Professional Documents
Culture Documents
N
M
A
Y
A
D
B
A
T
I
D
O
U
nller : Maya dilinde temel olarak a, e, i, o, u, nlleri bulunmaktadr. Yalnz kt kt, az, ktlak
harcamak kelimelerinde grlen bir nls de bulunmaktadr. Bu nller normal uzunluktadr ve
Trkede olduu gibi seslendirilmektedir. Bu normal nllerin yannda asli uzun nller de bulunmakta-
dr. Uzun nl kullanldnda anlam deimektedir. Uzun nller ykselen tonla ve alalan tonla seslen-
dirilmektedir. Ykselen tonla olan uzun nller a, alalan tonla olanlar aa eklinde yazlmaktadr.
a nls: Geni, dz, art damak nlsdr. Trkedeki a gibi seslendirilmektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ach amak awat avaz kusba koma
ak taze bal baldz tonba yanak
akaan rmak chak ok yalba alak, ksa boylu
a nls: Geni, dz, ksa vurgulu art damak nlsdr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ak trmalamak babal zellik bala nasl
al su han kayn baba tupa sndrmek
almah kutlamak kabah nceki gn ma deil
a nls: Ykselen tonda vurgulu uzun nl. Trkedeki asli uzun a ile ayn sylenmektedir. Bu ses
kelime banda ve kelime iinde kullanlmakta, kelime sonunda bulunmamaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ak yeil, taze kak ate
aktun maara lak grece
antik yardm tan nce
aa nls: a nlsnn alalan tonda syleniidir. a nls gibi kelimenin banda ve iinde kulla-
nlr; kelime sonunda bulunmaz. Vurgusuz alalan tonda uzun nldr.
Kelime banda Kelime ortasnda
aak kaplumbaa baak kemik
aal oul kalaan sarholuk
aax siil taasik tamak
e nls: e nls, Trkedeki gibi ak e olarak sylenmektedir. Daha ok kelime ba ve iinde kulla-
nlr. Kelime sonunda ise hece kknde tek heceli kelimelerde kullanlr. Bunun dnda, ksa vurgulu tonda
sylenen e, e ilei arasnda Trkedeki kapal yi andran e ile haff uzun sylenen ee nlleri vardr.
87
SES BLGS
88
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ep dalak kex g natle masal
et e kexix deitirmek te orada
elmal sulu meyve ses kekelemek xe kusma
e nls: Vurgulu ve ksa bir e sesidir. Kelime ba, ii ve sonunda kullanlr. Kelime iinde yannda
buluna ak e sesinin deta ksaca uzatarak sylenmesine yardmc olur. Kelime sonunda ise sonda bulu-
nan eki vurgulu syletir.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
eesik gsteri keel souk balche bal ikisi
eesk u bah bir kerelik gsteri meex sakal papanche yap iskelesi
ehocheen karanlk teela orada yukache boyunduruk
e nls: Daha ok kelime ierisinde kullanlan bu nl, ksa vurgulu tonda sylenen e, e ilei ara-
snda Trkedeki kapal yi andrmaktadr. Kelime sonunda bir tek ch aa, koru ve petench
tekerlek kelimelerinde bulunmaktadr. Bunun da eviri yazda net olarak tespit edildii hususunda endi-
elerimiz bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ek kirli, leke chen yalnz, tek ch aa, koru
ensik ini, alak keken domuz petench tekerlek
et eit keh geyik
ee nls: Normal sylenen ak e sesine gre biraz daha uzun sylenen bir sestir. Daha ok kelime
kk olduunda bata veya kelime kk ve iinde kullanlmaktadr. Kelime sonunda kullanlmayan bu ses
Maya dilinin asli uzun nllerindendir. Kelime ba ve zellikle kelime kknde kullanlmas da bunun
gstergesidir.
Kelime banda Kelime iinde
eek yldz cheem gemi, bot
eel yumurta keeh geyik
eemen inmek teel kk diken, tel
nls: Maya dilinde nls yalnz kt kt, az, ktlak harcamak kelimelerinde grlr. Baka
yerde sesi bulunmaz.
i nls: Trkedeki i sesi gibi sylenmektedir. nce, dar, dz nldr. Kelime banda, iinde ve
sonunda kullanlr. Maya dilinde sesi bulunmamaktadr bu sebeple kaln nl ile balayan kelimelerde i
sesinin bulunduu ekler geldiinde nl uyumu bozulmaktadr. i sesinin i eklinde yazlan ksa vurgulu
sylenii yannda i eklinde yazlan ksa sylenii ve ii eklinde yazlan ve uzun sylenen ekli de bulun-
maktadr. Bu sesler anlam ayrt edicidir.
Eer i sesi kelime sonuna bir ek olarak gelirse bu ses daha ok i ya da i ye dnmektedir. Bu da
muhtemelen kelime sondaki vurgudan kaynaklanmaktadr. Bu durumlarda anlam ayrt edici zellikte de-
illerdir.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ich i biki gibi si vermek
ikim bayku ipil giydirmek ki maki
ix iemek kaxik balamak tekechi orada
i nls: Normal i sesinin ksa vurgulu syleniidir. Kelime banda sadece iki rnekte kullanlan bu
ses, daha ok kelime iinde kullanlmaktadr. Bu ses kelime sonunda da bir rnekte grlr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ichak : pene chich ku tanil imdiden
icham : koca kinal scak
tzik ekmek
i nls: Kelime banda bulunmayan i nls daha ok kelime ierisinde ve kelime sonunda kulla-
nlmaktadr. Kelime sonunda ya tek heceli kelimelerde, kelime kk nls olarak ya da normal i sesinin
ekin nls olarak bulunduu durumlarda i > i dnm durumundadr. Sonda kullanldnda deta ek
zerindeki ksa bir vurguyu gstermek amacyla yazya geirilmektedir.
Kelime iinde Kelime sonunda
chiik porsuk bayli almak
kiil latif chi az
kiki nee si odun
ii nls: ii sesi normal i sesinden biraz daha uzun olarak sylenen nldr. Anlam ayrt edici bir e
olan ii sesi, kelime banda ve kelime ierisinde kullanlmaktadr. Kelime sonunda kullanldnda uzun
nl yerine, yannda vurguyu gsteren iaretiyle birlikte kullanlmaktadr. Bu da sesin ii eklinde uzun
olarak deil, normal i sesinin vurgulu olduunu gstermek amacyla kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
iik gk yz chiim buday chii yiyecek
iim boa ylan kiin gn hii ovmak
iit dip miis kedi kii minnettar
o nls: Kaln, yuvarlak bir ses olan o, Trkedeki o gibi seslendirilmektedir. Ancak, o sesi o
eklinde ksa vurgulu, oo eklinde ksa vurgulu diftonglu, o eklinde ksa vurgulu ykselen ton ile, oo
eklinde uzun olarak da sylenmektedir. Bu sesler, book koku / bok koku, bonboya / boonboya,
kochgeni/ kooch geni, kok sar/ kook sar, mootz kk/ mots kk,
ox / ox gibi kelimelerde anlam ayrt edici deildir. Bu ve benzeri kelimeler muhtemelen diyalekt
farkll ya da yazya geirmedeki farkl duyulardan kaynaklanmaktadr. Bu rneklerin dnda ise farkl
seslendirilen kelimelerde anlam ayrt etmektedirler.
o nls, kelime sonunda sadece baylo byle, bey yle, chiibo olak, chok scak, choo sil-
mek, telo orada, ko di, po temizlik rneklerinde kullanlmaktadr. Bu rnekler dnda grlmez.
Kelime banda Kelime ortasnda
ok ok, mzrak bolon bol, ok
ol olmak tok sert, kat
otoch oda son son
oo nls: Normal o sesine gre ksa, kesik bir vurgulu oyu takiben kan normal o sesi gibi sy-
lenmektedir. Kelime sonunda sadece o sylenii kullanlmaktadr. Kelime banda iki rnekte bulunan bu
ses daha ok kelime iinde kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ooch ayak bool ekleme
ooch buruukluk booy bulut
kooh pahal
89
Ses Bilgisi
90
Mayalar ve Trklk
o nls: Normal o sesine gre farkll o-u aras bir sylenite olmasdr. Kelime sonunda bulun-
mayan bu ses daha ok kelime ba ve iinde kullanlmaktadr
Kelime banda Kelime ortasnda
op eki kol et veya tavuk suyu
otzil yoksul ton baldr
ox totkok sar ve dilsiz
oo nls: Normal o sesine gre daha uzun sylenmektedir. Kelime sonunda kullanlmayan bu ses
daha ok kelime ba ve kelime ierisinde kullanlmaktadr. Kullanld kelimelere dikkat ettiimizde iki
nl arasnda kalan bir nszn dmesi sonucu diftong sonucu oluan uzun nly ifade ettii grlr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ooch akam yemei kool erkek karde
oohel bilmek poos pus
ook ayak toon dana
nls: nce, geni ve yuvarlak olan bu ses Trkedeki sesi gibi seslendirilmektedir. Bu sesin
vurgulu ya da uzun biimi bulunmamaktadr. Kelime banda sadece li yeni ve tan kar kelimelerin-
de kelime sonunda ise yalnzca kl kapanm kelimesinde bulunmaktadr. Daha ok kelime ierisinde
aadaki rneklerde olduu gibi kullanlmaktadr.
bksa avlamak skl dokumak
kb dal, kol tmks aknlk
klik kapamak tmn pamuk
u nls : Dar, yuvarlak, kaln nl. Trkedeki u sesi gibi sylenmektedir. Maya dilinde u sesinin
ince sylenii bulunmamaktadr. Temel u nlsnn yannda bu ses kaynakl u, , uu nlleri de bulun-
maktadr. u nls kelime sonunda bir tek kumku tencere kelimesinde vardr. Daha ok kelime banda
ve kelime ierisinde bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
uk alamak bul bulmak
ulak dieri, baka chulik nemli
ustik esinti kum kazan, testi, srahi
u nls: Asli u sesine gre daha ksa ve haff vurgulu sylenmektedir. Kelime ba ve sonunda u
eklinde kullanlan bu ses kelime ierisinde uu eklinde bata haff vurgulu ve ykselen tonda sylen-
mektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ub dinlemek buul but, oyluk chu destan, k
ul temel suuk otlak, ayr kuyu a, rg
uy duymak suutal utan lu yayn bal
u nls: Daha ok kelime ba ve iinde kullanlan bu ses kelime sonunda bulunmaz. Normal u
sesine gre alalan tonda haff uzun sylenmektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda
uchih ok nce chuk kmr
ulum hindi kuk dirsek
ur ich salyangoz putz ine
uu nls: Maya dilindeki kullanmna gre asli uzun nl olarak grlen bu uu nls kelime so-
nunda kullanlmamaktadr. Kelime ba ve iinde kullanlan uu sesi dier u seslerinden farkl, anlam ayrt
edici olarak kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
uuk yedi buutz bulut, duman
uukum gvercin kuuch g
uustik esmek puuk bulutlu, tepe
Maya dilinde normal a, e, o, u, ve i nllerinin yannda ksa vurgulu olarak sylenen a, e, u, i,
seslerinin yannda Trkede kapal e olarak adlandrdmz sesinin de e eklinde kullanld grl-
mektedir.
Maya dilinde bu seslerin yannda ykselen tonda a, i, o, uzun nllerinin yannda uu, oo, ii, ee, aa
asli uzun nller de bulunmaktadr.
Maya dilinde ve seslerinin bulunmay da dikkate deerdir.
nl Uyumlar: Maya dilinde genel olarak nller arasnda kalnlk incelik uyumu (dil benzemesi,
palatal harmony) bulunmaktadr. Kelime kknde kaln bir nl varsa (a, o, u) onu takip eden hecelerde
de kaln nller aadaki rneklerde olduu gibi bulunur.
akam direk aluh ormann ruhu multah bunaltmak
akan amca, day boxkay yayn bal bulukluch mancnk
akat aa choxah aksamak, topallamak tunkuluch bayku
akna ayna kopulba : satamak yakunah sevimli
aktantah karlamak tonan alak gnll yuyunak olgunlatrmak
Eer kelime kknde ince bir nl varsa (e, i, ) dier hecelerde de ince nl aadaki rneklerde
gsterildii gibi bulunmaktadr.
bekech ince biki gibi chechil samak
benel dmek bilich kabuk chilibche salkm
keken domuz bilim iaret, belirti ensik ini, alak
keexel deitirme bisik tamak kinbesik incitmek
petench tekerlek pikit yelpazelemek tshik tavada kzartmak
Maya dilinde, nller arasndaki dzlk - yuvarlaklk (dudak benzemesi, labial harmony) uyumu
da bir dereceye kadar grlmektedir. Yani eer kelime kknde dz bir nl varsa (a, e, i) daha sonraki
hecelerdeki nller de aadaki rneklerde gsterildii gibi dz olur.
pekeche yabani otlar chims yan sibitil sr
kelik zgara pitik karmak picitil yelpaze
Eer kelime kknde kaln sradan yuvarlak bir nl varsa (o, u), takip eden hecelerde yer alan nller
ya geni dz (a) kopsah kmek, bkmek tohlah kartmak, polmal satn almak, kultah sayg,
kunlak isteksiz ya da dar yuvarlak (u) nls gelir. bulul ayak, kultun havan, kuytun verimsiz,
tumbuluk sallamak, tunkuluch bayku rneklerinde olduu gibi. Ancak bir kelimenin kknde ka-
ln sradan dz nl (a) varsa, kelime kknde de b, x, k, ve t sesleri bulunduunda ikinci hecede kaln
sradan dar yuvarlak (u) nls gelebilir aktub balgam, aktun maara, kakunah actrmak, paxul
alacakl, sabukan kese, salkun hakaret etme, takuntah depolamak, yakunab sevmek rnekle-
rinde olduu gibi.
Maya dilinde dudak uyumu ileri derecededir. Trk lehelerinden Yakut, Altay ve Krgz Trkelerinde
grlen yuvarlaklama (labial atraction, dudak ekerlilii) bulunur. Yani bir kelimenin ilk hecesinde yu-
91
Ses Bilgisi
92
Mayalar ve Trklk
varlak (o,) bir nl bulunursa onu takip eden hecelerde de genellikle aadaki rneklerde gsterdiimiz
gibi yuvarlak nl bulunur.
bolon bol, ok, nokoy bulutlu skl dokumak
chotob anahtar otsol ykn haffetmek tmks aknlk
chokoh ocak polom tccar tmn pamuk
koxol sivrisinek knn bakmak
nl uyumunun bozulduu haller: Maya dilinde ve nlleri bulunmamaktadr. Bu sebeple ye-
rine i ve yerine u sesleri kullanlmaktadr. Bunlarn geldii hallerde nl uyumlar bozulmaktadr.
aalaktik beslemek, bytmek bakix vermek, ba chemul gemi yolculuu
abil torun baklik ember, daire chemulil gemi seferi
antik yardm bukintik giydirmek ebtun merdiven
a tial siz chulik nemli sekuntik ok abuk
ain timsah keluk ter kolim erik
nl uyumuna uymayan ekler : Maya dilinde nl uyumuna girmeyen +sah ve +inah yapm ekleri
geldiinde aadaki rneklerde olduu gibi uyumun bozulduu grlr.
balinah baldz, kikunah neelendirmek, belbesah klavuz, nder, bebesah evlen-
me, binsah krletmek, kimsah kasap. +lak yapm ekinin de kexlak temiz rneinde grld gibi
uyuma girmedii grlr.
Birleik kelimelerde uyum bozulur: Maya dilinde Trkede olduu gibi kelime yapma yollarndan
biri de birleik kelimelerdir. alakben cana yakn, chaanbeel yava, akte pamuk balamte kakao,
akbe dn gece, almehen soylu, asil, kapel iki gibi birleik kelimelerde nl uyumu bulunmaz.
Bu durum Trkede de ayn ekildedir.
Alnt kelimelerde uyum bozulur: Maya dilinin kelime hazinesinde, kendi yapsnn dnda kelime-
ler bulunmaktadr. Bu kelimeler kanaatimizce baka dillerden dnleme olarak girmi ya da spanyolca
gibi st katman tesiriyle Maya diline girmi kelimelerdir. beya beenmek, bey yle, bitun yap
harc, pian ruh gibi kelimeler bu duruma rnek tekil etmektedir.
nszler : Maya dilinde alts glotal stop olmak zere toplam 21 nsz bulunmaktadr. d, f, v ve r
nszleri bulunmaz. Bu seslerin bulunduu kelimeler baka dillerden alntdr. Aada nszlerin genel
bir tablosu verilmitir.
Dudak Di Damak Di
tmsz p t, k ch ()
glotal stoplar p t, ts, tz, k ch ()
tml b - - -
sonant tml m tz n l
tmsz - ts, s h x ()
tml w - - y
b nsz: Patlayc, tml olan b sesi dudak nszdr. Kelime banda, kelime ierisinde kk
nsz olarak ve kelime sonunda kullanlr. Trkeedeki b nszne yakn olan bu ses iki nl arasnda
biraz yumuaka sylenirken, kelime sonunda neredeyse dmek zere olup ya ok zayf sylenir ya da
hi sylenmez.
P
a
t
l
a
y
(
S
r
e
k
s
i
z
)
n
s
z
l
e
r
S
r
e
k
l
i
n
s
z
l
e
r
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
baak kemik aban yabani otlar eb lek
bekech ince ibin ip hekeb honutluk
biki gibi kabak basur ib bakla
bokan iltihap keebel kmek kb dal, kol
bul bulmak koba gl, rmak kulub boynuz
ch nsz: Glotal stoplardan olan ch nsz, patlayc, di nsz olup sreksizdir. Kelime ieri-
sinde bir tek ichak pene rneinde grlr. Kelime banda ve sonunda kullanlr. Trkedeki sesi
gibidir ancak nefes almyla kesilir.
Kelime banda Kelime sonunda
chak yakalamak ach zsuyu
chel sarn bich ince, zayf
chilib p, dal ech amak, emek
chop bklm ooch buruukluk
chulik nemli toch tamak
chuyul asmak yech emek
ch nsz: Patlayc, tmsz bir di sesi olan ch nsz sreksiz bir sestir. Trkedeki sesi ile ayn
sylenir. Kelime ierisinde sadece chichiik frtna, chichil btnlk rneklerinde grlen ch nsz
daha ok kelime banda ve kelime sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime sonunda
chak ok; yamur aach imen
cheem gemi ich i
chichil btnlk kuch g
chok ok otoch oda
chul kaval tunich kaya
d nsz: Maya dilinde d nsz bulunmaz. Ancak, dsil ol arzulamak rneinde ds, dzoc in
yal deersiz ss eyas rneinde ise dz sesleri vardr. Bu kelimeler de muhtemelen baka dillerden
alntdr.
h nsz: tmsz, damak sesi olan h srekli bir nszdr. Trkede olduu gibi h sesi kelime
banda baz durumlarda treme
73
ses olarak karmza kt gibi, baz hallerde Trkede olduu gibi
k > h ses deiimi halindedir. Maya dilinde kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
hansik beslemek ahal uyanmak aluh ormann ruhu
hax amak bahal benzetme banah batrmak
hem sabann at iz chhal bozulmu buh bayku
hik bakmak sihik vermek kaah ac
hobon alacal sohol p multah bunaltmak
hutul domak tahik dilim soh kuru
j nsz: Maya dilinde bulunmayan j sesi, sadece jaak ol hayret, merak etme, jalachil lider,
jek dal, joil meridyen, juun kat alnt kelimelerinde bulunmaktadr.
k nsz: k nsz Maya dilinin glotal stop nszlerindendir. Patlayc, damak sesi olan k sesi,
sreksiz bir nszdr. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
73 geni bilgi iin bkz. # h tremesi blm
93
Ses Bilgisi
94
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
kal balamak akal su aknts ak yeil, taze
keex gmek bksa avlamak achak yeen
kt kt, az sikil biriktirmek alsak yanmak
kiin gn sukinil saknma bik bkmek
kooch ceviz tsokan mkemmel chok ok
klik kapamak ukah iki sak ekirge, atik
k nsz: Patlayc, tmsz, damak sesi olan k, Trkedeki k nsz ile ayn sylenmektedir. Ke-
lime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
kabah nceki gn bakix vermek, ba chaak akn, imek
keeh geyik bulkum sinek ook ayak
kisin eytan okol uru puuk bulutlu
kook sar pakal kalkan sk beyaz, ak
kukul dalga saka kuyu uustik esmek
l nsz: Trkedeki gibi akc, di sesi olan l srekli bir nszdr. Maya dilinde kelime sonunda
dmek zere olan bir nsz gibi ya zayf sylenmekte ya da hi sylenmemektedir. Kelime banda iin-
de ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
la urada aluh ormann ruhu bal baldz
le yaprak balan pusu kurma chohol akmak
likin dou cholak siil emel alak
lot eleme kelik zgara ikil et suyu
lukum gzel, ho talak dolu tsal sal, sandal
luk amur ulah eklemek ul temel, esas
m nsz: Szc, sonant tml, dudak sesi olan m, Trkedeki m sesi gibi sylenmektedir. Maya
dilinde kelime banda, iinde ve sonunda bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
maax maymun chumuk merkez, orta bakam bayrak
mamak sk allk homah aalamak ikim bayku
meex byk, sakal kamach ene kom bkmek
miis kedi kimen lmek kum kazan
mulkan kenge tamakas delilik sim smk
multah bunaltmak yumut alak gnll uukum gvercin
n nsz: Srekli, sonant, damak sesi olan n,Trkedeki n sesi gibi sylenmektedir. Maya dilinde
kelime banda, iinde ve sonunda bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
namak yksek anak sahip olmak akaan rmak, glet
netsil yararsz chinik atmak bolon bol, ok
nix ini ensik ini, alak chuun sap
nookov bulutlu konoch ene oyan korkak, dlek
nukuch kaln kanan kaan, ynetici sawan sk allk
nuxib yal mani sra ile gemek toon dana
p nsz: Patlayc, glotal stop, dudak sesi olan p Trkedeki p nszne benzer; fakat ksa vurgu-
lu ve kesik sylenir. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
pay ayrmak, ufalamak kapel iki ap krmak
pektsil tiksindirici, iren tipil grnmek tap bulmak
piliz kvlcm topan tomurcuklanma tip artma
puchik dvmek tupa sndrmek top domak
pus kambur, hrg tupan kire xup ayrlmak
p nsz: Trkedeki p sesi gibi sylenmektedir. Patlayc, tmsz, dudak sesi olan p, kelime ba-
nda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
paach arka, srt kopalak akn chop bklm
paklah amar supul frlatp atmak ep dalak
pek sk, pekitirilmi tsipit yzk kop kovuk, esmek
pik pire wipil gmlek sap dal, uzant
poos pus, solgun xuupul kullanc tulup serin
puuk bulutlu, tepe yapaknak dz, przsz xtuup kz karde
s nsz: Trkedeki s nsz gibi sylenmektedir. Szc, tmsz, di sesi olan s, kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
sap dal, kol alsak yanmak as znt
semet saz, kam bisik tamak bus hrg
sis ayaz, souk kasak it, parmaklk is bbrek
sootz yarasa kinsik ldrmek koos ku, doan
sbk barut kusba koma pus kambur
sulan sulanmak ustik esinti us ruh
t nsz: Patlayc, glotal stop olan t sesi, di sesi olup, sreksiz bir nszdr. Trkede kullanlan
t sesine gre ksa vurguludur. Bu ses kelime ierisinde yalnz birleik kelimelerde ikinci kelimenin ilk sesi
olarak, cha tan snav, chun tan ibadet yeri, kikitan vnmek, lob tan irenmek rneklerinde
olduu gibi karmza kar. t nsz daha ok kelime banda ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime sonunda
taan konumak but bunaltmak
tel horoz, yele het amak
tis diki nut darlk
toon dana piit pamuk
tn dil semet saz, kam
tuban suya batrmak, tummak xut kesmek
t nsz: Trkedeki t sesi gibi sylenmektedir. Patlayc, tmsz, di sesi olan t, kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
95
Ses Bilgisi
96
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
taasik tamak atan kar, koca baat balta
teel kk diken, tel chaltal akn et e, eit
tek -e kadar hutul domak suut geri dnmek
tit titretmek satal baygnlk tsit sramak
tok sert, kat suytun kayalk tsut sivriltmek
tos toz yetel ek, yardmc walat elemek
ts nsz: ts nsz tz nszne ok yakndr, hatta zaman zaman biri birinin yerine kullanlrlar.
Szc, tmsz, di sesi olan ts, kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tsa ekimek baatsal yaklamak bits bilemek
tsem dindirmek hatsik blmek, dvmek suts sas, eki
tsit sramak kotsan yuvarlamak taats topal, aksak
tsoocts sa satsik uzatmak uts ho koku
tsu z, su otsot karanlk yats st samak
ts nsz: ts nsz ve tz nszne yakn olmakla beraber sylenite kesik vurgu yoktur. Szc,
sonant, di sesi olan ts nsz, srekli bir sestir. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tsak saymak atantsil koca hats samak
tsek tavsiye etmek hetsmek kucaklamak kuts kaz, rdek
tsits szmek, damtmak otshal phtlatrmak luts olta inesi
tsots sa, yn otsman satn almak ots haffemek
tsuy doan titsa kurnaz yits yosun, kf
tz nsz: ts nsz ve ts nszne yakn sylenir. Ancak, ts nsz gibi ksa, vurgulu ve kesik
bir sestir. Szc, sonant, di sesi olan tz nsz, srekli bir sestir. Kelime banda, iinde ve sonunda
kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tzaak ila hatzutz gzel, ho baatz maymun
tzik ekmek hetzaan yer buutz bulut
tzikik tra olma htzaak erkek doktoru kiir itz kir
tzonik fliz iitzin kk karde piitz pamuk
tzook son, en son petzik ezmek, paralamak putz ine
tzuul el, yabanc wutzik katlamak sootz yarasa
tz nsz: tz, ts ve ts nszlerine yakn sylenir. tz szc, sonant, di sesi olup, srekli bir nszdr.
Kelime ba, ii ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tzaatz iman, iri, byk hatzik blmek hatzutz gzel, ho
tzahik kzartmak naptzah altrma yapmak iitz fdan, reine
tzel taraf otzil yoksul kuutz ttn
tzimin at tintzel bana zel mootz kk
tzootz sa utzkintik dzeltmek sen utz ok gzel
tzolik aklamak yuntzil ormann ruhu utz iyi, tam
w nsz: Trkede ift dudak vsi (w, ) olarak adlandrlan w sesi ile ayn sylenmektedir. Szc,
tml, dudak sesi plan w, srekli bir nszdr. Kelime banda daha ok nl nnde treme ses olarak
grlen bu ses, kelime ierisinde ve kelime sonunda da kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
wach amak, zmek awat avaz chokow scak
weel yel chawak ate, kor isiw cimri
wensik indirmek chowak yksek, uzun paw gem, heybe
wix sidik kawal atlgan, gz pek saw savmak
wotoch ev kewel saklamak, deri xiw iy, ot
wuutsik katlamak sawan sk allk, aalk yahaw kaln iri
x nsz: Trkedeki nsz gibi sylenmektedir. x szc, tmsz, di sesi olup srekli bir n-
szdr. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr. x iaretinin muhtelif eviri yazlarda h sesini de
karlad grlmektedir. Maya dili eviri yazlarnda spanyolcann sistemi kullanldnda x iareti ks
veya syi gsterirken, ngilizcenin eviri yaz sistemi esas alndnda x iaretinin, h veya yi karlad
grlmektedir. Bu sebeple bu harf Trkede s, ve h seslerine karlk verir. Bu iareti xook okumak
rneinde olduu gibi kelime banda treme olarak grrlr, bixi gibi rneinde h, eex eit rnein-
de olarak okunmas gerektiini grmekteyiz. Ancak, xaxak sak ve xak saymak gibi kelimelerde
s olarak m kullanld yoksa bir s> ses deiimi mi olduu aka belirlenememektedir. Kanaatimizce
bunlarn hepsi de Maya dilinde mmkndr.
x sesi kelime banda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr. Ancak, bu iaret, kullanld yere gre
yaygn olarak dir. Muhtemelen azlarda h ve s olarak kullanld grlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
xaxak sak, dzensiz baxalba balamak bakix ba
xek oturacak ykseke yer bixi gibi eex eit, ayn
xiknche mantar ixim tane, tohum ix iemek, sidik
xikmak skmak, dmlemek keexel deitirme koox ko, git
xook okumak popoxkan karnca meex sakal, byk
xuuk dnm noktas waxak sekiz ox
y nsz: Trkedeki y sesi gibidir. tml, di sesi olan y, srekli bir nszdr. Kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
yaax yeil, orman hooyah oyuk ay Tanr
yey yelemek koyil rehin, istek bey byle
yich gz oyan korkak, dlek bolay yrtc
yok yukar puyut rt koy koymak
yuuk geyik suytun kayalk, kudretsiz pay pay, ayrmak
yuyunak olgunlatrmak xayak su kanal az tuy ty
97
Ses Bilgisi
Elimizdeki malzemeler lsnde Maya dilinde tespit edebildiimiz baz ses deimelerini okuyucu-
nun dikkatine sunmak istedik. Maya dilindeki sesler ile Trke ses denklikleri zerinde ileriki bahislerde
duracamzdan burada sadece belirleyebildiimiz birka ses deiikliine yer verebileceiz.
nllere ait ses olaylar:
# i ()>: ensik ini, alak kelimesinden anlalaca zere en fil kk inmek, aa doru hareket
etmek anlamlarndadr. en+sik eklinde tretilen kelime de inmek filinden ini kavramn vermektedir.
Maya dilinde bir de nix ini, nix ini, bayr ekil ve anlamlarnda kelime bulunmaktadr. Burada keli-
me banda bulunan e [# i ()] vokalinin dt grlmektedir.
Vurgusuz orta hece dmesi: chok scak, chokoh ocak, scak ve chokow scak rneklerinde
grld gibi kelimenin asl chokoh - chokow dur. Kelime zerine +il yapm eki geldiinde chokwil
ate olarak tretilen kelimede vurgusuz orta hece dmesi dediimiz ses olay gerekleerek orta hecedeki
o sesi der.
nsz tremeler i: Maya dilinde Trkede olduu gibi baz hallerde kelime balarnda, iinde ya da
sonunda nsz tremeleri olmaktadr. Bunlardan tespit edebildiklerimiz aada verilmitir
# h tremesi: Maya dilinde vokalle balayan baz kelimelerde sz banda # h nsz aadaki r-
neklerde gsterildii gibi treme olarak kullanlr.
ax amak > hax amak; asg > hatsik blmek; em iaret, iz> hem sabann at iz; ook
okumak> xook okumak
74
; ooyah oyuk > hooyah oyuk; ix iemek > hix iemek.
#y tremesi: nl ile balayan baz kelimelerde kelime banda #y nsznn tredii, aada ver-
diimiz rneklerde olduu gibi grlmektedir.
awat avaz > yawat avaz; ech emek > yech emek; its yosun > yits yosun; ich gz >
yich gz; otoch ev > yotoch ev; ox > yox
#w nsz tremesi: w nsz, nlyle balayan kelimelerin bir ksmnda kelime banda treyerek
aadaki rneklerde grld gibi kullanlr.
ach amak > wach amak, zmek; ah / ak akmak > wah akmak; ek dkmek > wekik dk-
mek, yaylmak/ wekil tama, salma; eel yel > weel yel; een inmek > wensik indirmek; ich i,
itaraf > wichil i, ieri; ix iemek, sidik > wix sidik; otoch oda, ev > wotoch ev.
# p tremesi: Maya dilinde, kelime banda # p tremesine u rnekleri verebiliriz. aal oul > paal/
pal oul; ak ak > pak ak.
74 x iaretinin h sesi olarak sylendii durumdadr.
98
SES OLAYLARI
nszlerde Nbetlee Kullanm (Alternans Consonantique): Olduka dzenli bir ekilde, biri biri-
nin yerine geebilen nszlerin durumudur. Bu durum Trkede r > l (gre ~ gle; servi ~ selvi), l > r
(melhem ~ merhem); n >l (fncan ~ flcan) rneklerinde grlr.
Maya dilinde de benzeri nbetlee kullanm vardr. Bunlar s ~ z (pilis ~ piliz); tz ~ ts (buutz ~
buts; kiirits ~ kiiritz; mootz~ mots; wutzik ~ wuutsik)
Gme (Metatez): Trkede karlkl olarak iki sesin, niteliklerinden bir ey kaybetmeden yer
deitirmesi olarak akladmz bu ses deiimi Maya dilinde de bulunmaktadr. Buna kibi gibi > biki
/ bixi gibi; n > m tsimin at, eek > tsinimil binek hayvan rneklerini verebiliriz. Burada dikkat ekici
olan ise Trkede de bulunan gibi > bigi rneinin Maya dilinde de bulunmasdr.
99
Ses Olaylar
Bu blmde daha ok Maya dilinin kelime yapma yollarna dikkat ekmek istiyoruz. Yaptmz a-
lmann mufassal bir Maya Grameri olmadn tekrar hatrlatmakta fayda gryoruz. Eldeki malzeme
erevesinde Maya dilinde kelime tretmelere dikkat ekerek, kullanlan yollar ve ekleri tespit edebildi-
imiz kadaryla rneklerle izaha alacaz.
MAYA DLNDE KELME YAPMA YOLLARI
Maya dilinde Trkedeki kelime yapma yollarnn nerdeyse tamam az ya da ok olarak kullanlmak-
tadr. Maya dilinde fil ya da isim kk ve gvdelerine sondan getirilen eklerle yeni fil ve isim gvdeleri
oluturulmaktadr. Eklerin dnda iki ayr anlamdaki kelime birletirilerek nc anlamda baka keli-
meler tretilmektedir. Yani birleik kelimeler bulunmaktadr. Maya dilinde Trkede olduu gibi tabiat
taklidi kelimeler ile ikilemeler yoluyla da kelimeler tretilmektedir.
Birleik simler: Maya dilinde de Trkede olduu gibi iki ayr kelime birleerek nc bir anlam
tayan bir baka kelime yaplabilir. Bu durumda nl uyumu aranmaz. Bu tr birleik kelimelere aa-
daki rnekleri verebiliriz:
aal ook ayak parma cha bok izinden gitmek
aalnook bilek cha chi bildirmek, adn anmak
aktub balgam cha ik zendirmek
aktun maara cha tan snav
al kaab parmak cha toh intikam
al nok bilek cha tsilib yknmek
al ok ayak parma chak che yok etmek
baax kii ilk gn totkok sar ve dilsiz
Tabiat Taklidi Kelimeler : popok lok fokurdamak rneinde grld gibi Maya dilinde de
Trkede olduu gibi tabiat taklidi yoluyla kelimeler tretilmektedir.
kilemeler Yoluyla Kelime Tretme: chunchumuk yar yarya rneinde grld gibi Maya
dilinde de, Trkede olduu gibi ikilemeler yoluyla kelimeler tretilmektedir.
Ekler Yoluyla Kelime Tretmeler : Maya dilinde Trkede olduu gibi filden fil, filden isim, isim-
den isim ve isimden fil yapm ekleri bulunmaktadr. Ancak, elimizdeki malzeme erevesinde bunlarn
tamamn tespit etme imknmz olmad. Maya dilinde mastar (infnitive) ekli baz hallerde eksizdir
75
. Bu
durumda baz kelimelerin isim ya da fil taban olup olmad hususunda tereddde dtk. Bu tr kelime
75 Geni bilgi iin bkz. Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri bahsi.
100
EKL BLGS
tabanlar * iareti ile gsterilmitir. Aada Maya dilinde kelime treten eklerin tamam ayr balklar
altnda, eklerin grevleri izah edilerek, isimden isim, isimden fil, filden isim veya filden fil yapm ekleri
eklinde ayr bir tasnife gidilmeden, alfabetik sra ile verilmi olup tabanlar yanlarnda gsterilmitir.
-ak/ -ak/ -ah/-ek eki: Bu ek, an olmak>anak sahip olmak; *ban banmak> banah banlm; *
kal kalmak> kalak cansz, ruhsuz; kap kapmak> kapak ifte; xax samak> xaxak sak, d-
zensiz rneklerinde, Trkede AK eki gibi filin tesirinde kalan eitli nesneleri karlayan isimler yapar.
Daha ok filden isim yapmnda kullanlmakla beraber al arlk > alak uysal; naapul dorudan>
naapulak hemen, derhal; tsel yan > tselek omurga, bel kemii gibi rneklerde ise isimden isim yapm
eki olarak da kullanlr.
-ik/-uk eki: Maya dilinde ilek olarak kullanlan bu ek *kl kapal >klik kapanm; kuch g
> kuchik yk, tama; pisboyut> pisik l; seen souk > seenik ksrk; tox pay, hisse>
tooxik blme rneklerinde olduu gibi isim tabanlarna gelerek isim tretmektedir. Ekin nls geldii
kelimenin nlsnn darlk yuvarlaklna gre i/u olarak deiebilir.
Bu ek, Trkede olduu fil tabanlarna gelerek, filin gstermi olduu harekete uram olan, o
hareketten domu bulunan veya o hareketi yapan eitli nesneleri karlayan kelimeler de yapan ilek bir
ektir. chaak kesmek> chaakik kesilmi, kesik; * kal kalmak> kalik kapal; *kan kanmak>
kanik renme, anlama; *kex gemek> kexik nbet, sra; *kos kosmak <kesmek> kosik kesik,
para; sat yok etmek> satik yitik, kayp kelimeleri buna rnek verilebilir.
Ayrca bu ek, chuchuk hkrk rneinde grld zere, Trkede olduu gibi tabiat taklidi
seslerden kelime yapmnda da kullanlmaktadr.
-al/el eki: Bu ek, ak akmak> akal su birikintisi, bataklk; * at atmak> at al cret, demek;*
bax (ayn kkten tremi baxtik oyuncak olduuna gre) fil taban olmal> bax al aka, oyun, elen-
dirmek; chh samak>chh al bozulmu; kex gemek> kexel deime; saw balamak>sawal
dm, birleme rneklerinde grld gibi fil tabanlarna gelerek filden isim yapmaktadr. Ekin n-
ls geldii kelimenin nlsnn kalnlk inceliine gre uyuma uyarak a / e olmaktadr.
Bu ek, chim anta, heybe> chimal kalkan, siper, et e, eit> etel ortaklk; naatzyakn> naatzal
yaklam; tah olgun> tahal piirmek rneklerinde ise isim tabanlarna gelerek isimden isim yapar.
- che eki: Bu ek, *baal yabani, yrtc hayvan> baalche vahi hayvan, *bal bal> balche
bal ikisi rneklerinde, Trkedeki -CI ve -CA ekleri gibi isim tabanlarna gelerek kelimelerin kk ya
da gvdelerinin belirttii anlamlar dorultusunda kelimeler tretir. chem gemi>chemche sal; chilib
p, dal > chilibche salkm, dal rneklerinde ise kltme kavram verir.
- il/ul eki: Bu ek Maya dilinde isim tabanlarna gelerek, edilgen isim ve sfat grevinde kelimeler ya-
pan ilek bir ektir. hoil beinci rneinde sralama say sfat yapmaktadr. Ekin nls geldii kelimenin
nlsnn darlk yuvarlaklk zelliine gre uyuma girerek u olarak da kullanlr. Bu ekin kullanmna
aadaki rnekleri verebiliriz: chem gemi>chemulgemi yolculuu; chuy asma, salkm> chuyul
aslma; ich i>ichil i taraf;niix ini> niixil eilme; yey seme> yeyil seilme.
- in eki: - in Maya dilinde de Trkede olduu gibi isimden isim yapmnda kullanlmaktadr. Bu ek
ok le yemei> okin leden sonra rneinde olduu gibi zaman belirtir. Bu kullanm Trkede
k-n, yaz-n, le-(y)in rnekleriyle ayndr. *iitzin kk kz veya erkek karde rneinde ise yine
Trkedeki tek-in > tigin prens kullanmyla ayn grevde iletilmektedir.
- inah eki: Maya dilinde bal baldz> balinah baldz; *kulk yer>kulkinah yerleme; *yakun
yakn> yakunah sevimli, sevgili kelimelerinde olduu gibi isimden isim yapm eki olarak kullanl-
maktadr
76
.
