You are on page 1of 362

Yrd. Do. Dr. smail Doan, 1962 ylnda Krehirde dodu.

Ank. niv. DTCF Trk Dili Krssden 1984 ylnda


mezun oldu. Gazi niversitesinde Yksek Lisansn 1987
ylnda tamamlad. 1993 ylnda nn niversitesinde
Trkiyedeki Karaay-Malkar Trkesi konulu Doktora
teziyle Trk Dili Doktoru unvann ald.
Trkiyede; nn niv., Mula niv., Kars Kafkas niv.,
KT ve Gazi niversitelerinde; Azerbaycanda Nasrettin Tusi
niv., Moldovada Komrat Devlet niv. ve Kazakistanda
Ahmet Yesevi niversitesinde grev yapt.
Doann ok sayda yaymlanm eseri bulunmaktadr.
Bunlar;
- Yabanc lkelerde Yaymlanm Trkoloji ile lgili Makaleler
Bibliyografyas, Kltr Bakanl, 1990, Ankara.
- Mlteci Kamplarndan Karaay - Malkar Trkesi
Mektuplar, KKD, 1992, Konya.
- Trk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, 1997, Trabzon.
- Divan- Trki Zafer, 1998, Bak.
- Kuzey Kafkasyada Gktrk (Runik) aretli Eserler
Albm, TDK Yaynlar 2000, Ankara.
- Malatya Mutfak Kltr, Kltr Bakanl Yaynlar
(Komisyon), 2002 Ankara,
- Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Eserler
Albm, TDK Yaynlar 2002, Ankara.
- Yabanc lkelerde Yaynlanm Trkoloji ile lgili Makaleler
Bibliyografyas, Geniletilmi kinci Bask, Ankara, 2003
- Atillann Torunlar Sekeller, Yeni Avrasya Yaynlar, Ankara,
2005.
Doann ayrca Trkoloji sahasnda sunduu teblileri ve
yaymlanm ok sayda makalesi de bulunmaktadr.
Doan, halen Ahmet Yesevi niversitesinde grev
yapmaktadr.
www.yesevi.edu.tr
AHMET YESEV NVERSTES
MTEVELL HEYET BAKANLII
MAYALAR ve TRKLK

Yrd.Do.Dr. smail DOAN
Mays-2007
MAYALAR ve TRKLK
Yrd.Do.Dr. smail DOAN

Grafk & Tasarm
SFN Televizyon Tantm Tasarm
Yaynclk Ltd. ti.
Tel: (0312) 435 15 95
www.sfn.com.tr
Bask
TOF Plaka Matbaaclk A..
Tel: 0312 267 08 97
ISBN
789-9944-237-00-0
Ahmet Yesevi niversitesi
Mtevelli Heyet Bakanl
Adres:
Takent Cad. 10.Sokak. No: 30 06490 Bahelievler / ANKARA
Tel: (0312) 215 22 06 Faks: (0312) 215 22 09
www.yesevi.edu.tr ayubilgi@yesevi.edu.tr
Bilimsel
Kaynak
Kitaplar
Serisi
YAYIN NO: 01
III
NDEKLER
NDEKLER ....................................................................................................................................III
SZ BAI .............................................................................................................................................IX
SUNU ............................................................................................................................................... XIII
KISALTMALAR ................................................................................................................................ XV
THAF ...............................................................................................................................................XVII
AMERKA YERL HALKLARI HAKKINDA GENEL BLG .......................................................1
Kuzey Amerika Yerlileri................................................................................................................1
Meksika ve Orta Amerika Yerlileri ...............................................................................................2
Gney Amerika Yerlileri ...............................................................................................................2
Amerika Ktas Yerli Halklarnn Trklkle likileri ...................................................................2
Amerika Yerli Halklar ve Trklkle Balantlar Konularnda Yaplan almalar ....................4
GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK ve TRK DL .................................................................. 11
Gne Dil Teorisi ........................................................................................................................12
Tahsin Mayatepek ve almalar ..............................................................................................15
MAYALAR ...........................................................................................................................................23
Mayalarla lgili Yanl Bilgilendirmeler ....................................................................................23
MAYA TARH ve CORAFYASI ......................................................................................................26
n Maya Dnemi (M.. 10.000-3.000) .....................................................................................26
Eski Maya Dnemi (M.. 3.000-400) ........................................................................................27
Klasik Maya Medeniyetinin Kurulu Dnemi (M.. 400-M.S. 250) .........................................27
Klasik Maya Medeniyetinin Gelime Dnemi (M.S. 250- 800) .................................................27
Klasik Maya Medeniyetinin k Dnemi (M.S. 800-950) .....................................................28
Baka Medeniyetlerin Ynetiminde Olduu Dnem (M.S. 950-1526) ......................................28
spanyol gali (1526) .................................................................................................................28
Bugnk Mayalar ve Maya Corafyas ......................................................................................29
Maya Tipleri ................................................................................................................................30
MAYALARDA BLM .......................................................................................................................33
Takvim Sistemi ............................................................................................................................33
Maya Gkbilimi .........................................................................................................................35
MAYALARDA SANAT ......................................................................................................................37
Maya Mavisi................................................................................................................................39
Maya Dokumas ..........................................................................................................................40
Dokuma tezgh ..........................................................................................................................40
IV
MAYA DLNN GRAMER ZELLKLER ..................................................................................84
SES BLGS ........................................................................................................................................87
nller .......................................................................................................................................87
a nls .............................................................................................................................87
a nls .............................................................................................................................87
a nls .............................................................................................................................87
aa nls .............................................................................................................................87
e nls ..............................................................................................................................87
e nls .............................................................................................................................88
e nls ..............................................................................................................................88
ee nls .............................................................................................................................88
nls .............................................................................................................................88
i nls .............................................................................................................................88
i nls .............................................................................................................................89
i nls .............................................................................................................................89
ii nls .............................................................................................................................89
o nls .............................................................................................................................89
oo nls ..............................................................................................................................89
o nls .............................................................................................................................90
oo nls .............................................................................................................................90
nls .............................................................................................................................90
u nls .............................................................................................................................90
u nls .............................................................................................................................90
u nls .............................................................................................................................90
uu nls ..............................................................................................................................91
nl Uyumlar ...........................................................................................................................91
nl uyumunun bozulduu haller .........................................................................................92
nszler .....................................................................................................................................92
b nsz ............................................................................................................................92
ch nsz .............................................................................................................................93
ch nsz ............................................................................................................................93
d nsz ............................................................................................................................93
h nsz ............................................................................................................................93
j nsz ............................................................................................................................93
k nsz ............................................................................................................................93
k nsz ............................................................................................................................94
l nsz ............................................................................................................................94
m nsz ............................................................................................................................94
n nsz ............................................................................................................................94
p nsz ............................................................................................................................95
p nsz ............................................................................................................................95
s nsz ............................................................................................................................95
t nsz ............................................................................................................................95
t nsz ............................................................................................................................95
ts nsz ............................................................................................................................96
ts nsz ............................................................................................................................96
tz nsz ............................................................................................................................96
tz nsz ............................................................................................................................96
w nsz ............................................................................................................................97
V
x nsz ............................................................................................................................97
y nsz ............................................................................................................................97
SES OLAYLARI ..................................................................................................................................98
nllere ait ses olaylar ............................................................................................................98
Vurgusuz orta hece dmesi .....................................................................................................98
nsz tremeleri ......................................................................................................................98
# h tremesi ...........................................................................................................................98
#y tremesi ...........................................................................................................................98
#w tremesi ..........................................................................................................................98
# p tremesi ...........................................................................................................................98
nszlerde Nbetlee Kullanm ..............................................................................................99
Gme (Metatez) ....................................................................................................................99
EKL BLGS ................................................................................................................................100
MAYA DLNDE KELME YAPMA YOLLARI ................................................................100
Birleik simler ..................................................................................................................100
Tabiat Taklidi Kelimeler ...................................................................................................100
kilemeler Yoluyla Kelime Yapma ...................................................................................100
Ekler Yoluyla Kelime Tretmeler ....................................................................................100
- ak/ -ak/ -ah/-ek eki .....................................................................................................101
- ik/-uk eki .....................................................................................................................101
- al/el eki ........................................................................................................................101
- che eki ........................................................................................................................101
- il/ul eki ........................................................................................................................101
- in eki .............................................................................................................................101
- inah eki ........................................................................................................................101
- kil eki ..........................................................................................................................102
- LaK (lak/lah, tak/tah, nak/nah) eki ..............................................................................102
- lik / luk / lok eki ..........................................................................................................102
- sik eki ..........................................................................................................................102
- sil /tsil / tzil / sol eki .....................................................................................................102
- tal eki : .........................................................................................................................102
- yah eki ..........................................................................................................................102
SM EKMLER ...........................................................................................................................103
okluk eki ................................................................................................................................103
Olmak yardmc filinin Maya dilinde kullanl ................................................................103
Soru kelimeleri ........................................................................................................................103
Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri .............................................................................103
Eksiz Mastar ...........................................................................................................................103
- k / - h eki .....................................................................................................................103
- l eki ...............................................................................................................................104
- mak eki ........................................................................................................................104
- tik eki ..........................................................................................................................104
VI
Maya Dilinde Hece .................................................................................................................104
Maya Dilinin Say Sistemi ......................................................................................................104
MAYACA LE TRKE ORTAK KELMELERN TAHLL ...................................................106
aal / alik .................................................................................................................................106
aal .............................................................................................................................................106
aal / al ......................................................................................................................................107
aban ...........................................................................................................................................107
akaan / akaknak .....................................................................................................................107
akam ..........................................................................................................................................108
akan ...........................................................................................................................................108
akat ............................................................................................................................................108
aktub ..........................................................................................................................................108
awat ..........................................................................................................................................108
baak / bak .................................................................................................................................109
baalche ....................................................................................................................................109
baach / beech ............................................................................................................................109
balam / balan / balam / balum ................................................................................................. 110
bat ............................................................................................................................................ 110
baatz / beatz/baats (bee) ....................................................................................................... 111
bah ............................................................................................................................................. 112
bakam ........................................................................................................................................ 112
bal / balinah .............................................................................................................................. 113
beetik ......................................................................................................................................... 113
bekech ..................................................................................................................................... 114
bik / biki / bikix / bixi ................................................................................................................ 114
bik ............................................................................................................................................. 114
bilim .......................................................................................................................................... 114
bin .............................................................................................................................................. 115
bits/ biit ( biz ) ......................................................................................................................... 115
bok ............................................................................................................................................. 115
bolay ......................................................................................................................................... 115
bon / bonik / boon ..................................................................................................................... 115
boch ........................................................................................................................................ 116
bul / buul .................................................................................................................................. 116
buts / buutz .............................................................................................................................. 116
buuh ........................................................................................................................................... 117
cheel / chel (al, el, il) ......................................................................................................... 117
chilib (ilib).............................................................................................................................. 117
chlik ......................................................................................................................................... 117
chaak / chachak / chak .............................................................................................................. 119
chak .........................................................................................................................................120
chalmal ......................................................................................................................................120
che / cheche ...........................................................................................................................120
cheem / chem.............................................................................................................................120
chich ..........................................................................................................................................121
chowak .....................................................................................................................................121
chuun .........................................................................................................................................121
eal ..............................................................................................................................................121
ensik.........................................................................................................................................122
VII
eex / et / et ...............................................................................................................................122
ep ..............................................................................................................................................122
hax ............................................................................................................................................122
ich / ichil / wichil ......................................................................................................................122
iik / ik .......................................................................................................................................123
ikim ...........................................................................................................................................123
im...............................................................................................................................................123
itsin...........................................................................................................................................124
ix / wix.......................................................................................................................................124
kak/ kak ..............................................................................................................................124
kal.............................................................................................................................................125
kamas .......................................................................................................................................125
kax / kaz / kas .........................................................................................................................125
keken / keken ....................................................................................................................126
kex / keex / kexik .................................................................................................................127
kin / kiin / kin .........................................................................................................................127
kooch / chuch ......................................................................................................................127
koba .........................................................................................................................................128
kop ...........................................................................................................................................129
kuukum / kuukul / kukul ....................................................................................................129
kabah ........................................................................................................................................130
kalak .........................................................................................................................................130
keh / keh / keh / ceeh ...........................................................................................................130
kom ..........................................................................................................................................130
koos / kos / kots / kox ...............................................................................................................131
kuch / kuuch .............................................................................................................................131
kukuluk ......................................................................................................................................131
kukut .........................................................................................................................................131
mamak .......................................................................................................................................131
meex / meex ............................................................................................................................132
miis / mis ..................................................................................................................................133
ok ..............................................................................................................................................133
ok / ook ......................................................................................................................................133
oos / us.......................................................................................................................................134
otzil / otsil ................................................................................................................................134
oox / ox .....................................................................................................................................134
otoch / wotoch / yotoch ............................................................................................................134
pilis / piliz .............................................................................................................................134
sak .............................................................................................................................................135
sap .............................................................................................................................................136
sats ............................................................................................................................................136
semet ........................................................................................................................................136
sis / sis ......................................................................................................................................136
siklik .........................................................................................................................................136
sipit ...........................................................................................................................................137
son .............................................................................................................................................137
sul ..............................................................................................................................................137
suu .............................................................................................................................................137
tuban .......................................................................................................................................138
VIII
taasik / tasah .............................................................................................................................138
tak / tek .....................................................................................................................................138
tos ..............................................................................................................................................138
tot...............................................................................................................................................138
tsoocts / tzootz / tsots ..............................................................................................................139
tul...............................................................................................................................................139
tumbuluk ..................................................................................................................................139
tus .............................................................................................................................................140
tuy ..............................................................................................................................................140
u ................................................................................................................................................141
ul .............................................................................................................................................141
wakax .......................................................................................................................................141
xach ..........................................................................................................................................143
xiw / xiw ..................................................................................................................................143
xok / xook ..................................................................................................................................143
ya / yak/ yakunah .....................................................................................................................144
yaax / yax/ yaax / yax / yax ..................................................................................................145
yax kin......................................................................................................................................145
yey .............................................................................................................................................145
yok ...........................................................................................................................................146
MEKSKADA TRKE KAYNAKLI YERLEM BRMLER ADLARI ............................147
MAYACA TRKE SZLK .........................................................................................................151
SONU................................................................................................................................................195
BBLYOGRAFYA ...........................................................................................................................197
ALBM ..............................................................................................................................................233
MAYALARIN KIDA YAZILI ESERLER ........................................................................235
MAYA HEYKEL VE ABDELER ..........................................................................................238
MAYA SERAMK SANATI ....................................................................................................251
MAYA ALTIN LEME SANATI ...........................................................................................256
MAYA ALGILARI ................................................................................................................259
MAYA ANTK EHRLER ....................................................................................................263
ALTUN HA ...............................................................................................................................265
BONAMPAK ............................................................................................................................268
CHCN TZ ..........................................................................................................................272
CAHAL PECH ..........................................................................................................................281
KABAH.....................................................................................................................................284
KARAKOL ...............................................................................................................................288
KOBA ........................................................................................................................................292
PALENQUE (Lakamha) ...........................................................................................................296
SEYBAL ...................................................................................................................................302
TKAL (Mutul) .........................................................................................................................306
TULUM..................................................................................................................................... 311
UXMAL ....................................................................................................................................316
XUNANTUNCH .....................................................................................................................324
YAXCHLN ...........................................................................................................................327
YAX HA ....................................................................................................................................330
BUGNK MAYALAR .........................................................................................................335
IX
SZ BAI
2004 yl Hazirann son gnleri Trkistanda akam zeri Ahmet Yesev Trbesinin karsn-
da, Nevruz lokantasnda otururken telefonum ald; arayan Mtevelli Heyet Bakanmz Namk
Kemal Zeybek Bey idi. Bir gn nce okumu olduu Mayalarla ilgili kitaptan etkilendiini, be-
nim bunlar hakknda bilgi sahibi olup- olmadm ve ne dndm sordu. Ben de, telefonda
anlatlabilecek kadar olan bilgilerimi aktardm; birka gn sonra Ankarada olacam syledim.
Cevap kesindi; Hocam, ayn ikisi Cuma gn sizi bekliyorum mutlaka demiti. 2 Temmuz
2004te Ankarada, Mtevelli Heyet Bakanl Binasndaki, Bakanlk odasnda, Prof. Dr. Reat
Genin yannda Zeybek Bey; Atam Bumin Kaandan aldm grevi, sizin omuzlarnza tevdi
ediyorum dediinde, niversitenin Trk Kimdir? Projesini balatm olduk.
Bu projede, Trk Kimdir? sorusuna cevap arayacaktk. Trkln Asya, Avrupa, Sibirya,
Kafkasya ve Yeni Ktadaki izlerini arayp, yaayan kavimlerle Trklk arasndaki balantlarn
inceleyecektik.
Proje kapsamndaki ilk almamz, Romanya ierisinde yaayan 800.000 nfusa sahip Se-
keller oldu. Bu konuda yaptmz aratrma ve inceleme sonularn Atillann Torunlar Sekel-
ler ad altnda 2005te yaymladk.
Trkln Asya ve Avrupa ktalarndaki izleri hakknda az ya da ok yazl kaynaklar vard.
stelik bu corafyay bildiimizden, saha aratrmalarnda nelerle karlaabileceimizi, nere-
lerden yardm alabileceimizi biliyorduk. Bu kez, Trk bilim adam sfatyla Yeni Ktada da
Trkln izlerini arayacaktk.
Yeni Ktada Trklk dediimizde, hemen karmzda Kzlderililer ile ilgili bilen bilmeyen
birok kimsenin yorumlarda bulunduunu, bu konuda mthi bir bilgi kirlilii olduunu grdk.
Mayalar ile ilgili bilgiler ise daha ok iin mistik ynleri, bilinmezlikleri zerine kurgulanan ha-
yali ve uydurma bilgilerdi.
e, konu hakknda daha nce yaplm olan almalar tespitle baladk. Bu almalar ieri-
sinde, bilim temeline dayanmayan uydurma havadisleri ve kaynaklar elemeye altk.
Karmza kan tablonun zlmesi olduka zordu. Yurt dnda yaymlanan eserlerin ou,
ngilizce ve spanyolca idi. Bu eserlerde smrgeci-istilac gler, Mayalar kendi llerine gre
ilkellik ve neredeyse yamyamlkla tasvir etmekte, ancak, karlarndaki medeniyet seviyesinin
ykseklii karsnda da zaman zaman samimi itirafarda bulunmakta; salam bilgiler de vermek-
teydiler. Bu bilgileri elemek gerekiyordu.
Konu hakknda Trkiyede ise Gazi Mustafa Kemal Atatrkn dil ve tarih almalar sra-
snda yapt bir grevlendirme sonucu gelen, ak olmayan bilgilere dayal grler bulunmak-
tayd. Gazi Mustafa Kemal Atatrkn, Meksikaya 1932de Bykeli olarak grevlendirdii
X
Tahsin Mayatepekin raporlar ve bu raporlarda bahsettii James Churchwardn 1931-1934 aras
yaymlad Mu Ktas ile ilgili teorilerinin yer ald kitaplardr.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, bahsi geen bu eserleri Trkeye evirtip okumu ve bir daha
da ilgilenmemitir. Buna ramen bu konu, zaman zaman Trkiyede, zellikle magazin haberleri
arasnda abartlp, bilinmezlikler ardna atlan bir konu olmutur.
Neticede Trkiyede bilinen, Mayatepekin raporlarnda bahsettii tepe kelimesi ve James
Churchwardn Mu Ktas teorisine dayal efsanelerdi. Fakat, zellikle Trk bilim adam
Reha Ouz Trkkan bata olmak zere, Osman Nedim Tuna, Abdlmecit Doru ve daha ok
halkbilimi asndan aratrmalar yapan Ahmet Ali Arslann almalar, dierlerinden farkllk
arz ediyordu. Bunlar da dorudan Mayalar hakknda yaplan almalar deildi.
almamzn bize rehber olabilecek yurt ii ve yurt d yaynlarn tespitinden sonra, saha
aratrmas safhas balamt. 2005 Nisan-Temmuz aras Meksika merkezli Guatemala, Belize,
Elsalvador ve Hondurasta bulunan Mayalar bata olmak zere Amerika yerli halklar ile Trk
kltr arasnda benzerlikler, ortaklklar zerinde aratrmalar yapmak zere yola ktk. Ancak,
Elsalvador ile Hondurasa gidemedik. Nfus ve arkeolojik malzeme younluunu dikkate ald-
mzda Meksika, Guatemala, Belize yeterli grld.
Meksikada, bata Meksico City olmak zere Ohaka, Merida, epaz, Tuhla Gutti, Palenque,
Kankun, Tulum, etamal ehirleri ve evreleriyle beraber btn Yukatan blgesini tarayp, Maya
Antik ehirlerinde bulunduk. Buralarda konuyla ilgili almalar yapan niversite ve Aratrma
Enstitleri ile grtk. Meksika ierisinde Palanque, Bonampak ve Meridada yerli ahaliyle biz-
zat grmeler yaparak, soruturma ve derleme metotlaryla bilgi topladk.
Belizede bulunan 12 Maya Antik ehrinin tamamn grp, mzelerde incelemelerde bulunduk
Guatemalada, Tikal antik Maya ehri bata olmak zere, Yaha, Flores, Peten blgesinin
tamam, Atitlan ve Guatemala City ile Antik Guatemala ehirlerini gezip, mzelerinde inceleme-
lerde bulunup, zellikle Peten blgesi Mayalar ile birebir grmeler yaptk.
ay sren saha aratrmamzda, yaklak 8.000 km. yol kat edilmi olup, 10.000 civarnda
fotoraf ekilmitir. Mmkn olduunca, ktphanelerde bulunan eserlerin fotokopileri ile sat-
ta bulunan, konu ile ilgili nem arz eden eserleri satn alp incelemelerimizde kullanmaya gayret
sarf ettik.
Saha almas sonras elde ettiimiz bilgileri, konumuz erevesinde deerlendirme safha-
s balamt. almamzda konu sralamas dorultusunda nce Amerika Ktas Yerli Halklar
hakknda baz temel bilgiler ile bu konuda yaplan almalar hakknda, okuyucuya n bilgi ver-
meye gayret ettik.
Konu hakknda Trkiyede bilinen, zellikle Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Tahsin
Mayatepekin almalarnn esaslarn, bilim gr erevesinde ksaca sunmaya altk.
Yaptmz alma, zellikle bir Maya Tarihi, Etnografyas, Kltr almas deildi. Do-
laysyla Mayalarn tarihleriyle ilgili teferruatl anlatmlara girmediimiz gibi, Mayalarn etnik
yaps, bilimlik aratrmalarndaki ayrntlar, inan sistemlerinin incelikleri gibi konular zerinde
de fazlaca durma ihtiyacn hissetmedik. almamzn temel amac; Mayalar ile Trklk arasnda
balant olup-olmadna ynelikti. Bu sebeple Maya tarihi hakknda geni bilgi vermek yerine,
okuyucuya Mayalar hakknda fkir verebilecek lde Mayalarn tarihi, corafyas ve Mayalar
XI
hakknda verilen yanltc bilgileri dzeltecek bilgileri sunmaya gayret ettik. Yine Maya bilim ve
sanat hakknda, Trklkle balantlar kurabileceimiz konular ele almaya altk.
Maya dilinin gramerini, eldeki malzeme erevesinde deerlendirip, zelliklerini gstermeye
altk. Daha nce yaplan almalarn hi birisinde, bizim ele aldmz metot kullanlmam;
Maya dilinin yaps bu ekilde incelenmemitir. Burada, konu ile ilgili nceki almalar gz
nnde tutulmu olup, deerlendirmelerin tamam bize aittir. Bu blmde adeta Trkenin bir
lehesi ya da aznn gramer zellikleri incelenir gibi konu ele alnm, Trklk Bilimi Aratr-
malarnda kullandmz diyalektoloji yntemi uygulanm, Maya dilinin ses ve ekil bilgisi ele
alnm olup, cmle yapsna girilmemitir.
Maya Dili ile Trkede bulunan ortak kelimeler blmnde 116 kelime, madde ba olarak
ele alnp, alt balklarla beraber yaklak 300 kelimenin etimolojik incelemesini yaparak, bu
kelimelerin ayn kkten geldiini gstermeye altk. Bu etimolojik almada, bilimin btn
ltleri gz nnde tutulmutur. Akabinde, Meksikada bulunan Trke kaynakl yerleim bi-
rimlerinin adlar hakknda ksaca bilgi verip, listesini de ekledik.
almamza, kendi hazrladmz yaklak 2.800 maddelik Mayaca-Trke bir szlk de
ilave ettik.
Bibliyografya blmnde, grp kullandmz eserler dnda, haberdar olduumuz ya da
konu ile ilgilenenlere hazr kaynak olmas asndan 800 akn eser listelenerek, okuyucunun
hizmetine sunulmutur.
Eserin Albm Blmnde, Mayalarn Kda Yazl Eserleri, Heykel ve Abideleri, Seramik
ve Altn leme Sanatlarnn rnekleri ile Maya alg aletlerini gsteren blmler konulmutur.
Yine Albm blmnde, Maya Antik ehirlerinden grntler ile gnmz Mayalar hakknda
bilgi verebilecek resimler eklenmitir.
ok farkl dillerden oluan kaynaka bata olmak zere, sahann zorluu dikkate alndnda
yaptmz yanllklar ve eksiklerin hogryle karlanacan umuyorum.
Bizi ktalar tesine gnderip Gazi Mustafa Kemal Atatrkn bilim ve Trklk yolunda ara-
trmalarnn devamn salamamza, bir Trk Bilim adam olarak bu sahada yaplan ilk bilimlik
eseri ortaya karmamza vesile olan Namk Kemal Zeybektir. ahsmza gvenip, boynumuza bu
kutsal yk vuran Sayn Zeybek ile Ahmet Yesev niversitesinin bize inanan ynetici kadrolar-
na, dnyann br ucunda yalnzlk ve yoksulluk iinde brakmayan Zafer Kibara, yazmalarm
titizlikle takip eden Gkad zkaynar ve Burin Erdala burada teekkr etmek, benim iin zevkli
bir grevdir.
Eserin yaymlanmas aamasnda en az benim kadar heyecan duyup emei geen ve kitab bas-
kya hazrlayan Mustafa Yeilyurta gnl dolusu sevgilerimi burada belirtmek istiyorum.
Akademik hayatmn hemen her safhasnda yanmda olup, bilgeliinden istifade ettiim, bu
almamda da bana gvenini eksik etmeyerek destek olan; eseri inceleyip, Sunu yazsn yaz-
ma inceliini gsteren Hocam Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasuna, daha sonraki almalarmda
da Grkl Tanrnn izin verdiince Trkle hizmetten baka bir amacm olmayaca szn
vererek, kranlarm arz ediyorum.
Meksikada, Trk Bykeliliinde scaklk ve misafrperverlik grdk. Eliliimizin per-
soneline, zellikle Antalyann Tahtac Trkmenlerinden Trklk ve vatan akyla yanan dostum
XII
Ali Karabulut, seyahat irketi sahibi olan Adanann yaz delikanls Necmettin Tra, Belizede
otel ve gazinolarda alan Trk asll personelden Cengiz avdar, Murat Kalander, Blent Ye-
ilyurt, Binali Akka, Hlya-Mehmet Baaran ve adn u an hatrlayamadm dostlarm, bize
gnllerini, evlerini atlar, Belize ve Guatemalada yol arkadam olan smail Tan Sander ile
hepsinin burada adlarn anarak, saolun dostlar diyorum.
ngilizce eserlerden yararlanabilmemizde zaman kazandran Ahmet Yesev niversitesi ngi-
liz Dili ve Edebiyat Blmnden rencilerim Fatih Sarkan ile Fahri Grpnara, kendilerinin
de ileride yapacaklar akademik almalar grme arzusuyla teekkr ederim.
niversitenin yeni yaplanmasnda Mtevelli Heyet Bakanlna atanan Emekli Orgeneral
etin Doan ve Genel Koordinatr E. Haldun Solmaztrk, eserin Trklk bilimi aratrmalar
nemine binaen yaymlanmasn azu ettiler ve bunun iin her trl kolayl saladlar. Saol-
sunlar.
Eer bu esere tebrik ve alk gelecekse, bunlarn boazmdan haram lokma geirmeyen ba-
bam h Mehmete, haram st emzirmeyen anam Habibeye, akllar erdiklerinden bu yana ba-
balarnn daima yurt dndan gelmesini bekleyen kzm Yeliz ile olum Kutlukkaana ve onlara
yokluumda babalk da yapan anneleri Emire Doana gelmesini arzu ediyorum.
Eserin Trklk lemi ile Trklk Bilimi Aratrmalarna faydal olmas dileiyle.
Palaque / Krehir / Trkistan 2005-2006 Yrd.Do.Dr. smail DOAN
XIII
SUNU
Yrd.Do.Dr. smail Doan, saha almalarna devam ediyor. Kafkasyadaki Gktrk (Ru-
nik) aretli Yaztlar, Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Yaztlar ve Atillann
Torunlar Sekellerden sonra imdi de Mayalar ve Trklk. Dnyann bir ucunda da olsa
Trkln izlerinin peinde Dr. Doan. Bu defa Orta Amerikada, Meksikada, Belizede, Yu-
katan yarmadasnda. Onbin, belki de yirmibin yl nce Asyadan Amerika ktasna gm olan
Mayalar arasnda Trkln izlerini aratryor.
Kzlderililer ve zellikle Mayalar, biz Trklerin her zaman ilgisini ekmitir. Belki de mazl-
mun yannda olma zelliimiz, Amerikan flmlerinde durmadan ezilen, ldrlen, yok edilen K-
zlderililerle bizim aramzda bir merhamet kprs oluturmutur. Bu sebeple, onlar hep kendi-
mizden birileri olarak grdk. Atatrk dneminde Trkiyenin Meksika bykelisi Tahsin Bey,
tepek kelimesinin, Mayalarda tepe anlamna geldiini ve daha birok benzer zellii raporlarla
Ankaraya yollad zaman, ok heyecanlandk; Tahsin Beye Mayatepek soyadn verdik. smail
Doan eserinin giriinde, Kzlderililere ilgimizin tarihesini de veriyor. Osman Nedim Tuna,
Mecit Doru, Ahmet Ali Aslan ve Reha Ouz Trkkann almalar. Bu arada hi bilmediimiz
bir balant da, Amerikadan Trk dnyasna doru kurulmu. Otto Rerigu adl bir Amerikal,
Kazanl Tatar bilgini ve Kazan limler Akademisi Bakan brahim Halfne 1860larda uzunca bir
mektup yazarak, Kzlderili dilleriyle Trkede ortak olduunu dnd kelimelerin listesini
gndermi. Fakat brahim Halfn lp de onun yerine lminskiy adl misyoner oryantalist geince,
Rerigunun mektubu, umursamaz bir ilgisizlik dnyasnda kaybolmu.
smail Doan, 2005 Mays ile Eyll arasnda, da tepek dolaarak Mayalarn l, Kie, La-
kondon kabileleri arasnda onlarn dillerini anlamaya alm; hallarn, kilimlerini resimlemi;
Maya medeniyetinden kalma ehirlerin fotorafarn ekmi. Elimizdeki kitap bylece bir ara-
trma eseri olmann yannda, bir albm nitelii de kazanm. Esasen inceleme ve resim yoluyla
tespit, Doann almalarnn balca zelliklerinden biridir.
Mayalar ve Trklk, Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi, Gazi Mustafa Kemal
Atatrk ve Trk Dili, Maya Tarih ve Corafyas, Mayalarda Bilim, Mayalarda Sanat, Maya
Dilinin Gramer zellikleri, Maya Dilinde Kelime Yapma Yollar, Mayaca ile Trke Ortak Ke-
limelerin Tahlili, Meksikada Trke Kaynakl Yerleim Birimi Adlar, Mayaca-Trke Szlk,
Bibliyografya, Albm blmlerinden oluuyor. zellikle 116 kelimenin Trkeyle benzerlii-
nin gsterildii Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili ile Mayaca-Trke Szlk b-
lmleri ilgi ekici. Dikkatli bir gzle szle baktmzda, baz kelimeler arasndaki benzerlik,
hemen ilgimizi ekiyor. Amak, delmek anlamndaki ach, rmak, glet anlamndaki akaan,
batrmak anlamndaki banah, ok, okluk anlamndaki chok ve daha pek ok kelimeyi buna
XIV
rnek olarak verebiliriz. Doan, bunlar tek tek ele alm; eski ve yeni Trk lehelerindeki ben-
zer biimleriyle karlatrm ve baz sonulara ulam. Bu sonularn bir ksm, hatta biro-
u tartlabilir. Ancak ortada asla ihmal edilmemesi gereken benzerlikler var. Dr. Doan, saha
almasndan sonra Alfredo Barrera Vasquesin Diccionario Maya, Maya-Espaol, Espaol-
Maya, Mexico, 2001 ve John Montgomerynin Maya (Yucatec) Dictionary and Phrasebook,
New York, 2004 adl szlkleriyle, benzer baz szlkleri ve Amerikan yerlileri zerindeki baz
eserleri inceleyerek cesaretle bu benzerlikler zerine gitmi; bence, Trke-Mayaca karlatr-
malarna nemli bir balang yapmtr.
Trk dilci ve tarihileri bugne kadar -birka istisna dnda-, dilimizin ve tarihimizin hep
bilinen devirleri zerinde durdular. Uzak gemi ve uzak ilikiler, bilim adamlarmzn gndemine
pek girmedi. Oysa Macarlar, dillerinin 3-4000 yl ncesine uzanyorlar; Hint-Avrupallar 7-8000
yl nceki Proto-Hint-Avrupa dilinin rekonstrksiyonunu yapyorlar. Hatta Rusya ve ABDde b-
yk aile teorileri kurularak, insan dilinin kklerine inilmeye allyor. Bence Trk bilim adamla-
rnn da uzak gemi ve ilikilere eilmelerinin zaman gelmitir ve ite smail Doan, bu eseriyle,
bu alanda nemli bir adm atmtr. Talebem olduu iin onunla gurur duyuyorum ve elimizdeki
gzel almas dolaysyla kendisini tebrik ediyorum.
Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun
XV
KISALTMALAR
# : Hangi sesin nnde kullanlyorsa o sesin kelime banda, eer arkasnda kullanlyorsa
kelimenin sonunda olduunu ifade eder.
~ : alternans iareti.
< > : ses deiim ya da geliim ynn gsterir.
Alt. : Altay Trkesi.
Ar. : Arapa.
Azr. : Azerbaycan Trkesi.
Balk. : Balkar (Karaay Malkar) Trkesi.
Bk. : Bakurt Trkesi.
BT : Bat Trkesi.
BU : Umar, Bilge, Trkiyedeki Tarihsel Adlar, nklp Kitapevi, stanbul, 1993.
Clauson : Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish,
Oxford, 1972.
ag. : aatay Trkesi.
v. : uva Trkesi.
: Eski Trke kelime kknde kullanlan palatal d sesi.
DB : Manzano, J.R. Bastarrachea, Diccionario Basico Espaol Maya Espaol, mpreso
y Hecho en Yucatan, Mexico, 1992.
Dial. : dialekt.
DLT : Divan Lgat-it Trk, Besim Atalay evirisi, TDK Yaynlar, Ankara, 1986.
DM : Vsques, Alfredo Barrera, Diccionario Maya, Maya Espaol, Espaol Maya,
Editorial Porra, Mxico, 2001.
DS : Derleme Szl, TDK Yaynlar, Ankara, 1972
DTO : M. Pavet de Courtelle, Dictionnaire Trk Oriental, Paris, M DCCC LXX.
DtS : Nadelyaev, V. M., Drecnetyurkskiy Slovar, Leningrad, 1969.
EP : Diaz-Bolio, Jose, Vocabularo Espaol Maya, Merida, Yucatn, 1975.
Erm. : Ermenice.
ETSV : Alylmaz, Do. Dr. Cengiz, Eski Trkenin Sz Varlnn Dz ve Ters Dizimi,
Kurmay Yaynlar, Ankara, 2004.
Far. : Farsa.
Gag. : Gagauz Trkesi.
H.E. : Hasan Eren, Trk Dilinin Etimolojik Szl, Ankara,1999.
Hak. : Hakas Trkesi.
HK : Hseyin Kazm Kadri, Byk Trk Lgati, 4 cilt, stanbul 1927 1945.
HZ : Zlfkar, Prof. Dr. Hamza, Trkede Ses Yansmal Kelimeler TDK Yaynlar,
Ankara, 1995.
XVI
KB : Reit Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig, ndeks III, TKAE, stanbul, 1979.
KKal. : Karakalpak Trkesi.
KM-OS : Goiyaeva, S. A., Cynev, H. ., Karaay-Malkar Orus Szlk, Moskva, 1989.
Koy. : Koybal Trkesi.
Kry. : Karaay Malkar Trkesi.
Krg. : Krgz Trkesi.
Krm. : Karaim Trkesi.
KTat. : Krm Tatar Trkesi.
Kum. : Kumuk Trkesi.
Kzk. : Kazak Trkesi.
MDP : Montgomery, John, Maya (Yucatec) Dictionary and Phrasebook, H. Boks, Inc., New
York, 2004.
Mo. : Moolca.
MS : Litzinger, W.,- J., Bruce, R. D., Maya Tan Spoken Maya, Introduction to Grammar
Common Phrases Special Vocabularies English Maya Glossary, Ediciones
Euroamericanas, Mxico, 2002.
Nog. : Nogay Trkesi.
: sesin dtn gsterir.
OFar. : Orta Farsa.
OY : Tekin, Prof. Dr. Talat, Orhon Yaztlar, TDK Yaynlar, Ankara, 1988.
zb. : zbek Trkesi.
R : Rumca.
Sag. : Sagay Trkesi.
SDD : Trkiyede Halk Azndan Sz Derleme Dergisi, Trk Dil Kurumu Yayn, stanbul,
1939.
Sevortyan : . . , , , 1974.
Tar.S. : Tarama Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988.
Tat. : Tatar Trkesi.
TBAS : Baytop, Prof. Dr. Turhan, Trke Bitki Adlar Szl, TDK Yaynlar, Ankara,
1997.
TDK : Trk Dil Kurumu.
Tel. : Telet Trkesi.
TKAE : Trk Kltrn Aratrma Enstits.
TLS : Karlatrmal Trk Leheleri Szl, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1992.
Trk. : Trkiye Trkesi.
Trkm. : Trkmen Trkesi.
TRS : Tatarsko Russkiy Slovar, Moskva, 1966.
TS : Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara, 1998.
Tung. : Tunguzca.
Tuv. : Tuva Trkesi.
Uyg. : Uygur Trkesi.
Yak. : Yakut Trkesi.
Yun. : Yunanca.
Trkn lmsz nderi,
Gazi Mustafa Kemal ATATRKe
ithaftr.
nsann Kuzey Amerikaya ayak bast ilk tarih kesin olarak bilinmemekle birlikte, ilk gler, yak-
lak 30-40 bin yl nceki son buzul dnemine kadar gtrlr. Yeni kta olarak adlandrlan Amerika
Ktasnn (Kuzey-Orta ve Gney) yerli halklarnn, Anakara olarak kabul edilen Asyadan, ounlukla
Berring boaz yoluyla buraya deiik zaman dilimleri ierisinde gtkleri varsaylr.
Berring boazndan geilerin iki ya da daha farkl zamanlara dayand dnlr. Birincisi, henz
Berring boaznn sular altnda kalmadan nce, kara paras olduu dnemlerde; ikincisi, Berring boaz-
nn, yerkredeki buzlarn erimesiyle sular altnda kaldktan sonraki dnemlerde olduudur. Bu dnemler
iinde boazn, kn donduu zamanlarda kzaklarla, yazn buzlarn zld zamanlarda ise kayklarla
geildii dnlmektedir.
Bunun yannda, Hans Breur, Pasifk okyanusu yolu ile Asyadan g olduunu syler
1
. Bu konudaki
tm grleri verip deerlendiren Prof. Dr. Reha Ouz Trkkan, Anakaradan Amerika ktasna gleri u
ekilde sralamaktadr
2
.
M.. 40.000 30.000: Berring boazndan buzul dneminde yaya olarak geiler. Australoyid tipler.
M.. 25. 000: Ayn yolla ikinci geiler. Negroit tipler.
M.. 18.000 9.000: Ayn yolla Eskimo ve Aleutlarn geileri.
M.. 5.000: Ayn yolla yeni gler. n-Mongoloyit tipler.
M.. 3. 000: Berring boazndan teknelerle geiler. lk Trkler dier bir deyile n Trkler.
M.. 2.000 1.000: Berring boazndan kzak ya da kayklarla Na-Denelerin bir ksm.
M.. 1.200: Akdeniz Cebelitark - Atlas Okyanusu yolu ile gelen gler. Turskalar.
M.S. 1001: Vikinglerin gelii.
Bu glerin deiik dnem ve yollardan geldii, gleri farkl kavimlerin yapt konusunda biz de
hemfkiriz. Yaptmz aratrma ve incelemelerde elde ettiimiz bilgiler, bu grleri dorulamaktadr.
Amerika ktasnn yerli halklarn, Kuzey Amerika Yerlileri, Meksika ve Orta Amerika Yerlileri ve
Gney Amerika Yerlileri olmak zere ana grupta snfandrabiliriz
3
.
Kuzey Amer ika Yer liler i: lk Avrupallar, Kuzey Amerikaya ayak bastnda, ktada yaklak 240
kabile yayordu. ABDli antropolog Alfred Louis Kroeberin aratrmalarna gre ktann, Meksikann
kuzeyinde kalan kesiminde km kareye den yerli nfusu, blgelere gre yleydi: California 43,4 kii;
Byk Okyanusun Kuzeybat kys 28,3 kii; bugnk ABDnin gneybats 10,7 kii; Columbia-Fra-
1 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, Kzlderililer ve Trkler, Bir Tarihin, Bir Dramn Hikayesi, E Yaynlar, 4.b, Kasm 2003, stanbul, 75. s
2 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e., 77-81.s
3 http://www.nativearts.8m.com/amerika.htm
AMERKA YERL HALKLARI
HAKKINDA GENEL BLG
2
Mayalar ve Trklk
ser rmaklar blgesi 7,15 kii; dou blgesi 6,95 kii; Kuzey
kutbu kylar 4,02 kii; Byk Havza 2,47 kii; kuzey
blgeleri 1,35 kii. Bugnk ABD ve Kanada toprakla-
rnda toplam nfus 1 milyonu biraz at halde, Meksika
ve Orta Amerikada yaayan yerlilerin says 5 milyon
dolayndadr.
Edward Sapirin snfamasna gre, Kuzey
Amerikada alt dil ailesi ayrt edilebilir: Eskimo-Aleut
dilleri, Algonquan-Wakashan dilleri, Na-Dene dilleri, Pe-
nutian dilleri, Hokan-Siouan dilleri ve Aztek-Tanoan dille-
ri
4
. Joseph H. Greenberg de Amerika yerli halklarnn dilleri-
ni, yandaki haritada grld gibi tasnif eder
5
.
Meksika ve Or ta Amer ika Yer liler i: Meksikada bu-
lunan Comsin Nacional Para El Desarrollo De Los
Pueblos ndigenas adl kuruluun verdii bilgilere
gre, 97.5 milyon nfusu bulunan Meksikann, 12.7
milyonu yerli halktr. Yine ayn kuruluun verdii bilgi-
lere gre, 62 yerli dili konuulmaktadr. Bunlarn bir ksm
1.448.936 Nauatl, 799.696 Maya, 444.498 Mixteco, 452.887
Zapoteco, 297.561 Tzotzil, 3.000 Torahumara v.b. yerlileridir.
Buna Orta Amerikada bulunan Siyu, Keua, Dakato, Apa-
i ve dier yerli halklarn da eklemek gereklidir.
Meksikada kullanlan yaklak 12.000 yerleim birimi arasnda 1200den fazla Trke kaynakl keli-
meler kullanlmaktadr. Bu isimler daha ok Nahuatl ve Torahumara yerli ahalinin yaad, orta ve kuzey
ile kuzey dou Meksika blgesindedir
6
.
Gney Amerika Yerlileri: Berring boaz yoluyla Asyadan Amerikaya gelen gmenler, kuzeyi
gneye balayan doal kpry de aarak, M. 6000de Tierra del Fuegaya ulamlar, And Dalar ze-
rinden btn ktaya yaylmlardr. Gney Amerika yerlilerinin doal evre ile kurduklar iliki, bu ilikiyi
kurmak iin gelitirdikleri teknoloji trleriyle belirlenebilir. Tarih ve teknoloji kantlar, Gney Amerika
Yerlileri arasnda balca drt toplum ve kltr rgtlenme tr ortaya karmtr: Orta And blgesinde
sulamaya dayal kltrler; Kuzey And blgesinde ve Antiller evresinde reislie dayal toplumlar; tropik
ormanlar blgesinde iftilie dayal kyler; gneyde ise gebe avc-toplayc topluluklar.
Gney Amerikada konuulan yerli dilleri; ipa, And-Ekvator, Geypano-Karip ve Hokan aileleri ola-
rak snfandrlr
7
.
Amerika Ktas Yerli Halklarnn Trklkle likileri: Asyadan Amerikaya gler srasnda bah-
sedilen kavimlerin, Trklkle balantlar dikkat ekmektedir.
lk olarak, Hans Breuerin Olmek ve Chavin kltrleri ile inin ilk slalelerinden ular arasnda
balant kurmas dikkat eker
8
. ular, uzun yllar ini ynetmi olan en eski bir Trk hanedan soyudur.
4 Greenberg, Joseph H., Language in the Americas, Stanford University Press, California, 1987, 41.s
5 Greenberg, Joseph H., a.g.e., 387. s
6 Geni bilgi iin bkz. Meksikadaki Trke Yer Adlar bahsi.
7 http://www.nativearts.8m.com/gamer.htm
8 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e., 52.s
Resim 1: J. H. Greenbergin dil tasnifi haritas
kinci olarak M.. 1.200, Akdeniz Cebelitark - Atlas Okyanusu yolu ile gelen gler. Turskalar
9

teorisinde geen Turskalar, dier adyla Etrskler dikkati eker. Avrupada Etrskler hakkndaki tartma,
ngiliz seyyah George Dennisin 1848 ylnda yaynlam olduu seyahatnamesindeki
10
kaytlardan sonra
balar. Adile Aydann Fransada yaynlad
11
Etrskler hakkndaki eserini Etrskler Trk m idiler?
12

adyla yaymlamasndan sonra, Trkiyede de dikkatler konuya ekilmeye baland. Adile Aydann ba-
latt Etrsklerin Trkl hakkndaki
13
tartma, devam etmektedir
14
. Her ne kadar Etrsklerin dorudan
doruya Trk olduklar tartma konusu ise de bugn artk Etrsklerin Trklkle sk bir balar olduu
fkri, baz taraftarlar bulmaktadr.
M.S. 500-300 tarihlerinde Berring boazndan teknelerle baz Hun boylarnn Amerikaya ulat
15

yolundaki gr de Trklk balantldr.
Amerika ktasna Kolombdan yaklak 500 yl nce Norve ve zlandadan baz gemiler, Atlas Okya-
nusu yoluyla Massachussets ve daha kuzeyde Groenlanda kmtr. Bu Vikingler arasnda Tirker adl
Trk olduu tahmin edilen bir kiinin bulunmas, dikkat ekicidir
16
. Vikinglerin kullandklar Futhark ola-
rak adlandrlan yaznn, Gktrk yazsnn bir versiyonu olmas mmkndr
17
. Futhark ile zellikle sve,
Norve ve Danimarkada yaklak 3500 ta zerinde yazlar yazlmtr. Bunlar ierisinde en ilginci ise
1599 tarihli Nagyszombati Haritalardr. Dorok Mzesi mdr Szepessy Geza, 1955 ylnda Estergonlu
bir retmenden drt harita satn alr. retmenin ifadesine gre bu haritalar 1945 ylnn Mart aynda bir
Alman vermitir. Szepessy Geza, A nagyszombati VINLAND terkep elkerlesenek trtenete. Magyar
Trtenelmi Sezeemle I, New York 1970, 92-96.s. adl eseri ile bunu nereder. Bu haritalardan birinin
alt ksmnda, 1599 tarihiyle birlikte Gktrk (Futhark) iaretleri bulunmaktadr. Bu harita, Vikinglerin
Amerikaya gidi yolunu gsterir. Burada, haritadaki yazy da dikkate aldmzda, Vikingler vastasyla
yaplan gleri Trklkle ilikilendirmek mmkndr. Resim 2de bahsi geen harita grlmektedir
18
.
Tarihteki bu ipularnn yannda bugn hl yaamakta olan yerli halklar zerinde yaplan almalar-
dan hareketle, Amerika ktasnn yerli halklar ile Trklkle ilikilendirebileceklerimiz konusunda kar-
mza genel olarak u tablo kmaktadr. Tabii bu grmz, imdiye kadar konu hakknda yaplan al-
malarn genel deerlendirmesidir.
Amerika ktasnn kuzeyinden baladmzda, bugnk Kanada snrlarnda yaayan Dene ya da Na-
Dene
19
yerli halklar, Kanadann gney kesimleri ve bugnk Birleik Amerika snrlarnda kalan Dakota,
Siyu, Keua yerli halklar bata olmak zere, irili ufakl Kzlderili olarak adlandrlan muhtelif kabileleri,
Trklkle ilikilendirmek mmkndr. Ayrca Amerikann Tennesse blgesinde yaayan, birka asr nce
Karaip adalarna terk edilen Trk denizcilerinin, Kuzey Amerikaya gtkten sonra Kzlderililer ile ev-
lenmelerinden doan ocuklarn oluturduu Melulcanlar
20
da saymak gereklidir.
9 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e., 78.s
10 Dennis, George, The Cities and Cemeteries of Etruria, Londra, 1848 (Romence: Moroianu, Ersilia, Lumea etruscilor, 2.c, Bucure-
ti,1982).
11 Ayda Adile, Les Etrusques etaient-ils des Turcs? Imprimerie Dauer, Paris, 1971.
12 Ayda, Adile, Etrskler Trk m idiler?, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., Ankara, 1974.
13 Ayda, Adile, Trklerin lk Atalar, Ayyldz Matbaas, Ankara, 1987.
14 Diker, Selahi Anadoluda On Bin Yl, Trk Dilinin Be Bin Yl, zmir, 2000, 124. s.
15 Trkkan, Prof. Dr. Reha Ouz, a.g.e., 52.s
16 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e., 39. s
17 Geni Bilgi iin bk. Yrd. Do. Dr. Doan, smail, Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Eserler Albm, TDK Yaynlar, Ankara,
2000, Futhark Blm
18 Yrd. Do. Dr. Doan, smail, a.g.e., 255 numaral resim.
19 Stewart, Ethel G., Dene ve Na Dene Kzlderilileri, Cengiz Handan Amerikaya Kaan Trkler 1233 M.S., eviren: Eref Bengi
zbilen, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul, 200, 1-490. s
20 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e, 42.s
3
Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi
4
Mayalar ve Trklk
Meksika ve Orta Amerika blgesinde yani Belize, Guatemala, Elsalvador, Honduras gibi lke snrlar
ierisinde, bata bugn genel olarak Maya olarak adlandrlan halklar olmak zere (ki Mayalar ierisinde
Trklkle dorudan ilgilendirebileceimiz Kie ve ller gelmektedir), Meksico City ehrinin kuzeyinde,
ehre yaklak 90 km mesafede bir blgede yaayan Torahumaralar ve Azteklerin devam saylan, Dou ve
merkezi Meksika ile Kuzey Dou Meksikada yerleik Nauatl yerlilerini de Trklkle ilikili sayabiliriz.
Gney Amerika blgesinde, nkalarn devam olan halklarn bir ksm ile de Trklk ilikilendirilir,
ancak bu konuda yaplan almalar olduka azdr. Gney Amerika yerlilerinin Trklkle ilikilendirilme-
si, nka kltrnn Maya ve Aztek kltrne benzemesi sebebiyledir. Bu konuda maalesef dorudan bir
alma bulunmamaktadr.
Bu halklar, dillerinde bulunan yeteri saydaki Trke kelimeler, yaay ve inanlar ile muhtelif ben-
zerlikler ve ortaklklarn ortaya konmas sonucunda Trklkle ilikilendirilmektedir. Bu ilikilendirme,
dorudan doruya Trk soylu olduklar tezinin yannda, Trklerin, bu halklar ile ok nceleri ya birlikte
ya da komu olarak yaam olduklarn da akla getirmektedir. Bahsi geen yerli halklar, dorudan doru-
ya Trk soylu olmasalar bile, eldeki bulgulardan, bunlar ierisindeki baz katmanlarn dorudan Trklkle
balantl olduu anlalmaktadr.
Bu benzerlik ve ortaklklarn ise tesadf olmad, eldeki bilgi ve bulgular, bilimin nda deerlen-
dirildiinde aka grlmektedir.
Amerika Yerli Halklar ve Trklkle Balantlar Konularnda Yaplan almalar: Amerika yerli
halklar ve Trklkle balantlar hakknda yaplan aratrma, inceleme ve deerlendirme almalar yeni
deildir.
Amerika yerli halklarnn menei konularnda ilk kez 16. yyda Edward Brarewood adl bir ngiliz,
Berring Blgesini gstererek, Tatarlarn elinde olan Asyann Kuzeydou kara paras, Amerikaya gei
Resim 2: Vikinglerin Amerikaya gelilerini gsteren harita
yolu olmutur diyerek
21
, dolayl da olsa Trklkle balan-
tlarndan bahseder.
Daha sonra 1672 ylnda Londrada John Josselyn,
New-Englands Rarities Discovered adl dergide, Dakota
yerlilerinden Mohawk Kzlderililerinin dillerinin Tatarca
ile benzerliinden bahseder
22
. John Josselyn, dilin Trke
ile ayn olduunu da iddia eder.
1800lerde Von Humboldt, Amerika yerli dillerinden
derledii 137 kelime kknn, Ural Altay Dil Ailesinde
bulunan dillerle, hatta zellikle Uygurca ile izah edilebi-
leceini bildirir
23
.
Bu almadan sonra Otto Rerigunun yapm oldu-
u aratrmalar ve bu konuda Kazan limler Akademisine
yazm olduu mektuplar, dikkat ekicidir.
Philedelphiada yaayan Otto Rerigu
24
, 1861 ylnda,
Kazan limler Akademisinin bakan brahim Halfne
25
,
Arap harferiyle ve Kazan Tatar Trkesi ile yazlm bir
mektup gnderir
26
. O. Rerigu, F. L. O. Rochrig
27
, R. J. A
Williamson
28
, S. R. A. Riggs
29
ve benzeri kaynaklardan ya-
rarlanarak Siyu, Keua ve Dakota yerlileri ile Mayalarn
dillerindeki Trke benzerlikleri belirlemi ve bunlar yaza-
rak, Kazan limler Akademisinden yardmlama istemitir.
Resim 3: John Josselynin makalesinin Ancak o sralarda Halfn lm, 6 ubat 1861 tarihin-
kt dergi kapa
30
de Kazan limler Akademisinin bana N. . lminskiy
31
gemitir. N. . lminskiy, Otto Reriguya herhangi bir cevap yazmaz. Cevap alamayan Otto Rerigu, 1863
ylnda tekrar bu kez Rusa bir mektup daha yazar
32
. Otto Rerigu, bu mektubunda da, Philedelphiann
bir kartpostal zerindeki fotorafn da gnderir; fotorafn kenarlarna not derek yerli halkn yaad
blgeleri de gsterir. Otto Rerigunun srarl mektuplarna karlk lminskiy, nihayet bu konuyla ilgilen-
mediklerini belirten bir cevap yazar
33
.
21 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e, 111.s
22 , .., , ,1996, 71. s
23 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e, 117.s
24 Frederih Luiss Otto Rerigu (1827-1941), NewYork ve Washington, Pennsylvania eyaletlerinde Profesr olarak grev yapar; tp doktoru
ve arkiyatdr.
25 brahim Halfn; Azbuka ve Grameri, Kazan 1809, Cengiz Han ve Aksak Timurun Hayat, 1822, adl eserlerin yazar olup uzun yllar
Kazan limler Akademisi Bakanl yapmtr. Halfnler tannm bir ailedir. brahim Halfnin dedesi Sagit Halfn eitim bilimcidir.
arlk dnemi Rusyas, Sagit Halfnin, eitim metodlarn Rus eitim sistemine uygular. brahim Halfnin olu shak Halfn de tannm
bir bilim adamdr.
26 , .., a.g.e 22.S
27 Rochrig, F.L.O., The Language of the Dakota or Siox Indians, Washington, 1772, 19. s
28 Williamson, R. J., English Dakota School Dictionary, Topy Ouye Press, 1766, 144 . s
29 Riggs, S. R. A., Dakota English Dictionary, Washington, Government Printing Offce, 1790 X-665. s
30 , .., a.g.e ekler blmnden
31 N. . lminskiy, mehur Alman asll Yahudi dilbilimci Jakop Kerrin yetitirdii, papaz dilbilimcidir. Orta Asya ve Sibirya halklar
zerine yapt almalarla tannmtr. Sovyet Rusyann igal ettii Orta Asya ve Sibirya halklarnn her birine ayr ayr Kiril asll
alfabe kabul ettirilmesi fkrinin sahibidir. Leningratta Pukin Kltr Evi olarak adlandrlan mzede Kazan limler Akademisinden
getirilmi N. . lminskinin de arivi bulunmaktadr. , .., almasnda bu arivde
Otto Rerigunun mektuplarn 141/73 kayt numarasyla bulur. Bu bilgiler den alnmtr.
32 , .., a.g.e ekler blm.
33 , .., a.g.e 4-60.S
5
Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi
6
Mayalar ve Trklk
Otto Rerigu mektuplarnda, Siyu ya da
Dakotalarn Ural-Altay dil ailesinden olabi-
leceini ifade eder. Bunlarn Dou Avrupa,
Sibirya ve Orta Asya halklaryla benzetiini,
Orta Avrupa Fin Uygur ailesiyle de benzerlik-
leri olduunu syler.
17-18. yy.da Missouri nehirleri ve Mis-
sisipi arasndaki steplerden Skalistih dana,
Kaliforniya ve Arkansas blgelerinde yaa-
m olan Siyularn, Dakota, Mandan, Vinne-
bagu, Jidatsa, Apruka gibi diyalektleri bulun-
maktadr.
Siyular; 1862, 1872, 1890 yllarnda Ame-
rikal ynetimlerce gruplar halinde ge zor-
landlar. En son 1963 ylnda 77.000 civarnda
Siyu, Kuzey ve Gney Dakota, Karina, Mon-
tina, Nebraska gibi birbirinden uzak blgelere
yerletirildiler. Bir ksm Kanadann eyaletle-
rine gtler. Onlarn tarihleri, destanlar, halk
inanlar, folklorlar zerinde F.Kuper, M.Rid
gibi aratrmaclar alt
34
.
Otto Rerigu, Siyu dilindeki sap-sapa kap-kara, cet-cera kpkrmz gibi Trke mantkl ikileme-
lere dikkati eker. Siyu dilinde yn gsterme grevinde kullanlan son ek +ta/+te ekini, Trk lehelerin-
de kullanlan yn gsterme edat grevindeki yakta ile benzetirirken, Siyu dilindeki +sa / +se ekini
Trkedeki balk, mleki rneklerindeki meslek yapm eki olan +I ile birletirmektedir.
Siyu dilinde kullanlan wakan hakan kelimesindeki kelime ba #w nsznn, Trke kelime ba
# K sesi ile denk olduunu, wakan < kagan deiimi eklinde gelitiini ifade eder.
Otto Rerigu, elindeki kaynaklardan Trke ile ilgili grd kelimeleri de tarayarak bir liste halinde
vermitir. Siyu, Keua ve Maya dilleri iin vermi olduu rnekler unlardr:
34 , .., a.g.e, 16-18.s
Resim 4: Otto Rerigunun Kazan limler Akademisine yazd Arap alfabesi ile Tatar Trkesi mektuptan rnekler
Resim 5: Otto Rerigunun Kazan limler Akademisine
gnderdii Rusa mektup
Siyu Dilinde Anlam
35
Trk Dilinde
ate baba ata / aga / eti
bagana direk bagana
baha yal adam baba, babay
ekta ne tarafta yakta
u imek iv/imek
ik iki iki
ine kk karde eni/ine/iney
ii i orta i/ie/i orta
kan damar kan
kanke hat,yol ang kayak yolu, pist
kapo, kapaho kapmak kapuv
kapun srmak, kovmak kabuv / kapmak
meme meme meme / emek
mi ben ben / min
sa/se +I +CI
sosok yal adam kke
ta / -ta +A ul yakta (tarafta)
tani armak tangi
wakan hakan kagan
yasu/yaco ceza/yasak yasav
yudek boaz/yutak yutak
yuhep yutma/yutu yutu/yutuv
yuta yemek yota, yotuv
Keua Dilinde Anlam Trk Dilinde
acikya alma, ak ak
ari zayf ark
as az az
as az, ok deil az
ba maymun biin
baldz baldz baldz
bil bilmek bilmek
boya boya boya
bulan dnmek buram
agla sakal sacal
al kaya sal
ani say, tutar san
i kenar, u ik
uba sa tk, e
ur durmak durmak
i, i meyve suyu, imelik su i/i
35 Eserde kelimelerin anlamlar Rusa olarak verilmitir. Rusadan Trkeye tarafmzdan evrilmitir.
7
Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi
8
Mayalar ve Trklk
Keua Dilinde Anlam Trk Dilinde
ike iki iki
ipa apa apa
ipa hala apa
kaa gmek, gemek gmek, gemek
kaun gelin katun
kali kaln kaln
karwn karn karn
kasa kesmek kesmek
khapao kaba kaba
khipu ip ip
kiiol glmek gl-, kl-
ko srmek, kovmak ko- /komak
kok gkyz kk
kol,gol kurtarmak kurtar
ku koymak koymak
kuli kl kl
kua ku ku
la -la/ile -la/ile
mi m mI
misi kedi miik
na ne? ne
ori hrsz ugru, ogr
paku bakmak bakmak
por yakmak, kor rt
poy oyun, oynamak oy-
pulut duman bulut
pus akan su, dkmek us
sat sat satmak
sunga sonuncu son
sunka sakal sukal
ar, ar tutmak ar/apulcu
tak dahi dah
takhla talmak/dalmak talmak/dalmak
ta tamak ta-, tauv
tata, tayta baba ata, dada
tawga ta/da ta/da
tawga yn, tepe taw, ta, da
tok paralamak, dokumak toku
tuka tkrme tkrmek
uuk minicik, kk kk
wage amca, day aga
Maya Dilinde Anlam Trk Dilinde
aak akmak, ak akmak, ak
aak ak/beyaz ak
akan aga/day aga
al erkek ocuk ul/olan
ba balk balk
bagir ggs bagr
bet bitmek bitmek
bikgit gen adam yiit
bikil barsak barsak
bilim bilinen, iaret bilim
bin birlikte, ile men
bin ben min/bin
bolan kalabalk bol, mol
box plak bo
bul kpk, dalga buram, bora
bulmak burmak burmak
aak ok gzel iek
alan ylan ylan/alan
ik it duvar it/ik
opol bozulmu apur, bozulmu
ul su ul/su
dur durmak/hareketsiz kalma durmak
iil ieride i/mide
iin kuyu iiv
ik iki iki
imi kadn memesi imi/emek
imi yae ya yemi yemi
kanil kan kan
kat kattrmak katmak / katu
keh geyik kiyik
kem gemi/kayk kemi
kil gelmek, yaknlamak kil/kilu
ko ku ku
ku koku koku
ku yk g/k
mool bol,ok bol
muluk zengin yl bolluk
oo a/yemek a
pa, pao su su, hu
polok dolu, besili big/ulug
poy oyuncak oynamak
agan aa eidi agan
9
Amerika Yerli Halklar Hakknda Genel Bilgi
10
Mayalar ve Trklk
Maya Dilinde Anlam Trk Dilinde
agan aa eidi agan
ukul ev, oda akr/ukur
ti srmak, batrmak ti/di
tik ayakta durma dik
toqmaq eki, tokmak tokmak
tuy sa dy/ty
u ay ay
uayoh uyuklamak uyumak
vat krmak vatur/krmak
wa ama-alma amak
yaklel alev, yanmak yakmak
ya kin yeni gn ya kn/yeni gn
Otto Rerigu, bu kelime listelerinin yannda, Yukatan yarmadasnda, Koto, lan, Tulum, Yal, -
mul, Tas, Yap / Tepi, Ka, aman-sama, igen, Sayl gibi Trke kaynakl olduunu ifade ettii yer
adlarn da rnek verir
36
.
Toung De Kien, 1924de Rioda toplanan 20. Amerikanistler Kongresinde, in kayna tezini ileri s-
rerken, bunu, Trk soyundan olan ularn zamanna balar ve Amerika yerlilerini Altayl diye tanmlar
37
.
Amerika yerlilerinin Trklkle balantlar konusunda, yukarda bahsettiimiz almalar dnda, de-
iik zaman dilimlerinde, az da olsa gnmze dek sren almalar yaplmtr. Trkiyede bu konuyla
ilgili almalaryla tannan 1944 ylnda Hseyin Nihal Atszn liderliindeki Trk hareket ierisinde
yer alan, Trk ilim adam Reha Ouz Trkkan, kendisinin ve bakalarnn bu konuda yapm olduklar
almalar, Kzlderililer ve Trkler; Bir Tarihin, Bir Dramn Hikayesi

