T.C.

U.Ü. İLÂHİYAT FAKÜLTESİ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ BÖLÜMÜ
DİNLER TARİHİ ANABİLİM DALI

GÜNÜMÜZ ARNAVUTLUGUNDA DİNİ HAYATA KISA BİR BAKIŞ

(SEMİNER)

Hazırlayan:
Eduart CAKA

BURSA 2008

1
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER........................................................................................................................................................2
A- İSLAM.................................................................................................................................................................2
1- SÜNNİLİK............................................................................................................................................................3
2- TARİKATLAR.......................................................................................................................................................5
B- HIRİSTİYANLIK .............................................................................................................................................6
1- ORTODOKSLUK.....................................................................................................................................................6
2- KATOLİKLİK ........................................................................................................................................................8
3- PROTESTANLIK.....................................................................................................................................................9
SONUÇ...................................................................................................................................................................12
BİBLİYOGRAFYA...............................................................................................................................................14

A- İslam

2
 İnsanlığın tümünde olduğu gibi Arnavutlukta da daima bir dini hayat olmuştur ve
insanlar dinlerini rahatlıkla ve özgürce yaşamışlardır. Balkanların ve Avrupa’nın en eski
halklarından olan Arnavutların ilk dini, yapılan araştırmalara göre paganizmdir1. M.S 1.
yüzyılda Hıristiyanlıkla tanışmış2, kral III. Leon tarafından Ortodoksluğa katılan
Arnavutlukta, 867–886 yılları arasında Ortodoks kilisesi kurulmuş3,ve 1389’deki Kosova
savaşından sonra İslam ile de tanışmış4 ve böylece üç din de bugüne kadar beraber
yaşamışlardır.

Komünizmin yıkılışıyla (1990) Arnavutlukta din mensupları sayısıyla ilgili net sayım
olmamıştır ama 1967 istatistiklere göre %70 Müslüman, %20 Ortodoks ve %10 Katolik
bulunmaktadır.5 Müslümanlar çoğunlukta oldukları halde toplum ve devlet yönetiminde faal
ve aktif değiller. Belki bu, Müslümanların entelektüellik bağlamında çok zayıf olmalarından
kaynaklanmaktadır. Böyle bir eksiklik de, maalesef halen de devam etmektedir ve
Müslümanlar, diğer din mensuplarına nazaran daha az gelişmiş ve teşkilatlaştırılmış
olduklarını söylemek mümkündür.

1- Sünnilik

14 Şubat 1991 Tiran’da birinci İslam Kongresi yapılmış ve Arnavut İslam Birliğin
(A.İ.B) statüsü hazırlanıp hayata geçirilmesi için karar alınmıştır6.

Müslümanlar yenilemeyi en başta, 90’li yılların başlarında başlamışlardır. Bu

yenilenmenin başını çeken birkaç insan vardı. Metodoloji ve strateji konusunda çok fazla
eksiklikler vardı çünkü din adına her şey yasak olan bir ülkede, dışarı ile ilişki tamamen
kopuk olduğu için kelimenin tam manasıyla bir İslâmi entelektüel sınıfı mevcut değildi.
Ülkedeki Müslümanlara yardım etmek maksadıyla ilk gelen Arap hayır kurumları da, en
erken 1993 yıllarında gelmeye başlamışlardır.1991 yılın başlarına doğru, halk kendi maddi
yardımlarıyla, ülkenin birçok il, ilçe ve köylerinde camileri restore etmeye çalışıp
medreselerin yine faaliyete başlamasında katkılarda bulundular. Fakat 1939 yılındaki İslâm ve
İslâmi müesseselerin durumunu göz önünde bulunduracak olursak, mevcudiyet, şartlar ve
organize konusunda yine çok büyük eksiklikler göze çarpıyordu.7
1
Patsch, Karl, İliret, Sht. Bot. UEGEN, Tirane 2004, s. 53
2
Aref, Matieu, Shqiperia, Historia e Pabesueshme e nje Populli Parahelen, sh. Bot. Plejad, Tiran 2007, s. 109
3
Benlisoy, Yorgo, Macar, Elçin, Fener Patrikhanesi, AYRAÇ yay, Ankara 1996, s. 17
4
Basha, Ali, Neper Gjurmet e İslâmit, Tiran 2005, s. 61
5
https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/index.html
6
Basha, Ali, İslami ne Shqiperi Gjate Shekujve, Tirane 2000, s. 214
7
Basha, Ali, İslâmi ne Shqiperi Gjate Shekujve, s. 216

3
 3.5 milyonluk Arnavutluk nüfusunun % 70 Müslüman kesimi için camiler, dini
müesseseler, eğitim müesseseleri yetersiz idi ve bunları temin edebilmek için, müminlerin
hizmetine sunabilmek için maddi imkân yoktu çünkü Arnavutluk bir ekonomik kriz
geçiriyordu. Ülke genelinde 1939 yılındaki faaliyet gösteren 12 medreseden 1991 yılından
sonra 10’u yine faaliyetine başladı ama teknik, malzeme, bina ve öğretmen kadroları eksikliği
vardı. Bu medreselerde verilen eğitim, Arnavutluk Eğitim Bakanlığı (A.E.B) tarafından
tanınmaktadır.

