edward said

_______________________________________________________
agorakitapl>>
kltr ve direni
agorakitapl
247
EDWARD SAD
1935te Kudste dodu. Uzun yllar boyunca Colombia niversitesi, n
giliz Edebiyat ve Karlatrmal Edebiyat Blmnde hocalk yapt.
Edebiyat eletirisi ve teorisi, felsefe, kltrel almalar, uluslararas po
litika, mzik, vb. alanlarda ok sayda kitab yaynland. 2003te hayat
n kaybeden ve bata arkiyatlk (Metis, 1999), Kltr ve Emperyalizm
(Hil, 1999), Entelektel (Aynnt, 1995) ile Hmanizm ve Demokratik
Eletiri (Agora Kitapl, 2005) olmak zere eserlerinin ok byk bl
m Trkeye evrilen Edward Said, mr boyunca Filistin davasnn
ylmaz bir savunucusu olmutur.
DAVID BARSAMIAN
David Barsamian, dll radyo program Alternatif Radyonun yapmc
sdr. Yaz ve syleileri The Prograssive ve Z Magazine dergilerinde d
zenli olarak yaynlanan Barsamianm sylei kitaplarndan Arundhati
Royla yapt Ya ek Defteri, Ya Cruise Fzesi ve Tank Aliyle yapa
imparatorluk, Direni ve syan Agora Kitaphgnca yaynlanmtr. Halen
ABDnin Colorado eyaletinde yaamaktadr.
www.altemativeradio.org
OSMAN AKINHAY
1960, zmir, demi doumlu. 1976da SBFye, 1980de hapse girdi. e
ride evirmenlie balad, 90 akn kitap evirdi. Gn Aarmasa (2002)
ve lme Bakmak (2005) adl iki roman; Piyasa Sosyalizmi Tartmas
(1991) ve zcan zenle birlikte hazrlad eenistan: Yok Saylan l
ke (2002) ve Dnyann Btn Sokaklar isyanda (2003) balkl derle
mesi, Mehmet Uurla yapt Mzakerelerden yelie: AB-Trkiye Gn
demindeki Sorunlar (2005) ve kr Argnla yapt Yalanan nsanlk,
Genleen Kapitalizm (2009) balkl iki sylei kitab bulunuyor. Agora
Kitapl ile Mesele kitap dergisinin editr.
Edward Said
KLTR VE DREN
David Barsamianla Konumalar
Trkesi: Osman Akmhay
a
agorakitapl
Kltr ve Direni -
David Barsamianla Konumalar
Edward Said
Kitabn zgn ad:
Culture and Resistance
Pluto Press, Londra, 2003
ngilizceden eviren: Osman Aknhay
Grsel anlay: Mithat nar
Mizanpaj: Handan zden Kar
2009; bu evirinin Trke yayn haklan
Agora Kitaplna aittir.
Birinci Basm: Austos 2009
ISBN: 978-605-103-045-6
Bask ve Cilt: dil Matbaaclk
Tel: (0212) 674 66 78
AGORA KTAPLII
Gmsy Mahallesi Osmanh Yokuu,
Muhtar Kmil Sokak No: 5/1 Taksim/ISTANBUL
Tel: (0212) 243 96 26-27 Fax: (0212) 243 96 28
www.agorakitapligi.com
e-posta: agora@agorakitapligi.com
NDEKLER
Sunu.....................................................................................i
1) Tek-Devletli zm.......................................................... 1
2) ntifada 2000: Filistin Ayaklanmas.................................36
3) Onlann stedii, Benim Sesimi Kesmem..........................80
4) Terrizmin Kkenleri...................................................115
5) Bir Filistinlinin Perspektifinden sraille atma.......148
6) Zaferle Randevu............................................................ 177
Haritalar............................................................................219
Teekkrler...................................................................... 234
SUNU
David Barsamian

Hibir eye balanmadm, ya da amasz kalan bir

hayat srmeyi baaramadm, diyor Edward Said. Nere
deyse hi kimsenin yanda olmad bir davaya yaknl
m ilan etmekte bir an bile duraksamadm.1
Saidin siyasal eylemciliini balatan olay 1967 Arap-ls-
rail savayd. Bir yl sonra da ilk siyasal makalesi olan
Arap Portresi yaynland. srail babakan Golda Meir
1969da, Sanki daha nceden bir Filistin halk varm gi
bi... Hibir zaman bir Filistin halk olmad, dedii nl
konumasn yaptnda Said, Biraz aklalmaz biimde
1) Edward W. Said, Between Worlds, London Review of Books, 20:9 (7 Ma
ys 1998). Ayrca bkz. Edward W. Said, Out of Place: A Memoir (New York:
Knopf, 2000).
meydan okuyarak Meirin szlerini rtmek, kaybn ve
mlkszlemenin tarihini gmld yerden dakika da
kika, szck szck, gram gram ortaya kararak gzler
nne sermeye balamak2dorultusundaki nihai karar
n vermiti.
Nitekim uzun yllar boyunca, Filistin davasnn Ame
rika Birleik Devletlerindeki ba szcs oldu.
Filistin, diyordu Said, nankr bir davadr.... Onun
uruna kendimizden verdikleriniz yetmiyormu gibi, bir
de grdnz aalanma, suistimal ve toplum dna
srlmeyle kalakalverirsiniz. ... Ka dostunuz bu konu
ya uzak durmay yelemitir? Ka meslektanz Filistin
tartmasna asla girmemekten yana tavr almtr? Bra
kn Filistini ve Filistinlileri, ka iyi niyetli liberal Bos
naya, eenistana, Somaliye, Ruandaya, Gney Afri
kaya, Nikaraguaya, Vietnama, yeryznn baka ke
lerindeki lkelerde yaanan insan haklan ve sivil haklar
meselelerine vakit ayrmaya gnl indirmitir?3
Said, Filistin sorununda hep n planda grnmesin
den dolay kendince bir bedel demitir. Mesela ona, te
rr profesr damgas vurulmutur. Yahudi Savunma
Birlii ona Nazi etiketi yaptrmak istemitir. Bu yz
2) Edward W. Said, The Arab Portrayed, ed. brahim Abu-Lughod, The
Arab-lsrael Confrontation of Jme 1967: An Arab Perspective (Evanston: Nort
hwestern University Press, 1979), s. 1-9. Ayrca bkz. Said, Between Worlds
ve Noam Chomsky, Fateful Triangle: The United States, Israel, and the Pales-
tians, gncellenmi basm (Cambridge: South End Press, 1999), s. 51.
3) Edward W. Said, Cherish the Mans Courage", bkz. Eqbal Ahmad, Eqbal
Ahmad: Confronting Empire, David Barsamianla syleiler (Cambridge: So
uth End Press, 2000), s. xxvii.
V
den Columbiadaki brosu atee verilmi, o ve ailesi sa
ysz lm tehdidi almtr.4
Said on yl akn bir sre, srailli Yahudiler ile Filis
tinli Araplann birarada yaamas fikrini ve askeri see
nein en ufak bir baar ansnn bulunmadn savun
duu iin Arap milliyetilerin gazabn stne ekmesi
ne yol aarak, Filistin Ulusal Konseyinin (FUK) yelii
ni yapmtr: Ben silahl mcadele gibi klie sloganla
rn kullanlmasn da, masum insanlarn lmne yol a
maktan baka hibir sonu dourmayan ve Filistin dava
sna siyasal adan hibir kazanm salamayan devrimci
maceracl da esastan eletiriyordum.5
Said 1991de Filistin Ulusal Konseyinden istifa ettik
ten sonra, Yaser Arafat ve szde bar srecini aka
eletirenlerin safnda yerini almtr. Nitekim, 1993n
Eyll aynda Beyaz Sarayn Gney imenliinde Oslo
Anlamas imzalandnda, zafer sarholuu havas iin
de kar koyan ender seslerden birisi onunki olmutur.
Said, Filistinliler asndan Oslonun nasl bir anlam ta
dn hemen kavram ve bu anlamay Filistin Versail-
les diye nitelemitir.6
Nitekim, kendisiyle yaptm bir konumada da bana
unu syleyecektir: Clinton, iki vassal kraln kendi im
paratorluk sarayna getirtip, onlara el sktran bir Roma
imparatoruna benziyordu.7
4) Said, Between Worlds.
5) Said, Between Worlds.
6) Edward W. Said, A Palestinian Versailles, The Progressive 57: 12 (Ara
lk 1993), s. 22-26.
7) Edward W. Said, David Barsamian'la sylei. The Progressive 63:4 (Nisan
1999).
Saidin beeri bilimlere yapt korkun katklar,
onun siyasal eylemciliiyle paralellik gsteriyordu. Or
yantalizm balkl eseriyle slamiyete, Araplara ve Orta
douya dair temsili bakmz kkten deitirmiti. Ay
rca, bilginin hangi yollarla iktidar meru klp onu sa
vunmak adna kullanldn ortaya koymutu. 1993te
kan Kltr ve Emperyalizm ile Oryantalizm, onun dev
kapsaml kltrel almalarnn kitaba dnm r
nekleridir sadece.
Bu Rnesans adam yine de bo zamanlannda piyano
almaya, beste yapp opera yazmaya vakit buluyordu. Zi
yadesiyle esinlendii Aim Csairein u dizelerini aktar
may ok seviyordu:
ama daha yeni ekilleniyor, insann eseri
tutkusunun kavuklarnda gizlenen iddeti
yok etmek tamamen, kalyor yine insana
hibir rkn tekelinde deildir gzellik,
ne zek, ne de g,
herkese yer vardr,
zafer randevusunda.*
Hemen belirteyim ki, onunla ilk defa sylei yapmaya
kalktmda iir beni fena avlamt. Edward Saidin Co-
lumbiadaki brosunda bulumutuk ve ben biraz gergin
bir gnmdeydim. Konumamzn hemen banda bana
8) Aim Csaire, At the Rendezvous of Victory, ev. C.L.R. J ames, akt. Ed
ward W. Said, Culture and Imperialism (New York: Knopf, 1993), s. 280. Ed
ward W. Said, A Palestinian Versailles, s. 22-26. David Barsamian, Edward
W. Saidle sylei, The Progressive, 63:4 (Nisan 1999), s. 34-38.
iyi sorulann olup olmadn hatrlatmas da endieleri
mi gidermeye yaramamt. Ne zaman ki aklma, sayl
ada Filistinli airlerden Mahmud Derviin bir beyiti-
ni okumak geldi, o zaman bir para sakinletim. Sonraki
yllarda Saidle yaptmz syleilerin rn, 1994te
Common Courage Pressin yaynlad bir derleme olan
Kalem ile Kl oldu.
Saidden yaylan muazzam enejiyi, entelektel atlm
ve cokuyu basl sayfalara yanstmak dorusu kolay bir
i deildir. Said, gzel bir sohbetin keyfini doya doya
karan insanlardandr. Nitekim, sorularmn hepsine ver
dii cevaplarn irticalen olduunu bilmek belki okurun
ilgisini ayrca eken bir ayrnt olabilir. Onunla hibir
syleimizde nceden herhangi bir soru zerinde konu
mu ya da bir syleinin provasn yapm deiliz.
Edward Said 1990lann balarndan itibaren lsemiy
le mcadele etmekteydi. Durmadan hastane kaplarn
andryor, yeni tedavilere balyor ya da tedavi sonras
toparlanma dnemleri yayordu. Fakat btn bu md
det boyunca yazmay ve ders vermeyi asla ihmal etmedi.
Muarzlan hep onun sessizlie gmlmesini beklediler.
Oysa o, bu kitaptaki syleilerin birisinde syledii ze
re, Son nefesini verene kadar susmayacakt.9
9) Bkz. s. 82.
X
KLTR
VE DREN
TEK DEVLETL ZM*
Yaser Arafatn iyi durumda olmad aka belli. Ayak
ta dururken sallanyor, zorlukla yryor ve bo bo bak
yor. Onun salk durumunun nasl olduundan haberdar
msnz?
Geen hafta -ayn uaa binmi olduumuz iin- tesa
dfen karlatm sadk yandalarndan birisi, sal
nn ok iyi olduunu syledi bana. Belli ki biraz titreme
si var, biraz da arpnts. Gazzede yaayp onu gren bir
hekim dahil olmak zere bazlarysa Arafatn Parkinson
hastalna yakalandndan emin konuuyorlar. Ama
son iki ylda konutuum ve Arafat grm olan herkes
(kendim konumadm onunla), hareketlerinin epeyce
*) KGNU, Colorado, Boulder, 8 ubat 1999.
yavalad, eskisi kadar evik ve neeli olmad konu
sunda hemfikir. Sanyorum bu bilgi doru. Yine de her
ey onun komutas altnda. alanlarn izin ktlarn,
ykl fon transferlerini ve devlet evraklarn bizzat imza
lamaya devam ediyor. Her ilem onun masasndan ge
mek zorunda, hl her ie burnunu sokuyor. Ciddi an
lamda bir yetki devrine niyeti yok. Hal byle olunca, ba
kanlan dahil olmak zere altndaki insanlarn ounun
onu arkasndan ktlemelerine armamak gerek. Ama
esasl bir adm atmaya da mecali yok.
Bir noktaya dikkat ekmek bence nemli. nsanlar
pek farknda olmayabilirler ama, Filistin topraklarnn
en byk ivereni Arafat. Muazzam byklkteki bir b
rokrasinin yan sra Arafatn gvenlik aygtndaki insan
larn says bile 40 bine vanyor.1Ekonominin retken-
olmayan en byk kesimi bu. Aynca, Arafatn harcama
alkanlklar yznden, altyapya ciddi yatrmlar yapl
madn da biliyoruz. Benim kanmca ortada, byk l
de Arafatn yntemleri ve dayatmalarna bal olarak
her gn giderek ktleen ve temeli z olarak kontrol
elde tutmaya, yapda bir muhalif barndrmamaya veya
herhangi bir deiime meydan vermemeye dayanan, esas
itibariyle rdn, srail ve ABDdeki durumu andran, son
derece duraan bir yap var.
Arafatn kolunun uzanabildii yerlerde sizin hitaplar
nz yasakt. Durum hl ayn m?
1) Barton Gellmann, Netanyahu, Arafat Sign Acord, Washington Post, 24
Ekim 1998, s. Al.
Bunu fiilen bilmek zor. Kitaplanm istenirse satn al-
nabiliyordur herhalde. Bu mmkn deilse, gizlice te
min edilebilir; e-posta, fotokopi ve faks anda hibir
eyi gerek anlamyla yasaklamak mmkn deil. Bir yl
kadar nce Filistindeyken, ayn zamanda kitap da satan
bir dkkn sahibiyle tanmtm. Bende sizin kitaplar
nz var, ama onlan tezgh altnda tutuyorum, ola ki bir
yetkili kp gelir, bama i alr, dedi bana. El-Halilde
oluyordu bu. Durumu daha ironik ve tuhaf hale getiren
bir olay ise bir yl sonra yaadm. Kitaplarm yasaklayan
iileri bakanl kararnda ad ve imzas olan Yasir Abed
Rabbo bana, kitaplarmn Bat eriada yaynlanmas
amacyla bir anlama yapp yapamayacamz soran bir
mektup gnderdi.2Siz olsanz bu tekliften ne sonu ka
rrsnz? Ben hibir ey anlamadm.
srailde durum nasl?
Orada kitaplanm satlyor.
Ya dier Arap lkelerinde?
lkesine gre deiiyor. Geri kapsaml bir aratrma
yapmadm, ama Msrda ve Lbnanda kitaplanmn ou
nun bulunabildiini biliyorum. Kitaplanmdan bazlannn
rdnde, bazlannn da Krfez lkelerinde yasakland
yolunda haberler de aldm. Fakat bu durum, herkesin ka
deriyle ayn. Kolaylkla alglanabilecek bir yaps olmayan
2) United Press International, Palestinian Lawmaker Condemns Book
Ban, 23 Austos 1996.
otokrasiler ve despotizmlerden bahsediyorsak bu duruma
armamalyz. Birisi kitaplarnzn birinde bir ey gr
yor, sonra buna msaade edemeyiz diyorlar ve o kitab
yasaklyorlar. Ya da bir gazetenin veya derginin herhangi
bir nshasn yasaklyorlar. Her yetkilinin kafasna nasl
eserse. Ama Lbnandaki yayncmdan rendiim kada
ryla, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi byk Krfez lke
lerinin bazlarnda Kltr ve Emperyalizmin Arapas ya
sak. Kark bir tablo. Sanrm ayn durum Fas ve Tunus
iin de geerli. Cezayiri bilmiyorum. Ama onlann kitap
larma aylp baylmadklannm da farkndaym.
Eyll 1993ten beri Osloda yrtlen ve bar sreci di
ye adlandrlan mzakerelere ynelik kat eletirilerinizi
hi yumuatmadnz Uzun yllar anaakm medya, en azn
dan ABDnin anaakm medyas, sizi grmezlikten gelmek
iin byk bir gayret sarf etti. Yine de son zamanlarda
Newsweek, New York Times, National Public Radio ve
PBS gibi yerlerde boy gsterme imkn bulduunuzu gz
lemliyoruz. Bu ne ifade ediyor?
Bence sorun benim eletirilerimle ilgili deil pek, ki
grlerimde en ufak bir deiiklik olmadn herkes bi
liyor; sorun, artk birok sayda insann da gereklii
grmeye balamas. imdi zerinde konutuumuz san
sr modeli sz konusu olduunda, Amerika Birleik
Devletlerinde de istenmeyen kiileri marjinalletiren bir
sansr biimi iliyor. Szgelimi, grleriniz beenilmi-
yorsa anaakm medyada grnemiyorsunuz. Fakat kim
senin engelleyemeyecei bir durum da var. rnein Arap
lkelerinde benim yazdklarm internetten bir ekilde ta
kip edilebiliyor, insanlar bir yolunu bulup benim yazdk
larm okuyorlar. Geenlerde, beni internette okuyan bi
risi tarafndan, Filistinliler ile srailliler iin iki-uluslu
devlet zm konusundaki grlerimi ifade etmek
zere New York Times Magazine adna bir makale yazma
daveti aldm.3Derginin editr beni telefonla arad; ban
srecinin ilemediinden, ayn ekilde Siyonizmle bir
yere yanlamayacandan bahsetti. Yazlann bu tr se
beplerle o insanlann da dikkatini ekiyor olmal. Fakat
bu duruma, bir eye yle bir yan gzle bakmaktan daha
fazla nem atfetmenin de manas yok. Genelde medyay,
zelde de Wye anlamasnn imzalanmas, srail seimle
rinin tarihinin ilan edilmesi, Kral Hseyinin lm gibi
olaylann ardndan ban srecinin buzdolabna kaldml-
mas gibi daha yakn gelimeleri gz nnde bulundu
rursak, eski klielerin, eski kalplann hi bozulmadan,
eskiden olduu gibi ayn ekilde, gereklik ya da fiili ol
gular hi hesaba katlmadan piyasaya srlmeye devam
edildiini grrz. Bu son derece arpc bir durum.
PBSde yaynlanan The Charlie Rose Show adl bir progra
ma km hatrlyorum.4Program yneten adam habi-
re bilinen sakzlan yineleyip durdu ve benim cmleleri
mi tamamlamama bile frsat brakmad. Sylediklerim
den yle bir infiale kaplyordu ki, onlarn bir ekilde te
laffuz edilmesine dahi kaanamyordu.
3) Edward W. Said, The One-State Solution, New York Times Magazine, 10
Ocak 1999, s. 6, 36-39.
4) Edward W. Saidle sylei, The Charlie Rose Show, WNET-TV, 6 Haziran
1996.
imdi niin iki-uluslu devlet arsnda bulmuyorsu
nuz?
1947de Filistinden ayrldmdan beri ve Bat eri-
aya, Gazzeye ve sraile dzenli olarak gittiim btn
hayatm boyunca byle bir yolu savunma noktasna ilk
geliim benim. Geen yl o blgeleri tam be defa ziyaret
etmiim. Blgeye ne kadar fazla gidecek olursam, srailli
Yahudiler ile Filistinlilerin demografik bakmdan kop
maz bir ekilde i ie gemi olduklarm grmekten ok
etkileniyorum. Oraya gittiinizde dikkatinizi ilk eken
ve sizi kelimenin gerek anlamyla arpan ey, bu. srail
liler yol ina etme manyakl iindeler. Bat eria ve
Gazzede yaptklar yollarn nemli bir ksm Filistin e
hirleri ve kylerinden geiyor. Yine de szn ettiimiz
blge o kadar ufak ki, teki tarafa tamamen gznz
kapatmanz hibir ekilde mmkn deil. kincisi, sra
illiler Bat eria ile Gazzedeki yerleimleri yapmak ve ge
niletmek iin Filistinlilere i veriyor, onlan altryor
lar. Gzlemlediim en byk ironi bu. Tel Aviv, Bat Ku
ds ve Hayfa gibi srail iindeki ehirlerde bulunan res
toranlarda Filistinliler alyorlar. Tabii, yerleimcilerin
bulunduu Bat eriada da ayn durum geerli. zellik
le El-Halil gibi kasabalarda, aka da Kuds ve -hibir
zaman Kudsn paras olmam, sadece ehrin beledi
ye snrlan ierisinde saylan Beit Hanina gibi byk Fi
listin kasabalannn bulunduu- evresinde, Filistinliler
ile srailliler srekli bir alveri halindeler; birbirlerin
den holanmyorlar, hatta birbirlerine dmanlk etmek
ten asla vazgemiyorlar, ama fiziksel olarak da ayn yer-
deler. Grp anladm kadanyla bu durumun beni en
ok etkileyen taraf, insanlann ayr snrlara ya da devlet
lere gre blnmeye zorlanmalarnn fiili durumu pek
deitiremedii. Byk lde srailin saldrgan bir e
kilde Filistin topraklarna girmesinden ve srecin en ba
ndan itibaren Filistin blgesini igal etmi olmasndan
tr, artk iki tarafn bar biimde birarada yaama
sna imkn tanyacak bir dzenleme mutlaka yaplmak
zorunda. Ayrlkla hibir ey zmlenemez.
Benim ok nemli bulduum baka bir faktr, Knes-
set yesi Azmi Biarann ban ektii ve srail yurtta
olan gen Filistinliler kua. Bu gen insanlar hayatlar
n srailli Yahudilerle birlikte, ikinci-smf yurttalar la-
rak, hatta baz durumlarda, g ve toprak mlkiyeti gibi
konular gndeme geldiinde, yurttalk statleri fiilen
kendilerine tannmam ekilde srdryorlar. Dolay
syla, ezilen bir aznlk olarak kendilerine dayatlan g
lklerin keskin biimde farkndalar ve sivil haklar, yurt
talk haklan temelinde mcadele etmeye balyorlar. l
gintir, bu mcadelelerinde, din adamlannn gcnn
gn getike daha fazla artmasndan kayg duyan sek-
ler sraillilerden -fiilen deilse bile, st kapal- bir des
tek gryorlar. Ayn sekler srailliler, Yahudi kimdir?
benzeri tartmalarda devlet yasalannm dini vastalarla
tanmlanmas sorununu ve Ortodokslann Muhafazakr
lar ve Reform hareketleri karsndaki glerinin artn
da ciddi bir endieyle karlyorlar. te bylesi bir or
tamda, bu lkenin medya kanallarnda asla aza alnma
sa bile olduka nemli bir gelime olarak, sekler bir bi-
linin kristalize olmas, (srailin bir anayasasnn olma
dn dikkate alrsak) anayasa benzeri eylerden bahse
dilmesi, insanlan etnik kkeniyle deil, ulusal ltlere
dayanarak tanmlayan (ve buna bal olarak, Araplar da
kapsamna dahil eden) bir yurttalk anlaynn gnde
me getirilmesi gibi bir durum ekilleniyor. Bu gelimeler
benim gzmde gerekten etkileyici. eitli vesilelerle
ve hem bamsz olarak, hem de birarada, her iki tarafn
mensuplaryla yaptm konumalarda, su gtrmez bi
imde byle bir yrngeye girilmi olduu izlenimine
kaplyorum.
nem verdiim drdnc faktr, Oslonun baarsz
la uramasnn, Netanyahu ve Arafat ile Clintonn ba
klarnn iflas etmesinin yol at genel havann, 2010
ylnda Filistinliler ile srailliler arasnda demografik
eitlii salayacak olan demografik gerekliin arkapla-
nm oluturmas.5Burada szn ettiim elbette dnya
daki btn Yahudilerin, ya da dnyadaki btn Filistin
lilerin says deil. Burada sadece, bu topraklarda yaa
yan insanlardan bahsediyorum. Neresinden baksanz,
ok kk bir toprak paras buras. Buradan yirmi kat
daha byk olan bir lkede Gney Afrikallar bile apart-
heid rejimini uzun sre muhafaza edemediler. O yzden,
her taraf Arap devletleriyle kuatlm olan bir srailin,
sayca kendilerine eit hale gelecek, hatta blgenin dier
Filistinlileriyle Araplann hesaba kattnzda, saylar
kendilerini kat kat geride brakacak Filistinliler asn-
5) Bkz. Meron Benvenisti, The Return of the Refugees Wont Tip the Sca
les, Haaretz, 8 Temmuz 1999.
dan apartheid rejimi anlamna gelen bir dzeni fiilen ok
fazla srdrebilmeleri ihtimal dahilinde bile deil.
Demek ki, yukarda sraladm faktrlerin hepsini bi-
rarada deerlendirdiimizde, tamamen uzun vadede g
rnmesine ve hepten topya saylabilmesine ve birok
insan bunun lgnca bir fikir olduunu iddia etmesine
ramen, eitlie dayal bir ufka sahip olmamz yanl de
ildir ve bu elbette, insanlann birbirlerini ortadan kal
drmay deil, bar iinde birlikte yaamalarn hedefle
yecekleri bir eitlik ideali olacaktr. Bu yzden, byle bir
devletin fiilen kurulabilecei ya da byle bir amaca ula
labilecei konusunda hibir tartma ve birlikte dn
me frsatn karmamaya almalyz.
Sizin birlikte yaama ve tek-devletli zm dorultusun
daki grleriniz, aslnda Siyonizmin eski fikirlerinden bi
rini yanstyor gibi.
Birok Filistinli gibi ben de Siyonist yerleimciler ha
reketi iindeki tartmalann tarihini okudum, bu tarihi
iyi biliyorum. Bu deyii en katolik anlamyla kullanmak
isterim. Sz konusu hareket iinde, Martin Buber, Heb
rew Universitynin ilk bakan olan J udah Magnes, Han
nah Arendt ve fazla tannmayan baka isimler gibi olduk
a apl insanlann, eer tacizkr yerleim hareketlerinde
ve Araplan hi kaale almamakta srar edilecek olursa ka
nlmaz bir atma yaanacann pekl farknda olan
uluslararas simalann da bulunduu malumumuz. Bizzat
David Ben-Gurionun kendisi, tarihte bir halkn kendi
topraklanndan vazgetii ve topraklann baka bir halka
gnl rzasyla devrettii tek bir rnek dahi bulunmad
na dikkat ekmiti.6Gelimeler yukarda dikkat ekti
im kapsamda seyrettiinde atma kmasnn kanl
maz olacan onlar da biliyorlard; hele ki gerekte idea
list biri olan Magnes bu akbetin yaanmasnn kanl
maz olduunu ad gibi biliyordu.
nsan, Magnes hakknda ne kadar fazla ey okur ve
onun zerinde ne kadar ok dnrse, Magnesin ke
sinlikle devrinin ilerisinde biri olduunu, ayrca dikkat
ekici derecede kendine zg bir anlay bulunduunu
fark ediyor. lgintir, o bir Amerikalyd. Araplarla ilgi
li dncelerimizi ahlki bir temele oturtmaya ve derin
letirmeye gayret edelim; dncelerimizi onlar yokmu
gibi yaparak deil, var olduklarm bilerek ekillendire
lim, demiti. Yine ilgintir ki, ben bu anlaya, ilerin
den bazlar ak, bazlar da rtk bir ekilde srailin
ulusal anlatsnn gemiini ve dibini kurcalayan, sra
ilin bamszlk ve szde zgrlk mitini tarihsel ve ar
iv kaynaklarna dayanarak, sorgular bir bakla gzden
geirmeyi amalayan ve bu mitin nemli lde Arapla
rn varlnn yadsnmasna ya da kasten grmezden ge
linmesine yaslandn kefeden yeni srailli tarihilerde
de rastlyorum.7phesiz, son elli yllk srete srailin
6) Bkz. Simha Slapan, Zionism and the Palestinians (Londra: Croom and
Helm, 1979), s. 143.
7) Baka eserlerin yan sra bkz. Benny Morris, The Birth of the Palestinian
Refugee Problem, 1947-1949 (Cambridge: Cambridge University Press,
1989); Avi Shlaim, Collusion Across the Jordan: King Abdullah, the Zionist Mo
vement, and the Partition of Palestine (New York: Columbia University Press,
1988), ve Han Pappe, The Making of the Arab-lsraeli Conflict, 1947-1951
(Londra: I.B. Tauris, 1992).
yapt eyler sadece kendi payna gvenlii salamaya
almaktan ibaret deildir. Kald ki byle bir gvenliin
temelleri hibir zaman salam olmayacaktr. Fakat,
Araplarn fiilen devre d braklmalaryla belli admlar
atld da kesindir. te buna ramen, demografik etken
lerden dolay ve Filistin halk mtemadiyen basklara
maruz kalsa da asla haklarndan vazgemeyecei iii bu
sistemin uzun vadede ilemesi mmkn deildir. Hatta
Filistinliler, zaman iinde haklarn giderek daha kararl
ve inat bir biimde savunmay da renmilerdir.
Artk dnsel planda yeni bir iklim hakimdir. Bunu
Siyonizmden k havas olarak da yorumlayabilirsiniz.
Bu konuda negatif ya da eletirel bir konumda yer alyor
grnmek istemem geri. Ne de olsa bu, nemli lde,
Filistinliler ile srailliler arasnda deil, Yahudilerin ken
di aralarnda sregiden bir tartmadr. Magnes ve
Arendt ile Buber rneinde grdmz trden, yani Si
yonist ya da Yahudi kamp iinde yaplmakta olan bir tar
tmadr. Yine de Filistinlileri bu tartmann kapsam
iine ekmeye ynelik giriimlere rastlanmam deildir.
Ancak durum genel planda yle bir kutuplamaya var
mtr, Ingilizler ylesine bir Machiavelli roln stlen
mek durumunda olmulardr; Siyonist topluluun Beri
Katznelson, David Ben-Gurion, Chaim Weizmann gibi
liderleri ylesine akll politikaclar kmlardr ki, niha
yetinde birer bireyden ibaret olan bu kiilerin ahsen faz
la bir inisiyatiflerinin bulunmad da grlmtr. Kal
d ki zaten ve bana soracak olursanz, tartma olduka
kstl bir zeminde yrtlmtr. O yzden fazla nem
de atfedilmemelidir.
Sanrm imdi, benim gibi insanlar, yani ya srailde
ya da Filistinde yayor olmann gndelik basklarn
hissetmek durumunda olmayan kiiler, tartmalarn
ynnn belirlenmesi konusunda belirli bir rol oyna
yabilirler. Az ok sistematik bir ekilde bu yola girilmi
olduu da bir vakadr. Son dnemde kiiler arasndaki
diyaloglarn da, Filistinli ve srailli entelektelleri dahil
eden konferanslarn da saysnda gzle grlr bir art
sz konusudur; stelik bu diyalog ve tartmalar, uzun
yllardr yapld gibi, sorunlara hkmet gzlyle
bakmann, her eyi bar srecinin bir uzants sayma
nn olduka dnda bir eksende srdrlmektedir. Ha
liyle, bu tartmalarda varlacak birok yer bulunduu
kadar, hibir yere varlmad da grlmtr. Para
doksal bir erevede, yeni bir tartma sahasdr bu. Son
derece sabrla yrtlen aratrmalar, yine son derece
dikkatle ve kl krk yararcasna hazrlanan ariv al
malarn temel alan bir sreten bahsediyorum burada.
Ve bu tartmalarn zneleri, grlerine politik hrsla
rn yn verdii kiiler deildir. Bilakis bunlar, oun
lukla her iki tarafta da siyasal bakmdan merkezde dur
mayan, kendi tutumlaryla topluluklar iinde belirli
bir saygn konum edinme noktasna gelmi akademis
yenler ve entelektellerdir. Bu gerekten de yeni bir ol
gudur. Tabii, btn dikkatini baarsz bar srecinin
ayrntlarna yneltmeyi taknt haline getirmi olan
medyann, bu tarz tartmalara fazla yer vermediini
belirtmeye dahi gerek yok.
sraildeki Filistinliler toplam nfusun yaklak yzde
20sini oluturuyorlar.8 Siz 1998 ylnn sonlarnda, anne
nizin memleketi olan Nasrada, hi akla gelmeyecek bir
isim olarak Frank Sinatra Hallda onlarn bazlaryla bira-
raya gelip konuma frsat buldunuz.
O salon srailin byk destekilerinden Frank Si-
natrann parasyla kurulmutu. Galiba 1970li yllar
dayd. ounlukla Araplann yaad bir yer olan Nas
rada bir tesis iin para yardm yapmaya ikna etmiler
di Sinatray. zellikle Yukar Nasrada yaayan Yahu-
diler vard. Bu tesisin kurulu amac, gen Araplarla
gen Yahudilerin biraraya gelip birlikte basketbol oyna
yabilecekleri bir spor salonu olmasyd. Gelgelelim, sa
lon ina edilmesine ramen hibir zaman byle bir ilev
yklenmedi. Kurulduktan sonra, srail ii federasyonu
Hitadrutun kontrolne verildi. Zamanla da kr geti
ren bir tesise dnt. Baz geceler ya da etkinlikler
iin parasn deyerek salonu kiralayabiliyordunuz. B
yk salonunun yan sra bir kafesi ve bar, yzme havu
zu ve buluma yerleri vard.
Azmi Biara, benim srail yurtta olan Filistinlilerle
ak bir ekilde biraraya gelebileceim ilk etkinlik olarak
ayarlamt bu toplanty. Belli ki Filistinliler ok bln
m bir topluluk. Nerede Filistinliler varsa, orada onlarca
akm ve partiyle de karlamanz doal bir durum. Dola
ysyla, Biaranm biraraya getirdii topluluk da temelde
8) Bkz. Martin Sieff, The Israeli Arabs - A Ticking Time Bomb, United
Press International, 2 Ekim 2000.
gen yal onu destekleyen kendi grubunu temsil ediyor
du; onlarn yannda, beni daha nce hayatlarnda hi gr
memi ve bu frsatla grmek isteyen merakl insanlar gel
miti. ilgin bir toplantyd. Benden kendi siyasal grle
rimin tarihesini, u anda savunmakta olduum konuma
nasl ulatm anlatmam istediler. Oysa benim grle
rim hakknda ok ey bilen insanlarn says fazla deildir,
kald ki benim bile kendi grlerimin tarihesini ayrnt
l bir dkme dntrmem sz konusu olamaz.
Dediim gibi, benim amdan ilgin bir deneyim ol
du. Toplantda her ey serbestti. Akllarna gelen her tr
l soruyu yneltebiliyorlard. Ben de ok etkilenmitim.
Yakm olduklar akmlarn ve o dnemde yrttkleri
tartmalarn kendileri zerindeki etkilerini rahatlkla
fark edebiliyordum. Yine, dile byk ilgi duyan birisi
olarak, sorularn ve yorumlarn arasnda Arap dnyasn
daki baka eilimlerin (Baaslann, Nasrclann, Arap
milliyetilerinin, Marksistlerin) ne kardklar ynleri
kestirebiliyordum. Ama farkna vardm baka bir ey
de, topluluun diline bamsz bir tonun, bu insanlarn
dier Araplarn tmnden daha baka bir deneyim ya
yor olduklarm yanstan bir dilin damgasn vurduuy
du. Apak bir ekilde ortadayd ki, hayatlarn Yahudi
devleti iindeki Filistin aznlnn mensuplan olarak
srdryorlard. Bu yzden, karlatm baka Arap
gruplanndan ok daha fazla srailin durumunu biliyor
lard. sraillilerle gnlk hayatn iinde, niversitelerde,
iyerlerinde, vb. her an karlatklanna gre de bu du
rum olaan saylmalyd.
Buradan ok daha ilgin bir tartma dodu. srail
hakknda dorudan konumak mmkn olduundan,
dinin sorunlarna ihtiyatla yaklamak da sz konusu de
ildi. Biarann kendisi de, pek radikalinden de olsa im
di sosyal-demokrat olmu bir eski Marksist olduundan,
salondaki insanlarn ou -aslnda bana hitap edenlerin
hepsi- sekler dnceli kiilerdi. Topluluun iinde di
ne inanan kiiler de bulunuyor olabilirdi. Zaten, Arap
dnyasnda yaptm baka konumalarda gzlemledi
im zere, dindar insanlar her yerdeydiler; onlar -Msr
gibi yerlerde- bazen bartl kadnlardan, sakall er
keklerden tanmak mmknd. Ama burada dikkatimi
eken ilgin eilimlerden birisi, dini siyaset konusunda
olduka saldrgan dil kullanan ve sekler dnceli biri
olarak bana bir ey sylemelerine, hatta laf atmalarna
her zaman hazr olduum halde, bu toplantda hibir e
kilde azlarn bile amam olmalaryd. ok ender ola
rak bana soru yneltiyorlar, benimle yz yze gelmeye
alyorlard. Ayn durum Nasrada da yaand, lslami
eilimli bir tek kii bile ne kmad. Zaten bana ynel
tilen sorularn byk ounluu da bar sreci hakkm-
daki grlerimle ilgiliydi. Elbette bir alternatif bulunup
bulunmadn herkes renmek ister ve bu gerekten
cevaplanmas g bir sorudur. Ama buradaki ana fikir,
davaya balln gstermekten ibaretti.
Bu toplant sayesinde Mart aynda yapacam bir gezi
nin daha n alm durumda. Arap rencilerin gn
srecek bir konferans iin Nasraya gideceim. Yine
Nasradaki srail Antropoloji Demei de yllk toplant-
larnm al konumasn benim yapmam istediler.
Arap ve zellikle Filistin dnyasnn kapal alanlarnda
bulunmak, bu blgelerde ve insanlar arasnda gzlem
yapmak benim gzmde paha biilmez kymette. Bunu
anlayabilirsiniz. Gittiim her yerde, kuaklar sz konusu
olduunda niteliksel bir farkllk bulunduunu gzlyo
rum. Benim zihnimde cesaret ve phecilik gibi bir so
run hi olmad. ou yirmili yalann sren, bazlar
aka daha kk yalarda olan insanlarla ayn yerde
bulunmann entelektel merakm biledii de ak bir
gerek. Kendi kuamdan insanlarla biraradayken yaa
dm deneyimlerden kesinlikle ok farkl bir ortam bu.
Bu farkll, gen kuaktan insanlarn 1948felaketinin,
Nakbamn okunu yaamam olmalarna balayabilir mi
yiz?
Farklln deindiiniz konuyla ilgili bir yn elbet
te ki var. Ama daha nce szn ettiim baka bir ko
nuyla da ilgisi var. Bu durumu kmsemenin bir anla
m yok. Kendi payma mthi bir keiftir ki, insanlar ar
tk daha be yl nce bile okuma imknlarnn kesinlikle
bulunmad materyalleri gerek internet ve gerek e-pos
ta yoluyla, gerekse resmi medya kanallarn atlatmay ba
aran samizdat -yeralt basn- sayesinde, her trl alter
natif kaynaklara, radyoya, televizyon kanallarna bavu
rarak ele geirip okuma frsatna sahip oluyorlar. Unut
mayn ki, konu medya kanallar olduunda, btn dn
yada haddinden fazla imkn bulunduu aka ortada
dr. ou insan uydu antenler vastasyla eitli enfor
masyon kaynaklarndan faydalanyor. Arap lkelerinin
yaynlarn izliyorlar, CNNi izliyorlar ve izledikleri bu
kanallarda dinledikleri haberleri pekl birbiriyle kyas
layabiliyorlar. Korkun bir eitlilik sz konusu. zel
likle gen insanlar arasnda, alternatif yollan kefetme,
tartma ve deerlendirme arzusunun yaygn olduun
dan kimse phe edemez. Olaylara byle bir ereveden
baktmda, hem fikir alverii asndan hem de gelece
e ynelik siyasal deiim potansiyelinin ortaya konma
s bakmndan, 1967den beri karlatm genel duruma
gre daha umutvar bir tabloyla yz yze olduumuzu
syleyebilirim.
Nasraya doru yol alrken, otosotop yapan gen bir Ba
t erial Filistinliyi arabanza almsnz. Sizin anzdan
olduka aydnlatc bir deneyim olmu bu.
J erichoya uzak saylamayacak bir kyde yaayan bir
genti. Yeil Hat iinde kalm bir srail kasabas olan
Afula zerinden Ramallahtan Nasraya gidiyordum.
Ona Nablusun hemen knda rastladk. Sonradan an
ladk ki, delikanl, ban srecinin sebep olduu inanl
maz anormalliklerden biriyle, yeni Filistin gazinosunda
almak zere krupiyerlik eitimi alan biriymi. Henz
eitim grme aamasda olduu iin ie otostopla gidip
geliyormu. Bize en ge birka hafta iinde, eitimi bitti
inde, gazino personeline lojman verdikleri iin artk
Nablusta yaamaya balayacan anlatt. Gazinoda Ara-
fat ynetiminin de yzde 30luk bir hissesi bulunmasna
ramen, byk ortak AvusturyalI bir irketmi.9srailde
kumar yasak olduu iin de asl mterileri hep srailliy
mi. srailliler buraya gelip blackjacke, rulete, bakaraya
byk paralar gmyorlarm. letme mdrnn ken
disi gibi yabanc iiler de, ehre pek uzak olmayan bir
srail yerleiminde kalyorlarm.
Hibir retken taraf bulunmayan bir gazinoda ola
and bir bileimle kar karya geliyorsunuz: letme
ve ynetim yabanclara ait, Filistinlilerin destei ak ve
mteriler de srailliler. Elbette buradan bir miktar para
Filistin ynetimine akyor. Bu parann Filistin halknn
yararna harcanmad da ak. Komu kylerden kk
bir grup Filistinli (bu krupiyerin Hristiyan aznla
mensup biri olmas da benim gzmde olduka ilginti)
orada alp, zengin sraillilere ve yabanclara hizmet
ediyorlar. Sanrm bu gazinoya gelip paralann savuran
zengin Filistinliler de yok deil. Anladm kadaryla,
belli bir sre ierisinde bu tesise bowling salonu ve yz
me havusu eklenecekmi. stne basa basa vurgulamal-
ym ki, bir gazinoya sahip olduu en son dnlecek
yerlerden birisi, J ericho. Deniz seviyesine gre en aa
rakmda, neredeyse topraa gml bir yer; yazlan s
caklk glgede 140 dereceye kadar kyor. Doal bir e
kilde yaamay seveceiniz bir yer deil. Oysa, paradok
sal bir ekilde ve byk bir tutarszlkla, hem sraillilere
9) Deborah Sontag, Arafats Gamble: A Casino for an Israeli Clientele, New
York Times, 15 Eyll 1998, s. A4; Agence France-Presse, Palestinian Autho
rity Admits Squirreling Millions Away Secret Slush Fund, 5 Temmuz 2000.
hem de Filistinlilere bir gelecek vaat eden taraf beni ok
etkiledi. Tabii midimi ok fazla arttran ynde bir etki
olmad bu.
Bahsettiiniz gazinoyu Yaser Arafatn kars Sha Ara
fattan daha ok eletiren de olmad. Nitekim, New York
Timesm n sayfasnda kan bir yazsnda bu gazinoyu
utan verici bir yer olarak niteledi. Oradan nefret ediyo
rum, dedi. Filistin ynetiminin ekonomik danmanlar
nn msamaha gsterdikleri en utan verici i bu. stelik
bir mlteci kampnn dibine alm. Hastanemiz yok, ka
nalizasyonumuz yok, ocuklarmz hasta, btn toplumu-
muz hasta, ama kumar oynuyoruz. Harika! diye tepki gs
terdi.10
O kadnda her numara var. Mavi BMWsiyle Gazzede
cirit atmay pek seviyor. Bir sr zamann Pariste gei
riyor. ile St. Louisde bir dairesi var, Paris kuafrleri ve
modaclarnn abonesi. Ailesi salam i kurmu. Fakat
her ey apak ortadayken neden onun szlerinin bu ka
dar ilgin bulunduunu benim anlamam mmkn deil.
Evet, bu konuda syledikleri doru; doru ama, kendisi
nin ve Arafatn rekasnn bylesi bir yozlamada rol
oynamay hl srdrdklerini de kim inkr edebilir?
sraili grdkten sonra, bir cemaat hayatnn egemen
olduu Msra gittiniz. Msrda tank olduunuz manzara
sizi artt m?
10) Deborah Sontag, Suha Arafat: A Militant in a Blue BMW, New York Ti
mes, 4 ubat 1999, s. Al.
Hayr, nk durumun byle olduunu eskiden de bi
liyordum. srail iinde olsun, Bat eria ve Gazzede olsun,
Filistinlilerde ilk dikkatinizi eken zelliklerden birisi,
tecrit edilmilik duygusu. Hayatlarm srail ordusunun
glgesi altnda srdrdklerine hi kuku yok. Burada
esas eksik olarak gze arpan ey, Arap leminin geri ka
lanyla kolay ve doal temaslarn olmamas. Bir Filistinli
olarak, olduka karmak formaliteleri yerine getirmeden
(ki her seferinde, byle bir ie kalkmadan nce -drt
defa yeniden dnmenizi gerektirecek derecede bezdiri
ci ilemler oluyor bunlar), srailden veya Bat eria ve
Gazzeden kp Arap dnyasnda herhangi bir yere gitme
niz mmkn deil. nce snn geme izni almanz gereki
yor, sonra da sonu gelmez kontrol noktalanndan gemek
zorunda kalyorsunuz, vs. unu zellikle belirtmem gere
kiyor ki, Arap dnyasnda seyahat eden bir Filistinli oldu
unuzda hemen pheleri stnze ekiyorsunuz (ki bu
benim iim de geerli; tamam, bir Amerikan pasaportum
var, ama pasaportumda benim Kudste doduum yaz
yor, bu da ileri kantrmaya yeter bir bilgi). Bu yzden,
Filistinliler asndan Arap dnyasnda seyahat edip Arap
larla temas kurmak olduka g bir i.
Bundan daha nemlisi, Filistinli olmayan ok az say
da Arabn Filistin topraklarna giriyor oluu; sraile git
mesinin ise ok daha zor oluu, hatta pratikte asla mm
kn olmay. Bunun gerekelerinden birisi (ki bu, Msr,
Suriye, Lbnan ve rdn iine alan ve Krfez lkeleri
dahil Arap lkelerinin ounun milliyeti ve radikal en
telektelleri arasnda rastlanan, aklamas epeyce m
kl bir durumdur), onlann normalleme dedikleri, sra
il ile, rdn ve Msr gibi onunla resmi bar halinde g
rlen Arap devletleri arasndaki hayatn normallemesi
ni -Arapa tatbee- yok sayyordu. Msrla yaplan bar,
rdnle yaplanda olduu gibi, souk bir bar olarak
nitelenmektedir. Baka bir ifadeyle, sradan rdnller
ya da Msrllar, sraile gitmezler, sraillilerle bir alve
rileri olmaz. srailli turistlerse rdn ve Msra gidip,
ksa srelerle hareket eden otobslere binip tarihsel me
knlar grrler. Ama bunun tesinde bir karlkl iliki
yoktur; mesela Avrupa lkeleri ya da komu lkeler, hat
ta dnyann baka bir kesindeki lkeler arasnda gr
lene benzer ekilde niversiteler, bilim dernekleri, ir-
keder, vb. arasnda kurulan temas yok denecek azdr.
te, bu ilikisizliin sebeplerinden birisi, sz konusu en
telektellerin -Filistinlilerle dayanma halinde olmann
bir uzants olarak- sraille herhangi dzeyde bir iliki
kurmay genelde reddediyor olmalardr.
Tabii bu durumun, fiilen birtakm kurumlar ina et
meye alan Filistinlilere kard sorun, onlann baka
lkelerin Araplanndan alma ihtimalleri bulunan yardm
lardan fiilen mahrum kalmalandr. Oysa, diyelim Msr,
Suriye, Lbnan ya da rdndeki hekimler ve dier tbbi
personel pekl Filistinlilerin yardmna koup, onlann
klinikler ve hastaneler amalanna katkda bulunabilir
lerdi. Salk kurumlannn idaresinden farmaktik mad
delerin retimine kadar eitli faaliyetlerde onlara destek
salayabilirlerdi. Ama normallemeye kar alnan tutum
yznden bu ihtimallerin hayata gemediini grmekte
yiz. Benzer biimde, eitli Arap lkelerinin nemli bi
limcilerini, gazetecilerini, yazarlarm ve airlerini oku
yan, onlann eserlerini takip eden niversite rencileri
nin bu insanlarla herhangi bir ekilde tanp, onlardan
bir eyler renme imknlan da batan ortadan kalkm
olmaktadr.
Ben Araplarla biraraya geldiimde ve yukarda adlar
n andm Arap lkelerine gittiimde onlara, zellikle
Msrllara, ak ak Filistine gidebileceklerini sylyo
rum. srail ile Msr bar halinde olduu iin, pekl s
rail zerinden Filistine gidebilirsiniz diyorum. Bu im
kndan faydalanp Filistinlileri grebilir, kurumlarma
katkda bulunabilir, hatta imknnz varsa onlann geli
imleri dorultusunda aba harcayabilirsiniz diyorum.
Onlarsa bana cevap olarak, Hayr, diyorlar, Pasaport
larmza srail damgasnn baslmasna izin veremeyiz;
srail bykeliliine bavurup onlardan vize dilenme
yeceiz; Snrda ya da bariyerlerin banda bekleyen s
railli polislerin bizi arayp taramalanna boyun emeyece
iz.
