YUNAN ve ROMA MTOLOJS

MT (MYTH) NEDR?
Mitler doa glerini ve doast yaratklar vurgulayan hayal rn yklerdir. Mitin
simgesel ve kutsal bir arl bulunmaktadr. Yzyllar boyunca bu ykler birbirlerinden
beslenerek zenginlemilerdir. Balarda bu olaanst anlatlar kulaktan kulaa gizlice
yaylyorken zamanla bunlardan bazs zellikle de yazarlkla uraanlar tara!ndan kayda
alnmlardr.
"nmzde elimizde kalm hemen her yknn yere ve zamana anlatcnn bal
olduu soya gre deien !arkl anlatmlar bulunmaktadr. Bu eit bir eitlilik mitleri canl
ve oulcu ya#maktadr.
Mitler evrenin ve insann yaratl doa glerinin tanrlar tretmesi gibi insann
anlam arayna kutsal denebilecek yantlar da vermektedirler. $m uygarlklar ehirlerinin
kkenlerine ulusal kahramanlarna ilikin baka mitler de retmilerdir.
%lk alarda kltrlerin temelini mitler oluturmu ve o uygarln iinde yaayan
insanlar da bunlar mutlaka renmitir. Bunlarn evrenin bilinmezlii ve cesameti karsnda
i huzuru salamas nedeniyle herkes mitlere inanmtr.
Mitler #aganizmin &ok tanrclk' ayrlmaz bir #aras haline gelmitir. Mitlere
$rke(de tam anlamn vermese de e!sane de denildii olmaktadr.
YUNAN MTOLOJS
YUNAN DN
Yunan dininde ne )ristiyan kiliseleri gibi hiyerarik ve btncl bir tekilat ne sk
skya tanmlanm ve insan hayatnn tm ynlerine n!uz edebilen zorlayc bir inan ne de
*utsal *ita# ve ya bu kita#tan kan bir yasalar btn vardr. +in grevlileri aslnda
ayinleri dzenlemek ve trenlerin Yunan geleneklerine uygun ya#lmasn salamaktan teye
gemeyen yksek memurlardr.
Yunanllar tanrlarnn saysn oluan dnce deiikliklerine bal olarak #ek ok
kez artrmlardr. Yunanllarn tanr saysndaki bu art baka uygarlklarla ve onlarn
tanrlaryla karlatklarnda ar#c bir hale gelmektedir. Yunan #anteonu bu durumda srekli
genilemitir. $arihsel olarak #anteon ,kha kabilelerinden gelmektedir. Bunlara ,khalar
Yunanistan( igal ettiklerinde blgede yer alan yerel tanrlar katlmtr. ,rdndan tm
Mezo#otamya Msr ve ,nadolu tanr ve tanralarnn !arkl adlar altnda da olsa temsil
edildiklerini grrz. Bu durum Yunan kolonilemesi dneminde gereklemitir. $m Yunan
tanr ve tanralarnn dnyaya yaylmas ve !arkl cora!yalarda stnlk kurmas ise
%skender(in !etihilii ile mmkn olabilmitir.
Yunan dininde ayinler bayramlar zamana ve yreye gre deiir ama balca tanrlar
mitler ta#nak ve kurbanlar he#sinde ortaktr.
$anrlar her yerde hazrdrlar her eyi bilirler gerek dnyada kendilerini simgelerle
belli ederler ve #ek ok ilevleri vardr. -ok gldrler doa olaylarndan sorumludurlar
insanlarn eylemlerine yn verirler ya da karrlar. $anrlar yalnzca kiilerin tek tek
yaamlarna karmaz ayn zamanda sitenin &ehir.devlet' yaamna karr. /nlarla ayin ve
dua ile iliki kurulur ceva#lar da rya ve kehanetlerle alnr.
$m g ve cesametlerine karn dorudan doruya $anr ve $anralar da belirsiz ve
kayglandrc *ader(e boyun eerler. $anr ve $anralar t#k insanlar gibidirler. Bu
grnleri ve giyim.kuam ve yaam tarzlaryla olduu kadar aklar sevgileri !keleri ve
dmanlklar gibi kiilik zellikleriyle de byledir. Yunan tanr ve tanralar ile ilgili mitler
ylesine boldur ki bu durum dier ilk a mitolo0ilerinden !arkl olarak onlara byk bir
canllk ener0i ve hareket katmtr.