Arnavutlukta, İslâm adına kayda değer başka bir gelişme de 1993 yılında olmuştur. Bu
yılda Arnavutluk İslam Konferansında Örgütü (İ.K.Ö) kabul edilmiştir. Dolayısıyla İslam
ülkelerin Arnavutluğa, Müslümanlara ve özellikle de A.İ.B’ye yardım etme yolu açılmıştır.

Arap Hayır Kurumları tarafından yapılan yardımlar kapsamında Arnavutlukta, yetim

Müslüman çocuklarına aylık maddi yardım verilmiştir. İki yıllık meslek okulları
yaptırılmıştır. Elbasan, Bulqiza, Perrenjas, Vore gibi şehirlerde iki yıllık okullar hayata
geçirilmiştir. Hafızlık okulları inşa edilip öğrenci okutulmaya başlanmıştır. Arnavutluk
genelinde toplam 5 kültür merkezi ve 2 hafızlık okulu yaptırılmıştır. Dini eğitimini
tamamlamak için her yıl Lübnan, Yemen, Suudi Arabistan, Arap Birleşik devletlerine öğrenci
gönderilmiştir. Arnavutluk İslam Birliğindeki istatistiklere göre, Arap ülkelerine 1991–1998
yılları arasında gönderilen öğrenci sayısı 450 dir8.

1995 yılından itibaren Arnavutlukta, özellikle de eğitim alanında Türkiye menşeli

birçok cemaat faaliyet göstermektedir.

Öğretmen konusunda eksiklikler hissedilmektedir. Arnavutlukta eğitim veren

müesseseleri iki safhaya ayırmak mümkün olacaktır. İlk dönem 1994–1999 yılları arasında
büyük ölçüde İslami eğitim Arap Hayır Kurumların (A.H.K) denetimi ve finanslarıyla
olmuştur. İkinci dönem ise 1999 yılından başlar ve günümüzde de devam edilmektedir.
Burada Türk eğitim modeli benimsenmektedir. Medreseler A.E.B tarafından resmi olarak
tanındığı için bu okullarda fen dersleri de verilmektedir. Laboratuar ve malzeme konusunda
de eksiklikler vardır9.

Sonuç olarak ta; A.İ.B’nin 1999 yılındaki bilânçosuna göre Arnavutluk genelinde:
şehirlerde130 ve köylerde de 432 dini hizmet veren kadro vardır. A.İ.B merkezde 36 memur
8
Edukata İslame Derg, 74. sayı, Koha Shtyp, Prishtine 2004
9
Edukata İslame Derg, a.e.

4
çalışmaktadır.10 sene içerisinde 224 cami inşa edilmiş ve Arnavutlukta toplam camii sayısı
370’e ulaşmıştır. Bunların yanında 7 tane de medrese faaliyet göstermektedir10. Bu
medreselerde toplam 1100 öğrenci ve 150 öğretmen vardır şimdi de 8. medresenin açılması
için çaba gösterilmektedir.

2- Tarikatlar

Arnavut nüfusunun % 70’ini Müslümanlar teşkil etmektedir. Bu Müslüman kısmının

yaklaşık 1/3’ünü Bektaşi, Halveti, Rufai, Sarı Saltık tarikatlarına mensup insanlar oluşturuyor.
Elli yıllık dini yasaklamasından sonra Arnavut tarikat ehli yine açıktan inançlarını ve
ayinlerini uygulayabiliyordu. Ancak çeşitli nedenlerden dolayı günümüzde Arnavutlukta
bunların çoğunu Bektaşiler oluşturmaktadır. Diğer tarikatlara mensup insanlar hem sayı
olarak az hem de sosyal hayat ve aktiviteleri olmadıklarından dolayı sanki Bektaşilerin
gölgesinde kalmışlardır. Bunun için, Arnavutlukta İslam’dan bahsedilince, Sünni
Müslümanlardan ve Bektaşilerden söz edilmektedir.

1993 yılında, Tiran’da yapılan bir kongre ile Reşat Bardhi “Dedebaba” unvanını
almıştır ve dünya Bektaşilerin lideri konumuna getirilmiştir11. Ancak bu konu tartışmalıdır
çünkü Türkiye Bektaşileri bunu kabul etmez.