adl eserinde genie vermitir
38
.
Prof. Dr. Osman Nedim Tuna, Trk Dili Dergisinde yazd, Kelimeler Arasnda balkl seri yaz-
larnda, baz kelimelerin aklamalarn yaparken, Amerika yerli halklarn dillerindeki kelimelerle benzer-
likleri gstermi; Trkln Amerika ktasna ulamas ile ilgili muhtelif grlere de yer vermitir
39
.
Bugn Kanada snrlar ierisinde yer alan, kendileri iin ayrlm muhtelif kamplarda yaayagelen
Dene ve Na-Dene yerlilerinin, M.S. Cengiz Handan Amerikaya kaan Uygur Trkleri olduunu ifade
eden Ethel G. Stewartn, Dene ve Na-Dene Kzlderilileri
40
adl almas da dikkat ekicidir.
Amerika yerlileri ile Trklk arasndaki balantlar hakknda Cumhuriyet dneminde resmi almala-
r Atatrk balatmtr. Atatrkn Trk Kimdir? sorusuna cevap arayan bilimsel yaklam ve araylar,
1931de Trk Tarihi Tetkik Cemiyetini kurarak, yaplacak aratrmalara da zemin hazrlamt.
Son zamanlarda, Colonel James Churcwardn, Kaybolmu Mu Ktas, Munun ocuklar,
Munun Mukaddes Sembolleri adl eserlerinin Trkeye aktarlmas ile Meksika ve Amerika ktasn-
daki Trk izlerini renme merak da yeniden balamtr. Ancak gnmzde benzeri konulardaki al-
malar, maalesef magazin haberi deeriyle okuyucuya sunulmakta, iin bilimsel yn dikkatlerden uzak
tutulmaktadr.
36 , .., a.g.e 35.s
37 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e. 117. s
38 Prof. Dr. Trkkan, Reha Ouz, a.g.e. 116-121. s
39 Prof. Dr. Tuna, Osman Nedim, Kelimeler Arasnda, Trk Dili Dergisi, Ocak 385 S., 1984, 40.s; ubat 386 S., 1984, 86.s; Mart 387 S.,
1984, 150.s; Nisan-Mays 388-389 S., 1984, 230.
40 Stewart, Ethel G., Dene ve Na-Dene Kzlderilileri, Cengiz Handan Amerikaya Kaan Trkler 1233 MS, Trk Dnyas Aratrma-
lar Vakf Yaynlar, stanbul, 2000 (eviren: Eref Bengi zbilen)
Bizim milletimiz eski ve erefi bir millettir. Zaten Orta Asyann Altay yaylalarnda yetitii iin
kartaln meziyetlerini daha genliinde kazanmtr. Ta uzaklar grr, hzl bir uuu vardr ve bu ruhu
barndracak kadar kuvvetli bir beden sahibidir szlerinin sahibi Gazi Mustafa Kemal Atatrk, stiklal
harbinin bitiminde yeni Trk Devletini kurarken, bunun dil, tarih ve kltr ynnden de salam temellere
oturmasn istemiti.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, hibir zaman Btn rklar Trk rkndan, btn diller de Trkeden
kmtr diye bir yargda bulunmamtr
41
.
Kendisi, Trkenin eski bir kltr dili olduuna inanmt ve bu dilin birok nedenlerden dolay en az
bin yldan beri ilenmemi olduunu da biliyordu. Bu a kapatmak, Trk dilini yine ilenmi ve ilek bir
kltr dili durumuna getirmek istemiti. Milletin tarih, dil, kltr uurunun olmas gerektiini biliyordu. Ata-
trk, ncelikle, Cumhuriyetin ilanndan sonra Nisan 1930da, ileride Trk Tarih Kurumu adyla anlacak
olan Trk Tarihi Tetkik Cemiyetini; 12 Temmuz 1932 tarihinde, sonradan Trk Dil Kurumu olarak an-
lacak olan Trk Dili Tetkik Cemiyetini kurucu, koruyucu (hami) bakan olarak kurmutu. Kuruluundan
itibaren mrnn sonuna kadar TTK ve TDK ile yakndan ilgilenmi; almalarn takip etmi, bazen Genel
Merkez Kurulu ve Terim Kolu toplantlarna bakanlk yapm, bazen de baz ynetici ve yelerle sofrasnda
uzun uzadya Kurum almalarn ele alm, ynlendirici uyarlarda, tavsiyelerde bulunmutur.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, bizzat kendisi, Trk dilinin yap kurallarna uygun olarak Trke kkler-
den yine Trkenin ekleriyle yeni kelimeler tretmi ve bu kelimeleri Trkeye kazandrmtr. zellikle
matematik terimleri zerinde de nemle durmu, hatta 1936 -1937 k aylarnda Dolmabahe Sarayna
ekilerek, geometri retenlere ve bu konuda kitap yazacaklara klavuz olmak zere kk bir geometri
kitab yazmtr. Yazd eser de, yazar ad gsterilmeden, 1937de stanbul Devlet Basmevinde, Milli
Eitim Bakanlnca bastrlmtr
42
.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, dil konusunda ok okurdu. Avrupa ve Amerikadaki bykelilerimiz,
bat dnyasnda kan nemli kitaplar satn alarak ankayaya gnderirlerdi. Yaz aylarnda Atatrk
ile birlikte Ankaradan stanbula gidilirken, kitaplks Nuri ile ba sofracs brahim, Dolmabahe
Sarayna gtrlecek kitaplar bo cephane sandklarna yerletirir, Muhafz Alay erleri de bunlar
arabalara tarlard. Kitaplarn cephane sandklarna konulmas, derin bir heyecan uyandran grkemli
bir sembold. Askeri sava kazanlm, imdi bilim savana girilmiti. Bu iki savan Atatrkn kiili-
inde birbiriyle kaynamasnn sembol, ite bu sandklard. Atatrk, bu kitaplar okuduktan sonra, sk
sk sofrada bilim adamlaryla birlikte bu eserleri eletirirdi. Bu bakmdan onun sofra syleileri, ou
kez birer bilim leni niteliini kazanrd
43
.
41 Daha sonralar Gne Dil Teorisi dorultusunda Atatrke aitmi gibi gsterilen btn diller ve rklar Trkten kmtr sylemleri
yanltr; Atatrke de ait deildir.
42 Dilaar, A., Atatrk ve Trk Dili, TDK Yaynlar, 1963, s. 41-52
43 Dilaar, A., a.g.e., 48.s
11
GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK ve
TRK DL
12
Mayalar ve Trklk
Trk ulusunun eskiliini dorulayan ve Atatrkn zerinde derin bir etki brakan ilk kitaplardan biri
-Necip smn Trk Tarihinden (1900), Merutiyet yllarnda Trk Yurdunda yaymlanan baz ma-
kalelerden, B. Carra de Vauxnun 1911deki Etrusk Dilinden, Ruen Erefin 1930da Atatrkn buy-
ruuyla Lon Cahunden evirdii Fransada Ari Dillere Tekaddm Eden Lehenin Turan Menei
ve Sadri Maksudinin 1931deki Trk Dili iin adl eserinden sonra - ngiliz arkeologlarndan Leonard
Woolleynin ngilizce asl 1927de, Franszcaya evirisi de 1930 Hazirannda kan Smer liler adl
eseridir. Bunun bir yerinde (s. 14-15) geen Smerliler, etimoloji bakmndan olmasa bile, herhalde yap
bakmndan Turanl eski Trkeye benzeyen, bitiken tipte bir dil konuurlard. cmlesi, Atatrke bir
ipucu vermi, bu alanda etimoloji de yaplm ve mesela Tanr, gk anlamna gelen Smerce dingir ile
Trkedeki tengri, Tanr kelimeleri karlatrlmtr
44
.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, dnyada Trklkle ilgili ne varsa ilgilenmitir. 1926 ylnda Bak Tr-
koloji Kurultayna bilim adamlar gnderen Atatrk, Basklarla ilgili almalar yapmak zere Hamit
Zbeyr Koay, Gagauz Trklerinin yaad yerde Trke dersler veren mektepler amak zere Rt
Efendiyi, Kafkasya Trkl hakknda inceleme ve aratrma yapmak zere smail Berkok ve Mustafa
Butbay, Afganistana, rana ve Meksikaya mer Tahsin Efendi
45
v.b. grevlendirmitir.
Gne Dil Teorisi: Son olarak ta 1935 baharnda, Avusturyal dilcilerden H. F. Kvergi, Trkeyi,
S. Freudun psikanaliz grne gre aklayan, ses sembolizmine dayanan ve Trk Dillerindeki Baz
elerin Psikolojisi adn tayan 41 sayfalk yazsn Atatrke gndermitir. Bunlarn etkisiyle de 1935
gz aylarnda Gne-Dil Teorisi ortaya kmtr.
H. F. Kvergiin aslnda daha nce Almanlarn Ay Dil Teorisine benzeyen grleri zerine bata H.
R. Tankut, . Nemci Dilmen v.b. kimseler Gne Dil Teorisini gelitirmeye almlardr.
Teorinin temeli A seslerine dayanmaktadr. Trke ve dnya dillerindeki kelimelerin tamamnn bu
kkten tredii iddia edilmektedir. Aada brahim Nemci Dilmenin teoriyle ilgili grleri verilmitir
46
.
GNE-DL
TEORSNN ANA HATLARI
TEZNE BALI GRAFKLER VE ANALZLER
Tezi Yazan: . N. DLMEN
1. ANA KK VE PRENSPAL KKLER
Anakk:
V. +
Birinci derece Prensipal
kkler
V. + (y,g,k,h) (v,h,m,p,h)
kinci derece Prensipal
kkler
V. + (t, d, u, l, r) (s, , c, , z,j)
a ay, ag, ak, ah, av, ab, am, ap, af at, ad, an, al, ar, as, a, ac, a, az, aj
o oy, og, ok, oh, ov, ob, om, op, of ot, od, on, ol, or, os, o, oc, o, oz, oj
u uy, ug, uk, uh, uy, ub, um, up, uf ut, ud, un, ul, ur, us, u, uc, u, uz, uj
y, g, k, h, v, b, m, p, f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j
e ey, eg, ek, eh, ev, eb, em, ep, ef et, ed, en, el, er, es, e, ec, e, ez, ej
y, g, k, h, v, b, m, p,f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j
y, g, k, h, v, b, m, p, f t, d, n, l, r, s, , c, , z, j
i iy, ig, ik, ih, iv, ib, im, ip, if t, id, in, il, ir, is, i, ic, i, iz ij
44 Daha sonra bu kelimenin Trke kaynakl olduunu Prof. Dr. Osman Nedim Tuna ispatlamtr.
45 Konuyla ilgili geni bilgi iin bkz., Tahsin Mayatepek ve almalar blmne
46 Kiriiolu, Do. Dr. Fatih, Atatrk Dnemine it Baz Belgeler, Trk Dili, 2001/II, 600. S., Aralk 2001, Ankara, 765-767.s
13
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili
14
Mayalar ve Trklk
Tahsin Mayatepek ve almalar: Tahsin Mayatepek, bir vesile ile Gazi Mustafa Kemal Atatrk ile
grmesinde
47
, Orta Amerika ktas yerli halklarnn, zellikle Meksika ve civarnda yaayan Mayalarn
dillerinde Trke kelimeler bulunduunu, Trk dili hakknda yaplan almalarda bunlarn da dikkate
alnmas lazm geldiini syler.
Mayatepekin bu szleri zerine Gazi Mustafa Kemal Atatrk, kendisini 1932 ylnda Meksikaya, bu
konularda da aratrmalar yapmas iin Bykeli olarak grevlendirir.
Baz kaynaklar Tahsin Mayatepekin emekli general olduunu sylemektedirler; ancak, Peru Fahri
Bakonsolosu olan torunu Osman Mayatepek ile yaplan syleide ve Tahsin Mayatepekin yapt ara-
trmalar konu alan
48
bir makalede, mer Vehbi Paann olu, tarihi ve diplomat olarak tantlmaktadr.
1949 ylnda emekli olan Tahsin Mayatepek, 1959 ylnda stanbulda vefat etmitir.
Mayatepek, Meksikada yapt inceleme ve gzlemlerini zaman zaman Gazi Mustafa Kemal Atatrke
raporlar halinde gnderir. Bu raporlarn bir ksm, imdi Trk Dil Kurumu ve Cumhurbakanl arivle-
rinde bulunmaktadr
49
.
O zamanki Trk Dil Kurumu Genel Sekreteri brahim Nemci Dilmenin istei zerine, Gazi Mustafa
Kemal Atatrke yazd raporlarn birer kopyasn Trk Dil Kurumuna da gnderir.
Mayatepekin gnderdii bu raporlar arasnda, Trkiyede daha ok dikkati ekeni ise ilk kez 7. rapo-
runda bahsettii, 19. yzylda yaam ngiliz silahl kuvvetlerinde albay, aratrmac James Churchwardn
1931-1934 aras yaymlad Mu Ktas ile ilgili teorilerinin olduu kitaplardr.
Mayatepek, raporlarnda, Kuzey Amerikada Teksas Eyaletinde yaayan Atakafa adl halkn dilinde 25
Trke kelime bulunduunu, Meksikada yaayan yerli halklar hakknda yaymlanm muhtelif eserlerde
baz Trke kelimelere rastladn, Peru dilcilerinden Pablo Patronun eserlerinde geen Kiua ve Aymara
dillerinde bulduunu iddia ettii Asuri ve Smer kelimelerinden bahseder
50
.
8 inci Rapor
imdiki Amerikada (Texas) eyaletindeki
Yerlilerin konutuklar (ATAKAPA) dilinde Bulduum Trke szler:
Atakapa dilinde Trkede karl
OY . Uyumak
UK .. Byk
ET .. te
AKNA .. Aknt
AK .. Su
KUTS .. Komak
PAY .. Pay etmek, taksim etmek
YA .. Yemek
TSK .. Sekiz 8 adedi
UTS .. U, nihayet, son
TET .. ATA
47 Baz kaynaklarda Tarih Kongresine sunduu bir tebli ile; baz kaynaklarda ise bizzat Gazi Mustafa Kemal Atatrk ile yapt gr-
melerde diye bahsedilir.
48 Sezer, Kemal; nsall, Emre, Ergenekon mu, Mu mu?; Atatrk Dedeme ok nanyordu, Yeni Aktel, 2-8 Austos, 3. say, 22-28. s.
49 Mayatepekin bu ve benzeri yazmalar, Dileri Bakanl arivinde olmad gibi, Meksikadaki Bykeliliimizin arivinde de
bulunmamaktadr. Daha dorusu Eliliimizde 4 yldan daha geriye giden, hibir kayt yoktur.
50 www.tdk.gov.tr, ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.
15
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili
16
Mayalar ve Trklk
KIZ . Kz
NL . Nine, byk anne
ILI . Ilca, szmzde scak anlamnda olan ILI szmzle
ayndr. ILI atakapa dilinde scak manasndadr.
POK . Avuc
HU . Okumak
KEM . Gemi
TA . ay, rmak
LAT . Alt, 6 adedi
YOL . Oul
ts . st, zerine
PAN . Pencere
LU . Yl, sene
Peru ve Bolivyada konuulan Kiua ve Aymara dillerindeki Asuri ve Smer kelimelerinin bulunduu-
nu ifade ettii 10 numaral raporda Mayatepek, aadaki rnekleri verir.
10 uncu rapor (S U R E T)
Peru ve Bolivya yerlilerinin konuduklar
(Kiua) ve (Aymara) dillerinde bulunan
(ASUR) ve (SMER) szleri:
Peru dilcilerinden Pahle Patron namndaki mellifn Lima ehrinde 1900 senesinde ner ettii (OR-
GEN DEL KECHUA Y DEL AYMARA) namndaki spanyolca eserde Peru ve Bolivyada konuulan Ki-
ua ve Aymara dillerinde numaileyhin bulunduu Asur ve Smer szlerinin mhim bir miktarn numune
olarak aada arz ediyorum:
Trkede Asuri dilinde Smer D. Kiua D. Aymara D.
ATA . AD ve ADDA TATA TATA
BABA ABU . AUKA AUK
BABA . A YAYA
Er, Erkek UHO URKO URKO
KRAZ, lke MATU MA MATMAK MAMAN
Trkede Asuri dilinde Smer D. Kiua D. Aymara D.
Arslan UMU . PUMA PUMA
KU .. GU Pisku, Piin Pisku, Piin
YER, Mahal .. K KT ..
ADAM . . KUM RUNA ..
Bina, naat ... PN PPTOK ..
Ev inasnda kul- .
lanlan kam
KAPU LAH .. KLKA
Colonel James Churchward ve Mu Ktas:Trkiyede ilk kez, Mayatepekin 29 ubat 1936 ylnda
yazm olduu 7 numaral raporda ad geer
51
.
Mayatepekin verdii bilgilere gre bu zat, genliine rastlayan 1868 ylnda Hindistana gelmi, ngi-
liz Hkmetinden ald emir zerine de Himalaya eteklerindeki Ayhodya Budist Manastrna gitmitir
52
.
51 www.tdk.gov.tr, ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.
52 www.tdk.gov.tr, ariv Tahsin Mayatepekin yazmalar blm.
17
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili
18
Mayalar ve Trklk
Colonel James Churchward
1868de, eski dinlerin kkenleri
hakkndaki aratrmalar dorul-
tusunda Tibetteki manastrlar
dolarken, yolu Bat Tibette bir
manastra der. Bu manastrn,
Byk Rahipler Kardeliinin
nde gelen yelerinden olan ba
rahibi Rishi, Churchwarda, g-
nmzden 15 bin yl nce yazl-
m Naacal Tabletlerini gste-
rir.
Colonel James Churchward,
binlerce yldr sr olarak sak-
lanan bu tabletlerin okumasn
12 ylda renir. Colonel James
Churchwarde gre bu tablet-
lerde, Mu ktas adn verdii ve
btn insanln k yeri olan,
doudan batya 8 bin kilometre,
kuzeyden gneye de 5 bin kilo-
metre uzunluunda 70.000 yl
evvel dev bir kta bulunduu be-
lirtilmekteydi.
Naacal dilini renen ve tab-
letleri inceleyen Colonel James
Churchward, bu tabletlerin
dorultusunda batk kta Mu ve
uygarlnn izlerine rastlamak
umuduyla 50 yl sren aratrma gezilerine balar. Colonel James Churchwarda gre Mu ktas, insan-
ln anayurdu olup, ilk insan orada yaratlmtr. Colonel James Churchward, ayn zamanda ngiliz silahl
kuvvetlerinde bir albaydr.
Colonel James Churchward, hibir belge ve dayanak gstermeksizin ileri srd bu teoriye dayal
drt kitap yaymlamtr. Mayatepekin raporlarnda belirttii bu eserlerle ilgilenen Gazi Mustafa Kemal
Atatrk, bu kitaplar Mayatepek vastasyla getirterek Trkeye evirtir.
Colonel James Churchwarda gre Pasifk okyanusu ierisinde 70.000 yl evvel, bir eit tufanla
sular altnda kalm bir kta vardr. zerinde yaklak 60-64 milyon insan barndran bu kta, bir gn
ierisinde sular altnda kalmtr. Kta batmadan nce Asya, Afrika ve Amerika ktasna gler olmu,
Asyada Uygur, Afrikada Akat, Avrupada Grek ve Amerikadaki Maya v.b. uygarlklar da bunlarn
sonucudur.
Colonel James Churchward, rahip Rishiden 12 ylda rendiini iddia ettii Naacal dili ve yine var
olduunu ileri srd Mu yazsnn, gnmzde bata Grek ve Maya yazs olmak zere birok yaz ve
dile kaynak olduunu da ileri srer. Colonel James Churchwarda gre Grek yazsnn alfabetik sralan,
bir tesadf deildir. Mu ktasnn battn anlatan Mu dilinde bir nazmn sralandr.
Resim 6: Var olduu iddia edilen Mu ktasnn temsili resmi
Mayatepek, Grek alfabesinin sralann Trkeye, Sular iddetle ovalara hcum etti. Mnhat ara-
ziyi kaplad. Maniaya tesadf ettii yerlerde kylar peyda oldu. Arz sular istila etti. Sular nne gelen
mevcudat ve mahlukat mahvetti. Arzn temelleri sarsld ve Mu ktas batt. Yalnz zirveler sularn dnda
kald. Souk rzgarlar kncaya kadar kasrgalar esti. Vadilerin yerlerinde derin su ktleleri peyda oldu.
amur tabakalar teekkl etti. Alan bir azda buular ve volkanik teressbat fkrd eklinde evirmi-
tir
53
. Colonel James Churchward, kitaplarnda var olduunu iddia ettii Mu yazs ile Msr ve Maya resim
yazlarnn ayn kaynakl olduunu da sylemektedir.
53 20.06 1936 Mayatepekin brahim Nemci Dilmene hitaben yazd 7 numaral rapor eki, ekin 41. s. www.tdk.gov.tr,
19
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili
20
Mayalar ve Trklk
Ancak, aadaki rneklerde grld gibi Maya yazs, ok farkldr.
Resim 7: Colonel James Churchwardn ayn kaynakl olduunu iddia ettii Mu, Maya ve Msr yazlar
Resim 8: Gerek Maya yazs ve Latin karlklar
Colonel James Churchwardn bu iddialarnda birok
tutarszlk vardr. 70.000 yl nce, zerinde yaayan 64
milyon insanla birlikte sulara gmlerek yok olduunu
ileri srd Mu ktas hakknda anlatlanlar, tamamen so-
yut bilgilerdir ve bu bilgileri kantlayabilecek hibir bul-
gu veya belge mevcut deildir. Kald ki, 70.000 yl nce
insan nfusunun ne olduu henz bilinmezken, Muda 64
milyon insan yaad nasl hesaplanm olabilir?
Colonel James Churchward, eserlerinde ounlukla
Tevrata atfta bulunmu, Munun sembolleri olarak gs-
terdii birok iaretin Yahudiler tarafndan kullanldn
da sylemitir.
Colonel James Churchwarda gre sol yanda grlen
heykel Dnyada bilinen en eski iki bronz statden biri
olup, btn cihan hkm ve idaresi altnda bulunduran
Mu ktasnn remzi timsalidir. Eserin nereden bulunduu,
u an nerede olduu, eserin yann tespit edilip edilme-
dii, edildiyse hangi metotlarn kullanld gibi olmas
gereken bilgilerin hibirisi verilmemektedir.
Kald ki bu, herhangi bir Budist manastrna gittii-
nizde benzerini rahatlkla grebileceiniz (bronz, gm,
altn, tahta, dkm vb. maddelerden yaplm) bir Buda
heykelinden baka bir ey deildir.
Colonel James Churchwarda gre Gne mparator-
luu anlamna gelen Munun sembol de, gne semboldr. Bu semboln bugn birok kavimde kulla-
nld; bunun da bu kavimlerin Munun ocuklar olduunun gstergesi olduu
ileri srlr.
Bu dnceye de katlmamz mmkn deildir. Ay, gne, yldz gibi motifer,
neredeyse btn insanln kulland sembollerdir. Bugn Mayalar arasnda g-
ne sembolnn bulunmas ise bunun delili olamaz.
Resim 10; Colonel James Churchwarda gre Munun kozmogonik diyagra-
mn gsterir ve en az 35.000 yldan eskidir. Bu semboln de nerede bulunduu,
kimler tarafndan izildii, nasl bulunduu gibi bilgiler verilmemektedir.
Resim 11da gsterilenler ise, Colonel James Churchwarda gre, Mu kta-
sndan kalan mukaddes sembollerdir. Bunlarn birkann kadim milletlere ge-
tiini; zellikle de Musevilere aynen intikal ettiini sylemektedir. Bunlar Hz.
Musann, Sina danda, Msrllarn mehur Oziris mabedinde, Munun ilim, fen
ve din usullerini tahsil ettii srada iktibas ederek, kurduu yeni dine aktardn
da ifade eder. Hz. Musaya Sina danda eitim grdren Colonel James Chur-
chward, Hz. sann da Msra gelerek yine Sina Dandaki Oziris mabedinde bu
dini tandn; sonra Hindistana gittiini ve oradan Himalayalara karak, orada
Mu dininin akaidini rendiini, armha gerildiinde son szlerinin de Mu dilin-
den olduunu ifade eder.
Hz. Muhammedin de Msra giderek Sina Dandaki Oziris mabedinde
Mu dinini rendiini, hatta Kuran- Kerimde geen Taha, Tasin, Yasin
gibi baz kelimelerin Mu diline ait olduunu iddia etmektedir.
21
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve Trk Dili
Resim 9: Dnyada bilinen en eski iki bronz
heykelden biri
Resim 10: Colonel James
Churchwarda gre Munun
kozmogonik diyagram
22
Mayalar ve Trklk
Colonel James Churchwardn eser-
lerindeki tutarszlklara ilk dikkati e-
ken brahim Nemci Dilmen olmutur.
Dilmen, 22.6.1936da Tahsin
Mayatepeke hitaben Dolmabaheden
yazd mektupta Dilmen, Mayatepeke
Gazi Mustafa Kemal Atatrke gnder-
dii raporlarn birer kopyasn kendisi-
ne de gnderdiine teekkr eder. Co-
lonel James Churchwardn eserlerinin
kendilerince bilinmediini; bunlardan
birer adet alnarak gnderilmesini ister.
Ayrca bu eserlerin Tarih Kurumunca,
eski Kltr Bakan olan Hikmet Bayur
tarafndan Trkeye evrileceini de
belirtir.
Bunlarn yan sra u sorular da sorar:
1. Colonel James Churchward, imdi seksen yalarnda olduuna ve Hindistanda bulunduu yllar 1868
olduuna gre o yllarda 12-13 yalarnda bir ocuk olmal; bu yata bir ocuun Ayhoda manastrnda
tahsil yapmas beklenilemez.
2. Milattan 12.000 yl nce yaam bir milletin dilini renmi olmak ve bu dile gre Grek harferinden
bir cmle yapmak, ok kuvvetli delillere dayanmyorsa kabul edilemez.
3. Hayatnn hemen her zaman mazbut olan Hz. Muhammedin Suriyeden baka bir yere gitmedii bi-
linirken, Msr veya Hindistanda tahsil yapmas mmkn deildir.
4. Hakknda olduka fazla malumat bulunan Hz. sann ayn ekilde Msrda eitim grp, Hindistana,
Himalayalara gitmesi gibi konular merak ve phe uyandrmaktadr.
5. Bir de bu eserlerin Amerika Birleik Devletleri lkesinde ve ilmi mahfllerde ne yolda telakki grd
de merak edilecek bir eydir.
Netice itibaryla, o gnn artlarnda merak edilen kitaplar Trkiyeye getirtilir. 1937de Gazi Mustafa
Kemal Atatrk bir fkir edinmek zere bu 5 cildi 8 gn iinde Trkeye evirtmi, fakat eseri okuduktan
sonra bu konu ile fazla ilgilenmemitir
54
.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk, okumu olduu kitaplarn tamam zerinde notlar alm, baz yerlerin
altlarn izmitir. Bu, onun yazarla ayn grte olduunu gstermez. Bu sebeple, gerek ve belgeler
ortadayken bilim dayana olmayan Mu Ktas teorisi ile Gazi Mustafa Kemal Atatrk birletirmek
kabul edilemez.
54 Dilaar, A., a.g.e., 7.s
Resim 11: Colonel James Churchwarda gre
Mu ktasndan kalan mukaddes semboller
Mayalar hakknda yaplan tanmlar umumiyetle matematik alanndaki bulular, astronomi alann-
daki gzlemleri ve doruya ok yakn hesaplamalar, gizemli din ve ayinleri, grkemli, zgn sanat ve
mimarileri, ilgin yaz ve takvimleriyle, dnyann en ilgi gren uygarlklarndan biridir eklindedir.
Bu ve benzeri ifadelerin dnda, daha ok Mayalardan kalma yerleim birimlerindeki gsterili ibadet
meknlaryla
55
da anlagelmilerdir.
Mayalar hakknda yazanlar, ounlukla onlar gizemli gstermeye almaktadrlar. Bu yzden Maya-
larn gkbilimi almalarna bal, takvim ve gzetleme kuleleri de deta baka dnyadan gelen yaratk-
larca yaplm veya onlar tarafndan retilmitir.
Trkiyede de Mayalar hakkndaki bilgiler, daha ok Tahsin Mayatepekin raporlar dorultusunda
renilen bilgilerden teye geememitir. Maya takvimi ile kyamet teorileri bir araya getirilmi, Colonel
James Churchward ve onun ileri srd Mu Ktas teorisi ile birlikte anlan Mayalar, daima bir sis perdesi
ardnda gsterilmitir.
Mayalar, tarihten kaybolup gitmi bir millet deildir. Bugn yaklak sekiz milyonu gekin nfuslar
bulunan, gemileri M.. neredeyse on bin olarak bahsedilen bu milletin tantmlarnda, ou zaman yan-
l bilgiler verilmekte ve onlara hakszlklar yaplmaktadr.
Mayalarla lgili Yanl Bilgilendirmeler: Kimdi bu insanlar? Nereden gelmilerdi ve amza hangi
mesajlar brakmlard? gibi cmlelerle balayan, Mayalar hakknda muhtelif yaynlarda, kitap, dergi ve
zellikle bilgi anda verilen bilgilerde ounlukla Mayalar, yanl ve kt anmsanacak bir kavim gibi
gsterilmektedir. Aada benzeri hkmler ifade eden cmleleri verip, onlarn dorularn anlatmaya a-
lacaz.
Maya dili, Meksikada, Yucatan Yarm Adas ve Campeche eyaletinde konuulan tek heceli dildir.
Maya dili hakknda sylenen bu sz, tamamen yanltr. Maya dili, tek heceli bir dil deil, aksine
sondan eklemeli bir dildir
56
.
inanlmaz byklkteki piramitleri Amerikann ortasna ina eden ve sonra birdenbire terk
edip kaybolan uygarlk. Gelitirdikleri takvim, piramit basamaklarna gre ayarlanmtr. Piramitte 4
merdiven ve her merdivende 91 basamak bulunur. En tepedeki platformla birlikte bu basamaklar 365
adettir.
Bu bilgi de tamamen yanltr. Bir defa Mayalardan kalma muhtelif blgelerde ok sayda yap bulun-
maktadr. Daha ok ibadet mekanlar olarak yaplm olan binalar, piramit olarak adlandrlmaktadr. An-
55 Bu ibadet mekanlar piramit adyla yaygn olarak bilinmektedir. Bu yaplar Msr piramitlerine benzetilmekte ve bir bilinmezlik yk-
lenmektedir.
56 Geni bilgi iin bkz. Maya Dilinin Grameri blm.
23
MAYALAR
24
Mayalar ve Trklk
cak, ibadet mekan dnda kullanlan benzeri yaplar da bulunmaktadr. Meksika, Belize ve Guatemalada
bulunan antik ehirlerin tamamnda bulundum ve bu binalarn hepsine ktm. Mimari olarak birbirine
benzeyen yaplar olmakla beraber, hepsinin merdiven says farkldr. Yaplarn tamam takvime gre
yaplm, 365 basamakldr ifadesi ise tamamen yanl ve yaktrmadr.
Mayalar, kurduklar kentleri piramitler, saraylar ve gzel heykellerle sslemilerdir. Ne var ki,
yalnzca dinsel trenler iin ynetim merkezleri olarak kullanlan bu kentlerde kimse yaamazd. Maya-
lar, bu grkemli kentlerin evresindeki iftliklerde yaar, yreye zg rnler olan msr, fasulye, biber
ve domates yetitirirlerdi.
Bizzat giderek grdmz btn antik Maya yerleim yerlerinde, bu ifadenin tam tersi bir grnt
vardr. Maya ehirleri yalnz trenler iin gidilen yerler deil, bizatihi hayatn srd yerlerdir. ehirlerin
nerdeyse tamamnda ynetim ve ibadet binalarnn dnda insanlarn gnlk hayatlarn srdrdkleri ev-
ler bulunmaktadr. ehirlerde, hastane binalar, astronomi merkezleri, su gletleri, tuz rezervleri, yiyecek
depolar bulunmaktadr. Tarm ve hayvanclk alanlar ise tabii ki ehir dnda olacaktr.
Maya antik ehirlerinin en k olan Tulumun bile ehir yarap 10 kmdir. Kald ki Tulum ehri,
ayn zamanda bir liman ehridir. Maya antik ehirlerinden Tikalin sadece merkez binalarnn bulunduu
saha, 2 km yar apndadr. yalnzca dinsel trenler iin ynetim merkezleri olarak kullanlan bu kent-
lerde kimse yaamazd ifadesi tamamen yanltr.
Uzmanlar, yllarca Mayalarn barsever bir halk olduuna inanmlarsa da, son yllarda elde edi-
len bilgiler, Mayalarn sava bir halk olduunu, sava tutsaklarn ikenceyle ldrdklerini, dinsel
trenlerde de ok kan dktklerini ortaya koymutur.
spanyollar, Mayalarn yaad topraklar, 16. yzyln ilk yarsnda istila ettiler. Mayalar, tpk
Aztekler gibi kendilerini savunamadlar. ou ldrld, kalanlar da tutsak edildi.
Yukarda birbirini tekzip eden iki ifade bulunmaktadr. Mayalar, insan kurban eden, ikenceci bir
kavim gibi tanmlayan Bu garip uygarlk, M.S. 300lerde, dnyann en gelimi uygarlyd ama dn-
yann gnein evresinde 365 gnde dndn bile bilen Mayalar, tarihin en kanl kasaplarydlar ve
yemeklerini dahi yarm brakarak birden yok oldular.
Mayalar, spordan dine kadar her konuda ikence ve kurban trenleri dzenliyorlard. gibi cmle-
leri de grmek mmkndr.
Mayalar hakknda yanl bilgi ve ynlendirmelerden biri de bu grtr. Mayalarn bilgi derecesi kar-
snda hayrete denler, onlar anlayamayanlar, hemen ilkellii ve katillii yaptrmaktadrlar. Mayalar
tarihin en kanl kasaplar olsayd, onlar yok eden asl kasaplara kar savunmasz kalamazlard. Bugn
yok olanlar Mayalar deil, oray igal eden bata spanyollar olmak zere Avrupann istilaclar olurdu.
Yemeklerini dahi yarm brakarak kayboldular cmlesi ise Maya inan sistemini anlayamayan bir d-
nce tarzdr. Arkeolojik buluntularda zellikle mezarlardaki anak-mlek ve ierisindeki gda madde-
lerinden dolay bu kanaate varanlar, Mayalarn br dnya inann anlayamamlardr.
Guetamala ormanlarnda, kan krmzs rengindeki piramidin nnde, byk bir kalabalk, saat-
lerdir ayakta bekliyordu.
Guetamaladaki btn Maya antik ehirlerinde bulundum, hi birinde kan krmzs renginde piramit
yoktur.
te bu sorular; 1773te u mehur ehir Palanquenin (Maya Dilindeki ismi Naschan olabilir)
kalntlar bulununcaya kadar; yazarlarn, kaiferin, bilim adamlarnn iki yzyl boyunca kafa yor-
duklar sorulardan sadece birkayd.
18. yzyl sonlarnda Antonio del Rionun, Palanquede yapm olduu n kazlarn sonularn 1822de
Londrada yaymlamasndan sonra ilim lemince tannan bu antik Maya ehri, Klasik Sonras Dnemin
en nemli merkezlerindendir. M.S. 600-900 yllar arasnda, iinde hayat srdrlen Palanquenin eski ad
Lakamhadr.
Yaamsal gereler haricinde pek fazla kiisel mala sahip deillerdi. Msr ve dier mahsulleri yeti-
tirmek iin basit tarm aralar kullanrlar, bununla beraber topran verimliliini salamak amacyla,
tuhaf ve ac verici majik ayinler dzenlenmesi gerektiine inanrlard.
ehir ii ve evresinde evleri bulunan Mayalarn, altn ilemeciliinde mahir olduklar bilinmektedir.
Olduka gelimi ss, tak ve seramik sanatna sahip olan Mayalar iin kiisel mala sahip deillerdi,
demek tamamen yanltr. Kald ki, ac veren ayinlerin yapld hususunda yazl ve szl kaynaklarnda
hibir kayt bulunmamaktadr. Yalnz birka treni resmeden duvar resimlerinden hareketle bu sonuca
varmak da doru deildir.
Maya Kronolojisine gre, yaadmz 5. a M.. 12 Austos 3114 tarihinde balar ve M.S. 22
Aralk 2012 tarihinde biter. Mayalar, 2012de dnyann katastrofk (ar hasarl) depremlerle karla-
arak, byk bir Tufana sahne olacana inanrlar.
Maya takviminde bahsedilen tarih, yeni hesap ylnn balangcdr. Nasl Miladi takvime gre her
yln banda yeni bir yla balanlyor, yine ayn 12 Hayvanl Trk Takviminde, 12 ylda yeni bir yla ba-
lanlyorsa, Maya takviminde de bu yeni hesap ylnn balamas demektir. Ne kyamet tasvir edilir, ne de
deprem ve tufanlarn olaca hususunda kehanetler yoktur. Bu inan tamamen uydurmadr.
Mayalar kimdi? nanlmaz byklkteki piramitleri Amerikann ortasna ina eden ve sonra bir-
denbire terk edip kaybolan bu insanlar kimlerdi? Neden o garip dinsel kurallara inanyorlard? v.b. gibi
sorular, bugne kadar saysz bilim adamnn zihnini kurcalad.
Kendi inanlarndan baka inana sayg gstermeyen Katolik zihniyetin anlay olarak karmza
kan bu szlerde de yine Mayalara hakszlk yapld grlmektedir.
Mayalar, kendi dinlerine ok sk bal olan bir toplumdu. Srlarla dolu dinleri, dtan bakta hi-
bir ey anlalamayacak kadar ifreliydi. Ona ancak inisiye olanlar nfuz edebilmekteydi. Dinlerindeki
srlar, mitolojik anlatmlarnda st rtl bir ekilde dile getirilmi durumdayd. Ama mitolojilerinde-
ki sembolik anlatm slubu da zlemeden, bu bilgilere ulamak, hibir zaman mmkn olamamtr.
Mayalar, kelimenin tam anlamyla gizemli bir toplumdu...
bazlar gnmze dek gelen devasa piramitler ina ettiler; krallarnn onuruna dikilitalar, stel-
ler diktiler. nce maara girilerinde yakardlar tanrlarna. Ardndan, yeraltnn karanlk derinlikle-
rinde tanrlar iin insan kurban ettiler...
Maya inan sistemi tek tanrl olup, Tanr ile halk arasnda iletiim kuran aman bulunmaktadr. Yunan
ve benzeri baka inan sistemlerinde olduu gibi Tanrlar yoktur. Tek Tanr inanna sahip olan Mayalarn
dini, ayn eski Trk dini olan Tanr dinine benzer ibadetleri de iermektedir. Yln belirli zamanlarnda bir
araya gelip Tanrya dua edip sunaklar verme ve kurbanlar kesme, bir ibadet trdr. nsan hibir zaman
kurban edilmez. Bu ve benzeri sylemlerin amac, haklarnda fazla bilgi bulunmayan Mayalar gizemli
gsterip, kendi hayallerinde ilkel bir topluluk tasviri izmektir.
Mayalarn Amerika ktasnda Kolomb ncesi dnemin en karmak yaz sistemini gelitirmi olma-
larna karn, ta dndaki nesnelere yazlm rneklerden bize ulaanlar birka paradan oluuyor.
Yaz, nce fkir (ideogram) yazs, sonra resim (piktogram) yazs ve hece yazs ile hiyeroglif (resim
ve fkir yazs karm), yar hece ve alfabe srecinde geliim gsterir. Maya yazs, hiyeroglif srecinde
donmutur. Sadece talara yazlmam, aa kabuklarndan elde edilmi bir eit kada da yazlmtr.
Ancak, istilac spanyollarn Katolik Papazlar, bunlarn binlercesini yakarak imha etmilerdir
57
.
57 Byle metinlerden biri bugnk Guatemalada konuulan Kiche diliyle 16. yzyl ortalarnda yazya dklm bir Maya yaratl ef-
sanesinin yer ald Popol Vuh tu (Kurul Kitab). Bu kitaptaki ykler, gemite szl anlatmla ve belki de yok edilmi hiyeroglif
metinlerden biri araclyla sonraki kuaklara aktarlm olmalyd.
Popol Vuh, uzun yllar gizli tutuldu. Chichicastenangoda (Guatemala) Peder Francisco Ximnez 1702de metni buldu ve eref saatine
denk gelmesi nedeniyle yakma yoluna gitmedi. Bunu yakmak yerine, bir kopyasn kard ve spanyolca evirisini kaleme ald. zgn
Kie metni, gnmzde hl kayp; ama rahibin kard kopya ve hazrlad eviri, Chicagodaki Newberry Ktphanesinde bulu-
nuyor.
25
Mayalar
26
nceleri komu halk olarak yaadklar, sonralar zaman zaman karlkl ynetimlere sahip olduk-
lar Aztekler (Nahuatl) tarafndan Maya olarak adlandrlan halklar topluluu; kendilerini Kie, l
gibi boy adlaryla adlandrmaktadrlar. Aztek dilinde hesap anlamna gelen Maya sz, zamanla ortak
uygarl ve inan sistemleri olan, rk zellikleri birbirine benzeyen bu halklar topluluunun st kimlii
olmutur.
Yzyllardr olagelen kltr etkilenmesinden sonra Orta Amerikada Mayalarn torunlar, yeni bir kl-
tr yaratarak hayatlarn srdrmektedirler. Orta Amerikada yaayan Mayalarn torunlar, imdi sadece ge-
len ziyaretilerin hatra fotorafar ekmeleri iin, efsanelerinde geen kahramanlarn, doad unsurlarn
temsili giyimlerini kuanmaktadrlar.
Mayalar hakknda yaplan almalarda, muhtelif dnemleri esas alm kronolojik tarihlendirmeler
bulunmaktadr. Bunlardan bir ksm, M.. 18.000-13.000 buzul devri sonras Berringden geilerle bala-
yp, Maya takviminin balangc olan 4 Ahau 8 Cumku M.. 3114 e kadar sren dnemi, ilk dnem ola-
rak kabul ederler. Kabul edilen ilk dnemden sann doumuna kadar olan devreyi ikinci, klasik dnem
sonundan M.S. 900e kadar olan dnemi ise nc devre olarak kabul ederler.
Baz almalarda ise M.. 3.000 ylna kadar giderler ve arkaik, erken klasik ncesi, erken kla-
sik, klasik, klasik sonras eklinde bir tarihlendirme yaparlar.
Yaplan tarihlendirmelerin tamamnda ise Mayalarn kendi takvimlerinde belirttikleri M.. 3.000 civa-
r, kronolojik dnemin balangc gsterilir. M.. 3000-400 kurulu, bundan M.S. 900e kadar olan sre
ise Maya kltrnn ykselmeye balayp zirveye kt dnemler olarak ele alnr. M.S. 900den, span-
yol igalinin balangc saylan 1526ya kadar olan dnem ise Mayalarn deta tarihte seslerinin kmad
bir sre olarak alglanr. 1526dan sonra ise Mayalarn kendi topraklarnda kltrlerinin yok ediliini
grmeleri, soykrmna uramalar ve esaret dnemleri balar. Bu dnem, gnmze kadar gelmektedir.
Biz Mayalarn tarihlendirilme dnemlerinin aadaki ekilde olmas gerektiini dnyoruz:
n Maya Dnemi (M.. 10.000-3.000): Bu dnemle ilgili daha ok genel insanlk tarihi ve yeni
ktada hayatn balamas konularnda yaplan aratrmalar bize fkir vermektedir. Eer, insanln douu
Anakara olarak kabul edilen Asya ise, yeni ktaya buradan glerin olmas lazm geldii dnlmektedir.
Bu da geilerin zellikle Berring boaz merkezli olduu ynndedir. Yer bilimcilerin bir ksm, ilk gei-
lerin, buzul dnemi olan M.. 40.000-30.000de baladn, bir ksm ise buzul dneminin bittii (M..
18.000-13.000) srete baladn ifade etmektedirler.
Mayalarn hiyerogliferle M.. 400de eserler braktklarn dikkate aldmzda, yaznn gelime sre-
ci bize k tutar. Mayalarn kullandklar hiyeroglif yazsnn, ideogram (fkir yazs) ve piktogram (resim
yazs) srelerini aarak kullanlr hale gelmi olmas, bu yaznn, balangcn, bulunduu dnemden en
az 3.000 yl ncesine gtrmektedir. M.. 400de hiyeroglif yazyla verilen eserlerin konu, ifade, kelime
MAYA TARH ve
CORAFYASI
hazinesi gibi unsurlarn dikkate aldmzda edebi bir dil olduu dnlebilir. Soyut kavramlar, zt an-
lamlar, e anlamlar v.b. edeb dilin gstergeleri, bir kkten tretilmi kelimelerin kullanld bu eserlerde
grlmektedir. Bu da, eer M.. 400de edebi bir dil, gelimi bir yaz ile kullanlyorsa, bu dilin gelime
srecinin balangcnn, bulunduu tarihten en az 10.000 yl ncesini iaret etmektedir.
Bu yoldan hareketle ancak Maya efsane ve inanlarnda az ok bilgi sahibi olabileceimiz bu dne-
min n Maya Dnemi olarak adlandrlmas gerektiini dnyoruz.
Eski Maya Dnemi (M.. 3.000-400): Mayalarla ilgili tarihlendirmelerde bu dnem; Arkaik, Erken
Klasik, Orta Klasik sreler olarak da adlandrlmaktadr. Bir milletin tarihinin belirlenmesinde, zellik-
le kendi dilinde verilmi eserler ya da onlar hakknda komu milletlerin verdikleri bilgilerden yararlanlr.
Burada dorudan Mayalarn kendi yaz ve dilleriyle verdikleri eserlerin banda, kendi tarihi srelerini de
gsteren Maya takvimi gelmektedir. Maya takviminde tarihin balangc ve ilk dnem olarak 4 Ahau 8
Cumku M.. 3114 esas alnr. M.. 3.000-1.800 aras sosyolog ve arkeologlarca avclk, toplayclk, ba-
lklk sreci olarak gsterilmektedir
58
. Bu dneme ait bugn Belize snrlarnda bulunan Chantuto arkaik
buluntular da vardr
59
. M.. 1500e gelindiinde, btn kaytlarda Mayalarn ziraatla megul olduklarn,
Mayalar, kylerde ilkel tarm yntemleriyle msr, fasulye ve kabak yetitiriyordu gibi ifadelerden anlyo-
ruz. M.. 1.800-1.000 arasnda Maya kltrnn Pasifk kysnda younluk kazand, yaplan arkeolojik
kazlardan kan eserlerden anlalmaktadr. Bu sre ayn zamanda, Mayalarn daha ok Pasifk kysnda,
kk yerleim merkezleri olarak, her biri mstakil ynetimler eklinde, dier bir deyile ayr ayr yerleik
boylar olarak yaadklar dnemdir.
M.. 1000- 400 arasnda yine arkeolojik buluntularn nda Mayalarn, Pasifk kylar dnda da-
lk blgelerle, orta ve kuzey blgelerine yayldklar, buralarda yine mstakil boylar halinde yaadklar
anlalmaktadr.
Klasik Maya Medeniyetinin Kurulu Dnemi (M.. 400-M.S. 250): Bu sre, ayn zamanda Maya-
larn kurduklar Tikal, Hunantuni, Karakol, Altun Ha gibi byk ehir ynetimlerinin, dier ehir yne-
timlerine hakim olmak iin yaptklar savalar dnemini de kapsar. Bu dnem, Klasik Maya Medeniyetinin
temellerinin atld, matematik, gkbilim, tp gibi mspet bilimler yannda, inan sisteminin olgunlat,
efsanelerin birer rumuz olarak alglanp, edebi eserler halinde halka sunulduu dnemdir.
Kurulan ehirlerin su, tuz, gda kaynaklar gz nnde tutuluyor, su gletlerinden ehre kanallarla ime
suyu verilmeye balanlyordu. ehir ynetimleri kendi trelerince ynetiliyor; ynetici snf ile halk ara-
sndaki karlkl grevler belirleniyordu. Din ileri, Tanr ile halk arasnda arac olan amanlar tarafndan
belirleniyor, ehir savunmas ya da dier ehirlere hakim olmak iin yaplacak savalarda askeri snf olu-
uyordu.
Bugn Yukatan, Peten ve Belizedeki en nemli Maya antik ehirleri olarak bilinen, gkbilim a-
lmalar iin gzlem evlerinin yapld yerleim birimlerinin kurulu yllar da, bu sre ierisinde yer
almaktadr.
Klasik Maya Medeniyetinin Gelime Dnemi (M.S. 250- 800): Maya Uygarlnn en parlak dne-
minin balamas ve Maya Uygarlnn ykseli dnemi olarak bilinen bu dnemde, ehirleme ve mima-
rinin en gzel rnekleri verilir. Bu dnem, Mayalarn blgede en geni snrlarna da ulat, gkbilimiyle
ilgili almalarn zirveye kt dnemdir. Mayalarn, Teotihuacan, Olmek, Tzakol ve Esperanza gibi
blgedeki dier kltrlerin de tesirinde bulunduu, daha dorusu bu kltrlerle karlkl bilgi ve kltr
alveriinin en yksek seviyeye kt dnem olarak da bilinen bu srete, kk yerleim birimleri,
byk ehir ynetimlerinin idaresi altna girer.
58 Coe, Michael D., Mayalar , Arkada Yaynlar, Ankara, 2002 (eviri:Meltem zdemir), 10. s.
59 Coe, Michael D., a.g.e., 10. s
27
Maya Tarih ve Corafyas
28
Mayalar ve Trklk
Kk yerleim birimlerinde farkl adlarla bilinen boylar, Klasik dnemde birleerek Maya st kim-
lii altnda, byk yerleim birimlerinin adlaryla anlmaya balarlar. Tikal, Karakol, Altun Ha ve Koban,
Klasik Maya dneminin zirvede olan ehir ynetimleridir.
Klasik Maya Medeniyetinin k Dnemi (M.S. 800-950): Ge ve Son Klasik dnem olarak
da adlandrlan bu dnem, Mayalarn mehur Bonampak antik ehrine renkli duvar resimlerinin yapld
yllardr. Yine Maya kltrnn zirvesi olarak gsterilen Chichenitzsa antik ehrinin tamamland ve
gkbilim merkezinin almalarnn en verimli olduu zamandr. Ancak, ehir ynetimlerinin hakimiyet
uruna birbirleriyle yaptklar amansz savalar da bu dnemde younluk kazanr. Blgede Putunlar bata
olmak zere baka kltrler yava yava ykselmekte, Mayalar bu ykselilerden olumsuz olarak etkilen-
mektedirler. Mayalar, savalar ve yoksulluk nedeniyle evlerini brakp, daha kuzeye, Yukatan yarmada-
sna g etmeye balarlar.
Baka Medeniyetlerin Ynetiminde Olduu Dnem (M.S. 950-1526): Bu dnemde Yuctanda
Maya kltrnn zirvede olduu yllarda, baka ehirleri de ynetimi altna toplam olan, dier bir deyile
Maya bakenti saylan Chichenitzsa, Nauatl dilini konuan Tolteklerin hakimiyeti altna girer. iimeklerle
akraba olduklar baz kaytlarda geen Toltekler, M.S. 900de Tulaya yerlemilerdir. Quetzalcoatl (Tyl
Ylan) unvann tayan Topiltzin, Tolteklerin lideriydi
60
. Bu dnem Klasik Maya uygarlnn resmen sona
ermesi demekti. Ancak, Chichenitzsa, Toltek ve Maya kkenli melez bir din ve toplumun da olutuu ehir
olmutu. Ynetim Tolteklerin elindeydi ancak, ynetilen halkn nfus younluu, Maya kkenliydi.
Daha ok tccar olarak bilinen Aztekler, 1325te, tarihleri boyunca, balca merkezleri olan Tenochtitlan
(bugnk Meksikocity) kurdular.
Bu arada, 900n balarnda Kzl Erik adyla anlan Vikinglerin nderi, Grnland kefeder. Daha
sonralar Leif Eriksson, ilk Hrstiyan Vikingli olarak Kuzey Amerikaya kar. 1100 balarnda nkalar,
Cuzra Vadisine gelirler. 1200de Sinchi Roca, Peruda nka mparatorluunu kurmutur.
1519da yklan Aztek mparatorluu, 1325te bakentleri Tenochtitlan kurmadan nce, 1200n ba-
nda Toltekleri ykarlar. Dolaysyla Toltek ynetimi altnda bulunan Mayalar da, Azteklerin ynetimi
altna girer. Maya yerleim birimleri, birbirinden bamsz olmas sebebiyle Toltek ve Aztek ynetimine
girmeden 1500n balarna kadar Tulum ehri gibi mstakil olarak da yaayagelmilerdir.
Bu arada Avrupa ktas ve ngiltereden yeni ktay keif almalar da balamtr. 1492-1504te
Kristof Kolomb, Yeni Ktaya geziler yapar. 1497de tccar ve denizci Amerigo Vespucci, Kuzey Ame-
rika Ktasna ular. Nihayet, 1498de Kolombun Yeni Dnyaya yapt 3. sefer srasnda, bugnk
Venezuelladaki Orinoco Irma aznda karaya kmasyla, Ktann Avrupallarca istilas balar.
spanyol gali (1526): 1400l yllara gelindiinde Maya uygarlnn nemli bir blm varln
srdrmekteydi ve Mayapn kenti, Yucatnn bakenti ilan edilmiti. 1441 ylnda bakentte kan bir
ayaklanmadan sonra bu ehir de, halk tarafndan boaltld. Buna ramen 1500l yllarn ortalarna kadar
baz Maya ehirleri, hayatlarn srdrmeye devam ettiler.
16. yzyln ilk eyreinde Yucatna yerlemeye balayan spanyollarla birlikte, ktada daha nce
hi grlmemi bulac hastalklar da Mayalar arasnda yaylmaya balard. Yzyllk bir sre iinde
Orta Amerikann yerli nfusunun yzde 90, kzamk ve grip gibi hastalklarn yaylmas nedeniyle yok
olacaktr.
lk kez 1517de Hernandez de Cordoba, Maya topraklarna gelir. Ancak Cordoba, girdii savata,
Champotonun Maya savalar tarafndan, vcudumda alan yaralar sebebiyle can verir. Akabinde,
1518de Grijalvann keif heyeti gelir, onu 1519da Hernan Cortes izler.
60 Coe, Michael D., a.g.e., 167. s
1526-28 yllarnda Francisco de Montejo, spanya Krallnn verdii Adelantado unvanyla gelir.
Bu geli, spanyollarca Maya topraklarnn resmi igalinin balangc olur
61
. spanyollar, igal ettikleri
Maya topraklarnda, merkezde Katolik kilisesi ve evresinde, Hristiyanl kabul eden yerli halklara ver-
dikleri dkkanlardan oluan, btn yollarn merkeze kt, zgara model dedikleri ehirleri ina etmeye
balarlar. Bu yerler, dadan ehirlere g ettirilen direnii halkn kontrolne ynelik planla yaplmtr.
spanyollar, ilk kez 1542de Merida ehrini ina ederler.
Ancak, Mayalarn direnilerini bir trl durduramayan spanyollar, gittike zalimleirler. Yz binlerce
yerli ahali, acmasz spanyollarn soykrmna maruz kalr.
Buna ramen Mayalarn direnii, yllarca srer. Bu direni, bazen pasif olmakla birlikte bazen gerilla
savalar olarak devam eder.
1712 ylnda Chiapas blgesinde yaayan Mayalar, Meksika hkmetine kar ayaklanrlar. Bu direni
bugn Zapatistler nderliinde halen devam etmektedir.
1720li yllarda ise spanya krall, Maya halkn kleletirmeye ve Hristiyanlatrmaya balar.
Meksikann spanyadan bamszlk kazanmasndan bir sre sonra Yucatnda isyan hareketi tekrar yk-
selir. Klelik koullarna bakaldran yerlilerin isyan, bu sefer bastrlamaz ve Mayalar, lkelerinin byk
blmn yeniden ele geirirler. Bu olay, tarihte Kastlar Sava olarak da bilinir.
16.yzyln ilk yarsndan itibaren balayan spanyol istilas srasnda birok Maya insan, dini
inanlarndan uzaklatrlmlardr. Kabartmalar yklm, dini inanlarna ait olan her ey misyonerler
tarafndan harap edilmitir. Yeni koloniler kurmak iin kle gibi altrlrlar. 400 yl boyunca spanyollar
tarafndan ezildikten sonra bu kez Meksikallar tarafndan igale urarlar. Bugn eski Maya lkesi snrlar
zerinde bata Meksika ve Guatemala devletleri olmak zere, Belize, Honduras ve El Salvador devletleri
kuruludur.
Mayalarn direnileri, Meksika ve Guatemala merkezli olarak gnmze kadar gelmitir.
Bugnk Mayalar ve Maya Corafyas: Bugnk Mayalarn nfuslar hakknda hkmetlerce
verilen bilgiler net olmamakla birlikte, yaklak olarak Guatemalada 7.000.000, Meksikada 800.000,
Hondurasta 5.000, El Salvadorda 3.000 ve Belizede 1.000 civarnda Maya olarak adlandrlan yerli
ahali yaamaktadr. Bunlar, konutuklar dil ve yaadklar blgelere gre adlar almaktadr. Genel olarak
aadaki tasnif kabul grmektedir:
1. Yucatanlar (Yukatekler): Meksikann Yucatan yarmadas ile Belizenin Kuzeyi, Guatemalann
kuzeydou kesimlerinde.
2. Lakandonlar: Meksikann Gneyinde, Usumacinta Irma ile Guatemala snr arasndaki
Bonampakta.
3. Kieler (Keiler, Pokomamlar, Ustanpekler, Kakikeller, Tsutuhiller, Sahapultekler): Guatemalann
dou ve orta kesimlerindeki dalk blgede.
4. Mamlar (Mamlar, Tekolar, Aguakatekler ve ksiller): Guatemalann batsndaki dalk blgede.
5. Kanhoballar (Motozintlekler, Tuzantekler, Hakaltekler, Akatekler, Toholaballar ve uhlar):
Guatemalann Huehuetenango ve Meksikann buraya bitiik yerleimlerinde.
6. Tsotsiller / Tseltallar: Meksikann Gneyindeki Chiapas (Tuhlagutti)ta.
7. ollar: Chiapasn kuzeyi ile Tabascoda.
8. ortiler: Guatemalann dou ucunda.
9. Huastekler: Meksikann Veracruz ehrinde ve San Luis Potoside.
61 Coe, Michael D., a.g.e., 190. s
29
Maya Tarih ve Corafyas
30
Mayalar ve Trklk
Gnmzde birok Maya ailesi, bir zamanlar atalarnn yapm olduu gibi tarmla uramakta ve
ehir pazarlarnda rn alp satmaktadr. Kimisi de dokuma, resim ve aa ilemecilii gibi geleneksel
el sanatlarn yaatmaktadr. Gnmz Mayalar, eski inan ve detlerin ounu koruyup, Katolikliin
eleriyle birletirmilerdir. Eski inanlarnn gerei olarak yln deiik dnemlerinde, zellikle dalk
blgelerde yaayanlar, amanlarnn nderliinde anma gnleri yapmaktadrlar.
Maya Tipleri: Mayalarn eski eserlerinde izilen tipleri, bugn yaadklar blgede grmek mmkn-
dr. Maya eserlerinde; Olmek, Aztek ve Maya tiplerinin farklar grlmektedir.
Resim 12:
1. Mavi renkli blge,
Tarahumara
yerlilerinin yaad
corafya
2. Efatun renkli olan
blge, Nahuatl
yerlilerinin yaad
corafya
3. Krmz renkli olan
blge, Mayalarn
yaad corafya
Resim 13:Solda Merida Mzesinde, sada ise Guatemala Mzesinde Olmek eseri olarak gsterilen bstler
31
Maya Tarih ve Corafyas
Resim 14: Olmeklerin devam olan Meridada, Mays 2005te fotorafarn ektiimiz iki ayr kii.
Bunlarn tarih Olmek heykelinde tasvir edilen tiplere benzerlii dikkat ekicidir
Resim 15: Mayalara ait muhtelif antik ehirlerden kan Aztek tipi bstler
Resim 16: Mays 2005te Tulum, Merida ve Bonampakta fotorafarn ektiimiz ayr kiinin resmi.
Bu tiplerin, tarih Aztek bstleriyle benzerlikleri dikkat ekmektedir
32
Mayalar ve Trklk
Mayalar oluturan farkl etnik yaplarn deta gstergesi olan tarih bst ve heykellerdeki tiplerden
biri de, yukarda rneklerini verdiklerimizdir.
Bunlarn da tarih bst ve heykellerde, Maya ynetici snfna ait olan tiplerle benzerlikleri aka
grlmektedir.
Gemite Olmek, Aztek ve Maya katmanlarnn yaam olduklar corafyada, bugn ayn halklarn
torunlarnn Meksikal, Belizeli ya da Guatemalal kimlikleriyle yaadklar grlmektedir.
Hem Mayalarn tarih bilgilerinden hem de arkaik buluntularndan, blgede yaayan halklarn tek bir
etnik yapdan olumad, farkl etnik yaplarn bir arada gelitirdikleri kltr birliini oluturduklar an-
lalmaktadr.
Resim 17: Olmek ve Aztek tiplerinden iki farkl rnek.
Badem gz, ene ve dudak yaplar ile kk elmack kemikleri
Resim 18: Tulum ve Meridada, Mays 2005te fotorafarn ektiimiz yerli ahaliden iki kii
Maya uygarl, zellikle astronomi, mimarlk, matematik, heykel ve hiyeroglif yaz gibi birok alan-
da ilerlemilerdi. ok karmak bir takvim sistemleri vardr. El sanatlarnda da ileriydiler, gzel boyal
mlekler ve pamuklu dokumalar yaptlar.
Takvim Sistemi: Mayalarn takvim sistemi dikkat ekicidir. Gnei esas alan bu sistemde de esas al-
nan iki ayr takvimden yararlanmlard. Bunlarn ilki, kutsal takvim olarak bilinen ve 20er gnlk 13
aydan oluan Tzolkin (Gn Saym) denen dngdr.
Bu dng, 13 rakam ve 20 ismin oluturduu sistemi ierir ve 260 gnlk srecin biti gn 13
Ahaudur. Haab adn tayan bir ikinci takvim, bugn bizim kullandmz gne takviminin ok benze-
ridir ve yine 20er gnlk 18 aydan oluur. Uinal olarak adlandrlan bu 20 gnlk aylarn toplam 360
gn yapar ve Maya zaman lmnde buna tun ad verilir. Normal gne yl iin gerekli olan 5 artk gn,
5 tanrnn adyla tuna eklenir Her iki dngnn gn saylar ancak 52 gne yl sonra eitlenir. Tzolkin ile
Haabn bitileri ayn gne denk gelir, yani Tzolkine gre 13 Ahau gnnde, Haab da sona ermitir.
33
Resim 19: Meksika Milli Antropoloji Mzesinde bulunan solda 20 gnn adnn, sa da ise 13 ayn adnn yazl bulunduu
Maya takvim sistemini anlatan kodeksler
MAYALARDA BLM
34
Mayalar ve Trklk
Gne esasna dayal takvimlerden biri
de Aztek takvimidir. Baz kaynaklarda Az-
tek takviminin Maya takvimiyle kartrld-
grlmektedir. 17 Aralk 1760ta Mexico
Citynin meydan olan Zocalodan karlan,
VI. Aztek hanedannn hkm srd 1479
ylnda yaplm ve Azteklerin ba tanrs
Gnee adanm, 15. yzylda yaplm 25
ton arlnda, 3.7 metre apnda dev ta -
kartldnda, Aztek takvimi de bulundu.
Aztek Takviminde, Mayalarnkine ben-
zer olarak 1den 13e dek numaralandrlan
bir dngde tekrar eden 20 tane gn ad
vardr. Aztek Takvimi, 365 gnlk (20er
gnlk 18 ay, art 5 uursuz gn) bir gne
takvimi ile 260 gnlk (20er gnlk 13
devre) bir dinsel yldan oluuyor. Birbirine
kout giden bu iki yl dngs, 52 yllk
daha byk bir dngnn parasdr.
Resim 20: 52 yllk Takvim Dnmnn ileyi emas
62

12 Hayvanl Trk Takvimi, nasl Asya ve adalar halklarnda yaygnlam, her halk takvimdeki baz
yllara kendi inan sistemleri dorultusunda isimler vermise; burada da Maya esasl bir takvimin Aztek-
lere getiini dnmek mmkndr.
Resim 21: Bugn Meksika Milli Antropoloji Mzesinde bulunan Aztek takviminin nakedildii ta abide
63
62 Coe, Michael D., a.g.e., 61. s
63 17 Aralk 1760ta bir kaz esnasnda bulunan ant, nce Metropolitan Katedralinin Bat kulesinin duvarna monte edildi ve 1885 ylna
dek orada kald. Daha sonra Cumhurbakan Porfrio Diazn emriyle Ulusal Arkeoloji ve Tarih Mzesi tand.
12 hayvanl Trk Takvimi olarak bilinen takvimde, gnee dayal ve gne yl esasldr. Bu takvim,
gne esasna gre dzenlenmitir. Bir yl, dnyann gne etrafndaki hareketiyle, gnein on iki burcu
devrederken gei sresine denilmektedir. Gne takvimi 365 gn, 5 saat, 50 dakika, 47 saniyedir.
Maya, Aztek ve Trk takvimlerindeki gne esas ve ileyi mant arasnda benzerlikler bulunmas
da dikkat ekicidir.
Maya Gkbilimi: Bugn spanyollarn smkl bcek anlamna gelen Karakol olarak adlandrdk-
lar Maya antik ehirlerindeki kubbe eklindeki yaplar, aslnda birer gzlem eviydiler. Yaplan aratrma-
larda Mayalar, Vensn bir tam turunu; yani sabah yldz olarak gzden kaybolmasnn ardndan tekrar
sabah yldz olarak belirinceye kadar geen sreyi 584 gn olarak lmlerdir. Modern astronomik gz-
lemlere gre bu periyot, 583.92 gndr; yani Mayalar bu srete, iki saatten de az bir hatayla, son derece
hassas bir sonuca ulamlardr.
Bu yaplar ou kez drt ynden de ufku grecek biimde yksek ve dz alanlara kurulmutur. Hassas
hesaplarla, gzlem odasn evreleyen duvarlar rlm; bu duvarlarn zerinde yer alan pencereler, do-
rudan doruya ufukta belirecek spesifk yldzlara hizalanmtr. Yine Chichen Itza bata olmak zere ou
Maya kentinde, tam tepe noktasna kck bir deliin ald zenith gzleme odalar bulunmutur.
35
Mayalarda Bilim
Resim 22: Maya antik ehirlerinden Chichen Itzada bulunan gzlem evi ve kubbesinin yakn ekim resimleri
36
Mayalar ve Trklk
Mayalarn gzlem evleri,
biim ve grev asndan a-
rtc derecede Ulu Beyin
Semerkanttaki rasathane kaln-
tlar, Siirt Tillodaki Rasathane
binas ve Krehirdeki Cacabey
Medresesi rasat kubbesiyle ben-
zerlik gstermektedir.
Bu gzlem evinin kubbe
zerindeki pencereleri de Maya
gzlem evlerinin sralanndaki
esasa dayanmaktadr.
Cacabey Nureddin tarafndan
Krehirde yaplm medrese-
nin gzlem evi olarak kullanlan
binann kubbe ksm da, yapl
asndan Maya gzlem evleri ile
ayn grevdedir
64
. Ancak, burada gzlem pencerelerin sralanmas esas yerine kubbenin tam altna gelen
havuzdaki suya gkyznn yansmas dikkate alnarak gzlemler yaplmaktayd.
Maya gzlem evlerinin bir benzeri de Semerkanttaki Ulu Bey gzlem evi kalntlardr. Mayalarn
gkbilim yntemleri ile Trkln gkbilim yntemleri arasnda bu benzerlik de dikkat ekicidir.
64 Deiik zamanlarda meydana gelen depremlerle medrese klliyesinin dier yaplar yklm, geriye sadece gzlem evi kalmtr. Bu-
gn cami olarak kullanlan binann kubbe altna gelen havuz ksm ise doldurulmutur.
Resim 23: Siirt Tilloda bulunan brahim Hakk Hazretlerinin hocas
Fakirullahn eitim verdii medresenin gzlemevi
Resim 24: Cacabey Medresesi
Mayalar, bilimde olduu kadar sanatta da olduka mkemmel eserler vermilerdir. Mayalarn mimari
zelliklerini, heykel ve bstlerden oluan Maya abidelerini, Maya altn ileme sanatn, Maya seramikle-
rini ve yazl eserleri hakkndaki rneklerle bunlar aklayan bilgileri, Albm blmnde ayr balklar
altnda verdik.
Maya mimarisinde zellikle Seluklu dnemi eserlerinde grlen yarm kemer duvar sslemeleri ile
benzerlikleri gstermek asndan aadaki rnekleri burada vermeyi uygun grdk.
37
Resim 25: Tulum ehrine 40 km mesafede bulunan Koba antik
Maya ehrinden ekilmi iki fotoraf. Trk mimarisinde bir ok
rneine rastladmz fl aya zerine, yarm kemer teknii
Resim 26: Uxmal antik Maya ehir kalntlarndan
avlu ve cmle giri kaps olarak yaplm, kemer
teknii kullanlarak i avlu ve binaya giri blmleri
MAYALARDA SANAT
38
Mayalar ve Trklk
Bu sslemelerin Orta Asyadan itibaren btn Trk yurtlarnda zellikle Karahanl, Seluklu ve Os-
manl eserlerinde kullanlageldii bilinmektedir. Bu bir tesadf benzerlik midir?
Resim 27: Kobadaki Maya binalarnn dndaki ta sslemelerde kullanlan motifere iki rnek
Resim 28: Uxmaldaki yaplarn d sslemelerine iki rnek
Maya Mavisi: Ge Klasik devrenin bir noktasnda ova Mayalar, parlak mavi bir boya maddesi bul-
dular. Jaina heykelciklerinde, fgrl ttslklerde ve Bonampaktaki duvar resimlerinde sk grlen bu
renk, nl Maya Mavisidir. Yaplan fzik ve kimya analizleri sonucunda, ivit (bitkilerden elde edilen
boya) ile zel bir tr kilin kartrlmas ve bu karmn stlmas sonucunda elde edildii anlalmtr.
65

65 Coe, Michael D., a.g.e., 146. s
39
Mayalarda Sanat
Resim 29: Bonampakta adgeen trenlere ait iki resim. Bu resimlerde zemin rengi olan ve Maya mavisi olarak
adlandrlan mavinin tm dnyaca bilinen Turkuaz ile ayn renk olduu aka grlmektedir
40
Mayalar ve Trklk
Maya Dokumas
66
:
Dokuma tezgh:
Anadoluda bu tezgha dokuma tezgh denir. amar (don, gmlek), pantolon (setre), aba cinsi
kaln kuma ile kilim, cicim tr yer dokumalar yaplr. Ancak dokuma elde deil, yerde yaplr. Bu i iin
aatan (sopa) yararlanlr. ounlukla gebe yaayanlarda grlr. Kolayca sklp kurulduu iin
kondu denir. tane aatan yapld iin genellikle atma, ayak ad da verilir. Bat Anadoluda dz-
gah, Gney Anadoluda, Toroslarda yaayan yrklerde tevni, tavn, Karadeniz Blgesinde dasdar , Kr-
ehir, Yozgat, orum, Tokat ve Sivas civarnda culfalk-culfallk diye bilinir. Yaplan dokuma da tezghn
ismiyle adlandrlr. Tokat, orum, Yozgat civarnda cicim denir. Anadoluda Gney Anadolu, Karadeniz,
Orta Anadolu ve Dou Anadolu Blgesinde, Anadolu dnda da Azerbaycan, Kazakistan, zbekistan,
Krgzistan ve Trkmenistan gibi Trk devletleriyle Orta Asya, ran, Irak ve Suriyede yaayan akraba
Trk topluluklarnda da grlr.
Dasdar tezgh, aatan faydalanlarak hazrlanr. tane aa, tepe noktasndan balanarak yere
aklr. Dokuma genellikle 24 tek iple yaplr. Dokunacak ipler baka bir yerde hazrlanr. Yere, karlkl
olarak yerletirilmi, aralarnda en az 10 m. mesafe bulunan iki kazk aklr. Kazklarn yanna birer kii
oturur. nc bir kii dokuma iin hazrlanm olan ipleri bu kazklar zerinde paralel veya apraz olarak
dolatrr. Kazklarn yannda oturanlar her ipi, tezgha yerletirirken ve sonrasnda kaymamas iin, kazk-
lara ayr ayr balar. Bu ie ddlama denir. Bu ilemin hepsine birden de tezgh hazrlama ad verilir.
66 Bu blmle ilgili aklamalar ve teknik bilgi, Prof. Dr. Bekir DENZ tarafndan verilmitir
Resim 30: Kuma dokuyan Maya kadnlar
Seybal, Guatemala
41
Mayalarda Sanat
Hazrlanm iplerin bal olduu kazklar yerlerinden sklp, bir ucu ayaa balanr. Dier ucu da,
bittii yerde bir kazkla yere aklr. Balang yeri kabul edilen bu ksma bir kii altna ald bir minder
ya da tabure zerine oturur. pler tezgh hazrlama srasnda apraz gerilmise araya kc denilen bir sopa
geirilir. Paralel hazrlanmsa kc iplerin bir altndan bir stnden geirilerek apraz hale getirilir. K-
cnn bir ne bir arkaya hareket ettirilmesi srasnda zg ipleri bir apraz bir dz hale gelir. Dokuyucu
zglerin hareketi srasnda elinde tuttuu masur aya sarlm atk iplerini zglerin arasndan geirir ve
kl ad verilen, ucu bak ekilli ahap bir aletle sktrr. Dokuma ilerledike dokuyucu minderini ileriye
doru alr. ayan bulunduu alana gelinceye kadar dokumasn srdrr.
Dasdar dokumada desenler, renkli iplerle yaplr. Kuaklar halindeki dokumada boyuna veya enine
dzenlenmi renkli iplerin meydana getirdii kuaklar grlr. Halk arasnda bu kuaklara ubuk-bk
veya tahta denir. Desen zg iplerinden yaplr. zgler istenilen alanlarda serbest braklr veya kaba-
rk tutulur. Bu nedenle bu tr dokumalara halk arasnda zg yzl dokuma denir. Teknik adan makine
dokumaclndaki jakarl dokumalara benzeyen bir rnek gsterir.
Kondu-dasdar dokumalarda dokumann eni, iplik says snrl olduu iin 30-40 cmyi gemez.
Boyu istenilen uzunluktadr. Dokuma bittiinde dokuyucu bu dar paralar yan yana getirerek diker. Bu
nedenle dokuma zerinde diki yerleri grnr. Kuaklardan her biri ayr renkli dz dokumalardan mey-
dana gelebilecei gibi, ayn renkli ve desenli kuaklardan da meydana gelebilir. Desenler cicim teknii ile
yaplr. Bu nedenle zellikle Yozgat ve Tokat yresinde bu dokumalara cicim denir. Bazen dokuma daha
gzel grnsn diye, dokuma srasnda atk ile zg arasna renkli yn ya da renkli kuma paralar yer-
letirilebilir. Dokunan rnekler yer sergisi, rt, perde vb. amalarla kullanlr ve buna gre isimler alr
67
.
zg yzl dokuma teknii ile yaplm
bir dokuma. Anadoluda bu tr dokumalar
dasdar tezghnda yaplr. Toroslarda yaa-
yan yrklerde (Mersin, Adana, Tarsus) trlk
diye bilinir. Dokuma srasnda cicim teknii
ile zeri sslenir. Buradaki, rdek ekilli hay-
van fgrleri Anadoluda pek grlmez. Orta
Asya-Trk dokuma sanatnda ise kuu fgr
yaygndr. Sz konusu sslemeler de kuu f-
grne benzemektedir.
67 Geni bilgi iin bkz., Deniz, Prof. Dr. Bekir, Karadeniz Blgesinde lgin Bir Dokuma eidi: Dasdar, Ar keoloji-Sanat Tar ihi Der-
gisi, E.. Edebiyat Fakltesi Yayn, S.I, zmir 1982, s. 31-35
Resim 31: Koban Guatemala Yolu zerinde bir maazadan
42
Mayalar ve Trklk
Dasdar tezghnda yaplm cicim dokuma. Anadoluda bu
tr cicimlere kabark motifi cicim teknii denir. Motifer ise btrak
adyla tannr. Halk arasnda, zellikle kurak yerlerdeki otlar arasnda
yetien diken cinsi bir bitkinin meyvesine btrak-ptrak denir. Ba-
zen gl, gl sat gibi isimler de verilir. Anadoluda zellikle cicim,
zili tr dokumalarda ok kullanlr. Bu tr dokumalara, daha ok
Bat, Orta ve Gney Anadoluda tesadf edilir.
Resim 33: Mayalarda kullanlan, elde dokunan dasdar tezghlar
Resim 32: Bir sat maazasndan,
Antik Guatemala
Resim 34: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
43
Mayalarda Sanat
Dasdar teknikli dokuma yaplp, zeri seyrek motifi cicim teknii ile sslenmitir. Dokuma zg
yzldr. Yatay kuaklar halinde sslenmitir. Yatay kuaklarn zeri ise, alternatif olarak yerletirilmi
balk benzeri fgrler ve Anadolu Trk Sanatnda kepelek (kelebek) diye adlandrlan motiferle bezen-
mitir. Balk benzeri sslemeler Seluklu dnemi ta eserlerinde (Alanya Oba ky Medresesi ta kaps),
kelebei andran sslemeler ise zellikle atk yzl kilimlerde grlr.
zg yzl cicim tekniiy-
le yaplm bir dokuma. Muhte-
melen dasdar tezgh ile dokun-
mutur. Balk srt eklindeki de-
senler, zg ipleriyle elde edil-
mitir. Renk dnda, Anadoluda
da benzer sslemeler grlr.
Dasdar tezghnda zg
yzl dokuma teknii ile yapl-
m bir dokuma. Krmz zemin
zerine beyaz renkli bktah-
ta desenleriyle sslenmi, ze-
rine de seyrek cicim teknii ile
ssleme yaplmtr. Hayvan
motiferinden meydana gelen
bezeme Anadoluda, Beylikler
Dneminde, XIV-XV. yy.da do-
kunan hallarn hayvan motife-
rine benzemektedir.
Bugn Konya Etnografya Mzesinde bulunan ve Sanat Tarihiler arasnda Horozlu hal diye tannan
halnn desenlerini andrmaktadr. Adgeen haldaki motifer, ejder ve Zmrt- Anka Kuunun birlei-
minden meydana gelen bir ssleme gsterir.
Resim 35: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 36: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
44
Mayalar ve Trklk
Sumak teknii ile yaplm
dokumadan dikilmi bir gmlek.
Anadoluda, zg ipleri zerin-
de sarma teknii ile yaplan ve
sktrmak iin araya atklarn
atld teknie, sumak teknii
denir. Ters ve dz sumak olmak
zere iki eidi vardr. Ayrca
her bir eit iinde de gruplara
ayrlr. Burada ters ve konturlu
sumak tekniinde yaplm bir
dokuma grlmektedir. Bu do-
kumalar genellikle dik tezgh-
larda dokunur.
Dasdar tezghnda ( ayak-
tevni) yaplm dokuma zerine
cicim teknii ile ssl kilim. Ki-
lim, zerine bk desenleri ve
sk cicim teknii ile, geometrik
karakterli bir ssleme ilenmi-
tir. Benzer ssleme Antalya D-
eme alt hallarnda hare motif
diye tannr. Bu desenle ssl
hallara hareli hal denir.
Dasdar teknikli dokuma
stne yaplan cicim teknikli
ssleme. Anadoluda buna ben-
zer ok sayda desen mevcuttur.
Anadolunun hemen her yerinde
grlen bu ssleme deli melek,
goz ii (ceviz ii) gibi isimlerle
tannr. Ekenar drtgen ekilli
sslemenin iki yanndaki engel
ekilli geometrik sslemelere ise
kazan kulpu, ko ba, eli belin-
de, eli brnde, kz veya gelin
gibi isimler verilir. Tanmland
desen veya fgrlere benzetilir.
Resim 37: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 38: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 39: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
45
Mayalarda Sanat
Krmz zemin zerine yaplm, bir sra ptrak
motif, bir sra geyik benzeri hayvan fgrleri ile
sslenmitir. Alternatif dizilen sslemelerde kulla-
nlan ptrak motiferi Anadolu cicim ve zililerinin
karakteristik bir sslemesidir. Geyik benzeri mo-
tifer ise zellikle XIV-XV. yy. beylikler dnemi
hallarnda grlr. Beylikler dneminde benzer
sslemeler geyik, ejder, Zmrt- Anka Kuu bir-
leimi olarak kabul edilir.
Dasdar dokuma. Sslemeleri, seyrek motifi
cicim tekniiyle yaplmtr. Geyik fgrn andr-
maktadr. Geyik, Trk dokuma ve kee sanatnda
Orta Asyada, Altay Dalar eteklerinde bulunan
Pazrk halsndan balayarak, XIV-XV. yy. Ana-
dolu Beylikleri dnemine kadar kullanlan bir f-
grdr.
Resim 41: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 40: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
46
Mayalar ve Trklk
Dasdar dokuma zerine yaplm, ekenar drt-
gen ekilli geometrik desenlerden meydana gelen
bir desen ile ssl, Anadolu hal ve dz dokuma
yayglarnda (kilim, cicim, zili, sumak) kullanlan
bir sslemedir. Genellikle gl, farda isimleriyle bi-
linir, gne nlar gibi dalr ekilde (hiyeraldik
sistem) tasvir edilir.
Dasdar dokuma. Sk motifi cicim teknii ile
ssl. Kuaklar halinde dizilmi iki tr desenle; bi-
rincisi st ste bindirilmi ekenar drtgenler, ikin-
cisi ise Anadoluda yaprak diye adlandrlan, do-
kunmu rneklerine de yaprakl kilim ad verilen
desenlerle ssldr. Yaprak diye adlandrlan ss-
lemeler, Seluklularda zellikle kalem ii teknikli
bezemeler ile al sslemelerde kullanlr.
Resim 43: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 42: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
47
Mayalarda Sanat
Dasdar dokuma. Seyrek motifi cicim teknii
ile ssl; kuaklar halinde dizilen sslemeler, eke-
nar drtgen karakterlidir. Anadoluda dokuma ve
krlent, ileme gibi el sanatlarnda ok grlen bir
bezemedir.
Dasdar dokuma. Atk yzl yaplm, ilik-
siz kilim tekniiyle, kuaklar halinde sslenmi.
Kuaklar i ie yerletirilmi ekenar drtgenler-
le sslenmitir. Kenarlar dilimli yaplan ekenar
drtgenler arasnda kalan blmler de, kendi iin-
de bir ssleme meydana getirmektedir. Anadolu
Trk kilim sanatnda zellikle Konya, Kayseri,
orum, Yozgat ve Sivas yresinde kullanlan bir
bezemedir.
Resim 45: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 44: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
48
Mayalar ve Trklk
Resim 46: ile bezi eklindeki bir dokuma zerine yaplm ileme teknikli sslemelere iki rnek.
zellikle ekenar drtgen ekilli sslemeler, ptrak desenine benzer
Dasdar dokuma. zerine kuaklar halinde ssleme yaplm. Be ayr sslemenin kullanld bezemeler-
de Anadolu Seluklu dnemi saray, zaviye gibi yaplarnn duvarlarnda kullanlan bezemeler dikkati eker.
Resim 47: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 48: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden iki rnek
49
Mayalarda Sanat
Dz dokuma (ilim tr) zerine kanavie ek-
linde ssleme. Bu tr dokumalarda dasdar tezgh
(mekikli dokuma) veya starda (kirkitli dokuma)
dokuma yapldktan sonra zerine el ile ileme ya-
plr.
Bazen de ssleme, tpk cicim ve zili tekniin-
deki gibi, dokuma annda gerekletirilir. Benzer
dokumalar Anadoluda Karapnar (Konya) yresin-
de ok yaygndr.
ile bezi trndeki bir dokuma zerine ileme teknii. Yaplmas kolay bir tekniktir. nce dokunmu
bez zerine eitli renk ipliklerle yaplr. Macaristandan Anadoluya kadar tm lkelerde, halk el sanat
olarak karmza kar.
Sar ma teknikli (sumak) bir dokuma. De-
senler veya be iple yaplr. Desen ipleri z-
gler zerine sarlr. Ters veya dz sarl ekline
gre ters veya dz sumak adn alr. Anadoluda
hemen her yerde grlen ama zor olduu iin az
yaplan bir dokumadr.
Resim 49: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 51: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
Resim 50: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden iki rnek
50
Mayalar ve Trklk
p eirme aletleri.
Anadoluda, Bat ve Orta Anadolu Blgesinde
, Dou Anadolu Blgesinde tei diye anlan bir
alettir. Yaklak 40 cm. uzunluundaki bir ubuk
ile, orta blmn alt tarafnda arak denilen ve
iin kendi ekseni etrafnda dnmesini salayan
bir arlktan meydana gelir.
Eirici ayakta dururken veya otururken, ii
soldan saa doru evirir. Kendi ekseni etrafnda
dnen i, yukardan sarktlarak, aa braklan
yn veya pamuu iplik haline getirir.
Eer dokuyucu yal ise, oturduu yerde, ii
bir tabak veya cam zerinde dndrerek eirme
yapar.
Yn ditme:
Yn ya da pamuu ditmek iin kullanlan a-
tal eklinde bir alettir. Anadoluda bunun yerine
tek paral, yn b denilen bir alet kullanlr.

Resim 53: Antik Guatemala ehir Pazarndan,
p Eiren Kadn
Resim 54: Antik Guatemala ehir Pazarndan
Resim 52: Antik Guatemala ehir Pazarndan,
p Eirme Aletleri
51
Mayalarda Sanat
ve reke: p eirme aletidir. Trk-
lerin Orta Asyadan beri kullandklar bir
alettir. in Karadeniz evresinde kulla-
nlan daha byne reke denir. Byk
boylu olanlar koltuk altnda, ksa olanlar
ise yerde, anak veya cam iinde dnd-
rlerek kullanlr.
reke, yaklak 70-80 cm. bykl-
ndedir.
Anadoluda ocuk tamak, beik
balamak, nlk ba olarak kullanmak,
yk balamak veya odun balamak ama-
cyla dasdar tezghnda (yer tezgh) ya-
plan bir dokumadr. Dokunan ipler kl
ile (bak yzl, ahaptan yaplm sk-
trma aleti) yapld iin (rme deil) ku-
ak, nemli ve kymetli saylr.
Resim 56: ocuk tamak, beik balamak iin
nlk balar
Resim 55: Meksika, Merida Eyaleti Yukatan Antropoloji Mzesi
Maya koleksiyonundan
52
Mayalar ve Trklk
Pamuk atma-ditme (maa ekilli
alet) aleti. Anadoluda bk (dz kesil-
mi denek) veya hallalarn kulland-
yay ad verilen alet kullanlr.
Resim 57: Meksika, Merida Eyaleti Yukatan Antropoloji Mzesi
Maya koleksiyonundan
Resim 58: , arak ve pamuk atma aletleri ile mekik (zgler
arasndan atk geirmeye yarayan alet)
53
Mayalarda Sanat
Pedall tezgh: Anadoluda
zellikle giyim eyas (i ve d
amar) ile pantolon, ceket doku-
mada kullanlan bir alettir. Doku-
yucu, dokumasn oturduu yerden
yapar. Ayaklarnn altnda bir u-
kur alr. Bu ukur iinde tezghn
pedallar bulunur. Genellikle iki
veya drt pedalldr. Pedal says
arttka tezghn boyutlar ve ma-
hareti de artar. ok saydaki zg
ipi arasndan mekik (atk ipi) ge-
irilerek sktrlr. Gnmzde,
fabrikasyon retime geildii iin
Anadoluda ok azalmtr. Bugn
daha ziyade Siirt civarnda bat-
taniye yapmnda, Tire evresin-
de Beledi dokumalarda, Aydnn
Bozdoan evresinde de kl adr
yapmnda kullanlmaktadr. Ayak
yardmyla alt iin pedall
tezgh, pedallar ukurda kald
iin ukur tezgh, kaml tezgh
veya culfallk diye de bilinir.
Resim 59: Meksika, Oaxauka ehri bir kilim maazasnda dokuma tezgah
Resim 60: Pedall tezgh, yakn plan
54
Mayalar ve Trklk
Resim 61: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Pedall tezgh-
ta, iliksiz kilim tek-
niiyle yaplm ki-
lim dokuma. Zemin,
Milas (Mula) hal-
larnn veya Konya
yresi kilimlerinin
zemin sslemesine
benzer ekilde eke-
nar drtgen ekilli,
geometrik desenlerle
(gl) sslenmi.
55
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda iliksi kilim tekniinde (kir-
tik-yrtk) dokumalar yaplr. Desen, genellikle
zg ile elde edilir. Ancak atk ipleriyle de yaplr.
Atk ipleriyle desen yapldnda, arada yrtklarn
olmas gerekir. Ancak dokuyucu, ift kenetlenme
tekniiyle bunlar ortadan kaldrr.
rneklerin kenar suyunda kullanlan geomet-
rik desenler, Anadolu ve Azerbaycan hal ve kilim-
lerinde kullanlan eli belinde veya kazan kulpu
motiferine benzemektedir.
Resim 62: Meksika, Tulum ehri
Koba yolu zerinde bir maazada,
pedall tezghlarda yaplm kilim rnekleri
Resim 63: Pedall tezghlarda yaplm deiik renkte kilim
56
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm bir kilim dokuma. Desenleri, Anadolu kilim motiferine benzemektedir.
zellikle Krehir, orum, ankr kilimlerine benzer.
Dasdar tezghnda (mekikli dokuma) yapl-
m dokuma stne cicim teknikli bezemeli rnek:
Dokuma srasnda, renkli desen ipleri ile verev bir
ekilde ssleme yaplr. Sol stte bulunan hayvan
fgrl sslemenin benzerlerine, XIV-XV. yy. Bey-
likler dnemi hallarnda rastlanr.
Resim 64: Maya kilimi
Resim 65: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden
iki rnek
57
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta yaplm kilim doku-
ma: Desenleri bakmndan Anadolu kilimle-
rine benzer. Ekenar drtgen ekilli desenler,
Anadolunun her yerinde grlr. Farda veya gl
denir. Kuaklar halindeki geometrik sslemeler
ise Demealt (Antalya) hallarnn kenar su-
yundaki deve motiferine benzemektedir.

Yukardaki rnekle ayn zelliklere sahip, sa-
dece zeminin saf beyaz renkli verilmesi ayrcalk
yaratmaktadr.
Resim 66: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 67: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
58
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm bir kilim dokuma: liksiz kilim tekniiyle dokunmu. Kuaklar halinde
dizilen sslemelerden ekenar drtgen ekilli bezeme, Anadoluda sk kullanlan bir motiftir. Gnmzde
her ne kadar gbek deniliyorsa da, dokuyucular arasnda farda veya tepsi adyla, rnekler de sofral
hal-kilim, tepsili hal-kilim adyla bilinir. Kuaklar halindeki sslemeler (tahta) iliksiz kilim tekniklidir.
Yanlarda kalan bezemeler ise yine ilikli kilim teknii ile yaplr.
Resim 69: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 68: Resim 63deki rneklerle ayn zelliklere sahip, mavi zemin zerine krmz gbek ve beyaz su ile ilenmi.
Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
59
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta yaplm kilim dokuma. Anadoluda, renginden dolay krmz kilim diye tannr.
Kuaklar halinde verilen sslemelerden ekenar drtgen eklinde olanlar ptrak, dierleri ise geometrik
ssleme olarak bilinir.
Pedall tezghta yaplm kilim dokuma. Zemindeki ekenar drtgen ekilli motif, Anadoluda tepsi,
bu tr dokumaya da tepsili hal veya kilim denir. Bunun iki tarafnda, dar kuaklar iinde verilen ssleme-
ler ise Demealt (Antalya) hallarnda deve diye tannr.
Resim 70: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 71: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
60
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta dokunmu kilim. Desenleri Anadoludaki cicim dokumalarn desenlerine benzemekte-
dir. Kaydrlm eksenler halindeki ekenar drtgenlerle doldurulan zeminde, ekenar drtgenlerin ii Yozgat,
orum, Sivas yresinde Deli Melek (meleg), Bat Anadoluda ise Karnyark denilen desenlerle bezenmi.
Pedall tezghta dokunmu kilim. Zemin, kenarlar Anadoluda parmak diye bilinen desenlerin
evirdii tepsi (gl) motifyle doldurulmu. Kenarlarda bulunan kaln kuaklar ise geometrik desenlerle
bezenmitir. Bu kuaklar birbirinden ayran dar sular ise Anadoluda sr sidii denilen ince eritlerle
belirlenmitir.
Resim 72: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 73: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
61
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta dokunmu kilim. Zemin, tepsi motiferiyle doldurulmu, kenarlarda kalan kuaklar
ise, Anadoluda, Ayvack, Ezine (anakkale), Bergama ve Balkesir civarnda gvrm diye adlandrlan
desenlerle sslenmitir.
Pedall tezghta, cicim tekniiyle yaplm bir dokuma. Sslemeler, kuaklar halinde dir.
Anadoluda, soldan saa doru, yaba, gbecik (gbek), deve, sr sidii, gbecik, yaba adlar verilen
motiferle eklinde yan yana dizilmitir.
Resim 74: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 75: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
62
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm bir dokuma.
Sslemeler renkli kuaklar halinde dizilmitir.
Anadoluda da benzer ayn tip tezghlarda ya-
plm dokumalar mevcuttur. Desenler genellikle
zg ile elde edilir.
Pedall tezghta yaplm bir kilim dokuma.
Kuaklara ayrlan zemine ekenar drtgen ekilli
desenler yaplmtr. Tepsi (gbek ) motifne ben-
zer ekilde ilenen motifer, zellikle Gaziantep
yresinde dokunan ve Antep kilimi diye bilinen
kilimlerin desenlerine benzemektedir.
Resim 43: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden Resim 77: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 76: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
63
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta yaplm kilim dokuma. Zeminde yer alan tepsi (gbek) motif ile bunun iki yann-
daki, Demealt (Antalya) hallarnn deve motifne benzeyen sslemeler Anadolu hal ve kilim desenle-
riyle ortaklk tamaktadr.
Pedall tezghta yaplm kilim dokuma. Zemin kuaklar halinde dzenlenmitir. Ortada, Anadoluda
gvrm diye bilinen, yazya benzer bir geometrik bir desen yer alr. Bunun iki tarafnda ise Antalya D-
emealt Hallarnn kenar suyunda kullanlan deve motiferini hatrlatan sslemeler grlr. Bunlarn biti-
iinde ise zerilerine ekenar drtgen ekilli desenlerin yer ald bir bezeme dikkati eker.
Resim 78: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 79: Meksika, Oaxauka ehrinden iki Maya kilimi
64
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm kilim dokuma. Zemini Anadolu hal ve kilimlerinde grlen ekenar drt-
gen ekilli bir gl (gbek) motifyle ssldr. Bunun iki yannda da (+) ekilli sslemeler yer almaktadr.
liksiz kilim tekniiyle, kenetleme yoluyla dokunmutur.
Dasdar (culfalk) tezghyla yaplan dokuma.
stne, cicim tekniiyle ssleme yaplm. Kuaklar
halinde dizilen sslemeler ekenar drtgen ekilli ge-
ometrik desenlerle sslenmitir. Bunlarn sa ve sol
yannda bulunan, tarak ekilli sslemeler Anadoluda
zellikle Karapnar (Konya) yresi hal ve kilimleri-
nin kenar suyunda kullanlr ve el adyla bilinir.
Resim 80: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 81: Meksika, Oaxauka ehrinden
iki Maya dokumas
65
Mayalarda Sanat
ile bezine benzer bir dokuma stne hayvan fgrl sslemeler yaplmtr. Figrler, XIV-XV. yy.
Anadolu Beylikler dnemi hallarnn desenlerine benzemektedir. Bu tr desenli hallardan biri bugn
Konya Etnografya Mzesinde sergilenmektedir ve sslemeler horoz fgrne benzetildii iin sanat ta-
rihiler arasnda horozlu hal diye bilinir.
Dasdar tezghnda yaplm bir dokuma. zeri seyrek cicim tekniiyle sslenmi. Lacivert zemin
zerine kuaklar halinde dizilen sslemelerde hayvan benzeri motifer ve Anadoluda btrak diye anlan
ekenar drtgen ekilli bezemeler grlr.
Resim 82: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya dokumas
Resim 83: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya dokumas
66
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm bir kilim dokuma.
Zemin paraya blnm, ortaya Anadoluda
gvrm diye bilinen bir ssleme yerletirilmitir.
Kenarlarda ise Demealt hallarnn deve motif-
ne benzer bir ssleme grlr. Bunlarn iki yannda
ise geometrik sslemeler yer alr. Sslemeler zilit
teknii (atlamal) ile yaplm gibi grnmektedir.
Pedall tezghta, iliksi kilim teknii ile ya-
plm bir dokuma. Krmz zemin zerine Ana-
dolu hal ve kilimlerindekine benzer bir gl (g-
bek) yerletirilmi, iki yan tarafna ise Demealt
hallarnn kenar suyunda bulunan deve motiferine
benzer motifer bulunmaktadr.
Resim 43: Antik Guatemala Antropoloji Mzesinden Resim 85: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 84: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
67
Mayalarda Sanat
Tm rnekler, pedall tezghta, iliksi kilim teknii ile yaplmtr. Zeminde Anadolu hal ve kilimle-
rindekine benzer bir gl (gbek), iki yan tarafna ise Demealt hallarnn kenar suyunda bulunan deve
motiferine benzer sslemeler bulunmaktadr.
Resim 86: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 87: Meksika, Oaxauka ehrinden iki Maya kilimi
68
Mayalar ve Trklk
Muhtemelen pedall tezgahta yaplm dokuma (mekikli dokuma). zerine seyrek cicim tekniine
benzer bir teknikle ssleme yaplm. Hayvan fgrlerinin kullanld motif Anadoluda benzer teknikle
ilenen sslemelere benzemektedir.
Pedall tezghta yaplm sk
motifi cicim teknikli dokuma. E-
kenar drtgen ekilli desenler Ana-
dolu sslemelerine benzemektedir.
zellikle stteki yatay kuak ze-
rindeki bezeme Seluklu dnemi
tarakl desenlerine benzemektedir.
Resim 88: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
Resim 89: Meksika, Oaxauka ehrinden bir Maya kilimi
69
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta yaplm, sk
motifi cicim tekniinde yaplm
bir dokuma. Renkleri dnda Ana-
dolu Seluklu dneminde yaplan
tarak ekilli sslemelere benzemek-
tedir.
Pedall tezghta yaplm, sk
motifi cicim teknikli dokuma. Ku-
aklar halinde sslenmi. Her kuak-
ta srasyla bir ekenar drtgen ekilli
bezeme, bir hayvan fgr tekrar edil-
mi. Ekenar drtgen ekilli beze-
meler Trklerin Orta Asyadan beri
kullandklar bir sslemedir. Hayvan
fgrleri ise XIV-XV. yy. hayvan f-
grlerini andrmaktadr.
Resim 90: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 91: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
70
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta yaplm, sk
motifi cicim teknikli dokuma.
Anadoluda hemen her yrede ci-
cim dokumalar, zerinde kullanlan
sslemelere benzemektedir. ssle-
mesine gre, karnyark, deli melek,
meleg gibi isimlerle tannr.
Resim 92: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 93: 92nolu resimden yakn pln
71
Mayalarda Sanat
Pedall tezgah zerine zg
yzl cicim teknii ile yaplm
ssleme. Kuaklar halindeki ss-
lemelerin yaprak ekilli olanlar
Azerbaycanda Mute diye bilinen
yaprak ekilli veya servi motifne
benzeyen desenleri andrmaktadr.
Pedall tezgahta yaplm, seyrek
motifi cicim teknikli dokuma. De-
senler kuaklar halinde verilmitir.
Resim 94: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 95: Maya kilimi
72
Mayalar ve Trklk
Anadoluda kullanlan pedall tezgahlara benzeyen mekikli dokuma tezgh. Anadoluda zg-
y hareket ettiren pedallar toprak iine alm bir oyuk iinde yer alr. Bu nedenle de ukur tezgh denir.
Aradan geen ipler mekik yardmyla geirilir. Bu nedenle de bu tr dokumalara mekikli dokuma denir.
likli, iliksiz, zg yzl veya cicim teknikli dokumalar yaplr
Pedall tezghlarda yaplm bir sk motifi cicim teknikli dokuma. Desenler, Trk hal sanatnn
genel prensibi olan, verev bir ekilde (gne nlar gibi) yerletirilmi. leri de yine Anadoludaki hal
ve dz dokuma yayglar zerinde kullanlan desenlere benzemektedir. Anadoluda zellikle XVII. yy.da
ortaya kan ve kaynaklarda Memling deseni diye tannan, Trk kaynaklarnda ise Geometrik desenli
Anadolu Hallar diye anlan hallarn desenlerine benzemektedir.
Resim 96: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 97: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
73
Mayalarda Sanat
Pedall tezghta yaplm bir dokumann sini benzeri madeni veya hasr zerine geirilmesiyle yapl-
m bir ssleme. Osmanl dnemindeki kuma kapl kalkanlara benzemektedir.
Resim 98: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Pedall tezghta yaplm, bir bez zerine
sk motifli cicim tekniiyle yaplm dokuma.
Kuaklar halinde dizilen desenlerde tarak ekilli
olanlar, Seluklu dnemi sslemelerine andr-
maktadr.
Pedall tezghta yaplm, sk motifi cicim tek-
nikli dokuma. Desenlerden zellikle en alt srada yer
alan hayvan fgrleri XIV-XV. yy. Anadolu Beylikler
dnemi hallarnn desenlerine benzemektedir. ki
yandaki sular zerinde bulunan geometrik sslemeler
ise Konya yresi cicim sslemelerini andrmaktadr.
Resim 100: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 99: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
74
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghta bez zerine yaplm,
seyrek cicim teknikli dokuma. Desenler
hayvan fgrne benzemektedir.
Pedall tezghta yaplm dokuma
stne, seyrek motifi cicim tekniiyle
yaplm bir ssleme. ift bal kartal f-
grne benzemektedir. Anadoluda zellik-
le Kayseri, Nide yresinde, muhtemelen
Seluklu dnemi ta, ahap, madeni eser ve
ilemeler zerinde kullanlan ve kilim ze-
rine aktarlan bir bezemedir.
Pedall bir tezgh zerine, sk motifi
cicim tekniiyle yaplm bir bezeme. E-
kenar drtgen ekilli olduu iin Trk Sa-
natnda, ilk alardan itibaren kullanlan bir
bezemedir. Anadoluda ise farda, gl, gbek
gibi isimlerle anlr. Hal ve kilimlerde ok
kullanlr.
Resim 101: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 102: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 103: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
75
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda sk motifi cicim
tekniiyle yaplm bir dokuma. Bezeme,
ekenar drtgen ekilli olduu iin Trk Sa-
natnda, ilk alardan itibaren kullanlan bir
bezemedir. Anadoluda farda, gl, gbek
gibi isimlerle anlr.
Pedall tezghlarda sk motifi cicim
tekniiyle yaplm bir dokuma. Bezeme,
ekenar drtgen ekilli olduu iin Trk Sa-
natnda, ilk alardan itibaren kullanlan bir
bezemedir. Anadoluda farda, gl, gbek
gibi isimlerle anlr. Kenarlarnn dilimli,
verilii ekliyle de, Anadolunun hemen her
yerinde grlen ve kurt, kurt az ismi ve-
rilen modellere benzemektedir.
Pedall tezghlarda sk motifi cicim
tekniiyle yaplm bir dokuma. nsan f-
gr kullanlmas bakmndan eskiden cam
zerine yaplan Zalolu Rstem hikayele-
rindeki rneklere benzemektedir.
Resim 104: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 105: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 106: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
76
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghlarda sk motifi cicim tekniiyle yaplm bir dokuma. Motiferin yerletirilmesi
Trk hal ve dz dokuma yayglarndaki dzene benzemektedir. Sonsuzluk prensibi iinde, gne nlar
gibi dalr ekilde yaplmtr
Resim 107: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Muhtemelen pedall tezghta seyrek motifi ci-
cim tekniinde yaplm bir dokuma. Anadolu
Trk ilemelerinin sslemelerine benzemektedir.
Pedall tezghlarda seyrek motifi cicim tekni-
iyle yaplm bir dokuma. Anadoludaki btrak
desenlerine, zellikle de Milas hallarnn turun
motifne benzemektedir.
Resim 108: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden iki rnek
77
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda seyrek motifi cicim tekniiyle yaplm bir dokuma. Anadolu Seluklu sultan-
larndan II. Aleaddin Keykubadn sembol olan ift bal kartal motifne benzemektedir. Kartaln altnda-
ki ssleme ise mek karakterli bir sslemeyi andrmaktadr.
Pedall tezghlarda seyrek motifi cicim tekniiyle yaplm bir dokuma. Anadolu hal ve kilim-
lerinde hayvan fgr ok az kullanlmakla beraber resimdeki kulara benzer rnekler Yozgat, orum ve
Krehir evresindeki hal ve kilimlerde ok grlr.
Resim 109: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 110: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
78
Mayalar ve Trklk
Resim 111: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden iki rnek
Pedall tezghlarda seyrek motifli cicim tekni-
iyle yaplm bir dokuma. Tavus kuuna benze-
yen sslemenin benzer rneklerine XIV-XV. yy.
Anadolu Beylikler dnemi hallarnda rastlanr.
Pedall tezghlarda seyrek motifi cicim tekniiy-
le yaplm bir dokuma. Ssleme, daha ok horoz
fgrn andrmaktadr. Anadoluda ilemeler ze-
rinde benzerleri mevcuttur.
Resim 112: Pedall dokuma tezgh. (Anadoluda benzer
rnekler hl kullanlmaktadr.)
Resim 113: plik eirme aleti. (Benzer rnekler Bat
Anadolu blgesinde grlr ve fermen adyla bilinir.)
79
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda zg yzl dokuma tekniiyle yaplm bir dokuma. Anadoluda hemen her y-
rede, zellikle, Bat, Orta ve Dou Anadolu blgesi ile Azerbaycanda grlr. Desenler kuaklar halinde
verilii bakmndan Anadolu dokumalaryla benzerlik gstermektedir.
Pedall tezghlarda
iliksiz kilim tekniiyle ya-
plm bir dokuma (ul).
Sslemeler, kuaklar halin-
de verilmitir. Bu haliyle
Anadoludaki benzer doku-
malar hatrlatmaktadr.
Resim 114: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 115: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
80
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghlarda seyrek
motifi cicim tekniiyle yaplm
bir dokuma. Desenler Anadolu
motiferine benzemiyor, ancak
teknik ve kompozisyon dzeni
ayn.
Pedall tezghlarda seyrek
motifi cicim tekniiyle yaplm
bir dokuma. Desenler, kuaklar
halinde yerletirilmi. Hayvan
fgrleri XIV-XV. yy. Anadolu
Hallarnn sslemelerini andr-
makta, ekenar drtgen ekilli
sslemeler ise Anadolu hal ve
kilimlerinde ok kullanlan pt-
r ak motifne benzemektedir.
Resim 116: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 117: Guatemala, Tikal Antik ehri Mzesinden
81
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda seyrek motifi cicim tekni-
iyle yaplm bir dokuma. Anadoluda kl dokuma-
lar zerine yaplm cicim tekniklerine benzemekte-
dir. Anadoluda bu tr dokumalara malzemesi kt
olduu iin ul denir. Hayvan fgrleri XIX-XV. yy.
Hallarnn sslemelerine benzemektedir. engel
ekilli feometrik sslemeler ise gvrm, kurbaa,
koba vb. isimlerle tannr.
Pedall tezghlarda iliksiz kilim tekniiyle ya-
plm bir dokuma. Sslemeler bitki karakterli.
Anadoludaki ilemeler zerinde kullanlan ssle-
melere benziyor.
Resim 118: Guatemala, Tikal Antik ehri Mzesinden
Resim 119: Guatemala, Tikal Antik ehri Mzesinden
82
Mayalar ve Trklk
Pedall tezghlarda zg yzl dokuma tekniiyle yaplm bir dokuma. zerlerindeki sslemeler,
Anadoludaki ileme sslemelerine benzemektedir. nsan fgrleri ise Seluklu hallarnn eli belinde mo-
tiferini hatrlatmaktadr.
Pedall tezghlarda zg yzl dokuma tekniiyle yaplm bir dokuma. zerlerindeki, kuaklar ha-
linde dizilen sslemeler, Anadoludaki ileme sslemelerine benzemektedir.
Resim 120: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
Resim 121: Guatemala, Popol Vuh - chel Mzesinden
83
Mayalarda Sanat
Pedall tezghlarda muhtemelen ilikli kilim
tekniiyle (iliksiz de olabilir) yaplm bir dokuma.
Kuaklar halinde verilen sslemeler, Anadoludaki
Konya, Kayseri, Sivas, Yozgat, Krehir yresi ki-
limlerinin desenlerine benzemektedir.
Pedall tezghlarda iliksiz kilim tekniiyle ya-
plm bir dokuma. Sslemeleri, Seluklu dnemi-
nin tarak ekilli desenlerine benzemektedir.
Pedall tezghlarda muhtemelen ilikli kilim tek-
niiyle (iliksiz de olabilir ?) yaplm bir dokuma.
Kuaklar halinde verilen sslemeler, Anadoludaki
Konya, Kayseri, Sivas, Yozgat, Krehir yresi ki-
limlerinin desenlerine benzemektedir.
Resim 122: Belize, Xunantunich Maya Antik ehri Mzesinden
Resim 123: Belize, Xunantunich Maya
Antik ehri Mzesinden
Resim 124: Belize, Xunantunich Maya
Antik ehri Mzesinden
Maya dili zerine yaplm muhtelif gramer almalar mevcuttur
68
. Bu almalar da dikkate alarak
burada ksaca Maya dilinin gramer zelliklerini vermeye alacaz. Yaptmz tafsilatl bir gramer de-
ildir. Maya dilinin ses ve yap zelliklerine dikkati ekmeye alacaz.
Maya dili, yaplan tasnif almalarnda, ou zaman Amerika Yerli Dilleri aileleri iinde gsterilmek-
tedir. Ancak baz almalarda Maya dilinin Altay Dilleri ile balantlarna dikkat ekilmektedir
69
.
Kaynak asndan henz net olarak bir yere oturtulamayan Maya dilinin kesinlikle Hint Avrupa ve
Hami-Sami dil ailelerine mensup olmad hususunda bu konuda alanlar hemfkirdir.
sim ve fillerden oluan Maya dili, yap asndan eklemeli bir dildir. Kelimelerin tretilmesi, isim
ya da fil kkne gelen eklerle salanmaktadr. Bu tretme ounlukla kelime kk ya da gvdesinin so-
nuna getirilerek yaplmaktadr. Ancak baz durumlarda n ekler de grlmektedir. n eklerin sonradan
spanyolcann tesiri ile olmas mmkndr. Eski yazl kaynaklarda bulunan kelimelerde de bu durum
az da olsa grlmektedir. Bu da muhtemelen Mayalarn komuluk yapt veya i ie yaad dier yerli
dillerinden gemi olabilir. Bu durum Maya dili sondan eklemeli dildir hkmn bozacak derecede de-
ildir.
Maya dilinin aslnda olduka fazla yazl eseri olmasna ramen, net ifadeler kullanamaymzn temel
sebebi, okunan eserlerin eviri yazsnda (transkripsiyonunda) ngiliz ve spanyol ses sisteminin kullanlm
olmasdr. Bunlar tek bir eviri yaz sistemine dntrlmediinden Maya diliyle ilgili birok szlkte, bir
kelimenin birden fazla yazmyla karlamaktayz. rnein yazma / yazmak karlnda tsib, tzib ve dzib
ekilleri vardr. Bunu Trkenin ses sistemine gre ib eklinde yazabiliriz. imdiye kadar Maya dili ile
ilgili olan eserlere ilk baktmzda Trke ile olan ilgisini dorudan gremeyiimizin en nemli sebebi de
budur.
Dilciler, M. 2000lerde Ana Maya dilinin var olduu grndedirler. Ancak, Maya dilinin diyalekt-
lere ayrlma sreci hzl olmutur. Yukatek blgesi diyalektinin yaklak 3000 yllk bir gemii vardr
70
.
Maya dilini konuanlar, klasik an en yksek medeniyetini kurmulardr. Bu medeniyet, M.S. 250-900
yllar arasnda zirveye kmtr. Bunlar, gelimi el yazsn ve Maya hiyerogliferini de icat edenlerdir.
Maya yaz sistemi, bugn onlarn dillerini inceleyen ngiliz (M.S. 8. yy) ve spanyol (M.S. 11. yy) yaz
dillerinden ok daha eskidir.
68 Geni bilgi iin bkz. Bibliyografya blm
69 Wikandur, S., Maya and Altaic. I. Is there Maya group of the language related to the Altaic Family?-Ethonos (Stockholm) 1967, II.
Maya and Altaic Ethnos, 1970, III, Maya and Altaic, Or ientalia Suecana (Stockholm) 1970-71
70 Montgomery, John, Maya-English / Englis-Maya Dictionary Phrasebook, New York, 2004, 5. s
84
MAYA DLNN
GRAMER ZELLKLER
Maya dili baka dillerden etkilenmitir. lk etkilendikleri yabanc dillerin banda en nemlisi, Na-
huatl Dilidir. Aztek Dili olarak da adlandrmak mmkndr. Aztekler, 9-10. yzyllara kadar yaayan
bir medeniyettir. Bunlar ayn zamanda Panama ve Honduras sahili boyunca yaylan tccarlardr. Aztek-
ler, Meksikann merkezinden Maya blgesi olan Yukatana kadar nfuz etmilerdir. Nahuatl Dili st
katman olarak Maya dilini etkilemi; bata yer, eya, insan isimleri olarak birok kelime Maya diline
alnt eler olarak girmitir.
16. yyda spanyollarn Yeni Dnyay igali ile birok Amerika yerli halk gibi Mayalar da yiyecek,
elbise, silah, sosyal ve siyasi kelimeleri spanyollardan almlardr. Ancak Mayalar, eski kullandklar
kelimeleri muhafaza edip onlar iin yeni olan kavramlarn karlklarn almlardr. Asukaar eker <
sp. Azucar , aamigoh arkada< sp. amigo, paapah baba< sp. papa gibi
71
. Bu yolla spanyolcada
bulunan; fakat Maya ses sisteminde olmayan yeni sesleri de alyorlard. Nitekim spanyol igalinden sonra
Mayalar, el yazlaryla ilam Balam ve Popul Vuh gibi kendi destanlarn da kaleme almlardr.
Eski Maya ile istila edilmi bugnk Maya arasnda nemli derecede farkllklar vardr. Bugn Maya
dili, yaz dili olmaktan km, yalnz konuma dili olarak kalmtr. Smrgecilerin deimesi de konu-
ma dillerini spanyolcadan ngilizceye yakn elerle doldurmakta, mstakil bir halkn konuma dili
olmaktan da karmaktadr. Bu sebeple Maya dili, deta kyden kye farkllk gstermektedir.
Bahsettiimiz bu tesirler altnda kalan Maya dilinin kayna ve yaps hakknda kesin hkmler ver-
mek zorlamaktadr. Btn bunlara ramen dilin asli unsurlarna dikkat ederek, zellikle ses ve biim
bakmndan ele almaya alacaz.
Kaynak asndan Maya dilinin M.. 2000lerde n-Maya dili olarak var olduu; buradan, Huatek,
Yukatek ile Dou ve Bat Kollarna ayrt, Dou Kolunun devamla Kie Dili, Bat Kolunun ise ol ile
Kamobal temel diyalektlerine ayrld ifade edilir.
Biz yaplan tasniferin Maya dilinin yeniden deerlendirilerek ele alnmas gerektiine inanyoruz.
Bizzat dinlediimizde Lakondon ve Mopan yerlileri ile Kie ve l yerlilerinin birbirlerinden dil ynyle
de ayrldn mahede ettik.
Maya dilinin diyalektleri hakknda fkir verebilmek asndan aadaki tabloyu veriyoruz
72
.
71 Montgomery, John, a.g.e. 8. s
72 Coe, Michael D., Mayalar , (ev. Meltem zdemir) Arkada Yay., Ankara, 2002, 35. s
85
Maya Dilinin Gramer zellikleri
86
Mayalar ve Trklk
M.. 2000 M.. 1000 M M.S. 1000 Gnmz
Huatek Dilleri Huatek
ikomukeltek
Yukatek Diller i Yukatek
Lakandon
Itza
Mopan
l
ontal
olca orti
ol Diller i olti
Tzeltalca Tzotzil
Tzeltal
Kanjobalca Motozintlek
Jakaltek
Kamobal Diller i Akatek
K Kanjobal
O Tojolobal
L uh
U K Mam
Teko
Aguatepek
E il
Keki
D Uspantek
Pokomi
L Pokoman
L Kie
E Sipakapa
R Sakapultek
Kakikel
Tzutuhil