Yunanllar zellikle kendi sitelerini ve oturduklar yeri koruyan tanrya baldrlar.
,yn tanr hesabna her biri u ya da bu biimde bir betimleme ve ye ilevi kutsamaktadr.
Yunan !else!esinin gelimesi ve ilkel de olsa bilimin ilerlemesi ile aydn ve !ilozo!
kiiler giderek tanrlarn varlndan kukulanr olmulardr. *imileri mitolo0ik anlatmlar
uydurma ve usd sayarak alaya almtr. Bycle nem at!edilmektedir1 byden
bedduadan ve hortlaktan korkulur.
YUNAN MTOLOJS
Metinlerinden ve !igrl antlarndan Yunan dilinin konuulduu to#raklarda M.2. 3.
ya da 4. yz ylda yani )omerik iirlerin bize anlatt dnemle 5#aganizmin6 sonu yani
%sa(dan 7 ya da 8 yz yl sonras arasnda var olduunu bildiimiz olaanst anlatlara ve her
trl e!sane btnne Yunan mitolojisi denmektedir.
Yunanistan(da mitler e#ik.dinsel iirlerden tutun lirik kahramanlk yklerine
olaanst niteliklerin yitirildii tarihsel anlatlara kadar her tre aittir. Bazen tarihle renklenir
ve ehirler ya da aileler iin asalet unvan olurlar. Bazen salt destandrlar. Bazen salt dinin
inanlarn ve ayinlerini glendirmeye ya da aklamaya yararlar.
Yunanistan(da mit aynen dlemin aklla anlatan szn gsterenle kartlk
oluturmas gibi loosla kartlk oluturmaktadr. 9ogos ve mitos dilin iki yars zihinsel
hayatn eit derecede temel iki ilevidir. 9ogos usa uygun anlaml sz mitos &mit' ise hayali
ykdr. Mit bylelikle insan dncesindeki btn akld ksm kendi etra!nda to#lar:
doas gerei btn yaratlarnda sanatla akrabadr. Belki de Yunan mitinin en kavrayc
zellii buradadr: onun zihnin btn !aaliyetleriyle btnlemi olduunu tes#it ederiz.
;debiyatta olduu gibi #lastik sanatlarda da )ellenizm(den medet ummayan tek bir alan
yoktur. Bir Yunanl iin mit snr tanmaz. )er yere n!uz eder. )ava ya da gne onun hayat
iin ne kadar gerekliyse mit de dnceleri iin o kadar gereklidir.
Yunan dilinin bu gn bilinen ilk destanlar Home!os(un l"a#a ve O#"sseia(s geni
anlamyla birer 5mit6tir. %nsan ile insanstnn srekli karm onlarn temel niteliidir.
Yunan destannn z insanlar arasndaki ekimeleri yceltmek ve mit araclyla
bunlarn evrenin boyutlar orannda geniletilmesidir.
MTLER $%E NAS&L ULA'M&'T&R?
%lk zamanlarda mitleri gezgin ve arkc ozanlar &ae#le!' dillendirmitir. Bunlarn en
nemli derleyicisi )omeros kr bir ozan olarak %lyada ve /dysseia(y yaratmtr. ,rdndan
)esiodos ve <indaros gibi sanat.lirik ozanlar gelmektedir. Mitler tiyatro eserlerinde
oynanmtr. =ilozo!lar yerseler de yannda da grnseler mitlere ulamamz iin nemli bir
baka kaynak olmaktadr. )erodotos ve $hukydides gibi tarihiler ile %skenderiye ve >oma
yazarlar da bir baka kayna olutururlar.
MTLERN (ER)LER
Mitler Byk $eogonik Mitler &Yaratla ilikin olanlar' /lym#oslular &<anteon' ve
byk $anrlarn 2yks Byk *ahramanlk 2ykleri ;!sanelemi *iilerin Yaam
2ykleri olarak ayrmlamaktadrlar. Mitlerin ieriklerine ve $anrlarn yklerine
*aynakada belirtilen kita#lardan ulaabilirsiniz.