Ben bu argman bir dzeyde belki makul, ama baka
bir dzeyde olduka korkaka buluyorum. Bana yle ge
liyor ki, bu durum gururlarna dokunuyorsa, srail kon
trol noktasndan, barikatndan ya da smnndan gemek
durumunda kalacaklarsa, sadece baka Filistinlilerin her
gn yaptklan eyleri yapyor durumda olacaklar. kinci
si, onlara her zaman sylediim gibi, bu ekilde hareket
etmekle kimse onlann sraili tandn ya da srailin eli
ni glendirecek kozlar verdiklerini iddia edemez ki. Bi
lakis, yaptklar ey btn dnyaya aka, aslnda onla
rn Filistinlilerle dayanma halinde olduklarn ve Filis
tinlilere yardm etmekten geri durmayacaklarn gstere
cektir. Szgelimi, Filistinliler kendi topraklarn ellerin
den zorla alan ve yerleimleri kurmak ya da geniletmek
adna evlerini ykmaya kalkan srail buldozerleriyle kar
karya geldiklerinde, her gn rasanan ve dakika da
kika tehdidi ieren byle bir manzara karsnda Filistin
lilerin yannda ok sayda Msrl ve rdnl de olsa, bu
daha farkl bir tablo ortaya karmaz m? Ayn sre pe
kl niversitelerde de ileyebilir. Tannm yazarlar, en
telekteller, tarihiler, felsefeciler, sinema yldzlan pe
kl Filistine gitmenin bir yolunu bulabilirler; oysa on
lar bunu yapmayp, Kahiredeki srail konsolosluun
dan vize dilenen bir durumda olmak istemiyoruz, gibi
bahaneler ileri srp duruyorlar. Ben de bu tr gereke
lere sanlanlara, Bu duruma dmek zorunda deilsiniz,
Kahirede bir bykelilii bulunan Filistin ynetimine
bavurup, kendinizi Gazzeye davet ettirebilir ve daha
sonra oradan Bat eriaya geebilirsiniz, diyorum.
Grlecei zere, dolambal yollara bavurmann
binbir trl eidi vardr. Oysa ortada grlen, dar g
rllkten de te bir tr tembellikten, yerinde oturup
durmaktan ve baka birilerinin harekete gemesini bek
lemekten farkl bir manzara deil. Sannm bizim en b
yk dmanmz, inisiyatif almamak. Mtemadiyen sra
illilerin bir numara evirdiklerini, Amerikallann, sinsi
komplolann, Ford Vakfnn devreye girdiini, vb. baha
ne edip duran bir halimiz var.
Belli ki baz gruplarla almaya gnll olan, fakat
bu niyetlerini aka dile getirmekten ekinen birok in
san var. Tepki grmekten ekindikleri iin baka yollara
bavuruyorlar. Aka bir ey sylemeleri gerektiindey
se yaptklarm ya inkr ediyor ya da bir ekilde geitiri
yorlar. Biz normallemeye yanamayacaz, Emperya
lizmle herhangi bir ilikiye giremeyiz, Yine de yerimiz
de oturup beklemeyeceiz, Filistinlilere gerekten yar
dmc olacak, sraille onu hayali bir dman olarak g
rerek deil, birok bakmdan Araplarn hayatn olumsuz
ynde etkileyen gerek bir g olarak grp ba etmeyi
salayacak bir eyler yapmay planlyoruz, diyorlar.
Oysa bana gre, bu tutumun en belirgin simgesi, Arap
dnyasnda benim bildiim hibir niversitede (bu ni
versitelerin hibiri gerekte zgr olmasa, son derece
politiklemi bir atmosferde varln srdrmek duru
munda kalsa, retim yeleri ve rencilere sonsuz bas
klar yapld bilinse bile), gerekten hibir nemli Arap
niversitesinde bir srail almalar blmnn olma
mas, ya da rencilere lbranice retecek bir giriimde
bulunulmamasdr. Ayn durum tabii ki Filistin niversi
telerinde de geerlidir, ki hadi Filistinliler asndan bu
durumu, btn hayatlarna mdahale eden bir byk
gce kar bir savunma refleksi olarak deerlendirebilir
siniz. Yine de benim gzmde tek hal aresi, ok sayda
srailli siyaset bilimcisi, sosyolog, oryantalist ve zeki in
sann Arap toplumunu incelemeye ciddi vakit ayrmala
rna benzer ekilde, bu durumla ak ak yzlemek, s
raille ilgili almalara ynelmek ve onlann dillerini
renmekten geri kalmamaktr. Gerekten, niin bizler de
sraille ilgili almalar yrtmeyelim? Komunuzu,
dmannz tanmaya balamann, keza sraillilerin Fi
listinli olsunlar olmasnlar btn Araplara reva grdk
leri hapishanenin duvarlarn ykp amann bir yolu bu
deil midir?
Ne yazk ki yukarda anlattm tablo olduka vahim
boyutlarda. stelik Arap dnyasnda yaygn biimde
gzlenen bu edilgenlik, bu dar grllk sadece sraille
snrl deil, Amerika dndaki lkeler iin de geerli.
Arap dnyasnda Batya, Amerika Birleik Devletlerine,
Harvarda, Samuel Huntingtona, Clintona, Monica Le-
winskyye ve benzeri eylere gsterilen ilgi neredeyse
saplant dzeyinde, handiyse manyaklk derecesinde.
yle ki, en basit dncelerle, medyada halka sunulan
en kaba halleriyle devam ettirilen bir ilgi bu. Ama te
yandan, Hindistana, J aponyaya, ine, dnyann geri
kalan blmlerindeki byk uygarlklara gsterilen ilgi
neredeyse sfra yakn. Ammandaki gibi bir niversiteye
gittiinizde Afrika, Latin Amerika ya da J aponya konula
rm alan herhangi bir renciyi mumla ararsnz. Ve
bu bizim -bir toplum olarak, tarihin belirli bir kesitinde
ki bir halk olarak- zayflmzn, entelektel bakmdan
dumura uramlmzn, dnyann dier kelerinde
olup bitenleri zinhar merak etmeyen slmzn bir ia
retidir.
Benim bylesi manzaralarla karlanca insanlara
kar laf hi dolandrmaya kalkmadan ve ak ak sy
lemeye altm szlerden birisi, Bu tutumu muhak
kak deitirmemiz gerekiyor, kendi aklmza kendi elle
rimizle vurduumuz kelepeleri karp atmamz ve
dnyann geri kalan ksmna eitlerimiz gibi bakmamz
gerekiyor dur. Bizde ylesine savunmac bir refleks dev
rede ki, bu hakszla uramlk duygusundan bir trl
kurtulup silkinemiyoruz. Bizde demokrasinin ilemeyi
inin bir sebebi de budur. Gerekten, demokrasinin ol
mamas sadece hakimlerin despotizmine, sadece emper
yalizmin komplolarna, sadece yozlam rejimlere, sade
ce gizli polise balanamaz. Entelektellerimiz yurttalk
bilincinden yoksun olduklan iin, hep ayn noktalar et
rafnda dnp durmay matah bellemiler. Dolaysyla
kendi konumumda benim elimden gelen, kii olarak ya
da yazlarmla bu mesafeden btn yapabildiim, bu ger
ee iaret edip srarla onu ortaya koymak oluyor. Oysa
bir durumu deitirmenin tek yolu, o durumun muhata
b olanlarn bizzat kendilerinin okumaya, sorgulamaya,
yzlemeye, hapishaneden kurtulmaya ynelmeleridir.
Grdm kadaryla, sizin vurguladnz noktalardan
birisi, sraillilerin sizin halknza, Filistinlilere yaptklar
eylerin bilinip kabul edilmesi gerei. Bu konu niin ok
nemli?
nk biz tarihimizin nemli bir ksmnda kapal
bir toplum olarak brakldk. Biz grnmez insanlarz,
grnmez bir halkz. srailin anlatsnn gc ve etkisi,
neredeyse tmyle, bir le gelen ve bu ldeki insan
lara kar, onlar kasabalarda ve ehirlerde yerleik ha
yat srp, kendi toplumsal varlklar olan bir yerli halk
deil, srlp kovulmas gereken gebeler olarak g
rerek davranm nclerinin kahraman konumuna
oturtulmasndan geliyor. Gebe figrnn uyduru
lup yerletirilmesi son derece karmak bir srecin ta
kip edilmesini gerektirmiti, fakat Siyonistler bizimle
bir halk olarak ba etmeye alrlarken bu figrden ke
sinlikle kendi lehlerine faydalandlar. Birok srailliyle,
zellikle benim kuamdan insanlarla konutuunuz
da, devletin kurulmasnn bir ynnn (srailli yurtta
larn 1950li ve 1960l yllardaki eitimleri ve formas
yonunun) kesinlikle Filistinlilerin bu kapatlmasna
bal olduunu anlayabilirsiniz. Bir srailli iin kabul
edilmesi ok g bir dnce olsa bile, onlar bu toprak
larda Holokosttan kaan byk, kahraman bir figr ol
duklar iin deil, yurdundan ettikleri, ldrdkleri ya
da srp kovduklar baka bir halkn srtna basarak
yaamaktadrlar.
Dolaysyla, sraillilerin yalnzca Batyla balan olan,
bu yzden de Filistinlileri yok sayan, onlan hor gren,
hatta onlardan bihaber, izole bir toplum olarak deil, Or
tadounun paras olarak kabul edilebilecekleri bir tr
gerek normallemeye ulamak bana kesinlikle can alc
nemde geliyor. Nitekim bir nceki cmlede zetledi
im durumun gstergelerinden birisi, sraile gittiinizde
grdnz btn yol tabelalarnn ngilizce ve branice
olmasdr. Tek bir Arapa tabela gremezsiniz. Yani, eer
bir Arapsanz ve ibranice ya da ngilizce bilmiyorsanz,
bu yollarda kaybolup gideceksiniz demektir. Zaten ol
mas tasarlanan da budur. Bu, nfusun yzde 20sini d-
/
a kapatmann bir yoludur. Sonu olarak sylemek iste
diim, sraillileri gerek entelektel gerekse ahlki olarak
kendi tarihlerinin gerekleriyle yzlemeye zorlamann
byk nem taddr.
Bu noktada yeni tarihilerin oynayacaklar bir rol
vardr elbette, fakat bundan daha nemlisi, Filistinlile
rin kendilerinin sraillilere dorudan unlar syleme
leridir: Gereklik budur. Bu, 1948in sonularndan
birisidir ve sanrm artk, aradan elli yl getikten son
ra, Filistin ve srail tarihlerini; i ie gemi grlebile
cek ve birbirinin karsna konabilecek olan bu ayr ta
rihleri birlikte konumaya balayabiliriz. Byle bir yak
lam olmadan teki yine insan saylmayacak, yine
eytaniletirilecek ve yine grnmez klnacaktr. Mut
laka bir yol bulmalyz. Zihnin devreye girecei yer, en
telektelin oynayaca rol burada kendisini gsterir. Bu
yzden ahlki bilin hayati nemdedir. tekiyle dz
gn iliki kurmann, hibir yer tannmayan tekine ar
tk yer amann bir yolu mutlaka vardr. Hi de topya-
c bir bak deildir bu. Kald ki topya zaten yok yer
demektir. Bu yzden tekini somut bir tarihe ve bir
yere oturtmak zorundayz.
Benim haritalar ve corafyay gzden geirip, yalnz
ca tarihe deil, fiili, somut meknlara da bakarak (hatta
olduka hayali trde bir anlat bile oluturarak) bir yer
kurmann gerekten can alc nem tadn ileri srp
durmamn sebebi budur. Moe Dayanm 1970lerin orta
snda sarf ettii u sz iyi bilinir: Bu lkede kurulmu
olup da eskiden Arap nfusa sahip olmayan tek bir yer
dahi gsteremezsiniz.11Moe Dayan bu gerei grebili
yordu ve bunu aka telaffuz etmiti. Sonra da yle de
vam etmiti: Biz o topraklan zorla ele geirdik. Bunu
unutmayalm. Ama sonraki kuaklar, ksmen ABDnin ve
diasporadaki Amerikal Yahudi topluluunun yaknl
nn etkileri sonucu, bu hassasiyeti ortadan kaldrdlar.
Kendilerini dogmann, ortodoksinin ve yetkenin kstla-
malanndan kurtaranlanmz iin bu admlan atmak ve bu
yerlere gerekte olduklar gibi bakmak ok nemlidir.
Araplann da bize, bir yerlere geri gnderilebilecek Ha
llar ya da emperyalistler olarak bakamayacaklarn anla-
malan nemlidir. Benim sk sk dile getirdiim ekilde,
bizim iin sraillilerin srailliler olduklarnda srar etmek
gerekten ok nemlidir. Bu insanlar srail adn tayan
bir toplumun yurttalardr. Onlar Yahudiler deiller
dir, eskiden olduu gibi gezgin gzyle baklp, sonra
Avrupaya geri gnderilebilecek kiiler deillerdir. Varl
mzn geici olduunu, bir gei evresinde bulunduu
muzu ngren dili kesin bir ekilde reddetmeliyiz.
Daniel Barenboim Arjantinde doup bir srailli olarak
yetimi, dnyaca nl bir piyanist ve ynetmen. Onunla il
gin bir mzikal banz var.
Barenboimle yedi-sekiz yl nce tanm ve ok a
rtc bir ekilde yakn dost olmutuk. Benim gibi o da
ok seyahat eden biri. Bazen yollanmz kesiiyordu. Bir
likte bir eyler yapmaya alyorduk. O da benden daha
11) Edward W. Said, The Question of Palestine, 2. basm (New York: Vintage
Books, 1992), s. 14.
fazla politikac olmadndan, genellikle pek siyasi ar
lkta olmayan halka ak toplantlar dzenler ve bu top
lantlarda mzik, kltr ve tarih gibi konulardan konu
urduk. Bir srailli ya da Musevi mzisyen olarak, Yahu-
dilerin toptan yadsnmasn temsil eden ama byk bir
mzik adam olan Wagner gibi insanlarn eserlerine b
yk ilgi duyuyordu. Keza, kltr ile mziin birbirine
paralel olarak ilemesine ve ayn zamanda elikili du
rumlar yaratabilmesine de byk ilgi duyuyordu. Zaten
u anda onunla birlikte bu temaya dayal bir kitap hazr
l iindeyiz.12O da benim gibi, kendi topluluunda ege
men olan ortodoks yapya kar ok tepkili. Nitekim son
yllarda pek srailde kalmad, hatta geen yl srailin ku
ruluunun 50. yldnm vesilesiyle srail Filarmoni Or
kestrasyla birlikte bir ey yapmay da kabul etmedi. Ba
t erianm igal edilmesine kesinlikle kar bir tavr var.
Bir Filistin devletinin kurulma gerekliliinden ak ak
konuuyor. Cesur bir adam, ortodoks olmayan bir kiili
e sahip. Bizi mzik balyor birbirimize, ama gemii
miz de birbirine uzak deil. O, ailesinin yaad Filis
tine, ya da Tel Avive, yaklak olarak benim ailemin ora
ya karld ayn tarihlerde gelmi.
Aramzdaki iliki ok scak ve candan. Onun iin ya
knlarda, daha dorusu geen hafta, Bat erianm nde
gelen niversitesi Bir Zeitte bir resital vermesi iin ge
rekli ayarlamay yaptrdm. Barenboim adna byk bir
12) Daniel Barenboim ve Edward W. Said, Parallels and Paradoxes: Explora
tions in Music and Society (New York: Pantheon Books, 2002) [Trkesi iin
bkz. Paralellikler ve Paradokslar, ev. Osman Aknhay, Agora Kitapl,
2006],
jestti bu. Fakat byk zorluklar kt. Zorluklar derken
her tr problemi kastediyorum ve bunlarn kayna
onun kendisi deildi. srailliler drt yl sren ntifada
boyunca Bir Zeiti kapal tutmulard. niversitenin ba
kan 1974 ile 1994 arasnda yirmi yl srgnde kalmt.
Daha birka ay nce srail askerleri kampus yaknnda
bir renciyi vurarak ldrmlerdi. Dolaysyla, Bir Ze-
it ile srailliler arasnda sregiden dmanlk uzun bir
gemie sahip.
Bir sraillinin gelip onlarn niversitesinde almas
fikrini kabullenmeleri ilk bata hakikaten ok zor oldu.
Ama zamanla fikirleri esnedi ve nitekim resital de byk
bir baaryla sonuland. Hayatmn gerekten byk
olaylarndan birisiydi. Barenboim adna konuma hak
km varsa, sanrm ayn eyi onun iin de syleyebilirim.
Barenboim bu adm att ve salt kltrel olan bir hamley
le, ama ayn zamanda insani bir dayanma ve dostluk
gsterisinde de bulunarak, tann biliyor ya dnyann her
hangi bir konser salonunda ancak mthi bir talep ve b
yk paralar denerek kendisine kabul ettirilebilecek bir
performansla snrlan am oldu. Barenboim, byk bir
piyanist ve ef ynetmen olarak kendi mesleinin doru
una km biriydi ve bu resitale bir birey olarak geldi.
Hatta, Bat eriada iyi bir piyano bulmak mmkn olma
d iin, ironik bir ekilde, 1973te Beyrutta suikasta u
ram, bakann kuzeni olan Kemal Nasr Salonu adn
tayan bir niversitenin salonunda, arlkla Filistinli
dinleyicilere verecei bu resital iin kendi piyanosunu da
yannda getirdi. Kemal Nasr da benim ok iyi dostumdu
ve bu elim olay meydana geldii zaman tesadfen ben de
oradaydm. Suikast timinin bandaysa, imdi srailde
i Partisinin lideri olan, o sradaysa istihbarat koman
do subayl yapan Ehud Barak bulunuyordu.13
ite btn bu tarihsel arkaplan Barenboimin resital
verecei o akam ok duygusal bir haleyle ve orada bu
lunan herkesin ruhuna ileyen bir kltrel yaknlk duy
gusuyla kuatmt. Gelenlerden biri, Danielin yakn
dostlanndan Zubin Mehtayd. Zubin Mehta da srail Fi
larmoni Orkestrasnm efidir ve bir Hintlidir. Ateli bir
srail taraftardr. Daha nce Bat eriaya hi gelmemi
olduu halde resitalde hazr bulundu. Temsil srasnda
gzyalarna bouldu. Hibir ak siyasal gndermesi bu
lunmayan, ok nemli bir olayd. Hi kimse kimseyi l
drmeye almyor, karsndakine kar bir koz elde et
meye uramyordu. Sadece insani bir jestti; benimle Ba
renboim arasndaki dostlua (dolaysyla, onu hayranlk
duyup onu sevmeye balam ve saylan giderek oalan
Filistinli dostlann duygulanna) dayal bir dayanma
gsterisiydi. Bu temsilden hareketle unu syleyebilirim
ki, eer srail var olmaya devam edecekse, ancak Araplar
ve Mslmanlarla dostluk ve eitlik temelinde bu ans
bulabilir. Barenboim imdi Arapa renmeye can at
yor. O, mthi yaratc bir deha olarak tamamen srad,
grkemli ve ileri bir profile sahip. Ve etrafmzda onun
gibi insanlann saylar ok deil. Umarm buna benzer
faaliyetleri nmzdeki dnemde de srdrebiliriz.
13) J ohn Kifner, Israels Silence Reinforces Belief Its Commandos Killed
P.L.O. Aide, New York Times, 18 Nisan 1988, s. Al.
Size belki Barenboimin ve Yo-Yo Mamn bu yaz Wei-
marda bir alma iinde olduklarndan da sz etmeli
yim. Weimar, 1999 yl iin Avrupann kltr bakenti.
ounluu Arap olan ama iinde sraillilerin de buluna
ca ve yalan on sekiz ile yirmi be arasnda deien
gen mzisyenleri on gn boyunca Weimarda biraraya
getirmek gibi bir dncemiz var. lgin bir durum ola
rak, Weimar nl Buchenwald toplama kampndan yak
lak bir saatlik mesafede. Buram buram tarih kokan bir
yer. Art, Goethenin, Schillerin, Lisztin ehri, Alman
kltrnn doruu. Dolaysyla bu Weimarm, Buchen
wald kamp nedeniyle, srailin kuruluuyla, Filistinliler
sorunuyla, bizim diasporadaki varlmz ve dnyann
her kesine dalmlmzla bir bants var.
Fikrimiz Daniel ve Yo-Yo ile Berlin Devlet Opera-
sndan mzisyenlerin katlaca ustalk snflarnda ders
vermeyi ve akamlan benim nclmde, kltr, siya
set, tarih ve zellikle mzik arasndaki ilikiler zerine
canl tartmalar yapmay ieriyordu. Fikrimizi akla
ynca bize bavuran, ses kasetlerini gnderen harika
gen mzisyenlerle karlatk. lerinden en uygun
olanlann seip projeye davet ettik. Hepimiz asndan
olduka fantastik bir deneyim oldu.
Tuhaf bir kiilik olarak bana gre bu olayn en iyi ta
raf, ortada belirli bir programn olmamasyd. Nitekim
etkinlik sona erince hi kimsenin bir deklarasyona falan
imza atmas gerekmedi. Sanki davetlilerin bir tr kltr
merkezine gelip geri dnmeleri benzeri, her trden n
grlmeyen ve beklenen sonular douran, aslnda poli
tik etkiler de saylabilecek, ama hibirimiz politikac ol
madmzdan iin bu yanma fiilen aldr etmediimiz
yansmalaryla grkemli bir olay yaamtk. Demek iste
diim, bizim asl ilgilendiimiz, Ortadounun acl, geri
limli ve kutuplam corafyasndan gelen hepimizin
normal koullarda yaayamadmz dorultuda, mzi
in, tartmann ve kltrn bir eitlik ve yaknlk duy
gusu uyandrma gcne tanklk etmekti.
Lsemi olduunuzu rendikten sonra yaklak sekiz
yldr rutin kontroller yaptryorsunuz. nsanlar sizin sa
lk durumunuz hakknda bilgi sahibi olmak istiyorlar.
Onun iin, salnz nasl diye de sormak isterim.
Bunu sorduunuz iin teekkr ederim. Kt dnem
ler geirmedim deil. lk yl pek tedavi ihtiyac duy
madm. Sonra anszn, 1994 ilkbaharnn balarnda, il
kin kemoterapi, sonra radyasyon eklinde tedavim bala
d. eitli enfeksiyonlarn ve gcm azaltan yan etkile
rin grld 1997 ve 1998 yllan kendi payma ok zor
geti. Bu yllarda zamanmn ounu hasta olarak geir
dim. Epeyce kilo verdim. zerime titreyen, fantastik bir
Hintli doktorum vard. Btn bu sre boyunca aresiz
likle kefettim ki, bendeki hastalk lseminin ok ender
rastlanan ve bilinen btn kemoterapi tedavilerine di
ren gsteren bir biimiydi. Geen yaz, monoklonal an
tibody denen ve dayanlmas inanlmaz derecede g bir
deneysel tedavi grdm. Btn bu sre, yani tam on iki
hafta hep hasta, yataa akl kaldm. Tedavi lei haf
tada drt gnd. Ne iyi ki imdi geici hafifleme de
nen bir devredeyiz. ifa bulmu deilim elbette, hastalk
geri dnecek, ama en azndan ciddi tedavi grmeyeceim
ve kendimi iyi hissedeceim bir alt aym olacak. Bu da
kendimi bir para iyi hissetmemi salyor.
NTFADA 2000:
FLSTN AYAKLANMASI*
Israil-Filistin atmas zerine kaleme aldnz yazla
rnz ve konferans metinlerinizde, srekli olarak 1948in te
mel nemine iaret ediyorsunuz. Sizce insanlarn 1948
hakknda neleri bilmesi gerekiyor?
1948de yaanan olaylar anlamadnz srece, bu
gn meydana gelen olaylar da Filistinlilerin durumu
nuzu da anlayabileceiniz kansnda deilim. Filis
tinde, asl olarak Araplardan mteekkil bir toplum o
tarihte kklerinden koparld ve ykma uratld. 800
*) New York, 9 Kasm 2000.
bin kiilik Arap nfusu bilinli olarak yurtlarndan s
rld. Siyonist arivler bu konuda son derece ak veri
ler ortaya koyuyor. Ayn konuda birok srailli tarihi
nin yazdklarna da bakabilirsiniz.1Elbette Araplar da
bu sreci her vesileyle tekrar ederek zerine kalem oy
natmlardr. 1948deki atmann sonunda Filistinli
ler artk kendi lkelerinde bir aznlk konumundayd.
Filistinlilerin te ikisi mlteci durumuna dmt;
bugn Arap dnyas, Avrupa, Avustralya ve Kuzey
Amerika kadar dank blgelerde yaayan bu insanla
rn ocuklar ve torunlarnn saylarnn 7,5 milyonu
bulduu biliniyor.2srail ordusu 1967de, Dou Ku
dsle birlikte Bat eriay ve Gazzeyi de istila ettiin
de geride kalanlarn hepsi srail igalinde yaamak du
rumunda brakldlar.
Filistinlilerin gznde 1948, kendi kaderlerini tayin et
me araylarnn balad tarihtir. Bu sre 1967de bala
maz. 1967 sadece srailin fethini tamamlamtr. 1948dey
se Filistinlilerin topraklarnn tamam, Yahudi halkn l
kesi olarak srail devleti tarafndan askeri yolla ele geiril
dii gibi, geride kalan ve srailin nfusunun kabaca yz
de 20sini oluturan Araplann toprak sahibi olma haklan
da yok sayld. sraildeki topran ok byk ksm, Yahu-
dilerin devletinin kontrolnde. kincisi, 400den fazla
Arap ky yerle bir edildi ve bu kyler daha sonra, kibbu-
1) Benny Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem, 1947-1949
(Cambridge: Cambridge University Press, 1989).
2) Filistinli mltecilerle ilgili eksiksiz tablolar ve istatistikler iin bkz. Yakn
Doudaki Filistinli Gmenler in Birlemi Milletler Yardm Tekilatnn
web sitesi ve raporlar (UNRWA: http://www.un.org/unrwa).
tizmi kuran srailli yerleimcilerin tasarrufuna geti. sra
ildeki her kibbutz bir Arap mlk zerine kurulmutur.
Bu yzden, 1948in iltihapl yaras, olduu gibi vahameti
ni korurken, srailliler de 1948den sonra, Filistinlilerin
balarna gelenlerde bizim hi sorumluluumuz yok, li
derleri yle syledii iin topraklarn braktlar, demek
ten vazgemediler. Bu yolda her trl propagandaya ba
vurdular. imdiye dein, Filistinlileri topraklarndan sra
illilerin atmad ynnde genel bir konsenss bile olutu.
Tabii srailliler, Temmuz aynda Camp Davidde yaplan
mzakerelerde dahi, her Filistinlinin temel talebi olan ge
ri dn hakkna, 1948de kovulduu yere geri dnmele
rine izin verilmesine ynelik hibir giriimde de bulunma
dlar.3Meselenin z budur.
Bize biraz kamusal tartmalarn erevesinden bahset
seniz Mesela, bar srecinden balayarak.
Bar sreci 1993te, FK ile srail hkmeti arasnda,
Filistinlilere ve Yaser Arafat ynetimindeki Filistin Kur
tulu rgtne Bat eria ve Gazzede toprak vermek ve
ynetim alan amak amacyla bir gizli anlama yapld
zaman balad. Yine de, srailliler ile Filistinliler arasn
daki korkun g eitsizlii gz nne getirildiinde, ba
r srecinin fiilen srail igaline yeni bir ayar verilmesin
den te bir anlam tamayaca ortada. Bugn iin, Ka
sm 2000 itibariyle meseleyi ele aldmzda bile, srail
Bat erianm yzde 60m, Gazzenin yzde 40 kontrol
3) Bkz. ed. Naseer H. Aruri, Palestinian Refugees: The Right of Retum (Lon
dra: Pluto Books, 2001).
etmeyi srdrmekte. Kuds ilhak ettiler ve Filistin
topraklarm yerleimcilerle doldurdular. Kudstekileri
de sayarsak bugn iin yaklak 400 bin sraillinin orada
yasad bir ekilde bulunduunu syleyebiliriz.4Sz ko
nusu olan, yerleimler ve gerek yirminci gerekse yirmi
birinci yzyln en uzun sren (J aponlarn 1910dan
1945e kadar sren Kore igalini dndmzde bile
en uzun diyebileceimiz) askeri igali.
znde ban sreci Filistin ynetiminin srailin ko
ullarn kabullenmesinden teye gitmemitir. srail bir
likleri kk deiikliklerle eski mevzilerine yaylm
drmdalar. Yerleimler devam ediyor. Kuds hl sra
il egemenlii ve yerleimi altnda. Snrlar ve su tamamen
srailin denetiminde. klar ve girileri srail kontrol
ediyor. Gvenlik de yle. Amerikallarn ve sraillilerin
btn amac, igale ayar verilmesinde Filistinin onayn
almann bir yolunu bulmak. Bunlarn hepsi bana doru
giden admlar olarak gsteriliyor, oysa ortada korkun
bir sahtekrlk dnyor. Dolaysyla, Filistinlilerin 29
Eyll 2000den itibaren sregelen isyanlarnn kapsam
n ve derinliini ancak bylesi bir arkaplana yaslanarak
aklayabiliriz.
Savunma terimi hakknda ne dnyorsunuz?
srail ordusuna verilen ad srail Savunma Gleri ek
linde. Sanki srail ordusu bir savunma hatt ekmi gibi bir
4) Yerleimlerle ilgili ayrntl raporlar iin bkz. Ortadou Bar Vakfnn
(FMEP) web sitesi ve blteni: The Report on Israeli Settlement in the Occupi
ed Territories (http://wwvi.fmeq.org).
izlenim var ortada. yle yanltc bir tabloyla kar kar-
yayz ki, medyann btn abas, srail Savunma Gle-
rinin sraili, esasen ta atmaktan baka bir ey yapmayan
Filistinlilere kar korumaya altn kantlamak ynn
de. Neredeyse Orwellci bir dmen, yani. Gerekte ise, po
lis arasndaki bir miktar kk silah dnda Filistinlilerin
silah falan yok. srail fzelerine, jetlerine, helikopter ma
kinelilerine, tanklarna ve roketlerine kar ta atp duran
bir gen nfustan tesini gremiyoruz. En nemlisi, kav
gann tamamen Filistin topraklarnda meydana gelmesi. O
yzden burada savunma szcnn kullanlmas gro
tesk bir aldatmacadan ibaret. srail ordusu, Filistin toprak
lan ierisindeki bir igal gc. Filistinliler askeri igale
kar direniyorlar, srailliler de her yola bavurarak, Ceza
yirde, Vietnamda ya da Hindistanda grlene benzer e
kilde, btn smrgeci glerin yapt gibi direniin be
delini sivil halka deterek igali uzatyorlar.
Ya terrizm?
Yine ok kirli bir durum ve terimle kar karyayz.
Siyonistlerin fiilen terrizmi Filistine soktuklar
1920lerden beri sregelen bir kirli tablo bu. Terrizm,
halk dehete srklemek amacyla Arap arlannda
mtemadiyen bomba patlatan ilk Siyonist amlk grup
larn bavurduu standart tekniklerden birisiydi. Siyo
nistlerin, Filistinden ekililerini hzlandrmak iin Ingi-
lizlere kar terrizme bavurduklar 1930lu ve 1940l
yllarda iyiden iyiye azdrlan bir yntemdi bu. Zaten In-
gilizler de 1948den sonra Filistinden ekilme ilemini
tamamlayacaklard.
O devirden beri inili kl bir sre seyrediyor. Her
koulda aklda tutulmas gereken noktalardan birisi, kor
kun can kayplarna ve hayadanndan olan masum insan
lar adna zr dilemenin ya da onlarn kayplarn telafi et
menin bir yolu bulunmamasna ramen, Filistinlilerin ka
yplarnn srailin kayplarna kyasla muazzam bir lek
te ok daha fazla olduu. Son alt haftann rakamlarna
baktnzda bile, hayatn kaybeden 180 Filistinliye kar
lk sadece 14 sraillinin ldn grrsnz.5Bu da ara
daki fark ok plak bir ekilde ortaya koymaya yeter. s
telik len sraillilerin 8i askerdi. Filistinlilerin ise hepsi si
vil. Bu balamyla terrizm, Filistinliler adna zayflarn ve
ezilenlerin silah haline geldi. ok snrl lde ve yer yer
girilen bir yol bu, ancak her zaman iin kendilerim kur
ban olarak gstermeye baylan, halbuki bu atmada asla
madur taraf oluturmayan srailliler tarafndan kullanl
dnda vahim boyutlara ulayor. Apak bir gerek ki, s
railliler ezen taraf; srailliler, Filistinlilere kar aralksz
saldrlar dzenleyen taraf.
Amerika Birleik Devletlerifiin adil ve drst bir arac
roln oynad eklindeki iddialara ne diyeceksiniz?
srail dnyada, ABDden askeri ve ekonomik yardm
alan tek devlet. Yardmn ls de bugnn rakamlany-
5) El-Aksa lntifadasndaki yaralanma ve lm olaylaryla ilgili ayrntl ve
riler iin bkz. BTselem (gal Altndaki Topraklardaki nsan Haklan in s
rail Enformasyon Merkezi) ve Filistin Kzl Ha Demeinin web siteleri:
http://www.btselem.org/English/Statistics/Al_Aqsa_Fatalities_Tables.asp ve
http://www.palestinercs.org/crisistables/oct_2000_table.htm.
la 135 milyar dolara kadar varyor.6ster kuzey New York
eyaletindeki kk bir blgede kampanya yrten biri ol
sun, isterse bakanlk yarna giren gl bir aday,
ABDde ortaya atlan her politikac mudaka srailin kayt
sz artsz destekisi olduunu deklare etmek durumunda.
Temsilciler Meclisi ya da Senato, Kongrede yaplan ak
lamalar ve gsterili deklarasyonlar, srail lobisinin gc
sayesinde ok byk saylardaki inam kendiliinden s
railin destekisi haline getiriyor. Keza, politik hassasiyet
leriyle sraili destekleyen geni ve aktif bir topluluk sz
konusu. ABD politikas, btn risklerini gze alarak sra
ili savunmaya ve desteklemeye odaklanm. Amerika Bir
leik Devletleri, BM Gvenlik Konseyinin srailin ulusla
raras hukuku dpedz ihlal ettii, ikence vakalarndan
sivillere kar helikopter ve fze saldrs dzenlemeye,
yerleimleri devam ettirmeye ve yasad ilhaklarda bulun
maya kadar her trl olay karsnda gndeme getirilen
btn karar taslaklarn veto ediyor.7
zetle, Amerika Birleik Devletlerinin adil bir arac
olduunu sylemek akl almaz bir aldatmaca. Amerika
Birleik Devletleri haddinden bile daha fazla lde sra
il kampnda yer alyor. Bar srecinin son yedi ylnda
ki mzakerelere dair sahip olduumuz btn bilgiler,
ABDnin istisnasz olarak her durumda srailin bak a
sn desteklediini ve srail yanda olmaktan asla vaz
6) David R. Francis, Economist Tallies Swelling Cost of Israel to US,
Christian Science Monitor, 9 Aralk 2002, s. 16. 2001de, 1973ten sonraki
resmi ABD yardmlar dolar baznda hesaplanmtr.
7) Bkz. Stephen Zunes, UN Resolutions Being Violated by Countries other
than Iraq, Foreign Policy in Focus, 3 Ekim 2002: http://www.fpif.org.
gemediini ortaya koyuyor. Deinilmesi gereken baka
bir konu, ban sreci mzakerelerine dahil olan resmi
yetkililerden (Dennis Ross, Martin Indyk ve Aaron Da-
vid Millerden balayarak) ounun, srail lobisinin eski
elemanlar olduklar ya da uzun sredir bu lobinin yan
da olarak hareket ettikleri.
Haftalk tutucu ngiliz dergisi The Economist, Yeni Fi
listin Intifadasnn hzla ciddi bir smrgecilik-kart is
yana dnt gzlemine yer verdi.8 Bu saptama, sz ko
nusu deyiin bir anaakm dergide ilk defa kullanl m?
Bence daha nce, 1987de patlak veren ve ancak Ara
fatn 1993te durdurabildii ilk ntifada da smrgeci-
lik-kart bir isyand. Durumu kesin bir dille byle tarif
edebiliriz. Bat eria ve Gazzenin yerleimciler, yerle
imler ve yollarla igal edilmesi, Filistin topraklarnn
srekli olarak msadere edilmesi, ana ve yan yollan a
mak iin Filistinlilere ait zeytin aalanyla ve dier
rnlerin sklp temizlenmesi, srailin denetim alan
n geniletmek amacyla Bat eria corafyasnn yeni
batan tasarlanmaya giriilmesi -ABD medyasnn hafza
kaybna uram gibi grmezlikten geldii bu politikala
rn hepsi klasik smrgecilik modeline uygundu. yle
ki, ezilen ve baml bir halkn igalcilerin kr elde etme
hrs ve keyfi uruna boyunduruk altnda tutulmaya de
vam edilmelerini salyordu.
8) The Spreading of Palestines War, The Economist (ABD basimi), 28
Ekim 2000.
ite, son alt-yedi haftada meydana gelen olaylar, yu
karda sylediim gibi igale yeni bir ayar verilmesin
den ve sraillilerin, fazla askere ihtiya duymadan, hat
ta sk sk, srailliler adna halka kar polislik yapmak
durumunda braklan Filistinlileri kullanmaya kalkma
larndan te anlam tamayan bar sreci dahil olmak
zere, olaylarn gidiatn tersine evirmeye ynelik gi
riimleri temsil etmektedir. Bar srecinin bir yz bu-
dur. ronik bir durum olarak, srailin gvenlii sorunu
bir lde, kendilerinden smrgecilik-kart gsteri
ler dzenleyen insanlar boyun edirmesi beklenen Fi
listinli polislere devredilmitir. Bu felaket, bu korkun
can kayb, ancak halkn hayatn mahvetmeyi amala
yan ve bu yzden de ezilen insanlara sokaklara dkl
mekten, cesurca -ve hatta, bazlarna gre, sersemce-,
ama herkesin itiraf ettii gibi, korkusuzca, korku bend-
lerini ykm olarak tanklara ta atmaktan baka alter
natif brakmayan bir igal politikasnn sonucu olarak
gerekleebilirdi.
Birka yl nce Tiananmen Meydamda inli genler
ordunun tanklarna kar meydan okuduklarnda, btn
dnyann bir koro halinde bu gsterileri onaylayp des
tekleyen, hatta hayranlk bildiren nasl feryatlar kopar
dklarm hatrlayalm. Filistin sz konusu olduunda
byle bir ey akla dahi gelemezdi. Medya ylesine baskn
bir ekilde srail yanls tutum almaya devam ediyor ki,
sradan insanlar smrge tarz bir askeri igali devirme
yi amalayan cesur giriimlere desteklerini dahi bildire
miyorlar.
Bu en corafik atmalar blgesinde ortada hi harita
bulunmadndan sz ettiniz. Haritalar niin nemli?
Her eyden nce Filistinin kendisi, btn bu blge,
ok ufak bir yer. Bu atma elli yldr sryor. Ortalama
bir televizyon izleyicisi ya da gazete okurunun zaten ok
kstl olan dikkat sresini dikkate aldnzda, nasl bir
tarihin ya da corafik topografyann devrede olduunun
fazla bir nemi kalmyor. ou kii bu soruna, Araplar
ve Museviler yine birbirlerine girmiler, iki eit taraf var
ve bir taraf, srail taraf, durmadan tacize urayan, ma
dur taraf; saldranlar ve tehdit edenler, Araplar, gzy
le bakyor. Elbette bu yaklamn arka plann, Holo-
kostun anlan ve anti-Semitizm deheti oluturuyor.
Oysa bu blgenin gerei esastan daha farkl. Btn Fi
listinlilerin gznde, 1948 ve srail devletinin kurulma
s, tarihi Filistinin tarih boyunca Arap olarak kalm bu
lunan yzde 78inin sraile dnm olmasndan baka
bir sonu ifade etmiyor.9Kabul ve teslim edilmesi gere
ken ilk gerek bu. Bat eria ile Gazze birlikte tarihi Fi
listinin yzde 22sini tekil ediyorlar ve u andaki kav
gann dnd yer buras. Filistinliler kavgalarn, daha
nce kaybetmi bulunduklan yzde 78lik ksm uruna
deil, sadece bunun gerisinde kalan yzde 22lik ksm
iin srdryorlar. te srailliler, bu yzde 22lik ksm
da da Bat eriamn yzde 60m, Gazzenin yzde 40m
kontrolleri altnda bulunduruyorlar. Eer bir Filistin
9) Bkz. Samih K. Farsoun ve Christina E. Zacharia, Palestine and the Palesti
nians (Boulder: Westview Press, 1997), s. 123-125.
devleti olacaksa da bu asla bitiikteki bir toprak para
snda kurulmayacak. Kavga sahas, kk paralar halin
de dilimlere ayrlm, sraillilerin ina ettikleri yollarla
daha fazla denetim altnda tutulan ve bu yollar sayesin
de Filistin blgelerini daha fazla ember iine alan bir
yer. Filistinliler bugn kendilerine kalm kk alanda
bile tam bir kuatma altmdalar.
srailliler bu topraklarda Filistinlilerin fiilen bir blge
den bir baka blgeye, kuzeyden gneye, doudan batya
gemelerini imknsz hale getiren bir durum yarattlar.
Btn blgenin kabaca yzde 4n oluturan Byk Ku
ds, srail tarafndan ilhak edildi ve srailliler buray asla
geri vermemeyi planlyorlar.10Onlarn niyeti, Filistin y
netiminin inisiyatifine devredebilecekleri belediye hizmet
leri ve salk gibi sorunlar dnda bu blgenin tamamen
srailin denetiminde kalmas. Gvenlik ve snrlar srailin
kontrolnde olacak. Bugn Yaser Arafatn kendisi bile s
railin resmi izni olmadan Gazzeye girip kamyor. Dile
dikleri an havaalann kapatabilir, hatta havaalann tama
men tahrip edip ykabilir, insanlarn hareket ettikleri her
blgedeki trafii durdurabilirler. Gerekte Filistinlileri bo
arak ldrmeyi amaladklar ok ak. Ve bu durum, ba
r srecinin sonucu. Savan sonucu deil. Bir lde, s
railliler ile Filistin ynetimi arasnda, ABDnin kanatlan
altnda imzalanm olan (ve bu yzden de kesinlikle ile
meyen) o anlama felaketinin rn.
10) Bkz. Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs
(PASS1A), The Palestinian Question in Maps: 1878-2002 (Kuds: PASS1A,
2002), Haritalar: 40-48, s. 110-127.
Btn bu bilgileri nereden topluyor sunuz?
Washingtonda iki ayda bir yaynlanan, gal Altn
daki Topraklarda srail Yerleimi Raporu var, mesela.11
Bu periyodik raporlarn editr Geoffrey Aronson. Ra
porlar, Ortadou Bar Vakfnn bir yayn. Yerleim in
aatlarnn oram, yerleimlerin elde tutulmas, yeni yer
leimlerin balatlmas, eski mlklerin yklmas ve yerle
imci nfusunun art gibi ayrntl bilgiler konusunda
srail, Filistin ve uluslararas kurumlann verilerinden ya
rarlanarak hazrlanan en yetkin kaynak.
Noam Chomsky, Alexander Cockbum, Robert Fisk ve s
railin yerleim politikasn eletiren dier isimler, bu duru
mu tarif etmek iin bantustan terimini kullanyorlar.12
Burada bir tr tekrara dayal durum sz konusu. Te
rimin kkeni on dokuzuncu yzyl smrgeciliinin ta
rihine dayanyor. Franszlar bu politikay Cezayirde iz
lediler. Uysal yerlilerin balarnda yerli eflerle kylerini
yerletirebilecekleri alanlar bulmaya kalktlar. Bat Afri
kada Ingilizler, dolayl egemenlik adn verdikleri ve
kendilerine itaat etmeyen yerlilere hkmedecek yerli i
birlikiler bulmay amalayan, fakat gerek yetkinin ha
len igalci gte kald bir yntemle ayn politikaya so
yundular. Gney Afrikada siyahlara baz alanlar ya da
11) Bkz. Ortadou Bar Vakfnm web sitesi: http://www.fmep.org/reports.
12) Baka kaynaklarn yan sra bkz. Norman Finkelstein, Image and Reality
of the Israeli-Palestine Conflict, gncellenmi basm (New York: Verso, 2003)
ve Noam Chomsky, Middle East Illusions (Boulder: Rowman and Littlefield,
2003).
yerleim sahas braklrken, egemenliin eitli ynleri
ni ellerinde tuttuklar yanlsamas yaratld. Oysa bu l
kede siyahlar asla topra kendi kontrollerine akmyor
lard. Su da kendi kontrollerinde deildi. Giri klar
tamamen beyazlarn denetimindeydi. Burada takip edi
len model de tastamam ayn. Kk ve blnm halde
ki Filistin blgeleri Filistin halknn yaad merkezler,
fakat Arafat gibi birinin kendisinin lider olduu izleni
mine kapld, daha dorusu kendisinin bu izlenimi ya
ratmasn salayan, oysa iplerin tamamen sahne gerisin
deki smrgeci igalcinin elinde kald birer yurt par
as olmaktan teye gitmiyor.
Ariel aron 28 Eyllde Kudsteki Harem el-erif, Kaya
ats ve El-Aksa Camiine gitti.13Yannda da 1.000 civarn
da srail gvenlik grevlisi bulunuyordu. Eski srail genera
li ve bakannn bu ziyareti, yeni Intifaday kkrtmakla e
tutuldu. aron Filistinlilerin gznde neyi temsil ediyor?
aronun bu ziyareti yapmasn salayan Barak hakknda
neler sylemek istersiniz?
aron, srailin popler mitolojisinde kahramana ya
kn bir konumda. Onun icraatlar 1950lerde balad. Bir
nceki gn 3 askerin ldrld bir srail askeri devri-
yesine dzenlenen baskna misilleme olarak, 65 masum
insann evlerinde katledildii Kibia kasabasnn istila
edilmesinden o sorumluydu.14aron ondan sonra da ca
13) bkz. Robert Fisk, Bloodbath at the Dome of the Rock, The Independent
(Londra), 30 Eyll 2000, s. 1.
14) Bkz. Emma Brokes, The Bulldozer: These are Busy Times for Ariel Sha-
ron, The Guardian (Londra), 7 Kasm 2001, s. 2.
nice eylemlerine devam etti. Esasen, kendisinden ok
daha az donanma ve imknlara sahip olan sivillerin ve
dmanlarn bastrlmasnda uzmanlam bir kabaday.
1967 srail igalinden sonra Gazzenin pasifletirilmesi
ona emanet edilmiti. 1970lerin balarnda, sraillilerin
iddiasyla terrist hcrelerin kkn kazyacam diye
birok evi yerle bir edip Filistinlileri baka yerlere sren
operasyonlar idare etti (o evler gerekte Gazze iindeki
direni hcreleriydi). Btn bunlarn dnda, kendi ba
kann yanl ynlendirerek, sadece birka kilometre
ilerleyeceklerine inandrd, oysa gerekte 17 bin kii
nin lmne yol aan bir saldryla ordusunu Beyrut i
lerine kadar soktuu 1982 Lbnan igalinin mimaryd.15
Beyruttaki Mlteci Kamplanndaki Olaylarn Soruturul
mas Komisyonu (Kahan Komisyonu), vaheti fiilen, s
rail gzetimi altnda hareket eden Lbnanl Maruni mi
lisler ilemi grnse de, Sabra ve atila mlteci kampla
rndaki katliamlarn sorumluluunu dolayl olarak a-
ronun tadna kanaat getirdi.16
Yani her trl lee vurulduunda, Ariel aron bir sa
va sulusudur. Filistinlilerin geri kalann srp atmay
ve onlarn hepsini rdne yerletirmeyi deli gibi arzula
d kimsenin gznde sr deil. Ona gre Filistin sorunu
nun zm, kendisinin rdn seenei diye and,
15) Robert Fisk, This is a Place of Filth and Blood Which Will Forever Be
Associated with Sharon, The Independent (Londra), 6 ubat 2001, s. 1. Ay
rca bkz. Robert Fisk, Pity the Nation: The Abduction of Lebanon, gncellen
mi basm (New York: Nation Books, 2000).
16) Bkz. J ulie Flint, The Sharon Files, The Guardian (Londra), 28 Kasim
2001, s. 6.
egemen bir lke olan rdn bir Filistin devletine evir
mekte yatyor.17Onun, tabii ki srailin kontrolnde tutu
lan ve 1967den beri (ABDnin vetolarna ramen BMnin
ald pek ok karan ve uluslararas hukuku aka ihlal
eden bir tutumla) Dou Kudsn kalan blmyle birlik
te ilhak edilmi saylan El-Aksa Camiine gidii tam bir
provokasyondu. Ertesi gn, 29 Eyllde, namaz bittikten
sonra aronun bir nceki gnk tavnn protesto etmek
amacyla bir gsteri dzenlendi. srail polisi gstericilerin
stne ate at ve 5 sivili ldrd.18Sizin de iaret ettii
niz gibi, aron 28 Eyllde, Barakm emrine tahsis ettii
1.000 polisle birlikte oradayd.
Barakn aronun bu eyleminin arkasnda olduu, en
azndan bu hareketini fiilen onaylad gn gibi aktr.
Eer bu harekete de provokasyon denmeyecekse, pein
den vahim olaylar meydana getiren provokasyon nasl
bir eydir, bilmiyorum. aronun kstl aklnn bylesi
durumu nceden kestirebilecei kansnda deilim. Fa
kat bu eylem, Mslmanlarn kutsal meknlanndan bi
rinde srail egemenliinin zorla dayatlmasmn da bir r
neiydi. Saldrgan bir provokasyon olarak amalanma
m olsa bile, sicili vahet eylemleriyle ve sava sulany-
la dolu bir srail subaynn elini kolunu sallaya sallaya s
lamiyetin en kutsal meknlanndan birine gidebileceini
gstermeye yaramt. Demek ki artk her srailli bu e
kilde davranabilirdi. Onlann gznde Mslmanlann
17) Nicole Gaouette, Deep Splits Face Israels New Leader, Christian Sci
ence Monitor, 7 ubat 2001, s. 1.
18) Ross Dunn, Muslims Shot in Clash at J erusalem Site, The Times (Lon
dra), 30 Eyll 2000.
kim olduunun hibir nemi yoktu; herhangi bir srailli
ortaya kp onlarn arzulan, istekleri, duygulan ve mah
remiyetlerini ineyebilirdi. Niyet tam da bunun gste-
rilmesiydi. Tektannclm en irkin ynleri halklan bir
birine kar kkrtmakta kullanlyordu. Yahudi devleti
nin temsilcisi olan bir srailli bylesi meknlardan birin
de boy gsterip, fiilen, Biz igalci orduyuz, aklmza ese
ni yapabiliriz, demi oluyordu. Tabii ki medyadaki hi
bir haber ve yorum olay bu ekilde yanstmayacakt.
Medya en fazla olayn sadece bir provokasyon olduun
dan dem vuruyordu. Oysa bu salt provokasyon deildi.