N

M
A
Y
A
D

B
A
T
I

D
O

U

nller : Maya dilinde temel olarak a, e, i, o, u, nlleri bulunmaktadr. Yalnz kt kt, az, ktlak
harcamak kelimelerinde grlen bir nls de bulunmaktadr. Bu nller normal uzunluktadr ve
Trkede olduu gibi seslendirilmektedir. Bu normal nllerin yannda asli uzun nller de bulunmakta-
dr. Uzun nl kullanldnda anlam deimektedir. Uzun nller ykselen tonla ve alalan tonla seslen-
dirilmektedir. Ykselen tonla olan uzun nller a, alalan tonla olanlar aa eklinde yazlmaktadr.
a nls: Geni, dz, art damak nlsdr. Trkedeki a gibi seslendirilmektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ach amak awat avaz kusba koma
ak taze bal baldz tonba yanak
akaan rmak chak ok yalba alak, ksa boylu
a nls: Geni, dz, ksa vurgulu art damak nlsdr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ak trmalamak babal zellik bala nasl
al su han kayn baba tupa sndrmek
almah kutlamak kabah nceki gn ma deil
a nls: Ykselen tonda vurgulu uzun nl. Trkedeki asli uzun a ile ayn sylenmektedir. Bu ses
kelime banda ve kelime iinde kullanlmakta, kelime sonunda bulunmamaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ak yeil, taze kak ate
aktun maara lak grece
antik yardm tan nce
aa nls: a nlsnn alalan tonda syleniidir. a nls gibi kelimenin banda ve iinde kulla-
nlr; kelime sonunda bulunmaz. Vurgusuz alalan tonda uzun nldr.
Kelime banda Kelime ortasnda
aak kaplumbaa baak kemik
aal oul kalaan sarholuk
aax siil taasik tamak
e nls: e nls, Trkedeki gibi ak e olarak sylenmektedir. Daha ok kelime ba ve iinde kulla-
nlr. Kelime sonunda ise hece kknde tek heceli kelimelerde kullanlr. Bunun dnda, ksa vurgulu tonda
sylenen e, e ilei arasnda Trkedeki kapal yi andran e ile haff uzun sylenen ee nlleri vardr.
87
SES BLGS
88
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ep dalak kex g natle masal
et e kexix deitirmek te orada
elmal sulu meyve ses kekelemek xe kusma
e nls: Vurgulu ve ksa bir e sesidir. Kelime ba, ii ve sonunda kullanlr. Kelime iinde yannda
buluna ak e sesinin deta ksaca uzatarak sylenmesine yardmc olur. Kelime sonunda ise sonda bulu-
nan eki vurgulu syletir.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
eesik gsteri keel souk balche bal ikisi
eesk u bah bir kerelik gsteri meex sakal papanche yap iskelesi
ehocheen karanlk teela orada yukache boyunduruk
e nls: Daha ok kelime ierisinde kullanlan bu nl, ksa vurgulu tonda sylenen e, e ilei ara-
snda Trkedeki kapal yi andrmaktadr. Kelime sonunda bir tek ch aa, koru ve petench
tekerlek kelimelerinde bulunmaktadr. Bunun da eviri yazda net olarak tespit edildii hususunda endi-
elerimiz bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ek kirli, leke chen yalnz, tek ch aa, koru
ensik ini, alak keken domuz petench tekerlek
et eit keh geyik
ee nls: Normal sylenen ak e sesine gre biraz daha uzun sylenen bir sestir. Daha ok kelime
kk olduunda bata veya kelime kk ve iinde kullanlmaktadr. Kelime sonunda kullanlmayan bu ses
Maya dilinin asli uzun nllerindendir. Kelime ba ve zellikle kelime kknde kullanlmas da bunun
gstergesidir.
Kelime banda Kelime iinde
eek yldz cheem gemi, bot
eel yumurta keeh geyik
eemen inmek teel kk diken, tel
nls: Maya dilinde nls yalnz kt kt, az, ktlak harcamak kelimelerinde grlr. Baka
yerde sesi bulunmaz.
i nls: Trkedeki i sesi gibi sylenmektedir. nce, dar, dz nldr. Kelime banda, iinde ve
sonunda kullanlr. Maya dilinde sesi bulunmamaktadr bu sebeple kaln nl ile balayan kelimelerde i
sesinin bulunduu ekler geldiinde nl uyumu bozulmaktadr. i sesinin i eklinde yazlan ksa vurgulu
sylenii yannda i eklinde yazlan ksa sylenii ve ii eklinde yazlan ve uzun sylenen ekli de bulun-
maktadr. Bu sesler anlam ayrt edicidir.
Eer i sesi kelime sonuna bir ek olarak gelirse bu ses daha ok i ya da i ye dnmektedir. Bu da
muhtemelen kelime sondaki vurgudan kaynaklanmaktadr. Bu durumlarda anlam ayrt edici zellikte de-
illerdir.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ich i biki gibi si vermek
ikim bayku ipil giydirmek ki maki
ix iemek kaxik balamak tekechi orada
i nls: Normal i sesinin ksa vurgulu syleniidir. Kelime banda sadece iki rnekte kullanlan bu
ses, daha ok kelime iinde kullanlmaktadr. Bu ses kelime sonunda da bir rnekte grlr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
ichak : pene chich ku tanil imdiden
icham : koca kinal scak
tzik ekmek
i nls: Kelime banda bulunmayan i nls daha ok kelime ierisinde ve kelime sonunda kulla-
nlmaktadr. Kelime sonunda ya tek heceli kelimelerde, kelime kk nls olarak ya da normal i sesinin
ekin nls olarak bulunduu durumlarda i > i dnm durumundadr. Sonda kullanldnda deta ek
zerindeki ksa bir vurguyu gstermek amacyla yazya geirilmektedir.
Kelime iinde Kelime sonunda
chiik porsuk bayli almak
kiil latif chi az
kiki nee si odun
ii nls: ii sesi normal i sesinden biraz daha uzun olarak sylenen nldr. Anlam ayrt edici bir e
olan ii sesi, kelime banda ve kelime ierisinde kullanlmaktadr. Kelime sonunda kullanldnda uzun
nl yerine, yannda vurguyu gsteren iaretiyle birlikte kullanlmaktadr. Bu da sesin ii eklinde uzun
olarak deil, normal i sesinin vurgulu olduunu gstermek amacyla kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime iinde Kelime sonunda
iik gk yz chiim buday chii yiyecek
iim boa ylan kiin gn hii ovmak
iit dip miis kedi kii minnettar
o nls: Kaln, yuvarlak bir ses olan o, Trkedeki o gibi seslendirilmektedir. Ancak, o sesi o
eklinde ksa vurgulu, oo eklinde ksa vurgulu diftonglu, o eklinde ksa vurgulu ykselen ton ile, oo
eklinde uzun olarak da sylenmektedir. Bu sesler, book koku / bok koku, bonboya / boonboya,
kochgeni/ kooch geni, kok sar/ kook sar, mootz kk/ mots kk,
ox / ox gibi kelimelerde anlam ayrt edici deildir. Bu ve benzeri kelimeler muhtemelen diyalekt
farkll ya da yazya geirmedeki farkl duyulardan kaynaklanmaktadr. Bu rneklerin dnda ise farkl
seslendirilen kelimelerde anlam ayrt etmektedirler.
o nls, kelime sonunda sadece baylo byle, bey yle, chiibo olak, chok scak, choo sil-
mek, telo orada, ko di, po temizlik rneklerinde kullanlmaktadr. Bu rnekler dnda grlmez.
Kelime banda Kelime ortasnda
ok ok, mzrak bolon bol, ok
ol olmak tok sert, kat
otoch oda son son
oo nls: Normal o sesine gre ksa, kesik bir vurgulu oyu takiben kan normal o sesi gibi sy-
lenmektedir. Kelime sonunda sadece o sylenii kullanlmaktadr. Kelime banda iki rnekte bulunan bu
ses daha ok kelime iinde kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ooch ayak bool ekleme
ooch buruukluk booy bulut
kooh pahal
89
Ses Bilgisi
90
Mayalar ve Trklk
o nls: Normal o sesine gre farkll o-u aras bir sylenite olmasdr. Kelime sonunda bulun-
mayan bu ses daha ok kelime ba ve iinde kullanlmaktadr
Kelime banda Kelime ortasnda
op eki kol et veya tavuk suyu
otzil yoksul ton baldr
ox totkok sar ve dilsiz
oo nls: Normal o sesine gre daha uzun sylenmektedir. Kelime sonunda kullanlmayan bu ses
daha ok kelime ba ve kelime ierisinde kullanlmaktadr. Kullanld kelimelere dikkat ettiimizde iki
nl arasnda kalan bir nszn dmesi sonucu diftong sonucu oluan uzun nly ifade ettii grlr.
Kelime banda Kelime ortasnda
ooch akam yemei kool erkek karde
oohel bilmek poos pus
ook ayak toon dana
nls: nce, geni ve yuvarlak olan bu ses Trkedeki sesi gibi seslendirilmektedir. Bu sesin
vurgulu ya da uzun biimi bulunmamaktadr. Kelime banda sadece li yeni ve tan kar kelimelerin-
de kelime sonunda ise yalnzca kl kapanm kelimesinde bulunmaktadr. Daha ok kelime ierisinde
aadaki rneklerde olduu gibi kullanlmaktadr.
bksa avlamak skl dokumak
kb dal, kol tmks aknlk
klik kapamak tmn pamuk
u nls : Dar, yuvarlak, kaln nl. Trkedeki u sesi gibi sylenmektedir. Maya dilinde u sesinin
ince sylenii bulunmamaktadr. Temel u nlsnn yannda bu ses kaynakl u, , uu nlleri de bulun-
maktadr. u nls kelime sonunda bir tek kumku tencere kelimesinde vardr. Daha ok kelime banda
ve kelime ierisinde bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
uk alamak bul bulmak
ulak dieri, baka chulik nemli
ustik esinti kum kazan, testi, srahi
u nls: Asli u sesine gre daha ksa ve haff vurgulu sylenmektedir. Kelime ba ve sonunda u
eklinde kullanlan bu ses kelime ierisinde uu eklinde bata haff vurgulu ve ykselen tonda sylen-
mektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
ub dinlemek buul but, oyluk chu destan, k
ul temel suuk otlak, ayr kuyu a, rg
uy duymak suutal utan lu yayn bal
u nls: Daha ok kelime ba ve iinde kullanlan bu ses kelime sonunda bulunmaz. Normal u
sesine gre alalan tonda haff uzun sylenmektedir.
Kelime banda Kelime ortasnda
uchih ok nce chuk kmr
ulum hindi kuk dirsek
ur ich salyangoz putz ine
uu nls: Maya dilindeki kullanmna gre asli uzun nl olarak grlen bu uu nls kelime so-
nunda kullanlmamaktadr. Kelime ba ve iinde kullanlan uu sesi dier u seslerinden farkl, anlam ayrt
edici olarak kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda
uuk yedi buutz bulut, duman
uukum gvercin kuuch g
uustik esmek puuk bulutlu, tepe
Maya dilinde normal a, e, o, u, ve i nllerinin yannda ksa vurgulu olarak sylenen a, e, u, i,
seslerinin yannda Trkede kapal e olarak adlandrdmz sesinin de e eklinde kullanld grl-
mektedir.
Maya dilinde bu seslerin yannda ykselen tonda a, i, o, uzun nllerinin yannda uu, oo, ii, ee, aa
asli uzun nller de bulunmaktadr.
Maya dilinde ve seslerinin bulunmay da dikkate deerdir.
nl Uyumlar: Maya dilinde genel olarak nller arasnda kalnlk incelik uyumu (dil benzemesi,
palatal harmony) bulunmaktadr. Kelime kknde kaln bir nl varsa (a, o, u) onu takip eden hecelerde
de kaln nller aadaki rneklerde olduu gibi bulunur.
akam direk aluh ormann ruhu multah bunaltmak
akan amca, day boxkay yayn bal bulukluch mancnk
akat aa choxah aksamak, topallamak tunkuluch bayku
akna ayna kopulba : satamak yakunah sevimli
aktantah karlamak tonan alak gnll yuyunak olgunlatrmak
Eer kelime kknde ince bir nl varsa (e, i, ) dier hecelerde de ince nl aadaki rneklerde
gsterildii gibi bulunmaktadr.
bekech ince biki gibi chechil samak
benel dmek bilich kabuk chilibche salkm
keken domuz bilim iaret, belirti ensik ini, alak
keexel deitirme bisik tamak kinbesik incitmek
petench tekerlek pikit yelpazelemek tshik tavada kzartmak
Maya dilinde, nller arasndaki dzlk - yuvarlaklk (dudak benzemesi, labial harmony) uyumu
da bir dereceye kadar grlmektedir. Yani eer kelime kknde dz bir nl varsa (a, e, i) daha sonraki
hecelerdeki nller de aadaki rneklerde gsterildii gibi dz olur.
pekeche yabani otlar chims yan sibitil sr
kelik zgara pitik karmak picitil yelpaze
Eer kelime kknde kaln sradan yuvarlak bir nl varsa (o, u), takip eden hecelerde yer alan nller
ya geni dz (a) kopsah kmek, bkmek tohlah kartmak, polmal satn almak, kultah sayg,
kunlak isteksiz ya da dar yuvarlak (u) nls gelir. bulul ayak, kultun havan, kuytun verimsiz,
tumbuluk sallamak, tunkuluch bayku rneklerinde olduu gibi. Ancak bir kelimenin kknde ka-
ln sradan dz nl (a) varsa, kelime kknde de b, x, k, ve t sesleri bulunduunda ikinci hecede kaln
sradan dar yuvarlak (u) nls gelebilir aktub balgam, aktun maara, kakunah actrmak, paxul
alacakl, sabukan kese, salkun hakaret etme, takuntah depolamak, yakunab sevmek rnekle-
rinde olduu gibi.
Maya dilinde dudak uyumu ileri derecededir. Trk lehelerinden Yakut, Altay ve Krgz Trkelerinde
grlen yuvarlaklama (labial atraction, dudak ekerlilii) bulunur. Yani bir kelimenin ilk hecesinde yu-
91
Ses Bilgisi
92
Mayalar ve Trklk
varlak (o,) bir nl bulunursa onu takip eden hecelerde de genellikle aadaki rneklerde gsterdiimiz
gibi yuvarlak nl bulunur.
bolon bol, ok, nokoy bulutlu skl dokumak
chotob anahtar otsol ykn haffetmek tmks aknlk
chokoh ocak polom tccar tmn pamuk
koxol sivrisinek knn bakmak
nl uyumunun bozulduu haller: Maya dilinde ve nlleri bulunmamaktadr. Bu sebeple ye-
rine i ve yerine u sesleri kullanlmaktadr. Bunlarn geldii hallerde nl uyumlar bozulmaktadr.
aalaktik beslemek, bytmek bakix vermek, ba chemul gemi yolculuu
abil torun baklik ember, daire chemulil gemi seferi
antik yardm bukintik giydirmek ebtun merdiven
a tial siz chulik nemli sekuntik ok abuk
ain timsah keluk ter kolim erik
nl uyumuna uymayan ekler : Maya dilinde nl uyumuna girmeyen +sah ve +inah yapm ekleri
geldiinde aadaki rneklerde olduu gibi uyumun bozulduu grlr.
balinah baldz, kikunah neelendirmek, belbesah klavuz, nder, bebesah evlen-
me, binsah krletmek, kimsah kasap. +lak yapm ekinin de kexlak temiz rneinde grld gibi
uyuma girmedii grlr.
Birleik kelimelerde uyum bozulur: Maya dilinde Trkede olduu gibi kelime yapma yollarndan
biri de birleik kelimelerdir. alakben cana yakn, chaanbeel yava, akte pamuk balamte kakao,
akbe dn gece, almehen soylu, asil, kapel iki gibi birleik kelimelerde nl uyumu bulunmaz.
Bu durum Trkede de ayn ekildedir.
Alnt kelimelerde uyum bozulur: Maya dilinin kelime hazinesinde, kendi yapsnn dnda kelime-
ler bulunmaktadr. Bu kelimeler kanaatimizce baka dillerden dnleme olarak girmi ya da spanyolca
gibi st katman tesiriyle Maya diline girmi kelimelerdir. beya beenmek, bey yle, bitun yap
harc, pian ruh gibi kelimeler bu duruma rnek tekil etmektedir.
nszler : Maya dilinde alts glotal stop olmak zere toplam 21 nsz bulunmaktadr. d, f, v ve r
nszleri bulunmaz. Bu seslerin bulunduu kelimeler baka dillerden alntdr. Aada nszlerin genel
bir tablosu verilmitir.
Dudak Di Damak Di
tmsz p t, k ch ()
glotal stoplar p t, ts, tz, k ch ()
tml b - - -
sonant tml m tz n l
tmsz - ts, s h x ()
tml w - - y
b nsz: Patlayc, tml olan b sesi dudak nszdr. Kelime banda, kelime ierisinde kk
nsz olarak ve kelime sonunda kullanlr. Trkeedeki b nszne yakn olan bu ses iki nl arasnda
biraz yumuaka sylenirken, kelime sonunda neredeyse dmek zere olup ya ok zayf sylenir ya da
hi sylenmez.
P
a
t
l
a
y


(
S

r
e
k
s
i
z
)