TANR& ve TANR&(ALAR
YUNANCA ADI LATNCE ADI ATRBLER
TEMSL
ETTKLER
DOAL KUVVET
ve FKRLER
?;@A B@<%$;> *artal asa imek "k $anrs
);>, B@C/
$avus kuu zambak
nar
;vlilii simgeleyen
tanra
,$);C, M%C;>D,
?eytin dal kalkan
bayku
*oruyucu tanra
sava ve ehir
tanras
,</99/C <)/9B@A
/k ve gm yay
lyra
Ek $anrs1 iir
mzik dans ve aydn
durgun ll gc
simgeler.
,>$;M%A +%,C,
/k ve yay geyik
hilal
,vc tanra ana
tanra to#rak ve
bereketi simgeler.
);>M;A M;>F@>%@A
*erykeion kanatl
#abular
)aberci tanr
yolcularn
yardmcsdr.
);<),%A$/A D@9F,C@A -eki ve rs
+emirci tanr her
trl madeni iler.
);A$%, D;A$, *utsal ate
/ca ve aile
erdemlerini
simgeleyen tanra
,>;A M,>A Mi!er mzrak Aava tanrs
,<)>/+%$; D;CGA "vercin
"zellik ve ak
tanras
+;M;$;> F;>;A
Bereket boynuzu
buday demeti orak
Bereket tanras
</A;%+/C C;<$GCGA
G atall asa
&$rident'
+eniz tanrs
),+;A ,%+/C;@A
$arnka##e ad verilen
tanry grnmez
klan balk
Yer alt tanrs
,A*9;<%/A ,;AF@9,<%@A Ylan Aalk tanrs
+%/CYA/A 9%B;> $hyrsos *antharos
$arm tanrs ara#
tanrs
$ablo H Baz tanrlarn adlar atribleri temsil ettikleri doal kuvvet ve !ikirler. $ablo ana
tanr ve tanralar Yunan ve >oma karlklaryla vermektedir.
ROMA MTOLOJS
>omallar gerek anlamda bir mitolo0i yaratmamlardr. ;!saneleri baka uluslardan
zellikle de Yunanllardan alnmadr. $anrsal glerden yle ya da byle ekinirler kehanete
kar ok dikkatlidirler. +inleri bir tr tanrsal szlemedir: *e!i"o!um +i sen #e ve!esin,
+insel her eylem bir belirginlik iinde yrtlmelidir. 2rnein duann ya da kurbann
yneltildii tanrnn ad tam tamna sylenmeli gerekli !ormller kesin bir sessizlik iinde
kelimesi kelimesine tekrar edilmelidir. @urlu ve uursuz gnler zenle sa#tanr duruma gre
o gnlerde kimi ilere izin verilir ya da verilmez. @zmanlar tanrsal istein iareti olan
+u-la!.n #av!an.-la!. /al.0n.n uygun olu# olmadn bildirirler. Datan sevgisi yolunda bir
kimse kendisini 2ller Glkesi $anrlar(na adayabilir bu takdirde o kimse o sava iinde
yaamn yitirmelidir.
1ELENE)SEL TANR&LAR
%lk >omallar her nesnede her canlda tanrsal bir g gryorlard1 bu belirsiz gler
doa olaylarn ve insanlarn eylemlerini ynlendiriyorlard. Bunlar giderek aklk kazandlar
ve bylece tek tek kaynaklar ve akarsular 2.na!(da tanrlarn buldular. ,yn ekilde
budaydan #as hastaln uzak tuttuuna inanlan Ro3ius da bir tanrdr1 4lo!a ve 2omana
da iek ve meyve tanralardr. %m#aratorluk byy# >oma ehirletike srlerin
koruyucular 2ales ile 4aunus koruluklar bekleyen Silvanus ve tarlann snr ta demek
olan Te!minus da kutsanmtr.