Verilen mesajn z, srailin ve buna bal olarak Yahu
di stnlnn slamiyete dayatlmasyd.
Nobel Ban dl sahibi Elie Wiesel, ok sayda Pulitzer
dl alm New York Times ke yazan Thomas Fried
man, PBSden Charlie Rose ve oryantalist akademisyen Ber
nard Lewis ve benzeri kiilerin yutturmaya altklar hik
ye, Camp Davidin Arafatn dikkafall ve esiz bir frsatn
kymetini bilememesi yznden kt ynnde. Onlara
baklrsa, Barakn teklifi nceden nerilenlerin daha ilerisi
ne geiyordu; ok kapsaml ve cmert bir anlama teklifiydi.
Bu senaryo hibir geree uymayan bir uydurma. Faz
la ileri gitmeyelim, Barakn 1967 smrlanna geri dnme
ye hibir niyeti bulunmadm bizzat kendisinin ak se
ik bir dille ortaya koymu bulunduunu hatrlayalm.19
19) Bkz. Naseer H. Aruri, Dishonest Broker: The U.S. Role in Israel and Pales
tine (Cambridge: South End Press, 2003), blm 10. Ayrca bkz. Tanya Re
inhart, Israel/Palestine: How to End the War oj 1948 (New York: Seven Stori
es Press, 2002).
Oysa ban srecinin start alabilecei ilke budur; 5 Hazi
ran 1967de izilmi snrlardan nceki topraklara geri
dnme hakknn tannmasdr.
BM Gvenlik Konseyinin 242 sayl kararna dayana
rak m bunu sylyorsunuz?
Ayrca, yine BM Gvenlik Konseyinin 338 sayl ka
rarna dayanarak. kincisi, Barak mltecilerin geri dn
nn de hibir ekilde mmkn olamayacan ilan et
mi biriydi. ncs, Kudsn bir daha Filistin ege
menliine devredilmesi asla sz konusu deildi. Dr
dncs, Barakm yerleimlerin kaldrlmas gibi bir ni
yeti de kesinlikle yoktu.20Bunlarn hepsi, Barakm sonra
ki mzakere izgisinin yasland konumu oluturur. O
hibir zaman bu izgiden uzaklamam, bilakis bu iz
giyi pekitirmitir. Yine, Amerikan ve srail medyasnn
akl hocalarnn kurduklar varsaymlara bakarsanz,
onun aslnda Dou Kudsten bir adm geri atmadn
gzlemlersiniz. Hibir eyden vazgemiyordu. Hatta ba
site yle sylyordu: Biz sizin kutsal yerlerde bir bi
imde egemenlik kurmanza izin vereceiz. Ayn imkn
Hristiyanlara ve Ermenilere de tanyacaz. Mslman
larn kutsal saydklar meknlarda bir para egemenlik
sahibi olabilirsiniz, fakat Dou Kudste gerek egemen
lik her daim sraillilerin ellerinde kalacaktr. ehrin bl
geler temelindeki byk ksm da srailin kontrolnde
olacaktr. te bu bak as ileri grllk olarak tak
dim edilmekteydi. Oysa Barak mltecilerin adn bile a-
20) Aruri, Dishonest Broker, blm 20.
zina almyor ve 1948de meydana gelen felaketin sorum
luluunu stlenmeye hibir ekilde yanamyordu. ste
lik bu tavr, ikinci Dnya Savanda tarifsiz aclar ek
mi, anti-Semitizmin dehetine katlanm bir halkn lide
rinden gelmekteydi. Barak, Filistinlilere aka unu sy
lemi oluyordu: Biz sizin taleplerinizi dikkate bile alma
yz. Bunlar bizim umurumuzda deil. Ayn ekilde, yer
leimlerden vazgemeyi de kesin bir dille reddediyordu.
Byle bir durumla kar karya kalan Arafat, ban s
recinin devam olarak grnmeyecek, bilakis nihai sta
t mzakeresi anlam tayacak iki haftalk bir toplant
ya haliyle gelmek istemedi. Arafat bunu kabul edemezdi.
Yalnzca kendi tarafna korkun koullar dayatld iin
deil, bunun iki sebebi daha vard. Birincisi, Arafattan
atmalar sona erdirmesi ve Filistinlilerin sraile kar
ileri srd talepleri ortadan kaldrp, Mslmanlar-
Hristiyanlarm sraile ynelik bu tr taleplerini de fiilen
sfrlam olmas isteniyordu. Arafat bunu yapamazd.
kincisi, yine kendisinden, topraklara geri dn ve ken
di kaderini tayin etme ynndeki Filistin taleplerinden
vazgemesi isteniyordu. Srf byle bir anlamaya imza
atarsa bana gelebilecek eylerden duyaca korkudan
dolay Arafat bu ynde de en ufak bir adm atamazd. So
nu itibariyle bu grmeler, Arafatn srailin cmertli
inden faydalanma frsat olmaktan ziyade, Arafatn fii
len intihar etme ve son dl, dondurmann kayman,
yani Arafatn zaten vazgemi bulunduu, 1948de Filis
tinlilerin ellerinden alnm olan yzde 78lik ksmna ek
olarak, yeni kavga alanlarn da sraile hediye etme frsa
tna dnmt. Arafat, benim doduum ve ailemin
hl bir evinin bulunduu Dou Kudsten de vazge
miti. Bu blgenin yzde 40 Arapt. Arafat her eyi b
rakyordu. Yani, onun verdii tavizler, sraillilerin hayal
edebileceinden mthi derecede daha cmerte ve akl-
szcayd. Sanrm, bakaldryordu!
Yukarda adlarn andmza benzer trden akl hoca
larnn tekrarlayp durduklar baka bir tema, Filistinlile
rin kaybedenler olarak temsil edilmesi. Barak 30 Ekimde
Knessette yapt konumada, Abba Evann Filistinlilerin
frsat karma frsatm asla karmadklar eklindeki yo
rumunu yineledi.21
srail enformasyonu, bandan itibaren her zaman iki
dzeyde kozlarn devreye sokmutur. Bir dzeyde, en-
formasyonun branice karl olan hasbarayla andk
lar, goyime, yani yabanclara dnk propaganda, iler.
Bu dzeyde srail, gelecei gren, demokratik, savunma
c, kurbanlatnlm, cmert ve efkatli taraf olarak tak
dim edilir. Baka bir deyile, Batnm liberal vicdanna
hitap etmek zere tasarlanm bir imajdr bu. kinci d
zeyde ise, Barakm kendi halkna syledikleri dorultu
da, srailin kendine dnk propagandas vardr. Konu
an ister imon Peres, isterse Yitzhak Rabin, Yossi Beilin,
Ehud Barak ya da Benjamin Netanyahu olsun, hepsi en
bandan itibaren hep ayn eyi sylemiler, Bu bizim
hibir ey kaybetmeyeceimiz bir ban sreci, demiler
21) Barak, akt. Lee Hockstader, Israeli Helicopters Hit Key Palestinian Of
fices, Washington Post, 31 Ekim 2000, s. Al.
dir. Rabin bunu, 1993te Oslo Anlamas imzalanmadan
sadece birka ay nce syledi. Keke Gazze denize g-
mlse, dedi, Gazze bizim boynumuza aslm bir deir
men ta; an kalabalk, en sefil koullarda yaayan 1
milyon insan. Bunun sorumluluunu niin biz sdene-
lim? Biz en iyi topraklan kendimize aynp, gerisini Filis
tinlilere verelim.22
te, Oslonun temeli budur. i Partisi iindeki sz
de ban kampnn ans, bu yolla her zaman kendileri
nin kazanacaklandr. e yaramayan topraklardan, zah
met gerektiren tatsz ilerden kurtulacaklar, Filistinlile
ri ynetmek? Biz bu sfli ileri yapmay istemiyoruz, on-
lan Filistinliler yapsn, fakat tek bir yerleimi de elimiz
den brakmayz, diyeceklerdir. Beilin bunu her vesiley
le dile getiriyor. stelik bu lkede ve srailde kendisine
an ban yanls imaj biiliyor. Oysa o, esas yerleim
lerden bir tekini bile brakmayacaklann, en iyi toprakla
ra el koyacaklann, Kuds elde tutmaya devam edecek
lerini her frsatla ilan ediyor.23Sizler de bu durumdan i
kayeti olmamalsnz, diyor Likudulara, bu tr dzen
lemelere kar kmann ele avuca gelir bir sebebi yok ki,
diyor.
Bu tarihi dikkatle okuyup, hasbara, yani yzeysel pro
paganda dzeyinde kar klan eyleri irdelerseniz, -be-
22) Clyde Haberman, Yitzhak Rabin: Pragmatist Leading Israelis From Iso
lation to New Peace, New York Times, 12 Eyll 1993, s. 1: 12; Sarah Helm,
Talks Reveal a Glimmer of Hope on Golan, The Independent (Londra), 4
Eyll 1992, s. 9.
23) David Zev Harris ve Margot Dudkevitch, Setder Leaders Upbeat after
Positive Meeting with Beilin, Jerusalem Post, 11 ubat 2000, s. 4A.
nim kanmca- sraillilerin bir intihar oyunu oynadklar
kanaatine varrsnz. Onlann politikalarnn temelini,
Araplarn sadece iddetin dilinden anlayacaklar argma
n oluturuyor. Oysa igalin kendisi iddetin dik lsdr;
bunun karsnda ta atarak direnmek, yer yer terriste
fkeyi da vurmak, ne kadar korkun grlse de, aralk
sz 35 yldr 3 milyon insann topluca cezalandrlmas
karsnda hibir eydir. srail dnyada, ikencenin yasal
olarak mazur grld tek lkedir. sraildeki srail
yurttalarnn yzde 20sini oluturan, ama Yahudi deil
de Filistinli olan bir toplulua, tam da Gney Afrikada
siyahlara uygulanan muamele reva grlyor. Onlara
hibir hak tannmad gibi, toprak sahibi olma, toprak
kiralama ve satn alma haklan da verilmiyor. stelik, el
lerinde olan topraklar mtemadiyen el konarak almyor.
Bu, en dehetengiz ekilde ifade edilen bir iddet ve ay
ranclk politikas. Belli ki srail, muanzlan tarafndan da
kabul grmeyi ve tannmay istiyor, ama gerekte ba
vurduu g ve igal politikasyla, elli yldr hayatlann
ac ve strap iinde srdren Filistinlilerin feryatlanna
kulak tkamaktaki gayretkeliiyle, younluu gn ge
tike artan bir hn dourmaktan baka hibir ey yap
mam oluyor.
Parmak baslmas gereken baka bir nokta, srailin iki
Arap lkesi Msr ve rdnle ban anlamalan imzala
m olmas. Yine de Msrla yirmi yl bulan ban dne
minden sonra bile aralanndaki iliki hl btn souk
luunu korumakta. srailliler, Biz denedik, heyetler
gnderdik, diyerek iin iinden synlmaya baylyorlar.
Oysa srail, eylemlerinin sonularyla yzlemek duru
munda. srail her yerde kitle imha silahlan kullanmak
tan, sivillere kar orantsz iddet uygulamaktan, top
raklara srekli olarak el koymaktan, yerleimler ina et
mekten ve Filistinlilerin haklann inemekten sorumlu
tutuluyor. Bunun sonucunda Arap dnyas, 300 milyon
Araptan, 1.2 milyar Mslmandan oluan slam lemi,
sraili u andaki politikasn asla terk etmeyecek, kar
lkl fke, hn ve dmanlk beslemekten bkmayan bir
parya devleti olarak gryor. srailin bir intihar oyunu
evirmesinden kastm bu, zira neresinden baksanz, sra
il Ortadouda bulunan bir devlet. Kansasm bitiiinde
deil. New Yorkun paras deil. Amerikadan 6 bin mil
uzakta. Kuzey snmnda Lbnan var. Dou snrnda Su
riye ve rdn, gney snmnda Msr var. Filistinliler s
railin iinde her yerde, Bat eriada ve Gazzede. Onlan
bastrabilirsiniz, zaten en gl ordu kesinlikle srailde.
200 sava bal olan bir nkleer cephanelii bulunu
yor.24Blgedeki en iyi hava gc onda, dnyann en iyi
iki- hava filosundan birine sahip. phe gtrmez bir
askeri ve ekonomik stnl var. Her ey bir yana,
Amerika Birleik Devletleri btn varlyla sraili des
tekliyor. Fakat bu daha ne kadar srebilir? Bir noktada
bu rakamlann hepsi kendi aleyhlerine ilemeye balaya
caktr. Tahminim, 2010 ylna gelindiinde tarihi Filis
24) Bkz. Seymour M. Hersh, The Samson Option: Israels Nuclear Arsenal and
American Foreign Policy (New York: Random House, 1991); Avner Cohen,
Israel and the Bomb (New York: Columbia University Press, 1998); BBC
World News, Israel May Have 200 Nuclear Weapons, 23 Austos 2000.
Rapor iin bkz. http://news.bbc.co.Uk/l/hi/world/middle_east/892941.stm.
tinde Filistinliler ile sraillilerin says eitlenecek. Mu-
seviler ile Araplar arasnda demografik bir eitlik olacak.
2030 ylna gelindiindeyse Araplarn says Musevi n
fusunu iki kat geecek.23O tarihte sraildeki Yahudiler
artk aznlk konumda olacaklar.
srailin siyasal bakmdan kendi kaderini tayin etme
hakkna sahip olmas gerektii kesinlikle tartlmaz bir
durumdur. Fakat bu hak, askeri yollarla gvence altna
alnamaz. Bu, uzun vadeli bir politika olamaz. Tek see
nek bantr ve bu, gl tarafn zayf tarafa dayatt bir
ban olmaktan ziyade, eitler arasnda salanm gerek
bir ban olmaldr.
srailde yaayan Filistinlilerin nfusun yaklak yzde
20sini oluturduunu sylediniz.
Bu doru bir rakam. Orada 1 milyon Filistinli yayor.
1987 ayaklanmasnda bu insanlar epeyce hareketsiz
kaldlar. Fakat durum 2000 Intifadasnda batan aa de
iti. Bunun sebebi nedir?
Bunun sebeplerinden birisi, srail hkmetinin Filis
tinli sraillilere kar davranlannm tarihsel olarak ibret
lik bir tablo arz etmesidir. Bu insanlar 1966ya kadar as
keri kararnameyle ynetildiler. Demek ki on sekiz yl bo
yunca, 1948de devletin kurulmasndan itibaren, kendi
lkelerinde dlanm bir halktlar. Akla gelen her yolla
kendilerine aynmclk uygulanyordu. Ne baka bir yere
25) Harvey Morris, Demography Drives Debate in Israel ver Settlements,
Financial Times (Londra), 14 Haziran 2002, s. 11.
tanmalarna izin verilmekteydi, ne doru dzgn ei
tim almalarna, ne de belirli ilere sahip olmalarna.
1966da askeri ynetim kaldrld ve bu topluluun ko
ullan bir para iyiletirildi. Knessette temsil edilebilir
konuma geldiler. Seimlerde oy kullanabilmeye balad
lar. Fakat yeni toprak sahibi olamyorlard. O dnemde,
1966dan itibaren, adm adm topraklanndan yabancla-
tnldklann grdler. srail iindeki herhalde en byk
Arap ky olan Umm el-Fehm gibi ok sayda kyn
1.000 dnmlk topra srail hkmetine devredildi.26
Yani, bu arazilere askeri amalarla el kondu. Zaten ken
dilerine aynlan bte son derece kstlyd. Okullarda en
temel ara gereler dahi temin edilemiyordu. Arap kasa-
balanyla kylerinde elektrik ve su gibi asgari ihtiyalar
en kt koullarda salanmaktayd.
Diyeceim, srf Yahudi olmamalan gibi basit bir nede
ne bal olarak, bu insanlara mthi bir ayranclk uygu
land. Btn topluluu etkileyen bir tr rklkt bu ve
nitekim onlar da sonunda buna bakaldrdlar. srail or
dusunun Bat eria ve Gazzede yaptklann grp, bunu
oradaki Filistinlilerle zdeletirdiler. En nemli ikinci
nokta budur. sraillilerin yapmaya altklan, bu insan-
lan corafik olarak blerek, sahip olduklan birlik duy
gusunu yok etmekti. srailin Filistinlileri srail yurttala-
ndr. Bat eriadaki halk rdnl saylrd. Gazzedeki-
ler, Msr ynetiminde kalm devletsiz bir halkt. im
diyse nesebi belirsiz bir devletin iindedirler. Lbnanda
ki Filistinliler de devletsiz bir halktr.
26) Bkz. MKs Almost Come to Blows over Umm el-Fahm", Jerusalem Post,
21 Ekim 1998, s. 4.
FKnn tarihsel olarak kaydettii en nemli baar
lardan birisi, Filistin halknn tek bir halk olduu duygu
sunu alamasyd. Bence, ABDnin ve srailin son yirmi
yldaki izledii btn politika, Filistin kimliinin altn
oymaya, bu kimlii paralamaya, insanlarn kendilerini,
arkasnda elbette ABDnin bulunduu sraillilerin yne
timinde, halk olarak kolektif aclar ve straplar eken,
ayn varln paralarym gibi hissetmemesini salama
ya odaklanmtr.
te, bu hesaplarn hepsinin bouna olduu sonunda
grld. Bat eria ve Gazzede askeri igal altnda yaa
yan Filistinlilerin ounun, srail yurttalar olup kendi
lerine ayn haklar tannmayan, fiilen bask altnda tutu
lup her trl engellemeye maruz kalan Filistinlilerin o
uyla dorudan bir zdelik duygusu hissetmeye devam
ettikleri anlald. Sonunda hep birlikte sraillilere kar
gsterilere ktlar. Eylemleri sonucu grdkleri karlk
da srail ordusunun kendilerine saldrmas oldu. Eylem
leri siyasal bir karlk grmedii iin de, srailin 13
yurttann srail polisi tarafndan ldrlm olmasn
dan teye bir yere varlamad.27
sraillilerin Filistinlileri bir halk olarak grmeme po
litikas kesinlikle sreklilik arz etmektedir. Bu politika
nn arkasnda yatansa, irrasyonel bir temele dayanan
gemiin kazlp nlerine konaca korkusudur. Zira,
birok kiinin savunduu dorultuda, sraillilere ve Fi
listinlilere ayn ekilde, gemii samimi ve ak bir e
27) Sharon Waxman, Israeli J ews and Arabs Find Common Ground at Pea
ce Tents, Washington Post, 18 Ekim 2000, s. A23.
kilde deerlendirme imkn tanrsanz, srailin ilk g-
nahnm 1948de Filistinin mahvna yol amak olduu
nu grmemezlik edemezsiniz. Sonra da ne yaparsanz
yapn, bu ilk gnahm yanklan glgesini stnze d
rmeye devam eder. Bu gerein grlme alan artk
inanlmaz derecede genilemi, Bat eria ve Gazzeden
te diasporadaki Filistinlilere, Bat eria ve Gazze saki
ni olmasalar ve Kuveyt ve Lbnanda yaamaya devam
etseler de FKy yaratm olan insanlara kadar yayl
mtr. te btn bu topluluk, Filistinlilerin kendileri
ne tannmam olan kendi kaderlerini tayin etme hak
larnn, ou aclarnn kayna olan srailden tazminat
isteme taleplerinin peinin braklmamasn salamak
tadr.
Ne yazk ki Israilli liderlerin de Amerikal liderlerin
de apn grmeyi baaramadklar derecede byk bir
sorundur bu. Onlara kalsa, sorunun z gelge tedbirler
le halledilebilir boyutlardadr. nlerine biraz kemik
atarsnz, ceplerine az bir ey koyarsnz, kendinizle ayn
arabalan kullanp ayn otobslere binmelerine msama
ha gsterirsiniz, tamam; geriye de hibir temel iyiletir
me yapmanza ve onlann ulusal taleplerini yerine getir
menize gerek kalmaz. Ne var ki bu ablon ilememitir.
Talepler daha gr seslerle dile getirilirken, ihtiyalar da
younlamtr. srailin reddiyeci tutumlan giderek da
ha rahatsz edici bir grnm almaya balam, gerek
likten iyice kopmutur. Sradan bir srailli asndan im
di yaplmas gereken ilk ey, kendi snrlar iindeki so
runla yzlemek, btn blgede ikinci snf yurtta mu
amelesi gren bu geni yurttalar grubunun varln ka
bullenmektir.
srail birok bakmdan esiz bir konumdadr. Anaya
sas olmayan, sadece temel yasalarla idare edilen bir dev
lettir. Bu yzden Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasn
da ok keskin ve istatistiki deerde ayrmlar sz konusu
dur. Her ey kimin Yahudi olup, kimin olmadna bak
larak deerlendirilmektedir. Oysa byle bir sistemin ile
mesi ihtimal dahilinde deildir. Sz konusu olan, fiilen
dinsel otoritenin ynettii bir devlettir. Birok srail
yurtta, ortodoks ve muhafazakr din adamlarnca y
netilmeyi kaldramayacak olan sekler dnceli Muse-
vilerin kaderi konusunda gerekten kayg duymaktadr.
Fakat bizim grdmz, byle bir sorunla ak bir e
kilde yzleilmesi yerine, sraillilerin geleneksel tepkile
rine geri dnme, gereklikle pek ilintisi olmayan ve eski
sinden tamamen farkl gncel gerekleri tanmama eili
minin canlanmasdr.
Filistinlilerin (Filistinli entelektellerin yan sra, s
radan Filistinli yurttalarn ve dier Araplarn da)
omuzlarnda, barl yaklam brakmamay gerekti
ren byk bir sorumluluk var. Filistinliler sraillilere
yle seslenmek durumundalar: Biz buradayz, siz de
buradasnz. Bu gerei yadsyamazsnz, bizi de ebedi
yen bastramazsnz. Kendi gemiinizdeki, bizim ge
miimizdeki gereklerden kaamazsnz. Belki Gney
Afrikada kurulana benzer bir hakikat ve uzlama ko
misyonunun kurulmas bu yolda kalc bir adm atmay
salar.
Bu atmann artcln hep koruyan yan, elli yl
boyunca iki topluluun da tamamen birbirine zt ilkele
re dayanarak hareket etmesi. sraillilere kulak verecek
olsak, Bizim bu topraklarda hakkmz var, burada daha
nce kimseler yoktu, dediklerini duyarz. Evet, aa
yukar bu azla konuurlar ve sanki 1948de meydana
gelen olaylarn hibir nemi yokmu gibi davranrlar.
Onlarn arzusu 1967 koullannda bir anlamaya var
maktr. Oysa bunlar, yirmi birinci yzylda kabul edile
mez taleplerdir. Bu durumda onlara yle demek yakr:
Bakn, bu gerekten kabul edilemez bir davran biimi.
Kendinizi ve izlediiniz politikay yadan kl eker gibi
temize karamazsnz. Dier tarafla yzlemek ve herke
sin stne dt gibi kendi yaptklarnzn sorumlulu
unu stlenmeye almak zorundasnz. J aponlar Ko
relilere kar davranlarnn sorumluluunu tamamen
stlendiler. Almanlar Yahudilere kar ayn ekilde tu
tum aldlar. Keza Polonyahlar da Yahudilere kar so
rumluluklarm stlendiler. Bu kapsamda sraillilerin
baka halklardan bir farklar olamaz. sraillilerin fiili uy
gulamalar, her trl reddiyeci tutumla bugne dein
srdrlegelen bir musibeti baka bir halka dayatmaya
devam etmek anlamna gelmektedir. Hayr, onlar bura
l deillerdi. Buras bo bir yerdi. Bu topraklan bize Tan-
n verdi. Onlar sadece Araplar, hibir kymetleri yok.
te bu tr argmanlar bugn bile kullanlyor. Ya da y
le dnyorlar: Onlar ikinci snf insanlar, barbarlar.
Biz onlardan ok daha fazla gelimi bir halkz. Benim
kanmca gnmzn sorunu budur. Dolaysyla, bu me
seleyi ABDli ve srailli yneticilerin evirdikleri dolap
larla dayatlan o gln bar sreleriyle halletmek
mmkn deildir.
Balfour Deklarasyonundan sonra Chaim Weizmann,
kendisine Filistinin yerli halkyla ilgili bir soru yneltildi
inde, Birka yz bin zencinin olmas nemli bir ey deil
dir, demiti.28
Bu sz bilmiyorum, fakat tutum ayn, bundan hi
bir kukum yok. Nelerin sylendiinin de fazla bir ne
mi yok. Niyet belli: Eer gerekirse -Theodor Herzlin
syledii gibi- bu insanlar gizlice ortadan kaldrlmal
dr.29Siyonist hareket iindeki tartmalara bakalm.
Bu konunun hibir gizli sakl ya da ezoterik taraf yok.
Filistinli ve srailli aratrmaclarn inceledikleri do
rultuda, 1940lardan beri var olan Siyonist arivler her
eyi olanca plaklyla ortaya koyuyor. Filistinlilerin
salt fiziksel varlklarnn bile her zaman iin temel
problemi oluturduu besbelli. ster onlardan kurtul
mak amacyla olsun, isterse onlann bu topraklarda ya
amadklarn, topraklarn ilk sakinleri olmadklarn
iddia etmek amacyla, her ey Filistinlilerin varlnn
ihmal edilebilir byklkte olduunu kantlama aba
larnda odaklanyor. Oysa sorun gn getike byyor,
kesinlikle klmyor.
28) Alntlar iin bkz. Noam Chomsky, Deterring Democracy, gncellenmi
basm (New York: Hill and Wang, 1992), s. 434-435.
29) Bkz. Nur Masalha, Expulsion of the Palestinians: The Concept of'Transfer'
in Zionist Political Thought, 1882-1948 (Washington, D C.: Institute for Pa
lestine Studies, 1992), s. 9.
Yerleimciler ile ortodoks srailli Museviler gsteriler
ve protestolar tertipleyip, arabalara ve otobslere talar
frlattlar. srail gvenlik gleri hi onlarn stne ate
at m?
Asla, tek bir kere bile byle bir olay meydana gelme
di. Size ok dramatik bir rnek vereyim. Hebron esasn
da bir Arap ehridir, Arapa ismi de El-Halildir.
1967den nce orada hi Musevi yoktu. 1967den sonra,
yaklak olarak 120-130 bin Arabn yaad bu ehrin
iine bir yere zorla bir koloni kurup, 300-400 Musevi
yerletirdiler. imdiyse, nfusun yaklak yzde 30unu
oluturan bu yerleimciler, bar sreci sayesinde ehrin
yzde 20sini kontrolleri altnda bulunduruyorlar.30s
telik igal ettikleri yer, ehrin etekleri falan deil, Arap
blgesinin tam ortas. Onlar koruyan, onlara silah sala
yan bir ordunun tamamen kuatmas altnda tuttuu e
hir iinde kollarm sallaya sallaya, hibir tedirginlik duy
madan gezebiliyorlar. Araplarn oluturduu yurttalarn
ezici ounluunun talep ve arzulann bastran bir ehir
de, Museviler olarak haklann her gn, her saat dayatma
sn biliyorlar. Yine sraillilerin denetimi altnda olan El-
Halildeki camide 29 mmini katleden Baruch Goldstein
bu yerleimciler arasndan kt.311992de o ehre gitti
30) Bkz. Ian Fisher, In Grief, Israeli Family Questions Army Aid to Sett
lers, New York Times, 18 Arahk 2002, s. A10. Aynca bkz. PASS1A, Palesti
ne Question in Maps, Harita 29, s. 78-79.
31) Chris Hedges, Soldier Fired at Crowd, Survivors of Massacre Say, New
York Times, 16 Mart 1994, s. Al.
imde hayretten azm ak kalmt. Bir yeivanm da
bulunduu caminin iine girebilmek iin srail barikatla
rn ve metal dedektrleri amanz, caminin kapsnda
oturup, Mslmanlar adna son derece provokatif bir ha
reketle ayaklarn bir masann zerine dikmi, ayak ta
banlarn camiye girip kan mminlerin suratna evi
ren bir grup askerin arasndan gemeniz gerekiyordu.
te Baruch Goldstein da ubat 1994te bu barikatn arasn
dan geti ve camide ibadet edenlerin stne ate aarak
lm kustu.
Yerleimcilerin fiilen dzenlerini kendilerinin kur
maya cret ettikleri byle yzlerce olay douran bu
gnk tablo znde saldrgancadr. Yerleimler Arap
ehirlerinin hemen diplerine kurulmaktadr. Onlann
silahlan var, hepsini askerler koruyor. Zaten kendileri
de askerler. Goldstein, srailin yedekler ordusuna
mensuptu. Bu insanlar Arap kylerinde dolanp onlan
dehete srklemek iin hibir frsat karmyorlar.
Araplann ev ve arabalarnn pencerelerini kmyor, oto
mobillerini yakyor, rnlerine zarar veriyorlar. Anla
yacanz, yerleimciler batan aa provokasyon. So
run, Temmuz 1999da iktidara gelen Barak dneminde
onlann saylarnn gn getike artyor olmas. Barak
dneminde yerleimlerin says Netanyahu dnemine
kyasla ok fazla artt, Peres ve Rabin dnemlerine k
yasla ise ok ok daha fazla. Bu yzden yerleimler so
runu gerek bir sorun; fiilen Filistinlilere ait olan top*
raklar zorla ellerinden almyor, baskc, yasad yn
temlerle srail milliyetinden gelenlere devrediliyor. Ba
r srecinin en sakat yn bu; Filistinliler her gn bir
adm daha geri atarlarken, srailliler de uygulanabilir
bir Filistin devleti seeneine kar her gn biraz daha
mesafe alyorlar. Oysa topraklar hep onlarn denetimle
rinde. rdn Vadisi kontrolleri altnda. Muhtemel bir
Filistin devleti ile baka bir Arap devleti arasnda fiilen
bir snr falan olmayacak. Yerleimler ve askeri kontrol
noktalar vastasyla btn snrlar sk skya srailliler
tarafndan denetleniyor.
Siz El-Ahram Weeklyde Amerikan Siyonizmi bal
n tayan yaz kaleme aldnz.32ilk makalede, srailin
nemli gazetelerinden Haaretz'den Avi Shavitle yaptnz
bir syleiyi deerlendiriyor ve bu grmenizden baz so
nular karyorsunuz.
Benim bu meselede yapmaya altm ayrm, Filis
tinlilerin bulunduu bir yerde sayca daha az bir toplu
luk olan srailin konumu. srailde sa kanattan insanla
rn akimdaki u: Biz onlar fethettik, yleyse bize hiz
metilik etmeleri lazm. Sol kanattakiler de yle d
nyorlar: Biz onlar incitmeden dzende yeni ayarlama
lar yapabiliriz.
Bugn, srailliler bu topraklarda yaadklar ve Filis
tinlileri gnn her dakikasnda grp, gal Altndaki
Topraklarda ve Kudste bir ite alanlar olarak, Tel
32) Edward W. Said, American Zionism -The Real Problem, blm, Al-
Ahram Weekly 500 (21-27 Eyll 2000), 502 (5-11 Ekim 2000), 506 (2-8 Ka
sm 2000): www.ahram.org.eg/weekly.
Aviv restoranlarnda garson, evlerinde hizmeti, zel o
frleri ya da taksici olarak onlarla her an yz yze, kar
karya geldikleri iin, hasmlannn fiziksel varlklarnn
tamamen farkndalar. srailli Siyonistler bunun farknda
lar, Filistinlilerin varlnn bilincindeler. Oysa Amerika
l Siyonist, Filistinlileri gerek bir ey olarak dnmez.
Onlann gznde Filistinliler, sanki sraillileri rahatsz
etmek amacyla yaratlm, anti-Semitizmin simgesi ile
vi gren ideolojik bir kurgu, fanteziye dahil bir unsur
dur. Bernard Lewisin her zaman syleyip durduu ey
de budur zaten, o durmadan Arap anti-Semitizminden
dem vurur. Filistinlileri kendi tarihlerinden ayr bir yere
oturtan, 1948de Filistin toplumunun yok edildiini ve
1967den beri askeri igal altnda tutulduunu bilmezlik
ten gelen Amerikan Siyonistinin akl, sraildeki Siyo-
nizmden ok daha tehlikeli iler. nk Filistinlilerin
gerekte hi olmadklar, dolaysyla kendilerine mikrop
muamelesi yaplabilecei, en iyi ihtimalle bir ideolojik
kurgu olarak grlebilecekleri gibi bir fanteziye dayal
bir akldr onlarnki.
Hatrlyorum, bu syleiniz olduka ses getirmiti.
Haaretz'in Cuma ekinin n sayfasnda kmt.33Bel
li ki Shavitin grleriyle benimkiler ok farkl yerlerde
duruyor, ama en azndan Shavit, benim sylediklerime
kulak vermeye istekliydi. Tabii bu sylei bir Amerikan
gazetesinde asla kendine yer bulamad. Amerikan gaze
teleri byle bir syleiyi basmaya cret dahi edemezler.
33) Ari Shavit, My Right of Retum, Haaretz, 18 Austos 2000.
Bunun balca sebebi, Filistin meselesinin btn olarak
Amerika Birleik Devletlerinde neredeyse yasakl bir ko
nu saylmas ve bu meseleye ancak suyunun suyunun su
yu misali, baka bir mevzunun tali bir ynnn tali bir
konusu olarak deinilebilmesi. Yahudi kuramlarnn bir
ou da bu ilkeye dayanarak hareket ediyor.
Birka yl nce BBC iin In Search of Palestine (Filis
tini Aramak) balkl bir belgesel film yapmtnznce
BBC2de, arkasndan BBC Worldde gsterilen bu belgesel
daha sonra unutuldu gitti. BBC bu belgeseli herhangi bir
ABD televizyonunda gstermeyi asla baaramad. Bunun
sebebi neydi?
Bu lkede Filistinli bir bak asndan ekilen filmle
rin ayn bir tarihi var. Siyonist rgtler bylesi filmleri
durdurmak iin, ekilmemelerini salayamazlarsa gste
rilmesini engellemek iin var gleriyle alrlar. Eer te
levizyonda gsterilmesi gndeme geliyorsa, o programla
ra reklam verenlere desteklerini ekmeleri karlnda
ok yksek meblalar teklif ederler. Yine de bir televizyon
kanal bir Filistin filmi gstermeye istekli karsa, bunun
karlnda be srail filmi gstermeye mecbur braklr.
Benim filmimin bana gelen de bu tablonun dna kma
d. Hibir kanal onu istemedi. BBC de filmi bu lkede gs
terememi oldu. Sadece bir kere, o da kiisel balantlara
dayanarak, New Yorktaki Channel 13te, o da sadece bir
tek defa olmak zere gsterilebildi. Galiba bir kere de San
34) In Search of Palestine: A Documentary Film Narrated by Edward Said
(Londra: BBC, 1998).
Franciscoda devlet televizyonunda, yine sadece bir defa
gsterilme imkn buldu. Dolaysyla, filmim fiilen yok sa
yld. Bence bu olaydaki ana fikir udur: Filistinlilerin
kendilerine ait bir tarihi, kendi davalar olan insanlar ola
rak gsterilmeleri, byle temsil edilmeleri fiilen yasaktr!
Yine bir rnek olarak, geen Eyllde patlak veren
El-Aksa Intifadasnm son alt haftasnda New York Ti
mes, yorum sayfasnda Filistin yanls olan sadece
yazya yer verdi. Bu yazlardan birisi Filistin davasn
savunan bir sraillinin, birisi bir rdnlnn, dieri de
-ok gl bir makale olarak- o sralarda ABDde bulu
nan srailli hukuku Allegra Pacheconun kaleminden
kmt.35Ayn zaman zarfnda yorum sayfalarnda bu
meseleye dair olarak kan dier yazlarn hepsi srail
yanlsyd. Ayn durum, en byk gazeteler arasnda sa
ylan Washington Post iin de geerlidir. stelik bu tr
yazlarda hemen hibir zaman bir haritaya yer verilmez;
buna bal olarak, Bat eria ve Gazzenin kk ban-
tustanlannda Filistinlilerin neleri kaybettiklerini, nasl
keye sktnldklann bilmek veya zihinde canlan
drmak da asla sz konusu olmaz.
Bu tablodan karlabilecek en ak sonu, Filistin ve
Filistinliler imgesinin sradan insanlarn bilincinde son
derece snrl bir yer bulabilmesidir. Geri, bereket ver
sin, alternatif kaynaklar da yok deildir. Mesela sizin
35) Rami G. Khouri, Israels Deadly Errors, New York Times, 10 Ekim
2000, s. A27; Allegra Pacheco, Palestinians in a State of Siege, New York
Times, 16 Mart 2001, s. A19; Amira Haas, Separate and Unequal on the
West Bank, New York Times, 2 Eyll 2001, s. 4: 9.
programnz, Altemative Radio, bunlann nde gelenle-
rindendir. nternette de dnyann btn kelerindeki
bamsz ve alternatif gazetecilerin yazdklar yazlar
okunabilmekte, srail basnndan, ngiliz basnndan,
Arap basnndan alntlara rastlanabilmektedir. Bunlar si-
beruzayda mevcuttur. Fakat arlkl derecede resmiyet
kazanm olan konsenss, srailin kuatma altndaki,
kurbanlatnlm bir lke olduudur. Araplarsa anti-Se-
mitik insanlar olduklar iin bu durumu kabullenmeye
yanamamaktadrlar!
Burada belirtilmesi gereken baka bir nokta, Arap
dnyasnn da ok kt bir durumda olduudur. Arap
dnyasnda banda bulunanlarn istisnasz hepsi tiranca
ve anti-demokratik bir ynetim ekli oturtmulardr.
Hibirinin lkesinde demokrasinin esamisi okunmaz.
Tabii bu durumun bedelini Amerika Birleik Devletleri
falan deil, en ar ekilde yine Araplann kendileri de
mektedirler. Gerekten, bunun bedelini, son yllarda ge
nel durumlar (salk, eitim, gelir dzeyi, altyap, ula
m ya da evre koullan, vb. itibariyle) srekli olarak
ktleen, 1990lann balannda ban srecine girildi
inden bu yana fiilen bellerini kesinlikle daha fazla do-
rultamam olan Araplar dyorlar. te, Filistinin dn
yann her yerindeki Araplann zihninde bir ke ta ha
line gelmi olmasn aklayan durum budur. Sz konu
su tablo, ister Filistinlileri yneten srailliler, isterse Fi
listinlileri ynetenler yine Filistinliler olsun, ynetenle
rin ynetilenlere kar iledikleri adaletsizliklerin bir
timsalidir. Keza, srailin igal altnda tuttuu topraklar
da yaayan Filistinli yurttalarn, ya da -yine aka ABD
tarafndan destekleniyor olan- Fas ve Msr gibi lkeler
de, adilane olmayan ynetimlere ve meruiyetini yitirmi
rejimlere isyan eden insanlarn karsnda Filistin Yne-
tittinin konumu da kesinlikle bu kapsamdadr. Sonu
olarak, u anda modem Ortadounun tarihinde nemli
bir dnm noktasnda bulunduumuzu sylersem san
rm yanlm olmam.
Bu durum karsnda, Arap dnyasnda kamusal sylem
alannda hkm sren salksz atmosfer iin ne yaplabi
lir sizce?
Bunun iin ilk nce, bu lkede yaayan destekileri,
Filistinlilerin haklarn savunan ve Filistinliler -genel
olarak Araplar- ile srailliler arasnda bar ve uzlamay
hzlandran sreten yana olan kiileri harekete geir
mek gerekir. Yani, bizim ilk nce bu lkedeki kamuoyu
nu hareket geiren abalar iinde olmamzda byk fay
da gryorum. Bizim bu lkede daha fazla basn uygu
lamaya almamzn en nemli sebebi, 1970lerin bala
rndan beri takip etmekte olduum anketlerin, Amerikan
halkndaki konsenssn daima resmi politikann nn
de gittiini gsteriyor olmasdr. Siyasal eylem komitele
ri, srail lobisi ve medyann rol tam anlamyla indirge
mecidir ve doru imknlar olduunda hakl ile haksz,
adil zm ile adaletsizlii ayrabilecek durumdaki ou
Amerikalnn epeyce gerisinden gelmektedir. lkenin
deiik yerlerinde baz gruplarn almaya baladklar
dorultuda, dengesizlikleri takip etmek amacyla medya
nn srekli gzlenmesi ve gerekli uyarlarn yaplmas
hakikaten ok nemlidir. Bu amala, New York Times gi
bi NPR, televizyon kanallar ve gazeteler srekli olarak
alternatif bilgi ve mektup bombardmanna tutulmal,
yayn ieriklerini deitirecek ynde kampanyalar rgt
lenmelidir.
kinci nemli nokta, nasl ki bu lkede apartheid-
kart eylemler ve faaliyetlerle ve kitlesel bir rgtlen
meyle apartheidin ilemesi imknsz hale getirilmise,
ayn ekilde otuz yldr kesintisiz olarak devam eden
srailin askeri igalini Amerikan halk nezdinde gayri
meru hale getirmektir. ABDnin tarihinde en fazla yar
dm gnderilen lke sraildir. Amerikal akademisyen
ler ile srail niversiteleri arasnda srekli bir bilgi ve
insan ak sz konusudur. Ben ahsen, u ya da bu ni
versitenin davetlisi olarak sraile giden insanlar Filis
tin niversitelerini de grmeye tevik ediyorum. Bizim
bu ynde abalar harcamamz, bu lkede saylar hi de
az olmayan akademisyenler, yazarlar, sanatlar, ente
lekteller, ban aktivistleri, anti-emperyalistler, ayrm-
clk-kart aktivistler ve benzeri insanlar biraraya ge
tiren, sivil haklar hareketinde, Afrikal-Amerikallar ha
reketinde, sava-kart harekette, kadnlar hareketinde
almalarn yrtenleri ortak bir zeminde, ortaklaa
bir mcadele hattnda buluturan daha geni bir a
kurmamz arttr.
Amerika Birleik Devletleri Ortadouya (Krfez lke
leri olsun srail olsun) on milyonlarca dolar deerinde
silah gnderiyor.36Bu lkeler dnyann en byk silah
alclar arasnda grnyor. Bylesi bir durumda bize
den, perde gerisindeki gerekleri ortaya dkmeyi sr
drmek, Ortadou zerine tartmalann Siyonist lobiyi
kkrtma korkusuyla engellenmemesini salamaktr.
Tpk New Republican ya da Commentarynin peine d
lmesinin, bu gazetelerin faaliyetlerini durdurmalar
iin geerli bir sebep oluturmayacak olmas gibi, kt
tan kaplanlardan korkmamalyz. Onlann destei sanl
d kadar fazla deil. Sadece bizden ok daha fazla g
rlt karmasn biliyorlar.
Gen insanlar harekete geirebilir ve srp gitmekte
olan olaylar konusunda daha eletirel bir bak asn
yerletirebilirsek, bu meydan okumaya kafa tutabiliriz.
Anlatmamann mazereti olmaz.
Medya Filistindeki sekter oluumlar olan Hamas ve s
lm Cihada fazla yer ayryor. te taraftan, sivil toplum
da neler oluyor?
Ortadou toplumunda zenginler ile yoksullar arasn
daki uurum gn getike daha fazla derinleiyor. Yat
rmc kapitalizm adna btn ekonomileri muazzam de
recede byk tketim pazarlarna dntren kresel
leme de durumu daha fazla ktletiren bir etken. Zen
ginleen rejimlerle balantl, kk ve izole kesimler l
36) Richard F. Grimmett, Conventional Arms Transfers to Developing Nations,
1994 to 2001, 6 Austos 2002 (RL31529) (Washington D.C.: Congressional
Research Service, 2002). Ayrca bkz. Gideon Burrows, The No-Nonsense Gui
de to the Arms Trade (Londra: Verso, 2002).
kelerin tepesine reklenmi durumda. Halkn ezici o
unluuysa, yerlerinden kovulma, i bulamama, ocuk
larn besleyememe ve onlar okula gnderememe tehdit
leri karsnda sefilce bir hayat sryor. Kanmca Islami
rgtleri terrist oluumlar olarak grmek de ok yanl.
Onlar fiilen, istisnasz hepsi yozlam haldeki hkmet
lere kar sivil bir alternatif oluturuyorlar. Fakat yapla
r ve bteleri arpk bir yapya emanet edilmi durum
da. rnein Filistinin btesinde altyapya hemen he
men hi fon ayrlmazken, brokrasiye byk meblalar
harcanyor. nsanlar baka bir yerde bulamadklar des
tei ve yardm almak iin camilere, dini okullara gidi
yorlar. Askeri adan baktmzdaysa, Hamas ve Islami
Cihad militanlarnn gerekte hibir baarlan yok. Yu
karda deindiim yardm yapma erevesi dnda fiili
bir mesaj veremediklerini onlar da aka ortaya koymu
drmdalar.
Baka bir deyile, son yirmi yldr, yani Hamasm or
taya kndan beri (tabii ayn durum Msrdaki Msl
man Kardeler, Cezayirdeki Islami Selamet Cephesi iin
de geerlilik tamaktadr) halka ulatnlan doru dz
gn bir mesaj yok, nk bu rgtlerin gelecek hakkn
da bir fikirleri, ngrleri, ufuklan yok. slamn tek
zm olduunu sylemek hibir eye yetmez. Elektrik,
su, evre ve ulam gibi sorunlara dair syleyecek eyle
riniz olmal. Bu hizmetlerin Islami bir nitelii yok. Oysa
yukanda andm rgtler tam da bu alanlarda kmaza
srklenmi drmdalar. Sannm, seklerizmin baat
g olduunu dndren karmak bir oluum sz ko
nusu. srail, ABD ve egemen rejimlerin Arap Mslman
lar hedef alan saldrlarna kar savunulacak son kltr
kalesi olarak slamiyet kald. Yani slamiyet, gelecek ad
na dorudan bir siyasal mesaj ya da siyasal ufka tahvil
edilebilecek bir ereve sunmaktan ziyade, bal bana
bir direni sembol tekil ediyor. Oysa gerek byle de
il. Asl pozitif abalar, birlikte yaama, ibirlii halinde
olma, Arap dnyasnda diyelim bir Arap ortak pazar
kurma, Arap kaynaklarn ortak bir havuzda toplama, ne
yazk ki en az iki kuaktr ihmal edilmi mevzular olan
g ve entegrasyon konularnda ortak bir politika izleme
temelinde fikir yrten yurttalardan gelmek zorunda.
2000 ntifadas nda, sizin geen yl yaptnz, Filis
tinliler ile sraillilerin tek bir lkede beraber yaayacakla
r iki-uluslu tek devlet dorultusundaki neri ne anlam ta
yor?37
Burada en nemli nokta, askeri igalin sona erdirilme
si. Bu zeminde gereki olanlar benim sylediklerime
hak veriyorlar. Filistinliler ile srailliler o kadar btn
lemi drmdalar, lke ise o kadar kk ki, bir nfu
sun kendi varln tekine askeri yollarla ebediyen da
yatabilecei bir durumu tahayyl etmek fiilen imknsz.
Ben insanlarn topraklarndan edilip kovulmalarna ta
mamen karym. Oysa bizim bamza gelen durum bu.
Yerleimler kaldrlmak zorunda ki, insanlar komu ola
37) Edward W. Said, One-State Solution, New York Times Magazine, 10
Ocak 1999, s. 6: 36-39.
rak, siz ister srail devleti ister Filistin devleti deyin, bi
zim tarihsel Filistin dediimiz tek bir devlette ortaklaa
hayat sren kimseler olarak birbirlerinin yzne baka
bilsinler. Halklarn ekonomileri ve tarihleri tamamen i
ie gemi durumda olduundan, uzun vadede mmkn
olan tek zm iki-uluslu devlettir.
Bir tr gei dnemine tekabl edecek olan ara dnem
deyse yaplmas gereken ilk ey, fiilen iki devletin bulun
duu bu topraklarda askeri igali fiilen ortadan kaldr
maktr. Sonra, byle bir zgrlk ortam salandnda,
Filistin devleti yalmzca sraille deil, rdnle, Lbnanla
ve youn Filistinli nfusunun bulunup btnlemenin
gerekletii baka lkelerle de birlemesini temin edecek
politikalar izleyebilir. Kritik olan, ayrlma ve blnmenin
fiilen ilemeyeceidir. Aynlk demek, fiilen bir tarafn de
zavantajl konuma dmesi, dier tarafnsa yabanc ve da
ha gl olmasdr. Bu da doal olarak daha fazla sorun
dourmaya yarar. Arap devletlerinin ounun bamsz
lklarm kazand ve srail devletinin kurulduu 1940l
yllardan beri bu tr sorunlar durmadan oalyor ve bir
adm ileri gidilemiyor. Dikenli teller ardnda, phe ve
iddet bulutlan arkasnda, srailin, Suriye rejiminin, Irak
rejiminin uygulad trden devlet iddetinin glgesinde
birarada var olmak, herkesin arzu ettii trde bir istikran
ve ban iinde ortak hayat getirmez.
Bence hl iki-uluslu devlet en uygun zmdr ve
mutlaka bu noktaya gelinecektir. Ama ne yazk ki o gne
kadar aradan daha bir sr zaman geecek ve gemiin
korkun kalntlan etkisini srdrmeye devam edecektir.
Bu arada, salk durumunuz nasl?
Ben iyiyim. Tedavi edilemeyen, ama kontrol altnda
tutulabilen kronik bir hastalm var. Periyodik olarak
tedavi grmek zorundaym. nsan yalanrken mutlaka
bir eyler kaybediyor, ama zihnim hl ilek.
Yannda Mandal hemirelerin bulunduu nl bir
Hintli doktor tarafndan Long Islanddaki bir Musevi hasta
nesinde tedavi gryor olmanz olduka ironik bir durum,
deil mi?
Ve Amerika Yerlisi bir yardmcs olan bir doktor. Ben
de Filistinli bir hastaym. Bu sevimli bir durum. Ayrca
lkl biri olduum duygusu yayorum. Tedavim yedi-se-
kiz yldr devam ettii iin, kendimi bu kurumun en k
demli hastas sayyorum. nsanlar bana kar ok nazik
ler. Onlann ellerinde baklmak houma gidiyor. Ama
hastanede olmaktan holanmyorum. Keke bu duruma
gelmeseydim. Yoksa ok iyi bir ortam var.
Yani, Yersiz Yurtsuz baln koyduunuz anlarnz
dan farkl olarak, kendinizi rahat hissettiiniz bir yer diye
bilir miyiz bu hastaneye?
Hayr, tabii ki kendimi hl yersiz yurtsuz hissediyo
rum, ama yurtsuzluun da dereceleri var. New Yorkta
yaamann elikisini dikkate aldnzda, bu tamamen
ho grlebilecek bir durum.
u anda hangi kitaplar stnde alyorsunuz?