Bektaşiler, Arnavutlukta büyük bir kitle mensubuna sahip olduklarından dolayı ve dış
yardımlarından dolayı kısa bir zaman zarfında dinamik bir yapıya dönüşmüşlerdir. Belki
bunun nedenlerinden birisi de, Arnavut birçok entelektüelin Bektaşi eğilimli olmasından
kaynaklanabilir. Bu bağlamda Kruja, Elbasan, Tiran, Berat, Bulqize, Skrapar gibi şehirlerde
Bektaşilik çeşitli program ve organizasyonlar yaparak mensuplarını kısa bir zaman içerisinde
teşkilatlandırmışlardır. Özellikle de İran menşeli çok büyük yardımlar gelmiştir. Propaganda,
eğitim gibi alanlarında pek fazla çalışılmamıştır. Belli organizasyonlarda A.İ.B. ile birlikte yer
almıştır. Mensuplarının bulunduğu bölgelerde türbe restorasyonu ve yeni türbe inşaları halen
de devam etmektedir.

Arnavutluk’ta en az Sarı Saltık kadar önemli bir başka ziyaret yeri, Tomorr Dağı’nda
bulunan Abbas Ali Türbesi’dir. Arnavut Bektaşilerin inanışına göre Hz. Hüseyin’in üvey

10
Basha, Ali, İslami ne Shqiperi Gjate Shekujve, s. 217
11
Küçük, Murat, Bir Nefes Balkan, Horasan Yayınları, İstanbul 2006, s. 127

5
kardeşi Abbas Kerbela’da şehit düşmemiş, sağ kurtulup Arnavutluk’ta Tomorr Dağı’nı
mesken tutmuştur ve kabri bu dağın zirvesindedir12.

Bektaşilerin, yıllık en büyük bayram kutlamaları bu dağda yapılır. 31 Ağustos’ta her

sene bütün Arnavutluktan binlerce kişi buraya gelip, burada kurban kesiyorlar. Sadece
Bektaşiler değil, diğer dinlerden de her sene buraya gelen insanlar vardır.

Son olarak ta; Arnavut Bektaşileri kendilerini ayrı bir din olarak görmek istiyorlar ve
Müslümanların bir kısmı imiş gibi görmek istemiyorlar. 2007 yılında resmi makamlara böyle
bir istekte bulundular ve büyük ihtimalle isteklerine kavuşacaklar çünkü böyle bir şey,
Arnavutlukta İslamın ilerleyişini istemeyenlerin işine yarayacaktır. En azından artık
Arnavutluk, % 70 mensuplu bir Müslüman ülkesi olarak geçmeyecektir çünkü Müslümanların
sayısı, eğer Bektaşiler ayrılırsa ancak % 40–45 olabilir.

B- Hıristiyanlık

Hıristiyan mezheplerinden Katolikliği, Ortodoksluğu ve Protestanlığı sayabiliriz.

Ayrıca Katolik cemaatlerinden Fransisken ve Cizvitler de Arnavutlukta zaman boyunca
faaliyet göstermişlerdir. Protestan cemaatleri ve bağımsız hareketleri de faaliyet
göstermektedirler. Bunlardan; Mormonları, Adventistleri, Yehova Şahitleri, Baptistleri
sayabiliriz. Bahailik gibi sapık cereyanlar de mevcuttur.

1- Ortodoksluk

Yine eski verilere göre Arnavutlukta, Ortodoks mezhebi mensupları toplam nüfusun %
20’sini teşkil etmektedir.13 Bu konuda yine tartışmalar olmaktadır çünkü en son sayım 1967
yılında yapılmıştır ve tahminen Ortodoksların yoğunluğu %18-%20 olmaktadır.

Grekçe “orthos” ve “doxa” kelimelerinden gelen ve “doğru inancı” ifade eden

Ortodoks terimi, genel kullanımda bir dinin öğretisine, ilkelerine, doktrin ve dogmasına,
geleneksel olarak doğru kabul edilen düşüncelerine uygun, düşünce ve inanç tarzını ifade
etmek için kullanılmaktadır14.

12
Küçük, Murat, a.g.e, s. 130
13
https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/index.html
14
Diyanet İşleri Başkanlığı, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet yay, Şubat 2007 s. 111

6
 Ancak Arnavutluk Ortodoks kilisesinin faaliyetleri, yer yer inançtan ziyade milli
çıkarlara hizmet etme bakımından göze çarpar. Bunun en güzel örneği de, Arnavut Ortodoks
kilisesi, başpiskopos olarak Yunan vatandaşı olan Anastas Janullatos’u tayin etmesiyle başlar.
Janullatus, Arnavutluğa 2 Ağustos 1992 yılında gelmiştir.15

Myzeqe (Arnavutluğun en büyük ovası) ovasının ve Berat şehrinin civarları, Drino

(güney Arnavutlukta bir nehir) nehrinin kıyıları, iyon (asıl adı Jon denizi) denizin sahilleri,
güneydoğu bölgenin bir kısmı gibi Arnavutluğun bu bölgeleri genellikle çoğunluk olarak
Ortodoks mezhebine ait mensuplardan oluşmaktadır16.