n
s

z
l
e
r

S

r
e
k
l
i

n
s

z
l
e
r
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
baak kemik aban yabani otlar eb lek
bekech ince ibin ip hekeb honutluk
biki gibi kabak basur ib bakla
bokan iltihap keebel kmek kb dal, kol
bul bulmak koba gl, rmak kulub boynuz
ch nsz: Glotal stoplardan olan ch nsz, patlayc, di nsz olup sreksizdir. Kelime ieri-
sinde bir tek ichak pene rneinde grlr. Kelime banda ve sonunda kullanlr. Trkedeki sesi
gibidir ancak nefes almyla kesilir.
Kelime banda Kelime sonunda
chak yakalamak ach zsuyu
chel sarn bich ince, zayf
chilib p, dal ech amak, emek
chop bklm ooch buruukluk
chulik nemli toch tamak
chuyul asmak yech emek
ch nsz: Patlayc, tmsz bir di sesi olan ch nsz sreksiz bir sestir. Trkedeki sesi ile ayn
sylenir. Kelime ierisinde sadece chichiik frtna, chichil btnlk rneklerinde grlen ch nsz
daha ok kelime banda ve kelime sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime sonunda
chak ok; yamur aach imen
cheem gemi ich i
chichil btnlk kuch g
chok ok otoch oda
chul kaval tunich kaya
d nsz: Maya dilinde d nsz bulunmaz. Ancak, dsil ol arzulamak rneinde ds, dzoc in
yal deersiz ss eyas rneinde ise dz sesleri vardr. Bu kelimeler de muhtemelen baka dillerden
alntdr.
h nsz: tmsz, damak sesi olan h srekli bir nszdr. Trkede olduu gibi h sesi kelime
banda baz durumlarda treme
73
ses olarak karmza kt gibi, baz hallerde Trkede olduu gibi
k > h ses deiimi halindedir. Maya dilinde kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
hansik beslemek ahal uyanmak aluh ormann ruhu
hax amak bahal benzetme banah batrmak
hem sabann at iz chhal bozulmu buh bayku
hik bakmak sihik vermek kaah ac
hobon alacal sohol p multah bunaltmak
hutul domak tahik dilim soh kuru
j nsz: Maya dilinde bulunmayan j sesi, sadece jaak ol hayret, merak etme, jalachil lider,
jek dal, joil meridyen, juun kat alnt kelimelerinde bulunmaktadr.
k nsz: k nsz Maya dilinin glotal stop nszlerindendir. Patlayc, damak sesi olan k sesi,
sreksiz bir nszdr. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
73 geni bilgi iin bkz. # h tremesi blm
93
Ses Bilgisi
94
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
kal balamak akal su aknts ak yeil, taze
keex gmek bksa avlamak achak yeen
kt kt, az sikil biriktirmek alsak yanmak
kiin gn sukinil saknma bik bkmek
kooch ceviz tsokan mkemmel chok ok
klik kapamak ukah iki sak ekirge, atik
k nsz: Patlayc, tmsz, damak sesi olan k, Trkedeki k nsz ile ayn sylenmektedir. Ke-
lime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
kabah nceki gn bakix vermek, ba chaak akn, imek
keeh geyik bulkum sinek ook ayak
kisin eytan okol uru puuk bulutlu
kook sar pakal kalkan sk beyaz, ak
kukul dalga saka kuyu uustik esmek
l nsz: Trkedeki gibi akc, di sesi olan l srekli bir nszdr. Maya dilinde kelime sonunda
dmek zere olan bir nsz gibi ya zayf sylenmekte ya da hi sylenmemektedir. Kelime banda iin-
de ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
la urada aluh ormann ruhu bal baldz
le yaprak balan pusu kurma chohol akmak
likin dou cholak siil emel alak
lot eleme kelik zgara ikil et suyu
lukum gzel, ho talak dolu tsal sal, sandal
luk amur ulah eklemek ul temel, esas
m nsz: Szc, sonant tml, dudak sesi olan m, Trkedeki m sesi gibi sylenmektedir. Maya
dilinde kelime banda, iinde ve sonunda bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
maax maymun chumuk merkez, orta bakam bayrak
mamak sk allk homah aalamak ikim bayku
meex byk, sakal kamach ene kom bkmek
miis kedi kimen lmek kum kazan
mulkan kenge tamakas delilik sim smk
multah bunaltmak yumut alak gnll uukum gvercin
n nsz: Srekli, sonant, damak sesi olan n,Trkedeki n sesi gibi sylenmektedir. Maya dilinde
kelime banda, iinde ve sonunda bulunmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
namak yksek anak sahip olmak akaan rmak, glet
netsil yararsz chinik atmak bolon bol, ok
nix ini ensik ini, alak chuun sap
nookov bulutlu konoch ene oyan korkak, dlek
nukuch kaln kanan kaan, ynetici sawan sk allk
nuxib yal mani sra ile gemek toon dana
p nsz: Patlayc, glotal stop, dudak sesi olan p Trkedeki p nszne benzer; fakat ksa vurgu-
lu ve kesik sylenir. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
pay ayrmak, ufalamak kapel iki ap krmak
pektsil tiksindirici, iren tipil grnmek tap bulmak
piliz kvlcm topan tomurcuklanma tip artma
puchik dvmek tupa sndrmek top domak
pus kambur, hrg tupan kire xup ayrlmak
p nsz: Trkedeki p sesi gibi sylenmektedir. Patlayc, tmsz, dudak sesi olan p, kelime ba-
nda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
paach arka, srt kopalak akn chop bklm
paklah amar supul frlatp atmak ep dalak
pek sk, pekitirilmi tsipit yzk kop kovuk, esmek
pik pire wipil gmlek sap dal, uzant
poos pus, solgun xuupul kullanc tulup serin
puuk bulutlu, tepe yapaknak dz, przsz xtuup kz karde
s nsz: Trkedeki s nsz gibi sylenmektedir. Szc, tmsz, di sesi olan s, kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
sap dal, kol alsak yanmak as znt
semet saz, kam bisik tamak bus hrg
sis ayaz, souk kasak it, parmaklk is bbrek
sootz yarasa kinsik ldrmek koos ku, doan
sbk barut kusba koma pus kambur
sulan sulanmak ustik esinti us ruh
t nsz: Patlayc, glotal stop olan t sesi, di sesi olup, sreksiz bir nszdr. Trkede kullanlan
t sesine gre ksa vurguludur. Bu ses kelime ierisinde yalnz birleik kelimelerde ikinci kelimenin ilk sesi
olarak, cha tan snav, chun tan ibadet yeri, kikitan vnmek, lob tan irenmek rneklerinde
olduu gibi karmza kar. t nsz daha ok kelime banda ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime sonunda
taan konumak but bunaltmak
tel horoz, yele het amak
tis diki nut darlk
toon dana piit pamuk
tn dil semet saz, kam
tuban suya batrmak, tummak xut kesmek
t nsz: Trkedeki t sesi gibi sylenmektedir. Patlayc, tmsz, di sesi olan t, kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlmaktadr.
95
Ses Bilgisi
96
Mayalar ve Trklk
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
taasik tamak atan kar, koca baat balta
teel kk diken, tel chaltal akn et e, eit
tek -e kadar hutul domak suut geri dnmek
tit titretmek satal baygnlk tsit sramak
tok sert, kat suytun kayalk tsut sivriltmek
tos toz yetel ek, yardmc walat elemek
ts nsz: ts nsz tz nszne ok yakndr, hatta zaman zaman biri birinin yerine kullanlrlar.
Szc, tmsz, di sesi olan ts, kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tsa ekimek baatsal yaklamak bits bilemek
tsem dindirmek hatsik blmek, dvmek suts sas, eki
tsit sramak kotsan yuvarlamak taats topal, aksak
tsoocts sa satsik uzatmak uts ho koku
tsu z, su otsot karanlk yats st samak
ts nsz: ts nsz ve tz nszne yakn olmakla beraber sylenite kesik vurgu yoktur. Szc,
sonant, di sesi olan ts nsz, srekli bir sestir. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tsak saymak atantsil koca hats samak
tsek tavsiye etmek hetsmek kucaklamak kuts kaz, rdek
tsits szmek, damtmak otshal phtlatrmak luts olta inesi
tsots sa, yn otsman satn almak ots haffemek
tsuy doan titsa kurnaz yits yosun, kf
tz nsz: ts nsz ve ts nszne yakn sylenir. Ancak, ts nsz gibi ksa, vurgulu ve kesik
bir sestir. Szc, sonant, di sesi olan tz nsz, srekli bir sestir. Kelime banda, iinde ve sonunda
kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tzaak ila hatzutz gzel, ho baatz maymun
tzik ekmek hetzaan yer buutz bulut
tzikik tra olma htzaak erkek doktoru kiir itz kir
tzonik fliz iitzin kk karde piitz pamuk
tzook son, en son petzik ezmek, paralamak putz ine
tzuul el, yabanc wutzik katlamak sootz yarasa
tz nsz: tz, ts ve ts nszlerine yakn sylenir. tz szc, sonant, di sesi olup, srekli bir nszdr.
Kelime ba, ii ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
tzaatz iman, iri, byk hatzik blmek hatzutz gzel, ho
tzahik kzartmak naptzah altrma yapmak iitz fdan, reine
tzel taraf otzil yoksul kuutz ttn
tzimin at tintzel bana zel mootz kk
tzootz sa utzkintik dzeltmek sen utz ok gzel
tzolik aklamak yuntzil ormann ruhu utz iyi, tam
w nsz: Trkede ift dudak vsi (w, ) olarak adlandrlan w sesi ile ayn sylenmektedir. Szc,
tml, dudak sesi plan w, srekli bir nszdr. Kelime banda daha ok nl nnde treme ses olarak
grlen bu ses, kelime ierisinde ve kelime sonunda da kullanlmaktadr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
wach amak, zmek awat avaz chokow scak
weel yel chawak ate, kor isiw cimri
wensik indirmek chowak yksek, uzun paw gem, heybe
wix sidik kawal atlgan, gz pek saw savmak
wotoch ev kewel saklamak, deri xiw iy, ot
wuutsik katlamak sawan sk allk, aalk yahaw kaln iri
x nsz: Trkedeki nsz gibi sylenmektedir. x szc, tmsz, di sesi olup srekli bir n-
szdr. Kelime banda, iinde ve sonunda kullanlr. x iaretinin muhtelif eviri yazlarda h sesini de
karlad grlmektedir. Maya dili eviri yazlarnda spanyolcann sistemi kullanldnda x iareti ks
veya syi gsterirken, ngilizcenin eviri yaz sistemi esas alndnda x iaretinin, h veya yi karlad
grlmektedir. Bu sebeple bu harf Trkede s, ve h seslerine karlk verir. Bu iareti xook okumak
rneinde olduu gibi kelime banda treme olarak grrlr, bixi gibi rneinde h, eex eit rnein-
de olarak okunmas gerektiini grmekteyiz. Ancak, xaxak sak ve xak saymak gibi kelimelerde
s olarak m kullanld yoksa bir s> ses deiimi mi olduu aka belirlenememektedir. Kanaatimizce
bunlarn hepsi de Maya dilinde mmkndr.
x sesi kelime banda, iinde ve sonunda kullanlmaktadr. Ancak, bu iaret, kullanld yere gre
yaygn olarak dir. Muhtemelen azlarda h ve s olarak kullanld grlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
xaxak sak, dzensiz baxalba balamak bakix ba
xek oturacak ykseke yer bixi gibi eex eit, ayn
xiknche mantar ixim tane, tohum ix iemek, sidik
xikmak skmak, dmlemek keexel deitirme koox ko, git
xook okumak popoxkan karnca meex sakal, byk
xuuk dnm noktas waxak sekiz ox
y nsz: Trkedeki y sesi gibidir. tml, di sesi olan y, srekli bir nszdr. Kelime banda,
iinde ve sonunda kullanlr.
Kelime banda Kelime ortasnda Kelime sonunda
yaax yeil, orman hooyah oyuk ay Tanr
yey yelemek koyil rehin, istek bey byle
yich gz oyan korkak, dlek bolay yrtc
yok yukar puyut rt koy koymak
yuuk geyik suytun kayalk, kudretsiz pay pay, ayrmak
yuyunak olgunlatrmak xayak su kanal az tuy ty
97
Ses Bilgisi
Elimizdeki malzemeler lsnde Maya dilinde tespit edebildiimiz baz ses deimelerini okuyucu-
nun dikkatine sunmak istedik. Maya dilindeki sesler ile Trke ses denklikleri zerinde ileriki bahislerde
duracamzdan burada sadece belirleyebildiimiz birka ses deiikliine yer verebileceiz.
nllere ait ses olaylar:
# i ()>: ensik ini, alak kelimesinden anlalaca zere en fil kk inmek, aa doru hareket
etmek anlamlarndadr. en+sik eklinde tretilen kelime de inmek filinden ini kavramn vermektedir.
Maya dilinde bir de nix ini, nix ini, bayr ekil ve anlamlarnda kelime bulunmaktadr. Burada keli-
me banda bulunan e [# i ()] vokalinin dt grlmektedir.
Vurgusuz orta hece dmesi: chok scak, chokoh ocak, scak ve chokow scak rneklerinde
grld gibi kelimenin asl chokoh - chokow dur. Kelime zerine +il yapm eki geldiinde chokwil
ate olarak tretilen kelimede vurgusuz orta hece dmesi dediimiz ses olay gerekleerek orta hecedeki
o sesi der.
nsz tremeler i: Maya dilinde Trkede olduu gibi baz hallerde kelime balarnda, iinde ya da
sonunda nsz tremeleri olmaktadr. Bunlardan tespit edebildiklerimiz aada verilmitir
# h tremesi: Maya dilinde vokalle balayan baz kelimelerde sz banda # h nsz aadaki r-
neklerde gsterildii gibi treme olarak kullanlr.
ax amak > hax amak; asg > hatsik blmek; em iaret, iz> hem sabann at iz; ook
okumak> xook okumak
74
; ooyah oyuk > hooyah oyuk; ix iemek > hix iemek.
#y tremesi: nl ile balayan baz kelimelerde kelime banda #y nsznn tredii, aada ver-
diimiz rneklerde olduu gibi grlmektedir.
awat avaz > yawat avaz; ech emek > yech emek; its yosun > yits yosun; ich gz >
yich gz; otoch ev > yotoch ev; ox > yox
#w nsz tremesi: w nsz, nlyle balayan kelimelerin bir ksmnda kelime banda treyerek
aadaki rneklerde grld gibi kullanlr.
ach amak > wach amak, zmek; ah / ak akmak > wah akmak; ek dkmek > wekik dk-
mek, yaylmak/ wekil tama, salma; eel yel > weel yel; een inmek > wensik indirmek; ich i,
itaraf > wichil i, ieri; ix iemek, sidik > wix sidik; otoch oda, ev > wotoch ev.
# p tremesi: Maya dilinde, kelime banda # p tremesine u rnekleri verebiliriz. aal oul > paal/
pal oul; ak ak > pak ak.
74 x iaretinin h sesi olarak sylendii durumdadr.
98
SES OLAYLARI
nszlerde Nbetlee Kullanm (Alternans Consonantique): Olduka dzenli bir ekilde, biri biri-
nin yerine geebilen nszlerin durumudur. Bu durum Trkede r > l (gre ~ gle; servi ~ selvi), l > r
(melhem ~ merhem); n >l (fncan ~ flcan) rneklerinde grlr.
Maya dilinde de benzeri nbetlee kullanm vardr. Bunlar s ~ z (pilis ~ piliz); tz ~ ts (buutz ~
buts; kiirits ~ kiiritz; mootz~ mots; wutzik ~ wuutsik)
Gme (Metatez): Trkede karlkl olarak iki sesin, niteliklerinden bir ey kaybetmeden yer
deitirmesi olarak akladmz bu ses deiimi Maya dilinde de bulunmaktadr. Buna kibi gibi > biki
/ bixi gibi; n > m tsimin at, eek > tsinimil binek hayvan rneklerini verebiliriz. Burada dikkat ekici
olan ise Trkede de bulunan gibi > bigi rneinin Maya dilinde de bulunmasdr.
99
Ses Olaylar
Bu blmde daha ok Maya dilinin kelime yapma yollarna dikkat ekmek istiyoruz. Yaptmz a-
lmann mufassal bir Maya Grameri olmadn tekrar hatrlatmakta fayda gryoruz. Eldeki malzeme
erevesinde Maya dilinde kelime tretmelere dikkat ekerek, kullanlan yollar ve ekleri tespit edebildi-
imiz kadaryla rneklerle izaha alacaz.
MAYA DLNDE KELME YAPMA YOLLARI
Maya dilinde Trkedeki kelime yapma yollarnn nerdeyse tamam az ya da ok olarak kullanlmak-
tadr. Maya dilinde fil ya da isim kk ve gvdelerine sondan getirilen eklerle yeni fil ve isim gvdeleri
oluturulmaktadr. Eklerin dnda iki ayr anlamdaki kelime birletirilerek nc anlamda baka keli-
meler tretilmektedir. Yani birleik kelimeler bulunmaktadr. Maya dilinde Trkede olduu gibi tabiat
taklidi kelimeler ile ikilemeler yoluyla da kelimeler tretilmektedir.
Birleik simler: Maya dilinde de Trkede olduu gibi iki ayr kelime birleerek nc bir anlam
tayan bir baka kelime yaplabilir. Bu durumda nl uyumu aranmaz. Bu tr birleik kelimelere aa-
daki rnekleri verebiliriz:
aal ook ayak parma cha bok izinden gitmek
aalnook bilek cha chi bildirmek, adn anmak
aktub balgam cha ik zendirmek
aktun maara cha tan snav
al kaab parmak cha toh intikam
al nok bilek cha tsilib yknmek
al ok ayak parma chak che yok etmek
baax kii ilk gn totkok sar ve dilsiz
Tabiat Taklidi Kelimeler : popok lok fokurdamak rneinde grld gibi Maya dilinde de
Trkede olduu gibi tabiat taklidi yoluyla kelimeler tretilmektedir.
kilemeler Yoluyla Kelime Tretme: chunchumuk yar yarya rneinde grld gibi Maya
dilinde de, Trkede olduu gibi ikilemeler yoluyla kelimeler tretilmektedir.
Ekler Yoluyla Kelime Tretmeler : Maya dilinde Trkede olduu gibi filden fil, filden isim, isim-
den isim ve isimden fil yapm ekleri bulunmaktadr. Ancak, elimizdeki malzeme erevesinde bunlarn
tamamn tespit etme imknmz olmad. Maya dilinde mastar (infnitive) ekli baz hallerde eksizdir
75
. Bu
durumda baz kelimelerin isim ya da fil taban olup olmad hususunda tereddde dtk. Bu tr kelime
75 Geni bilgi iin bkz. Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri bahsi.
100
EKL BLGS
tabanlar * iareti ile gsterilmitir. Aada Maya dilinde kelime treten eklerin tamam ayr balklar
altnda, eklerin grevleri izah edilerek, isimden isim, isimden fil, filden isim veya filden fil yapm ekleri
eklinde ayr bir tasnife gidilmeden, alfabetik sra ile verilmi olup tabanlar yanlarnda gsterilmitir.
-ak/ -ak/ -ah/-ek eki: Bu ek, an olmak>anak sahip olmak; *ban banmak> banah banlm; *
kal kalmak> kalak cansz, ruhsuz; kap kapmak> kapak ifte; xax samak> xaxak sak, d-
zensiz rneklerinde, Trkede AK eki gibi filin tesirinde kalan eitli nesneleri karlayan isimler yapar.
Daha ok filden isim yapmnda kullanlmakla beraber al arlk > alak uysal; naapul dorudan>
naapulak hemen, derhal; tsel yan > tselek omurga, bel kemii gibi rneklerde ise isimden isim yapm
eki olarak da kullanlr.
-ik/-uk eki: Maya dilinde ilek olarak kullanlan bu ek *kl kapal >klik kapanm; kuch g
> kuchik yk, tama; pisboyut> pisik l; seen souk > seenik ksrk; tox pay, hisse>
tooxik blme rneklerinde olduu gibi isim tabanlarna gelerek isim tretmektedir. Ekin nls geldii
kelimenin nlsnn darlk yuvarlaklna gre i/u olarak deiebilir.
Bu ek, Trkede olduu fil tabanlarna gelerek, filin gstermi olduu harekete uram olan, o
hareketten domu bulunan veya o hareketi yapan eitli nesneleri karlayan kelimeler de yapan ilek bir
ektir. chaak kesmek> chaakik kesilmi, kesik; * kal kalmak> kalik kapal; *kan kanmak>
kanik renme, anlama; *kex gemek> kexik nbet, sra; *kos kosmak <kesmek> kosik kesik,
para; sat yok etmek> satik yitik, kayp kelimeleri buna rnek verilebilir.
Ayrca bu ek, chuchuk hkrk rneinde grld zere, Trkede olduu gibi tabiat taklidi
seslerden kelime yapmnda da kullanlmaktadr.
-al/el eki: Bu ek, ak akmak> akal su birikintisi, bataklk; * at atmak> at al cret, demek;*
bax (ayn kkten tremi baxtik oyuncak olduuna gre) fil taban olmal> bax al aka, oyun, elen-
dirmek; chh samak>chh al bozulmu; kex gemek> kexel deime; saw balamak>sawal
dm, birleme rneklerinde grld gibi fil tabanlarna gelerek filden isim yapmaktadr. Ekin n-
ls geldii kelimenin nlsnn kalnlk inceliine gre uyuma uyarak a / e olmaktadr.
Bu ek, chim anta, heybe> chimal kalkan, siper, et e, eit> etel ortaklk; naatzyakn> naatzal
yaklam; tah olgun> tahal piirmek rneklerinde ise isim tabanlarna gelerek isimden isim yapar.
- che eki: Bu ek, *baal yabani, yrtc hayvan> baalche vahi hayvan, *bal bal> balche
bal ikisi rneklerinde, Trkedeki -CI ve -CA ekleri gibi isim tabanlarna gelerek kelimelerin kk ya
da gvdelerinin belirttii anlamlar dorultusunda kelimeler tretir. chem gemi>chemche sal; chilib
p, dal > chilibche salkm, dal rneklerinde ise kltme kavram verir.
- il/ul eki: Bu ek Maya dilinde isim tabanlarna gelerek, edilgen isim ve sfat grevinde kelimeler ya-
pan ilek bir ektir. hoil beinci rneinde sralama say sfat yapmaktadr. Ekin nls geldii kelimenin
nlsnn darlk yuvarlaklk zelliine gre uyuma girerek u olarak da kullanlr. Bu ekin kullanmna
aadaki rnekleri verebiliriz: chem gemi>chemulgemi yolculuu; chuy asma, salkm> chuyul
aslma; ich i>ichil i taraf;niix ini> niixil eilme; yey seme> yeyil seilme.
- in eki: - in Maya dilinde de Trkede olduu gibi isimden isim yapmnda kullanlmaktadr. Bu ek
ok le yemei> okin leden sonra rneinde olduu gibi zaman belirtir. Bu kullanm Trkede
k-n, yaz-n, le-(y)in rnekleriyle ayndr. *iitzin kk kz veya erkek karde rneinde ise yine
Trkedeki tek-in > tigin prens kullanmyla ayn grevde iletilmektedir.
- inah eki: Maya dilinde bal baldz> balinah baldz; *kulk yer>kulkinah yerleme; *yakun
yakn> yakunah sevimli, sevgili kelimelerinde olduu gibi isimden isim yapm eki olarak kullanl-
maktadr
76
.
76 Prof.Dr. Ahmet Bican Ercilasun, eseri inceleme safhasnda, Trke bacanak (< baca+inak) kelimesinin yapmnda da inan- filinden
tremi bir inak ile birleik isim yaplm olabilecei grnde olduunu ifade etmitir.
101
ekil Bilgisi
102
Mayalar ve Trklk
-kil eki: Maya dilinde * pool ba>poolkil imanlama ve *saah ekinme>saahkil korkma gibi
kelimelerde isimden isim yapm eki olarak az kullanlan bir ektir.
- LaK (lak/lah, tak/tah, nak/nah) eki: - LaK aslnda isimden fil yapan -la eki ile filden isim yapan
k ekinin kalplaarak isimden isim yap eki olarak kullanld grlmektedir. Trkede de k-la-k r-
neinde olduu gibi benzeri kullanmlar vardr. Bu ekin aslnn -lak olduu daha sonra ses deimeleri se-
bebiyle nce -lak/-lah kullanmnn sonra da -tak/-tah ve -nak/-nah kullanmlarnn gelitiini syleyebi-
liriz. Benzeri ses deiikleri ve eklerin kullanmlar dier Trk lehelerinde de grlmektedir. -lAr okluk
ekinin Yakut Trkesinde nller ve l sesinden sonra l; m, n, , seslerinden sonra n, y ve r seslerinden
sonra d; tmsz sesler den sonra t olmas gibi. Maya dilinde ekin btn seslerden sonra -lak/-lah biimi
grlmektedir, n, l, y, m, w seslerinden sonra -tak/-tah biimi, -nak/-nah biimi de l, k, h seslerinden
sonra gelmektedir. Bu durum bize Maya dilinde seslerin ayrmalarnn daha dorusu leheleme srecinin
devam ettiini ya da henz leheleme sreci tamamlanmadan donduunu dndrmektedir.
-lak/-lahl kullanmlara rnekler: balk endie>balkalak endieli; *hom deer > homlak de-
erli; kt kt, az> ktlak harcama; *kopal yakalanm> kopalak akn; kux kin > kuxlak
armak; kuy ayrma> kuylak saptrma.
-tak/-tahl kullanmlara rnekler: aktan kar> aktantah karlama; *aan yardm > aantah
yardmc;*an sahip>antah esirgeme; *bal yeme, ime>baltah ime;* ben dme>bentah har-
cama.
-nak/-nahl kullanmlara rnekler: *akak sulu yer> akaknak ya, slak; ay Tanr> ayaknak
parlak; babak helezonik>babaknak geni; sih doma>sihnah yeni domu; * tuk tkrme>
tuknak pis kokulu.
-lik / luk / lok eki: Trkede olduu gibi Maya dilinde de bu ek isimlere gelerek sfat grevinde
isimler yapar. Maya dilinin de ilek eklerinden olan ekin nls geldii kelimenin nlsnn darlk yu-
varlaklk zelliine gre u / o olabilir. Bu ekin kullanmna u rnekleri verebiliriz: bak etraf> baklik
ember, daire; chul nem> chulik nemli; ken dzen> kenlik baml olmak; okol uru, hrsz>
oklik uruluk, hrszlk; *popok tabiat taklidi ses>popoklok fokurdamak *sik sk> siklik iine
sokma, yerletirme; utz iyi, tam> utsilik uzluk, ustalk.
-sik eki: Maya dilindeki bu ek, fil tabanlarna gelerek isim yapmnda kullanlr. u kelimeleri buna
rnk verebiliriz: en inmek> ensik ini, alak; mani sra ile gemek> mansik geme; ok ok, mz-
rak> oksik sunma, araya sokma; pek hareket> peksik hareket etme, sarsma; wen inmek>wensik
indirme.
-sil /tsil / tzil / sol eki: simden isim yapan bu ek, Trkedeki - sIl ekinde olduu gibi yokluk kavram
bildiren sfat grevinde kullanlan isimler yapar. Eldeki rneklerden ekin ilk nsznn geldii kelimelere
gre s, ts, tz eklinde kullanld grlmektedir. Ekin nls ise yine geldii kelimenin nlsne zaman
zaman uyduu grlmektedir. Maya dilinde sesinin olmay bu ekin nl uyumunu bozan ekler sralama-
sna girmesine sebep olur. Bu ekin kullanlna u rnekleri verebiliriz: nets biriktirme>netsil yararsz;
ots haffeme> otzil yoksul; ots haffeme>otsol ykn haffetmek; pek mide bulants> pektsil
tiksindirici.
- tal eki: ak akmak>aktal kaymak, kaydrak; * al arlk>al tal durdurmak rneklerinde grl-
d gibi Maya dilinde filden isim yapan eklerdendir. Ekin -ta ekli ile filden fil yapm eki olduu sonra
l eki ile kalplaarak filden isim yapm eki olarak iletildii grlmektedir.
-yah eki: Maya dilinde *kol it, evirme> kolyah bebei kundaklama; numya felaket>numyah
zme; *sow etkileme>sowyah kar koyma rneklerinde olduu gibi isimden isim yapan eklerdendir.
Maya dilinde isim ekimleri, kelime sonunda gelen, yer ve yn gsteren eklemi ti dnda; ismin
nne gelen u n ekim kelimeleri (edatlar) ile yaplmaktadr: yeetel ile; uti aal iin; yookol
stne, stnde; yaanal altna, altnda; tu yanna, yannda; chumuk ortasna, ortasnda.
okluk eki: Maya dilinde okluk eki -oobdur. Daima ismin sonuna gelerek che aa > cheoob
aalar rneinde olduu gibi okluk kavram verir.
Olmak yardmc filinin Maya dilinde kullanl: Maya dilinde isimler ol- yardmc fili ile de e-
kime girer. Trkede olduu gibi Maya dilinde de ol- yardmc fili, kendisinden nce gelen isimleri
ekime sokarak birer yklem haline getirir. ol- filinin Maya dilinde kullanlna u rnekleri verebiliriz:
*hun dizi, sra> hun ol sakin olmak, sraya girmek; jaak ol hayret, merak etme; *kuxaan sa,
yaamak> kux ol yetimi olma, sonu; *ok oyun>okl aldatmak; *ok alama>ok ol alama;
sis serin, souk> sis ol soumu olma; tsa ihtar etme> tsa ol alarm vermek.
Sor u kelimeler i: Maya dilinin belli bal soru kelimeleri unlardr: baax: ne; bix: nasl; maaxi: kim;
tuux: nerede.
Maya dilinde mastar (infnitive) ekilleri: Maya dilindeki mastar ekillerini vermeden nce oku-
yucunun mukayese edebilmesi iin Trkedeki mastar ekillerini hatrlatmak istiyoruz. Bilindii zere
Trkenin muhtelif lehelerinde mastar ekli deimektedir. mAK biimi Trkiye Trkesi ile, Azer-
baycan, Trkmenistan, Gagauz, Krm, Kumuk, zbekistan ve Yeni Uygur Trkelerinde bulunmaktadr.
mA Trkiye Trkesi ile Karaim Trkesinde kullanlr. I/AG ekli Tuva Trkesinde, - (U)r GA biimi
Karaay- Malkar, Altay ve Hakas Trkelerinde, (i) Yeni Uygur Trkesinde, -/-Uw biimleri, Tatar,
Bakurt, Nogay, Kazakistan ve Karakalpak Trkelerinde bulunmaktadr. Trkenin iki u kolundan biri
olan uva Trkesinde mastar ekli -As ya da iken Yakut Trkesinde daima olup, fil eksizdir.
Maya diline baktmzda karmza farkl biimler kmaktadr.
Eksiz Mastar : Maya dilinde aada verdiimiz rneklerde mastarn (infnitive) eksiz olduu grl-
mektedir.
koy koymak pib piirmek sil svamak
man gemek pok piirmek tsah yakmak
nets biriktirmek puk bozmak tsak saymak
pan ekmek puk dvmek tsak akmak
k / - h eki: Bu mastar ekini ise yanda verdiimiz rneklerdeki grmekteyiz: kalik sylemek,
almah kutlamak, anak sahip olmak, baltah imek, banah batrmak, bisah srmek, temizlemek,
bisik tamak, chaak eilmek, bklmek
103
SM EKMLER
104
Mayalar ve Trklk
-l eki: ahal uyanmak, aktal kaymak, kaydrak, altal durdurmak, banal batrlm baxal oy-
namak, bil kireletirmek, bulhal bunalmak gibi rneklerde ise l, mastar eki grevinde karmza
kmaktadr.
- mak eki: Sadece xikmak skmak, dmlemek ve hetsmek kucaklamak rneklerinde mak eki
mastar grevinde kullanlmaktadr.
- tik eki: Btn fil kk ve gvdelerine gelerek i isimleri yapan bu ek Trkedeki - mA ekinin kar-
lnda kullanlmaktadr. Bu ekin kullanmna aadaki rnekleri verebiliriz.
antik yardm kaaxtik aramak
balantik avlama mentik yapma
beetik yapma oheltik anlama
bukintik giydirme pektik irenme
kanntik sormak ustik esme
Maya dilinde Hece: Maya dili fil ve isimlerin kk ya da gvdelerinin sonlarna getirilen eklerle yeni
kelimeler treten bir dildir. Vurgu daima son hecededir. Alnt kelimeler bu kuraln dndadr.
Maya dilinde anlaml bir btn oluturabilecek nitelikte tek bir nlden oluan hece aa sylemek,
u o rneklerindeki gibi bulunur.
nl ve nszden oluan hece: Uzun nl ya da diftong eklinde iki nl ile bir nsz, al su, aal
oul, ax amur, aax siil, al arlk, ain timsah, eb lek, ul temel rneklerinde olduu gibi
hece oluturabilir.
nsz ve nlden oluan: be sokak, cha yetimek ka ac, su asker rneklerindeki gibi heceler
bulunur.
nsz, nl ve nszden oluan:bal baldz, bon boya, chul nem rneklerindeki gibi heceler de
bulunur.
Maya dilinde asl olarak nl, nl+nsz, nsz + nl, nsz + nl + nsz olmak zer drt hece ekli
bulunmaktadr.
Bu drt hece eklinin dnda alnt kelimelerde ya da x ile h sesinin n ek olarak kullanld hallerde
ift nsz ve nl, nszden oluan hxib erkek, htzo hindi, xkaax tavuk, xnuk yal rneklerinde
olduu gibi heceler bulunmaktadr.
Maya dilinin Say Sistemi: Mayalarda onluk ve yirmilik sistem birlikte kullanlmaktadr. Maya di-
linde cansz eylerin saymnda say zerine peel eki gelir. nce ve uzun vasfara sahip cansz eyalarn
saymnda say zerine tziit eki gelir. Eer yalnz aalar saylyorsa bu sefer say zerine - kuul eki
getirilir. Saym canllar iin ise (insan ya da hayvan) bu sefer say kelimesi zerine tuul eki getirilerek
tasnif yaplr. Bir ve dr t saylarn gsteren hun ve kan saylar cansz saymnda zerine peel eki aln-
ca kelime sonlarndaki n > m ye dnr.
Maya dilinde say sisteminde kullanlan say adlar aadadr:
1 hun 11 buluk
2 ka 12 lahkaa
3 ox 13 ox lahun on
4 kan 14 kan lahun, drt on
5 ho 15 holahun be on
6 uak / wak 16 uak lahun alt on
7 uk 17 uk lahun, yedi on
8 uaxak 18 uaxak lahun sekiz on
9 bolon 19 bolon lahun dokuz on
10 lahun 20 hunkal
40 ka kaal iki yirmi 100 ho kaal be yirmi
50 ho lahun be on 200 lahun kaal on yirmi
60 oox kaal yirmi 400 hun bak bir bak
80 kan kaal drt yirmi 800 ka bak iki bak
8.000 hun pik bir pik
105
sim ekimleri
aal / alik : sylemek; emretmek; t vermek
AAL : decir sylemek, demek, anlatmak; mandar emretmek, gndermek, sevk etmek, yollamak,
y-aalik: sz, kelime; AALIK: decir sylemek, demek, anlatmak; (DM)
aldanca: avutacak, kandracak, gnl alacak ey, sz (DS); ayk: sz verme (DLT); ayl-: sylen-
mek (DLT); aytmak (aymak): sylemek, anlatmak, konumak (DS); ay-: sylemek, Azr.dial., Uyg. dial.,
(ey-g, name) Trk. dial.; y Yak., ayda (< ayt-a) Trk. dial., t- < eyt- (konumak, cevap vermek) ile
ay- ayn kkten gelebilir (Sevortyan); ayt-: sylemek (DTO); ayt-: sylemek (DLT); ayt- Azr. sylemek,
demek, BT. Sylemek, demek (HK)
Trkiye Trkesinde kullanlan sylemek karlnda tarihi ve yaayan Trk lehelerinde aytmak ke-
limesinin, ayn kkten kaynakl ayk, aylmak gibi kelimelerin kullanld grlmektedir. Mayaca, aal
/ alik kelimelerinin ise hem anlam hem de ses deerleri asndan zellikle Trkenin, lehelerindeki
aytmak kaynakl ayl- ile ayn kelime olduu grlmektedir. Trkede barsak > baarsak, kavurma >
kaurma, iy > ii rneklerinde olduu gibi zellikle iki nl arasndaki g, y, v gibi szc seslerin eriyerek
diftonglu ekillerin ya da uzun vokallerin kullanld bilinmektedir. Kanaatimizce aal (< ayal-< ayl-)
sylemek, konumak filinden tretilen alik isim olarak kullanlmaktadr
77
.
aal: oul, erkek evlat ya da kz evlat
paal / pal: oul; ocuk; gen
aal: 1. son oul, erkek evlat, daugher kz evlat, kz 2. weight arlk, yk(MDP); al wal: son
oul, erkek evlat, daugher kz evlat, kz; pal; child ocuk,evlat(MS); AL: 1. hijo o hija de la mujer y
de cualquier animal hembra Oul veya kadnn kz ve herhangi bir dii hayvan; AAL: hijo de mujer ka-
dnn olu (DM); PAL: engendrar (el hombre) ocuk dourmak (insan); PALAK: brotar flizlenmek,
romper inemek (DM).
Trkede iki nl arasndaki G (g, ) sesi szclaarak der ve kelimedeki nller yan yana gelerek
ar > aar; az > aaz; rneklerinde olduu gibi diftong eklinde uzun nl olarak sylenir. Burada da
Trkede grlen ses deiimi yaanmtr.
oul: erkek evlat (TS), oglan / ogul: ocuk, gen (KB), oul: erkek evlat, oul Azr., Trkm., ul / uvl
Nog., ul Tat., Kzk., KKlpk., l Krg.,Alt., Tel., uil zb., l Tuv., uol Yak., vl uv., (H.E.); ovul Karm, o:
l Gag., ogal / ugul Uyg. (Sevortyan).
Mayaca aal kelimesi, Trk lehelerinde grlen olaan ses deiimleri gibi * ogul > vl > aal ek-
linde bir geliimle,. Trkedeki anlamyla kullanlmaktadr.
77 bkz. Mayacada kullanlan Trke ekler ik bahsi.
106
MAYACA LE TRKE
ORTAK KELMELERN TAHLL
aal / al: ar, arlk
aal: heavy ar, iddetli, kaln(MS): AL: 1. pesada ar 2. despacio hacer alguna cosa arca (ya-
vaa) baz eyleri yapmak (DM)
a:gr Trk dial., gir zb., egir Uyg., ar / a:r Trk. dial., awr Kzk., Nog., KKal., Tat., Bk.; uir Alt., ar
Yak., yvr v.; adk (<a+dk) yk Trk. dial.(Sevortyan).; ar 1. tartda ok eken 2. davranlar ya-
va olan 3. deeri ok olan 4. etin, g. ar (<a+r) (H.E); oul rneinde olduu gibi ar kelimesinde
de iki vokal arasnda bulunan G sesinin szclaarak dmesi ve diftong oluumu grlmektedir.
Mayaca aal / al kelime sonunda bulunan l ise * r ~ l alternans nsz kullanmdr. Trkenin ses ya-
psnda r ve l sesleri k yeri itibaryla ayndr. Her ikisi de ndamak di nsz olup szc, sedal nsz-
lerdir. Trkede r > l ve l > r ses deimeleri sk grlr. gre ~ gle, servi ~ selvi, melhem ~ merhem
rneklerindeki gibi bu sesler alternans nsz olarak birbirlerinin yerine kullanlmaktadr.
aal / al (< aal<aar < agr) anlam ve ses bakmndan Mayacada ki bu kelime Trke ar kelime-
siyle ayndr.
aban: 1. sulak yer 2. yaban otlar 3. allk
ABAN: maleza bitkilerin birbirini rtecek derecede bymesi, allk, matorral fundalk (DM).
lk bakta Trke iin yabanc gibi grlen kelimenin kurulu ve ahengi dikkatimizi ekmektedir.
abana 1. ana su 2. suyu bol memleket (DS); abant Luwi dilinden ya da onun ardl bir dilden gelme
abanda idi. Sulu, suyu bol demektir
78
.
Kelimenin kurulu ve anlam asndan yaban ile ilgili olabileceini dnmekteyiz. Geri, yaban 1.
insan yaamayan sz yer 2. yer yabanc, el, yerli halktan olmayan kimse ~ Trk. yaban kr, bo yer <
Far. biybn (< OFar. viypan) Trkede biybnn bandaki bi- dmtr. (H.E.) gibi bir kken izah
yaplmakla birlikte yaban ile tretilmi Yabanlu (bir Trkmen Oyma) yabanc, yabanclk, yabancl,
yabanclama (TS) gibi kelimelerin yannda daha ok evcil olmayan hayvan ve bitki isimlendirmelerinde
yaban armudu asmas ayvas baklas elmas erii fnd kaba kekii - mersin nanesi
sarma yasemini ars domuzu keisi koyunu rdei tavan (TBAS) gibi birok kelimde
kullanlmtr.
Yaban kelimesinin kullanld kavram alanna dikkat ettiimizde sulak yerler, bitki, allk ve evre-
sindeki yaant ile ilgilidir.
*ya- kknden tremi olan ya-, ya, yamur, yalak, yalanmak, yal, yama, yaprak, ya, yaamak,
yavan ile ayn kk ailesinden olan yaban kelimesinde # y sesinin # y > olmas ile Mayacada aban
ekliyle kullanlmaktadr.
akaan / akaknak : 1. rmak; glet; su birikintisi 2. ya, slak 3.sakin
akal / akal: 1. su aknts; su birikintisi; gl 2. bataklk 3. yzme havuzu 6.slatmak
AKAAN: agua encharcada su baskn, sel; AKALAK: akalak yaalil ich: correr las lgrimas hilo a
hilo por el rostro gz ya, gz sulu (DM).
akmak (sv maddeler iin) bir yer den baka bir yere doru gitmek (TS); akagan, akak, akgn, aklgan,
aknt, akrgan, akn, aklam, aklan, akmak, axmak, dere yata, alayan, rmak karlklarnda Trk. dial.
(DS) kullanlmaktadr.;akmak Trk., Trkm., Uyg., axmag Azr., av Bk., auv Kzk., au Krg., Tat., m
zb. (TLS).
78 Umar, Bilge, Tr kiyedeki Tar ihsel Adlar , nklp Kitapevi, stanbul 1993, 8. s Yazar eserinde Anadoludaki birok yer adnn kay-
na olarak Luwi Dili ya da Ermeniceyi gstermektedir. Bazen Mamak, Maya madde balarnda olduu gibi Luwi dilinin ardl bir
dil veya Anadoluda nceleri yaam bir ulusun dili gibi izahlar yapmaktadr. Abant kelimesini de Luwi dili ya da ardl bir dil diye
izah etmektedir.
107
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
108
Mayalar ve Trklk
rneklerde de grld zere Mayaca akaknak, akal, akaan, akal kelimeleri ve kullanldklar
anlamlar Trke akmak filinden tremi ve Trk lehelerinde kullanlan kelime ile ayndr.
Latin dillerinde su karlnda kullanlan aqua, acgua, eaua ve bundan ocean, ozean, ocen, oceno,
oceano eklerinde sylenen okyanus kelimesi de Trkedeki ak- kknden Mayaca akaan ile anlam
asndan ayn kelimedir.
akam: direk
akam, okom: post kazk, destek, direk(MS)
Bk., Kzk., ve Tat., Trk lehelerinde direk (< tirgek) anlamnda kullanlan baana kelimesi ile ilgisi
olabilir dncesindeyiz. * bagana ~ bagama > agam > akam.
akan: 1. amca; day; aa; byk baba 2. hala
AKAN: to hermano de madre amca, annenin erkek kardei, o de madrastra veya vey anne, y to
ve amca, marido de la ta halann kocas, hermane de padre byk baba; haan: to amca, hermano
de madre annenin erkek kardei (DM)
aga, aa, aka, ak, ede, eze, ee, ekillerinde Trk lehelerinde amca, day, aabey, karde, teyze, hala
gibi anlamlarda kullanlan *aka+n > (kzan, yeen gibi) akan.
Bu kelimeyi Bengtson, John D., Merrit Ruhlenin Global Etymologies
79
adl yazsndaki ortak keli-
melerde de grmekteyiz.
akat: 1. aa 2. mee palamudu
AKAT: 1. agallas o bellotas de rboles pelit, y en ellas est la semilla iinde aacn tohumu bulunan
kozalak y salen despus de cada la for iek tohumu; 2. bellota pelit; 3. bellota de las plantas pelitli
bitkiler (DM).
aga, ava, agah, aga, agas, aha, aga, ag, aa, ags, ya, yaga, yga, jga, ya, yvs, a,
is, uga, jv (Sevortyan); yogo, yiv (Clauson) ekillerinde, aa, koru, orman anlamlarnda Trk
lehelerinde kullanlan aa kelimesinin Mayacada ayn bir Trk lehesi gibi ses deiiklii gstererek
akat eklinde kullanlmas normal grlmektedir. * aga > akat
aktub: balgam
aktub : spit tkrmek(MS); tuub: saliva salya, tkrk(EM); TUB: escupir tkrmek (DM).
axrak, axrx, axrk, axmuk, axrux ekillerinde Trkede ses yansmal kelimeler
80
arasnda balgam
karlnda kullanlan Mayacadaki aktubun da Trkede olduu gibi *ses yansmal bir kelime oldu-
unu dnmekteyiz.
awat: 1. avaz; barmak; alamak; lk; haykrma 2. melemek
yawat:1. avaz 2. uluma 3. havlamak
AWAT: 1. dar gritos lk atmak, aullidos o voces y el tal grito o aullido ulumak, sesler karmak,
feryat etmek , 2. voz y vocear ses veya barmak. AWATIL: gritos lk; AWTABIL: a gritos -
lklar; AWTAH: va gritar a otro lk atmak; AWATBIL: a gritos o a voces lk atmak, barmak;
YAWAT: gritar lk atmak, yawat mistun: maullar miyavlamak, yawat pek: ladrar y ladrido hav-
lamak; u yawat taman: balido, gritar, aullar ulumak, lk atmak, szlanmak(DM);awat: shout bar-
mak, haykrmak(MDP)
79 Bengtson, John D., Merrit Ruhlen, Global Etymologies, Merrit Ruhlen,On The Or igin of Languages, Studies in Linguistic Taxo-
nomy, Stanforf University Pres, 1994; AJA mother, older female relative Afro-Asiatic: Omotic: Wolamo aj mother; Austronesian:
Proto-Austronesian ajah father; Amerind: Proto-Uto_Aztecan je mother, Masaka: jaja older sister, Ticuna: jake old woman.
80 Zlfkar, Prof. Dr. Hazma, Trkede Ses Yansmal Kelimeler, TDK Yaynlar, Ankara, 1995
Trkede kullanlan avaz ekli Farsa kaynakl gsterilmektedir. Ancak Trkenin lehelerinde evze-
mek, evzilmek, evzinmek telaa dmek, akn, acl, yoksulluk iinde anlamlarnda kullanlan (Clauson)
bir kelime bulunmaktadr. Her ne kadar dorudan avaz ile ilgili grnmese de kavram alan ierisinde d-
nmek mmkn olabilir. Ayn ekilde avat brtlen (DS) kelimesi de Trk azlarnda bulunmaktadr.
baak /bak: 1. kemik, boynuz 2. eklem 3. balk
BAK: hueso kemik, tsak bak: coyuntura ek, eklem, cuerno boynuz,(DM).
baka: kaplumbaa Trk. dial., KTat., Krm, Kum., Krg., Kzk., Nog., KKal., Tat., Uyg., Alt; bakka~beka
zb. Dial.; paka Uyg. Dial., b: Trk. dial., Alt. Dial; paa Tuv. Maka Balk. (Sevortyan);
bagacak: nesil, slale (DS); kurbaa, kapuakl baga, mz baka, kadur paka Trk. Dial. (Sevort-
yan);
Yukardaki rneklerde de grlmektedir ki, Mayaca ak / aak kelimeleri kullanldklar anlamlar ve
ses deiiklikleri asndan adeta Trkenin bir lehesindeki karl gibidir. Kelimenin baka > bak >
ak / aak eklinde bir deiim geirdiini syleyebiliriz. baak /bak kemik, boynuz kelimesini de kav-
ram alan ierisinde dndmzde bizi desteklemektedir.
baalche: 1. bal ikisi 2. vahi hayvan
baalche: a honey wine or mead made with strips of balche bar bir bal arab veya baldan mayalan-
drlarak yaplan alkoll iki (MS); baalche: animal (wild) vahi hayvan (MDP); BALCHE: rbol de
que hacen vino y se emborrachan sarho edici arap yaplan aa; BAALCHE: animal, bruto yaban,
kaba; BALCHEYAN: bestialidad, bestial hayvan gibi, hayvana ait; vahi; kaba (DM).
Kelimenin bal+i (*< bal+iki) eklinde olduu aka grlmektedir. Kelimenin Trke karl da
bal ikisidir.
Trkedeki tek heceli kelimelerin inceden dnleme olduu yolunda baz grler mevcuttur.
bal kelimesinin kkeni hakknda, eski alarda Hint-Avrupa dillerinden alnmtr. En yakn Hint-Avrupa
karl olarak Latince mel biimi gsterilebilir. Menges, bal Trk diyalektlerinde amur olarak
kullanlan balktaki *baldan gelir.(HE) diye izahlar yaplmaktadr. Ancak Trk lehelerinin nerdeyse
tamamna yaknnda bal ekli kullanlmaktadr. DLTde Trkler ar ya derler diye bir kayt vardr. Ana-
dolu azlarnda, bal armudu, balata, balavuz, balbarda, balba, balck, bal eten, bal iei, baldudak,
baldz ve bal erik gibi birok isimde bal kullanlmaktadr. Ayrca, halk arasnda yaban hayvan olarak
aynn balc olarak adlandrldn da bilmekteyiz.
Karaay Malkar Trklerinde dn ve bayram gibi elencelerde dua etmek iin balayak ad verilen
iinde balla yaplm bir eit iki kab da vardr.
baach / beech: 1. ku cinsi 2. bldrcn
BACH: chachala uzun kahverengi tyl bir ku tr, ave ku
BACHIL: chachala uzun kahverengi tyl bir ku tr, ave
ku (DM); baach: chachala (bird, Ortalis vetula) (MDP); beech:
quail bldrcn(MS)
becet kk bir ku kkenini bilmiyoruz (HE). be keklii tu-
zaa drmek iin kullanlan demir alet, bedevre (DS).
Yukardaki izahlardan da grld zere Mayaca ku cinsi,
bldrcn karlnda kullanlan baach / beech kelimeleri kavram
alan asndan Trkede kullanlan be ~ becet kelimeleriyle bir-
109
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
110
Mayalar ve Trklk
liktelik gstermektedir. Her ne kadar H.E. Trk Dilinin Etimolojik Szlnde, becet kelimesinin kke-
nini bilmiyoruz demise de kelimenin be ten treme olduu anlalmaktadr. Trkede + t eki gl+et de
olduu gibi kltme eki yapar.
balam / balan / balam / balum: 1. jaguar 2. kaplan 3.pusu kurma 4. gizlemek
balamchan:1. ylan 2. kertenkele
BALAM: tigre kaplan; balam pakat: mirar con disimula lo que pasa pusu kurmak; BAALAM:
tigre kaplan, jaguar jaguar, animal bravo yrtc hayvan; BALAN: escondido, encubierto saklanm,
gizlenmi; BALAMCHAN: lagartijas kk kele, especie de lagarto kertenkele trleri (DM); balum:
jaguar jaguar, big cats in general genel olarak byk kedigiller; balam, chak-mool: tigre kaplan,
jaguar jaguar (MS); balam / balan: jaguar jaguar (MDP).
bula the elk. Survives in NE several dialects pulan Tuv. bulan a folklore word for a wild horse,
Tat., bolan stag, v., plan, Hak., bula:n, the name of a large wild animal wich is hunted; it is in the
Kpak country. bula verandah (Clauson).
Grld zere Trk lehelerinde 1. bir eit yaban geyik tr, 2. Kaln gri postlu ve kaln kuyruklu
bir skandinav kpek tr, yaban at, erkek geyik ile veranda, korunak anlamlarnda kullanlan bir
bula kelimesi bulunmaktadr.
balan, palan, polan, palan, balan ekillerinde aalk, allk, fundalk karlklarnda, bulan, pu-
lan, plan, bulnak ekillerinde geyik, yaban at anlamlarnda Trk lehelerinde kullanlmaktadr (Sevort-
yan).
Trkede kullanlan aslan, kaplan, srtlan, baklan, burslan, kulan
81
kelimeleri ile Mayacadaki ba-
lam / balan / balam / balum, balamchan kelimeleri arasnda hem kurulu hem de kavram alan ierisinde
birliktelik grlmektedir. ars+lan, kap+lan, srt+lan, ku+lan biimlerinde olduu gibi * ba +lan ~ bal+an
/ balam / balum, *balam+can.
bat: balta
BAAT: hachuela balta; BAT: destral o hacha yok etmek, bitirmek; BAATIL: hacha de cortar ke-
serek bitirme (DM); bat: hatchet kk balta (MDP).
balta kesmek, yarmak, yontmak gibi ilerde kullanlan aa sapl, demir ara ~Tkm. palta.-TatK
balta. Bk blta.- Nog balta. Blk balta. KKlp balta.- Kzk balta. Krg balta. Alt, Tel, Ku, or,
Sa, Koy, Kaa, palta.- Trk paltu, paldu.- Tel, Tuba, or, Sa malta.- Tuv bald. Tuvalar bald yannda
sge adn da kullanrlar.- Yak balta byk demirci ekici, balyoz; eki. Yakutlar baltaya sg, sk
adn verirler. Bu ad Moolcadan gemitir (Mo ske). Bk. Kahuyski: ME 51.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (baltu). Balangta daha ok sava baltas olarak kullanld
gze arpyor. Ona Trkede baldu biimi geer. Eski Kpakada balta olarak kullanlr.
Munkcsi (KCsA 1: 314) Trke baltann ekice verilen balga adyla birlikte Sumerce balag Beil
sznden geldiini ne srmtr. Hansen (ZDMG 94: 154-155) Toharca porat ~ peret Axt, Sakaca pada
< *patra, Osetce frt biimleri zerinde durmu, bu biimlerin Eski Farsa *paraudan geldiini kuku
ile karlamtr. Ramstedtin Kamlka szlnde (KWb 31-32) Trk ve Mool diyalektlerinde bunlara
benzer birtakm adlar getiini gz nne getiren Hansen, sorunun bir kat daha kartn dile getirmitir.
Poppe (StO 19, 5; 23-25) Trke ve Moolca balta Axt (veya Hammer) biiminin Akkadca paltu <
patu sznden geldiini yazmtr. Poppe, uvaa purt biimini de *parata < Eski Farsa *parau =
Eski Hinte parau gibi szlere balanmtr. Mengese gre (UAjb 25; 302-304), Trke, Moolca balta,
81 Bu kelimelerin kuruluu ve kken bilgisi hakknda geni bilgi iin bkz. H.E. srtlan mad.
baltu Asurca (assyro-baby-lonisch) pltu < ptu, pu Axt biiminden gelir. Bk.Menges; Oriens 9; 117,
131. Joki (LwSS 81-82)de buna benzer bir aklama yapmt. Daha sonra Joki (UI 305/122) yeniden bu
soruna dnmtr.
Ana Trke *balto biimiyle Akkadca paltu arasndaki balant sorunu karktr. Doerfere gre, Ana
Trke ile Akkadca arasndaki uzaklk dndrcdr.
Trke baltann kkeni bilimsel yaynlarda srekli olarak tartlmtr. Doerfer (TMEN 78), balta
biiminin Trkeye Moolcadan getiini ortaya atmtr. Ona gre, Trke balta biiminin Mool
andan balayarak ortaya kmas buna ak bir tanktr. Bk. Doerfer: OLZ 66, 9/10, 448. Bang (Mitte-
ilungen der Vorderasiat. Ges. 22: 273), Beil olarak kullanlan Trke balta sz ile Greke un
birinci blm arasndaki benzerlik zerinde durmutur. Brockelmann (OZ 8;71) Eski Trke paldu ve
Trke baltay Asurca pilaqqu, Sanskrit parau, Greke gibi szlerle karlatrmtr. Mool-
ca aluqa Hammer biimi de dndrcdr. Bu biim de sklkla Asurca pilaqqu ile karlatrlm-
tr. Bk. Miller: Altaistic Studies 113. Wst (Idg. *peleku- Axt, Beil Eine palo-linguisticshe Studie.
Helsinki 1956. 23-24, 144) de bu yoldaki aklamalarn bir blmn vermitir. (Doerferin, Wstn
almasn grmedii anlalyor.)
Trkeden belli bal komu dillere gemitir. Bk. Doerfer: TMEN 78. Doerferin Macarca balta bi-
iminin Trke (Osmanlca) veya Srpadan alnd yolundaki sav tartmaya aktr. Gombocz (BTLw
12) Macarca baltann Eski uvaa *baltadan geldiini yazmt. Doerfer, baltann Eski Trkede bal-
tu olarak getiine dayanarak Gomboczun grn geri evirmitir. Ligeti (TrK 248-249) kronolojik
deerlendirmeden yola karak Doerferin ekincesine katlmtr. Poppe (StO 19,5; 23-25) baltadan sz
ederken uvaa purt biimini de saymt. Aalto (CAJ 1;12)da balta ile uvaa purty karlatrm-
tr. Golden da uvaa purt biimini Trke balta ile birletirmitir. (KhazSt 177). Rna-Tas (ChuvSt
144), Benk (UAJb N. F. 6, 222) gibi yazarlar da balta ~ purt birletirmesini benimsemilerdir. Ancak
balta ~ purt birletirmesi ak deildir. Bk. Doerfer: UAJb 41: 333.
Egorov : S 166; Rsnen: LTS 108; V 61; Clauson: ED 333; Ligeti: KSNA 83: 7; Sinor: ResAltL
256; Crnjal: RumVI 206; irvaidze: ST 1, 1989, 81; Clark: JSFOu 75; 153-154. 75 Bk. Serbak: JaS
104/44. Sevortyan (STJa 1978, 58) baltay her nedense paltaya gndermitir (HE).
Yukarda grld gibi H.E., Trkede kullanlan balta kelimesinin kkeni hakknda nerdeyse b-
tn grleri vermitir.
Ancak Smer, Akat ve Asur dillerindeki ekillerle bile ilgi kurulmasna ramen dnlen ekillerin
hepsinde balta eklinde iki heceli olarak incelenmitir. Bizce, Trke kelimeleri tek heceye kadar indir-
mek mmkndr faraziyesinden hareketle kelimenin kk hecesi bal dnlmelidir.
* ba-l sivri, keskin bal + ta (baldu, balto v.b.), an + ta (geri anta kelimesi < an + tay (HE) eklinde
izah edilmekte ise de) gibi tremi kelimedir.
Mayaca bat - bat kelimeleri ise * ba + t ya da Mayaca bulut anlamna gelen buts / buutz < bulut
kelimesindeki geliim gibi bal + ta > balt > bat olmaldr.
baatz/ beatz/baats (bee) : maymun, bein
BATS: mono negro grande barbado saraguato byk, siyah renkli maymun (DM); baatz: monkey
(howler) maymun, enpanze (MDP); baats: monkey maymun(MS)
biin: Maymun (yl ad) (OY); b:in: ape, monkey: 1. w. of ndo-European, prob. ranian, origin,
cf. Persian bzina; prob. Entered Turkish as the name of one of the animals in the twelve-year cycle (Cla-
uson).
111
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
112
Mayalar ve Trklk
Eski Trkede ve gnmz Trk lehelerinin (Uyg. gibi) bazlarnda maymun karlnda kullan-
lan bein On ki Hayvanl Trk takvimi olarak anlan eski Trk takvim sisteminde de bir yl ad olarak
kullanlmaktadr. Kelimenin kkeni hakknda Clauson, ndo Cermen dillerini gsterirken Trkeye Eski
Farsa yoluyla getiini sylemektedir.
Fakat, Maya dilinin yapsn dikkate aldmzda hem kelime kk ve tretilileri hem de cmle kuru-
luu asndan ndo Cermen dil ailesinden ayrlk gstermektedir. Trke ile daha ok benzerlik gsteren
Mayacada kullanlan bu ve benzeri kelimelerin kkenleri hakknda farkl dnmek gerektiine inanyo-
ruz.
bah: 1. mh, ivi 2. ivilemek 3. elbise asks
BAH: clavar ivilemek, escoplear keski; BAHAH: clavar ivilemek, escoplear keski; BAH-
LAK, BAHLIK: cosas clavadas mhlanm, aklm (DM)
maha: Arabann n dingilinin stndeki hareket edebilen kaln gvdeyle balanty salayan aa par-
as (DS); mk: ivi (DS); mhlamak: ivilemek (DS); mhl: ivili (DS); mh: is. Far. mx byk ivi (TS)
Mayaca 1. mh, ivi 2. ivilemek 3. elbise asks anlamlarndaki bah kelimesi bize Trkede kullan-
lan mh kelimesini hatrlatmaktadr. Ancak, Trkedeki mh kelimesinin kkeni Farsa gsterilmektedir.
Trkede ba- fili ve bundan tr etilen ba, balamak, balant, back, badamak, bada vb keli-
melerde kavram alan olarak, bir eyi bir yere sabitleme, ilitirme, birletirme, bir eyi bir yere ya da eye
balama aleti gibi anlamlar bulunmaktadr. Trkede # b > # m deimi ya da nbetlee kullanm bilin-
mektedir. Yine K # > # g, h deiimi de normal ses deiimlerindendir. Bunlar, Mayaca bah kelimesinin
kullanld anlamlar da dikkate alarak bir btn halinde dndmzde * bak > bah > mah > mh
geliimini sylememiz mmkn olabilir.
Trke kelimelerin kkenlerini aklamalarda Trkede bulamadmz ekilleri bah ve benzeri ke-
limelerde olduu gibi Sodca, Sanskrite vb dillerde arama alkanlnn bize yanl adres gsterdiine
inanmaktayz.
bakam: bayrak
BAKAM: 1. bandera bayrak 2. vela de navo gemi famas; lakam: bandera bayrak (DM).
Mayaca bakam kelimesi ses ve anlam asndan bize Trke bayrak kelimesini artrmaktadr.
bayrak kelimesinin kkeni hakknda H.E. u grlere yer verir: bayrak bir ulusun, bir topluluun veya
kuruluun simgesi olarak kullanlan, renk ve biemle zelletirilmi, genellikle dik drgen biiminde ku-
ma
~ Tkm bayrak dl. Trkmenler bayrak olarak baydak biimini kullanrlar. Nog bayrak, KKlp
bayrak. Orta Trkede batrak olarak geer. Trke batr- kknden geldii anlalyor. batr-+(a)k eki.
Trkede batrak biiminin bardak > barak > bayrak gelimesi sonunda olduu aktr. Eski Trke d-
lerin ada diyalektlerde y-ye evrilmesi yaygn bir ses kuraldr. Ancak badraktaki d- eski bir t-den
gelimitir. (H.E.) daha sonra dier Trke kelimelerin kkeni almalarndan bahisle bayrak kelimesinin
(bayram kelimesinin kkeninin izahnda da ayn grler mevcuttur) alnt olabilecei yolundaki grlere
de yer verir.
Trke kelimelerin izahnda tek heceye kadar inmek gereklilii prensibinden hareketle dnd-
mzde, karmza ba- kk kar. ki ya da ok eyi birbirine ilitirmek, yaknlatrmak, bititirmek gibi
anlamlar oluturan kelimeler yapan ba- fili ile yaplm ba: and, szleme; badga: grete ayak yaka-
lamak; badhr am: sevin, elence gn (bayram gnnde insanlar bir araya gelip yaknlayorlar); bagda-
/ bagdat: grete sarmaya almak, sarmalamak; bag: parmaklarn ve baka uzuvlarn ek yerleri; bala-:
balamak; bagrk: bar (cieri) gs kemiklerine yapmak; bakanak: atal trnaklarn iki trnaklar
aras ve iki trnaktan her biri; bal-: balanmak; baldr: vey; baldz: karnn kendinden kk kz karde-
i; ban-: balanmak; baak: okun ya da mzran ucuna geirilen demir; batr ak: ucuna bir ipek paras
taklan mzrak; bayr ak: bayrak (DLT); bayat: iki ayr cins gvercinin birlemesi (DS) rneklerine de
baktmzda ba- kk fili zerine
82
K, - , - l, - r, - , - , -dr, -dz vb ekler getirilerek yaknlk, birle-
tirme, ilitirme, yaknlama anlamlar erevesinde belirli bir kavram alan oluturan kelimeler yaptklar
anlalmaktadr. (var- (< bar- ET) filinde de ayn anlam yaknl sz konusudur.)
Btn bu izahlardan sonra Mayaca * bayrak karlndaki bakam Trkede kullanlan ba- kknden
yaplm dier kelimeler gibi ayn kkten tremitir.
Maya dilinde ayn Trkede olduu gibi ba- kknden tretilmi olan bal / balinah, baytah, baytak
gibi kelimeleri de dikkate aldmz takdirde Mayaca bakam ve Trke bayr ak kelimelerini bir arada
dnmek mmkndr.
bal / balinah: baldz; grmce
BAL: cuado grmce, baldz, yenge, elti, hermana de la mujer karnn kz kardei, abuelo de es-
posa karnn dedesi; BALNAH: hermana baldz (DM).
Baldz bir erkee gre karsnn kz kardei- Tkm bldz grmce. Nog baldz 1. bir erkee gre
karsnn kz kardei; 2. kayn. - Kzk baldz 1. bir erkee gre karsnn kz kardei; 2. kayn. KK1p
baldz bir erkee gre karsnn kz kardei. Kara Kalpaklar bir erkein karsnn byk kz kardeine
kayn biyke adn verirler. Krg baldz bir erkee gre karsn kz kardei. TatK baldz bir erkee gre
karsnn kz kardei. uv pultr bir erkee gre karsnn kz kardei. uvaada znin rye evril-
mesi kuraldr.
Gabainin verdii baltr biimi dndrcdr (AG 300). Orta Trke baldz bir erkee gre kars-
nn kz kardei olarak geer. Kkn bilmiyoruz.
Kazakadan lteye baldselten) Schwgerin (Schwester der Frau) olarak gemitir. (Baskakov:
Russkie familii 29). Bulgarca baldza, Srpa blduza biimleri Trkeden alnmtr (BER 1: 29; kalji:
Turc 118).
Zajczkowski: Sufksy 41 (bal-dz); Rsnen: MTS 113; V 60 b; Pokrovskaya: RLJa 67-68; Broc-
kelmann: OGM 47. Egorov: S 164; Clauson: ED 334; Miller: ResAltL 169-171. Sevortyan: STJa
1978, 53-54; Baskakov: Russkie familii 250.(HE)
Her ne kadar H.E. Orta Trke baldz bir erkee gre karsnn kz kardei olarak geer. Kkn
bilmiyoruz. eklinde kelimenin kkeni hakknda bilgi vermemekte ise de Trkedeki baldz kelimesinin
bal + dz eklinde tremi bir isim olduu grlmektedir. + dz (+ duz; + diz, + dz): ~ eki, ad soylu sz-
cklerden genellikle k, parlaklk kavram verebilen szck kurar (ekin asl - dr biiminde olabilir)
gndz, yaldz, yldz gibi
83
.
Trkede * ba - l + dz > baldz eklinde treyen kelime Mayacada * ba l > bal ile * ba l + inah
ekillerinde karmza kmaktadr
84
.
beetik: yapmak
BET / BETK: hacer yapmak, etmek, manipular elle hareket ettirmek, elaborar ayrntlara gir-
mek, agujerarlo tekrar, yinelemek (DM); mentik: make yapmak, etmek (MDP); betik/meetik: make
yapmak, etmek (MS).
82 Trke fillerin kkeni ve treme ekilleri hakknda geni bilgi iin bkz. Haceminolu, Prof. Dr. Necmettin, Yap Bakmndan Trk
Dilinde Fiiller , Cnk Yaynlar, stanbul, 1984
83 bkz, Hatipolu, Prof. Dr. Vecihe, Trkenin Ekleri, TDK yaynlar, Ankara, 198
84 ba- fili hakknda geni izahat bakam : bayrak maddesinde verilmitir.
113
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
114
Mayalar ve Trklk
bit-: Trk. dial., Azr., Gag., Kmk., Nog., (yapmak bitn tamamyla), (yapmak bit-, dir-, bit-tir- bi-
tirmek, sonlandrmak); pt- v., bt- Krg., Uyg., Alt. Dial., Bk., Kmk., (yapmak bd-ir- bitirmek),
ptr-, butulmak, butgur mak (yapmak, bitirmek) (Sevortyan)
Aklamada da grld zere Mayaca yapmak anlamndaki beetik kelimesi Trkedeki bit- filiyle
hem ses hem de anlam asndan ayn kelimedir.
bekech: 1. ince; zayf; zayfama 2. zarif
BEKECH: 1. cosa delgada como palo keserek inceltme, hilo iplik, 2. delicado de pocas carnes
nazik, kibar,ince 3. adelgazar arlk kaybetmek, zayfamak (DM). bekech: slender ince, narin, hat-
lar ince ve gzel, thin ince, zayf, kuru, sska (MDP). bekech: thin ince, zayf, kuru, sska (MS).
bikke: ekmek piirmede kullanlan ince ubuk (SDD); bge, Bge Arslan Tgin, (ETSV), DtSde
kelime iin beycik, beyciim anlamlar verilmi.
* beg +e, kp+e > kpe, top+a>topa gibi kltme, sevimlilik, nezaket anlamlar veren +(A)
eki ile tretilmi bir kelime. Keimenin hem yaps hem de kavram alan ayndr.
bik / biki / bikix / bixi: 1. gibi 2. nasl 3. ne zaman
BK: cmo nasl; BKX: cmo nasl (DM). bikix: cundo ne zaman (DB)
kibi: gibi (DLT), bigi: gibi (TS); gibi Trk., kimi Azr., kivik Bk.,Tat., kbi zb., Uyg., kimn Trkm
(TLS); gibi:1. - e benzer 2. o anda, tam o srada 3. imiesine, benzer biimde 4. e yakr biimde
(TS).
Aka grld gibi E.T. kib+(i)g > kibi > gibi geliimini gsteren kelimenin hem E.T. lehelerinde
hem de gnmz leheleri ile azlarnda metatezli ekli olan bigi / biki / bixi ve -b - > -m ses deimesi
sonucu kullanlan kimi ve gimi edatnn ayn anlam ve ses deiiklikleriyle birlikte Mayacada bik / biki /
bikix / bixi biimlerinde bulunmaktadr.
bik: 1. bkmek 2. dalgal, bkml 3. fralamak 4. parlatmak
bk: 1. dvmek 2. emek 3. topra srmek
BK: torcido bklm, burulmu, culebreado hareket etmek, oynamak; BK: batir algo bir
eyi dvmek, mezclar karmak, ararla paralamak (DM). BUUK: revolver dnmek, mezclar ka-
rmak, arar paralanmak (DB).
bkmek: 1. Serte evirmek, kvrmak, 2. Birka tel iplii burarak sarmak 3. emek, 4. katlamak (TS);
bkmek Trk., bkmk Azr., bgv Kzk., bg Krg., bkm zb., pkm Uyg. (TLS).
Mayaca, 1. bkmek 2. dalgal, bkml 3. fralamak 4. parlatmak 5. dvmek 6. emek 7. topra
srmek anlamlarnda kullanlan bik ~ bk kelimeleri, Trkenin btn evrelerinde ve lehelerinde kul-
lanlan bk- filiyle anlam ve ses asndan ayndr.
Bu kelime de Global Etymologiesde yer alr
85
.
bilim:1. iaret, belirti 2. erdem
BLM: Es una seal iare, belirtit, grande byklk, erdem, virtudes erdem, fazilet(DM).
Mayaca 1. iaret, belirti 2. erdem anlamlarna gelen bilim kelimesi kk olarak Trkede de kulla-
nlan bil- filinden tremi olduu aktr. Trkede ilim karlnda kullanlan bilim kelimesi yerine
ETde daha ok bilig kullanlmaktayd. bilig ayn zamanda erdem, akl anlamlarn da ifade etmektedir.
bil- kknden tremi bilinen, bilgili, bildik, bildirme, bilge, bilgi, bilgi v.b. kelimeleri Trkede kullan-
85 bkz, Hatipolu, Prof. Dr. Vecihe, Tr kenin Ekler i, TDK yaynlar, Ankara, 1981
maktayz. Mayacada bil- kknden +im eki ile tretilerek kullanlan bilim ekli anlalyor ki Trkede
kullanmaya baladmz bilim kelimesinden nce teekkl etmi ve 1. iaret, belirti 2. erdem karlkla-
rnda kullanlmtr.
bin: 1. gitmek 2. gelmek 3. hazr bulunmak 4. uygulamak
BN: ir gitmek, ausentarse yok olmak; BNEL: ir generalmente o irse genellikle gitmek veya ayrl-
mak; BN : ir generalmente o irse genellikle gitmek veya ayrlmak (DM); bin: ir gitmek (EP); bin: go
gitmek, kmak(MS); bin: go gitmek, kmak (MDP).
Trkede bin- filinden tremi, bindirilme, bindirme, binek, bingi, bini, binici, bini, binit (TS) ok
sayda kelime bulunmaktadr.
Kanaatimizce, Mayaca, 1. gitmek 2. gelmek 3. hazr bulunmak 4. uygulamak, anlamlarnda kullanlan
bin kelimesi ile BNEL ve BN gibi trevleri Trke bin- fili ile ayn kelimedir.
bits/ biit (biz): 1. bilemek; sivriltmek 2. fralamak, temizlemek 3. i yapmak
BTS: labrar almak, ahusar incelmek, aguzar la punta bilemek, sivritmek (DM); biit: asir con
las puntas de los dedos elle tutarak, fralamak (DB).
biz: kat bir eyi dikerken ine geirecek yeri delmek iin kullanlan, elikten yaplm, sivri ulu ve
aa sapl ara (TS); biz Trk., Kzk., Tat., biz, Bk., bz Trkm., bigiz zb., beiz Uyg. (TLS).
rneklerde de grld gibi Mayaca, 1. bilemek 2. fralamak, temizlemek 3. sivriltmek 4. i yap-
mak anlamlarnda kullanlan bits/ biit (biz) kelimesi Trkede kullanlan biz ile ses ve anlam asndan
ayndr.
bok: koku, koklamak
bokan: iltihap, apse
BOK: oler bueno o malo iyi veya kt kokmak, oler kokmak, BOKAN: apostema apse, iltihap,
carbunclo le, divieso kaynamak, rmek, carbunco karbon; landre ur, tumor tmr (DM). book:
odor koku, smell koklamak (MDP). bok: odor koku (MS).
bok: 1. gbre, gbrelemek, dk, necaset 2. irendirecek bir tarzda, mide bulandrc, tiksindirici, 3.
iren, murdar 4. pislik, amur 5. p 6. aklszlk, budalalk 7. kf, kfenmek anlamlarnda vebok, box,
bo,pok, poh, poxsax, px, mok, buk, bak, bou, ekillerinde birok Trk lehesinde bulunan (Sevortyan)
kelime Mayacada bok eklinde ve koku, koklamak anlamlarnda kullanlmasnn yan sra iltihap, apse
anlamlarnda kullanlan bokan eklinde bir baka kelime de tretilmitir.
Maya ve Trk dilinde kullanlan kelimenin ayn kkten geldii grlmektedir.
bolay: 1.yaban hayvanlara verilen genel ad 2. jaguar 3. yrtclk 4. yrtc hayvan
BOLAY: 1. nombre genrico a todo animal bravo y que mata yaban hayvanlara verilen genel ad 2.
jaguar jaguar, gato monts da kedisi, bestia canavar, fera lgn, vahi hayvan (DM).
bolan: geyik, karaca (TRS).
Mayaca, 1.yaban hayvanlara verilen genel ad 2. jaguar 3. yrtclk 4. yrtc hayvan anlamlarnda
kullanlan bolay kelimesi, ses ve anlam bakmndan Tatar Trkesindeki geyik, karaca anlamlarnda
kullanlan bolan kelimesini de dikkate alarak okuyucuya sunmak istedik.
bon / bonik /boon : boya
BON: tintura boyanmak, tinte renklerde ton, color renk, pintura boyaclk, badanaclk (DM).
BOON: pintura boyaclk, badanaclk, tintura boyanmak, curtir katlamak, pintar resim yapmak
(DB); bonik: paint boya, makyaj (MDP).
115
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
116
Mayalar ve Trklk
bou (boo): bou:-, boya, boya, boyaw, boya, boyak, boyow, boyow ekillerinde ve boya anla-
mnda tarihi ve bugnk Trk lehelerinde kullanlmakta (Clauson).
boya: renk vermek, d etkilerden korumak iin eyann zerine srlen veya iine katlan renkli mad-
de (TS); boz: ak toprak rengi (TS); bor: ilenmemi, talk sert, ekilmemi toprak (TS); bor: gri renkli
sr, borre: sarms, bortak: krl renkli yaban rdei, boyak boyah: boya, boyan: kknden boya ya-
plan bir eit ot, bozamk: ufak boz renkli yaklan bir ot, bozarant: haff boz renkli, bozarmak: karpuzun
kzarmas, bozlak: bozumsu renkte (DS).
Mayaca bon / bonik / boon ekillerinde ve boya, renk vermek, boyamak anlamlarnda kullanlan
kelime Trkedeki bodog > boyag > boya eklinde gelien rneklerde de grld gibi * bo- kknden
benzer kavram alan erevesinde kelimelerde tretilmi olan kkle ayndr.
ET kelime kknde bulunan palatal Trk lehelerinde > y, z, t, r seslerine dnebilir. Mayacada
kelime kknde bulunan n/ nsz de byle bir ses denkliinin gstergesi durumundadr.
boch: poi, pui, al
BOCH: 1. toca o tocado toka veya balk, aunque sea sombrero apka veya ba rts; 2. cober-
tura de algo bir ey ile rtmek, kapatmak; 3. pao o toca para cubrir la cabeza toka veya herhangi bir
ey ile ba rtmek (DM).
pou: bir tr kenarlar saakl ipek, pamuk, yn vb. den yaplm ba rts (TS); po: kk derelerde
balk tutmaya yarayan bir eit a, ponak: byk mendil (DS); bu: sadaka (Clauson); pou: bir tr ke-
narlar saakl ipek, pamuk, yn vb. den yaplm ba, azlarda puu olarak geer.
< Erm. b oi, b ui, p uu, womens black silk headcharf < Farsa Dankoff: ALT 760 (HE). H.E.
her ne kadar Dankoffa dayanarak kelimenin Farsa kaynakl olup Ermeniceden Trkeye dnleme
kelime olabileceini sylese de kelimenin Mayacada bulunmas sebebiyle biz H.E ile ayn dnmyo-
ruz.
Bize gre * ba + g (balk anlamnda) - ET kelime sonu G # sesinin > dmesi bilinmektedir. - ba-
g > bau > bou > pou eklinde bir geliim gstermitir. Eski Uygur Trkesindeki sadaka karlndaki
(* ba +g > bau > buu > bui) bu da bu anlam desteklemektedir, bu anlam kanaatimizce bamn g-
zmn sadakas deyiminde gizlenmitir. Yine ba balamak deyimi de pui ile ba arasndaki yaknl
gstermektedir dncesindeyiz.
Netice itibaryla Mayacada poi, pui, al anlamlarndaki boch kelimesi Trkedeki pou ile ayn
kelimedir.
bul / buul: 1. bulmak 2. piyango ekmek 3. bahse
BUL: juego de azar oyun, tesadfen bulunma, juego de suertes ans oyunu, rifa dllenme, jugar
y ganar el juego oynamak ve oyunu kazanmak(DM).
bulmak: 1. Arayarak veya aramadan, bir eyle, bir kimse ile karlamak; bir eyi elde etmek. 2. Kay-
bedilen bir eyi yeniden ele geirmek 5. stenilen eye kavumak 8. Semek, uygun saymak 9. Salamak,
temin etmek 11. Erimek 13. Hatrlamak (TS).
Mayaca bul / buul, kelimeleri ile Trke bul- kelimesi ile ses ve kullanldklar anlamlar asndan
ayndr.
buts / buutz (bu, bu): 1. bulut 2. duman 3. sisli 4. ttslemek
puuk: 1. bulutlu 2. tepe
BUTS: hacer humo duman karmak, humear y hacer humo fkelenmek, duman karmak (DM).
buutz: smoke duman (MDP); buuts: smoke duman (MS); puuk: hill tepe, bayr, yoku (MS).
pulur: kk tepe, puk: toz gibi kar, pus: bulank pusalk: sisli, pusalmak: sislenmek, pusark: bulutlu,
puslu, yal, pusarklanmak: hava kararmak, bulutlanmak, sislenmek, pusarkl: sisli, dumanl, pusar-
mak: hava bulutlanmak, kapanmak, puslanmak, pusmak: ttmek (DS).
Sevortyan da duman, sis, kapal hava, bulutlu hava, buhar, esinti, yel, nefes, iy, isinti anlamlarnda,
bus, pus, b, ps, purs, burs, pusmak ekillerinde tarihi ve gnmz Trk lehelerinde kullanldn
belirtir.
Mayacada 1. bulut 2. duman 3. sisli 4. ttslemek 5. bulutlu 6. tepe anlamlarnda kullanlan buts /
buutz ve puuk kelimeleri verilen rneklerde de grld gibi Trke pus ile ayndr. Kelime, Global
Etymologieste BUR eklinde yer alr
86
.
buuh: bayku
BUH: tecolote o bho Tecolote veya bayku (DM); buuh, owl puhu, bayku (MDP); buh, owl
puhu, bayku (MS).
puhu: Baykugillerden, orman, da ve kayalklarda yaayan, uzunluu 65 cm, srt koyu kahverengi
bir ku tr (TS).
Mayaca bayku anlamndaki buuh kelimesi hem ses hem de anlam olarak Trkedeki puhu ile ay-
ndr.
cheel/ chel (al, el, il): 1. sarn 2. fuar 3. temel 4. saksaan
chel: blond sarn (MDP); chel: blond sarn (MS); CHEL: pelirrubio kzl sal, rubio sar-
n, de tez blanca y pelo claro beyaz grnml veya parlak sal (DM).
al: ala renk, ben, il (DS); al: talk yer, plak tepe (TS).
Kelimenin ses ve sarn olarak kullanlan anlam Trke al ile ayn grlmektedir.
chilib (ilib): p; dal; fliz; denek; krdan
CHLB: 1. ramitas o varillas de matas y yerbas, cosa muy delgada (DM).
irpi: al rp, aa kk, ilik: elik omak oyununda kullanlan ince denek, iliylemek: odun par-
alamak, ilkim: kk zm salkm, ilpimek: aalarn sk dallarn seyrekletirmek, irpenek: yaprak-
lar olaklara yedirilen kurumu mee dal ile irpi, iliirpi,, ili, ilinti ekilleri (DS) Trkiye Trkesi
azlarnda kullanlmaktadr.
Mayaca chilib (ilib) eklinde ve Trke 1. p 2. dal 3. fliz 4. denek 5. krdan anlamlarnda kulla-
nlan kelime ile Trkede yaz dilinde daha ok al rp ikileme olarak kullanlan ancak azlarda irpi,
iliirpi,, ili, ilinti biimleri de kullanlan kelime ile ayndr.
chlik: nemli
chul / chuul / chulik: 1. nem; nemli; slak 2. hllk
eel: yumurta
CHUL: cosa hmeda nemli, mojada slanmak, ralo hacerse bir ey yapmak iin inceltme, yumat-
ma (DM); chul: moist nemli, rutubetli, slak; chuul: wet ya, slak, yamurlu(MS); chulik: moisten
nemlendirmek, slatmak, drench srlsklam etmek(MDP). EEL: huevo yumurta; yeel: huevo yumur-
ta, testculo erbezi, testis (DM).
86 Bengtson, John D., Merrit Ruhlen; a.g.e, BUR ashes, dust; AFRO-ASIATIC: Proto-Afro-Asiatic * b(w)r H loose soil, sand, dust;
URALIC: Proto-Uralic * por V dust, sand, dirt; TURKIC: Proto-Turkic * br , Chuvash pur() chalk, Tuva por clay, Yakut buor
soil, clay, dust; MONGOLIAN: bur dirty, muddy dark; ESKMO-ALEUT: Proto-Eskimo-Aleut * pujV ~ * apju dust, mud, sood;
AUSTRALIAN: Proto-Australian * bur in ~ * bur inj smoke; AMERIND: Guatuso pur un dust.
117
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
118
Mayalar ve Trklk
hl: 1. az slaklk 2. ya; hl: tavuklarn altna fol olarak konulan yumurta biimindeki lle ta; hl-
lk: kundak ocuklarnn altna konulan elenmi ince toprak; hllklenmek: tavuk einmek; hll toprak:
ya, nemli toprak; hlmek: 1.slanmak 2. slatmak, 3. suyla slatlm, pamuk tohumunu topraa srtp
ufalayarak ekilecek duruma getirmek; l: topran nemi, tav; laaz: sulak yerlerde yetien, byk yap-
rakl, patatese benzer, yenilen bir bitki; lbe: st, yourt koymaya yarayan kk tahta kova, klek; folluh:
tavuklarn yumurtlamas iin hazrlanm yer; rd: nem, slaklk (DS).
fol: Yun. Tavuun istenilen yere yumurtlamas iin o yere konulan yumurta veya yumurtaya benzeyen
ey (TS); hl: yalk, nem; hlk: baz yerlerde kundak ocuklarnn altna bez yerine konulan toprak; l:
topran nemi, yalk, hl (TS)
fol: tavuun istenilen yere yumurtlamas iin o yere konulan yumurta < R Nestei (yuva)
Eren: TDAY 1958, 13-15 (Trke folluk biiminin Bulgarca pologdan geldii yolundaki aklama
yanltr)(HE)
87
.
lbe: yer 1. 1.st, yourt koymaya yarayan kk tahta kova, klek 2. tahta kutu < Ar (Suriye) ulba
bote, ronde ou ovale, en bois mince, pour conftures sches, ptisseries, sucreries; seau fond de bois,
souvent cercl de fer, et anse de fer, etc. Tietze: Ar 295/149; Eren: TD 1990/1: 43. Doerferin Farsa
(lba) sheeps heart and liver; hashed and fried in oil ~ kind of food, espce de mets turc
biimleriyle birletirmesi yanltr (TMEN 525) (HE)
olta: balk tutmak iin kullanlan, ucuna engelli ine takl, at kuyruu klndan yaplm iplik <
volta. Yerel azlarda holta (~ folta) olarak da geer. ~ uv. vlta. < R fshing tool consisting of
a long line carrying a single hook. Rumca nn talyanca voltadan geldii aktr. Georgacasa
gre, Trke volta. olta, holta biimlerinin Rumcadan geldiine ilikin aklama kukuludur.
Trkiye Trkesinden uvaaya getii anlalan vlta biimi dndrcdr. uvaada buna
benzer rnekler rastlanmaz. Levitskaya (ChuvST 97-103) olta zerinde durmamtr. Ancak oltann
Ouzca bir e olmad aktr.(HE).
:l / h:l Trk. dial., l Yak., ag., hl Uyg., l Alt., l or, Alt., j Tat., olta, olta, vlda olta,
iskele, yem uv., oldo balk Tung. (Sevortyan).
Yukardaki izahlarda da grld zere Trkenin hem eski hem de gnmz leheleri ile azla-
rnda slaklk, nem, ya, slak toprak, nemli ilenmi toprak ve bunlara yakn anlamlarnda kullanlan l,
l, hol, hl, hllk, hllklenmek, hll toprak, hlmek, l aa, lbe, l, rd, l, ju, fol, folluk,
folluh, olta ekillerinde kullanlan kelimeler bulunmaktadr. lk bakta birbirinden uzak gibi grlen bu
kelimelerin aslnda ses ve anlam asndan ayn kkten olduklar aslnda aktr.
Bu kelimelerden zellikle fol, lbe ve olta kelimelerinin ise alnt kelimeler olduu ifade edilmektedir.
Folluk ve fol kelimeleri hakknda fol < R folluk < Bulgarca polog
88
kaynakl olduu iddia edilmekte-
dir. Ayn ekilde lbe < Ar. (Suriye) ulba ve olta kelimesinin ise < R. < R < talyanca volta yoluyla
Trkeye getiini iddia eden H.E. bu kelimenin uva Trkesine, Trkiye Trkesinden getiini, u-
va Trkesindeki vlta eklinin dndrc olduunu sylemekte ve uvaada buna benzer rnekler
rastlanmazdiyerek oltann Ouzca bir e olmad aktraklamasn tamamlamaktadr.
ncelikle Ortak Trke bir kelimenin banda eer bir vokal varsa bu kelimenin bana uva Trk-
esinde mutlaka v, y gibi bir nsz protez olarak gelir: ol > vl, on > vun, or- bimek > vr-, orun yer,
mevkii > vran, ot > vut, otuz > vtr, kz > vkr, l- > vil-, rt- > vit-, z > vr, u- > ves-, > vis,
87 H. Eren, Trk Dilinin Etimolojik Szl adl bu aklamasnda kendisinin daha nce yapm olduu Trke Folluk Kelimesi zerine
balkl (TDAY, 1958, 13-15.s) yazsndaki Bulgarcadan alnd ynndeki izahn yanl olduunu kelimenin Rumcadan alndn
ifade ediyor. Bahsi geen makalede pulluk kelimesinin de slavcadan < plug eklinden geldiini iddia etmektedir. Biz H.E.nin bu
grlerine katlmyoruz.
88 Bu izahnn yanl olduunu kabul eden H.Eren, bu arada pulluk kelimesinin Slavca < plugdan geldiini ifade eder.
uzun > vrm, ikiz> yeger, aa > yevs rneklerinde bunu aka grmekteyiz kald ki bu uva Trkesi
ile Ortak Trke arasndaki ses denklii kuraldr. Ayrca, Tunguzcada oldo (Sevortyan) ekli bulunmak-
tadr.
Bize gre * O ~ kknden + l > l eklinde gelien ve 1. ya 2. nem 3. nemli 4. nemli ilenmi
toprak ya da ilenmeye hazrlanm 5. sulu yer 6. olta 7. balk 8. kk akarsu 9. rtmek 10. gizlemek
(rtmek ve gizlemek anlamlarn toprakla ilgili dnmek gerekli) ve bu kavram alan erevesinde alet,
kap kacak, yer ile bunlarn soyut anlamlarn ieren kelimeler tretilmitir. Tretilen bu kelimelerin dier
dillere Trkeden gemitir. Kelimenin Tunguzcada ve Rumcada, Slavcada, talyancada bulunmas
da bu dncemizi dorulamaktadr. Trkenin neredeyse btn lehe azlarnda ayn kkten tremi
muhtelif kelimeler bulunmasna ramen Trkenin alnt yapt dillerin azlarnda veya yaz dillerinde
bunlardan tremi baka kelimeler bulunmamaktadr.
* Ol ~ l kknden tremi olan kelimeleri sraladmzda bu akca grlmektedir. fol, folluh, fol-
luk, hl, hol, h:l, hl, hll toprak, hllk, hllklenmek, hlme, hlmek, j, oldo, olta, :l, l, ,
l aa, lbe, rd, l, l, l, vlda, olta bunlarn yan sra olta kelimesine benzer yaplm balta vb
kelimeleri de hatrlamak gerekir.
Kanaatimizce z, zen kk akar su, l-, lm (Eski Trkede lm yerine kergek bolmak kulla-
nlmakta), lke (< lke) (bereketli, sulak, verimli, yaanak yer) gibi kelimelerin kkn de burada aramak
gerekir.
Netice itibaryla kken olarak Trke l (ve trevleri) kelimesi ile Mayacadaki chlik (hlk) nem-
li, chul (hl), 1. nem 2. slak, chulik (hlik) hlk, nemli, chuul (huul), nem eel yu-
murta olarak kullanlan kelimeler ayn kaynakldr.
chaak / chachak / chak: 1. akn, imek 2.yamur 3. krmz, kzl 4. piirmek
chak ik: 1. frtna 2. kaynamak, piirmek
chakaw: 1. ate 2. kl 3. yakmak, stmak
chakawhal: 1. fkelendirmek 2. sarmak 3. yormak
chakxich: sarn
CHAK: colorada cosa krmz renkte olan, cocer con agua suyla pimek, agua o aguacero saanak
yamur, CHAKA: cocer pimek, CHAAK: fue ate etme; CHAKAW: cosa caliente o calurosa que
teine calor y la calentura o calor stma, yakma, ate veya scaklk, CHAKAWHAL: calentarse alguna
cosa baz eyleri stmak; CHAK K: tempestad de mar y viento deniz boras ve rzgr (DM); chak:
colorada renk, boya, canllk, chak iik: tempestad frtna, bora, huracn hortum, frtna (DB); chak:
rain yamur, chak: red krmz, chakxich: blondi fair ak hava(MDP); chaak: rain yamur, chak:
red krmz, chaak: lightnight scak gece; chakxiich: blond sarn(MS).
akm / akn: 1. imek, akn 2. kvlcm, aknt; aknt: imek akmas, parlamas; ak: ak mavi;
akr: arap; akma: akmak ii; akmak: taa vurulup kvlcm karan elik paras (TS); aak: suyun
biriktii yer; ahar: 1. beyaz 2. st mavisi ve ak kahverengi kar renk; ahmah da: akmak ta;
ahrah: ay ve derelerin geit verdii yerler; ahamak: mek, titremek; akal: titiz, huysuz; akal ya-
muru: gne varken yaan yamur; akar: kvlcm; akarmak: 1odunu ocapa veya sobaya yanacak ekilde
yerletirmek 2. snmekte olan atei yeniden yakmak; akgl: sucu omuzluu; akc: koyu esmer; akldak:
renksiz; akm: karpuz, kavun dilimi; aknt: imek; aknt: iaret; akr su: yalnz yamur yadktan
sonra akan dere; akmak: tfek, tabanca; akmak: gsterili alml; akmaksz: kibrit; akrak: akarsularn
en akntl yeri (DS).
119
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
120
Mayalar ve Trklk
Mayaca chaak, chachak, chak ik, chak, chakaw, chakawhal, chak ik, chakxich ekillerinde ve
imek, yamur, renk, ate, kl, fkelenmek, yakmak gibi anlamlarda kullanlan kelime aka grlmekte-
dir ki, Trke ve lehelerinde kullanlan * a- fil kkne dayanan akn ve bu kkten tremi aa yukar
tm anlamlar ile etetir.
chak: 1. ok, okluk; kalabalk; tka basa doldurmak 2. skmak
CHAK: muy o mucho ok veya fazla (DM).
ok: Say, nicelik, deer, g, derece vb. bakmndan byk ve ar olan (TS). Trk lehelerinde ok
yerine kp kelimesi de kullanlmaktadr. ok daha ziyade Ouz grubu lehelerinde tercih edilmektedir.
Mayaca, 1. ok 2. okluk, kalabalk 3. tka basa doldurmak 4. skmak anlamlarnda kullanlan chak
kelimesinin Trke ok ile ses ve anlam benzerliini gstermek istedik.
chalmal: sigara
chalmal : cigarette sigara (MS).
alma: kibrit (DS); lm sigara Krg., ilim sigara Trkm. (TLS).
Mayaca sigara anlamnda kullanlan chalmal kelimesi * a- kknden tremi Trkiye Trkesi az-
larnda ve yaayan Trk lehelerinde kullanlan alma, lm, ilim ekilleriyle (kelimeyi kavram alan
btnl ierisinde dndmzde) ayndr.
che / cheche: 1. yeil 2. aa 4. i
CHE: rbol en general genel olarak aa, madera o palo odun veya sabitlenme, cosa cruda as-
mak, dikmek (DM); che: wood odun, orman, koru, tree aa (MDP).
eek: iek (DLT); eek: iek (DS); iek: bir bitkinin reme organlarn tayan, ou gzel
kokulu, renkli blm Az. ik, Tat. iek, Nog. eekey, KKlp. Kzk. eek, zb. eak, uv. eke.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (eek). Orta Trkede eek olarak geer. Eski Kpakada da eek
biimi kullanlr (HE).
Kelimeye ses ve anlam btnl erevesinden baktmzda Mayaca che/ cheche ile Trke iek
ayn kelimedir.
cheem / chem: gemi, kano, kayk, motorbot, yat
chem che: sal
chemul / chemulil: gemi yolculuu; gemiyle yolculuk; gemi seferi
CHEM: canona o bajel para navegar sal ya da gemi ile gezmek; CHEM CHE: a manera de ca-
noa gemi kullanma; CHEMUL: navegar gemi ile seyahat; (DM); cheem: canoe kano, boat kayk,
bot(MDP); chem / chem: canoe kano (MS).
gemi: su stnde yzen, insan ve yk tamaya yarayan byk tat, sefne. ~ Az. kmie, Trkm. gmi,
Tat. kime, Bk. km, Nog. keme, Krg. keme, zb. kema (kima), Kzk. keme, Alt.-Tel. keme, or kebe, Soy.
xeme, v. kim. ~ OT kemi. Ouzca ve Kpakada da kemi olarak geer. Kpakada kereb ad da kulla-
nlr. Ttkeden Balkan (Slav) dilleri yoluyla Macarcaya gmia olarak gemitir (HE).
gemi kelimesinin Trke kaynakl olduu konusunda tartma yoktur. Kelime, hem tarihi hem de
gnmz Trk lehe ve azlarnda kendi ses denklikleriyle ifade edilmektedir. Mayaca cheem / chem
kelimeleri Trkedeki gemi ile ayn kelimedir. Mayacada chem che eklinde sona getirilen kltme
ekiyle kk gemi sal karlnda, chemul / chemulil kelimesiyle de gemi yolculuu anlamna gelen
kelimeler tretilmitir.
Mayacada kelimenin ch () ile yazlmasna gelince; tarihi yazl Maya kaynaklar ile gnmz Maya-
larndan yaplan derlemelerde her bilgin, kendi lkesinde kulland eviri yazsnn iaretlerini kullanm-
tr. Bu, kanaatimizce nemli unsurdur. Kelime bandaki sesin, ayn Kpak Trkesi ve onun devam olan
azlarda sylendii gibi k aras bir ses olmas muhtemeldir. Bugn Trkiye Trkesinin azlarnda
(zellikle Karadeniz) Kelime ba ndamak ince k sesinin > patlamal bir ile sylendii de bilinmektedir.
Eer kelimenin Latin yazsna aktarlmasna bir eviri yaz hatas deilse bile k > ses deiimi normaldir.
Netice itibaryla kelime ses ve anlam itibaryla ayndr.
chich: g, kuvvet
CHCH: cosa fuerte y dura gl ve zor, duro sert, kat, fuerte gl, recio iri yar (DM); chi-
ch: strong kuvvetli, gl, dayankl, salam (MS).
g: 1. Ar ve yorucu emekle yaplan, mkl. 2. zorlukla (TS). k: kuvvet, zor, g (DLT). Trkiye
Trkesinde bugn kelime, szlk anlam olarak DLTde geen ikincil ekli olan mkl, zor karlnda
kullanlmaktadr. Ancak g < k kelimesi Eski Trkeden beri kuvvet karlnda kullanlmtr.
Mayaca chich g kelimesi Trkedeki g ile her ynyle ayndr
89
.
chowak : uzun
CHOWAK: largo uzun (DM); chowak: long uzun (MDP).
aw: kam, kam ucu (DLT); omah / omak: omak, sopa, dallar kesilen aa, omaklamak:
atmak, frlatmak (DS); omak: denek (TS).
Mayaca uzun anlamndaki chowak kelimesinin Trke omak kelimesiyle ayn kkten tremi olabi-
lecei grndeyiz.
chuun: 1. gvde, temel 2. sap
chuun: tronco merkez, gvde, tallo sap, dal, fliz (DB); chuun: base temel, esas, stem bitkide sap
veya gvde, beden, trunk gvde, beden (MDP).
om: ot veya al kmesi; on: dalsz budaksz aa gvdesi, odun ktnde dallarn birleim yeri;
ongaz: dall, budakl aa, odun (DLT).
Mayaca 1. gvde, temel 2. sap anlamlarnda kullanlan chuun kelimesi, Trkiye Trkesi azlarn-
da aa gvdesi, dal anlamlarnda kullanlan om / on kelimesi ile ses ve anlam asndan uyumaktadr.
Her iki kelimenin de ayn kaynakl olduu nu dnmekteyiz.
eal: el
eal kab: parmak
eal ook: ayak parma
ealnook: bilek
AL KAB : los dedos de la mano el parmaklar (DM); alnok: mueca bebek (EP); al kab / yal kab:
fnge parmak; aal ok: toe ayak parma (MDP); yal ok: toe ayak parma (MS);
el: kolun bilekten parmak ularna kadar olan, tutmaya ve i yapmaya yarayan blm (TS).
Mayacada daha ok eal kab, eal ook, ealnook ekillerinde birleik ismi yaparak parmak, ayak,
parma ve bilek karlklarnda kullanlan eal kelimesi ile Trkedeki el (Gnmz Trk lehelerinde el
~kol nbetlee kullanmdadr)in ayn kelime olduunu dnmekteyiz.
89 Mayacadaki chli ekil hakknda bkz. cheem maddesi.
121
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
122
Mayalar ve Trklk
ensik: ini; alak
emel / emen: inmek
nix: ini; bayr
emel: descender alalmak, bajar indirmek, azaltmak, ((DB); emel: descent ini, alalma, k-
me; ensik: lower indirmek, azaltmak (MDP); emel / eemen: descent ini, alalma, kme; ensik:
lower indirmek, azaltmak (MS).
ini: 1. inmek ii veya biimi 2. Yukardan aaya gittike alalan eimli yol (TS); inecek: merdiven,
seyyar merdiven, maaralardaki merdiven; ingeme: yoku aa imi; ingin: aa, alak, ukur (DS).
Trke in- filinden nasl, ini, engin (ingin), inecek gibi kelimeler tretilmise Mayacada da en-
filinden ensik, emel, emen kelimeleri tretilerek inmek, aa, alak anlamlarnda kullanlan kelimeler
yaplmtr. Her iki kelimede kanaatimizce ayn kke sahiptir. Mayacadaki nix biiminde ise kelime
ba nsznn dmesi sz konusudur. Bu Trkede lca > ilice > lice rneindeki gibi grlen bir ses
olaydr.
eex / et / et: 1. e; eit; ayn 2. bildirmek, beyan etmek
ET: igual en calidad ayn kalitede, del mismo grosor ayn arlkta, (DM); et: equal eit, ayn
dzeyde (MDP); eex: equal eit, ayn dzeyde (MS).
e: birbirinin ayn olan veya birbirine ok benzeyen iki eyden her biri, benzer; eit: yap, deer, boyut,
nicelik ve nitelik bakmndan birbirinden ne artk ne eksik olmayan, msav (TS).
1. e 2. eit 3. ayn 4. bildirmek, beyan etmek anlamlarnda, Mayacada daha ok et / et olarak kul-
lanlmakla beraber kelimenin eex (ee) eklinin de olmas; bize, Trkedeki e ile ayn kkten geldiini
dndrmektedir.
ep: dalak
EP: bazo dalak; opilacin uyuturucu, uyku getirici, dolor de bazo dalak acs (DM).
pke: ak cier, cier (DLT); pge: karacier ve akcier (DLT).
Her iki dilde de i organn ad olarak kullanlan Mayaca ep ile Trke p (+ ke) ayn kelimelerdir.
hax: 1. amak 2. delmek
wach:1. amak 2. zmek 3. savurmak; sallamak
HAX: cosa taladrada delinmi; HAX: bralo amak (DM).
amak: bir eyi kapal durumdan kurtarmak; oyarak veya kazarak ukur, delik oluturmak (TS).
Trkede kelime banda # h tremesi, haki < ak, hapa < ap, harlak < arlak (ar-), harlaka < ark,
hara < ate, havc < avc, haykmak < aykmak, hayva < ayva rneklerinde grld gibi olaandr.
[haki: budanan aalarn yeni srm flizleri; hapa: bacak aras, ap; harlak: yorgun; harlaka: su yolu,
ark; hata: ate; havc: avc; haykmak: abuk anlamak, aykmak; hayva: ayva (DS)].
Trkede yine kelime sonu # sesinin > # olmas da grlmektedir. Daha dorusu k yeri itiba-
ryla ayn olan bu sesler ~ nbetlee kullanlan nszledir. Trkedeki bu ses deiimlerini dikkate
aldmzda Mayacada kullanlan hax 1. amak 2. delmek kelimesinin Trke a - fil kkyle ayn
kelime olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Mayacadaki wach biimi de kelime bandaki nl tremesini
gstermektedir.
ich / ichil / wichil: 1. i; i taraf; ieri 2. gz 3. yz; ehre 4. yzey 5. reine
CH: rostro yz, ehre, cara yz, cephe n taraf ; CH: dentro i, de aqu entre i tarafta; CH:
ojo gz (DM); WCHL: dentro i (DM); ich: eye gz; ichil: in iinde, inside i, i taraf , within
ieride, ieriye (MDP).
i: 1. Herhangi bir durumun, cismin ya da alann snrlar arasnda bulunan bir yer, dahil, d kart, 5.
Ten ile d giysilr aras; i tutmak (i balamak): yemiin ii olumak(TS).
Mayacadaki ich (i) kelimesi her ynyle Trke i kelimesi ile ayndr. Mayacada i kknden ichil
(iil) i taraf anlamnda kelime de tretilmitir. wichil eklinde ise; kelime banda bir nsz tremesi
olduu aktr.
iik / ik: 1. gk yz 2. nefes 3. evre 4. rzgr 5. gaz 6. kimse 7. masal 8. mit
K: aire o viento hava veya rzgr; huelgo nefes, soluk, aire hava; viento y espritu vital rzgr
veya hayat ruh; vida hayat; viento rzgr, koku (DM); iik: air hava, havalandrma (MDP); ik: air
hava, havalandrma (MS).
Trkedeki ses deimelerinden biri de Eski Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesidir.
H. Eren bu konuda gvercin ve veyik kelimelerinin kayna hakknda yazarken deinmitir.
Eski Kpakada kgercin yannda kullanlan gercin biiminin bandaki k- dmtr. Bunun gibi,
Trke veyik (< gveyik) biiminin bandaki k- sesi de sonradan dmtr (HE).
Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesine, belek kelebek * (< kelebek); brmek
ok olgunlamak * (< kbrmek); d ak renk yaban rdei * (kd ~ kdek /gdek); kencek gs
tutukluu, nefes darl * (< kkenek kgs, kkrek); mrtlek grtlak knts * (< kmrtlek [kimir-
lek: grtlak]); vek veyik kuu * (< kvek); veyik veyik kuu * (< kveyik); ck az * (< kk);
meci yardmc * (< kmegi) (DS) kelimelerini de rnek gsterebiliriz [ hatta rnek kelimesini de * (<
krnek)].
Eski Trke kelime ba ndamak # k sesinin > dmesi, Trkede olaan bir ses deiimidir. Bu
ses deiimini dikkate aldmzda Mayaca 1. gk yz 2. nefes 3. evre 4. rzgr 5. gaz 6. kimse 7.
masal 8. mit anlamlarnda kullanlan iik / ik kelimesinin Trke * <gk (< kk) [gk: 1. indeki gk
cisimlerinin hareket ettii sonsuz boluk; 2. Yeyz zerine mavi bir kubbe gibi kapanan boluk, sema;
3. Gkyznn, denizin rengi, mavi veya yeile alan mavi; 4. Olgunlamam; (mitolojik olarak) gkten
zembille inmek: 1. Tanrnn zel olarak gnderdii, saygnlk grmesini istedii kii mi?; gke: 1. Gkle
ilgili, semav, mavi; 2. gzel (TS).] kelimesi ile ayndr diyebiliriz.
ikim: bayku
KM: lechuza bayku, bho puhu (DM); ikim: owl bayku (MS).
k Bk.; ki Kzk.; k Krg. (TLS); uu (uku, uuku, uukuu,ukuu, , ) bayku; : bayku
(DS).
rneklerde de aka grld gibi Mayaca bayku anlamna gelen ikim kelimesi, Trk lehelerin-
de bayku anlamna gelen, k, ki, k ekillerinde, Trkiye Trkesi azlarnda uu uku, uuku,
uukuu,ukuu, , ), ekillerinde kullanlan kelimeyle ayndr.
im: meme, emek
M: ubre hayvan memesi; tetas memeler; teta meme, pezn de teta meme,meme ba (DM); iim:
bosom gs, sine, breast gs, meme, teat meme (MDP).
imsk Bk., emek Kzk., emek Krg., emk zb., imk Tat., emcek Trkm., mk Uyg.(TLS); em:
emmek (DLT); emcek: meme; emcik: st anne (DS).
Yukardaki rneklerde gsterildii ekliyle Mayaca meme, emek anlamnda kullanlan im Trk
lehelerinde imsk, emek, emek, emk, imk vb., Trkiye Trkesi azlarnda meme, emmek ve st
anne anlamlarnda kullanlan kelimeler ile hem ses hem de anlam itibaryla ayndr.
123
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
124
Mayalar ve Trklk
itsin: kk karde
TSN: hermano o hermana menor erkek veya kk kz karde (DM); itzin: brother (younger)
kk erkek karde, sister (younger) kk kz karde (MDP); itsin: sister (younger) kk kz karde
(MS).
eke, e, agga, eg, ei, eje, e, , ei, iy, ee, i, ii, iyige, ee, i, ye, eze, edze, edzem,ese,
s,aa, aa, a, ai, iD ekillerinde, 1. anne 2. kralie 3. byk kz karde 4. teyze, hala 5. byk
anne 6. e, zevce 7. kar 8. erkek karde 9. byk erkek karde 10. byk baba 11. day, amca 12. genel
akrabalk ismi 13. gzel 14 mmtaz sekin anlamlarnda hem tarihi hem de yaayan Trk lehelerinde
kullanlmaktadr (Sevortyan).
Trkiye Trkesi azlarnda, ece / ede: baba, amca, erkek karde; eci: gzel kadn; eci, ecim, ede,
edee, ege, egei, etcana, eyce: abla, byk kz karde; ede [ ece, ecem, ei, ecim, ee, edi, edigey, edocom,
efe, ef, egim, ee, eke, eppe, etde]: byk karde, aabey, baba, dede, anne (DS) ekil ve anlamlarnda
kullanlmaktadr.
Mayaca itsin - itzin ekillerinde ve kk kz karde ile genel akrabalk ismi olarak kullanlan keli-
me ayndr. Mayaca ts ve tz yazlmlarn c eklinde okumak gerektii hatrlatarak kelimenin hem ses
hem de anlam olarak ayn olduu aka grlmektedir.
ix / wix: 1. iemek 2. sidik 3. ve
X: orina iemek, meado ieme (DM); wix: urinate iemek (MDP); wiix: urinate iemek (MS).
Mayaca ix (i) wix (vi) kelimeleri Trkedeki * i + e (iemek)idrar torbasnda biriken idrar
dar atmak, i yapmak kelimesi ile ses ve anlam olarak ayndr. Mayaca wix eklinin ise wichil ieri
kelimesinde olduu gibi bir kelime ba nsz tremesidir.
kak/ kak: ate; alev;yangn
kaka: ac
kakab: 1.kebap 2. kzarm kurumu yiyecek
kakan: yakmak
KAK: ascua kor, ate; KAK: enfermedad hastalk; KAKA: cosa amarga ac olan ey;
KAKAB: asador con que algo se asa bir eyin bir baka eyle kzartlmas, barbacoa para asar kzart-
mak, zgara yapmak; KAKAN: cosa asada kzartmak, kavurmak (DM).
kavurmak: 1. Bir eyi bir kabn ierisinde su katmadan kzartarak piirmek; kak: elma, armut gibi
meyvelerin kurutulmuu (TS); kaur- to parch * ka:- (Clauson); kaba: kaplca; kabar: yank, kabarm
yank; kal: kurumu amur, toprak yumrusu; katamak: kuru eyler birbirine deerek ses karmak;
kaamak: kar ya da buz eriyerek sulanmak; kaurga: kavrulmu msr, buday; kahrdak: kurumu a-
mur; kahlk: kurutmak iin hazrlanm elma; kak: (ka, kah, kak) meyve kurusu (gnete kurutulmu);
kaka: pastrma, kurutulmu et, ezip yourarak kurutulmu gl; kakalamak: bitki kurumaya yz tutmak;
kakala: tandr ya da frnda pien ufak, yuvarlak kaln ekmek; kak: oyularak kurutulmu patlcan; kakl-
cmak: kurumak; kakmak: fkelenmek, kzarmak; kaknt: ate krei; kakrdak: eritilmi i ya ya da
kuyruk yandan kalan posa; kaklk: gne alan yer; kalaba: kzl ve kaba tyl koyun; kalamak: sobaya
ya da ocaa odun koyup yakmak; kalkamak: ocak ve tandrlarn st kenarlarna yaplan kk rafar; ka-
mak: frnclarn kullandklar ucu eri srk; kamaz: kasrga, iddetli yel; karabasmak: atelenmek, kabus
basma; kargn: ok alevli ate, frnda ok kurutulan tahl; kark: barut kab; kars: ocak ve tandrn stnde
kemer biimindeki blm; katar: ylm st ste dizilmi odun; kattrmak: kurutma, gevretme; kavurga:
atete kavrulmu tahl; kazan: soba (DS).
Mayaca ate, alev, yangn ac kebap, kzarm kurumu yiyecek, yakmak anlamlarnda kullanlan,
kak/ kak, kaka, kakab, kakan kelimeleri, yukarda rneklerini verdiimiz Trke kak ve t-
revleri ile kullanldklar btn anlamlar ayndr.
* ka ate, gne, yakmak, kurumak, kurutmak, yakmak, kavurmak fil / isim kknn hem Mayaca
hem de Trkede kullanlan bu kelimelerin ayn kaynaktan geldiini gstermektedir.
kal: 1. balamak, iliklemek; dme 2. durdurmak 3. hapsetmek, tutuklamak 5. hcre 7. zarfa koymak 8.
hayvanlar bir yere kapamak
kalaan: 1. hapishane 2. mahkm
kalik: kapal, kalk
KAL: cerrar kapanmak, con cerradura y encerrar y atrancar y detener encerrado kilitlenme, ka-
panmak, tkanm olmak, prender encarcelando hapsetmek, balamak, armar lazo dmlenmek,
KALAAN: cosa que est presa tutuklanm olma, av olma, encerrada kontrol altna almak, tutmak,
atrancada tkanm, detenida tutuklu, atravesada o asida tutmak, yakalamak (DM).
kalk: 1. kalm, eskimi, artm 2. evlenme a gemi evde kalm; kalm: kalmak ii; kalml: kalc,
yok olmayan, lmsz; kalnmak: kalmak; kalnt: artp kalan ey, bakiye; kal: kalmak ii veya biimi;
kalt: len bir kimseden yaknlarna geen mal veya mlk, miras, grenekler yoluyla yerlemi olan tutum
veya davran biimi; kalma: kalmak ii, herhangi bir dnem ya da kimseden kalm olan; kalmak: 1.
olduu yeri ve durumu korumak, srdrmek 3. konaklamak 4. oturmak, yaamak, elemek 12. bir eyle
kaplanmak, bir eye bulanmak (TS).
Yukardaki rneklerde de grld gibi * ka + l kknden hem Mayaca hem de Trkede ayn
kavram alan ierisinde ve benzeri tretme yollaryla kelimeler yaplarak kullanlmtr.
Bu kelimeyi de Mayaca ve Trke arasndaki ortak kelimelerinden biri olarak dnmekteyiz.
kamas: karnca
KAMAS: hormigas karncalar (DM).
karnca Trk., garga Azr., kmrska Bk., kumrska Kzk., kur murska Krg., kumurska zb., krmrska
Tat., garnca Trkm. (TLS)
Mayaca karnca anlamnda kullanlan kamas kelimesinin Trk lehelerinde karnca anlamnda kul-
lanlan kmrska, kumrska, krmrska ekillerinde kullanlan syleyiiyle alakal olduunu dnmekte-
yiz.
kax / kaz / kas: 1. da, ykseke yer 2. koruluk 3. sulak yer
KAX KAAX : motana o monte da, tepe; monte con rboles aalarla kapl da, bosque o
arboleda o motana as de aqu da, orman veya koruluk yer (DM).
ka: 1. sarp kayalklar, uurum 2. tepe, da 3. ba ve bahelerde toprak ylarak yaplan snr, set 4.
yokuun dzle klacak yeri, yokuun ba 5. patika 6. suyun, topran bir yann ykselttii ksm 7.
duvar 8. ufuk (DS)
Mayaca da, koruluk, tepe anlamlarnda kullanlan kax (ka) / kaz (kaz) / kas (kas) kelimelerinin
ilk bakta Trke ile yaknl grlmemektedir.
Ancak, Trkiye Trkesi azlarnda kullanlan ve kelimenin Mayacadaki anlamlaryla ayn olan ka
kelimesinin yannda Trkede yer ad olarak geen Kaz Da, Kazlk, Kazgurt gibi kelimeler vardr.
Bu kelimelerin ses deerleri itibaryla Trkede kullanlan da (< tag > tav / ta/ to vb) ya da tepe (<
tepeg) ile benzerlii de yoktur.
Trkede kullanlan kaya kelimesi vardr. Yine ka kknden kar ve kay kelimeleri bulunmaktadr.
125
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
126
Mayalar ve Trklk
kar havada donarak yaan su buhar Eski Trkeden balayarak kullanlr. Orta Trkede ka:r
olarak geer. Eski Kpakada da kar biimi kullanlr. Trke ka kknden r ekiyle kurulduu anla-
lyor (HE).
kay yamur, yaz yamuru. Yerel azlarda kay yamurdan nce esen iddetli yel olarak da geer. ~
Tmn gay kar frtnas. Orta Trkede ka: kar frtnas, tipi olarak geer. Eski Kpakada da kay biimi
kullanlr. Eski ve yeni diyalektlerde kullanlan biimlerin tanklna gre, Ana Trke kad biiminden
geldii anlalyor (HE).,
Eski Trke kelime kk palatal / sesinin lehelerde >y/, z/, r /, t, gibi seslere dnt bilinmek-
tedir.
Btn bunlar (ses deiiklikleri, anlam btnl gibi) dikkate aldmzda yer adlarmzda kullanlan
Kaz Da, Kazlk Da, Kazgurt isimlerinin kkenleri kanaatimizce akla kavuaktadr. Mayacadaki
kaz, kas ve ka biimlerinin bulunmas, bize adeta imdiye kadar bilinen dier Trk lehelerindeki muka-
yese esaslar gibi yol gstermektedir.
* ka kknden ka ile yaplan kelime ka + + ag > ka ag kaya > ka y ag > kaya eklinde ge-
liip sert iri ta anlamn kazanrken, ayn kkten ka + + ag > kazag >kaz > kaz ve kaz ekilleri
daanlamnda kullanlmtr. Zamanla tag > da kelimesinin yaygn kullanm da anlamndaki dier
kelime Kaz Da, Kazlk Da, Kazgurt adlarnda donarak kendini muhafaza etmitir. Kaz + lk ve
Kaz + gurt biimlerinin treme olduu aktr.
Kar, frtna, yamur gibi anlamlar yklenen biimler de bu kkten treyen ikincil anlamlardr. Tabii
kaz biiminin tad da anlamn unuttuumuzdan Trkede sk rastladmz ikileme yolu ile Kaz Da
biimini kullanmz.
Bu Kazlk ve Kazgurt biimleri iin de geerlidir yalnz bu biimlerde ikileme yerine kaz+lk ile
kaz+gurt ek (Kazgurt, genel olarak bir yer ad olarak geer. Ouzlarn nemli yaylalarndan biridir. Bura-
da ise karmza kabile ad olarak kmaktadr. Herhalde bu kabile de adn bu dadan almtr. Kazgurt s-
znn etimolojisi karanlktr. Krgzcada Kaskr, kurt anlamna gelir. Kaskrd (= Kaskr-l), yani kurtla
dolu yer, demektir (Radlof, II, s. 354). Bunlar birer misal olarak vermekle, nihayet aydnla kavumak
iin bir yol aryoruz. htimaller ok olduka, bunlar iinde birini semek bizim iin daha kolay olacaktr.
Kanaatmzca bu sz, Kaz-gurt / Kas-gurt eklindeki bir treyiten meydana gelmitir. nk trkede bir
-gurt eki mevcuttur.)
90
tretilmesiyle yaplmtr.
Sonu itibaryla, Mayaca da vb. anlamlarda kullanlan kaz, kas ve ka kelimeleri Trkedeki Kaz
Da, Kazgurt, Kazlk Da kelimelerindeki kaz ve azlardaki ka kelimesi ile bir kkenden gelen
ayn kelimelerdir. Da karlnda Yakut Trkleri hayah, zbek Trkleri ise kaya biimini kullanmakta-
drlar ki bu da bizim grmz dorular niteliktedir.
keken / keken: domuz
KEKEN: puerco o cochino domuz, yaban domuzu; KEEKEN: cerdo, cochino, puerco domuz
(DM); keken: pig domuz (MDP).
Trk lehelerinde domuz, suska Bk., doz oka kaban Kzk., oko douz Krg., oka tonz
zb., dugz uka Tat., douz Trkm., touz kavan oka Uyg. Kelimelri kullanlmaktadr.
Sibirya diyalektlerinde kullanlan kaay (~kakkay, kaka) ad Moolcadan kalma bit alntdr
(HE). Mayacada domuz karlnda kullanlan keken / keken biimlerinin Moolcadaki gaxay
91
,
kakkay, kakka biimleriyle benzerliine dikkat ekmek istedik.
90 gel, Prof. Dr. Bahaddin, Tr k Mitolojisi I. cilt, Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara, 1989, 214. s
91 Moolcada gaxay, gargax, toroy ekilleri de kullanlmaktadr bkz.Humrey, Prof. Caroline, A New English Mongolian Dictionar y,
Mongolia, Ulaanbaatar, 1993; Damba-Rincine, A. P., , Moskva, 1960
kex / keex / kexik: 1. deitirmek 2. ayrmak 3. blmek 4. gemek 5. vaz gemek
keexel / kexel / kexul : 1. nbet, sra 2. deitirme, deime 3. miras
KEX: trueque de algo bir eyin deitirmede karl; recompensa o recompensacin karln
verme, dllendirme; hijo o sucesor oul veya nesil, miras; contestacin de carta cevap, mektubun
cevab; vuelta o retorno del mensaje dnmek, geri dnmek; sino que difere yerine, karl; trocar
e deerde deime, (DM); keexel: changed deiim, deime, deiiklik, exchanged dei toku,
substituted geici olarak birinin yerine geme, yedek; kexik: change deiiklik, deitirme, Exchange
dei toku, substitute geici olarak birinin yerine geme, yedek (MDP).
gemek: 1. bir yerden baka bir yere gitmek 2. Bir yandan girip te yandan kmak 3. Yol olarak kul-
lanmak 5. Brakmak, vazgemek 16. Kalmak, devr olmak (TS); gee: karlkl iki yandan her biri, yaka;
geek: ok geile yer; geer: yrrlkte bulunan, geerli olan, kullanlan; geici: ok srmeyen (TS). ke-
ik: Mo. sra, nbet
92
; keikleme: mnavebe (TS); geek: ok geilen yer, ilek yol, bahe ya da ev kaps;
geel: eskiden; geemen: gmen; geirmek: sndrmek; gekinci: seyyah; gemek: snmek; geetmek:
gvercin ty deitirmek; keek: kpr; ke: sra, nbet; keek: imeceyle yaplan i; keik: sra, nbet;
keiki: beki, nbeti; keiklemek: sraya girmek, nbetlemek; keik olmak: sra beklemek: keik tutmak:
sra beklemek; kemek: gemek (DS).
kex / keex, keexel / kexel, kexik, kexul biimlerinde Mayacada deitirmek, blmek, nbet,
sra, miras vb. anlamlarnda kullanlan kelimenin Trkedeki ge- (< ke-) fili ve bundan tre-
tilmi kelimelerin biimleri ve anlamlar ayndr.
* ke kk zerine getirilen + ; + z, + , + l vb. eklerle ge- (< ke-), gez- (< kez-), ke- [gey- ~ gez-
~ gir- ~ kr-], gel- (< kel-) filler kurulup bu fil tabanlarndan kavram alan erevesinde baka isim ve
filler tretilmitir
93
.
kin /kiin /kin: 1. gn; a; saat; periot; zaman; mevsim; iklim 2. gne 3. lk
baax kiin: birinci gn; hangi gn
kinal: scak, s
KN: da gn, sol gne; da o tempo gn veya periot; tiempo zaman;(DM); kiin: day gn,
gndz, sun gne, gne , time zaman, vakit (DMP); kin, kiin: day gn, gndz (MS).
gn: 1. gne 2. gne 3. gndz 4. yer yuvarlann kendi eksan etrafnda bir kez dnmesiyle
geen 24 saatlik sre 5. iinde bulunulan zaman 6. zaman, sra 7. a, devir 8. iyi yaanm zaman 9.
bayram niteliinde zel gn 10. ounlukla ev hanmlarnn ayn belirli gnlerinde konuk arlamak iin
yaptklar toplant 11. tarih; gn aarmak: tan yeri aydnlanmak; gn almak: 1. bir i grmek iin ilgili
kimseden bir gn ayrmasn istemek, randevu almak 2. yan, gn gnne bitirmi olmak vb.(TS).
Mayaca kin / kiin / kin biimleri ile bunlardan tremi olan kelimelerin tamam Trkede kullan-
lan biim ve anlamlarla eittir.
Trke gn (< kn), kelimesindeki dar nlsnn > i dz nlsne gemesi olaan bir ses olaydr.
Ayrca, birinci gn, hangi gn anlamlarnda Mayaca kullanlan baax kiin (ba kn) biiminin zellikle
Karaayt Malkar Trkesi ile azlarda kullanlan biim ve anlamyla ayn olmas da dikkat ekicidir.
Sonu itibaryla Mayaca kin / kiin /kin ileTrke gn (< kn) ayn kelimedir.
kooch / chuch: ceviz, Hindistan cevizi
CHUCH: coco o nuez Hindistan cevizi veya kuru yemi, cocoyol ceviz, Hindistan cevizi (DM).
92 Trke Szlkte keik kelimesi Moolca kaynakl gsterimektedir. Biz bu kaanatte deiliz.
93 Trkede kullanlan k- kknden g- (< k), yardm anlamnda kmeg vb. kelimelerin de k ~ ke [ belki (e aras)] e kkten
geldiini dnmeteyiz.
127
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
128
Mayalar ve Trklk
Eski Trk lehesinde yaak olarak kullanlan, ceviz (< Ar. Cauz < Far. gauz) Trkeye koz olarak
gemitir (HE).
koz: ceviz ~ Tkm. Xz, Tat. Koz, Nog. koz, KKlp. Goz. Eski verileri Clauson (ED 680) deerlendir-
mitir. Eski Kpakada koz olarak kullanlr. Faradan alnd anlalyor (Far. gawz a nut; a walnut).
Gombocz (NyK 35: 255; KSz 13:8-9) Trke koz biimini yanllkla birtakm Altayca verilerle kar-
latrmtr.
Farsa gawz Arapa yoluyla Trkeye ceviz olarak da gemitir. Buna gre, ceviz ve koz biimleri
Trkede ak bir doublet rnei oluturmulardr (HE).
kof: kuruyarak veya ryerek ii boalm olmak: kof ceviz (TS); ceviz Trk., cvz- goz Azr., janak
Kzk., caak Krg., ynak zb., hoz Trkm., yaak Uyg. (TLS); gouz: ceviz kabuu; kou: bol, gevek;
koh: kof, ii bo, rk; koko: aa kovuu, oyuk; koku: taze ceviz yapra (DS)
Mayaca, ceviz, Hindistan cevizi anlamlarnda kullanlan kooch / chuch biimleri ilk bakta
Trkede kullanlan ceviz, yaak ve koz goz biimlerinden uzak grlmektedir. Ancak, Maya eviri ya-
zsnda ch iareti ve ch ( ile k ve hrltl h aras) seslerin yannda kimi eserlerde k sesi karlnda
kullanlmtr. Bunu dikkate aldmzda kooch / chuch biimlerini kok kok eklinde sylememiz
gerekmektedir.
Trkede, ii bo, kovuk, ii bo mekan, yalanma, kokuma, rm aala ilgili terimler yapan
bir * ko kk bulunmaktadr. * ko kknden tremi koca yal, ihtiyar, koan msrn tanelerini ta-
yan, msrn taneleri atldktan sonra kalan blm, kof ii bo, kova ii bo, genia su kab, kou
iinde ok kimsenin yatt byk oda, kokma rmeden dolay koku salma ii, kom al, kor alevi
gemi ate, kz gibi kelimeler bulunmaktadr.
Farsadan gawz, Arapa yoluyla da Trkeye ceviz biimi gemitir bu doublet ikili kullanmdr
kanaati bizce yanltr. Bir ikili kullanm bulunmakla beraber, bu Fara ve Arapadan alnt yoluyla deil
Trke bir kelimenin ses deiiklikleri sebebiyle yine kendinde kullanmdr. Bunu kaz ve da rnekle-
rinde de grmtk. Arapa, Farsa ve dier dillerdeki biimleri ise yine Trkeden verintilerdir. Bu d-
ncemizi azlardaki gouz, kou, koh, koko, koku biimlerinin kullanm desteklemektedir. Kelimenin
kooch / chuch kok kok ekliyle Mayacada bulunmas, - benzeri dier kelimeleri de ahit gsterdii-
mizde - kelimenin her iki eklinin de (Trkede kullanlan yaak bunlarn dndadr) Trke * ko kkn-
den tremi va Mayacada da bulunan ekillerle beraber ayn kelime olduunu rahatlkla syleyebiliriz.
koba: 1. gl 2. rmak
KOBA: lago o laguna de aguna gl veya su birikintisi, rmak, alberca glck, havuz, piedra de
lago o de ro gl ta veya nehir (DM).
gofa: kova; govalk: zerinde saz yetien bataklk alan; govar: tarlay sulamak iin alanarklar; govit:
kyda yaayan bir eit balk; goylen: nehrin derin yeri; goyok: iin iin alamay anlatr; kobak: balk
alarnda kullanlan mantar; koa: bataklklarda yetien bir eit saz; koalk: hasr otu yetien yer ya da
bataklk; kopak: gllerde su zerinde yzen byk kkl toprak paras; koparan: genellikle yamurun
geldii ve yad yn; koramak: susuzluktan atlayacak hale gelmek; korsak: sulak yer; kova: kuyu; ko-
valk: sazlk yer; kovu: ukur ve bataklk yer; kovuk: sidik torbas; kozalamak: yamurla kark yaan kar
koyunlarn stnde buz tutmak (DS).
koban: 1. rmak 2. sel 3. nehir Kry. (KM-OS).
Mayaca, gl, rmak anlamlarna gelen koba sz yer ad olarak da kullanlmaktadr. Koba olarak
Yukatan blgesinde kadim Maya yerleim yerlerinde bir antik ehre ve Guetamalann yine Maya yerleim
blgesi olan Peten blgesindeki yerleim birimine isim olarak verilmitir. Bu yerler de su ve gl kenarla-
rnda kurulmu haldeler.
Trkenin azlarnda su ile ilgili kavram alan ierisinde yukarda anlamlarn da verdiimiz kofa,
govalk, govar, govit, goylan, goyok, kobak, koa, koalk, koka, kopak, koparan, koramak, korsak kova,
kovalk, kovu, kovuk, kozalamak biimlerinde tretilmi kelimelerimiz mevcuttur. Kelime ba # K sesinin
> # G olmas olaandr. Ayrca, kelime kknde Eski Trke b/ sesinin > v, m, f, p, [ > v > y ], y seslerine
dnmesi de Trkenin temel ses deiimlerindendir.
Kuzey Kafkasyada Elbruz Da eteklerinde yaayan Karaay Malkar Trklerinde de koban rmak,
sel, nehir anlamlarnda kullanlmaktadr. Neredeyse tm Kafkas halklarnn sembol olan Koban nehri
de adn buradan almaktadr.
Trkede su, yamur ve byk/kk su birikintisi ve akntlar iin kullanlan kelimelere bakt-
mzda aklmaza ilk olarak su (< sub), deniz (< teiz), yamur, rmak, z, zen ile nehir ve der ya gibi alnt
kelimeler gelir. Bir de bunlarn yannda gl (< kl) vardr.
Mayacada rmak, gl anlamlarnda kullanlan koba biiminin Trkenin azlar ile Karaay Mal-
kar Trkesinde kullanlan * ko kknden koba ve bundan gelien, ses deiimlerine urayan fakat ayn
kavram alannda kelimeler tremitir. Karaay Malkar Trkesindeki * ko + ba + n biiminde kurul-
mutur. Hem Mayaca hem de Trkede ayn anlamlara gelen kelimeler kuran ayn ses birlii koba ve
koba+n szleri kaynak olarak birdir.
Trkedeki gl (< kl) kelimesinin kk * k ile de gb ukurluk yerlerde biriken sular, gbedde
su basmayan tarla, gbet 1. akarsu yataklarndaki derin, derince yerler, 2. burka, su evrisi, 3. suyu
biriktirmek iin nne yaplan set, bt, 4. yapma glck gibi oka kelime tretilmitir.
Bu durum bizi, *ko ~ k eklinde Trkede bir alternans kk olabilir mi diye dndrmektedir!
kop: 1. oyuk, anak, kuyu 2. esmek
KOP: hoya vadi, pozo kuyu, sumidero szlmek, esmek, hueco hayvan yuvas, in, cavidad
oyuk (DM).
kop: dalarda byk maaralarn iindeki boluk, maara; kop: insann ve hayvann vcudunda kan
kabarck, i (DS).
Mayaca 1. oyuk, anak, kuyu 2. esmek anlamlarnda kullanlan kop kelimesi, Trkenin azlarnda
kullanlan maara, oyuk karlndaki kop ile ses ve anlam ierisinden ayndr. Anadoluda yer ad olarak
kullanlan Kop Da da * esmek karlndaki anlam olabilir diye dnmekteyiz.
kuukum / kuukul / kukul: 1. ty 2. Guetzal ad da verilen tyleri renkli bir ku.
KUKUM: pluma de ave en general genel olarak ku ty takmaya verilen ad, pluma de ave ku
ty; el quetzal Quetzal kuu, uzun renkli tyleri olan bir ku tr (DM); kuukum: feathers ty
(MDP).
kukul: tavuun bandaki tyler, tepelii; kukula: pskll erkek bal (DS).
Mayaca, ty, Guetzal kuu ve mitolojik yaratk olan Kukulkan
94
anlamlarnda kullanlan kuukum/
kuukul biimleri Trkenin azlarnda kullanlan ty, tyl balk karlklarnda kullanlan kukul ile
ayn kelimedir.
Trkede bir de kukuleta kelimesi bulunmaktadr. kukuleta < t. cocolette yamur, souk gibi d
etkilere kar baa geirilen, giysiye dikili veya ayr olarak kullanlan balk (TS HE). Kelimenin kuku-
94 Mayalar iin kutsal saylan efsanevi yaratk. Gvdesi ylan ba insan ve bann zerinde ku tyleriyle kapl bal bulunan Kukul-
kan, Anadolu ve Trk dnyasnn muhtelif blgelerindeki ahmeran ile benzerlik gsteren mitolojik varlk
129
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
130
Mayalar ve Trklk
leta biiminin talyancadan alnt olduuna katlyoruz; Ancak, kelimenin talyanca kaynakl olduuna
Mayacada biimi dikkate aldmzda katlmamz mmkn deildir. * Trk. kukul > t. cocol +etta > ku-
kuleta > Trk. kukuleta eklinde geliim gstermitir diye dnmekteyiz.
kabah: nceki gn
KABAH: antes de ayer o antier dnden nceki (DM); kabeh: day after tomorrow her gn, gn-
lerce (MDP).
kabak: yama, n taraf; kabah: srt, arka; gaba: n; gabah gabaa: kar karya (DS)
Mayaca nceki gn anlamnda kullanlan kabah biiminde kullanlan kelime Azerbaycan Trke-
sinde edebi dilde olduka ilek kullanlan ve n, aln, n taraf, nceki gn vb. anlamlarda kullanlmakta-
dr. Kelimenin Trkenin azlarnda da ayn ekil ve anlamlarda kullanldklar grlmektedir.
Her iki dilde de kullanlan bu kelimenin ayn kaynakl olduu aktr.
kalak: srk
KALAK: palo srk, pajasap (DM).
kalak: aatan yaplm sap kk krek; kesilen mee aacnn kk (DS).
Mayacada srk karlnda kullanlan kalak biimi, Trkenin azlarnda kullanlan kalak keli-
mesi ile balantl olduunu dnyoruz.
keh / keh / keh / ceeh: 1. geyik; ren geyii
KEH: venado de los grandes byk cins geyik, ciervo geyikler; venado geyikler (DM); ceh: ve-
nado geyikler (EP); keh: deer geyik, karaca, venison geyik eti; keh: stag erkek geyik (MS).
geyik: erkeklerin banda uzun ve atall boynuzlar olan memeli hayvan ~Tkm keyik ceylan. Blk
kiyik 1.yaban.2.vahi hayvan, av hayvan. Nog kiyik yaban. KKLp kiyik yaban da keisi. zb
kiyik Krg kiyik yaban hayvan. Alt, Tel, or, Sag, Koy kik 1.yaban hayvan; 2.geyik.-uv kayk xur
yaban kaz; 2.ku.
Eski Trkeden balayarak kullanlt. Orta Trkede keyik yaban hayvan; aslnda yaban olan her
ey, eti yenen haycanlardan ceylan, sn, da keisi gibi hayvanlar olarak geer. Eski Kpakada da
keyik yaban hayvan olarak kullanlr (HE).
Yukardaki rneklerde de grld gibi Mayaca keh / keh / keh / ceeh biimlerinde 1. geyik 2.
ren geyii 3. da keisi anlamlarnda kullanlan kelime ile Trke geyik kelimsei her eyi ile ayn kay-
nakl kelime olduu aktr.
koox: ko; git
koox: lets go gidelim (MDP); koox: corre ko, vyase gitmek (DM).
komak: 1. Adm atlarn artrarak ileri doru hzla gitmek. 2. Bir yere ivedilikle gitmek (TS).
Trkedekomak filinden ikinci ahsa emir kipi olan ko, Mayacada uzun nll koox biimi ile
ayn anlamda kullanlmaktadr.
Mayacada ce Trkede ortak kullanlan bu kelimenin de ayn kaynaktan kt aka grlmektedir.
kom: 1. evrelemek 2. vadi 3. delik 4. baraka
KOM: hoya vadi, rodelo evrelemek, barranco yama (DM).
kom: 1. Al, davar al. 2. Yayla evi. 3. Bir kimseye ait kk yerleim yeri, koy, iftlik (TS).
kom: 1. Al, davar al. 2. Yayla evi. 3. Bir kimseye ait kk yerleim yeri. Azlarda gom olarak da
geer. ~ Erm gom stable, sheepfold (HE).
kom: 1. al, davar ahr 2. al, rp, aa ya da amurdan yaplm kk ev, yayla evi; kon: 1. konut
2. adr (DS); gom: kkba hayvanlarn barndklar yer, al (DS).
Mayaca ve Trkede ayn ses deerleri ve anlam erevesi btnl asndan ayn olan kom keli-
mesinin de ortak kelimelerdenden olduu aktr.
Kelimenin kkeni hakknda H.Enin azlarda gom < Erm gom ifadesine katlmamz mmkn deil-
dir. Kelimenin Trke *ko filinden + m / n ile yaplmolduu aktr. Trke kom / kon / gon > Erm. gon
biiminde gemi olabilir.
koos /kos / kots / kox: 1. ku 2. doan 3. kartal 4. sln 5.lider
KOX: ave como gallina ku, tavuk; koos: falcon ahin; kuutz: wild oscelated turkey yabani hindi
(MDP).
ku: yumurtlayan omurgallardan, akcierli, scak kanl, vcudu tylerle rtl, gagal, iki ayakl, iki
kanatl uucu hayvanlarn ortak ad (TS); ku Trk.- Krg.-zb.-Uyg., gu Azr. Trkm., ko Bk. Tat., kus
Kzk.,(TLS); ku bird; gz kuu river birds; togan ku; takgu ku domestik fowl; uugma ku kuzgun
fiying birds and ravens; kk kalkta uar ku birds fiyimg in the sky; r ku; kara ku eagle; tevey
ku ostrich; yon ku peacock; il ku vulture; kara ku tugd Jpiter has risen; kz ku a bird like the
fnch; ular ku the partridge; dewe ku (Clauson).
Mayaca ve Trkede kullanlan btn anlam ve ses biimleri ku kelimesinin ayn kaynaktan geldi-
ini aka gstermektedir.
kuch/ kuuch: 1. g 2. yk 3. kusur 4. gnah, su
kuchik/ kuxuk: 1. yk 2. g; zor 2. kant
KUCH: poder kudret, carga yk, pecado gnah ilemek (DM); kuuch: difcil zor, duro sert,
kat, salam, difcultoso zor, g, trabajoso zor (DB); kuuch: burden yk, arlk, load yk, arlk,
diren (MDP).
g: 1. Ar ve yorucu emekle yaplan, mkl 2. Yaplmas zor; g: 1. Fizik, dnce ve ahlak
ynnden bir etki yapabilme veya bir etkiye direnebilme yetenei, kuvvet 2. Bir olaya yol aan her trl
hareket, kuvvet, takat (TS)
Trkede bulunan g (< ET. k) kelimesi btn anlamlaryla Mayacada kullanlan kuch, kuchik,
kuuch, kuxuk biimler ve karladklar anlamlar itibaryla ayn kelimedir.
kukuluk: cce
KUKULUK: enano cce (DM).
kukul: yuvarlak; kukur: kambur; kukurlamak: kamburlanmak, eilmek; kukuz: diz kme durumu
(DS).
Mayacada cce anlamnda kullanlan kukuluk kelimesi ile Trkiye Trkesi azlarnda kullanlan
kukul, kukur, kukuz biimlerinin anlam asndan da yaknlk gstermesi dikkat ekicidir.
kukut: soan
KUKUT: cebolla soan, planta bitki, (DM).
kukus: tomurcuk; kukuvak: kk bir eit mantar (DS)
Trkiye Trkesi azlarnda bulunan kukus ve kukuvak kelimelerinin kullanldklar karlk ile
Mayacadaki kukut arasndaki benzerlik dikkat ekmektedir.
131
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
132
Mayalar ve Trklk
mamak: 1. sk allk; aalk 3. zincir
MAMAK: maraa sk allk veya aalk, tejer la tela de la araa zincir, rme, birbirine geme
(DM).
mamak: 1. yenilen yumru kkl bitki 2. kabak; mamak: genellikle gl goncas; mamk: 1. Yaban erii,
da erii 2. Bir eit kara zm (DS).
Mamak: Kkenini ve anlamn saptayamadm bu szck, Anadoluda ky ve kasaba ad olarak kar-
mza kyor. Ermenice Mamag yani Mam-ag, Nine-cik? Luwi dilinden Mamaka yani Ma-(u)ma-ka, Ma
halknnyurdu ?
1. Mamak. Ankara iline bal ile merkezi kasaba.
2. Mamak. Burdur ili Alasun ilesinin merkez bucana bal ky. imdi, anakl(BU).
Mayaca 1. sk allk 2. aalk 3. zincir anlamlarna gelen mamak szn Anadoluda iki yerde, yer
ad olarak grmekteyiz. m sesi ile Trke kelime balamaz
95
kuralndan hareketle
96
Trkede m sesi ile
balayan btn kelimelere peinen baka dilden alnt olarak baklmaktadr. Mamak kelimesinin izah iin
de B.U. her ne kadar Kkenini ve anlamn saptayamadm bu szck diyor ise de Ermenice Mamag
yani Mam-ag, Nine-cik? Luwi dilinden Mamaka yani Ma-(u)ma-ka, Mahalknnyurdu? gibi bir akla-
may da yapmadan edemiyor
97
.
Trklerde yer adlar verme yntemlerine
98
baktmzda, yerin fziki yapsna gre Kumluca, Elmal,
Sarca, Sugz gibi adlandrmalar olduka yaygndr. Eski Trkenin elimizde bulunan kaytlarnda ge-
meyen bu sz bugn iin aklamakta glk ekmekteyiz.
Mayacada kullanlan anlamlarna baktmzda, Anadoluda yer ad olarak verilen birimlerin fziki
yapsnn sk allk, sk aalk anlamna uygun dtn grmekteyiz.
Bu kelimenin Mayaca ve Trke ortak kelimelere kaynaklk eden, (eldeki bilgilere gre bize karanlk
olan adardan) belki birlikte yaadmz dnemlerden kalma olabileceini dnmek pek de zor bir
ihtimal deildir.
Nitekim, Mayaca ve Trke bu kadar ortak kelimenin tesadf olmas mmkn deildir. Trkede
aklayamadmz, fakat Mayacada ayn anlam erevesinde kullanlan Abant, Maya, Kaz Da vb.
kelimeler bize k tutmaktadr.
meex / meex: 1. sakal; byk 3. fare, san
meex ke: kei
MEEX: barba sakal; la barba que sale al hombre insan sakal; los mimos pelos sa ve benzeri;
bigote byk (DM); meex: beard sakal, moustache fare, san (MDP).
byk Trk., b Azr., myk Bk., Kzk., Tat., moylav zb. (TLS); byk, buyk, buyuk (DS); myk (DS).
byk erkeklerde st dudak zerinde kan kllar ~Tkm yer. myk. Blk myk. Krg myk. Krgzlar
murut (>murt) adn da kullanrlar. Bundan baka, bya moylo (< moylov) (< Farsa) adn da verirler.
zb miyik. zbek azlarnda murut, murt ad da kullanlr. Bk myk. Tat myk. or mygak (<
myk+ak kltme eki). Ses bakmndan dndrcdr. Yak btk. uv myx. Tatarcadan alnmtr.
~ OT bk. Eski Kpakada byk olarak geer (HE). Mayacada kullanlan meex / meex, meex ke bi-
imleri miih, miyih, miyihke olarak seslendirmeliyiz. Mayacada sakal, byk, ene ve kei anlamlarnda
kullanlan kelime Trkedeki byk ile ayndr. Kelime ba # b > # m ses deimi Trkede bilinmektedir.
Mayacadaki de byle bir deimden baka bir ey deildir.
95 Kald ki bu kural sadece Trkiye Trkesinin yaz dili iin geerli olup, dier leheler ile azlar ve ses yansmal kelimeler iin geerli
deildir.
96 Trkede kelime banda # b > # m deiiklii olabilecei gibi, kelime ba nsz tremesi ya da bir baka sesden geliimi de mmkn
olabilir. Kelime ba # y, # z, # s, # (palatal), # , # (< ) geliimi gibi.
97 B.U.nun bu gayretine aban kelimesini aklarken de dikkat ektik.
98 Geni bilgi iin bkz. Aksan, Prof.Dr. Doan, Her Ynyle Dil Genel Dil Bilimi, TDK Yaynlar, Ankara, 1982
miis /mis: kedi
MS: gato kedi (DM); miis: gato domstico evcil kedi (DB); miis: cat kedi (MDP).
kedi Trk., piik Azr., bisy Bk., msk Kzk., mk Krg., mk zb., pisi Tat., piik Trkm., mk Uyg.
(TLS); mk kedi; miik kedi (DS); mk 1. kedi 2. mzklk, oyunbozanlk (HZ).
Trk lehelerinin ounda kullanlan kedi karlndaki biimlerle Mayacada kullanlan miis / mis
kelimesi ayn mantkla tremi ve ayn kkten bir kelime olduu grlmektedir.
ok: 1. ok mzrak 2. bacak 3. kulp
OK: cuchillo y de otra herramienta bak, kama; mango sap, kulp, hacha balta; es una lanza mz-
rak, puado, puo cerrado yumruk (DM).
ok: 1. Yayla atlan, ucunda sivri bir demir bulunan ince ve ksa ubuk 2. Yol gstermek amacyla belli
yerlere konulabilen, oka benzeyen iaret 3. Baz aletlerde veya aralarda dz ve uzun blm (TS).
Trkenin tarihi ve yaayan hemen btn lehelerinde ok, ux, uk ya da ox - hok biimlerinde kullan-
lan anlam ve ses itibaryla Mayaca kelime ile ayndr.
ok / ook: ayak; pene
al ok / aal ook: ayak parma
OK: pie de hombre insan aya (DM); ook: pie ayak, pata hayvanda ya da eyada ayak; cabo u,
burun, knt, mango sap, kulp (DB); ook: foot ayak, ayak ucu (MDP).
ayak 1. bacaklarn bilekten aada bulunan ve yere basan blm; 2. bacak; 3. birtakm eylerin
yerden ykseke durmasn salayan dayak, destek; 4. byk bir rmaa karan akar sularn her biri; 5.
bir gln sularnz denize, baka bir gle veya rmaa tayan akar su; 6. basamak
~Tkm ayak. TatK ayak. Bk ayak. Kzk ayak. KKlp ayak. Nog ayak.-Krg ayak.-Alt, Tel ayak.-
or,Sag azak.-SUyg azak.-Soy adak.-Hal hadg.-Yak atax.-uv ura. Eski Trkede adak olarak kullanlr.
Orta Trkede aak ve ayak biimleri geer. Kagarl Mahmuda gre, iiller ve z Trkler aak biimini
kullanrlar. Kpaklarn bir blm ve Yemekler, Suvarlarlar, Bulgarlar ve Rus ve Rum topraklarna dein
yaylan baka bir takm boylar azak biimini ve toplu olarak Yamalar, Tuhslar, (dier) Kpaklar, Yabaku-
lar, Tatarlar, Kaylar, umullar ve Ouzlar ayak biimini kullanrlar. Eski Kpakada da ayak olarak geer.
Yaygn bir inanca gre, Trke at-(*ad-) kknden gelir: at-+ -(a)k eki. Bk.Nmeth: NyK 47: 65;
Csoma Arm 73; ALH 23; 1; Ligeti: MNy 42; 3; Vja 3, 1971, 32; ResAltL 113; Egerov: S 275; Rdei _
Rna-Tas: AOH 37: 4-5.
Poppe (Lautlehre 52, 124) Trke ayak (<adak) ve Moolca aya (<*padak Ende, Unterlauf eines
Flusses) szlerini Korece padak the sole of the foot biimiyle birletirmitir. Bk. Doerfer: TMEN N 27
= 1972. Ancak Ramstedt (SKE 180-181) Korece padakn karlklarn sayarken Trke ayak biimini
vermemitir. Buna karlk Rsnen (V 5 b) ayak Korece padak biimiyle birletirmitir. Bk. Aalto: CAJ
1: 14. Clauson (ED 45) adak (>ayak)n kk zerinde durmamtr. Sevortyan (STJa 1975, 103-104)
Nmethin aklamasn verdikten sonra ayak birtakm Moolca biimlerle karlatrmtr. Son olarak
Ortak Trke *ay- kk ile Hint-Avrupa dillerinde gitmek anlamnda kullanlan ay- kk arasndaki
benzerlikten sz etmitir. Doerfer (KhalMat 290) Halaa hadq biimine dayanarak *padk (veya padk)
biiminden yola kmtr(HE).
Mayaca ayak anlamnda kullanlan ook biiminin Trke ayak (< adak) ile ilgili olabileceini d-
nyoruz. Her ne kadar Trke ayak kelimesi ile imdiye kadar yaplan etimolojik izahlarda ook biimine
rastlanmyorsa da Eski Trke kelime kk palatal / (d) sesinin > y z r t gibi seslere dnt
bilinmektedir. Bu ve benzeri deiimleri dikkate aldmzda * aak > ayak > oyak > oyok > ook geliimi
mmkn olabilir.
133
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
134
Mayalar ve Trklk
oos / us: esmek
ustik / uustik: 1. esmek; esinti; rzgr
OOS / US: soplar y soplo esmek, femek veya esinti (DM); uus: soplar con la boca az ile fr-
mek, frerek iirmek (DB); ustik: blow esmek, femek, umak (MDP); uustik: blow esmek, femek,
umak (MS)
esmek: hava bir ynden bir yne akmak, rzgr olmak (TS); esmek Trk., smk Azr., isiv Bk., esv
Kzk., esmk zb., is Tat., smek Trkm., smk Uyg. (TLS); esin sabah rzgr (DS).
Mayaca esmek, rzgr, esinti karlklarnda kullanlan us oos ve bunlardan tredii anlaolan
ustik uustik biimleri Trke es ve bundan treyen esinti kelimeleriyle ayn kaynakl olduu aka
grlmektedir. Trk lehelerinde isiv, is ve smek biimleri de bunu gsterir.
otzil/ otsil : yoksul
OTSIL: pobrecillo yoksulluk, miserabke sefl, perian, cimri, rezil, pobre fakir, yoksul, az, kt,
zavall (DM); otsil: pobre fakir, yoksul, az, kt, zavall, desdichado mutsuz, anssz, miserable fakir,
yoksul, az, kt, zavall (DB); otzil: poor yoksul, fakir, zayf, kuvvetsiz, ksr (MDP).
yok: bulunmayan, mevcut olmayan nesne, kimse; yoksul: geinmekte ok sknt eken kimse, fakir
(TS).
Mayacada yoksul karlnda kullanlan otzil / otsil biimleri, Trkede varn ztt yok keli-
mesinden yok + sul ekliyle tretilmi kelime ile ayndr. Bu kelimenin ses, ekil ve anlam asndan ayn
kaynakl olduu akca grlmektedir. Kelime # y sesinin > dmesi Trkede bilinmektedir.
oox / ox : 1. ; nc 2. soluk 3. yel
yox : 1. ; nc 2. kabuk
OX: tres , l; YOX: tercerro nc, tercio te bir, (DM); ox: tres , l (DB); ox:
three , nc (MDP).
: ikiden sonra gelen saynn ad ve bu sayy gsteren rakam; ikiden bir artk olan (TS); Trk., Krg.,
zb., Trkm., Uyg., s Bk., Kzk., Tat. (TLS).
Mayaca (say) anlamndaki oox / ox, yox biimleri ile Trkedeki hem ses hem de anlam ola-
rak ayndr. x iaretinin Maya eviri yazsnda ~ olarak kullanldn ve Trk lehelerindeki s, ve
biimlerini dikkate aldmzda kelimenin ayn kaynakl olduu grlr.
otoch/ wotoch / yotoch: 1. oda; ev 2. hastane 3. kalmak
otoch kabil: 1. konuk etmek 2. konut vermek
OTOCH: casa yuva, oda, ev; yoyoch: vivienda konut, mesken; OTOCH KABL: posada donde
uno posa por amistad geici bir sre bir bakasn evde ya da herhangi bir mekanda kabul etmek, ko-
nuk etmek (DM); otoch: home ev, aile oca, yuva (MDP). oda: Evin veya herhangi bir yapnn
oyurmak, almak, yatmak gibi ilere yarayan, banyo, salon, giri vb. dnda kalan, bir veya birden fazla
k olan blmesi, gz (TS).
Trkede kullanlan oda (ET< otag) kelimesinin ses ve anlamlar asndan Mayacada kullanlan
otoch / wotoch, yotoch kelimeleri ile ayn kaynakldr. Mayacada otoch kabil biiminde bir de birleik
kelime bulunmaktadr. Bu da kelimenin Mayacada ilek olduunu gstermektedir. Kelime bandaki y ve
w seslerinin nsz tremesi olduu anlalmaktadr. Benzeri ses tremeleri, daha nceki bahislerde belirt-
tiimiz gibi, Trkede de bulunmaktadr.
pilis /piliz: 1. fliz 2. kvlcm
PLS: chispas kvlcmlar (DM).
fliz: (I) is. Yun. Eliks Yeni srm krpe ve kk dal veya yaprak, srgn; (II) is. Ar. fliz jeol. Ocak-
tan karlan ilenmemi baka maddelerle kark bulunan, ham maden birleii (TS).
Trke Szlkte fliz kelimesinin karl olarak yukardaki bu iki izah var. Bizi ilgilendiren birincisi.
Trke szlkte kvlcm kelimesi de yanmakta olan bir maddeden srayan kk ate paras, kvl(TS)
olarak izah edilmektedir.
Ate paras, ateik yani ana ateten kan kk ate, dier bir syleyile ate yavrusu, gen ate
de diyebiliriz. Byle dndmzde Yeni srm krpe ve kk dal veya yaprak anlamndaki fliz
ile de ilgisi anlalyor. Dolaysyla her iki anlam tayan kelime aslnda ayn fakat bir anlam yaylmas,
genilemesi olmu.
Trke Szlkte fliz < Yun. alnt olarak gsterilmitir. Bunun doru olmadn dnyoruz.
Yeni srgn, taze, krpe, ikincil, asldan ayrlma, bir bitki ya da canl yavrusu anlamlarnda azlar-
da geen kelimelere bakrmzda hemen u rnekleri grrz: bilik ana tavuk; bili kk ku; bulla
yeni tmeye balayan horoz; bulluk buzann ilk gnlerdeki ad; bl pili, civciv; felik duvar ya-
parken talar arasna konulan akl ve kk talar; feri 1. keklik yavrusu 2. yumurtlama ana gelmi
pili; ferik 1. kmes hayvanlarnn civcivlikten km yavrular, pili, 2. dii pili 3. dii hindi, 4. kuma,
ortak (ikinci gelen hanm iin), taze fasulye, gen, taze, krpe; flik kei yavrusu; fliz kran aalarn f-
lizlenme mevsiminde esen bir eit frtna; frih yeni tmeye balayan horoz; frik olgunlamaya bala-
yan tahl; frik daha tmeye balamam horoz; frik turfanda; pelese taze soan, soan fdesi; peleste
ttn fdesi; pele zayf, elimsiz; pillik 1. yeni domu buza 2. dii hindi; pilo eek yavrusu; blh
dana; bllk dana, buza(DS).
pili kmes hayvanlarn armak iin kullanlan bili bili (> bl bl) gibi bir takm armalklar-
dan kltme ekiyle kurulmutur. Yerel azlarda pili olarak kullanlan bilik (>blk) de k klt-
me ekiyle kurulmu bir trevdir. Tietzenin, piliin Gney Slav dillerinde pilice verilen pile adnn pilence
(veya pilica) gibi bir kltmesinden geldii yolundaki aklamas yanltr (HE)
99
.
Kelime ba # P sesinin > # f olabileceini fol, folluk (<pol< hol < l) kelimeseinin izahnda gster-
mitik.
pili, bili, bilik, bl vb. kelimelerin Trkede ses yansmal kelimelerden
100
olduu da genel kabul
grmektedir.
Btn bu ses deimeleri ve azlardaki kullanmlar ile yan anlamlar dikkate aldmzda Mayacada
1. fliz 2. kvlcm anlamlarnda kullanlan pilis / piliz biimlerinin, Trkedeki pili, fliz, ferik, frik,
bl kelimeleri ile ayn kaynaktan geldiini rahatlkla syleyebilirz.
sak: 1. evik, atik 2. hzlandrmak
SAK: agil evik, atik, diligente gayretli, alkan, agudo zeki, cuidadoso dikkatli (DM).
sak: 1. uyank, gz ak, mteyakkz 2. uykusu haff; sak durmak: dikkatli, uyank durumda bulun-
mak (TS); sak: ite uyank ve zeyrek olan; sak sak: nbetinini, bekinin kaleyi ve at koruyabilmek iin
uyank olmasn emreden sz; sak: saymak; saknmak: saknmak, sanmak, dnmek; sakn: saknlacak
ey (DLT).
99 bu konuda geni bilgi iin bkz. Eren, Prof. DR. Hasan, Anadolu Azlarnda Rumca, slavca ve Arapa Kelimeler, TDAY, 1960, Anka-
ra; pili fliz balants iin ayn yazarn Etimoloji Aratrmalar, Trkiyat Mecmuas, X.cilt.
100 bkz Zlfkar, Prof. Dr., a.g.e., bili maddesi
135
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
136
Mayalar ve Trklk
Mayaca evik, atik vb. anlamlarda kullanlan sak /sak kelimesi Trkedeki uyank, dikkatli vb.
anlamlarndaki sak kelimesi ile ayndr.
sap: 1. dal 2. saplamak, batrmak
SAP: rama ufak dal, demet, kol; tallo sap; clavar saplamak; remojar la ropa lavarla elbisenin
kolun svamak; sumergir batrmak (DM).
sap: 1. bitkinin dal, yaprak, iek gibi blmlerini tayan, aalarda odunlaarak gvde durumunu
alan blm 2. iek veya meyveyi dala balayan ince blm 3. Bir arac tutmaya yarayan blm; sapla-
mak: hzla batrmak (TS).
Maya dilinde dal, saplamak, batrmak anlamlarnda kullanlan sap kelimesi, rneklerde de grld
gibi Trkedeki sap ve saplamak kelimeleri ile edeerdir. Her iki kelimenin kaynann ortak olduu
anlalyor
sats: 1. samak 2. uzatmak, yaymak
satzik: uzatmak
SATS: alargar uzatmak, yaymak, extender yaymak, uzatmak, geniletmek, esparcir yaymak, da-
tmak, samak (DM); satzik extend uzatmak, srmek, stretch germek, esnetmek, uzanmak (MDP).
samak: 1. Bir eyi ortala datmak, dkmek 2. Yaymak; sak: salm, serpilmi (TS).
Mayaca eviri yazda ts iaretini - karlnda kullanldn dikkate aldmzda sats ve sats
biimlerini sa ve sak eklinde okuruz. Mayacada uzatmak, yaymak ve samak anlamlrndaki kar-
lklar kelimenin Trke kullanmlar ile ayndr. Herk iki dildeki kullanlan kelimenin ayn kaynakl
olduu grlmektedir.
semet: saz, kam
SEMET: caa saz, kam (DM).
semet: sepet (DS).
Mayacada saz, kam anlamlarnda kullanlan semet kelimesinin Trkiye Trkesi azlarnda se-
pet (sepet: is. Far. seped 1. Saz, kam veya ince dallardan yaplan, genellikle sap olan, yiyecek ve eya
tamak iin kullanlan kap TS) ile benzerlii dikkat ekicidir. Kelimenin Mayacada bulunmas sepet (<
Far. seped) izahnn da doruluunu tartmaya amaktadr.
sis / sis: 1. ayaz, souk 2. serin 3. souk
sis ol: soumak
siskuntik: donmak
SS: cosa fresca serinlik, frio souk, me, fresco que penetra iine ileyen souk, ayaz; SS
OL: frescura serinlik, esinti (DM); sis: cold souk, soukluk, cool serin, souk; siskuntik: freeze
donmak, buz tutmak, ok mek(MDP).
sis: Atmosferin alt tabakalarndaki kk su veya buhar tanelerinden oluan bulutlarn ok alalarak
yeryzne kadar inmesiyle oluan duman (TS).
Trkedeki sis kelimesi ile Mayacada kullanlan ve ayaz, serin, souk anlamlarnda kullanlan sis /
sis kelimesinin ayn kaynakl olduu kanaatindeyiz. Sis ile birlikte hava durumu dikkate alndnda ayaz,
serin, soumak kavramlarn da bir arada dnebiliriz.
siklik: iine sokma, yerletirme
SKLK: cosa que est encajada en otras her hangi bir eyi bir baka eyin iine sokmak, yerletir-
mek (DM).
Mayacada iine sokma, yerletirme anlamnda kullanlan siklik kelimesi, Trke sk+lk biimiyle
ayn yapda olup sk- kknden, Trkedeki sk+mak biimindeki kelimenin karlad anlam ifade
etmektedir. Trkede ~ i seslerinin alternans sesler olduunu da gz nne aldmzda Mayaca ve
Trkedeki bu kelimelerin ayn kaynakl olduu aka grlr.
sipit: 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek
SPT: soltar de la mano yan tarafa atmak; soltar la fecha oku atmak, frlatmak; soltar zmek,
gevetmek, atmak, koyuvermek; dejar la mano kenara brakmak, terk etmek; dejar koyuvermek, izin
vermek, gevemek, permitir izin vermek (DM).
sptmak: 1. syrmak 2. bir eyi gizlemek, yok etmek, almak; akln karmak, saptmak; nem ver-
memek; sbtmak: bandan savmak, atmak (DS); syrmak Trk, syrmag Azr., sdrv suvruv Kzk.,
sidirmek zb., spmak Trkm., sirvalmak (TLS).
Mayaca 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek anlamlarndaki sipit kelimesi, Trkenin az ve leh-
elerinde kullanlan ayn manalardaki sptmak, sbtmak ve trevleri ile ayn kelimedir. i alternas
kullanm burada da bulunmaktadr. Ortak Trkede * s + r - > syrmak eklinde gelien kelime, az
ve lehelerdeki kkte bulunan palatal (d) sesinin - daha nceki rneklerde de grdmz gibi - / > y/
eklinde geliimi ve y/ durandan sonra y/ > b/ ~ p/ deiimi ile kullanldn grmekteyiz. Trkede ses
asndan olaan bu deiimi, Mayacada sipit biiminde ve 1. syrmak 2. kamak 3. bahetmek anlam-
larnda karmza kmaktadr. Netice itibaryla kelimelerin kaynann ortak olduu da aktr.
son: 1. son 2. gecikme
SON: ltimo son, sonu, reciente sona erme, biti, detener gecikmek, oyalanmak, tardar en ge,
demorar geciktirmek, entretener oyalamak (DM).
son: 1. imdiki zamana en yakn zamandan beri olan veya bu zamanda yaplm olan, ilk kart 2. En
arkada bulunan 3. Artk ondan tesi veya bakas olmayan 4. Bir eyin en arkadan gelen blm, bitimi,
nihayet (TS).
Hem Trkede hem de Mayacada ayn ses biimi ve anlam erevesinde kullanlan son kelimesinin
kkeninin ayn olduu aktr.
sul: sulamak, slatmak
sulan: sulanmak; suya batrmak; ykamak
SUL: remojar suya batrmak, iyice slatmak, srlsklam olmak; mojar o emparar en el agua slan-
mak veya suyun iine girmek; remojar en agua suyun iinde slanmak; SULAN: cosa asi empapada bir
yeri sulamak; metida en agua la ropa giysileri suya batrmak (DM).
Eski Trke sub > suv > su olarak gelime gsteren Trkedeki su kelimesi ve sulanmak, sulamak,
sulu vb. anlamlarn yukarda grld gibi Mayacada da bulunmaktadr. Kelime Mayacada dorudan
su + l / su + lan eklinde su zerine ek alarak kullanlmaktadr. Bu da kelimenin sub > suv > su geli-
mesinden sonra Mayacaya gemi olabileceini ya da sub > suv > su ses deiiminin ayn ekilde
Mayacada da olduunu gsterir. Eer Mayaca bir baka dil ise bu alnt su biiminden sonra olmutur;
yok, Mayaca ile Trke ayn kaynaktan besleniyorsa kelimelerdeki ses deiimleri de ayn sreleri izliyor
demektir.
suu: 1. asker gndermek 2. igal etmek
SU: transmita disciplinado asker gndermek; ocupado en boda igal etmek; cosa ocupado zapt
etme, igal etme (DM).
137
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
138
Mayalar ve Trklk
s: ordu, asker; slemek: ordu sevketmek, ordu ile sefere kmak (OY).
Orhun Yaztlar Kltekin abidesi Duu cephesi ikinci satrda . S slepen trt buludak bodunug
kop alm (asker sevkederek drt taraftaki milleti hep alm) eklinde akca Mayacada igal etmek,
asker gndermek anlamlarnda kullanlan suu biimi ile Trke s sava, sk mzrak, smek
savamak kelimelerinin de kk olan s ile ayn kelimedir.
tuban: suya batrmak, tummak
TUBAN: sumido suya batmak, batrmak, hundido kk, batk (DM).
tummak suya batmak, dalmak (DS).
Trkiye Trkesi azlarnda suya batmak, dalmak anlamlarnda kullanlan tummak kelimesi ile Ma-
yaca tuban kelimesinin alakal olduunu dnmekteyiz. Trkede olduka yaygn b > m ya da m > b
ses deiimi bulunmaktadr. Dolays ile tuban > tumma ya datumma >tuban geliimi mmkndr.
* tu ~ to kknden + b ile yaplan bir taban(isim / fil) zerine getirilen +an ekiyle tuban biimi yapl-
mtr.
taasik / tasah: tama, getirme
TASAH: llvelo tamak; traer como guiera bir yere getirme; traer alguno baz eyleri getirme
(DM); taasik: bring getirmek (MDP).
tamak: bir eyi bir yerden alp baka bir yere gtrmek (TS).
Ses ve anlam bakmndan Mayaca tama, getirme anlamlarndaki taasik / tasah biimlerinin Trke
tamak kelimesi ile ilgili grlmektedir.
Trkede tama, tat, tatmak tayc vb. kelimelerin yapld gibi ta + ik ekliyle Mayacada
kelimenin tretilmesi mmkndr.
tak / tek: 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda 4. bitiik 5. ile 6. beraber
TAK: semejante gibi; adyacente bitiik, prximo sonraki; hasta -e kadar; desde -den beri;
hasta agui tekrar; hasta la cabeza baa kadar; luego sonra, (DM); tak: until, from (MDP).
teg: gibi; bri teg kurt gibi, ko teg koyun gibi, temir kapga teg Demir Kapya kadar (OY).
Eski Trkede benzetme edat olarak kullanlan teg gibi, -e kadar ve yukarda rneini verdii-
miz kullanmlar bulunmaktadr.
Mayaca 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda 4. bitiik 5. ile 6. beraber anlamlarnda kullanlan tak / tek
biiminin Eski Trke teg ile her ynyle ayn kelime olduu aka grlmektedir.
tos: toz
TOS: polvos toz, pudra, polvo fno tozlanma, toza brme (DM).
toz: 1. ok kk ve haff paracklara blnm toprak 2. ok kk paravklara blnm olan
herhangi bir madde 3. Toz durumda olan; tozan: incecik toz tanesi, zerre (TS).
k yeri ayn olan z ve s sesleri Trkede alternans nsz olarak kullanlmaktadr. Dolaysyla z
sesinin > s olmas veya s sesinin > z olmas mmkndr. Bunu dikkate aldmzda hem Mayacada tos
biimindeki hem de Trkedeki toz biiminde ve ayn anlamlarda kullanlan kelimelerin ayn kaynakl
olduu grlmektedir.
tot: dilsiz
TOT: mudo sessiz; eres mudo konuamayan, ses kartmayan, dilsiz; tartamudo kekeleme, keke
(DM).
tat: 1. dilsiz 2. kekeme 3 irkin, sevimsiz 4. kaba (DS); totlokma kekeme Bk., (TLS).
tat dilsiz Anadoluda yer ad olarak da geer (Tatlar). Eski kaynaklarda tat yabanc olarak kulla-
nlr.
Gktrkede tat olarak geer. Orta Trkede tat yabanc olarak kullanlr. Orta Trkede ranl
anlamna da glir. Eski Kpakada tat ekinci olarak da geer. Yabanc anlamna gelen tat biiminin
Anadolu azlarnda dilsiz olarak kullanlmas normaldir (HE).
a > o deiimi yani nllerde yuvarlaklama Trkede grlen bir ses deiimidir. Bu deiimi dik-
kate aldmzda Trkede dilsiz karlndaki tat ile Mayaca dilsiz karlndaki tot ayn kaynakl
kelimedir diye rahatlkla syletebiliriz.
tsoocts / tzootz / tsots: 1. sa 2. yn 3. domuz
TSOTS: pelo o vello sa veya vcut kl; cabello o pelos sa, kl, vello vcut kl; cerda de la vista
domuz kl, domuz, (DM); tsots: pelo sa, cabello sa, cerda de animal dii domuz (DB); tzootz:
hair sa, kl, ty (MDP); tsoots: hair sa, kl, ty (MS).
sa ba derisini kaplayan kllar ~ Tkm. a. Tat e. Bk ses. Nog a. KKlp a. Kzk a. Krg
a. or a. Sag sa. Kzl ya. Tuv a. Hak sas. Yak as. Yakutada bandaki s-nin dmes
kuraldr. uv. .
Eski alardan balayarak kullanlr. Orta Trkede sa olarak geer. Eski Kpakada da sa biimi
kullanlr. Diyalektlerde benzeme (assimilation) yoluyla sa > a (>e) gibi bir takm biimler ortaya
kmtr (HE).
Mayaca eviri yazda ts ve tz iaretlerini s, olarak okunduunu dikkate aldmzda tsoocts soo/
tzootz so/ tsots so olarak okunur. Bu halde Trkede sa ba derisini kaplayan kllar karlnda-
ki kelime Mayacada hem Trkedeki sa anlamyla hem de yn ve domuz anlamlaryla kullanlmakta-
dr. Mayacada bu yan anlamlarn kullanlmas normaldir, burada bir anlam genilemesi sz konusudur.
Her iki dilde kullanlan bu kelimenin de kaynann ayn olduu grlmektedir.
tul: 1. dolu; doldurmak 2. ar
TUL: todo tamamyla, hepsi; alrededor ar, fazla, lleno dolu (DM).
dolu: 1. i bo olmayan, dolmu, mebu 2. Bir yerde sayca ok 3. Bo yeri yok, her yeri tutulmu
(TS); dolu Trk. Azr., tul Bk., tol Kzk., tolo Krg., tolk zb., tul Tat., dl Trkm., toluk Uyg. (TLS).
Mayacada 1. dolu 2. doldurmak 3. ar anlamlarnda kullanlan tul kelimesi ile Trkede ii bo
olmayan, dolmu anlamnda kullanlan dolu ile ayn ekilde kullanlmaktadr.
Eski Trke tolug biiminin > tolu > dolu geliimiyle Ortak Trkede dolu biiminde kullanlan keli-
menin baz Trk lehelerinde tul biiminde kullanld bilinmektedir. Ayrca, Trkede o ~ u nllerinin
alternans sesler olduunu da dikkate aldmzda her iki dilde kullanlan bu kelimenin ayn kaynaktan
geldii aka grlmektedir.
tumbuluk: sallamak, arp devirmek
TUMBULUK: sacudir el cubo entre el pozo para que s ellene y ruido que hace al llenarlo bir eyi
grltl ekilde sallamak, sarsmak, devirmek (DM).
tombalak atmak: takla atmak; tumbalak: takla (DS).
Trkede ses yansmal kelimelerden olan tombalak, tombalak amak biimleri ile Mayacada
yine ses yansmal kelime olan tumbuluk biimi de ayn anlamlarda kullanlmaktadr. Her iki kelime de
Mayaca ve Trkede ses yansma kelimedir, her ikisinde de ayn ekler kullanlmaktadr ve her ikisi de
ayn anlamda kullanlmaktadr. Kelimelerin kkenleriinin ayn olduunu grlmektedir.
139
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
140
Mayalar ve Trklk
tus: 1. aldatmak 2. uyutmak 3. it; su nne ekilen it, a
tusah: tuzak
tusik: aldatma, yalan
TUS: cerca kapan; cerca de aqui sessizce yaklamak; TUS: mentir yalan sylemek, aldatmak,
fngir yalandan yapmak, gibi grnmek, engaar aldatmak, ilusin yanlg; mentiroso yalanc; TU-
SAH: asechar tuzaa drmek, pusu kurmak (DM); tuus: engao dolandrclk, mentira yalanclk,
falsedad yalan (DB); tusik: lie (to someone) birine yalan syleme, deceive (someone) birini aldatmak
(MDP).
Tuzak ku veya yaban hayvan yakalamaya yarayan ara veya dzen. Anadoluda duzak olarak da
geer. ~Tkm duzak. KKlp duzak. Nog tuzak. Kzk tuzak. Blk tuzak. zb tuzok. Krg tuzak. Krgzlar
kldan yaplm tuzaa kltak adn verirler. Alt, Tel, Sa, or tuzak. Tuv duzak ilmik; ilmikli kapan.
Yak tuhax, tusax ipilmek; zincir, buka
~OT tuzak.
Kkenini bilmiyoruz.-Trke tuzak iletor a biimi arasnda balant kurulamaz. Bk. Tor. Rsnen;
V 502 b; Doerfer: TMEN 962; Clauson: ED 573 b; Sevortyan: STJa 1980, 289-290.(HE).
Mayacada, tus 1. aldatmak 2. uyutmak 3. it; su nne ekiln it, a; tusah tuzak; tusik aldatma,
yalan ekil ve anlamlarnda kullanlan kelimenin * tu + s ile kurulduu tus kk zerine gelen - ah /- ak
ve - ik ekleriyle tusah ve tusik kelimelerinin tretildii anlalmaktadr.
Trkede kullanlan tuzak kelimesinin ise kkeninin bilinmedii ve tor a biimi ile de ba kurula-
mayaca ifade edilmektedir.
Trkede aldatmak, a, tuzak, yakalamak, tutmak vb anlamlar bir kavram alan oluturmaktadr.
Bu kavram alan erevesinde baktmzda Trkede u kelimeleri grrz: tuzak, tuzak, tuzaklamak;
tor ince rgl balk a; ba rts, seyrek seyrek rlm rt; torcu balk; toyka evresine zarar
vermemesi iin hayvanlarn ayaklarna taklan zincirli aa toka; tozah tuzak; tozak dnlerde gelinin
bana taklan eitli renge boyanm ku tyleri; tufana byk balk a; tura Klbalnn yrtarak
dolatrd a; tura keklik cinsinden eti yenen bir av kuu (DS); verilen rneklerde bir yakalama,
tutma, elde etme, yakalanm, elde edilmi anlamlar bulunmaktadr.
Her ne kadar tor ile birlikte dnlemez denilse de bizce, kelime ses ve anlam asndan bir arada
dnlmelidir.
Trkede bir de tut- filinden tremi kelimeler bulunmaktadr: tutmak elde bulundurmak, ele geir-
mek, bir yerde bulundurmak vb. (TS); tuta, tutacak,tutam tutkun, tutsak, tutum vb gibi. Bunlarn hepsi
ayn kavram alannda kullanlan ve ayn kkten tretilmi kelimelerdir.
Yine Trkede dudak (< totak) kelimesi bulunmaktadr. dudak kelimesinde de bir tutma, yakalama
anlamlar bulunmaktadr.
tor, tuzak kelimelerinin Ermenice, Farsa gibi baka dillerden alnt kelimeler olarak dnenler de
olabilir.
tuzak, tor, tutmak, dudak, tufana, tura, tozak kelimelerinin tamam bizce *tO (o ile u aras fonem)
kknden, z, r, t, f (< b) seslerinin gelerek trettikleri kelimelerdir.
Netice itibaryla hem Mayacada hem de Trkede kullanlan bu kelimeler ayn kaynaktan gelmedir.
tuy: 1. ty 2. byk
TUY: bigote o mostacho de la barba o mechones byk, sa, saka, tyl (DM).
ty: insan ve hayvan derisi zerinde bulunan ince kl (TS).
Trk lehelerinde tk biimi de kullanlan ty ile Mayacada kullanlan tuy kelimesi ses ve anlam
asndan ayn kelimedir.
u: o
U: es pronombre de la tercera persona el nc kii zamiri (DM).
o: II. Teklik nc kiiyi gsterir (TS).
Eski Trke ol > o geliimiyle kullanlan 3. teklik kii zamiri Mayacada da ayn anlamda fakat ol > o
> u geliimini gsterdii anlalmaktadr.
Mayaca ve Trkede kullanlan ortak kelimelerden biri olarak grdmz o u zamiri iki dil arasn-
daki ortakln ne denli gl olduunu gstermektedir.
ul: 1. temel 2. boaz 3. delil 4. yutak
ulah: eklemek; devam etmek
UL: es la principal temel; el tragadero por donde pasa la comida boaz, yutak; faringe yutak;
llegar, egarse ulamak, eklemek; dura hasta el cabo sona kadar; otro uno de dos bir-iki ve dierleri,
eklemek (DM).
ulam: Aralarnda herhangi bir bakmdan ilgi veya benzerlik bulunan eylerin tm; ulamak: eklemek,
katmak; ulayc: ulamaya yarayan; ulak: haberci, haber veren, ulatran (TS); ulayu: ilk nce, ve (OY).
Eski Trke *ul temel, esas, ilk kknden ulayu ve daha, ekleyerek anlamyla kullanlan kelime
Trkede ulak, ulam, ulamak vb. kelimelerde yaamaktadr.
Mayacada ulah ulah biimleriyle beraber bunlarn tredii ul kk de yaamaktadr. Bu kelimele-
rin de Trke ile ayn kkten geldii grlmektedir.
wakax: 1. kz; boa; sr; 2. sr
WAKAX: ganado vacuno sr cinsi; buey kz; bovino sr; toro boa; signo del zodiaco
boa burcunun simgesi (DM).
kz ift srmekte, araba ekmekte kullanlan, etinden yararlanlan, idi edilmi erkek sr
~Tkm kz boa; kz. Azlarda hkiz olarak da geer. _Nog giz. Blk gz. Kzk giz. KKlp
giz. TatK gez. Bk gez. zbA hokuz, okuz. zb hkiz. Yak Ous. Yakutada kzn kaln ses
srasna gemesi doaldr. Trke sekiz >Yakuta as gibi. uv vkr, yer, mkr. uvaada znin
rye evrilmesi eski bir ses kuraldr.
Eski Trkeden balayarak kullanlr (kz) Orta Trkede kz olarak geer. Eski Kpakada da
kz biimi kullanlr.
Kkeni karktr. Nmethe gre (HonfKial 94; Csoma Arm 94), Toharca B okso biiminden alnm-
tr. Daha sonra Clauson (ED 120 a) da Toharcadan geldiini dile getirmi, ancak Toharca B okso yerine
Toharca A oks biiminden yola kmak gerektiini vurgulamtr. Menges (Introduction 166) de Toharca
okso etimolojisini vermitir. Ramstedt (Lautlehre 18, 103-104), Trke (ve Moolca, Tunguzca) biimle-
rin Altayca *pk- biiminden ktn ileri srmtr. Ramstedt, Aynuca peko > Japonca beko Ochs
biimlerini de saymtr. Bundan baka, Hint-Avrupa dillerinden kalma birtakm biimler de vermitir.
*peku>Eski Hinte pau, Latince pecu, pecus, Gota fahu Vieh Ligetiye gre (NyK 61: 188; TrK
235), Altayca biimlerin Hint-Avrupa kkeninden geldii yolundaki aklamalar olanaksz saylamaz.
Ramstedtin bu aklamas, onun ada Trk (ve Mool) dillerinde grdmz h-lerin Altayca *p-
den geldii yolundaki var saymna dayanr. Ramstedtin ortaya koyduu gr, Pelliot gibi byk dil bil-
ginlerinin ilgisini ekmiti. Pelliot (JA 1925, 1, 248) bataki h-nin dmesinin erken bir ada baladn
141
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
142
Mayalar ve Trklk
bildirmi, h-nin *p-den geldiini saklamamtr. Poppe (DAN 1925: 11) de Moolca kerin *ker veya
*pkerden ktn yazmaktan geri kalmamtr. Bk. Golden: Introduction 30-31.
Trkeden Moolcaya gemitir. Mo ker, kr btes cornes, btes; lan du boeuf. Trke z
Moolcada rye evrilmitir. Trke ikiz > Moolca ikire rneinde olduu gibi. Radloffun sav yanltr
(Phon 166). Munkcsi (NyK 24: 406) Hint-Avrupa dillerinde geen birtakm biimlerle karlatrmtr.
Daha sonra Munkcsi (KSz 6:378) Sanskrit uk, Avesta uxa Stier biimleri zerinde durmutur.
Pedersen (KZ 39; 455-456) kesinlikle Hint-Avrupa kkenli bir alnt olduunu vurgulam, Eski Hint-
e uk,Gota auhsa karlklarn vermitir.
Gombocz (NyK 35; 248; KSz 13; 3-4) Trke kz ~ Moolca ker, kr rneini rotasizme tank ola-
rak deerlendirmitir. Ligeti (MNy 31: 36-39): Macarca kr biimi zerinde dururken Moolca kerin
Moollarn Gizli Tarihinde hker boeuf olarak getiini belirtmi, Mool dil antlarnda ve arkaik di-
yalektlerde etimolojik olmayan birtakm h-lere tank olduumuzu ortaya koymutur. De Smedt-Mostaert
(Anthropos 1930, 25: 806) da Monguorcadan sz ederken bu zellii seslendirmilerdir. Poucha (RO 32,
1: 63) Hint-Avrupa dillerinde kullanlan *pekos biiminden yola kmtr.
Golden (KhzSt 128) Toharca oxsodan geldiini yazmtr. Son olarak (Introduction 30-31) da kzn
Hint-Avrupa kkeninden geldiini dile getirmitir.
Doerfer (TMEN 397), kzn Toharca oksodan geldii yolundaki aklanmasna kar kmtr. Ona
gre, bu gr, Moolca h- < *p- olayn grmezlikten geldii iin olaslktan uzaktr. Baka bir deyile, bu
gre katlanlar Ana Trkede kzn *pk olarak getiini gz ard etmilerdir. Doerfer Ramstedtin
Eski Hinte pau-, Latince pecus, Gota fhu vb. etimolojisini benimsemedii gibi, Poppenin Moolca
ve Trke biimleri Trk-Mool yaknlnn tan olarak deerlendirmesine de katlmamtr (Lautlehre
109). Bk. Doerfer: KhalMat 274, 283.
erbak (RLTJa 98-99), uvaada kullanlan vkr biimini gz nnde tutarak eski Trk dillerini
iki byk diyalekt grubuna (R grubu ve Z grubu) ayrmak gerektiini belirtmi, Moolca kerin Ortak
Moolca ile R grubu arasndaki karlkl ilikilerin kalnts olarak deerlendirdiini aklamtr.
Gney Sibirya diyalektlerinde kze ar (~ar) ad verilir: Alt, Tel ar ~or, Kaa ar. Bk. Menges:
Oriens 9: 94; Helimski: NyK 88:129.
Trkeden belli bal komu dillere gemitir (Doerfer: TMEN 397). Macarcada kullanlan kr bii-
mi uva zellikleri tayan eski bir Trk dilinden kalma bir alntdr (Gombocz: BTLw 153; Ligeti: MNy
31: 36-39; TrK 235)(HE).
Doerferin, Trkeden belli bal komu dillere gemitir. Macarcada kullanlan kr biimi uva,
zellikleri tayan eski bir Trk dilinden kalma bir alntdr. sz, Trkede kullanlan kz kelimesinin
netice itibaryla Trke olduunu ve buradan baka dillere getiini net olarak anlamaktayz. Kelimenin
gerek Trk lehelerindeki gerek verinti dillerdeki ses deiikleri bu kelimenin Mayacada wakax biimin
normal olduunu gstermektedir.
Kkeni hakknda zerinde bu kadar durulan kelimenin Trke olup olmad konusundaki tereddte
ise Mayacada kullanlan biimi son verecektir dncesindeyiz.
xach: 1. sa 2. semek 3. diki
xachah: sa taramak; xache / xache: taramak, tarak
xachtik: sa fras
xaxah: trmk; xaxak: sak, dzensiz
XACH: pelo sa; cosa rala y no espesa kaln bir eyi inceltmek, taramak; investigar aratrmak,
taramak; peinar taramak; peine para peinar taramak, tarak; XAXAH: rastro taranmak, pista iz; de-
sorden karklk (DM); xaache: peine taramak (DB); xache: comb tarak; xachtik: brush (ones
hair) sa fras (MDP).
sa ba derisini kaplayan kllar
~ Tkm sa. TatK e. Bk ses. Nog a. KKlp a. Kzk a.Krg a. Yor a. Sag sas. Kzl ya
(bk. Ramstedt: KSz 15: 150). Tuv a. Hak sas. Yak as. Yakutada bandaki s-nin dmesi kuraldr.
uv . Eski alardan balayarak kullanlr. Orta Trkede sa olarak geer. Eski Kpakada da sa
biimi kullanlr.
Diyalektlerde benzeme (assimilation) yoluyla sa > a (>e) gibi birtakm biimler ortaya kmtr
(HE).
Trkede ba derisini kaplayan kllaranlamnda kullanlan san Trk lehelerinde e, ses biim-
lerini dikkate aldmzda karmza a > e deimesi kmaktadr. Trkede semek benzerleri arasndan
hoa gideni almak (TS) filinden seim, semece, seik vb. kelimeler tretilmitir. Trke de bir de tara-
mak 1. Bir eyin tellerini birbirinden ayrp karln gidermek. 3. Bir eyin iindeki gereksiz maddeleri
tarak, trmk vb ile ayaklamak, taraklamak (TS) anlamlarnda kullanlan ve tarama, tarak, taray vb
kelimeler trettiimiz biim vardr.
semek ve taramakda yaplan i aa yukar ayndr.
Mayacada kullanlan xach, xachah, xache, xache, xachtik , xaxah, xaxak biimlerinin hem
ba derisini kaplayan kllar anlamn hem de semek, ayrt etmek anlamn bir arada koruyarak buradan
kelimeler trettiini grmekteyiz.
Kelimenin Mayacada kullanlan bu biimleri Trkede kullanlan sa ve semek kelimelerinin k-
ken bilgisine de k turmaktadr.
xiw /xiw : 1. iy 2. ot; imen
XW: rocio iy; yerba en general baharatlara verilen genel ad; hierba imen; hicotea de la mar
deniz yosunu; esparcir fores u hojas iek veya iek yapra (DM); xiw: herb ot, yemeklere tat ver-
mek iin kullanlan bitkiler (MDP).
iy: Havada buu durumundayken akamn ve gecenin serinliiyle yerde veya bitkilerde toplanan
kk su damlalar (TS); iy: ceviz, badem ii (DS); imen: kendiliinden yetimi ot (TS).
Mayaca eviri yazda x iaretinin kelime banda ince nl nnde - okunacan dikkate alarak her
iki dildeki biim ve anlamlarn ayn olduunu ve bu kelimenin de ortak bir kaynaa dayandn syleye-
biliriz.
xok / xook: 1. saymak 2. ders 3. okumak 4. say
xookik: okumak
XOK / XOOK: cuenta saymak; lectura okumak; leer okumak, ders; contar saylmak (DM); xok:
count say saymak; xokik: count say saymak, read okumak, study ders alma, aratrma; xook:
read okumak (MDP).
okumak: 1. Yazya geirilmi bir metne bakarak bunu sessizce zmleyip anlamak veya ayn zaman-
da seslere evirmek 5. Bir eyin anlamn zmek (ifre okumak) (TS).
143
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
144
Mayalar ve Trklk
Mayacada kelime banda kaln vokal nnde kullanlan x iareti h sesi karlndadr, bunu dikkate
aldmzda hok hokik eklinde seslendirmeliyiz. Trkenin lehelerinde zaman zaman kelime banda
# h nsz tremesi olmaktadr. Mayacaca kelime ba # h tremesi ile okumak > hok- olduu anlal-
maktadr.
Kelime hem Mayacada hem de Trkede ayn anlam ve ses biimi ierisinde kullanlmaktadr. Bu da
kaynaklarn bir olduunun gstergesidir.
ya / yak / yakunah: 1. yara 2. sevmek: 3. yakmak, alev 4. kartrmak
yalat: 1. yalamak 2. tadna bakmak 3. denemek 4. hayr
yama: 1. yamak, hizmeti gen
YA: amor sevmek, aprecio takdir etmek, caridad hayr kurumu, amor honesto sevgili; cosa ama-
da sevgili; YAK: lamla (lengua) de fuego lambay yakma, tututurma; YAKUNAH: amador quiera
sevgili, istemek, arzu etmek; YALAT: probar o gustar probando denemek, denemyi sevmek, experimen-
tar tecrbeyle renmek, catar alguna comida o bebida yiyecek veya iecekleri tatmak, tadna bakmak;
YAMA: es una empleada domstica evde yardmc olarak alan, hizmeti (DM).
Trkede bir kelime kk (bu isim ya da fil olabilir - ki ounluu fil tabanldr -) zerine ekler ge-
tirilerek ayn kavram alan ierisinde ok sayda kelime tretmek mmkndr. Bunun en iyi rnei de *ya
kkdr. Bu kkten yaknlk kavram alan ierisinde kelimeler tretilir. Bu kavram alannda yan yana,
yakn durma, iki ayr eyin yana gelmesi ya da srtmesi ve bunun sonucunda meydana gelen eylemler,
srtme vb anlamlar ieren kelime gvdeleri yaplarak, yaplan gvdelerden yeni kavramlar ieren anlam
ayrc gelerle anlam asndan birbiriyle ilintili kelimeler tretilir.
*ya + n *ya+m *ya+ (> y, z, r, t) *ya+b (> v, f, p) *ya+G (k-g)
yan+mak yam+a ya+ymak ya+balak ya+guklu (yavuklu)
yan+gn yam+uk ya+yvan ya+bk ya+ar
yan+lmak yam+ulmak ya+yk ya+bur ya+ldrk
yan+ltmak yam+ ya+yg ya+prak ya+r
yan+ak yam+ak ya+zg ya+pk ya+ka
yan+ama yam+a ya+z ya+pal ya+k
yan+l yam+amalama ya+zma ya+pnca ya+kmak
yan+da yam+ piri ya+tak ya+pk ya+kn
yan+k yam+ru yumru ya+tr ya+van ya+klmak
yan+ut yam+amal ya+talak ya+vaamak ya+kmsak
yan+c yam+ant ya+rga ya+vrak ya+karca
Bu rnekleri *ya kkne +r getirerek yarm, yark, yara, yardm vb; +s ile yastk, yass, yaslca,
yaslanmak; + ile yan, yak, yamak; +l ile yalak, yalan, yalamk, yalava vb birok kelime yapmak
mmkndr.
Trkedeki bu tretme yolunun, yani bir kkten zerine ekler getirilerek yeni kelimeler yapmann
Mayacada da olduu grlmektedir. stelik farkl bir dil gibi deil Trkede kullanlan kelimeleri yine
Trke ek ve anlam erevesinde tretmektedirler.
Mayacada *ya kknden tretilen yak, yakunah, yalat, yama biiminde ve bunlarn Trkede
kullanlduklar anlamlarda tretilmitir. Btn bunlar Mayaca ile Trkenin ayn kklere dayandn
aka gstermektedir.
yaax / yax/ yaax / yax / yax: 1. aa; orman 2. yeil, mavi 3. zmrt 5. nceki; birinci 6. kken,
ach, ax: 1. imen 2. ot 3. amur; balk 3. siil
YAX: la primera vez ilk mevsim; YAX: verde yeil; YAXIL: lo verde yeil ey; YAX: azul
mavi; YAAXCHE: rbol de la ceiba Seyba aac (DM); yaax: frst ilk, birinci(MS); ACH: aplastar
ezilmek, jugo su; AX: verruga siil; yaax: blue mavi, green yeil(MDP).
ya I. 1. Doutan geen ve yl birimi ile llen zaman. 2. Hayatn eitli evrelerinden her biri,
a. II. 1. Nemli, slak. 2. Kendi suyunu canlln yitirmemi, kurumam, kurutulmam, taze. 3. Gz
ya. 4. argoda, kt, korkulu, zor (TS); ya 1. Akamla yats aras. 2. ok evik, salam 3. rk, g-
venilmez. yaak nemli; yaart slaklk (DS); yaarmak yeermek; yal yeil (KB); yaya, taze nesne,
sebze, yeillik; yaangur gzn yaarmas; yaarmak yeermek; yak gz ya, yal yeil; yalamak ya
ot yemek (DLT).
Trkede kelime ba # y
101
sesi ile kelime sonu # sesinin lehelerdeki denklikleri dikkate alndn-
da ise ya Trk., Gag., Azr., Tat., Kmk., y Trkm., aj Alt., jas Kzk., KKlp., yas Nog., sas Ykt., ca Krg.,
as Hak., sa Tuv., y zb., a v. ekillerinde kullanlmaktadr.; y orman (OY)
102
.
Kelimenin, ach (a), ax (a), yaax (ya:a), yax (ya), yaax (yaa), yax (ya), yax (ya) ekille-
rinde kayda gemesi bize Mayacada farkl azlarn olduunu gsterecebilecei gibi, Maya yazsndan
kaynaklanan harf evirisi yanllklar olarak da dndrebilir. Netice itibaryla yazm ve anlam itibaryla
Trkenin tarihi ve ada lehelerinin neredeyse tamamnda kullanlan ya kelimesiyle ayndr.
Bu kelimenin Trkede olduu gibi Mayacada da yaygn kullanld grlmekte YAXIL: lo verde
yeil ey rneinde olduu gibi ya kknden tremi kelimeler de kullanlmaktadr.
Daha nce szlk tespiti almasnda da belirttiimiz gibi karlatrmaya esas aldmz kelimeleri
de asl kaynaklardaki yazm dikkate alnp madde ba yaplmtr. Kaynaktaki yazmn yanna Trkiye
Trkesinde okunuu verilen kelimeleri, Ortak Trke esas alnarak Trk lehelerinin karlatrmalarnda
temel aldmz (ses, anlam ve ekil yaplar) ltlerle inceledik.
yax kin: 1. yaz mevsimi 2. ilk ve son bahar
YAX KN: verano yaz mevsimi; veraniega cosa yaz mevsimi ile ilgili(DM).
Yax ya kelimesi ile kin kn kelimesini nceki bahislerde madde ba olarak incelemitik. Yax
ya, taze, yeni; kin ise gn, mevsim, dnem, takvim, gneanlamlarna gelmektedir.
Mayacada ayn Trkede olduu gibi birleik isim yaplm yax kin yeni gn, yeni mevsim
Trkede ilk bahar ya da yaz olarak ifade ettiimiz mevsim adlandrlmtr.
Bu kelime hem kuruluu hem de kuruluundaki kelimeler asndan Trkedeki kullanmla ayndr.
yey: 1. seilmek, yelemek; semek
yeyil: seim
YEY: escoger semek, ayrmak, ayklamak, elegir semek; escogiendo seilmi; diferencia hacer
entre Buenos y malos predestinar nceden iyi ya da kt arasndaki fark seme, yeleme; YEYL: es-
cogimiento seme, seim, ayrma, eleccin seim (DM).
ye: Daha iyi, daha stn, daha uygun; ye tutmak: bir eyi dierlerinden daha stn vr uygun grp
ona ynelmek, yelemek, tercih etmek (TS); yelik: Bir eyin, baklarndan stn saylmas (TS).
101 Bu konuda geni bilgi iin bkz. Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trk Dilinde Bir Kelime Ba nsz zerine, TDAY Belleten 1987,
TDK Yaymlar, Ankara, 1992, s.173-200; Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trkiye Trkesi Azlarndaki h- Sesi zerine, TDAY Belle-
ten 2001/I-II, TDK Yaymlar, Ankara 2003, s.129-146
102 Tekin, Prof. Dr. Talat, Orhon Yaztlar, TDK Yaynlar, Ankara, 1988
145
Mayaca ile Trke Ortak Kelimelerin Tahlili
146
Mayalar ve Trklk
Mayacada yey biiminde 1. seilmek, yelemek 2. semek anlamlarnda kullanlan kelimeyi
Trkede ye olarak gryoruz > y deiimi olaandr. Mayacada yeyil biiminde seim karlnda
bir de kelime tretilmitir. Bu kelimenin de Trkedeki biimi ile ayn kaynakl olduu grlmektedir.
yok: 1. yukar, yukarda 2. dam
YOK: sobre stne, stnde, tejado dam, at encima stne, stnde, yukarsnda (DM).
Trkede kullanlan yukar kelimesi (< yok+garu) biiminden gelmektedir. +GAr U yn gsterme eki
ile yaplan yukar kelimesinin kknn yok olmas muhtemeldir diye grmekteydik; ancak Mayacadaki
bu rnekten sonra kesinlemi oldu.
Bu kelimede Trkede kullanlan yukar kelimesinin arkaik biimini grmekteyiz. Dier kelimelerde
olduu gibi bu kelimenin de Trkedeki karlyla ayn kkten geldii phe gtrmez bir gerektir.