Yaknda kacak olan ve adm Srgn zerine Dn
celer koyduum, epeyce kapsaml bir derlemem var. Bu
kitab Harvard basacak. Sonra, Kltr, Siyaset ve ktidar
adm verdiim bir syleiler kitabm kacak, onu da ge
lecek sonbaharda Pantheon basacak. Yine, biri opera, di
eri hmanizm zerine iki kk kitap hazrlyorum. Bu
kitaplar konferans metinlerine dayanyor. Opera kitab
mn ats, Cambridgede yaptm konumalardan olu
uyor. Hmanizm zerine olansa, Columbiada verdiim
derslerden.
Mzik uranz srdrmeye vakit buluyor musunuz?
Dostum piyanist ve ef Daniel Barenboimle sohbetle
rimize dayal bir kitap hazrlyorum.38Bu yln sonunda
tamamlanacak. Elimden geldii kadar piyano alyor ve
arkadalarmla mzik yapyorum.
38) Daniel Barenboim ve Edward W. Said, Parallels and Paradoxes: Explora
tions in Music and Society (New York: Pantheon, 2002).
ONLARIN STED,
BENM SESM KESMEM*
G&
Geen yl Eyll aynda balayan El-Aksa ntifadasndan
bu yana, srailin babakan olarak Ariel aronun seilmesi
dahil olmak zere birok olay meydana geldi. Filistinde u
anda geerli olan duruma dair deerlendirmeleriniz nasl?
Ortada bir pat durumu var. Her iki tarafta da geerli
olan, Filistinlilerin kendi topraklarnda kalmay temel
alan daha nceki, neredeyse ezelden beri sregelen istek
leri ile sraillilerin onlan kalc bir ekilde topraklarn
dan atma arzulan dnda kimsede belirgin bir yn ve he-
*) Santa Fe, New Mexico, 2 Mays 2001.
def olduunu sanmyorum. aronun politikas da bu is
tikamette. Onun prensibi kstlama dedii politikay uy
gulamak, ama fiiliyatta, esasen silahsz ve savunmasz bir
sivil halka kar helikopter saldrlar, fzeler ve tanklar
dahil olmak zere orantsz g kullanmak ve bunu,
medyann da perdelemesi sayesinde, tamamen asimetrik
bir karlkl mevzilenmeyle yerine getirmek. Bu, iki dev
let arasnda bir sava deil. Bu, temelde smrge ordusu
na sahip bir devletin, her trl kolektif cezalandrma
yntemlerine bavurarak, smrgeletirilmi bir devlet
siz halkn zerine saldrd bir sava. Siyasal adan ba
kldnda, burada gerek anlamyla bir ileriye giditen
sz edilemez. sraillilerin istedii, Filistin direniinin ol
mad bir statkonun devam ve mzakereleri resmi
olarak, en azndan, Clinton ynetiminin son gnlerinde
varlm olan noktaya getirmektir. Oysa halkn istedii,
srail igalinin sona ermesidir.
Filistinliler hikyelerini anlatmada, anlatlarnn bilin
mesini salamada baarl oluyorlar m?
Bunu baardklarm pek sanmyorum, nk srail g
cnn arl o kadar fazla ki, Filistinlilerin gerek ans
lar hakikaten ok az. Ortada ele avuca gelir bir rgtlen
meleri yok. Dilediiniz zaman girebileceiniz ve meydana
gelen gelimeler konusunda Filistin tarafna ait gncel bil
gilere ulaabileceiniz web sitelerinin says -bei ge
miyor. Bir anlatnn varlna iaret eden yorumlara, z
grlk karsnda askeri igal ile yerleimci istilasnn bo
yu tlann gsteren haritalara ok zor rastlyorsunuz. nde
gelen gazeteler durmadan, Yahudileri hedef alp keyfi bi
imde srdrlen Filistin iddetinden dem vuruyorlar.
ABDdeki halkla ilikiler firmalarnn hizmederinden so
nuna dek faydalanan srailin muazzam boyutlu propagan
das ABD Kongresini tamamen etkisi altna alm durum
da. Birlemi Milletlerin srailin askeri saldrsna kar
Filistinli sivilleri korumaya ynelik en ufak bir abasn
dahi engellemek zere derhal korkun miktarlarda finan-
sal, siyasal ve baka trde kaynaklar devreye sokuluyor.1
Bunun sonucunda, Filistinlilerin lmeye devam etmeleri
gibi son derece hazin ve arpk bir manzarayla karla
maktan kurtulamyoruz. Yakn vadedeki 400n zerinde
l, 14 bin civarndaki ciddi yaralnn sonucunda elde edi
len siyasal kazanmlar aza alnmayacak derecede az.2Bu
trajik ve kesinlikle kabul edilemez bir durum.
El-Aksa lntifadas byk lde gazetelerin arka sayfa
larna dt. rnein bugn, Albuquerque J ournalde sa
dece 4. sayfada kk bir haber var. New York Tim esda
11. sayfada bir haber var.3 Santa Fede yaynlanan yerel ga
zete The New Mexicanda hibir ey yok. nemli bir vah
et olay meydana gelmedike, sadece alt perdeden baz iti
razlar mrldanlyor, o kadar.
Benim izlenimim o ki, Amerikan halknn duygular
ounlukla srailin yannda. Onlara kalrsa, Araplar
1) Melissa Radler, US Backs Israel at UN, Opposes International Monitors,
Jerusalem Post, 21 Austos 2001, s. 1.
2) Bkz. blm 2, not 5.
3) Deborah Sontag, Death and Daily Life Link Arab and Israeli, New York
Times, 2 Mays 2001, s. A ll.
I
I
f
ok grlt karyor ve mide bulandryorlar. Tel
Aviv, Hayfa ve Hertzlia gibi yerlerde ou sraillinin
gndelik hayat rutin bir ekilde devam ediyor. Bat e-
ria ve Gazzedeki yerleimciler bile Filistinlileri grmek
ya da onlarla bir ilikiye gemek zorunda kalmyorlar.
Tpk Gney Afrikada Beyazlarn apartheid srasnda
zel bir yerleim ve yol sistemi sayesinde siyahlardan
korunmalar gibi, onlar da kendilerini Filistinlilerden
koruyorlar. Fakat yine de Filistinlilerin haklarna s
rekli tecavz ediliyor, onlarn snrlar srekli ihlal edi
liyor. Bu tr ihlalleri kaydeden hibir resmi kurum yok.
Bu ihlaller geleneksel aralarla bile kolay kolay aktar-
lamyor. Sonra da srailliler boy gsterip, kendilerine
dair kurban bir halk imaj izmekte pek mahir davran
yorlar. Hitlerin Yahudilere reva grd muamelelerin
aynen peinden giderek, btn suu ve sorumluluu
kurbanlara atan en kaba propaganda yntemlerine ba
vuruyorlar.
Bugnk New York Tim esda Amerikan Yahudi Komi-
tesinin atmada kullanlan parolalar tekrarlayan tam
sayfa bir ilam var.4 Bu tr ilanlar karsnda Filistinliler
kendi davalarm nasl aklayabilir ve duyurabilirler?
Bu ilanlar korkun. Temelden yalan olduklar iin de
il srf; evet, yalan eyler, ama olaylan balamndan t
myle kopararak yanstmay da baaryorlar. Msr ve Su
4) ilan metni (The Big Lie is Still Alive) iin bkz. http://www.ajc.org/InT-
heMedia/AdvertisementDetail.asp?did=201&pid=699.
riye basnndan paralar aktaryor, bir mftnn syle
mi olabilecei, Filistinliler Yahudi halk adna hareket
eden bir Yahudi devletinin saldrs altndalar, bu yzden
Arap dnyasndaki insanlann klasik Avrupavari anti-Se-
mitizmden dolay deil, srailin iledii barbarca sular
dan dolay Yahudilere kar hissettikleri hn ve nefret
duygular arasnda nedensel bir iliki var, eklindeki bir
sze balamndan kopararak yer veriyorlar. Buna kar
sylenecek hibir ey yok.
kincisi, ilanlarda belirtilmeyen ey, Yahudilerin s
tnden akan muazzam rk duygularn izleri. Birka
gn nce, as Partisinden bahaham Ovadia Yosef, Filis
tinlilerin tmden ortadan kaldrlmas gerektiini syle
di, Onlar ylandrlar, hepsi ldrlmeli, diye nefret
kustu.5srail basnn inceden inceye tarayacak olursa
nz, Araplara, Mslmanlara ve Filistinlilere kar, rast-
gele setiimiz ve ou da, genelde pek bir ey bilmeyen
Amerikal okurlara hitaben Amerikal Yahudiler Komite
si tarafndan uydurulmu olan bu szlerden ok daha
ar duygularn dile getirildiini okursunuz. Amerikal
larn bu yalanlann hangi paralarla finanse edildii konu
sunda en ufak bir fikirleri yok. Oysa btn bu faaliyetle
rin tamamnn bedeli ABD tarafndan deniyor. Filistin
lilerin bask altnda tutulmalar, Amerikal vergi mkel
leflerinin herhangi bir arta bal olmadan sraile bah
ettikleri 5 milyar dolarla ve fiilen saldrmak amacyla
kendini savunmak anlamna gelen silahlarn salad
g sayesinde finanse ediliyor.
5) Sam Kiley, Israeli Rabbi Calls on God to Annihilate Arabs, The Times
(Londra), 10 Nisan 2001.
Bu arada Filistinliler, ne yazk ki, bizim asl ihtiyac
mzn rgtl bir kampanya olduunun henz farknda
deiller. Henz harekete geirilmemi durumda, ol
duka geni bir Filistinli diaspora topluluumuz var.
Filistinde, Arap dnyasnda henz devreye sokulma
m pek ok kaynak sz konusu. Kimin ba ekecei,
kimin neye nderlik edecei konusunda hl ok ilkel
bir dzeydeyiz. Bamzda hl tiranca -ama bence fay
dasz- yntemlere itibar eden, gc elinde tutmak ve
hi kimsenin gitmek istemedii mzakerelere katlmak
zere bilgiyi de kontrol altnda tutmaya alan bir Fi
listin ynetimi duruyor. Filistinlilerin ou, sraillilere
-Barak dneminde kurulmalar iyice gemi azya alm
bulunan- yerleimleri srdrme hakkn tanyan bir ara
zm uruna mzakerelere yeniden balama isteini
kesinlikle duymuyorlar. ou kii, Barakn Filistinlile
re kar ok yumuak davrand iin yenilgiye urayan
cmert, ho bir adam olduunu dnyor. Oysa Ba
rak, aron kadar zalimdi. Onun rejiminde kurulan yer
leimlerin oran, kendisinden nceki drt-be babaka
nn dnemlerinde kurulan toplam yerleim saylarn
dan bile daha fazlayd.
Dolaysyla bu da, Gney Afrikada apartheid dne
minde bavurulan usulleri kat kat geride brakan yn
temlerle Filistinlileri ezmeye ve bask altnda tutmaya
yarayan bir politikann bilfiil devamdr. Ve bu nokta
nn altnn izile izile vurgulanmas gerekir. stelik bu
hazin tablonun sebebi, Filistin ynetimi ile Filistinli
sekinlerin bir blmnn hl, bir ey yapmaya al
mann yolunun, aklszca Amerikan ynetiminin dikka
tini ekmeye almaktan getiine inanyor olmalar
deildir. Nisan aynn ortasndaki o nl konumasn
da sraillilerin Gazzeden ekilmelerini istedii zaman
Colin Powellm sylediklerine bakarsanz, onun srail
lileri provoke ettikleri iin esasen yine Filistinlileri su
ladn grrsnz. Bush ynetimi, btn Amerikan
ynetimleri gibi, Filistinlilerin taleplerine kar d
manca yaklamtr. Bu yzden abalarmz, ABDde
bize dosta yaklaan insanlar, kiliseler, Afrikal Ameri
kal topluluu, Latin topluluu, kadn gruplan zerin
de younlatrmalyz. Oysa bu kesimleri hep ihmal
ediyoruz.
Bu ihmalin kkeninde ne yatyor? Niin daha geni ke
simlere ulalamyor?
Herhalde bunun kkeninde yatan, aresizlik ve ku
atlmlk duygusu. Btn Filistinlilerin yaadklar
basklan abartmann fazla bir manas yok. te burada
yz, acmasz bir dman bizi ldrp duruyor, hepi
miz savunma halindeyiz, genlerimiz tanklara, fzelere
ve helikopter makinelilerine kar ta atarak direnmeye
alyorlar. Asl gereklik bu. Bizim -hangi sebeple
olursa olsun- bize nderlik edemeyen bir ynetimimiz
var. Bir kere, liderlerimiz hapiste. Arafat aylardr Ra-
mallahta kafese tklm gibi. srailliler fiilen onu bir
hcreye atp, kapy stnden kilitlediler.6Gazzeye bi
6) Baka raporlarn yan sra bkz. Serge Schmemann, Arafat Remains Defiant
Amid Rubble of His Compound, New York Times, 22 Eyll 2002, s. 1: 8.
le ulaamyor. srail, nderleri tek tek avlayan, hukuk-
d bir suikast politikas uyguluyor, bu yzden Filistin
toplumunda nder konumuna gelen her kim olursa ol
sun, dorudan srail tarafndan katledilme tehlikesine
maruz kalyor. ou insann ekonomik durumu berbat,
insanlar ocuklarnn nne bir lokma yemek koymak
ta bile zorlanyorlar. ou kii alacak nemsiz bir i
dahi bulamyor. sizlik oran yzde 50nin stnde.7
Hepimizdeki duygu, bu dnyada tek bana olduumuz
ynnde. Etrafmz kuatlm. Bu belirli dmana kar
yz yldr srdrdmz mcadeleye ramen, bi
zim durumumuz dnyann umurunda deil. Kendi du
rumumuzu aklayan balca sebep bu.
Dier sebep ise, cehalet. Filistinli sekinler, entelek
teller ve dier nde gelen insanlar hl, srailin safn
daki ba aktr olan Amerikay etkilemenin kestirme bir
yolunun bulunduu kansndalar. Oysa Amerika olmasa
srailliler bu yaptklarnn hibirini gerekletiremezler-
di. Bizdeyse, bu lkenin nasl iledii ve basn yerleri
nin neler olabilecei konusunda ciddi bir cehalet sz ko
nusu. Bu basn yerlerinin etkili olabilecei her noktada
onlar baarl oldular. rnein, 2000 ylnda Ben&Jerry
dondurmalarnn Golan Tepelerindeki srail yerleimle
rinden ald suyu kullanmasn engelleme yolunda ba-
7) Tracy Wilkinson, Palestinian Towns Wobbling on Last Legs, Los Angeles
Times, 30 Aralik 2002. Aynca bkz. Sara Roy, Decline and Disfigurement: The
Palestinian Economy After Oslo, The New Intifada: Resisting Israels Aparthe
id, ed. Roane Carey (New York: Verso, 2001) ve Stephen Farrell, Dying for
Work: Five Pay Price at Gaza, The Times (Londra), 14 Aralik 2002.
anl bir faaliyet yrtld.8Sonuta, Ben&Jerry eitli
basklara maruz kald, boykot edildi ve amaca ulald.
Bu tr taktikler gerekte ie yanyor. Ama yine de esas ih
tiya, yeni bir nderlik; Arap Birliini endielendirmek
gibi gerekelerle, ya da lngilizlerin veya Almanlann her
hangi bir admyla amacndan sapmayacak olan alterna
tif bir entelektel nderlik. Bizim ihtiyacmz, disiplinli
bir ekilde ba aktrlere odaklanmak. Bunlardan birisi
srail; bizler srail halkna hitap etmeliyiz. Bu yola daha
nce hi bavurmadk. kincisi, Amerika ve Amerikan
halk. En azndan, bu dev lkenin bu bitmek bilmez sa
vata bizim safmzda yer alabilecek kesimlerine hitap et
mek.
Araplar sizce ne lde kolonilemi durumda, zellikle
de ABDde?
Amerika Birleik Devletlerindeki Araplar grece y.eni
bir topluluk. ou yakn bir dnemde bu lkeye geldi
ler; henz birlemeyi baaramam, referans noktalan
geldikleri lkelerle snrl olan, siyasal bakmdan geli
memi topluluklar bunlar. Onun iin Suriyeli topluluu
hl Suriyeye, Msrllar Msra, Lbnanllar Lbnana
bakmaya devam ediyor. Ortadouda kar karya gel
dikleri sorunlann birounu burada da yayorlar. Mese
la baz Lbnanllar, Lbnandaki mezhep atmalann
unutmadklar iin baka Lbnanllara gvenmemeyi
8) Associated Press, Vermont lee Cream Maker in Middle East Contro
versy, 24 Eyll 1998.
srdryorlar. Lbnanllar ile Suriyeliler birbirlerine ya
kn deiller. Lbnanllar ile Filistinliler de birbirlerine
yakn deiller. Dolaysyla, bir dolu problem var. Ama
tam bir kolonileme halinden sz etmek mmkn deil.
inde bulunduklar durum pek alk olduumuz bir hal
deil, byk oranda belirsizliini koruyor; onlar da en
tegre olmaya ve birer yurtta haline gelmeye fazla aba
harcadklarndan bir trl yetkin yurttalar dzeyine eri
emiyorlar. Bir de bundan sonraki kuak, benim ocuk
larmn kua var. Bence onlar siyasal bakmdan ok bi
linliler. Onlar yava yava rgtleniyorlar, ama bu belli
ki zaman alacak.
Yahudiler de 1967den sonraya kadar ciddi bir rgt
lenme iinde deillerdi; stelik srail savatan galip k
mt. Bizse korkun derecede askeri, siyasal yenilgiler
den ve toprak kayplarndan gelen bir arkaplana sahibiz.
Bu kaderi tersine evirmek hakikaten ok g. Bizim psi
kolojik donanmmz yenilgiyle ve baarszlkla ykl;
bu halimizin mutlaka stesinden gelmeliyiz. Zaten bu
yzden, dnyann her kesindeki kurtulu hareketleri
nin ve geni bir toplum olan ABDnin sunduu btn
dersleri iyi zmsemeliyiz. Henz bu tr derslerden fay
dalanamadk. Bize yardm etmeyi can gnlden isteyen
birok iyi niyetli insan var.
Sizin kuanza sinmi olan korkunun gen kuakta da
ha az olduu kansnda msnz?
Bu konuda bir sorun yok. Benim kuamn katland
, anlalabilir bir hakir grlme sz konusuydu elbette.
Zaten bu noktada btn yapmanz gereken, Arap dnya
sndaki panoramaya bir gz atmak. Yeni Arap rgtleri
nin bazlarnda faaliyet yrten genlerle birlikte alr
ken benim de gzlemlediim problem u ki, bu aalan
madan dolay genler bizim kuamzn deneyimleri ve
bilgi birikimiyle az saydaki baandan faydalanmasn bi
lemiyorlar. Yeni rgtlerse saati yeniden, sfrdan kuru
yorlar. Geriye gidip bizim daha nce yaptmz, aslnda
tekrarlanmamas gereken eyleri tekrarlyorlar. Kuaklar
aras sreklilikte bylesi bir aksaklk sz konusu. Bunun
da stesinden gelmek gerekecek.
Bu lkede muazzam derecede az sayda olmamza, Ya
hudi topluluunun ya da baka etnik topluluklann kay
naklarna asla sahip olmamamza ramen, lkenin eitli
yerlerindeki her niversiteye gidiimde grdm gibi,
genlerdeki yetenek ve baar potansiyeli gibi bir avantaj
mz da yok deil. Afrikal Amerikallarla, yerli Amerikal
larla ve bakalaryla birlikte g birlii yapan birok gen
Arap Amerikalya rastlayabiliyoruz artk. te tam imdi
bize den, bir aygt oluturmak, btn bu ilerin birlikte
nasl kotanlabileceinin mekanizmasn kurmak.
Bat Washington niversitesinde Bellinghamda bir ko
numa yaptnz Orada sizi nasl karladlar? Bunu soru
yorum, nk Berkeley, Madison ya da Boulderdahinden
farkl bir manzara vard.
Orada Filistinle ilgili olmayan, hmanizm zerine bir
konuma yaptm. Ama ayn gn, konumamdan nce,
antropoloji, edebiyat ve siyaset bilimi rencisi olan 50-
60 kiilik bir grupla da sohbet ettim. Bu insanlarda -hep-
sinde deilse bile- Filistinin konumunu anlamaya yne
lik artc bir aklk, hatta yalnzca aklk deil, belli
bir onaylama da grdm. Szn ettiim bu rencilerin
iinde tek bir Arap Amerikal dahi yoktu. ounlukla
Kuzeybatl genlerdi. Filistinin durumunu ok iyi anl
yorlard, Ortadoudaki siyasal atmosferi ok iyi kavra
mlard, bu lkedeki Siyonist lobinin faaliyetlerini iyi
biliyorlard. Hatta daha ironik olan, onlann hocalarn
dan, niversitenin nde gelen profesrlerinden biri, Si
yonist olmayan bir Amerikan Yahudisiydi. Onun ret
tikleri ve iinde benim kitaplarm, Noam Chomskynin
kitaplan ve baka almalarn da bulunduu eitli kay
naklarla aladklar sayesinde bu ocuklar demin belirt
tiim noktaya gelmilerdi. Bu kusursuz bir rnek.
Birka hafta nce Princetondaydm. niversitelerde
eitli konferanslar verdim. Dinleyicilerim iinde ar
sac Siyonistler aznl oluturuyordu. Dierleri anlat
tklarma ok ak ve yaknlk duyan kimselerdi. Geen
hafta da Londradaydm. Orada bir konuma yaptm. o
u Arap, ama ou da ngiliz olan 2 bini akn kii ko
numama geldi. Keza, Dou ve Afrika ncelemeleri Oku-
lunda bir konuma yaptm. Orada nc Dnyanm
her tarafndan yzlerce renciyle karlatm. Beni bir
kez daha artan ey, bu rencilerin ounun da Filis
tinin konumuna dair mthi bir aklk ve renme iste
i duymalaryd. Oysa bu insanlarla kalc balar kur
makta o kadar geri kalyoruz ki. Geleneksel Arafat y
netim bylesi konularda ne kadar aptalca davranyor.
Ben bu ilginin en azndan bir ksmn Filistinlilere
yardma kanalize etmek dorultusunda byk bir aba
harcyorum. Burada sz konusu olan, lm kalm me
selesi. Ama bu lm-kalm meselesinin de tesine ge
ip, kltr ve bilgi sava safhasna sramamz gereki
yor. srailde bile bizim anlatacaklarmza kulak verme
ye niyetli ok sayda insan var. Onlara Siyonizmin bu
gne kadar kendi adlarna tek bir ey dahi yapmam
olduu mesajn vermeliyiz. srailin -muazzam askeri
kudretine, ekonomik ve siyasal gcne ramen- kendi
ni her zamankinden daha gvensiz hissettiini artk da
ha ok sayda srailli anlamaya balyor. Tabii bunun da
belirli bir sebebi var. srail ynetimi bu insanlara neyin
ne olduunu anlatamad iin, bu i de bizim omuzla
rmza dyor. Evet, nmzde birok dev var, bun
larn hepsi yaplabilir eyler, ayrca intihar etmeyi, ge
reinden fazla cesurca davranmay, srail ordusu kar
snda kendini savunmasz brakmay gerektiren eyler
de deil.
Filistin sorununun zmnde BMye den rol nasl
gryorsunuz?
BMnin erevesi kesinlikle temel bir nem tayor.
Ne yazk ki Arafat ve FK, Madrid grmelerine gidin
ce BM emsiyesini zerlerinden attlar. BM Gvenlik
Konseyinin 242 ve 338 sayl kararlarna bel baladlar.
Bu kararlar toprak ilhakn, yeni topraklara el konmasn
yasaklyordu, ki btn bunlar Oslo bar sreci srasnda
gerekleen eylerdi. Bizim Filistinliler olarak ynetimi
mize yaptmz bask, 242 ve 338 sayl kararlarda ge
erli olan ilkeleri kabul etmeye yanamadka srailliler
le yeni mzakerelere girmeye yanamamalar ynndey
di. Genel Kurulda ciddi abalar harcanmas gerekiyor,
nk Amerika Birleik Devletleri gnlk hayatlar iin
de srailin silahl saldrsna maruz kalan Filistinli sivil
lere koruma salanmas konusunda yine sefilce davrana
rak Gvenlik Konseyinde veto hakkn kulland.
Kanadada National Postfan Wall Street Joumala,
Commentaryye ve New Republice kadar ar eletirileri
stne eken bir paratoner konumundansnz.9 Bu konuda
sizin tepkiniz nedir?
Ben bylesi saldrlara tepki gstermem. Bunu tama
men boa vakit harcama olarak grrm. Filistinlilere,
Araplara ve Mslmanlara kar iflah olmaz derecede
rk nefretle hareket eden bir dolu propagandist var.
Kald ki burada muhatabmz New Republic ya da Natio
nal Post okurlar deil, bu yayn organlarnn sahipleri
dir. Bunlar (Martin Peretz, Conrad Black, Mort Zucker-
man ve dierleri), fikirleri eip bkerek okurlara yuttu
racak ekle getirmekte pek mahir olan zengin insanlar.
Onlann beni srekli saldrlacak biri olarak grmeleri
kendi payma bir tr iltifattr. Hem bu sayede daha ok
sayda insann dikkatini benim almalarma ve yazlar
ma yneltmi oluyorlar. Bu yzden o tr insanlara sade
ce daha fazla reterek karlk vermeyi uygun bulurum.
9) rnein bkz. Justus Reid Weinerin kfr dolu yazs: The False Prop
het of Palestine, Wall Street Journal, 26 Austos 1999, s. A18.
Oysa onlarn istedii, benim sesimi kesmem. Ama lp
gidene kadar byle bir eyi bouna bekleyecekler.
1978de yaynladnz Oryantalizm balkl kitabnz
da, Bir Arap Filistinlinin Batda, zellikle Amerikadaki
hayat hayal krklklaryla geiyor, diye yazmtnz10Bu
durum halen geerliliini koruyor mu?
Bu noktada hayal krkl uyandran ey, benim ar
eletirilere tabi tuttuum Araplar ve Mslmanlar hak-
kmdaki ayn nyarglarn, yanl temsillerin, rk varsa
ymlarn hl ortadan kalkmam olmas. Akas, ken
di kitabmn bu dalgay tersine evirebilecei konusunda
yersiz bir iyimserlie kaplmm. Oysa medyada her gn
-bilerek, cehaletten ya da kolayclktan dolay- bu yanl
izlenimleri kabalatrmaya ynelik haberlerle yazlar
pompalanyor; farkl eyler yapma isteiyle yola kanlar
bile bir sre sonra ayn yola giriyorlar.
Size iyi bir rnek vereyim. Yllardr Hint altktasmda
Times muhabirlii yapan John Burns, be yl nce beni
grmeye gelip, Times editr Joseph Leylveldin onayy
la bir yllk iznini slamiyete ve Araplara dair ok daha
fazla ey renerek deerlendirmek istediini belirtmi
ti. O yl gerekten de izin ald, btn vaktini Oxfordda
ve Cambridgede geirdi. Hatta kendim Oxforda bir
konferans iin gittiimle onunla bir kez grtm. G
rmemizde youn biimde Araplar ve slamiyet zerine
okuduunu, ayn olaylara farkl bir adan, iddet ve te
rrizm ekseninde deil, o toplumlarda terrizmi ve id
10) Edward W. Said, Orientalism (New York: Pantheon Books,'1978), s. 27.
deti aan akmlar ve kltrlerin eitlilii balamnda
yaklamaya altn vurgulad. Peki, bir yl sonra orta
ya nasl bir ey koydu dersiniz? Araplar arasnda ve s
lam dnyasnda terrizm ve iddet zerine kapsaml bir
rapor. Anlalan, medyada izin verilenin bir adm tesine
gemesi mmkn olmamt. stelik birok adan im
diki durum eskisinden de kt.
Ama te yandan, gittiiniz her yerde bu eilime kar
mcadele etmekten vazgemeyen bir dalgann yksel
mekte olduunu da gzlemliyorsunuz. Sizin de temsil et
tiiniz ekilde, olduka yaygn bir alan kaplayan alter
natif bir medya var. nternette ve alternatif basnda ngil
tere, Fransa ve sraille ilgili ok deerli bilgilere ulaabi
liyoruz. En azndan bu bak asyla, benim kitaplarmn
daha geni bir balamda, daha fazla cesaret verici bir
renme arzusuyla okunduunu syleyebiliriz sanyorum.
Btn bu srete ben kendi zerimde, beni konuma
lar yapmaktan, bakalarn da beni dinlemekten caydr
maya ynelik kararl basklar hissediyorum. Bu amala
cezalandrc aralara da bavuruyorlar. Tehditler savu
ruyorlar. Konferanslarmn ertelenmesi iin byk aba
lar harcyorlar. Sizinle dorudan temas kurmaktan da
zellikle kamyorlar. ok korkaka bir tutum bu. rne
in Conrad Black, ngilteredeki yazarlarna Filistinliler
hakknda hibir zaman lehte bir cmle yazmamalar, s
raile kar eletirilerinin kapsamn da her seferinde iyi
ce daraltmalar talimatn vermiti. Fakat bu konuda ba
arya ulaamad. Daha sonra kopard yaygaradan anla
ld kadaryla, lan Gilmour gibi birok yazan ona tep
ki gsterdi ve Black de onlara rest ekemedi.11Geri du
rum bizim lkemizde ayn derecede iyi deil, nk Pe
rez, New Republicte srailin eletirildii tek bir cmle
dahi karttrmyor. New York Times, yorum sayfalarnda
Intifadamn balad gnlerden beri birka snrl rnek
dnda Filistin hakknda farkl grlere asla yer vermi
yor. Hal byle olunca meydan William Safire, Thomas
Friedman ve benzerlerine kalyor. Bu durumda siz de g
znz mecburen -ama ayn lde hayal krklna u
ramadan- baka yerlere eviriyorsunuz.
Noam Chomsky, sizin medya ve anaakm kltr konu
sunda kark duygular dourduunuza, nk edebiyat
eletirisi alanndaki yazlarnzn ok beenildiine dikkat
ekiyor. Buna ramen hl aralksz kara almalarn he
defi durumundasnz.12
Bu grleri onun asndan tipik bir tutumu yanst
yor. Chomsky nl ve byk bir dilbilimci. Bu alandaki
baarlan nedeniyle herkese tannyor ve muazzam say
g gryor. Fakat o, ayn zamanda anti-Semit ve Hitler
hayran olmakla sulanyor. Onu -ve beni- hedef alan it
hamlar yelpazesi o derece aklalmaz boyutlara ulayor
ki, bir adan bunlan izlemek ok elenceli. Yine de or
tada gerekten insafszca bir saldn kampanyas var. G
ney Lbnanda bir akl ta frlattm diye benim bama
11) Bkz. Charles Glass, The First Casualty: A Newspaper Proprietor Sho
uld Champion, Not Censor, His Writers, The Observer, 18 Mart 2001, s. 27.
12) Mayajaggi, Edward Said: Out of the Shadows, The Guardian (Londra),
11 Eyll 1999, s. 6.
gelenlere bakn.13sraillilerin Gney Lbnanda yirmi iki
yldr sregelen igalleri, 1982de Lbnan istila edildiin
de yaklak 17 bin kiinin ldrlmesi, Khiam hapisha
nesinde 8 bin kiinin ikenceden geirilmesi -btn
bunlar benim ta attm yerin sadece 1 mil civarnda
gereklemiti. Bir sre sonra insanlar, Bu insanlar deli
mi? diye sormaya balyorlar. Hepsi de mi tmarhane
lik? On yedinci yzylda sylendii gibi, akllan humor
dolu, huysuz, aklsz ve hemencecik fkeye kaplan Mo-
lierein karakterlerine mi benziyorlar?
Sylemek istediim, bizim zerimize her yolla gel
mekten bir an dahi bkmadlar. Ama Noam asla engel-
leyemediler. Beni de.
Ta atma olaynn yanklan hl sryor. 6 Maysta
Viyanadaki Freud Demeinde bir konuma yapma daveti
almtnz, fakat bu davet deeri ekildi, deil mi?'*
Bu apak bir bask. Freud Dernei beni konuma
yapmam iin 2000 yl yaznda, haberleri Haaretzde he
men ertesi gn, Amerikan medyasndaysa birka gn
iinde, yani gecikmeden kan bu ta atma olayndan
sonra davet etmiti. Olay Temmuz aynn banda olmu
tu. Davet ise Austos ortasnda geldi ve ben 1 Eyllde
daveti kabul ettiimi bildiren cevabm gnderdim. Hat
ta onlara, yapacam konumann baln bile syle-
13) Bkz. Karen W. Arenson, Columbia Debates a Professors Gesture,
New York Times, 19 Ekim 2000, s. B3.
14) Bkz. Dinitia Smith, Freud Museum Speaking Ban Sparks Said Fury,
The Observer (Londra), 11 Mart 2001, s. 21.
dim. Konferansn ertelendiini bildiren mektup ise bana
ertesi ubat ay ortasna kadar iletilmedi. Ertelemenin se
bebi neydi peki: Beyfendiler, Ortadoudaki siyasal du
rum ve bu durumun sonulan, diyorlard. Kendilerine
hemen bir cevabi mektup yolladm ve dedim ki: Viya-
nada Freud zerine yaplacak bir konferans ile Ortado
udaki siyasal durum ve bu durumun sonular arasn
da nasl bir ba kurduunuzu bilmek istiyorum. Bu is
teime u gne kadar halen bir cevap alm deilim. Ama
konferansn ertelendii kesin.
Sonradan edindiim bilgilerden birisi, Tel Avivde
alacak bir Freud belgeleri sergisi iin fon bulduklar
ve kendilerine, eer bu belgeler sergisini amak ve sra
il ile Amerikadaki kaynaklardan temin edilen o fonu
kullanmak istiyorlarsa benim konferansm ertelemele
rinin gerektii. Tabii ki onlar da zerlerine den vazi
feyi yerine getirmekten geri kalmamlar. Bu gelime
zerine haliyle bir dolu protesto eylemi yapld. Dnya
ca tannan birok sekin psikolog, Freud Derneini
protesto eden ve London Review of Books ta kan bir
bildiriye imza attlar.15Avusturyadaki basn ise tam an
lamyla dmanca davrand. Bu pis ii yerine getirmek,
Viyanadaki Freud Derneinin ynetim kurulu bakan
olup, Biz Avusturya Yahudi topluluunun hassasiyet
lerini, Jrg Haiderin ortaya kn, Holokostun anla
rn hesaba katmak zorundayz gibisinden aptalca
15) Jessica Benjamin vd., Viyana Freud Demeine mektup, London Review
of Books 23:6 (22 Mart 2001): http:www.lrb.co.uk/v23/n06/letters.html.
aklamalarda bulunan ve btn bu gerekelerle benim
aramda nasl bir ba kurduuna hi deinmeyen bir
sosyologa dt. Benim de onlara son szm u oldu:
1930lann sonlarnda Viyanada Naziler Freudun pei
ne dmlerdi. Ayn kafa yaps imdi de, aradan sade
ce birka kuak getii halde, Viyanada benim konu
mama imkn tanmyor. 16
Bu olayn akabinde Londradaki Freud Mzesi Ensti
ts bana, Viyanada vereceim konferansn aynsn, di
lediim tarihte kendileri iin vermem isteini bildiren
bir davet gnderdi. Baka szlerim nedeniyle bu konfe
rans, Freudun doum gn olan 6 Maysa kadar ger
ekletiremedim, fakat Aralk ay ierisinde muhakkak
gerekletireceim. Ayrca Viyanann, ilerinde niver
site, nsani Bilimler Enstits ve Ortadou Enstits de
bulunan drt baka kurumu, Viyanada konuma yap
mam iin bana davetiyeler gnderdiler. Freud Deme-
inin ocuka ve aptalca bir davranla d basklara bo
yun emesine karlk, bu davetin gereini de Kasm
aynda yerine getireceim.
The Independentn Ortadou muhabiri Robert Fisk
yle bir yorumda bulunuyor: sraili eletirmeye cret
eden herhangi birini -ister akademisyen, ister analist, ister
se gazeteci olsun- hedef alan saldr ve apak tehditlerin l
s McCarthy dnemini aratmayan boyutlara ulayor....
Ortadou hakkndaki cehalet ABDde o kadar yerleik bir
hale dnm durumda ki, bir avu gazetecinin ileri d
16) Smith, Freud Museum Speaking Ban Sparks Said Fury, s. 21.
nda gazetelerde srailin bak asn yanstmayan tek bir
haber ya da yaz yaynlanmyor. 17
Ben de el yordamyla, Los Angeles, New York, Chica
go, Atlanta ve Boston gibi metropolit merkezlerde kan
belli bal gazetelerde tarama yaptm. Bu gazetelerin is
tisnasz hepsi srailden gnderilen, yani, ilhak edildii
iin artk srail saylan Kudste ya da Tel Avivde yerle
mi muhabirlerin yolladklar haberlere yer veriyorlar.
Arap dnyasnda bulunup da Filistinlilerin bak asn
yanstan gazetecilerin says hakikaten ok ok az. kin
cisi, bu insanlarn merkez brolanna gnderdikleri ha
berler yukarda deindiim ayn nyarglar dorultusun
da szgeten geirilerek son ekline sokuluyor. Mantra
u: Filistin iddeti ve srailin gvenli olmayan durumu.
Yzlerce Filistinlinin alenen katledildii, binlercesinin
sakat ve yaral kald olaylar dahil olmak zere her ko
nuda geilen ve Uluslararas Af rgt, nsan Haklan z
leme Komitesi, BM komiteleri ve BM Mlteciler Yksek
Komiserlii gibi kurulularn raporlann grmezlikten
gelerek aktarlan btn haberlerin temas bu.
Neler yaandn konusunda, kolayca dorulanabile
cek bir sr aklama yapabilirim size. Oysa bunlann
hibiri byk gazete stunlannda kendine yer bulam
yor, hele televizyon ekranlanna kesinlikle yansmyor.
PBS ve National Public Radiodaki NewsHour gibi szde-
drst yayn yapanlar bile ayn izgiyi takip ediyorlar.
17) Robert Fisk, I am Being Vilified for Telling the Truth About Palestini
ans, The Independent (Londra), 13 Arahk 2000, s. 5.
Kendilerine bunun sebebini sorduumda ak ak, belli
ki Siyonist komitelerin, halkla ilikiler gruplarnn, vb.
rgtleyip gazetelere ya da yayn merkezlerine yadrd
, ierii sraile ve srailin acnas durumuna ilikin
olan mektup yazma, e-posta gnderme kampanyalarn
dan bahsediyorlar. Geri Orlando Sentinel, Seattle Post-
Intelligencer, Z Magazine, Des Moines Register ve Hartford
Courant gibi yerlerde yazan gzpek kiiler yok deil ve
onlar her yerde grebiliyorsunuz, ama saylan ok az ve
sesleri sradan insanlann okuduu byk gazetelerle
dergilere ulamyor.
Terrizm, ABD medyasnn kalc olarak odakland
konularn banda geliyor. Dileri Bakanl yllk rapo
runu daha yeni yaynlad, isimleri artk bir nakarat eklin
de yaynlanan terrist devletlerin hepsi (Afganistan, Pakis
tan, ran, Irak, Libya, Sudan ve Suriye) Mslmanlarn o
unlukta olduu lkeler. Colin Powell raporu aklarken,
Terrizm bir mzmin hastalk, dedi.'8Terrizme bu den
li odaklanmada jeopolitik etkenin pay nedir sizce?
Her eyden nce, bu amansz terrizm takibinin ken
disi neredeyse kriminal bir vakaya dnm durumda.
Bu sayede Amerika Birleik Devletleri dnyann her tara
fnda aklna eseni yapyor. rnein, 1998 ylnda Su
dann bombalanmasn hatrlayn. Bu bombardmann
sebebi, Bili Clintonn bann Monica Lewinsky olay
yznden derde girmesiydi. Sonradan, bombaladklan
18) Marc Lacey, Attacks Were Up Last Year, U.S. Terrorism Report Says,
New York Times, 1 Mays 2001, s. A14.
yerin, zerinden daha birka hafta gemeden patlak ve
recek bir salgn hastalktan dolay krlacak bir lkenin
ila ihtiyacnn yansn reten bir ila fabrikas olduu
anlald, ama ne gam; terrist fabrikay bombaladklan
iddiasnn uyduruk bir bahaneye dayanm olmas umur-
lannda deildi ki.19te, Amerika Birleik Devletlerinin
bu keyfi bombardmanndan dolay tedavilerinde kulla
nlacak ila bulamayan bu lke, salgn sonucunda yz
lerce insann kaybetti.
Terrizm, Washingtondaki politikaclann ve keza bu
tezghn dnmesinde kan olan Samuel Huntington ile
Steven Emerson gibi bir grup insann, Souk Savam bit
mesinden sonra yarattklan bir gz boyama aracna, her
eye uygulanabilen bir mazerete, bir tr perdeye dn
m durumda. Terrizm, halka kalc bir korku salmak,
halkn kendini her zaman gvensiz hissetmesini sala
mak ve ABDnin kresel aptaki dileklerini meru gs
termek amacyla uydurulan bir paravan. ster Ortado
udaki petrol, isterse dnyann baka kelerindeki
stratejik hesaplan zerinden olsun ABDnin karlann
hedef alan her trl tehdit, annda terrizm diye dam
galanyor. Oysa, 1970li yllann ortalanndan beri Filis
tinlilerin kendi politikalanna kar koymalan sz konu
su olduunda sraillilerin bavurduklan yntemlerin he
men hepsi bu kategoriye giriyor. Terrizmin uzun tarihi
19) Bkz. James Risen, To Bomb Sudan Plant, or Not: A Year Later, Debates
Rankle, New York Times, 27 Ekim 1999, s. A1 ve Tim Weiner ve Steven Le-
e Myers, U.S. Notes Gaps in Data About Drug Plant but Defends Attack,
New York Times, 3 Eylul 1998, s. A6.
nin kkeninin emperyalistlerin politikalarna dayanmas
da bu ilginlii btn plaklyla ortaya koyan bir du
rum. Franszlar, 1830da balayan ve 1962ye kadar de
vam eden Fransz igaline kar direnen Cezayirlilerin
her eylemi iin terrizm szcn kullanmlardr. In-
gilizler Birmanya ve Malezyada yaananlar iin ayn ba
haneye sarlmlardr. Bizim yapmak istediklerimizin
karsna dikilen her ey terrizmdir!
Amerika Birleik Devletleri kresel sper-g oldu
undan, inden Avrupaya, Gney Afrikaya, Latin
Amerikaya ve btn Kuzey Amerikaya kadar her yerde
karlar bulunduundan ya da karlar bulunduu izle
nimi yaratmay baardndan dolay, terrizm bu hege
monyay kabalatrmaya ynelik en elverili ara haline
getirildi. imdi kresellemeye kar koymaya bile ter
rizm gzyle baklyor. Byle bir balant kurma ihtiya
c hissedildii ok ak. Ayn noktaya bir yazsnda
Arundhati Roy da iaret etmiti: Halklarn mahrumiye
te kar, isizlie kar, doal kaynaklarn kaybedilmesi
ne kar ykselttii direni hareketlerinin hepsi ter
rizm yaftasyla damgalanmaktadr.20
Keza, Suudi Arabistanda, Yemende ya da baka bir
yerde Bin Ladin grubu ve onun kumanda ettii insanlar
gibi bir avu gruh bu fasit daireden besleniyorlar. Ger
ek gleriyle ve temsil ettikleri tehdidin gerek boyut
laryla yakndan uzaktan alakas olmayan oranlarda san
20) Arundhati Roy, David Barsamianla rportaj, The Progressive 65: 4 (Ni
san 2001). Ayrca bkz. Arundhati Roy, Power Politics, 2. basm (Cambridge:
South End Press, 2001).
sasyonel saldrlarla ortal toza dumana katyorlar.
Sonra da bu tr gruplarn varl, ABDnin askeri aralar
la, evresel etkilerle ya da ekonomik hegemonyasyla
dnya apnda verdii (ve terrizmin sebebiyet verebile
ceklerini fersah fersah geride brakan) muazzam boyutlu
zararlar gizlemeye yaramaktan baka sonu vermiyor.
Son olarak, by lkenin kendi topraklarnda yeeren te
rrizm, milis eteler, silahl gruplar, Timothy McVe-
ighler hakknda ok az yazlp sylenmi olduunu belir
teyim. Oklahoma Cityde federal binann bombalanarak
havaya uurulduu gn ok iyi hatrlyorum mesela. yi
hatrlyorum, nk Ortadou terrizminin btn belir
tilerini tayan bu olay gerekleir gereklemez benim
brom annda gelen telefonlarla m n mlamt (san
rm ilk arayan da, terrizm uzman Steven Emersond).21
Evet, bir saniye bile vakit geirmeden benim bromu ara
yp durmulard. Oysa ben o srada Kanadadaydm. D
nebiliyor musunuz, medyann eitli yerlerinde alan
30 kadar insan bu olayn hemen akabinde beni aram!
Belli ki ben Ortadoulu olduum iin benim terrizm
hakknda bilgi sahibi olduumu ve herhalde yine buna
bal olarak Oklahoma bombalanmasnn iyzn bile
bileceimi zannediyorlard. Kendileriyle ak bir ba kur
maya dayal bu dng, rnein 2000 ylnda yaplan se
imlerin kampanyalarnda slamiyetle ve Mslmanlkla
ilgili her ayrntdan dierlerine saldrmak amacyla fay
dalanlmas, bu lkede Arap ve Mslman kkenli insan
l) Bkz. Felicity Barringer, Terror Experts Use Lenses of Their Specialties,
New York Times, 24 Eyll 2001, s. Cl.
lara ok byk zararlar veriyor. Hillary Clinton, son de
rece geleneksel, siyasal bakmdan olduka tarafsz bir r
gtlenme olan Mslman Ittifakndan 50 bin dolarlk bir
katkyla geri dnd ve Terrizmden ok ekmiler, de
di.22Oysa bu tr ifadeler, yalnzca Afrikal Amerikallara
deil, Latinolara ve Mslman Amerikallara dair olarak
rk bir profil oluturma gayretlerine hizmet etmekten
baka yere varmyor.
Iraka kar ABDrin ve ngilterenin nclnde uygu
lanan yaptrmlar ak ak ihlal ediliyor. Bu durumu nasl
aklayabiliriz?
Yaptrmlar bir ie yaramad. Birincisi, yaptrmlar
amac Saddam Hseyine diz ktrtmekti. Saddam daha
da glendi. kincisi, Irakm sivil halk ngilterenin ve
ABDnin bu politikas yznden korkun zararlar grd,
soykrm ayarnda aclar ekti. Yaptrmlarn uygulanma
ya balamasndan bu yana her yl 60 bin ocuk lyor.23
Saysz insan da kanser ve genetik yolla iletilen baka
hastalklar yznden sakat kalyor, hastalanyor, haya
tndan oluyor (btn halkn yoksullamasndan burada
bahsetmeye bile gerek grmyorum). Petrole-kar-yiye-
cek programnn yneticisi olan iki BM grevlisi, bu yap
trmlarn insanlk d boyutlara varmasndan tr isti
fa ettiler.24
22) Dean E. Murphy, Mrs. Clinton Says She Will Return Money Raised by
a Muslim Group, New York Times, 26 Ekim 2000, s. Al.
23) Bkz. ed. Anthony Amove, Iraq Under Siege: The Deadly Impact of Sancti
ons and War, 2. basm (Cambridge: South End Press, 2002), s. 79.
24) Amove, Iraq Under Siege, s. 47.
ncs, ABDli politikaclarn fantezilerinden dola
y, Irak artk bir bolukta yzyor. Oysa Irak, Msrla
birlikte, merkezi Arap lkelerinden birisi. Ekonomisi ta
rihsel olarak komularna, zellikle rdnn ekonomi
sine bal. imdi rdnller Iraktan petrol mecburen
yzde 50 daha pahal alyorlar. Irak ve komular, baz
Krfez lkeleriyle arasnda baka trden organik balar
da bulunuyor. Demek istediim, yaptrmlar smrgeci
lerin tasarladklar biimde sremez.
ubat aynda btn Ortadouyu dolaan Colin Po-
welln bu uygulamalar akll yaptrmlar diyerek sa
vunmasna hayret ettim, sanki bir fanteziden sz edi
yordu; belli ki Amerika Birleik Devletleri, kendi kar
larna kar hareket eden insanlar ABDyle ayn hizaya
sokmak iin elinden gelen hibir abadan vazgemi
yor.25Oysa bu arzular hibir zaman gereklemeyecek.
Btn politikalar duvara toslayacak; faydasz bir fela
ket politikas onlarn izledii, iin ironik yan da bu.
ABDnin gc, zenginlii ve uzakl o kadar byk bo
yutlarda ki, ou insan ABD adna verilen zararlarn,
yol alan tahribatlarn; daha kts, btn Ortado
uda ve slam dnyasnda, ufak bir aznln kalc ege
menliini gvence altna almaktan baka gaye gtme
yen, karlar buna benzer gln ve insanlk d poli
tikalarla kovalanan bir g olarak ABDye kar biriken
nefretin farknda dahi deil.
25) John F. Bums, Iraq Defiant as U.S. Lobbies Arabs on Shift in Sancti
ons, New York Times, 25 ubat 2001, s. 1: 4.
Yaptrmlar ineyen ve Badat uularn gerekleti
ren lkelerden birisi, Trkiye. Bu lke, Irak bombalayan
nemli bir ABD hava ssne ev sahiplii yapar konumun
da. Aynca, Krt direniilerinin peinden zaman zaman
Kuzey Irak snrlarn aan operasyonlar yapyor.
Krtlere kar kavgasnda Trkiyenin en byk yar
dmcs Amerika Birleik Devletleri. Unutmamak gereki
yor ki, Trkiye sraille ok sk bir ittifak iinde. Ortak
askeri manevralar dzenliyorlar. ABDyle ve sraille as
keri ittifak sz konusuyken de, ticari ve blgesel karla
r stratejik karlarndan stn gren Trkiye imdi
Irakla ticaret yapp Iraktan, dnyann en byk ikinci
petrol tedarikisinden petrol alyor. Zaten Irakn Pakis
tanla ticaret yapmas da kesinlikle ihtimal d deil.
srailin Trkiyeyle askeri ve ekonomik ittifaknn
Araplar embere almay amalayan byk bir stratejinin
parasn oluturduu kansnda msnz?