76 Prof.Dr. Ahmet Bican Ercilasun, eseri inceleme safhasnda, Trke bacanak (< baca+inak) kelimesinin yapmnda da inan- filinden
tremi bir inak ile birleik isim yaplm olabilecei grnde olduunu ifade etmitir.
101
ekil Bilgisi
102
Mayalar ve Trklk
-kil eki: Maya dilinde * pool ba>poolkil imanlama ve *saah ekinme>saahkil korkma gibi
kelimelerde isimden isim yapm eki olarak az kullanlan bir ektir.
- LaK (lak/lah, tak/tah, nak/nah) eki: - LaK aslnda isimden fil yapan -la eki ile filden isim yapan
k ekinin kalplaarak isimden isim yap eki olarak kullanld grlmektedir. Trkede de k-la-k r-
neinde olduu gibi benzeri kullanmlar vardr. Bu ekin aslnn -lak olduu daha sonra ses deimeleri se-
bebiyle nce -lak/-lah kullanmnn sonra da -tak/-tah ve -nak/-nah kullanmlarnn gelitiini syleyebi-
liriz. Benzeri ses deiikleri ve eklerin kullanmlar dier Trk lehelerinde de grlmektedir. -lAr okluk
ekinin Yakut Trkesinde nller ve l sesinden sonra l; m, n, , seslerinden sonra n, y ve r seslerinden
sonra d; tmsz sesler den sonra t olmas gibi. Maya dilinde ekin btn seslerden sonra -lak/-lah biimi
grlmektedir, n, l, y, m, w seslerinden sonra -tak/-tah biimi, -nak/-nah biimi de l, k, h seslerinden
sonra gelmektedir. Bu durum bize Maya dilinde seslerin ayrmalarnn daha dorusu leheleme srecinin
devam ettiini ya da henz leheleme sreci tamamlanmadan donduunu dndrmektedir.
-lak/-lahl kullanmlara rnekler: balk endie>balkalak endieli; *hom deer > homlak de-
erli; kt kt, az> ktlak harcama; *kopal yakalanm> kopalak akn; kux kin > kuxlak
armak; kuy ayrma> kuylak saptrma.
-tak/-tahl kullanmlara rnekler: aktan kar> aktantah karlama; *aan yardm > aantah
yardmc;*an sahip>antah esirgeme; *bal yeme, ime>baltah ime;* ben dme>bentah har-
cama.
-nak/-nahl kullanmlara rnekler: *akak sulu yer> akaknak ya, slak; ay Tanr> ayaknak
parlak; babak helezonik>babaknak geni; sih doma>sihnah yeni domu; * tuk tkrme>
tuknak pis kokulu.
-lik / luk / lok eki: Trkede olduu gibi Maya dilinde de bu ek isimlere gelerek sfat grevinde
isimler yapar. Maya dilinin de ilek eklerinden olan ekin nls geldii kelimenin nlsnn darlk yu-
varlaklk zelliine gre u / o olabilir. Bu ekin kullanmna u rnekleri verebiliriz: bak etraf> baklik
ember, daire; chul nem> chulik nemli; ken dzen> kenlik baml olmak; okol uru, hrsz>
oklik uruluk, hrszlk; *popok tabiat taklidi ses>popoklok fokurdamak *sik sk> siklik iine
sokma, yerletirme; utz iyi, tam> utsilik uzluk, ustalk.
-sik eki: Maya dilindeki bu ek, fil tabanlarna gelerek isim yapmnda kullanlr. u kelimeleri buna
rnk verebiliriz: en inmek> ensik ini, alak; mani sra ile gemek> mansik geme; ok ok, mz-
rak> oksik sunma, araya sokma; pek hareket> peksik hareket etme, sarsma; wen inmek>wensik
indirme.
-sil /tsil / tzil / sol eki: simden isim yapan bu ek, Trkedeki - sIl ekinde olduu gibi yokluk kavram
bildiren sfat grevinde kullanlan isimler yapar. Eldeki rneklerden ekin ilk nsznn geldii kelimelere
gre s, ts, tz eklinde kullanld grlmektedir. Ekin nls ise yine geldii kelimenin nlsne zaman
zaman uyduu grlmektedir. Maya dilinde sesinin olmay bu ekin nl uyumunu bozan ekler sralama-
sna girmesine sebep olur. Bu ekin kullanlna u rnekleri verebiliriz: nets biriktirme>netsil yararsz;
ots haffeme> otzil yoksul; ots haffeme>otsol ykn haffetmek; pek mide bulants> pektsil
tiksindirici.
- tal eki: ak akmak>aktal kaymak, kaydrak; * al arlk>al tal durdurmak rneklerinde grl-
d gibi Maya dilinde filden isim yapan eklerdendir. Ekin -ta ekli ile filden fil yapm eki olduu sonra
l eki ile kalplaarak filden isim yapm eki olarak iletildii grlmektedir.
-yah eki: Maya dilinde *kol it, evirme> kolyah bebei kundaklama; numya felaket>numyah
zme; *sow etkileme>sowyah kar koyma rneklerinde olduu gibi isimden isim yapan eklerdendir.
Maya dilinde isim ekimleri, kelime sonunda gelen, yer ve yn gsteren eklemi ti dnda; ismin
nne gelen u n ekim kelimeleri (edatlar) ile yaplmaktadr: yeetel ile; uti aal iin; yookol
stne, stnde; yaanal altna, altnda; tu yanna, yannda; chumuk ortasna, ortasnda.
okluk eki: Maya dilinde okluk eki -oobdur. Daima ismin sonuna gelerek che aa > cheoob
aalar rneinde olduu gibi okluk kavram verir.
Olmak yardmc filinin Maya dilinde kullanl: Maya dilinde isimler ol- yardmc fili ile de e-
kime girer. Trkede olduu gibi Maya dilinde de ol- yardmc fili, kendisinden nce gelen isimleri
ekime sokarak birer yklem haline getirir. ol- filinin Maya dilinde kullanlna u rnekleri verebiliriz:
*hun dizi, sra> hun ol sakin olmak, sraya girmek; jaak ol hayret, merak etme; *kuxaan sa,
yaamak> kux ol yetimi olma, sonu; *ok oyun>okl aldatmak; *ok alama>ok ol alama;
sis serin, souk> sis ol soumu olma; tsa ihtar etme> tsa ol alarm vermek.
Sor u kelimeler i: Maya dilinin belli bal soru kelimeleri unlardr: baax: ne; bix: nasl; maaxi: kim;
tuux: nerede.
Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri: Maya dilindeki mastar ekillerini vermeden nce oku-
yucunun mukayese edebilmesi iin Trkedeki mastar ekillerini hatrlatmak istiyoruz. Bilindii zere
Trkenin muhtelif lehelerinde mastar ekli deimektedir. mAK biimi Trkiye Trkesi ile, Azer-
baycan, Trkmenistan, Gagauz, Krm, Kumuk, zbekistan ve Yeni Uygur Trkelerinde bulunmaktadr.
mA Trkiye Trkesi ile Karaim Trkesinde kullanlr. I/AG ekli Tuva Trkesinde, - (U)r GA biimi
Karaay- Malkar, Altay ve Hakas Trkelerinde, (i) Yeni Uygur Trkesinde, -/-Uw biimleri, Tatar,
Bakurt, Nogay, Kazakistan ve Karakalpak Trkelerinde bulunmaktadr. Trkenin iki u kolundan biri
olan uva Trkesinde mastar ekli -As ya da iken Yakut Trkesinde daima olup, fil eksizdir.
Maya diline baktmzda karmza farkl biimler kmaktadr.
Eksiz Mastar : Maya dilinde aada verdiimiz rneklerde mastarn (infnitive) eksiz olduu grl-
mektedir.
koy koymak pib piirmek sil svamak
man gemek pok piirmek tsah yakmak
nets biriktirmek puk bozmak tsak saymak
pan ekmek puk dvmek tsak akmak
k / - h eki: Bu mastar ekini ise yanda verdiimiz rneklerdeki grmekteyiz: kalik sylemek,
almah kutlamak, anak sahip olmak, baltah imek, banah batrmak, bisah srmek, temizlemek,
bisik tamak, chaak eilmek, bklmek
103
SM EKMLER
104
Mayalar ve Trklk
-l eki: ahal uyanmak, aktal kaymak, kaydrak, altal durdurmak, banal batrlm baxal oy-
namak, bil kireletirmek, bulhal bunalmak gibi rneklerde ise l, mastar eki grevinde karmza
kmaktadr.
- mak eki: Sadece xikmak skmak, dmlemek ve hetsmek kucaklamak rneklerinde mak eki
mastar grevinde kullanlmaktadr.
- tik eki: Btn fil kk ve gvdelerine gelerek i isimleri yapan bu ek Trkedeki - mA ekinin kar-
lnda kullanlmaktadr. Bu ekin kullanmna aadaki rnekleri verebiliriz.
antik yardm kaaxtik aramak
balantik avlama mentik yapma
beetik yapma oheltik anlama
bukintik giydirme pektik irenme
kanntik sormak ustik esme
Maya dilinde Hece: Maya dili fil ve isimlerin kk ya da gvdelerinin sonlarna getirilen eklerle yeni
kelimeler treten bir dildir. Vurgu daima son hecededir. Alnt kelimeler bu kuraln dndadr.
Maya dilinde anlaml bir btn oluturabilecek nitelikte tek bir nlden oluan hece aa sylemek,
u o rneklerindeki gibi bulunur.
nl ve nszden oluan hece: Uzun nl ya da diftong eklinde iki nl ile bir nsz, al su, aal
oul, ax amur, aax siil, al arlk, ain timsah, eb lek, ul temel rneklerinde olduu gibi
hece oluturabilir.
nsz ve nlden oluan: be sokak, cha yetimek ka ac, su asker rneklerindeki gibi heceler
bulunur.
nsz, nl ve nszden oluan:bal baldz, bon boya, chul nem rneklerindeki gibi heceler de
bulunur.
Maya dilinde asl olarak nl, nl+nsz, nsz + nl, nsz + nl + nsz olmak zer drt hece ekli
bulunmaktadr.
Bu drt hece eklinin dnda alnt kelimelerde ya da x ile h sesinin n ek olarak kullanld hallerde
ift nsz ve nl, nszden oluan hxib erkek, htzo hindi, xkaax tavuk, xnuk yal rneklerinde
olduu gibi heceler bulunmaktadr.
Maya dilinin Say Sistemi: Mayalarda onluk ve yirmilik sistem birlikte kullanlmaktadr. Maya di-
linde cansz eylerin saymnda say zerine peel eki gelir. nce ve uzun vasfara sahip cansz eyalarn
saymnda say zerine tziit eki gelir. Eer yalnz aalar saylyorsa bu sefer say zerine - kuul eki
getirilir. Saym canllar iin ise (insan ya da hayvan) bu sefer say kelimesi zerine tuul eki getirilerek
tasnif yaplr. Bir ve dr t saylarn gsteren hun ve kan saylar cansz saymnda zerine peel eki aln-
ca kelime sonlarndaki n > m ye dnr.
Maya dilinde say sisteminde kullanlan say adlar aadadr:
1 hun 11 buluk
2 ka 12 lahkaa
3 ox 13 ox lahun on
4 kan 14 kan lahun, drt on
5 ho 15 holahun be on
6 uak / wak 16 uak lahun alt on
7 uk 17 uk lahun, yedi on
8 uaxak 18 uaxak lahun sekiz on
9 bolon 19 bolon lahun dokuz on
10 lahun 20 hunkal
40 ka kaal iki yirmi 100 ho kaal be yirmi
50 ho lahun be on 200 lahun kaal on yirmi
60 oox kaal yirmi 400 hun bak bir bak
80 kan kaal drt yirmi 800 ka bak iki bak
8.000 hun pik bir pik
105
sim ekimleri
aal / alik : sylemek; emretmek; t vermek
AAL : decir sylemek, demek, anlatmak; mandar emretmek, gndermek, sevk etmek, yollamak,
y-aalik: sz, kelime; AALIK: decir sylemek, demek, anlatmak; (DM)
aldanca: avutacak, kandracak, gnl alacak ey, sz (DS); ayk: sz verme (DLT); ayl-: sylen-
mek (DLT); aytmak (aymak): sylemek, anlatmak, konumak (DS); ay-: sylemek, Azr.dial., Uyg. dial.,
(ey-g, name) Trk. dial.; y Yak., ayda (< ayt-a) Trk. dial., t- < eyt- (konumak, cevap vermek) ile
ay- ayn kkten gelebilir (Sevortyan); ayt-: sylemek (DTO); ayt-: sylemek (DLT); ayt- Azr. sylemek,
demek, BT. Sylemek, demek (HK)
Trkiye Trkesinde kullanlan sylemek karlnda tarihi ve yaayan Trk lehelerinde aytmak ke-
limesinin, ayn kkten kaynakl ayk, aylmak gibi kelimelerin kullanld grlmektedir. Mayaca, aal
/ alik kelimelerinin ise hem anlam hem de ses deerleri asndan zellikle Trkenin, lehelerindeki
aytmak kaynakl ayl- ile ayn kelime olduu grlmektedir. Trkede barsak > baarsak, kavurma >
kaurma, iy > ii rneklerinde olduu gibi zellikle iki nl arasndaki g, y, v gibi szc seslerin eriyerek
diftonglu ekillerin ya da uzun vokallerin kullanld bilinmektedir. Kanaatimizce aal (< ayal-< ayl-)
sylemek, konumak filinden tretilen alik isim olarak kullanlmaktadr
77
.
aal: oul, erkek evlat ya da kz evlat
paal / pal: oul; ocuk; gen
aal: 1. son oul, erkek evlat, daugher kz evlat, kz 2. weight arlk, yk(MDP); al wal: son
oul, erkek evlat, daugher kz evlat, kz; pal; child ocuk,evlat(MS); AL: 1. hijo o hija de la mujer y
de cualquier animal hembra Oul veya kadnn kz ve herhangi bir dii hayvan; AAL: hijo de mujer ka-
dnn olu (DM); PAL: engendrar (el hombre) ocuk dourmak (insan); PALAK: brotar flizlenmek,
romper inemek (DM).
Trkede iki nl arasndaki G (g, ) sesi szclaarak der ve kelimedeki nller yan yana gelerek
ar > aar; az > aaz; rneklerinde olduu gibi diftong eklinde uzun nl olarak sylenir. Burada da
Trkede grlen ses deiimi yaanmtr.
oul: erkek evlat (TS), oglan / ogul: ocuk, gen (KB), oul: erkek evlat, oul Azr., Trkm., ul / uvl
Nog., ul Tat., Kzk., KKlpk., l Krg.,Alt., Tel., uil zb., l Tuv., uol Yak., vl uv., (H.E.); ovul Karm, o:
l Gag., ogal / ugul Uyg. (Sevortyan).
Mayaca aal kelimesi, Trk lehelerinde grlen olaan ses deiimleri gibi * ogul > vl > aal ek-
linde bir geliimle,. Trkedeki anlamyla kullanlmaktadr.
77 bkz. Mayacada kullanlan Trke ekler ik bahsi.
106
MAYACA LE TRKE
ORTAK KELMELERN TAHLL
aal / al: ar, arlk
aal: heavy ar, iddetli, kaln(MS): AL: 1. pesada ar 2. despacio hacer alguna cosa arca (ya-
vaa) baz eyleri yapmak (DM)
a:gr Trk dial., gir zb., egir Uyg., ar / a:r Trk. dial., awr Kzk., Nog., KKal., Tat., Bk.; uir Alt., ar
Yak., yvr v.; adk (<a+dk) yk Trk. dial.(Sevortyan).; ar 1. tartda ok eken 2. davranlar ya-
va olan 3. deeri ok olan 4. etin, g. ar (<a+r) (H.E); oul rneinde olduu gibi ar kelimesinde
de iki vokal arasnda bulunan G sesinin szclaarak dmesi ve diftong oluumu grlmektedir.
Mayaca aal / al kelime sonunda bulunan l ise * r ~ l alternans nsz kullanmdr. Trkenin ses ya-
psnda r ve l sesleri k yeri itibaryla ayndr. Her ikisi de ndamak di nsz olup szc, sedal nsz-
lerdir. Trkede r > l ve l > r ses deimeleri sk grlr. gre ~ gle, servi ~ selvi, melhem ~ merhem
rneklerindeki gibi bu sesler alternans nsz olarak birbirlerinin yerine kullanlmaktadr.
aal / al (< aal<aar < agr) anlam ve ses bakmndan Mayacada ki bu kelime Trke ar kelime-
siyle ayndr.
aban: 1. sulak yer 2. yaban otlar 3. allk
ABAN: maleza bitkilerin birbirini rtecek derecede bymesi, allk, matorral fundalk (DM).
lk bakta Trke iin yabanc gibi grlen kelimenin kurulu ve ahengi dikkatimizi ekmektedir.
abana 1. ana su 2. suyu bol memleket (DS); abant Luwi dilinden ya da onun ardl bir dilden gelme
abanda idi. Sulu, suyu bol demektir
78
.
Kelimenin kurulu ve anlam asndan yaban ile ilgili olabileceini dnmekteyiz. Geri, yaban 1.
insan yaamayan sz yer 2. yer yabanc, el, yerli halktan olmayan kimse ~ Trk. yaban kr, bo yer <
Far. biybn (< OFar. viypan) Trkede biybnn bandaki bi- dmtr. (H.E.) gibi bir kken izah
yaplmakla birlikte yaban ile tretilmi Yabanlu (bir Trkmen Oyma) yabanc, yabanclk, yabancl,
yabanclama (TS) gibi kelimelerin yannda daha ok evcil olmayan hayvan ve bitki isimlendirmelerinde
yaban armudu asmas ayvas baklas elmas erii fnd kaba kekii - mersin nanesi
sarma yasemini ars domuzu keisi koyunu rdei tavan (TBAS) gibi birok kelimde
kullanlmtr.
Yaban kelimesinin kullanld kavram alanna dikkat ettiimizde sulak yerler, bitki, allk ve evre-
sindeki yaant ile ilgilidir.
*ya- kknden tremi olan ya-, ya, yamur, yalak, yalanmak, yal, yama, yaprak, ya, yaamak,
yavan ile ayn kk ailesinden olan yaban kelimesinde # y sesinin # y > olmas ile Mayacada aban
ekliyle kullanlmaktadr.
akaan / akaknak : 1. rmak; glet; su birikintisi 2. ya, slak 3.sakin
akal / akal: 1. su aknts; su birikintisi; gl 2. bataklk 3. yzme havuzu 6.slatmak
AKAAN: agua encharcada su baskn, sel; AKALAK: akalak yaalil ich: correr las lgrimas hilo a
hilo por el rostro gz ya, gz sulu (DM).
akmak (sv maddeler iin) bir yer den baka bir yere doru gitmek (TS); akagan, akak, akgn, aklgan,
aknt, akrgan, akn, aklam, aklan, akmak, axmak, dere yata, alayan, rmak karlklarnda Trk. dial.
(DS) kullanlmaktadr.;akmak Trk., Trkm., Uyg., axmag Azr., av Bk., auv Kzk., au Krg., Tat., m
zb. (TLS).
78 Umar, Bilge, Tr kiyedeki Tar ihsel Adlar , nklp Kitapevi, stanbul 1993, 8. s Yazar eserinde Anadoludaki birok yer adnn kay-
na olarak Luwi Dili ya da Ermeniceyi gstermektedir. Bazen Mamak, Maya madde balarnda olduu gibi Luwi dilinin ardl bir
dil veya Anadoluda nceleri yaam bir ulusun dili gibi izahlar yapmaktadr. Abant kelimesini de Luwi dili ya da ardl bir dil diye
izah etmektedir.
107
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
108
Mayalar ve Trklk
rneklerde de grld zere Mayaca akaknak, akal, akaan, akal kelimeleri ve kullanldklar
anlamlar Trke akmak filinden tremi ve Trk lehelerinde kullanlan kelime ile ayndr.
Latin dillerinde su karlnda kullanlan aqua, acgua, eaua ve bundan ocean, ozean, ocen, oceno,
oceano eklerinde sylenen okyanus kelimesi de Trkedeki ak- kknden Mayaca akaan ile anlam
asndan ayn kelimedir.
akam: direk
akam, okom: post kazk, destek, direk(MS)
Bk., Kzk., ve Tat., Trk lehelerinde direk (< tirgek) anlamnda kullanlan baana kelimesi ile ilgisi
olabilir dncesindeyiz. * bagana ~ bagama > agam > akam.
akan: 1. amca; day; aa; byk baba 2. hala
AKAN: to hermano de madre amca, annenin erkek kardei, o de madrastra veya vey anne, y to
ve amca, marido de la ta halann kocas, hermane de padre byk baba; haan: to amca, hermano
de madre annenin erkek kardei (DM)
aga, aa, aka, ak, ede, eze, ee, ekillerinde Trk lehelerinde amca, day, aabey, karde, teyze, hala
gibi anlamlarda kullanlan *aka+n > (kzan, yeen gibi) akan.
Bu kelimeyi Bengtson, John D., Merrit Ruhlenin Global Etymologies
79
adl yazsndaki ortak keli-
melerde de grmekteyiz.
akat: 1. aa 2. mee palamudu
AKAT: 1. agallas o bellotas de rboles pelit, y en ellas est la semilla iinde aacn tohumu bulunan
kozalak y salen despus de cada la for iek tohumu; 2. bellota pelit; 3. bellota de las plantas pelitli
bitkiler (DM).
aga, ava, agah, aga, agas, aha, aga, ag, aa, ags, ya, yaga, yga, jga, ya, yvs, a,
is, uga, jv (Sevortyan); yogo, yiv (Clauson) ekillerinde, aa, koru, orman anlamlarnda Trk
lehelerinde kullanlan aa kelimesinin Mayacada ayn bir Trk lehesi gibi ses deiiklii gstererek
akat eklinde kullanlmas normal grlmektedir. * aga > akat
aktub: balgam
aktub : spit tkrmek(MS); tuub: saliva salya, tkrk(EM); TUB: escupir tkrmek (DM).
axrak, axrx, axrk, axmuk, axrux ekillerinde Trkede ses yansmal kelimeler
80
arasnda balgam
karlnda kullanlan Mayacadaki aktubun da Trkede olduu gibi *ses yansmal bir kelime oldu-
unu dnmekteyiz.
awat: 1. avaz; barmak; alamak; lk; haykrma 2. melemek
yawat:1. avaz 2. uluma 3. havlamak
AWAT: 1. dar gritos lk atmak, aullidos o voces y el tal grito o aullido ulumak, sesler karmak,
feryat etmek , 2. voz y vocear ses veya barmak. AWATIL: gritos lk; AWTABIL: a gritos -
lklar; AWTAH: va gritar a otro lk atmak; AWATBIL: a gritos o a voces lk atmak, barmak;
YAWAT: gritar lk atmak, yawat mistun: maullar miyavlamak, yawat pek: ladrar y ladrido hav-
lamak; u yawat taman: balido, gritar, aullar ulumak, lk atmak, szlanmak(DM);awat: shout bar-
mak, haykrmak(MDP)
79 Bengtson, John D., Merrit Ruhlen, Global Etymologies, Merrit Ruhlen,On The Or igin of Languages, Studies in Linguistic Taxo-
nomy, Stanforf University Pres, 1994; AJA mother, older female relative Afro-Asiatic: Omotic: Wolamo aj mother; Austronesian:
Proto-Austronesian ajah father; Amerind: Proto-Uto_Aztecan je mother, Masaka: jaja older sister, Ticuna: jake old woman.
80 Zlfkar, Prof. Dr. Hazma, Trkede Ses Yansmal Kelimeler, TDK Yaynlar, Ankara, 1995
Trkede kullanlan avaz ekli Farsa kaynakl gsterilmektedir. Ancak Trkenin lehelerinde evze-
mek, evzilmek, evzinmek telaa dmek, akn, acl, yoksulluk iinde anlamlarnda kullanlan (Clauson)
bir kelime bulunmaktadr. Her ne kadar dorudan avaz ile ilgili grnmese de kavram alan ierisinde d-
nmek mmkn olabilir. Ayn ekilde avat brtlen (DS) kelimesi de Trk azlarnda bulunmaktadr.
baak /bak: 1. kemik, boynuz 2. eklem 3. balk
BAK: hueso kemik, tsak bak: coyuntura ek, eklem, cuerno boynuz,(DM).
baka: kaplumbaa Trk. dial., KTat., Krm, Kum., Krg., Kzk., Nog., KKal., Tat., Uyg., Alt; bakka~beka
zb. Dial.; paka Uyg. Dial., b: Trk. dial., Alt. Dial; paa Tuv. Maka Balk. (Sevortyan);
bagacak: nesil, slale (DS); kurbaa, kapuakl baga, mz baka, kadur paka Trk. Dial. (Sevort-
yan);
Yukardaki rneklerde de grlmektedir ki, Mayaca ak / aak kelimeleri kullanldklar anlamlar ve
ses deiiklikleri asndan adeta Trkenin bir lehesindeki karl gibidir. Kelimenin baka > bak >
ak / aak eklinde bir deiim geirdiini syleyebiliriz. baak /bak kemik, boynuz kelimesini de kav-
ram alan ierisinde dndmzde bizi desteklemektedir.
baalche: 1. bal ikisi 2. vahi hayvan
baalche: a honey wine or mead made with strips of balche bar bir bal arab veya baldan mayalan-
drlarak yaplan alkoll iki (MS); baalche: animal (wild) vahi hayvan (MDP); BALCHE: rbol de
que hacen vino y se emborrachan sarho edici arap yaplan aa; BAALCHE: animal, bruto yaban,
kaba; BALCHEYAN: bestialidad, bestial hayvan gibi, hayvana ait; vahi; kaba (DM).
Kelimenin bal+i (*< bal+iki) eklinde olduu aka grlmektedir. Kelimenin Trke karl da
bal ikisidir.
Trkedeki tek heceli kelimelerin inceden dnleme olduu yolunda baz grler mevcuttur.
bal kelimesinin kkeni hakknda, eski alarda Hint-Avrupa dillerinden alnmtr. En yakn Hint-Avrupa
karl olarak Latince mel biimi gsterilebilir. Menges, bal Trk diyalektlerinde amur olarak
kullanlan balktaki *baldan gelir.(HE) diye izahlar yaplmaktadr. Ancak Trk lehelerinin nerdeyse
tamamna yaknnda bal ekli kullanlmaktadr. DLTde Trkler ar ya derler diye bir kayt vardr. Ana-
dolu azlarnda, bal armudu, balata, balavuz, balbarda, balba, balck, bal eten, bal iei, baldudak,
baldz ve bal erik gibi birok isimde bal kullanlmaktadr. Ayrca, halk arasnda yaban hayvan olarak
aynn balc olarak adlandrldn da bilmekteyiz.
Karaay Malkar Trklerinde dn ve bayram gibi elencelerde dua etmek iin balayak ad verilen
iinde balla yaplm bir eit iki kab da vardr.
baach / beech: 1. ku cinsi 2. bldrcn
BACH: chachala uzun kahverengi tyl bir ku tr, ave ku
BACHIL: chachala uzun kahverengi tyl bir ku tr, ave
ku (DM); baach: chachala (bird, Ortalis vetula) (MDP); beech:
quail bldrcn(MS)
becet kk bir ku kkenini bilmiyoruz (HE). be keklii tu-
zaa drmek iin kullanlan demir alet, bedevre (DS).
Yukardaki izahlardan da grld zere Mayaca ku cinsi,
bldrcn karlnda kullanlan baach / beech kelimeleri kavram
alan asndan Trkede kullanlan be ~ becet kelimeleriyle bir-
109
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
110
Mayalar ve Trklk
liktelik gstermektedir. Her ne kadar H.E. Trk Dilinin Etimolojik Szlnde, becet kelimesinin kke-
nini bilmiyoruz demise de kelimenin be ten treme olduu anlalmaktadr. Trkede + t eki gl+et de
olduu gibi kltme eki yapar.
balam / balan / balam / balum: 1. jaguar 2. kaplan 3.pusu kurma 4. gizlemek
balamchan:1. ylan 2. kertenkele
BALAM: tigre kaplan; balam pakat: mirar con disimula lo que pasa pusu kurmak; BAALAM:
tigre kaplan, jaguar jaguar, animal bravo yrtc hayvan; BALAN: escondido, encubierto saklanm,
gizlenmi; BALAMCHAN: lagartijas kk kele, especie de lagarto kertenkele trleri (DM); balum:
jaguar jaguar, big cats in general genel olarak byk kedigiller; balam, chak-mool: tigre kaplan,
jaguar jaguar (MS); balam / balan: jaguar jaguar (MDP).
bula the elk. Survives in NE several dialects pulan Tuv. bulan a folklore word for a wild horse,
Tat., bolan stag, v., plan, Hak., bula:n, the name of a large wild animal wich is hunted; it is in the
Kpak country. bula verandah (Clauson).
Grld zere Trk lehelerinde 1. bir eit yaban geyik tr, 2. Kaln gri postlu ve kaln kuyruklu
bir skandinav kpek tr, yaban at, erkek geyik ile veranda, korunak anlamlarnda kullanlan bir
bula kelimesi bulunmaktadr.
balan, palan, polan, palan, balan ekillerinde aalk, allk, fundalk karlklarnda, bulan, pu-
lan, plan, bulnak ekillerinde geyik, yaban at anlamlarnda Trk lehelerinde kullanlmaktadr (Sevort-
yan).
Trkede kullanlan aslan, kaplan, srtlan, baklan, burslan, kulan
81
kelimeleri ile Mayacadaki ba-
lam / balan / balam / balum, balamchan kelimeleri arasnda hem kurulu hem de kavram alan ierisinde
birliktelik grlmektedir. ars+lan, kap+lan, srt+lan, ku+lan biimlerinde olduu gibi * ba +lan ~ bal+an
/ balam / balum, *balam+can.
bat: balta
BAAT: hachuela balta; BAT: destral o hacha yok etmek, bitirmek; BAATIL: hacha de cortar ke-
serek bitirme (DM); bat: hatchet kk balta (MDP).
balta kesmek, yarmak, yontmak gibi ilerde kullanlan aa sapl, demir ara ~Tkm. palta.-TatK
balta. Bk blta.- Nog balta. Blk balta. KKlp balta.- Kzk balta. Krg balta. Alt, Tel, Ku, or,
Sa, Koy, Kaa, palta.- Trk paltu, paldu.- Tel, Tuba, or, Sa malta.- Tuv bald. Tuvalar bald yannda
sge adn da kullanrlar.- Yak balta byk demirci ekici, balyoz; eki. Yakutlar baltaya sg, sk
adn verirler. Bu ad Moolcadan gemitir (Mo ske). Bk. Kahuyski: ME 51.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (baltu). Balangta daha ok sava baltas olarak kullanld
gze arpyor. Ona Trkede baldu biimi geer. Eski Kpakada balta olarak kullanlr.
Munkcsi (KCsA 1: 314) Trke baltann ekice verilen balga adyla birlikte Sumerce balag Beil
sznden geldiini ne srmtr. Hansen (ZDMG 94: 154-155) Toharca porat ~ peret Axt, Sakaca pada
< *patra, Osetce frt biimleri zerinde durmu, bu biimlerin Eski Farsa *paraudan geldiini kuku
ile karlamtr. Ramstedtin Kamlka szlnde (KWb 31-32) Trk ve Mool diyalektlerinde bunlara
benzer birtakm adlar getiini gz nne getiren Hansen, sorunun bir kat daha kartn dile getirmitir.
Poppe (StO 19, 5; 23-25) Trke ve Moolca balta Axt (veya Hammer) biiminin Akkadca paltu <
patu sznden geldiini yazmtr. Poppe, uvaa purt biimini de *parata < Eski Farsa *parau =
Eski Hinte parau gibi szlere balanmtr. Mengese gre (UAjb 25; 302-304), Trke, Moolca balta,
81 Bu kelimelerin kuruluu ve kken bilgisi hakknda geni bilgi iin bkz. H.E. srtlan mad.
baltu Asurca (assyro-baby-lonisch) pltu < ptu, pu Axt biiminden gelir. Bk.Menges; Oriens 9; 117,
131. Joki (LwSS 81-82)de buna benzer bir aklama yapmt. Daha sonra Joki (UI 305/122) yeniden bu
soruna dnmtr.
Ana Trke *balto biimiyle Akkadca paltu arasndaki balant sorunu karktr. Doerfere gre, Ana
Trke ile Akkadca arasndaki uzaklk dndrcdr.
Trke baltann kkeni bilimsel yaynlarda srekli olarak tartlmtr. Doerfer (TMEN 78), balta
biiminin Trkeye Moolcadan getiini ortaya atmtr. Ona gre, Trke balta biiminin Mool
andan balayarak ortaya kmas buna ak bir tanktr. Bk. Doerfer: OLZ 66, 9/10, 448. Bang (Mitte-
ilungen der Vorderasiat. Ges. 22: 273), Beil olarak kullanlan Trke balta sz ile Greke un
birinci blm arasndaki benzerlik zerinde durmutur. Brockelmann (OZ 8;71) Eski Trke paldu ve
Trke baltay Asurca pilaqqu, Sanskrit parau, Greke gibi szlerle karlatrmtr. Mool-
ca aluqa Hammer biimi de dndrcdr. Bu biim de sklkla Asurca pilaqqu ile karlatrlm-
tr. Bk. Miller: Altaistic Studies 113. Wst (Idg. *peleku- Axt, Beil Eine palo-linguisticshe Studie.
Helsinki 1956. 23-24, 144) de bu yoldaki aklamalarn bir blmn vermitir. (Doerferin, Wstn
almasn grmedii anlalyor.)
Trkeden belli bal komu dillere gemitir. Bk. Doerfer: TMEN 78. Doerferin Macarca balta bi-
iminin Trke (Osmanlca) veya Srpadan alnd yolundaki sav tartmaya aktr. Gombocz (BTLw
12) Macarca baltann Eski uvaa *baltadan geldiini yazmt. Doerfer, baltann Eski Trkede bal-
tu olarak getiine dayanarak Gomboczun grn geri evirmitir. Ligeti (TrK 248-249) kronolojik
deerlendirmeden yola karak Doerferin ekincesine katlmtr. Poppe (StO 19,5; 23-25) baltadan sz
ederken uvaa purt biimini de saymt. Aalto (CAJ 1;12)da balta ile uvaa purty karlatrm-
tr. Golden da uvaa purt biimini Trke balta ile birletirmitir. (KhazSt 177). Rna-Tas (ChuvSt
144), Benk (UAJb N. F. 6, 222) gibi yazarlar da balta ~ purt birletirmesini benimsemilerdir. Ancak
balta ~ purt birletirmesi ak deildir. Bk. Doerfer: UAJb 41: 333.
Egorov : S 166; Rsnen: LTS 108; V 61; Clauson: ED 333; Ligeti: KSNA 83: 7; Sinor: ResAltL
256; Crnjal: RumVI 206; irvaidze: ST 1, 1989, 81; Clark: JSFOu 75; 153-154. 75 Bk. Serbak: JaS
104/44. Sevortyan (STJa 1978, 58) baltay her nedense paltaya gndermitir (HE).
Yukarda grld gibi H.E., Trkede kullanlan balta kelimesinin kkeni hakknda nerdeyse b-
tn grleri vermitir.
Ancak Smer, Akat ve Asur dillerindeki ekillerle bile ilgi kurulmasna ramen dnlen ekillerin
hepsinde balta eklinde iki heceli olarak incelenmitir. Bizce, Trke kelimeleri tek heceye kadar indir-
mek mmkndr faraziyesinden hareketle kelimenin kk hecesi bal dnlmelidir.
* ba-l sivri, keskin bal + ta (baldu, balto v.b.), an + ta (geri anta kelimesi < an + tay (HE) eklinde
izah edilmekte ise de) gibi tremi kelimedir.
Mayaca bat - bat kelimeleri ise * ba + t ya da Mayaca bulut anlamna gelen buts / buutz < bulut
kelimesindeki geliim gibi bal + ta > balt > bat olmaldr.
baatz/ beatz/baats (bee) : maymun, bein
BATS: mono negro grande barbado saraguato byk, siyah renkli maymun (DM); baatz: monkey
(howler) maymun, enpanze (MDP); baats: monkey maymun(MS)
biin: Maymun (yl ad) (OY); b:in: ape, monkey: 1. w. of ndo-European, prob. ranian, origin,
cf. Persian bzina; prob. Entered Turkish as the name of one of the animals in the twelve-year cycle (Cla-
uson).
111
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
112
Mayalar ve Trklk
Eski Trkede ve gnmz Trk lehelerinin (Uyg. gibi) bazlarnda maymun karlnda kullan-
lan bein On ki Hayvanl Trk takvimi olarak anlan eski Trk takvim sisteminde de bir yl ad olarak
kullanlmaktadr. Kelimenin kkeni hakknda Clauson, ndo Cermen dillerini gsterirken Trkeye Eski
Farsa yoluyla getiini sylemektedir.
Fakat, Maya dilinin yapsn dikkate aldmzda hem kelime kk ve tretilileri hem de cmle kuru-
luu asndan ndo Cermen dil ailesinden ayrlk gstermektedir. Trke ile daha ok benzerlik gsteren
Mayacada kullanlan bu ve benzeri kelimelerin kkenleri hakknda farkl dnmek gerektiine inanyo-
ruz.
bah: 1. mh, ivi 2. ivilemek 3. elbise asks
BAH: clavar ivilemek, escoplear keski; BAHAH: clavar ivilemek, escoplear keski; BAH-
LAK, BAHLIK: cosas clavadas mhlanm, aklm (DM)
maha: Arabann n dingilinin stndeki hareket edebilen kaln gvdeyle balanty salayan aa par-
as (DS); mk: ivi (DS); mhlamak: ivilemek (DS); mhl: ivili (DS); mh: is. Far. mx byk ivi (TS)
Mayaca 1. mh, ivi 2. ivilemek 3. elbise asks anlamlarndaki bah kelimesi bize Trkede kullan-
lan mh kelimesini hatrlatmaktadr. Ancak, Trkedeki mh kelimesinin kkeni Farsa gsterilmektedir.
Trkede ba- fili ve bundan tr etilen ba, balamak, balant, back, badamak, bada vb keli-
melerde kavram alan olarak, bir eyi bir yere sabitleme, ilitirme, birletirme, bir eyi bir yere ya da eye
balama aleti gibi anlamlar bulunmaktadr. Trkede # b > # m deimi ya da nbetlee kullanm bilin-
mektedir. Yine K # > # g, h deiimi de normal ses deiimlerindendir. Bunlar, Mayaca bah kelimesinin
kullanld anlamlar da dikkate alarak bir btn halinde dndmzde * bak > bah > mah > mh
geliimini sylememiz mmkn olabilir.
Trke kelimelerin kkenlerini aklamalarda Trkede bulamadmz ekilleri bah ve benzeri ke-
limelerde olduu gibi Sodca, Sanskrite vb dillerde arama alkanlnn bize yanl adres gsterdiine
inanmaktayz.
bakam: bayrak
BAKAM: 1. bandera bayrak 2. vela de navo gemi famas; lakam: bandera bayrak (DM).
Mayaca bakam kelimesi ses ve anlam asndan bize Trke bayrak kelimesini artrmaktadr.
bayrak kelimesinin kkeni hakknda H.E. u grlere yer verir: bayrak bir ulusun, bir topluluun veya
kuruluun simgesi olarak kullanlan, renk ve biemle zelletirilmi, genellikle dik drgen biiminde ku-
ma
~ Tkm bayrak dl. Trkmenler bayrak olarak baydak biimini kullanrlar. Nog bayrak, KKlp
bayrak. Orta Trkede batrak olarak geer. Trke batr- kknden geldii anlalyor. batr-+(a)k eki.
Trkede batrak biiminin bardak > barak > bayrak gelimesi sonunda olduu aktr. Eski Trke d-
lerin ada diyalektlerde y-ye evrilmesi yaygn bir ses kuraldr. Ancak badraktaki d- eski bir t-den
gelimitir. (H.E.) daha sonra dier Trke kelimelerin kkeni almalarndan bahisle bayrak kelimesinin
(bayram kelimesinin kkeninin izahnda da ayn grler mevcuttur) alnt olabilecei yolundaki grlere
de yer verir.