Meksikada yaklak 12.000 irili ufakl yerleim birimi ad ierisinde Trke kaynakl isimler de bu-
lunmaktadr
103
.
Trke kaynakl yerleim birimi adlarnn banda Tepe kelimesi gelmektedir. Trke Tepe bii-
miyle sekiz kez, Tepec biimiyle 278 kez kullanlrken, kelime spanyolcann tesiriyle baz ses deiim-
lerine urayarak; Tapa, Tapan, Tapana, El Tepeguaje, El Tepehuaje, El Tepeyac, El Tephe, El Tepozan 3, El
Tepuche, Tepa 6, Tepache, Tepacua, Tepahu, Tepalca, Tepalcngo, Tepames, Tepanco, Tepanene, Tepango,
Tepanttlan, Tepatlaxco, Tapa, Tapan, Tapana, Tatal, Teca, Tecuan 2, Tejo, Temazcal, Teon, Teopan, Tepa
6, Tepache, Tepacua, Tepahu, Tepalca, Tepalcngo, Tepames, Tepanco, Tepanene, Tepango, Tepanttlan,
Tepatlaxco, Tepehuanes, Tepejllo 2, Tepejllo, Tepek 14, Tepekan, Tepelmeme, Tepenene, Tepenxtlahuaca,
Tepentlali, Tepeojuma, Tepeolulco, Tepepa, Tepetate, Tepeteopan, Tepettan, Tepettla 4, Tepetxtla, Tepe-
titlan, Tepetlan 2, Tepetlaoxtoc, Tepetlapa 4, Tepetlaxco 2, Tepetlxpa, Tepetongo, Tepetztzntl 6, Tepexco,
Tepexpan, Tepextla, Tepeyac, Tepeyahualco 2, Tepeyanco, Tepezala, Tepojaco, Teponaxtla, Teposcolula 2,
Teposlantongo, Tepoz, Tepulco, Tepux 2, Tepuxla gbi biimlerde de kullanlmtr.
Trke Tepe kelimesiyle yer ad kurulurken Aca 2, Ahua 3, Alo, Ama, Amol, Apulco, Aran, Asuncon
3, Banco, Bara, Cacahua, Cacalo 4, Cal, Calzon, Camo, Chan, Chapul 3, Chchihual, Chcon, Chl 4,
Ctlal, Coa 3, Coaculco, Colo 3, Comal, Con, Copal, Coscoma, Cosol, Costales, Coxcal, Coyo 3, Cozoal,
Cuau 2, Cuayuca, Cus, De Daz, Eca 3, Harinas, Htlan, Huacan, Huajes, Huanes, Huanjin, Huaxpal,
Huey, Hu, Hutzl 4, Huil, Ix 3, Ixca, Ixcal, Ixcun, Ixsa, Ixtal 2, Jaca, Jal 3, Jaml, Jlo 2, Ju, Joco 3,
Jonaca 2, Juchi, Juml, Macul, Magdalena 3, Malaca 2, Mapas, Maxalco, Maza, Mazal, Metal, Mete,
Mex Mx- Mux 10, Mil, Moyo, Necal,, Netlal, Nil, Nopal,, Nuevo, Oax, Oco 3, Ome 2, Otlal 2, Oxolo,
Ozol Ozolo 4, Ozto, Pan, Pino, Plol, Plumas, Pocho, Quetzal, Quo 2, San Andres 3, San Antono 3,
San, Bartolo 4, San Bernardo, San Carlos 2, San Donso, San Diego, San Felipe 5, San Francsco 6, San
Gabriel, San Ildefenso, San Jacinto, San Jose 7, San Juan 14, San Juan, Bautsta 2, San Lorenzo 2, San
Luis, San Marcial, San Marcos 2, San Martin, San Mateo, San Mguel 4, San Pablo 3, San Pedro 8, San
Sebastian, San Simon, San Vicente, Santa, Clara, Santa Cruz 5, Santa Fe, Santa Mara 16, Santago 22,
Santo Domingo 5, Santo, Tomas 2, Santos Reyes, Sl, Snpedroysnpablo, Sochl, Sol, Soyal 2, Such Suchx
4, Sul, Tatal, Teca, Tecuan 2, Tejo, Temazcal, Teon, Teopan, Tequx, Tequis, Tetpa, Texs, Texua, Tezon 2,
Tl, Tlaco 3, Til, Tlaco 2, Tlaculo, Tlahul, Tlahutol, Tlapil, Tlatlahuqu, Tlatlauq, Tlazoyal, Tlca, Toch,
Tol, Tonal 2, Topl, Toto, Totol, Toton, Tul 2, Tulan, Tuto, Tutu 2, Tux 2, Tzompan,, Vlla, Xal, Xco, Xoch,
Xochl (2), Ya Yau 3, Yal, Yehual, Yolo 4, Yopil,, Zaca 4, Zacapos, Zana, Zenzon, Zhual, Znaca 2, Ztlal
biimleriyle birlikte birleik isim olarak da kullanlmtr.
Tepe biimiyle kullanlan yerleim birimleri unlardr:
103 Yer adlarnn yanlarnda verilen rakamlar o yer adnn ka defa kullanldn gsterir.
147
MEKSKADA TRKE KAYNAKLI
YERLEM BRMLER ADLARI
148
Mayalar ve Trklk
Acatepec
Ahuacatepec
Ahuatepec
Ahuazotepec
Amatepec
Arantepacua
Asuncon Ixtaltepec
Asuncon Mxtepec
Asuncuon Cacalotepec
Banco Chltepec
Bara Colotepec
Cacalotepec
Caltepec
Calzontepec
Camotepec
Chantepec
Chapultepec
Chchltepec
Chcontepec
Chiltepec
Ctlaltepec
Coatepec Costales
Coatepec Harinas
Coatepec
Colotepec
Contepec
Coscomatepec
Cosoltepec
Coyotepec
Cuautepec
Custepec
Ecatepek
El Tepeguaje
El Tepehuaje
El Tepeyac
El Tephe
El Tepozan
El Tepuche
Guadalupe Tepeyac
Heroes de chapultepec
Huanjintepec
Hueytepec
Hutzltepec
Hutzoltepec
Ixcatepec
Ixsatepec
Ixtepec
Jaltepec
Jaltepec de Canoa
Jlotepec
Jutepec
Jocotepec
Jocotepec
Jonacatepec
Jonacatepec
Juchitepec
Jumltepec
Macultepec
Magdalena Cuayucatepec
Magdalena Jaltepec
Magdalena Mxtepec
Malacatepec
Mapastepec
Mazatepec
Metetepec
Mxtepec
Moyotepec
Netlaltepec
Niltepec
Nopaltepec
Nuevo Copaltepec
Oaxtepec
Ocotepec
Ometepec
Oxolotepec
Pantepec
Pinotepa
Ploltepec
Pochotepec
San Andres Huaxpaltepec
San Andres Tepetitlan
San Andres Tepetlapa
San Antono Chiltepek
San Antono Hutepec
San Antono Tepetlapa
San Bartolo Soyaltepec
San Bartolo Teontepec
San Bartolo Tutotepec
San Bartolo Yautepec
San Bernardo Mxtepec
San Carlos Tepeyac
San Carlos Yautepec
San Donso Ocotepek
San Diego Suchtepec
San Felipe Otlaltepe
San Felipe Tepemaxalco
San Felipe Tepetlan
San Felipe Xochltepec
San Felipe Zhual Tepec
San Francsco Cozoaltepec
San Francisco Ozoltepec
San Francisco Teopan
San Francisco Tepeolulco
San Francisco Tepojaco
San Francisco Xochltepec
San Gabriel Mxtepec
San Ildefenso Tultepec
San Jacinto Tlacotepec
San Jose Chapultepec
San Jose Chiltepek
San Jose Chchihualtepec
San Jose Ixtapa
San Jose Ixtapan
San Jose Tepanco
San JoseTepenene
San Juan Alotepec
San Juan Bautsta Suchitepec
San Juan Bautista Cacahuatepec
San Juan Ixtaltepec
San Juan Metaltepec
San Juan Mxtepec
San Juan Quotepec
San Juan Tepa
San Juan Teponaxtla
San Juan Teposcolula
San Juan Tepulco
San Juan Tepuxla
San Juan Tonal Tepec
San Juan Tuxtepec
San Juan Yolotepec
San Juan Ztlaltepec
San Lorenzo Cacaotepec
San Lorenzo Tlacotepec
San Luis Mextepec
San Marcial Ozoltepec
San Marcos Jlotepec
San Marcos Zacatepec
San Martin Soyal Tepec
San Mateo Tlapiltepec
San Mguel Mxtepec
San Mguel Quetzaltepec
San Mguel Suchxtepec
San Mguel Znacantepec
San Pablo Muxtepec
San Pablo Oztotepec
San Pablo Yopiltepec
San Pedro Coxcaltepek
San Pedro Ecatepek
San Pedro Huiltepec
San Pedro Mxtepec
San Pedro Ocotepek
San Pedro Tapanatepec
San Pedro Teposcolula
San Pedro Tututepec
San Sebastian Znacatepec
San Simon Tlatlahuqutepec
San Vicente Coyotepec
Santa Clara Hutzltepec
Santa Cruz De Tepehuanes
Santa Cruz Hutzltepec
Santa Cruz Tepenxtlahuaca
Santa Cruz Tututepec
Santa Cruz Zenzontepec
Santa Fe Tepetlapa
Santa Mara Chco Ometepec
Santa Mara Colotepec
Santa Mara Coyol Tepec
Santa Mara Ecatepec
Santa Mara Jacatepec
Santa Mara Luca Tepec
Santa Mara Ozolotepec
Santa Mara Tataltepec
Santa Mara Tejotepek
Santa Mara Temazcaltepec
Santa Mara Tepentlali
Santa Mara Teposlantongo
Santa Mara Tiltepek
Santa Mara Tlahutol Tepec
Santa Mara Yolotepec
Santa Mara Zacatepec
Santago Acatepek
Santago Amoltepec
Santago Cacalostepek
Santago Comaltepek
Santago Cuautepec
Santago Ixcaltepec
Santago Ixcuntepec
Santago Jamltepek
Santago Jocotepec
Santago Malacatepec
Santago Miltepec
Santago Necaltepec
Santago Quotepec
Santago Sochltepec
Santago Tepatlaxco
Santago Tlazoyaltepec
Santago Tlcatepec
Santago Tulantepec
Santago Yatepec
Santago Zacatepec
SantagoTepetlapa
SantagoTepextla
Santo Domingo Ozolotepec
Santo Domingo Tehuantepec
Santo Domingo Tepuxtepec
Santo Domingo Tonal Tepec
Santo Domingo Yolotepec
Santo Tomas Mazaltepec
Santo Tomas Otlaltepec
Santos Reyes Tepejllo
Sltepec
Soltepec
Suchitepec
Sultepec
Tecatepec
TecuanTepec
149
Meksikada Trke Kaynakl Yerleim Birimleri Adlar
150
Mayalar ve Trklk
Tej Del Ro
Tepa El Orande
Tepache
Tepahu
Tepalcatepec
Tepalcngo
Tepames
Tepanene
Tepango
Tepanttlan
Tepatepec
Tepatetpa
Tepeaca
Tepeapulco
Tepec
Tepechtlan
Tepecoaculco
Tepehuacan
Tepehuajes
Tepehuanes
Tepejllo
Tepekan
Tepelmeme
Tepeojuma
Tepepa
Tepetate
Tepeteopan
Tepettan
Tepettla2
Tepetxtla
Tepetlan
Tepetlaoxtoc
Tepetlaxco
Tepetlxpa
Tepetongo
Tepetztzntl
Tepexco
Tepexpan
Tepeyahualco
Tepeyanco
Tepezala
Tepoztepec
Tepuxtepec
Tequxtepec
Texstepec
Tezontepec
Tlaco Tepec
Tlacotepec De Daz
Tlacotepec Plumas
Tltepec
Tlaculotepec
Tlahultepa
Tlatlauqtepec
Tochtepec
Toltepec
Topltepec
Totoltepec
Totontepec
Tototepec
Tultepec
Tuxtepec
Tzompantepec
Vlla Tezontepec
Xaltepec
Xcotepec
XoYaltepec
Yehualtepec
Yolotepec
Zacapostepec
Zacatepec
Zanatepec
Meksika yerleim birimlerinin adlar arasnda Trke kaynakl Tepe ve versiyonlar yannda ses ve
biim asndan Trke kaynakl olduunu dndmz u isimler de kullanlmaktadr: Abala, Acam-
bay, Acapa, Acatc, Acayucan, Acayuka, Actpna, Actopan 2, Ajijik, Ajoya, Alpexi, Apan, Apango, Atl,
Atlmaya, Axutla, Ayala, Ayapa, Azoyu, Azul, Bajan, Balancan, Balche, Baltasar, Batebach, Belen, Cax-
huacan, Celestun, Celxtac, Cunek, Ixil, Jaral 2, Kinchil, Kinil, Las Tunas, Oaca 3, Oxcabal, Oxcuc,
Oxcum, Quexl, Suchil 2, Tala, Talstac, Tamata, Tla, Tlapa, Tlapan, Tolcayuca, Toluca 2, Tula, Turco,
Tusk, Xaaga, Xalapa, Xaya.
Meksikann daha ok Azteklerin devam olarak kabul edilen Nahuatl yerlilerinin bulunduu blge-
lerde karmza kan Trke kaynakl bu yer adlar, bizce, Nahuatl yerlileri ierisinde de bir Trk kat-
mann olduunun gstergesidir. 12.000 yerleim birimi ierisinde yaklak 1200 yerleim birimi ad ya
dorudan Trke kaynakl ya da Trke bir kelime ile birlikte kurulmu birleik isimlerden olumaktadr.
Bu rakamlar azmsanacak lde deildir.
A
aal : sylemek
aal tan : dedikodu
aal : su
aa : 1.sylemek; emretmek
2. smarlamak
aik : sz; sylemek
ak : 1. trmalamak 2. dil
al : su
alik : sylemek
almah : kutlamak
almahtan : kanun, hukuk

abil : torun
ak : kaplumbaa
ak : yeil, taze
akab : gece
akbak : taze et
akbtal : gece
aksa : yeil buday ya da yeil msr
tanesi
akan : 1.barmak, 2. brmek
3. inlemek
aktun : maara
alkab meyah : hzl almak
alkab : komak; abuk yrmek
ant : kurtarmak
antik : yardm
antik : yardm
A
a tial : siz
aach : imen
aahal : uyank
aak : 1. kaplumbaa 2. yaban domuzu
aak : dil
aakal : 1. ilkbahar 2. glet 3. bataklk
aaknal : yeil buday
aal kab : parmak,
aal ook : ayak parma
aal : oul, erkek evlat ya da kz evlat
aal : 1. dou 2. ar
aalak : evcil hayvan
aalaktik : beslemek, bytmek
aalam : aada
aalik : sylemek
aalnak : 1. yanmak 2. ateli 3. hararetli
aalnook : bilek
aantab : yardmc
aantah : yardmc
aanyo : yl
aax : siil
151
MAYACA TRKE SZLK
152
Mayalar ve Trklk
abak : tela, heyecan
abal : erik
aban : yabani otlar; allk
abich : iemek
abil : torun
abla : byle ki, yle ki
abtah : zrlt, grlt
ach : 1. amak; delmek 2. ine
ach : 1. zsuyu 2. ezmek 3. bask
achak : kader
achak : yeen
ahal : uyanmak
ain : timsah
ak pech : pene
ak : 1. akam 2. oyuk 3. saz 4. dal
5. en son
ak ab : dn gece
ak : taze
ak : 1. dil 2. klitoris
akab : gece
akabhal : havann kararmas
akabil : gece
akaknak : ya, slak
akal : 1. su aknts; su birikintisi
2. bataklk 3. gl, 4. nemlendir-
mek, slatmak
akay : 1. huysuz 2. lanetli
akbal : Maya hiyografk yazsnn yir-
minci iareti
akbe : dn gece
akbo : sabah
aktal : safr
akte : pamuk
akaan : 1. rmak 2. glet; su birikintisi
3. sakin
akaan : 1. dertlemek 2. alamak
3. emek, itmek 4. yaknmak
5. kkremek 6. barmak
akach : sinek
akal : 1. yzme havuzu 2. bataklk
akam : direk
akan : amca; day; byk baba
akat : 1. aa 2. mee palamudu
akna : ayna
aktal : kaymak, kaydrak
aktan : 1. kar; karda 2. n; nnde
aktantah : karlamak
aktub : balgam
aktun : 1. maara; in; oyuk, delik
al kaab : parmak
al nok : bilek
al ok : ayak parma
al tan : kekeme
al : arlk
ala : fazla, artk
alan ol : emanet etmek
alah : 1. emretmek 2. gndermek
3. eletiri 4. zikretmek
alak : uysal
alak : 1. yolda 2. i arkada
alakben : cana yakn
alam : kap kacak
alan : 1. altna; altta; aada
alankil : para, blk
alba : 1. yumuak 2. balmumu
albansah : yumuatmak
alel : yanmak
alhal : durdurmak
alil : 1. arlk 2. tart 3. uyuukluk
4. hastalk
al-kab : el parma
alkab : 1. akmak 2. komak
alkabansah : drtmek
almal : yumuaklk
almehen : soylu, asil
alsak : yanmak
altal : 1. durdurmak 2. vahimletirmek
aluh : ormann ruhu
alux : koru
am : rmcek
amal : her
amay : 1. kayalk 2. a
amba : titremek
ambal : syrlmak, kurtulmak
ameyte : resim
an : olmak
anak : sahip olmak
anat : 1. korumak 2. yardm 3. imdat
4. iyilik
anil : 1. olmak 2. durum 3. tavr
4. duru
antah : 1. esirgemek 2. sahip
antik : yardm
ap : krmak
as : znt
asab : 1.hala 2. daha 3. herhangi bir
4. sakin
asmen : 1. az daha 2. biri
atal : 1. cret 2. demek 3. szleme
yapmak
atan : 1. kar 2. koca
atankal : 1. anlama 2. dn
atansah : evlenme
atantsil : koca
avim : timsah
awat pay : ad takmak
awat : 1. avaz 2. barmak 3. alamak
4. lk 5. haykrma 6. mele-
mek 7. miyavlamak
ax : 1. amur 2. balk 3. siil
ay : Tanr
ayaknak : parlak
ayikal : zengin
ayikkal : 1. var edilen 2. yaratlan
B
baal nail : aile
baal : 1. bir ey 2. konu 3. olay 4. mad-
de 5. hacim 6. eya 7. ey
baalba : 1. mcevher 2. tanabilir mal
baalchahal : arac klmak
baalche : vahi hayvan
baas : 1. oyuk 2. kutu 3. sandk 4. sepet
5. deriden anta
baax kii : 1. ilk gn 2. hangi gn
baax oor ah : 1. hangi saat 2. ne zaman
baax ten : niin
baax : 1. ne 2. hangi 3. nasl 4. herkes
babal : zellik
bateel : kavga
baab : para
bab : yzmek
baach : ku cinsi chachalca
baak : 1. kemik 2. boynuz
balam/balan : jaguar
baalba : mobilya
balche : bal ikisi
baalkah : 1. dnyevi 2. yrnge
baanda : 1. yer 2. blge
baat : balta
baatsal : yaklamak
baatz : maymun
baax : un
baxal : 1. aka 2. oyun 3. elendirmek
baxtik : oyuncak
bab : 1. yzmek 2. krek ekmek
3. yenge
bababut : 1. ilemek 2. iini doldurmak
babahki : kat, gergin, salam
babahkil : kalabalk
babak : 1. dolatrmak 2. helezonik
babaknak : geni, enli
153
Mayaca Trke Szlk
154
Mayalar ve Trklk
babaltan : uygunsuz
babaxtah : oyuncak
babayki : 1. soldurmak 2. przsz, dz
bah : 1. mh, ivi 2. elbise asks
bahab : 1. keski 2. eki
bahal : benzetme
bahchim : 1. hazmszlk 2. sklganlk
baho : aile
bahun : hepsi
baix : bundan baka
bak : 1. kemik 2. boynuz 3. eklem
4. balkl
bak : 1. et 2. flo 3. pervane 4. sr
5. adale 6. etraf 7. kucaklamak
bakte : 1. hem fkir olmak 2. birlikte
bakab : 1. temsilci 2. ajan
bakakix : rastlant
bakal : msr koan
bakam : bayrak
bakhal : benzetme
bakina : dme ilii
bakix : vermek, ba
baklik : ember, daire
baksah : 1. fetih 2.esir almak 3. yama
4. gasp etme
baksahil : esirlik, tutsaklk
bal : 1. baldz 2. dede 3. korumak
bala : 1. nasl 2. tesadf
balaan : gebe kalmak
balan : beslemek
balak : makara, kasnak
balam : 1. jaguar 2. cad
balamchan : 1. ylan 2. kertenkele
balamte : kakao
balan : 1. pusu kurma 2. gizlemek
3. kaplan
balantik : avlamak
balba : 1. karlamak2. yetitirmek
balchalak : 1. ortadan kaldrma 2. yok etme
balchalankil : taciz etmek
balhol : gzelleme
balinah : 1. baldz 2. grmce
balkab : saklamak
balkalak : endieli
balnak : oburluk
baltah : imek
banah : batrmak
banal : batrlm
bantal : toplamak, birletirmek
baomal : inat
bat : 1. dolu 2. buz
bats : 1. dzlemek 2. temizleyip gzel-
letirmek
bax : ivilemek
baxal : 1. oynamak 2. aka yapmak
3. oyalamak
baxalba : 1. balamak 2. teebbs etmek
baxtah : 1. aka 2. aldatma 3. ironi
bay kin : ne zamanki
bay : 1. gre, nazaran 2. byle
bayhal : 1. kalmak 2. sebat etmek 3. ben-
zetme
bayli : almak
baylo : byle
baytah : 1. okamak 2. parlatmak 3. poh-
pohlamak 4. tesviye etmek
baytak : 1. byklk 2. tam dolu
3. bunun gibi
be : 1. sokak 2. yn 3. geminin rotas
4. kader 5. grev, i 6. ura
7. patika yol
bebesah : evlenme
bech : 1. pili 2. bldrcn
beek : mee
beel kiik : damar
beel : 1. konu 2. sokak
beeltah : 1. yapmak 2. ticaret
beet : 1. hazrlamak 2. bitirmek
beetik : yapmak
behelae : 1. imdi 2. bugn 3. modern
bekech : 1. ince 2. zarif 3. zayf
4. zayfama
bel : 1. mevki, konum 2. gsteri
belbesah : klavuz, nder
belnal : ynetici
benel : 1. dmek 2. hastalanmak
3. uyank tutmak 4. gitmesine
izin vermek
bentah : 1. sertletirmek 2. harcamak
bes : dana
bet : karmak
bey : 1. ancak 2. byle 3. altndan
beya : beenmek
bey : 1. yle 2. yeterli
bibiki : yumuak, przsz, akc
bich : ince, zayf, krlgan
bii : pamuk
bix : nasl
bik : 1. gibi 2. nasl 3. fralamak
4. parlatmak
bik : 1. bkmek 2. dalgal, bkml
biki : gibi
bil : 1. kireletirmek 2. dikme, diki
bilich : kabuk
bilim : 1. iaret, belirti 2. yatak
bin : 1. gitmek 2. uygulamak
3. gelmek 4. hazr bulunmak
binaki : belki
binetkin : daima
binsah : krletmek
bis (ik) : almak
bisah : 1. srmek 2. temizlemek 3. biri-
ni bir ie kartrmak 4. tamak
5. tecavz etmek 6. geirmek
7. iletmek 8. yaynlamak
bisik : 1. tamak 2. tarz, tavr
bisik : 1. haber 2. iaret, belirti 3. umut
bits : 1. bilemek 2. fralamak, temiz-
lemek
bitskal : asarak idam etmek
bitun : 1. yap harc 2. vernik
3. beyazlatmak
bix baal : sfr
bix : nasl
bixanil : devlet
bixi : gibi
bool : 1. ekleme 2. kira bedeli
3. demek 4. mkafat
booy : 1. bulut 2. glge 3. glgelik
4. korumak
booyil nok : perde
boy oknal : yry
bobatil tan : kehanet
boch : 1. al, poi, ba rts 2. himaye
etmek 3. tereya
bohol ti : acmak
boholche : aac takrdatmak
bok : koku
boktal : cesaretlendirmek, yreklendir-
mek
bokan : iltihap, apse
bolay : 1. yrtclk 2. yrtc
bolim : kk balk
bolnak : yumuak
bolon : 1. bol, ok 2. dokuz
bon : 1. renk 2. boya 3. koltuk
book : koku, koklamak
boon : boya
bot : arpmak
155
Mayaca Trke Szlk
156
Mayalar ve Trklk
botba : kmek
bots : 1. kumsal 2. patika 3. kayalk
4. ubuk 5. demir
box koh : sralamak
box : 1. kahverengi 2. siyah 3. kabuk
boxha : kahve
boxkay : yayn bal
bksa : avlamak
buul : 1. but, oyluk 2. fasulye
bub : bayrak
bubul : silindir
buh : bayku
buhul : patlamak
buk tun : kayalk
buk : 1. kask 2 aacn dal
3. kaplamak
buk : 1. dvmek 2. emek 3. topra
srmek
bul : 1. bulmak 2. piyango ekmek
3. bahse girmek 4. suya batr-
mak 5. suya dalmak 6. sel
7. bez 8. az dala 9. tamam
10. bademcik
bulaan : 1. bulamak 2. bulanmak
3. bozulmak
bulhal : 1. bunalmak 2. cann skmak
3. bunaltmak
bulkum : sinek
bulni : boulmak
buluchkaan : balsam
buluk : on bir
bulukluch : mancnk
bulul : ayak
bus : hrg
but : 1. bunaltmak 2. saldrmak
3. sucuk 4. doldurmak 5. ine
6. ilte
butbak : kapsamak
butik : 1. paketlemek 2. doldurmak
butub och : erkek organ
butub : huni
buts ek : 1. yldz 2. kuyruklu yldz
buts : 1. bulut 2. duman 3. sisli
4. ttslemek
buuh : bayku
bukintik : giydirmek
buul : fasulye
buutz : 1. bulut 2. duman
buy : alayan
buyuk : 1. beceriksiz 2. yeteneksiz
3. uyuuk 4. armak
5. sersemlemek
CH
cha bok : izinden gitmek
cha chi : 1. bildirmek 2. adn anmak
cha ik : 1. nefes almak 2. manzara
3. hayret etmek 4. zendirmek
cha tan : snav
cha toh : intikam
cha tsilib : yknmek
cha : 1. yetimek 2. araba ile tamak
3. kabuletmek 4. kavramak
5. ipotek
cha iik : nefes almak
cha kuux : kin, hn
cha ottsilil : acmak
chaa : yararlanmak
chaab : deprem
chaakik : kesmek
chab : anakara
chaben : uygun, kabul edilebilir
chaik : kavramak, almak, kullanmak
chak che : yok etmek
chak : yakalamak
chalat : pirzola
chaltal : 1. akn, dalgn 2. yalamak
chamak : tilki
chapahal : hasta
chaway : 1. yaklak olarak 2. kayalk yer
chbal : srmak
cheen : 1. uurum 2. kuyu 3. sessizlik
chechil : 1. samak 2. datmak
3. mahvetmek
cheech : ceviz
cheel : 1. temel 2. fuar 3. sarn
4. saksaan
cheh : lk
chehel : 1. biriktirmek 2. tamamlamak
chel : sarn
chem : kzarm
chenaan : bo, ak
chi hil : bymek
chi u pam : aln
chi : az
chib : adm, yry
chibal : 1. ban 2. sivilce 3. rk
4. kou
chich : ku
chihaan : eski
chihil : 1. bymek 2. ihtiyarlk, yal
chich : ku
chiikil : teskin etmek
chik : kuyruk
chikil mots : kk salmak
chilib : 1. p 2. dal 3. fliz 4. denek
5. krdan
chilibche : 1. salkm 2. dal
chimil : fkeli
chin : 1. ta atma 2. ekmek
chinik : 1. atmak 2. ta atmak
cho : 1. fare 2. san
chochahal : 1. tuzlu 2. or
chom : kuzgun
choom : akbaba
chop : kr
choy : kova
chop : 1. bklm 2. tek gz kr
chot : 1. skmak, burmak 2. ekerden
yaplm
chotob : 1. anahtar 2. vida
choxah : aksamak, topallamak
choy : 1. kova 2. kp
chu : destan, k
chuchal : derin sessizlik, susmak
chuchuk : hkrk
chuhuk : 1. ekerleme 2. tatl, irin
3. urup
chuk : 1. beklemek 2. gzetleme
3. ummak 4. kil 5. amur,
balk
chukik : gevek, buruukluk
chukuk : eker
chul chahtal : 1. slanmak 2. nemli
chul : 1. nem 2. slak
chulah : suya batrmak
chulik : nemli
chumak : nazl
chuk : casus
chuul : 1. nem 2.ya
chuyul : meyve asmak
chuy ek : lamba
chuy nok : tatlsu levrei
chuy tun : gemi demiri, apa
chuy xak : 1. tor 2. a 3. yay
chuy : 1. asmak 2. salkm
3. elbise asks
chuytal : ask, ba
chuyul : asmak
157
Mayaca Trke Szlk
158
Mayalar ve Trklk
CH
cha : gevek
cha(ik) : izin vermek
cha : 1. bedava 2. yitmek 3. bitirmek
4. izin vermek
chaak : eilmek, bklmek
chaan : gsteri
chaach : inemek
chaak : 1. akn, imek 2.yamur
3. krmz
chaal : kundaa sarmak
chaalba : dzenlemek, hazrlk
chaampal : ocuk, bebek
chaan : kutlamak
chaanbeel : yava
chaanpal : bebek
chaaxtik : inemek
chab : cevap
chabil : yetenekli, ehliyetli
chach : 1. kavramak 2. szme 3. salkm
4. saak 5. gz ya
chachab : szge
chachak kunsah: kzl, doru
chachak : kzl
chah : damla
chhal : bozulmu
chahlil : bozulma
chahtal : duyarl
chaik : izin vermek
chak bolay : leopar
chak ik : frtna, kasrga
chak pach : omurga
chak pax : davul
chak : 1. ok 2. yamur 3. krmz
4. piirmek
chakan : 1. ayr 2. araf 3. grnmek
chakah : baston
chakaw : 1. ate 2.kl 3. yakmak
4. stmak
chakawhal : 1. fkelendirmek 2. sarmak
3. yormak
chakax : yara izi
chakay : ekirge
chaket : 1. iddetli ac 2. rahatsz etmek
3. durumu arlatrmak
chakik : 1. kaynamak 2. piirmek
chakikat : kasrga
chakmool : jaguar
chakposeen : pempe
chakxich : sarn
chal : 1. amak 2. yap harc
chalhal : aklk getirmek
chalmal : sigara
chaltun : byk yass ta, kaldrm ta
cham pal : ocuk
chambel : 1. genel 2. yaygn
chan cheel : sarn ocuk
chan : 1. kk 2. az
chapash : hastalk
chapat : yan
chawak ak : geveze
chawak : 1. ate 2. kor 3. yksek
chaway : 1. kayalk 2. sarp
chay : lahana
ch : 1. aa 2. koru 3. bitki
4. yapkan 5. tablo
che che : 1. taze 2. i
che : 1. direk 2. tahta 3.yaptrmak
cheche : 1. yeil 2.iek
cheech : glmek
cheeh : 1. aka 2. glmek 3. tebessm
cheel : baston
cheb : 1. sarka 2. fra
checheh : ak, belli
checheltak : yataa yatrmak
cheeb : deimez, sabit
cheem : gemi, bot
chen : yalnz, tek
cheh : para basmak
chek : ayakkab ya da eldiven giymek
chek : 1. bitmek 2. ayakta durmak
cheket : sonsuz
cheltal : atmak, frlatmak, ekmek
chem che : sal
chem : 1. gemi 2. kano, kayk 3. yat
chemul : gemi yolculuu
chemulil : gemi seferi, gemiyle yolculuk
chetal : yatmak
chhihil : kalkndrmak, ykseltmek
chhuyul : asmak
chi bai : ar, sz
chi : 1. az 2. ak 3.kenar 4. ky
chibal : 1. nesil, soy 2. havlamak
3. batrmak 4. srmak 5. srmak
6. incitmek
chiich : in, inli
chiik : porsuk
chibil : smak
chich ik : kasrga
chich : 1. byk anne 2. sabit 3. sert 4.
gl 5. iddetli 6. abuk
7. drtmek
chichan : 1. kk 2. az 3. kltmek
chichi : slk
chichiik : frtna
chichil : 1. btnlk, tam 2. dmanlk
chii : yiyecek
chiibo : olak
chiich : 1. abuk 2. skmak
chiim : 1. buday 2. msr
chiinah : 1. turuncu 2. tatl
chik : soytar
chikin : 1. bat 2. bat rzgar
chikaan : beenmek
chikil : bak as, perspektif
chikoop : yarasa
chikul : 1. ayrlk 2. blme 3. amblem
4. iaret 5. imza
chilak : ac, ar
chilankabil : grece
chiltah : yattrmak
chiltal : uzanmak
chim : 1. anta 2. heybe 3. ananas
chimal : 1.kalkan, siper 2. ayrlm yer
chims : yan
chin : 1. asl olan 2.okluk
chinam : kent, ehir
chinlik : 1. eilme 2.yere ykmak
3. kk drmek
chiwoh : 1. rmcek 2. tarantula
ch ah : temiz
choob : 1. mendil 2 . peete
choch : 1. ac vermek 2. affedilme, ba-
lanma 3. zmek, ayrmak
4. saymak 5. son bulmak
6. sucuk 7. barsak
choh : fkrtmak
chohba : istif etmek
chohol : akmak
chok : 1. ok 2. okluk, kalabalk
3. tka basa doldurmak 4. sk-
mak
chok ol : lgn
chok : scak
chokoh : 1. ocak 2. scak
chokokuntik : s
chokotal : 1. scak olmak 2. snmak
chokow : 1. scak 2. sekmek
chokwil : ate
159
Mayaca Trke Szlk
160
Mayalar ve Trklk
cholak : 1. siil 2. yaralamak
choo : 1. silmek 2. temizlemek
chooch : barsak
chowak : 1. yksek 2. uzun 3. boylam
chowakhal : uzatmak
chowakil : boy
chk ich : yay
chr uz : fkeli
chu muk : yarm
chu : 1. varil, f 2 . biskvi
chuuch : 1. emmek 2. dantel, erit
chuchul : solgun
chuh : 1. katliam 2. kurban 3. tutukla-
mak 4. yakalamak 5. ele geir-
mek 6. kmr 7. balklk
8. balk 9. yakmak
chuk : 1. kavramak 2. yakalamak
3. anlamak
chuk : 1. krmz biber 2. sos
chukaan : 1. kesin 2. ele geirme
chukbesik : bitirmek
chukik : yakalamak
chukpachtik : kovalamak
chukuck kum : kova, helke
chul : kaval, ft
chulul : kalp, yrek
chumuk kin : len
chumuk : 1. buuk 2. merkez 3. orta
chun tan : ibadet yeri
chun : 1. temel 2. esas 3. balang
4. kaynak 5. frsat 6. balang
7. gvde
chunbesik : balamak
chunchumuk : yar yarya
chunpahal : balamak
chup ik : doldurmak
chup : doldurmak
chupik : doldurmak
chuh : su kabandan yaplm ie
chuuh : yakmak
chuk : kmr
chukaan : bitirmek
chumuk : merkez, orta
chumuk akab: gece ortas, gece yars
chumuk kiin : gn ortas
chuun : sap
chuunik : balamak
chuup : dolu
chuupul : dolgu, katk maddesi
chuy : 1. diki dikmek 2. diki
D
dsil ol : arzulamak
dzoc in yal : deersiz ss eyas