Hayr, nk iin iinde Msr da var. Msr olduu
srece Araplarn embere alnmas sz konusu olamaz.
Burada hedef, Suriye, Irak ve Iran gibi ba edirilemeyen,
daha dorusu, fazla srail kart ya da fazla Filistin yan
ls devletleri kuatma altnda tutmak. Tabii bunun d
ncesizce, irrasyonel bir strateji olduunu zellikle be
lirtmek gerekiyor, zira son analizde, Msrda en byk
iveren ordu olmasna ve elbette ordu hakimlerin irade
si dorultusunda hareket etmesine ramen, izlenen poli
tikalar halk tarafndan benimsenmiyor ve uzun vadede
kalc olmas mmkn grnmyor. Bu insanlar Gney
Koredeki Syngman Rheeye, Vietnamdaki Nguyen Cao
Ty ve Nguyen Van Thieuya benziyorlar. ABDli politika
clar asla ders almyorlar. Hep ayn insani, ekonomik ve
siyasal bedellere mal olan ayn yanllan tekrarlayp du
ruyorlar. Yine byle davranmakta srar edecekler, nk
eitimleri ve perspektifleri hep ayn, kuaktan kuaa
hi deimeden devrediliyor.
Nobel Ban dl sahibi ve imdiki srail dileri ba
kan imon Peres, geenlerde Trk basnna verdii bir r
portajda Ermeni soykrmn tanmadn belirtti.26
Bu konuda da Trk politikas ile srail politikas bir
birine ok yakn. ki lkenin de yirminci yzyln bala-
nnda Osmanl ynetiminin Ermenilere kar politikas
konusundaki bilgilerin stnn rtlmesinde karlar
var. Size bir rnek vereyim. 1983de srail hkmetinin,
Eraenilerin balanna gelen felaketi anlamaya almaya
ynelik bir radyo program vard.27Daha sonra, sraillile
rin sadece Yahudilerin yaadklanna ait olarak kullan-
dklan holokost ve soykmm szcklerine yer verildii
gerekesiyle bu program yayndan kaldmld. Peresin, is
ter Ruandallar ister Ermeniler ister Bosnallar isterse
dnyann baka bir kesindeki halk olsun, halklann
balanna gelen korkun olaylarla ilgili ve bu olaylann
26) Robert Fisk, Peres Stands Accused Over Denial of Meaningless Arme
nian Holocaust, The Independent (Londra), 18 Nisan 2001, s. 13.
27) Edward W. Said, The Politics of Dispossession: The Struggle f o r Palestinian
Self-Determination, 1969-1994 (New York: Pantheon Books, 1994), s. 253.
bir daha yaanmamas dorultusundaki bilinci gelitire
cek bilgi halkasn geniletmeye almak yerine, aptalca
uygulamalara tevessl etmesi de bu politikay kabalat
ryor. Bu tr insanlar hatralar yle bir ekilde dzenle
meye kalkyorlar ki, yalnzca belirli gruplara odaklanma
y tercih edip, benzer tarihsel felaketler yaayan baka
gruplan tamamen grmezlikten geliyorlar.
Norman Finkelsteinn yeni bir kitab kt: Holokost
Endstrisi.28 Finkelsteinn Holokost endstrisi olutuu
dorultusundaki grn nasl yorumluyorsunuz?
Bana sorarsanz, Finkelstein birok adan hakl. Bu
lkede, Holokostu bir tr sekler dine evirmeye, Holo-
kostu tekelci anlamyla yalnzca Yahudi deneyiminin
paras, sadece ve sadece Yahudilerin yaadklannn bir
paras olarak aratrma konusu haline getirmeye yne
lik kararl bir aba gzleniyor. Oysa Holokost, bu yzyl
da bizzat bu lkede Yerli Amerikallann balanna gelen
Holokost dahil olmak zere, ok daha geni bir fenome
nin paras olarak deerlendirilmeli. Keza, milyonlarca
insan klelik ve esaret balaryla zincirleyen Afrikal
Amerikallann yaadklar korkun zulm ve deneyimle
ri de dahil ederek dnlmeli. Finkelsteinm doru bi
imde saptad Holokost endstrisi, tarihsel gereklerin
ne kanlmasmdan ziyade, gcn, iktidarn ne karl
masyla ilgilidir. Dolaysyla, ister Almanyada isterse Po
lonyada olsun Holokost kurbanlannm bizzat yaadkla
28) Norman Finkelstein, The Holocaust Industry: Reflections on the Exploita
tion of Jewish Suffering (New York: Verso, 2000).
r fiili aclarla ilgisi ok az olan bir olgudur. Tabii ki bu
aclar zerinde daha geni kapsaml aratrmalar yapl
maldr, bunu kim yadsyabilir, fakat bu almalar bu
gn Amerikan niversitelerinde ve baka yerlerde bula
bileceimiz trden dar snrlara hapsedilmemelidir. By-
lesi almalar, insann insanlkdlm irdeleyen daha
geni kapsaml aratrmalara konu edilmelidir.
Siz birok vesileyle geri dn hakkndan bahsettiniz.
Filistinliler bu sorunun tannmas konusunda belli ilerleme
ler kaydedebildiler mi?
Bence artk daha fazla sayda insan geri dn diye
bir hakkn bulunduunun farknda. stelik bu meseleyi
yalnzca Filistinle snrlamak istiyor deilim. Geri dn
hakk, BM Szlemesinin 2. maddesinde yer alr. Keza
nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ve her trl uluslarara
s protokol der ki, insanlar kendi yurtlarndan srle
mezler, yurtlarn terk etmeye zorlanamazlar. Bu daha
genel bir ilkedir. Filistinlilere gelince, burada da belirtil
mesi gereken ve yava yava stnde durulmaya bala
nan bir siyasal saptama sz konusudur. Ancak bu konu
Oslo bar srecinin dnda braklmtr. Bugn iin Fi
listinliler, kinci Dnya Savandan beri hl varlklarn
muhafaza eden ve hl mlteci kamplarnda yaamak zo
runda braklan, dnyann en kalabalk haklarndan
mahrum edilmi mlteciler topluluunu oluturmakta
drlar.
Geri dn hakk Arap lkeleri, Lbnan, Suriye ve
onlara vatandalk hakk tamnmayp, sadece ikamet et
me, alma ya da seyahat etme hakk tannan baka yer
lerdeki Filistinlilerin iinde bulunduklan sefil duruma
dikkat ekmeye de yarayabilir. Burada kastm sadece s
rail deildir; nk srail bu durumun balca msebbi
bi olmakla birlikte, genelde Filistinlilere adaletsizce mu
amele edilen Arap dnyasnn baka lkelerinde de buna
yakn bir hazin tablo geerlidir. Dolaysyla, ben bu me
selenin, gmenlerin kendi yurtlarndan srlm olsa
lar bile baka lkelerde yaama haklarm kapsayan daha
byk apl bir fenomenin paras olduunu dnmeyi
daha uygun buluyorum. Bu insanlar siyasal ve fiziksel
sebeplerle geri dnemeyecek durumda olsalar bile, ken
dilerine bulunduklan yerlerde ikamet etme hakk mu
hakkak tannmaldr.
Bu beni ok yakndan ilgilendiren, dnya apnda bir
fenomendir. Biz glerin, mecburi yolculuklann, mec
buri ikametlerin ar bast bir dnemde yayoruz ve
bu eilim btn yeryzn sarm durumda. Dolaysy
la bu eilim yznden, yalnzca srailde deil, Amerika
Birleik Devletleri ve ngilterede de, belli bir anlk , saf
lk mitine yaslanlarak, son derece gerici gmen yasala
r kanld. talya, sve, ngiltere ve ABD gibi lkeler,
ounluu Afrika ve Asyadan gelen bu konumdaki in-
sanlan geldikleri yerlere geri kovma haklannm bulundu
undan sz etmeye baladlar. lke ayndr. nsanlann Fi
listindeki evlerine geri dnmelerine imkn tannmad
gibi, yabanc sayldklar ve kendilerine hep o gzle ba
kld iin Lbnan, ABD ya da sve gibi lkelerde yeni
ev edinmelerine de imkn tannmyor. Elbette kimin ya
banc, kimin yerli olduu meselesi, atalar fiilen ortadan
kaldrlan, srail ve ABD gibi lkelere gelip buralarda
mecburi kolonistler konumuna drlen halklarn ka
derini de kapsayacak ekilde yeniden deerlendirilmek
durumunda artk. Bu muazzam apl bir fenomen ve
umanm Filistin geri dn hakk hareketinin dramatik-
letirecei ekilde ivedilikle yeniden ele alnmaya muh
ta.
Otuz ksur yldr ders vermeyi srdryorsunuz. Btn
bu srete rencilerinize ne alamaya altnz? Onlarda
bir eletirel dnme alkanl yaratabildiniz mi?
Bu g bir i. u anda hepimiz hayatlarmz, paket
lenmi ve metaya dnm bilgiler anda srdryo
ruz. Bunun modeli de medya, hatta eklemem gerekir ki,
internet. Bana gre eletirel akim sorgulamak mecburi
yetini hissettii bir dolu konuda bir otorite ve kesinlik
havasyla ortada gezdirilen ynla fikir ve gr var.
Kendi payma dndmde, bir retim yesinin g
revi her eyden nce rencilerine bilgi aktarmak, onla
r daha nce bilgi sahibi olmadklar alanlara yneltmek
tir. Ben asl olarak edebiyat ve felsefe dersleri veriyorum.
rencilerimi okusunlar diye tevik ettiim ve bilinme
yi hak eden inanlmaz sayda kitap ve yazar bulunuyor.
O yzden ben, daha ok, rencilerimi nasl okumalar
gerektii konusunda eitmeye alyorum.
kincisi, rencilerime nasl eletirel bir gzle oku
yacaklarn retiyorum. Demek istediim, bir kitab
sadece olduu ekliyle, basite bir kitap olarak grme
lerini deil, onu kendi balamna oturtmalarn, nasl
ortaya ktn anlamalarn salamay amalyorum.
Bu, yazarlarn ve toplumlann da devreye girdii bir se
im meselesidir; bir dizi seim yapma ve bir dizi ilem
den geme olay. ncs, bu kitaplarn nasl bir an
lam ve bilgi ann paralan olduunu, rencilerin de
bu alar nasl kavramalar, sonra o srelere nasl kar
koymalar veya o bilgileri nasl zmsemeleri gerek
tiini; keza, ngilizce olarak yazlm bir romann Fran
szca bir romanla, ya da Afrikada, Karayiplerde veya
Amerikada Ingiliz-olmayan birinin kaleminden km
ngilizce bir romanla ilikilendirilmesini eletirel bir
bakla nasl deerlendirebileceklerini gstermeye gay
ret ediyorum. rencilerimin ulamalarn istediim
nokta, bilgi ve okumann her zaman iin bitimsiz bir
serven olduu. Bilgi ve okuma hep srer. Dolaysyla,
bitmez tkenmez lde bir sorgulama, keif ve mey
dan okuma duygusu da gerektirirler. Eer hibir ey
baaramamsam bile, rencilerimde honutsuzluk ve
acmaszca sorgulama, ama bunun yannda, yaptmz
eylerin ekirdeini oluturan haz ve renme keyfini
karmaktan da geri kalmama tohumlar ekebildiysem
ne mutlu bana.
Sizce entelektelin rol tanm gerei muhalif midir?
Bence bu toplumda yle olmak zorunda. Ben bireysel
bilince ziyadesiyle inanan biriyim. nsann her trl faali
yetinin kk burada yatar. nsann anlay, ilkin bireysel
bir lekte meydana geldii iin kolektif bir lekte orta
ya kamaz. Bizim amzdaysa bireysel bilin, muazzam
miktarlarda ambalajlanm ve organize bilgi paketleriyle
boulmuyorsa bile srekli bombardman altnda tutulu
yor. Burada asl amalanan, bir tr kabullenme, sorgula
mama, topluca edilgen kalma duygusunu yaratmak. ou
zaman, baz kesimlerin bizi kendilerine boyun edirmeye
ve gerek haberler, gerek metalar, gerekse seyahat benzeri
aralarla kendi kalplarna uydurmaya alan grnt
bombardmanna maruz braklyoruz.
Her ey ambalajlanyor ve sata sunuluyor. Kresel
lemenin btn dnyaya yutturduu ve bireysel meydan
okuma ve sorgulamaya ok az alan brakan, oysa ister
hkmetler isterse byk okuluslu irketler eklinde
olsun byk rgtlerin birok rnekte insan fiilen k
relten politikalar izledikleri, yaygn evre tahribatna,
yaygn genetik ykma ve hibir sorumluluk tamadan
kr peinde koan gl gruplara zemin hazrlayan neo-
liberal piyasa ekonomisinin anlam bu. Byle bir balam
da entelektele den rol muhalefet etmektir; ben de bu
ilevi mutlak anlamyla, hatta belki de umutsuzca ihtiya
duyulan bir rol olarak dnyorum. Burada kastettiim
negatif ve aptalca bir ilev deil tabii ki; byle bir eye
nce kendim karym. Bilakis, muhalefet etmek derken
kastm, seim yapan ve bir zne olarak eyleyen bir ile
vin tekrar bireye atfedilebilecei ekilde yargda bulun
ma, eletirme ve tercihte bulunma kapasitesi. Baka bir
btnn, aklnda metalatnlm karlar ve kra d
ntrlebilir ticari hedefleri bulunmayan bir toplulu
un paras olmak nemlidir. Elbette bunlar ulalmas
ok g, ama yine de baarlabilir hedeflerdir.
TERRZMN KKENLER*
11 Eyll 2001 de meydana gelen saldrlar birok Ame
rikaly serseme evirdi ve kafalarn kartrd. Byle bir
olay, birok insann terrist uak korsanlarn motive eden
durum ve arkaplan hakknda dnmeleri asndan iyi bir
hareket noktas saylabilir mi?
Bir New Yorklu olarak konuursam, bu ok edici ve
dehetengiz bir olayd. zellikle de iddeti bakmndan.
Belli ki saldrlarn amac insanlan oke etmek, dehete
drmek, felce uratmak ve korkun, kanmca affedile
mez ktlkler yapmakt.
* ) KGNU, Boulder, Colorado, 24 Eyll 2001.
Fakat bu saldrlarn, uzun bir planlama srecinin ve
son derece gzpeke -bazlar buna parlak bile diyebi
lir- bir giriimin sonucunda gerekletirildii de akt.
Her eyden nce, amansz bir zarar verme arzusunu yan
styordu. Ayrca pervaszcayd, dorudan doruya sem
bolleri hedef almt: Amerikan kapitalizminin kalbinin
att yer olan Dnya Ticaret Merkezi ile Amerikan aske
ri dzeneinin kararghn oluturan Pentagon. Bu he
defleri gz nne getirdiinizde, herhangi bir tartma
ya, diyaloga girilmek istemedii aka ortada olduu gi
bi, herhangi bir mzakere veya mesaj verme istei de sz
konusu deildi. Allmadk biimde, kendi amacn or
taya koyan saldrlard.
Bu olayn kkeni, sannm, Amerika Birleik Devletle-
rinin btn bir yirminci yzyl boyunca kendi lkesinin
dndaki maceralarnn (slam dnyasnn ilerine, pet
rol reticisi olan lkelerin politikalarna, Arap dnyas
na ve Ortadouya kanmalannn) uzun bir diyalektii
nin sonucuydu. Sz konusu yerler, ABDnin karlar ve
gvenlii asndan vazgeilmez nemde saylan, hem
petroln bulunduu hem de stratejik g kazandrmaya
uygun blgelerdi. Keza, ABDnin ran Krfezinde bir de
netim kurup mevzilenmesini salyor, srail, Suudi Ara
bistan ve dier mttefiklerin korunmas asndan nem
li bir srama tahtas oluturuyorlard. te bu diyalektik
sonucunda ve zlmez biimde birbirine bal gelime
lere bal olarak Amerika Birleik Devletleri, bu blgenin
sakinlerinin gznde son derece zel (ve ou Amerika
lnn ya hi farknda olmad, ya da alglarnn itinayla
perdelendii) bir rol oynamaktayd.
ncelikle bu noktada yan yana iki dnya bulunduu
nu kavramak temel nemdedir: O blgede yaayan in
sanlarn dnyas ile bizzat ABDde yaamakta olan insan
larn dnyas. Bu iki dnya arasndaki ortak nokta ok
azdr. Szgelimi ngiltere ile Afganistan dahil olmak ze
re slam dnyas arasnda hibir zaman kayda deer de
recede dorudan bir temas sz konusu olmamtr; ngil
terenin Krfez lkeleri ve Hindistan, zellikle Irakla
ilikileri de ayn dorultudadr. ABD ise bu blgeden,
aradaki muazzam mesafeyle (Atlantik okyanusuyla, Ak
denizle, ulamn glyle) korunmaktadr. Yine bir
baka engel, elbette dil ve din engelidir.
Sz konusu olan blge, dnyann -diyelim- Bosnayla
balayp Douya, btn Orta Asyaya uzanan, aada
Ortadou, Pakistan, Banglade ve Endonezyay, daha
beride ve ortada Arap lkelerini, batya doru ise arlk
la Mslman olan Kuzey Afrikay kapsayan ksmdr.
1.2 milyar Mslmanm yaad bu blgede ABDye iki
farkl gzle baklmaktadr. Bunlardan birisi, resmi ABD,
yani, 1953te randa Muhammed Musaddkn milliyeti
hkmetini devirip ah geri getiren mdahalelerin ve
gl ordularn ABDsidir. lkin Krfez Savana kar
an, sonra da Iraka kar yaptrmlarla korkun zararla
rn -bilhassa sivillerin maruz kald zararlann- doma
sna sebep olan ABDdir. Yine ABD, ilk olarak 1948de
devletlerinin kuruluunda, sonra 1967 igalinde, Lb
nan savanda, 1982de Lbnann igal ediliinde ve
1987 ile 2000 intifadalannda, Filistinlilere kar btn
gcyle sraili desteklemitir. ABD, sraile muazzam
miktarlarda silah tedarik etmektedir. Onun iin bu bl
gede yaayan biriyseniz, bu tr btn olaylarda alman
tutumlan kalc bir egemenlik drtsnn paras olarak
grmeye, orada yaayan insanlarn dilekleri, arzulan ve
zlemlerinin ne kadar kalc olduunun aynlmaz bir
ba olarak yorumlamaya eilim duyarsnz.
Bana soracak olursanz, ou Arap ve Mslmann
gznde ABD, kendi isteklerine kar hibir hassasiyet
gstermeyen bir lkedir; her trl gelime karsnda sa
dece kendi karn gzeten politikalar uygulamakta, s
telik kendi politikalarn bir ekilde mazur ve hakl gs
termeye ynelik ciddi bir izahat abasna girmeye bile te
nezzl etmemektedir. yle ki, bu politikalann ABDnin
kendi ayncal olarak ilan ettii ilkelerin (demokrasi,
kendi kaderini tayin etme, ifade ve toplanma zgrl,
uluslararas hukuka ballk, vb.) birouna aktan a
a uymuyor olmamasn bile umursamamaktadr. Oysa
meseleye bu adan baktnzda, Bat eria ve Gazzenin
otuz drt yldr igal altnda tutulmasn, bu blgede 140
srail yerleimi kurulup, yaklak 400 bin yerleimcinin
ABDnin (uluslaras hukuka ve BM kararlarna bal kal
dn iddia ettii!) destei ve mali yardmyla igal top
raklarna yerlemi olmasn mazur gsterebilecek tek
bir sebep dahi gsterilemez.
zetle, yneticileri -bu gerekten zc bir noktadr
ama- halkn arzusuna ramen kendisince desteklenen
bir blgedeki ABDnin sicili kabanktr. Kald ki, blge
halknn ABDye kar genel bak da, bu dev lkenin
srf yozlam hkmetlerle rejimleri iktidarda tutmak
adna kendi ilkelerini bile ayaklar altna ald ve sz ko
nusu rejimlerin egemenliinde yaayan milyonlarca in
sann yararna tek bir giriimde dahi bulunmad y
nndedir.
Sonuta ortaya, Amerika Birleik Devletleri adna i-
zofrenik bir resim kmaktadr. Benim tandm her
Arap ya da Mslman, ABDye mthi bir ilgi duyar. Bu
insanlarn birou ocuklarn okumak iin bu lkeye
gnderir, tatillerinde bu lkeye gelir. Bazlar i yapma
nn, bazlar kendini gelitirmenin peindedir. Hepsi de
ABDnin bir adan olaanst bir lke olduunun ok
iyi farkndadr. Fakat baka bir adan, ABD hkmeti
nin farkl bir dava gttn ve kendi karlar sz ko
nusu olduunda ne vicdan, ne drstl, ne de ulusla
raras hukuku gzettiini bilirler. te bylesine karma
k koullarda ve son krntsna kadar halk hibir ekil
de dikkate almayan politikalar uyguland gz nne
getirildiinde, birtakm demagoglann, zellikle de din
adna konutuklarn iddia eden insanlarn ortaya kp,
slamiyet davas uruna ABDye kar cihad arsnda
bulunmalarn, sava bayran kaldrp istilaclara kar
savunmaya gememiz ve Amerikay bir yolla dize getir
memiz, yani nce direnii glendirip, sonra onlarla k
yasya kapmaya gememiz gerektiini vurgulamalarn
anlamak zor olmasa gerektir.
ok ironik bir durum olarak unutmamalyz ki, Usa-
me bin Ladin, Afgan Talibanlan ve Mcahidler dahil ol
mak zere bu insanlarn nemli bir ounluu, 1980le-
rin balarnda Sovyetlerin Afganistan igal etmesine
kar ABDden ok ciddi yardmlar grmlerdir. Allah
sz komnistlere kar geni bir topluluu slamiyet bay
ra altnda toplamak ve Sovyetler Birliine byk zarar
lar verdirmek bu yolla mmkn olmutur. Szgelimi
1986 ylnda, Washingtona gelen bir grup Mcahidin
bakan Reagan tarafndan zgrlk savalar olarak
karlanp selamlandn bugn gibi hatrlyorum.1
zgrlk savalar deyii uzun sre bir slogan ola
rak kullanlmtr. Bunun hemen arkasndan da, hayatla
rn yoksulluk ve aresizlik iinde (zellikle de mitsiz
lik ve cehalet iinde) srdren birok sradan Mslma-
nn ta kalbinde hissettii ihanet gelmitir. nanan insan
lar slamiyet adna bir bayrak altna toplamak zor bir ey
deildir. rnein bazlar bir vaiz gibi boy gsterip, sla
miyetin gnll szcln stlenirler. Oysa bu in
sanlar formel bir anlamda slamiyeti temsil etmedikleri
gibi, ne imamdrlar ne de eyh. Bu insanlar, kendi iddi
alaryla ortaya kan slam savalardr. Kendisi Suudi
olan, Hazreti Muhammedden beri kutsal bir lke saylan
Suudi Arabistanda bulunan ABD askeri gcnden dola
y kendine yurtseverlik misyonunu bien ve ABDye kar
fke samay, onlar kendi lkesine getiren yneticile
re kar halk tahrik etmeyi vazife sayan Usame bin La
din, bu prototipin mkemmel rneidir. Usame bin La
din gibileri, Sovyetler Birliini yenilgiye uratm olma
nn getirdii muzafferane duygulardan faydalanmasn
1) Eqbal Ahmad, Confronting Empire, s. 134. Ayrica bkz. Eqbal Ahmad, Ter
rorism: Theirs and Ours (New York: Seven Stories Press/Open Media, 2001),
s. 4.
da ok iyi bilmilerdir. Toparlarsam, ite bu aresizlik ve
patolojik dini ballk duygusundan, dman saylan
herkese zarar vermeyi ve bedel detmeyi (New York r
neindeki gibi masum ve politikayla alakasz insanlarn
yazgsna da asla aldn etmemeyi) mazur gsteren yk
c bir drt kmtr.
Tabii btn bunlar anlyor olmak, olup bitenleri m
samahayla karlyor olmak anlamna gelmez. Beni asl
dehete dren ey, bu konudan bu ekilde, sanki tarih
sel bakmdan anlalr saylan bir eymi gibi, herhangi
bir sempati ya da mazeret belirtmeden konutuumuz
bir aamaya gelmi olmamzdr. te bu ok tehlikeli bir
durumdur. inde yaadmz dnyay ve hem bir para
s olduumuz hem de birok adan bir spergcn or
taya k eklinde tecrbe ettiimiz tarihi anlamak her
yurtta asndan kanlmaz bir grevdir.
London Observerda kan slam ve Bat Yetersiz Bay
raklardr balkl yaznzda, ABDnin savama drts
nn tekinsizce Moby Dickin peine dm Kaptan Ahab
andrdn belirtiyorsunuz.2Bu saptamanzla neyi kaste
diyorsunuz?
Melvillein byk roman Moby Dicfeteki Kaptan
Ahab, kendisine zarar vermi, bacan koparp okyanu
sun derinliklerine gndermi olan beyaz balinay bulma
2) Edward W. Said, Islam and the West Are Inadequate Banners, The Ob
server (Londra), 16 Eyll 2001, s. 27.
3) Herman Melville, Moby Dick, or the Whale (New York: Modem Library,
1992).
saplantsyla hareket eden bir adamd.3Nitekim, roma
nn son sahnesinde denize alp, besbelli lmn
ararcasma zpknn ipiyle balinann etrafna sarnr. Bu,
neredeyse intihan amalayan bir sahnedir. Bence Ameri
kan halkn bu ekilde tahrik ederek hkmet, tamamen
anlalabilir sebeplerle olsa dahi, bunun benzeri bir mi
silleme arzusuna kaplmtr -yani bu olay, Amerika Bir
leik Devletlerine indirilen korkun bir darbe olarak
grmtr. Bir halk ve toplum olarak bizim uradmz
hasarlar ve korkun kayplar aslnda ok nemli deil
dir. Olup biten eyler, sava dalgasnn ykselii, aranan
larn l ya da canl olarak adalete teslim edilmesi szle
ri, George Bushun halk nnde yapt aklamalar -b-
tn bunlar uluslararas normlar dorultusunda insanl
adalete ynelten kalc bir srece deil, bunun tam tersi
ne, vahetin yerlemesi anlamnda kyametvari bir akbe
te iaret etmektedir.
Bence bu gidiat, tabloyu daha da arlatran, her za
man kendine uygun sonular douran bir sretir. Yine
bana yle geliyor ki, eytan konumuna getirilmi (fiilen
dnyada kt olan her eyin simgesi olan bir Moby
Dicke dntrlm) durumdaki Usame bin Ladine
mitolojik bir boyut atfetmek, gerekte onun tuzana
dmek demektir. Sannm bizim iin yerinde olan, in-
san, insanl seklerletirmek, insan gereklik lemi
ne indirip, ona bir sulu, masum insanlara iddet kusan
bir demagog gibi davranp buna uygun bir cezayla ceza
landrmak olacaktr. Eer gerekirse onun ve bizim evre
mizdeki dnyay yerle bir etmek deildir elbette ama,
ama ona, korkun sular ilemi insanlarla uraan biri
muamelesi yapmaktr. Amerikallarn imdi kendilerini
slamla sava halinde saymalar kanlmaz bir durum
dur. Bakann, New York belediye bakan Giulianinin
ve baka yetkililerin slamla savata olmadmz vurgu
layan aklamalarna ramen, bu toplum iinde bakt
nz her yerde, Mslmanlan ve onlara benzeyen insanla
r hedef alan -yzlerce deilse bile- onlarca olayla kar
karya gelebilirsiniz.4 Arizonada bir Sihin ldrlp
birok kiinin mlkne zarar veren olaylar bunlar ara
snda gsterebiliriz pekl.5
Texasta da bir PakistanlI ldrlmt...6
Evet; New Yorktaki birok insan da bu cinayetin ar
ln hissetti. Baz insanlar srf Ortadoulu isimler ta
dklar iin polisin ve FBIn takibatna maruz kaldlar.
Bir anda ortaya, seferberlik ile korku karm bir atmos
fer kt; adna Usame bin Ladin ve slamiyet denen bir
sper-dmana kar sava halindeki bir lkeye uygun
den bir tr paranoya yaanmaya baland. Gerek d
ncem o ki, bu srete, ayn grntleri bkmadan tek
rarlayp durarak ve hep ayn isimleri eytanlatrarak
medya da son derece nemli bir rol oynad. Medya, yaa
nan olaylar kendi szgecinden geirerek aktarma iste
4) Darryl Fears, Hate Crimes Against Arabs Surge, FBI Finds, Washington
Post, 26 Kasim 2002, s. A2.
5) Bkz. Phuong Ly ve Petula Dvora, Japanese Americans Recall 40s Bias,
Understand Arab Counterparts Fear, Washington Post, 20 Eyll 2001, s. Bl.
6) Somini Sengupta, Tom Between Silence and Open Discussion, New
York Times, 19 Eyll 2001, s. B10.
iyle, egemen ruh halinin kuyruuna takld ve daha faz
la soruna yol aacak ekilde gayretke abalaryla bu at
mosferi iyice pekitirdi.
Dikkat ektiiniz zere, burada belirli bir modele uygun
hareket edilmi grnyor. lkin, 1970lerde, Arafatn ve
FKnn eytanlatnlmas, sonra ayn yrngeye Ayetul-
lah Humeyni, Muammer Kaddafi, Saddam Hseyin ve im
di Usame bin Ladinin sokulmas...
Kesinlikle bir model var. En azndan Saddam ve Usame
bin Ladin rneklerinde geerli bu. Fakat bu tr kiilerin
iktidara ykselilerinde ABDnin bir su orta olarak ha
reket ettiini vurgulamakta somut bir gnlszlk oldu
unu da unutmamak gerekiyor. Ben bu noktaya Usame
bin Ladinle ilgili olarak dikkat ekmi, ABDnin rann
dmanyken evkle besledii Saddam rneinde geerli
olduunu da zellikle vurgulamtm. Saddamm Kuveyti
igal ediinden nceki dnemde ABD, Iraka bol miktarda
silah desteinde bulunmu ve yardm yapma.
Gelgelelim, olaylar doru bir yaklamla analiz edip
zerine kafa yormadnz srece bu tablonun adm
adm kayg verici bir noktaya srklendii de gerektir.
rnein, terrizm szcne bakalm. Terrizm artk
anti-Amerikanclkla eanlaml hale getirilmi durumda
dr; dolaysyla, giderek ABDye kar eletirel bir tutum
taknmak ve yurtseverce davranmamak dahi terrizm
kapsamna sokulmaktadr. Bunlar kabul edilemez cinste
denklemlerdir. O yzden bize den, ilk olarak, terriz
min ne olduu konusunda 1970li yllarda Birlemi Mil
letlerde yaplan tartmalara bir gz atmaktr. 1980de
zgrlk savalar olarak Sovyetlere kar savaan
(imdiyse, baka lkelerin Afganistana karmasna ma
ni olmaya altklar iin terrist damgas yiyen) Mca-
hidler iin bu terimi kullanmanz asla sz konusu ola
mazd. Anlalan, Talibana kar ilan edilmemi ya da
yan-ilan edilmi saylan bu savata kim olduunuz pek
nemli deildir. Oysa terr ve terrizm terimlerinin ta
nmlar daha kesin bir ereveyle yaplmaldr; bu mm
kn olursa, bir lke olarak byk bir gce sahip olduu
muz iin, diyelim otuz be yldr aralksz biimde sra
ilin askeri igaline kar mcadelelerini srdren Filis
tinliler ile, Dnya Ticaret Merkezini bombalayanlar ara
snda doru bir ayrma gidebiliriz. Ayrca, bunlarn ya
nnda bir de devlet terrizminden bahsetmek gerekir.
Sekin bir aratrmac ve aktivist olan Pakistanl Ekbal
Ahmed bir keresinde bana, terrizmin yoksul insann B-
52si olduunu sylemiti.7
Bir dzeyde, bu kesinlikle doru; zayflarn silahlar
muhtemelen bu trde olur (elbette Dnya Ticaret Mer-
kezinde meydana gelen trde bir olay bu kapsama soku-
lamazsa da). Bence bu trde bir terr olay ile, rnein,
Gazzedeki hayatn en sefil koullarda (yzde 90 srail
igalin bir paras olarak dayatt ve Filistinlilere uygu
lad kuatma politikasnn sonucu olarak ortaya kan
an kalabalk, yoksulluk, cehalet, alk koullannda)
7) Eqbal Ahmad, yazarla kiisel grmeden.
srdryor olup, belinin etrafna dinamit lokumlar sa
ran ve sonra bir srailli kalabal stne atlan bir gen
adamn giriecei trde eylem arasnda ayrm yapmay
isterim. Ben bylesi eylemleri hibir zaman benimseme
dim ya da mazur grmedim, fakat en azndan, etraf in
san ve dert kaynayan, her admlarnda kendileriyle ayn
durumdaki, kendileriyle ayn dorultuda bir eyler yap
mak, saldrlara karlk vermek isteyen yurttalar, ba
ka Filistinliler, onlarn anne babalar, erkek ve kz kar
deleriyle burun buruna gelen aresiz kiilerin son are
olarak bavurduklar bir eylem eklinde anlalabilir bul
dum. Kendilerine haksz yere ve kaba gle dayatlan ko
ullardan kurtulmak isteyen aresiz insanlarn bu yolla
ra meyletmeleri gerekten anlalabilir bir durumdur.
Tekrarlamak gerekirse, ben bu yolu asla benimsemem,
ama hi deilse anlayabilirim.
imdiye gelirsek, farkl bir durumun sz konusu oldu
u apak ortadadr, nk 11 Eylln saldrganlan bes
belli ki aresiz ve yoksul mlteci kamp sakinleri deiller
dir. Dnya Ticaret Merkezine ve Pentagona ynelik ter
r gerekletiren kiiler apak bir ekilde orta snftan ge
len, Floridadaki uu eitimine katlan ve ngilizce konu
an, eitimli insanlardr. Bu artk siyasal alan ap, meta
fizik alanna giren bir durumdur. Keza, hep gz nnde
bulundurulmas gereken bir srama halidir, zira devrede
olan etkenler artk sanki kozmik bir dzeyde, daha gere
i, demagojik bir dzeyde ilemektedir. Byle kiiler belir
li bir davaya balanmaya yanamazlar, diyalog abalanna
ilgi gstermezler, siyasal deiim gerekletiren eilimlere
ya da siyasal rgtlere yaknlk duymazlar, geliim kaydet
mesi mmkn olan hareketler iinde yer almazlar. Ger
ekletirilen bu terr bombalamalar iin somut bir sebep
ileri srlmediine de dikkat etmenizi isterim. Bu saldr
larn arkasnda hibir siyasal mesaj yoktu. Tek bir talepte
dahi bulunulmad, tek bir aklama bile yaplmad. Aynm
gzetmeden, bir toplulua kar ilenen sessiz bir terr ey
lemi olarak gerekletirildi. O yzden, bu saldrlarn yok
sul insann B-52si ilevi grm olduunu benim syle
mem mmkn deil.
Fakat unu da eklemek isterim ki, ngiltere, ABD ve
Fransa gibi devletlerin kendilerinden daha gsz halk
lara kar, savunmasz insanlarn bombay atan kiilere
ulamalarnn sz konusu dahi edilemeyecei ekildeki
hava bombardmanlarna kalkmalarnn da herhangi
bir ekilde mazur gsterilebilecek taraf yoktur. sraillile
rin, tamamen savunmasz durumdaki, ordusu, hava kuv
vetleri ve uaksavar kapasitesi olmayan Filistinlilerin ev
lerine saldrmak iin F-16lar kullanarak Bat eria ve
Gazzede yaptklar ey tam da budur. Sannm, terrn
yaps da byle bir amaca gredir. Terrn amac korku
salmaktr, terr ayrm gzetmez ve ona karlk verme
ansnz yoktur. Salt ykm uruna ykm dourur ve in
sanlar terrize eder. Bu yzden, onlann ve bizim yapt
mz (onlar ve biz kim olursak olalm) bir sr tatszl
n birbirine ziyadesiyle benzedii bir zeminde yayor
olduumuzu sylememiz gerekir.
Eqba Ahmedir yle bir yorumu daha var: Devrimci
terr, ona mecbur kalnsa bile, sosyolojik ve psikolojik ba-
kmdar semeci olmak zorundadr. Nitekim, Uak kar
mayn, ocuklar ldrmeyin, deyip durmutur: Byk
devrimler, in, Vietnam, Cezayir ve Kba devrimleri, asla
uak karma trnde bir terrizme bavurmamlardr.8
Gerekten de o devrimlerde bu tip eylemlere ynelin-
memitir. Fakat bu devrimlerin, uak yolculuunun da
ha yaygnlat ve snrlar tesi ulusal iletiim bakmn
dan ok daha simgesel bir ba yanstt 960lann so
nuyla 1970lerin bandaki byk uak karma eylemle
ri dneminden bir para daha erken gereklemi oldu
unu da unutmayalm derim.
Siz bu tr eylemlerde devrimci bir yn gryor muydu
nuz ki?
Hayr, elbette grmyordum. Bu noktaya daha nce
de iaret etmitim zaten. Bu tip eylemlerin bir mesaj
yoktur, insanlann zihinlerini deitirmeyi amalamazlar.
Hatta, hibir eyin paras deillerdir. Aslnda Cezayirli
ler bir ekilde terre bavurmulardr. Cezayir ehrinde
Franszlan ldrmek iin restoranlar ve kafeleri bomba
lamlardr. Bu benim onayladm ya da herhangi bir
adan savunacam bir yol deildir, fakat Cezayiri yak
lak 130 yldr sregelen Fransz igalinden kurtarmay
amalayan bir siyasal hareketin de parasdr. 11 Eyll
saldrs ise hibir eyin paras deildir. 11 Eyll, yalnz
ca ve yalnzca masum insanlar kurban seen, srf terr
8) Eqbal Ahmad, Terrorism: Theirs and Ours, Boulder, Colorado Univer-
sitesindeki sunum, 12 Ekim 1998.
okun diye gerekletirilip bakaca bir somut amac bu
lunmayan, mphem, ad konmam ve mulak bir sald
rdr. Bu bakmdan, baka bir dzleme metafizik bir s
ramadr; delice bir soyutlama alanna, mitolojik genelle
meler alanna yaplan ve kendi amalan uruna slami
yeti ne sren bir sramadr. O yzden, bu tuzaa d
memek ve ona bir tr metafizik bir misillemeyle karlk
vermek ok nemlidir.
Medyada kan yorumlarla politikaclarn aklamala
rnn bazlar, Karanln Kalbinde Kurtzun, Btn ya
bani hayvanlan yok edin,9demesine benzer bir hava ta
yor. Atlantic Monthlyde yazan ve The Coming
Anarchynin de yazar olan Robert Kaplan, NPRde, Ba-
tya kar bir tr varolusa! nefretin bulunduundan bah
setti.'0 CBSnin haber sunucusu Dan Rather, Late Night
with David Letterman programnda terristlere dair ola
rak, Kendilerini dnyann kaybedenleri olarak gryor
lar. Hepsi delirmi, herkesten nefret ediyorlar," diye zr
valayp durdu. Sonra da hkra hkra alamaya koyuldu.
Kendi payma Dan Rathern ve Robert Kaplanm tu-
tumlann aklamaya kalkmak zor bir i, nk ikisine
kar da ne herhangi bir adan beenim sz konusu, ne
de asl grleri hakknda somut bir fikrim var. Ancak,
9) Joseph Conrad, The Heart of Darkness (New York: Penguin Books, 1999),
s. 87.
10) Liane Hansen, Robert Kaplanla rportaj, Weekend Edition Sunday, Nati-
nal Public Radio (NPR), 23 Eyll 2001.
11) David Letterman, Dan Ratherla rportaj. Late Night with David Letter
man, 18 Eyll 2001.
Usame bin Ladin ve onunla ayn dilden konuan insan
lar sz konusu olduunda, onlann kendilerini hi de
kaybedenler kategorisinde saydklar kansnda deilim
dorusu. Bunlar belli ki kendi kendilerine misyon bi
mi, barbarlarn saldrlarna kar koyan byk bir uy
garln ykn srtlam bir insann gveni ve cokusu
nu ilerinde tayan insanlar.
Zaten byle bir meselede kazanan ve kaybeden te
rimleriyle konumak hakikaten ok yanl bir durum.
Usame bin Ladin gibilerinin gznde, Bat, materyaliz
mi, bir tr vlgerlii, ak sak videolar ve pornografik
filmleri temsil ediyor. Batllarm elinden gelen, monoli-
tik bir yarat; tpk ou insann slamdan bir tr teki,
monolitik bir ey karmaya yeltenmeleri gibi. Ayn an
lay iki ynde de iliyor. Dierleri de Batnm dnyada
ki irkin ve hastalkl olan her eyi temsil ettiine inan
malarndan dolay, insanl arlatrp Tannmn iini
stlenmenin kendilerine den bir rol olduu inancnda
lar. Tabii bu, her iki tarafta da byle bir dile kim sahip
karsa ksn, gerekte birbirine kart iki taraf bulun
duunu batan varsayan bir retorik. phesiz bu kap
samda daha birok etkenden sz edilebilir, fakat kendi
lerini o ikilii kartla sarlarak -onlar ister Amerikal
lar isterse bakalan olsun- onlara kar biz ekseninde
konumlandranlann, sradan insanlarn her daim muha
faza etmeleri gereken gereklikle balann kaybettikleri
ortada. Yani, -bence- gln mitolojik ve dinsel soyutla
malaryla, ya da herkesin kendisini Tannmn bir vastas
olarak hissettii szde-dinsel soyutlamalaryla deil de
btn eitlilii, okrenklilii, somutluuyla gerekliin
kendisiyle balarn kaybettikleri ok ak. Evet, bence
ortada bir kaybedenler ya da kazananlar meselesi yok;
bilakis, bu rnekte sadece kazananlar gryoruz.
Geri, yaanan gelimeler karsnda -en azndan Av
rupada- biraz daha dikkatli yaynlar ve analizler yaplm
yor deil. rnein, ngiliz parlamentosunun eski Muha
fazakr Partili mensuplarndan Matthew Paris, Lon
drada yaynlanan The Timesta, Bir tane Usame bin La
din ldrdnz zaman, yirmi tanesinin daha tohumu
nuzu attnz bilmiyor musunuz? diye soruyor. Dn
yann polisliine soyunmak, New Yorkta yaanan fela
kete uygun bir karlk deil.121997de Nobel Edebiyat
dlne layk grlen talyan oyun yazan Dario Fo da
unlan sylyor: Her yl on milyonlarca insann yoksul
luktan hayatn kaybettii bir ekonomide byk spek
latrler sefahat iinde yzyorlar. ... stelik, katliamlan
kimlerin gerekletirdii umurlannda bile deil. Dario
Fo szlerine, New York ve Washington D.C.de yaanan
olaylara atfla, Bu iddet, kar iddet, alk ve insanlk
d smr kltrnn meru ocuu, diye devam et
mekte.13
Genel olarak bakldnda, Amerika Birleik Devletle-
rinin dndaki lkelerde yaygn olan grler, kendileri
fiilen saldrlarn hedefi olmadklar iin bir para daha
deikendir. Tabii burada belirtilmesi gereken nemli
12) Matthew Parris, The Bigger They Come the Harder They Fall, The Ti
mes (Londra), 15 Eyll 2001.
13) Steven Erlanger, In Europe, Some Critics Say the Attacks Stemmed
From American Failings", New York Times, 22 Eyll 2001, s. B12.
bir nokta var. Dier lkeler artk daha kk boyutlu,
emperyal dnem-sonras lkeler; ngilterenin artk sa
vunmak zorunda olduu bir imparatorluu yok; kendisi
ne atfettii misyon ve nem ne olursa olsun, bu konumu
ABDyle ittifak halinde olmasna bal. Blairin bu gnler
de mtemadiyen boy gsterip, Hepimiz omuz omuza-
yz tr nakaratlar tekrarlamasnn anlam bu. Belli ki
Blair, bir nevi Amerikan sper-gcnn nlan altnda
gnelenmeye tene. Fakat alt izilmesi gereken bir
nokta daha var. Genel olarak dnyann eitli kelerin
de, ksmen byklkten dolay farkl lkelerin birbirle
rine daha yakn olduklan, yine Avrupallar ile Ortadou-
lulann mesafe ve tarih bakmndan birbirlerine daha ya
kn olduklar eklinde bir anlay hakim. Bu, adna ister
gereklik ister tarih diyelim, hepimizin ayn geminin
iinde yzdmz, o yzden birbirimize kar daha
analitik, daha ihtiyatl, daha dnceli olmamz gerekti
i duygusuna benzer bir hal.
Kanmca, sahip olduu muazzam gten dolay Ame
rika Birleik Devletlerine kar belli bir hn ve kskan
lk duyuluyor -Avrupallar zaman zaman bunu baskc
bir etki olarak hissediyorlar. O yzden, medyada yer al
masna izin verilen farkl grler ve yorumlar da ilgin
bir tablo arz ediyor. Ben bu tabloyu ilk bata, 11 Eyll fe
laketini izleyen ilk gnlerde, umut kmc derecede tek bir
izgi olarak deerlendirmitim. Dnp dnp hep ayn
analizler yaplyor, farkl grlere hemen hi aldn
edilmiyor, ya da farkl grler, yorumlar ve dncele
re ok az yer veriliyordu. Bunun sebebi, bence, bu lke
de yaayan insanlarda, tarihsel analizin sadece, meydana
gelen olaylarn mazur gsterilmesini salad ynnde
bir genel eilim bulunmas. Hepsi bu kadar da deil. Pe
kl yaanan olaylar, bunun gerekte bir terrist su ey
lemi olduunu gzden karmadan da anlamaya alabi
lirsiniz. Ama alelacele gelitirilecek dncelerin sonu
larn ayrca hesaba katmak gerekir. Dorusu, benim bu
konuda bir endiem var; bir para ton deiiklii yapmak
iin ortaya atlan insanlar gerekte konuulanlar bir
adm daha geri ekiyorlar. Baz hkmet yelerinin ak
lamalarnda dahi kolaylkla fark edilebilecek bir durum
bu. rnein, savunma bakanlnda Donald Rumsfeld ve
Paul Wolfowitz ile, diyelim Colin Powell gibi, her kade
mede ok daha dikkatli davranmaya zen gsteren biri
nin kulland dil arasnda gzle grlr bir farkllk bu
lunuyor. Geri sz konusu olan brokratik dil, doru,
ama yine de, Powell iinde yaadmz dnyay ekillen
diren farkl hassasiyetlerin bir para bilincinde sanrm.
1990da yine ayn duygulan hissediyor muydunuz? Be
yaz Sarayda baka bir Bush, baba Bush vard ve dnyann
en yoksul lkelerinden birine, CIAin ilevsel bir hkmeti
bile bulunmayan bir lkeye kar askeri eyleme gemek iin
bir koalisyon oluturulmutu.
Hayr, pek byle duygular hissetmiyordum. nk
o zaman, imdikine gre maddi somutluu olan bir s
nrdan pek bahsedilemiyordu. Bizim u anda zerinde
konutuumuz olgu, adna terrizm denen ve hl
doru dzgn bir tanm yaplmam, mphem bir ey.
Terrizmi Usame bin Ladinle smrl gremezsiniz. Ay
n at altnda toplanmas gereken baka trde ter
rizmler de kesinlikle vardr. Kald ki terrizmin belirli
bir yuvasnn varlndan falan sz edilemez -hadi mu
azzam bir ordusu, hava kuvvetleri ve fzeleriyle
1990da temsil ettii meydan okuyucu haliyle Irak ta
mam da, Afganistan gerekten bu kapsamda dnle
mez. Zaten terrizmin bir amacnn bulunduundan
sz etmek de mmkn deildir. Baz lkeleri ortadan
kaldracamz, terrizmin kkn kazyacamz,
onu yeryznden tamamen sileceimizi sylemek, bu
uurda uzun yllar ve pek ok farkl arac kapsayan
uzun bir sava yrtldnden dem vurmak, sanrm
ou Amerikalnn imdi hazr olmad ekilde, ok
daha ak ulu ve ok daha karmak bir atmann ze
minini hazrlamak anlamna gelecektir.
Ortada sanki dj vuyu andran bir hal var, ama bu
nun ek bir ynnn daha, belirsiz ya da tanmlanamaz
diyebileceimiz bir ynnn daha bulunduunu belirt
mek gerekir: O da bu savan boyutlardr, szde bu te
rristlerin yuvaland altm kadar lkeyi iine alan bir
savala kar karya olduumuzdur. Dolaysyla, Ameri
ka Birleik Devletlerinin elindeki mutlak kudreti temsil
eden uaklar, gemileri ve askerleriyle, fiilen sper bir
kompleks fenomen olarak yakn gelecekte nasl bir du
rumda olacan zaman gsterecektir. imdilik, ufukta
grlen bir ama yoktur. Matthew Parrisin belirttii
zere, Usame bin Ladini bulup yakalam olsanz bile,
onun kurduu rgtn kendisinden koptuunu ve fiilen
bamszlam olduunu akl olan herkes bilmektedir.
Ayrca, her frsatta ban kaldracak bakalarnn da sah
neye kaca besbellidir. Bu yzden, ok daha kesin bir
hedefe ynelik, ok daha iyi tanmlanm ve byk bir
sabrla kurgulanm, keza sadece terristlerin varln
deil, onlar ortaya karan asl sebepleri de hesaba katan
ve sre ierisinde onlar tehir edip ele geirmeyi sala
yacak bir kampanyaya ihtiyacmz var.
Manhattann Upper West Sidenda oturduunuz yerden
uzak olmayan Queenste, Haitili Emmanuel Constant adl
bir adam yayor. Bu adam Haitide sava suu ilemekle,
insan haklarn ihlal etmekle sulanm ve hkm giymi.
Haiti onu ABDden teslim alp lkeye geri getirmeye ura
p duruyor.'4Eer Haiti hava kuvvetleri ya da donanmas,
bir sava sulusunu barndrd iin ABDye kar saldr
gan bir tutum iine girmeye balasa neler olur sizce?
Verdiiniz rnek, bizim konutuumuz olayla ok iyi
rtyor. Bence soru, kendi cevabn ieriyor. Bu her
halde kolay kolay tahayyl edilemez bir durum, nk
yalnzca Amerika Birleik Devletleri, korkun gc ve
dnyann her tarafna uzanan kollaryla, planland an
lalan trde eylemlere kalkmay dnp tartabilecek
konumdadr. Demek istediim u: Benim bu konuda bir
bakasndan daha fazla bilgim yok, ancak buna ramen,
ulus-an dzeyde byk bir harekta hazrlanldm
aka kestirebiliyorum. Hatta buna, terr sulanndan
14) Sarah Kershaw, Renewed Outcry on Haitian Fugitive in Queens, New
York Times, 12 Austos 2000, s. B2.
dolay arananlar barndrd iin hedef alnan lkelerin
i ilerine dorudan mdahaleyi de kapsayan, kta-an
bir harekta demek daha doru olacaktr.