Trke kelimelerin izahnda tek heceye kadar inmek gereklilii prensibinden hareketle dnd-
mzde, karmza ba- kk kar. ki ya da ok eyi birbirine ilitirmek, yaknlatrmak, bititirmek gibi
anlamlar oluturan kelimeler yapan ba- fili ile yaplm ba: and, szleme; badga: grete ayak yaka-
lamak; badhr am: sevin, elence gn (bayram gnnde insanlar bir araya gelip yaknlayorlar); bagda-
/ bagdat: grete sarmaya almak, sarmalamak; bag: parmaklarn ve baka uzuvlarn ek yerleri; bala-:
balamak; bagrk: bar (cieri) gs kemiklerine yapmak; bakanak: atal trnaklarn iki trnaklar
aras ve iki trnaktan her biri; bal-: balanmak; baldr: vey; baldz: karnn kendinden kk kz karde-
i; ban-: balanmak; baak: okun ya da mzran ucuna geirilen demir; batr ak: ucuna bir ipek paras
taklan mzrak; bayr ak: bayrak (DLT); bayat: iki ayr cins gvercinin birlemesi (DS) rneklerine de
baktmzda ba- kk fili zerine
82
K, - , - l, - r, - , - , -dr, -dz vb ekler getirilerek yaknlk, birle-
tirme, ilitirme, yaknlama anlamlar erevesinde belirli bir kavram alan oluturan kelimeler yaptklar
anlalmaktadr. (var- (< bar- ET) filinde de ayn anlam yaknl sz konusudur.)
Btn bu izahlardan sonra Mayaca * bayrak karlndaki bakam Trkede kullanlan ba- kknden
yaplm dier kelimeler gibi ayn kkten tremitir.
Maya dilinde ayn Trkede olduu gibi ba- kknden tretilmi olan bal / balinah, baytah, baytak
gibi kelimeleri de dikkate aldmz takdirde Mayaca bakam ve Trke bayr ak kelimelerini bir arada
dnmek mmkndr.
bal / balinah: baldz; grmce
BAL: cuado grmce, baldz, yenge, elti, hermana de la mujer karnn kz kardei, abuelo de es-
posa karnn dedesi; BALNAH: hermana baldz (DM).
Baldz bir erkee gre karsnn kz kardei- Tkm bldz grmce. Nog baldz 1. bir erkee gre
karsnn kz kardei; 2. kayn. - Kzk baldz 1. bir erkee gre karsnn kz kardei; 2. kayn. KK1p
baldz bir erkee gre karsnn kz kardei. Kara Kalpaklar bir erkein karsnn byk kz kardeine
kayn biyke adn verirler. Krg baldz bir erkee gre karsn kz kardei. TatK baldz bir erkee gre
karsnn kz kardei. uv pultr bir erkee gre karsnn kz kardei. uvaada znin rye evril-
mesi kuraldr.
Gabainin verdii baltr biimi dndrcdr (AG 300). Orta Trke baldz bir erkee gre kars-
nn kz kardei olarak geer. Kkn bilmiyoruz.
Kazakadan lteye baldselten) Schwgerin (Schwester der Frau) olarak gemitir. (Baskakov:
Russkie familii 29). Bulgarca baldza, Srpa blduza biimleri Trkeden alnmtr (BER 1: 29; kalji:
Turc 118).
Zajczkowski: Sufksy 41 (bal-dz); Rsnen: MTS 113; V 60 b; Pokrovskaya: RLJa 67-68; Broc-
kelmann: OGM 47. Egorov: S 164; Clauson: ED 334; Miller: ResAltL 169-171. Sevortyan: STJa
1978, 53-54; Baskakov: Russkie familii 250.(HE)
Her ne kadar H.E. Orta Trke baldz bir erkee gre karsnn kz kardei olarak geer. Kkn
bilmiyoruz. eklinde kelimenin kkeni hakknda bilgi vermemekte ise de Trkedeki baldz kelimesinin
bal + dz eklinde tremi bir isim olduu grlmektedir. + dz (+ duz; + diz, + dz): ~ eki, ad soylu sz-
cklerden genellikle k, parlaklk kavram verebilen szck kurar (ekin asl - dr biiminde olabilir)
gndz, yaldz, yldz gibi
83
.
Trkede * ba - l + dz > baldz eklinde treyen kelime Mayacada * ba l > bal ile * ba l + inah
ekillerinde karmza kmaktadr
84
.
beetik: yapmak
BET / BETK: hacer yapmak, etmek, manipular elle hareket ettirmek, elaborar ayrntlara gir-
mek, agujerarlo tekrar, yinelemek (DM); mentik: make yapmak, etmek (MDP); betik/meetik: make
yapmak, etmek (MS).
82 Trke fillerin kkeni ve treme ekilleri hakknda geni bilgi iin bkz. Haceminolu, Prof. Dr. Necmettin, Yap Bakmndan Trk
Dilinde Fiiller , Cnk Yaynlar, stanbul, 1984
83 bkz, Hatipolu, Prof. Dr. Vecihe, Trkenin Ekleri, TDK yaynlar, Ankara, 198
84 ba- fili hakknda geni izahat bakam : bayrak maddesinde verilmitir.
113
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
114
Mayalar ve Trklk
bit-: Trk. dial., Azr., Gag., Kmk., Nog., (yapmak bitn tamamyla), (yapmak bit-, dir-, bit-tir- bi-
tirmek, sonlandrmak); pt- v., bt- Krg., Uyg., Alt. Dial., Bk., Kmk., (yapmak bd-ir- bitirmek),
ptr-, butulmak, butgur mak (yapmak, bitirmek) (Sevortyan)
Aklamada da grld zere Mayaca yapmak anlamndaki beetik kelimesi Trkedeki bit- filiyle
hem ses hem de anlam asndan ayn kelimedir.
bekech: 1. ince; zayf; zayfama 2. zarif
BEKECH: 1. cosa delgada como palo keserek inceltme, hilo iplik, 2. delicado de pocas carnes
nazik, kibar,ince 3. adelgazar arlk kaybetmek, zayfamak (DM). bekech: slender ince, narin, hat-
lar ince ve gzel, thin ince, zayf, kuru, sska (MDP). bekech: thin ince, zayf, kuru, sska (MS).
bikke: ekmek piirmede kullanlan ince ubuk (SDD); bge, Bge Arslan Tgin, (ETSV), DtSde
kelime iin beycik, beyciim anlamlar verilmi.
* beg +e, kp+e > kpe, top+a>topa gibi kltme, sevimlilik, nezaket anlamlar veren +(A)
eki ile tretilmi bir kelime. Keimenin hem yaps hem de kavram alan ayndr.
bik / biki / bikix / bixi: 1. gibi 2. nasl 3. ne zaman
BK: cmo nasl; BKX: cmo nasl (DM). bikix: cundo ne zaman (DB)
kibi: gibi (DLT), bigi: gibi (TS); gibi Trk., kimi Azr., kivik Bk.,Tat., kbi zb., Uyg., kimn Trkm
(TLS); gibi:1. - e benzer 2. o anda, tam o srada 3. imiesine, benzer biimde 4. e yakr biimde
(TS).
Aka grld gibi E.T. kib+(i)g > kibi > gibi geliimini gsteren kelimenin hem E.T. lehelerinde
hem de gnmz leheleri ile azlarnda metatezli ekli olan bigi / biki / bixi ve -b - > -m ses deimesi
sonucu kullanlan kimi ve gimi edatnn ayn anlam ve ses deiiklikleriyle birlikte Mayacada bik / biki /
bikix / bixi biimlerinde bulunmaktadr.
bik: 1. bkmek 2. dalgal, bkml 3. fralamak 4. parlatmak
bk: 1. dvmek 2. emek 3. topra srmek
BK: torcido bklm, burulmu, culebreado hareket etmek, oynamak; BK: batir algo bir
eyi dvmek, mezclar karmak, ararla paralamak (DM). BUUK: revolver dnmek, mezclar ka-
rmak, arar paralanmak (DB).
bkmek: 1. Serte evirmek, kvrmak, 2. Birka tel iplii burarak sarmak 3. emek, 4. katlamak (TS);
bkmek Trk., bkmk Azr., bgv Kzk., bg Krg., bkm zb., pkm Uyg. (TLS).
Mayaca, 1. bkmek 2. dalgal, bkml 3. fralamak 4. parlatmak 5. dvmek 6. emek 7. topra
srmek anlamlarnda kullanlan bik ~ bk kelimeleri, Trkenin btn evrelerinde ve lehelerinde kul-
lanlan bk- filiyle anlam ve ses asndan ayndr.
Bu kelime de Global Etymologiesde yer alr
85
.
bilim:1. iaret, belirti 2. erdem
BLM: Es una seal iare, belirtit, grande byklk, erdem, virtudes erdem, fazilet(DM).
Mayaca 1. iaret, belirti 2. erdem anlamlarna gelen bilim kelimesi kk olarak Trkede de kulla-
nlan bil- filinden tremi olduu aktr. Trkede ilim karlnda kullanlan bilim kelimesi yerine
ETde daha ok bilig kullanlmaktayd. bilig ayn zamanda erdem, akl anlamlarn da ifade etmektedir.
bil- kknden tremi bilinen, bilgili, bildik, bildirme, bilge, bilgi, bilgi v.b. kelimeleri Trkede kullan-
85 bkz, Hatipolu, Prof. Dr. Vecihe, Tr kenin Ekler i, TDK yaynlar, Ankara, 1981
maktayz. Mayacada bil- kknden +im eki ile tretilerek kullanlan bilim ekli anlalyor ki Trkede
kullanmaya baladmz bilim kelimesinden nce teekkl etmi ve 1. iaret, belirti 2. erdem karlkla-
rnda kullanlmtr.
bin: 1. gitmek 2. gelmek 3. hazr bulunmak 4. uygulamak
BN: ir gitmek, ausentarse yok olmak; BNEL: ir generalmente o irse genellikle gitmek veya ayrl-
mak; BN : ir generalmente o irse genellikle gitmek veya ayrlmak (DM); bin: ir gitmek (EP); bin: go
gitmek, kmak(MS); bin: go gitmek, kmak (MDP).
Trkede bin- filinden tremi, bindirilme, bindirme, binek, bingi, bini, binici, bini, binit (TS) ok
sayda kelime bulunmaktadr.
Kanaatimizce, Mayaca, 1. gitmek 2. gelmek 3. hazr bulunmak 4. uygulamak, anlamlarnda kullanlan
bin kelimesi ile BNEL ve BN gibi trevleri Trke bin- fili ile ayn kelimedir.
bits/ biit (biz): 1. bilemek; sivriltmek 2. fralamak, temizlemek 3. i yapmak
BTS: labrar almak, ahusar incelmek, aguzar la punta bilemek, sivritmek (DM); biit: asir con
las puntas de los dedos elle tutarak, fralamak (DB).
biz: kat bir eyi dikerken ine geirecek yeri delmek iin kullanlan, elikten yaplm, sivri ulu ve
aa sapl ara (TS); biz Trk., Kzk., Tat., biz, Bk., bz Trkm., bigiz zb., beiz Uyg. (TLS).
rneklerde de grld gibi Mayaca, 1. bilemek 2. fralamak, temizlemek 3. sivriltmek 4. i yap-
mak anlamlarnda kullanlan bits/ biit (biz) kelimesi Trkede kullanlan biz ile ses ve anlam asndan
ayndr.
bok: koku, koklamak
bokan: iltihap, apse
BOK: oler bueno o malo iyi veya kt kokmak, oler kokmak, BOKAN: apostema apse, iltihap,
carbunclo le, divieso kaynamak, rmek, carbunco karbon; landre ur, tumor tmr (DM). book:
odor koku, smell koklamak (MDP). bok: odor koku (MS).
bok: 1. gbre, gbrelemek, dk, necaset 2. irendirecek bir tarzda, mide bulandrc, tiksindirici, 3.
iren, murdar 4. pislik, amur 5. p 6. aklszlk, budalalk 7. kf, kfenmek anlamlarnda vebok, box,
bo,pok, poh, poxsax, px, mok, buk, bak, bou, ekillerinde birok Trk lehesinde bulunan (Sevortyan)
kelime Mayacada bok eklinde ve koku, koklamak anlamlarnda kullanlmasnn yan sra iltihap, apse
anlamlarnda kullanlan bokan eklinde bir baka kelime de tretilmitir.
Maya ve Trk dilinde kullanlan kelimenin ayn kkten geldii grlmektedir.
bolay: 1.yaban hayvanlara verilen genel ad 2. jaguar 3. yrtclk 4. yrtc hayvan
BOLAY: 1. nombre genrico a todo animal bravo y que mata yaban hayvanlara verilen genel ad 2.
jaguar jaguar, gato monts da kedisi, bestia canavar, fera lgn, vahi hayvan (DM).
bolan: geyik, karaca (TRS).
Mayaca, 1.yaban hayvanlara verilen genel ad 2. jaguar 3. yrtclk 4. yrtc hayvan anlamlarnda
kullanlan bolay kelimesi, ses ve anlam bakmndan Tatar Trkesindeki geyik, karaca anlamlarnda
kullanlan bolan kelimesini de dikkate alarak okuyucuya sunmak istedik.
bon / bonik /boon : boya
BON: tintura boyanmak, tinte renklerde ton, color renk, pintura boyaclk, badanaclk (DM).
BOON: pintura boyaclk, badanaclk, tintura boyanmak, curtir katlamak, pintar resim yapmak
(DB); bonik: paint boya, makyaj (MDP).
115
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
116
Mayalar ve Trklk
bou (boo): bou:-, boya, boya, boyaw, boya, boyak, boyow, boyow ekillerinde ve boya anla-
mnda tarihi ve bugnk Trk lehelerinde kullanlmakta (Clauson).
boya: renk vermek, d etkilerden korumak iin eyann zerine srlen veya iine katlan renkli mad-
de (TS); boz: ak toprak rengi (TS); bor: ilenmemi, talk sert, ekilmemi toprak (TS); bor: gri renkli
sr, borre: sarms, bortak: krl renkli yaban rdei, boyak boyah: boya, boyan: kknden boya ya-
plan bir eit ot, bozamk: ufak boz renkli yaklan bir ot, bozarant: haff boz renkli, bozarmak: karpuzun
kzarmas, bozlak: bozumsu renkte (DS).
Mayaca bon / bonik / boon ekillerinde ve boya, renk vermek, boyamak anlamlarnda kullanlan
kelime Trkedeki bodog > boyag > boya eklinde gelien rneklerde de grld gibi * bo- kknden
benzer kavram alan erevesinde kelimelerde tretilmi olan kkle ayndr.
ET kelime kknde bulunan palatal Trk lehelerinde > y, z, t, r seslerine dnebilir. Mayacada
kelime kknde bulunan n/ nsz de byle bir ses denkliinin gstergesi durumundadr.
boch: poi, pui, al
BOCH: 1. toca o tocado toka veya balk, aunque sea sombrero apka veya ba rts; 2. cober-
tura de algo bir ey ile rtmek, kapatmak; 3. pao o toca para cubrir la cabeza toka veya herhangi bir
ey ile ba rtmek (DM).
pou: bir tr kenarlar saakl ipek, pamuk, yn vb. den yaplm ba rts (TS); po: kk derelerde
balk tutmaya yarayan bir eit a, ponak: byk mendil (DS); bu: sadaka (Clauson); pou: bir tr ke-
narlar saakl ipek, pamuk, yn vb. den yaplm ba, azlarda puu olarak geer.
< Erm. b oi, b ui, p uu, womens black silk headcharf < Farsa Dankoff: ALT 760 (HE). H.E.
her ne kadar Dankoffa dayanarak kelimenin Farsa kaynakl olup Ermeniceden Trkeye dnleme
kelime olabileceini sylese de kelimenin Mayacada bulunmas sebebiyle biz H.E ile ayn dnmyo-
ruz.
Bize gre * ba + g (balk anlamnda) - ET kelime sonu G # sesinin > dmesi bilinmektedir. - ba-
g > bau > bou > pou eklinde bir geliim gstermitir. Eski Uygur Trkesindeki sadaka karlndaki
(* ba +g > bau > buu > bui) bu da bu anlam desteklemektedir, bu anlam kanaatimizce bamn g-
zmn sadakas deyiminde gizlenmitir. Yine ba balamak deyimi de pui ile ba arasndaki yaknl
gstermektedir dncesindeyiz.
Netice itibaryla Mayacada poi, pui, al anlamlarndaki boch kelimesi Trkedeki pou ile ayn
kelimedir.
bul / buul: 1. bulmak 2. piyango ekmek 3. bahse
BUL: juego de azar oyun, tesadfen bulunma, juego de suertes ans oyunu, rifa dllenme, jugar
y ganar el juego oynamak ve oyunu kazanmak(DM).
bulmak: 1. Arayarak veya aramadan, bir eyle, bir kimse ile karlamak; bir eyi elde etmek. 2. Kay-
bedilen bir eyi yeniden ele geirmek 5. stenilen eye kavumak 8. Semek, uygun saymak 9. Salamak,
temin etmek 11. Erimek 13. Hatrlamak (TS).
Mayaca bul / buul, kelimeleri ile Trke bul- kelimesi ile ses ve kullanldklar anlamlar asndan
ayndr.
buts / buutz (bu, bu): 1. bulut 2. duman 3. sisli 4. ttslemek
puuk: 1. bulutlu 2. tepe
BUTS: hacer humo duman karmak, humear y hacer humo fkelenmek, duman karmak (DM).
buutz: smoke duman (MDP); buuts: smoke duman (MS); puuk: hill tepe, bayr, yoku (MS).
pulur: kk tepe, puk: toz gibi kar, pus: bulank pusalk: sisli, pusalmak: sislenmek, pusark: bulutlu,
puslu, yal, pusarklanmak: hava kararmak, bulutlanmak, sislenmek, pusarkl: sisli, dumanl, pusar-
mak: hava bulutlanmak, kapanmak, puslanmak, pusmak: ttmek (DS).
Sevortyan da duman, sis, kapal hava, bulutlu hava, buhar, esinti, yel, nefes, iy, isinti anlamlarnda,
bus, pus, b, ps, purs, burs, pusmak ekillerinde tarihi ve gnmz Trk lehelerinde kullanldn
belirtir.
Mayacada 1. bulut 2. duman 3. sisli 4. ttslemek 5. bulutlu 6. tepe anlamlarnda kullanlan buts /
buutz ve puuk kelimeleri verilen rneklerde de grld gibi Trke pus ile ayndr. Kelime, Global
Etymologieste BUR eklinde yer alr
86
.
buuh: bayku
BUH: tecolote o bho Tecolote veya bayku (DM); buuh, owl puhu, bayku (MDP); buh, owl
puhu, bayku (MS).
puhu: Baykugillerden, orman, da ve kayalklarda yaayan, uzunluu 65 cm, srt koyu kahverengi
bir ku tr (TS).
Mayaca bayku anlamndaki buuh kelimesi hem ses hem de anlam olarak Trkedeki puhu ile ay-
ndr.
cheel/ chel (al, el, il): 1. sarn 2. fuar 3. temel 4. saksaan
chel: blond sarn (MDP); chel: blond sarn (MS); CHEL: pelirrubio kzl sal, rubio sar-
n, de tez blanca y pelo claro beyaz grnml veya parlak sal (DM).
al: ala renk, ben, il (DS); al: talk yer, plak tepe (TS).
Kelimenin ses ve sarn olarak kullanlan anlam Trke al ile ayn grlmektedir.
chilib (ilib): p; dal; fliz; denek; krdan
CHLB: 1. ramitas o varillas de matas y yerbas, cosa muy delgada (DM).
irpi: al rp, aa kk, ilik: elik omak oyununda kullanlan ince denek, iliylemek: odun par-
alamak, ilkim: kk zm salkm, ilpimek: aalarn sk dallarn seyrekletirmek, irpenek: yaprak-
lar olaklara yedirilen kurumu mee dal ile irpi, iliirpi,, ili, ilinti ekilleri (DS) Trkiye Trkesi
azlarnda kullanlmaktadr.
Mayaca chilib (ilib) eklinde ve Trke 1. p 2. dal 3. fliz 4. denek 5. krdan anlamlarnda kulla-
nlan kelime ile Trkede yaz dilinde daha ok al rp ikileme olarak kullanlan ancak azlarda irpi,
iliirpi,, ili, ilinti biimleri de kullanlan kelime ile ayndr.
chlik: nemli
chul / chuul / chulik: 1. nem; nemli; slak 2. hllk
eel: yumurta
CHUL: cosa hmeda nemli, mojada slanmak, ralo hacerse bir ey yapmak iin inceltme, yumat-
ma (DM); chul: moist nemli, rutubetli, slak; chuul: wet ya, slak, yamurlu(MS); chulik: moisten
nemlendirmek, slatmak, drench srlsklam etmek(MDP). EEL: huevo yumurta; yeel: huevo yumur-
ta, testculo erbezi, testis (DM).
86 Bengtson, John D., Merrit Ruhlen; a.g.e, BUR ashes, dust; AFRO-ASIATIC: Proto-Afro-Asiatic * b(w)r H loose soil, sand, dust;
URALIC: Proto-Uralic * por V dust, sand, dirt; TURKIC: Proto-Turkic * br , Chuvash pur() chalk, Tuva por clay, Yakut buor
soil, clay, dust; MONGOLIAN: bur dirty, muddy dark; ESKMO-ALEUT: Proto-Eskimo-Aleut * pujV ~ * apju dust, mud, sood;
AUSTRALIAN: Proto-Australian * bur in ~ * bur inj smoke; AMERIND: Guatuso pur un dust.
117
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
118
Mayalar ve Trklk
hl: 1. az slaklk 2. ya; hl: tavuklarn altna fol olarak konulan yumurta biimindeki lle ta; hl-
lk: kundak ocuklarnn altna konulan elenmi ince toprak; hllklenmek: tavuk einmek; hll toprak:
ya, nemli toprak; hlmek: 1.slanmak 2. slatmak, 3. suyla slatlm, pamuk tohumunu topraa srtp
ufalayarak ekilecek duruma getirmek; l: topran nemi, tav; laaz: sulak yerlerde yetien, byk yap-
rakl, patatese benzer, yenilen bir bitki; lbe: st, yourt koymaya yarayan kk tahta kova, klek; folluh:
tavuklarn yumurtlamas iin hazrlanm yer; rd: nem, slaklk (DS).
fol: Yun. Tavuun istenilen yere yumurtlamas iin o yere konulan yumurta veya yumurtaya benzeyen
ey (TS); hl: yalk, nem; hlk: baz yerlerde kundak ocuklarnn altna bez yerine konulan toprak; l:
topran nemi, yalk, hl (TS)
fol: tavuun istenilen yere yumurtlamas iin o yere konulan yumurta < R Nestei (yuva)
Eren: TDAY 1958, 13-15 (Trke folluk biiminin Bulgarca pologdan geldii yolundaki aklama
yanltr)(HE)
87
.
lbe: yer 1. 1.st, yourt koymaya yarayan kk tahta kova, klek 2. tahta kutu < Ar (Suriye) ulba
bote, ronde ou ovale, en bois mince, pour conftures sches, ptisseries, sucreries; seau fond de bois,
souvent cercl de fer, et anse de fer, etc. Tietze: Ar 295/149; Eren: TD 1990/1: 43. Doerferin Farsa
(lba) sheeps heart and liver; hashed and fried in oil ~ kind of food, espce de mets turc
biimleriyle birletirmesi yanltr (TMEN 525) (HE)
olta: balk tutmak iin kullanlan, ucuna engelli ine takl, at kuyruu klndan yaplm iplik <
volta. Yerel azlarda holta (~ folta) olarak da geer. ~ uv. vlta. < R fshing tool consisting of
a long line carrying a single hook. Rumca nn talyanca voltadan geldii aktr. Georgacasa
gre, Trke volta. olta, holta biimlerinin Rumcadan geldiine ilikin aklama kukuludur.
Trkiye Trkesinden uvaaya getii anlalan vlta biimi dndrcdr. uvaada buna
benzer rnekler rastlanmaz. Levitskaya (ChuvST 97-103) olta zerinde durmamtr. Ancak oltann
Ouzca bir e olmad aktr.(HE).
:l / h:l Trk. dial., l Yak., ag., hl Uyg., l Alt., l or, Alt., j Tat., olta, olta, vlda olta,
iskele, yem uv., oldo balk Tung. (Sevortyan).
Yukardaki izahlarda da grld zere Trkenin hem eski hem de gnmz leheleri ile azla-
rnda slaklk, nem, ya, slak toprak, nemli ilenmi toprak ve bunlara yakn anlamlarnda kullanlan l,
l, hol, hl, hllk, hllklenmek, hll toprak, hlmek, l aa, lbe, l, rd, l, ju, fol, folluk,
folluh, olta ekillerinde kullanlan kelimeler bulunmaktadr. lk bakta birbirinden uzak gibi grlen bu
kelimelerin aslnda ses ve anlam asndan ayn kkten olduklar aslnda aktr.
Bu kelimelerden zellikle fol, lbe ve olta kelimelerinin ise alnt kelimeler olduu ifade edilmektedir.
Folluk ve fol kelimeleri hakknda fol < R folluk < Bulgarca polog
88
kaynakl olduu iddia edilmekte-
dir. Ayn ekilde lbe < Ar. (Suriye) ulba ve olta kelimesinin ise < R. < R < talyanca volta yoluyla
Trkeye getiini iddia eden H.E. bu kelimenin uva Trkesine, Trkiye Trkesinden getiini, u-
va Trkesindeki vlta eklinin dndrc olduunu sylemekte ve uvaada buna benzer rnekler
rastlanmazdiyerek oltann Ouzca bir e olmad aktraklamasn tamamlamaktadr.
ncelikle Ortak Trke bir kelimenin banda eer bir vokal varsa bu kelimenin bana uva Trk-
esinde mutlaka v, y gibi bir nsz protez olarak gelir: ol > vl, on > vun, or- bimek > vr-, orun yer,
mevkii > vran, ot > vut, otuz > vtr, kz > vkr, l- > vil-, rt- > vit-, z > vr, u- > ves-, > vis,
87 H. Eren, Trk Dilinin Etimolojik Szl adl bu aklamasnda kendisinin daha nce yapm olduu Trke Folluk Kelimesi zerine
balkl (TDAY, 1958, 13-15.s) yazsndaki Bulgarcadan alnd ynndeki izahn yanl olduunu kelimenin Rumcadan alndn
ifade ediyor. Bahsi geen makalede pulluk kelimesinin de slavcadan < plug eklinden geldiini iddia etmektedir. Biz H.E.nin bu
grlerine katlmyoruz.
88 Bu izahnn yanl olduunu kabul eden H.Eren, bu arada pulluk kelimesinin Slavca < plugdan geldiini ifade eder.
uzun > vrm, ikiz> yeger, aa > yevs rneklerinde bunu aka grmekteyiz kald ki bu uva Trkesi
ile Ortak Trke arasndaki ses denklii kuraldr. Ayrca, Tunguzcada oldo (Sevortyan) ekli bulunmak-
tadr.
Bize gre * O ~ kknden + l > l eklinde gelien ve 1. ya 2. nem 3. nemli 4. nemli ilenmi
toprak ya da ilenmeye hazrlanm 5. sulu yer 6. olta 7. balk 8. kk akarsu 9. rtmek 10. gizlemek
(rtmek ve gizlemek anlamlarn toprakla ilgili dnmek gerekli) ve bu kavram alan erevesinde alet,
kap kacak, yer ile bunlarn soyut anlamlarn ieren kelimeler tretilmitir. Tretilen bu kelimelerin dier
dillere Trkeden gemitir. Kelimenin Tunguzcada ve Rumcada, Slavcada, talyancada bulunmas
da bu dncemizi dorulamaktadr. Trkenin neredeyse btn lehe azlarnda ayn kkten tremi
muhtelif kelimeler bulunmasna ramen Trkenin alnt yapt dillerin azlarnda veya yaz dillerinde
bunlardan tremi baka kelimeler bulunmamaktadr.
* Ol ~ l kknden tremi olan kelimeleri sraladmzda bu akca grlmektedir. fol, folluh, fol-
luk, hl, hol, h:l, hl, hll toprak, hllk, hllklenmek, hlme, hlmek, j, oldo, olta, :l, l, ,
l aa, lbe, rd, l, l, l, vlda, olta bunlarn yan sra olta kelimesine benzer yaplm balta vb
kelimeleri de hatrlamak gerekir.
Kanaatimizce z, zen kk akar su, l-, lm (Eski Trkede lm yerine kergek bolmak kulla-
nlmakta), lke (< lke) (bereketli, sulak, verimli, yaanak yer) gibi kelimelerin kkn de burada aramak
gerekir.
Netice itibaryla kken olarak Trke l (ve trevleri) kelimesi ile Mayacadaki chlik (hlk) nem-
li, chul (hl), 1. nem 2. slak, chulik (hlik) hlk, nemli, chuul (huul), nem eel yu-
murta olarak kullanlan kelimeler ayn kaynakldr.
chaak / chachak / chak: 1. akn, imek 2.yamur 3. krmz, kzl 4. piirmek
chak ik: 1. frtna 2. kaynamak, piirmek
chakaw: 1. ate 2. kl 3. yakmak, stmak
chakawhal: 1. fkelendirmek 2. sarmak 3. yormak
chakxich: sarn
CHAK: colorada cosa krmz renkte olan, cocer con agua suyla pimek, agua o aguacero saanak
yamur, CHAKA: cocer pimek, CHAAK: fue ate etme; CHAKAW: cosa caliente o calurosa que
teine calor y la calentura o calor stma, yakma, ate veya scaklk, CHAKAWHAL: calentarse alguna
cosa baz eyleri stmak; CHAK K: tempestad de mar y viento deniz boras ve rzgr (DM); chak:
colorada renk, boya, canllk, chak iik: tempestad frtna, bora, huracn hortum, frtna (DB); chak:
rain yamur, chak: red krmz, chakxich: blondi fair ak hava(MDP); chaak: rain yamur, chak:
red krmz, chaak: lightnight scak gece; chakxiich: blond sarn(MS).
akm / akn: 1. imek, akn 2. kvlcm, aknt; aknt: imek akmas, parlamas; ak: ak mavi;
akr: arap; akma: akmak ii; akmak: taa vurulup kvlcm karan elik paras (TS); aak: suyun
biriktii yer; ahar: 1. beyaz 2. st mavisi ve ak kahverengi kar renk; ahmah da: akmak ta;
ahrah: ay ve derelerin geit verdii yerler; ahamak: mek, titremek; akal: titiz, huysuz; akal ya-
muru: gne varken yaan yamur; akar: kvlcm; akarmak: 1odunu ocapa veya sobaya yanacak ekilde
yerletirmek 2. snmekte olan atei yeniden yakmak; akgl: sucu omuzluu; akc: koyu esmer; akldak:
renksiz; akm: karpuz, kavun dilimi; aknt: imek; aknt: iaret; akr su: yalnz yamur yadktan
sonra akan dere; akmak: tfek, tabanca; akmak: gsterili alml; akmaksz: kibrit; akrak: akarsularn
en akntl yeri (DS).
119
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
120
Mayalar ve Trklk
Mayaca chaak, chachak, chak ik, chak, chakaw, chakawhal, chak ik, chakxich ekillerinde ve
imek, yamur, renk, ate, kl, fkelenmek, yakmak gibi anlamlarda kullanlan kelime aka grlmekte-
dir ki, Trke ve lehelerinde kullanlan * a- fil kkne dayanan akn ve bu kkten tremi aa yukar
tm anlamlar ile etetir.
chak: 1. ok, okluk; kalabalk; tka basa doldurmak 2. skmak
CHAK: muy o mucho ok veya fazla (DM).
ok: Say, nicelik, deer, g, derece vb. bakmndan byk ve ar olan (TS). Trk lehelerinde ok
yerine kp kelimesi de kullanlmaktadr. ok daha ziyade Ouz grubu lehelerinde tercih edilmektedir.
Mayaca, 1. ok 2. okluk, kalabalk 3. tka basa doldurmak 4. skmak anlamlarnda kullanlan chak
kelimesinin Trke ok ile ses ve anlam benzerliini gstermek istedik.
chalmal: sigara
chalmal : cigarette sigara (MS).
alma: kibrit (DS); lm sigara Krg., ilim sigara Trkm. (TLS).
Mayaca sigara anlamnda kullanlan chalmal kelimesi * a- kknden tremi Trkiye Trkesi az-
larnda ve yaayan Trk lehelerinde kullanlan alma, lm, ilim ekilleriyle (kelimeyi kavram alan
btnl ierisinde dndmzde) ayndr.
che / cheche: 1. yeil 2. aa 4. i
CHE: rbol en general genel olarak aa, madera o palo odun veya sabitlenme, cosa cruda as-
mak, dikmek (DM); che: wood odun, orman, koru, tree aa (MDP).
eek: iek (DLT); eek: iek (DS); iek: bir bitkinin reme organlarn tayan, ou gzel
kokulu, renkli blm Az. ik, Tat. iek, Nog. eekey, KKlp. Kzk. eek, zb. eak, uv. eke.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (eek). Orta Trkede eek olarak geer. Eski Kpakada da eek
biimi kullanlr (HE).
Kelimeye ses ve anlam btnl erevesinden baktmzda Mayaca che/ cheche ile Trke iek
ayn kelimedir.
cheem / chem: gemi, kano, kayk, motorbot, yat
chem che: sal
chemul / chemulil: gemi yolculuu; gemiyle yolculuk; gemi seferi
CHEM: canona o bajel para navegar sal ya da gemi ile gezmek; CHEM CHE: a manera de ca-
noa gemi kullanma; CHEMUL: navegar gemi ile seyahat; (DM); cheem: canoe kano, boat kayk,
bot(MDP); chem / chem: canoe kano (MS).
gemi: su stnde yzen, insan ve yk tamaya yarayan byk tat, sefne. ~ Az. kmie, Trkm. gmi,
Tat. kime, Bk. km, Nog. keme, Krg. keme, zb. kema (kima), Kzk. keme, Alt.-Tel. keme, or kebe, Soy.
xeme, v. kim. ~ OT kemi. Ouzca ve Kpakada da kemi olarak geer. Kpakada kereb ad da kulla-
nlr. Ttkeden Balkan (Slav) dilleri yoluyla Macarcaya gmia olarak gemitir (HE).
gemi kelimesinin Trke kaynakl olduu konusunda tartma yoktur. Kelime, hem tarihi hem de
gnmz Trk lehe ve azlarnda kendi ses denklikleriyle ifade edilmektedir. Mayaca cheem / chem
kelimeleri Trkedeki gemi ile ayn kelimedir. Mayacada chem che eklinde sona getirilen kltme
ekiyle kk gemi sal karlnda, chemul / chemulil kelimesiyle de gemi yolculuu anlamna gelen
kelimeler tretilmitir.
Mayacada kelimenin ch () ile yazlmasna gelince; tarihi yazl Maya kaynaklar ile gnmz Maya-
larndan yaplan derlemelerde her bilgin, kendi lkesinde kulland eviri yazsnn iaretlerini kullanm-
tr. Bu, kanaatimizce nemli unsurdur. Kelime bandaki sesin, ayn Kpak Trkesi ve onun devam olan
azlarda sylendii gibi k aras bir ses olmas muhtemeldir. Bugn Trkiye Trkesinin azlarnda
(zellikle Karadeniz) Kelime ba ndamak ince k sesinin > patlamal bir ile sylendii de bilinmektedir.
Eer kelimenin Latin yazsna aktarlmasna bir eviri yaz hatas deilse bile k > ses deiimi normaldir.
Netice itibaryla kelime ses ve anlam itibaryla ayndr.
chich: g, kuvvet
CHCH: cosa fuerte y dura gl ve zor, duro sert, kat, fuerte gl, recio iri yar (DM); chi-
ch: strong kuvvetli, gl, dayankl, salam (MS).
g: 1. Ar ve yorucu emekle yaplan, mkl. 2. zorlukla (TS). k: kuvvet, zor, g (DLT). Trkiye
Trkesinde bugn kelime, szlk anlam olarak DLTde geen ikincil ekli olan mkl, zor karlnda
kullanlmaktadr. Ancak g < k kelimesi Eski Trkeden beri kuvvet karlnda kullanlmtr.
Mayaca chich g kelimesi Trkedeki g ile her ynyle ayndr
89
.
chowak : uzun
CHOWAK: largo uzun (DM); chowak: long uzun (MDP).
aw: kam, kam ucu (DLT); omah / omak: omak, sopa, dallar kesilen aa, omaklamak:
atmak, frlatmak (DS); omak: denek (TS).
Mayaca uzun anlamndaki chowak kelimesinin Trke omak kelimesiyle ayn kkten tremi olabi-
lecei grndeyiz.
chuun: 1. gvde, temel 2. sap
chuun: tronco merkez, gvde, tallo sap, dal, fliz (DB); chuun: base temel, esas, stem bitkide sap
veya gvde, beden, trunk gvde, beden (MDP).
om: ot veya al kmesi; on: dalsz budaksz aa gvdesi, odun ktnde dallarn birleim yeri;
ongaz: dall, budakl aa, odun (DLT).
Mayaca 1. gvde, temel 2. sap anlamlarnda kullanlan chuun kelimesi, Trkiye Trkesi azlarn-
da aa gvdesi, dal anlamlarnda kullanlan om / on kelimesi ile ses ve anlam asndan uyumaktadr.
Her iki kelimenin de ayn kaynakl olduu nu dnmekteyiz.
eal: el
eal kab: parmak
eal ook: ayak parma
ealnook: bilek
AL KAB : los dedos de la mano el parmaklar (DM); alnok: mueca bebek (EP); al kab / yal kab:
fnge parmak; aal ok: toe ayak parma (MDP); yal ok: toe ayak parma (MS);
el: kolun bilekten parmak ularna kadar olan, tutmaya ve i yapmaya yarayan blm (TS).
Mayacada daha ok eal kab, eal ook, ealnook ekillerinde birleik ismi yaparak parmak, ayak,
parma ve bilek karlklarnda kullanlan eal kelimesi ile Trkedeki el (Gnmz Trk lehelerinde el
~kol nbetlee kullanmdadr)in ayn kelime olduunu dnmekteyiz.
89 Mayacadaki chli ekil hakknda bkz. cheem maddesi.
121
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
122
Mayalar ve Trklk
ensik: ini; alak
emel / emen: inmek
nix: ini; bayr
emel: descender alalmak, bajar indirmek, azaltmak, ((DB); emel: descent ini, alalma, k-
me; ensik: lower indirmek, azaltmak (MDP); emel / eemen: descent ini, alalma, kme; ensik:
lower indirmek, azaltmak (MS).
ini: 1. inmek ii veya biimi 2. Yukardan aaya gittike alalan eimli yol (TS); inecek: merdiven,
seyyar merdiven, maaralardaki merdiven; ingeme: yoku aa imi; ingin: aa, alak, ukur (DS).
Trke in- filinden nasl, ini, engin (ingin), inecek gibi kelimeler tretilmise Mayacada da en-
filinden ensik, emel, emen kelimeleri tretilerek inmek, aa, alak anlamlarnda kullanlan kelimeler
yaplmtr. Her iki kelimede kanaatimizce ayn kke sahiptir. Mayacadaki nix biiminde ise kelime
ba nsznn dmesi sz konusudur. Bu Trkede lca > ilice > lice rneindeki gibi grlen bir ses
olaydr.
eex / et / et: 1. e; eit; ayn 2. bildirmek, beyan etmek
ET: igual en calidad ayn kalitede, del mismo grosor ayn arlkta, (DM); et: equal eit, ayn
dzeyde (MDP); eex: equal eit, ayn dzeyde (MS).
e: birbirinin ayn olan veya birbirine ok benzeyen iki eyden her biri, benzer; eit: yap, deer, boyut,
nicelik ve nitelik bakmndan birbirinden ne artk ne eksik olmayan, msav (TS).