Ortodoks mezhebinin din adamları, 1990 yılların başlarında bazı önemli sorunlarla
karşı karşıya kaldılar. Dediğimiz gibi Janullatos, Yunan kilisesinin ve Yunan devletinin
çıkarları için bu mevkie getirilmiştir ve onun Arnavut Ortodoksların başında kalıcı olması
zorla olmuş, politik neden ve desteklerle bu görevi sürdürmüştür.

Arnavut Ortodoks kilisesinin toplum hayatında yeri biraz daha özeldir çünkü yer yer
bu kilise normal dini hizmetleri yapar, yer yer de belli rahip ve vasıtalar aracılığıyla Yunan
propagandası yaparak siyasi amaçlar için misyonunu sürdürmektedir. Arnavut hükümetin de
ekonomik krizlerden kurtulmaması, ekonomik manada bağımsız olmaması, Yunanistan’ın
Arnavutlukta yerleştirdiği bazı siyasi güçlerinden sıyrılmaması bu Ortodoks Yunan
misyonuna karşı direnmemesinde etkilidir. Fener patrikhanesi, Arnavut Ortodoks kilisesini
Yunanistan’a “hediye etmiştir” ve kendisi Arnavutlukta müdahalede bulunmamaktadır. 2–9
Kasım 1999 yılında Ekümenik Patrik Bartholome Arnavutluğu ziyaret etmiştir17.

Komünizmin yıkılışından hemen sonra Ortodoks kilisesi faaliyetlerine başlamıştır.

Kiraladıkları bir otelde, 1992 yılında Durres şehrinde ilk Ortodoks okulunu açmışlardır.
Zamanın geçmesiyle bu okul lise ve daha sonra da fakülte statüsüne getirilmiştir. Bu
fakültenin adı “Ngjallja” (Diriliş) ve bu fakültede 1999 yılında 41 kişi okumaktaydı. Ayrıca
1998 yılında Gjirokastra şehrinde “Kryqi i Nderuar” (Övülmüş Haç) okulu da açılmıştır18.

Yine 70 kilise inşa edildi, 65 tanesi restore edildi ve 120 yeni bina daha hizmete
sunulmuştur. Okullardan Gjirokastra, Lushnja şehrinde rahibeler okulu, Tiran’da gençlik
merkezi, Korça, Kavaja, Tiran, Durres, Lushnje, Pogradec, Gjirokaster ve Saranda’da kreş ve
15
Nesimi, Qani, Ortodoksizmi te Shqiptaret, Tetove 2005, s. 116
16
http://www.shqiperia.com/kat/gj1/kid/167.html
17
http://www.shqiperia.com/tr/besimet_fetare.php
18
Nesimi, a.g.e, s. 127–129

7
çocuk okullarını zikredebiliriz. Ayrıca her şehirde de çok güçlü bir teşkilatlandırmasının
olduğunu söylemek mümkündür.

Propaganda olarak Arnavutluk Ortodoks kilisesinin yayın organları bulunmaktadır ve

bunların en önemlisi belki de radyo “Ngjallja” dır19. Diğer yayın organları olarak da
“Predikimi” (Vaaz) dergisini, ”Ngjallja” gazetesi, ”Biblioteka Predikimi” (Vaaz Kütüphanesi)
kütüphanesi, “ Gezohu” (Sevin) çocuk dergisi ve İngilizce dilinde “New From Ortodoxy İn
Albania” bültenini zikredebiliriz20.

Diasporada da çok iyi bir şekilde teşkilatlanan Arnavut Ortodoks Kilisesi, Amerika’da
çok güçlü bir lobi kurmuştur ve bunun temelleri 100 yıldan daha eskidir.

2- Katoliklik

Katolik mezhebi, Arnavutluk genelindeki nüfusunun % 10 gibi bir yapıya sahip

olmasına rağmen, ülkenin sosyal, politik, ekonomik sahalarında en etkili ve önemli rolünü
oynamaktadır.