Washingtonda kurulu olup, hangi lkelerin vurul
mas gerektiine karar veren bir tr gizli mahkeme oldu
u, ayrca istihbarat gruplar ierisinde mtemadiyen
hangi lkelerin bombalanmay hak ettikleri tartmalar
nn yapld fikri kesinlikle kabul edilemez bir durum
dur. Tek bana hibir birey, devlet ya da hkmetin
byle bir arzuya sahip olmas ya da byle bir arzuyu ger
ekletirecek kapasiteyle donanm olmas mmkn de
ildir.
New Yorkta yaanan korkun saldrya verilebilecek
en doru karlk (tekrar ediyorum, bu noktada, ehrimi
zi hedef alan ve hepimizin dostlarmz kaybettiimiz,
sonularnn acsn ektiimiz bu korkun saldrnn
dehetengiz etkilerini kalbinde hisseden bir New Yorklu
olarak konuuyorum) tek bana Amerika Birleik Dev-
letlerinin deil, hemen ve derhal, dnya topluluu diye
bileceimiz, uluslararas topluluun, yani Birlemi Mil
letlerin inisiyatifine braklmaldr. Baka olaylarda ol
duu gibi bu olayda da uluslararas hukukun stnl
nn egemen olmas salanmaldr. Ama herhalde bu tr
dileklerde bulunmak iin de vakit ok getir, nk ABD
kesinlikle bu yola meyletmeyip, her zaman olduu (ve
Irak olaynda grld) gibi, Birlemi Milletleri ancak
kendisi ne tr bir dorultu izleyeceine kesin olarak ka
rar verdikten sonra toplantya ararak, tek bana hare
ket etmeye karar vermitir.
Amerika Birleik Devletlerinin, mttefikleriyle birlikte
sava sulan sanklarn, Laheyde eski Yugoslavya iin zel
olarak kurulmu bir BM sava sulan mahkemesinin nne
karmak iin -en azndan- aba harcamasnn sebebi neydi?
Bu ok iyi bir soru. Ama her eyden nce, i banda
farkl bir hkmetin bulunduuna dikkat ekmek lazm.
George Bush bakanlk koltuuna oturmadan nce, kendi
ynetimi iin tektarafllkm anahtar kelimeyi oluturdu
u, bunun da yalnzca ABD tarafndan belirlenen karla
ra uygun eyleri yapmay gerektirdii konusunda ok ke
sin fikirlere sahipti. ABD d politikasnda uzun sredir
tektaraflhk ynnde bir eilim gzleniyordu. Sanrm bu
eilim imdi adamakll gzetilen bir yrngeye oturtul
du. New York saldrsnda ABDnin tek bana hareket et
meye odaklanmas belki anlalabilir bir durum, fakat si
zin sorunuzda verdiiniz rnekle bir tutarszlk olduu da
apak meydanda. Ama tutarszlk ve tuhaf davranlar,
ABD d politikasnn her zaman ke talan olmutur.
Covering Islam: How the Media and the Experts De
termine How the See the Rest of the World adl eserini
zin gncellenmi versiyonuna Sunu yaznzda, slamiyet
hakknda irkin genellemelerin, Batda yabanc kltnn
ktlenmesinin en son noktas olduuna dikkat ekiyorsu
nuz.15Araplar, Mslmanlar ve slamiyet hakkndaki g
rlerin ekillenmesinde popler kltr nasl bir rol oynu
15) Edward W. Said, Covering Islam: How the Media and the Experts Determi
ne How We See the Rest of the World, gncellenmi ve gzden geirilmi ba
sm (New York: Vintage, 1977), s. xii.
yor? Jack Shaheen Reel Bad Arabs adn verdii ve Holl-
ywoodun Araplar, Mslmanlar ve slamiyeti nasl alalt
tn ortaya koyan yeni bir kitap kard.16Sizce bu nemli
bir tartma alan m?
Hem de ziyadesiyle nemli bir alan. En bandan beri
bu konuya kendim de fazlasyla kafa yoruyorum ve Or
yantalizm kitabmda bu konu hakknda bir eyler yazma
ya balamtm. slamiyetin yaps ok eski. Sanrm
Araplarn durumu da buna ok msait (bu arada, birok
insann Afganistan Arap dnyasnn bir paras olarak
grdn belirteyim). Araplar sz konusu olduunda
pek bir ayrm yapmyoruz ve hepsinin zelliklerini top
layan bir ekirdek bulunduunu sanyoruz, bunu da b
yk harfle yazlan tekine dair fantezilerle kolaylkla
birletirebiliyoruz. Dolaysyla bizim zihnimizde Msl
man, bizim olmadmz ey olarak dnlyor: fana
tik, iddete eilimli, ehvet dkn, irrasyonel, vb. sla
miyetin Hristiyanln bir tr rakibi olduu dncesi
nin derin kkler salm olmas da bu tr izlenimleri pe
kitiren bir etken. slam, brahimin dini olan Hristiyan
lkla ayn topraklardan kt; ilkin Musevilik, sonra H
ristiyanlk, sonra da slamiyet hep ayn topraklarn ba
rndan fkrd. slamiyetin Avrupaya musallat olduu,
Mslman akmlannn, Arap fetihlerinin yedinci yzyln
ortalarnda balayp on beinci yzyla kadar devam etti
i yaklak 800 yllk bir dnem de yaand.
16) J ack G. Shaheen, Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People (Nort
hampton, Massachusetts: Interlink, 2001).
ite bu, slamiyetin tehditkr bir tekiyi oluturdu
u duygusu zaman iinde kalclat. Buna slamiyet ve
Araplar hakknda, benim oryantalizm dediim anlay
la, tekine dair ilginin Avrupann genelde slam dnya
s zerindeki denetimi ve hakimiyetiyle yakndan alaka
l olduu smrgecilik dneminde gelien bilgilerin po-
lemiki nitelii de eklendi. imdi altn izerek vurgula
mam gerekiyor ki, aradan geen uzun dnemlerde ger
ekten ok az ey deimi bulunuyor. Bu lkedeki ni
versitelerle okullann ounun mfredatlar incelendii
ve bizim Islami dnyayla uzun sredir bir karlkl ili
ki iinde olduumuz gz nne getirildiinde, slamiyet
hakknda gerekten retici diyebileceimiz ok az bilgi
krnts biriktirilebilmi durumda. Popler medya or
ganlarna baktnzda da, eyhteki Rudolph Valenti-
noyla balayan klielerin gerekte olduu gibi kaldn
ve gerek televizyon ve sinema alanlarnda, gerekse genel
olarak popler kltrde bir tr ulusar haydut tipin
den teye gidilemediini aka fark ediyorsunuz.17
slamiyet hakknda kaba genellemelerde bulunmak
ok kolaydr. Bu konuda tek yapmanz gereken, New Re
publican hemen her saysn okumak ve her sayda sla
miyetin nasl radikal ktlkle birlikte anldn, Arap
larn batan km bir kltre sahip olduklarn, vb. gr
mektir. Bunlar bugn, Afrikal Amerikallar, Asyal Ame
rikallar ve Latin Amerikallar iin -olmas gerektii gibi-
byk bir hassasiyetin geerli olduu Amerika Birleik
17) The Sheik, yneten: George Melford (1921) ve Son of the Sheik, yneten:
George Fitzmaurice (1926).
Devletlerinde, dnya yznde bulunan baka dinsel ya
da etnik gruplar hakknda yaplmas ve savunulmas im
knsz olan genellemelerdir. Oysa konumuz bakmndan
imdiki durum budur ve bu durumun srekliliinin ba
lca sebeplerinden birisi, bu tartmada Mslmanlarla
Araplarn fiilen yer almalanna imkn tannmamasdr.
Bu sonucun sebepleri ok fazla ve karmaktr, ayrca
burada irdelenemeyecek kadar geni bir yer ayrlmay
hak ettirir, fakat slam ve Arap dnyasnda, Batmn ve
Batl lkelerde yaayanlarn -bu noktada genellemeye
gitmemek gerekiyor- ounluunun Mslman ya da
Arap nasl grdklerinin pek bilincinde olunmad da
bellidir. slam ve Arap dnyasnda bu alann gelitirilme
sini ngren bir kltrel politika takip edilmedii gibi,
ciddi bir diyalog ya da tartmaya girme abas da gzlen
mez. slamiyet sz konusu olduunda, Araplar sz konu
su olduunda kltrler diyaloguna yer yoktur. phesiz
bu tablonun ortaya kmasnda srail byk bir rol
oynamtr. Bir gn kalkp da -kendi deneyimlerimden
iyi bildiim ekilde- Arap dnyasndan bahsetmeye al
rsanz, diyelim bir Arap yazar Amerikaya getirmeye
gayret gsterirseniz, hemen niin bir denge kurulmad
yollu feryatlarla karlarsnz. Niin onun yannda bir
Israilli yazan da getirmiyorsunuzdur? Baz alardan da,
Arap kltr ve Arap uygarlndan bahsetmek, bir e
kilde Israil-kart olmaya e tutulur. Ortada bir sr si
yasal tuzak ve kmaz bulunduu iin de arada bir yol
tutturup karlkl diyalogu balatmak hakikaten hi ko
lay olmamaktadr.
Bu noktada, yksek renimin rol hakknda bir ek
lemede bulunmay isterim. Bnyesinde bir Ortadou dil
leri blm, ayrca bir din blm bulunan Columbia
niversitesini incelerseniz, Kuran stne dzenli olarak
ders amadmz grrsnz. Oysa Kuran inceleyip
onun stnde almak, slamiyeti kavramak asndan
temel nemdedir. Bu kadar basittir. Bu, Incili okuma
dan, Yeni Ahiti okumadan Hristiyanlk stnde, Eski
Ahiti okumadan Musevilik stnde almaya benzer.
Fakat, Batl aratrmaclarn slamiyet hakkmdaki kitap
lar ve yazlarndaki zetlere baktnzda, slamiyet s
tne almalarda durumun ne yazk ki byle gelitiini
anlarsnz.
Covering slama dnersek, yukarda bahsettiim Sunu
yaznzda yle diyorsunuz: slam dnyasna ilikin ola
rak bir uzmanlar ekirdei n plana kmaya balamtr
ve bir kriz esnasnda bu insanlar, haber ve sohbet program
larnda slamiyet zerine formllere dayal fikirleriyle ah
km kesmeye arlrlar.18PBSdeki prestijli programlar
dan birisi, her gece bir saatlik bir yayn olan Charlie Rose
Showdur. Bu programa 11 Eyll saldrlarndan sonraki
ilk haftada karlan isimlerin bir listesini temin ettim. im
di size bu isimlerden birkam okuyaym: Wesley Clark,
Sandy Berger, Anthony Lewis, Frank Rich, David Halbers-
tam,Jim Hoagland ve Mort Zuckerman. Ayrca, CBSin d
zenli kan yzlerinden biri olup hi zorlanmadan PBSe
geen Fuad Acemi defa arlm.
18) Edward W. Said, Covering Islam, s. xi.
Bu da gsteriyor ki, hem ABD asndan korkun bir
olay temsil eden hem de uluslararas sonulan, yans-
malan ve kkleri bulunan bu tr gelimeler karsnda
ne kan yaklam artk, meselenin temelde gvenlie
ve askeri stratejiye dayal olduu ynnde. Yukanda ad-
lann saydnz program konuklannm hepsini ayn ke
feye koymak doru olmaz geri, ancak vurgunun bahset
tiim ynde olduu phesizdir ve Acemiyi istisna ka
bul edersek bu isimlerin hibirisi slam ya da Arap dn-
yalan hakknda -bir eitim grme balamnda bile olsa-
die dokunur derecede bilgi sahibi insanlar deillerdir.
Gerekten, hibiri. Fuad Acemi, btn kozlann Ameri
kadaki sa kanada, yani neo-muhafazakr harekete ya
trm olduunu aka ortaya koymu bir uzmandr. s
rail karsnda son derece uzlamac bir tutum taknmak
tadr. Kendisi bir Arap ve Mslman olduu iin de tele
vizyon programlannn ideal konuklarndan birisidir. Oy
sa yaymladklanna ve sylediklerine baktmzda, hi
bir konuda younlam bir ilgisi bulunmadn aka
grebiliriz. Nitekim bu alanda benim tandm hi kim
se, hatta slam ve Arap dnyalannda bilinen hi kimse
onu fazla ciddiye almaz. Demek istediim, Acemi harika
bir gsterili cehalet rneidir. Zaten piyasaya srlen
bu uzmanlarda ne donanm aranmaktadr, ne de zel
bir maharet. Gerekten, bu tr insanlar ok arpc r
neklerdir. Halbuki bana braksanz, ben bu lkede, slam
ve Arap dnyasyla ilgili meselelerde Acemiden ok da
ha bilgili ve donanml en az on kadar ismi bir rpda sa
yabilirim.
slam dnyasnda askeri eylemden dorudan etkilenen
iki kanat bulunduundan bahsediyorsunuz: Batda Msr,
douda Pakistan.
Bunlar burada ele alamayacamz lde geni konu
lar, fakat Msr hkmetinin, Msrdaki milliyeti kitle
nin bir paras olarak, diyelim 1930lardaki ngiliz kar
t, anti-emperyalist ve monari dman Mslman Kar-
delerin ykseliiyle boy gsteren Islami hareketler se
bebiyle derinden etkilenip sarsldn syleyebiliriz. El
bette bu hareketlerin amac her zaman iin, Msrn hep
ten Mslman olmadm dikkate almakla birlikte, ar
lkla Mslmanlarn yaadklar lkelerde bir slam dev
leti kurmaktr. Geri kendilerini Mslman Msrllar
kadar Msrl hisseden nemli bir aznlk olarak Kpti H-
ristiyanlar gibi topluluklar yok deildir. Ama ne olursa
olsun, Mslman milliyetiler topluluu bence son dere
ce gerici, Msr eriata dndrmeye almay, Msr
yedinci yzyln Mekkesine dndrmek iin gayret sarf
etmeyi, modem uygarln izlerini silmeyi asl, ilkel sla
miyetin vazifesi olarak gren bir gruha dnm du
rumdadr. Bu gruplar silahl olduklar, grece iyi rgt
lendikleri ve ilerinden en gzpekleri, turistlerin katle
dilmesi ve Enver Sedatn suikasta uratlmas benzeri in
tihar eylemlerine yneldikleri iin de dikkatleri stlerine
ekmeyi baarmlardr.
Tabii bu demek deildir ki, dindar insanlarn hepsi,
hicabi giyinen kadnlar ve uzun elbise giyip sakal bra
kan erkekler topluca bu srecin iindedir. Msrn iin
de, hkmetin izledii politikalar benimsemeyen, bil
hassa da her yl saylar artp hibiri i bulamayan, iin
kendisini brakn frsatna dahi kavuamayan, yaayacak
gvenli bir yere sahip olmayan, geinmeyi baarp bir ai
le kuramayan ve toplam neredeyse yz binlere varan
muazzam bir yoksullam niversite mezunlan snf
yaratm ekonomik politika ile d politikaya kar kan
geni bir grup da vardr. slamiyet, ite bu gruplann hep
sini biraraya toplayan bir ekim merkezidir.
Hkmet bu insanlarla ok tehlikeli bir oyun oyna
mtr. Bazen onlann taleplerine uygun davranm, me
sela pornografik ve Islam-kart saylan kitaplan sansr-
leyip yasaklam, profesrleri, yazarlar ve kamusal sima
lar hedef alan kovuturmalar am, gey ya da dini mez
hep olarak sapkn gzyle baklan topluluklann peine
dmtr.
te yandan Pakistanda, olduka baarl bir Islami
ayaklanma geleneinden sz edilebilmektedir. Geri ne
zaman bir Islami hkmetin istenip istenmediine dair
seim dzenleme frsat ksa, kanlmaz biimde kayba
uramaktadrlar. Ama bu kesimlerin eitli huzursuzluk
lara, suikastlara, vb. yol aabildii de ortadadr. Nitekim
bunun en uygun zemini, her adan kusurlu biimde i
leyen ekonomik yapdr. Karai gibi byk ehirler, a
lk, yoksulluk ve isizlik sorunlar zlemedike her an
patlamaya hazr bir bombadrlar. Demek ki nmzde,
ap ve bykl her an deiebilen bir sr zmsz
mesele durmaktadr. Dolaysyla, ABDnin geni kapsam
l bir askeri harektnn ykn bu kesimlerin srtna
ykmaya kalkmak onlann hibir temel meselesine zm
getirmeyecektir. Pakistan gibi yerlerde, Pervez Mer-
ref in askeri ynetiminin Islami ya da Taliban yanls bir
hareket tarafndan istikrarszla srklenme ihtimali,
lkenin sahip olduu nkleer kapasite ve istenmeyen bir
hkmetin bu kapasiteyle silahlanm olmas ihtimali
nedeniyle byk bir tehlike arz etmektedir. Dorusu, bu
ihtimali akla getirmek bile insann stne karabasanlar
ktrmeye yeter.
22 Eyll tarihli New York Timesm n sayfasnda yer
verilen bir fotorafta, silahsz bir gstericiyi dve dve l
dren iki Pakistan polisi gsteriliyordu. O gnlerde Kara-
ide drt PakistanlI ldrlmt.19
Pakistanda bata bir askeri ynetimin bulunduu
herkesin malumu. Belli ki bir hareketlenme sz konusu
ve ne yaplacaksa Amerika Birleik Devletlerinin destei
alnacak. Bu politikann baz ekonomik getirileri olaca
phesiz, mesela bir ksm d borcun silinmesine kesin
gzyle baklyor.20Yine, daha fazla ekonomik yardm
temin edilecek ve ABDnin nezdinde Pervez Merref
hkmetinin konumu daha ayrcalkl bir yere oturacak.
Ancak btn bu mdahalelerin sonucunda, uzun vadede
daha olumsuz etkilenmelerin ortaya kmas da kimseyi
artmayacak olmal.
Evet, ortada fazlasyla ironik bir durum var. zellikle
de 1980li yllarda Mcahidlerin mmkn olan her yolla
19) Bkz. David Rohde, Militants in Kashmir Deny Pakistani Support, New
York Times, 22 Eyll 2002, s. 1: 27 ve s. l :l deki fotoraf.
20) Edward Alden, Bush Offers Fresh Help to Pakistan, Financial Times
(Londra), 14 ubat 2002, s. 10.
beslenip desteklendii, bylece Talibann fiilen ABDnin
kendi eliyle yaratlp iktidara yrmesinin salanm oldu
u Pakistanda geerli bu.
Bu saptamanzda tamamen haklsnz ve bu srecin
doludizgin ilemeye devam ettiini de sylemek gereki
yor. Pakistan istihbarat servisleri gerekten -bunu nasl
ifade etsem- Talibann fiili denetileri pozisyonundalar.
Aralarnda salkl ticari ilikiler kurulmu durumda.
Keza, Afganistan ile Pakistan arasndaki uyuturucu tra
fii yan-resmi kanallardan yrtlyor. stelik btn
bu iler kontrolden km bir avu grevlinin marifeti
falan deil. Pakistan gizli servislerinin neredeyse btn
kollar bu dmenlerin ierisinde. iddet bir kez patlak
verince hi kimsenin kolay kolay denetim altna alama
yaca bir gelecek bekliyor blgeyi.
Son olarak sormak istediim, hangi kaynaklardan iyi
bilgi temin edilebilir?
Afganistanla ilgili olarak bir dolu yaz kyor. lk ola
rak, sizin de adn zikrettiiniz, benim yakn bir dostum
olan ve iki yl nce vefat eden Ekbal Ahmedin alma
larn anmak isterim.21Bence Ekbal Ahmed, Afganistan
iyi bildii iin bu konuda vazgeilmez bir isimdir. Ken
disi Pakistanlyd, Baty iyi biliyordu, Arap dnyasn
tanyordu, Mslmand ve modern duyarllklara, muaz
zam genilikte tarihsel bilgilere sahipti. O yzden ilk re
ferans kayna Ekbal Ahmedin yazdklardr. Onun ka
21) Bkz. Ahmad ve Barsamian, Eqbal Ahmad: Confronting Empire.
leminden km birok makale, yine sizinle yapt sy
leilerin metinleri okunabilir. Yine Araplarla ya da sla
miyetle ilgili meselelerde geni bir klliyat sz konusu
dur. Albert Houraninin ve Philip Hittinin almalan
kesinlikle bunlar arasnda yer alr.22Pakistan ve Afganis
tan stne olduu gibi ada Msr stne de geni bir
yazn bulunabilir. Benim bu konularda ilk olarak bavur
may uygun grdm kaynaklar, polemik amacyla ka
leme alnmam olan almalar ile Savunma Bakanl-
nm fetih ve sava elkitaplan dndaki metinlerdir.
22) Bkz. Philip Hitti, History of the Arabs, 10. gzden geirilmi basm (New
York: Palgrave Macmillan, 2002). Albert Hourani, A History of the Arab Pe
oples (New York: Warner Books, 1992).
BR FtLlSTNLNN PERSPEKTFNDEN
SRALLE ATIMA*
Filistindeki kriz srailin otuz be yllk igalinin en ar
devresine girmi olabilir. Londrada yaynlanan Guardian
gazetesinde, Gazzede kt beslenmenin vahim boyutlara
ulat bildiriliyor.' Sizin bu duruma ilikin deerlendir
meleriniz nasldr?
Son derece korkun bir durumla kar karyayz. s
telik bu tablo, tamamen srailin Bat eria ehirlerini i
gal etmesinden kaynaklanyor. Gazze, dev bir kafes gibi
*) KGNU, Boulder, Colorado, 15 Austos 2002.
1) Jonathan Steele, For Hire: The Boy Human Shields in Gazaz Most Des
perate Town, The Guardian (Londra), 6 Austos 2002, s. 2.
etraf dikenli tellerle evrili bir yere dnd. Filistinliler
ehirler arasndaki yollan kullanamyorlar. Oysa, Bat
eria ve Gazzeyi yasad yollarla doldurmu olan srail
li yerleimcilere aynlan bir yol sistemi mevcut. Bunlann
arasna, yine yasad yollarla ilhak edilmi Dou Ku
ds de dahil edecek olursanz, yerleimci saysnn 400
bini getiini grrsnz. Yerleimcilerin rahatlkla si-
lahlanmalanna bile imkn tannrken, Filistinliler uzun
sren sokaa kma yasaklan boyunca evlerine hapsedi
lip duruyorlar. Sokaa kma yasaklan ancak insanlann
kendilerini dan atp yiyecek temin edebilecekleri kadar
ksa srelerle kaldnlyor. Bat eriann altyapsnn ok
byk ksm fiilen km durumda. srail terrist yu-
valardan dem vuruyor, oysa kendileri neredeyse btn
altyapy tahrip ettiler: Ne elektrik ve su ebekesi al
yor, ne de doru dzgn salk hizmeti alnabiliyor. s
railin terristler etesi olarak grd, oysa apak bir
sivil ynetimi temsil eden Filistin ynetimininkiler dahil
olmak zere hibir broya hizmet gtrlmyor. Asl
idari merkezi Ramallahta bulunan eitim, alma, plan
lama bakanlklanyla merkezi istatistik brosunun ofisle
ri buna dahil. Saydm bu kurumlann hepsinin binalar
yerle bir olmu durumda. srail askerleri bu kurumlann
bilgisayarlannn tmn paraladlar, hard disklerine ve
dosyalarna el koydular. Bu basknlarda 1 milyon okul
ocuunun sicili sraillilerin eline geti.2Zaten ou
renci artk okuluna ve niversitesine gidemez halde. Bu
2) Bkz. Ewen MacAskill, Schools, Banks, and a Puppet Theatre Trashed,
The Guardian (Londra), 26 Nisan 2002, s. 13.
nun basit sebebi de, karmak yol alarm aamamalar.
Onlar iin hayat -srf bir yerden baka bir yere gidebil
menin inanlmaz derecede mkl hale gelmesinden do
lay bile- o kadar skntl ki. Diyelim, Bir Zeit niversi-
tesinden Ramallahtaki hastaneye gitmeye kalksanz, bu
nu baaramyorsunuz. Yollarda kurulmu barikatlann
nnde saatlerce kuyrukta beklemek zorundasnz. Sa
dece diyaliz makinesine vaktinde yetiemedii iin on
larca insan ld Filistinde. Medya organlar, bu lkede
dahi, ou sivil olup kontrol noktalarnda vurularak l
drlen insanlann haberleriyle dolup tayor.
Elbette medya, intihar bombaclarna ayr bir ilgi gs
teriyor. Kurbanlarn isimleriyle beraber cenaze trenleri
ve ceset ynlarnn grntleri tekrar tekrar yaynlan
yor. Bu tr bombalama eylemleri tabii ki korkun olay
lar. Ama Bat eria ve Gazzeden hemen her gn gelen
haberleri dikkatle incelediinizde, her gn istisnasz
drt, be, alt Filistinlinin ldrldn okursunuz. Bu
kurbanlarn isimleri dahi yoktur. Belirli bir sebepten do
lay ldrlmemilerdir. Hayatlarn kaybedenlerin ou
ocuktur. ldrlen Filistinlilerin sraillilere oran ou
zaman bire , bazen bire drttr.3
Yetersiz beslenme, sraillilerin yiyecek datm engel
lemelerinin dorudan sonucu. Geen gn meydana ge
len bir olay anlataym size. Gazzeden 400 kilo erik yk
leyerek yola kan bir kamyon, kafesi ap gidecei yere
ulamaya alyor. Sonra, bir yolda kontrol noktasnda
saatlerce bekletiliyor. Hem de kzgn gne altnda. Do
3) Bkz. blm 2, not 5.
al olarak meyvelerin hepsi ryor.4Bu kapsamdaki en
ar ihlaller, tbbi hizmetlerin, kan naklinin ve ila temi
ninin fiilen engellenmesiyle bal olarak ortaya kyor.
Benim bir dostum var; tbbi sebeplerle lkeden kmas
na izin verilmi olan hasta bir kadn. Amblansla Ramal-
lahtan rdn, Ammana gtrlm. Kendisi amblan-
sm nnde oturuyormu. Kalendiyedeki askeri kontrol
noktasna 200 metre kadar yaklatklarnda askerler st
lerine ate amlar; kurunlar aracn n camna isabet
etmi ve kadn birka santimle skalam. Bu tr eyler
vaka-y adiyeden.
Ben daha yeni, Yava lm: Ayrntl Cezalandrma
balkl bir makale kaleme aldm.5Sanrm bu, aronun
plan. Filistinlileri a brakarak, dvdrerek diz ktr
mek istiyor, fakat amacna da bir trl ulaamyor. Filis
tinliler topraklarnda kalyor, bir yere gitmiyorlar. are
sizlik ve umutsuzluk her tarafa yaylm durumda olsa
bile, eldeki iaretler -btn smrge savalannda gz
lendii zere- direncin ve kar koyma arzusunun artt
ynnde.
Siyasal bakmdan ortada bir ufuk yok. aronun plan,
temel olarak, korkun bir tezghla ABDden muazzam
miktarlarda yardm istemeyi srdrmek. aron yardm
almay ve kuatmay devam ettirmeyi istiyor. nsanlar re
formlardan bahsediyorlar ve bir sr reform plan ortaya
atlyor. George Bush ok nce reforma ihtiyacmz oldu
4) Bkz. Joshua Hammer, Road Rage and the Intifada, Newsweek, 30 Tem
muz 2001, s. 20.
5) Bkz. Edward W. Said, Punishment by Detail, Al-Ahram Weekly 598 (8-
14 Austos 2002): http:/ / www.ahram.org.eg/ weekly/ 2002/ 598/ op2.htm.
unu dndn telaffuz etmiti. Fakat George
Bushun Filistin hakknda bildikleri, bir topluinenin ba
n doldurmaz eyler. u anda geerli olan koullarda ne
gerek bir reform uygulayabilir, ne salkl bir seim d
zenleyebilir, ne de etkili bir gvenlik salayabilirsiniz.
Filistinliler evlerine tklm drmdalar. Kimsenin da
r kp dolamasna, hatta -tabiri caizse- keyfince vurul
masna izin verilmiyor. Arabalar tahrip ediliyor. srail
basn, ou sebepsiz ykm haberleriyle dolu. Nisan
ayndan beri de evler yklp yerle bir ediliyor. Cenin, Ca-
balya ve Deheye gibi yerlerde, Amerika Birleik Devlet-
lerinin temin ettii Caterpillar buldozerleriyle binlerce
Filistinlinin evi ykld. Eski Nablus ehrinin merkezi
150 srail tanknca istila edildi. Burada ufak, dar sokak
lardan bahsediyoruz. Tanklar duvarlar ve evleri ezip y
karak yol alyorlar. Bu yolla terristleri deil, bilfiil sivil
leri terrize ediyorlar.
srailin konumunu zetlersek: Mzakereye girecek bir
partnerimiz yok. Bu tedbirleri Filistin terrizmine karlk
olarak kendimizi savunmak amacyla alyoruz demeye ge
tiriyor. Siz bu tr bir aklamaya nasl cevap verirdiniz?
Bu dpedz yalan. Arafatn ve FKnn kendileriyle
bir anlama imzalad 1993 ylndan itibaren dokuz yl
boyunca mzakere masasna oturan bir partnerleri oldu.
O sre boyunca -ki ben bunu kitaplanmda tarih tarih
yazdm- Bat eria ve Gazzeyi boaltmas beklenen sra
illiler, topraklarn sadece yzde 18ini Filistinlilere geri
verdiler, sonra da onlar tekrar igal ettiler. Btn bu s
rede yerleimlerin says iki kattan daha fazla oald.
Szde bar sreci ilerlerken ve mzakerelerde szmo-
na ilerleme kaydedilirken -ki bence hibir ey olduu
yoktu-, yerleimlerin says ve Filistinlilerin elinden gasp
edilen topran miktar gn getike daha fazla oald.
1996dan bu yana, geimleri srailde almalarna
bal olan Filistinlilerin bu imknlarm ellerinden alan
bir dizi evirme tedbiri alnd. srail btn dnyaya baka
baka Romanya ve Tayland gibi lkelerden on binlerce i
i getirtiyor.6Sadece Gazzede, Filistinlilerin yzde 70lik
bir oran isiz; Filistinlilerin neredeyse drtte gnde
2 dolardan az kazanarak geimini srdrmeye alyor.7
Alk ve kuatlma yaygnlam halde, ite bu atmosfer,
nne geilmez bir aresizlik douruyor, insanlar hayat
larn srdrmek iin bile savamak zorunda. stelik or-
dusuz, sava uaksz, dorusunu sylemek gerekirse,
Arafatn evine hapsediliinden beri fiilen lidersiz. Filis
tinin durumu byle. srailliler de kalkm, mzakere
edecek taraf bulamadklarndan sz ediyorlar. Yine de
mzakere masasna oturabilecekleri bir sr Filistinli
var. Dnyann byk blm -ABD ve sraili istisna tu
tarsak- seilmi bir otoriteyle mzakere etmeye hazr.
Ben muhalifim ve seimler yaplacak olsayd kesinlik
le Arafata oy vermezdim. Yine de o, 1996da uluslarara
s gzlemcilerin denetiminde yaplan bir seimde Filis
6) Tal Museal, Foreign Worker Permits Continue to Rise Despite Govern
ment Decision, Jerusalem Post, 19 Aralk 2002, s. 11.
7) Khaled Abu Toameh ve Melissa Radler, Palestinian Society Teetering on
Edge of Ruin, UNRWA Warns, Jerusalem Post, 12 Aralk 2002, s. 2.; Wil
kinson, Palestinian Towns Wobbling on Last Legs.
tinlilerin seimle gelen lideri oldu. Yani ortada biri var.
Oysa aronun ve onun hkmetinin btn amac, ha
mambcekleri gibi ezilip lsnler diye Filistinlileri in
sanlktan karmak, onlan tecrit etmek, direnilerinin
meruiyetini ortadan kaldrmak ve kriminalize etmek
ynnde. aronun geen gn bir aklamasnda syledi
i gibi, Filistinlilerin liderine neredeyse suikastlar ete
si ve yoz terristlerle ayn muamele reva grlyor.8
Yani, muhatap bulma umudunu yok ederseniz, hatta
ortada var olan da elimine ederseniz, mzakere edecek
kimse bulamazsnz. Filistin tarafndaki kayplarn yak
lak yzde 80i siviller oldu.9Neredeyse bir yl boyunca
srail, hedef alarak ldrme dedii suikastlar politikas
n hayata geirmenin peinde.10Hedef setikleri bir lide
ri belliyor ve onu ya bir araba bombayla, ya helikopter
fzesiyle, ya da F-16yla ldryorlar. Birka hafta nce,
iddialarna somutluk kazandrmak iin Gazzedeki
nemli bir Hamas liderini hedef setiler ve onu ldrd
ler. Fakat bir F-16dan ehrin en kalabalk yerlerinden
birine bir bomba braknca bakalarna da zarar verme-
mezlik edemezsiniz. Dolaysyla, bu saldrda drt bina
daha yerle bir oldu. lerinde 9u ocuk olan 15 kii ha
yatn kaybetti. Sonra da aron televizyonda boy gste
8) Ramit Plushnick-Masti, Sharon Calls Palestinian Authority a Terror
Posse, Associated Press, 8 Austos 2002.
9) Bkz. blm 2, not 5.
10) Bkz. Dan Izenberg, Report Slams Assassination Policy,Jerusalem Post,
17 Ekim 2002, s. 3; buna deinen raporlar hazrlayan kurulular iin bkz.
Public Committee Against Torture in Israel (PCATI) ve Palestinian Society
for the Protection of Human Rights and the Environment (LAW).
rip, bunun imdiye dein gerekletirdikleri en baarl
operasyonlardan birisi olduunu anlatt."
Dokuz ocuk kadetmek baarl bir operasyon ise in
san, aresizce yaptklar intihar saldrlan nedeniyle Filis
tinlilere yneltilen ar eletirilerin, srailin ok daha va
him boyutlu terr bombardmanlan iin de dnlme-
mesinin sebebini merak ediyor dorusu. srailliler bu he
defti suikastlarda tam 80 kiiyi ldrdler.12stelik ldr
dkleri bu insanlann sulu olduklarna dair ortaya tek bir
kant koymadlar. Evet, tek bir kant gstermediler. Sade
ce bu insanlann birtakm komplolar iine girdiklerini, bu
yzden onlan ldrmek zorunda kaldklann iddia ettiler.
Ve ldrdler. Yanlannda bulunan insanlan da ldrd
ler. Kurban setikleri kii bir arabann iindeyse, ailesiyle
de onunla birlikte hayatm kaybetti. srailliler bununla
kalmadlar, hedef aldklan bu kiilerin ve onlann aileleri
nin evlerini yktlar. Aileleri iinde erkekler varsa, onlan
srgne gnderdiler. Aynca srail, ilkbaharda Bat eri-
ann yeniden igal edilmesinden sonraki gnlerde, ok sa
yda Filistinliyi gzaltna ald; onlar imdi srailde hapiste
tutuluyorlar. Biliyoruz ki bu, Drdnc Cenevre Konvan-
siyonuna gre tamamen yasad bir uygulama. nsanlan
topraklarndan skp baka bir lkeye gtremezsiniz,
ama srail tam bunu yapyor. Hatta tutuklulann bazlan-
11) haron, Salah ehadann kadedilmesini de byk baar olarak nitelen
dirmiti. Suzanne Goldenberg, Brian Whitaker ve Nicholas Watt, Sharon
Hails Raid as Great Success, The Guardian (Londra), 24 Temmuz 2002, s.
1; Anton La Guardia, Israel Divided by Policy of Target Killing, Daily Te
legraph (Londra), 26 Temmuz 2002, s. 16.
12) Bkz. blm 2, not 5.
mn kollarna (Nazilerin Yahudilere yaptklar gibi) kmaz
mrekkeple damga vuruldu. srail nkleer bir g; Ame
rikan silahlarnn en son ve en gelikin modelleriyle do
nanm ve bu haliyle, temelde silahsz bir halka kar sava
a girimi durumda. Buna kendini savunma demek
mmkn m? Benim kanmca, srailin yapt, terrizm
ve cinayetin dik lsdr.
ABD medyasnda hibir zaman ciddi biimde ele aln
mayan bu sorun, yalnzca kendini savunmayla ilgili ar
ptmalara deil, bizzat igalin kendisine de ilikindir. Fi
listinlilerin otuz be yldr srdrmekte olduklar direni
ABDde asla hakl bir dava olarak ilenmemitir. Tabii,
Filistinlilerin topraklarn kaybetmeleri de. stelik Filis
tinliler, Oslo ban grmelerinin fiyaskoyla sonulan
mas neticesinde daha fazla toprak kaybna uramlar
dr. Bu noktada dikkate alnmayan baka bir olgu, Filis
tinlilerin devletsiz bir halk olduu, srailin de yalnzca
terrist denen bireyleri deil, btn bir nfusu hedef al
ddr. aronun eitli ekillerde belirttii gibi, ama Fi
listin hayatndan kalanlar temizlemektir. Ya Filistinlile
ri toplu bir nakille veya etnik temizlikle ortadan kaldr
mak, ya da g ettirmek, topraklanndan kartmak veya
yava lmle silinip gitmelerini salamaktr.
Bence srailin kendini savunmayla ilgili savlan batan
aa zrvalktan ibarettir. ABDnin -benzer rneklerini
dnyann baka kelerinde de sergiledii- himayesi ol
masayd, srail bu politikasn bir an dahi srdremezdi.
srail dnyada, televizyonda her gn gsterilen vahet
tablolarna aldm etmeyen tek lkedir. Televizyon elbet
te kusurlu bir alettir, bir grnty aktarrken arkaplan-
da neler olduunu ya da balamn gstermez, fakat yine
de, evlerin temelinden ykldn ve tanklarn silahsz
kylere daldn grmemezlik edemezsiniz. Bu yzden,
kendini savunma gibi gerekelere bavurmak glntr.
ABDnin terrizmle sava, srailin Filistinlilere kar
politikalaryla hangi bakmlardan kesiiyor?
aronun payna den en byk nimet bu. aronun
bkmadan syleyip yineledii ey, srailin Bat eria ve
Gazzede yaptklarnn, Amerika Birleik Devletlerinin
Usame bin Ladinin gleriyle savarken Afganistanda
yaptklaryla ayn olduudur.13te yine budalaca bir k
yaslama. Bat eria ve Gazze, Filistinlilerin hareket etme
lerini imknsz hale getiren kk blgelere blnm
durumdadr. Filistinliler sardalya istifiyle evlerine kapa
tlmlardr. Bu yzden, ABDnin Afganistanda var oldu
unu iddia ettii dorultuda bir eit terrist merkez bu
lunduu dncesi, Bat eria ve Gazze iin geerli deil
dir. Bu bir.
kincisi, otuz be yldr sren bir srail askeri igali
vardr. Ortada bir igal bulunduunu kabul etmek iste
medikleri iin deil, topran kendilerinin olduunu d
ndkleri iin srailliler bu igali inkr etmektedirler.
Birka hafta nce, The Charlie Rose Shovvda igal szc
13) Bkz. Gary Younge, Lots of Wars on Terror: The Bush Doctrine Is Now
a Template for Conflicts Worldwide, The Guardian (Londra), 10 Aralk
2001, s. 17..
tartlrken, iileri bakan Uzi Landauyu izledim.14
ABD savunma bakan Rumsfeld de imdilerde ayn naka
rat tekrarlyor.15Landau, Buna nasl igal diyebilirsi
niz? Biz evimize dnyoruz. Orada imdi baka bir hal
kn olmas bizim hi umurumuzda deil. Yahudiler ilahi
hakka dayanarak o topran sahipleridir, diyordu.
te bir aptalca sav daha. Hi kimse, dnyann baka
bir kesindeki hi kimse, bylesine bir savla ortaya
kma terbiyesizliini gstermez. ncs, terrizmle
savaa kar kazanlan baarnn Bat eria ve Gazze ile
Afganistanda ayn ekilde gerekletii iddias temel
sizdir. Afganistan harabe halinde bir lkedir. Aralksz
biimde ve merhametsizce bombalanmtr. ABD, El-
Kaidenin nemli bir ksmn kerttiini iddia etmek
tedir ve birka bin kiiyi esir almtr. Alnan esirlerin
bir ksm yasad biimde ve insanlk d koullarda
Guantanamoda tutulmaktadr.16in aslna baktnz
da, Amerika Birleik Devletleri Afganistana Usame bin
Ladini yakalamak amacyla saldrmtr. Oysa Usame
ortadan toz olmutur. Molla mer hibir yerde buluna
mamaktadr. Eer bir deiiklik meydana gelmise, o
da, Afganistann -ABD destekli Hamid Karzai rejimine
ramen- artk eskisinden daha alkantl bir lkeye d
ntdr.
14) Uzi Landauyla rportaj, The Charlie Rose Show, PBS, 28 Haziran 2002.
15) Rumsfeld, Filistin topraklarnn szde igalinden bahsetmiti: Barbara
Slavin, Rumsfeld View Veers from Mideast Policy, USA Today, 7 Austos
2002, s. 10A.
16) Bkz. J ulian Borger, Civil Liberties Clampdown: Rights Flouted at Gu
antanamo Bay, The Guardian (Londra), 9 Eyll 2002, s. 4.
Benim Taliban desteklemekte bir karm yok. Onlar
korkun insanlar. Fakat u noktada, ABDnin Sovyetlere
kar yrtlen sava ve daha sonraki i sava srasnda
Taliban aka desteklemi olduunu aklnza getirme
nizi isterim. Bunu yaparken dzeni koruyorlard -im
diyse ortada dzen mzen kalmad. Eer Kbil sokakla
rnda dolamaya karsanz, hele ki Kbilin dna adm
atmaya cret ederseniz, hayatnz dorudan risk altnda
demektir. Terrizmle mcadele edilip onun engellenebi
lecei dncesi de budalacadr, nk terrizm, hibir
zaman somut biimde ele alnmas mmkn olmayan,
metafizik bir kavramdr. Terrizm, srail gibi ABDyi de,
Bushun ve aronun kendilerini ellerinin altndaki ara
larla savaan hallara benzetmelerini salayacak ekilde,
korkun ve neredeyse teololojik bir ktln kurbanla
r konumuna ykseltmitir. Demek ki bu tr bir tablo i
zildiinde ahlk, nispilik, sivilleri hedef alan saldrlar gi
bi ktlkler bir rpda yok saylmaktadr.
ABD artk, srailin ok houna gidecek dorultuda,
rejimleri deitirmeye hakk olduu nermesine sarlm
bir sper-gtr. Irak, Filistin ve randaki rejimleri de
itirmek istediini alenen dile getirmektedir. phesiz
ki srail de onun kuyruundadr. Blgede srailin kar
laryla Amerikann karlar tam tamna akyor. Oysa
benim grmce, bunlar ABDnin gerek ulusal karla
ryla uyum iinde deil. srail lobisinin eli burada ok
gl. Richard Perle, Paul Wolfowitz ve Rumself gibi in
sanlar ve onlarn minyon rnekleri, bu lkeyi yalnzca
blgede deil, kendi lkelerinin ekonomisi ve btn
dnyann istikrar bakmndan da felaketlerle sonulana
cak savalara sokmakta en ufak bir tereddt duymuyor
lar.
Bir srail lobisinin bulunduuna ve bu lobinin gerek
Kongre, gerekse idari kollar zerinde byk bir etkiye sa
hip olduuna phe yok. Fakat baka faktrler de sz ko
nusu. Bize biraz ABDnin Ortadoudaki jeopolitik stratejik
karlarm deerlendirebilir misiniz?
Temelde, ABDnin blgedeki d politikasnn iki ana
direi bulunuyor. Bunlardan birisi, ABDnin vekili konu
mundaki srailin gvenliini salamak ve bu lkeye
stratejik bir destek vermek. Dieri ise kendini garantiye
alp, Suudi Arabistandan petrol aknn kesilmemesini
salamak. Medyada son alt ayda kan yorum ve haber
lerde, ABDnin balca iki Arap mttefiki olan Suudi Ara
bistan ve Msra kar uyumlu bir kampanya balatld
n kolayca fark edebilirsiniz. Ben bunun bir tesadf oldu
u kansnda deilim. Belli ki ortada, Israil-Amerika itti
faknn Ortadounun haritasn, ABDnin Krfezdeki
petrol rezervlerini ok daha kontrol edebilecei ekilde
deitirme ynnde bir arzusu var. Irak gibi yeni itaatkr
rejimler oluturarak da bu dzenleri srailin dmanla
rnn hakkndan gelme arzusu dorultusunda deitir
meyi umut ediyorlar.
Irak potansiyel olarak en gl Arap devleti. Petrol
var, suyu var, eitimli bir nfusu var. Banda bir tirann
bulunduu korkun bir hkmet tarafndan ynetiliyor.
On iki yldr uygulanan yaptrmlar nedeniyle tarumar
olmu durumda. imdi de Amerika Birleik Devletleri bu
lkeye girip, Irakm sraile kar ciddi bir Arap rakip ol
masn engelleyecek bir mdahalede bulunmay tasarl
yor. Bunun benzeri bir sreci Suudi Arabistan iin de g
ryoruz. Suudi hanedanlna tabii ki en ufak bir yakn
lk duymuyorum ben, hem onlann da, kendi halklar ve
Arap dnyas nezdinde byk fedakrlklar gze alarak
altm ksur yldr ABDye ucuz petrol salayan bir lke
olduklar aikar.
te imdi onlara kar bir kampanya balatld. Belli
ki Suudileri dize getirerek, olmazsa ntralize ederek, s
rail igaline kar Araplarn ortaklaa yrttkleri mca
delede rol oynamalarn engellemeye alyorlar. Ayn
tezgh Msr iin de kuruldu. Her iki rejim de boazna
kadar yolsuzlua batm durumda; etkisiz biimde ve ti
ranlar eliyle ynetiliyorlar. Hakim olan rejim, tek parti
devleti. nsan haklarm tanmyorlar. Demokrasileri son
derece kstl. Yine de Msrdaki demokrasi Suudi Ara
bistandan daha geni, ite buradaki ama, imdiki sava
la Irakm ntralize edilmesi gibi, onlan da ntralize et
mek, devre d brakmak. Ayn zamanda, kendi mcade
lelerine bu lkelerden gelen destekle Filistinlilerin stra
tejik bir stnlk elde etmelerini engellemek. Bylece
Filistinlilerin morallerini kerteceklerini ve onlan des
teksiz brakacaklanm hesaplyorlar. Ama, Suudi Arabis
tan da ntralize edip, belki petrol sahalarn ele geire
rek, ortadan kaldrmak. Msr ntralize etmek istiyor
lar. Irak yerle bir etmek istiyorlar. Oradaki ve randaki
rejimleri deitirmek istiyorlar. Sonra da srailin arzula-
rina kusursuz derecede uygun den yeni bir Ortadou
haritas yaratmak istiyorlar.
aronun dnceleri hep bu yndeydi. 1982de yal
nzca FKy ortadan kaldrmak amacyla deil (ki bu
amacnda baanl olamayacakt), hkmeti deitirmek
ve yerine srailin uysal mttefiklerinden Beir Cemayeli
geirmek amacyla da Lbnana gitmiti.17Cemayel, baa
getikten ksa sre sonra bir suikasta kurban gitti.18a-
ron bu olaylardan hibir zaman ders karmam gr
nyor. Hl askeri g ve ABD destei sayesinde harita
y yeniden izebileceine, fiilen Tanr roln oynayabi
leceine inanyor. Ne yazk ki Bush onun arkasnda ve
Pentagonda sryle mttefiki var; hepsi de ayn trde
samalklara bel balam drmdalar. Oysa bu ancak,
byk oranda soyut ve teorik bir dzeyde geerli olabi
lir. Fiilen Ortadou ve slam dnyas hakknda ok az
ey bildikleri ortada.
Sonu, bu politikay fiilen daha da arlatrmas bek
lenen korkun bir anti-Amerikanclk ve hn dalgas.
imdi bir radyo istasyonu kurup, Araplar ABDnin ve
onun savunduu fikirlerin yanma ekmek iin bir kam
panyaya giriilmesi hedefleniyor. Fakat Araplar aptal de
iller. Bushun szn edip durduu Amerikan deerle
ri, sadece onun ve etrafndaki birka kiinin zihninde
var. Araplarn, Mslmanlarn ve Avrupallann gn ge
tike daha berrak biimde grdkleriyse, uluslararas
17) Robert Fisk, Pity the Nation: Lebanon at War, 3. basm (Londra: Oxford
University Press, 2001), s. 274.
18) Fisk, Pity the Nation, s. 353-355.
hukuku takmayan bir lke. Bu lke baz anlamalan ale
nen inemekte ve bazlarn imzalamay reddetmekte
beis grmyor. Kendini her eyin stnde ve istisnai bir
yerde konumlandryor. nsanlarn grdkleri manzara
ite bu, yoksa Amerikan deerleri falan deil. Bizim bu
lkeden ihra ettiimiz ey, tketim mallarnn dnda,
ABDnin bahsedip durduu demokrasi ve zgrlkten
ok farkl bir ey. Bence hep birlikte kt zamanlara
doru yol alyoruz.
Temmuz ay sonlarnda Maryland niversitesinden
Shibley Telhami, Senato D likiler Komitesine, Blgede
ABDye kar yaygn bir ekilde hn besleniyor,19akla
masn yapt. Eer bu deerlendirmeler doruysa, o zaman
ABD niin bylesi dmanlk ve kin duygulan samaya ya
rayan politikalan srdryor?
Bu ok ilgin bir soru. Bence, byk lde srail y
znden, alglamada bir arpklk sz konusu. srail lobi
si o denli gl ki, ABD politikasn ncelii srailin
esenliine verdirecek ekilde ynlendirmeyi baaryor.
Bu izgi ABD politikasnn kalc elerinden birine d
nm halde. Bizim lkemizde egemen olan siyasal sy
lem bunun zerine kurulmu. Size bir rnek vereyim.