1. e 2. eit 3. ayn 4. bildirmek, beyan etmek anlamlarnda, Mayacada daha ok et / et olarak kul-
lanlmakla beraber kelimenin eex (ee) eklinin de olmas; bize, Trkedeki e ile ayn kkten geldiini
dndrmektedir.
ep: dalak
EP: bazo dalak; opilacin uyuturucu, uyku getirici, dolor de bazo dalak acs (DM).
pke: ak cier, cier (DLT); pge: karacier ve akcier (DLT).
Her iki dilde de i organn ad olarak kullanlan Mayaca ep ile Trke p (+ ke) ayn kelimelerdir.
hax: 1. amak 2. delmek
wach:1. amak 2. zmek 3. savurmak; sallamak
HAX: cosa taladrada delinmi; HAX: bralo amak (DM).
amak: bir eyi kapal durumdan kurtarmak; oyarak veya kazarak ukur, delik oluturmak (TS).
Trkede kelime banda # h tremesi, haki < ak, hapa < ap, harlak < arlak (ar-), harlaka < ark,
hara < ate, havc < avc, haykmak < aykmak, hayva < ayva rneklerinde grld gibi olaandr.
[haki: budanan aalarn yeni srm flizleri; hapa: bacak aras, ap; harlak: yorgun; harlaka: su yolu,
ark; hata: ate; havc: avc; haykmak: abuk anlamak, aykmak; hayva: ayva (DS)].
Trkede yine kelime sonu # sesinin > # olmas da grlmektedir. Daha dorusu k yeri itiba-
ryla ayn olan bu sesler ~ nbetlee kullanlan nszledir. Trkedeki bu ses deiimlerini dikkate
aldmzda Mayacada kullanlan hax 1. amak 2. delmek kelimesinin Trke a - fil kkyle ayn
kelime olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Mayacadaki wach biimi de kelime bandaki nl tremesini
gstermektedir.
ich / ichil / wichil: 1. i; i taraf; ieri 2. gz 3. yz; ehre 4. yzey 5. reine
CH: rostro yz, ehre, cara yz, cephe n taraf ; CH: dentro i, de aqu entre i tarafta; CH:
ojo gz (DM); WCHL: dentro i (DM); ich: eye gz; ichil: in iinde, inside i, i taraf , within
ieride, ieriye (MDP).
i: 1. Herhangi bir durumun, cismin ya da alann snrlar arasnda bulunan bir yer, dahil, d kart, 5.
Ten ile d giysilr aras; i tutmak (i balamak): yemiin ii olumak(TS).
Mayacadaki ich (i) kelimesi her ynyle Trke i kelimesi ile ayndr. Mayacada i kknden ichil
(iil) i taraf anlamnda kelime de tretilmitir. wichil eklinde ise; kelime banda bir nsz tremesi
olduu aktr.
iik / ik: 1. gk yz 2. nefes 3. evre 4. rzgr 5. gaz 6. kimse 7. masal 8. mit
K: aire o viento hava veya rzgr; huelgo nefes, soluk, aire hava; viento y espritu vital rzgr
veya hayat ruh; vida hayat; viento rzgr, koku (DM); iik: air hava, havalandrma (MDP); ik: air
hava, havalandrma (MS).
Trkedeki ses deimelerinden biri de Eski Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesidir.
H. Eren bu konuda gvercin ve veyik kelimelerinin kayna hakknda yazarken deinmitir.
Eski Kpakada kgercin yannda kullanlan gercin biiminin bandaki k- dmtr. Bunun gibi,
Trke veyik (< gveyik) biiminin bandaki k- sesi de sonradan dmtr (HE).
Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesine, belek kelebek * (< kelebek); brmek
ok olgunlamak * (< kbrmek); d ak renk yaban rdei * (kd ~ kdek /gdek); kencek gs
tutukluu, nefes darl * (< kkenek kgs, kkrek); mrtlek grtlak knts * (< kmrtlek [kimir-
lek: grtlak]); vek veyik kuu * (< kvek); veyik veyik kuu * (< kveyik); ck az * (< kk);
meci yardmc * (< kmegi) (DS) kelimelerini de rnek gsterebiliriz [ hatta rnek kelimesini de * (<
krnek)].
Eski Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesi, Trkede olaan bir ses deiimidir. Bu
ses deiimini dikkate aldmzda Mayaca 1. gk yz 2. nefes 3. evre 4. rzgr 5. gaz 6. kimse 7.
masal 8. mit anlamlarnda kullanlan iik / ik kelimesinin Trke * <gk (< kk) [gk: 1. indeki gk
cisimlerinin hareket ettii sonsuz boluk; 2. Yeyz zerine mavi bir kubbe gibi kapanan boluk, sema;
3. Gkyznn, denizin rengi, mavi veya yeile alan mavi; 4. Olgunlamam; (mitolojik olarak) gkten
zembille inmek: 1. Tanrnn zel olarak gnderdii, saygnlk grmesini istedii kii mi?; gke: 1. Gkle
ilgili, semav, mavi; 2. gzel (TS).] kelimesi ile ayndr diyebiliriz.
ikim: bayku
KM: lechuza bayku, bho puhu (DM); ikim: owl bayku (MS).
k Bk.; ki Kzk.; k Krg. (TLS); uu (uku, uuku, uukuu,ukuu, , ) bayku; : bayku
(DS).
rneklerde de aka grld gibi Mayaca bayku anlamna gelen ikim kelimesi, Trk lehelerin-
de bayku anlamna gelen, k, ki, k ekillerinde, Trkiye Trkesi azlarnda uu uku, uuku,
uukuu,ukuu, , ), ekillerinde kullanlan kelimeyle ayndr.
im: meme, emek
M: ubre hayvan memesi; tetas memeler; teta meme, pezn de teta meme,meme ba (DM); iim:
bosom gs, sine, breast gs, meme, teat meme (MDP).
imsk Bk., emek Kzk., emek Krg., emk zb., imk Tat., emcek Trkm., mk Uyg.(TLS); em:
emmek (DLT); emcek: meme; emcik: st anne (DS).
Yukardaki rneklerde gsterildii ekliyle Mayaca meme, emek anlamnda kullanlan im Trk
lehelerinde imsk, emek, emek, emk, imk vb., Trkiye Trkesi azlarnda meme, emmek ve st
anne anlamlarnda kullanlan kelimeler ile hem ses hem de anlam itibaryla ayndr.
123
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
124
Mayalar ve Trklk
itsin: kk karde
TSN: hermano o hermana menor erkek veya kk kz karde (DM); itzin: brother (younger)
kk erkek karde, sister (younger) kk kz karde (MDP); itsin: sister (younger) kk kz karde
(MS).
eke, e, agga, eg, ei, eje, e, , ei, iy, ee, i, ii, iyige, ee, i, ye, eze, edze, edzem,ese,
s,aa, aa, a, ai, iD ekillerinde, 1. anne 2. kralie 3. byk kz karde 4. teyze, hala 5. byk
anne 6. e, zevce 7. kar 8. erkek karde 9. byk erkek karde 10. byk baba 11. day, amca 12. genel
akrabalk ismi 13. gzel 14 mmtaz sekin anlamlarnda hem tarihi hem de yaayan Trk lehelerinde
kullanlmaktadr (Sevortyan).
Trkiye Trkesi azlarnda, ece / ede: baba, amca, erkek karde; eci: gzel kadn; eci, ecim, ede,
edee, ege, egei, etcana, eyce: abla, byk kz karde; ede [ ece, ecem, ei, ecim, ee, edi, edigey, edocom,
efe, ef, egim, ee, eke, eppe, etde]: byk karde, aabey, baba, dede, anne (DS) ekil ve anlamlarnda
kullanlmaktadr.
Mayaca itsin - itzin ekillerinde ve kk kz karde ile genel akrabalk ismi olarak kullanlan keli-
me ayndr. Mayaca ts ve tz yazlmlarn c eklinde okumak gerektii hatrlatarak kelimenin hem ses
hem de anlam olarak ayn olduu aka grlmektedir.
ix / wix: 1. iemek 2. sidik 3. ve
X: orina iemek, meado ieme (DM); wix: urinate iemek (MDP); wiix: urinate iemek (MS).
Mayaca ix (i) wix (vi) kelimeleri Trkedeki * i + e (iemek)idrar torbasnda biriken idrar
dar atmak, i yapmak kelimesi ile ses ve anlam olarak ayndr. Mayaca wix eklinin ise wichil ieri
kelimesinde olduu gibi bir kelime ba nsz tremesidir.
kak/ kak: ate; alev;yangn
kaka: ac
kakab: 1.kebap 2. kzarm kurumu yiyecek
kakan: yakmak
KAK: ascua kor, ate; KAK: enfermedad hastalk; KAKA: cosa amarga ac olan ey;
KAKAB: asador con que algo se asa bir eyin bir baka eyle kzartlmas, barbacoa para asar kzart-
mak, zgara yapmak; KAKAN: cosa asada kzartmak, kavurmak (DM).
kavurmak: 1. Bir eyi bir kabn ierisinde su katmadan kzartarak piirmek; kak: elma, armut gibi
meyvelerin kurutulmuu (TS); kaur- to parch * ka:- (Clauson); kaba: kaplca; kabar: yank, kabarm
yank; kal: kurumu amur, toprak yumrusu; katamak: kuru eyler birbirine deerek ses karmak;
kaamak: kar ya da buz eriyerek sulanmak; kaurga: kavrulmu msr, buday; kahrdak: kurumu a-
mur; kahlk: kurutmak iin hazrlanm elma; kak: (ka, kah, kak) meyve kurusu (gnete kurutulmu);
kaka: pastrma, kurutulmu et, ezip yourarak kurutulmu gl; kakalamak: bitki kurumaya yz tutmak;
kakala: tandr ya da frnda pien ufak, yuvarlak kaln ekmek; kak: oyularak kurutulmu patlcan; kakl-
cmak: kurumak; kakmak: fkelenmek, kzarmak; kaknt: ate krei; kakrdak: eritilmi i ya ya da
kuyruk yandan kalan posa; kaklk: gne alan yer; kalaba: kzl ve kaba tyl koyun; kalamak: sobaya
ya da ocaa odun koyup yakmak; kalkamak: ocak ve tandrlarn st kenarlarna yaplan kk rafar; ka-
mak: frnclarn kullandklar ucu eri srk; kamaz: kasrga, iddetli yel; karabasmak: atelenmek, kabus
basma; kargn: ok alevli ate, frnda ok kurutulan tahl; kark: barut kab; kars: ocak ve tandrn stnde
kemer biimindeki blm; katar: ylm st ste dizilmi odun; kattrmak: kurutma, gevretme; kavurga:
atete kavrulmu tahl; kazan: soba (DS).
Mayaca ate, alev, yangn ac kebap, kzarm kurumu yiyecek, yakmak anlamlarnda kullanlan,
kak/ kak, kaka, kakab, kakan kelimeleri, yukarda rneklerini verdiimiz Trke kak ve t-
revleri ile kullanldklar btn anlamlar ayndr.
* ka ate, gne, yakmak, kurumak, kurutmak, yakmak, kavurmak fil / isim kknn hem Mayaca
hem de Trkede kullanlan bu kelimelerin ayn kaynaktan geldiini gstermektedir.
kal: 1. balamak, iliklemek; dme 2. durdurmak 3. hapsetmek, tutuklamak 5. hcre 7. zarfa koymak 8.
hayvanlar bir yere kapamak
kalaan: 1. hapishane 2. mahkm
kalik: kapal, kalk
KAL: cerrar kapanmak, con cerradura y encerrar y atrancar y detener encerrado kilitlenme, ka-
panmak, tkanm olmak, prender encarcelando hapsetmek, balamak, armar lazo dmlenmek,
KALAAN: cosa que est presa tutuklanm olma, av olma, encerrada kontrol altna almak, tutmak,
atrancada tkanm, detenida tutuklu, atravesada o asida tutmak, yakalamak (DM).
kalk: 1. kalm, eskimi, artm 2. evlenme a gemi evde kalm; kalm: kalmak ii; kalml: kalc,
yok olmayan, lmsz; kalnmak: kalmak; kalnt: artp kalan ey, bakiye; kal: kalmak ii veya biimi;
kalt: len bir kimseden yaknlarna geen mal veya mlk, miras, grenekler yoluyla yerlemi olan tutum
veya davran biimi; kalma: kalmak ii, herhangi bir dnem ya da kimseden kalm olan; kalmak: 1.
olduu yeri ve durumu korumak, srdrmek 3. konaklamak 4. oturmak, yaamak, elemek 12. bir eyle
kaplanmak, bir eye bulanmak (TS).
Yukardaki rneklerde de grld gibi * ka + l kknden hem Mayaca hem de Trkede ayn
kavram alan ierisinde ve benzeri tretme yollaryla kelimeler yaplarak kullanlmtr.
Bu kelimeyi de Mayaca ve Trke arasndaki ortak kelimelerinden biri olarak dnmekteyiz.
kamas: karnca
KAMAS: hormigas karncalar (DM).
karnca Trk., garga Azr., kmrska Bk., kumrska Kzk., kur murska Krg., kumurska zb., krmrska
Tat., garnca Trkm. (TLS)
Mayaca karnca anlamnda kullanlan kamas kelimesinin Trk lehelerinde karnca anlamnda kul-
lanlan kmrska, kumrska, krmrska ekillerinde kullanlan syleyiiyle alakal olduunu dnmekte-
yiz.
kax / kaz / kas: 1. da, ykseke yer 2. koruluk 3. sulak yer
KAX KAAX : motana o monte da, tepe; monte con rboles aalarla kapl da, bosque o
arboleda o motana as de aqu da, orman veya koruluk yer (DM).
ka: 1. sarp kayalklar, uurum 2. tepe, da 3. ba ve bahelerde toprak ylarak yaplan snr, set 4.
yokuun dzle klacak yeri, yokuun ba 5. patika 6. suyun, topran bir yann ykselttii ksm 7.
duvar 8. ufuk (DS)
Mayaca da, koruluk, tepe anlamlarnda kullanlan kax (ka) / kaz (kaz) / kas (kas) kelimelerinin
ilk bakta Trke ile yaknl grlmemektedir.
Ancak, Trkiye Trkesi azlarnda kullanlan ve kelimenin Mayacadaki anlamlaryla ayn olan ka
kelimesinin yannda Trkede yer ad olarak geen Kaz Da, Kazlk, Kazgurt gibi kelimeler vardr.
Bu kelimelerin ses deerleri itibaryla Trkede kullanlan da (< tag > tav / ta/ to vb) ya da tepe (<
tepeg) ile benzerlii de yoktur.
Trkede kullanlan kaya kelimesi vardr. Yine ka kknden kar ve kay kelimeleri bulunmaktadr.
125
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
126
Mayalar ve Trklk
kar havada donarak yaan su buhar Eski Trkeden balayarak kullanlr. Orta Trkede ka:r
olarak geer. Eski Kpakada da kar biimi kullanlr. Trke ka kknden r ekiyle kurulduu anla-
lyor (HE).
kay yamur, yaz yamuru. Yerel azlarda kay yamurdan nce esen iddetli yel olarak da geer. ~
Tmn gay kar frtnas. Orta Trkede ka: kar frtnas, tipi olarak geer. Eski Kpakada da kay biimi
kullanlr. Eski ve yeni diyalektlerde kullanlan biimlerin tanklna gre, Ana Trke kad biiminden
geldii anlalyor (HE).,
Eski Trke kelime kk palatal / sesinin lehelerde >y/, z/, r /, t, gibi seslere dnt bilinmek-
tedir.
Btn bunlar (ses deiiklikleri, anlam btnl gibi) dikkate aldmzda yer adlarmzda kullanlan
Kaz Da, Kazlk Da, Kazgurt isimlerinin kkenleri kanaatimizce akla kavuaktadr. Mayacadaki
kaz, kas ve ka biimlerinin bulunmas, bize adeta imdiye kadar bilinen dier Trk lehelerindeki muka-
yese esaslar gibi yol gstermektedir.
* ka kknden ka ile yaplan kelime ka + + ag > ka ag kaya > ka y ag > kaya eklinde ge-
liip sert iri ta anlamn kazanrken, ayn kkten ka + + ag > kazag >kaz > kaz ve kaz ekilleri
daanlamnda kullanlmtr. Zamanla tag > da kelimesinin yaygn kullanm da anlamndaki dier
kelime Kaz Da, Kazlk Da, Kazgurt adlarnda donarak kendini muhafaza etmitir. Kaz + lk ve
Kaz + gurt biimlerinin treme olduu aktr.
Kar, frtna, yamur gibi anlamlar yklenen biimler de bu kkten treyen ikincil anlamlardr. Tabii
kaz biiminin tad da anlamn unuttuumuzdan Trkede sk rastladmz ikileme yolu ile Kaz Da
biimini kullanmz.
Bu Kazlk ve Kazgurt biimleri iin de geerlidir yalnz bu biimlerde ikileme yerine kaz+lk ile
kaz+gurt ek (Kazgurt, genel olarak bir yer ad olarak geer. Ouzlarn nemli yaylalarndan biridir. Bura-
da ise karmza kabile ad olarak kmaktadr. Herhalde bu kabile de adn bu dadan almtr. Kazgurt s-
znn etimolojisi karanlktr. Krgzcada Kaskr, kurt anlamna gelir. Kaskrd (= Kaskr-l), yani kurtla
dolu yer, demektir (Radlof, II, s. 354). Bunlar birer misal olarak vermekle, nihayet aydnla kavumak
iin bir yol aryoruz. htimaller ok olduka, bunlar iinde birini semek bizim iin daha kolay olacaktr.
Kanaatmzca bu sz, Kaz-gurt / Kas-gurt eklindeki bir treyiten meydana gelmitir. nk trkede bir
-gurt eki mevcuttur.)
90
tretilmesiyle yaplmtr.
Sonu itibaryla, Mayaca da vb. anlamlarda kullanlan kaz, kas ve ka kelimeleri Trkedeki Kaz
Da, Kazgurt, Kazlk Da kelimelerindeki kaz ve azlardaki ka kelimesi ile bir kkenden gelen
ayn kelimelerdir. Da karlnda Yakut Trkleri hayah, zbek Trkleri ise kaya biimini kullanmakta-
drlar ki bu da bizim grmz dorular niteliktedir.
keken / keken: domuz
KEKEN: puerco o cochino domuz, yaban domuzu; KEEKEN: cerdo, cochino, puerco domuz
(DM); keken: pig domuz (MDP).
Trk lehelerinde domuz, suska Bk., doz oka kaban Kzk., oko douz Krg., oka tonz
zb., dugz uka Tat., douz Trkm., touz kavan oka Uyg. Kelimelri kullanlmaktadr.
Sibirya diyalektlerinde kullanlan kaay (~kakkay, kaka) ad Moolcadan kalma bit alntdr
(HE). Mayacada domuz karlnda kullanlan keken / keken biimlerinin Moolcadaki gaxay
91
,
kakkay, kakka biimleriyle benzerliine dikkat ekmek istedik.
90 gel, Prof. Dr. Bahaddin, Tr k Mitolojisi I. cilt, Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara, 1989, 214. s
91 Moolcada gaxay, gargax, toroy ekilleri de kullanlmaktadr bkz.Humrey, Prof. Caroline, A New English Mongolian Dictionar y,
Mongolia, Ulaanbaatar, 1993; Damba-Rincine, A. P., , Moskva, 1960
kex / keex / kexik: 1. deitirmek 2. ayrmak 3. blmek 4. gemek 5. vaz gemek
keexel / kexel / kexul : 1. nbet, sra 2. deitirme, deime 3. miras
KEX: trueque de algo bir eyin deitirmede karl; recompensa o recompensacin karln
verme, dllendirme; hijo o sucesor oul veya nesil, miras; contestacin de carta cevap, mektubun
cevab; vuelta o retorno del mensaje dnmek, geri dnmek; sino que difere yerine, karl; trocar
e deerde deime, (DM); keexel: changed deiim, deime, deiiklik, exchanged dei toku,
substituted geici olarak birinin yerine geme, yedek; kexik: change deiiklik, deitirme, Exchange
dei toku, substitute geici olarak birinin yerine geme, yedek (MDP).
gemek: 1. bir yerden baka bir yere gitmek 2. Bir yandan girip te yandan kmak 3. Yol olarak kul-
lanmak 5. Brakmak, vazgemek 16. Kalmak, devr olmak (TS); gee: karlkl iki yandan her biri, yaka;
geek: ok geile yer; geer: yrrlkte bulunan, geerli olan, kullanlan; geici: ok srmeyen (TS). ke-
ik: Mo. sra, nbet
92
; keikleme: mnavebe (TS); geek: ok geilen yer, ilek yol, bahe ya da ev kaps;
geel: eskiden; geemen: gmen; geirmek: sndrmek; gekinci: seyyah; gemek: snmek; geetmek:
gvercin ty deitirmek; keek: kpr; ke: sra, nbet; keek: imeceyle yaplan i; keik: sra, nbet;
keiki: beki, nbeti; keiklemek: sraya girmek, nbetlemek; keik olmak: sra beklemek: keik tutmak:
sra beklemek; kemek: gemek (DS).
kex / keex, keexel / kexel, kexik, kexul biimlerinde Mayacada deitirmek, blmek, nbet,
sra, miras vb. anlamlarnda kullanlan kelimenin Trkedeki ge- (< ke-) fili ve bundan tre-
tilmi kelimelerin biimleri ve anlamlar ayndr.
* ke kk zerine getirilen + ; + z, + , + l vb. eklerle ge- (< ke-), gez- (< kez-), ke- [gey- ~ gez-
~ gir- ~ kr-], gel- (< kel-) filler kurulup bu fil tabanlarndan kavram alan erevesinde baka isim ve
filler tretilmitir
93
.
kin /kiin /kin: 1. gn; a; saat; periot; zaman; mevsim; iklim 2. gne 3. lk
baax kiin: birinci gn; hangi gn
kinal: scak, s
KN: da gn, sol gne; da o tempo gn veya periot; tiempo zaman;(DM); kiin: day gn,
gndz, sun gne, gne , time zaman, vakit (DMP); kin, kiin: day gn, gndz (MS).
gn: 1. gne 2. gne 3. gndz 4. yer yuvarlann kendi eksan etrafnda bir kez dnmesiyle
geen 24 saatlik sre 5. iinde bulunulan zaman 6. zaman, sra 7. a, devir 8. iyi yaanm zaman 9.
bayram niteliinde zel gn 10. ounlukla ev hanmlarnn ayn belirli gnlerinde konuk arlamak iin
yaptklar toplant 11. tarih; gn aarmak: tan yeri aydnlanmak; gn almak: 1. bir i grmek iin ilgili
kimseden bir gn ayrmasn istemek, randevu almak 2. yan, gn gnne bitirmi olmak vb.(TS).
Mayaca kin / kiin / kin biimleri ile bunlardan tremi olan kelimelerin tamam Trkede kullan-
lan biim ve anlamlarla eittir.
Trke gn (< kn), kelimesindeki dar nlsnn > i dz nlsne gemesi olaan bir ses olaydr.
Ayrca, birinci gn, hangi gn anlamlarnda Mayaca kullanlan baax kiin (ba kn) biiminin zellikle
Karaayt Malkar Trkesi ile azlarda kullanlan biim ve anlamyla ayn olmas da dikkat ekicidir.
Sonu itibaryla Mayaca kin / kiin /kin ileTrke gn (< kn) ayn kelimedir.
kooch / chuch: ceviz, Hindistan cevizi
CHUCH: coco o nuez Hindistan cevizi veya kuru yemi, cocoyol ceviz, Hindistan cevizi (DM).
92 Trke Szlkte keik kelimesi Moolca kaynakl gsterimektedir. Biz bu kaanatte deiliz.
93 Trkede kullanlan k- kknden g- (< k), yardm anlamnda kmeg vb. kelimelerin de k ~ ke [ belki (e aras)] e kkten
geldiini dnmeteyiz.
127
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
128
Mayalar ve Trklk
Eski Trk lehesinde yaak olarak kullanlan, ceviz (< Ar. Cauz < Far. gauz) Trkeye koz olarak
gemitir (HE).
koz: ceviz ~ Tkm. Xz, Tat. Koz, Nog. koz, KKlp. Goz. Eski verileri Clauson (ED 680) deerlendir-
mitir. Eski Kpakada koz olarak kullanlr. Faradan alnd anlalyor (Far. gawz a nut; a walnut).
Gombocz (NyK 35: 255; KSz 13:8-9) Trke koz biimini yanllkla birtakm Altayca verilerle kar-
latrmtr.
Farsa gawz Arapa yoluyla Trkeye ceviz olarak da gemitir. Buna gre, ceviz ve koz biimleri
Trkede ak bir doublet rnei oluturmulardr (HE).
kof: kuruyarak veya ryerek ii boalm olmak: kof ceviz (TS); ceviz Trk., cvz- goz Azr., janak
Kzk., caak Krg., ynak zb., hoz Trkm., yaak Uyg. (TLS); gouz: ceviz kabuu; kou: bol, gevek;
koh: kof, ii bo, rk; koko: aa kovuu, oyuk; koku: taze ceviz yapra (DS)
Mayaca, ceviz, Hindistan cevizi anlamlarnda kullanlan kooch / chuch biimleri ilk bakta
Trkede kullanlan ceviz, yaak ve koz goz biimlerinden uzak grlmektedir. Ancak, Maya eviri ya-
zsnda ch iareti ve ch ( ile k ve hrltl h aras) seslerin yannda kimi eserlerde k sesi karlnda
kullanlmtr. Bunu dikkate aldmzda kooch / chuch biimlerini kok kok eklinde sylememiz
gerekmektedir.
Trkede, ii bo, kovuk, ii bo mekan, yalanma, kokuma, rm aala ilgili terimler yapan
bir * ko kk bulunmaktadr. * ko kknden tremi koca yal, ihtiyar, koan msrn tanelerini ta-
yan, msrn taneleri atldktan sonra kalan blm, kof ii bo, kova ii bo, genia su kab, kou
iinde ok kimsenin yatt byk oda, kokma rmeden dolay koku salma ii, kom al, kor alevi
gemi ate, kz gibi kelimeler bulunmaktadr.
Farsadan gawz, Arapa yoluyla da Trkeye ceviz biimi gemitir bu doublet ikili kullanmdr
kanaati bizce yanltr. Bir ikili kullanm bulunmakla beraber, bu Fara ve Arapadan alnt yoluyla deil
Trke bir kelimenin ses deiiklikleri sebebiyle yine kendinde kullanmdr. Bunu kaz ve da rnekle-
rinde de grmtk. Arapa, Farsa ve dier dillerdeki biimleri ise yine Trkeden verintilerdir. Bu d-
ncemizi azlardaki gouz, kou, koh, koko, koku biimlerinin kullanm desteklemektedir. Kelimenin
kooch / chuch kok kok ekliyle Mayacada bulunmas, - benzeri dier kelimeleri de ahit gsterdii-
mizde - kelimenin her iki eklinin de (Trkede kullanlan yaak bunlarn dndadr) Trke * ko kkn-
den tremi va Mayacada da bulunan ekillerle beraber ayn kelime olduunu rahatlkla syleyebiliriz.
koba: 1. gl 2. rmak
KOBA: lago o laguna de aguna gl veya su birikintisi, rmak, alberca glck, havuz, piedra de
lago o de ro gl ta veya nehir (DM).
gofa: kova; govalk: zerinde saz yetien bataklk alan; govar: tarlay sulamak iin alanarklar; govit:
kyda yaayan bir eit balk; goylen: nehrin derin yeri; goyok: iin iin alamay anlatr; kobak: balk
alarnda kullanlan mantar; koa: bataklklarda yetien bir eit saz; koalk: hasr otu yetien yer ya da
bataklk; kopak: gllerde su zerinde yzen byk kkl toprak paras; koparan: genellikle yamurun
geldii ve yad yn; koramak: susuzluktan atlayacak hale gelmek; korsak: sulak yer; kova: kuyu; ko-
valk: sazlk yer; kovu: ukur ve bataklk yer; kovuk: sidik torbas; kozalamak: yamurla kark yaan kar
koyunlarn stnde buz tutmak (DS).
koban: 1. rmak 2. sel 3. nehir Kry. (KM-OS).
Mayaca, gl, rmak anlamlarna gelen koba sz yer ad olarak da kullanlmaktadr. Koba olarak
Yukatan blgesinde kadim Maya yerleim yerlerinde bir antik ehre ve Guetamalann yine Maya yerleim
blgesi olan Peten blgesindeki yerleim birimine isim olarak verilmitir. Bu yerler de su ve gl kenarla-
rnda kurulmu haldeler.
Trkenin azlarnda su ile ilgili kavram alan ierisinde yukarda anlamlarn da verdiimiz kofa,
govalk, govar, govit, goylan, goyok, kobak, koa, koalk, koka, kopak, koparan, koramak, korsak kova,
kovalk, kovu, kovuk, kozalamak biimlerinde tretilmi kelimelerimiz mevcuttur. Kelime ba # K sesinin
> # G olmas olaandr. Ayrca, kelime kknde Eski Trke b/ sesinin > v, m, f, p, [ > v > y ], y seslerine
dnmesi de Trkenin temel ses deiimlerindendir.
Kuzey Kafkasyada Elbruz Da eteklerinde yaayan Karaay Malkar Trklerinde de koban rmak,
sel, nehir anlamlarnda kullanlmaktadr. Neredeyse tm Kafkas halklarnn sembol olan Koban nehri
de adn buradan almaktadr.
Trkede su, yamur ve byk/kk su birikintisi ve akntlar iin kullanlan kelimelere bakt-
mzda aklmaza ilk olarak su (< sub), deniz (< teiz), yamur, rmak, z, zen ile nehir ve der ya gibi alnt
kelimeler gelir. Bir de bunlarn yannda gl (< kl) vardr.
Mayacada rmak, gl anlamlarnda kullanlan koba biiminin Trkenin azlar ile Karaay Mal-
kar Trkesinde kullanlan * ko kknden koba ve bundan gelien, ses deiimlerine urayan fakat ayn
kavram alannda kelimeler tremitir. Karaay Malkar Trkesindeki * ko + ba + n biiminde kurul-
mutur. Hem Mayaca hem de Trkede ayn anlamlara gelen kelimeler kuran ayn ses birlii koba ve
koba+n szleri kaynak olarak birdir.
Trkedeki gl (< kl) kelimesinin kk * k ile de gb ukurluk yerlerde biriken sular, gbedde
su basmayan tarla, gbet 1. akarsu yataklarndaki derin, derince yerler, 2. burka, su evrisi, 3. suyu
biriktirmek iin nne yaplan set, bt, 4. yapma glck gibi oka kelime tretilmitir.
Bu durum bizi, *ko ~ k eklinde Trkede bir alternans kk olabilir mi diye dndrmektedir!
kop: 1. oyuk, anak, kuyu 2. esmek
KOP: hoya vadi, pozo kuyu, sumidero szlmek, esmek, hueco hayvan yuvas, in, cavidad
oyuk (DM).
kop: dalarda byk maaralarn iindeki boluk, maara; kop: insann ve hayvann vcudunda kan
kabarck, i (DS).
Mayaca 1. oyuk, anak, kuyu 2. esmek anlamlarnda kullanlan kop kelimesi, Trkenin azlarnda
kullanlan maara, oyuk karlndaki kop ile ses ve anlam ierisinden ayndr. Anadoluda yer ad olarak
kullanlan Kop Da da * esmek karlndaki anlam olabilir diye dnmekteyiz.
kuukum / kuukul / kukul: 1. ty 2. Guetzal ad da verilen tyleri renkli bir ku.
KUKUM: pluma de ave en general genel olarak ku ty takmaya verilen ad, pluma de ave ku
ty; el quetzal Quetzal kuu, uzun renkli tyleri olan bir ku tr (DM); kuukum: feathers ty
(MDP).
kukul: tavuun bandaki tyler, tepelii; kukula: pskll erkek bal (DS).
Mayaca, ty, Guetzal kuu ve mitolojik yaratk olan Kukulkan
94
anlamlarnda kullanlan kuukum/
kuukul biimleri Trkenin azlarnda kullanlan ty, tyl balk karlklarnda kullanlan kukul ile
ayn kelimedir.
Trkede bir de kukuleta kelimesi bulunmaktadr. kukuleta < t. cocolette yamur, souk gibi d
etkilere kar baa geirilen, giysiye dikili veya ayr olarak kullanlan balk (TS HE). Kelimenin kuku-
94 Mayalar iin kutsal saylan efsanevi yaratk. Gvdesi ylan ba insan ve bann zerinde ku tyleriyle kapl bal bulunan Kukul-
kan, Anadolu ve Trk dnyasnn muhtelif blgelerindeki ahmeran ile benzerlik gsteren mitolojik varlk
129
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
130
Mayalar ve Trklk
leta biiminin talyancadan alnt olduuna katlyoruz; Ancak, kelimenin talyanca kaynakl olduuna
Mayacada biimi dikkate aldmzda katlmamz mmkn deildir. * Trk. kukul > t. cocol +etta > ku-
kuleta > Trk. kukuleta eklinde geliim gstermitir diye dnmekteyiz.
kabah: nceki gn
KABAH: antes de ayer o antier dnden nceki (DM); kabeh: day after tomorrow her gn, gn-
lerce (MDP).
kabak: yama, n taraf; kabah: srt, arka; gaba: n; gabah gabaa: kar karya (DS)
Mayaca nceki gn anlamnda kullanlan kabah biiminde kullanlan kelime Azerbaycan Trke-
sinde edebi dilde olduka ilek kullanlan ve n, aln, n taraf, nceki gn vb. anlamlarda kullanlmakta-
dr. Kelimenin Trkenin azlarnda da ayn ekil ve anlamlarda kullanldklar grlmektedir.
Her iki dilde de kullanlan bu kelimenin ayn kaynakl olduu aktr.
kalak: srk
KALAK: palo srk, pajasap (DM).
kalak: aatan yaplm sap kk krek; kesilen mee aacnn kk (DS).
Mayacada srk karlnda kullanlan kalak biimi, Trkenin azlarnda kullanlan kalak keli-
mesi ile balantl olduunu dnyoruz.
keh / keh / keh / ceeh: 1. geyik; ren geyii
KEH: venado de los grandes byk cins geyik, ciervo geyikler; venado geyikler (DM); ceh: ve-
nado geyikler (EP); keh: deer geyik, karaca, venison geyik eti; keh: stag erkek geyik (MS).
geyik: erkeklerin banda uzun ve atall boynuzlar olan memeli hayvan ~Tkm keyik ceylan. Blk
kiyik 1.yaban.2.vahi hayvan, av hayvan. Nog kiyik yaban. KKLp kiyik yaban da keisi. zb
kiyik Krg kiyik yaban hayvan. Alt, Tel, or, Sag, Koy kik 1.yaban hayvan; 2.geyik.-uv kayk xur
yaban kaz; 2.ku.
Eski Trkeden balayarak kullanlt. Orta Trkede keyik yaban hayvan; aslnda yaban olan her
ey, eti yenen haycanlardan ceylan, sn, da keisi gibi hayvanlar olarak geer. Eski Kpakada da
keyik yaban hayvan olarak kullanlr (HE).
Yukardaki rneklerde de grld gibi Mayaca keh / keh / keh / ceeh biimlerinde 1. geyik 2.
ren geyii 3. da keisi anlamlarnda kullanlan kelime ile Trke geyik kelimsei her eyi ile ayn kay-
nakl kelime olduu aktr.
koox: ko; git
koox: lets go gidelim (MDP); koox: corre ko, vyase gitmek (DM).
komak: 1. Adm atlarn artrarak ileri doru hzla gitmek. 2. Bir yere ivedilikle gitmek (TS).
Trkedekomak filinden ikinci ahsa emir kipi olan ko, Mayacada uzun nll koox biimi ile
ayn anlamda kullanlmaktadr.
Mayacada ce Trkede ortak kullanlan bu kelimenin de ayn kaynaktan kt aka grlmektedir.
kom: 1. evrelemek 2. vadi 3. delik 4. baraka
KOM: hoya vadi, rodelo evrelemek, barranco yama (DM).
kom: 1. Al, davar al. 2. Yayla evi. 3. Bir kimseye ait kk yerleim yeri, koy, iftlik (TS).
kom: 1. Al, davar al. 2. Yayla evi. 3. Bir kimseye ait kk yerleim yeri. Azlarda gom olarak da
geer. ~ Erm gom stable, sheepfold (HE).
kom: 1. al, davar ahr 2. al, rp, aa ya da amurdan yaplm kk ev, yayla evi; kon: 1. konut
2. adr (DS); gom: kkba hayvanlarn barndklar yer, al (DS).
Mayaca ve Trkede ayn ses deerleri ve anlam erevesi btnl asndan ayn olan kom keli-
mesinin de ortak kelimelerdenden olduu aktr.
Kelimenin kkeni hakknda H.Enin azlarda gom < Erm gom ifadesine katlmamz mmkn deil-
dir. Kelimenin Trke *ko filinden + m / n ile yaplmolduu aktr. Trke kom / kon / gon > Erm. gon
biiminde gemi olabilir.
koos /kos / kots / kox: 1. ku 2. doan 3. kartal 4. sln 5.lider
KOX: ave como gallina ku, tavuk; koos: falcon ahin; kuutz: wild oscelated turkey yabani hindi
(MDP).
ku: yumurtlayan omurgallardan, akcierli, scak kanl, vcudu tylerle rtl, gagal, iki ayakl, iki
kanatl uucu hayvanlarn ortak ad (TS); ku Trk.- Krg.-zb.-Uyg., gu Azr. Trkm., ko Bk. Tat., kus
Kzk.,(TLS); ku bird; gz kuu river birds; togan ku; takgu ku domestik fowl; uugma ku kuzgun
fiying birds and ravens; kk kalkta uar ku birds fiyimg in the sky; r ku; kara ku eagle; tevey
ku ostrich; yon ku peacock; il ku vulture; kara ku tugd Jpiter has risen; kz ku a bird like the
fnch; ular ku the partridge; dewe ku (Clauson).
Mayaca ve Trkede kullanlan btn anlam ve ses biimleri ku kelimesinin ayn kaynaktan geldi-
ini aka gstermektedir.
kuch/ kuuch: 1. g 2. yk 3. kusur 4. gnah, su
kuchik/ kuxuk: 1. yk 2. g; zor 2. kant
KUCH: poder kudret, carga yk, pecado gnah ilemek (DM); kuuch: difcil zor, duro sert,
kat, salam, difcultoso zor, g, trabajoso zor (DB); kuuch: burden yk, arlk, load yk, arlk,
diren (MDP).
g: 1. Ar ve yorucu emekle yaplan, mkl 2. Yaplmas zor; g: 1. Fizik, dnce ve ahlak
ynnden bir etki yapabilme veya bir etkiye direnebilme yetenei, kuvvet 2. Bir olaya yol aan her trl
hareket, kuvvet, takat (TS)
Trkede bulunan g (< ET. k) kelimesi btn anlamlaryla Mayacada kullanlan kuch, kuchik,
kuuch, kuxuk biimler ve karladklar anlamlar itibaryla ayn kelimedir.
kukuluk: cce
KUKULUK: enano cce (DM).
kukul: yuvarlak; kukur: kambur; kukurlamak: kamburlanmak, eilmek; kukuz: diz kme durumu
(DS).
Mayacada cce anlamnda kullanlan kukuluk kelimesi ile Trkiye Trkesi azlarnda kullanlan
kukul, kukur, kukuz biimlerinin anlam asndan da yaknlk gstermesi dikkat ekicidir.
kukut: soan
KUKUT: cebolla soan, planta bitki, (DM).
kukus: tomurcuk; kukuvak: kk bir eit mantar (DS)
Trkiye Trkesi azlarnda bulunan kukus ve kukuvak kelimelerinin kullanldklar karlk ile
Mayacadaki kukut arasndaki benzerlik dikkat ekmektedir.
131
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
132
Mayalar ve Trklk
mamak: 1. sk allk; aalk 3. zincir
MAMAK: maraa sk allk veya aalk, tejer la tela de la araa zincir, rme, birbirine geme
(DM).
mamak: 1. yenilen yumru kkl bitki 2. kabak; mamak: genellikle gl goncas; mamk: 1. Yaban erii,
da erii 2. Bir eit kara zm (DS).