Güneyde Arnavut Alpleri, Puka, Mirdita şehirleri, Lezha bölgesinin kırsal kesimi ve
ovasının bir kısmı, İşkodra bölgesinin bir kısmı ve İtalya’nın güneyinde yaşayan Arnavutların
büyük bir kısmı Katolik mezhebine bağlı Hıristiyanlardır.21

“Katolik” kelimesi ilk defa M. 107 yılında kullanılmış ve zamanla bu kelimeye farklı
manalar yüklenmiştir. Tarihi süreç içerisinde yapılan tanımlamalarda Katolik kelimesi
genellikle, yerel cemaatlere karşın kilisenin evrenselliğini, aykırı ve ayrılıkçı inançlar
karşısında doğru inancı ve bu inanç ile uygulamaların tarihsel devamlılığını ifade etmiştir22.

Arnavutlukta Katolik misyonerleri, kendi faaliyetlerini sosyal, siyasi, ekonomi, tıp,

medya gibi sosyal hayatın her adımında göstermektedirler. Bunu tarihi manada İskender
Bey’den başlatarak günümüzde Rahibe Aziz Teresa’ya kadar getirmek mümkündür. Nitekim
ülkenin en büyük havaalanının, Tiran’ın en önemli meydanlarından birisinin, Arnavutluğun
en büyük hastanesini adı da rahibe Aziz Teresa’nın adını taşımaktadır. Katolik misyonerlerin
önemli misyonerlik müesseseleri de bunun adını taşımaktadır. Mesela “Qendra Universitare

19
Nesimi, a.g.e, s. 130–131
20
Nesimi, a.g.e, s. 133–134
21
http://www.shqiperia.com/tr/besimet_fetare.php
22
Diyanet İşleri Başkanlığı, a.g.e, s. 102

8
Nene Tereza” olan bu üniversite, tıp kompleksidir ve burası da Katolik bir müessesedir.
Birçok radyo 24 saat Katoliklik hakkında program yapmaktadır, onlarca dergi, gazete
yayınlanmaktadır. Birçok çocuk ve genç hizmeti veren okul, kreş, organizasyonlar Katolik
mezhebinin Arnavutlukta misyonerlik faaliyetinin uzantılarının sadece bazılarıdır.

Misyon bağlamından, Arnavut Katoliklerin oluşturdukları en büyük yapılanma Caritas

Albania dır23. 1990 yılında faaliyetlerine başlayan bu oluşum 1993 yılında resmi bir kurum
olarak tanınmıştır. Arnavutluğun 7 bölgesinde görev yapan Caritas Albania, ülke genelinde
ayrıca 95 tane misyonerlik oluşumu da barındırır. Bunun yanında bir de Arnavutluk Kızıl
Haçı (Red cross of Albania) vardır24. 1921 yılında kurulmuş ve 1923 yılında, Dünya Kızılhaç
Birliği tarafından da tanınmıştır.

Güncel hayatta, Katolik misyonerler ve din adamları çeşitli kurs, seminer, konferans
programlar düzenleyerek dinler arası diyalog simgesi altında (Tolerance Nderfetare = Dinler
Arası Hoşgörü) gerekçesiyle Katolikliğin adını Arnavutluğun her tarafına yayılarak
misyonerlik faaliyetlerini günden güne gelişmesi yönünde çalışmaktadırlar. “Kisha Ungjillore
e Shqiperise” (Arnavutluk Evanjelik Kilisesi) adı altında bütün bu faaliyetler
sürdürülmektedir. Misyonerlik hayatın her alanında olmak üzere Arnavutluğun her tarafında
yayılmış vaziyetteler. Genellikle kuzey Arnavutlukta ve özellikle de Lezha şehri ve onu
çevreleyen köyler ve bölgeler, Katolik mezhebinin misyonerlik faaliyetlerin en önemli
bölgesidir.

3- Protestanlık

İlk Protestan misyonerlerin Arnavut topraklarına 1800’li yıllarda geldiği

söylenmektedir ve bazı Arnavut aydınları bile bu mezhebi ciddi alıp onun üzerinde düşünüp,
fikir beyan etmişlerdir25. Fakat mutlak manada Protestan cemaatlerin ve Protestan
misyonerlerin Arnavutluğa 1990 yılların başlarına tekabül etmektedir.

Protestan kilisesi ve Protestan misyonerlerin ilk Arnavut topraklarına gelişi 18 Ekim

1873 yılında olmuştur26.Berd, Xhen ve Mr. Marsh Manastır şehrine yerleşip misyonerlik
faaliyetlerine başlamışlardır. Sonra da bu faaliyetler Korça şehrine intikal etmiştir.
23
http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=64483
24
http://www.kksh.org.al/
25
Basha, Ali, Neper Gjurmet e İslâmit, s. 311
26
http://sq.wikipedia.org/wiki/Besimet_Fetare#Besimet_fetare_pas_vitit_1990