New Yorkta enteresan bir valilik yan var. Carl McCall
valilie aday. Bu adam ilk nce sraile gidip kendince
icazet almay uygun grd. Bat eriadaki bir yerleime
gidip, sraile sadakatini ve hem sraile hem de yerleim
19) Shibley Telhami, ifade metni, Senato D likiler Komitesi, Washington
D.C., Federal News Service, 31 Temmuz 2002.
lere verdii destein itenliini kantlamak amacyla te-
rristlere doru tfekle bir el ate etti.20nann, bu ok
sradan bir rnek. Ayn eyi Hillary Clinton da yapyor.
Cynthia McKinney gibi birka istisnay dta tutarsanz,
her senatr ve temsilci sraili desteklediimizi ve a-
ronu hibir olaydan sorumlu tutmayacamz bildiren
bir metne imza koyarak ie balyor.
Bunun yannda, Ortadouda nasl bir atmosferin h
km srd konusunda mthi bir cehalet egemen.
Araplarn hibir zaman birleik bir enformasyon politi
kalar olmad. ABDdeki Araplar, kendilerinden ok daha
gl, ok daha varlkl ve daha iyi rgtlenmi olan Ya
hudi aznla kyasla kk bir aznl oluturuyorlar.
Araplara terrist ve fanatikler gzyle baklyor. Sradan
halkn gznde slamiyet, iddete meyyal bir din. Elbet
te son birka ylda meydana gelen olaylar bu izlenimi pe
kitiren bir etki yapyor. Bu konuda bir izahat abasna
girmenize de hibir ekilde msaade edilmiyor. Islami
terrizmin mstakil bir rnek olduunu kantlamay
amalayan bu olaand kampanyaya balklama atlayan
Christopher Hitchens, Michael Ignatieff ve Michael Wal
zer gibi eski solcular da bizi bu noktaya zorluyorlar. On
lara kalsa, 'terrizm slamiyetin znden gelen bir ey.
slam-faizmi.21 Propagandalar bu dorultuda. Buna
20) Bkz. Adam Nagoumey, McCalls Israel Trip Lingers as Issue in Gover
nors Race, New York Times, 13 Mart 2002, s. B5; Susan Saulny, Demons
trations Highlight Deep Divisions Over Growing Conflict in Middle East,
New York Times, 6 Nisan 2002, s. B5.
21) Bkz. Oliver Burkeman, Nation Loses its Voice, The Guardian (Londra),
30 Eyll 2002, s. 7.
bal olarak, muhalefet etmek ve aklc bir tartmaya gir
mek de fiilen engellenmi oluyor.
Medyada bu sama iddialar rtmeye ynelik her
hangi bir izi mumla arasanz bulamazsnz. Sonra da sah
ne, Clinton ynetiminin eski Ortadou ban grmeci
lerinden Dennis Ross gibilerine kalyor. Ross, makamna
gelmeden ve daha sonra oradan ayrlmadan nce srail
lobisinin maal mensuplarmdand. Televizyondaki
programlardan birine kp, Araplarn sraillilerin yapt
harika nerilerin hepsini birer birer geri evirdikleri
masaln okudu. srail, ban seven bir devlettir, dedi.
Hal byle olunca sulu rol Araplara dyordu. Onlar,
dnyann yok etmemiz gereken ksmnda yer alyorlar.
zellikle 11 Eyllden sonra -anlalabilir bir ekilde-
yaygmlaan fke ve kzgnlk seline kaplan medya, fiilen
yaplmas gerekenin bu olduunu vazediyor.
Dnyada 280 milyon Arabn, 1.3 milyar Mslmann
yaad ve bu insanlarn hepsinin ayn tornadan kma
m olup, hepsinin de terrist olmad gerei tamamen
bir tarafa braklm halde. Baz zamanlar kendinizi bir
denbire, btn slam dnyasnn yanl yaptndan dem
vuran Bernard Lewis gibi sekin oryantalistlerin incile
riyle pekitirilen bu soyutlamalar ve genellemeler dnya
snda buluveriyorsunuz.22yle ki, sanki Lewis bir ana
22) Bernard Lewis, What Went Wrong? Western Impact and Middle Eastern
Response (New York: Oxford University Press, 2002). Bkz. Edward W. Said,
Impossible Histories: Why the Many Islams Cannot be Simplified (Ber
nard Lewisin What Went Wrong? Western Impact and Middle Eastern Respon
se kitab ile Karen Armstrongun Islam: A Short History balkl almasna
dair eletiri yazs), Harper's Magazine, Temmuz 2002.
okuluna girmi de, kt davranlar sergiliyor olup slah
edilmesi gereken ocuklardan bahsediyor. Dolaysyla,
ABDnin karlarm ilgilendiren meselelerde aklc tart
malar yaplmas ihtimal dahilinde bile deil. Byle bir
yola tevessl ederseniz hemen anti-Semitizmle sulan
yorsunuz. Zaten ounlukla bu bak asyla herhangi
bir zeminde tartmaya girecek vakti ve zemini bulmanz
mmkn olmuyor. Halk arasnda o kadar yaygn bir ata
let hakim ki, Ortadounun terrist kaynayan, bizi ldr
mek isteyen kiilerle dolu olan uzaktaki bir lke olduu
nu varsaymak onlara yetiyor. Oysa bu, ou kiinin gn
getike biraz daha fazla savaa, ykma ve anti-Ameri-
kancla srklenmesini hzlandran bir etken.
Kalem ve Kl balkl eserinize yazd Sunu yazsn
da Ekbal Ahmed, Filistinlilerin talihsizlii tarihte ender
rastlanan bir dman, fiilen uzun dnemler boyunca aclar
ekip zulmler grm bir halk tarafndan eziliyor olmas,
demiti.23
Sk sk vurguladm zere, biz kurbanlarn kurbanla
ryz. srail, kinci Dnya Savann ve Holokostun aka
binde kuruldu. Siyonist hareket yola 1890larda kmt
ve kinci Dnya Savandan nce de Filistinde yerleim
ler olduu gze arpyordu. Hatta, Filistine manda d
zeni getiren Ingilizlere kar bir Yahudi terrizminden
bahsedilebilirdi. imdi bunlarn hepsi unutuldu. nsan-
23) Eqbal Ahmad, Sunu, Edward W. Said, The Pen and the Sword: Conver
sations with David Barsamian (Monroe, Maine: Common Courage Press,
1994), s. 15.
lann -bir dereceye kadar doru olarak- hatrladklar, sa
dece Avrupa Yahudileri ve onlarn savan ertesinde gi
decek bir yurtlarnn bulunmad. Onlar Avrupallar is
temedi, Amerikallar da istemediler. Bence de bu yzden,
onlar Filistine gtren ve sre iinde btn bir halkn
yurtlarndan kovulup mlklerinin ellerinden alnmas
nn msebbibi durumuna sokan Ben-Gurion gibi Siyo-
nistlerin ellerinde oyuncak oldular.
Filistin bo bir lke deildi. Orada yaayan bir halk
vard; bu insanlarn 800 bini 1948de yurtlarndan edil
diler. srail askeri arivlerine baktmzda imdi bu bil
gilere rahatlkla ulaabiliyoruz. srail son elli drt yldr,
Avrupada Yahudilerin bana gelen felaketin AvrupalI
lar, Hristiyanlar ve Amerikallarda dourduu sululuk
duygusundan muazzam derecede faydalanyor. Ne yazk
ki Yahudilerin yaad felaketin bedelini Filistinliler
dyor. Bize her zaman Yahudi-kart gzyle bakyor
lar. Bizim dnyann en gl askeri kurululardan biri
ne kar fiilen bir ey yapmamz mmkn deilken, Ya
hudi ocuklarn ldrmekten kandmz dnya gr
myor mu? Onlara greyse Filistinlileri ldrmekte bir
sorun yok, nk onlar Nazi geleneini devam ettiriyor
lar. srail babakan Begin, 1982de ordular Lbnan i
gal ettiinde bunu ak bir dille ortaya koydu.24
Bir de ahlki ykmllkten bahsetmek lazm. Al
manyaya bakalm. Holokost bir Alman fenomeni olduu
iin bu balamda Almanyann ok g bir durumda ol
24) Bkz. Edward Cody, Soldier or Terrorist; Through a Mideast Looking
Glass", Washington Post, 7 Temmuz 1982, s. A l.
duunu hepimiz biliyoruz. Almanyann sraille ilikisi
son derece hassas. Yine de cesaret, hem Almanyann
hem de ngilterenin (Filistin trajedisinin mimarlar olan
bu lkelerin) kendi omuzlarna den sorumluluu ka
bullenmelerini gerektiriyor. Almanlar Holokostu ile
diklerinde ve ngiltere Filistini Siyonistlere braktnda,
Filistinliler adna byk bir trajedinin kapsn atlar.
Buras, tartma gtrmeyecek kadar tehlikeli bir mayn
sahas. Dolaysyla, en azndan bana gre, bu iin iinden
syrlmak Filistinin safnda ahlki bir tutum almay ge
rektirmekte. imizden biroumuz, Avrupann Yahudi-
lere yaptklarndan dolay kestii faturay niin bizim
dememiz gerektiini soruyoruz. Tarihsel olarak bakl
dnda, Arap ve slam lkelerindeki Yahudilerin hayat
Hristiyan lkelerine kyasla ok daha rahatt. Ortado
unun her tarafnda yaam olan Yahudi topluluklar
nn kkl bir gemii vardr ve Hristiyanln ilk ortaya
k dnemlerine kadar uzanr. Yahudiler Irak, Yemen
ve Msr gibi lkelerde topluluklar halinde yayorlard.
Bu lkelerde Filistine gidelim de bir Yahudi devleti ku
ralm ynnde somut ve kayda deer bir hareket yoktu.
Kendilerini Ortadoudaki rklar ve dinler havuzunun
bir paras sayyorlard.
Fakat artk Ortadou, mitolojik temellerde rk safl
arayan bir blge haline gelmitir. srail bu yzden, dev
letin Yahudi karakterini korumak adna Filistinlilerle sa
vamakta ve onlan oluk ocuk demeden ldrmekte
dir. Benim kanmca mmkn olan tek zm, bu top
raklarn artk yan yana yaayan iki halkn lkesi olduu
nu kabullenmektir. Zaten umut balanabilecek tek yol
da, iki halkn ,eit koullarda birarada varln srdr
mesi ve ikisinden birinin dierine tabi ya da ondan daha
alt statde olmamasdr. Ama dediim gibi, Yahudilerin
Batnn vicdan zerindeki arlklar o kadar etkili so
nular douruyor ki, Filistinliler asndan kendi hakla
rmz adna, mlklerimizin elimizden alndn ve yeri
mizden yurdumuzdan edildiimizi ortaya koyarak bu id
dialarn karsna dikilmek gerekten ok zor.
Oysa fiilen yaanan sre tam da bundan ibaret. Za
man iinde giderek daha ok sayda insan, srailin ey
lemlerinin sk sk Holokosta atfta bulunarak mazur gs
terilemeyeceini kavrama noktasna geldi. Doru, srail
bamsz bir devlet. Ama hl daha, dnyada snrlarn
kesin biimde ilan etmemi olan tek devlet. Halen geer
li olan, atekes snrlan. srail aka, genileme, daha
fazla miktarda toprak alma ve daha ok insan yurdann-
dan kovma hakkn elinde tutmak istiyor. te bu emel
lerin Holokostla yakndan uzaktan bir alakas yok. En
tehlikelisi bu; bir de, bu tr Mesihi bir evk iinde olun
mas. Bu yolun ok kan dklmesine hizmet edecei gn
gibi ortada. Fakat bunun bir tr intihar politikas oldu
unu idrak eden sraillilerin says da az deil. srailliler
Filistinlilere nasl davranrlarsa davransnlar (onlan ister
ldrsnler, isterse topraklanndan srsnler), yine de
Arap devletlerince kuatlyor olma halinden kurtulama
yacaklar. Arap televizyonlarnda, hatta dnya televiz-
yonlannda her gn gsterilen vahet sahnelerinden son
ra Araplann dmanl gn gn keskinleiyor, lsrailli-
ler, kar tarafta kuaklar boyunca silinmeyecek lde
hn ve nefret birikmesine sebep oluyorlar. Uzun gr
l bir politikalar yok. ABDnin kendilerini ebediyen des-
tekleyemeyeceinin, dnyann geri kalannn kendileri
nin uluslararas hukuku ve BM kararlann srgit ine
melerine gz yumamayacann da bilincindeler. Bir gn
gelecek, btn bu yaptklarnn faturas nlerine kona
cak.
ABDnin Ortadou politikasn etkileyip ekillendiren
bir dizi baka faktr daha var. Bu faktrlerden bir tanesi,
Lockheed Martin, Boeing ve Northrop Grumman gibi
ABDnin dev askeri irketlerinin, daha fazla silah satmak
iin bu blgenin srekli kargaa ve atma iinde kalma
snda byk karlarnn bulunmas. Dier bir faktr, H
ristiyan sann baz kesimlerinin srail politikalarn co
kuyla desteklemesi...
nce ilk faktr ele alalm. Bu mthi derecede
nemli bir faktr. Bence, bu lkedeki 500 blgeden her
birinin kendince bir savunma endstrisi var. ABDnin
nemli ihra kalemlerinden birini oluturan yurt dna
silah sat, artk savunmayla ilgisi olmayan bir alana d
nm durumda. Bir yanda bu mesele var. Dier yanda,
Ortadou dnyann en ok silah tketen blgesi.
ABDnin satt silahlarn en byk alclarndan birisi
Suudi Arabistan.25Suudi Arabistana kar kampanya d
zenleyenlerin gzden kardklar trden bir bamllk
25) Bkz. blm 2, not 36.
ilikisi var ortada. Suudi Arabistan, Birleik Arap Emir
likleri, Kuveyt ve Katar en ileri teknikli sava uaklary
la lazer gdml fzelerden satn alyor, ama bunlar
kullanamyorlar. Bu gerekte tam bir ironi.
Ayrca, Msrn en byk derecede tek ivereni konu
munda olan Msr ordusu da silahlarn arlkla
ABDden temin ediyor. Fakat bu silahlar da bir ie yara
myor. stelik ekonominin yapsn alt st edip, halkm
refahnn ktye gitmesine yol ayorlar. Yukarda adla
rn saydnz trden byk uluslararas irketlerin ya
rarna ABDden temin edilen bu silahlara harcanan para
lar, eitim, halk sal, teknoloji transferi ve baka alan
lara yaplmas gereken harcamalan muazzam derecede
kstlyor. Kald ki, srail, Msr ve dier lkelerin silah
lanmaya nemli pay ayran bu politikalarnn toplam et
kisi, btn blgenin militerize edilmesi sonucunu dou
ruyor. rnein Msrda hi deimeyen ve btn halk
bask altnda tutan, aylak ve ok geni bir askeri snf bu
lunduunu ezelden beri biliyoruz. Msrllar ne sava
yapmaya istekliler, ne de bar yapmaya. sraile gelince,
onlar en ileri teknoloji rn silahlan satn alyor ve bu
silahlan hemen Filistinli siviller stnde deniyorlar.
Yalnz imdi, bunu belirtmekten sevin duyuyorum
ki, ABDdeki kampslerde gelien yeni bir hareketle,
niversiteler sraille askeri ilere giren irketlerin bazla-
nndan uzak durmaya baladlar.26artc bir hzla b
yyen bu hareket, 1970li ve 1980li yllarda Gney Afri
26) Bkz. Matthew MacLean, Students Demand Divestment, This Time Tar
geting Israel, Christian Science Monitor, 9 Nisan 2002, s. 14.
kada var olan apartheid-kart hareketin modelini takip
ediyor. Caterpillar dnn. Benim Caterpillara kar
tavr almam iin son derece somut bir sebep var, zira Fi
listinlilerin evlerini ykmak, bazen de evleriyle birlikte
insanlar cezalandrmak iin o irketin buldozerleri kul
lanlyor. Bu tr irketler artk kamuoyunca sk bir taki
be maruz braklyor ve -elbette ABDli byk irketlerin
yararna sonular veren- Ortadoudaki askeri yangnla
rn beslenmesi konusundaki rolleri sebebiyle ar biim
de eletiriliyorlar. Tabii burada, ABD hegemonyasnn
dolayl bir ekilde artmas da sz konusu. Hatta asl ama
bu. Hem bu lkelere satlan silahlarn yan sra yedek
paralar, eitmenler, vb. iin de geni bir pazar alm
oluyor. Bu yzden Suudilerin, kendi topraklarna daha
fazla g yabilecek durumdaki Amerikallardan dolay
yklendikleri sorumluluk gn getike oalmakta.
Ya Hristiyan sa?
Pat Robertson, Jerry Falwell ve bilmem kanc defa
srailin aka desteklenmesini savunan trde insanlar
asndan byk bir ironi var. Bu insanlar Filistinlilerin
katil, Mslmanlarn dnek, ateist ve iddete eilimli fa
natikler olduunu iddia etmekte bir an geri durmuyor
lar. Oysa daha dikkatli bir inceleme yaptnzda grr
snz ki (ben de bu konuya epeyce kafa yordum, nk
benim Kudsteki aile evim imdi Uluslararas Hristiyan
Elilii adndaki bir kurumca igal edilmi durumda ve
bu kurulu, en koyu Hristiyan fundamentalist gruplar
dan birini temsil ediyor), bu gruplarn hepsinin arkasn
daki plan tamamen anti-Semitik nitelikte. Onlar sraili
destekliyorlar. Ama hangi anlamda? srailin Yahudiler
lkesi olduunu sylyorlar. Bu lke onlara Tanr eliyle
balanm. Dolaysyla, daha fazla Yahudinin bu top
raklara gelmesi lazmm. Siyonist rya byle iliyor. Di-
asporada kimse kalmamal ve Yahudilerin hepsi Siyona
dnmeli.
Hristiyan Sa ise daha da ileri gidip, Yahudilerin
hepsinin Filistinde toplanmalarnn bir zorunluluk ol
duunu iddia ediyor (baka areleri yokmu, nk Me
sih onlar orada bulmalym!). Daha sonra, Hristiyanl
a gememi olan btn Yahudilerin ldrlecei byk
bir sava kacak. Sonra da yeryznde yeni bir aa
adm, atlm olacak! sraildeki bu olaand ilginin ar
kasnda, kkten anti-Semitik bir ama yatyor; o da, hep
si Siyonda toplandklarnda Yahudileri yok etmek y
nnde. Hristiyan Sa ile Cumhuriyeti Sam mantkla
r bu noktada birbiriyle uyuuyor. ABDnin gneyi ve ba
tsndaki eyaletlerin nfusunun ok byk, saylar 70-
80 milyona varan bir oran, George Bushu kendi liderle
ri olarak gryor. Bushun tamamen Filistin-kart bir
izgide olan ve Filistinlilerin aclarna en ufak bir duyar
llk gstermeyen politikalar, kendi karlarna hizmet
edildiini iyi bilen bu insanlarca ve 1970lerle 1980lerde
hedef setikleri dman karsnda gn getike daha sa
konumlara kayan srail lobisince son noktasna kadar
desteklenmekte. Bu insanlar imdi teki tarafa getiler ve
Hristiyan Sanm grlerinin propagandasn yapp,
onlar finanse ediyorlar. Bu durumu nitelemek iin akla
gelen ilk szck arptma. Ortada grotesk bir durum ol
duu besbelli.
Tekrar, yakn dostunuz Ekbal Ahmede dnersek. O
1999da Pakistanda ld. 1998de, Usame bin Ladin gele
cekte meydana gelecek olaylarn bir iareti, demiti. Ken
disine bu szle neyi kastettiini sormutum. Amerika Bir
leik Devletleri, Ortadouda ve Gney Asyada ok zehirli
tohumlar ekti. Bu tohumlar imdi yeeriyor. Bazs olgun
lat, bazs da olgunlama srecinde. O tohumlan niin ek
tiklerini, onlann neyi byttn ve nasl olgunlamalan-
mn gerektiini bir aratnn bakalm. Problemi fzeler z
mez, diye aklad.27Sizce problemi ne zer?
Ben bu konuda bir hayli daha karamsar olunmas ge
rektii kansndaym. Tamam, Amerika Birleik Devletle
ri sadece Bush ya da Rumsfeld gibi insanlardan olumu
yor. Ama onlann gidip, yerlerine daha anlayl kimsele
rin gelmesi gerektiini sylemenin de bir faydas yok. Bu
bir sistem. Burada btnsel bir bak yatyor. Yurttalar
daha bilinli dnp daha fazla bilgilenmeli. zellikle
de Irakta rejim deiiklii salayacak bir savan tasar
landn dikkate alr ve bunun bizi daha saldrgan bir
evreye soktuunu dnrsek, bu nokta ok nemli.
Bence yaplmas gereken, Ortadouda neler dnd
konusunda halk daha fazla bilinlendirmek ve her ey
den nce, Ortadounun Mslman fundamentalistler-
den ibaret olmadn kabul etmek.
27) Ahmad, Eqbal Ahmad, s. 135.
Her byk Arap lkesinde bir insan haklan hareketi
var. Bilgi edinme ve konuma zgrln savunan ha-
rekeder var. Kadn hareketi gzle grlr kapsamda ge
liiyor. Son on ylda sosyal dzlemde etkin olan kadnla
rn says dramatik llerde artt. Msr gibi lkelerde
bir liberal kltr hakim. Kuveytte bile, slamclara kar
mcadele eden bir liberal kltr grlyor. Aynca tek
parti tiranlna, oligarik ynetimlere, aile hanedanlk
larna kar hareketler sz konusu. Bu alanlarda atma
lar yaanyor. Bizde eksik olan, bu mcadelenin diyalek
tiini kavramaya ynelik dinamik bir bilin. Olaylar ol
duu gibi deerlendirmeli ve kendimizi, birinden nefret
edip dierini hararetle savunmak yerine, diyelim Ameri
kal entelekteller ile Arap ve Mslmanlar arasndaki
bu tartmann doal paras olarak grmeliyiz.
Kendimi rnek gstermek istemem, ama ben her iki
dnyaya da aitim. Ben iki dnyann birarada yaamasn
her zaman mmkn grmmdr, nk iki tarafta da
benzer dnceli insanlann birlikte yaamay istedikleri
ni, aklc tartmalara inandklarn, dinsel bir politika
yerine sekler bir politikay yelediklerini, kaba kuvve
tin, militerlemenin ve basknn hibir soruna zm ge
tirmeyip, her ne pahasna olursa olsun reddedilmesinden
yana tavr aldklann bilirim. Ben imdi, kendim pasifist
olmasam da ve bu ortamn hemen kalkmayacandan
emin olduumdan, pasifizmi savunmaya istekli olduum
bir noktadaym. Ordulann kimseye faydas yok. srail ve
ABD rneindeki gibi ordular bir ie yaradklannda da,
sadece daha fazla ykma yol ayor ve gelecek kuaklar
da ipotek altnda brakacak atma tohumlan ekiyorlar.
Hem Arap dnyasnda hem de ABDde benim aktardm
trden mesajlara kulak vermeye gnll ok insan bu
lunduunu biliyorum. Sorun urada: Medyann sava
tamtamlan alp durmas ve btn kuramlaryla hk
metlerin saldrgan politikalar benimsemekte inat etmele
ri karsnda, birarada yaamaya gnll insanlan nasl
buluturacak ve birbirlerini anlamalann salayacaz?
Ben kiliseler, niversiteler ve grece tartma zgrl
nn bulunduu yerlerle birlikte sivil toplumda bir
umut gryorum. Benimkinden sonraki kuak iinde ar
tk daha fazla sayda insan bu durumun bilincine van-
yor. Deiim iin tek umut bu. Ben deiimin, Bush y
netiminin szn edip durduu darbelerle ya da yeni re
jimler tesis etmelerle gerekleebilecei kansnda dei
lim.
ZAFERLE RANDEVU*
Direni hareketlerinde kltr nasl bir rol oynayabilir?
rnek olarak Filistindeki duruma bakalm. Filistin
kimliinin pekitirilmesi ve kalc klnmasnda kltrel
bakmdan kendini ifade edebilmenin byk bir etkisi
var. Bir Filistin sinemas, bir Filistin tiyatrosu, bir Filis
tin iiri ve genel olarak edebiyat var. Filistine zg ele
tirel ve siyasal bir sylemden sz edebiliyoruz. Siyasal
kimlik ak bir tehditle kar karya kaldnda, yok ol
maya ve silinip gitmeye kar kavgann arac kltr olu
yor. Kltr, silinip ortadan kaldrlmaya kar bir hafza
biimi ayn zamanda. Bu bakmdan mthi nem tayor.
*) New York, 25 ubat 2003.
Fakat kltrel sylemin bir boyutuna daha deinme
miz lazm. O boyut da, kltrel sylemin analiz etme,
gemiin klieleri ve yalanlarn temizleme, otoriteyi sor
gulama, alternatifler arama gc. Bunlar da kltrel di
reniin cephaneliinden saymamz gerek.
Kltr iktidara bir tehdit oluturabilir. 1982de Ariel
aronur komutasnda gerekletirilen, Filistin arivleri
nin bulunduu brolarn baslp altnn stne getirildii
Beyrut igaliyle ilgili dncem bu ynde mesela. Ondan
yirmi yl sonra, yine aronun imzasn tayan Ramallah
saldrsnda da Halil Sakakini Kltr Merkezi yerle bir
edildi.'
Deindiiniz nokta gerekten ok nemli. Halil Saka
kini Kltr Merkezi, adn 1948 ncesi Filistinin eitim
nderlerinin birinden almtr, Sakakini benim ailemin
de yakn dostlanndanm. ocukken onun bizim eve gi
rip ktn hatrlyorum. Milliyeti burjuva kesimleri
nin ocuklarnn renim grd bir okuldaki idareci
liiyle nlyd. stelik bu okul, idari manda sistemine
bal deildi. Bir ngiliz okulu da deildi. Bir ulusal okul
du. Bu okulda mezhep ayrm yaplmazd. Gen Filistin
li erkeklere kltrel ve siyasal miraslarn zmseme bi
linci alanrd. Sakakininin kendisi Hristiyand. Ama
en nl rencilerinin birou Mslmand. Bir okul
olarak milliyeti bilincin gelimesinde nemli rol oynu
1) Michael Jansen, Military Is Deliberately Destroying State Structures Bu-
ilt by Palestinians, Irish Times, 16 Nisan 2002, s. 9.
yordu. Bu yzden Ramallahta onun adna kurulmu bu
lunan kltr merkezi, Filistinin ulusal, entelektel ve
kltrel hayatnn sembol ilevi grdnden, srailli
lerin hedefi olmutur.
srailliler 2002de de Filistin Merkezi statistik Bro-
sunu hedef setiler. Brodaki btn bilgisayarlar tahrip
ettiler, hard diskleri alp gtrdler, eitim ve salk ba
kanlklarna ait olan dosyalara el koydular.2Onlarn g
znde, tarihi maddi bir varla dntren bir arivi an
dran her ey derhal ortadan kaldrlmalyd. Her emper-
yal fatih bu budalal iler. Cezayirdeki gibi bir smr
ge ortamnda, Franszlar okullarda Arapa retilmesini
engellemeye almlard rnein. Ama insanlar da
Arapa renip szl gelenei gelitirmenin baka kanal
larn (camiler gibi) buluyorlard. Nerede baskya meyle
den bir giriim varsa, orada halkn sz konusu baskya
kar koyan yaratc eylemlerine muhakkak rastlanr.
Mahmud Dervi, Filistinin ulusal airi saylyor. Onun
nemi nereden geliyor?
Bu karmak bir konu. ncelikle, Dervi, srailde b
yyen biri. FKnn ou yesi gibi bir Filistinli deil.
Diasporadan da deil. Yetime anda hep srailde kal
m, bir srail yurtta. Arapay ve braniceyi ayn ak
clkta konuuyor. Direni airi denen ozanlarn ilk r
neklerinden. Yani, milliyeti temalar iliyor ve Filistinli
2) Jansen, Military s Deliberately, s. 9. Ayrca bkz. Justin Huggler ve Phil
Reeves, What Really Happened When Israeli Forces Went Into Jenin?, The
Independent (Londra), 25 Nisan 2002, s. 4-7.
kimliini olumluyor. En nl iirinin ad Kimlik Kart
ve Ktkte kaytlym/Arabm diye balyor.3Bu, airin
ahsen yaad, srailde bir resmi dairede kayt yaptrma
mecburiyetinden yola klarak kaleme alnm bir iir.
1966ya kadar srail iindeki Filistinliler askeri yne
timle idare edildiklerinden, dzenli bir biimde kayt ye
nilemek zorunda braklyorlard. Mahmud Dervi bu
nun iin, kafa tutar bir edayla, Ktkte kaytlym/Ara-
bm diyordu. Bu deneyim neredeyse kendiliinden bir
iirin ilk dizesine dnecekti.
Daha sonra, 1970lerin banda Dervi Filistinde ve
Msrda, ardndan Beyrutta ve Pariste yaamaya balad
nda, srgn airi oldu. Kendisini Suriyeli air Nizar
Kabbani ve Suriyeli air Adonisle kesinlikle ayn apta
grdm Dervi, gerekten Arap dnyasnn byk a
irlerindendir. Gney Asya geleneinden gelen Faiz Ah
med Faizi andran ok yn vardr. Bir iir dinletisi d
zenlediinde, abartmasz binlerce kii deta onu dinle
meye koar.
Dervi obur bir okurdur; FKyle uzun sre birlikte
davranm olmasna ramen, ender haller dnda kamu
sal grevler stlenmeyip kendi kesinde yaamtr. Be
enileri ve bak ziyadesiyle kozmopolittir. Mthi bir
retkenlik sergiledii son yirmi yllk dneminde, benim
tefekkre yatkn ve lirik diye nitelediim yeni bir iir s
lbu gelitirmi, Endlsten Amerika yerlilerine, kendi
3) Mahmoud Darwish, Identity Card, Splinters of Bone, ev. B.M. Benani
(New York: Greenfeld Review Press, 1974), s. 13-14. [iirin Trkesi iin
bkz. Mahmut Dervi Kimlik Kart", der. A. Kadir-Afar Timuin, Filistin
iiri iinde, Hilal Matbaaclk, 1974, s. 24-27].
ciddi hastalndan Kuatma Hali baln koyduu
son byk kasidesine kadar ok eitli konularda iirler
yazmtr.4Kuatma Hali, srailin 2002 yl ilkbaharn
da Bat eriay istila ettii zamanki kuatma gnlerinin
bir kayddr.
Dervi ok boyutlu bir airdir. Kesinlikle bir kamusal
airdir, ama youn biimde ahsi ve lirik iirleri de ok
saydadr. Kanmca dnya leinde gnmzn en b
yk airleri arasnda saylmaldr. Dil ustalnda -Nobel
dl sahibi, biri Karayipli, dieri Irlandal iki ismi sa
yacak olursak- Derek Wolcott ve Seamus Heaneyle ayn
ayardadr. Arapa Kuran geleneinden ald birok im
geyi, sekler bir dille harmanlamay baarmtr. Kesin
likle dini bir air deildir, ama iirlerinin birou Ku-
ranm ve Incilin diliyle bezelidir. Ayrca Lorca, Neruda
ve Yevtuenkodan etkilenmitir. Bir sre Rusyada kald
ndan Rus edebi geleneini ve Brodsky gibi daha yeni
airleri yakndan tanmtr.
Baka bir yerde Dervii W.B. Yeatsin ilk dnemiyle
karlatrmtnz.
Evet, nk o, Yeatsin Britanya smrgeciliine kar
rlanda zgrlk mcadelesinden yana tavr alm ol
mas gibi, zgrlk mcadelesine ok yakn duran biri.
Yeatsin ad da kltrel hayattaki abalaryla, Abbey
Theaterla birlikte anlrd. rlanda Parlamentosuna
yeydi; Dervi ondan daha nl olmakla birlikte, Yeats
4) Mahmoud Darwish, A State of Siege: http:/ / www.mafhoum.com/ pre-
ss3/ 92C10.htm.
de Derviten daha kamusal bir simayd. Tabii Dervi de
hibir zaman, Filistin Ulusal Konseyinde grev yapt
dnemden daha resmi bir makamda bulunmamtr, ama
ben bunun nemli bir ayrnt olduunu dnmyorum.
Sanat ile polemik arasndaki snr nerede izilir? Bunlar
ayrlmaz biimde i ie gemi olabilirler mi? rnein,
Pablo Neruday dnelim. nn romantik ve metafizik
bir air olmasna borludur. Ama sonra, i sava srasnda
Ispanyaya gitti ve iiri dramatik bir boyut kazand. Ley
laklar nerede? diye sorarak kendisini eletirenlere, Bir
ka ey Aklayaym iiriyle cevap verdi: Soracaksnz:
Niin bu adamn iiri/bahsetmiyor dlerden ve yapraklar
dan/memleketinin dev volkanlarndan? Neruda bu iirin
sonunda okuruna defa seslenmitir: Gel de gr sokak
larda akan kan. 5
Filistinli kadn erkek airlerin (Fadalla Tukan gibi
ok iyi kadn airler de vardr) bugnk durumu, Neru
da gibi, durumun gereklerine uygun iirler yazmalarna
baldr. Bizim iklimimiz, soluduumuz hava, 1948den
beri son derece politiktir; her eyden nce, bir halk ola
rak kendimizi ifade etmemiz engellenmitir. Bu yzden
her air bir bakma ve bir ekilde (Adonisin dedii ze
re, btn formlarn en mahremi olan lirik bir azla yaz
sa bile) zamann siyasal ve tarihsel ihtiyalarna cevap
verir, iinde yaad ala dolayl, en gayr-siyasi dilin
de negatif bir ilikiyle olsa dahi bir ba kurar. Ama Filis
5) Pablo Neruda, Explica Algunas Cosas/ Im Explaining a Few Things, Se
lected Poems, ed. Nathaniel Tam (New York: Delta, 1972), s. 150-155.
tin ve Arap dnyasnn iiri, edebiyatta bulacanz siya
sal angajmana uygun sebepler barndrr -stelik bu se
bepler, iiri mutlaka polemik bir dile doru srklemez.
Burada sz konusu ettiim, sanatsal deerden yoksun bir
polemik edebiyatdr. Gelgelelim, estetik deer ile siyasal
temalar arasnda zorunlu bir eliki bulunduundan da
bahsedilemez.
Arap ve zellikle Filistin edebiyatnda, eitli sebep
lerden dolay estetik ile siyaset i ie gemi durumdadr.
srail igaline, btn bir ulusun mlkszletirilmesine
ve bizim bir srgn ulusu olduumuz duygusuna bal
olarak hayatmz srekli basklar ve engellemeler iinde
gemektedir. Yani, yazarn verdii karlk, ayn zaman
da bizim hayatmzn bir tanmdr. Baka bir dinamik
ise, slam ve Arap dil geleneinin kendi iinden gelen
baskdr ve bu bask da son derece gldr. Araplarn
balca kltrel ifade biimi dildir. Dolaysyla dil, Ku-
randa olduu gibi, Tanrnn diliyle ok yakndan ban
tldr, hatta fiilen ayn dildir. Kuran, munzaldr, kayna
n dorudan Allahtan alr. Allahn aracsz szdr.
Bu yzden air, devrimci deiimin ve direniin yaygn
olduu bir dnemde, bu gelenek ierisinde kendine uy
gun sesi de bulmaya almaktadr. Adonis bunu iirle
rinde mkemmel biimde dile dker; onun iirlerini an
lamay gletiren etken budur zaten. Onunki olaand
bir bilgiye, ayn zamanda kar-bilgiye dayal bir iir
dir. Adonise sorarsanz, Kurandaki aklamalar ve de
yilerle ayn gelenee yaslanmakla birlikte, kendisinin
eski dile kar mcadele bayran ap, yeni bir dil yarat
ma zorunluluuyla kar karya olduunu anlarsnz.
Birok Amerikalnn Arapa hakknda btn bildikleri,
ban karl olarak yz szck bulunduu efsanesinden
teye gitmiyor.
Evet, bu ok gln bir hal. Arapa korkun biimde
yanl gsteriliyor. Sanki, slam dini olduu iin tart
mal bir dille de kar karya olduumuz izlenimi dou-
rulmaya allyor. Keza, Arapann iddete yatkn bir
dil olduunu kantlamak zere az aba harcanmyor. Oy
sa benim gibi, ok dil bilen .kiilerin gznde, Arapann
dillerin en gzeli olduu tartlmaz bir gerek. Yaps ve
mant tamamen simetrik. Gerekten, batan aa Aris-
totelesi bir yaps var Arapann.
Colin Powelln Birlemi Milletlerde Irak zerine ko
numa yaparken sk sk Sodom diye tekrarladn duyun
ca olduka irkilmi olmalsnz. Bu nasl bir mantktr?
Saddam diyebilmek iin mkemmel Arapa biliyor olma
nz gerekmez ki...
Bu apak bir cehalet, hatta aalama rnei. Bence
bir tarafta Saddam eytan gibi gstermeye ve nemsiz-
letirmeye dair belirgin bir aba gzleniyor, br tarafta,
ainaln aalamay krkledii gsterilmek isteniyor.
Yerletirmek istedikleri kan, Irakm, dediiniz gibi ad
hep yanl telaffuz edilen Saddamdan teye bir anlam
nn bulunmad. Elbette Saddam korkun bir diktatr,
ama dnyann her kesindeki diktatrler havuzunda
-hadi yirminci yzyl iindekiler arasnda diyelim- ol
duka kk bir balk.
zerinde konutuumuz mevzu, Colin Powellin da te
sine geiyor. Haber sunucularna isimleri yanl telaffuz et
meleri, kelimeleri bozarak sylemeleri iin neredeyse mil
yon dolarlar denecek.
Evet ve bunlann hepsi, bir halk yabanclatrmak,
onunla araya mesafe koymak ve onlar insan deilmi
gibi gstermek amacyla tasarlanmakta olan Oryantalist
klieler cephaneliinin birer paras (Filistinliler olarak
bizim bamza da bela olan bir durum bu). Zaten bu
yzden Araplarn ou, ABD medyas ve hkmetine
kar korkun bir dmanlk besliyorlar. Amerikan ka
muoyunda yaygn olan sylem yle bir cehaletten ve ay
n zamanda bizim hayatmzn temelini oluturan eyle
re kar yle bir aalamadan besleniyor ki, bu kalpla
rn kltrmze ve uygarlmza her ynden saldran
bir dnce iklimini glendirdii, kimsenin yadsyama-
d bir gerek olarak duruyor.
iire geri dnecek olursak, Laura Bush 12 ubatta Be
yaz Sarayda Walt Whitman, Emily Dickenson ve Langston
Hughes iin bir anma toplants dzenlemeyi planlyordu.
Fakat, toplantya arl olan airlerin bir ksmnn Irakta-
ki savaa kar olduklarn aklamay dndklerini
renir renmez bu plann ertelemek zorunda kald.6
Eer bir air onun toplantsna giderse, bunun kendi
adna onursuzca bir hareket olaca, nk fiilen, Beyaz
6) Tim Rutten, The Poets Fly Like Doves, Los Angeles Times, 12 Eyll
2003, s. 5: 2.
Sarayn kltrde otoriteyi stlenmeye, kltr basit bir
dekoratif sse indirmeye ve kltr angaje bir etkinlik
alan olmaktan karmaya ynelik utanmazca emellerini
desteklemi durumuna decei apak ortada. Dolay
syla, Laura Bushun Whitman ile Dickensonm savala
hi ilgileri bulunmadn iddia edecek birka airi top
lamaya almak yerine, treni erteleme gereini duyma
sna ok memnun oldum. Bayan Bushun bu airleri Be
yaz Saraya toplamaya tevessl etmesi, ortada bir otorite
ve g meselesi olduunu akla getiriyor elbette. Baz a
irlerin byle bir trene katlmayacaklarn ak ak ilan
etmeleri doru hareketti ve Beyaz Sarayn plann bozdu;
bu sevindirici bir durum.
Sonradan, lkenin her tarafnda kar-okumalar yapl
d.
Bu da savan aslnda hi desteklenmediini ve bizle-
rin Amerikallar olarak kendi tarihimizde benzeri grl
meyen bir evreye doru adm attmz ortaya koyuyor.
Hkmet, bir grup entrikacnn ellerinde. Zaten bence
bu noktada, demokratik yolla seilmi ve szcn ger
ek anlamyla temsili nitelik tayan bir hkmetten zi
yade, bir rejimden, hatta bir cuntadan sz etmemiz gere
kiyor. Demokrat Parti alternatif bir g olarak ortada
yok. Bush ynetimine, fanatik biimde srail yanls olan
bir avu askeri zihniyetli neo-muhafazakr egemen. Bu
insanlar Iraka kar bir savaa girmeye ne pahasna olur
sa olsun kararllar. Asl sebep de hibir ekilde Ameri
kann gvenliini salamak falan deil; bilakis, ABDnin
-kan ya da para- her bedeli deyerek, dnyann dier l
kelerinin grecei zararlar zerrece umursamadan, yer-
yzndeki egemenliini salama balamak. te, alterna
tif bir ifade olarak iire bavurulmasn bu durumla ili-
kilendirmek bana yerinde grnyor.
Ralph Nader ile bakalar bu gruba (George Bush, Dick
Cheney, Paul Wolfowitz, Richard Perle ve benzerlerine) ta
vuk ahinler adn taktlar.
Bu ok yerinde bir sfat. nk adlann saydnz bu
kiilerin hibiri fiilen askerlik yapmam. Bushun grev
emri km geri, fakat 1970lerin ortalarnda Texasta
ulusal muhafzlk yaparken bir yl asker kaa muame
lesi grm.7Dolaysyla, hi sava deneyimi bulunma
yan bu insanlarn sava rtkanl yapyor olmalar
utan verici bir durum.
Bu gruptaki insanlar ayn zamanda Ortadouya de
mokrasi getirmek istediklerini sylyorlar.
Ortadoudaki amalarnn blgeye demokrasi gtr
mek olduunu ilan ederek, aslnda demokrasi nosyonu
nun kendisini ayaa dryorlar. Ben tarihte demokra
sinin fetihle ve bombardmanla geldii herhangi bir r
nek bilmiyorum; bu savata da farkl olmayacak. Onun
iin, buna benzer sapkn fikirlerin kaynan dorusu
ok merak ediyorum.
7) Seattle Times News Service, Impact of Old DUI Unclear as GOP Char
ges Dirty Trick, Seattle Times, 4 Kasim 2001, s. A l.
Iraktaki savaa kar bilinlenmenin ve gsterilerin
yaygnlndan dolay ok sevinliyim. Fakat bu savan
daha fazla fke dourmamas da beni artt; artt,
nk bu savan gerek maliyeti, gerek baka zararlar ve
gerekse yrtlndeki ahlkszlk bakmndan kendi
lkemizin karlarna, daha dorusu refahna da aykr
sonular douraca gn gibi ak.
15 ubatta New York sokaklarna yarm milyon insan
dklmt. Ertesi gn San Fransiscoda 200 bin civarnda
insan yrd.8Bir savan balamasndan nce beklenme
dik derecede byk bir muhalefet oda deil mi bu?
Sizinle ayn fikirdeyim. Bu tablo gsteriyor ki, 11 Ey-
lln ironik bir sonucu olarak bir eletirel tutum ekil
lenmekte. ABD olarak zayf bir lke olduumuz, bir ulus
ve lke olarak dnya tarihine ve dnya siyasetine ait ol
duumuz anlayna bal bir eletirellik diyebiliriz bu
na. nsanlar her derde deva zmlerden ve formller
den (dnyann baka lkelerindeki insanlarn bizim de
mokrasimizden, deerlerimizden ve zgrlmzden
dolay bizden nefret ettikleri tr fikirlerden) uzaklap,
baka araylara girebiliyor ve bu yzden Amerikaya da
eletirel bir gzle bakabiliyorlar. Elbette bu bak, baka
lkelere mdahale etme politikamz, dizginlenemez bir
g kullanma eilimimizi, aklmza esen her eyi yapabi
8) Peter Ford, Antiwar Movement Awakens over Iraq, Christian Science
Monitor, 18 ubat 2003, s. 1; Anastasia Hendrix, Pamela J . Podger ve Steve
Rubenstein, Peaceful S.F. Crowd Protests Stance on Iraq, San Francisco
Chronicle, 17 ubat 2003, s. A l.
leceimizi herkese gsterme arzumuzu da kapsyor. S
rekli olarak anlamalar iniyoruz. Birlemi Milletlerin
yetkilerine kafa tutuyoruz. Umudum o ynde ki, gn
getike daha fazla sayda insan, srail gibi baz Ameri
kan mttefiklerinin de ayn trden hukuksuzluklara te
vessl ettiini artk anlamaya balyordur. Bush imdi
Birlemi Milletlerin Irak hakkndaki kararlarnda ciddi
olduunu gstermesi vaktinin geldii nakaratn ine
yip durduunda, ona hemen u soruyu yneltmeliyiz:. s
railin ve ABDnin her vesileyle ineyip durduklan dier
BM kararlarna ne diyorsunuz? Filistinliler Cenevre
Konvansiyonlarna, BM Szlemesine ve eitli BM ka
rarlarna aykr uygulamalarla her gn canlarndan olu
yorlar. Sanrm bu ikiyzllk daha fazla tehir olmaya
doru gidiyor.
Yalnzca Avrupada deil, Amerika Birleik Devletle-
rinde de hkmet merkezleri ile kamuoyu arasnda byk
bir uurum sz konusu.
Kesinlikle doru. Her yerde grebiliyoruz bunu. ok
az istisna dnda ou lkede, geni insan kitleleri ile
onlarn szde temsilcileri arasnda mthi bir uurum
var. Bence hepimiz, temsili demokrasi denebilecek mo
delin knn eiinde duruyoruz. Tabii ki durum
her lkede ayn deil. ngilterede ya da talyadaki du
rumda kesinlikle bu ynde deil. Ama birok Arap lke
sinde de hkmetin halk temsil ettii doru deil.
Kamuoyu genellikle sokak denen bir eye indirgeniyor.
Oysa Romada 3 milyon talyan, Londrada 2 milyon Britan-
yal protesto gsterisine katldnda, bu yrylerin so
kak snfna sokulmadklarn izlemek ilgin bir gzlem oldu.9
Size biraz sokak szcnden bahsedeyim. Oryanta
listler bu szc ok kullanrlar. Araplarla bantl ola
rak kullanlan sokak szc ile, on dokuzuncu yzy
ln sonlarnda ve yirminci yzyln balarnda kullanlan
sokak Arap arasnda bilindnda gelien bir zdelik
sz konusudur. Viktoryen yazmn birok rneinde so
kaktaki insanlara atfla sokak insan dendiini okuruz.
Bu yzden Arap soka deyimi kullanldnda benim
aklma hemen, bunlarn sprnt olduunun, esasta
barbarlar ve alt-insanlardan mteekkil bir toplumun
serserileri ve ayak takmn meydana getirdiklerinin id
dia edilmesi geliyor. Demek istediim, ne zaman Arap
kamuoyundan bahsedilmek istense akla bu terimin gel
mesi hibir ekilde tesadf saylmamal.
Oysa geree baktnzda, Araplarn aralarndaki si
yasal tartmalar Amerika Birleik Devletlerindekinden
daha incelikli ve daha geni bir fikirler yelpazesini kap
syor. Katardan yayn yapan uydu televizyonu El-Cezire
buna iyi bir rnek. ABDde mlkiyeti devletin elinde ol
mayan hibir televizyon kanal, Arap dnyasnda gr
len bu rnekten daha fazla zeletirel tutum taknamad.
ABD medyas, sizin de yazdnz zere, en kt dnem
lerinden birisini geiriyor.10ABDde televizyon, kendini
sava seferberliindeki hkmetin bir kolu sayyor.
9) Angelique Chrisafis vd., Millions Worldwide Rally for Peace, The Guar
dian (Londra), 17 ubat 2003, s. 6; Todd Richissin, Millions March for Pea-
ce, Baltimore Sun, 16 ubat 2003, s. 1A.
10) David Barsamian, The Decline and Fall of Public Broadcasting (Cambrid
ge: South End Press, 2001).
Demokrasinin zayflamas zerinde biraz daha duralm.
15 ubattaki hafta sonunda 10 milyon civarnda insan so
kaklara dkld, ama George Bush bu insanlarn hepsini
odaklanm bir grup diye niteleyerek grmezlikten geldi.11
Herhalde tarihte daha fazla odaklanm bir grup olmad, ne
dersiniz?
Haklsnz, bundan daha kalabal hi olmad. Tabii
Bushun sz de, hakikaten Tanryla ba kurduunu sa
nan bir bakann kimseyi kaale almayan ve inanlmaz de
recede benbilirimci mantnn ibretlik rneidir.
Bushun tutumu gerekte tektanrc fundamentalizmin
bir ilevi. Ne yazk ki benim zihnimde ok uursuz a
rmlar yapyor. Benim ailemin bir kolu fundamentalist
Baptist idi. O dnya grnde Tanr insanla dorudan
konuur ve bu yzden insanlar hi tartmaya katlana
mazlar, hakllklarna tamamen inanmlardr. Dolaysy
la bu yaklamlar slamiyetle snrl deildir, keza Muse
vilikte de vardr. Priten ve Protestan bir gelenein ok
nemli paras olduu gibi, kanmca Katolik gelenein
de parasdr. Fakat bu yaklamn, dnyann en gl
lkesinin bakas tarafndan sergilenmesi elbette baya
ve tehlikeli bir durum arz eder.
Irakla ilgili tartmalarda srekli gzden karlan nok
talardan birisi, bu blgenin ayn zamanda dnyadaki en es
l i ) Protestonun boyutu -karar aldrmaya benziyor, evet, sanki bir odak
grubuna bakarak politika belirleyeceim, demiti Bush. Bir liderin rol,
gvenlii temel alarak, bu durumda halkn gvenliini esas alarak politik
kararlar vermektir, akt. Richard W. Stevenson, Antiwar Protests Fail to
Sway Bush on Plans for Iraq, New York Times, 19 ubat 2003, s. A l.
ki Hristiyan topluluklardan nn (Kaldeniler, Asuriler
ve Ermenilerin) yurdu olduu. Musevilik, Hristiyanlk ve
slamiyet - byk din de kendi kkenlerini Urda, gney
dou rakta domu olan brahime dayandrrlar.