Mamak: Kkenini ve anlamn saptayamadm bu szck, Anadoluda ky ve kasaba ad olarak kar-
mza kyor. Ermenice Mamag yani Mam-ag, Nine-cik? Luwi dilinden Mamaka yani Ma-(u)ma-ka, Ma
halknnyurdu ?
1. Mamak. Ankara iline bal ile merkezi kasaba.
2. Mamak. Burdur ili Alasun ilesinin merkez bucana bal ky. imdi, anakl(BU).
Mayaca 1. sk allk 2. aalk 3. zincir anlamlarna gelen mamak szn Anadoluda iki yerde, yer
ad olarak grmekteyiz. m sesi ile Trke kelime balamaz
95
kuralndan hareketle
96
Trkede m sesi ile
balayan btn kelimelere peinen baka dilden alnt olarak baklmaktadr. Mamak kelimesinin izah iin
de B.U. her ne kadar Kkenini ve anlamn saptayamadm bu szck diyor ise de Ermenice Mamag
yani Mam-ag, Nine-cik? Luwi dilinden Mamaka yani Ma-(u)ma-ka, Mahalknnyurdu? gibi bir akla-
may da yapmadan edemiyor
97
.
Trklerde yer adlar verme yntemlerine
98
baktmzda, yerin fziki yapsna gre Kumluca, Elmal,
Sarca, Sugz gibi adlandrmalar olduka yaygndr. Eski Trkenin elimizde bulunan kaytlarnda ge-
meyen bu sz bugn iin aklamakta glk ekmekteyiz.
Mayacada kullanlan anlamlarna baktmzda, Anadoluda yer ad olarak verilen birimlerin fziki
yapsnn sk allk, sk aalk anlamna uygun dtn grmekteyiz.
Bu kelimenin Mayaca ve Trke ortak kelimelere kaynaklk eden, (eldeki bilgilere gre bize karanlk
olan adardan) belki birlikte yaadmz dnemlerden kalma olabileceini dnmek pek de zor bir
ihtimal deildir.
Nitekim, Mayaca ve Trke bu kadar ortak kelimenin tesadf olmas mmkn deildir. Trkede
aklayamadmz, fakat Mayacada ayn anlam erevesinde kullanlan Abant, Maya, Kaz Da vb.
kelimeler bize k tutmaktadr.
meex / meex: 1. sakal; byk 3. fare, san
meex ke: kei
MEEX: barba sakal; la barba que sale al hombre insan sakal; los mimos pelos sa ve benzeri;
bigote byk (DM); meex: beard sakal, moustache fare, san (MDP).
byk Trk., b Azr., myk Bk., Kzk., Tat., moylav zb. (TLS); byk, buyk, buyuk (DS); myk (DS).
byk erkeklerde st dudak zerinde kan kllar ~Tkm yer. myk. Blk myk. Krg myk. Krgzlar
murut (>murt) adn da kullanrlar. Bundan baka, bya moylo (< moylov) (< Farsa) adn da verirler.
zb miyik. zbek azlarnda murut, murt ad da kullanlr. Bk myk. Tat myk. or mygak (<
myk+ak kltme eki). Ses bakmndan dndrcdr. Yak btk. uv myx. Tatarcadan alnmtr.
~ OT bk. Eski Kpakada byk olarak geer (HE). Mayacada kullanlan meex / meex, meex ke bi-
imleri miih, miyih, miyihke olarak seslendirmeliyiz. Mayacada sakal, byk, ene ve kei anlamlarnda
kullanlan kelime Trkedeki byk ile ayndr. Kelime ba # b > # m ses deimi Trkede bilinmektedir.
Mayacadaki de byle bir deimden baka bir ey deildir.
95 Kald ki bu kural sadece Trkiye Trkesinin yaz dili iin geerli olup, dier leheler ile azlar ve ses yansmal kelimeler iin geerli
deildir.
96 Trkede kelime banda # b > # m deiiklii olabilecei gibi, kelime ba nsz tremesi ya da bir baka sesden geliimi de mmkn
olabilir. Kelime ba # y, # z, # s, # (palatal), # , # (< ) geliimi gibi.
97 B.U.nun bu gayretine aban kelimesini aklarken de dikkat ektik.
98 Geni bilgi iin bkz. Aksan, Prof.Dr. Doan, Her Ynyle Dil Genel Dil Bilimi, TDK Yaynlar, Ankara, 1982
miis /mis: kedi
MS: gato kedi (DM); miis: gato domstico evcil kedi (DB); miis: cat kedi (MDP).
kedi Trk., piik Azr., bisy Bk., msk Kzk., mk Krg., mk zb., pisi Tat., piik Trkm., mk Uyg.
(TLS); mk kedi; miik kedi (DS); mk 1. kedi 2. mzklk, oyunbozanlk (HZ).
Trk lehelerinin ounda kullanlan kedi karlndaki biimlerle Mayacada kullanlan miis / mis
kelimesi ayn mantkla tremi ve ayn kkten bir kelime olduu grlmektedir.
ok: 1. ok mzrak 2. bacak 3. kulp
OK: cuchillo y de otra herramienta bak, kama; mango sap, kulp, hacha balta; es una lanza mz-
rak, puado, puo cerrado yumruk (DM).
ok: 1. Yayla atlan, ucunda sivri bir demir bulunan ince ve ksa ubuk 2. Yol gstermek amacyla belli
yerlere konulabilen, oka benzeyen iaret 3. Baz aletlerde veya aralarda dz ve uzun blm (TS).
Trkenin tarihi ve yaayan hemen btn lehelerinde ok, ux, uk ya da ox - hok biimlerinde kullan-
lan anlam ve ses itibaryla Mayaca kelime ile ayndr.
ok / ook: ayak; pene
al ok / aal ook: ayak parma
OK: pie de hombre insan aya (DM); ook: pie ayak, pata hayvanda ya da eyada ayak; cabo u,
burun, knt, mango sap, kulp (DB); ook: foot ayak, ayak ucu (MDP).
ayak 1. bacaklarn bilekten aada bulunan ve yere basan blm; 2. bacak; 3. birtakm eylerin
yerden ykseke durmasn salayan dayak, destek; 4. byk bir rmaa karan akar sularn her biri; 5.
bir gln sularnz denize, baka bir gle veya rmaa tayan akar su; 6. basamak
~Tkm ayak. TatK ayak. Bk ayak. Kzk ayak. KKlp ayak. Nog ayak.-Krg ayak.-Alt, Tel ayak.-
or,Sag azak.-SUyg azak.-Soy adak.-Hal hadg.-Yak atax.-uv ura. Eski Trkede adak olarak kullanlr.
Orta Trkede aak ve ayak biimleri geer. Kagarl Mahmuda gre, iiller ve z Trkler aak biimini
kullanrlar. Kpaklarn bir blm ve Yemekler, Suvarlarlar, Bulgarlar ve Rus ve Rum topraklarna dein
yaylan baka bir takm boylar azak biimini ve toplu olarak Yamalar, Tuhslar, (dier) Kpaklar, Yabaku-
lar, Tatarlar, Kaylar, umullar ve Ouzlar ayak biimini kullanrlar. Eski Kpakada da ayak olarak geer.
Yaygn bir inanca gre, Trke at-(*ad-) kknden gelir: at-+ -(a)k eki. Bk.Nmeth: NyK 47: 65;
Csoma Arm 73; ALH 23; 1; Ligeti: MNy 42; 3; Vja 3, 1971, 32; ResAltL 113; Egerov: S 275; Rdei _
Rna-Tas: AOH 37: 4-5.
Poppe (Lautlehre 52, 124) Trke ayak (<adak) ve Moolca aya (<*padak Ende, Unterlauf eines
Flusses) szlerini Korece padak the sole of the foot biimiyle birletirmitir. Bk. Doerfer: TMEN N 27
= 1972. Ancak Ramstedt (SKE 180-181) Korece padakn karlklarn sayarken Trke ayak biimini
vermemitir. Buna karlk Rsnen (V 5 b) ayak Korece padak biimiyle birletirmitir. Bk. Aalto: CAJ
1: 14. Clauson (ED 45) adak (>ayak)n kk zerinde durmamtr. Sevortyan (STJa 1975, 103-104)
Nmethin aklamasn verdikten sonra ayak birtakm Moolca biimlerle karlatrmtr. Son olarak
Ortak Trke *ay- kk ile Hint-Avrupa dillerinde gitmek anlamnda kullanlan ay- kk arasndaki
benzerlikten sz etmitir. Doerfer (KhalMat 290) Halaa hadq biimine dayanarak *padk (veya padk)
biiminden yola kmtr(HE).
Mayaca ayak anlamnda kullanlan ook biiminin Trke ayak (< adak) ile ilgili olabileceini d-
nyoruz. Her ne kadar Trke ayak kelimesi ile imdiye kadar yaplan etimolojik izahlarda ook biimine
rastlanmyorsa da Eski Trke kelime kk palatal / (d) sesinin > y z r t gibi seslere dnt
bilinmektedir. Bu ve benzeri deiimleri dikkate aldmzda * aak > ayak > oyak > oyok > ook geliimi
mmkn olabilir.
133
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
134
Mayalar ve Trklk
oos / us: esmek
ustik / uustik: 1. esmek; esinti; rzgr
OOS / US: soplar y soplo esmek, femek veya esinti (DM); uus: soplar con la boca az ile fr-
mek, frerek iirmek (DB); ustik: blow esmek, femek, umak (MDP); uustik: blow esmek, femek,
umak (MS)
esmek: hava bir ynden bir yne akmak, rzgr olmak (TS); esmek Trk., smk Azr., isiv Bk., esv
Kzk., esmk zb., is Tat., smek Trkm., smk Uyg. (TLS); esin sabah rzgr (DS).
Mayaca esmek, rzgr, esinti karlklarnda kullanlan us oos ve bunlardan tredii anlaolan
ustik uustik biimleri Trke es ve bundan treyen esinti kelimeleriyle ayn kaynakl olduu aka
grlmektedir. Trk lehelerinde isiv, is ve smek biimleri de bunu gsterir.
otzil/ otsil : yoksul
OTSIL: pobrecillo yoksulluk, miserabke sefl, perian, cimri, rezil, pobre fakir, yoksul, az, kt,
zavall (DM); otsil: pobre fakir, yoksul, az, kt, zavall, desdichado mutsuz, anssz, miserable fakir,
yoksul, az, kt, zavall (DB); otzil: poor yoksul, fakir, zayf, kuvvetsiz, ksr (MDP).
yok: bulunmayan, mevcut olmayan nesne, kimse; yoksul: geinmekte ok sknt eken kimse, fakir
(TS).
Mayacada yoksul karlnda kullanlan otzil / otsil biimleri, Trkede varn ztt yok keli-
mesinden yok + sul ekliyle tretilmi kelime ile ayndr. Bu kelimenin ses, ekil ve anlam asndan ayn
kaynakl olduu akca grlmektedir. Kelime # y sesinin > dmesi Trkede bilinmektedir.
oox / ox : 1. ; nc 2. soluk 3. yel
yox : 1. ; nc 2. kabuk
OX: tres , l; YOX: tercerro nc, tercio te bir, (DM); ox: tres , l (DB); ox:
three , nc (MDP).
: ikiden sonra gelen saynn ad ve bu sayy gsteren rakam; ikiden bir artk olan (TS); Trk., Krg.,
zb., Trkm., Uyg., s Bk., Kzk., Tat. (TLS).
Mayaca (say) anlamndaki oox / ox, yox biimleri ile Trkedeki hem ses hem de anlam ola-
rak ayndr. x iaretinin Maya eviri yazsnda ~ olarak kullanldn ve Trk lehelerindeki s, ve
biimlerini dikkate aldmzda kelimenin ayn kaynakl olduu grlr.
otoch/ wotoch / yotoch: 1. oda; ev 2. hastane 3. kalmak
otoch kabil: 1. konuk etmek 2. konut vermek
OTOCH: casa yuva, oda, ev; yoyoch: vivienda konut, mesken; OTOCH KABL: posada donde
uno posa por amistad geici bir sre bir bakasn evde ya da herhangi bir mekanda kabul etmek, ko-
nuk etmek (DM); otoch: home ev, aile oca, yuva (MDP). oda: Evin veya herhangi bir yapnn
oyurmak, almak, yatmak gibi ilere yarayan, banyo, salon, giri vb. dnda kalan, bir veya birden fazla
k olan blmesi, gz (TS).
Trkede kullanlan oda (ET< otag) kelimesinin ses ve anlamlar asndan Mayacada kullanlan
otoch / wotoch, yotoch kelimeleri ile ayn kaynakldr. Mayacada otoch kabil biiminde bir de birleik
kelime bulunmaktadr. Bu da kelimenin Mayacada ilek olduunu gstermektedir. Kelime bandaki y ve
w seslerinin nsz tremesi olduu anlalmaktadr. Benzeri ses tremeleri, daha nceki bahislerde belirt-
tiimiz gibi, Trkede de bulunmaktadr.
pilis /piliz: 1. fliz 2. kvlcm
PLS: chispas kvlcmlar (DM).
fliz: (I) is. Yun. Eliks Yeni srm krpe ve kk dal veya yaprak, srgn; (II) is. Ar. fliz jeol. Ocak-
tan karlan ilenmemi baka maddelerle kark bulunan, ham maden birleii (TS).
Trke Szlkte fliz kelimesinin karl olarak yukardaki bu iki izah var. Bizi ilgilendiren birincisi.
Trke szlkte kvlcm kelimesi de yanmakta olan bir maddeden srayan kk ate paras, kvl(TS)
olarak izah edilmektedir.
Ate paras, ateik yani ana ateten kan kk ate, dier bir syleyile ate yavrusu, gen ate
de diyebiliriz. Byle dndmzde Yeni srm krpe ve kk dal veya yaprak anlamndaki fliz
ile de ilgisi anlalyor. Dolaysyla her iki anlam tayan kelime aslnda ayn fakat bir anlam yaylmas,
genilemesi olmu.
Trke Szlkte fliz < Yun. alnt olarak gsterilmitir. Bunun doru olmadn dnyoruz.
Yeni srgn, taze, krpe, ikincil, asldan ayrlma, bir bitki ya da canl yavrusu anlamlarnda azlar-
da geen kelimelere bakrmzda hemen u rnekleri grrz: bilik ana tavuk; bili kk ku; bulla
yeni tmeye balayan horoz; bulluk buzann ilk gnlerdeki ad; bl pili, civciv; felik duvar ya-
parken talar arasna konulan akl ve kk talar; feri 1. keklik yavrusu 2. yumurtlama ana gelmi
pili; ferik 1. kmes hayvanlarnn civcivlikten km yavrular, pili, 2. dii pili 3. dii hindi, 4. kuma,
ortak (ikinci gelen hanm iin), taze fasulye, gen, taze, krpe; flik kei yavrusu; fliz kran aalarn f-
lizlenme mevsiminde esen bir eit frtna; frih yeni tmeye balayan horoz; frik olgunlamaya bala-
yan tahl; frik daha tmeye balamam horoz; frik turfanda; pelese taze soan, soan fdesi; peleste
ttn fdesi; pele zayf, elimsiz; pillik 1. yeni domu buza 2. dii hindi; pilo eek yavrusu; blh
dana; bllk dana, buza(DS).
pili kmes hayvanlarn armak iin kullanlan bili bili (> bl bl) gibi bir takm armalklar-
dan kltme ekiyle kurulmutur. Yerel azlarda pili olarak kullanlan bilik (>blk) de k klt-
me ekiyle kurulmu bir trevdir. Tietzenin, piliin Gney Slav dillerinde pilice verilen pile adnn pilence
(veya pilica) gibi bir kltmesinden geldii yolundaki aklamas yanltr (HE)
99
.
Kelime ba # P sesinin > # f olabileceini fol, folluk (<pol< hol < l) kelimeseinin izahnda gster-
mitik.
pili, bili, bilik, bl vb. kelimelerin Trkede ses yansmal kelimelerden
100
olduu da genel kabul
grmektedir.
Btn bu ses deimeleri ve azlardaki kullanmlar ile yan anlamlar dikkate aldmzda Mayacada
1. fliz 2. kvlcm anlamlarnda kullanlan pilis / piliz biimlerinin, Trkedeki pili, fliz, ferik, frik,
bl kelimeleri ile ayn kaynaktan geldiini rahatlkla syleyebilirz.
sak: 1. evik, atik 2. hzlandrmak
SAK: agil evik, atik, diligente gayretli, alkan, agudo zeki, cuidadoso dikkatli (DM).
sak: 1. uyank, gz ak, mteyakkz 2. uykusu haff; sak durmak: dikkatli, uyank durumda bulun-
mak (TS); sak: ite uyank ve zeyrek olan; sak sak: nbetinini, bekinin kaleyi ve at koruyabilmek iin
uyank olmasn emreden sz; sak: saymak; saknmak: saknmak, sanmak, dnmek; sakn: saknlacak
ey (DLT).
99 bu konuda geni bilgi iin bkz. Eren, Prof. DR. Hasan, Anadolu Azlarnda Rumca, slavca ve Arapa Kelimeler, TDAY, 1960, Anka-
ra; pili fliz balants iin ayn yazarn Etimoloji Aratrmalar, Trkiyat Mecmuas, X.cilt.
100 bkz Zlfkar, Prof. Dr., a.g.e., bili maddesi
135
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
136
Mayalar ve Trklk
Mayaca evik, atik vb. anlamlarda kullanlan sak /sak kelimesi Trkedeki uyank, dikkatli vb.
anlamlarndaki sak kelimesi ile ayndr.
sap: 1. dal 2. saplamak, batrmak
SAP: rama ufak dal, demet, kol; tallo sap; clavar saplamak; remojar la ropa lavarla elbisenin
kolun svamak; sumergir batrmak (DM).
sap: 1. bitkinin dal, yaprak, iek gibi blmlerini tayan, aalarda odunlaarak gvde durumunu
alan blm 2. iek veya meyveyi dala balayan ince blm 3. Bir arac tutmaya yarayan blm; sapla-
mak: hzla batrmak (TS).
Maya dilinde dal, saplamak, batrmak anlamlarnda kullanlan sap kelimesi, rneklerde de grld
gibi Trkedeki sap ve saplamak kelimeleri ile edeerdir. Her iki kelimenin kaynann ortak olduu
anlalyor
sats: 1. samak 2. uzatmak, yaymak
satzik: uzatmak
SATS: alargar uzatmak, yaymak, extender yaymak, uzatmak, geniletmek, esparcir yaymak, da-
tmak, samak (DM); satzik extend uzatmak, srmek, stretch germek, esnetmek, uzanmak (MDP).
samak: 1. Bir eyi ortala datmak, dkmek 2. Yaymak; sak: salm, serpilmi (TS).
Mayaca eviri yazda ts iaretini - karlnda kullanldn dikkate aldmzda sats ve sats
biimlerini sa ve sak eklinde okuruz. Mayacada uzatmak, yaymak ve samak anlamlrndaki kar-
lklar kelimenin Trke kullanmlar ile ayndr. Herk iki dildeki kullanlan kelimenin ayn kaynakl
olduu grlmektedir.
semet: saz, kam
SEMET: caa saz, kam (DM).
semet: sepet (DS).
Mayacada saz, kam anlamlarnda kullanlan semet kelimesinin Trkiye Trkesi azlarnda se-
pet (sepet: is. Far. seped 1. Saz, kam veya ince dallardan yaplan, genellikle sap olan, yiyecek ve eya
tamak iin kullanlan kap TS) ile benzerlii dikkat ekicidir. Kelimenin Mayacada bulunmas sepet (<
Far. seped) izahnn da doruluunu tartmaya amaktadr.
sis / sis: 1. ayaz, souk 2. serin 3. souk
sis ol: soumak
siskuntik: donmak
SS: cosa fresca serinlik, frio souk, me, fresco que penetra iine ileyen souk, ayaz; SS
OL: frescura serinlik, esinti (DM); sis: cold souk, soukluk, cool serin, souk; siskuntik: freeze
donmak, buz tutmak, ok mek(MDP).
sis: Atmosferin alt tabakalarndaki kk su veya buhar tanelerinden oluan bulutlarn ok alalarak
yeryzne kadar inmesiyle oluan duman (TS).
Trkedeki sis kelimesi ile Mayacada kullanlan ve ayaz, serin, souk anlamlarnda kullanlan sis /
sis kelimesinin ayn kaynakl olduu kanaatindeyiz. Sis ile birlikte hava durumu dikkate alndnda ayaz,
serin, soumak kavramlarn da bir arada dnebiliriz.
siklik: iine sokma, yerletirme
SKLK: cosa que est encajada en otras her hangi bir eyi bir baka eyin iine sokmak, yerletir-
mek (DM).
Mayacada iine sokma, yerletirme anlamnda kullanlan siklik kelimesi, Trke sk+lk biimiyle
ayn yapda olup sk- kknden, Trkedeki sk+mak biimindeki kelimenin karlad anlam ifade
etmektedir. Trkede ~ i seslerinin alternans sesler olduunu da gz nne aldmzda Mayaca ve
Trkedeki bu kelimelerin ayn kaynakl olduu aka grlr.
sipit: 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek
SPT: soltar de la mano yan tarafa atmak; soltar la fecha oku atmak, frlatmak; soltar zmek,
gevetmek, atmak, koyuvermek; dejar la mano kenara brakmak, terk etmek; dejar koyuvermek, izin
vermek, gevemek, permitir izin vermek (DM).
sptmak: 1. syrmak 2. bir eyi gizlemek, yok etmek, almak; akln karmak, saptmak; nem ver-
memek; sbtmak: bandan savmak, atmak (DS); syrmak Trk, syrmag Azr., sdrv suvruv Kzk.,
sidirmek zb., spmak Trkm., sirvalmak (TLS).
Mayaca 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek anlamlarndaki sipit kelimesi, Trkenin az ve leh-
elerinde kullanlan ayn manalardaki sptmak, sbtmak ve trevleri ile ayn kelimedir. i alternas
kullanm burada da bulunmaktadr. Ortak Trkede * s + r - > syrmak eklinde gelien kelime, az
ve lehelerdeki kkte bulunan palatal (d) sesinin - daha nceki rneklerde de grdmz gibi - / > y/
eklinde geliimi ve y/ durandan sonra y/ > b/ ~ p/ deiimi ile kullanldn grmekteyiz. Trkede ses
asndan olaan bu deiimi, Mayacada sipit biiminde ve 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek anlam-
larnda karmza kmaktadr. Netice itibaryla kelimelerin kaynann ortak olduu da aktr.
son: 1. son 2. gecikme
SON: ltimo son, sonu, reciente sona erme, biti, detener gecikmek, oyalanmak, tardar en ge,
demorar geciktirmek, entretener oyalamak (DM).
son: 1. imdiki zamana en yakn zamandan beri olan veya bu zamanda yaplm olan, ilk kart 2. En
arkada bulunan 3. Artk ondan tesi veya bakas olmayan 4. Bir eyin en arkadan gelen blm, bitimi,
nihayet (TS).
Hem Trkede hem de Mayacada ayn ses biimi ve anlam erevesinde kullanlan son kelimesinin
kkeninin ayn olduu aktr.
sul: sulamak, slatmak
sulan: sulanmak; suya batrmak; ykamak
SUL: remojar suya batrmak, iyice slatmak, srlsklam olmak; mojar o emparar en el agua slan-
mak veya suyun iine girmek; remojar en agua suyun iinde slanmak; SULAN: cosa asi empapada bir
yeri sulamak; metida en agua la ropa giysileri suya batrmak (DM).
Eski Trke sub > suv > su olarak gelime gsteren Trkedeki su kelimesi ve sulanmak, sulamak,
sulu vb. anlamlarn yukarda grld gibi Mayacada da bulunmaktadr. Kelime Mayacada dorudan
su + l / su + lan eklinde su zerine ek alarak kullanlmaktadr. Bu da kelimenin sub > suv > su geli-
mesinden sonra Mayacaya gemi olabileceini ya da sub > suv > su ses deiiminin ayn ekilde
Mayacada da olduunu gsterir. Eer Mayaca bir baka dil ise bu alnt su biiminden sonra olmutur;
yok, Mayaca ile Trke ayn kaynaktan besleniyorsa kelimelerdeki ses deiimleri de ayn sreleri izliyor
demektir.
suu: 1. asker gndermek 2. igal etmek
SU: transmita disciplinado asker gndermek; ocupado en boda igal etmek; cosa ocupado zapt
etme, igal etme (DM).
137
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
138
Mayalar ve Trklk
s: ordu, asker; slemek: ordu sevketmek, ordu ile sefere kmak (OY).
Orhun Yaztlar Kltekin abidesi Duu cephesi ikinci satrda . S slepen trt buludak bodunug
kop alm (asker sevkederek drt taraftaki milleti hep alm) eklinde akca Mayacada igal etmek,
asker gndermek anlamlarnda kullanlan suu biimi ile Trke s sava, sk mzrak, smek
savamak kelimelerinin de kk olan s ile ayn kelimedir.
tuban: suya batrmak, tummak
TUBAN: sumido suya batmak, batrmak, hundido kk, batk (DM).
tummak suya batmak, dalmak (DS).
Trkiye Trkesi azlarnda suya batmak, dalmak anlamlarnda kullanlan tummak kelimesi ile Ma-
yaca tuban kelimesinin alakal olduunu dnmekteyiz. Trkede olduka yaygn b > m ya da m > b
ses deiimi bulunmaktadr. Dolays ile tuban > tumma ya datumma >tuban geliimi mmkndr.
* tu ~ to kknden + b ile yaplan bir taban(isim / fil) zerine getirilen +an ekiyle tuban biimi yapl-
mtr.
taasik / tasah: tama, getirme
TASAH: llvelo tamak; traer como guiera bir yere getirme; traer alguno baz eyleri getirme
(DM); taasik: bring getirmek (MDP).
tamak: bir eyi bir yerden alp baka bir yere gtrmek (TS).
Ses ve anlam bakmndan Mayaca tama, getirme anlamlarndaki taasik / tasah biimlerinin Trke
tamak kelimesi ile ilgili grlmektedir.
Trkede tama, tat, tatmak tayc vb. kelimelerin yapld gibi ta + ik ekliyle Mayacada
kelimenin tretilmesi mmkndr.
tak / tek: 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda 4. bitiik 5. ile 6. beraber
TAK: semejante gibi; adyacente bitiik, prximo sonraki; hasta -e kadar; desde -den beri;
hasta agui tekrar; hasta la cabeza baa kadar; luego sonra, (DM); tak: until, from (MDP).
teg: gibi; bri teg kurt gibi, ko teg koyun gibi, temir kapga teg Demir Kapya kadar (OY).
Eski Trkede benzetme edat olarak kullanlan teg gibi, -e kadar ve yukarda rneini verdii-
miz kullanmlar bulunmaktadr.
Mayaca 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda 4. bitiik 5. ile 6. beraber anlamlarnda kullanlan tak / tek
biiminin Eski Trke teg ile her ynyle ayn kelime olduu aka grlmektedir.
tos: toz
TOS: polvos toz, pudra, polvo fno tozlanma, toza brme (DM).
toz: 1. ok kk ve haff paracklara blnm toprak 2. ok kk paravklara blnm olan
herhangi bir madde 3. Toz durumda olan; tozan: incecik toz tanesi, zerre (TS).
k yeri ayn olan z ve s sesleri Trkede alternans nsz olarak kullanlmaktadr. Dolaysyla z
sesinin > s olmas veya s sesinin > z olmas mmkndr. Bunu dikkate aldmzda hem Mayacada tos
biimindeki hem de Trkedeki toz biiminde ve ayn anlamlarda kullanlan kelimelerin ayn kaynakl
olduu grlmektedir.
tot: dilsiz
TOT: mudo sessiz; eres mudo konuamayan, ses kartmayan, dilsiz; tartamudo kekeleme, keke
(DM).
tat: 1. dilsiz 2. kekeme 3 irkin, sevimsiz 4. kaba (DS); totlokma kekeme Bk., (TLS).
tat dilsiz Anadoluda yer ad olarak da geer (Tatlar). Eski kaynaklarda tat yabanc olarak kulla-
nlr.
Gktrkede tat olarak geer. Orta Trkede tat yabanc olarak kullanlr. Orta Trkede ranl
anlamna da glir. Eski Kpakada tat ekinci olarak da geer. Yabanc anlamna gelen tat biiminin
Anadolu azlarnda dilsiz olarak kullanlmas normaldir (HE).
a > o deiimi yani nllerde yuvarlaklama Trkede grlen bir ses deiimidir. Bu deiimi dik-
kate aldmzda Trkede dilsiz karlndaki tat ile Mayaca dilsiz karlndaki tot ayn kaynakl
kelimedir diye rahatlkla syletebiliriz.
tsoocts / tzootz / tsots: 1. sa 2. yn 3. domuz
TSOTS: pelo o vello sa veya vcut kl; cabello o pelos sa, kl, vello vcut kl; cerda de la vista
domuz kl, domuz, (DM); tsots: pelo sa, cabello sa, cerda de animal dii domuz (DB); tzootz:
hair sa, kl, ty (MDP); tsoots: hair sa, kl, ty (MS).
sa ba derisini kaplayan kllar ~ Tkm. a. Tat e. Bk ses. Nog a. KKlp a. Kzk a. Krg
a. or a. Sag sa. Kzl ya. Tuv a. Hak sas. Yak as. Yakutada bandaki s-nin dmes
kuraldr. uv. .
Eski alardan balayarak kullanlr. Orta Trkede sa olarak geer. Eski Kpakada da sa biimi
kullanlr. Diyalektlerde benzeme (assimilation) yoluyla sa > a (>e) gibi bir takm biimler ortaya
kmtr (HE).
Mayaca eviri yazda ts ve tz iaretlerini s, olarak okunduunu dikkate aldmzda tsoocts soo/
tzootz so/ tsots so olarak okunur. Bu halde Trkede sa ba derisini kaplayan kllar karlnda-
ki kelime Mayacada hem Trkedeki sa anlamyla hem de yn ve domuz anlamlaryla kullanlmakta-
dr. Mayacada bu yan anlamlarn kullanlmas normaldir, burada bir anlam genilemesi sz konusudur.
Her iki dilde kullanlan bu kelimenin de kaynann ayn olduu grlmektedir.
tul: 1. dolu; doldurmak 2. ar
TUL: todo tamamyla, hepsi; alrededor ar, fazla, lleno dolu (DM).
dolu: 1. i bo olmayan, dolmu, mebu 2. Bir yerde sayca ok 3. Bo yeri yok, her yeri tutulmu
(TS); dolu Trk. Azr., tul Bk., tol Kzk., tolo Krg., tolk zb., tul Tat., dl Trkm., toluk Uyg. (TLS).
Mayacada 1. dolu 2. doldurmak 3. ar anlamlarnda kullanlan tul kelimesi ile Trkede ii bo
olmayan, dolmu anlamnda kullanlan dolu ile ayn ekilde kullanlmaktadr.
Eski Trke tolug biiminin > tolu > dolu geliimiyle Ortak Trkede dolu biiminde kullanlan keli-
menin baz Trk lehelerinde tul biiminde kullanld bilinmektedir. Ayrca, Trkede o ~ u nllerinin
alternans sesler olduunu da dikkate aldmzda her iki dilde kullanlan bu kelimenin ayn kaynaktan
geldii aka grlmektedir.
tumbuluk: sallamak, arp devirmek
TUMBULUK: sacudir el cubo entre el pozo para que s ellene y ruido que hace al llenarlo bir eyi
grltl ekilde sallamak, sarsmak, devirmek (DM).
tombalak atmak: takla atmak; tumbalak: takla (DS).
Trkede ses yansmal kelimelerden olan tombalak, tombalak amak biimleri ile Mayacada
yine ses yansmal kelime olan tumbuluk biimi de ayn anlamlarda kullanlmaktadr. Her iki kelime de
Mayaca ve Trkede ses yansma kelimedir, her ikisinde de ayn ekler kullanlmaktadr ve her ikisi de
ayn anlamda kullanlmaktadr. Kelimelerin kkenleriinin ayn olduunu grlmektedir.
139
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
140
Mayalar ve Trklk
tus: 1. aldatmak 2. uyutmak 3. it; su nne ekilen it, a
tusah: tuzak
tusik: aldatma, yalan
TUS: cerca kapan; cerca de aqui sessizce yaklamak; TUS: mentir yalan sylemek, aldatmak,
fngir yalandan yapmak, gibi grnmek, engaar aldatmak, ilusin yanlg; mentiroso yalanc; TU-
SAH: asechar tuzaa drmek, pusu kurmak (DM); tuus: engao dolandrclk, mentira yalanclk,
falsedad yalan (DB); tusik: lie (to someone) birine yalan syleme, deceive (someone) birini aldatmak
(MDP).
Tuzak ku veya yaban hayvan yakalamaya yarayan ara veya dzen. Anadoluda duzak olarak da
geer. ~Tkm duzak. KKlp duzak. Nog tuzak. Kzk tuzak. Blk tuzak. zb tuzok. Krg tuzak. Krgzlar
kldan yaplm tuzaa kltak adn verirler. Alt, Tel, Sa, or tuzak. Tuv duzak ilmik; ilmikli kapan.
Yak tuhax, tusax ipilmek; zincir, buka
~OT tuzak.
Kkenini bilmiyoruz.-Trke tuzak iletor a biimi arasnda balant kurulamaz. Bk. Tor. Rsnen;
V 502 b; Doerfer: TMEN 962; Clauson: ED 573 b; Sevortyan: STJa 1980, 289-290.(HE).
Mayacada, tus 1. aldatmak 2. uyutmak 3. it; su nne ekiln it, a; tusah tuzak; tusik aldatma,
yalan ekil ve anlamlarnda kullanlan kelimenin * tu + s ile kurulduu tus kk zerine gelen - ah /- ak
ve - ik ekleriyle tusah ve tusik kelimelerinin tretildii anlalmaktadr.
Trkede kullanlan tuzak kelimesinin ise kkeninin bilinmedii ve tor a biimi ile de ba kurula-
mayaca ifade edilmektedir.
Trkede aldatmak, a, tuzak, yakalamak, tutmak vb anlamlar bir kavram alan oluturmaktadr.
Bu kavram alan erevesinde baktmzda Trkede u kelimeleri grrz: tuzak, tuzak, tuzaklamak;
tor ince rgl balk a; ba rts, seyrek seyrek rlm rt; torcu balk; toyka evresine zarar
vermemesi iin hayvanlarn ayaklarna taklan zincirli aa toka; tozah tuzak; tozak dnlerde gelinin
bana taklan eitli renge boyanm ku tyleri; tufana byk balk a; tura Klbalnn yrtarak
dolatrd a; tura keklik cinsinden eti yenen bir av kuu (DS); verilen rneklerde bir yakalama,
tutma, elde etme, yakalanm, elde edilmi anlamlar bulunmaktadr.
Her ne kadar tor ile birlikte dnlemez denilse de bizce, kelime ses ve anlam asndan bir arada
dnlmelidir.
Trkede bir de tut- filinden tremi kelimeler bulunmaktadr: tutmak elde bulundurmak, ele geir-
mek, bir yerde bulundurmak vb. (TS); tuta, tutacak,tutam tutkun, tutsak, tutum vb gibi. Bunlarn hepsi
ayn kavram alannda kullanlan ve ayn kkten tretilmi kelimelerdir.
Yine Trkede dudak (< totak) kelimesi bulunmaktadr. dudak kelimesinde de bir tutma, yakalama
anlamlar bulunmaktadr.
tor, tuzak kelimelerinin Ermenice, Farsa gibi baka dillerden alnt kelimeler olarak dnenler de
olabilir.
tuzak, tor, tutmak, dudak, tufana, tura, tozak kelimelerinin tamam bizce *tO (o ile u aras fonem)
kknden, z, r, t, f (< b) seslerinin gelerek trettikleri kelimelerdir.
Netice itibaryla hem Mayacada hem de Trkede kullanlan bu kelimeler ayn kaynaktan gelmedir.
tuy: 1. ty 2. byk
TUY: bigote o mostacho de la barba o mechones byk, sa, saka, tyl (DM).
ty: insan ve hayvan derisi zerinde bulunan ince kl (TS).
Trk lehelerinde tk biimi de kullanlan ty ile Mayacada kullanlan tuy kelimesi ses ve anlam
asndan ayn kelimedir.
u: o
U: es pronombre de la tercera persona el nc kii zamiri (DM).
o: II. Teklik nc kiiyi gsterir (TS).
Eski Trke ol > o geliimiyle kullanlan 3. teklik kii zamiri Mayacada da ayn anlamda fakat ol > o
> u geliimini gsterdii anlalmaktadr.
Mayaca ve Trkede kullanlan ortak kelimelerden biri olarak grdmz o u zamiri iki dil arasn-
daki ortakln ne denli gl olduunu gstermektedir.
ul: 1. temel 2. boaz 3. delil 4. yutak
ulah: eklemek; devam etmek
UL: es la principal temel; el tragadero por donde pasa la comida boaz, yutak; faringe yutak;
llegar, egarse ulamak, eklemek; dura hasta el cabo sona kadar; otro uno de dos bir-iki ve dierleri,
eklemek (DM).
ulam: Aralarnda herhangi bir bakmdan ilgi veya benzerlik bulunan eylerin tm; ulamak: eklemek,
katmak; ulayc: ulamaya yarayan; ulak: haberci, haber veren, ulatran (TS); ulayu: ilk nce, ve (OY).
Eski Trke *ul temel, esas, ilk kknden ulayu ve daha, ekleyerek anlamyla kullanlan kelime
Trkede ulak, ulam, ulamak vb. kelimelerde yaamaktadr.
Mayacada ulah ulah biimleriyle beraber bunlarn tredii ul kk de yaamaktadr. Bu kelimele-
rin de Trke ile ayn kkten geldii grlmektedir.
wakax: 1. kz; boa; sr; 2. sr
WAKAX: ganado vacuno sr cinsi; buey kz; bovino sr; toro boa; signo del zodiaco
boa burcunun simgesi (DM).
kz ift srmekte, araba ekmekte kullanlan, etinden yararlanlan, idi edilmi erkek sr
~Tkm kz boa; kz. Azlarda hkiz olarak da geer. _Nog giz. Blk gz. Kzk giz. KKlp
giz. TatK gez. Bk gez. zbA hokuz, okuz. zb hkiz. Yak Ous. Yakutada kzn kaln ses
srasna gemesi doaldr. Trke sekiz >Yakuta as gibi. uv vkr, yer, mkr. uvaada znin
rye evrilmesi eski bir ses kuraldr.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (kz) Orta Trkede kz olarak geer. Eski Kpakada da
kz biimi kullanlr.
Kkeni karktr. Nmethe gre (HonfKial 94; Csoma Arm 94), Toharca B okso biiminden alnm-
tr. Daha sonra Clauson (ED 120 a) da Toharcadan geldiini dile getirmi, ancak Toharca B okso yerine
Toharca A oks biiminden yola kmak gerektiini vurgulamtr. Menges (Introduction 166) de Toharca
okso etimolojisini vermitir. Ramstedt (Lautlehre 18, 103-104), Trke (ve Moolca, Tunguzca) biimle-
rin Altayca *pk- biiminden ktn ileri srmtr. Ramstedt, Aynuca peko > Japonca beko Ochs
biimlerini de saymtr. Bundan baka, Hint-Avrupa dillerinden kalma birtakm biimler de vermitir.
*peku>Eski Hinte pau, Latince pecu, pecus, Gota fahu Vieh Ligetiye gre (NyK 61: 188; TrK
235), Altayca biimlerin Hint-Avrupa kkeninden geldii yolundaki aklamalar olanaksz saylamaz.