9
Arnavutlardan Gjerasim Qiriazi diye birisi bu hareketi benimseyip misyonerlik faaliyetlerine
başlamıştır. 23 Ekim 1891 yılında kardeşi Sevasti Qiriazi ile ilk Arnavutça dilinde ders
verilen okulu açmış ve 14 Kasım 1892 “Vellazeria Ungjillore” (İncil Kardeşliği) adında bir
organizasyonu kurmuşlardır.27

Arnavutluk kültler başkanının verdiği resmi rapora göre, çoğunluğunu Protestan

cemaatlerin oluşturduğu, Arnavutlukta 180 dini faaliyet gösteren organizasyonlar vardır28.
Ama bu rakam normal, resmi rapordan çok daha fazladır çünkü bunlar resmi olmadıkları için
bir yere yazdırılmıyor, kayıtlı olmuyorlar. Amerikan devletinin hazırladığı ve Tiran Amerikan
elçiliği tarafından yayınlanan rapora göre; 2004 yılında 1.084 misyoner Arnavutlukta oturma
izni almıştır ve bunların çoğu Protestan cemaatlere mensup misyonerlerdir.29

Faaliyetlerinin başında, “Göze Görünmeyen Kilise” gelir,30 yani inkültürnasyonu,

Arnavut gencin değerlerini yok etmeye çalışarak kendi yaşayışlarını daha kolay kabul
ettirmeye çalışırlar. Gençlerle mümkün olduğu kadar fazla zaman geçirmeye özen gösterirler
ki onu her zaman gözlerin önünde tutarak normal düşünmesine izin vermemek için. Gündüz
pikniğe, plaja götürerek akşam da grup olarak beraber yürümeye kahve içmeye davet ederler.
Böyle olunca da genç kendini onlardan birisi gibi hissetmeye başlar. Yazın kurs veya
kamplar, devamlı dergi, broşür, gazete dağıtırlar, organizasyon, yürüyüşler yaparlar. Kilise
evleri sadece kilise olarak değil, toplanma merkezi, eğlendirici merkez olarak kullanıyorlar ki
gençler orayı sadece kilise olarak değil, her şey olarak görmesini hedefliyorlar. Sevgi motifini
en ön plana her zaman çıkartmaya çalışıyorlar. İnsanlara her zaman sevgi ile yaklaşmasını
gerektiğini söyleyerek insanları çekerler. Maddi, finans bağları çok güçlü ve bunu devamlı
olarak kullanırlar.

Arnavutlukta faaliyet gösteren Protestan cemaatlerin bazıları bunlardır:

• Yehova Şahitleri: Charles Taze Russel (1852–1916) tarafından XIX. Yüzyılda

Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulan, Mesihi anlayış üzerine temellenen Yehova şahitliği,
İsa’nın ikinci gelişinin gerçekleştiği felsefesini savunmaktadır31.

27
http://sq.wikipedia.org/wiki/Besimet_Fetare#Besimet_fetare_pas_vitit_1990
28
http://www.tanmarket.com/php/modules.php?name=News&file=article&sid=1146
29
27 http://albanian.tirana.usembassy.gov/pr06_0915a.html
30
Öztürk, Müjdat, İsa’nın Hain Çocukları, İlgi yayınları, İstanbul 2006, s. 54
31
Günay, Nasuh, Günümüz Türkiye’sinde Misyonerlik Faaliyetleri, Fakülte Kitabevi, Isparta 2005, s. 26

10
 Arnavutlukta 1990 yılların hemen başlarında geldiler ve yoğun bir faaliyet içerisinde
bulunarak başlangıçta çok başarılı idiler. 1995 yıllarında başarıları devamlı yükseliyordu ama
günümüzde pek yaygın değiller. Bunun bir sebebi de retçi bir yapıya sahip olduklarından
dolayı ve bu bağlamda Arnavutlukta bazı intiharın sonucu itibariyle neden olarak da Yehova
şahitleri de gösterilmişti. Misyoner faaliyetleri, şahitlikleri yine devam etmektedir ama halkta
başarıları yoktur ve bu cemaate karşı ilgi fazla yaygın değildir. Yine de, bu cemaatin
Arnavutlukta açıktan, diğer cemaatler gibi faaliyet göstermediği bir gerçek olup fazla
başarıları yoktur. Yayın organları, dergileri devam etmektedir ve en çok, üniversite gençlerini
hedeflemektedirler.

• Mormonlar: Mormonlar ya da “Ahir Zaman Azizleri İsa Mesih kilisesi” 1830 yılında
Amerika’da Joseph Smith tarafından kurulan bir Hıristiyan cemaatidir32. Mormonların
temel doktrini ise, geçmişte kaybolduğu düşündükleri ilahi emirleri yeniden restore ederek
güncelleştirmeye çalışmaktır33.