E
eesik : gsteri
eesk u bah : bir kerelik gsteri
ehocheen : karanlk

ehocheen : karanlk
ek : 1. kirli 2. leke 3. kara
ensik : ini, alak
et : eit
E
eb : 1. lek 2. merdiven 3. adm
ebtun : 1. merdiven 2. adm
ech : 1. amak 2. emek 3. vermek
4. brakmak
eh : kenar
ek : 1. yldz 2. karanlk 3. yiit
ekil : zenci
elel : 1. yanmak 2. ate tututurmak,
yakmak
elmal : sulu meyve
emel : 1. alak 2. inmek 3. indirim
4. haffemek
emsah : ucuz
ep : dalak
es : 1. gzellik 2. by, cazibe
esah : 1. aldatmak 2. sergilemek
et : 1. e 2. eit 3. bildirmek, beyan
etmek
etail : arkada
etel : ortaklk
ethal : zeki
ets : 1. gvence vermek 2. destekle-
mek 3. nian almak 4. yank
5. ina etmek 6. temel 7. kur-
mak
etwa : ama
ex : pantolon

EE
eek : yldz
eel : yumurta
eemel : inmek
eemen : inmek
eesik : gsteri
eex : 1. eit 2. ayn 3. pantolon

H
ha : 1. gl 2. yamur
ha : su
haab : yl
haaben : yllk, senelik
haabil : ya
haal : ta
haas : muz
hail : sulu
han : kayn baba, kayn anne
haabil : ya
haah : 1. doru 2. evet
haahil : gerek
hal : 1. gerek 2. esas 3. kenar
4. taraf
hanil : temiz
haantik : yemek
hay : ask, pelerin, rt
haay : zayf
hab : yl
hach : ok
hachik : inemek
hahalkil : kaygan
hak : narin, ince
hakolal : 1. srpriz 2. habersiz 3. aniden
hakal : 1. kulbe 2. kaymak
hal : kenar
halach : nemli ahsiyet, eraf
ham : ar
hamil : temiz
han : belli, ak
hanal : 1. yemek 2. yiyecek 3. n
han-al : yemek
hanil : ak
hansik : beslemek
han-tik : yemek
hat : mola, krmak
hats kab : erken
hats : 1. samak 2. kl 3. vurmak
4. kam
hatsba : baklamak
hatsik : 1. blmek 2.dvmek
hatsytsil : gzel
hatsim : aksrmak
hatzutz : gzel, ho
hatzik : blmek
161
Mayaca Trke Szlk
162
Mayalar ve Trklk
hawnak : kukulanmak
hax : ip, sicim
hax : 1. amak 2. delmek
hay : t
hay : 1. eit 2. nar
haykintik : kuru
haykntaan : kuru
haykal : sallamak
haymak : hangisi
he : 1. ak 2. yumurta
hee max : hi kimse
heele : 1. dorusu 2. evet
helel : dinlenmek
hebik : ak
hech : amak
hee : yumurta
heeb : ak
heh : kask
hek : dal
hekeb : 1. honutluk, memnuniyet
2. snacak yer
hel : 1. yn, dorultu 2. evrim
3. rota
helaan : 1. farkl 2. ayr 3. garip
helan : deiik
helel : 1. imdilik, geici 2. dinlenmek
hem : sabann at iz
het : 1. amak 2. yark
hets : 1. altrmak 2. iteklemek, des-
teklemek
hetslil : dayanak
hetsmek : kucaklamak
hetzaan : 1. yer 2. birlik
hii : ovmak
hik : bakmak
hits : 1. bitirmek 2. iddetli ac
hmeen : kam, aman
ho : be
hokal : yz
holahun : on be
holheyak : dn
hool : 1. ykseklik 2. ba 3. sa
hoos : suyunu ekmek
hosik : ekstra
hobon : alacal
hoch : 1. not etmek 2. kopya 3. hasat
4. bo
hochik : hasat
hoil : beinci
hokol : skme
hokol : 1. ieri akmak 2. yaymlamak
3. kmak
hoksah : bileyici
hokoche : ocak
hol mek : iine almak
hol : 1. delik 2. giri
holche : zindan
holkan : 1. cmert 2. cesur 3. yiitlik
4. kahraman 5. asker
6. dmanlk
hom : 1. hzlanma 2. yar
homa : byk su kaba
homah : aalamak
homlak : deerli, kymetli
homnil : karn
hooch : hasat
hokol : 1. ayrlmak 2. kmak
3. terk etmek
hool : 1. giri 2. delik
hol : 1. hepsi 2.ba
hooyah : oyuk
hot : heykel
hoykeep : tembel adam
htuup : erkek karde
htaman : koyun
htoot : sessiz adam
htzaak : erkek doktoru
htzo : hindi
huch kuum : 1. tmek 2. paralamak
huch : 1. tmek 2. msr deirmeni
huchbil : yer yz
huchik : tmek
huhum pitil : kk kk
hul : ok
hula : 1. buyur etmek 2. geici ikamet
hulek : uurum
hulha : sulandrmak
hum chak : gk grlts
hum puli : hepsi, toplam
humpel : ey
humpili : tamamen
hun bak : drt yz
hun haab : her yl
hun kaal : yirmi
hun ol : sakinletirmek
hun pay : ona ait, bakasna ait
hun pik : yirmi bin
hun xeek : yz (say)
hun : 1. bir 2. bekar
huntas : 1. dizmek, sralamak 2. koum
takm
hutul : domak
huuh : kertenkele
huum : 1. grlt 2. ses
huun : 1. kat 2. kitap 3. defter
hux sus : sry otlatmak
hxib : erkek

ichak : pene
icham : koca

ib : bakla
ibin : 1. ip, sicim 2. yer
ich al : ikiz
ich keel : k
ich : 1. i 2. ieri 3. gz 4. yz
5. ehre 6. yzey 7. reine
ichak : 1. pene 2. ilk parmak
icham : 1. e 2. kar 3. koca
ichamtah : evlenmek
ichil : i taraf
ichilan : bakan
ichinah : ykanmak
ichkil : ykanmak
ichkil : 1. ykanmak 2. ba parmak
icht : yelemek
ickil : ykanmak
ik : 1. hava 2. imek 3. sivri biber
ik : 1. gk yz 2. nefes 3. evre
4. rzgar 5.gaz 6. kimse
7. masal 8. mit 9. roman
ika : dikkat
ikel : mikrop
ikal : hava, atmosfer
ikil : et suyu
ikim : bayku
il : 1. saklamak 2. ahit
ileh : onu grmek
ilib : gelin kz
ilik : 1. bakmak 2. grmek
ilkil : 1. ekin 2. bitki 3. bcek
ilmah : manzara
im : meme, emek
ipil : giydirmek
is : 1. bbrek 2. tatl patates
isiw : cimri
it : 1. k 2. kaba et 3. ans
163
Mayaca Trke Szlk
164
Mayalar ve Trklk
its : 1. yosun 2. kf 3. reine
itsat : dikkatli, ihtiyatl
itsin : kk karde
ix : 1. iemek 2. sidik 3. ve
ixim : 1. tan e 2. tohum 3. buday
4. msr
ixnuk : 1. beik 2. yallk
ixtak : -den beri

iib : fasulye
iik : 1. gk yz 2. hava
iim : 1. boa ylan 2. gs 3. meme
iipil : gmlek
iis : tatl patates
iit : 1. dip 2. esas
iitz : 1. fdan 2. reine 3. pas
iitzin : kk kz veya erkek karde

J
jaak ol : hayret, merak etme
jalachil : lider
jek : dal
joil : meridyen
juun : kat
K
ka : 1. ac 2. safra kesesi
kaam : 1. gl 2. sert, ac
kaan : iddetli
kaatik : 1. zgara 2. sokak
kabil bak : zgara, tava
kabil : zgara, tava
kaa : okluk
kaab china : portakal suyu
kaab : erkek karde
kaab/kaa : erkek karde
kaaba : isim
kah : ac
kaah : ac
kaak : iman
kak : 1. ate 2. alev
kaalal : kapal
kaam : iddetli
kaan : 1. tel 2. hamak 3. ip
kanche : oturak
kaas wayak : kabus
kaas : 1. kt 2. zararl
kat : istemek
kaat : istemek
kaatal : ha iareti
katik : sormak iin
kaax : 1. cangl 2. kzgn 3. fra
4. orman 5. lke
kaaxil : taral
kaay : 1. tmek 2. mzik
kab : 1. kol, dirsekle bilek aras 2. el
3. dal 4. kapmak, yakalamak
5. ar 6. likr 7. st
kaba : 1. ad vermek 2.soy ad 3.soylu
4. balk
kabak : basur
kabet : gerekli
kabet : 1. gereksinim 2. gerekli
kabil : elbise kolu
kah : 1. danmak 2. toplu ine
kahlay : anmak
kahol : bilmek
kahsah : ho, gzel
kak : 1. yanardan pskrmesi
2. ate,
kaka : ac
kakab : 1.kebap
2. kzarm kurumu yiyecek
kakan : yakmak
kakas : hakaret
kakax : ekim demeti
kakla : parlatma
kaktik : zgara
kakunah : actrmak
kal : 1. balamak, iliklemek
2. dme 3. durdurmak
4. hapsetmek 5. hcre
6. hayvanlar bir yere kapamak
kalaan : 1. hapishane 2. mahkum
kalab : 1. kemer tokas 2. asma kilit
3. kilitlemek 4. kap tokma
kalak : cansz, ruhsuz
kalal : ayrmak
kalam : cesur
kalik : kapal
kam chuy : 1. ba ucu 2. yastk
kam : 1. arlamak 2. kabul etmek
3. kam 4. bulatrmak 5. dini t-
rende arapla ekmek yemek
6. elde etmek 7. sezmek
kamaach : ene
kamas : karnca
kamik : 1. almak 2. elde etmek
kan : 1. olgun 2. sar 3. hamak
4. a 5. mevsim 6. balk
kanaan : gerekli
kanche : sandalye
kanntik : sormak
kap : 1.bilezik 2. dar
3. kk parmak
kas kilkab : scak rutubetli hava
kas keel : serin
kas : 1. bir 2. kt 3. ksm 4. apartman
dairesi 5. irkin 6. kt
kasak : 1. it, parmaklk
2. engel, barikat
kasil : namussuz
kasmen : ktye kullanmak
kat : 1. kil 2. yalvarmak 3. dilemek
4. sormak 5. rica etmek
6. bir ii yalandan yapmak
katan : geni
kati : kasten
katun : 1. lider, ynetici 2. sava
3. fethetme
kawal : 1. atlgan, gz pek 2. ince, duy-
gulu
kax nak : kemer
kax tan : 1. birlemek 2. hayranlk uyan-
drma 3. artmak
kax tan : 1. tekel 2. toplamak
kax tan : atasz
kax : 1. aalk 2. ba 3. orman
4. tarla 5. da 6. bakla
7. balamak 8. sabitletirmek
9. kay 10. sarg 11. korse
12. dm
kaxab nak : kemer
kaxal chak : yamur yamak
kaxal : bardaktan boanrcasna yaan
yamur
kaxba : 1. srpriz 2. hayret etmek
kaxik : balamak
kaxil : ishal
kaxnok : kemer
kay kimn : cenaze treni
kay : 1. ark, trk 2. arkc 3. alk-
lamak 4. nasihat
kaz : da
kchul : ulamak
keban : 1. su 2. gnah 3. aclk
kech : 1. ban emek 2. saptrmak
3. emek
keebel : kmek
keken : domuz
kewel : 1. saklamak 2. deri
keex : gmek
keexel : deitirme
165
Mayaca Trke Szlk
166
Mayalar ve Trklk
kek : deniz bal
kekel : a
keken : domuz
keleb : 1. srg 2. kelepe
kelik : zgara
keluk : ter
kewel : 1. deri 2. post
kex : 1. g 2. gmek 3. deitirmek
4. kesmek 5. ayrmak 6. blmek
7. gemek 8. vaz gemek 9. kin
10. pheli
kexel : deime
kexik : nbet, sra
kexul : miras
keyem : lapa, posa
keyik : paylamak
kholtik : tanmak
kt : 1. kt 2. az 3. harcanm
4. kalmam
ktlak : 1. harcamak 2. israf etmek
kiik : kan
kiix och : kirpi
kiix : diken
kinam : ar
kilkab : 1. s 2. ter 3. ya
kiin : gn
kinal : scak, s
kik : 1. kan 2. kanama
kikel : kan
kilakab : soy
kilis : 1. ecdat 2. yallk
kin : 1. gn 2. lk 3. a 4. saat
5. periot 6. gne 7. zaman
8. mevsim 9. korumak 10. s-
tn rtmek 11. din adam
kinal : barnak, snak
kinam : yrtclk, vahilik
kinbesah : bildirmek
kinil : 1. s 2. yelpaze
kinim : ya
kintah : 1. kehanette bulunma
2. anlamak
kiwi : krmz renkte kuru yiyecek
kiwik : 1. alan 2. saha 3. pazar yeri
4. bayram
kix : 1. ine 2. diken
ko : hindiba, gneik
kooch : ceviz
koox : vahi
koba : 1. gl 2. rmak
koben : 1. mutfak 2.ocak
koch : 1. grev 2. grn 3. zorlamak
4. kusur
kochan : sulamak
koh : 1. maske 2. pusu
kohaan : hasta
kohaanil : hastalk
kohaantal : hasta
kohaan : gebe
ko-haan : hasta
kohan : sala zararl
kohol : klandrma
kok : tamahkarlk
kokowak : topal, aksak
kol : hamur
kolim : erik
kolis : kele, daz, kel
kolyah : bebei kundaklamak
kom : bkmek, krmak
komoh : naho, hoa gitmeyen
konil : yastk
konoch : ene
kooben : 1. kalp 2. mutfak
kol : 1.et veya tavuk suyu 2. halama
kool : erkek karde
kop : 1. kovuk 2.esmek
kopsah : 1. kmek, melmek 2. kvr-
mak, bkmek 3. yuvarlamak 4.
yerine koymak
kos : 1. krpmak 2. deniz kz
kosik : kesik, para
kowhal : topallamak
kowhal : topal
kowil : topallk
kox : 1. ihtiyat, tedbir 2. kibirli
koxol : sivrisinek
koyem : kiler, erzak
koyil : kazmak
kb : dal, kol
klik : kapamak
kl : kapanm
km : kabul etmek
kn : sar
kx : yarm, buuk
kxoh : balamak
ku : 1. Tanr 2. derin dnceye dal-
mak 3. yuva 4. piramit 5. mabet
kuk : dirsek
kuukum : ty
kub : 1. hazr bulunmak
2. t vermek
kubik : vermek
kubal : evlat edinmek
kubik : kurtarmak
kubul : reis
kuche : sedir aac
kuchul : 1. yetimek 2. yerine getirmek
3. ulamak 4. elde etmek
5. gtrmek 6. yaklamak
7. toplamak 8. zmek
kuhoob : Allah
kuil : 1. ilahilik 2. tapnak 3. aziz
kuk : 1. dal 2. kol 3. dirsek 4. sap
5. tomurcuk
kukum tok : geit resmi
kukum : ty
kukol : p
kul yokil : tapma
kul : 1. tapnma 2. tapmak 3. erik
kuleb : yabani tavan
kulel : savunan
kulim : tahtakurusu, bit
kultah : sayg
kultun : havan
kum : bal kaba
kumkak : kzarmak, kavurmak
kunlak : isteksiz, rahatsz
kupil : mahkeme
kusch : hrs, tutku
kuul : Tanr
kum : 1. bal kaba
2. ezmek, bastrmak
kuutz : ttn
kux : kin, nefret, garaz
kuxlak : 1. armak 2. acmak
3. tmek
kuxuk : 1. g, zor 2. kant
kuy : 1. ayrmak 2. sarsmak
kuyan : kutsal
kuylak : 1. saptrmak
2. ynn deitirmek
kwik : pazar

K
ka : 1. bizim 2. eit 3. ikinci
4. vermek
ka yal : ift, iki
kaabeh : yarndan sonra
kaah : 1. ve 2. ile 3. ne zaman 4. gene,
tekrar 5. erken 6. nceki
7. tmek 8. demir
kaan : 1. yukarda 2. gkyz 3. atmos-
fer 4. semavi, ilahi 5. cennet
kaanaan : yorgun
167
Mayaca Trke Szlk
168
Mayalar ve Trklk
kaanal : 1. yukarda, yksek 2. yorulmak
kaanche : 1. deitirmek
2. yukar kaldrmak
kaansah : retmen
kaapel : iki
kaapul : 1. iki zamanl 2. kvrmak
kaatul : iki (hayvan ya da insan saymla-
rnda)
kabah : nceki gn
kabak : sekiz yz
kachi : nceki
kah : ho, zarif
kakate : 1. sonra 2. ge olmadan 3. ya-
knda
kalop : eri
kanal tukul : dikkatlice seyretme
kanal : 1. yukarda 2. yorgunluk
3. ykseltmek 4.yksek mevki
5. yceltmek 6. artrmak
kapel : iki
kapak : ifte
katil : uyar hale getirme, eleme
katsak : e, ift
katun : sonra
kawakche : 1. kavak 2. maun
kawil : isteksizlik
kayum : byk baba
kaa : yine
kaakan : bildirmek
kaaook : ayak bilei
kaab : 1. ar 2. bal 3. yer kre 4 dnya
kaabal : 1. aada 2. alak
kaachaal : 1. bozuk 2. yarmak
kaah : 1. yer 2.kasaba
kaahsik : balamak
kaahtal : 1. sa 2. yerlemi 3. yer
4. hayvan iftlii
kaal : 1. boyun 2. boaz 3. ses
kaan : 1. ylan 2. solucan
kaanilha : ylan bal
kaapeh : kahve
kaax tik : bulmak
kaax : pili, tavuk
kaaxtik : aramak
kab nal : arc
kab : 1. ar 2. bal 3. kovan
4. urup 5. aaya
kabal : 1. alak 2. alt
kabalkunah : ucuzlatmak
kabet : gvenmek
kach : krmak
kachl : yontmak
kachik : 1.mola vermek 2. ara 3.yarmak
4. krmak
kah : 1. sahne 2. yerel 3. nfus
4. kasaba 5. ky
kahal : konaklamak
kaix : -dii halde, ise de
kak : ate
kkal : krk
kakachki : krlgan
kakakin : gnlk
kakaw : kakao
kal : 1. boyun 2. boaz 3. su yolu
4. kanal
kalaan : sarho, sarho edici
kalan : sarho
kalaan : sarholuk
kalab : sonsuzluk
kalak : bu arada
kalak : srk
kalakaak : artmak
kaln : kapatmak
kaldo kaax : tketmek, yok etmek
kalkal : saban
kaltal : sarho
kalwak : acele etmek
kam : pahal
kamach : 1. ene 2. ene kemii
kambal : 1. renci 2. renmek 3. rak
4. acemi 5. askeri renci
6. terli 7. artmak
kambesah : 1. ders vermek 2. terbiye etmek
kampel : drt
kan kal : seksen
kan lahun : on drt
kan : 1. ylan 2. piton 3.. engerek
4. drt
kanan balba : ynetmek, idare etmek
kanan : 1. kaan, ynetici
2. zen gstermek 3. nlemek
4. muhafaza etmek
kanantik : zenli
kanbal : renmek
kanch : blme
kanche : mihrap
kanik : renmek
kan-il-ha : ylan bal
kankan : 1. yaprak 2. ince madeni tabaka
kanlap : yakalamak
kanmach : bask, skma
kantul : drt (hayvan ya da insan saym-
larnda)
kap : 1. araya sokmak 2. kula
kas : yatak
kasan : mark ocuk
kat : 1. tepsi 2. salatalk 3. topraktan
yaplm
katun : 1. tabur 2. asker 3. sava 4. ordu
5. ahlaksz kadn 6. askeriye
kauil-yah : dilemek
kawab : 1. ene kemii 2. yanak
kawal : 1. parlatmak, gzelletirmek
2. mezar
kax : 1. ramen 2. vermek
kaxan : 1. keif 2. bulmak 3. tespit et-
mek 4. icat etmek 5. iyilemek
kaxlak : 1. cilalamak 2. temiz
kaxtik : 1. bulmak 2. bakmak 3. aramak
kay : balk
keel : 1. souk 2. soukluk
3. aknlk, hayret
kech : 1. aksrmak 2. ekmek
keh : geyik
keeh : geyik
keel : serin hava
keenil : gsteri, alm
keep : ye
keh : 1. geyik 2. ren geyii
kekeb : yama
kelembal : omuz
kelem : genlik
ken : 1. dzenlemek 2. giydirmek
3. sslemek 4. ss 5. snr 6. ki
kenlik : 1. baml olmak 2. gerekli, zo-
runlu
kensa bixi : kim bilir
kep : penis
ket : 1. bitirmek 2. karar vermek
3. eit 4. aksan 5. parlatmak
6. cila
ketel : dzenli
ketik : (kavgaya) balamak, (kabule)
balamak
ketil : 1. eitlik 2. tarafsz
kets : haffemek, rahatlamak
kex : ramen
kex ah : artmak
kexix : deitirmek
kexlak : temiz
ki : maki
ki ol : neeli
ki : 1. lezzetli 2. refah 3. ans, iyi ta-
lih 4. muhabbet 5. zevk
169
Mayaca Trke Szlk
170
Mayalar ve Trklk
6. holanmak 7. mutlu 8. jbile
9. arap 10. gzel 11. uygun
12. tatmak
kiichpam : 1. gzel 2. yakkl 3. iyilik
kiil : 1. latif 2. mutluluk 3. refah 4. en
5. zevk 6. mutluluk 7. yiyecek
kiimak ol : 1. memnun olmak 2. mutluluk
kiki olal : tatl
kiki : nee, sevin
kikitan : vnmek
kikunah : neelendirmek
kiol : 1. holanmak 2. salk
kib : 1. meale 2. mum 3. el feneri
kibah : tenezzl etmek
kich tan : vmek
kichkelem : ekici, cazip
kih : kenevir, kendir
kii oltah : ho bir hale getirmek
kii : 1. minnettar 2. tat
kiik : abla
kiimak ool : mutlu
kimil : lmek
kiimil : 1. lmek 2. soyu tkenmek
kiir its : kir
kiir itz : kir
kiis : 1. sv ya 2. dz, yass
3. rzgar
kil : seirmek
kilba : rpnma, sarsnt
kiliich : kutsal
kiltan : bozma
kimak iil : ierik
kimen : lmek
kimi : lmek
kimil : 1. lm 2. lmek 3. zar
kimin : l
kimsah : 1. kasap 2. yok etmek
3. ldrmek 4. tatmak 5. intihar
kin : 1. gn 2. yara
kinbesik : incitmek
kinpahal : bir kez krmak
kinsik : ldrmek
kinsin : hayalet
kipchalak : 1. krlgan 2. dayanksz
3. rk
kipil : hemen hemen
kis : 1. cce 2. gbek
kisil : bit, tahtakurusu
kisin : eytan
kisinil : 1. yaramazlk 2. eytanlk
kisneb : pencere
kitak : 1. -den beri 2. iken
kitam : 1. yaban domuzu 2. tahta
kits : kir
ko : 1. di 2. di karmak 3. gaga
4. kabuk
kochi : 1. glme, elenme 2. ho,
sevimli 3. hakaret etmek
kohkini : nne koymak
koil : yanlma, hata
kokin : karmak
kooh : pahal
koolel : kadn
kooten : gel
koox : 1. ko 2. git
koban : keklik
kobol : 1. nitelik 2. cinsiyet
koch : 1. yk 2. geni 3. genileme
4. amak
kochom : gelecek
koh : 1. ktlk, yokluk 2. pahal
3. gaga, di
kohaa : (vahi) kurt
kohaa : 1. fok 2. mhr
kohob : dvmek, berelemek
kohol : darmadank etmek (sa, giyim
v.b)
koil : deli, kak
kok : 1. cimri 2. sar dilsiz 3. a gz-
llk 4. ksalk
kokay : atebcei
kokeh : brtlen
kokil : sarlk
kokobe : hata
kokolche : kafes
kokom : 1. dinlemek 2. meyan kk
3. sigara
kokothan : sayklamak, lgnlk
kokox : kakao
kol : 1. iftlik 2. tarla
kolan : aalar kesip tarla amak
kolel : 1. kadn 2. st anne
kolil : cazibe, almllk
kolkolnak : akn
kololche : 1. bariyer 2. tahsis etmek 3. it
4. avlu 5. itle evirmek
kom : 1. evrelemek 2. vadi 3. delik
4. ksa ve zl 5. ksaltmak,
zetlemek
kon menyah : kiraya vermek
konik : satmak
konol : 1. satmak 2. satlk
koch : geni
kooch : geni
kooh : pahal
kok : sar
kook : sar
kool : eip gevetmek
koolba : balamak, raptetmek
kolik : ekmek
koolnal : ifti
kom : 1. dar 2. ksa
koom : dar
koonol : satc, tezgahtar
koos : 1. ku 2. doan
kooten : gelmek
koots : tylerini yolmak
kooy : erefe kadeh kaldrmak
kop : 1. yakalamak 2. kavramak
3. yuvarlamak 4. teker
kopalak : akn
kopik : 1. yuvarlak 2. kvrmak 3. vida
4. madeni para
kopo : kavak
kopulba : satamak
kos : ku
kot : 1. snrlamak, evirmek 2. yakn
koton : gmlek
kots : 1. kartal 2. lider
3. eklem yeri kmak
kots : 1. yrme 2. gitme
3. daire, ember
kotsan : yuvarlamak
kox : sln
koxex : amak, zmek (kark bir
eyi)
koy : 1. koymak 2. vermek 3. kta
4. kapp gtrmek
koyi : yetersiz
koyil : 1. rehin 2. istek
koykab : 1. iermek, ihtiva etmek
2. korkma
koyol : 1. rehin 2. rehine
knbul : sln
knn : bakmak
kxtik : aramak
ky : balk
171
Mayaca Trke Szlk
172
Mayalar ve Trklk
ku : ku
k : Tanr
kuuk : sincap
kuben : grev, misyon
kuch : 1. g 2. yk 3. kusur 4. gnah,
su 5. nicelik 6. ifre 7. gm
8. yer
kuchi : eskiden
kuchik : 1. yk 2. tamak
kuchul : 1. ayak takm 2. etki
kuk : dirsek
kukul : dalga
kukultep : sarmak
kukuluk : cce
kukut : 1. soan 2. vcut
kukutil : 1. bror 2. flm
kul xekil : oturacak yer
kul : kupa, fncan
kulaan : oturacak yer
kulan : 1. yardm etmek 2. bir araya gel-
mek 3. kurma, balatma
4. sakin
kulak : 1. ilerlemek 2. balatmak
3. uymak
kuln : sunmak, armaan
kulche : 1. kle, hacim 2. heykel
3. heykeltralk
kulkinah : yerleme
kulkuulak : endieli
kultal : otur
kultan : 1. yan taraf 2. bst
kulub : 1. boynuz 2. zirve, doruk
kuluk : gmbrdemek
kulul : 1. kaln mum 2. organ
kulun : barma
kum haa : kabarck, kaynamak
kum : 1. kazan 2. tencere 3. testi, srahi
kumal : amurlamak
kumku : 1. tencere 2. ocak, frn
kumkab : komu
kumpulba : dengelemek
kumtal : 1. iermek, ihtiva etmek
2. korkutmak
kun : by, cazibe
kupan : 1. sakin 2. gzel hava
kuplal ik : arzu etmek
kusam : 1. uak 2. krlang 3. yutmak
kusba : 1. koma 2. kamak
3. ocak, frn
kutal : oturmak
kuts ha : rdek
kuts : 1. hindi 2. kaz 3. rdek
kutsil : aclk
kuuch : 1. g 2. yk
kuchil : site
kuk : dirsek
kuuk : sincap
kuum : tencere
kux ol : 1. yetikin 2. sonu
kux : 1. ama 2. ile
kuxaan : 1. sa 2. yaamak
kuxaan : sa
kuxtal : 1. gnl 2. hayat
kuxum : 1. is 2. kurum 3. kfenmek
kuy : gve
kuyba : iddetli ac
kuymal : sert
kuytun : verimsiz, ksr
kuyu : 1. a 2. rg 3. savunma
kwar toh : apartman kat, oda
kwatooh : yatak odas
kyum : Tanr
L
la : urada
lah : 1. hepsi 2. dier
lak : 1. grece 2. e, koca veya kar
laylie : daima
lah : 1. alklamak 2. hepsi
lhkaa : on iki
lhun kaal : iki yz
lahun : 1. on 2. on yllk sre
lkin : dou
lal : salya
lalakunah : bytmek
laylie : dima
le betik : o yzden
le kaa pelil : mmkn
le : yaprak
lela : bu
lelo : u
liisik u ba : hazr
liisik : ykseltmek
lisik : hazrlamak
likil : ortaya kmak
liisik : kaydetmek
likil : isyana sevk etmek
likin ik : dou
likin : dou
lits : olta inesi
lob tan : irenmek
lob : yatak
loh : tasarruf etmek
lolha : peri
lom : 1. baklamak 2. zpkn
loob : 1. kaza 2. anszlk 3. incitmek
4. yara
lob : yaptrmak
loobil : 1. yara 2. esmek
lool : iek, gl
lot : 1. eleme 2. ieride
lots : servet
loxik : delgi, zmba
lu : yayn bal
luum : 1. kir 2. yer yz 3. toprak
luk : amur, balk
lukul : terk etmek
lukum : 1. gzel 2. ho 3. narin
luts : olta inesi
lub : l
lubul : dmek
luuch : zindan
luuk : yutmak
luum : 1. dnya 2. toprak 3. ki

M
ma : deil
ma kin : arzi, tesadf
ma talan : ulala bilir
ma to : 1. hala 2. daha
ma : 1. hayr 2. yok 3. deil
maa tech : asla
maataan : 1. deil 2. hayr
maax : maymun
makoohi : ucuz
malob : 1. yeterli 2. elverili
mateeni : benim deil
matu phtal : yapamam
mau chabal : benim deil
mayaabi : kk
mak : adam, kii
makan : ardak
maalob : 1. iyi 2. tamam 3. kuyu
maam : anne
man : gemek
masewal : 1.yerli 2. deersiz
maskab xamach : tava
173
Mayaca Trke Szlk
174
Mayalar ve Trklk
maskab : 1. demir 2. makine
maat : 1. amber 2. kehribar 3. sayma,
hesaplama
max : kim
maxi : kim
maben : byk kutu
mach : yapmak
mach : ezmek, yasslatrmak
machik : 1. tutmak 2. kavramak
mahantik : dn, bor
mahan yuum : vey baba
mahan : 1. bor almak 2. kk, ufak
mak : saklamak
makantik : 1. yapmak 2. hazrlamak
makaal : bouk, bouk sesli
malach : kaz
maldisyontik : lanet
mamak : 1. sk allk 2. aalk 3. zincir
mamakil : yakn benzeyen
manak : raz olmak
mani : sra ile gemek
manik : satn almak
mansik : gemek
maskab : 1. bakr 2. an 3. ngrak
matan : 1. dn verme
2. hediye, armaan
meex ke : kei
meex keh : sakall kii
meex : 1. sakal 2. byk 3. ene
mekik : kucaklamak
meerech : kertenkele
meetik : yapmak
meex : byk, sakal
mek : 1. dahil 2. kucaklama
men : 1. ile 2. ii
mentik : yapmak
menyah : 1. davran 2. yapmak
mex : byk, sakal
meyah : 1. i 2. almak
miis : kedi
miis : sprge
miisik : temiz
minaan : orada deil
mis : kedi
mismis : kuyruk
mstik : sprmek
mix baal : hibir ey
mix bikin : asla
mix mak : bir deil
mix tuux : hibir yerde
mo : dehetli, korkun
mok tan : anlamak
mol : tekeline almak
molay : 1. gruplama 2. meclis
3. yksek okul
mom : eker
mootz : kk
mots : kk
mntik : dn verme
much : rselemek
muktik : becerikli
mukik : gmmek, saklamak
mukuk : 1. heybe 2. kese 3. torba
mukut : ummak
mul : tepe
mulkan : 1. kenge 2. topluluk
multah : 1. bunaltmak 2. bask yapmak
mumus : 1. iddetli kant 2. uyuz
munyal : bulut
mut : ku
muts : 1. krklk
2. iddetini azaltmak
muuch : kurbaa
muuk : 1. gl 2. g 3. mukavemet
4. diren
muul : tepe
muxbil : yeryz
muy : tavan

N
na : anne
naakal : trmanmak
naatik : anlamak
nat : anlamak
naach : uzak
naachil : mesafe
naakal : trmanmak
naapul : dorudan
naapulak : hemen, derhal
naatz : yakn
naatzal : yaklam
naatzik : 1. yaklamak 2. yaklam 3. ya-
knlk
naay : d
nach : 1. kzmak 2. uzak 3. bina 4. ev
nahil : bina
nak : 1. usandrmak 2. karn
nak : 1. karn 2. mide
nal : 1. buday 2. msr 3. un
namak : yksek
naptzah : altrma yapmak
nat : bildirmek, beyan etmek
natab : maa, kska
natle : masal
natsik : yaklamak
nay : svazlamak
neek : 1. ekirdek 2. tohum
neen : ayna
neh : kuyruk
nets : biriktirme
netsil : yararsz
ni : burun
nib : teekkr etmek
nix : 1. ini 2. bayr
niixil : emek
nikte : iek
nix : ini
nixik : yan yatmak
nooh : sa taraf
nococh : byk
noh-hal : vg
nohoch koolel : yal kadn
nohoch winik : yal adam
nohoch : 1. byk 2. kaln 3. yal 4. eski
nohochil : 1. byklk 2. l 3. boyut
nohol : gney
nokol : solucan
nonol : skk
noohochil : lider, ef
nook : 1. giyim eyas 2. elbise fras
nookov : bulutlu
nokoy : 1. bulutlu 2. kapal
nokoytal : kapal
nuukul : 1. akl 2. sebep
nuk : 1. nceki 2. gemi 3. anlamak
4. byk
nuk-kin : bytmek
nukuch : kaln
num : ine
numya : felaket
numyah : zmek
nunuk : bytmek
nup : 1. eklemek 2. elverisiz
nup : toplamak
175
Mayaca Trke Szlk
176
Mayalar ve Trklk
nut : darlk
nutsul : sktrmak
nuukbesah : 1. ayarlamak 2. dzene sokmak
nukik : cevap
nuuktak : 1. byk 2. ulu
nuum : 1. tembel 2. aptal
nuut : dar
nuxib : yal
nuxiib : yal adam

O
ooch : 1. ayak 2. kaplumbaa
ooch : buruukluk
O
och kaan : boa ylan
och : 1. kltmek 2. yemek, yiyecek
och : tilki
oheltik : 1. anlamak 2. dikkat
ohel : bilmek
ohkin : akam
ok : 1. ok, mzrak 2. bacak 3. ayak
4. kulp
ok : 1. le yemei 2. yiyecek
okin : 1. leden sonra 2. dn gece
okol : 1. alamak 2. lk 4. hile
5. soygun
okomoltah : elem
okot : oyun, dans
okaan kiin : 1. akam 2. gnn akam vakti
okaankin : akam
okbal kin : bat
okbal : kabul etmek
oklik : 1. almak 2. soymak
okol : 1. uru, hrsz 2. uyutmak
3. giri
okl : aldatmak, dolandrmak
okom : 1. direk 2. stun
okot : oyun
oksah : 1. istila etmek 2. araya sokmak
3. nfuz etmek 4. kabul etmek
oksik : 1. sunmak 2. araya sokmak
ol : 1. olmak 2. bulunmak
3. kast etmek 4. niyet
olil : gln
oloch : balkaba
om : 1. kpk 2. ekil
omon : gezgin
ooch : 1. tilki 2. gelincik
3. akam yemei
oohel : bilmek
ook : ayak
ookol : 1. almak 2. soymak
ookolbil : 1. arma 2. alma
otchalal : ykma, devirmek
otoch kabil : 1. konuk etmek
2. konut vermek
otoch : 1. oda 2. ev
ots : 1. haffeme 2. ksaltmak
ots : 1. krklk 2.krem
otsot : karanlk
otshal : phtlatrmak
otsil : 1. yoksul 2. mutsuz
otsman : satn almak
otsol : ykn haffetmek
owox : 1. s, scaklk 2. mayalamak
3. nefes alma 4. femek
ox : 1. says 2. soluk 3. yel
oxoontik : buday ya da msr kabuu
oy : 1. korkmak 2. selam
oyalal : korkaklk
oyan : korkak, dlek
oyol : 1. cann skmak 2. bunaltmak
3. sakinletirmek
oyolal : baygnlk

okot : dans, oyun


ol : 1. kalp 2. vasiyet 3. g
on : avokado
op : 1. eki 2. kzartmak
oot : post
otzil : yoksul
ox kal : altm
ox lahun : on
ox :
oxpul : kere
oxtul : (insan ya da hayvan saymla-
rnda)

li : yeni
tan : kar
P
paak : domates
patal : kalmak
pan saka : hazrlamak
pat : 1. terk etmek 2. l
patik : terk etmek
pax : 1. gereksinmek
2. zorunda olmak
3. bor
paxah : bor
paxul : alacakl
pay : ayrmak, ufalamak
peekaan : nefret etmek
pek chi : sevimsiz
pek : 1. mide bulants 2. nefret etmek
3. bkknlk 4. kzmak
5. nefret etmek
pektik : 1. nefret 2.irenmek
pek-tik : nefret
pektsil : tiksindirici, iren
pel : 1. hile 2. sadece, yalnz
pelech : 1. tam 2. doru 3. tamamlamak
4. uygun hale getirmek
pelkin : ertelemek
pich : zirve
piis : znt
pil : uyarmak
pilis : 1. fliz 2. kvlcm
piliz : kvlcm
pipix : pinti
pis kax : atlamak
pis : 1. boyut 2. tam 3. l
pisik : 1. lmek 2. l
pix : uyarmak
po : temizlik
poik : ykamak
poaal : solmu, bitkin
pok : apka, brk
pokah : 1. bytmek 2. dmlemek,
skmak 3. zulmetmek
polal : hava kabarc
polhal : itibar etmek
polmal : 1. satn almak 2. ticaret
polom : tccar
pook : apka
psikan : l birimi 20 x 20 m
pu a : iy
puhsik : skmak
pukil iit : 1.but, kala 2. bakiye
puchik : dvmek
puh : 1. bozuk 2. deimi
puhaan : 1. bozma 3. deitirme
puhul : kargaa
pukba : melmek
177
Mayaca Trke Szlk
178
Mayalar ve Trklk
pul : krba
pum : unutmak
pus : 1. kambur, hrg 2. ekimi
puuch : 1. dvmek 2. harman dvmek 3.
yetenek, kabiliyet
puuhul : fke
pux : melmek
puy : yontmak
puyut : rt

P
paal : ama
paat : beklemek
paatik : beklemek
paik : 1. bitki, dikme 2. mola 3. krmak
4. ara
patik : beklemek
paach : arka, srt
pahtal : beceri
pak : 1. ak 2. belli 3. yabani ot
pakam : kakts
paktik : 1. fralamak 2. yabani ot
paal : 1. oul 2. ocuk 3. gen
panik : 1. kazmak 2. paralamak
pap : 1. scak 2. baharatl
3. ak sak
paapah : baba
paapil : 1. srmak 2. keskin
patal : beceri
payooch : kokarca
paytik : ekmek
pach : 1. arka, srt 2. omurga 3. geri,
geride 4. sarmak 5. izlemek
6. kavramak 7. hkm vermek
8. yetki vermek
pach : denge
pachil : sonra
pachkunah : iptal etmek
pah : 1. eki 2. yklemek
pahtal : becerikli
paik : krmak
pak : 1. beklemek 2. duvar
3. ina etmek 4. katlamak
pakaan : tohum ekmek
pakach : pasta yapmak
pakachtik : pasta yapma
pakal : 1. dahil etmek 2. bitki dikmek
pakil nah : ev yapma
paklah : amar
pakte : pekitirmek
pakal : turungillerden eki bir meyve
pakal : 1. kalkan 2. parlak
pakteh : seyretmek
paktik : 1. bakmak 2. grmek
pal : 1. erkek ocuu 2. delikanl
palbil : yetitirme
pan : ekmek
panik : kazmak
papanche : yap iskelesi
paw : 1. gem 2. heybe
pay wakax : boa grei
pay : 1. bedel, fyat 2. lakap 3. yakla-
ma
payaan : 1. ilerleme 2. kdemli 3. ncelik-
li
payal : kkrtma
paybe : 1. eitmek 2. tecih etmek
3. sz geen
payik : armak
paykab : 1. dalga 2. sinyal 3. iaret
pechech : 1. i, kirmen 2. hareket etmek
peech : imza, onay iareti
pek : hareket, tanmak
peek : kpek
peksik : 1. hareket etmek 2. sarsmak
peel : vajina
pepem : kelebek
peetz : tuzak
pek : 1. sk 2. pekitirilmi 3. yass
4. dvmek 5. hareket etmek
pek : kpek
pekaan : 1. dz 2. yalan syleme
pekeche : yabani otlar
pepem : kelebek
pet : 1. daire 2. ember 3. eri
4.kvrk
peten : 1. daire 2. ember 3. ada
petench : tekerlek
petha : gl
pets : 1.uygulamak 2.kontrol etme
3. denetlemek 4. avundurmak
5. desteklemek
petzik : ezmek, paralamak, alkoymak
pian : ruh
pib : piirmek
pibil aax : pili
pibil keken : domuz eti
picitil : yelpaze
pib : a
pim : kaln
piit : pamuk
piitoh : 1. ddk 2. ft
piitz : pamuk
pix : 1. diz 2. durum 3. kaplamak
pik : 1. pire 2. tahtakurusu 3. etek
pik : 1. sallamak 2. uzaklama
pikil : sonsuzluk
pikit : yelpazelemek
piltek : tutku
pitik : karmak, soyunmak
pix : 1. durum 2. hal ile kaplamak
3. diz
pixaan : ruh
pixan : 1. rastlant 2. saygdeer
3. hayalet
poch : 1. haydut 2. dilemek
3. kmsemek 4. tutkun
poch : 1. dikkatsiz 2. dncesiz
3. satamak
pok chuk : zgara
pok : 1. piirmek
2. ovarak temizlemek
pokbil : leblebi, erez
pol : 1. ba 2. sap, cck
polik : zgara
polok : 1. iman 2. kaln 3. koyu yeil
pook : tepe
pool : ba
poolkil : imanlama
poos : 1. pus 2. solgun, soldurmak
pop : hal, kilim
popok lok : fokurdamak
popoxkan : karnca
pos : 1. sar 2. sarmtrak
3. rengini amak
potik : 1. hakim olmak 2. nfuz etmek
potom : mleki
poy : heybe, torba
ptik : atmak, frlatmak
puuk : 1. srada 2. tepe 3. yoku
4. testere
puchik : 1. ezmek 2. zulmetmek
puchkabal : ok altrmak
puh : 1. itmek 2. yaylmak
puk : bozmak
puk : 1. dvmek 2. kartrmak
puksikal : kalp
pul bolan : arabac
pul : 1. ele almak 2. eit 3. denge
4. kkrtmak 5. kovalamak
6. saldrmak 7. suya dalmak
179
Mayaca Trke Szlk
180
Mayalar ve Trklk
put : ara ile tamak
puts : 1. diki inesi 2. ine 3. fle
4. frar 5. st samak 5. aka
6. rktmek
puuk : 1. bulutlu 2. tepe
puul : 1. hepsi birden
puuts : ine
puutsul : kamak
putz : ine
putzul : kamak
puy : rt
S
sa : tane
sasak : gck
sabin : gelincik
sabukaan : anta, torba
saahkil : korkmak
saak : 1. kant 2. salkm aac
sak : 1. puro 2. ekirge
sal : haff
sam : imdiden
samal : yarn
saampol : tayra
sansamal : gnlk
sas : ak
sasil : 1. haff aydnlk 2. k
saastal : kayp
sastal : tan vakti, afak
saastal : afak
saataan : kayp
sabak : 1. barut 2. duman 3. is, kurum
saban : zehir
sabukan : 1. kese 2. yem torbas
saen : ksrk
sah tsahil : genel af
sah : 1. davran 2. sersemlemek
3. tehdit
sahahkuns : korkutmak, rktmek
sahan : un
sahka/sakab : beyaz toprak
sahkil : korkmak
sak bok : ak balkl
sak takin : gm
sak : 1. ak, net 2. ak 3. afak
4. temiz 5. yapay 6. dzenli
sak : 1. ekirge 2. evik, atik 3. hz-
landrmak 4. kant 5. istakoz
saka : 1. kuyu 2. badem sbyesi
sakach : 1. fazla, ar 2. paylamak
sakachtah : gayretli, alkan
sakal : dokumak
sakan : 1. un 2. gemi
3. ham, olmam
sakbanen : sar
saket : 1. rahatsz etmek 2. znt
sakil : 1. aklk, beyazlk 2. duruluk,
berraklk
sal ik : sallamak
sal : haff, uar
salan : 1. azaltmak 2. haffemek
salaknak : artmak
salam : 1. kuru 2. sade 3. sssz
salkun : 1. hakaret etme 2. masraf
sam : 1. bedel 2. para 3. koku 4. kum
samalsam : 1. akam 2. gnlk
sap : 1. dal 2. kol 3. uzant 4. kula
saphal : tahkir, hakaret
sas : 1. aydnlatma 2. aydnlk
3. berrak 4. gzlk 5. yumurta
ak 6. temiz
sat : 1. gelmek 2. gzden kaybolmak
3. a 4. satama, tecavz 5. a-
rtmak 6. yok etmek 7. satmak
satal : 1. baygnlk 2. gzden kaybolma
satik : 1. yitik 2. yitirmek
satpahal : yok olmak
sats : 1. samak
satsik : uzatmak
saw : 1. balamak 2.savmak, yanlt-
mak 3. sk allk, aalk
sawan : sk allk, aalk
sawal : 1. dm 2. birleme 3. hazrla-
mak
sawin : 1. ihtirasl 2. dzensiz 3. iinden
geirmek 4. farzetmek
5. karmak 6.birletirmek
sayab : eme, kaynak
sayap ha : kuyu
seen : 1. souk 2. nezle
seenik : ksrmek, ksrk
sen : souk algnl
seb aaj : geveze
seb : 1. n, an hret 2. sratlenme
seb u meyah : alkan
seeb : abuk
sebak : abuk, hzl
sekuntik : ok abuk
semet : saz, kam
sen maalob : ok iyi
sen utz : ok gzel
sen : ok
senbesah : sslemek, donatmak
ses : 1. kekelemek 2. boa harcamak
si : vermek
si : odun
siis : 1. inme, fel 2. uyumak
sip : 1. bozma, tahrif etme 2. tahkir
etmek 3. yanl, hata
sib : kemirmek, andrmak
sibitil : sr
sih : domak
sihik : vermek
sihil : 1. doum 2. armaan
sihnah : yeni domu
sihbil : armaan
sihik : 1. vermek 2. sunmak
sihil : snr, kenar
sim : smk, balgam
sinaan : akrep
sinik : karnca
siip/siipil : hata, kusur
sis : 1. ayaz, souk 2. serin
siskuntik : donmak
siit : 1. saman 2. kam
sit : atlamak
sikil : biriktirmek
sikil : balkaba ekirdei
siklik : iine sokma, yerletirme
sil : yukar doru svamak,
kaldrmak
sim : smk
sinan : ive
sinik : karnca
sipit : 1. syrmak 2. kamak
3. bahetmek
sis ol : soumak
sis : 1. serin 2. souk
sis-kin : leden sonra
sit : sramak
sits kuch : akbaba
sits : 1. kayg, endie 2. tutku
sitsil : hakszlk, adaletsizlik
siyan : soy, sop
sob : sivilce
soh : kuru
sohol : 1. p 2. saman
sohol-kai : balk
181
Mayaca Trke Szlk
182
Mayalar ve Trklk
sok : kant
sol : 1. pul 2. kabuk
son : 1. son 2. gecikme
sol : 1.havlamak, d kabuk, kapk
sool : kabuk
sootz : yarasa
sop : engel olmak
sowhal : 1. endieli 2. etkileyici
sowyah : kar koymak
sbk : 1. barut 2. is, kurum
sk : beyaz, ak
skl : 1. dokumak 2. dokuyarak birle-
tirmek 3. yamamak 4. rtmek
statsal : saban
su tu chi pal : asker gdermek
su : 1. asker 2. grnmek
sulak : utandrmak, mahup etmek
sutal : itibar, saygnlk
suuk : 1. otlak, ayr 2. saman
3. imen
suutal : utan
suhuy kax : girilmemi orman
suhuy paal : kz
suhuy : bakir, bakire
suk : 1. altrmak 2. evcil 3. hizmeti
sukin : 1. iermek, ihtiva etmek
2. saknmak
sukinil : saknma, ekinme
sukuun : byk karde, aabey
sukuun : aabey
sul : sulamak, slatmak
sulan : 1. sulanmak 2. suya batrmak
3. ykamak
sulik : baml olmak, tabii olmak
sulimat : amber, kehribar
sum : 1. ip, halat 2. takm, donanm
supaan : kapal
supik : kapal
supul : 1. frlatp aa atmak 2. sal-
drmak 3. asker sevketmek
sus : 1. bileyip sivriltmek
2. kum, oyun alan
susulak : 1. olgun 2. yumuak
sut : 1. kuatma 2. set ekmek,
evirmek
sutik : geri dnmek
suts : 1. sas 2. eki
suu : 1. asker gndermek
2. igal etmek
suuk : 1. imen 2. grenek 3. uysal
sukin bah : saknmak, korunmak
suum : ip
suut : geri dnmek
suuts : sdrmak, skmak
suwanil : 1. davet 2. dn 3. kullanl
suyem : 1. kundak takm 2. rt, klf
3. aba 4. giysi
suytun : 1. kayalk 2. kudretsiz

T
taaham : barma
taan : 1. konumak 2. sylemek
3. dil 4.kelime
tab : dazlaklk
tabaan : yanan
tabik : yakmak
tah : 1. damla 2. faal
takuntah : depolamak
tan : 1. dil 2. konuma 3. ive
4. emretmek 5. tank 6. tanmak
7. ulamak
tanal tan : kavga etmek
tanal : boazna dkn
tanik : 1. sylemek 2. armak
tantanil : ziyafet
tanul : 1. an lama, anlay
2. karln vermek
teel : horoz
teelel : yzk
tel : 1. horoz 2. yele
tiinil : 1. uzatmak 2. fil ekimi
3. gergin
tikal : 1. grnmek 2. gzetleme
til : 1 dayanmak, tahamml etmek
2. durdurmak
tilib : 1. toka 2. para
tis : diki
tool : omurga
tokik : 1. kesmek 2. toplamak
tol : 1.izgi 2. snr 3. hendek, siper
ton : 1. bask yapmak 2. bacak
tonan : 1. alak gnll 2. eziyet etmek
3. solgun
ton : baldr
toon : dana
tooxik : blmek
tox : 1. bltrmek, pay etmek
2. pay, hisse
toxik : pay, paylama
tn : 1. dil 2. konuma 3. ive
tuban : suya batrmak, tummak
tuban : 1. ihmal etmek 2. inat etmek
tubik : batmak, dalmak
tubub : duman
tuknak : 1. bozmak 2. pis kokulu
tul tan : cezbetmek
tul : 1. aratrmak 2. daz, kel
3. tavan 4. kurnaz kimse
tun : 1. damlamak 2. kay, kemer
tup : kk parmak
tut : 1. papaan 2. ty
tuubul : batm
tuup : kk parmak
tuy : kaldrm
T
ta : seninle
ta : 1. dk 2. damla
taab : tuz
taabik : tuz
taakik : 1. zen gstermek 2. korumak
3. kire 4. kl 5. toz 6. niasta
taaytak : 1. gmen 2. nerdeyse
3. onun hakknda
tak : saklamak
takin : altn
takun : 1. ariv 2. depo 3. saklama yeri
4. maaza
taach : 1. altrmak 2. olmak
taahal : dilim
taak : 1. endieli 2. istemek
taakin : 1. altn 2. para
taakinal : zengin
taakal : yaklamak
taal : gelmek
taam : 1. alak 2. derin
taman : karacier
tan : 1. n 2. nce
tanil : nde
taasik : 1. tamak 2. getirmek
taata : dede, byk baba
taats : topal, aksak
tax : dz, yass, przsz
tab : 1. dizgin 2. yular
tach : 1. kekre 2. sert
tachiil : 1. fke, gazap 2. sertlik
3. talihsizlik 4. zulmetmek
tah : 1. olgun 2. olgunlama
3. piirme 4. doru 5. tam
tahal : 1. piirmek 2. kaynamak
taham : ayrca
183
Mayaca Trke Szlk
184
Mayalar ve Trklk
tahats : sopa ile dvme, dayak
tahik : dilim
tahil : hasat, mahsul
tak che : dvmek
tak : 1. gibi 2. -e kadar 3. hakknda
4. bitiik
tak : 1. balanmak 2. uygulamak
takal : temas
takal : uygun, ehil
takan : olgun, pimi
takasba : grltl
takitak : strap
taklak : bir yere balamak
takuntah tan : yklemek
tal : 1. fkrmak 2. kmak 3. kaynak
4. gtrmek, tamak 5. sevk et-
mek 6. dokunmak 7. gelmek
8. yay
talah : 1. gnah 2. su 3. hrszlk
talak : dolu
talan : 1. zorla alma 2. byk sknt
3. glk 4. sarp 5. etin
6. doru 7. namuslu
talbal : yakn
taleb : anlamak
talik : neden
tam : 1. ar 2. vahim 3. uurum
4. derin
tamakas : 1. delilik 2. kuduz 3. aknlk
taman : 1. ko 2. koyun 3. kuzu
4. pamuk 5. yn 6. karacier
tamax chi : tebli etmek
tamax : 1. kfretmek 2. tahmin etmek
tan ich : gzlk
tan ik : havadar
tan yahal kab : afak skmesi
tan : 1. ileri 2. ilerlemek 3. un
tana : oda
tanak : 1. boynuz 2. nasr
tanak : barma
tanhel : seenek, k
tanil : imdiden
tankelem : gen adam, delikanl
tanlah : 1. kuatmak 2. sslemek 3. gay-
retli 4. idari makam, bakanlk
tap : 1. dzenlemek 2. hazrlamak
3. ss
tap : 1. arpmak 2. bulmak
tas che : yap iskelesi
tas : 1. ocak 2. ilte 3. yatak
tatah : dzenlemek
tatak tantah : altst etmek
tatax : dz, przsz
tatil : 1. yn 2. biriktirme 3. youn-
luk, sklk
tax : 1. dz, przsz 2. dzlemek
3. yatay
tayik : sebep
tcul : yabanc
te : 1. buraya 2. orada 3. oras
4. burada
teela : orada
teex : sen
tekechi : 1. orada 2. oraya
telo : orada
teak : u an
tech : ay
teech : 1. sen 2. siz
teel : 1. kk diken, tel 2. fayda
3. gerekli
teen : 1. ben 2. biz
teet : kala
tek : -e kadar 2. ile 3. beraber
tel : burada
teles : juglar
tem : 1. kubbe, mihrap 2. le yemei
3. yattrmak 4. adm
ten : 1. ben 2. benim iin
tep : 1. paket 2. levha 3. rt
tepal : 1. bolluk 2. refah
3. hakim olmak
tet : fark
teteak : 1. tetik, evik 2. tetiklik, abuk-
luk
ti : 1. ieri 2. iinde 3. stnde
4. iin 5. ile
tial : zel, ait
tial : ait olmak
tibib : korku, dehet
tibil : 1. armaan 2. iyilik
3. kolay, rahat
tich : 1. fazla, ar 2. ortaya kmak
tich : 1. tren, merasim 2. ykseltme
tihil : kuru
tihsik : 1. kuru 2. kurulanm
tii tii : baar
tii : 1. orada 2. oraya
tiihal : varma
tiik : ke
tit : 1. itmek 2. sarsmak 3. titretmek
titik : 1. itmek 2. sarsmak 3. titretmek
tik : 1. bulmak 2. aa karmak
3. paralamak
tikil : 1. deime 2. paralanm
tikin : 1. kuru 2. sade
tikul bul : bir eit oyun (satran)
tilik : sresince
tilis : 1. sayg 2. vakar 3. eref
tintzel : bana zel
tip : artma
tipil : grnmek
tishik : kuru
tit : titretmek, sarsmak
tits : 1. a 2. kayalk
tits : atmak, frlatmak
titsa : kurnaz
tix : 1. bulmak 2. aa karmak
to : orada
to : 1. o 2. onlar
toik : 1. kaplamak 2. sarmak
toon : 1. biz 2. bizi
tooy : 1. kfe 2. rt
toch : tamak, datmak
toh ol : yumuak
toh : 1. dorudan 2. doru
3. imdiden
tohlah : 1. kartmak 2. srmek
3. srgne gndermek 4. sertlik
tohol : fyat
tohl : miktar, mebla
toil : madeni para
tok : 1. savunma 2. yakmak
3. yanmak
tok : sert, kat
toktuunich : 1. kaya 2. sert ta
tokaan : alp gtrmek
tokba : 1. gereken 2. -den dolay
3. kamak
tokik : dayanmak
tokoy : trmk
tolak : dieri, baka
tolok : kertenkele
tom : topallk
tomay : kfretmek, svmek
tomin : para
ton : cep
tonba : yanak
tonkuy : topuk
tonlah : mzrak
took : yakmak
tookik : yakmak
185
Mayaca Trke Szlk
186
Mayalar ve Trklk
tolok : kk kertenkele
toon : penis
totkok : sar ve dilsiz
top : hzlanma
top : 1. domak 2. salamak
3. temin etmek 4. toplamak
topan : tomurcuklanma, flizlenme
tos : toz
tot : dilsiz
totol : adi, baya
totownkil : kaynamak
tox : tamak
tmkos : iek hastal
tmks : aknlk
tmn : pamuk
tu kabil : her ikisi
tu tan : nceki
tu : ile
tu : 1. can skmak 2. pis koku
tuub : unutmak
tuubsik : unutma
tuubul : unutulma
tuuk : 1. a 2. ke
tuux : nerede
tux : nerede
tub : 1. tkrmek 2. tkrk
3. evre
tubul : unutmak
tuch : 1. gbek 2. gstermek
tuch : 1. bal kaba 2. doldurmak
tuchan : bytmek
tuchi : 1. gndermek, yollamak
2. ikram etmek
tuk : inlemek, szlamak
tuk : badem
tukaan : sklm, usanm
tukah : can skmak
tukteen : yine, tekrar
tukub : hkrk
tuklah : 1. endieli 2. inanmak 3. tasarla-
mak
tuklik : dnmek
tukul : 1. akl 2. fkir 3. niyet, ama
4. tasar 5. vicdan 6. ideal
7. zgn
tul sus : kumluk
tul : 1. dolu 2. doldurmak 3. ar
4. samak 5. tamak
tulakal : hepsi
tu-la-kal : hepsi, tamam
tulis : btn, tam
tulix : Yusufuk
tulpalal : kaynamak
tulul : 1. deer 2. deer vermek
3. maliyet 4. demek 5.dolu
tulum : 1. kale duvar, sur 2. ato
tulup : 1. serin 2. yeni
tum : ikaz etmek
tumben : 1. parlak, yeni 2. serinlik 3. taze
tumbuluk : sallamak, arp devirmek
tumen : 1. ile 2. neden 3., sebep
4. nk
tumtah : 1. adak, sz 2. denemek, tecrbe
etmek 3. nem vermek
tumtun : orta, vasat
tumul : yenilik
tumut : 1. anlama 2. deneyim, tecrbe
3. ketum 4. dikkat 5. dikkate
alma 6. ihtiyat 7. g 8. rza,
muvafakat 9. takdir
tun : 1. nefes, soluk 2. yeim
tunich : kaya
tunkas : oda
tunkul : davul
tunkuluch : bayku
tunkuy : topuk
tunkwil : topuk
tup : 1. kpe 2. snmek
tupa : sndrmek
tupan : kire
tupik : 1. sndrmek 2. ldrmek
3. bitirmek
tupil : mahkemede grevli memur
tupul : 1. dindirmek 2. durdurmak
tur ix : Yusufuk
tus ik : cesaret vemek
tus : 1. kyafet deitirme 2. maske
3. d 4. gibi grnmek 5. giz-
lemek 6. yatmak 7. yaknnda
8.yazar
tusah : tuzak
tusba : astm
tusbeltik : 1. emretme 2. smarlama
tusik : yalan, aldatma
tusul : yalandan yapmak
tutuktal : ymak
tuucha : maymun
tuukul : 1. yine de 2. sebep
tumben : taze, yeni
tun : sonra
tuunich : kaya
tunkul : davul
tuunkuy : 1. topuk 2.davul
tuus : 1. yanl 2. yalan 3. aldatmak
tuxtik : gndermek
tux : 1. gndermek 2. yollamak
tuy ak : kk an
tuy : 1. ty 2. byk
tuyintuy : sakall

TS
tsa chuch : meme vermek
tsa ol : alarm vermek
tsa : 1. ekimek 2. stmak 3. ihtar et-
mek 4. meydana gelmek
tsaamal : biriktirmek, ymak
tsaba : 1. cret 2. gayret sarfetmek
3. tehlikeye girmek
tsahik : kzartmak
tsaik : vermek
tsak : 1. ok 2. oaltmak, artrmak
3. datmak 4. derece, rtbe 5.
gvenmek 6. saymak 7. servet,
zenginlik 8. toplama 9. ila
tsakah : servet yapmak
tsakal : karma
tsakan : 1. koruma 2. sa salim
3. tamam
tsal pech : zorlamak
tsal : kalba dkmek
tsam : bir hizaya getirmek
tsam : kertmek, bunaltmak
tsamal : inat etmek
tsap : saplanmak
tsapba : durdurmak
tsats : dzletirme
tseb : a
tseek : her hangi bir
tseh : sivriltmek
tsem : 1. dindirmek 2. ehilletirmek
3. tamamlamak
tsib : 1. mektup 2. say, rakam
tsibol : 1. heves 2. tamahkarlk
tsik : 1. geminin iskele yan
2. sprmek 3. sol
tsikib : ak
tsil : 1. hcum etmek 2. soymak
tsilis : nemsiz
tsipan : trmalamak
tsipit : yzk
tsit : sramak
tsok : 1. yerine getirmek 2. tam yerle-
tirmek 3. bitirmek
4. itaat etmek 5. skmek
tsol : karmak
187
Mayaca Trke Szlk
188
Mayalar ve Trklk
tsom : 1. slatmak 2. suya batmak
3. batrmak 4. omak 5. tfek
6. beyin
tson : 1. silah 2. at etme
tsonaknak : bitiik
tsonn-ol : avc
tsoocts : sa
tsook : hazr
tsop : saplanmak
tsopaan : saplanp kalmak
tsos : srklemek
tsots : kamlamak, kbalamak
tsoy : boyun edirmek
tshik : tavada kzartmak
tsu : z, su
tsuk : tkrmek, samak
tsus : daz
tsut : sivriltmek
tsuts : 1. emmek 2. pck
3. suyunu ekmek 4. ttmek
tsuutil : a gzllk

TS
tsa : 1. istek, rica 2. tahsil etmek
3. tasa, kayg
tsam : bunaltmak
tsaa : 1. srar etmek 2. evk, gayret
tsaats : iman
tsabah : armak
tsah : yakmak, kavurmak
tsak : 1. saymak 2. say 3. rakam
tsak : 1. akmak 2. arpmak
tsakaal : soruturmak
tsakal : gitmek
tsal : sal, sandal, gemi
tsanlak : sesli
tsats : yal
tsay : 1. oaltmak, artrmak 2. doru,
gerek 3. karmak 4. yakalamak,
kapmak
tsayal : 1. bahtszlk 2. derlemek 3.has-
talanmak
tseel : taraf
tsek : 1. tavsiye etmek 2. temel
tsek : 1. kafatas 2. sert, huysuz
tsel : yan
tselek : omurga, bel kemii
tsemtsem : dermanszlk
tsen : besi, beslemek
tsen : 1. beslemek 2. devam ettirmek
3. sslemek
tsiil : daire, ember
tsik : itaat etmek
tsikbal : gevezelik etme, ene alma
tsiklim : paylatrmak
tsimin : 1. at 2. eek
tsinimil : binek hayvan
tsits : 1. szmek 2.damtmak, imbikten
geirmek
tsits : serpinti
tsokan : mkemmel
tsol : 1. aklama 2. ip ucu 3. dzelt-
mek 4. kalba dkmek
5. uyarlamak
tsoolik : aklamak
tsots : 1. sa 2. yn 3. domuz
tsoy : 1. gzel 2. yenmek
tsuk : 1. fark, ayrlk 2. mal mlk, zen-
ginlik 3. mide 4. para 5. tepe
6. frn, scak
tsukel : paavra
tsukil : konuma
tsulche : saban
tsutsul : gvercin
tsuy : doan

TZ
tzaay : kpek dii
tzaak : 1. ila 2. tp
tzakik : iyilemek
tzib : 1. yazmak 2. yaz
tzibtik : yaz
tzih kab : sol el
tzik : 1. ekmek 2. vermek
3. yerletirmek
tzikaan : tra etmek
tzikik : tra olma
tzooksik : bitirmek, biti
tzoom : beyin, ilik
tzokaan : bitirmek
tzon nal : avc
tzonik : 1. fliz 2. av
tzonoot : 1. su delii 2. lavoba
tzook : son, en son
tzoyaan : sska
tzuutzik : 1. pck 2. duman
tzuuy : 1. sert 2. ksele
3. kart, dayankl
tzunuun : sinekkuu
tzuul : el, yabanc

TZ
tzaatz : iman, iri, byk
tzahbil : yada piirilmi, kzartlm
tzahik : kzartmak
tzakbesah : 1. toplamak 2. eklemek
3. katmak
tzayneh : izlemek
tzel : taraf
tzeentik : beslemek, bytmek
tzimin : at
tzikbal : sohbet
tzikbatik : sohbet etme
tzootz : sa
tzolik : aklamak

U
u : o
ub : dinlemek
ul : 1. temel 2. boaz 3. delil
4. yutak
ula : ziyaret
uuy : hissetmek
uuyik : 1. hissetmek 2. duymak
3. dinlemek
uy : 1. duymak 2. dinlemek
3. sahip olmak

U
uch : 1. vuku bulmak 2. olay
3. geen yl 4. kzdrmak
uch : 1. biimi bozmak 2. kel
uchbeen : eski zamanlar
uk : 1. bit 2. yedi
uk : 1. alamak 2. bit
ukah : 1. iki 2. susuz
ukul : 1. kahvalt 2. iecek
3. sahip olmak
ukol : soymak
ukum : gvercin
ulah : eklemek, devam etmek
ulak : dieri, baka
ulum : 1. horoz 2. hindi
us : ruh
oos : esmek
ustik : esinti
utak : olgun
uts wak : imdi
uts : 1. ho 2. iyi 3. iyiletirmek
4. iyilik 5. sslemek 6. tertip et-
mek 7. erdem 8. onarmak
uts : 1. ho koku 2. krtrmak 3. p-
mek 4. koklamak
utsilik : 1. uzluk, ustalk 2. beceriklilik
utz : 1. iyi 2. tam
utzkintik : dzeltmek

uchben : 1. yal 2. eski


uchih : ok nce
uuchil : nceki
189
Mayaca Trke Szlk
190
Mayalar ve Trklk
uchul : meydana gelmek
uuk tan : efsane
uuk : yedi
uukum : gvercin
ulum : hindi
ur ich : salyangoz
uustik : esmek
ux : 1. aa 2. indirmek
uyik : duymak

W
wa baax : bir ey
wa bal : biraz
wa bay kin : hangi gn
wa mak : biri, birisi
wa : 1. ve 2. veya 3. imdi 4. eer
wa be : hazrlamak
waak : sunmak, nermek, vermek
waal : ayakta durmak
waan : boy, ykseklik
wabal : yry
wat : demir atmak
waach : asker
wah : eer
waah : ekmek
waakal : patlamak, burst
wach : 1. amak 2. zmek 3. savurmak
4. sallamak
wah : akmak
wahil : len, ziyafet
wak : 1. alt 2. ikram etmek 3. sergile-
mek
wak : amak, aralamak
wakal : 1. aklk 2. patlamak
wakik : 1. hamak 2. dokumak
wakax : 1. kz 2. sr 3. boa 4. sr
wakunah : elik etmek
wal : 1. ye 2. yelpaze 3. yatak
walab : ykseklik
walak : 1. cevap 2. ekme, ksalma
3. dntrmek 4. evcilletir-
mek
walan : altna, altta
walat : elemek
wale : belki
wasak : 1. cevap 2. ekme, ksalma
watan : kar
watik : krmak
waxak : sekiz
way : andrc
way : 1. burada 2. urada, uraya
3. andrc 4. yatma mekan
wayak : d, rya
waye : burada
wayile : yerel
weech : donanma
weel : yel
wekik : dkmek, yaylmak
wekil : tama, salma
wel : yiv amak
welan : oluk amak
wen : uyumak
wenel : 1. ihmal etmek 2. uyku
wensik : indirmek
wes : kesmek, bimek
wewek : elendirmek
wey : sevgili
wi : iek soan
wih : 1. alk 2. istek, heves, itah
wiih : 1. a 2. grn 3. gz 4. ehre
5. meyve
wichil : i, ieri
winik : adam, kii
winkil : vcut
wiix : idrar, sidik
wil : besin, gda
winik : erkek
winikil : doa, tabiat
winkil : vcut
winkilis : nak ilemek
wipil : gmlek
wits : da
wix : sidik
wooch : kaynamak, fokurdamak
woch : kmelenmek
wol sus : kumlu
wol : 1. kre, top 2. daire, ember
3. hal 4. buruturmak
wolah : 1. can istemek
2. tercihini yapmak
wolis : yuvarlak
wool a kab : yumruk
wotoch : ev
wuts : 1. devirmek 2. dnem, a
3. yuvarlamak
wutzik : katlamak
wuutsik : katlamak

X
xaan : eldiven
xache : taramak, tarak
xachtik : sa fras
xaak : kk sepet
xantal : gecikme
xach : 1. sa 2. semek 3. diki
4. alkan
xachah : sa taramak
xache : tarak
xaham : tepe
xak : 1. saymak 2. pusu 3. otlatmak
4. sepet
xak : 1. baharat 2. mani olmak
xaktik : kartrmak
xakal : sivilce
xakuntah : sevmek
xamach : tava
xaman : 1. kuzey 2. boru, borazan
xan : 1. gecikme 2. yava 3. bekleme
4. hem 5. bir de 6. otlatmak
xanab : 1. izme 2. ayak
3. deriden matara
xanal : ge
xatik : kesmek
xaw : 1. amak 2. pene 3. yama
xax : evre
xaxah : trmk
xaxak : sak, dzensiz
xayak : su kanal az
xchupal : kz
xe : kusma
xeechel : koparmak, paralamak
xeen : gitmek
xeet : kk lokanta
xet : para
xeh : kusmak, karmak
xek : oturacak ykseke yer
xek : koparmak, paralamak
xel : ak
xet : para
xiik : g, kuvvet
xiim : 1. buday 2. msr
xiipal : gen, delikanl
xib : erkek
xibil : 1. tylerini kabartmak
2. rperti
xibpal : gen
xich : 1. dm 2.sinir
191
Mayaca Trke Szlk
192
Mayalar ve Trklk
xiib : erkek
xiibil : penis
xiich : sinir
xiik : 1. koltuk alt 2. kanat
ximpal : yrmek
xiw : 1. iy 2. ot
xik : 1. iliklemek 2. blmek
3. gitmek
xik : kk kanat
xikik : 1. krmak 2. ara
xikin : 1. enli 2. kulp 3. kulak
xikn : yan, kenar
xiknche : mantar
xikmak : skmak, dmlemek
xikul : ceket
xim : para
ximbal : gezgin
xit : gevetmek
xiw : 1. iy 2. ot 3. imen
xix : 1. damtmak, imbikten geirmek
2. tortu
xkaax : tavuk
xkoonol : satc
xloob : fra
xma nook : plak, yaln, ak
xma : eksiklik, noksan
xnuk : yal kadn
xob : 1. ksrak 2. slk
xoch : 1. ku 2. bayku
xok : 1. saymak 2. ders 3. okumak
4. say 5. iek soan
xok : kemerle balamak
xokol : kapal
xol : 1. baston 2. kmek 3. engelle-
mek 4. payandaya vurmak
5. koltuk denei
xolt : baston
xook : okumak
xookik : okumak
xot : 1. kesmek 2. tam 3. doru
xoteb : bak
xotik : kesmek
xotkin : bak
xoxoch : aksi
xtuup : kz karde
xtuut : papaan
xuuk : dnm noktas
xuupi : 1. kullanmak 2. harcamak
xubala : ac krmz biber
xuk : 1. kurcalamak, eelemek
2. ke
xul : 1. doruk, zirve 2. kenar 3. son
4. amin
xulub : toprak kap, gve
xun : sevgili
xunaan : yabanc
xunan : hanmefendi
xup : ayrlmak
xut : kesmek
xuul : son, bitirmek
xul : yaptrmak
xuun : sevgili
xuupul : tketici, kullanc, faydalanan
xux : byk sepet
xuux : 1. eek ars 2. sepet
xux : eek ars
xway : cad