Ramstedtin bu aklamas, onun ada Trk (ve Mool) dillerinde grdmz h-lerin Altayca *p-
den geldii yolundaki var saymna dayanr. Ramstedtin ortaya koyduu gr, Pelliot gibi byk dil bil-
ginlerinin ilgisini ekmiti. Pelliot (JA 1925, 1, 248) bataki h-nin dmesinin erken bir ada baladn
141
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
142
Mayalar ve Trklk
bildirmi, h-nin *p-den geldiini saklamamtr. Poppe (DAN 1925: 11) de Moolca kerin *ker veya
*pkerden ktn yazmaktan geri kalmamtr. Bk. Golden: Introduction 30-31.
Trkeden Moolcaya gemitir. Mo ker, kr btes cornes, btes; lan du boeuf. Trke z
Moolcada rye evrilmitir. Trke ikiz > Moolca ikire rneinde olduu gibi. Radloffun sav yanltr
(Phon 166). Munkcsi (NyK 24: 406) Hint-Avrupa dillerinde geen birtakm biimlerle karlatrmtr.
Daha sonra Munkcsi (KSz 6:378) Sanskrit uk, Avesta uxa Stier biimleri zerinde durmutur.
Pedersen (KZ 39; 455-456) kesinlikle Hint-Avrupa kkenli bir alnt olduunu vurgulam, Eski Hint-
e uk,Gota auhsa karlklarn vermitir.
Gombocz (NyK 35; 248; KSz 13; 3-4) Trke kz ~ Moolca ker, kr rneini rotasizme tank ola-
rak deerlendirmitir. Ligeti (MNy 31: 36-39): Macarca kr biimi zerinde dururken Moolca kerin
Moollarn Gizli Tarihinde hker boeuf olarak getiini belirtmi, Mool dil antlarnda ve arkaik di-
yalektlerde etimolojik olmayan birtakm h-lere tank olduumuzu ortaya koymutur. De Smedt-Mostaert
(Anthropos 1930, 25: 806) da Monguorcadan sz ederken bu zellii seslendirmilerdir. Poucha (RO 32,
1: 63) Hint-Avrupa dillerinde kullanlan *pekos biiminden yola kmtr.
Golden (KhzSt 128) Toharca oxsodan geldiini yazmtr. Son olarak (Introduction 30-31) da kzn
Hint-Avrupa kkeninden geldiini dile getirmitir.
Doerfer (TMEN 397), kzn Toharca oksodan geldii yolundaki aklanmasna kar kmtr. Ona
gre, bu gr, Moolca h- < *p- olayn grmezlikten geldii iin olaslktan uzaktr. Baka bir deyile, bu
gre katlanlar Ana Trkede kzn *pk olarak getiini gz ard etmilerdir. Doerfer Ramstedtin
Eski Hinte pau-, Latince pecus, Gota fhu vb. etimolojisini benimsemedii gibi, Poppenin Moolca
ve Trke biimleri Trk-Mool yaknlnn tan olarak deerlendirmesine de katlmamtr (Lautlehre
109). Bk. Doerfer: KhalMat 274, 283.
erbak (RLTJa 98-99), uvaada kullanlan vkr biimini gz nnde tutarak eski Trk dillerini
iki byk diyalekt grubuna (R grubu ve Z grubu) ayrmak gerektiini belirtmi, Moolca kerin Ortak
Moolca ile R grubu arasndaki karlkl ilikilerin kalnts olarak deerlendirdiini aklamtr.
Gney Sibirya diyalektlerinde kze ar (~ar) ad verilir: Alt, Tel ar ~or, Kaa ar. Bk. Menges:
Oriens 9: 94; Helimski: NyK 88:129.
Trkeden belli bal komu dillere gemitir (Doerfer: TMEN 397). Macarcada kullanlan kr bii-
mi uva zellikleri tayan eski bir Trk dilinden kalma bir alntdr (Gombocz: BTLw 153; Ligeti: MNy
31: 36-39; TrK 235)(HE).
Doerferin, Trkeden belli bal komu dillere gemitir. Macarcada kullanlan kr biimi uva,
zellikleri tayan eski bir Trk dilinden kalma bir alntdr. sz, Trkede kullanlan kz kelimesinin
netice itibaryla Trke olduunu ve buradan baka dillere getiini net olarak anlamaktayz. Kelimenin
gerek Trk lehelerindeki gerek verinti dillerdeki ses deiikleri bu kelimenin Mayacada wakax biimin
normal olduunu gstermektedir.
Kkeni hakknda zerinde bu kadar durulan kelimenin Trke olup olmad konusundaki tereddte
ise Mayacada kullanlan biimi son verecektir dncesindeyiz.
xach: 1. sa 2. semek 3. diki
xachah: sa taramak; xache / xache: taramak, tarak
xachtik: sa fras
xaxah: trmk; xaxak: sak, dzensiz
XACH: pelo sa; cosa rala y no espesa kaln bir eyi inceltmek, taramak; investigar aratrmak,
taramak; peinar taramak; peine para peinar taramak, tarak; XAXAH: rastro taranmak, pista iz; de-
sorden karklk (DM); xaache: peine taramak (DB); xache: comb tarak; xachtik: brush (ones
hair) sa fras (MDP).
sa ba derisini kaplayan kllar
~ Tkm sa. TatK e. Bk ses. Nog a. KKlp a. Kzk a.Krg a. Yor a. Sag sas. Kzl ya
(bk. Ramstedt: KSz 15: 150). Tuv a. Hak sas. Yak as. Yakutada bandaki s-nin dmesi kuraldr.
uv . Eski alardan balayarak kullanlr. Orta Trkede sa olarak geer. Eski Kpakada da sa
biimi kullanlr.
Diyalektlerde benzeme (assimilation) yoluyla sa > a (>e) gibi birtakm biimler ortaya kmtr
(HE).
Trkede ba derisini kaplayan kllaranlamnda kullanlan san Trk lehelerinde e, ses biim-
lerini dikkate aldmzda karmza a > e deimesi kmaktadr. Trkede semek benzerleri arasndan
hoa gideni almak (TS) filinden seim, semece, seik vb. kelimeler tretilmitir. Trke de bir de tara-
mak 1. Bir eyin tellerini birbirinden ayrp karln gidermek. 3. Bir eyin iindeki gereksiz maddeleri
tarak, trmk vb ile ayaklamak, taraklamak (TS) anlamlarnda kullanlan ve tarama, tarak, taray vb
kelimeler trettiimiz biim vardr.
semek ve taramakda yaplan i aa yukar ayndr.
Mayacada kullanlan xach, xachah, xache, xache, xachtik , xaxah, xaxak biimlerinin hem
ba derisini kaplayan kllar anlamn hem de semek, ayrt etmek anlamn bir arada koruyarak buradan
kelimeler trettiini grmekteyiz.
Kelimenin Mayacada kullanlan bu biimleri Trkede kullanlan sa ve semek kelimelerinin k-
ken bilgisine de k turmaktadr.
xiw /xiw : 1. iy 2. ot; imen
XW: rocio iy; yerba en general baharatlara verilen genel ad; hierba imen; hicotea de la mar
deniz yosunu; esparcir fores u hojas iek veya iek yapra (DM); xiw: herb ot, yemeklere tat ver-
mek iin kullanlan bitkiler (MDP).
iy: Havada buu durumundayken akamn ve gecenin serinliiyle yerde veya bitkilerde toplanan
kk su damlalar (TS); iy: ceviz, badem ii (DS); imen: kendiliinden yetimi ot (TS).
Mayaca eviri yazda x iaretinin kelime banda ince nl nnde - okunacan dikkate alarak her
iki dildeki biim ve anlamlarn ayn olduunu ve bu kelimenin de ortak bir kaynaa dayandn syleye-
biliriz.
xok / xook: 1. saymak 2. ders 3. okumak 4. say
xookik: okumak
XOK / XOOK: cuenta saymak; lectura okumak; leer okumak, ders; contar saylmak (DM); xok:
count say saymak; xokik: count say saymak, read okumak, study ders alma, aratrma; xook:
read okumak (MDP).
okumak: 1. Yazya geirilmi bir metne bakarak bunu sessizce zmleyip anlamak veya ayn zaman-
da seslere evirmek 5. Bir eyin anlamn zmek (ifre okumak) (TS).
143
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
144
Mayalar ve Trklk
Mayacada kelime banda kaln vokal nnde kullanlan x iareti h sesi karlndadr, bunu dikkate
aldmzda hok hokik eklinde seslendirmeliyiz. Trkenin lehelerinde zaman zaman kelime banda
# h nsz tremesi olmaktadr. Mayacaca kelime ba # h tremesi ile okumak > hok- olduu anlal-
maktadr.
Kelime hem Mayacada hem de Trkede ayn anlam ve ses biimi ierisinde kullanlmaktadr. Bu da
kaynaklarn bir olduunun gstergesidir.
ya / yak / yakunah: 1. yara 2. sevmek: 3. yakmak, alev 4. kartrmak
yalat: 1. yalamak 2. tadna bakmak 3. denemek 4. hayr
yama: 1. yamak, hizmeti gen
YA: amor sevmek, aprecio takdir etmek, caridad hayr kurumu, amor honesto sevgili; cosa ama-
da sevgili; YAK: lamla (lengua) de fuego lambay yakma, tututurma; YAKUNAH: amador quiera
sevgili, istemek, arzu etmek; YALAT: probar o gustar probando denemek, denemyi sevmek, experimen-
tar tecrbeyle renmek, catar alguna comida o bebida yiyecek veya iecekleri tatmak, tadna bakmak;
YAMA: es una empleada domstica evde yardmc olarak alan, hizmeti (DM).
Trkede bir kelime kk (bu isim ya da fil olabilir - ki ounluu fil tabanldr -) zerine ekler ge-
tirilerek ayn kavram alan ierisinde ok sayda kelime tretmek mmkndr. Bunun en iyi rnei de *ya
kkdr. Bu kkten yaknlk kavram alan ierisinde kelimeler tretilir. Bu kavram alannda yan yana,
yakn durma, iki ayr eyin yana gelmesi ya da srtmesi ve bunun sonucunda meydana gelen eylemler,
srtme vb anlamlar ieren kelime gvdeleri yaplarak, yaplan gvdelerden yeni kavramlar ieren anlam
ayrc gelerle anlam asndan birbiriyle ilintili kelimeler tretilir.
*ya + n *ya+m *ya+ (> y, z, r, t) *ya+b (> v, f, p) *ya+G (k-g)
yan+mak yam+a ya+ymak ya+balak ya+guklu (yavuklu)
yan+gn yam+uk ya+yvan ya+bk ya+ar
yan+lmak yam+ulmak ya+yk ya+bur ya+ldrk
yan+ltmak yam+ ya+yg ya+prak ya+r
yan+ak yam+ak ya+zg ya+pk ya+ka
yan+ama yam+a ya+z ya+pal ya+k
yan+l yam+amalama ya+zma ya+pnca ya+kmak
yan+da yam+ piri ya+tak ya+pk ya+kn
yan+k yam+ru yumru ya+tr ya+van ya+klmak
yan+ut yam+amal ya+talak ya+vaamak ya+kmsak
yan+c yam+ant ya+rga ya+vrak ya+karca
Bu rnekleri *ya kkne +r getirerek yarm, yark, yara, yardm vb; +s ile yastk, yass, yaslca,
yaslanmak; + ile yan, yak, yamak; +l ile yalak, yalan, yalamk, yalava vb birok kelime yapmak
mmkndr.
Trkedeki bu tretme yolunun, yani bir kkten zerine ekler getirilerek yeni kelimeler yapmann
Mayacada da olduu grlmektedir. stelik farkl bir dil gibi deil Trkede kullanlan kelimeleri yine
Trke ek ve anlam erevesinde tretmektedirler.
Mayacada *ya kknden tretilen yak, yakunah, yalat, yama biiminde ve bunlarn Trkede
kullanlduklar anlamlarda tretilmitir. Btn bunlar Mayaca ile Trkenin ayn kklere dayandn
aka gstermektedir.
yaax / yax/ yaax / yax / yax: 1. aa; orman 2. yeil, mavi 3. zmrt 5. nceki; birinci 6. kken,
ach, ax: 1. imen 2. ot 3. amur; balk 3. siil
YAX: la primera vez ilk mevsim; YAX: verde yeil; YAXIL: lo verde yeil ey; YAX: azul
mavi; YAAXCHE: rbol de la ceiba Seyba aac (DM); yaax: frst ilk, birinci(MS); ACH: aplastar
ezilmek, jugo su; AX: verruga siil; yaax: blue mavi, green yeil(MDP).
ya I. 1. Doutan geen ve yl birimi ile llen zaman. 2. Hayatn eitli evrelerinden her biri,
a. II. 1. Nemli, slak. 2. Kendi suyunu canlln yitirmemi, kurumam, kurutulmam, taze. 3. Gz
ya. 4. argoda, kt, korkulu, zor (TS); ya 1. Akamla yats aras. 2. ok evik, salam 3. rk, g-
venilmez. yaak nemli; yaart slaklk (DS); yaarmak yeermek; yal yeil (KB); yaya, taze nesne,
sebze, yeillik; yaangur gzn yaarmas; yaarmak yeermek; yak gz ya, yal yeil; yalamak ya
ot yemek (DLT).
Trkede kelime ba # y
101
sesi ile kelime sonu # sesinin lehelerdeki denklikleri dikkate alndn-
da ise ya Trk., Gag., Azr., Tat., Kmk., y Trkm., aj Alt., jas Kzk., KKlp., yas Nog., sas Ykt., ca Krg.,
as Hak., sa Tuv., y zb., a v. ekillerinde kullanlmaktadr.; y orman (OY)
102
.
Kelimenin, ach (a), ax (a), yaax (ya:a), yax (ya), yaax (yaa), yax (ya), yax (ya) ekille-
rinde kayda gemesi bize Mayacada farkl azlarn olduunu gsterecebilecei gibi, Maya yazsndan
kaynaklanan harf evirisi yanllklar olarak da dndrebilir. Netice itibaryla yazm ve anlam itibaryla
Trkenin tarihi ve ada lehelerinin neredeyse tamamnda kullanlan ya kelimesiyle ayndr.
Bu kelimenin Trkede olduu gibi Mayacada da yaygn kullanld grlmekte YAXIL: lo verde
yeil ey rneinde olduu gibi ya kknden tremi kelimeler de kullanlmaktadr.
Daha nce szlk tespiti almasnda da belirttiimiz gibi karlatrmaya esas aldmz kelimeleri
de asl kaynaklardaki yazm dikkate alnp madde ba yaplmtr. Kaynaktaki yazmn yanna Trkiye
Trkesinde okunuu verilen kelimeleri, Ortak Trke esas alnarak Trk lehelerinin karlatrmalarnda
temel aldmz (ses, anlam ve ekil yaplar) ltlerle inceledik.
yax kin: 1. yaz mevsimi 2. ilk ve son bahar
YAX KN: verano yaz mevsimi; veraniega cosa yaz mevsimi ile ilgili(DM).
Yax ya kelimesi ile kin kn kelimesini nceki bahislerde madde ba olarak incelemitik. Yax
ya, taze, yeni; kin ise gn, mevsim, dnem, takvim, gneanlamlarna gelmektedir.
Mayacada ayn Trkede olduu gibi birleik isim yaplm yax kin yeni gn, yeni mevsim
Trkede ilk bahar ya da yaz olarak ifade ettiimiz mevsim adlandrlmtr.
Bu kelime hem kuruluu hem de kuruluundaki kelimeler asndan Trkedeki kullanmla ayndr.
yey: 1. seilmek, yelemek; semek
yeyil: seim
YEY: escoger semek, ayrmak, ayklamak, elegir semek; escogiendo seilmi; diferencia hacer
entre Buenos y malos predestinar nceden iyi ya da kt arasndaki fark seme, yeleme; YEYL: es-
cogimiento seme, seim, ayrma, eleccin seim (DM).
ye: Daha iyi, daha stn, daha uygun; ye tutmak: bir eyi dierlerinden daha stn vr uygun grp
ona ynelmek, yelemek, tercih etmek (TS); yelik: Bir eyin, baklarndan stn saylmas (TS).
101 Bu konuda geni bilgi iin bkz. Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trk Dilinde Bir Kelime Ba nsz zerine, TDAY Belleten 1987,
TDK Yaymlar, Ankara, 1992, s.173-200; Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trkiye Trkesi Azlarndaki h- Sesi zerine, TDAY Belle-
ten 2001/I-II, TDK Yaymlar, Ankara 2003, s.129-146
102 Tekin, Prof. Dr. Talat, Orhon Yaztlar, TDK Yaynlar, Ankara, 1988
145
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
146
Mayalar ve Trklk
Mayacada yey biiminde 1. seilmek, yelemek 2. semek anlamlarnda kullanlan kelimeyi
Trkede ye olarak gryoruz > y deiimi olaandr. Mayacada yeyil biiminde seim karlnda
bir de kelime tretilmitir. Bu kelimenin de Trkedeki biimi ile ayn kaynakl olduu grlmektedir.
yok: 1. yukar, yukarda 2. dam
YOK: sobre stne, stnde, tejado dam, at encima stne, stnde, yukarsnda (DM).
Trkede kullanlan yukar kelimesi (< yok+garu) biiminden gelmektedir. +GAr U yn gsterme eki
ile yaplan yukar kelimesinin kknn yok olmas muhtemeldir diye grmekteydik; ancak Mayacadaki
bu rnekten sonra kesinlemi oldu.
Bu kelimede Trkede kullanlan yukar kelimesinin arkaik biimini grmekteyiz. Dier kelimelerde
olduu gibi bu kelimenin de Trkedeki karlyla ayn kkten geldii phe gtrmez bir gerektir.
Meksikada yaklak 12.000 irili ufakl yerleim birimi ad ierisinde Trke kaynakl isimler de bu-
lunmaktadr
103
.
Trke kaynakl yerleim birimi adlarnn banda Tepe kelimesi gelmektedir. Trke Tepe bii-
miyle sekiz kez, Tepec biimiyle 278 kez kullanlrken, kelime spanyolcann tesiriyle baz ses deiim-
lerine urayarak; Tapa, Tapan, Tapana, El Tepeguaje, El Tepehuaje, El Tepeyac, El Tephe, El Tepozan 3, El
Tepuche, Tepa 6, Tepache, Tepacua, Tepahu, Tepalca, Tepalcngo, Tepames, Tepanco, Tepanene, Tepango,
Tepanttlan, Tepatlaxco, Tapa, Tapan, Tapana, Tatal, Teca, Tecuan 2, Tejo, Temazcal, Teon, Teopan, Tepa
6, Tepache, Tepacua, Tepahu, Tepalca, Tepalcngo, Tepames, Tepanco, Tepanene, Tepango, Tepanttlan,
Tepatlaxco, Tepehuanes, Tepejllo 2, Tepejllo, Tepek 14, Tepekan, Tepelmeme, Tepenene, Tepenxtlahuaca,
Tepentlali, Tepeojuma, Tepeolulco, Tepepa, Tepetate, Tepeteopan, Tepettan, Tepettla 4, Tepetxtla, Tepe-
titlan, Tepetlan 2, Tepetlaoxtoc, Tepetlapa 4, Tepetlaxco 2, Tepetlxpa, Tepetongo, Tepetztzntl 6, Tepexco,
Tepexpan, Tepextla, Tepeyac, Tepeyahualco 2, Tepeyanco, Tepezala, Tepojaco, Teponaxtla, Teposcolula 2,
Teposlantongo, Tepoz, Tepulco, Tepux 2, Tepuxla gbi biimlerde de kullanlmtr.
Trke Tepe kelimesiyle yer ad kurulurken Aca 2, Ahua 3, Alo, Ama, Amol, Apulco, Aran, Asuncon
3, Banco, Bara, Cacahua, Cacalo 4, Cal, Calzon, Camo, Chan, Chapul 3, Chchihual, Chcon, Chl 4,
Ctlal, Coa 3, Coaculco, Colo 3, Comal, Con, Copal, Coscoma, Cosol, Costales, Coxcal, Coyo 3, Cozoal,
Cuau 2, Cuayuca, Cus, De Daz, Eca 3, Harinas, Htlan, Huacan, Huajes, Huanes, Huanjin, Huaxpal,
Huey, Hu, Hutzl 4, Huil, Ix 3, Ixca, Ixcal, Ixcun, Ixsa, Ixtal 2, Jaca, Jal 3, Jaml, Jlo 2, Ju, Joco 3,
Jonaca 2, Juchi, Juml, Macul, Magdalena 3, Malaca 2, Mapas, Maxalco, Maza, Mazal, Metal, Mete,
Mex Mx- Mux 10, Mil, Moyo, Necal,, Netlal, Nil, Nopal,, Nuevo, Oax, Oco 3, Ome 2, Otlal 2, Oxolo,
Ozol Ozolo 4, Ozto, Pan, Pino, Plol, Plumas, Pocho, Quetzal, Quo 2, San Andres 3, San Antono 3,
San, Bartolo 4, San Bernardo, San Carlos 2, San Donso, San Diego, San Felipe 5, San Francsco 6, San
Gabriel, San Ildefenso, San Jacinto, San Jose 7, San Juan 14, San Juan, Bautsta 2, San Lorenzo 2, San
Luis, San Marcial, San Marcos 2, San Martin, San Mateo, San Mguel 4, San Pablo 3, San Pedro 8, San
Sebastian, San Simon, San Vicente, Santa, Clara, Santa Cruz 5, Santa Fe, Santa Mara 16, Santago 22,
Santo Domingo 5, Santo, Tomas 2, Santos Reyes, Sl, Snpedroysnpablo, Sochl, Sol, Soyal 2, Such Suchx
4, Sul, Tatal, Teca, Tecuan 2, Tejo, Temazcal, Teon, Teopan, Tequx, Tequis, Tetpa, Texs, Texua, Tezon 2,
Tl, Tlaco 3, Til, Tlaco 2, Tlaculo, Tlahul, Tlahutol, Tlapil, Tlatlahuqu, Tlatlauq, Tlazoyal, Tlca, Toch,
Tol, Tonal 2, Topl, Toto, Totol, Toton, Tul 2, Tulan, Tuto, Tutu 2, Tux 2, Tzompan,, Vlla, Xal, Xco, Xoch,
Xochl (2), Ya Yau 3, Yal, Yehual, Yolo 4, Yopil,, Zaca 4, Zacapos, Zana, Zenzon, Zhual, Znaca 2, Ztlal
biimleriyle birlikte birleik isim olarak da kullanlmtr.
Tepe biimiyle kullanlan yerleim birimleri unlardr:
103 Yer adlarnn yanlarnda verilen rakamlar o yer adnn ka defa kullanldn gsterir.
147
MEKSKADA TRKE KAYNAKLI
YERLEM BRMLER ADLARI
148
Mayalar ve Trklk
Acatepec
Ahuacatepec
Ahuatepec
Ahuazotepec
Amatepec
Arantepacua
Asuncon Ixtaltepec
Asuncon Mxtepec
Asuncuon Cacalotepec
Banco Chltepec
Bara Colotepec
Cacalotepec
Caltepec
Calzontepec
Camotepec
Chantepec
Chapultepec
Chchltepec
Chcontepec
Chiltepec
Ctlaltepec
Coatepec Costales
Coatepec Harinas
Coatepec
Colotepec
Contepec
Coscomatepec
Cosoltepec
Coyotepec
Cuautepec
Custepec
Ecatepek
El Tepeguaje
El Tepehuaje
El Tepeyac
El Tephe
El Tepozan
El Tepuche
Guadalupe Tepeyac
Heroes de chapultepec
Huanjintepec
Hueytepec
Hutzltepec
Hutzoltepec
Ixcatepec
Ixsatepec
Ixtepec
Jaltepec
Jaltepec de Canoa
Jlotepec
Jutepec
Jocotepec
Jocotepec
Jonacatepec
Jonacatepec
Juchitepec
Jumltepec
Macultepec
Magdalena Cuayucatepec
Magdalena Jaltepec
Magdalena Mxtepec
Malacatepec
Mapastepec
Mazatepec
Metetepec
Mxtepec
Moyotepec
Netlaltepec
Niltepec
Nopaltepec
Nuevo Copaltepec
Oaxtepec
Ocotepec
Ometepec
Oxolotepec
Pantepec
Pinotepa
Ploltepec
Pochotepec
San Andres Huaxpaltepec
San Andres Tepetitlan
San Andres Tepetlapa
San Antono Chiltepek
San Antono Hutepec
San Antono Tepetlapa
San Bartolo Soyaltepec
San Bartolo Teontepec
San Bartolo Tutotepec
San Bartolo Yautepec
San Bernardo Mxtepec
San Carlos Tepeyac
San Carlos Yautepec
San Donso Ocotepek
San Diego Suchtepec
San Felipe Otlaltepe
San Felipe Tepemaxalco
San Felipe Tepetlan
San Felipe Xochltepec
San Felipe Zhual Tepec
San Francsco Cozoaltepec
San Francisco Ozoltepec
San Francisco Teopan
San Francisco Tepeolulco
San Francisco Tepojaco
San Francisco Xochltepec
San Gabriel Mxtepec
San Ildefenso Tultepec
San Jacinto Tlacotepec
San Jose Chapultepec
San Jose Chiltepek
San Jose Chchihualtepec
San Jose Ixtapa
San Jose Ixtapan
San Jose Tepanco
San JoseTepenene
San Juan Alotepec
San Juan Bautsta Suchitepec
San Juan Bautista Cacahuatepec
San Juan Ixtaltepec
San Juan Metaltepec
San Juan Mxtepec
San Juan Quotepec
San Juan Tepa
San Juan Teponaxtla
San Juan Teposcolula
San Juan Tepulco
San Juan Tepuxla
San Juan Tonal Tepec
San Juan Tuxtepec
San Juan Yolotepec
San Juan Ztlaltepec
San Lorenzo Cacaotepec
San Lorenzo Tlacotepec
San Luis Mextepec
San Marcial Ozoltepec
San Marcos Jlotepec
San Marcos Zacatepec
San Martin Soyal Tepec
San Mateo Tlapiltepec
San Mguel Mxtepec
San Mguel Quetzaltepec
San Mguel Suchxtepec
San Mguel Znacantepec
San Pablo Muxtepec
San Pablo Oztotepec
San Pablo Yopiltepec
San Pedro Coxcaltepek
San Pedro Ecatepek
San Pedro Huiltepec
San Pedro Mxtepec
San Pedro Ocotepek
San Pedro Tapanatepec
San Pedro Teposcolula
San Pedro Tututepec
San Sebastian Znacatepec
San Simon Tlatlahuqutepec
San Vicente Coyotepec
Santa Clara Hutzltepec
Santa Cruz De Tepehuanes
Santa Cruz Hutzltepec
Santa Cruz Tepenxtlahuaca
Santa Cruz Tututepec
Santa Cruz Zenzontepec
Santa Fe Tepetlapa
Santa Mara Chco Ometepec
Santa Mara Colotepec
Santa Mara Coyol Tepec
Santa Mara Ecatepec
Santa Mara Jacatepec
Santa Mara Luca Tepec
Santa Mara Ozolotepec
Santa Mara Tataltepec
Santa Mara Tejotepek
Santa Mara Temazcaltepec
Santa Mara Tepentlali
Santa Mara Teposlantongo
Santa Mara Tiltepek
Santa Mara Tlahutol Tepec
Santa Mara Yolotepec
Santa Mara Zacatepec
Santago Acatepek
Santago Amoltepec
Santago Cacalostepek
Santago Comaltepek
Santago Cuautepec
Santago Ixcaltepec
Santago Ixcuntepec
Santago Jamltepek
Santago Jocotepec
Santago Malacatepec
Santago Miltepec
Santago Necaltepec
Santago Quotepec
Santago Sochltepec
Santago Tepatlaxco
Santago Tlazoyaltepec
Santago Tlcatepec
Santago Tulantepec
Santago Yatepec
Santago Zacatepec
SantagoTepetlapa
SantagoTepextla
Santo Domingo Ozolotepec
Santo Domingo Tehuantepec
Santo Domingo Tepuxtepec
Santo Domingo Tonal Tepec
Santo Domingo Yolotepec
Santo Tomas Mazaltepec
Santo Tomas Otlaltepec
Santos Reyes Tepejllo
Sltepec
Soltepec
Suchitepec
Sultepec
Tecatepec
TecuanTepec
149
Meksikada Trke Kaynakl Yerleim Birimleri Adlar
150
Mayalar ve Trklk
Tej Del Ro
Tepa El Orande
Tepache
Tepahu
Tepalcatepec
Tepalcngo
Tepames
Tepanene
Tepango
Tepanttlan
Tepatepec
Tepatetpa
Tepeaca
Tepeapulco
Tepec
Tepechtlan
Tepecoaculco
Tepehuacan
Tepehuajes
Tepehuanes
Tepejllo
Tepekan
Tepelmeme
Tepeojuma
Tepepa
Tepetate
Tepeteopan
Tepettan
Tepettla2
Tepetxtla
Tepetlan
Tepetlaoxtoc
Tepetlaxco
Tepetlxpa
Tepetongo
Tepetztzntl
Tepexco
Tepexpan
Tepeyahualco
Tepeyanco
Tepezala
Tepoztepec
Tepuxtepec
Tequxtepec
Texstepec
Tezontepec
Tlaco Tepec
Tlacotepec De Daz
Tlacotepec Plumas
Tltepec
Tlaculotepec
Tlahultepa
Tlatlauqtepec
Tochtepec
Toltepec
Topltepec
Totoltepec
Totontepec
Tototepec
Tultepec
Tuxtepec
Tzompantepec
Vlla Tezontepec
Xaltepec
Xcotepec
XoYaltepec
Yehualtepec
Yolotepec
Zacapostepec
Zacatepec
Zanatepec
Meksika yerleim birimlerinin adlar arasnda Trke kaynakl Tepe ve versiyonlar yannda ses ve
biim asndan Trke kaynakl olduunu dndmz u isimler de kullanlmaktadr: Abala, Acam-
bay, Acapa, Acatc, Acayucan, Acayuka, Actpna, Actopan 2, Ajijik, Ajoya, Alpexi, Apan, Apango, Atl,
Atlmaya, Axutla, Ayala, Ayapa, Azoyu, Azul, Bajan, Balancan, Balche, Baltasar, Batebach, Belen, Cax-
huacan, Celestun, Celxtac, Cunek, Ixil, Jaral 2, Kinchil, Kinil, Las Tunas, Oaca 3, Oxcabal, Oxcuc,
Oxcum, Quexl, Suchil 2, Tala, Talstac, Tamata, Tla, Tlapa, Tlapan, Tolcayuca, Toluca 2, Tula, Turco,
Tusk, Xaaga, Xalapa, Xaya.
Meksikann daha ok Azteklerin devam olarak kabul edilen Nahuatl yerlilerinin bulunduu blge-
lerde karmza kan Trke kaynakl bu yer adlar, bizce, Nahuatl yerlileri ierisinde de bir Trk kat-
mann olduunun gstergesidir. 12.000 yerleim birimi ierisinde yaklak 1200 yerleim birimi ad ya
dorudan Trke kaynakl ya da Trke bir kelime ile birlikte kurulmu birleik isimlerden olumaktadr.
Bu rakamlar azmsanacak lde deildir.