Mormonların Arnavutluğa gelişi 1992 yılında olmuştur. Devletten izin olmadığı için
resmi bir kiliseleri yoktur. Genelde misyonerler henüz fakülteyi bitirmiş insanlardır ve
misyonerliklerini yolda tanıştıkları insanlarla yaparlar. Tiran’da 4 bölgeye ayırmış her
bölgenin kendi faaliyet, ayin gün ve saatleri vardır. Tiran, Durres, Elbasan, Lushnja ve
Vora’da olmak üzere Arnavutluğun 5 şehrinde faaliyetleri vardır. Bütün Arnavutlukta 9 tane
kiliseleri vardır. Matbaaları olmadığı için broşür ve malzemeleri Almanya’dan alırlar, basıp
Arnavutluğa getirirler. Misyonerler ikişer yıl faaliyet yapmaktadırlar. Konuştuğum ikisiyle
Arnavutçayı, Arnavut kültürünü, Arnavutların karakterini, Arnavutluğun sorun ve
problemlerini çok iyi biliyorlar ve arkaların hem siyasi manada hem de maddi manada çok
güçlü olduğunu anlattılar.

• XIX. yüzyılda Amerika’da, William Miller (1782–1849) ve Ellen White (1827–

1915) tarafından kurulan milenarist bir Protestan mezhebidir34.

Arnavutlukta da az sayıda Adventist bulunmaktadır ve bunların gelişi de yine diğer

cemaatler gibi 1990 yılların başındadır. Misyonerlik faaliyetleri pek yaygın değildir.
Genellikle sigara ve alkole karşı olduklarından dolayı belli bir destek bulmaktadırlar. Amerika
menşeli olduklarından dolayı be sigara ve alkole karşı olduklarından dolayı özellikle genç ve
32
Aydın, Mehmet, a.g.e, s. 518
33
Komisyon, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004, s. 222
34
Aydın, Mehmet, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Damla Ofset A. Ş, Konya 2005, s. 6

11
bazı insanları etkileyebiliyorlar. Özellikle büyük şehirlerde faaliyet gösterirler ve
propagandalarını daha çok internet aracılığıyla yaparlar.35

• Baptiz’in kökeni, XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Anglikan devlet

kilisesine karşı Puritanlık bir protesto hareketinde bulunmaktadır. Birlikte İncil okuma ve ilk
dönem Hıristiyan cemaat yapısını yeniden inşa arayışları, XVII. yüzyılın başlarında
Baptizmin kurulmasına sebep olmuştur36.

Ancak Arnavutlukta faaliyet gösteren Baptistler Henry Yakob’a bağlı cemaatinden

olmalarına rağmen Amerika’dan gelmektedirler. Bu cemaatin en önemli unsurlarından olan
vaftiz “suya daldırma” metodunda yapılmaktadır37.

Arnavutluğa Baptistlerin gelişi 1990 yıllarından sonra olmuştur. Önemli şehirlerde

faaliyet göstermektedirler. Genellikle kilise personeli Arnavutlardan, Amerika’da eğitim
görmüş Arnavutlardan ve kilise “başı” Amerikan veya Amerika’da Baptizm hakkında
öğrenmiş insanlardan olmaktadır. Kilise başı yoktur ve kilise, “kilise Konsili”nden
yönetilmektedir ama dominant olan, başını çeken, herkes tarafından sözü dinlenen mutlaka
birisi vardır. Tüm Arnavutlukta sayıların ancak yüzü bulabilmektedir. Genellikle gençlerden
oluşan bir cemaattir. Tiran’da şimdilik iki kiliseleri bulunmaktadır. Memur, avukat, doktor,
askeri tabakalardan da mensupları vardır ama çoğunluğunu gençler oluşturmaktadır. Daha çok
kadın vardır.

Sonuç
Sonuç olarak diyebiliriz ki; Arnavutluk, bütün din mensuplarının, kendi inançlarını
çok rahatça yaşayabilecekleri bir ülkedir. Ülke nüfusunun çoğunluğunu teşkil eden İslam
dininin mensupları, maalesef teşkilatlandırma, kadro, propaganda, müminlere yakın olmada
başarısızdır. Ancak son yıllarda bir gelişme fark edilmektedir. Özellikle de kadro ve akademik
alanında yurt dışında eğitimini sürdüren çokça ilahiyatçı, gelecek için bir umut ışığıdır. Öte
yandan, tarikat mensupları da bir teşkilatlandırmaya doğru ilerlemektedirler ama eğitim
alanında daha hiçbir adım atmamışlardır. Belki bazı çevrelerin desteğiyle de, onlar kendilerini
ayrı bir din olarak tanımlamaktadırlar.