Bu tanrlar arasndan gl kiilie sahi# bir ka syrlmaktadr: anus zamanda ve
mekanda her balangcn ve her gei yerinin tanrsdr. ,ile ocann alevi *esta tara!ndan
simgelenmektedir. Satu!nus yl sonu lenlerini ynlendirir.
Aava tanrs Ma!s bir yandan da bitkilerin gelimesini salamaktadr. ;ski yl temsil
eden yal Mars(n kovulmas riteli Bulius Faesar ncesi ay takvimini kullanan >oma(da
nemli olmutur.
>oma !etihleri ,kdeniz dnyasn birletirdike eski aile kltleri ve kamusal kltler
yerlerini zellikle ;ski Yunanistan(dan alnma tanr ve tanralarla yeni kltlere brakmtr.
>omallar bu yeni tanr ve tanralara 9atince isimler koymulardr. &$ablo H'
M2ARATORLU5UN 4AR)L& NAN&'LAR&
>oma en geni snrlarna ulatnda im#aratorluun geni cora!yasn kltrel
anlamda birletirebilmek iin ortak inan yaratmak gerekmitir. m6a!ato!lu+ +7ltle!i
&%m#aratorlarn tanrlara zde saylmas' geni kitlelerce benimsenmemitir. Bu durumda
)elenistik kltr ve gizemli +ou dinleriyle kurulan ilikiler >omalnn u!kunu geniletmitir.
2zellikle eitliki ve lmden sonra dou vaat eden inanlar kleler kadnlar ve askerler
tara!ndan gizli gru#lar iinde st tabakalar kar ksalar da devam etmitir. Mit8!a ve ya
)"3ele kltne girenler bu gru#ta yer almaktadrlar.
+ouda Yahudi to#luluu iinde beliren ta#na ve heykeli olmayan gari# bir din
balangta >omallarca bir Yahudi mezhebi olarak alglanmtr. ,ncak H.!isti"anl.+ hzla
%m#aratorluk yoksullar iinde yaygnlanca bu din ile eski #agan dinler atmaya girmi
yneticiler kimi zaman ho grse de ikence dnemleri birbirini izlemitir. M.A. 7I8 ylnda
%m#arator *onstantin resmen )ristiyanla geinceye kadar bu din bask grmtr. Bu
tarihten sonra ise #aganizmin ortadan kalkmaya baladn ve eski mitolo0iler >nesans(ta
tekrar anmsanana kadar unutulduunu sylemek doru olacaktr.
)AYNA)(A
,adaki kaynakadan Yunan ve >oma mitolo0ilerine ait tm ykleri ve daha geni
bir tanr.tanralar kuan renebilirsiniz:
,ntik Mitolo0ide *im *imdirJ "erhard =ink *abalc Yaynevi H33K
,ntik Yunan(da Aanat ve Mitolo0i $homas ). Far#enter )omer *itabevi ILLI
+inler ve Mitolo0iler Azl.,ntik +nya ve "eleneksel $o#lumlarda Yves
Bonne!oy +ost *itabevi Yaynlar ILLL
;!saneler +nyasnda ,nadolu &,nadolu Mitolo0isi' +erman Bayald Aay Yaynlar
H33M
;ski Yunan(da Aylen ve $o#lum Bean.<ierre Dernant %mge *itabevi Yaynlar H33M
*lasik Yunan Mitolo0isi Ne!ik Fan %nkila# *itabevi H33K
Mitologya ;dith )amilton Darlk Yaynlar H33M
Mitolo0i Azl ,zra ;rhat >emzi *itabevi H33K
Mitolo0i Azl.Yunan ve >oma <ierre "rimal Aosyal Yaynlar H33K
$anrlarn Masallar.Mitolo0inin 2yks Michael *hlmeier Yurt *ita#.Yayn ILLH
$anrlarn 2yks.Mitolo0i +erman Bayald Aay Yaynlar H33K
Yunan Mitolo0isi <ierre "rimal +ost *itabevi Yaynlar ILLO
Yunan Mitleri >obert "raves Aay Yaynlar ILL8
Yunan ve >oma Mitolo0isi Folette ;stin.)elene 9a#orte $bitak Yaynlar ILLI