A
aal : sylemek
aal tan : dedikodu
aal : su
aa : 1.sylemek; emretmek
2. smarlamak
aik : sz; sylemek
ak : 1. trmalamak 2. dil
al : su
alik : sylemek
almah : kutlamak
almahtan : kanun, hukuk
abil : torun
ak : kaplumbaa
ak : yeil, taze
akab : gece
akbak : taze et
akbtal : gece
aksa : yeil buday ya da yeil msr
tanesi
akan : 1.barmak, 2. brmek
3. inlemek
aktun : maara
alkab meyah : hzl almak
alkab : komak; abuk yrmek
ant : kurtarmak
antik : yardm
antik : yardm
A
a tial : siz
aach : imen
aahal : uyank
aak : 1. kaplumbaa 2. yaban domuzu
aak : dil
aakal : 1. ilkbahar 2. glet 3. bataklk
aaknal : yeil buday
aal kab : parmak,
aal ook : ayak parma
aal : oul, erkek evlat ya da kz evlat
aal : 1. dou 2. ar
aalak : evcil hayvan
aalaktik : beslemek, bytmek
aalam : aada
aalik : sylemek
aalnak : 1. yanmak 2. ateli 3. hararetli
aalnook : bilek
aantab : yardmc
aantah : yardmc
aanyo : yl
aax : siil
151
MAYACA TRKE SZLK
152
Mayalar ve Trklk
abak : tela, heyecan
abal : erik
aban : yabani otlar; allk
abich : iemek
abil : torun
abla : byle ki, yle ki
abtah : zrlt, grlt
ach : 1. amak; delmek 2. ine
ach : 1. zsuyu 2. ezmek 3. bask
achak : kader
achak : yeen
ahal : uyanmak
ain : timsah
ak pech : pene
ak : 1. akam 2. oyuk 3. saz 4. dal
5. en son
ak ab : dn gece
ak : taze
ak : 1. dil 2. klitoris
akab : gece
akabhal : havann kararmas
akabil : gece
akaknak : ya, slak
akal : 1. su aknts; su birikintisi
2. bataklk 3. gl, 4. nemlendir-
mek, slatmak
akay : 1. huysuz 2. lanetli
akbal : Maya hiyografk yazsnn yir-
minci iareti
akbe : dn gece
akbo : sabah
aktal : safr
akte : pamuk
akaan : 1. rmak 2. glet; su birikintisi
3. sakin
akaan : 1. dertlemek 2. alamak
3. emek, itmek 4. yaknmak
5. kkremek 6. barmak
akach : sinek
akal : 1. yzme havuzu 2. bataklk
akam : direk
akan : amca; day; byk baba
akat : 1. aa 2. mee palamudu
akna : ayna
aktal : kaymak, kaydrak
aktan : 1. kar; karda 2. n; nnde
aktantah : karlamak
aktub : balgam
aktun : 1. maara; in; oyuk, delik
al kaab : parmak
al nok : bilek
al ok : ayak parma
al tan : kekeme
al : arlk
ala : fazla, artk
alan ol : emanet etmek
alah : 1. emretmek 2. gndermek
3. eletiri 4. zikretmek
alak : uysal
alak : 1. yolda 2. i arkada
alakben : cana yakn
alam : kap kacak
alan : 1. altna; altta; aada
alankil : para, blk
alba : 1. yumuak 2. balmumu
albansah : yumuatmak
alel : yanmak
alhal : durdurmak
alil : 1. arlk 2. tart 3. uyuukluk
4. hastalk
al-kab : el parma
alkab : 1. akmak 2. komak
alkabansah : drtmek
almal : yumuaklk
almehen : soylu, asil
alsak : yanmak
altal : 1. durdurmak 2. vahimletirmek
aluh : ormann ruhu
alux : koru
am : rmcek
amal : her
amay : 1. kayalk 2. a
amba : titremek
ambal : syrlmak, kurtulmak
ameyte : resim
an : olmak
anak : sahip olmak
anat : 1. korumak 2. yardm 3. imdat
4. iyilik
anil : 1. olmak 2. durum 3. tavr
4. duru
antah : 1. esirgemek 2. sahip
antik : yardm
ap : krmak
as : znt
asab : 1.hala 2. daha 3. herhangi bir
4. sakin
asmen : 1. az daha 2. biri
atal : 1. cret 2. demek 3. szleme
yapmak
atan : 1. kar 2. koca
atankal : 1. anlama 2. dn
atansah : evlenme
atantsil : koca
avim : timsah
awat pay : ad takmak
awat : 1. avaz 2. barmak 3. alamak
4. lk 5. haykrma 6. mele-
mek 7. miyavlamak
ax : 1. amur 2. balk 3. siil
ay : Tanr
ayaknak : parlak
ayikal : zengin
ayikkal : 1. var edilen 2. yaratlan
B
baal nail : aile
baal : 1. bir ey 2. konu 3. olay 4. mad-
de 5. hacim 6. eya 7. ey
baalba : 1. mcevher 2. tanabilir mal
baalchahal : arac klmak
baalche : vahi hayvan
baas : 1. oyuk 2. kutu 3. sandk 4. sepet
5. deriden anta
baax kii : 1. ilk gn 2. hangi gn
baax oor ah : 1. hangi saat 2. ne zaman
baax ten : niin
baax : 1. ne 2. hangi 3. nasl 4. herkes
babal : zellik
bateel : kavga
baab : para
bab : yzmek
baach : ku cinsi chachalca
baak : 1. kemik 2. boynuz
balam/balan : jaguar
baalba : mobilya
balche : bal ikisi
baalkah : 1. dnyevi 2. yrnge
baanda : 1. yer 2. blge
baat : balta
baatsal : yaklamak
baatz : maymun
baax : un
baxal : 1. aka 2. oyun 3. elendirmek
baxtik : oyuncak
bab : 1. yzmek 2. krek ekmek
3. yenge
bababut : 1. ilemek 2. iini doldurmak
babahki : kat, gergin, salam
babahkil : kalabalk
babak : 1. dolatrmak 2. helezonik
babaknak : geni, enli
153
Mayaca Trke Szlk
154
Mayalar ve Trklk
babaltan : uygunsuz
babaxtah : oyuncak
babayki : 1. soldurmak 2. przsz, dz
bah : 1. mh, ivi 2. elbise asks
bahab : 1. keski 2. eki
bahal : benzetme
bahchim : 1. hazmszlk 2. sklganlk
baho : aile
bahun : hepsi
baix : bundan baka
bak : 1. kemik 2. boynuz 3. eklem
4. balkl
bak : 1. et 2. flo 3. pervane 4. sr
5. adale 6. etraf 7. kucaklamak
bakte : 1. hem fkir olmak 2. birlikte
bakab : 1. temsilci 2. ajan
bakakix : rastlant
bakal : msr koan
bakam : bayrak
bakhal : benzetme
bakina : dme ilii
bakix : vermek, ba
baklik : ember, daire
baksah : 1. fetih 2.esir almak 3. yama
4. gasp etme
baksahil : esirlik, tutsaklk
bal : 1. baldz 2. dede 3. korumak
bala : 1. nasl 2. tesadf
balaan : gebe kalmak
balan : beslemek
balak : makara, kasnak
balam : 1. jaguar 2. cad
balamchan : 1. ylan 2. kertenkele
balamte : kakao
balan : 1. pusu kurma 2. gizlemek
3. kaplan
balantik : avlamak
balba : 1. karlamak2. yetitirmek
balchalak : 1. ortadan kaldrma 2. yok etme
balchalankil : taciz etmek
balhol : gzelleme
balinah : 1. baldz 2. grmce
balkab : saklamak
balkalak : endieli
balnak : oburluk
baltah : imek
banah : batrmak
banal : batrlm
bantal : toplamak, birletirmek
baomal : inat
bat : 1. dolu 2. buz
bats : 1. dzlemek 2. temizleyip gzel-
letirmek
bax : ivilemek
baxal : 1. oynamak 2. aka yapmak
3. oyalamak
baxalba : 1. balamak 2. teebbs etmek
baxtah : 1. aka 2. aldatma 3. ironi
bay kin : ne zamanki
bay : 1. gre, nazaran 2. byle
bayhal : 1. kalmak 2. sebat etmek 3. ben-
zetme
bayli : almak
baylo : byle
baytah : 1. okamak 2. parlatmak 3. poh-
pohlamak 4. tesviye etmek
baytak : 1. byklk 2. tam dolu
3. bunun gibi
be : 1. sokak 2. yn 3. geminin rotas
4. kader 5. grev, i 6. ura
7. patika yol
bebesah : evlenme
bech : 1. pili 2. bldrcn
beek : mee
beel kiik : damar
beel : 1. konu 2. sokak
beeltah : 1. yapmak 2. ticaret
beet : 1. hazrlamak 2. bitirmek
beetik : yapmak
behelae : 1. imdi 2. bugn 3. modern
bekech : 1. ince 2. zarif 3. zayf
4. zayfama
bel : 1. mevki, konum 2. gsteri
belbesah : klavuz, nder
belnal : ynetici
benel : 1. dmek 2. hastalanmak
3. uyank tutmak 4. gitmesine
izin vermek
bentah : 1. sertletirmek 2. harcamak
bes : dana
bet : karmak
bey : 1. ancak 2. byle 3. altndan
beya : beenmek
bey : 1. yle 2. yeterli
bibiki : yumuak, przsz, akc
bich : ince, zayf, krlgan
bii : pamuk
bix : nasl
bik : 1. gibi 2. nasl 3. fralamak
4. parlatmak
bik : 1. bkmek 2. dalgal, bkml
biki : gibi
bil : 1. kireletirmek 2. dikme, diki
bilich : kabuk
bilim : 1. iaret, belirti 2. yatak
bin : 1. gitmek 2. uygulamak
3. gelmek 4. hazr bulunmak
binaki : belki
binetkin : daima
binsah : krletmek
bis (ik) : almak
bisah : 1. srmek 2. temizlemek 3. biri-
ni bir ie kartrmak 4. tamak
5. tecavz etmek 6. geirmek
7. iletmek 8. yaynlamak
bisik : 1. tamak 2. tarz, tavr
bisik : 1. haber 2. iaret, belirti 3. umut
bits : 1. bilemek 2. fralamak, temiz-
lemek
bitskal : asarak idam etmek
bitun : 1. yap harc 2. vernik
3. beyazlatmak
bix baal : sfr
bix : nasl
bixanil : devlet
bixi : gibi
bool : 1. ekleme 2. kira bedeli
3. demek 4. mkafat
booy : 1. bulut 2. glge 3. glgelik
4. korumak
booyil nok : perde
boy oknal : yry
bobatil tan : kehanet
boch : 1. al, poi, ba rts 2. himaye
etmek 3. tereya
bohol ti : acmak
boholche : aac takrdatmak
bok : koku
boktal : cesaretlendirmek, yreklendir-
mek
bokan : iltihap, apse
bolay : 1. yrtclk 2. yrtc
bolim : kk balk
bolnak : yumuak
bolon : 1. bol, ok 2. dokuz
bon : 1. renk 2. boya 3. koltuk
book : koku, koklamak
boon : boya
bot : arpmak
155
Mayaca Trke Szlk
156
Mayalar ve Trklk
botba : kmek
bots : 1. kumsal 2. patika 3. kayalk
4. ubuk 5. demir
box koh : sralamak
box : 1. kahverengi 2. siyah 3. kabuk
boxha : kahve
boxkay : yayn bal
bksa : avlamak
buul : 1. but, oyluk 2. fasulye
bub : bayrak
bubul : silindir
buh : bayku
buhul : patlamak
buk tun : kayalk
buk : 1. kask 2 aacn dal
3. kaplamak
buk : 1. dvmek 2. emek 3. topra
srmek
bul : 1. bulmak 2. piyango ekmek
3. bahse girmek 4. suya batr-
mak 5. suya dalmak 6. sel
7. bez 8. az dala 9. tamam
10. bademcik
bulaan : 1. bulamak 2. bulanmak
3. bozulmak
bulhal : 1. bunalmak 2. cann skmak
3. bunaltmak
bulkum : sinek
bulni : boulmak
buluchkaan : balsam
buluk : on bir
bulukluch : mancnk
bulul : ayak
bus : hrg
but : 1. bunaltmak 2. saldrmak
3. sucuk 4. doldurmak 5. ine
6. ilte
butbak : kapsamak
butik : 1. paketlemek 2. doldurmak
butub och : erkek organ
butub : huni
buts ek : 1. yldz 2. kuyruklu yldz
buts : 1. bulut 2. duman 3. sisli
4. ttslemek
buuh : bayku
bukintik : giydirmek
buul : fasulye
buutz : 1. bulut 2. duman
buy : alayan
buyuk : 1. beceriksiz 2. yeteneksiz
3. uyuuk 4. armak
5. sersemlemek
CH
cha bok : izinden gitmek
cha chi : 1. bildirmek 2. adn anmak
cha ik : 1. nefes almak 2. manzara
3. hayret etmek 4. zendirmek
cha tan : snav
cha toh : intikam
cha tsilib : yknmek
cha : 1. yetimek 2. araba ile tamak
3. kabuletmek 4. kavramak
5. ipotek
cha iik : nefes almak
cha kuux : kin, hn
cha ottsilil : acmak
chaa : yararlanmak
chaab : deprem
chaakik : kesmek
chab : anakara
chaben : uygun, kabul edilebilir
chaik : kavramak, almak, kullanmak
chak che : yok etmek
chak : yakalamak
chalat : pirzola
chaltal : 1. akn, dalgn 2. yalamak
chamak : tilki
chapahal : hasta
chaway : 1. yaklak olarak 2. kayalk yer
chbal : srmak
cheen : 1. uurum 2. kuyu 3. sessizlik
chechil : 1. samak 2. datmak
3. mahvetmek
cheech : ceviz
cheel : 1. temel 2. fuar 3. sarn
4. saksaan
cheh : lk
chehel : 1. biriktirmek 2. tamamlamak
chel : sarn
chem : kzarm
chenaan : bo, ak
chi hil : bymek
chi u pam : aln
chi : az
chib : adm, yry
chibal : 1. ban 2. sivilce 3. rk
4. kou
chich : ku
chihaan : eski
chihil : 1. bymek 2. ihtiyarlk, yal
chich : ku
chiikil : teskin etmek
chik : kuyruk
chikil mots : kk salmak
chilib : 1. p 2. dal 3. fliz 4. denek
5. krdan
chilibche : 1. salkm 2. dal
chimil : fkeli
chin : 1. ta atma 2. ekmek
chinik : 1. atmak 2. ta atmak
cho : 1. fare 2. san
chochahal : 1. tuzlu 2. or
chom : kuzgun
choom : akbaba
chop : kr
choy : kova
chop : 1. bklm 2. tek gz kr
chot : 1. skmak, burmak 2. ekerden
yaplm
chotob : 1. anahtar 2. vida
choxah : aksamak, topallamak
choy : 1. kova 2. kp
chu : destan, k
chuchal : derin sessizlik, susmak
chuchuk : hkrk
chuhuk : 1. ekerleme 2. tatl, irin
3. urup
chuk : 1. beklemek 2. gzetleme
3. ummak 4. kil 5. amur,
balk
chukik : gevek, buruukluk
chukuk : eker
chul chahtal : 1. slanmak 2. nemli
chul : 1. nem 2. slak
chulah : suya batrmak
chulik : nemli
chumak : nazl
chuk : casus
chuul : 1. nem 2.ya
chuyul : meyve asmak
chuy ek : lamba
chuy nok : tatlsu levrei
chuy tun : gemi demiri, apa
chuy xak : 1. tor 2. a 3. yay
chuy : 1. asmak 2. salkm
3. elbise asks
chuytal : ask, ba
chuyul : asmak
157
Mayaca Trke Szlk
158
Mayalar ve Trklk
CH
cha : gevek
cha(ik) : izin vermek
cha : 1. bedava 2. yitmek 3. bitirmek
4. izin vermek
chaak : eilmek, bklmek
chaan : gsteri
chaach : inemek
chaak : 1. akn, imek 2.yamur
3. krmz
chaal : kundaa sarmak
chaalba : dzenlemek, hazrlk
chaampal : ocuk, bebek
chaan : kutlamak
chaanbeel : yava
chaanpal : bebek
chaaxtik : inemek
chab : cevap
chabil : yetenekli, ehliyetli
chach : 1. kavramak 2. szme 3. salkm
4. saak 5. gz ya
chachab : szge
chachak kunsah: kzl, doru
chachak : kzl
chah : damla
chhal : bozulmu
chahlil : bozulma
chahtal : duyarl
chaik : izin vermek
chak bolay : leopar
chak ik : frtna, kasrga
chak pach : omurga
chak pax : davul
chak : 1. ok 2. yamur 3. krmz
4. piirmek
chakan : 1. ayr 2. araf 3. grnmek
chakah : baston
chakaw : 1. ate 2.kl 3. yakmak
4. stmak
chakawhal : 1. fkelendirmek 2. sarmak
3. yormak
chakax : yara izi
chakay : ekirge
chaket : 1. iddetli ac 2. rahatsz etmek
3. durumu arlatrmak
chakik : 1. kaynamak 2. piirmek
chakikat : kasrga
chakmool : jaguar
chakposeen : pempe
chakxich : sarn
chal : 1. amak 2. yap harc
chalhal : aklk getirmek
chalmal : sigara
chaltun : byk yass ta, kaldrm ta
cham pal : ocuk
chambel : 1. genel 2. yaygn
chan cheel : sarn ocuk
chan : 1. kk 2. az
chapash : hastalk
chapat : yan
chawak ak : geveze
chawak : 1. ate 2. kor 3. yksek
chaway : 1. kayalk 2. sarp
chay : lahana
ch : 1. aa 2. koru 3. bitki
4. yapkan 5. tablo
che che : 1. taze 2. i
che : 1. direk 2. tahta 3.yaptrmak
cheche : 1. yeil 2.iek
cheech : glmek
cheeh : 1. aka 2. glmek 3. tebessm
cheel : baston
cheb : 1. sarka 2. fra
checheh : ak, belli
checheltak : yataa yatrmak
cheeb : deimez, sabit
cheem : gemi, bot
chen : yalnz, tek
cheh : para basmak
chek : ayakkab ya da eldiven giymek
chek : 1. bitmek 2. ayakta durmak
cheket : sonsuz
cheltal : atmak, frlatmak, ekmek
chem che : sal
chem : 1. gemi 2. kano, kayk 3. yat
chemul : gemi yolculuu
chemulil : gemi seferi, gemiyle yolculuk
chetal : yatmak
chhihil : kalkndrmak, ykseltmek
chhuyul : asmak
chi bai : ar, sz
chi : 1. az 2. ak 3.kenar 4. ky
chibal : 1. nesil, soy 2. havlamak
3. batrmak 4. srmak 5. srmak
6. incitmek
chiich : in, inli
chiik : porsuk
chibil : smak
chich ik : kasrga
chich : 1. byk anne 2. sabit 3. sert 4.
gl 5. iddetli 6. abuk
7. drtmek
chichan : 1. kk 2. az 3. kltmek
chichi : slk
chichiik : frtna
chichil : 1. btnlk, tam 2. dmanlk
chii : yiyecek
chiibo : olak
chiich : 1. abuk 2. skmak
chiim : 1. buday 2. msr
chiinah : 1. turuncu 2. tatl
chik : soytar
chikin : 1. bat 2. bat rzgar
chikaan : beenmek
chikil : bak as, perspektif
chikoop : yarasa
chikul : 1. ayrlk 2. blme 3. amblem
4. iaret 5. imza
chilak : ac, ar
chilankabil : grece
chiltah : yattrmak
chiltal : uzanmak
chim : 1. anta 2. heybe 3. ananas
chimal : 1.kalkan, siper 2. ayrlm yer
chims : yan
chin : 1. asl olan 2.okluk
chinam : kent, ehir
chinlik : 1. eilme 2.yere ykmak
3. kk drmek
chiwoh : 1. rmcek 2. tarantula
ch ah : temiz
choob : 1. mendil 2 . peete
choch : 1. ac vermek 2. affedilme, ba-
lanma 3. zmek, ayrmak
4. saymak 5. son bulmak
6. sucuk 7. barsak
choh : fkrtmak
chohba : istif etmek
chohol : akmak
chok : 1. ok 2. okluk, kalabalk
3. tka basa doldurmak 4. sk-
mak
chok ol : lgn
chok : scak
chokoh : 1. ocak 2. scak
chokokuntik : s
chokotal : 1. scak olmak 2. snmak
chokow : 1. scak 2. sekmek
chokwil : ate
159
Mayaca Trke Szlk
160
Mayalar ve Trklk
cholak : 1. siil 2. yaralamak
choo : 1. silmek 2. temizlemek
chooch : barsak
chowak : 1. yksek 2. uzun 3. boylam
chowakhal : uzatmak
chowakil : boy
chk ich : yay
chr uz : fkeli
chu muk : yarm
chu : 1. varil, f 2 . biskvi
chuuch : 1. emmek 2. dantel, erit
chuchul : solgun
chuh : 1. katliam 2. kurban 3. tutukla-
mak 4. yakalamak 5. ele geir-
mek 6. kmr 7. balklk
8. balk 9. yakmak
chuk : 1. kavramak 2. yakalamak
3. anlamak
chuk : 1. krmz biber 2. sos
chukaan : 1. kesin 2. ele geirme
chukbesik : bitirmek
chukik : yakalamak
chukpachtik : kovalamak
chukuck kum : kova, helke
chul : kaval, ft
chulul : kalp, yrek
chumuk kin : len
chumuk : 1. buuk 2. merkez 3. orta
chun tan : ibadet yeri
chun : 1. temel 2. esas 3. balang
4. kaynak 5. frsat 6. balang
7. gvde
chunbesik : balamak
chunchumuk : yar yarya
chunpahal : balamak
chup ik : doldurmak
chup : doldurmak
chupik : doldurmak
chuh : su kabandan yaplm ie
chuuh : yakmak
chuk : kmr
chukaan : bitirmek
chumuk : merkez, orta
chumuk akab: gece ortas, gece yars
chumuk kiin : gn ortas
chuun : sap
chuunik : balamak
chuup : dolu
chuupul : dolgu, katk maddesi
chuy : 1. diki dikmek 2. diki
D
dsil ol : arzulamak
dzoc in yal : deersiz ss eyas
E
eesik : gsteri
eesk u bah : bir kerelik gsteri
ehocheen : karanlk
ehocheen : karanlk
ek : 1. kirli 2. leke 3. kara
ensik : ini, alak
et : eit
E
eb : 1. lek 2. merdiven 3. adm
ebtun : 1. merdiven 2. adm
ech : 1. amak 2. emek 3. vermek
4. brakmak
eh : kenar
ek : 1. yldz 2. karanlk 3. yiit
ekil : zenci
elel : 1. yanmak 2. ate tututurmak,
yakmak
elmal : sulu meyve
emel : 1. alak 2. inmek 3. indirim
4. haffemek
emsah : ucuz
ep : dalak
es : 1. gzellik 2. by, cazibe
esah : 1. aldatmak 2. sergilemek
et : 1. e 2. eit 3. bildirmek, beyan
etmek
etail : arkada
etel : ortaklk
ethal : zeki
ets : 1. gvence vermek 2. destekle-
mek 3. nian almak 4. yank
5. ina etmek 6. temel 7. kur-
mak
etwa : ama
ex : pantolon
EE
eek : yldz
eel : yumurta
eemel : inmek
eemen : inmek
eesik : gsteri
eex : 1. eit 2. ayn 3. pantolon
H
ha : 1. gl 2. yamur
ha : su
haab : yl
haaben : yllk, senelik
haabil : ya
haal : ta
haas : muz
hail : sulu
han : kayn baba, kayn anne
haabil : ya
haah : 1. doru 2. evet
haahil : gerek
hal : 1. gerek 2. esas 3. kenar
4. taraf
hanil : temiz
haantik : yemek
hay : ask, pelerin, rt
haay : zayf
hab : yl
hach : ok
hachik : inemek
hahalkil : kaygan
hak : narin, ince
hakolal : 1. srpriz 2. habersiz 3. aniden
hakal : 1. kulbe 2. kaymak
hal : kenar
halach : nemli ahsiyet, eraf
ham : ar
hamil : temiz
han : belli, ak
hanal : 1. yemek 2. yiyecek 3. n
han-al : yemek
hanil : ak
hansik : beslemek
han-tik : yemek
hat : mola, krmak
hats kab : erken
hats : 1. samak 2. kl 3. vurmak
4. kam
hatsba : baklamak
hatsik : 1. blmek 2.dvmek
hatsytsil : gzel
hatsim : aksrmak
hatzutz : gzel, ho
hatzik : blmek
161
Mayaca Trke Szlk
162
Mayalar ve Trklk
hawnak : kukulanmak
hax : ip, sicim
hax : 1. amak 2. delmek
hay : t
hay : 1. eit 2. nar
haykintik : kuru
haykntaan : kuru
haykal : sallamak
haymak : hangisi
he : 1. ak 2. yumurta
hee max : hi kimse
heele : 1. dorusu 2. evet
helel : dinlenmek
hebik : ak
hech : amak
hee : yumurta
heeb : ak
heh : kask
hek : dal
hekeb : 1. honutluk, memnuniyet
2. snacak yer
hel : 1. yn, dorultu 2. evrim
3. rota
helaan : 1. farkl 2. ayr 3. garip
helan : deiik
helel : 1. imdilik, geici 2. dinlenmek
hem : sabann at iz
het : 1. amak 2. yark
hets : 1. altrmak 2. iteklemek, des-
teklemek
hetslil : dayanak
hetsmek : kucaklamak
hetzaan : 1. yer 2. birlik
hii : ovmak
hik : bakmak
hits : 1. bitirmek 2. iddetli ac
hmeen : kam, aman
ho : be
hokal : yz
holahun : on be
holheyak : dn
hool : 1. ykseklik 2. ba 3. sa
hoos : suyunu ekmek
hosik : ekstra
hobon : alacal
hoch : 1. not etmek 2. kopya 3. hasat
4. bo
hochik : hasat
hoil : beinci
hokol : skme
hokol : 1. ieri akmak 2. yaymlamak
3. kmak
hoksah : bileyici
hokoche : ocak
hol mek : iine almak
hol : 1. delik 2. giri
holche : zindan
holkan : 1. cmert 2. cesur 3. yiitlik
4. kahraman 5. asker
6. dmanlk
hom : 1. hzlanma 2. yar
homa : byk su kaba
homah : aalamak
homlak : deerli, kymetli
homnil : karn
hooch : hasat
hokol : 1. ayrlmak 2. kmak
3. terk etmek
hool : 1. giri 2. delik
hol : 1. hepsi 2.ba
hooyah : oyuk
hot : heykel
hoykeep : tembel adam
htuup : erkek karde
htaman : koyun
htoot : sessiz adam
htzaak : erkek doktoru
htzo : hindi
huch kuum : 1. tmek 2. paralamak
huch : 1. tmek 2. msr deirmeni
huchbil : yer yz
huchik : tmek
huhum pitil : kk kk
hul : ok
hula : 1. buyur etmek 2. geici ikamet
hulek : uurum
hulha : sulandrmak
hum chak : gk grlts
hum puli : hepsi, toplam
humpel : ey
humpili : tamamen
hun bak : drt yz
hun haab : her yl
hun kaal : yirmi
hun ol : sakinletirmek
hun pay : ona ait, bakasna ait
hun pik : yirmi bin
hun xeek : yz (say)
hun : 1. bir 2. bekar
huntas : 1. dizmek, sralamak 2. koum
takm
hutul : domak
huuh : kertenkele
huum : 1. grlt 2. ses
huun : 1. kat 2. kitap 3. defter
hux sus : sry otlatmak
hxib : erkek
ichak : pene
icham : koca
ib : bakla
ibin : 1. ip, sicim 2. yer
ich al : ikiz
ich keel : k
ich : 1. i 2. ieri 3. gz 4. yz
5. ehre 6. yzey 7. reine
ichak : 1. pene 2. ilk parmak
icham : 1. e 2. kar 3. koca
ichamtah : evlenmek
ichil : i taraf
ichilan : bakan
ichinah : ykanmak
ichkil : ykanmak
ichkil : 1. ykanmak 2. ba parmak
icht : yelemek
ickil : ykanmak
ik : 1. hava 2. imek 3. sivri biber
ik : 1. gk yz 2. nefes 3. evre
4. rzgar 5.gaz 6. kimse
7. masal 8. mit 9. roman
ika : dikkat
ikel : mikrop
ikal : hava, atmosfer
ikil : et suyu
ikim : bayku
il : 1. saklamak 2. ahit
ileh : onu grmek
ilib : gelin kz
ilik : 1. bakmak 2. grmek
ilkil : 1. ekin 2. bitki 3. bcek
ilmah : manzara
im : meme, emek
ipil : giydirmek
is : 1. bbrek 2. tatl patates
isiw : cimri
it : 1. k 2. kaba et 3. ans
163
Mayaca Trke Szlk
164
Mayalar ve Trklk
its : 1. yosun 2. kf 3. reine
itsat : dikkatli, ihtiyatl
itsin : kk karde
ix : 1. iemek 2. sidik 3. ve
ixim : 1. tan e 2. tohum 3. buday
4. msr
ixnuk : 1. beik 2. yallk
ixtak : -den beri
iib : fasulye
iik : 1. gk yz 2. hava
iim : 1. boa ylan 2. gs 3. meme
iipil : gmlek
iis : tatl patates
iit : 1. dip 2. esas
iitz : 1. fdan 2. reine 3. pas
iitzin : kk kz veya erkek karde
J
jaak ol : hayret, merak etme
jalachil : lider
jek : dal
joil : meridyen
juun : kat
K
ka : 1. ac 2. safra kesesi
kaam : 1. gl 2. sert, ac
kaan : iddetli
kaatik : 1. zgara 2. sokak
kabil bak : zgara, tava
kabil : zgara, tava
kaa : okluk
kaab china : portakal suyu
kaab : erkek karde
kaab/kaa : erkek karde
kaaba : isim
kah : ac
kaah : ac
kaak : iman
kak : 1. ate 2. alev
kaalal : kapal
kaam : iddetli
kaan : 1. tel 2. hamak 3. ip
kanche : oturak
kaas wayak : kabus
kaas : 1. kt 2. zararl
kat : istemek
kaat : istemek
kaatal : ha iareti
katik : sormak iin
kaax : 1. cangl 2. kzgn 3. fra
4. orman 5. lke
kaaxil : taral
kaay : 1. tmek 2. mzik
kab : 1. kol, dirsekle bilek aras 2. el
3. dal 4. kapmak, yakalamak
5. ar 6. likr 7. st
kaba : 1. ad vermek 2.soy ad 3.soylu
4. balk
kabak : basur
kabet : gerekli
kabet : 1. gereksinim 2. gerekli
kabil : elbise kolu
kah : 1. danmak 2. toplu ine
kahlay : anmak
kahol : bilmek
kahsah : ho, gzel
kak : 1. yanardan pskrmesi
2. ate,
kaka : ac
kakab : 1.kebap
2. kzarm kurumu yiyecek
kakan : yakmak
kakas : hakaret
kakax : ekim demeti
kakla : parlatma
kaktik : zgara
kakunah : actrmak
kal : 1. balamak, iliklemek
2. dme 3. durdurmak
4. hapsetmek 5. hcre
6. hayvanlar bir yere kapamak
kalaan : 1. hapishane 2. mahkum
kalab : 1. kemer tokas 2. asma kilit
3. kilitlemek 4. kap tokma
kalak : cansz, ruhsuz
kalal : ayrmak
kalam : cesur
kalik : kapal
kam chuy : 1. ba ucu 2. yastk
kam : 1. arlamak 2. kabul etmek
3. kam 4. bulatrmak 5. dini t-
rende arapla ekmek yemek
6. elde etmek 7. sezmek
kamaach : ene
kamas : karnca
kamik : 1. almak 2. elde etmek
kan : 1. olgun 2. sar 3. hamak
4. a 5. mevsim 6. balk
kanaan : gerekli
kanche : sandalye
kanntik : sormak
kap : 1.bilezik 2. dar
3. kk parmak
kas kilkab : scak rutubetli hava
kas keel : serin
kas : 1. bir 2. kt 3. ksm 4. apartman
dairesi 5. irkin 6. kt
kasak : 1. it, parmaklk
2. engel, barikat
kasil : namussuz
kasmen : ktye kullanmak
kat : 1. kil 2. yalvarmak 3. dilemek
4. sormak 5. rica etmek
6. bir ii yalandan yapmak
katan : geni
kati : kasten
katun : 1. lider, ynetici 2. sava
3. fethetme
kawal : 1. atlgan, gz pek 2. ince, duy-
gulu
kax nak : kemer
kax tan : 1. birlemek 2. hayranlk uyan-
drma 3. artmak
kax tan : 1. tekel 2. toplamak
kax tan : atasz
kax : 1. aalk 2. ba 3. orman
4. tarla 5. da 6. bakla
7. balamak 8. sabitletirmek
9. kay 10. sarg 11. korse
12. dm
kaxab nak : kemer
kaxal chak : yamur yamak
kaxal : bardaktan boanrcasna yaan
yamur
kaxba : 1. srpriz 2. hayret etmek
kaxik : balamak
kaxil : ishal
kaxnok : kemer
kay kimn : cenaze treni
kay : 1. ark, trk 2. arkc 3. alk-
lamak 4. nasihat
kaz : da
kchul : ulamak
keban : 1. su 2. gnah 3. aclk
kech : 1. ban emek 2. saptrmak
3. emek
keebel : kmek
keken : domuz
kewel : 1. saklamak 2. deri
keex : gmek
keexel : deitirme
165
Mayaca Trke Szlk
166
Mayalar ve Trklk
kek : deniz bal
kekel : a
keken : domuz
keleb : 1. srg 2. kelepe
kelik : zgara
keluk : ter
kewel : 1. deri 2. post
kex : 1. g 2. gmek 3. deitirmek
4. kesmek 5. ayrmak 6. blmek
7. gemek 8. vaz gemek 9. kin
10. pheli
kexel : deime
kexik : nbet, sra
kexul : miras
keyem : lapa, posa
keyik : paylamak
kholtik : tanmak
kt : 1. kt 2. az 3. harcanm
4. kalmam
ktlak : 1. harcamak 2. israf etmek
kiik : kan
kiix och : kirpi
kiix : diken
kinam : ar
kilkab : 1. s 2. ter 3. ya
kiin : gn
kinal : scak, s
kik : 1. kan 2. kanama
kikel : kan
kilakab : soy
kilis : 1. ecdat 2. yallk
kin : 1. gn 2. lk 3. a 4. saat
5. periot 6. gne 7. zaman
8. mevsim 9. korumak 10. s-
tn rtmek 11. din adam
kinal : barnak, snak
kinam : yrtclk, vahilik
kinbesah : bildirmek
kinil : 1. s 2. yelpaze
kinim : ya
kintah : 1. kehanette bulunma
2. anlamak
kiwi : krmz renkte kuru yiyecek
kiwik : 1. alan 2. saha 3. pazar yeri
4. bayram
kix : 1. ine 2. diken
ko : hindiba, gneik
kooch : ceviz
koox : vahi
koba : 1. gl 2. rmak
koben : 1. mutfak 2.ocak
koch : 1. grev 2. grn 3. zorlamak
4. kusur
kochan : sulamak
koh : 1. maske 2. pusu
kohaan : hasta
kohaanil : hastalk
kohaantal : hasta
kohaan : gebe
ko-haan : hasta
kohan : sala zararl
kohol : klandrma
kok : tamahkarlk
kokowak : topal, aksak
kol : hamur
kolim : erik
kolis : kele, daz, kel
kolyah : bebei kundaklamak
kom : bkmek, krmak
komoh : naho, hoa gitmeyen
konil : yastk
konoch : ene
kooben : 1. kalp 2. mutfak
kol : 1.et veya tavuk suyu 2. halama
kool : erkek karde
kop : 1. kovuk 2.esmek
kopsah : 1. kmek, melmek 2. kvr-
mak, bkmek 3. yuvarlamak 4.
yerine koymak
kos : 1. krpmak 2. deniz kz
kosik : kesik, para
kowhal : topallamak
kowhal : topal
kowil : topallk
kox : 1. ihtiyat, tedbir 2. kibirli
koxol : sivrisinek
koyem : kiler, erzak
koyil : kazmak
kb : dal, kol
klik : kapamak
kl : kapanm
km : kabul etmek
kn : sar
kx : yarm, buuk
kxoh : balamak
ku : 1. Tanr 2. derin dnceye dal-
mak 3. yuva 4. piramit 5. mabet
kuk : dirsek
kuukum : ty
kub : 1. hazr bulunmak
2. t vermek
kubik : vermek
kubal : evlat edinmek
kubik : kurtarmak
kubul : reis
kuche : sedir aac
kuchul : 1. yetimek 2. yerine getirmek
3. ulamak 4. elde etmek
5. gtrmek 6. yaklamak
7. toplamak 8. zmek
kuhoob : Allah
kuil : 1. ilahilik 2. tapnak 3. aziz
kuk : 1. dal 2. kol 3. dirsek 4. sap
5. tomurcuk
kukum tok : geit resmi
kukum : ty
kukol : p
kul yokil : tapma
kul : 1. tapnma 2. tapmak 3. erik
kuleb : yabani tavan
kulel : savunan
kulim : tahtakurusu, bit
kultah : sayg
kultun : havan
kum : bal kaba
kumkak : kzarmak, kavurmak
kunlak : isteksiz, rahatsz
kupil : mahkeme
kusch : hrs, tutku
kuul : Tanr
kum : 1. bal kaba
2. ezmek, bastrmak
kuutz : ttn
kux : kin, nefret, garaz
kuxlak : 1. armak 2. acmak
3. tmek
kuxuk : 1. g, zor 2. kant
kuy : 1. ayrmak 2. sarsmak
kuyan : kutsal
kuylak : 1. saptrmak
2. ynn deitirmek
kwik : pazar
K
ka : 1. bizim 2. eit 3. ikinci
4. vermek
ka yal : ift, iki
kaabeh : yarndan sonra
kaah : 1. ve 2. ile 3. ne zaman 4. gene,
tekrar 5. erken 6. nceki
7. tmek 8. demir
kaan : 1. yukarda 2. gkyz 3. atmos-
fer 4. semavi, ilahi 5. cennet
kaanaan : yorgun
167
Mayaca Trke Szlk
168
Mayalar ve Trklk
kaanal : 1. yukarda, yksek 2. yorulmak
kaanche : 1. deitirmek
2. yukar kaldrmak
kaansah : retmen
kaapel : iki
kaapul : 1. iki zamanl 2. kvrmak
kaatul : iki (hayvan ya da insan saymla-
rnda)
kabah : nceki gn
kabak : sekiz yz
kachi : nceki
kah : ho, zarif
kakate : 1. sonra 2. ge olmadan 3. ya-
knda
kalop : eri
kanal tukul : dikkatlice seyretme
kanal : 1. yukarda 2. yorgunluk
3. ykseltmek 4.yksek mevki
5. yceltmek 6. artrmak
kapel : iki
kapak : ifte
katil : uyar hale getirme, eleme
katsak : e, ift
katun : sonra
kawakche : 1. kavak 2. maun
kawil : isteksizlik
kayum : byk baba
kaa : yine
kaakan : bildirmek
kaaook : ayak bilei
kaab : 1. ar 2. bal 3. yer kre 4 dnya
kaabal : 1. aada 2. alak
kaachaal : 1. bozuk 2. yarmak
kaah : 1. yer 2.kasaba
kaahsik : balamak
kaahtal : 1. sa 2. yerlemi 3. yer
4. hayvan iftlii
kaal : 1. boyun 2. boaz 3. ses
kaan : 1. ylan 2. solucan
kaanilha : ylan bal
kaapeh : kahve
kaax tik : bulmak
kaax : pili, tavuk
kaaxtik : aramak
kab nal : arc
kab : 1. ar 2. bal 3. kovan
4. urup 5. aaya
kabal : 1. alak 2. alt
kabalkunah : ucuzlatmak
kabet : gvenmek
kach : krmak
kachl : yontmak
kachik : 1.mola vermek 2. ara 3.yarmak
4. krmak
kah : 1. sahne 2. yerel 3. nfus
4. kasaba 5. ky
kahal : konaklamak
kaix : -dii halde, ise de
kak : ate
kkal : krk
kakachki : krlgan
kakakin : gnlk
kakaw : kakao
kal : 1. boyun 2. boaz 3. su yolu
4. kanal
kalaan : sarho, sarho edici
kalan : sarho
kalaan : sarholuk
kalab : sonsuzluk
kalak : bu arada
kalak : srk
kalakaak : artmak
kaln : kapatmak
kaldo kaax : tketmek, yok etmek
kalkal : saban
kaltal : sarho
kalwak : acele etmek
kam : pahal
kamach : 1. ene 2. ene kemii
kambal : 1. renci 2. renmek 3. rak
4. acemi 5. askeri renci
6. terli 7. artmak
kambesah : 1. ders vermek 2. terbiye etmek
kampel : drt
kan kal : seksen
kan lahun : on drt
kan : 1. ylan 2. piton 3.. engerek
4. drt
kanan balba : ynetmek, idare etmek
kanan : 1. kaan, ynetici
2. zen gstermek 3. nlemek
4. muhafaza etmek
kanantik : zenli
kanbal : renmek
kanch : blme
kanche : mihrap
kanik : renmek
kan-il-ha : ylan bal
kankan : 1. yaprak 2. ince madeni tabaka
kanlap : yakalamak
kanmach : bask, skma
kantul : drt (hayvan ya da insan saym-
larnda)
kap : 1. araya sokmak 2. kula
kas : yatak
kasan : mark ocuk
kat : 1. tepsi 2. salatalk 3. topraktan
yaplm
katun : 1. tabur 2. asker 3. sava 4. ordu
5. ahlaksz kadn 6. askeriye
kauil-yah : dilemek
kawab : 1. ene kemii 2. yanak
kawal : 1. parlatmak, gzelletirmek
2. mezar
kax : 1. ramen 2. vermek
kaxan : 1. keif 2. bulmak 3. tespit et-
mek 4. icat etmek 5. iyilemek
kaxlak : 1. cilalamak 2. temiz
kaxtik : 1. bulmak 2. bakmak 3. aramak
kay : balk
keel : 1. souk 2. soukluk
3. aknlk, hayret
kech : 1. aksrmak 2. ekmek
keh : geyik
keeh : geyik
keel : serin hava
keenil : gsteri, alm
keep : ye
keh : 1. geyik 2. ren geyii
kekeb : yama
kelembal : omuz
kelem : genlik
ken : 1. dzenlemek 2. giydirmek
3. sslemek 4. ss 5. snr 6. ki
kenlik : 1. baml olmak 2. gerekli, zo-
runlu
kensa bixi : kim bilir
kep : penis
ket : 1. bitirmek 2. karar vermek
3. eit 4. aksan 5. parlatmak
6. cila
ketel : dzenli
ketik : (kavgaya) balamak, (kabule)
balamak
ketil : 1. eitlik 2. tarafsz
kets : haffemek, rahatlamak
kex : ramen
kex ah : artmak
kexix : deitirmek
kexlak : temiz
ki : maki
ki ol : neeli
ki : 1. lezzetli 2. refah 3. ans, iyi ta-
lih 4. muhabbet 5. zevk
169
Mayaca Trke Szlk
170
Mayalar ve Trklk
6. holanmak 7. mutlu 8. jbile
9. arap 10. gzel 11. uygun
12. tatmak
kiichpam : 1. gzel 2. yakkl 3. iyilik
kiil : 1. latif 2. mutluluk 3. refah 4. en
5. zevk 6. mutluluk 7. yiyecek
kiimak ol : 1. memnun olmak 2. mutluluk
kiki olal : tatl
kiki : nee, sevin
kikitan : vnmek
kikunah : neelendirmek
kiol : 1. holanmak 2. salk
kib : 1. meale 2. mum 3. el feneri
kibah : tenezzl etmek
kich tan : vmek
kichkelem : ekici, cazip
kih : kenevir, kendir
kii oltah : ho bir hale getirmek
kii : 1. minnettar 2. tat
kiik : abla
kiimak ool : mutlu
kimil : lmek
kiimil : 1. lmek 2. soyu tkenmek
kiir its : kir
kiir itz : kir
kiis : 1. sv ya 2. dz, yass
3. rzgar
kil : seirmek
kilba : rpnma, sarsnt
kiliich : kutsal
kiltan : bozma
kimak iil : ierik
kimen : lmek
kimi : lmek
kimil : 1. lm 2. lmek 3. zar
kimin : l
kimsah : 1. kasap 2. yok etmek
3. ldrmek 4. tatmak 5. intihar
kin : 1. gn 2. yara
kinbesik : incitmek
kinpahal : bir kez krmak
kinsik : ldrmek
kinsin : hayalet
kipchalak : 1. krlgan 2. dayanksz
3. rk
kipil : hemen hemen
kis : 1. cce 2. gbek
kisil : bit, tahtakurusu
kisin : eytan
kisinil : 1. yaramazlk 2. eytanlk
kisneb : pencere
kitak : 1. -den beri 2. iken
kitam : 1. yaban domuzu 2. tahta
kits : kir
ko : 1. di 2. di karmak 3. gaga
4. kabuk
kochi : 1. glme, elenme 2. ho,
sevimli 3. hakaret etmek
kohkini : nne koymak
koil : yanlma, hata
kokin : karmak
kooh : pahal
koolel : kadn
kooten : gel
koox : 1. ko 2. git
koban : keklik
kobol : 1. nitelik 2. cinsiyet
koch : 1. yk 2. geni 3. genileme
4. amak
kochom : gelecek
koh : 1. ktlk, yokluk 2. pahal
3. gaga, di
kohaa : (vahi) kurt
kohaa : 1. fok 2. mhr
kohob : dvmek, berelemek
kohol : darmadank etmek (sa, giyim
v.b)
koil : deli, kak
kok : 1. cimri 2. sar dilsiz 3. a gz-
llk 4. ksalk
kokay : atebcei
kokeh : brtlen
kokil : sarlk
kokobe : hata
kokolche : kafes
kokom : 1. dinlemek 2. meyan kk
3. sigara
kokothan : sayklamak, lgnlk
kokox : kakao
kol : 1. iftlik 2. tarla
kolan : aalar kesip tarla amak
kolel : 1. kadn 2. st anne
kolil : cazibe, almllk
kolkolnak : akn
kololche : 1. bariyer 2. tahsis etmek 3. it
4. avlu 5. itle evirmek
kom : 1. evrelemek 2. vadi 3. delik
4. ksa ve zl 5. ksaltmak,
zetlemek
kon menyah : kiraya vermek
konik : satmak
konol : 1. satmak 2. satlk
koch : geni
kooch : geni
kooh : pahal
kok : sar
kook : sar
kool : eip gevetmek
koolba : balamak, raptetmek
kolik : ekmek
koolnal : ifti
kom : 1. dar 2. ksa
koom : dar
koonol : satc, tezgahtar
koos : 1. ku 2. doan
kooten : gelmek
koots : tylerini yolmak
kooy : erefe kadeh kaldrmak
kop : 1. yakalamak 2. kavramak
3. yuvarlamak 4. teker
kopalak : akn
kopik : 1. yuvarlak 2. kvrmak 3. vida
4. madeni para
kopo : kavak
kopulba : satamak
kos : ku
kot : 1. snrlamak, evirmek 2. yakn
koton : gmlek
kots : 1. kartal 2. lider
3. eklem yeri kmak
kots : 1. yrme 2. gitme
3. daire, ember
kotsan : yuvarlamak
kox : sln
koxex : amak, zmek (kark bir
eyi)
koy : 1. koymak 2. vermek 3. kta
4. kapp gtrmek
koyi : yetersiz
koyil : 1. rehin 2. istek
koykab : 1. iermek, ihtiva etmek
2. korkma
koyol : 1. rehin 2. rehine
knbul : sln
knn : bakmak
kxtik : aramak
ky : balk
171
Mayaca Trke Szlk
172
Mayalar ve Trklk
ku : ku
k : Tanr
kuuk : sincap
kuben : grev, misyon
kuch : 1. g 2. yk 3. kusur 4. gnah,
su 5. nicelik 6. ifre 7. gm
8. yer
kuchi : eskiden
kuchik : 1. yk 2. tamak
kuchul : 1. ayak takm 2. etki
kuk : dirsek
kukul : dalga
kukultep : sarmak
kukuluk : cce
kukut : 1. soan 2. vcut
kukutil : 1. bror 2. flm
kul xekil : oturacak yer
kul : kupa, fncan
kulaan : oturacak yer
kulan : 1. yardm etmek 2. bir araya gel-
mek 3. kurma, balatma
4. sakin
kulak : 1. ilerlemek 2. balatmak
3. uymak
kuln : sunmak, armaan
kulche : 1. kle, hacim 2. heykel
3. heykeltralk
kulkinah : yerleme
kulkuulak : endieli
kultal : otur
kultan : 1. yan taraf 2. bst
kulub : 1. boynuz 2. zirve, doruk
kuluk : gmbrdemek
kulul : 1. kaln mum 2. organ
kulun : barma
kum haa : kabarck, kaynamak
kum : 1. kazan 2. tencere 3. testi, srahi
kumal : amurlamak
kumku : 1. tencere 2. ocak, frn
kumkab : komu
kumpulba : dengelemek
kumtal : 1. iermek, ihtiva etmek
2. korkutmak
kun : by, cazibe
kupan : 1. sakin 2. gzel hava
kuplal ik : arzu etmek
kusam : 1. uak 2. krlang 3. yutmak
kusba : 1. koma 2. kamak
3. ocak, frn
kutal : oturmak
kuts ha : rdek
kuts : 1. hindi 2. kaz 3. rdek
kutsil : aclk
kuuch : 1. g 2. yk
kuchil : site
kuk : dirsek
kuuk : sincap
kuum : tencere
kux ol : 1. yetikin 2. sonu
kux : 1. ama 2. ile
kuxaan : 1. sa 2. yaamak
kuxaan : sa
kuxtal : 1. gnl 2. hayat
kuxum : 1. is 2. kurum 3. kfenmek
kuy : gve
kuyba : iddetli ac
kuymal : sert
kuytun : verimsiz, ksr
kuyu : 1. a 2. rg 3. savunma
kwar toh : apartman kat, oda
kwatooh : yatak odas
kyum : Tanr
L
la : urada
lah : 1. hepsi 2. dier
lak : 1. grece 2. e, koca veya kar
laylie : daima
lah : 1. alklamak 2. hepsi
lhkaa : on iki
lhun kaal : iki yz
lahun : 1. on 2. on yllk sre
lkin : dou
lal : salya
lalakunah : bytmek
laylie : dima
le betik : o yzden
le kaa pelil : mmkn
le : yaprak
lela : bu
lelo : u
liisik u ba : hazr
liisik : ykseltmek
lisik : hazrlamak
likil : ortaya kmak
liisik : kaydetmek
likil : isyana sevk etmek
likin ik : dou
likin : dou
lits : olta inesi
lob tan : irenmek
lob : yatak
loh : tasarruf etmek
lolha : peri
lom : 1. baklamak 2. zpkn
loob : 1. kaza 2. anszlk 3. incitmek
4. yara
lob : yaptrmak
loobil : 1. yara 2. esmek
lool : iek, gl
lot : 1. eleme 2. ieride
lots : servet
loxik : delgi, zmba
lu : yayn bal
luum : 1. kir 2. yer yz 3. toprak
luk : amur, balk
lukul : terk etmek
lukum : 1. gzel 2. ho 3. narin
luts : olta inesi
lub : l
lubul : dmek
luuch : zindan
luuk : yutmak
luum : 1. dnya 2. toprak 3. ki
M
ma : deil
ma kin : arzi, tesadf
ma talan : ulala bilir
ma to : 1. hala 2. daha
ma : 1. hayr 2. yok 3. deil
maa tech : asla
maataan : 1. deil 2. hayr
maax : maymun
makoohi : ucuz
malob : 1. yeterli 2. elverili
mateeni : benim deil
matu phtal : yapamam
mau chabal : benim deil
mayaabi : kk
mak : adam, kii
makan : ardak
maalob : 1. iyi 2. tamam 3. kuyu
maam : anne
man : gemek
masewal : 1.yerli 2. deersiz
maskab xamach : tava
173
Mayaca Trke Szlk
174
Mayalar ve Trklk
maskab : 1. demir 2. makine
maat : 1. amber 2. kehribar 3. sayma,
hesaplama
max : kim
maxi : kim
maben : byk kutu
mach : yapmak
mach : ezmek, yasslatrmak
machik : 1. tutmak 2. kavramak
mahantik : dn, bor
mahan yuum : vey baba
mahan : 1. bor almak 2. kk, ufak
mak : saklamak
makantik : 1. yapmak 2. hazrlamak
makaal : bouk, bouk sesli
malach : kaz
maldisyontik : lanet
mamak : 1. sk allk 2. aalk 3. zincir
mamakil : yakn benzeyen
manak : raz olmak
mani : sra ile gemek
manik : satn almak
mansik : gemek
maskab : 1. bakr 2. an 3. ngrak
matan : 1. dn verme
2. hediye, armaan
meex ke : kei
meex keh : sakall kii
meex : 1. sakal 2. byk 3. ene
mekik : kucaklamak
meerech : kertenkele
meetik : yapmak
meex : byk, sakal
mek : 1. dahil 2. kucaklama
men : 1. ile 2. ii
mentik : yapmak
menyah : 1. davran 2. yapmak
mex : byk, sakal
meyah : 1. i 2. almak
miis : kedi
miis : sprge
miisik : temiz
minaan : orada deil
mis : kedi
mismis : kuyruk
mstik : sprmek
mix baal : hibir ey
mix bikin : asla
mix mak : bir deil
mix tuux : hibir yerde
mo : dehetli, korkun
mok tan : anlamak
mol : tekeline almak
molay : 1. gruplama 2. meclis
3. yksek okul
mom : eker
mootz : kk
mots : kk
mntik : dn verme
much : rselemek
muktik : becerikli
mukik : gmmek, saklamak
mukuk : 1. heybe 2. kese 3. torba
mukut : ummak
mul : tepe
mulkan : 1. kenge 2. topluluk
multah : 1. bunaltmak 2. bask yapmak
mumus : 1. iddetli kant 2. uyuz
munyal : bulut
mut : ku
muts : 1. krklk
2. iddetini azaltmak
muuch : kurbaa
muuk : 1. gl 2. g 3. mukavemet
4. diren
muul : tepe
muxbil : yeryz
muy : tavan
N
na : anne
naakal : trmanmak
naatik : anlamak
nat : anlamak
naach : uzak
naachil : mesafe
naakal : trmanmak
naapul : dorudan
naapulak : hemen, derhal
naatz : yakn
naatzal : yaklam
naatzik : 1. yaklamak 2. yaklam 3. ya-
knlk
naay : d
nach : 1. kzmak 2. uzak 3. bina 4. ev
nahil : bina
nak : 1. usandrmak 2. karn
nak : 1. karn 2. mide
nal : 1. buday 2. msr 3. un
namak : yksek
naptzah : altrma yapmak
nat : bildirmek, beyan etmek
natab : maa, kska
natle : masal
natsik : yaklamak
nay : svazlamak
neek : 1. ekirdek 2. tohum
neen : ayna
neh : kuyruk
nets : biriktirme
netsil : yararsz
ni : burun
nib : teekkr etmek
nix : 1. ini 2. bayr
niixil : emek
nikte : iek
nix : ini
nixik : yan yatmak
nooh : sa taraf
nococh : byk
noh-hal : vg
nohoch koolel : yal kadn
nohoch winik : yal adam
nohoch : 1. byk 2. kaln 3. yal 4. eski
nohochil : 1. byklk 2. l 3. boyut
nohol : gney
nokol : solucan
nonol : skk
noohochil : lider, ef
nook : 1. giyim eyas 2. elbise fras
nookov : bulutlu
nokoy : 1. bulutlu 2. kapal
nokoytal : kapal
nuukul : 1. akl 2. sebep
nuk : 1. nceki 2. gemi 3. anlamak
4. byk
nuk-kin : bytmek
nukuch : kaln
num : ine
numya : felaket
numyah : zmek
nunuk : bytmek
nup : 1. eklemek 2. elverisiz
nup : toplamak
175
Mayaca Trke Szlk
176
Mayalar ve Trklk
nut : darlk
nutsul : sktrmak
nuukbesah : 1. ayarlamak 2. dzene sokmak
nukik : cevap
nuuktak : 1. byk 2. ulu
nuum : 1. tembel 2. aptal
nuut : dar
nuxib : yal
nuxiib : yal adam
O
ooch : 1. ayak 2. kaplumbaa
ooch : buruukluk
O
och kaan : boa ylan
och : 1. kltmek 2. yemek, yiyecek
och : tilki
oheltik : 1. anlamak 2. dikkat
ohel : bilmek
ohkin : akam
ok : 1. ok, mzrak 2. bacak 3. ayak
4. kulp
ok : 1. le yemei 2. yiyecek
okin : 1. leden sonra 2. dn gece
okol : 1. alamak 2. lk 4. hile
5. soygun
okomoltah : elem
okot : oyun, dans
okaan kiin : 1. akam 2. gnn akam vakti
okaankin : akam
okbal kin : bat
okbal : kabul etmek
oklik : 1. almak 2. soymak
okol : 1. uru, hrsz 2. uyutmak
3. giri
okl : aldatmak, dolandrmak
okom : 1. direk 2. stun
okot : oyun
oksah : 1. istila etmek 2. araya sokmak
3. nfuz etmek 4. kabul etmek
oksik : 1. sunmak 2. araya sokmak
ol : 1. olmak 2. bulunmak
3. kast etmek 4. niyet
olil : gln
oloch : balkaba
om : 1. kpk 2. ekil
omon : gezgin
ooch : 1. tilki 2. gelincik
3. akam yemei
oohel : bilmek
ook : ayak
ookol : 1. almak 2. soymak
ookolbil : 1. arma 2. alma
otchalal : ykma, devirmek
otoch kabil : 1. konuk etmek
2. konut vermek
otoch : 1. oda 2. ev
ots : 1. haffeme 2. ksaltmak
ots : 1. krklk 2.krem
otsot : karanlk
otshal : phtlatrmak
otsil : 1. yoksul 2. mutsuz
otsman : satn almak
otsol : ykn haffetmek
owox : 1. s, scaklk 2. mayalamak
3. nefes alma 4. femek
ox : 1. says 2. soluk 3. yel
oxoontik : buday ya da msr kabuu
oy : 1. korkmak 2. selam
oyalal : korkaklk
oyan : korkak, dlek
oyol : 1. cann skmak 2. bunaltmak
3. sakinletirmek
oyolal : baygnlk
li : yeni
tan : kar
P
paak : domates
patal : kalmak
pan saka : hazrlamak
pat : 1. terk etmek 2. l
patik : terk etmek
pax : 1. gereksinmek
2. zorunda olmak
3. bor
paxah : bor
paxul : alacakl
pay : ayrmak, ufalamak
peekaan : nefret etmek
pek chi : sevimsiz
pek : 1. mide bulants 2. nefret etmek
3. bkknlk 4. kzmak
5. nefret etmek
pektik : 1. nefret 2.irenmek
pek-tik : nefret
pektsil : tiksindirici, iren
pel : 1. hile 2. sadece, yalnz
pelech : 1. tam 2. doru 3. tamamlamak
4. uygun hale getirmek
pelkin : ertelemek
pich : zirve
piis : znt
pil : uyarmak
pilis : 1. fliz 2. kvlcm
piliz : kvlcm
pipix : pinti
pis kax : atlamak
pis : 1. boyut 2. tam 3. l
pisik : 1. lmek 2. l
pix : uyarmak
po : temizlik
poik : ykamak
poaal : solmu, bitkin
pok : apka, brk
pokah : 1. bytmek 2. dmlemek,
skmak 3. zulmetmek
polal : hava kabarc
polhal : itibar etmek
polmal : 1. satn almak 2. ticaret
polom : tccar
pook : apka
psikan : l birimi 20 x 20 m
pu a : iy
puhsik : skmak
pukil iit : 1.but, kala 2. bakiye
puchik : dvmek
puh : 1. bozuk 2. deimi
puhaan : 1. bozma 3. deitirme
puhul : kargaa
pukba : melmek
177
Mayaca Trke Szlk
178
Mayalar ve Trklk
pul : krba
pum : unutmak
pus : 1. kambur, hrg 2. ekimi
puuch : 1. dvmek 2. harman dvmek 3.