Y
ya : 1. yara 2. sevmek
ya : baltalama, sabote etme
yaab : ok, fazla
yaax : 1. mavi, yeil 2. orman
yab : 1. orba 2. ok
yabal : bolluk
yalah : ksa zl anlatmak
yax : 1. aa 2. yeil, mavi 3. zmrt
yaab : yeterli
yaach : ezmek
yaah : 1. incitmek 2. zarar vermek
yaakuntik : sevmek
yaal : 1. su 2. z su 3. yaralanmak
yaam : dalga
yaan : orada
yanal xilk : koltuk alt
yanal : aada
yax kiin : kuraklk
yax : nceki, birinci
yaax : yeil, mavi
yaaxil : birinci, ilk
yab : zor
yach : 1. ine 2. yourmak
yach : 1. buruturmak 2. deforme et-
mek 3. biimi bozmak 4. kr-
trmak 5. yassltmak 6. skmak,
suyunu karmak
yachaan : yap harc
yah : sert, zc
yahaw : 1. kaln 2. iri 3. byk
yail : 1. acele ettirme 2. glk
3. sulu
yak : 1. yakmak, alev 2. kartrmak
yakal : 1. bataklk
2. karlk, muhalefet
yakal : zorla
yakan : inlemek, szlamak
yakuna : sevmek
yakunah : sevimli, sevgili
yal kaab : parmak
yal : 1. yaymak, samak 2. yatak
yala : yadigar, kalnt
yalah : sz
yalam : 1. olak 2. bala, ocuk
yalan : 1. altna 2. altta 3. aa
yalat tsuts : yamur
yalat : 1. yalamak 2. tadna bakmak
3. denemek 4. hayr 5. deil
yalba : 1. alak, ksa boylu 2. halk
3. ortak
yaltanba : gre
yam : 1. yrtk, atlak 2. aklk
3. aralk 4. mesafe
5. dinlenme molas 6. hayal
yama : 1.yamak, hizmeti gen
2. gzleri yal
yamab : yalan
yan : 1. olmak 2. zg 3. sahip olmak
yanal : 1. eit eit 2. gezgin
yapaknak : 1. dz, przsz 2. parlatmak
yata : hasis
yats : st samak
yawat : 1. avaz 2. uluma 3. havlamak
yax kin : 1. yaz mevsimi
2. ilk ve son bahar
yax : 1. kken 2. birinci 3. yazc
yaxil tun : inci
yaxkach : sinek
ye : kenar
yeb : 1. pus 2. sis 3. kar
yech : 1. emek 2. vermek
3. brakmak
yeeb : 1. pus, sis 2. buz
yeen : 1. gzelletirmek 2. silahlanma
yetel : ile, beraber
yeh : sivri
yek : il
yelel : 1. ac, ar
2. yakmak, dalamak
yetel : 1. ek, yardmc 2. ile 3. ne de
4. stelik
yetoktik : refakat
yets : 1. skp suyunu karmak
2. yank
yey : 1. seilmek, yelemek
2. semek
193
Mayaca Trke Szlk
194
Mayalar ve Trklk
yeyil : seim
yih : kaba, yeke
yihil : 1. domak 2. olgun
yib : parlak, ak
yibak : mum
yibak : yelken
yich : gz
yichil : mal mlk
yichkil : banyo
yik : ac biber
yiknal : kendileriyle beraber
yilkil : 1. bcek 2. ekin, bitki 3. gve
4. gelin
yit : 1. k, kaba et 2. ans 3. u
4. dip
yits : 1. yosun, kf 2. meyve suyu
yoch bul : 1. bahis, iddia, bilmece
2. dul kalmak
yoch : 1. yal 2. yemek 3. yiyecek
4. kiler
yom : gebe, hamile
yoom : gebe
yobain : timsah
yobon : 1. renk 2. boyama
yok : son
yok : 1. yukar 2. yukar, yukarda
3. dam 4. yklk 5. dnya
6. ilave etmek
yoka : 1. dere 2. kaynak, eme
3. nehir
yokol : 1. yok etmek 2. almak
yol : 1. arlk, glle 2. cesaret, azim
yom : 1. kaynama 2. kpk
yoom : kpk
yon : kpk
yoox : buhar
yot : 1. bastrmak, skmak 2. your-
mak 3. yumuak
yotaan : bunaltmak
yotba : ba kaldrma
yotoch : 1. ev 2. hastane 3. kalmak
yox : 1. 2. kabuk
yun : mektup, liste
yub : 1. bayrak 2. perde
yubul : orman, koru
yuch : krtrmak
yuchul : 1. olay 2. blm 3. durum, hal
4. acil durum 5. yapmak, ger-
ekletirmek
yuk : 1. da keisi 2. geyik
yuk ol : hoa gitmek
yuk : 1. kesinlikle 2. toplam
yukache : boyunduruk
yuksan : irilemek
yukuntah : savunmak
yul : 1. bilemek 2. parlatmak
yulan : 1. parlatmak 2. gzelletirmek
yulul : alamet, iaret
yulum : uzun yol
yum : 1. efendi, sahip 2. evin reisi
3. baba 4. bay 5. stat 6. ef
7. arkada 8. sarktmak
yumlal : akraba, hsm
yumtsil : Tanr
yumtun : derin
yumut : alak gnll
yuntzil : ormann ruhu
yutsilil : ss
yuuk : geyik
yultik : ovmak, parlatmak
yuultik : parlatmak
yuum : 1. adam 2. soylu
yuyunak : olgunlatrmak
nsanolunun ortaya knn Anakara olduu kesin kabul edildiinden, Yeni Ktadaki insan varl-
nn da buradan gler yoluyla olduu dnlmtr.
Yine bu bilgiler dorultusunda ilk gler, yaklak 30-40 bin yl nceki son buzul dnemine kadar
gtrlr. Yeni Kta olarak adlandrlan Amerika Ktasnn (Kuzey-Orta ve Gney) yerli halklarnn, Ana-
kara olarak kabul edilen Asyadan, ounlukla da Berring boaz yoluyla buraya deiik zaman dilimleri
ierisinde gtkleri var saylr.
Amerika Ktasndaki yerli halklar ile Asya balants, daha dorusu Trklk balants, yzyllardr
sylenegelmitir. Yeni Ktada Trklk dediimizde, hemen karmza, Kzlderililer ile ilgili bilen bilme-
yen birok kimsenin yorumlar kmaktadr.
Bu konuda ilk kez Hans Breuer dikkati eker. Daha sonra Amerika yerli halklarnn menei konula-
rnda 16. yyda Edward Brarewood adl bir ngiliz, Berring Blgesini gstererek, Tatarlarn elinde olan
Asyann Kuzey dou kara paras, Amerikaya gei yolu olmutur diyerek, dolayl da olsa Trklkle
balantlarndan bahseder.
Bunlar 1672 ylnda Londrada John Josselyn takip eder, New-Englands Rarities Discovered adl
dergide Dakota yerlilerinden Mohawk Kzlderililerinin dillerinin Tatarca ile benzerliinden bahseder.
1800lerde Von Humboldt, Amerika yerli dillerinden derledii 137 kelime kknn, Ural Altay Dil Aile-
sinde bulunan dillerle, hatta zellikle Uygurca ile izah edilebileceini bildirir.
Bizce en ok dikkati eken ise Philedelphiada yaayan Otto Rerigunun, 1861de Kazan limler Aka-
demisi Bakan brahim Halfne yazd mektupta bahsettii dil benzerlikleridir.
Amerika yerlilerinin Trklkle balantlar konusunda, yukarda bahsettiimiz almalar dnda, de-
iik zaman dilimlerinde az da olsa gnmze dek sren almalar yaplmtr. Trkiyede bu konuyla
ilgili Reha Ouz Trkkan ile Osman Nedim Tuna, Mecit Doru, Mehmet Ali Aslan, konunun deiik
ynlerini ele alan incelemelerde bulunmulardr.
Konuyla ilgili Gazi Mustafa Kemal Atatrk, mer Tahsin Efendiyi 1932 ylnda Meksikaya bu ko-
nularda da aratrmalar yapmas iin Bykeli olarak grevlendirir. Bu almalarndan dolay Mayate-
pek soy adn alan, Tahsin Mayatepek, James Churchwardn 1931-1934 aras yaymlad Mu Ktas
ile ilgili teorilerinin olduu kitaplar Atatrke rapor etmesiyle de bilinmektedir. Ancak, Colonel James
Churchwardn hibir belge ve dayanak gstermeksizin ileri srd bu teoriye dayal drt kitab Atatrk,
Trkeye evirtip okumu, ancak daha sonra ilgilenmeyip, yaymlatmamtr.
Amerika Ktasnn yerli halklarn; Kuzey Amerika Yerlileri, Meksika ve Orta Amerika Yerlileri ve
Gney Amerika Yerlileri olmak zere ana grupta snfandrabiliriz.
Bizce, Yeni Ktada Trklkle dorudan ilgilendirebileceimiz halklar, Dene / Na-Dene, Dakota,
Siyu, Keua, Meluncanlar , Tor ahumar a, Nauatl yerli halklar ile Kie ve l Mayalar ve irili ufakl
kzlderili olarak adlandrlan muhtelif kabilelerdir.
195
SONU
196
Mayalar ve Trklk
Bu almada Mayalar esas alnmtr. Elinizdeki eser, zellikle bir Maya tarihi, etnografyas, klt-
r almas deildir. Dolaysyla Mayalarn tarihleriyle ilgili teferruatl anlatmlara girmediimiz gibi,
Mayalarn etnik yaps, bilimsel aratrmalarndaki ayrntlar, inan sistemlerinin incelikleri gibi konular
zerinde fazlaca durma ihtiyacn hissetmedik. almann temel amac, Mayalar ile Trklk arasnda
balant olup-olmadna yneliktir.
Mayalarn tarih ve corafyas hakknda verdiimiz bilgilerden sonra Mayalarda bilim, sanat ele alnp
zellikle gkbilimi ve el sanatlar ile mimari sslemelerdeki benzerliklere dikkat ekilmitir. Tarih heykel
ve abidelerdeki tipler ile yaayan Maya tipleri karlatrlp bunlarn Trk heykellerindeki tiplere olan
benzerlii dikkate deerdir. zellikle Maya mimarisinde d cephe sslemesi olarak kullanlan motiferin
Seluklu eserleri bata olmak zere Trk mimarisiyle ortakl dikkate deerdir.
Bunlarn yannda Maya dilini incelediimizde, Trke ile olan aynlk, aka grlmektedir.
sim ve fillerden oluan Maya dili, yap asndan eklemeli bir dildir. Kelimelerin tretilmesi isim ya
da fil kkne gelen eklerle salanmaktadr. Bu tretme, ounlukla kelime kk ya da gvdesinin sonuna
getirilerek yaplmaktadr. Bu durum Trkede de ayndr.
Eski Maya dili ile istila edilmi bugnk Maya dili arasnda nemli derecede farkllklar vardr. Bugn
Maya dili, yaz dili olmaktan km, yalnzca konuma dili olarak kalmtr. Smrgecilerin deimesi de
konuma dillerini spanyolcadan ngilizceye yakn elerle doldurmakta, mstakil bir halkn konuma
dili olmaktan da karmaktadr. Bu sebeple Maya dili deta kyden kye farkllk gstermektedir. Ancak,
temel yap deimemitir.
Maya dilinin ele aldmz nl ve nszleri, Trkede olduu gibi kelime banda, iinde ve so-
nunda ayn yolla kullanlmaktadr. Bunlar, inceleme ksmnda teferruatlca gsterilmitir. Maya dili ile
Trkedeki nl ve nsz uyumlar ile bu uyumlarn bozulduu haller, yaplan ses deiikliklerinde iz-
lenen yollar ayndr.
Maya dilinde, -ak/ -ak/: kap kapmak> kapak ifte; xax samak> xaxak sak, dzensiz;
-ik/-uk eki: kuch g > kuchik yk, tama; -al/el eki: kex gemek> kexel deime; - che eki:
chem gemi>chemche sal gibi ekler yoluyla kelimeler yapld gibi baax kii (ba kii) ilk gn,
totkok (tat kk) sar ve dilsiz gibi birleik isim, popok lok fokurdamak gibi tabiat taklidi yoluyla,
chunchumuk yar yarya rneindeki gibi ikilemeler yoluyla da kelimeler tretilmektedir. Hem kullan-
lan ekler hem dier kelime tretme yollar Trke ile ayndr.
Her iki dilin de ses ve ekil zelliklerinin adeta ayn kkten geldii aka grlmektedir. Bunlarn ya-
nnda, ach, ax amak, delmek, ak taze, akaan rmak, bakam bayrak, bik bkmek, biki gibi, bin
binmek, buutz bulut, cheem gemi, ensik ini, eex e, eit, ich / ichil / wichil i, i taraf, kex
gemek, kexik sra, kiin gn, kos / kots / kox ku, ok ok, sis / sis sis, tuy tygibi 400e ya-
kn ayn ses, ekil ve anlamda kelimelerin bulunmasn tesadf olarak nitelemek mmkn deildir.
Maya tarih heykellerindeki tipler, mimar ve sslemeler ile el sanatlarndaki desenler, motifer, zel-
likle gkbilimdeki paralellikler ile Maya dilinin ses ve ekil yaps, kelime tretme yollar, kullanlan ortak
kelimeler dikkate alndnda, Kie ve l Mayalarnn Trklkle yakndan ve sk balants olduu ak-
a grlmektedir. Bunlarn yannda Meksikadaki yerleim birimlerinin isimlerinden yaklak 1200nn
Trke kaynakl olmas bu corafyada Trklkle balants olan halklarn uzun yllar nce var olduunun
gstergesidir.
Bu halklar, dillerinde bulunan yeteri saydaki Trke kelimeler, yaay ve inanlar ile muhtelif
benzerlikler ve ortaklklarn ortaya konmas sonucunda, dorudan doruya Trk soylu dnebileceimiz
gibi, Trklerin bu halklar ile ok nceleri ya birlikte ya da komu olarak yaam olduklar da akla gel-
mektedir. Bahsi geen yerli halklar, dorudan doruya Trk soylu olmasalar bile eldeki bulgular, bunlar
ierisindeki baz katmanlarn dorudan Trklkle balantl olduuna iaret etmektedir.
Abrams, Elliot M., How the Maya Built Their Wor ld: Ener getics and Ancient Architecture, Univer-
sity of Texas Press, Austin, 1994
Adams, Richard E. W. The Or igins Of Maya Civilization. Albuquerque 1977
Adams, Richard E. W., Prehistor ic Mesoamer ica: Revised Edition, University of Oklahoma Press, Nor-
man, 1991
Adams, Richard E.W., The Or igins of Maya Civilization, University of New Mexico Press, Albuqu-
erque, 1977
Adams, Richard E. W Los Orgenes de la Civilizacion Maya, Mexico, 1999
Agulera, Carmen, The Templo Mayor As a Dual Symbol of The Passing of Time, Estr uctur as Bipar titas
En Mesoamer ica, Ed. Rudolph Van Zantwijk. International Congress of Americanists, Isor, Amster-
dam, 1988
Aguilera, Miguel Astor, Estudio de Santuar ios de Cr uz Par lante en Yucatn y Quintana Roo, Yucatn,
Mxico, 2000
Aksan, Prof.Dr. Doan, Her Ynyle Dil Genel Dil Bilimi, TDK Yaynlar, Ankara, 1982
Allen, Paula Gunn, The Sacred Hoop: Recover ing the Feminine in Amer ican Indian Tr aditions, Be-
acon Press, Boston, 1992
Anawalt, Patrca R., Indian Clothing Before Cor ts. University Of Oklahoma Pres, Norman, 1981
Anderson, Lloyd, Gods in the Mayan Codices: Their Iconogr aphy, Glyphic Names, and Attr ibutes,
Ecological Linguistics, Washington DC, 1997
Andrewms. E. Wylls Iv, E. Wyllys Andrews V., Excavations At Dzibilchaltun, Yucatn, Mexico, Middle
American Research Instittute, Tulane Univercity, Yayn 48. New Orlans, 1980
Andrews, Anthony P. Maya Salt Production An Tr ade, Tucson, 1983
Anthony, Piers, Richard Gilliam, Tales from the Great Tur tle: Fantasy in the Native Amer ican Tr adi-
tion, New York, 1994
Antochiw, Michel, Knopf Guide, Route of the Mayas: Mexico, Belize, Guatemala, Hondur as, El Sal-
vador , Mexico, 1995
Arellano, Alfanso, The Mayas of The Classic Per iod, Mexico, 2000
Arellano, Antonio, Los Mayas Del Per iodo Clasico, Mexico, 2005
197
BBLYOGRAFYA
198
Mayalar ve Trklk
Arguelles, Jose, The Mayan Factor : Path Beyond Technology Santiago, 1987
Arguelles, Jose, The Mayan Factor , Canada, 1987
Arguelles, Jose, The Mayan Factor : Path Beyond Technology, New Mexico, 1987
Ascher, Marcia, Ethnomathematics: A Multicultur al View of Mathematical Ideas, California, 1991
Ascher, Marcia, Robert Ascher, Mathematics of the Incas: Code of the Quipu, New York, 1981
Aulie, H. Wilbur, Evelyn W. de Aulie, Diccionar io Chol, Vocabularios Indigenas 21, Instituto Linguisti-
co de Verano, A.C., Hidalgo, Mexico, 1978
Aulie, H. Wilburg, Evelyn W. de Aulie, Diccionar io Chol-Espaol, Espaol-Chol. Series of indigenous
vocabularies and dictionaries Mariano Silva y Aceves, no. 21, Instituto Lingstico de Verano,
Mxico, 1978
Austin, Alfredo Lopez, Tomoanchan, Tlalocan: Places of Mist, University Press of Colorado, Colorado,
1997
Aven, Anthony, Edward E. Calnek, Horst Hartung, Myth, Environment and The Orientation of The
Templo Mayor of Tenochtitlan, Amer ican Antiquity, 53. Cilt, 1988
Aven, Anthony, Empires Of Time: Calendar s, Clocks, And Cultures. Londra, 1990
Aven, Anthony, Sharon Gbbs., On The Orientation Of Pre-Columbian Buildings n Central Mexic,
Amer ican Antiquity 41. Cilt, 1976
Aveni, A. F., Archaeoastronomy in the New Wor ld, Cambridge University Press, Cambridge, 1982
Aveni, Anthony F., Skywatcher s Of Ancient Mexico, Austin, 1980
Aveni, Anthony F., Archaeoastronomy in Pre-Columbian Amer ica, University of Texas Press, Austin,
1975
Aveni, Anthony F., Skywatcher s of Ancient Mexico, University of Texas Press, Austin, 1980
Aveni, Anthony F., The Sky in Mayan Liter ature, Oxford University Press, Oxford, 1992
Aveni, Anthony, Between the Lines: The Myster y of the Giant Ground Dr awings of Ancient Nasca,
Per u, Uinversity of Texas Press, Austin, 2000
Aveni, Anthony, Conver sing with the Planets, Times Books, New York, 1992
Aveni, Anthony, Empires of Time: Calendar s, Clocks, and Cultures, New York, 1989
Aveni, Anthony, Stair ways to the Star s: Skywatching in Three Great Ancient Cultures, John Wiley &
Sons, Inc., New York, 1997
Ayda Adile, Les Etrusques etaient-ils des Turcs? Imprimerie Dauer, Paris, 1971
Ayda, Adile, Etrskler Trk m idiler?, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., Ankara, 1974
Ayda, Adile, Trklerin lk Atalar, Ayyldz Matbaas, Ankara, 1987
Bard, Ellen T., The Dr awings Of Shagns Pr imeros Memor iales: Str ucture And Style. University Of
Oklahoma Pres, Norman, 1993
Baldwin, Neil, Legends of the Plumed Ser pent: Biogr aphy of a Mexican God, Public Affairs, New
York, 1998.
Bancroft, Norman Hunt, Atlas Historco De Meso America: Olmecas, Toltecas, Mayas, Aztecas, Mexi-
co, 2005
Baquedano, Elizabeth. Aztecs, Inca & Maya. New York: Knopf, 1993
Barlow, Robert H., The Titles Of Tetzcotzingo, Tlalocan 11 (2). Mexico City, 1946
Barnett, Jo Ellen, Times Pendulum, Harcourt Brace and Company, New York, 1998
Barrera, V. A., Dcconario Maya Cordemex Ediciones Cordemex, Merida, 1980
Barrera Fuentes, Florencio, Guia Museo Del Pueblo Maya De Dzibilchaltun, Mexico, 1994
Barrera Marn, Alfredo Barrera Vsquez, Rosa Mara Lpez Franco, Nomenclatur a Etnobotnica Maya,
Una interpretacmica. Instituto Nacional de Antropologa e Historia. Centro Regional del Suretse.
Coleccin Cientfca 36.Etnologa. Mxico, 1976
Barrera Vsquez, Alfredo, Diccionar io Maya Cor demex, Maya-Espaol, Espaol-Maya. Mrida,
1980
Barrera Vsquez, Alfredo, El Libro de los Cantares de Dzitbalch,. Una traduccin con notas y una intro-
duccin. Serie Investigaciones, 9. Instituto Nacional de Antropologa e Historia. Mxico, 1965
Barrera Vsquez, Alfredo, Slva Rendn, El Libro de los Libros de Chilam Balam, Traduccin de sus
textos paralelos basada en el estudio, cotejo y resonstruccin hechos por el primero, con introduc-
ciones y notas. Fondo de Cultura Econmica. (2a. ediciOn, 1963) Mxico, 1948
Barrera Vasquez. Alfredo - Sylvanus G. Morley. The Maya Chronicles, Car negie Institution Of Was-
hington, Contr ibutions To Amer ican Anthropology And Histor y. No 48. Washinton 1949
Bassie-Sweet, Karen, At the Edge of the Wor ld: Caves and Late Classic Maya Wor ld View, University
of Oklahoma Press, Norman, 1996
Bassie-Sweet, Karen, From the Mouth of the Dar k Cave: Commemor ative Sculpture of the Late
Classic Maya, University of Oklahoma Press, Norman, 1991
Bastarrachea Manzano, Juan Ramn, Ermilo Yah Pech, and Fidencio Briceo Chel, Diccionar io bsico
Espaol-Maya-Espaol. Maldonado Editores, Mrida, 1992
Bastarrachea Manzano, Juan Ramn, Vucabular io del Dialecto de Cob, Quintana Roo. Ms., 1975
Baudez, Calude-Franos - Perre Becqueln. Las Mayas. Paris 1984
Baudez, Claude-Francois, Maya Sculpture of Copan: The Iconogr aphy, University of Oklahoma Press,
Norman, 1994
Baudez. Calude-Franos -Sydney Pcasso. Lost Cities Of The Maya. Londra - New York, 1992
Bauer, Brian S., David S. P. Dearborn, Astronomy and Empire in the Ancient Andes, University of
Texas Press, Austin, 1995
Becker, Marshall, Moieties n Ancient Mesoamerica, Amer ican Indian Quar ter ly 2,1975
Becom, Jeffrey, Aberg, Sally Jean, Maya Color : The Painted Villages, New York, 1997
Beltrn De Santa Rosa, Pedro, Arte del Idioma Maya Reducido a Sucintas Reglas y Semilexicn Yuca-
teco, Mrida. (La primera edicin se public en Mxico en 1746. De esta obra y de otras del mismo
autor extract uan Po Prez las voces con que compuso una Coordinascin. Vase Prez, 1898),
1859
Bengtson, John D., Merrit Ruhlen, Global Etymologies, Merrit Ruhln,On The Or igin of Languages,
Studies in Linguistic Taxonomy, Stanforf University Pres, 1994; AJA mother, older female rela-
tive Afro-Asiatic: Omotic: Wolamo aj mother; Austronesian: Proto-Austronesian ajah father;
Amerind: Proto-Uto_Aztecan je mother, Masaka: jaja older sister, Ticuna: jake old woman.
Benson, Elizabeth P. - Gllett G. Grffn, Maya Iconogr aph. Princeton 1988.Berln Henrch. Eml Gli-
fo Emblema En Las nscripciones Mayas. Jour nal De La Socit Des Amr icanistes, Say 47,
1958, 111-19. s
Benson, Elizabeth P., City-States Of The Maya: Ar t And Architecture, Denver, 1986
199
Bibliyografya
200
Mayalar ve Trklk
Benson, Elizabeth P., Mesoamer ican Wr iting Systems: A Conference at Dumbar ton Oaks, October
30th and 31st, 1971 Dumbarton Oaks Research Library and Collections, Washington, D. C., 1973
Benson, Elizabeth P., The Maya Wor ld. Gzden Geirilmi Bask. New York, 1977
Berdan, Frances F., Patrca R. Anawalt, The Codex Mendoza, 4 Cilt. University Of California Pres,
Berkeley, 1993
Berdan, Frances F., Rchard E. Blanton, Elizabeth H. Boone, Mary G. Hodge, Mchael E. Smth, Emly
Umberger, Aztec Imper ial Str ategies, Dumbarton Oaks, Washington D.C. 1996
Berdan, Frances, Ports Of Trade n Mesoamerica: A Reapprisal, Cultural Continuity n Mesoameri-
ca, Lahey, 1978
Berlin, Heinrich, Notes on Glyph C of the Lunar Series at Palenque, Notes on Middle Amer ican Arc-
haeology and Ethnology No. 24, November 10, 1943
Berlo, Janet C., Ruth B. Phillips, Native Nor th Amer ican Ar t, Oxford University Press, Oxford, 1999
Bevington, Gary, Maya for Tr aveler s and Students: A Guide to Language and Culture in Yucatan,
University of Texas Press, Austin, 1995
Beyer, Hermann, Studies on the Inscriptions of Chichen Itza, Contr ibutions to Amer ican Archaeo-
logy, Volume IV, No. 21, June, 1937
Berhorst, John, Histor y And Mythology Of The Aztecs: The Codex Chimal Apoca, University Of
Arizona Pres, Tucson, 1992
Bingham, Hiram, Lost City of the Incas: The Stor y of Machu Picchu and Its Builder s, New York,
1948
Blackburn, Bonnie, Leofranc Holford-Strevens, The Oxfor d Companion to the Year : An Explor ation
of Calendar Customs and Time-Reckoning, Oxford University Press, Oxford, 1999
Blar, Robert And Refugo Vermont Salas, Spoken yucates Maya. Book 1, Lessons 1-12; Book 2, Lessons
13-18. Deportment of Anthropology, University of Chicago. Dos volmenes. 1965-7
Blar, Robert And Refugo Vermont Salas, Yucatec Maya-English Vocabular y. To accompany Spoken
Yucaten Maya (Lessons 1-30). Microflm Collection of manuscripts on American Indian Cultural
Anthropology. Nos. 76-77. Series XII. University of Chicago Library, Chicago, Illinois. (2 vols
(178, 180 pp.), Copia xerox amplifcada.) 1970
Boas, F., Handbook of Amer ican Indian Languages, Part 1-2, Washington Goverment Printing Offce,
1911-1912 Put I, VI.
Boas. F., Teton sioux music., Journal of American Folk-Lore, vol. 38, 192
Bolio, Diaz Jose, The Mayan Magnfcent White Roads, Cancun, Mexico, 1983
Bolio, Diaz Jose, The Mayan Natur al Patter n Of Culture, Merida, Mexico, 1984
Bolio, Jos Diaz, El Mayab Resplandeciente, Comercio 1984; Medalla Yucatn 1989
Bone, Elizabeth, Malinalco And The Lords Of Tenochtitlan The Ar t And Icoonogr aphy Of Late Post-
Classic Centr al Mexico, Washington D.C. 1982
Bonewitz, Ronald A., Profecia Maya, Diana/Mexico, 2002
Bonoe, Elizabeth, Dumberton Oaks, The Economics Of Aztec Luxury Trade And Tribute, The Aztec
Templo Mayor , Washington D.C., 1986
Boone, Elzabeth. Migration Histories And Ritual Performance, To Change Place: Aztec Ritual Lands-
capes, University Pres Of Colorado, Niwot, Colorado, 1991
Boone, Elizabeth Hill and Walter D. Mignolo, Wr iting without Wor ds, Duke University Press, Durham,
1994
Boone, Elizabeth Hill, Gordon R. Willey, The Southeast Classic Maya Zone, Dumbarton Oaks Research
Library and Collection, Washington DC, 1988
Borah, Woodrow, Sherburne F. Cook. The Aboriginal Population Of Central Mexico On The Eve Of The
Spanish Conquest, Ibero-Amer icana, Say 45. University Of California Pres, Berkeley, 1963
Borst, Arno, The Or der ing of Time: From the Ancient Computus to the Moder n Computer, Univer-
sity of Chicago Press, Chicago, 1993
Bourbon, Fabio, Las Ciudades Per didas De Los Mayas, Guatemala, 1999
Bourbon, Fabio, The Los Cities Of The Mayas, Los Angeles, 2000
Bray, Warwick, Ever yday Life of the Aztecs, Dorset Press, New York, 1968.
Breasted, James Henry, Ancient Times: A Histor y of the Ear ly Wor ld: Second Edition, Revised and
Lar gely Rewr itten, Boston, 1944
Brennan, Martin, The Stones of Time: Calendar s, Sundials, and Stone Chamber s of Ancient Ireland,
Inner Traditions International, Rochester, Vermont, 1994
Brennan, Martin. The Hidden Maya. Santa Fe: Bear & Company Publishing,1998
Bricker, Victoria R., Gabrielle Vail, Paper s on the Madr id Codex, Middle American Research Institute
Publication 56, Tulane University, New Orleans, 1998
Bricker, Victoria Reifer, Patricia A. Andrews, Supplement to the Handbook of Middle Amer ican Indi-
ans Volume Five: Epigr aphy, University of Texas Press, Austin, 1992
Bricker, Victoria Reifer. Gr ammar Of Mayan Hieroglyphs. New Orleans, 1986
Bricker, Victoria Reifer., A Gr ammar of Mayan Hieroglyphs, Middle American Research Institute Pub-
lication 56, Tulane University, New Orleans, 1986
Bricker, Victoria Reifer., A Reading for the Penis-Manikin Glyph and its Var iants, Research Re-
ports on Ancient Maya Writing No. 38, Center for Maya Research, Washington DC, 1992
Bricker, Victoria Reifer., Landas Second Gr apheme for u, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 9, Center for Maya Research, Washington DC, 1987
Bricker, Victoria, A Gr ammar of Maya Hieroglyphs. Middle American Research Institute, Publication
56. New Orleans: Tulane University, 1986
Broda, Johanna. The Provenance Of The Offerings: Tribute And Cosmovison, The Aztec Templo Ma-
yor , Washington D.C. 1987
Brotherston, Gordon, Image of the New Wor ld, Thames and Hudson, London, 1979
Brumpel, Elizabeth J., Specialization, Market Exchange, And The Aztec State: A View From Huexotla,
Cur rent Anthropogy 21, 1980
Brunhouse, Robert L., William E. Gates, Chapter 6 in Pur suit of the Ancient Maya: Some Archae-
ologists of Yester day, University of New Mexico Press, Albuquerque, 1975
Brunhouse, Robert L., En Busca De Los Mayas, Mexico, 1995
Brunhouse, Robert L., In Search of the Maya, Ballantine, New York, 1973
Bustos, Gerardo, Libro de las descr ipciones, Mxico D.F.: Universidad Nacional Autnoma de Mxico,
1988
201
Bibliyografya
202
Mayalar ve Trklk
Calnek, Edward E. Settlement Patterns And Chinampa Agriculture n Tenochtitlan, Amer ican Antiqu-
ity, 37. Cilt, 1. Say, 1972
Canby, Peter, The Hear t of the Sky: Tr avels Among the Maya, New York, 1992
Cantaneda, Luis, Mayab Donde La Piedr a Se Hizo Poesia, Mexico, 1980-2001
Capitaine, Fernando Winfeld, La Estela 1 de La Mojar r a, Ver acr uz, Mexico, Research Reports on An-
cient Maya Writing No. 16, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Caraway, Caren, The Mayan Design Book, Stemmer House Publishers, Inc., Owings Mills, Maryland,
1981
Carmack, Robert M. Quichean Civilization. Berkeley- Los Angeles, 1973
Carmack. Robert M, The Quich Maya Of Utatln. Norman, 1981
Carmack. Robert M., The Maya Indians And The Guatemalan Cr isis, Norman, 1985
Carmchael, Elizabeth, Turquoise Mosaics From Mexico, Trustees Of The British Museum, Londra,
1970
Carr, Robert F., James E. Hazard Map Of The Ruins Of Tikal, El Petn, Guatemala , Tikal Repor ts No:
I1. Philadelphia, 1961
Carrasco, Davd, To Change Place: Aztec Ceremonial Landscapes, The University Of Colorado Pres,
Boulder, 1991
Carrasco, David, Eduardo Matos Moctezuma, Moctezumas Sky: Aztec Astronomy and Ritual,
Moctezumas Mexico: Visions Of The Aztec Wor ld, University Pres Of Colorado, Niwot, Colo-
rado, 1991
Carrasco, David, Religions of Mesoamer ica, Harper & Row, San Francisco, 1990
Carrasco, David, The Sacred Landscape Of Aztec Calendar Festivals: Myth, Nature, And Society, To
Change Place: Aztec Ritual Landscapes,University Pres Of Colorado, Niwot, Colorado, 1991
Carrasco, Pedro ., Johanna Broda, Estratifcacion Social En La Mesoamerica Prehispanica, nstituto
Nacional de Antropologia E Historia, Mexico City, 1976
Carrasco, Pedro, Social Organization Of Ancient Mexico, Handbook Of Middle Amer ican Indians,
10.Cilt, Archaeology Of Nor ther n Mesoamer ica, University Of Texas Pres, Austin, 1971
Carrasco., David, Mapping The Ritual Landscape: Dept Payment To Tlaloc During The Month Of Atl-
cahualc To Change Place: Aztec Ritual Landscapes, University Pres Of Colorado, Niwot, Co-
lorado, 1992
Carrllo y Ancona, Crescencio, Diser tacin sobre la Histor ia de la Lengua Maya o Yucateca, Mrida,
Yucatn, Mxico, 1937
Caso, Alfonso, Calendrical Systems of Central Mexico, in Handbook of Middle Amer ican Indians,
ed., Robert Wauchope, Archaeology of Nor ther n Mesoamer ica, ed., Gordon Willey, Chapter 13.
University of Texas Press, Austin, 1965
Caso, Alfonso, The Aztecs: People of the Sun, University of Oklahoma Press, Norman, 1958
Castaneda, Quetzil E., In the Museum of Maya Culture: Tour ing Chichen Itza, University of Minne-
sota Press, Minneapolis, 1996.
Castillo, A. Benavides, Los ltimos Reinos Mayas, CNCA, Mxico, 1998
Catherwood, Frederick, Descubrendo A Los Mayas, Palenque, 1934
Catherwood, Stephens, Imagenes Del Arte Maya I / Inedto (Ltografas), Mexico, 2004
Caudet, Yarza Francisco, Leyendas Mayas y Aztecas (Zugarto Ediciones), Madrid, 1996
Center for Maya Research, Quality and Quantity in Glyphic Nouns and Adjectives. In Research Repor ts
on Ancient Maya Wr iting 47. Washington, 2001
Ceram, C.W., The Fir st Amer ican: A Stor y of Amer ican Archaeology, Mentor, New York, 1971
Chamberlan, Robert S. The Conquest And Colonization Of Yucatn. Carnegie Institution Of Washin-
gton Yayn 582. Washington, 1948
Charlton, Thomas H., Deborah L. Nchols Ve Cyntha Ots Charlton. Aztec Craft Production And Specia-
lization: Archaeological Evidence From The City-State Of Otumba, Mexico, Wor ld Archaeology
25, 1991
Charnay, Desir, Al Pais De Los Mayas, Yucatan, Mexco, 1996-2004
Chase, Arlen F., Nikolai Grube, Diane Z. Chase, Three Ter minal Classic Monuments from Car acol,
Belize, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 36, Center for Maya Research, Washington
DC, 1991
Chase, Arlen F., Prudence M. Rce, The Lowland Maya Postclassic, Austin, 1985
Chase, Diane Z., Arlen F. Chase, Mesoamer ican Elites: An Archaeological Assessment, University of
Oklahoma Press, Norman, 1992
Chmalpahin, Domngo Francsco de San Anton Munn, Relaciones Or iginales de Chalco Amequeme-
can, Mexico City, 1965
Chouinard, Jeffrey, Mouths of Stone: Stor ies of the Ancient Maya from Newly Deciphered Inscr ipti-
ons and Recent Archaeological Discover ies, Carolina Academic Press, Durham, North Carolina,
1995
Ciaramella, Mary A., The Weaver s in the Codices, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 44,
Center for Maya Research, Washington DC, 1999
Clancy, Flora Simmons, Sculpture in the Ancient Maya Plaze: The Ear ly Classic Per iod, University of
New Mexico Press, Albuquerque, 1999.
Clancy, Flore S., - Peter D. Harrson (Edl.)Vision And Revision n Maya Studies. Albuquerque, 1990
Clark, John E. The Beginnings Of Mesoamerica: Apologia For Thi Soconusco Early Formative, The
Formation Of Complex Society n Southeastern Mesoamerica, Ed. W.R. Fowler, Jr., 13-26.
Boca Raton, 1991
Cleland, Charles E., The Role Of Chinampa Agrculture n The Food Sfpply Of Tenochitlan, Cultur al
Change And Contnuty, Academc Pres, Albuquerque, 1976
Clendnnen, Inga, Aztecs: An Inter pretation, Cambridge University Pres, Cambridge Ve New York,
1991
Clendinnen, Inga, Alan Knight, Ambivalent Conquests: Maya and Spaniar d in Yucatan, 1517-1570,
(Cambridge Latin American Studies), Cambridge, 1998
Closs, Michael P., Bilingual Glyphs, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 12, Center for Maya
Research, Washington DC, 1987
Closs, Michael P., I Am a kahal; My Parents Were Scr ibes, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 39, Center for Maya Research, Washington DC, 1992.
203
Bibliyografya
204
Mayalar ve Trklk
Closs, Michael P., Native Amer ican Mathematics, University of Texas Press, Austin, 1986
Closs, Michael P., The Hieroglyphic Text of Stela 9, Lamanai, Belize, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 21, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Coe, Mchael D, Early Steps n The Evolution Of Maya Writing. Or igins Of Religious Ar t And Ico-
nography n Preclassic Mesoamerica, Ed. H. B.Nicholson, 107-22. Los Angeles 1976.
Coe, Mchael D, Breaking The Maya Code, Londra - New York 1992
Coe, Mchael D, Excavations n The Great Palaza, North Terrace And North Acropolis Of Tikal. C.6,
Tikal Raporu No.14. University Museum. Philadelphia, 1990
Coe, Mchael D. El Descframento De Los Glfos Mayas, Colombia, 1995
Coe, Mchael D., - Justn Kerr. The Ar t Of The Maya Scr ibe. Londra 1997, New York 1998
Coe, Mchael D., Wllam Tikal, A Handbook Of The Ancient Maya Ruins, Philadelphia, 1967
Coe, Mchael D.,Kent V. Flannery. Early Cultures And Human Ecology n South Coastal Guatemala.
Washington 1967
Coe, Michael D., Breakng The Maya Code, Emeritus Of Anthropology And Curator Emeritus n The
Peabody Museum Of Natural History At Yale University, 1999
Coe, Michael D., Amer icas Fir st Civilization: Discover ing the Olmec, New York, 1968.
Coe, Michael D., Breaking the Maya Code, Revised, Thames and Hudson, London, 1999
Coe, Michael D., Breaking the Maya Code, Thames and Hudson, London, 1992.
Coe, Michael D., Justin Kerr, The Ar t of the Maya Scr ibe, Abrams, New York, 1998
Coe, Michael D., Mayalar , (ev. Meltem zdemir) Arkada Yay., Ankara, 2002, 35. s
Coe, Michael D., Mexico: From the Olmecs to the Aztecs: Four th Edition, Fully Revised and Expan-
ded, Thames and Hudson, London, 1994
Coe, Michael D., The Maya Scr ibe and His Wor ld, The Grolier Club, New York, 1973.
Coe, Michael D., The Maya, Mexico, 2005
Coe, Michael D., The Maya: 4th Edition, Fully Revised, Thames and Hudson, London, 1987
Coe, Michael D., The Maya: 5th Edition, Fully Revised and Expanded, Thames and Hudson, London,
1993
Coe, Michael D., The Royal Fifth: Ear liest Notices of Maya Wr iting, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 28, Center for Maya Research, Washington DC, 1989
Coe, Michael, Dean Snow, Elizabeth Benson, Atlas of Ancient Amer ica, New York, 1986
Coe, Sophie D., Amer icas Fir st Cuisines, University of Texas Press, Austin, 1994
Coe, Sophie D., Michael D. Coe, The Tr ue Histor y of Chocolate, London, 1996
Coggns, Clemency C.- Orrn C. Shank (Edl.) Cenote Of Sacrifce: Maya Treasures From The Sacred
Well At Chichen Itza, Austin, 1984
Colby, Benjamin N.,Lore M.Colby. The Daykeeper : The Life And Discour se Of An Ixil Diviner . Camb-
ridge, 1981
Correas, Maestro Gonzalo, Vocabular io de Refr anes y Fr ases Prover biales y otr as Fr mulas comunes
de la Lengua Castellana, Madrid, 1924
Cotterell, Glbert, Las Profecas Mayas, Mexico, 1998
Coulter, Laurie, Secrets in Stone (All About Maya Hieroglyphs), Mexico, 2001
Coveney, Peter, Roger Highfeld, The Ar row of Time: A Voyage Through Science to Solve Times Gre-
atest Myster y, Fawcett Columbine, New York, 1990
Covo Javier Torres, Leyendas Mayas, Colombia, 1958
Covo Javier Torres, Calendar io Maya, Cartagena, Colombia, 1958
Covo Javier Torres, Los Mayas En Las Rocas, Colombia, 1958
Covo Javier Torres, Los Mayas, Mexico, 2002
Covo Javier Torres, Maya Sutr a, Colombia, 1958
Covo, Javier Tones, The Mayas (On The Rocks), Merida, Yucatan, 1987
Covo, Javier Torres, Los Dioses Mayas Colombia, 1958
Crandell, Rachel, Hands of The Maya, Mexico, 2002
Crump, Thomas, The Anthropology of Number s, Cambridge University Press, Cambridge, 1990
Culbert, T. Patrck, Maya Civilization Washington, D.C., 1993
Culbert, T. Patrck. The Cer amics of Tikal. Univer sity Museum, University of Pennslvania. Philadelphia
1993
Culbert, T. Patrick, Classic Maya Political Histor y: Hieroglyphic and Archaeological Evidence, Camb-
ridge University Press, Cambridge, 1991
Culbert, T. Patrick, The Classic Maya Collapse, University of New Mexico Press, Albuquerque, 1973
Culbert, T. Patrick, The Lost Civilization: The Stor y of the Classic Maya, New York, 1974
Curts Jason H., Davd A. Hodell - Mark Brenner, Climate Variability On The Yucatan Peninsula (Mexi-
co) During The Past 3500 Years, and mplications For Maya Cultural Evolution, Quater nar y
Research, 46. 1996
Cyntha Ots Charlton, Aztec Craft Production And Specialization: Archaeological Evidence From The
City-State Of Otumba, Mexico, Wor ld Archaeology 25, 1991
Damba-Rincine, A. P., , Moskva, 1960
Danen, Eln C., Robert J. Sharer (Edl.). New Theor ies On The Ancient Maya, Philadelphia, 1992
Daves, Ngel,. The Toltecs Until The Fall Of Tula, University Of Oklahoma Pres, Norman, 19971
Davies, W. V., Egyptian Hieroglyphs, University of California Press, Berkeley, 1987
Davoust, Michel, Lcr iture Maya: et Son Dchiffrement, CNRS Editions, Paris, 1995
De la Garza, Mercedes, Matha Ilia Njera, Religion Maya (Eir-02) Trotta, 2002
Deetz, James, Mans Impr int from the Past: Readings in the Methods of Archaeology Little, Boston,
1971
Delgado, Jim, Insider s Choice: Discover ing the Maya, Arizona, 2005
Demarest, Arthur A. and Geoffrey W., Ideology and Pre-Columbian Civilizations, School of American
Research Press, Santa Fe, New Mexico, 1992
Demetrio, Sodi M., Asi Vivieron los Mayas, Panorama Pub. Co. 1997; Mxico, D.F.: Panorama Editorial,
1983.
Dennis, George, The Cities and Cemeteries of Etruria, Londra, 1848 (Romence: Moroanu, Ersla, Lu-
mea etruscilor, 2.c, Bucureti,1982).
205
Bibliyografya
206
Mayalar ve Trklk
Densimare. Fr., The Rhytm of Sioux and Kippewa Music, - Art and Archeology, vol.IX. 1925
Dershowitz, Nachum, Edward M. Reingold, Calendr ical Calculations, Cambridge University Press,
Cambridge, 1997
Desmond, Lawrence Gustave and Phyllis Mauch Messenger, A Dream of Maya: Augustus and Alice
Le Plongeon in Nineteenth-Centur y Yucatan, University of New Mexico Press, Albuquerque,
1988.
Deuel, Leo, Conquistador s without Swor ds: Archaeologists in the Amer icas, New York, 1967
Dbble, Charles E., Cdice Xolotl, 2.Bas. 2.Cilt. Universidad Nacional Autnoma De Mxico, Mexico
City, 1980
Dehl, Rchard, Janet Berlo, Mesoamer ica After The Decline Of Teotibuacan, Ad 700-900. Dumbarton
Oaks, Washington D.C., 1989
Diaz Boio, Jose, Why The Rattlesn Ake in Mayan Civilization, Mexico, 1998
Diaz Bolio, Jose, Or igen De La Cronologia Maya, Mrida, 1980
Diaz Bolio, Jose, Or igen Del Ar te Maya, Mrida, 1980
Diaz del Castillo, Bernal, The Discover y and Conquest of Mexico: 1517-1521, Farrar, Straus and Cu-
dahy, New York, 1956
Diaz, Gisele, Alan Rodgers, The Codex Bor gia: A Full-Color Restor ation of the Ancient Mexican
Manuscr ipt, Dover, New York, 1993
Diego, De Landa, Los Mayas De Yucatan, Mxico, 1994
Diker, Selahi Anadoluda On Bin Yl, Trk Dilinin Be Bin Yl, zmir, 2000, 124. s.
Dilaar, A., Atatrk ve Trk Dili, TDK Yaynlar, 1963, s. 41-52
Dilworth, Leah, Imagining Indians of the Southwest: Per sistent Visions of a Pr imitive Past, Smithso-
nian Institution Press, Washington DC, 1996.
Doan, Yard. Do. Dr. smail, Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Eserler Albm, TDK Yayn-
lar, Ankara, 2000, Futhark Blm
Doru, Prof. Dr. Abdlmecit, Trkiyede Kzlderili Dilinde ve Kzlderili Kabile Adlarn Andran Yer
Adlar, Milli Tr koloji Kongresi 1981, stanbul
Duffett-Smitth, Astronomy with Your Per sonal Computer , Cambridge University Press, Cambridge,
1985
Duffett-Smitth, Pr actical Astronomy with Your Calculator : Second Edition, Cambridge University
Press, Cambridge, 1979, 1982
Durn, Diego, The Aztecs: The Histor y Of The Indies Of New Spain (1581), New York, 1964
Eastman, M., Dahcotoh, or life and legends of the Sioux, New York, John Wiley 1848
Eastmann. M., Dahcotah, or life and legends of Sioux, New York, John Wiley, 1849
Ediciones, Monclem, Guia Los Mayas,Mxico, 1993
Edmonson, Munro S., Heaven Bor n Mer ida and Its Destiny: The Book of Chilam Balam of Chuma-
yel, University of Texas Press, Austin, 1986
Edmonson, Munro S., The Ancient Future of the Itza: The Book of Chilam Balam of Tizimin, Univer-
sity of Texas Press, Austin, 1982
Edmonson, Munro S., The Book of the Year : Middle Amer ican Calendr ical Systems, University of
Utah Press, Salt Lake City, 1988.
Ehrich, Robert W., Relative Chronologies in Old Wor ld Archaeology, University of Chicago Press,
Chicago, 1954
Eldredge, Niles, Time Fr ames: The Rethinking of Dar winian Evolution and the Theor y of Punctua-
ted Equilibr ia, New York, 1985
Ellwood, Robert, The Feast Of Kingship, Sophia University Pres, Tokyo, 1978
Enrique, Jimnez Lpez, Leyendas y Cuentos Contempor aneos Del Mayab, Mexico, 2004
Erdoes, Richard, Alfonso Ortiz, Amer ican Indian Myths and Legends, Pantheon Books, New York,
1984
Eren, Prof. DR. Hasan, Anadolu Azlarnda Rumca, slavca ve Arapa Kelimeler, TDAY, 1960, Ankara
Euw, Eric, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 4, Par t 1, Itzimte, Pixoy, Tzum, Pea-
body Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachu-
setts, 1977
Euw, Eric, Corpus of Maya Hieroglphic Inscriptions: Volume 5, Part 1, Xultun, Peabody Museum of
Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1978
Euw, Eric, Ian Graham, Corpus of Maya Hieroglphic Inscriptions: Volume 5, Part 2, Xultun, La
Honr adez, Uaxactun, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press,
Cambridge, Massachusetts, 1984
Evans, Susan T., Excavations At Cihuatecpan, An Aztec Village n The Teotihuacan Valley, Vanderbilt
University Publications n Antropology, No. 36, Deparment Of Anthropology, Vanderbilt Univer-
sity, Nashville, 1988
Fagan, Brian M., Kingdoms of Gold, Kingdoms of Jade: The Amer icas Before Columbus, London,
1991
Fagan, Brian M.,, Elusive Treasure: The Stor y of Ear ly Archaeologists in the Amer icas, Scribners,
New York, 1977
Fahsen, Federico, A Glyph for Self-Sacrifce in Several Maya Inscriptions, Research Reports on Anci-
ent Maya Writing No. 11, Center for Maya Research, Washington DC, 1987
Fahsen, Federico, A New Ear ly Classic Text from Tikal, Research Reports on Ancient Maya Writing No.
17, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Farriss, Nancy M., Maya Society Under Colonial Rule, Princeton University Press, Princeton, New
Jersey, 1984
Fash, Wllam L., War r ions Ond Kings: The City Of Copn And The Ancient Maya. Londra - New
York, 1991
Fash, William L., Scr ibes, War r ior s and Kings: The City of Copan and the Ancient Maya, London,
1991
Feldman, Lawrence H. Inside A Mexica Market, Mesoamer ican Communication Routes And Cultu-
r al Contacts, New World Archaeological Foundation Papers, No. 40, Provo, Utah, 1978
Ferguson, Wllam M., John Q. Royce, Maya Ruins Of Mexico n Color, Oklahoma, 1977, Albuquerque
1984
207
Bibliyografya
208
Mayalar ve Trklk
Ferguson, William M. and Arthur H. Rohn, Mesoamer icas Ancient Cities, University Press of Colorado,
Niwot, Colorado, 1990.
Ferguson, William M., and John Q. Royce, Maya Ruins of Mexico in Color , University of Oklahoma
Press, Norman, 1977
Fernandez, Adela, Pre-Hispanic Gods of Mexico: Myths and Deities from Nahuatl Mythology, Pano-
rama, Mexico City, Mexico, 1984
Fernndez, Justno, Coatlicue, Estetica Del Arte ndigena Antigua, Centro de Estudios Filosfcos,
Mexico City, 1959
Fischer, Steven Roger, Glyph Breaker , Copernicus, New York, 1997
Fisher, Leonard Everett, Gods And Goddesses of The Ancient Maya, New York, 1999
Fisher, Leonard Everett, Calendar Ar t, Four Winds Press, New York, 1987
Flannery, Kent V., Joyce Marcus, The Cloud People, Academic Pres, New York, 1983
Flannery, Kent V., Maya Subsistence, New York, 1982
Fox, John W., Quich Conquest: Centralism And Regionalism n Highland Guatemalan State Deve-
lopment, Albuquerque, 1978
Frankfort, Henri, Kingship And The Gods, University Of Chicago Pres, Chicago, 1948
Fraser, J. T., N. Lawrence, F. C. Haber, Time, Science, and Society in China and the West: The Study
of Time V, University of Massachusetts Press, Amherst, 1986.
Fraser, J. T., Of Time, Passion, and Knowledge: Revised Edition, Princeton University Press, Princeton,
New Jersey, 1975, 1990
Fraser, J. T., Time: The Familiar Str anger , University of Massachusetts Press, Amherst, 1987
Fredel, Davd, Lnda Schele, Joy Parker, Maya Cosmos: Three Thousand Year s On The Shamans
Path, New York, 1993
Friedrich, Johannes, Extinct Languages, New York, 1957
Frumker, Bruce, Nights Er r ant: A Look at Waywar d Lor ds of the Night, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 43, Center for Maya Research, Washington DC, 1999
Fulton, Charles C., Did the Maya have a Zero? The Meanings of our Zero and the Maya Zero Symbols,
Notes on Middle Amer ican Archaeology and Ethnology No. 90, April 8, 1948
Fulton, Charles C., Elements of Maya Arithmetic with Particular Attention to the Calendar, Notes on
Middle Amer ican Archaeology and Ethnology No. 85, November 24, 1947
Furst, Jill Leslie McKeever, The Natur al Histor y of the Soul in Ancient Mexico, Yale University Press,
London, 1995
Gallenkamp, Charles, Maya: The Riddle and Rediscover y of a Lost Civilization, Viking, New York,
1985
Gallenkamp, Charles, Regina Elise Johnson, Maya: Treasures of an Ancient Civilization, Abrams, New
York, 1985.
Gallenkapm, Charles, Maya, New York, 1985
Gann, Thomas, Myster y Cities Of The Maya, London, 1997
Gann, Thomas, W. F., The Maya Indians of Souther n Yucatan and Nor ther n Br itish Hondur as, Bure-
au of American Ethnology. Bulletin 64, Washington, 1918
Garibay, Angel M., Histor ia de las Indias de Nueva Espana e Islas de Tier r a Fir me, Mexico City,
1967
Gates, William E., Commentary Upon the Maya-Tzental Perez Codex, in Papers of the Peabody Museum
of American Archaeology and Ethnology, Harvard University, Vol. VI, no. 1, Peabody Museum,
1910
Gates, William E., An Outline Dictionar y of Maya Glyphs, Dover, New York, 1978
Gates, William, An outline dictionar y of Maya glyphs, with a concor dance and analysis of their rela-
tionships, Baltimore, 1931
Gaumer, George F., Monografa de las Mamferos de Yucatn. Secretara de Fomento. Mxico, 1917
Gaur, Albertine, A Histor y of Wr iting: Revised Edition, Abbeville, New York, 1992 Robinson, Andrew,
The Stor y of Wr iting: Alphabets, Hieroglyphs and Pictogr ams, Thames and Hudson, London,
1995
Gennep, Arnold, The Rites Of Passage. University Of Chicag Pres, Chicago, 1960
Gerlach, Nancy, Gerlach, Jeffrey, Foods of the Maya: A Taste of the Yucatan, University of New Mexico
Press, 2002
Gerson, Sara de Goldsmit, Shulamit Goldsmit, Bruno Lopez, La Civilizacion Maya, Mexico, 1988
Gbson, Charles, Structure Of The Aztec Empire, Handbook Of Middle Amer ican Indians, 10.Cilt.
University Of Texas Pres, Austin, 1971
Gllespe, Susan, The Aztec Kings, University Of Arizona Pres, Tucson, 1989
Gllmor, Frances, Flute Of The Smoking Mir ror : A Por tr ait of Nezahualcoyatl. Poet-King of The
Aztecs, nversity of New Mexico Pres, Ambuquerque, 1949
Gilbert, Adrian, Maurice Cotterell, The Mayan Prophecies: Unlocking the Secrets of a Lost Civilizati-
on, Mexico, 1996
Gillette, Douglas, The Lost Resur rection Teachings of the Ancient Maya, Bantam, New York, 1997
Gillings, R. J., The Mathematics of Ancient Egypt, in Dictionary of Scientifc Biography, Vol. 15,
Supplement 1 (1978), Scribners, New York, 1978
Goetz, Delia, Sylvanus Griswold Morley, Adrian Recinos, Popol Vuh: The Sacred Book of the Ancient
Quiche Maya, University of Oklahoma Press, Norman, 1950
Gossen, Gary H. Telling Maya Tales: Tzotzil Identities in Moder n Mexico, Routledge, New York,
1999
Gould, Stephen Jay, Times Ar row, Times Cycle: Myth and Metaphor in the Discover y of Geological
Time, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1987
Graham, Ian, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 1, Introduction to the Cor pus, Pe-
abody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachu-
setts, 1975
Graham, Ian, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 2, Par t 1, Nar anjo, Peabody Museum
of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1975
Graham, Ian, Corpus of Maya Hieroglphic Inscriptions: Volume 2, Part 2, Naranjo, Chunhuitz, Xu-
nantunich, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambrid-
ge, Massachusetts, 1978
209
Bibliyografya
210
Mayalar ve Trklk
Graham, Ian, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 2, Par t 3, Ixkun, Ucanal, Ixtutz,
Nar anjo, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge,
Massachusetts, 1980
Graham, Ian, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 3, Par t 2, Yaxchilan, Peabody Mu-
seum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1979
Graham, Ian, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 5, Par t 3, Uaxactun, Peabody Mu-
seum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1986
Graham, Ian, The Ar t of Maya Hieroglyphic Wr iting: Januar y 28March 28, 1971, An Exhibition,
Harvard University Printing Offce, Cambridge, Massachusetts, 1971
Griffn-Pierce, Trudy, Ear th is My Mother, Sky is My Father : Space, Time and Astronomy in Navajo
Sandpainting, University of New Mexico Press, Albuquerque, 1992
Grube, Nkola, Lnda Schele, The Work-Book For The Xx Th Maya Hieroglyphic Workshop At
Texas, Austin, 1995
Grube, Nikola, Die Entwicklung Der Mayaschrift. Acta Mesoamer icana, Band 3. Berlin, 1990
Grube, Nikola, Werner Nahm. A Census Of Xibalb: A Complete nventory Of Way Characters On
Maya Ser amics The Maya Vase Book, No.4, New York, 1994
Grube, Nikolai, David Stuart, Obser vations of T110 as the Syllable ko, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 8, Center for Maya Research, Washington DC, 1987.
Grube, Nikolai, Maya, Cambridge, 1995
Grube, Nikolai, Notes on the Reading of Affx T142, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 4,
Center for Maya Research, Washington DC, 1987
Grube, Nikolai, Werner Naum, A Sign for the Syllable mi, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 33, Center for Maya Research, Washington DC, 1990
Guthe, Carl E., A Possible Solution of the Number Series on Pages 51 to 58 of the Dresden Codex, in
Paper s of the Peabody Museum of Amer ican Archaeology and Ethnology, Har var d Univer-
sity, Vol. VI, no. 2, Peabody Museum, 1921
Guzmn, Eulala, Car tas a Alfredo Bar rer a Vsquez, Referentes al Vocabulario de Viena, 1937
Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trk Dilinde Bir Kelime Ba nsz zerine, TDAY Belleten 1987, TDK
Yaymlar, Ankara, 1992,
Glsevin, Prof. Dr. Grer, Trkiye Trkesi Azlarndaki h- Sesi zerine, TDAY Belleten 2001/I-II,
TDK Yaymlar, Ankara 2003
Haceminolu, Prof. Dr. Necmettin, Yap Bakmndan Trk Dilinde Fiiller, Cnk Yaynlar, stanbul,
1984
Hadingham, Evan, Ear ly Man and the Cosmos, University of Oklahoma Press, Norman, 1984
Hagen, Victor Wolfgang Wor ld of the Maya, New York, 1960.
Hagen, Victor Wolfgang, The Ancient Sun Kingdoms of the Amer icas: Aztec, Maya, Inca, Cleveland,
1961
Hagen, Victor Wolfgang., The Aztec: Man and Tr ibe, New York, 1958
Hamilton, Lyn, The Xibalba Murders, Berkley, New York, 1997
Hammond, Norman, Ancient Maya Civilization, New Brunswick And Cambridge, ngiltere 1982
Hammond, Norman, Sheena Howarth, Addendum to RRAMW 40: The Discover y, Explor ation, and
Monuments of Num Li Punit, Belize, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 40a, Cen-
ter for Maya Research, Washington DC, 1999
Hammond, Norman, Social Process n Maya Prehistory, Londra - New York, 1977
Hammond, Norman, The Sun Also Rises: Iconogr aphic Syntax of the Pomona Flare, Research Reports
on Ancient Maya Writing No. 7, Center for Maya Research, Washington DC, 1987.
Hancock, Graham, Santha Faiia, Heavens Mir ror : Quest for the Lost Civilization, Crown, New York,
1998
Hank, Wllam P., Don S. Rca, Word And Image n Maya Cultere, Salt Lake City, 1989
Hansen, Rchard D., El Procesu Cultural De Nakb Y El rea Del Petn Nord-Central: Las pocas Tem-
pranas V Simposio De Investigaciones En Guatemala, 81-96, Guatemala,1992
Hansen, Richard D., An Ear ly Maya Text from El Mir ador, Guatemala, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 37, Center for Maya Research, Washington DC, 1991
Hardoy, Jorge E., Pre-Columbian Cities, trans. Judith Thorne, Walker, New York, 1964
Harrson, Peter D., B. L., Turner H., Pre-Hispanic Maya Agr iculture, Albuquerque, 1978
Harrson, Peter D., Tikal, City Of Lor ds, Londra - New York, 1999
Harris, John F. and Stephen K. Stearns, Under standing Maya Inscr iptions: A Hieroglyph Handbook,
Second Revised Edition, The University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropo-
logy, Philadelphia, 1997
Harris, John F., A Resource Bibliogr aphy for the Decipher ment of Maya Hieroglyphs and New Maya
Hieroglyph Readings, The University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropo-
logy, Philadelphia, 1994
Harris, John F., A Supplement to Under standing Maya Inscr iptions: New and Recent Maya Hie-
roglyph Readings, The University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology,
Philadelphia, 1993
Harris, John F., Stephen K. Stearns, Under standing Maya Inscr iptions: A Hieroglyph Handbook, The
University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, Philadelphia, 1992.
Harvey, Herbert R., Architecure And Authority n An Aztec Village: From And Function Of The Tecpan,
Land And Politics n The Valley Of Mexico, University Of New Mexico Pres, Albuquerque,
1991
Hassarik, B., The Sioux life and customes of War r ior Society, Oklahomo Norman, Univestiy of Okla-
homa Pres, 1964
Hassng, Ross, Aztec War fare, University of Oklahoma Pres, Norman, 1988
Hatipolu, Prof. Dr. Vecihe, Tr kenin Ekler i, TDK yaynlar, Ankara, 1981
Hawkins, Gerald S., Beyond Stonehenge, Dorset Press, New York, 1973
Hawkins, Gerald S., John B. White, Stonehenge Decoded, Dell, New York, 1965
Hay, Clarence L., Ralph L. Linton, Samuel K. Lothrop, Harry L. Shapiro, George C. Vaillant, The Maya
and Their Neighbor s: Essays on Middle Amer ican Anthropology and Archaeology, New York,
1940
Healan, Dan M., Tula Of The Toltecs, University of Lowva Pres, Iowa City, 1989
211
Bibliyografya
212
Mayalar ve Trklk
Helmuth, Ncholas M., Tikal, Copn Tr avel Guide, St. Louis 1978
Henderson, John S., The Wor ld of the Ancient Maya, Cornell University Press, Ithaca, New York, 1981
Heyden, Doris, Fernando Horcasitas, Book Of The Gods And Rites And The Ancient Calendar , Uni-
versity Of Oklahoma Pres, Norman, 1971
Highwater, Jamake, Ar ts of the Indian Amer icas, Harper and Row, New York, 1983
Hodge, Mary G., Michael E. Smith, Economies And Polities n Aztec-Period Morelos: Ethnohistoric
Overview Economies And Polities n The Aztec Realm, Institute For Mesoamerican Studies,
Albany, 1994
Hofing, Charles, and Flix Tesucn, Itzaj Maya-Spanish-English Dictionar y. Diccionar io Maya Itzaj-
Espaol-Ingls. The University of Utah Press, Salt Lake City, 1997
Houston, Stephen D., Hieroglyphs and Histor y at Dos Pilas: Dynastic Politics of the Classic Maya,
University of Texas Press, Austin, 1993.
Houston, Stephen D., John Robertson, and David Stuart, The Language of Classic Maya Inscriptions. In
Cur rent Anthropology 41(3): 321-356., 2000
Houston, Stephen D., Maya Glyphs, Londra 1989
Houston, Stephen D., Problematic Emblem Glyphs: Examples from Altar de Sacrifcios, El Chorro,
Rio Azul, and Xultun, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 3, Center for Maya Rese-
arch, Washington DC, 1986
Houston, Stephen D., Reading the Past: Maya Glyphs, University of California Press/British Mu-
seum1989.
Houston, Stephen, and David Stuart, Of Gods, Glyphs and Kings: Divinity and Rulership Among the
Classic Maya. In Antiquity 70, pp. 289-312, 1996
Houston, Stephen, David Stuart, and John Robertson, Disharmony in Maya Hieroglyphic Writing: Lin-
guistic Change and Continuity in Classic Society. In Anatoma de una civilizacin: aproximaci-
ones inter disciplinar ias a la Cultur a Maya. A. Ciudad, Y. Fernndez, J.M. Garca, M.J. Iglesias,
A. Lacadena and L. Sanz, eds., pp. 275-296. Sociedad Espaola de Estudios Mayas, Madrid, 1998
Houston, Stephen, David Stuart, The Way Glyph: Evidence for Co-Essences Among the Classic Maya,
Research Reports on Ancient Maya Writing No. 30, Center for Maya Research, Washington DC,
1989
Houston, Stephen, Paul Amaroli, The Lake Guija Plaque, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 15, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Huff, Sandy, The Mayan Calendar Made Easy. Mrida, Yucatn, Mxico: Area Maya, 1984
Humrey, Prof. Caroline, A New English Mongolian Dictionar y, Mongolia, Ulaanbaatar, 1993
Hunter, C. Bruce, A Guide to Ancient Maya Ruins: Second Edition, Revised and Enlar ged, University
of Oklahoma, Norman, 1986
Hvdteeldt, Arld, Teotl And Ixiptlatli: Some Central Conceptions n Ancient Mexican Religion, With
A Gener al Introduction On Cult And Myth, Munksgaard, Kopenhag, 1958
Ifrah, George, From One to Zero, Penguin, New York, 1981
Ingle, Marjorie, Mayan Revival Style: Ar t Deco Mayan Fantasy, University of New Mexico Press,
Albuquerque, 1984
Janson, Thor, Mayan Nature, Guatemala, 2001
Javier, Covo, El Mayameron Espanol, Colombia, 1958
Jean, Georges, Signs, Symbols, and Cipher s, Harry N. Abrams, Inc., New York, 1989/1998
Jean, Georges, Wr iting: The Stor y of Alphabets and Scr ipts, Abrams, New York, 1987
Jenkins, John Major, Maya Cosmogenesis 2012, California, 2001
Jennings, Jesse D., Edward Norbeck, Prehistor ic Man in the New Wor ld, University of Chicago Press,
Chicago, 1964.
Johnston, Kevn, The Invisible Maya: Late Classic Minimally-Platfor med Residential Settlent Of
Itzan, Peten,y Guatemala, Doktora Tezi, Yale niversitesi, 1994
Jones, Carolyn, Tom Jones, U Mut Maya V: A collection of reports from attendants of the Xth and
XIth Advanced Seminars held at the University of Texas at Austin March 16-21, 1992, March
15-20, 1993, U Mut Maya, Arcata, CA, 1994
Jones, Grant D., Maya Resistance To Spanish Rule: Time And Histor y On A Colonial Frontier , Al-
buquerque 1989
Jones, Owen, The Gr ammar of Or nament: All 100 Color Plates from the Folio Edition of the Great
Victor ian Sourcebook of Histor ic Design, Dover, New York, 1987
Jones, Tom, Carolyn Jones, Maya Hieroglyphic Wor kbook, U Mut Maya, Arcata CA, September, 1995
Jones, Tom, Carolyn Jones, U Mut Maya III: A collection of repor ts from attendants of the VII Advan-
ced Seminar on Maya Hieroglyphic Wr iting Held at the Univer sity of Texas at Austin, March
1989, U Mut Maya, Arcata, CA, 1990
Jones, Tom, Carolyn Jones, U Mut Maya IV: A collection of reports from attendants of the Xth and
XIth Advanced Seminars held at the University of Texas at Austin March 12-17, 1990, March
11-16, 1991, U Mut Maya, Arcata, CA, 1992
Joyce, Rosemary A., Cer ro Palenque: Power and Identity on the Maya Per ipher y, University of Texas
Press, Austin, 1991
Justeson, John S., Lyle Campbell, Phoneticism in Mayan Hieroglyphic Wr iting, Publication No. 9, Ins-
titute for Mesoamerican Studies, State University of New York, Albany, New York, 1984
Justeson, John S., The Foreign Impact On Lowland Mayan Language And Scr ipt, New Orleans,
1985
, .., , ,1996, 71. s
Kapout, Robert W., Charles J. Lohrmann, Language of the Robe: Amer ican Indian Tr ade Blankets,
Peregrine Smith Books, Salt Lake City, 1992
Karttumen, Frances, An Analytical Dictionar y Of Nahuatl, University Of Oklahoma Pres, Norman,
1983
Keller, Kathryn, and Plcido Luciano, Diccionar io Chontal de Tabasco. Series of indigenous vocabula-
ries and dictionaries Mariano Silva and Aceves, no. 36, Instituto Lingstico de Verano, Tucson,
1997
Kelley, Davd H., Decipher ing The Maya Scr ipt, Londra 1976
Kendall, Aubyn, The Ar t and Archaeology of Pre-Columbian Middle Amer ica: An Annotated Bibli-
ogr aphy of Wor ks in English, G. K. Hall, New York, 1977
Kerr, Justn, The Maya Vase Book, Cilt 1-5. New York, 1989-97
213
Bibliyografya
214
Mayalar ve Trklk
Kdder, Alfred V., Jesse L. Jennngs, Edwn M. Shook, Excavations At Kaminaljuyu, Guatemala, Car-
negie Institution of Washington, Yayn 561. Washington, 1946
Krchhoff, Faul, Lina Odena Guemas, Lus Reyes Garca, Histor ia Tolteca-Chichimeca, Csnah, Mexico
City, 1976
King, Henry C., John R. Millburn, Geared to the Star s: The Evolution of Planetar iums, Or rer ies and
Astronomical Clocks, University of Toronto Press, Toronto, 1978
Klen, Cecela F., Who Was Tlaloc?. Jour nal Of Latin Amer ican Lore 6:2, University Of California
Pres, Los Angeles, 1980
Knorosov, Yur V., The Problem Of The Study Of The Maya Hieroglyphic Writing Amer ican Antiqu-
ity, Cilt 23, Say 3, 1958
Kolata, Alan L., Richard M. Leventhal, Civilization in the Ancient Amer icas, University of New Mexi-
co, Albuquerque, 1983
Komisyon, Acordeon Doses Maya, Cancn, 2003
Komisyon, Aprendamos De Los Poses Mayas, Yucatan, 2000
Komisyon, Aprendamos del Mundo Maya, Yucatan, Mexco. 1996-2003
Komisyon, Lest Learn About Maya Gods (Fmto, Carta), Yucatan,1992
Komisyon, Lets Learn About Maya World, Mrida, Yucatn, Mxico. 2003
Komisyon, Lo Esencal de Los Mayas Vvos, Mrida, Yucatn, Mxico. 2003
Komisyon, Lo Esencal del Calendaro Maya, Mrida, Yucatn, Mxico. 2003
Komisyon, Lo Esencalde Los Doses Mayas, Mrida, Yucatn, Mxico. 2003
Komisyon, Un Paseo Por La Cudad Maya De Chchen Itza, Mexico, 2002
Komisyon, Un Paseo Por La Cudad Maya De Uxmal y La Regon, Mexico, 2002
Kopa, Mary Fran, Mayan Calendar Birthday Book, Mexico, 1995-2005
Kowalski, Jeff Karl., The House Of The Governor: A Maya Place At Uxmal, Yucatan., Mexico, Nor-
man, 1987
Kowalski, Jeff K., Lords Of The Northern Maya: Dynastic History n The nscriptions. Expedition,
C.27, No 3. 1985
Kowalski, Jeff Karl, The Mythological Identity of the Figure on the La Esperanza (Chinkultic) Ball
Court Marker, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 27, Center for Maya Research,
Washington DC, 1989
Krochock, Ruth, Hieroglyphic Inscriptions at Chichen Itza, Yucatan, Mexico: The Temples of the
Initial Series, The One Lintel, The Three Lintels, and The Four Lintels, Research Reports on
Ancient Maya Writing No. 23, Center for Maya Research, Washington DC, 1989
Krupp, E. C., Echoes of the Ancient Skies: The Astronomy of Lost Civilizations, Harper & Row, New-
York, 1983
Krupp, E. C., In Search of Ancient Astronomies, New York, 1978
Krupp, E. C., Skywatchers, Shamans & Kings, New York, 1997
Kubler, George, The Ar t and Architucture of Ancient Amer ica, Baltimore, 1962
Lacadena, Alfonso, Antipassive Constructions in Classic Maya Texts: -Vw and -Vn suffxes. In Written
Language and Liter acy 3(1): 155-180, 2000
Landa, Dego De., Relacin de las Cosas de Yucatn, Primera edicin yucateca. Precedida de una Nota
sobre la vida y la obra de Fr. Diego de da de un apndice que contiene la reimpresi On de diez
Relaciones de las escritas por encomenderos de Yucatn en los aos de 1579 y 1581. Mrida, Yuc.,
Mxico, 1938
Lattimore, Deborah Nourse, The Flame of Peace: A Tale of the Aztecs, Harper, New York, 1987
Laughlin, Robert M., Carol Karasik, Mayan Tales from Zinacantan: Dreams and Stor ies from the
People of the Bat, Smithsonian Institution Press, Washington, D. C., 1988
Laughton, Timothy, Los Mayas (Vida, Mitologia y Ar te), Madrid, 1998
Le Bot, Yvon, La Guer r a En Tier r as Mayas, Guatemala, 1970-1992
Lemus, Enar, Los Mayas: Libro Par a Colorear , Mxico, 2002
Leon- Portlla, Mguel, Aztec Thought And Culture,. University Of Oklahoma Pres, Norman, 1963
Leon-Portlla, Mguel., Time And Reality n The Thought Of The Maya, Boston, 1973
Leon-Portilla, Miguel, Time and Reality in the Thought of the Maya, Boston, 1968.
Leon-Portilla, Miguel, Time and Reality in the Thought of the Maya: Second Edition, Enlar ged, Uni-
versity of Oklahoma Press, Norman, 1988
Logan, Robert K., The Alphabet Effect: The Impact of the Phonetic Alphabet on the Development of
Wester n Civilization, New York, 1986
Long, Richard C. E., Observation of the Sun among the Ixil of Guatemala, Notes on Middle Amer ican
Archaeology and Ethnology No. 87 / 88, February 20, 1948.
Lopez Austn, Alfredo, Human Body And Ideology, University Of Utah Pres, Salt Lake City, 1988
Lopez Lujan, Leonardo, The Offerngs Of The Lempla Mayar Of Tenochttlan,. University Pres Of
Colorado, Niwot, 1994
Lopez, O..D., Gr ammatika Maya, Metoda Teor ico, Pr actico, Merida de Yucatan, 1914
Lpez, Ornelas, Jos Luis, Leyendas Y Relatos Del May Ab-I-(Ed.Orondas), Mexico, 1973
Lorang, Sister Mary Corde of Maryknoll, Footloose Scientist in Mayan Amer ica, Scribners, New York,
1966
Lorenzo, De la Nada, Desar rollo De La Cronologia Maya, Chiapas, Mxico, 2001
Lothrop, Samuel K., Tulum An Archaelogical Study Of The East Coast Of Yucatan, Carnegie Institu-
tion Of Washington, Yayn 335. Washington, 1924
Lounsbury, Floyd G., Astronomical Knowledge And ts Uses At Bonampak. Mexico, Archaeo-Astro-
nomy n The New World, Cambridge 1982
Lounsbury, Floyd G., Maya Numeration, Computation And Calenderical Astronomy Dictionar y Of
Scientifc Biography, C. 15, Ek I, 1978
Lounsbury, Floyd G., Maya Numeration, Computation, and Calendrical Astronomy, in Dictionar y of
Scientifc Biography, ed., Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners,
New York, 1978
Lourie, Peter, The Myster y of the Maya: uncover ing the lost city of Palenque. Honesdale, Boyds Mills
Press, 2001
Love, Bruce, Glyph T93 and Maya Hand-Scatter ing Events, Research Reports on Ancient Maya
Writing No. 5, Center for Maya Research, Washington DC, 1987
215
Bibliyografya
216
Mayalar ve Trklk
Love, Bruce, Maya Culture Today, Mrida, Yucatn, Mxico, 2004
Love, Bruce, The Hieroglyphic Lintels of Yula, Yucatan, Mexico, Research Reports on Ancient Maya
Writing No. 24, Center for Maya Research, Washington DC, 1989
Love, Bruce, The Par is Codex: Handbook for a Maya Pr iest, University of Texas Press, Austin, 1994
Lowe, Gareth W., Thomas E. Lee, Eduardo E. Martnez,Izapa: An ntroduction To The Ruins And Monu-
ments. Paper s Of The New Wor ld Archaeological Foundation, No 31. Provo, 1973
Luxton, Richard, Pablo Balam, Sueo Del Camino Maya, Mexico, 1986
Macadams, Cynthia, Hunbatz Men and Charles Bensinger, Mayan Vision Quest: Mystical Initiation in
Mesoamer ica, Harper, San Francisco, 1991
Macdonald, Fiona, Find Out About The Aztecs & Maya, Mexico, 2001
Machesh, Rchard., S. J. K. Wlkerson, A.Nelken-Turner, Fir st Annual Repor t Of The Belize Archaic
Archaeological Reconnaissance, Andover, 1989
Magee, Susan Fortson, Mesoamer ican Archaeology: A Guide to the Liter ature and Other Infor mati-
on Sources, University of Texas, Austin, 1981
Makemson, Maud Worcester, The Book of the Jaguar Pr iest: A Tr anslation of the Book of Chilam
Balam of Tizimin, with Commentar y, Henry Schuman, New York, 1951
Mallan, Chicki, Guide to the Yucatan Peninsula, Moon Publications, Chico, California, 1986
Mallery, Garrick, Picture-Wr iting of the Amer ican Indians, Volume 1, Dover, New York, 1972
Malmstrom, Vincent H., Cycles of the Sun, Myster ies of the Moon, University of Texas Press, Austin,
1997
Malville, J. McKim, Claudia Putnam, Prehistor ic Astronomy in the Southwest, Boulder, 1989
Marcus, Joyce, Emblem And State n The Classic Maya Lowland, Washington, 1976
Marcus, Joyce, Mesoamer ican Wr iting Systems: Propaganda, Myth, and Histor y in Four Ancient
Civilizations, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1992
Markman, Roberta A., Peter T. Markman, Masks of the Spir it: Image and Metaphor in Mesoamer ica,
University of California Press, Berkeley, 1989.
Marquna, Ignaco, Arquitectur a Prehispnica, Inah, Mexico City, 1951
Marshack, Alexander, The Roots of Civilization: The Cognitive Beginnings of Mans Fir st Ar t, Sym-
bol and Notation: Revised and Expanded, Moyer Bell Limited, Mount Kisco, New York, 1991
Martn, Smon, Nkola Grube, May Superstates Archaeology. C.48, No.6, 1995
Martin, Simon,Nikolai Grube, Chronicle of the Maya Kings and Queens. Decipher ing the Dynasties
of the Ancient Maya. Thames & Hudson, London, 2000
Matheny, Ray T., El Mirador, Petn. Guatemala: An nterim Report Paper s Of The New Wor ld Archa-
eological Foundation, No 45. Provo, 1980
Mathews, Peter, Cor pus of Maya Hieroglphic Inscr iptions: Volume 6, Par t 1, Tonina, Peabody Mu-
seum of Archaeology and Ethnology, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1983
Maudslay, Alfred P., Biologia Centr ali-Amir acana, Archaeology, Londra 1889-1902
May, Antoinette, The Yucatan: a guide to the land of Maya myster ies, Canada, 1987
Mcanany, Patrca, Living With The Ancestors. Kinship And Kingship n Ancient Maya Society, Aus-
tin, 1995
McAnany, Patricia A., Living with the Ancestor s: Kinship and Kingship in Ancient Maya Society,
University of Texas Press, Austin, 1995
Mcgee, R. J on, Life, Ritualand Religion Among The Lacandn Maya, Belmont, 1990
McGlone, Bill, Phil Leonard, Ted Barker, Archaeoastronomy of Southeast Color ado and the Oklaho-
ma Panhandle, Mithras, Kamas UT, 1999
McIntyre, Loren, The Incredible Incas and Their Timeless Land, National Geographic Society, Was-
hington, 1975
McKissack, Patricia C. The Maya: A New Tr ue Book.Chicago: Childrens Press, 1985
Meadow, Richard H., Melinda A. Zeder, Approaches to Faunal Analysis in the Middle East, Peabody
Museum Bulletin 2, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Massachusetts,
1978
Mediz Bolio, Antonio (Versin De 1930), Chilam Balam De Chumayel, Edicin Y Notas De Mercedes
De La Gar za, SEP, Mxico, 1985
Meeus, J ean, Astronomical For mulae for Calculator s: Second Edition Enlar ged & Revised, Virginia,
1982
Meeus, J ean, Mathematical Astronomy Mor sels, Willman-Bell, Richmond VA, 1997
Men, Hunbatz, Secrets Of Mayan Science Religion, Mexico, 1995-2005
Menchu Rgoberta, I Rigober ta Mench, Londra, 1984
Mench,R., Rigober ta: la nieta de los Mayas, Madrid: El Pas-Aguilar, 1998
Mercedes, de la Garza, (coordinator), Relaciones Histrico Geogrfcas de la Gobernacin de Yucatn
(Mr ida, Valladolid y Tabasco). Two Volumes. Instituto de Investigaciones Filolgicas, Centro de
Estudios Mayas. Mxico D.F.: Universidad Nacional Autnoma de Mxico, 1983
Mercedes, De La Garza, Los Mayas 3000 Aos de Cvlzacon, Histor ia Popular de Guatemala, 1999
Mercedes, De La Garza, Rostros De Lo Sagr ado En El Mundo Maya, Instituto de Investigaciones Fi-
lolgicas, Centro de Estudios Mayas, Univers, Mxico, 1990
Mercedes, De La Garza, Avessagr adas De Los Mayas, Universidad Nacional Autnoma de Mxico, Ins-
tituto de Investigaciones Filolgicas, Centro de Estudios Mayas, Mxico, 1984
Meyer, Carolyn J ,. The Myster y Of The Ancient Maya. New York, 1995
Meza, Otilia, Leyendas mexicas y mayas, Mexico, 1991
Mller Mary Ellen, The Ar t Of Mesoamer ica From Olmek To Aztec, Londra- New York, 1996
Mller Mary Ellen, The Mur als Of Bonampak, Princeton, 1986
Mller, Arthur G., On The Edge Of The Sea: Mur al Painting At Tancah-Tulum, Quintana Roo, Was-
hington, 1982
Mller, Mary, Karl Taube, The Gods And Symbols Of Ancient Mexico And The Maya: An Illustr ated
Dictionar y Of Mesoamer ican Religion, Londra - New York 1993
Michel, Genevieve, The Ruler s of Tikal: A Histor ical Reconstr uction and Field Guide to the Stelae,
Publicaciones Vista, Guatemala, C. A., 1989
Milewsky. T., Tipological studies of the Amer ican Indian languages, Krakow, 1967
Miller, Mary Ellen, Maya Ar t And Architecture (Wor ld Of Ar t), Hudson, London, 1999
217
Bibliyografya
218
Mayalar ve Trklk
Miller, Mary Ellen, The Ar t of Mesoamer ica: From Olmec to Aztec, Thames and Hudson, London,
1986
Monque J. Lematre, Elva Carrllo Puerto: La Monja Roja del Mayab, Castllo Mexco, 1998
Montejo, Victor, The Bir d Who Cleans the Wor ld and Other Mayan Fables, Curbstone Press, Willi-
mantic, 1991
Montgomery, J ohn H., How To Read Maya Hieroglyphs, Mexico, 2005
Montgomery, J ohn, Dctonary of Maya Heroglyps, New York, 2002
Montgomery, J ohn, Inscr iptions of the Bonampak Mur als, Privately Published, 2001
Montgomery, J ohn, Maya Ar t: Miscellaneous Dr awings: Seibal, Tikal, Copan, Yaxchilan, Palenque,
Privately Published, 1995
Montgomery, J ohn, Maya Ar t: Volume 2: Chichen Itza, Chinkiltik, Copan, El Per u, El Zotz, Lagar to
Creek, Laxtunich, Mixtec Codices, Nimlipunit, Site R, Tikal, Tonina, Unprovenanced Cer a-
mics, Uxbenka, Yaxchilan, Privately Published, 1998
Montgomery, J ohn, Maya-English / Englis-Maya Dictionar y Phr asebook, New York, 2004, 5. s
Montgomery, J ohn, The Monuments of Piedr as Negr as, Guatemala: Stelae, Privately Published, 1998
Mora-Marin, David, The Syllabic Value of Sign T77 os ki, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 46, Center for Maya Research, Washington DC, 2000
Morley, Sylvanus G., The Ancient Maya, Stanford University Press, Stanford University, California,
1947
Morley, Sylvanus G., The nscriptions Of Petn, Carnegie Institution Of Washington, Yayn 437, . Was-
hington 1937
Morrs, Earl H., Temple Of The War r ior s At Chichen Itz, Yucatan, Carnegie Institution Of Washing-
ton, Yayn 405, 2 Cilt. Washington, 1931
Morris J r., Walter F., J effrey J . Foxx, Living Maya, Canada, 1987
Moskowitz, J oel, The Wor king Clock/Timer , The Paper Machine Series, Simon and Schuster, New York,
1985
Muller, Alberto Beutten, 2012 La Profeca Maya, Mexico, 2003
Murphy, Pat, The Falling Woman, TOR, New York, 1986
Murray, Guillermo, Los Mayas Par a Ninos (Colinfantil), Mexico, 2002
Muze Inc, A Colorng Book of Incas, Aztecs and Mayas, Florida, 1995-2005
Nakayama, Shigeru, Japanese Scientifc Thought, in Dictionary of Scientifc Biography, ed., Charles
Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners, New York, 1978
National Geogr aphic, Maya Art Treasures Discovered n Cave August 1981. Pp. 221-235
Naylor, Maria, Authentic Indian Designs: 2500 Illustr ations from Repor ts of the Bureau of Amer ican
Ethnology, Dover, New York, 1975
Nelson, Ralph, trans., Popol Vuh: The Great Mythological Book of the Ancient Maya, Houghton
Miffin, New York, 1974
Nicholson, Robert, The Maya Jour ney Into Civization, Chelsea, 2000
Nuttall, Zelia, The Codex Nuttall: A Picture Manuscr ipt from Ancient Mexico, Dover, New York,
1975
OMalley, Michael, Keeping Watch: A Histor y of Amer ican Time, Viking, 1990
Offner, Jeome, Aztec Legal Process: The Case Of Texcoco, The Ar tond Iconogr aphy Of Late Post-
Classic Centr al Mexico, Washington, D.C. 1982
Oppenheim, A. Leo, Man and Nature in Mesopotamian Civilization, in Dictionary of Scientifc Biog-
r aphy, ed., Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), New York, 1978
Orejel, J orge L., The Axe/Comb Glyphs as chak, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 31,
Center for Maya Research, Washington DC, 1990
Ottewell, Guy, The Under-Standing of Eclipses, Astronomical Workshop, Furman University, Greenvile,
South Carolina, 1991
Owusu, Heike, Symbols of Native Amer ica, Sterling Publishing Co., Inc., New York, 1999
gel, Prof. Dr. Bahaddin, Trk Mitolojisi I. cilt, Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara, 1989, 214. s
Pacheco Cruz, Santago, Hahil tzolbichunil tan Mayab o Ver dadero Diccionar io de la Lengua Maya,
Mrida, Yucatn, Mjico, 1969
Palacios, Argentina, The Hummingbir d King: A Guatemalan Legend, Troll Associates, 1993
Parker, Richard A., Egyptian Astronomy, Astrology, and Calendrical Reckoning, in Dictionar y of Scienti-
fc Biography, ed., Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners, New York,
1978
Parsons, J effrey, Prehistorie Settiement Patterns n The Texcoco Region, Mexzen Memors of The Mu-
seum of Antropology, No 8. Uniersity of Michigan, Ann Arbor, 1971
Parsons, Lee A., The Or igins Of Monumental Stone Sculpture Of Kaminaljuy, Guatemala And The
Southern Pisifc Coast, Dumbarton Oaks Studies n Pre Columbian Art And Archaeology, No 28.
Washington, 1986
Parsons, Lee A., Bilbao, Guatemala, 2 Cilt. Milwaukee, 1967-9
Patria-nah, Historia Grfca De Mxico, 10 Vols., Mxico, 1988
Payn, Jos Garca, La Zona Arqueolgica De Tecaxic-Calixlahuaca y los Matlazinca, Talleres Grf-
cos de la Nacin, Mexico City, 1936
Peissel, Michel, The Lost Wor ld of Quintana Roo: An Adventurous Quest for Mayan Ruins on the
Untamed Coast of Yucatan, New York, 1963
Pendergast, Davd M., Excavations At Altun Ha, Belize, 1964-1970. Toronto,Cilt 1, 1979. Cilt 2, 1982
Pendergast, David M., Lamanai Stela 9: The Archaeological Context, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 20, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Pennick, Nigel, The Pagan Book of Days, Destiny Books, Rochester, Vermont, 1992
Prez, J uan Po, Diccionar io de la Lengua Maya, Imprenta Literaria de J uan F. Molina Sols. Mrida de
Yucatn, 1866-1877
Prez, Vitalino, Federico Garca, Felipe Martnez and J eremas Lpez, Diccionar io Chr ti, Jocotn,
Chiquimula, Proyecto Lingstico Francisco Marroqun, La Antigua Guatemala, 1996
Perez-Higuera, Teresa, Medieval Calendar s, London, 1998
Pestum, J o, Maya y El Tr uco Par a Hacer La Tarea, Fondo de Cultura Economica USA, 1998
Peterson, Ivars, Newtons Clock: Chaos in the Solar System, New York, 1993
219
Bibliyografya
220
Mayalar ve Trklk
Philip, Alexander, The Calendar : Its Histor y, Str ucture and Improvement, Cambridge University
Press, Cambridge, 1921
Pingree, David, History of Mathematical Astronomy in India, in Dictionary of Scientifc Biography,
ed., Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners, New York, 1978
Plattner, Stuart, Markets n The Econol of Azec Kexico, Mar kets And Mar keting, University Pres Of
America, Lanham, Md., 1985
Platzmann. J., Amer ican asiatishe Etymologsen via Behr ings str asse from the East to the West, Le-
ipzig, 1871
Pohl, John M.D., Explor ing Mesoamer ica, Oxford University Press, New York, 1999
Pohl, Mary, Prehistor ic Lowland Maya Environment And Subsistence Economy, Papers Of The Pea-
body Museum Of Archaeology And Ethnology, C. 77. Cambridge, Mass., 1985
Pollock, H. E. D., The Puuc: An Architectur al Sur vey Of The Hill Countr y Of Yucatan And Nor ther n
Campeche, Mexico, Memoirs Of The Peabody Museum Of Archaeology And Ethnology, Harvard
University, C. 19. Cambridge Mass., 1980
Pollock, H. E. D., Mayapn, Yucatn, Mexico, Carnegie Institution Of Washington, Yayn 619. Washin-
gton, 1962
Poole, Robert, Times Alter ation: Calendar Refor m in Ear ly Moder n England, UCL Press, London,
1998
Pope, Maurice, The Stor y of Archaeological Decipher ment: From Egyptian Hieroglyphs to Linear
B, New York, 1973
Prem, Hanns J., Hidden Among The Hills: Maya Archaeology Of The Nor thwest Yucatan Peninsula,
Acta Mesoamericana 7. Almanya,1 994
Press, William H., Saul A. Teukolsky, William T. Vetterling, Brian P. Flannery, Numer ical Recipes in
C: The Art of Scientifc Computing, Second Edition, Cambridge University Press, Cambridge,
1992
Prego De Arjona, Mreya, Un Neevo Vocabulario Espaol-Maya. Nota presentada al Congreso Internaci-
onal de Amiricantistas en su XXVII Sesin, verifcada en la ciudad de Mxico del 5 al 15 de agosto
de 1939. En Boletn de Bibliogr afa Yucateca, N 10, noviembre-diciembre, 1939
Proskourakoff, Tatiana, An Album Of Maya Archtecture, Norman, University of Oklahoma
Pres,1963
Proskourakoff, Tatana, A Study Of Classic Maya Sculpture, Carnegie Institution Of Washington, Yay.
593. Washington, 1950
Proskourakoff, Tatana, An Album Of Maya Architecture, Carnegie Institution Of Washington, Yay.
558. Washington 1946
Proskourakoff, Tatiana, Hstora Maya, University of Texas Press, 1993; Siglo XXII, Mexico, 1994
Prouskouriakoff, Tatiana, The Survival of the Maya Tun Count in Colonial Times, Notes on Middle
Amer ican Archaeology and Ethnology No. 112, October 20, 1952
Prouskouriakoff, Tatiana, Maya Histor y, Edited by Rosemary A. Joyce, University of Texas Press, Aus-
tin, 1991
Prouskouriakoff, Tatiana,, J. Eric S. Thompson, Maya Calendar Round Dates Such as 9 Ahau 17 Mol,
Notes on Middle Amer ican Archaeology and Ethnology No. 79, January 27, 1947.
Pyde, G.E., A., Sioux Chronicle, Oklahoma University of Oklahoma Pres, 1956
Quinones, Walter, Antiguas Profecias Mayas, Editorial Lectorum, 2000
Quirke, Stephen, Carol Andrews, The Rosetta Stone: Facsimile Dr awing, Abrams, New York, 1988
Rands, R., Artistic Connections Beween The Chichn Itz Toltec And The Classic Maya, Amer ican
Antiquity, 19. Cilt, 1954
Recinos, Adrin (Estudio Y Notas), Popol Vuh. Las Antiguas Histor ias Del Quich, Mxico, 1952
Redefeld, R (Obert) And A(Lfonso) Vlla Rojas, Chan Kom, A Mayan Village, University of Chicago
Pres. Chicago, 1934
Redfeld, Robert, Alfonso Vlla Rojas, Chan Kom, A Maya Village, Chicago, 1962
Reed, Nelson, The Caste War Of Yucatn, Stanford, 1964
Reents-Budet, Dorie, Painting The Maya Univer se, Durham- Londra, 1994
Reents-Budet, Dorie, Painting the Maya Univer s: Royal Cer amics of the Classic Per iod, Duke Univer-
sity Press, Durham, North Carolina, 1994.
Reents-Budet, Dorie, The Iconogr aphy of Lamanai Stela 9, Research Reports on Ancient Maya Writing
No. 22, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Renfrew, Colin, Archaeology & Language: The Puzzle of Indo-European Or igins, Cambridge Univer-
sity Press, Cambridge, New York, 1987
Restall, Matthew, Maya Conquistador , Beacon, Boston, 1998
Reston, George, Los Mayas Genios de la Ciencia y la Astrologia, Mexico, 2004
Rey, Sister Maria of Maryknoll, In and Out the Andes: Mission Tr ails from Yucatan to Chile, Scrib-
ners, New York, 1954
Rifkin, Jeremy, Time War s, New York, 1987
Riggs, S.R.A, Dakota-English dictionar y, Minneapolis, Ross and Haines, Inc. 1968
Riggs, S.R.A, Dakota-English dictionar y, Washington, Government printing Offce, 1890
Ringle, William M., Thomas C. Smith-Stark, A Concor dance to the Inscr iptions of Palenque, Chia-
pas, Mexico, Middle American Research Institute Publication 62, Tulane University, New Orleans,
1996
Ringle, William M., Of Mice and Monkeys: The Value and Meaning of T1016, The God C Hierogl-
yph, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 18, Center for Maya Research, Washington
DC, 1988
Robertson, John S., The Histor y of Tense/Aspect/Mood/Voice in the Mayan Ver bal Complex, Univer-
sity of Texas Press, Austin, 1992
Robertson, Merle Greene, Thir d Palenque Round Table, 1978: Part 2, The Palenque Round Table Series
Volume V, University of Texas Press, Austin, 1980
Robertson, Merle Grene, The Sculpture Of Palenque, 4 Cilt. Princeton 1983-91
Robertson, Merle Grene, Palenque Round Table Ser ies (Mesa Redonda De Palenque), No 1-2, Pebble
Beach, Calif, 1974-76. No 3. Palenque, 1979. No.4-5, San Francisco, 1985. No 6 Norman 1991. No
7. San Francisco, 1994
Robicsek, Francis, The Smoking Gods: Tobacco in Maya Ar t, Histor y, and Religion, University of
Oklahoma Press, Norman, 1978
221
Bibliyografya
222
Mayalar ve Trklk
Robinson, Andrew, The Stor y of Wr iting: Alphabets, Hieroglyphs & Pictogr ams, London, 1995
Roehrig, F.L.O., De Turcar um lingaei indale ac natur a scr ipsr t, Philadelphia, 1860
Roehrig, F.L.O., Eclair issements sur Quelques par ticulaes das langues Tar tues of Finoises, Paris
1845
Roehrig, F.L.O., The language of the Dakata or Sioux Indians, Wanshington 1872
Romero Fuentes, Lus C., La Lengua Maya al Alcance de Todos. 100 pginas. Mrida, Yucatn, Mxico,
1910
Romero, Paulino, Numerologia Matematica Maya, Yucatn, Mxico, 2000
Rose, Paul Lawrence, Scaliger (Bordonius), Julius Caesar, in Dictionary of Scientifc Biography, ed.,
Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners, New York, 1978
Roys, Ralph L., The Book of Chilam Balam of Ixil, Notes on Middle Amer ican Archaeology and
Ethnology No. 75, December 18, 1946
Roys, Ralph L., Personal Names of the Maya of Yucatan, Contr ibutions to Amer ican anthropology and
Histor y, N 31. Car negie Institution of Washington. Publication 523: 31-48. Washington, 1940
Roys, Ralph L., Place Names of Yucatan. Maya Research 2: 1-10. New Orleans. (Vase Roys, 1957.)
1935
Roys, Ralph L., The Book Of Chilam Balam Of Chumayel, Carnegie Institution Of Washington, Yay.
438. Washington, 1933
Roys, Ralph L., The Book of Chilam Balam of Chumayel, University of Oklahoma Press, Norman,
1967
Roys, Ralph L., The Indian Background Of Colonial Yucatn, Carnegie Institution Of Washington,
Yayn 548. Washington, 1943
Roys, Ralph L., The Indian Background of Colonial Yucatan, Car negic Institution of Washington, Pub-
lication 548. Washington, 1943
Roys, Ralph L., The Political Geography of the Yucatan Maya, Car negie Institution of Washington.
Publication 613, Washington, D.C. (Ver Roys, 1935.) 1957
Roys, Ralph L., The Political Geography Of The Yucatn Maya, Carnegie Institution Of Washington,
Yayn 613. Washington, 1957
Rugeley, Terry, Yucatans Maya Peasantry and the Origins of the Caste War, Mexico, 1996
Ruppert, Karl. J. Erc S., Thompson, Tatana Proskourakoff, Bonampak, Chiapas, Mexico, Carnegie
Institution Of Washington, Yayn 602. Washington, 1955
Ruz Lhuillier, Alberto, Los Antiguos Mayas, Mexico, 1963
Ruz Lhuller, Alberto, El Templo De Las Inscr ipciones, Palenque, Mexico City, 1973
RUZ, Alberto, Los Mayas. Culturas De Mesoamrica En La Gr an Aventur a De La Arqueologa,
Roma-San Sebastin, 1980
Ruz, Alberto, The Ancient Maya, Mexico, 2004
Ryan, Marah Ellis, The Dancer of Tuluum, Chicago, 1924
Sabloff, Jeremy A., The New Archaeology and the Ancient Maya, Scientifc American Library, New-
York, 1993
Sakoian, Frances, Louis S. Acker, The Astrologers Handbook, San Francisco, 1973
Sason, Jean, Mayada Hija De Ir ak, Mexico, 2004
Satterthwaite, Linton Jr., New Photographs and the Date of Stela 14, Piedras Negras, Notes on Middle
Amer ican Archaeology and Ethnology No. 28, November 22, 1943
Saunders, Nicholas J., Icons of Power : Feline Symbolism in the Amer icas, Routledge, New York,
1998
Savage, Stephen A., Ancient Maya Temples to Make, Stemmer House Publishers, Inc., Maryland,
1987.
Scarborough, Vernon L., David R. W, The Mesoamer ican Ballgame, University of Arizona Press, Tucs-
con, 1991
Schaafsma, Polly, The Rock Ar t of Utah, University of Utah Press, Salt Lake City, 1971
Schele, Lnda, Marye, Mller, The Blood Of Kings: Dynasty And Ritual n Maya Art, Fort Worth,
1986
Schele, Lnda, Maya Glyphs: Teh Ver bs, Austin, 1982
Schele, Lnda, Notebook For The Maya Hieroglyph Wor kshop, Austin, 1992
Schele, Linda and Mathew Looper, Notebook for XXth Maya Hieroglyphic Forum, Quirigua and Co-
pan, Department of Art and Art History, The College of Fine Arts, and The Institute of the Latin
American Studies, University of Texas, Austin, 1996
Schele, Linda, David Freidel, A Forest of Kings: The Untold Stor y of the Ancient Maya, William Mor-
row and Company, Inc., New York, 1990.
Schele, Linda, A Palenque Tr iad: A Compilation of the Hieroglyph Inscr iptions, Tr anslations, and
Commentar y that Appear in the Notebooks of the 1986, 1987, and 1988 Wor kshops on Maya
Hieroglyphic Wr iting at the Univer sity of Texas at Austin, Institute of Latin American Studies,
University of Texas, Austin, 1986, 1987, 1988.
Schele, Linda, Davd Fredel, A Forest Of Kings. The Untold Stor y Of The Ancient Maya, New York,
1990
Schele, Linda, Jorge Perez de Lara, Hidden Faces of the Maya, Impetus Communicacion, S.A. de C.V.,
1997
Schele, Linda, Los Rostros Ocultos de Los Mayas (Espanol), Mexico, 1997
Schele, Linda, Mary Ellen Miller, The Blood of Kings: Dynasty and Ritual in Maya Ar t, George Bra-
zillier, Inc., New York, 1986.
Schele, Linda, Maya Glyphs: The Ver bs, University of Texas Press, Austin, 1982.
Schele, Linda, Nikolai Grube, Notebook for the XXIst Maya Hieroglyphic Workshop, The Dresden
Codex, Department of Art and Art History, The College of Fine Arts, and The Institute of the Latin
American Studies, University of Texas, Austin, 1997
Schele, Linda, Peter Mathews, The Code of Kings: The Language of Seven Sacred Maya Temples and
Tombs, Scribner, New York, 1998
Schele, Linda, Workbook for XIVth Maya Hieroglyphic Workshop at Texas, Tikal, Art Department,
University of Texas, Austin, 1990
Schele, Linda, Workbook for XVIth Maya Hieroglyphic Workshop at Texas, Origins, Department
of Art and Art History and The Institute of Latin American Studies, University of Texas, Austin,
1992
223
Bibliyografya
224
Mayalar ve Trklk
Schele, Linda, Workbook for XVth Maya Hieroglyphic Workshop at Texas, Yaxchilan: The Life and
Times of Bird-Jaguar, Art Department, University of Texas, Austin, 1991
Schele, Linda; David Freide, A Forest Of Kings, The Untold Stor y Of The Ancient Maya, Canada,
1992-1995
Schlak, Arthur, Moon-Ages with a Hand-Held Calculator, in Contr ibutions to Maya Hieroglyphic
Decipher ment, 1, Stephen D. Houston, ed., HRAFlex Books, 1983
Schlesinger, Victoria, Animals&Plants of The Ancient Maya (A Guide), University of Texas Pres,
2002
Schmidt, Peter, Mercedes de la Garza, Enrique Nalda, Maya, Rizzoli, New York, 1998
Schmidt, Ute, Los Mayas (Colartes Vsu Ales), Puerto Rico, 1998
Schumann G., Otto, Descripcin Estructural del Maya Itz del Petn. Guatemala, C. A. Con un dicciona-
r io Itz-Espaol y Espaol-Itz. Centro de Estudios Mayas, cuader no 6. UNAM, Coordinacin
de Humanidades. Mxico, 1971
Schumann, Otto, Introduccin al Maya Mopn, Instituto de Investigaciones Antropolgicas, Universi-
dad Nacional Autnoma de Mxico, Mxico D.F, 1997
Scientifc American, Cities: Their Or igin, Growth and Human Impact, New York, 1973
Scott, Sue, Los Mayas (Especial), Mexico, 2002
Sexton, James D., Mayan Folk Tales: Folklore from Lake Atitlan, Guatemala, Anchor Books, New-
York, 1992
Sharer, Robert J. Sylvanus Griswold Morley, The Ancient Maya, Stanford University Pres, 1994
Sharer, Robert J., Quir igua: A Classic Maya Center & Its Sculptures, Carolina Academic Press, Dur-
ham, North Carolina, 1990
Shook, Edwn M., Alfred V. Kdder, Mound E I-3, Kaminaljuyu, Guatemala, Carnegie Institution Of
Washington, Contributions To American Anthropology And History, No 53. Washington, 1952
Shook, Edwin M., Elayne Marquis, Secrets in Stone: Yokes, Hachas and Palmas from Souther n Meso-
amer ica, American Philosophical Society, Philadelphia, 1996
Sigal, Pete Austin, From Moon Goddesses to Vir gins: The Colonization of Yucatecan Maya Sexual
Desire, University of Texas Press, 2000
Silverberg, Robert, Clocks for the Ages: How Scientists Date the Past, Macmillan, New York, 1971
Silverberg, Robert, Frontier s in Archaeology, Chilton, New York, 1966
Silverberg, Robert, Great Adventures in Archaeology, University of Nebraska Press, Lincoln, 1964
Silverberg, Robert, Men Against Time: Salvage Archaeology in the United States, Macmillan, New
York, 1967
Silverberg, Robert, Mound Builder s of Ancient Amer ica: The Archaeology of a Myth, New York Grap-
hic Society, Greenwich, Connecticut, 1968
Smailus, Ortwin, Gr amtica del Maya Yucateco Colonial, Hamburg: Wayasbah, 1989
Smth, Mchael E., Cyntha Heath Smth, The Size Of The Aztec City Of Yuatepec: Urban Survey n
Central Mexico, Ancient Mesoamer ica 5, 1994
Smth. A. Ledyard, Uaxactn, Guatemala: Excavations Of 1931-7. Carnegie Institution Of Washington,
Yayn 588. Washington, 1950
Smith, Robert E., Cer amic Sequence At Uaxactn, Guatemala, Middle American Research Institute,
New Orleans, 1955
Sobel, Dava, Longitude, New York, 1995
Sod, Demetrio, Los Mayas En Ingles, Mexico, 2004
Solana, Nelly Gutirrez, Los Mayas, Histor ia Ar te y Cultur a, Mxico, 1991
Sols Alcal, Dr, Ermlo, Diccionar io Espaol-Maya, Tikal Maya Than, Mrida, Yucatn, 1949
Soustelle, Georgette, Los Mayas, Mexico, 1998
Spence, Lewis, Incas Mayas y Aztecas (Mitologia), Barcelona, 1901
Spence, Lewis, The Myths of Mexico and Per u, Dover, New York, 1994
Spinden, Herbert J., The Reduction of Maya Dates, in Paper s of the Peabody Museum of Amer ican
Archaeology and Ethnology, Har var d Univer sity, Vol. VI, no. 4, Peabody Museum, 1924
Squrru, Ludovica, El Lbro Del Destno Astrologa Maya La Lucila, Gran Buenos Aires, 1998
Sten, Maria, Codices of Mexico and Their Extr aor dinar y Histor y, Panorama, Mexico City, Mexico,
1972
Stephens, John L., Incidents Of Travel n Central America, Chiapas And Yucatan, 2 Cilt. New York,
1841
Stephens, John L., Incidents of Tr avel in Yucatan, Dover, New York, 1963
Stephens, Lleg, En Busca De Los Mayas, Palenque, 1840
Stewart, Ethel G., Dene ve Na Dene Kzlderilileri, Cengiz Handan Amerikaya Kaan Trkler 1233
M.S., eviren: Eref Bengi zbilen, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul, 200, 1-
490. s
Stierlin, Henri, Architecture Univer selle: Maya: Guatemala, Hondur as et Yucatan, Italy, 1964
Stierlin, Henri, Living Architecture: Mayan, New York, 1964
Stierlin, Henri, Los Mayas Palacios y Pir amides de la Selva Vir gen, Argentina, 2005
Stirling, Matthew W., National Geogr aphic on Indians of the Amer icas: A Color-Illustr ated Recor d,
National Geographic Society, Washington DC, 1955
Stone, Andrea J., Images from the Under wor ld: Naj Tunich and the Tr adition of Maya Cave Pain-
ting, University of Texas Press, Austin, 1995
Stoneman, Milton, Easy-to-Make Wooden Sundials: Instr uctionas and Plans for 5 Projects, New
York, 1982
Stoutenburgh, John Jr., Dictionar y of the Amer ican Indian, Philosophical Library, New York, 1960
Struever, Stuart, Felicia Antonelli Holton, Koster : Amer icans in Search of Their Prehistor ic Past, New
American Library, New York, 1979
Stuart, Davd, Stephen Houston, Classic Maya Place Names, Washington, 1994
Stuart, Davd, Ten Phonetic Syllables. Research Repor ts On Ancient Maya Wr iting, No 14. Washin-
gton, 1987
Stuart, David, The arrival of Strangers: Teotihuacn and Tollan in Classic Maya History. In
Mesoamer icas Classic Her itage, D. Carrasco, L. Jones & S. Sessions, eds. Boulder, 2000
Stuart, David, A New Car ved Panel from the Palenque Area, Research Reports on Ancient Maya Wri-
ting No. 32, Center for Maya Research, Washington DC, 1990
Stuart, David, A New Child-Father Relationship Glyph, Research Reports on Ancient Maya Writing No.
2, Center for Maya Research, Washington DC, 1985
225
Bibliyografya
226
Mayalar ve Trklk
Stuart, David, A Var iant of the Chak Sign, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 10, Center
for Maya Research, Washington DC, 1987
Stuart, David, Nikolai Grube, A New Inscr iption from Nim Li Punit, Belize, Research Reports on Anci-
ent Maya Writing No. 45, Center for Maya Research, Washington DC, 2000
Stuart, David, Stephen Houston, Classic Maya Place Names, Studies in Pre-Columbian Ar t & Arc-
haeology Number Thir ty-Three, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington
DC, 1994
Stuart, David, Ten Phonetic Syllables, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 14, Center for
Maya Research, Washington DC, 1987
Stuart, David, The Yaxha Emblem Glyph as Yax-ha, Research Reports on Ancient Maya Writing No. 1,
Center for Maya Research, Washington DC, 1985
Stuart, Gene S., Stuart, George E., Los Reinos Per didos De Los Mayas (Colnational), National Geog-
raphic Yayn, 2001
Stuart, Gene S., George E. Stuart, Lost Kingdoms of the Maya, National Geographic Society, Washing-
ton, D.C, 1993
Stuart, Gene S., George E. Stuart, The Myster ious Maya, National Geographic Society, Washington, D.
C., 1977
Stuart, Gene S., The Mighty Aztecs, National Geographic Society, Washington, 1981
Stuart, George E., The Royal Crypts Of Copan. National Geor aphic, Aralk, 1997
Stuart, George E., Quest For Decipherment: A Historical And Biographical Survey Of Maya Hieroglyp-
hic nvestigation New Theor ies On The Ancient Maya, Philadelphia 1992
Stuart, George E., A Car ved Shell from the Nor theaster n Maya Lowlands, Research Reports on Anci-
ent Maya Writing No. 13, Center for Maya Research, Washington DC, 1987
Stuart, George E., R.E. Housley, A Maya Wooden Figure from Belize, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 42, Center for Maya Research, Washington DC, 1999
Stuart, George E., The Beginning of Maya Hieroglyphic Study: Contributions of Constantine S. Raf-
nesque and James H. McCulloh, Jr ., Research Reports on Ancient Maya Writing No. 29, Center
for Maya Research, Washington DC, 1989
Stuart, George, Glyph Dr awings from Landas Relacion: A Caveat to the Investigator , Research Re-
ports on Ancient Maya Writing No. 19, Center for Maya Research, Washington DC, 1988
Stuart, George, Los Mayas (Col National Geographic), Barcelona, 2000
Sullivan, Paul, Unfnished Conversations: Mayas and Foreigners Between Two Wars, Knopf, New-
York, 1989.
Swadesh, Maurco, Ma(Ra) Crstna Alvarez y Juan R(Amn) Bastarrachea, Dicconario de Elementos del
Maya Yucateco Colonial, Centro de Estudios Mayas, Cuader no N 3. UNAM, Mxico, 1970
Taff, Laurence G., Celestial Mechanics: A Computational Guide for the Pr actitioner , John Wiley &
Sons, New York, 1985
Tagle, Silvia Gomez, Musee National DAnthropologie, GV Editores, Mexico, 1991
Tanaka, Shelley, Lost Temple of the Aztecs: What it was Like when the Spaniar ds Invaded Mexico,
Madison Press, Toronto, 1998
Tate, Carolyn E., Yaxchilan: The Design of a Maya Ceremonial City, University of Texas Press, Austin,
1992.
Taube, Karl A., A Representation of the Pr incipal Bir d Deity in the Par is Codex, Research Reports on
Ancient Maya Writing No. 6, Center for Maya Research, Washington DC, 1987
Taube, Karl A., Bonnie L. Bade, An Appearance of Xiuhtecuhtli in the Dresden Venus Pages, Research
Reports on Ancient Maya Writing No. 35, Center for Maya Research, Washington DC, 1991
Taube, Karl A., Itzam Can Ain: Caimans, Cosmology, and Calendr ics in Postclassic Yucatan, Resear-
ch Reports on Ancient Maya Writing No. 26, Center for Maya Research, Washington DC, 1989
Taube, Karl A., The Major Gods Of Ancient Yucatn, Dumbarton Oaks Studies n Pre-Columbian Art
And Archaeology. No 23. Washington, 1992
Taube, Karl and Mary Miller, The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, London, 1993
Taube, Karl Andreas, The Major Gods of Ancient Yucatan, Studies in Pre-Columbian Ar t & Archae-
ology Number Thir ty-Two, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington DC,
1992
Taube, Karl, Aztec and Maya Myths, University of Texas Press, Austin, 1993
Tedlock, Barbara, Time And The Higland Maya, Albuquerque, 1982
Tedlock, Denns, Popol Vuh, New York, 1985
Tedlock, Dennis, Breath on the Mir ror : Mythic Voices and Visions of the Living Maya, New Edition
1997, University of New Mexico Press, Albuquerque, 1993
Tedlock, Dennis, Days from a Dream Almanac, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 1990
Tedlock, Dennis, Popol Vuh: The Defnitive Edition of the Mayan Book of the Dawn of Life and the
Glor ies of Gods and Kings, Simon and Schuster, New York, 1985
Tedlock, Dennis, Popol Vuh: The Defnitive Edition of the Mayan Book of the Dawn of Life and the
Glor ies of Gods and Kings, Revised and Expanded, Simon and Schuster, New York, 1996
Teeplle, John E., Maya Astronomy, Carnegie Institution Of Washington, Contributions To American Ar-
chaeology, No 2. Washington, 1930
Tekin, Prof. Dr. Talat, Orhon Yaztlar, TDK Yaynlar, Ankara, 1988
Thompson John Erc S., Ethnology of Southern and Central British Honduras, Field Museum of Natur al
Histor y. Anthropological Ser ies, volumen 17. N 2. Chicago, 1930
Thompson, J. Eric S., Maya Epigraphy: Directional Glyphs in Counting, Notes on Middle Amer ican
Archaeology and Ethnology No. 20, May 1, 1943
Thompson, J., Erc S., Maya Hieroglyphic Wr iting. Introduction, Carnegie Institution Of Washington
Yayn 589. Washington, 1950
Thompson, John Eric S., Maya Epigraphy: A Cycle of 819 Days, Notes on Middle Amer ican Archae-
ology and Ethnology No. 22, October 30, 1943
Thompson, John Eric S., Observations of Glyph G of the Lunar Series, Notes on Middle Amer ican
Archaeology and Ethnology No. 7, July 25, 1942
Thompson, John Eric S., The Dating of Structure 44, Yaxchilan, and its Bearing on the Sequence of Texts
at that Site, Notes on Middle Amer ican Archaeology and Ethnology No. 71, October 5, 1946
Thompson, John Eric S., The Introduction of Puuc Style of Dating at Yaxchilan, Notes on Middle Ame-
r ican Archaeology and Ethnology No. 110, May 15, 1952
227
Bibliyografya
228
Mayalar ve Trklk
Thompson, John Eric S., A Catalog of Maya Hieroglyphs, University of Oklahoma Press, Norman,
1962
Thompson, John Eric S., Maya Hieroglyphic Wr iting: An Introduction, Third edition, University of
Oklahoma Press, Norman, 1971
Thompson, John Eric S., Maya Hieroglyphs Without Tear s, Trustees of the British Museum, British
Museum Publications Limited, London, 1972
Thompson, John Eric S., Maya Histor y & Religion, University of Oklahoma Press, Norman, 1970.
Thompson, John Eric S., The Civilization of the Mayas, seventh edition, Field Museum of Natural His-
tory, 1973
Thompson, John Eric S., The Rise and Fall of Maya Civilization: Second Edition, Enlar ged, Univer-
sity of Oklahoma Press, Norman, 1954
Thompson, John Eric Sidney, Gr andeza y Decadencia De Los Mayas, Mxico, 1984
Thompson, John Eric Sidney, Maya Archaelogist, Oklahoma, 1975
Thompson, John Eric, A New Method of Deciphering Yucatecan Dates with Special Reference to Chic-
hen Itza, Contr ibutions to Amer ican Archaeology, Volume IV, No. 22, June, 1937
Thompson, J., Eric, Maya Chronology: Glyph G of the Lunar Series, Amer ican Anthropologist n. s.,
31, 1929
Thompson, John Eric, Maya Chronology: The Correlation Question, in Contr ibutions to Amer ican
Archaeology, Volume III, Nos. 13 to 19, Carnegie Institution of Washington, No. 14, 1937
Thompson, John Eric, Maya Histor y And Religion, Oklahoma, 1990
Thomson, Richard L., Maya The Wor ld As Vir tual Reality, Mexico, 2003
Tozzer, A..M. A., Maya gr ammar with bibliogr aphy and appr aisement of the wor kes noted, Cambri-
dge, Museum, 1921
Tozzer, Alfred M., A Maya Gr ammar , Dover, New York, 1977
Tozzer, Alfred M., Chichen Itz And ts Cenote Of Sacrifce, Memoirs Of The Peabody Museum Of
Archaeology Tozzer, Alfred M., Landas Relacion De Las Casas De Yucatan, Papers Of The
Peabody Museum Of Archaeology And Ethnology, Harvard niversity, C. 18. Cambridge. Mass.
1941
Tozzer, Alfredo M., Landas Relacin de las Cosas de Yucatn, A tr anslation. Paper s of the Peabody
museum of American Archaeology and Ethnology. Harvard University. Vol. XVIII. Cambrid-
ge, Massachusetts, U.S.A., 1941
Trout, Lawana Hooper, Indians of Nor th Amer ica: The Maya, Chelsea House, New York, 1991
Tuan, Laura, El Tarot Maya (Estuche Con Libro Gua Y Una), Los Angeles, 2001
Tuna, Prof. Dr. Osman Nedim, Kzlderili Dilinde Trke ve Moolca Kaynakl Kelimeler, Milli Tr ko-
loji Kongresi, 1981, stanbul
Tuna, Prof. Dr. Osman Nedim, Kelimeler Arasnda, Tr k Dili, XLVIII C., 385. S., Ocak 1984,
40.s; 386. S., XLVIII. C., ubat 1984, 86.s; XLVIII. C., 387.S., Mart 1984, 150.
s: XLVIII. C., 388-389.S., Nisan-Mays 1984, 230. s.
Tuna, Prof. Dr. Osman Nedim, Fonetik I, nn niversitesi, Malatya, 1988
Tuna, Prof. Dr. Osman Nedim, Mukayeseli Trk Leheleri Ders Notlar, nn niversitesi, Malatya,
1988
Tuwvota, Tusan Homichi, Field Mouse Goes to War , The Filter Press, Palmer Lake, California, 1944
Trkan, Prof. Dr. Reha Ouz, Kzlderililer ve Trkler, Bir Tarihin, Bir Dramn Hikayesi, E Yaynlar,
4.b, Kasm 2003, stanbul
Ulrich, E. Mathew and Rosemary Dixon de Ulrich, Diccinar io maya mopn-espaol, espaol-maya
mopn, Guatemala, C.A.: Instituto Lingstico de Verano en Guatemala, 1976
Umar, Bilge, Tr kiyedeki Tar ihsel Adlar , nklp Kitapevi, stanbul 1993
Urban, Patricia A., E., M. Schortman, The Southeast Maya Per ipher y, University of Texas Press, Austin,
1986
Van Laningham, Ivan, Python Vuh: Mayan Calendr ical Mathematics with Python,Proceedings of
the Seventh Inter national Python Conference, Foretec Seminars, Reston VA, 1998.
Vargas de la Pea, Leticia, Vctor Castillo Borges, Proyecto de Investigacin y Conservacin Arquitect-
nica en Ek Balam. Infor me de la Tempor ada de Campo 1996-97. Typewritten script, Archivos
del Centro INAH Yucatn, Mrida, 1998
Vsquez,Alfredo Barrera, Juan Ramn Bastarrachea Manzano- William Brito Sansores, Diccionar io
maya Cordemex: maya-espaol, espaol maya, Mrida, Yucatn, Mxico: Ediciones Corde-
mex, 1980
Vllacorta, J. Antono, Carlos A., Cdices Mayas, Guatemala, 1930
Vogt, Evon Z., Zinacantan: A Maya Community n The Higlands Of Chipas, Cambridge, Mass.,
1969
Von Hagen, Victor Wolfgang, Maya Explorer : John Lloyd Stephens and the Lost Cities of Centr al
Amer ica and Yucatan, University of Oklahoma Press, Norman, 1947
Von Hagen, Victor Wolfgang, Maya: Land of the Tur key and the Deer , Collins World, Cleveland,
1960
Voss, Alexander, and Markus Eberl, Ek Balam: A New Emblem Glyph from the Northeastern Yucatn.
In Mexicon, Vol. XXI: 124-131, 1999
Waerden, B. L., Mathematics and Astronomy in Mesopotamia, in Dictionary of Scientifc Biography,
ed., Charles Coulston Gillespie, Vol. 15, Supplement 1 (1978), Scribners, New York, 1978
Wainwright, Geoffrey, The Henge Monuments: Ceremony and Society in Prehistor ic Br itain, London,
1989
Walter, Christopher, Astronomy Before the Telescope, St. Martins Press, New York, 1996
Wanyerka, Phil, Transcriber, The Proceedings of The Maya Hieroglyphic Wor kshop: Tikal, March
10-11, 1990, University of Texas, Austin, 1990
Wanyerka, Phil, Transcriber, The Proceedings of The Maya Hieroglyphic Wor kshop: Or igins, March
14-15, 1992, University of Texas, Austin, 1992
Wanyerka, Phil, Transcriber, The Proceedings of The Maya Hieroglyphic Wor kshop: Late Classic and
Ter minal Classic War fare, March 11-12, 1995, University of Texas, Austin, 1995
Watterson, Barbara, Women in Ancient Egypt, Wrens Park Press, England, 1991
Webster, David L., The Fall of The Ancient Maya, London, New York, 2002
Whitlock, Ralph, Ever yday Life of the Maya, Dorset Press, New York, 1976
Whitrow, G. J., Time in Histor y, Oxford University Press, Oxford, New York, 1988
229
Bibliyografya
230
Mayalar ve Trklk
Whittaker, Arabelle and Viola Warkentin, Chol Texts on the Super natur al, Summer Institute of Linguis-
tics, University of Oklahoma, Norman, 1965
Whittington, Stephen L., David M. Reed, Bones of the Maya: Studies of Ancient Skeletons, Smithsoni-
an, Washington DC, 1997
Wlley, Gordon R., Gener al Summar y And Conclusions, Excavations At Seibal, Memoirs Of The
Peabody Museum Of Archaeology. Harvard niversity. C. 17. No.4. Cambirdge, Mass., 1990
Wlley, Gordon R., Peter Mathews, A Consideration Of The Early Classic Period n The Maya Low-
lands, Institute For Mesoamerican Studies, Yayn 10. Albany, 1985
Wlley, Gordon R., The Atlar De Sacrifcios Excavations: General Summary And Conclusions, Papers
Of The Peabody Museum Of Archaeology And Ethnology, C. 54, No 3. Cambridge, Mass., 1973
Wichmann, Sren, The names of some major Classic Maya gods. Paper presented at the 5th Europe-
an Maya Conference, Bonn, Dec. 9-10, 2000. To be published in the proceedings, 2000
Wiesenthal, M., Yucatan and the Maya Civilization, Crescent Books, New York, 1978
Wikandur, S., Maya and Altaic. I. Is there Maya group of the language related to the Altaic Family?-Etho-
nos (Stockholm) 1967, II. Maya and Altaic Ethnos, 1970, III, Maya and Altaic, Or ientalia Suecana
(Stockholm) 1970-71
Wikandur, S., Maya and Altaic. I. Is there Maya group of the language related to the Altaic Family?-
Ethonos (Stockholm) 1967, II. Maya and Altaic Ethnos, 1970, III, Maya and Altaic, Orientalia
Suecana (Stockholm) 1970-71
Wilkinson, Richard H., Reading Egyptian Ar t: A Hieroglyphic Guide to Ancient Egyptian Painting
and Sculpture, London, 1992
Willey, Gordon R., Excavations at Seibal, Depar tment of Peten, Guatemala, Peabody Museum of Ar-
chaeology and Ethnology, Cambridge, Massachusetts, 1975
Willey, Gordon, Archaeology of Souther n Mesoamer ica, Par t Two, Handbook of Middle Amer ican
Indians, Volume 3, University of Texas Press, Austin, 1965
Willey, Gordon, Ed., Archaeology of Souther n Mesoamer ica, Par t One, Handbook of Middle Amer i-
can Indians, Volume 2, University of Texas Press, Austin, 1965
Williams, Stephen, Fantastic Archaeology: The Wild Side of Nor th Amer ican Prehistor y, University
of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1991
Williamson, R. J. A., English- Dakota school dictionar y, Topy Ouye Pres, 1866
Williamson, Ray A., Living the Sky: The Cosmos of the Amer ican Indian, University of Oklahoma
Press, Norman, 1984
Wilson, Robert W., Astronomical Notes on the Maya Codices, in Paper s of the Peabody Museum of
Amer ican Archaeology and Ethnology, Har var d Univer sity, Vol. VI, no. 3, Peabody Museum,
1924
Winzerling, E. O., Aspects of the Maya Culture, The North River Press, New York, 1956
Wolf, E., The Internal Structure Of Tenochtitlan, The Valley Of Mexico: Studies n Pre-Hispanic
Ecology And Society, A School Of American Research Book, University Of New Mexico Pres,
Albuquerque, 1976
Wren, Linnea, Peter Schmidt, Ruth Krochock, The Great Ball Cour t Stone of Chichen Itza, Research
Reports on Ancient Maya Writing No. 25, Center for Maya Research, Washington DC, 1989
Wright, Rita P., Gender and Archaeology, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1996
Wright, Ronald, Time Among the Maya, Weidenfeld and Nicolson, New York, 1989
Yasugi, Yoshiho, Kenji Saito, Glyph Y of the Maya Supplementar y Ser ies, Research Reports on Ancient
Maya Writing No. 34, Center for Maya Research, Washington DC, 1991
Young, Michael, The Metronomic Society: Natur al Rhythms and Human Timetables, Harvard Uni-
versity Press, Cambridge, Massachusetts, 1988
Zauzich, Karl-Theodor, Hieroglyphs without Myster y: An Introduction to Ancient Egyptian Wr iting,
University of Texas Press, Austin, 1992
Zav Ala M. Gr amatica Maya, Mexico, 1976
Zerubavel, Eviatar, Hidden Rhythms: Schedules and Calendar s in Social Life, University of Chicago
Press, Chicago, 1981
Zerubavel, Eviatar, The Seven Day Circle: The Histor y and Meaning of the Week, University of Chi-
cago Press, Chicago, 1985
Znnerman, Gnter, Die Hieroglyphen Der Maya Handschr iften, Hamburg, 1956
Zlfkar, Prof. Dr. Hazma, Trkede Ses Yansmal Kelimeler, TDK Yaynlar, Ankara, 1995
231
Bibliyografya
ALBM