35
http://tiranacentral.blogspot.com/2008_07_01_archive.html
36
Öztürk, a.g.e, s. 247
37
Diyanet İşleri Başkanlığı, a.g.e, s. 162

12
 Katolik Hıristiyanlar ise hem teşkilatlandırmada, hem ülke yönetiminde hem de sosyal
hayatta çok daha etkilidirler. Bunu etkileyen en önemli unsur da Vatikan’ın, dolayısıyla
İtalyan’ın Arnavutluk için çok stratejik bir ülke olmasından kaynaklanmaktadır. Misyonerlik
faaliyetleri adeta müesseseleşmiş olan Katolikler, ülke yönetiminde, sağlıkta, eğitimde,
ticarette, medyada ve hayatın daha birçok alanında çok önemli bir yere sahip olarak bunun
yanında misyonerlik faaliyetlerini de yürütmeye çalışmaktadırlar.
Ortodoksluk hakkında bahsettiğimiz zaman, Arnavut Ortodoksluğu biraz daha
farklıdır çünkü kendisinde çokça politik unsur da taşımaktadır. Resmen bağımsız bir kilise
olarak tanınsa da, Arnavut Ortodoks kilisesi tamamıyla Yunan politikasının güdümünde
faaliyet gösterip ve Yunan politikasının çıkarlarına yer yer hizmet etmektedir.
Müslümanlardan sonra Arnavut nüfusunun % 20’sini teşkil eden Ortodokslar, hayatın her
alanında da faaliyet göstermektedirler. Katoliklerin misyonerlik faaliyetleri için harcadıkları
enerjiyi, Ortodokslar Yunanistan’ın çıkarları için harcamaktadırlar.
Protestanlık ise Arnavutlukta daha önce de vardı ama 1990 yıllarından sonra
Arnavutluk, en çok Protestan misyonerlerin faaliyetlerin çoğaldığı hale gelmiştir. Yasa ile bu
faaliyetleri yürütemediklerinden dolayı, bir nevi yeraltı bir faaliyet göstermektedirler. Resmen
tanınmadıkları için tam olarak bir sayımı yapılamaz ve teşkilatlanmalarının ne olduğu
konusunda fikir beyan etmek çok zordur. Daha çok dil kursları, internet ve broşürlerle
yürüttükleri misyonerlik faaliyetlerinde, özellikle de gençler üzerinde çok etkilidirler ve hızla
ilerliyorlardır.
Bunların yanında yeni giren ve özellikle de daha çok sosyete mensupları tarafından
sahiplenen meditasyon türleri de Arnavutlukta faaldir.
Bu konunun en zor tarafı da, Arnavutlukta faaliyet gösteren din, cemaat,
organizasyonların hiçbir veri ve istatistiklerin olmamasıdır ve maalesef ne devlet tarafından
ne de Arnavutluk bilimsel çevreleri tarafından böyle bir araştırmanın olmamasıdır.

13
Bibliyografya
AREF, Matieu, Shqiperia, Historia e Pabesueshme e nje Populli Parahelen, perkth. Angoni
İliriana, sh. bot. Plejad, Tiran 2007

AYDIN, Mehmet, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Damla Ofset A. Ş, Konya 2005

BASHA, Ali, İslami ne Shqiperi Gjate Shekujve, Tirane 2000

BASHA, Ali, Neper Gjurmet e İslamit, Tirane 2005

BENLİSOY, Yorgo-MACAR, Elçin, Fener Patrikhanesi, AYRAÇ yayınevi, Ankara 1996

Diyanet İşleri Başkanlığı, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Şubat
2007

GÜNAY, Nasuh, Günümüz Türkiye’sinde Misyonerlik Faaliyetleri, Fakülte Kitabevi, Isparta

2005

Komisyon, Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004

KÜÇÜK, Murat, Bir Nefes Balkan, Horasan yayınları, İstanbul 2006

NESİMİ, Qani, Ortodoksizmi te Shqiptaret, Tetove 2005

ÖZTÜRK, Müjdat, İsa’nın Hain Çocukları Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, İlgi

yayınları, İstanbul 2006

PATSCH, Karl, İliret, perkth. GURAKUQİ, Karl, Shtepia Botuese UEGEN, Tirane 2004

Edukata İslame, Shtypshkronja Koha, Sayı. 74, Prishtine 2004

https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/index.html
http://www.shqiperia.com/kat/gj1/kid/167.html
http://www.shqiperia.com/tr/besimet_fetare.php
http://sq.wikipedia.org/wiki/Besimet_Fetare#Besimet_fetare_pas_vitit_1990
http://www.tanmarket.com/php/modules.php?name=News&file=article&sid=1146
http://albanian.tirana.usembassy.gov/pr06_0915a.html
http://tiranacentral.blogspot.com/2008_07_01_archive.html

14