yetenek, kabiliyet
puuhul : fke
pux : melmek
puy : yontmak
puyut : rt
P
paal : ama
paat : beklemek
paatik : beklemek
paik : 1. bitki, dikme 2. mola 3. krmak
4. ara
patik : beklemek
paach : arka, srt
pahtal : beceri
pak : 1. ak 2. belli 3. yabani ot
pakam : kakts
paktik : 1. fralamak 2. yabani ot
paal : 1. oul 2. ocuk 3. gen
panik : 1. kazmak 2. paralamak
pap : 1. scak 2. baharatl
3. ak sak
paapah : baba
paapil : 1. srmak 2. keskin
patal : beceri
payooch : kokarca
paytik : ekmek
pach : 1. arka, srt 2. omurga 3. geri,
geride 4. sarmak 5. izlemek
6. kavramak 7. hkm vermek
8. yetki vermek
pach : denge
pachil : sonra
pachkunah : iptal etmek
pah : 1. eki 2. yklemek
pahtal : becerikli
paik : krmak
pak : 1. beklemek 2. duvar
3. ina etmek 4. katlamak
pakaan : tohum ekmek
pakach : pasta yapmak
pakachtik : pasta yapma
pakal : 1. dahil etmek 2. bitki dikmek
pakil nah : ev yapma
paklah : amar
pakte : pekitirmek
pakal : turungillerden eki bir meyve
pakal : 1. kalkan 2. parlak
pakteh : seyretmek
paktik : 1. bakmak 2. grmek
pal : 1. erkek ocuu 2. delikanl
palbil : yetitirme
pan : ekmek
panik : kazmak
papanche : yap iskelesi
paw : 1. gem 2. heybe
pay wakax : boa grei
pay : 1. bedel, fyat 2. lakap 3. yakla-
ma
payaan : 1. ilerleme 2. kdemli 3. ncelik-
li
payal : kkrtma
paybe : 1. eitmek 2. tecih etmek
3. sz geen
payik : armak
paykab : 1. dalga 2. sinyal 3. iaret
pechech : 1. i, kirmen 2. hareket etmek
peech : imza, onay iareti
pek : hareket, tanmak
peek : kpek
peksik : 1. hareket etmek 2. sarsmak
peel : vajina
pepem : kelebek
peetz : tuzak
pek : 1. sk 2. pekitirilmi 3. yass
4. dvmek 5. hareket etmek
pek : kpek
pekaan : 1. dz 2. yalan syleme
pekeche : yabani otlar
pepem : kelebek
pet : 1. daire 2. ember 3. eri
4.kvrk
peten : 1. daire 2. ember 3. ada
petench : tekerlek
petha : gl
pets : 1.uygulamak 2.kontrol etme
3. denetlemek 4. avundurmak
5. desteklemek
petzik : ezmek, paralamak, alkoymak
pian : ruh
pib : piirmek
pibil aax : pili
pibil keken : domuz eti
picitil : yelpaze
pib : a
pim : kaln
piit : pamuk
piitoh : 1. ddk 2. ft
piitz : pamuk
pix : 1. diz 2. durum 3. kaplamak
pik : 1. pire 2. tahtakurusu 3. etek
pik : 1. sallamak 2. uzaklama
pikil : sonsuzluk
pikit : yelpazelemek
piltek : tutku
pitik : karmak, soyunmak
pix : 1. durum 2. hal ile kaplamak
3. diz
pixaan : ruh
pixan : 1. rastlant 2. saygdeer
3. hayalet
poch : 1. haydut 2. dilemek
3. kmsemek 4. tutkun
poch : 1. dikkatsiz 2. dncesiz
3. satamak
pok chuk : zgara
pok : 1. piirmek
2. ovarak temizlemek
pokbil : leblebi, erez
pol : 1. ba 2. sap, cck
polik : zgara
polok : 1. iman 2. kaln 3. koyu yeil
pook : tepe
pool : ba
poolkil : imanlama
poos : 1. pus 2. solgun, soldurmak
pop : hal, kilim
popok lok : fokurdamak
popoxkan : karnca
pos : 1. sar 2. sarmtrak
3. rengini amak
potik : 1. hakim olmak 2. nfuz etmek
potom : mleki
poy : heybe, torba
ptik : atmak, frlatmak
puuk : 1. srada 2. tepe 3. yoku
4. testere
puchik : 1. ezmek 2. zulmetmek
puchkabal : ok altrmak
puh : 1. itmek 2. yaylmak
puk : bozmak
puk : 1. dvmek 2. kartrmak
puksikal : kalp
pul bolan : arabac
pul : 1. ele almak 2. eit 3. denge
4. kkrtmak 5. kovalamak
6. saldrmak 7. suya dalmak
179
Mayaca Trke Szlk
180
Mayalar ve Trklk
put : ara ile tamak
puts : 1. diki inesi 2. ine 3. fle
4. frar 5. st samak 5. aka
6. rktmek
puuk : 1. bulutlu 2. tepe
puul : 1. hepsi birden
puuts : ine
puutsul : kamak
putz : ine
putzul : kamak
puy : rt
S
sa : tane
sasak : gck
sabin : gelincik
sabukaan : anta, torba
saahkil : korkmak
saak : 1. kant 2. salkm aac
sak : 1. puro 2. ekirge
sal : haff
sam : imdiden
samal : yarn
saampol : tayra
sansamal : gnlk
sas : ak
sasil : 1. haff aydnlk 2. k
saastal : kayp
sastal : tan vakti, afak
saastal : afak
saataan : kayp
sabak : 1. barut 2. duman 3. is, kurum
saban : zehir
sabukan : 1. kese 2. yem torbas
saen : ksrk
sah tsahil : genel af
sah : 1. davran 2. sersemlemek
3. tehdit
sahahkuns : korkutmak, rktmek
sahan : un
sahka/sakab : beyaz toprak
sahkil : korkmak
sak bok : ak balkl
sak takin : gm
sak : 1. ak, net 2. ak 3. afak
4. temiz 5. yapay 6. dzenli
sak : 1. ekirge 2. evik, atik 3. hz-
landrmak 4. kant 5. istakoz
saka : 1. kuyu 2. badem sbyesi
sakach : 1. fazla, ar 2. paylamak
sakachtah : gayretli, alkan
sakal : dokumak
sakan : 1. un 2. gemi
3. ham, olmam
sakbanen : sar
saket : 1. rahatsz etmek 2. znt
sakil : 1. aklk, beyazlk 2. duruluk,
berraklk
sal ik : sallamak
sal : haff, uar
salan : 1. azaltmak 2. haffemek
salaknak : artmak
salam : 1. kuru 2. sade 3. sssz
salkun : 1. hakaret etme 2. masraf
sam : 1. bedel 2. para 3. koku 4. kum
samalsam : 1. akam 2. gnlk
sap : 1. dal 2. kol 3. uzant 4. kula
saphal : tahkir, hakaret
sas : 1. aydnlatma 2. aydnlk
3. berrak 4. gzlk 5. yumurta
ak 6. temiz
sat : 1. gelmek 2. gzden kaybolmak
3. a 4. satama, tecavz 5. a-
rtmak 6. yok etmek 7. satmak
satal : 1. baygnlk 2. gzden kaybolma
satik : 1. yitik 2. yitirmek
satpahal : yok olmak
sats : 1. samak
satsik : uzatmak
saw : 1. balamak 2.savmak, yanlt-
mak 3. sk allk, aalk
sawan : sk allk, aalk
sawal : 1. dm 2. birleme 3. hazrla-
mak
sawin : 1. ihtirasl 2. dzensiz 3. iinden
geirmek 4. farzetmek
5. karmak 6.birletirmek
sayab : eme, kaynak
sayap ha : kuyu
seen : 1. souk 2. nezle
seenik : ksrmek, ksrk
sen : souk algnl
seb aaj : geveze
seb : 1. n, an hret 2. sratlenme
seb u meyah : alkan
seeb : abuk
sebak : abuk, hzl
sekuntik : ok abuk
semet : saz, kam
sen maalob : ok iyi
sen utz : ok gzel
sen : ok
senbesah : sslemek, donatmak
ses : 1. kekelemek 2. boa harcamak
si : vermek
si : odun
siis : 1. inme, fel 2. uyumak
sip : 1. bozma, tahrif etme 2. tahkir
etmek 3. yanl, hata
sib : kemirmek, andrmak
sibitil : sr
sih : domak
sihik : vermek
sihil : 1. doum 2. armaan
sihnah : yeni domu
sihbil : armaan
sihik : 1. vermek 2. sunmak
sihil : snr, kenar
sim : smk, balgam
sinaan : akrep
sinik : karnca
siip/siipil : hata, kusur
sis : 1. ayaz, souk 2. serin
siskuntik : donmak
siit : 1. saman 2. kam
sit : atlamak
sikil : biriktirmek
sikil : balkaba ekirdei
siklik : iine sokma, yerletirme
sil : yukar doru svamak,
kaldrmak
sim : smk
sinan : ive
sinik : karnca
sipit : 1. syrmak 2. kamak
3. bahetmek
sis ol : soumak
sis : 1. serin 2. souk
sis-kin : leden sonra
sit : sramak
sits kuch : akbaba
sits : 1. kayg, endie 2. tutku
sitsil : hakszlk, adaletsizlik
siyan : soy, sop
sob : sivilce
soh : kuru
sohol : 1. p 2. saman
sohol-kai : balk
181
Mayaca Trke Szlk
182
Mayalar ve Trklk
sok : kant
sol : 1. pul 2. kabuk
son : 1. son 2. gecikme
sol : 1.havlamak, d kabuk, kapk
sool : kabuk
sootz : yarasa
sop : engel olmak
sowhal : 1. endieli 2. etkileyici
sowyah : kar koymak
sbk : 1. barut 2. is, kurum
sk : beyaz, ak
skl : 1. dokumak 2. dokuyarak birle-
tirmek 3. yamamak 4. rtmek
statsal : saban
su tu chi pal : asker gdermek
su : 1. asker 2. grnmek
sulak : utandrmak, mahup etmek
sutal : itibar, saygnlk
suuk : 1. otlak, ayr 2. saman
3. imen
suutal : utan
suhuy kax : girilmemi orman
suhuy paal : kz
suhuy : bakir, bakire
suk : 1. altrmak 2. evcil 3. hizmeti
sukin : 1. iermek, ihtiva etmek
2. saknmak
sukinil : saknma, ekinme
sukuun : byk karde, aabey
sukuun : aabey
sul : sulamak, slatmak
sulan : 1. sulanmak 2. suya batrmak
3. ykamak
sulik : baml olmak, tabii olmak
sulimat : amber, kehribar
sum : 1. ip, halat 2. takm, donanm
supaan : kapal
supik : kapal
supul : 1. frlatp aa atmak 2. sal-
drmak 3. asker sevketmek
sus : 1. bileyip sivriltmek
2. kum, oyun alan
susulak : 1. olgun 2. yumuak
sut : 1. kuatma 2. set ekmek,
evirmek
sutik : geri dnmek
suts : 1. sas 2. eki
suu : 1. asker gndermek
2. igal etmek
suuk : 1. imen 2. grenek 3. uysal
sukin bah : saknmak, korunmak
suum : ip
suut : geri dnmek
suuts : sdrmak, skmak
suwanil : 1. davet 2. dn 3. kullanl
suyem : 1. kundak takm 2. rt, klf
3. aba 4. giysi
suytun : 1. kayalk 2. kudretsiz
T
taaham : barma
taan : 1. konumak 2. sylemek
3. dil 4.kelime
tab : dazlaklk
tabaan : yanan
tabik : yakmak
tah : 1. damla 2. faal
takuntah : depolamak
tan : 1. dil 2. konuma 3. ive
4. emretmek 5. tank 6. tanmak
7. ulamak
tanal tan : kavga etmek
tanal : boazna dkn
tanik : 1. sylemek 2. armak
tantanil : ziyafet
tanul : 1. an lama, anlay
2. karln vermek
teel : horoz
teelel : yzk
tel : 1. horoz 2. yele
tiinil : 1. uzatmak 2. fil ekimi
3. gergin
tikal : 1. grnmek 2. gzetleme
til : 1 dayanmak, tahamml etmek
2. durdurmak
tilib : 1. toka 2. para
tis : diki
tool : omurga
tokik : 1. kesmek 2. toplamak
tol : 1.izgi 2. snr 3. hendek, siper
ton : 1. bask yapmak 2. bacak
tonan : 1. alak gnll 2. eziyet etmek
3. solgun
ton : baldr
toon : dana
tooxik : blmek
tox : 1. bltrmek, pay etmek
2. pay, hisse
toxik : pay, paylama
tn : 1. dil 2. konuma 3. ive
tuban : suya batrmak, tummak
tuban : 1. ihmal etmek 2. inat etmek
tubik : batmak, dalmak
tubub : duman
tuknak : 1. bozmak 2. pis kokulu
tul tan : cezbetmek
tul : 1. aratrmak 2. daz, kel
3. tavan 4. kurnaz kimse
tun : 1. damlamak 2. kay, kemer
tup : kk parmak
tut : 1. papaan 2. ty
tuubul : batm
tuup : kk parmak
tuy : kaldrm
T
ta : seninle
ta : 1. dk 2. damla
taab : tuz
taabik : tuz
taakik : 1. zen gstermek 2. korumak
3. kire 4. kl 5. toz 6. niasta
taaytak : 1. gmen 2. nerdeyse
3. onun hakknda
tak : saklamak
takin : altn
takun : 1. ariv 2. depo 3. saklama yeri
4. maaza
taach : 1. altrmak 2. olmak
taahal : dilim
taak : 1. endieli 2. istemek
taakin : 1. altn 2. para
taakinal : zengin
taakal : yaklamak
taal : gelmek
taam : 1. alak 2. derin
taman : karacier
tan : 1. n 2. nce
tanil : nde
taasik : 1. tamak 2. getirmek
taata : dede, byk baba
taats : topal, aksak
tax : dz, yass, przsz
tab : 1. dizgin 2. yular
tach : 1. kekre 2. sert
tachiil : 1. fke, gazap 2. sertlik
3. talihsizlik 4. zulmetmek
tah : 1. olgun 2. olgunlama
3. piirme 4. doru 5. tam
tahal : 1. piirmek 2. kaynamak
taham : ayrca
183
Mayaca Trke Szlk
184
Mayalar ve Trklk
tahats : sopa ile dvme, dayak
tahik : dilim
tahil : hasat, mahsul
tak che : dvmek
tak : 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda
4. bitiik
tak : 1. balanmak 2. uygulamak
takal : temas
takal : uygun, ehil
takan : olgun, pimi
takasba : grltl
takitak : strap
taklak : bir yere balamak
takuntah tan : yklemek
tal : 1. fkrmak 2. kmak 3. kaynak
4. gtrmek, tamak 5. sevk et-
mek 6. dokunmak 7. gelmek
8. yay
talah : 1. gnah 2. su 3. hrszlk
talak : dolu
talan : 1. zorla alma 2. byk sknt
3. glk 4. sarp 5. etin
6. doru 7. namuslu
talbal : yakn
taleb : anlamak
talik : neden
tam : 1. ar 2. vahim 3. uurum
4. derin
tamakas : 1. delilik 2. kuduz 3. aknlk
taman : 1. ko 2. koyun 3. kuzu
4. pamuk 5. yn 6. karacier
tamax chi : tebli etmek
tamax : 1. kfretmek 2. tahmin etmek
tan ich : gzlk
tan ik : havadar
tan yahal kab : afak skmesi
tan : 1. ileri 2. ilerlemek 3. un
tana : oda
tanak : 1. boynuz 2. nasr
tanak : barma
tanhel : seenek, k
tanil : imdiden
tankelem : gen adam, delikanl
tanlah : 1. kuatmak 2. sslemek 3. gay-
retli 4. idari makam, bakanlk
tap : 1. dzenlemek 2. hazrlamak
3. ss
tap : 1. arpmak 2. bulmak
tas che : yap iskelesi
tas : 1. ocak 2. ilte 3. yatak
tatah : dzenlemek
tatak tantah : altst etmek
tatax : dz, przsz
tatil : 1. yn 2. biriktirme 3. youn-
luk, sklk
tax : 1. dz, przsz 2. dzlemek
3. yatay
tayik : sebep
tcul : yabanc
te : 1. buraya 2. orada 3. oras
4. burada
teela : orada
teex : sen
tekechi : 1. orada 2. oraya
telo : orada
teak : u an
tech : ay
teech : 1. sen 2. siz
teel : 1. kk diken, tel 2. fayda
3. gerekli
teen : 1. ben 2. biz
teet : kala
tek : -e kadar 2. ile 3. beraber
tel : burada
teles : juglar
tem : 1. kubbe, mihrap 2. le yemei
3. yattrmak 4. adm
ten : 1. ben 2. benim iin
tep : 1. paket 2. levha 3. rt
tepal : 1. bolluk 2. refah
3. hakim olmak
tet : fark
teteak : 1. tetik, evik 2. tetiklik, abuk-
luk
ti : 1. ieri 2. iinde 3. stnde
4. iin 5. ile
tial : zel, ait
tial : ait olmak
tibib : korku, dehet
tibil : 1. armaan 2. iyilik
3. kolay, rahat
tich : 1. fazla, ar 2. ortaya kmak
tich : 1. tren, merasim 2. ykseltme
tihil : kuru
tihsik : 1. kuru 2. kurulanm
tii tii : baar
tii : 1. orada 2. oraya
tiihal : varma
tiik : ke
tit : 1. itmek 2. sarsmak 3. titretmek
titik : 1. itmek 2. sarsmak 3. titretmek
tik : 1. bulmak 2. aa karmak
3. paralamak
tikil : 1. deime 2. paralanm
tikin : 1. kuru 2. sade
tikul bul : bir eit oyun (satran)
tilik : sresince
tilis : 1. sayg 2. vakar 3. eref
tintzel : bana zel
tip : artma
tipil : grnmek
tishik : kuru
tit : titretmek, sarsmak
tits : 1. a 2. kayalk
tits : atmak, frlatmak
titsa : kurnaz
tix : 1. bulmak 2. aa karmak
to : orada
to : 1. o 2. onlar
toik : 1. kaplamak 2. sarmak
toon : 1. biz 2. bizi
tooy : 1. kfe 2. rt
toch : tamak, datmak
toh ol : yumuak
toh : 1. dorudan 2. doru
3. imdiden
tohlah : 1. kartmak 2. srmek
3. srgne gndermek 4. sertlik
tohol : fyat
tohl : miktar, mebla
toil : madeni para
tok : 1. savunma 2. yakmak
3. yanmak
tok : sert, kat
toktuunich : 1. kaya 2. sert ta
tokaan : alp gtrmek
tokba : 1. gereken 2. -den dolay
3. kamak
tokik : dayanmak
tokoy : trmk
tolak : dieri, baka
tolok : kertenkele
tom : topallk
tomay : kfretmek, svmek
tomin : para
ton : cep
tonba : yanak
tonkuy : topuk
tonlah : mzrak
took : yakmak
tookik : yakmak
185
Mayaca Trke Szlk
186
Mayalar ve Trklk
tolok : kk kertenkele
toon : penis
totkok : sar ve dilsiz
top : hzlanma
top : 1. domak 2. salamak
3. temin etmek 4. toplamak
topan : tomurcuklanma, flizlenme
tos : toz
tot : dilsiz
totol : adi, baya
totownkil : kaynamak
tox : tamak
tmkos : iek hastal
tmks : aknlk
tmn : pamuk
tu kabil : her ikisi
tu tan : nceki
tu : ile
tu : 1. can skmak 2. pis koku
tuub : unutmak
tuubsik : unutma
tuubul : unutulma
tuuk : 1. a 2. ke
tuux : nerede
tux : nerede
tub : 1. tkrmek 2. tkrk
3. evre
tubul : unutmak
tuch : 1. gbek 2. gstermek
tuch : 1. bal kaba 2. doldurmak
tuchan : bytmek
tuchi : 1. gndermek, yollamak
2. ikram etmek
tuk : inlemek, szlamak
tuk : badem
tukaan : sklm, usanm
tukah : can skmak
tukteen : yine, tekrar
tukub : hkrk
tuklah : 1. endieli 2. inanmak 3. tasarla-
mak
tuklik : dnmek
tukul : 1. akl 2. fkir 3. niyet, ama
4. tasar 5. vicdan 6. ideal
7. zgn
tul sus : kumluk
tul : 1. dolu 2. doldurmak 3. ar
4. samak 5. tamak
tulakal : hepsi
tu-la-kal : hepsi, tamam
tulis : btn, tam
tulix : Yusufuk
tulpalal : kaynamak
tulul : 1. deer 2. deer vermek
3. maliyet 4. demek 5.dolu
tulum : 1. kale duvar, sur 2. ato
tulup : 1. serin 2. yeni
tum : ikaz etmek
tumben : 1. parlak, yeni 2. serinlik 3. taze
tumbuluk : sallamak, arp devirmek
tumen : 1. ile 2. neden 3., sebep
4. nk
tumtah : 1. adak, sz 2. denemek, tecrbe
etmek 3. nem vermek
tumtun : orta, vasat
tumul : yenilik
tumut : 1. anlama 2. deneyim, tecrbe
3. ketum 4. dikkat 5. dikkate
alma 6. ihtiyat 7. g 8. rza,
muvafakat 9. takdir
tun : 1. nefes, soluk 2. yeim
tunich : kaya
tunkas : oda
tunkul : davul
tunkuluch : bayku
tunkuy : topuk
tunkwil : topuk
tup : 1. kpe 2. snmek
tupa : sndrmek
tupan : kire
tupik : 1. sndrmek 2. ldrmek
3. bitirmek
tupil : mahkemede grevli memur
tupul : 1. dindirmek 2. durdurmak
tur ix : Yusufuk
tus ik : cesaret vemek
tus : 1. kyafet deitirme 2. maske
3. d 4. gibi grnmek 5. giz-
lemek 6. yatmak 7. yaknnda
8.yazar
tusah : tuzak
tusba : astm
tusbeltik : 1. emretme 2. smarlama
tusik : yalan, aldatma
tusul : yalandan yapmak
tutuktal : ymak
tuucha : maymun
tuukul : 1. yine de 2. sebep
tumben : taze, yeni
tun : sonra
tuunich : kaya
tunkul : davul
tuunkuy : 1. topuk 2.davul
tuus : 1. yanl 2. yalan 3. aldatmak
tuxtik : gndermek
tux : 1. gndermek 2. yollamak
tuy ak : kk an
tuy : 1. ty 2. byk
tuyintuy : sakall
TS
tsa chuch : meme vermek
tsa ol : alarm vermek
tsa : 1. ekimek 2. stmak 3. ihtar et-
mek 4. meydana gelmek
tsaamal : biriktirmek, ymak
tsaba : 1. cret 2. gayret sarfetmek
3. tehlikeye girmek
tsahik : kzartmak
tsaik : vermek
tsak : 1. ok 2. oaltmak, artrmak
3. datmak 4. derece, rtbe 5.
gvenmek 6. saymak 7. servet,
zenginlik 8. toplama 9. ila
tsakah : servet yapmak
tsakal : karma
tsakan : 1. koruma 2. sa salim
3. tamam
tsal pech : zorlamak
tsal : kalba dkmek
tsam : bir hizaya getirmek
tsam : kertmek, bunaltmak
tsamal : inat etmek
tsap : saplanmak
tsapba : durdurmak
tsats : dzletirme
tseb : a
tseek : her hangi bir
tseh : sivriltmek
tsem : 1. dindirmek 2. ehilletirmek
3. tamamlamak
tsib : 1. mektup 2. say, rakam
tsibol : 1. heves 2. tamahkarlk
tsik : 1. geminin iskele yan
2. sprmek 3. sol
tsikib : ak
tsil : 1. hcum etmek 2. soymak
tsilis : nemsiz
tsipan : trmalamak
tsipit : yzk
tsit : sramak
tsok : 1. yerine getirmek 2. tam yerle-
tirmek 3. bitirmek
4. itaat etmek 5. skmek
tsol : karmak
187
Mayaca Trke Szlk
188
Mayalar ve Trklk
tsom : 1. slatmak 2. suya batmak
3. batrmak 4. omak 5. tfek
6. beyin
tson : 1. silah 2. at etme
tsonaknak : bitiik
tsonn-ol : avc
tsoocts : sa
tsook : hazr
tsop : saplanmak
tsopaan : saplanp kalmak
tsos : srklemek
tsots : kamlamak, kbalamak
tsoy : boyun edirmek
tshik : tavada kzartmak
tsu : z, su
tsuk : tkrmek, samak
tsus : daz
tsut : sivriltmek
tsuts : 1. emmek 2. pck
3. suyunu ekmek 4. ttmek
tsuutil : a gzllk
TS
tsa : 1. istek, rica 2. tahsil etmek
3. tasa, kayg
tsam : bunaltmak
tsaa : 1. srar etmek 2. evk, gayret
tsaats : iman
tsabah : armak
tsah : yakmak, kavurmak
tsak : 1. saymak 2. say 3. rakam
tsak : 1. akmak 2. arpmak
tsakaal : soruturmak
tsakal : gitmek
tsal : sal, sandal, gemi
tsanlak : sesli
tsats : yal
tsay : 1. oaltmak, artrmak 2. doru,
gerek 3. karmak 4. yakalamak,
kapmak
tsayal : 1. bahtszlk 2. derlemek 3.has-
talanmak
tseel : taraf
tsek : 1. tavsiye etmek 2. temel
tsek : 1. kafatas 2. sert, huysuz
tsel : yan
tselek : omurga, bel kemii
tsemtsem : dermanszlk
tsen : besi, beslemek
tsen : 1. beslemek 2. devam ettirmek
3. sslemek
tsiil : daire, ember
tsik : itaat etmek
tsikbal : gevezelik etme, ene alma
tsiklim : paylatrmak
tsimin : 1. at 2. eek
tsinimil : binek hayvan
tsits : 1. szmek 2.damtmak, imbikten
geirmek
tsits : serpinti
tsokan : mkemmel
tsol : 1. aklama 2. ip ucu 3. dzelt-
mek 4. kalba dkmek
5. uyarlamak
tsoolik : aklamak
tsots : 1. sa 2. yn 3. domuz
tsoy : 1. gzel 2. yenmek
tsuk : 1. fark, ayrlk 2. mal mlk, zen-
ginlik 3. mide 4. para 5. tepe
6. frn, scak
tsukel : paavra
tsukil : konuma
tsulche : saban
tsutsul : gvercin
tsuy : doan
TZ
tzaay : kpek dii
tzaak : 1. ila 2. tp
tzakik : iyilemek
tzib : 1. yazmak 2. yaz
tzibtik : yaz
tzih kab : sol el
tzik : 1. ekmek 2. vermek
3. yerletirmek
tzikaan : tra etmek
tzikik : tra olma
tzooksik : bitirmek, biti
tzoom : beyin, ilik
tzokaan : bitirmek
tzon nal : avc
tzonik : 1. fliz 2. av
tzonoot : 1. su delii 2. lavoba
tzook : son, en son
tzoyaan : sska
tzuutzik : 1. pck 2. duman
tzuuy : 1. sert 2. ksele
3. kart, dayankl
tzunuun : sinekkuu
tzuul : el, yabanc
TZ
tzaatz : iman, iri, byk
tzahbil : yada piirilmi, kzartlm
tzahik : kzartmak
tzakbesah : 1. toplamak 2. eklemek
3. katmak
tzayneh : izlemek
tzel : taraf
tzeentik : beslemek, bytmek
tzimin : at
tzikbal : sohbet
tzikbatik : sohbet etme
tzootz : sa
tzolik : aklamak
U
u : o
ub : dinlemek
ul : 1. temel 2. boaz 3. delil
4. yutak
ula : ziyaret
uuy : hissetmek
uuyik : 1. hissetmek 2. duymak
3. dinlemek
uy : 1. duymak 2. dinlemek
3. sahip olmak
U
uch : 1. vuku bulmak 2. olay
3. geen yl 4. kzdrmak
uch : 1. biimi bozmak 2. kel
uchbeen : eski zamanlar
uk : 1. bit 2. yedi
uk : 1. alamak 2. bit
ukah : 1. iki 2. susuz
ukul : 1. kahvalt 2. iecek
3. sahip olmak
ukol : soymak
ukum : gvercin
ulah : eklemek, devam etmek
ulak : dieri, baka
ulum : 1. horoz 2. hindi
us : ruh
oos : esmek
ustik : esinti
utak : olgun
uts wak : imdi
uts : 1. ho 2. iyi 3. iyiletirmek
4. iyilik 5. sslemek 6. tertip et-
mek 7. erdem 8. onarmak
uts : 1. ho koku 2. krtrmak 3. p-
mek 4. koklamak
utsilik : 1. uzluk, ustalk 2. beceriklilik
utz : 1. iyi 2. tam
utzkintik : dzeltmek