Irakm btn Arap dnyasnn, daha dorusu Msl
man uygarlnn kltrel merkezi olmasnn zerinde
hi durulmamas benim ziyadesiyle aklm kurcalayan
bir mesele. Irak, kkeni binlerce yl gemie, Smerlere,
Asurilere ve Babile dein uzanan ve hi kesintisiz bug
ne dek gelen bir uygarln topra. Oysa imdi her eyin
-sizin de iaret ettiiniz dorultuda- bir Sodom szc
ne indirgendiini gryorsunuz. Unutmayn ki Irak,
Arap uygarlnn doruk noktasn oluturan Abbasi ha
lifeliinin merkeziydi. Irak bugn Arap kltr asn
dan hl can alc nemdedir. Bir deyie gre, Msrllar
yazarlar, Lbnanllar basarlar, rakllar okurlar. Badat
kesinlikle Arap dnyasnn sanat bakentidir. Btn
Arap lkeleri ierisinde doal ve insan kaynaklan bak
mndan en zengin olan lke Iraktr. Muazzam miktarda
suyu ve petrol vardr. Yaptrmlardan ar biimde etki
lenmi olsa dahi, hl ileri derecede gelimi bir orta ve
profesyonel snfa sahiptir. Batda pek bilinmese de Irak
kltr byk isimler (yazarlar, ressamlar, heykeltra
lar ve bilimciler) karmtr. Zaten bu da bir tarafta Isla-
mi Arap dnyas ile, br tarafta Bat arasndaki byk
uurumlardan birisini tekil eder.
Yaznn icat edildii yer de Irak.
Doru ve bu, zellikle imdi, Irak byk bir saldn
karsndayken, her Arabn bilincinde canlanm bir ay-
nntdr. Saddam Hseyinin Arap dnyasnn hibir ye
rinde sevilmediini sylemek bence kesinlikle yanl ol
maz. Fakat Irakm uzun sredir ac ve strap iinde ya
ayan, on iki yl sredir yaptrmlann ve kstlamalann
ykn eken, srekli bombardmana maruz kalan, k
t beslenme, alk, salk hizmetlerinden yoksunluk,
okulsuzluk ve kitapszlk gibi ar koullar altnda ezilen
halknn kayg iinde olduu gerei de unutulmamal
dr. Arap dnyas bu gereklerin ok iyi farkndadr.
Bush bir yandan, Irak halkyla bir kavgamz yok, diyor
ama, 6.000 Cruise fzesinin Badat hedef almasnn na
sl bir eliki oluturduu zerinde hi durmuyor.12
ok ve Dehet saldrs insanlarn zihninde sadece
Blitzkriegi* canlandryor.13
Zaten ayn ama gdlyor. Dresdende ya da Hiroi
mada olduu gibi, bu saldnyla da halkn zerinde dehe
te drc ve fel edici bir etki yapmak hedeflenmekte.
Siz dilin kullanmna byk ilgi duyan birisinizYanl
anlama yaratmak iin dilin maniple edildii bilinen bir
gerek. ki rnek verelim. Birincisi New York Timesdan:
12) David E. Sanger, Bush Tells Critics Hussein Could Strike at Any Time,
New York Times, 6 Ekim 2002, s. 1: 22.
*) Bu terim, ikinci Dnya Savanda Nazilerin uygulad yldrm sava,
yldrm saldrlan iin kullanlr, (.n.)
13) Dan Plesch, Operation Regime Change, The Guardian (Londra), 19
ubat 2003, s. 17.
ou Filistinli Bat eriadaki yerleimcilerle askerleri ya
sad bir igalin ncleri sayyor. MMedyann ortak yak
lamlarndan bir bakas, Badatn ABDnin ban ekti
i yaptrmlarn yaygn bir ekilde kt beslenmeye ve al
k olunmadk derecede yksek bebek lmlerine yol at
n iddia ettii, yorumu.'5
Ne zaman Araplarn ektii aclar ve straplarn be
timlenmesi sz konusu olsa, szde ve iddia ediliyor
benzeri deyilerin kullanldn zntyle kaydetmek
gerekiyor. Geen sonbaharda, Columbia niversite
sinden bir grupla, Columbia iin sraille askeri szle
meler yapan irketlerle aramza mesafe koymak amacn
gden bir plan tartmak zere niversite bakanma git
mitik. Toplantda insan haklan ihlallerinden, Filistinli
lerin evlerinin bombalanp buldozerlerle yklmasndan
ve bunlara bal olarak bir apartheid sisteminin kurul
mak istenmesinden bahsettik. Bakann bize cevabysa,
srailin imdiki uygulamalan ile Gney Afrika aparthe-
idinin sicili arasnda bir karlatrma yapmann saldr
ganca ve fkeye dayal bir tutum taknmak olduu ek
lindeydi. Nitekim o da insan haklan ihlalleri iddiala-
rindan dem vurdu. stelik bir niversite bakan tara
fndan bu yorum, Uluslararas Af rgt, nsan Haklar
Gzleme Komitesi, BTselem ve Birlemi Milletlerin
ciltler dolusu raporlarnn zerine yaplabiliyordu. Her
14) James Bennet, Palestinian Subdued and Shot, Yet His Bomb Kills Thre-
e, New York Times, 28 Ekim 2002, s. A3.
15) Justin Brown, Saddams Rise Puts Pressure on US Officials", Christian
Science Monitor, 21 Eyll 2000, s. 1.
rnekte bavurulan taktik birbirine benzer. Araplar abar
tyorlar! Araplarn ac ektikleri iddialar henz belge
lenmi deil! Hep ayn tabirler. Belli ki burada, insanlar
aalayp insanlktan karmay amalayan ayn propa
ganda aygt devrede.
Baka bir taktik, Filistinlilerin bizim yaptmz ey
lerde ayn duygulan hissetmediklerini sylemek. Onla-
nn deerleri bizimkilerle ayn deil! insan hayatna bi
zimle ayn gzle bakmyorlar! On sekizinci yzylda ba
layan smrgeciliin klasik argmanlan da bunlardan
farksz deildi. Hepsi de gelip, szde azgelimi insanla
rn hibir eyin kymetini bilmedikleri, topran nasl s
rleceinden haberdar olmadklar ve bu yzden topra
onlarn ellerinden almann Avrupal yerleimcilerin hak
k olduu fikrine dayanyor. Mesela, bu lkede savunu
lan gr tam bu dorultudayd. Afrikada da ayn yol iz
lendi. Hindistanda da. Siyonistler de yirminci yzyln
ilk dneminde gittiklerinde Filistinde ayn dile bavur
dular. Topra hayatlann hep orada srdren, her vesi
leyle Bedevi ve gebe sfatn yaptrdklar insanlann
elinden kurtarmaktan bahsedip durdular.
2002de olduka iyi tannm bir air Tom Paulin, Har-
vard niversitesinde bir konuma yapmaya davet edildi.
Paulin sraile kar son derece eletirel bir tutuma sahip ol
duu iin bu davet korkun bir yaygaraya yol at.16
16) Claire Sanders, Harvard Drops Paulins Talk, Times Higher Education
Supplement, 15 Kasim 2002, s. 52. Ayrca bkz. Claire Sanders, Harvard Ma
kes U-turn and Asks Paulin Back, Times Higher Education Supplement, 22
Kasim 2002, s. 48.
Bu kank bir hikye, nk asl, Tom Paulin olayn
dan daha geriye uzanyor. Harvard niversitesinin ba
kan Lawrence Summersm bu yln balarnda, sraille
askeri szlemesi olan irketlerin boykot edilmesi kam
panyas konusunda sylediklerine dayanyor. Summers
o zaman Harvardm ana kilisesinde anti-Semitizmin orta
ya k konusunda bir konferans (yoksa vaaz m deme
liyiz?) vermiti. Anti-Semitizme balca rnek olarak da,
lkenin her tarafnda -aynca, son zamanlarda faklte
mensuplarnca- sraile kar eletirilerin ykselmekte ol
masn gsterdi. Harvardda ve MITte balatlan boykot
kampanyas nce Columbiaya, sonra Princeton, Berke
ley ve dier niversitelere sramt. Bu, akademik akti
vizmin daha nce denenmi ve doru bir biimidir.
1970li ve 1980li yllarda Gney Afrikadaki apartheid
dneminde yaygn biimde kullanlmtr. Bu noktada
bakana u soruyu yneltmek elzemdir: srailin uygula
malarn eletirmenin neresi anti-Semitizm?
Summers, sraili eletirmek ile anti-Semitizmi ayn
kefeye koyan bir akademisyen. te Oxfordda ders veren
bir Kuzey zlandal Protestan olan Tom Paulinin daveti,
onun konumasndan birka hafta sonraya rasdyor.
Paulin, bugn Birleik Krallkta ad geen drt-be say
l airden biri. Ayn zamanda, ok iyi bir eletirmen. Ni
tekim ben de Harvard University Presste kan Conver
gences serisinde onun imzasn tayan bir makaleye yer
vermitim. Harika bir konumac; sinema, mzik, edebi
yat ve bale alanndaki son gelimelerin ilendii The La
te Show adl haftalk bir programda eletirmen olarak
sk sk BBCde boy gsteriyor. Diyeceim, son derece ba
arl bir entelektel olarak, Harvardda her yl dzenle
nen Morris Gray iir konferansm vermeye anlmas ta
mamen isabetli bir karar. Fakat sonra, ngilizce bl
mnde almayan ve faklte mensubu da olmayan Rita
Goldberg, Paulinin bir syleide srailli yerleimcilerden
hi holanmadn, yerleimcilerin kendisine SSleri ha
trlattklarn sylemi olduunu kefediyor. Paulin daha
nce de, srail askerlerince vurulup babasnn kollarnda
lrken fotoraf ekilen Muhammed el-Durayla ilgili
bir iir yazmt. Daha sonra bu ocuk, Intifadann sem
bol figrlerinden biri haline gelmiti.
Goldberg kk bir komiteyle bu konuyu fakltenin
dikkatine sundu ve daha sonra Summersla grt.
Summers da konuma zgrlne ve akademik zgr
le inand, fakat Paulinin kampse gelmesinin hu
zursuzluk douraca sonucuna vard ve bu yzden
davetin iptal edildii aklamasn yapt. Ben elbette bu
gelimeye ok fkelendim, nk Tomun syledikleri
taknca edilmi ve kzgnln yanstan bir eydi belki,
fakat medyada hi yer bulamayan korkun haberler kar
snda isabetli bir yorumdu.
Dikkatle takip edecek olursanz, New York Timesda
hemen her gn srail hakknda bir haberin ktn ve
ayn haberin ancak son paragrafnda, Bugn 3 Filistinli
daha ldrld, eklinde bir cmlenin yer aldn g
rrsnz. Bizi sinekler gibi ldryorlar ve bu konuda
kimsenin azndan tek laf kmyor. Tom Paulinin sy
ledikleri de srailin yaptklarna kar duyulan fkenin
rnyd ve bence tamamen haklyd. Bu szleri syler
sylemez anti-Semitizmle sulanmas da bu bakmdan
manidardr.
Fakat sonra niversitenin ngilizce Blmnde yeni
bir toplant yapld ve Tom Paulin okula tekrar davet
edildi. Btn bunlar gsteriyor ki, olayn konuma z
grlyle falan ilgisi yok. Mesele, sraile ynelik eleti
rileri kesinlikle temelsiz biimde, maniplatif ve oport
niste yorumlarla anti-Semitizmle bir tutmaktan ibaret.
Oysa btn dnya biliyor ki, srail Filistinlilere kar
davranlarnda u an geerli olan her trl anlamay bi
le bile iniyor. Yine de bu tr gelimeler sayesinde, sa
nrm bu lkede ilk defa, srailin artk daha nceleri ka
dar eletirilerden muaf tutulmadn gzlemlemi olu
yorum. Zaten srail yanllarnn, kan atlak seslere b
tn gleriyle tepki gstermelerinin ve bu insanlarn an-
ti-Semit olduklarn dndrtecek taktiklere bavurma
larnn sebebi bu.
ikinci olarak ekleyeceim, sraili eletiren ya da Filis
tin yanda grnen akademisyenleri ifa etmek amacy
la zel olarak hazrlanm bir web sitesinin kampslerde-
ki durumu iyiden iyiye alevlendirmesi.17Bu siteyi Daniel
Pipes adl biri, ikinci snf ve isiz bir akademisyen yne
tiyor. Ama, yine sraili hedef alan her trl eletiriyi
anti-Amerikanclkla bir tutan taktikleri devreye sok
mak. Yani bu rneklerde salt anti-Semitizm deil, anti-
Amerikanclk da vurgulanm oluyor. fkeli bir Israilli
17) Bkz. Tanya Schevitz, Professors Want Own Names Put on Mideast
Blacklist, San Francisco Chronicle, 28 Eylul 2002, s. A2.
olan Martin Kramer de web sitesini holanmad eyler
syleyen herkese saldrmak amacyla kullanan biri. r
nein Columbia niversitesini, srf bnyesinde ders ve
ren iki Filistinli bulunduu iin, Hudsondaki Bir Zeit
[niversitesi] diye tanmlyor.188.000 kiilik bir fakl
tede ders veren 2 Filistinli! Eer 2 Filistinli altnyor-
sanz, terrist yuvassnz! te, McCarthyci bir damgala
ma atmosferinin yansmalar.
Daniel Pipes, Philadelphiada kurulmu Ortadou Foru
mu adl bir demein de direktr. Sk sk televizyon prog
ramlarna kyor, habire yakksz espriler yapyor. Bu
esprilerin biri de Araplarn Semitler olduu.
Anti-Semitizm hibir zaman Araplara saldran insan
lar tanmlamak amacyla kullanlmamtr. Bence bizim,
Araplara kar nefret dolu konumalan anti-Semitizmle
niteleyen bir anlay yerletirmek iin aba harcamamz
gerekir. Tarihsel dzlemde bakldnda, on dokuzuncu
yzyl Avrupasnda anti-Semitizm hem Yahudileri hem
de Araplar kapsyordu.
Aka Yahudilerden nefret eden insanlar bulunduuna
gre, bu bizi hassas bir zemine getiriyor.
ncelikle korkun bir anti-Semitizm (zellikle de Av
rupa ve Hristiyan anti-Semitizmi) tarihi bulunduunu
kabullenmek art. Avrupada anti-Semitizm doruk nok
tasna Holokostla kt. Anti-Semitizmin ve Holokostun
18) Martin Kramer, The Columbia Club of Middle Eastern Studies:
http:/ / www.MartinKramer.org, 5 Kasm 2002.
korkun deneyimler olduunu yadsmak kabul edilemez
bir durumdur. Biz kimsenin tarihte ektii aclarn ta
nnmamasn ve kayda gememesini istemeyiz. te yan
dan, Yahudilere ynelik basklan kabul etmek ile bunu
baka bir halkn bask altna alnmasnn bahanesi olarak
kullanmak arasnda byk bir fark vardr. kinci Dnya
Savanda (ve daha nceki yzyllarda ak ve kurumsal
lam bir anti-Semitizmin yaygn olduu Avrupada) Ya-
hudilerin balarna gelen eyler ile Filistinde uygulanan
askeri igalin ve mlkszletirmenin korkun olaylan
arasnda bir aynm yaplabilmelidir. Unutmayn ki, sra
ilin zulm ak ak Yahudi halk adna yaplyor. in
halk adna ya da baka bir halk namna uygulanan bir
zulm deil bu. Zaten bu yzden, Yahudi ve srail ile s
railin uygulamalan arasnda zdelik kurmay bizzat s
railin kendisi krklyor.
Bir keresinde Bat eriada bir film izlerken, srail bul
dozerlerinin Araplara ait bir tanm arazisini tarumar ettii
ni grmtm. sraillilerin nne dikilip, Bunu nasl ya
pabilirsiniz? Bu toprak bu halka ait ve kuaklardr bu top
ra onlar iliyorlar, dedim. Karmdaki adam bana, Bu
toprak onlarn deil, buras srail halknn topra, ceva
bn verdi. O anda susamazdm: te siz, srail halk de
yiine snarak baka bir halka bask uyguluyor, herkesin
de srf Yahudilerin Avrupada yaadklanndan dolay ken
di yannzda olmasn istiyorsunuz. Orada ektiiniz acla-
n buraya tayamaz ve onu baka bir halkn mlknn
elinden alnmasnn bahanesi yapamazsnz.
Sannm anti-Semitizm konusunda ok dikkatli deer
lendirmeler yaplmal. Avrupada gemite uygulanan
anti-Semitizmin ve Avusturya ve Fransa gibi lkelerde
yeni anti-Semitizm biimlerinin (srf Yahudi olduklar
iin Yahudilerden nefret edilmesi anlamnda gerekten
anti-Semitik tutumlarn) ortaya k ile, imdi Ortado
uda yaygn ekilde sraile kar beslenen ve genelde Ya
hudilikle ilgili olmayp, srailin bir Yahudi devleti olarak
uygulad politikalardan kaynaklanan duygular kesin
likle birbirinden ayrlmal. kisinin temelleri farkl. Av
rupa anti-Semitizmi teolojik bir kkene sahiptir. Daya
nan Hristiyan teolojisinden alr. say haa gerenler
olarak Yahudilere kar duyulan gvensizlik ve nefretten
beslenir. rnein Katoliklikte de Yahudilerin lanetlendi
i uzun bir tarih grrsnz. Oysa bylesi tutumlar, Ya
hudilere ehl-i kitaptan gzyle baklan slamiyette yok
tur. Suudi Arabistan ve Msr gibi lkelerde Avrupadan
gelen The Protocols of the Elders of Zion benzeri anti-Se-
mit risalelerin yerden yere vurulduu dorudur. Fakat
byle durumlara nadiren rastlanr ve temeli de klasik Av
rupa anti-Semitizminden farkldr.
ekilen aclar nasl llebilir ya da kyaslanabilir?
Aclan kyaslamaya kalkmak iren ve kabul edilemez
bir durum. Onlarn Filistinlilere yaptklan, Yahudilerin
balanna gelenlerin ayns demek kesinlikle doru bir
yaklam deil. Yahudilerin maruz kaldklan hunharca bir
zulmd ve gerekten ei benzeri yoktu. Fakat te yan
dan, bu gemi, Filistinlilerin sraillilerin elinden ektikle
ri korkun cezay ayrmann bir bahanesi olarak da kulla
nlamaz. Bu aclar kyaslanamaz. Tek sylenebilecek olan,
ikisinin de kabul edilemez zulmler olduudur.
Bir Ermeni olarak ben bu meseleye zellikle ilgi duyuyo
rum.
UCLAda bir konuma yaparken bir Ermeni ayaa
kalkp, Ermeni soykrmn Yahudilerin balarna gelen
lerle ya da Filistinlilerin balarna gelenlerle ilikilendiri-
yor musunuz? diye sordu. Ben de niin onlar birbiriy-
le kyaslamam gerekir, diye kendisine sordum. Bunlarn
hepsi korkun tarihsel deneyimler; her birinin kendi z
gll var. Besbelli, ortak ynleri de bulunuyor. nanl
maz sayda ok insan ldrld ve gereksiz yere strap
lar ekti. O olaylarn hepsinin temelinde ayn zulm ya
tyor. Hibiri kabul edilemez ve hibirinin bir daha tek
rarlanmasna imkn tannmamaldr.
2002de len ve aclan nicelie vurmann anlamsz ln
dan bahseden yazar ve air June Jordan hatrlyorum.
June Jordon doru sylemi. Aclar nicelie vurmak
anlamnda kyaslamalara gitmenin varaca bir yer yok.
Ya Afrikal Amerikallarn ektikleri straplar ne olacak?
Benim son zamanlardaki derslerimde srarla vurgulad
m noktalardan birisi, bu lkede de ok straplar yaan
d ve henz bunlarn resmi dzeyde kabul edilmedii
ynnde. Ben, ac ve strap yaanmam tek bir devir da
hi bulunmadna inananlardanm. Demek istediim, s
traplarn burada balayp, urada sona erdiini kimse
syleyemez. Ac hep oldu. Aclar halklarn (Ermenilerin,
Yahudilerin, Filistinlilerin) deneyimlerine kaznd ve hi
kimse ortaya kp, Tamam, acdan yeterince bahsetti
niz, artk baka bir konuya geelim diyecek durumda
deil. imdilerde birok insan klelikten, Holokosttan,
Ermeni soykrmndan bahsederken buna benzer eyler
sylyor. Oysa bir eyin ne zaman balayp ne zaman
bittiini gsteren bir takvim yok. nsanlarn hayatlarna
zorla sokulan arpklklar, birok kuak fiili aclar ek
tikten sonra bile hl devam ediyor. Bu tr olaylara bir
balang, bir orta dnem ve bir son atfetmek ok g.
1915te Ermeniler yzyln ilk krmnn kurban oldu
lar. Stephen Kinzer birka yl nce Ermenistan Asla Unut
maz, Belki de Unutmak balkl bir makale kaleme ald.19
Makalenin genel havas unutun artk dorultusundayd.
Bu yazya hemen hi karlk veren olmad, zerinde hi
yorum yaplmad. Peki, ya Kinzer, Yahudilerin de gemi
lerini unutmalarn teklif etmi olsayd...
Benim bamdan buna ok benzer bir olay geti. Yl
1988di. New Yorkta Michael Lemern dzenledii bir
Tikkun Konferans vard. Ben ve dostum brahim Ebu-
Lughod, Michael Walzerla bir paneldeydik. Bir kzgnlk
annda Walzer unlar syledi: Tamam, sizin de devleti
niz olsun, bu durumda gemi zerine kafa yormay kese
lim. Sizin devletiniz olsun, bizimki olsun ve bu i bitsin.
O noktada dinleyiciler arasnda bulunan ve yzn hi
unutmayacam bir kadn (ad Hilda Silversteind) fke
iinde ayaa frlayp, Walzerin yzne bararak, Sen
hangi cretle bir Filistinliye bize gemiimizi hatrlatmay
brakmasn syleyebilirsin; sen ve ben, btn dnyaya
her frsatta nasl aclar ektiimizi hatrlatan, insanlardan
asla unutmamalarm isteyen bir halka aitiz, sen ne cretle
19) Stephen Kinzer, Armenia Never Forgets. Maybe It Should, New York
Times, 4 Ekim 1998, s. 4: 16.
bir Filistinliye unutmaktan bahsedebilirsin, dedi. Biz ha
trladmzda ve unuttuumuzda bu karan kendimiz iin
verebiliriz, ama bir halka bunu syleyemeyiz. Bence bu
gn Yahudilerin kp, ister srailli ister Amerikal olsun
lar, Kendinizi kurban olarak gstermekten vazgein, su
u nce kendinizde arayn, demeleri dayanlmaz bir ey
dir. Ne yazk ki, bu sylediimle ayn tonda konuarak,
Emperyalizmin ve Siyonizmin ktlklerinden bahsedip
durmay keselim, nce kendimize atmz yaralardan
bahsetmeye balayalm, diyen ok sayda Arap entelekt
el var. Fuad Acemi ve Kenan Makiya gibileri mesela. Bu al
aka tutumu taknp, byle syleyenlere koyu bir hn
besliyorum. nsanlann uradklan felaketlerden kendileri
nin sorumlu olduu samalklann sralayp duran neo-
muhafazakr anlaya yle uygun dyor ki bu tutum.
Sanki emperyalizm hi olmam gibi, sanki oyknmlar
hi yaanmam gibi, sanki etnik temizlik diye bir ey
dnya yznde hi grlmemi gibi.
ek yazar M ilan Kundera, Gln ve Unutuun Ki
tab adl eserinde, nsann iktidara kar mcadelesi, haf
zann unutmaya kar mcadelesidir, diye yazyor.20
Benim imdilerde verdiim dersler de Filistinin dene
yiminde hafzann ne denli nemli bir yer tuttuuna ia
ret ediyor. Bizimki rgtl bir hafza deil, nk bizim
bir devletimiz, rgtl, merkezi bir ynetimimiz yok.
Ama her Filistinlinin evine, 1948den sonraki nc
kuan evine girdiinizde, evin urasna burasna yer
20) Milan Kundera, The Book of Laughter and Forgetting, gev. Aaron Asher
(New York: HarperPerennial, 1999), s. 3.
letirilmi, varlmzn grece eksiksiz olduu bir dne
min hatralarn korumay amalayan ev anahtarlar,
mektuplar, tapular, tabelalar, fotoraflar, gazete kupr
leri gibi nesneler grrsnz. Hafza, kimlii korumaya
yarayan gl bir kolektif aratr. stelik yalnzca resmi
anlatlar ve kitaplarla deil, gayri-resmi hatralarla da
nakledilebilir. Tarihte silinmeye kar balca mevziler-
dendir. Bir direni aracdr.
Filistinin argo dilinin yansmalar nc ve drdn
c kuaa kadar gelmitir. rnein benim New Yorkta
byyen olum Arapay sonradan renmitir. Yine de
onun konumasna tank olsanz, bykbabasnn vur
gularm fark edebilirsiniz. O bunlar benden duydu, bir
likte konutuumuz baka Filistinlilerden duydu. Dola
ysyla, konumann kendisi, etkili bir hafza tabletidir ve
devaml olarak gncellenip kullanlmas gerekmektedir.
Bu sayede gemii bugne ve gelecee tayabilir, hafza
nn bir ukurun dibinde kaybolup gitmesini nleyebili
riz.
Hafza hakknda bu noktaya iaret etmek iin genellikle
edebiyatta kaz almalarna giriiyorsunuz. Borges sizin
tarttnz bir yk yazmt: Funes, Onun Hafzas.21
Sizin deindiiniz baka bir hikye, Kafkann Ceza Kolo-
21) Jorge Luis Borges, Funes, His Memory, Collected Fictions, fev. Andrew
Hurley (New York: Penguin, 1999), s. 131-137. Aynca bkz. Unresolved Ge
ographies, Embattled Landscapes, Edward W. Saidin konferansi, Hampshi
re College, Amherst, MA, 17 Eylel 1999.
22) Franz Kafka, In The Penal Colony, The Complete Stories (New York:
Schocken, 1995), s. 140-167. Aynca bkz. Edward W. Said, Punishment by
Detail, Al-Ahram Weekly, 8-14Agustos 2002).
O konuda Amerika Birleik Devletlerinde, hatta Bat
Avrupada hi kymet verilmeyen bir eyi tanmlamaya
alyordum. Kafkaya deinmemin sebebi, sraillilerin
Filistinlilere uyguladklar basklan aynntlanyla ortaya
koymak. Bir aygtn sabahtan akama kolektif iradeyi
krmasn, yaama arzusunu yok etmesini nasl tasarlar
snz? Kafkann ortaya koyduu ey buydu. Okula git
mekten ie gitmeye ve arya kmaya kadar Filistinlile
rin hayatlannm her adm srail ordusu tarafndan d
zenleniyor. Her seferinde kontrol noktalanndan geme
niz gerekiyor. Acil bir durumda hastaneye gitmek isti
yorsanz da saatlerce kuyrukta beklemek zorundasnz.
nsanlar kuyrukta hayatlann kaybediyorlar. Okullar her
vesileyle kapatlyor. Sadece Bat eriada yzlerce kon
trol noktas var. Gazze tarafndan elektrikli itlerle ta
mamen evrelenmi, drdnc taraf da deniz olan dev
bir hapishanedir. Bombalama, evlerin yklmas, tanm
arazilerinin tahrip edilmesi, kylleri topraklanndan
ayran itin ina edilmesi, gen erkeklerin hapse atlma
s -btn bu yollarla Filistinliler aalanmakta ve ceza-
landnlmaktadr.
Ceza Kolonisi hikyesinde Kafka, fantastik bir i
kence makinesinin -insan vcudu zerine ine ulanyla
yaz yazmay da ieren aynntl tekniiyle- icat edilmesi
nin sonunda onu kullanan da, icad yapan da nasl ken
di kskacna aldn anlatr. Ben ayn durumun sraillile
rin bana geldii kansndaym. srail ordusu da Filistin
lileri bask altnda tutup onlara boyun edirmekte kulla
nlyor, fakat aslnda bu durum, sadece nlerine kar
lan devasa engellere ramen hayatta kalmay baardkla
r iin kahramanca zafer kazanm saylabilecek Filistin
lilerden ziyade srailliler adna daha incitici sonular do
urabilir.
Bahsettiiniz hafza delii, akla hemen George Orwelli
getiriyor. Srgn zerine Dncelerde Orwell zerine
kaleme aldnz Kpekler Arasnda Turizm balkl bir
yaznz var.23
Bence Orwell, rnein Wigan skelesi Yolunda24bah
settii madenciler gibi, an strap ekenlere kar hassa
siyeti ve ok keskin gzlemleriyle karmak yapda bir
adam. Emperyalizm dneminde insann zalimlii konu
sunda aynntl bir ekilde yazan ilk kii oydu. Ama ayn
zamanda, betimledii eylerle arasndaki mesafesini ko
rumu biri. Katalonyaya Selamdaki dnda, herhangi
bir hareketin parasna dahil olduunu gsteren en ufak
bir kayt yok.25Sadece sonraki yllann, bazlannn e
cinsel ve Kzl olduunu dnd etrafndaki insan
lardan nefret etmesine yol aan bir paranoyayla geirmi.
Yazlanna, insanlan sevmeyii ile adaletsizlie fkesini
olaanst biimde harmanlanyan bir dil hakim. Yine
Orwell, koyu bir ngiliz tutkunuydu. Ona gre, dnya
nn merkezi ngiltereydi. Ne Kzlderililere, ne Siyahla
ra, ne de Yahudilere sevgi duyard. Aslnda o bir anti-Se-
23) Edward W. Said, Tourism Among the Dogs, Reflections on Exile and
Other Essays (Cambridge: Harvard University Press, 2002), s. 93-97.
24) George Orwell, The Road to Wigan Pier (New York: Harvest Books,
1973).
25) George Orwell, Homage to Catalonia (New York: Harvest Books, 1987).
mitti, yine sonradan ortaya kt gibi hayli anti-Siyonist
bir tavr da vard.
Onun dnyasnn merkezi ngiltereydi, ama imparator
luun ileyiine kar ciddi eletiriler yneltiyordu. Polislik
yapt ve bir idama tanklk ettii Birmanya deneyimleri
bu yndedir mesela.26
Evet, adaletsizlie kar duyarlyd, ama -bana sorar
sanz- sadece ok snrl bir kapsamda. Ben Orwell oku
yan birinin, heyecana gelip de kurtulu istei ya da z
grlk arzusuyla yanp tutuaca kansnda deilim.
Onun tarz, insanlarn nne yeni umut kaynaklan sun
maktan ziyade, tehir etmeye ve saldrmaya yatkn. Bir
taban hareketiyle hayatnda temas kurmam insanlar
dan birisi, hibir zaman kendisini bir genel davann par
as hissetmemi. Kendi iine kapanan, tekine kar
nefrete viaran bir dmanlkla hareket etmi hep. Bunu
1984'te en mkemmel haliyle grrz. 1984'te herkes
potansiyel bir dmandr.27
Orwellin son eseri olan 1949da yaynlanan bu roman,
gnmzde Bushun ynetiminin sivil zgrlkleri hedef
alan saldrlan ve bir kalc sava ana girildiinin ilan
edilmesi balamnda zikrediliyor.
Orwell haklyd; gittiimiz istikamet bu ynde. Ama
tekrarlyorum, Orwell bu kapsamda bize bir alternatif
26) George Orwell, A Hanging, Essays, ed. J ohn Carey (New York:
Knopfverymans Library, 1996), s. 16-20.
27) George Orwell, 1984 (New York: Knopf, 1992).
gstermiyor. Orwellc bak kasvetli ve kstl bir bak.
Onun umutla, zgrlkle, eletirel balanmayla, insan
lar arasnda birlik olmayla ya da dayanmayla bir tema
s, alverii yok. nsann ilerlemesi fikri onun ufkunun
ok tesinde bir ey.
Onvelln spanya Savandan aktardklarna yer ver
dii Katalonyaya Selamdan sz ettiniz. Bu bana, 1937de
Alman hava kuvvetlerinin Bask blgesindeki Guemicay
bombalamasn hatrlatt. Birlemi Milletler binasnn giri
inde, Picassonun nl tablosu Guemicasnn bir repro
dksiyonu aslyd. ronik biimde bu tablo yerinden kald
rld. Anlalan o ki, kesilen balar ve uuan uzuvlarla sa
van betimlenmesi, Irakn yerle bir edilmesini tartp du
ran insanlara ar gelmi.
O resmin yerinden kaldrlmasnn ilk sebebi, Colin
Powelln Gvenlik Konseyinde konumak zere BM
merkezine geliiydi. Savan yol aabilecei hasarlar ve
deheti hatrlatan her eyin kaldrlmas gerektii ynn
de yaygn bir kan hakim imdilerde. Her ey sterilize
edilmeli ve CNN tarz bir yayncla dnmeli: Sava in
sani bir deneyim deildir, elektronik bir deneyimdir!
Grp izlediiniz eyler, bir savan dehetini ok uzak
ta bir manzaraya eviren stn ve muzafferane silahlar
dr. Bence bu, insanlar savan kendimize ya da bakala
rna fazla zarar vermeden srdrlebilecek bir etkinlik
olduu fikrine altrmann bir yolu.
Bakalarnn bana gelirse de tali hasar denip geili
yor.
Kendinizi o hasar grmek zorunda bile hissetmiyor
sunuz.
Arapada hikye anlatc karlnda kullanlan sz
ck hakavati. Siz Amerika Birleik Devletlerinde, Filis
tinin hikyesini anlatma balamnda bir hakavatisiniz.
Yllar getike sizin hikye anlatcl lugatna yeni bile
imler, yeni yaplar, yeni yorumlar soktuunuzu grdk.
Benim gzmde asl artc olan, Filistinin hikyesi
nin kalcl, birok ekle brnebilmesi; stelik bu, biz
devletsiz ve srgn bir halk olduumuz iin rgtl bir
hikye deil. Hikye mmkn olan birok ekliyle,
mmkn olduunca tutarl ve etkileyici bir biimde, her
an kaybolabilecei korkusundan dolay stne titreyerek
anlatlmaya devam edilmek zorunda. Bu noktada ente
lektele den rollerden birisi, hikye anlatmaya katkda
bulunarak, aclarn gerek niteliini hatrlatarak ve bir
halktan bahsettiimizi unutturmadan bir kar-denge
salamak. Herkes bilsin, burada sz konusu olan soyut
lamalar deil.
Ocak 2003n sonlarnda Columbia niversitesi, Bir
Ulusun Hayalleri adndaki bir Filistin film festivaline ev
sahiplii yapt. Festivalde gsterilen filmlerden birisi, The
Nationm gnmz sinemasnn en olaand yazar/ak
tr/ynetmenlerinden biri28diye nitelendirdii Elia Sley
28) Kutsal Direni, ynetmen: Elia Suleiman (New York: Avatar Films,
2002).
mann Kutsal Direniiydi. Sinema siyasal bir davay sr
drmekte bir ara, bir yntem olarak kullanlabilir mi?
Kesinlikle kullanlabilir. Festivali Iranl bir meslekta
m olan, Ortadou Dilleri Blmnden Hamid Dabai
dzenledi ve yaklak 70 film gsterildi. Festivalin en et
kileyici yan, her filmde salonlarn tamamen dolu olma
syd. Hatta yer yer darda kalanlar oldu. Birok kii di
ledii filmi izleyemedi.
Elia Sleymann filmini olaand klan ve hakl ola
rak dikkatleri stne ektiren zellii, szcn asl an
lamyla militan bir film, bir propaganda filmi olmas de
ildi. Bilakis, Kutsal Direni fazlasyla Buster Keaton ya
da Jacques Tati tarznda, ok alt perdeden akan, satirik
bir filmdir. srail askerleriyle Filistinlilerin gsterildii
uzun sessizlik anlaryla grntler vardr. Filmde igal
deneyimi szcn klasik anlamyla strapla deil, mi
zahla anlatlr. Sannm filmin en kayda deer zellii,
zerinde titizlikle allm olduu hemen anlalan ve
geliigzel izlenimi veren rastgeleliidir.
Kutsal Direni Oscara aday olmak zere Akademiye
gnderilmiti. Sonra ne oldu?
nce yabanc filmler kategorisine alnd, fakat sonra
Motion Picture Academy, Filistin adnda bir lke bulun
mad iddiasyla bu karar geri ald.29Bu yzden filmi de
izleyemediniz. Ancak bu tipik bir durum. Hikyesi Mah-
mud Derviin kimlik kartyla ilgili iirine kadar uzanr.
29) Stuart Klawans, The Eastem Front: Films of the Present Conflict, Na
tion, 10 ubat 2003, s. 34.
ou Filistinlinin kimlik kartnda, milliyeti olarak Filis
tin adna yer verilmez; milliyet hanesine belirsiz diye
yazarlar. Gnmzde Filistinlilerin stats budur. Filis
tinin var olduunu herkes bilir, ancak bazlar belirsiz
diye geitirip bunu kabul etmeye yanamazlar.
Bugnk medyada, emperyalizmin ve savan aka
kutsandn, Amerikan gcnn yceltilip parlatldn
gryoruz.
Michael Ignatieff, Max Boot ve George Will gibi insan
lar, bakalarnn dncelerini yanstan kiiler rolne so
yunuyorlar. Oysa onlar sadece imparatorluun mazereti-
leri. Kald ki emperyal gr kendileri oluturuyor deil
ler; sadece bu grlerin pekitirilmesi ve ilenerek geli
tirilmesinde ie yaryorlar. Yani, bu grlere bir tr ente
lektel klf giydiriyorlar. Oysa hibiri zgn bir dnr
deil. Hepsi sistemin rn; sistem, Amerikan deerleri
namna gerekleen plak saldn eylemlerini cilalamak
iin onlan kullanyor. Ama Joseph Conradm dedii gibi:
Yeryznn fethi ... gznz ona ok fazla dikerseniz
btn gzelliini kaybeder. nk, bizimkinden daha
koyu tenlere ve daha yass burunlara sahip insanlann
topraklannn ellerinden alnmasn gerektirir.30
Conradn devrinde emperyalizmin dayana Beyaz
Adamn Klfeti diye adlandrlyordu; bu, medeniletirici
bir misyondu. Bugnse terrizmle sava deniyor.
30) Joseph Conrad, Heart of Darkness (New York: Penguin, 1999), s. 31.
simlendirme ayn: terrizmle sava ve demokrasi
kavgas. Bush, ktlere kar iyilerin kavgasn verdii
miz, demokratik deerleri, Amerikan deerlerini btn
dnyaya yayacamz iddiasnda. Her imparatorluk iki
ey yapar: Kendisinin, bir, gemiteki imparatorluklara
benzemediini vurgulayarak, iki, yakp ykmakla asla
alakas olmadn ileri srerek, baka halklara aydnlan
ma ve uygarlk, ban ve ilerleme getirecei vaadinde bu
lunarak yola koyulur, ama fiilen sylediklerinin tam zd-
dm yapar. Elbette imparatorluun mazeret buluculan
bunlan asla aka dile getirmezler, onlann gznde fet
hedilenler daha aa halklardr. Nitekim bu yzden,
dnyada harika olan ne varsa onlara bizim tarafmzdan
gtrlecektir! Bu iddialar Conradm devrinde, yz yl
nce de rahatlkla dile getiriliyordu, imdi de ayn rahat
lkla ortaya atlyor.
Bugnn emperyalistlerini cesaretlendiren ey ne sizce?
Sebeplerden birisi, gl biimde rgtlenmi ve tu
tarl biimde harekete geirilen bir kar-gcn bulun
mamas. Ben ahsen bu durumun salt Sovyetler Birli-
inin yklmasna balanmasndan yana deilim. Bu ay
n zamanda, orada buradaki birka istisna dnda, ente
lektel snfn bir baarszl. O kadar ok hizipleme,
ylesine bir sekterlik var ve tanmlarla kimlikler zerine
nasl incir ekirdeini doldurmayacak kavgalar yaplyor
ki, Aim Csairein vurgulad ekilde insanlar nemli
olan hedefi, zaferle randevuyu, zgrlk, kurtulu ve ay
dnlanma uruna mcadele eden btn insanlarn bira-
raya gelip toplanacaklar o byk meydan idealini gz
den kaybediyorlar. phesiz bu baarszln kaynakla
rndan birisi, Amerikan pragmatizmi ve dilsel analizi ile
Fransz yapskmclnn ok nemli rol oynad
post-modernizm denen illet. Entelektel snf, aydnlan
mann ve zgrlemenin byk anlatlarndan kopmu
durumda. Jean Baudrillard bize o gnlerin mazide kald
n anlatyor.
Baka bir can alc sebep, temsili demokrasinin baa
rszl. Bizimki -ve ngilteredeki- gibi iki partili bir sis
temde dier parti her zaman muhalefetin deil, oyunun
doal paras olur. Muhalefet fikri formel siyaset sahne
sinden tamamen silinmitir. Muhalefet artk baka yerle
re konmutur -niversiteye, kiliseye, ii hareketine, vb.
Bence bu kolektif bir mcadeledir. Tepedeki birtakm in
sanlarn ya da entelektel yldzlarn herhangi bir ekil
de kotaracaklar bir ey deildir. Gerek bunun tam ter
sidir.
Thomas Friedman 13 ubatta The Charlie Rose
Shovvda ok ilgin bir noktaya deindi. Dedi ki, Irak ok
az Amerikalnn hakknda bilgi sahibi olduu bir lkedir.3
Rose da buna hi deinmeyip bir sonraki soruya atlad. Ben
bu saptamann gerek durumu ele veren bir cmle olduu
kanaatindeyim.
31) Thomas Friedman, Thomas Friedman on Iraq and the UN, Charlie
Rosela rportaj, PBS, The Charlie Rose Show, 13 ubat 2003:
http:/ / www.charlierose.com/ archives/ archive.shtm.
Bence bu, Friedmann ABDnin fiilen hakknda hibir
ey bilmediimiz bir lkeye kar sava seferberliine gi
ritiini vurgulamamasndan bile daha aklayc.
Mzik sizin kimliinizin bir paras olduuna gre, bu
rada baz mzikal benzetmelerde bulunabilir miyiz? Byk
okuluslu irketlerin ynlendirdii medya ve byk lde
eitim sistemi, birok Amerikaly farkl notalar ayrt et
melerini engelleyecek kadar sarlatrd m dersiniz?
Dorusunu sylemek gerekirse, insanlarn zmle
me yetileri krlemi ve dumura uram halde. Bunun
sonucunda, iin kolayclna kap nlerine konan her
eyi annda yutuveriyorlar. Her konunun karmak ve
farkl ynler barndrabileceini akllarna dahi getirmi
yorlar.
Plutarkhos bir zamanlar, mzikte uyumu yakalamak
iin ahenksizliin peine dmek gerektiini sylemiti.
Adomo, mziin gerekte en iyi ekilde ahenkle de
il, ahenksizlikle anlalabilecei kansndadr. Bence bu
sz zerinde durmakta fayda var. Mzii ilgin klan,
ahenksizlik ile ahenk arasndaki dengedir; bir parann
arl daha ziyade uyumsuzluktan beslenir.
Kendinizden bahsetmekten pek holanmadnz biliyo
rum ama, Edward W. Said olmann size nasl bir klfet ge
tirdiinden bahsedebilir misiniz biraz? Biliyorsunuz ki gz
ler hep sizin zerinizde; her admnz, her sznz dikkatle
takip ediliyor. Bu sizi yoruyor mu? Vaktinizi sadece piyano
alp iyi tenis oynayarak geirmeyi arzu eder miydiniz?
215
Byle bir arzuyu ok ender duyarm. Kendimi genel
likle ok fazla ey dnemeyecek kadar megul ve tela
l buluyorum. Yllar nce bakalarnn benim hakknda
ne dndklerine fazla kafay takmamay renmitim.
imdi de, zellikle hastalmdan dolay, gnm dolu
dolu geirmeye almak bana yetiyor. Zayf dmeme ve
birok varta atlatmama ramen, salkl bir gn geirme
ye almak iin ok fazla aba harcyorum. Bu durumda
tek odaklandm ey, yapmam gereken en nemli ey
oluyor. Bakalarnn bana hangi gzlerle bakt gerek
ten umurumda deil.
Yersiz Yurtsuz balkl hatratnzda yle diyorsunuz:
Zaman zaman kendimin... hayatmn uyumsuzluklaryla
birlikte... devinim halindeki akntlardan bir yumak olduu
hissine kaplrm. 32
Kendimi btnl olan, tek bir kii olarak dn
myorum. Ben birok farkl eyim. Onlar arasnda bir
denge tutturma kaygm da yok. Kendimi btn farkllk
lar silmeye alan biri olarak grmyorum. Benim gay
retim, farkllklarmla birlikte yaamak dorultusunda.
Salnzla ilgili sorularla karlatnzda hep, nat
lap duruyorum, diyorsunuz.
Gerei bu. ok ey doktoruma bal. O olmasa belki
de drt-be yl nce lm olurdum. Doktorum ok h
32) Edward W. Said, Out of Place: A Memoir (New York: Vintage Books,
2000), s. 295.
nerli bir adam, harika bir hekim ve byk bir bilimci. Bu
sinsi ve zalim hastalkla ba etmekteki mahareti, hayat
kavgam srdrmemde balca esin kaynam. Yaptm
ey bundan ibaret. Hemen ekleyeyim, elbette ki yaama
y seviyorum. Etrafm sevdiim insanlarla dolu. ret
meyi seviyorum. Ba kurduum rencilerimden mthi
enerji alyorum; ama derslerim kesilmi olduu iin bu
gnlerde biraz dertliyim. Neticede, bir akademik toplu
luun mensubu olmak ve zgrlk iin, renmek iin
mcadele ettiini dnen daha geni bir aktivistler ve
insanlar topluluu iinde yer almak, kelimenin gerek
anlamyla gnendirici bir duygu. Sannm istesem de ba
ka trl yaayamazdm.
HARTALAR
ngiliz Mandas Dneminde Filistin
Haritalarn kayna: Filistin Uluslararas likiler al
malar Akademisi Topluluu (PASS1A), The Palestine Ques
tion in Maps: 1878-2000 (Kuds: PASS1A, 2002). Haritalar
iin ayrca bkz. http:/ / www.passia.org.
Filistinde Toprak Mlkiyeti ve
BM Blme Plan, 1947
1948de Boaltlp
srail'in Ykt Filistin Kyleri
Wye Nehri Memorandumu,
23 Ekim 1998

FSsnin Ozfc Blgeleri

(Osfo-ll A ve B blgeleri}

ItraBIn daha fazla yerleim

kumast tasarlanan blgalar
I srailyerleimi, tasarlanan oran
Saptanm doftal kaynaklar
IsnA yerleimi

HMMn Ozarit BQlfldi ri

(0lo-ll A va B
B
bnTfa daha tela yalefim
kuma laaarianan Mgalar
I___I J safl yariaim), tasarianan oan
tkX'i Saptanm doflri kaynaklar
A m i yattoflmi
TABA Grmeleri
Projeksiyonu, Ocak 2001
F M h Antfc bOpteri A S
Wt0M,2QO1
l hak edi len bl gel er
41 yeri afim
%65y
Bat eri a'daki bl nme,
srai l yerleimi ni n says ve
Israi ri i yerleimcil erin oranyl a
(Kuds dahi l )
Tarihle Karlatrma
F llittin 'in SHBl'n
denetimindeki blge, * * * * * *
%43 % 07
Bat arfadafc blOnme,
srail yartaimlariran says
v IsraBI yerteimcilerin oranyla
(Dou Kuds dtfiJ )
Kuds Belediye Snrlar,
1947-2000

w
mutan, 1040-1007
SRAL
IngMz Mandasnda
balacBya smrian, 192^1947
dnn
Anpbebdtymi,
1950-1097
1067*1003 antmdt
Itntf n tmktanA
^^otankg^httii
M mfy* mntrim .
pkssiAi
srail'in Camp Davidde Kudsn Nihai Stat
sne Dair Teklifinin Projeksiyonu, Temmuz
2000
TEEKKRLER
Bu syleilerin baz ksmlar The Progressive, Z Maga
zine, Third World Resurgence ve International Socialist Re-
viewda yaynlanmt. Aynca grmelerin hepsi sesli ola
rak, ABDnin balca topluluk radyo istasyonlar arasnda
yer alan Colorado, Boulderdaki KGNUda yaynland.
1978de ilk yayma balayndan itibaren bu radyoyla ya
kn iliki iinde olmay kendi payma byk bir ans say
yorum. Yine bu syleilerin ikisi Alternative Ra'dioda, bi
ri Making Contact programnda yaynland. 1., 4. ve 5. b
lmler hari grmelerin hepsi ba baa yapld.
Bu vesileyle ayrca, sekin bir editr ve yolda olan
Anthony Arnovea; desteklerinden dolay Santa Fedeki
Lannan Vakfna; haritalar iin Kudsteki Filistin Ulus
lararas likiler almalar Akademisi Topluluu (PAS-
SIA) bakam Dr. Mehdi Abdl Hadiye ve fotoraflar iin
Rebecca Kandela teekkr etmek isterim. Edward Saide
hibir davetimi geri evirmedii iin minnettarm.
Onunla geirdiim vakitler hayatmn en keyifli saatle
riydi.
r
edward said
L _______________________________
"Biz tarihimizin nemli bir ksmnda kapal bir toplum olarak brakldk.
Biz grnmez insanlarz, grnmez bir halkz. Biz hikyemizi anlatmakta,
anlatmzn bilinmesini salamakta pek baarl olamyoruz. Bu yzden bizim
asl ihtiyacmz, rgtl bir kampanya yrtmek. Henz harekete geirilmemi
durumda, olduka geni bir Filistinli diaspora topluluumuz var. Filistin'de,
Arap dnyasnda henz devreye sokulmam pek ok kaynak sz konusu.
"Filistinlilerin (Filistinli entelektellerin yan sra, sradan Filistinli yurttalarn
ve dier Araplarn da) omuzlarnda, barl yaklam brakmamay gerektiren
byk bir sorumluluk duruyor. Filistinliler sraillilere yle seslenmek
durumundalar: 'Biz buradayz, siz de buradasnz. Bu gerei yadsyamazsnz,
bizi de ebediyen bask altnda tutamazsnz. Kendi gemiinizdeki,
bizim gemiimizdeki gereklerden kaamazsnz.'
"Ben kendime ynelik saldrlara pek tepki gstermem. Bunu tamamen boa
vakit harcama olarak grrm. Filistinlilere, Araplara ve Mslmanlara kar
iflah olmaz derecede rk nefretle hareket eden bir dolu propagandist
bulunduunu biliyrum. Oysa onlarn beni srekli saldrlacak biri olarak
grmeleri kendi payma bir tr iltifattr. Hem bu sayede daha ok sayda
insann dikkatini benm almalarma ve yazlarma ekmi oluyorlar.
Bu yzden onlara daha fazla reterek karlk vermeyi uygun bulurum.
Onlarn istedii, benim sesimi kesmem. Ama ben lp gidene kadar
byle bir eyi bouna bekleyecekler..."