Mayalar, sadece talara esrarengiz yazlar yazp, ef-
sanevi yaratklar sembolize ettiklerini talara kazyp,
bunlar da dikili talar olarak tarihin karanllarna brak-
mamlardr.
Avrupal istilaclar tarafndan muhtelif eserlerde,
tekerlei ve at bilmeyen kavim olarak tanmlanmakta
olan Mayalar, olaanst astronomi, matematik, tp ve
teknoloji bilgilerine sahiptiler.
Kendilerine medeni diyen istilac milletler, bugn
sahip olduklar teknolojiyle bile yapamadklar Maya pi-
ramitleri ile astronomi bilgilerine, Mayalarn binlerce yl
nce ulatn grmezden gelmektedirler.
Mayalar, kendi yaptklar renkli mrekkeplerle arke-
ologlar tarafndan kodeks olarak adlandrlan, katlanabi-
len, aldka birbirini takip eden sayfa dzeninde, kaln
katlara yazl saysz eserler de brakmlardr.
Bu eserler, dier Maya kitabe ve kalntlarn bana
gelen akbete maruz kalm, ya barbar Avrupal tarafn-
dan yaklp yok edilmiler, ya da kendi lkelerine al-
narak gtrlmlerdir.
Bugn, Trkistan Turfan Uygur eserlerinin, Dede
Korkutun Dresten Nshas, Kutadgu Biligin Viyana
Nshas olarak adlandrldklar gibi, Leiden, Biritanya,
Pensilvanya kodeksleri olarak adlandrlan Maya yazl
eserlerinin ok az, Meksika ve Guatemalada kalabil-
mitir.

235
Resim 125: Meksika Mzesinden bir Maya Kodeksi
Resim 126: Meksika Mzesinden bir Maya Kodeksi
Resim 127: Meksika Antropoloji Mzesi eserleri
arasnda yer alan Maya hiyografk
yazl kodeksten drt sayfa
MAYALARIN KAIDA YAZILI
ESERLER
236
Mayalar ve Trklk
Arkeologlar tarafndan Maya
mavisi olarak adlandrlan Turku-
az, krmz ve siyah renklerle be-
zenmi kadeksler.
Resim 128: Chetemal Mzesi, iki para halinde birletirilen Maya Kodeksi
Resim 129: Chetemal Mzesinde bulunan bir baka Maya kodeksinden bir sayfa
zerindeki Maya
rakamlarndan, bir eit
hesap kodeksi olduu an-
lalmaktadr.
237
Mayalarn Kada Yazl Eserleri
Resim 130: Chetemal Mzesinden birleik Maya kodeksi
Resim 131: Chetemal Mzesinde bulunan, bir baka Maya kodeksi

Maya abidelerini; heykel, hey-
kelcik, bst, hiyegrofk ya da resim
kabartmal dikme talar olarak tasnif
etmemiz mmkndr.
Bir ksm Maya kabartma hey-
kellerinde, daha ok sava elbiseleri
ierisinde olan kral ile evresindeki
olaylar tasvir edilmitir. Bazlarnda
ise dorudan insan fgrleri yontula-
rak yaplmtr.
Maya eserleri arasnda bst ola-
rak yaplanlarda da farkl tiplemeleri
grmekteyiz. Bu tiplemeler, Maya
ierisindeki farkl yaplanmay da
gstermektedir.
Dikili Ta olarak adlandrabilece-
imiz trler de ya tapnak tarz bina-
lar nnde ya da tapnak piramitlerin
mezar ksmlarna yaplmtr. Dikili
talarn tapnak binalarn nlerine ya-
planlarn nnde ise tatan yuvarlak
bir kaide bulunmaktadr.
Heykelcik olarak ele alacamz
trler daha ok seramik yapmlar olup,
abartl bir ssleme ve sanki daha ok
efsaneler dnyasnn yaratklarnn
biimlendirilmeleri tarzndadr.
238
Resim 132: Seybal kalntlarndan kabartma bir heykel
MAYA HEYKEL ve
ABDELER
239
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 133: Meksika Mzesi eserlerinden bir Maya kabartma heykeli. (Kraln korumas altnda bir ocuk tasvir edilmekte.)
240
Mayalar ve Trklk
Resim 134: Meksika Mzesinde
bulunan kabartma bir kral heykeli
Resim 135: Tikalde bulunan
bir baka kabartma kral heykel
zerindeki Maya hiyegrofk yazlaryla, muh-
temelen tarih ve olay hakknda bilgi verilmekte.
Her iki kabartma heykelde de Kukulkan ayn
ekilde betimlenmitir.
Yaxchlan kabartmasnda, Kukulkan ile Kral
arasndaki grme anlatlmaktadr.
241
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 136: Chetemal Mzesinde Chepaz blgesinden
kabartma Kukulkan heykeli
Resim 137: Yaxchlan Maya kalntlar arasnda duvara
kabartlarak resmedilmi Kukulkan heykeli
242
Mayalar ve Trklk
Resim 138: Meksika Mzesindeki Maya heykeli Resim 139: Chepaz kalntlar arasnda bulunmu Maya
heykeli. (Yapl betimleme ve tipler, dier kabartma
heykellerden farkl olan bu tarz heykeller, daha ok
bizim balbal olarak adlandrdmz Trk heykellerine
benzemektedir.)
140 nolu resim, Maya kalntlar arasnda az sayda grlen tarzdr. Hakas blgesi balballarn hatr-
latmaktadr.
141 nolu resim ise, Maya heykelleri arasnda dierlerine gre farkl bir betimleme tarzndadr. zel-
likle Karaay erkesk ehir Mzesindeki Kpak balbaln hatrlatmaktadr.
243
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 140: Oxaca ehir Mzesinde bulunan bir Maya heykeli
Resim 141: Tuxlagutti ehir Mzesinde Chepaz
kalntlarndan bulunan bir baka Maya heykeli
244
Mayalar ve Trklk

Maya dikili talar, aada grld gibi yuvarlak kaideli de olabilmektedir.
Resim 142: Seybal
Resim 144: Tikaldeki bir yuvarlak kaideli dikili ta
Resim 145: Meksika Mzesi Maya eserleri arasndaki Maya
yazmannn tasvir edildii yuvarlak kaideli dikili ta
Resim 143: Meksika Mzesindeki hiyegrofk yazl dikili ta
Benzer tarzda, Yaxchlan, Chechentza ve Bonampakta dikili talar grlmektedir.
Dikili ta nndeki yuvarlak kaide bize kaplumbaa zemin zerine yaplm Gktrk yaztlarn ha-
trlatmaktadr.
245
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 146: Tikal Mzesinde koruma altna alnm kire tandan
yaplma, nnde yuvarlak bir kaide, bulunan zerinde bir Maya
savasnn betimlendii dikili ta,
Resim 147: Tikal Merkez Akropol yapsnn merdiven-
lerinin balad yerde, yine nnde yuvarlak bir kaide
bulunan, zerindeki yaztn tahrif olduu dikili ta
246
Mayalar ve Trklk
Hem betimlenme biimleri hem de yz ekilleri farkl, hepsinin farkl
soylara mensup olduu aka fark edilmektedir. Mayalar ierisinde farkl
milletlerin bulunduunu gsterir.
Bu nn betimlenmeleri dierlerinden farkllk gsterirken,nn de
yz hatlar birbirlerine benzemekte ama balk ekilleri biraz farkldr. Ba-
lklardaki bu farkllk da bstleri yaplan ahslarn farkl sosyal statde ol-
duklarn gsterir.
Yukardan aa doru olan bstlerin betimlenmeleri ve yz ekilleri,
Gktrk balballarna benzemektedir.
Resim 149: Yukardan aaya doru krmz ereve ierisine alnm bstlerden
birincisi Merida Mzesi Yukatan Maya eserleri arasndan, ikincisi Yaxchlan Mzesi,
ncs de Uxmal Mzesi Maya eserlerindendir
Resim 148: Mavi ereve ierisinde birincisi Kaba, ikinci ve ncs
Merida Mzesi Yukatan Maya eserleri arasnda bulunan bstler
Her ve benzeri birok heykelcikte ve ou kabartma Maya heykellerinde, yrtc kularn balk
olarak betimlendii grlr.
247
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 150: Palenque Mzesindeki Kartal Adam heykelcii
Resim 151: Merida Mzesi, Yukatan
koleksiyonunda bulunmakta olan heykelcik,
(banda da ku simgeli balk bulunmakta.)
Resim 152: Merida Mzesi, Yukatan
koleksiyonunda bulunmakta olan bir baka
heykelcik, (banda da ku simgeli balk
bulunmakta.)
248
Mayalar ve Trklk
Maya heykelciklerinde muhtelif hayvanlarn
ekli betimlenebildii gibi inan dnyalarn olutu-
ran, iyilik ya da ktl temsil eden yaratklar ile
deiik insan tiplemelerini grebiliriz.
Resim 153: Belize Mzesi,
genel Maya heykelciklerine rnek
Resim 154: Tuxla Gutti Mzesi, Chepaz eserlerinden
alayan adam maskesi
Resim 155: Tuxla Gutti Mzesi, Chepaz eserlerinden
glen adam maskesi
Resim 156: Tuxla Gutti Mzesi, Chepaz eserlerinden
dnen adam maskesi.
Resim 157: Belize ehir Mzesi,
Maya seramik maskelerinden.
249
Maya Heykel ve Abideleri
Resim 158: Merida Mzesi
Yukatan Maya eserlerinden,
insan yz tasvirli maske
250
Mayalar ve Trklk
Resim 159: Belize ehir Mzesi Maya seramik
maskelerinden rnek
Resim 160: Merida Mzesi Yukatan Maya eserlerinden,
efsanev bir yaratk sembolize edilen maske

Resim 161: Belize ehir Mzesi, d bezekli 22 X 30 cm llerinde
Yllardr Maya antik ehirlerinde yaplan kazlarda, binlerce seramik eser bulunmutur. Bu eserlerin
bir ksm Avrupa ve Amerikann mzelerini sslerken bir ksm da Meksika, Belize ve Guatemalada ka-
labilmitir. Bu eserlerin bir ou ehir mzelerine tanmakla birlikte bir ksm da antik ehirlerin hemen
yannda bulunan mzelerde sergilenmektedir.
Maya seramiklerini arkeologlar, eserin zellii, dnemi ve bulunduu yere gre Las Charcas, Ka-
minaljuyu, Chikanel, Esperanzo, Tzakol, Tepeu, Toltek, Mayapan kltr eserleri olarak adlandrmak-
tadrlar.
Biz bu eserlerden i bezekli, d bezekli ve ayakl, kulplu, kapakl eserler olarak birka rnek vermekle
yetineceiz.
Maya seramik sanat ile Trk seramik sanatnn karlatrmal bol rneini Karlatrmal Trk ve
Maya Sanat adl kitapta vermeye gayret edeceiz.
251
MAYA
SERAMK SANATI
252
Mayalar ve Trklk
Resim 162: Merida Mzesi, Yukatan buluntusu, i bezekli
tabak, 22,7 cm yar apnda
Resim 163: Meksika Mzesi, i bezekli tabak,
23 cm yar apnda
Resim 164: Meksika Mzesi, i bezekli tabak,
21 cm yar apnda
Resim 165: Merida Mzesi, Yukatan eserlerinden,
i bezekli tabak, 13 cm apnda
253
Maya Seramik Sanat
Resim 166: Bellize Mzesi, d bezekli vazo,
20 cm yksekliinde
Resim 167: Oxaca ehir Mzesi, d bezekli vazo,
18 X 13 cm llerinde
Resim 168: Guatemala Antropoloji Mzesi, d bezekli derin kap. 16 X 32 cm llerinde
254
Mayalar ve Trklk
Resim 169: Belize ehir Mzesi, d bezekli vazo,
17,6 X 10 cm llerinde.
Resim 170: Palenque Mzesi, d kabartma bezekli vazo,
16,5 X 8 cm llerinde.
Resim 171: Tikal, d bezekli kapakl kap.
Kulp ksm ku ba eklinde 37 X 32 llerinde.
Resim 172: Tikal, d bezekli kap.
Kulp ksm jaguar ba motifi. 42 X 35 cm llerinde.
Resim 173: Tikal kalntlarndan, rdek biimli ibrik
grlmekte, 37 X 22 cm llerinde.
Resim 174: Belize ehir Mzesi eserlerinden, st kulplu
kapakl ayak zerinde vazo
D bezekleri Maya hiyografarndan olan vazo 22,7 X 12
cm llerinde
255
Maya Seramik Sanat
Resim 175: Belize ehir Mzesi eserlerinden,
ayakl d bezekli vazo
Vazo 35 X 28 cm llerinde
MAYA ALTIN
LEME SANATI
1520de balayp 1536da resmen spanyollarn nclnde Avrupal halklar tarafndan katliam, soy-
krm ve kleletirilmee balanan Amerika ktasnn orta kesimleri, zellikle Yukatan ve Peten yarm
adasnn yaayan yerli halklar, medeniyet llerinde igalcilerden binlerce yl nce olmalarna ramen,
vahilikte onlardan ok geri idiler.
Yzlerce yl, ta ki 19. yzyln ikinci yarsna kadar olan srete, kendilerine medeni denilen Avrupal
smrgeciler karsnda aciz ve aresiz kaldlar.
Kahraman Katolik Papazlarn nclnde yaplan bu igal ve soykrmn temel unsurlarndan biri, altn
idi. Aztek ve Mayalar bata olmak zere, yerli halklarn verimli topraklarnn yannda medeni! Avrupann
gz kamatran cazibesi, onlarn kullandklar altn ilemeli elbiseler, taklar ve altn madenleriydi.
Bunun iin yok oldular, bunun iin asimile edilip karmak bir Mezotek mozainin parlayan kk
talar olarak kaldlar.
Bugn Avrupal halklar tarafndan gasp edilen Maya altn ilemeleri arasnda ounu Meksika Antro-
poloji Mzesinde grebileceiniz birka para altn varak, kpe ve heykelcikten bakas kalmamtr.
256
Resim 176: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan Maya Altn
Resim 177: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan Maya Altn rnekleri
(Solda, bir ift hilal eklinde kpe. Sada ise ilenmeye hazr bir ift altn rulo ile ince bir varak)
MAYA ALTIN
LEME SANATI
MAYA ALTIN
LEME SANATI
257
Maya Altn leme Sanat
Resim 178: Meksika Antropoloji
Mzesinde bulunan, ilenmeye
hazr Mayalara ait altn varak
Resim 179: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan, zeri Maya hiyografaryla
bezenmi bir Maya altnndan arta kalanlar
Resim 180: Meksika Antropoloji
Mzesinde bulunan, altndan
yaplma heykelcikler
258
Mayalar ve Trklk
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 181: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan,
Mayalardan kalma zerinde geyik kabartmas olan bir
madalyon
Resim 182: Merida Mzesi Yukatan kalntlarndan, zerinde Maya Gne Tanrsnn motifze edildii altn madalyon
(Hitit Gne Heykelini hatrlatmakta.)
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Maya alglar bugn ya turistik blgelerde para kazanmak iin, tarihi yaztlarda betimlenen kyafetler
ierisinde gsteri yapan, kendi topraklarnda aznlktan da te resmen mzelik hale gelmi kimseler tara-
fndan kullanlmakta ya da antropoloji mzelerinin sergi vitrinlerinde bulunmaktadr.
Yukarda grlen Guatemala Antropoloji Mzesi eserleri arasnda bulunan, iindeki ufak talarn be-
lirli ritim ile sallandka ses karan algsnn dnda, daha ok vurmal ve femeli alglardan oluur.
259
Resim 183: Guatemala Antropoloji Mzesinden
MAYA ALGILARI
260
Mayalar ve Trklk
Resim 184: Guatemala Antropoloji Mzesinde bulunan vurmal Maya algs
i boaltlm bir aacn zerinde si-
metrik ekilde oyularak alan ince uzun
aa eritler iki ufak tokmakla vurularak ri-
tim tutturulan vurmal alg grlmektedir.
i boaltlm aa gvdenin her iki
ucuna deri geirilerek yaplm ve elle vu-
rularak ritim tutulmaktadr.
Resim 185: Solda yine Guatemala Antropoloji Mzesinde bulunan bir baka vurmal Maya algs
Seramikten yaplan femeli alg bir nefesle
ayr ses verebilecek ekilde dzenlenmitir.
nce bambu ya da kaln kamtan yaplan bu
femeli alg, bizim kaval dzenindedir.
261
Maya alglar
Resim 187: femeli Maya alglar (alglarn her ikisi de
kemikten, sa yanda grlenler ise seramikten yaplmtr.)
Resim 188: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan femeli
Maya algs
Resim 189: Guatemala Antropoloji Mzesinde bulunan
femeli alg (bu algy, bugn yaamakta olan
Mayalar da kullanmaktadr.)
Resim 186: Meksika Antropoloji Mzesinde bulunan femeli
Maya alglar
MAYA ANTK
EHRLER
10 km apnda bir yerleim sahas olan Altun Ha, Maya Klasik Dnem ehirlerindendir. M.. 200de
kurulmaya balanan Altun Hada 14. yzyln balarna kadar Maya yerleimi grlr.
Altun Ha civarna yaylm irili ufakl 500 kadar yap ya da hyk bulunmaktadr. Bunlardan, Pla-
za A olarak adlandrlan Tapnak, M.S. 100de yaplm, ierisinde 8 mabet ve saray bulunmaktadr. Plaza
Ann, 5. yzyl sonlar 6. yzyln balarnda bitirildii bilinmektedir. Buradaki bir mezar buluntusundan,
mezarn M.S. 550 de ina edildiini anlyoruz. Byk Mezar da muhtemelen Kral mezaryd. 300 civa-
rnda yeimden yaplm obje bulunmutur. Plaza B olarak adlandrlan bina ise M.S. 500 Erken Klasik
Dnem eseridir.
A-2 ile A-8 arasndaki yaplar, M.S. 600 olarak tarihlendirilir. Bunlarn dnda Grup A olarak adlan-
drlan binalar daha kktr.
Plaza B olarak adlandrlan dier byk Piramit ve evre binalar da ayn Plaza A gibi, M.S. 550-650
olarak tarihlendirilir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
265
Resim 190: Altun Ha kalntlarnda bulunan en nemli eser, Gne Tanrs
Kinich Ahauya ait tek para yeimden maske, 14.9 cm byklnde 4.42 kg arlnda
ALTUN HA
266
Mayalar ve Trklk
Resim 191: Plaza A olarak adlandrlan piramit
Gne Tanrs Kinich Ahauya ait
tek para yeimden maskenin de
bulunduu yer olan piramit, Altun
Hann ayakta kalabilmi en nemli
yapsdr.
Resim 192: Plaza Ann n ksm
Resim 193: Binann arka tarafnda bulunan ek yaplar
Resim 194: Plaza B olarak adlandrlan yap ve merdivenlerin ortasnda yaplan kabartmann yakn pln
267
Altun Ha
Resim 195: Plaza B adl yapnn, n cepheden sol yan ksmnn yakn pln
Resim 196: laza B adl yapnn, n cepheden sa yan ksmnn yakn pln
Usumacinta rmann kollarndan olan Lacanhaya yakn kurulan Bonampak, Klasik Dnem kaln-
tlarndandr. 2. Caan Muan zamannda kurulmu olan ehir, M.S. 600 900 arasnda Maya dnyasnn
nemli kltr merkezlerinden biri olmutur. Ge Klasik dneminde Yaxchilana tabii olan Bonampak,
Piramit ierisindeki M.S. 800 olarak tarihlendirilen renkli resimlerle tannmtr.
nl Maya Mavisi olarak adlandrlan Turkuaz rengi, muhtelif Maya heykelcikleri ve ttslklerinin
yannda, en ok Bonampaktaki bu duvar resimlerinde kullanlmtr. Maya Mavisi olarak adlandrlan bu
renk, daha sonralar spanyol igali dneminde de kullanlmtr.
Bugn milli park olarak korumaya alnm Bonampak ierisinde ve yaknlarnda 400 civarnda Lakan-
don Mayalar yaamaktadr.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
268
Resim 197: Lakandon Mayalarnn aman Bonampak
BONAMPAK
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 198: inde mezarlarn da bulunduu Bonampakn en yksek yaps olan Chan Muwan Piramidi
Bonampak duvar resimleri olarak anlan resimler, n sa altta etraf demir direklerle evrili olan b-
lmdedir.
Piramide kmadan merdivenlerin balad yerde iki, merdivenlerin ortasna doru da bir dikili ta
bulunmaktadr.
Resim 199: Bonampak kalntlarnn duvar resminden kesit. Bir tren esnasnda Bonampak Kral Chan Muwan
269
Bonampak
270
Mayalar ve Trklk
Resim 200: Ayn duvar resminin devam. Mzisyenlerin yaptklar gsterileri resmedilmi
Resim 201: Ayn duvar resminin balad duvarn, dier duvarla kesitii blm.
Burada da resmi trenin seramoni ksm resmedilmi.
Resmin tamamnda zemin olarak Maya Mavisi olarak adlandrlan Turkuaz kullanlmtr
Resim 202: Dikili talarn piramitten grn
Resim 203: Bonampakta
merkezi yerleimin
dndaki bir kalnt.
Henz bu yapda kaz
almas yaplmam
271
Bonampak
Son Klasik ve Klasik sonras dnem ehirlerinden Chicn tza, Meksikann gney dousundadr.
Yukatek Maya dilinden bir kelime olan Chicn tza, Sularn Ruhu anlamna gelmektedir. M.S. 435 ylla-
rnda kurulmaya balanan ehir, M.S. 900 ile 1100 yllar arasnda en grkemli zamann yaar.
M.S. 900 sonlarnda Nahua dilini konuan Tolteklerin istilasna urayan ehir, Toltek ve Maya kar-
m bir inan sistemini de yaatmtr.
Son dnemlerde Tolteklere bakentlik eden Chicn tza halk, M.S. 1156 / 1168 yllarnda vahi biim-
de katledilmi, halk ehri terk ederek kamak zorunda kalmtr. Bu olaylar Chicen tzadaki Savalar
tapna olarak adlandrlan yapnn duvarlarna resmedilerek anlatlmtr.
Chicn tzann ehir mimarisinden ve muhtelif yerlere resmedilmi hiyografk yazlardan, ehrin
ya da drt kardein birleik ynetimiyle idare edildii anlalmaktadr.
Ba ku tyl, gvdesi ylan olarak tasvir edilen Kukulkan adna da tapnan bulunduu Chicn
tzann bizce en ilgin yaps, spanyollarn Karakol olarak adlandrdklar yapdr. spanyollar, yapnn
kubbe tarznda olmas sebebiyle, smkl bcek ya da kabuk anlamna gelen Karakol kelimesiyle tanm-
ladklar bina, bir gzlem evidir.
Yar ap yaklak 25 km olan Chicn tzada Toltek dnemi eserlerinin yan sra Puuk dnemi yap ve
eserleri bulunmaktadr. Chicn tzann Kutsal Kuyusunda bulunan yeimden yaplma Ge Klasik Sonras
Usamicinta tarzndaki paralar da burada Toltek, Maya, Puuk ve farkl kltrlerin bir arada yaadn
gsterir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
272
CHCEN TZ
.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 204: Chicn tza Toltek Savalar tapnann uzaktan grnts. (12 m yksekliinde olan bina, 40 x 40 m
apndadr. Yukatandaki Toltek hakimiyetinin gstergesi olarak kabul edilen bu piramit Toltek mimarisinin nemli
eserleri arasnda yer alr.)
273
Chicen tz
.
Resim 205: Savalar Tapnann n taraftan grn
274
Mayalar ve Trklk
Resim 206: Savalar Tapnann merdivenlerinin bitiminde daha ok Toltek kltr olarak grdmz srt st
uzanm insan fgr, (Muhtelif arkeologlar tarafndan yrek sunumu kltyle badatrlmaktadr. Bize gre ise daha ok
ehrin sahibini belirleyen temsili heykellerdir.)
Resim 207: Savalar tapna saak mimarisinden detay, uan jaguar zerinde bir Maya savas heykeli. (Nogay ve
Kazak Trklerindeki kanatl uan aslan ya da kaplan motifne benzemektedir.)
Resim 208: Chicn tza ehrindeki Kukulkan Pramitinin n giriindeki merdivenlerinden genel grnt
Resim 209: 24 m yksekliinde, 40 x 40 m eninde olan Tanr Kukulkana adanm
Toltek Castillo Tapnann gney bat ksmndan bir detay. (Tapnak, bu ekilde drt keli, tam kare eklinde
ykselmektedir. En stte Tanr Kukulkan ile ilgili hiyografk anlatmlar bulunmaktadr.)
275
Chicen tz
.
276
Mayalar ve Trklk
Resim 211: Chicn Itza top sahasnn kuzeyinde, 30 metre yksekliinde olan kuzey duvarnn tam karsnda, yine
ayn ykseklikte gney duvar bulunmaktadr
Resim 210: Chicn tzada ana ynetim binasnn gney batsnda, arkeologlar tarafndan Vens platformu ad verilen
yapnn temel ksm. (Muhtemelen bunun st ksmnda da daha nceleri kubbe eklinde bir yap olmalyd. Vens ile ilgili
adlandrmalar daha ok gkbilim almalaryla balantldr.)
Resim 212: Top sahasnn kuzey ve gney duvarlarnn bat ksmnda oyunu takip eden soylularn oturduu blm
Resim 213: Chicn tzada Puuk kltr olarak bilinen Rahibeler Manastr adl binann giri kapsnn bulunduu dou
ynnden grnm. ( katl olan binann, giri kapsnn st ksmnda Kukulkan kabartmas
bulunan binann mimarisi de dikkat ekicidir.)
277
Chicen tz
.
278
Mayalar ve Trklk
Resim 216: Chicen tsa ynetim binasnn gney bat ksmnda Byk aman mezarnn bulunduu yap
Resim 214: Rahibeler Manastr dou giri kaps
(zerindeki Kukulkan motifi kabartma heykelin yakn pln)
Resim 215: Kukulkan Tapna alt duvarndaki Kukulkan
temsil eden kabartmadan yakn pln
Resim 217: Chicn tzada bulunan en ilgin yap. (Bir gzlem evi olarak kullanlan bu yap, M.S. 1000 ylnda Vens
gezegeninin ulat en kuzey noktaya hizal olduu, kule stnde bulunan pencerelerden kuzey ksmna bakan Vens
gezegeniyle ayn hatta yapld, yine kule pencerelerinden gney ksmnda yer alannn ise gezegenin batma konumunda
yapld anlalmaktadr.)
Kral mezarlar ve dier idari binalara gre daha kk ina edilmi. Drt tarafndan merdivenlerle
ykselen yapnn her bir yannda merdivenlerin balad ksmn sa ve solunda jaguar heykelleri bulun-
maktadr.
Chicn tzada bulunan bu gzlem evinin bir benzeri, Guatemala snrlarndaki Seybal kalntlarnda
bulunmaktadr. Ancak Seybaldaki yapnn kubbe ksm tamamen yklm, yalnz kubbenin oturduu da-
irevi yap kalntlar kalmtr.
Chicn tzadaki bu gzlem evinin model ve ilev olarak bir benzeri Siirt Tilloda Fakirullah Trbesi
adyla bulunmaktadr. Ulubeyin Semerkanttaki gzlem evinin kalntlar da ayn mimari zellii gs-
termektedir.
279
Chicen tz
.
280
Mayalar ve Trklk
Resim 218: Chicn tza gzlem evinin kuzeyden grn
Resim 219: Gzlem evinin gney batdan
grnm
Maya dilinde Kaal, kalmak, bulunmak, Pe ise pire demektir. Pirelerin mekan anlamna gelen Kaal
Pe blgesi, M.S. 850 olarak tarihlendirilmektedir.
Kaal Pete Ge Klasik ncesine ait yzlerce heykelcik ve maskeler bulunmutur. Bunlar iinde
basit tipte, dierleri insan ve hayvan motiferiyle ekillendirilmi, bir ksm da bir eit ddk eklinde
yaplmtr.
Ge Klasik dneme ait olan fgrl heykelcik ve maskeler ile ddkler, daha ok bat blgesindeki
A 2 piramidi ve evre binalarnda bulunmutur. Tamam seramik olan bu eserlerin sanat sitilinin kayna
Yukatan Peninsula blgesi Jaina tarz olarak dnlmektedir.
Kaal Pete ayrca iki top sahas bulunmaktadr. Top sahalarndan biri bat kompleksi ierisinde Saray
C olarak anlan yapnn yannda, dieri ise dou blgesi kompleksi ierisindedir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
281
Resim 220: Cahal Pech antik ehrinin girii
CAHAL PECH
282
Mayalar ve Trklk
Resim 221: Kaal Pete Plaza C olarak adlandrlan yapnn B1 piramidi. (Etrafnda B2 ve B3 yaplar ile hemen yannda
dou ksm top sahas bulunmaktadr.)
Resim 222: Plaza C olarak adlandrlan yapya bitiik sra odalar (Yapnn yarm kemer sitili dikkat ekmektedir.)
Resim 223: inde ve evre binalarnda en ok seramik eser kan A 2 yaps
Resim 224: A 2 olarak adlandrlan binann
arka ksmndan grn
Resim 225: Ayn binann i avlusu ve odalarnn
stten grn
283
Cahal Pech
Uxmala 37 km mesafede olan Kabah, tpk
Uxmal gibi M.S. 850 - 925 arasnda Yukatan blge-
si Puuk yerleim yerlerinden biridir.
Uxmal merkezli Labna ile birlikte ayn yneti-
me sahip olan Kabah kalntlarnn, zellikle duvar
sslemelerinde kullanlan motifer dikkat ekicidir.
Kabah kalntlarnda da Uxmalda olduu gibi ya-
rm kemer kaplar ve kurganlar bulunmaktadr.
Kabah, muhtelif literatrde Kaba eklinde de
gemektedir. Zaman zaman Tuluma 40 km mesa-
fede olan Koban ile de kartrlan Kabah, Uxmala
gre daha kk bir yerleim yeridir. Yar ap 6 km
civarnda olan Kaba, Maya Klasik Son Dnem ka-
lntlarndandr.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
284
Resim 226: Kabah antik ehrinin genel grnts
Resim 227: Kabahtan mimari sslemeye detay
KABAH
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 228: Kabah ynetim binasnn genel grnts
evresi muhtelif yaplarla donatlan ynetim binasnn n ksmnda geni bir tren alan ve bina mer-
divenlerinin nnde dikili bir ta ant bulunmaktadr. Ant zerindeki yazlar tahrip olmu, okunamamak-
tadr.
Binaya kan merdi-
venlerin nnde tren ala-
nnn ortas saylabilecek
bir mevkide dikili yazt bu-
lunmaktadr. Bu yazt, oku-
namayacak ekilde tahrip
olmutur.
285
Kabah
Resim 229: Kabah ynetim binasnn nden grn
286
Mayalar ve Trklk
Resim 230: Kabah ynetim binasnn arka taraftan grnts
Resim 231: Sol ve sa resimlerde Kabah kalntlarndaki
duvar sslemelerinden rnekler
Resim 232: Kabah kalntlar arasnda bulunan bir kurgan
Resim 233: Kabah kalntlarndan Seluklu mimari tarz kemerler
Resim 234: Kabah kalntlar arasnda
duvar sslemesi olarak kullanlan ko
ba sembol
287
Kabah
Karakol, Belizede ulam en zor olan antik Maya ehridir. 100 km karelik bir alana yaylm kalnt-
laryla Maya dnyasnn eskiden nemli siyasi ve kltrel merkezlerindendir. Erken Klasik ncesi M. .
600e varan bir tarihi vardr.
Bat Maya Dalarnn orman ierisinde ykseke bir plato olan Karakolda, M.S. 900e kadar olan
btn Maya dnemlerine ait yaplar ierisinde, muhtelif yaztlar, seramikler ve kullanm eyalar bulun-
mutur.
Karakolu nce gezgin Rosa Mai 1938 ylnda grm, daha sonra, 1953-54 yllarnda Satterthwaite ve
Andersonun bakanln yapt be kiilik aratrma ekibi ile iki rehber, Karakola gelmilerdir. 1978-79
yllarnda Kanadal Paul Healy, Ontanio Trent niversitesi adna ilk arkeolojik kaz almalarna balar.
spanyollar, Chechen Itzada bulunan kubbeli gzlem evine spanyolca salyangoz anlamna gelen Ca-
racol (karakol) adn vermilerdi, ancak, bugn Belize snrlar ierisindeki Karakol antik ehrinde benzeri
bir yap bulunmamaktadr. Buradaki adn spanyolca m yoksa Maya diline mi ait olduu hakknda bilgi
bulamadk.
Karakolda; Merkez, Kuzey ve Kuzeybat Akropolleri ad verilen piramid ve irili ufakl yaplar
bulunmaktadr.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
288
Resim 235: Karakol ehrinin giri ksm
KARAKOL
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 236: Karakoldaki Merkezi Akropol olarak adlandrlan piramit
Piramidin zirvesinde iki mezar bulunmaktadr. M.. 300 olarak tarihlendirilen piramidin zirvesine 99
merdivenle klmaktadr.
Resim 237: Piramidin tepe noktasnda
bulunan iki mezardan birinin i ksm
Resim 238: Piramidin st ksmndaki odann d cephesinden bir kesit. (Duvar,
yalanc mermer kaplama olarak adlandrlan ve Maya hiyegrafaryla sslenmi.)
289
Karakol
290
Mayalar ve Trklk
Resim 239: A 6 olarak adlandrlan kuzey piramidinin Merkez piramitten grn
(Piramit merdivenlerinin sa ve solunda bulunan kabartmalarn yakn grnmleri stte gsterilmitir.)
Resim 240: Kuzey Akropol olarak adlandrlan piramit
Resim 241: Karakolda bulunan iki Maya top sahasndan biri
Resim 242: Karakolda Plaza B olarak adlandrlan yerleim yerlerinden biri
291
Karakol
Yukatann kuzeyinde, denizden ykseklii 42 m. olan Koba, 2,5 km apnda bir yaylma sahiptir.
Koba aslnda birbirlerine bal bir ehirler kompleksi grnmn verir. Yerleim birimlerini birbirine
balayan yollar ve geitler bulunmaktadr.
Nohoch Mul (Byk Da) zamannda kurulan Koba, Klasik Dnem sonras M.S. 1100 - 1450 Maya
ehri olarak hkm srmtr.
yi korunamam yerleimlerden olan Kobada en nemli yap, Byk Platformdur. Top sahas ieri-
sinde, dier top sahalarnda tahrip edilmi olan balama talar kalmtr.
Yerleim sahasnda Macanxor ve Koba adl iki gl bulunan Koba ya da yerlilerin syleyii ile Ko-
ban, kabaran sularn bulunduu yer anlamna gelmektedir. Bize Kafkasyada Mingi Tav adyla bilinen
Elbruzun Koban rman hatrlatmaktadr.
Klasik Dnem ehri olan Koba, baz Maya efsanelerinde Gne Tanrsyla da ilgilendirilir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
292
Resim 243: Koba ehrinin girii
KOBA
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Ykseke bir kmbeti andran
yap, geni bir oval yapya sahiptir.
Piramit nnde bulunan dikme ta-
taki yaz tahrip olmutur.
Resim 245: Kk Piramidin ap daralarak ykselen tepe noktas
293
Koba
Resim 244: Kobada C Grubu kalntlar olarak adlandrlan, Kk Piramit
294
Mayalar ve Trklk
Resim 246: Koba Top Sahas
Dier Maya yerleim yerlerinde de grdmz ama dierlerine gre daha kk olan top sahasnn
sa ve sol trbin ksmndaki yuvarlak say talar da tahrip olmadan ayakta kalmtr.
Resim 247: Top Sahas ierisinde bulunan balama noktalarndaki iaret talar
Resim 248: Kobada en nemli ve yaklak 20 m. yksekliindeki Piramit
295
Koba
18. yzyl sonlarnda Antonio del Rionun, Palanquede yapm olduu n kazlarn sonularn
1822de Londrada yaymlamasndan sonra ilim alemince tannan bu antik Maya ehri, Klasik Sonras
Dnemin en nemli merkezlerindendir.
M.S. 600 900 yllar arasnda iinde hayat srdrlen Palanquenin eski ad Lakamhadr.
Yaklak 40 km apnda bir yerleim yeri olan Palanquede, Saray binas ve daha sonra Gne, Ha
ve Yaprakl Tapnaklar olarak arkeologlar tarafndan adlandrlan piramit ile evresinde ok sayda
irili ufakl bina kalntlar vardr. Bunlar, Yarasalar Binas, alayanlar Gnelii, Kralie Banyosu, Kont
Tapna, Su Kemeri, Kuzey ve Gney Piramitleri, Jaguar Tapna, Yaztlar Tapna, Kafatas Piramidi
ile X., XI., XX. Piramitler, XIX., XXI., XXII. Yaplar ve I. II., XII., XI XV. Gruplar olarak adlandrl-
maktadr.
1952de Alberto Ruz Lhuillier tarafndan bulunan Kral Pakal Kalkan Jaguar mezarndaki kaytlarn
okunmasyla, M.S. 615 683 arasnda Kalkan Jaguarn hkm srd, daha sonra M.S. 684te yerine
olu Kan Balamn tahta getii anlalmaktadr.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
296
Resim 249: Palenquenin genel grn
PALENQUE (Lakamha)
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 250: Yaztlar Tapna, ortada Gne Tapna ve sol yanda Saray binas
Ykseklii 20 m
olan tapnak ierisinde
600 akn hiyeroglif
bulunmutur.
297
Palenque (Lakamha)
Resim 251: 1952de Alberto Ruz Lhuillier tarafndan bulunan Kral Pakal Kalkan
Jaguarn da mezarnn bulunduu Yaztlar Tapna
298
Mayalar ve Trklk
Resim 252: Saray Binas,( 91 m uzunluunda, 73 m geniliindedir. avlu birbirine bal odalar zinciriyle
evrelenmitir. Saray binasnn orta ksmnda, ieriden merdivenle klan kare eklindeki kule grlmektedir. Baz
kaynaklar bu kulenin gzlem evi olabileceini belirtmektedir. Ancak Checen tza ve Seybaldeki gzlem evlerinin
mimarisine hi benzemeyen bu kule, kanaatimizce sadece gzetleme iin kullanlmtr.)
Resim 253: Sarayn kuzeyden grnts
Resim 254: Savan douuna adanan ve M.S. 7. yzyln sonlarna doru ina edilen
Gne Tapnann n taraftan grn
299
Palenque (Lakamha)
Resim 255: Mimari olarak Gne Tapnana benzeyen Ha Tapnann kuzeyden yan grn
300
Mayalar ve Trklk
Resim 256: Ha Tapna n ksm
Resim 257: Yaprakl Ha Tapna ad verilen yapnn n taraftan grn
301
Palenque (Lakamha)
Resim 258: Kont Tapna olarak adlandrlan piramit
Resim 259: Jaguar Tapna olarak adlandrlan piramit
Seyba aalarnn bulunduu blge anlamna gelen Seybal, Petenin bat kesiminde az bilinen Maya
Xe evresine ait yerleim birimidir. Yaplanma, daha ok kk meydan evresine evrelenmi tepecikler
zerinedir. Ge klasik ncesi Rio Pasion adl nehir zerine kurulmu Seybal, 2 km
2
bir alan kapsar.
Yamur ormanlar ierisinde yaplarnn ou aalar arasnda kalm binalarnda, ok sayda yeim
paralarn yannda, eitli byklklerde dikili ta da bulunmutur.
Seybal, Ge Klasik ncesi M.. 300 kurulmu, son klasik dneme kadar dzenli yerleim ve hayat
srmtr. Avrupadan gelen igalci spanyollarn ilk kefettikleri yerlerden biri olan Seybaldeki gzetle-
me kulesinin yapsndan geriye, sadece temelleri kalmtr.
Seybal Maya antik ehrinin yaplarnn korunmasnda pek ihtimam gsterilmemi ama karlan sera-
mikler, yeim paralar ile iyi durumda olan dikili talar, orada kaz yapan (bata Harvart niversitesi ol-
mak zere) lkelerin mzelerine gtrlmtr. Yine de gtrlen yazl talarn yerlerine bire bir lde
plastikten kopyalar konmutur.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
302
Resim 260: Seybal ehrinin i ksmndan grn
SEYBAL
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 261: Seybal antik ehrinin gney ksmnda, meydanda yaplm bir bina
Binann, drt ynden merdivenleri ve drt ynnde de bir dikili ta bulunmaktadr. Bina, muhtemelen
dini amala yaplmtr.
Bina ierisinde koridorlarla blnm drt oda ve koridorlarn birletii yerde de bir dikili ta
bulunmaktadr. Antik ehrin nehirden en uzakta olan blgesindeki binann bulunduu meydan ev-
resinde tepecikler, kk bina kalntlar ile bu binalarn nlerinde de birer dikme ta yeralmaktadr.
zerlerinde yaz kalmayan dikme talarn orijinalleri zerinde hiyegrafk okunabilir yaztlarn ise birer
kopyas bulunmaktadr.
Kanaatimizce bir ibadet alan olarak dzenlenen bu meydan, M.. 300 olarak tarihlendirilmektedir.
303
Seybal
304
Mayalar ve Trklk
Resim 262: Antik ehir mabedin i kesimlerinin tavan kesiti
Resim 263: Bina ierisinde bulunan dikili ta ve dikili tan nden grnm
Resim 264: Seybal antik ehrinin gney batsnda bulunan gzlem evinin kalntlar ve yakn pln deiik cepheleri
305
Seybal
Resim 265: Gzlem evi kalnts nnde kral ve ona saygyla bilgi sunan birinin
resmedildii ou yeri tahrif olmu dikili tan yakn grnm
Dier ad Mutul olan Ti-
kal, Maya dilinde gzetleme
kulesi anlamna gelmektedir.
Tikal ad, 19. yzyldan itiba-
ren kullanlmaktadr.
Arkeologlar tarafndan
Chikanel dnemi olarak ad-
landrlan Ge Klasik ncesi
M.. 300e uzanan tarihi var-
dr. Tikal kalntlarnn mer-
kezi olan, ortada genie bir
avlu, karlkl iki piramitin
merdivenleri ortadaki avluya
almaktadr. Avlunun kuzey
ksmnda akropol, karsnda
gney ksmnda ise saray ya-
ps bulunmakta, bu binalarn
da merdivenleri avluya al-
maktadr. Dou ve batda ya-
plm piramitlerin avlu orta-
snda ise yuvarlak s bir ate
havuzu bulunmaktadr.
Saray binas ile dou y-
nnde yaplm olan piramit
arasnda kk bir top sahas
bulunmaktadr. Tikalin sade-
ce merkez yaplarnn yayld saha, yaklak 2 km
2
dir. ehrin evre genilii, takriben 16 km
2
apnda-
dr.
Tikal yerleim yerinde tespit edilebilen irili ufakl 3000den fazla yap bulunmaktadr. Tikal nfusu
arkeologlarca Ge Klasik dnemde 90.000 olduu tahmin edilmektedir.
Peten blgesinin kuzeyinde yer alan Tikal, Maya arkaik ehirlerinin en by ve grkemli piramit-
lerine sahiptir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
306
Resim 266: I. Hasaw Chan Kawilin pramidi
TKAL (Mutul)
MAYA ALTIN
LEME SANATI
inde I. Hasaw Chan Kawilin kabrinin de
yer ald piramit nndeki ate yakma havuzu ile
hemen karsndaki benzer piramitten, i avlunun
ayn zamanda bir toplu dini tren alan olduu an-
lalmaktadr.
Piramidin yerden ykseklii 70 mdir. M..
100 olarak tarihlendirilmektedir.

Piramitlerin dousunda byk akropol, bat-
snda ise saray binas bulunmaktadr.
Bu piramidin de tarihi M.. 100 olarak tahmin
edilmektedir. Her iki piramidin stlerinde bulunan
odalarn duvarlar, resimlerle ssldr.
307
Tikal (Mutul)
Resim 268: I. Hasaw Chan Kawilin piramidinin hemen karsnda
bulunan dier tapnak piramit.in nde grlen yuvarlak s ate
yakma havuzu. ki piramit ortasnda yaplmtr
Resim 267: 1695 ylnda ilk kez rahip
Avendeo ve adamlar tarafndan bulunan
Tikalin en grkemli ant piramidi
308
Mayalar ve Trklk
Bu yapda yaplan kazlarda ok
sayda heykelcik ve seramik eserler
karlmtr. Yapnn nnde ok sa-
yda dikili ta bulunmaktadr.
Fotorafn sa st kesinde Ak-
ropol merdivenlerinin il terasndaki
zeri sazlarla rtlm merdiven bo-
luundaki duvar kabartmas grl-
mektedir.
Resim 270: Saray binasnn deiik
ynlerden grntleri
Saray binasnn sanda ve solun-
da piramitler, karsnda ise Akropol
binas bulunmaktadr.
Saray binas, birbirleriyle ba-
lantl be ayr yap ve ok sayda
odadan olumaktadr. Bu drt bina-
nn ortasndaki avlu, bir tren alan
olarak kullanlmtr.
Resim 269: Merkez Akropol olarak adlandrlan yap
Resim 271: Arkeologlarca Yaztl Tapnak denilen Jaguar Penesi Piramidi (sol tarafta, Merkez Akropoldeki piramitler,
ortada, Tapnak 5 olarak adlandrlan Piramit ile sa tarafta gzlem evi olarak kullanlan yap)
Resim 272: Jaguar Penesi tapnak piramidi
Resmin sol tarafnda gzlem evinden piramidin st ksm, sa tarafnda ise piramide k merdivenleri
309
Tikal (Mutul)
310
Mayalar ve Trklk
Fotorafn sa altnda
ykseklii 12.7 cm olan
yeil tatan yaplma maske,
di ve gzler deniz ta kak-
mas olan maske, yukarda-
ki piramit evresinde yap-
lan kazlarda 85 numaral
gmtten karlmtr.
zerinde arkeologla-
rn ifadesiyle, Teotihuacan
sava tanrs Tlaloc gr-
nmnde bir kral betimlen-
mi.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 274: Tikal kalntlarndan alt taraf krlm
bir dikme ta
Resim 273: Tikalin gney ynnde bulunan Tapnak 5 olarak adlandrlan piramit
Maya dilinde sur, kale anlamna gelen Tulum, Yukatan Yarmadasnn Karayip kysndaki Ge
Klasik dnem Mayapan kltrnn kalntsdr.
cephesi yksek kale duvarlaryla evrili Tulumun, deniz kys da dik yamatr. Ky boyunca
yerde denize kumsal olarak girilebilmektedir. Bu kumsallar da yine dik yamalar arasndadr.
ato ad verilen ana tapnak dnda, duvarlarndaki freskler ve duvar resimlerindeki motif sebebiyle
arkeologlar tarafndan Freskli Tapnak ve Pike Yapan Tanr Tapna adlaryla anlan yaplarn dnda,
halkn hayatn srdrd ev kalntlar vardr.
Mayapan dneminde, Ekaba bal olan Tulum, bugn Meksikann Yukatan blgesinde, dier Maya
kalntlarna gre en fazla turist gelen blgedir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
311
Resim 275: Tulum antik ehrinin ky nbet kuleleri
TULUM
312
Mayalar ve Trklk
Resim 276: Tulumda ato adyla anlan Ana Tapnan nden grn
Resim 277: ato adyla anlan, Ana Tapnan, denize bakan duvar ksm
Resim 278: Ana Tapnak ve solunda, duvarlarndaki resimlerden dolay Pike Yapan Tanr Tapna ad verilen bina
313
Tulum
Resim 279: Pike Yapan Tanr Tapnann bir baka cepheden grn
314
Mayalar ve Trklk
Resim 280: Freskli Tapnak olarak adlandrlan yapnn nden grn
Yap nnde bulunan dikme ta, yapnn daha nce ekilmi olan fotorafarnda grlmemektedir.
Muhtemelen evre dzenlemesi ve restorasyon almalarnda baka bir yerde bulunan dikme ta, buraya
sonradan getirilmitir.
Arkeologlarca yapnn Itzamnaya adand sylenmektedir.
Resim 281: Freskli Tapnan yandan grn
Resim 282: Freskli Tapnan yan ksmndaki bir baka Tulum kalnts
315
Tulum
Maya dilinde ( Zaman / a)
anlamna gelen Uxmal, Yucatan bl-
gesindeki Puuk kltr merkezi ola-
rak bilinen Son Klasik dneme aittir.
M.S. 850 925 arasndaki Puuk yer-
leiminin bakentidir.
Uxmal, yaklak 40 km mesa-
fe ierisindeki Labna ve daha yakn
olan Kabah ehirleri ile birlikte yne-
tilmitir. ehrin yar ap 15 km civa-
rndadr; fakat, Kabah ve Labnann
da birlikte ynetildii dnlrse,
bu yerleim yar ap 50 kmyi bul-
maktadr.
Uxmal kalntlar ierisinde B-
yc Piramidi, Kular Evi, Rahibeler
Manastr ile Vali Saray ve top sahas
bulunmaktadr.
Vali Saray muhtemelen Maya
dilinde, akn, imek ve yamur an-
lamna gelen Kral Chak zamannda
yaplmtr.
Uxmal ehir evresinde Dos
Pilasta olduu gibi surlar bulunmak-
tadr. Bu da son klasik devreye delalet
etmektedir.
Uxmal de, Tolteklerin blgeye
gelmesiyle istila edilip zorla boaltl-
mtr.
Uxmal, 1588de Uxmal ziyaret eden Antonino de Ciudad Real gibilerinin blgeye gelerek evreye
yaylm grkemli kalntlarn hangi aa ait olduunu merak etmeleriyle yeniden kefedilmi olur.
Uxmalde zellikle Rahibeler Manastr ve Vali Saraynda bina sslemeleri ile avlu modeli yaplanma
ve hem avlu girileri hem de bina d ve i kaplar, yarm kemer eklindeki kaplar dikkat ekicidir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
316
Resim 283: Uxmal antik ehri ana bina
UXMAL
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 284: Uxmal antik ehrine girite bulunan Byc Piramidinin dou duvarnn grnm
Resim 285: Byc Piramidinin bat ynnden grnm
Ykseklii 28 m olan pramit, oval bir zemin zerinde ykselmitir. Dou ynnde d ksm, birbirine
baml odalarn oluturduu bir eit duvarla evrili avluya bakmaktadr.
Alttan yarm kemer kaplarla alan koridorlar zerine ina edilen merdivenler, ana kapya karmak-
tadr.
317
Uxmal
318
Mayalar ve Trklk
Resim 286: Byc Piramidinin dou ksmnda merdivenlerle klan ana girii
erisinde ant mezar ve be ibadet mekan bulunan piramidin dou ksmnda, merdivenlerin balad-
ksmda olmas gereken dikme ta kitabe ise muhtemelen krlmtr. Dier Maya ehirlerindeki benzeri
yaplarda ayn kitabeler bulunmaktadr.
Daha nceki dikme ta ant-
larnn ise artk krlm paralar
bulunmaktadr.
Grnt, Byc Piramidinin
avlusunun Rahibeler Manastrna
balayan yarm kemerli kapdan
alnmtr.
Resim 287: Byc Piramidinin avlu ksm
Resim 288: Uxmal Vali Saraynn kuzeyden grnts
90 odas bulunan sarayn n giri avlusunda, simetrik olarak yaplm jaguar heykeli bulunmaktadr.
Ykseke bir tepeye ina edilmi yapnn n ksmnda, bir merasim alan bulunmaktadr. Etraf surlarla
evrili Vali saraynn kaplar ve duvar sslemeleri dikkat ekicidir.
319
Uxmal
Resim 289: Vali Saraynn bat ksmndan, ynetim binasnn arkasndan grn
Ortada, tren alanna batdan girii salayan kap
320
Mayalar ve Trklk
Resim 290: Vali Saraynn tren alan n giri grnts.
nde, ehrin koruyucusu olarak kabul edilen simetrik jaguar heykeli
Resim 291: Vali Sarayndan iki detay. Duvar sslemeleri ve yarm kemer kap sitili, dikkat ekicidir
Baz arkeologlar bu yapnn kozmogonik bir dzenlemede olduunu ifade ederler. Duvarlarn ssle-
yen rme motif ve mozaikler dikkat ekmektedir.
321
Uxmal
Resim 292: Rahibeler Manastrnn i avluya giri kaps
Resim 293: avlu erevesinde sralanm drt ayr dikdrtgen yapdan oluan bir saray yaps olan ve Rahibeler
Manastr olarak sonradan adlandrlan yapnn i ksmdan grn
322
Mayalar ve Trklk
Ba ku tyl, gvdesi ylan olan efsanevi yaratk. Trk kltrndeki ahmeran inancyla benzerlik
gstermektedir.
Resim 294: Kzlar Manastr ad verilen saray kompleksi zerindeki duvar sslemelerinden bir detay
Resim 295: Kzlar Manastr ad verilen saray kompleksi duvarn ssleyen kabartma Kukulkan motif
Resim 296: Sol tarafta Uxmaldaki top sahasnn sa trbn ksm ile stte sahann her iki tarafnda da bulunan ve
zerinde yaplan saylarn gsterildii yuvarlak ta kalnt
323
Uxmal
Resim 297: Gvercin Saray olarak adlandrlan binann duvar
ilemelerinden bir detay
Resim 298: Uxmal kalntlar arasnda bulunan bir kurgan
Belize snrlar ierisindeki en eski Maya ehir kalnts Xunanyunichin kuruluu, M. 1000 ylna
kadar gider. Belize rmann kenarnda, ykseke bir tepeye kurulmutur.
Ge Klasik sonras M.S. 900e kadar Xunanyunichte hayat devam etmitir. Xunanyunich, Tikal ve
Karakol gibi iki eski byk yerleimler arasnda kalm, zaman zaman Tikal ve Karakolun ynetimine
girmitir.
Xunanyunichte Saray ve A 1, A 3, A 4, A 6 olarak adlandrlan binalarla beraber, bir de ato binas
bulunmaktadr. Erken ve Ge Klasik Dneme ait ok sayda seramik ve dikili talar bulunmutur.
Xunanyunichte 1924 ylnda kaz yapan ngiliz Dr. Thomas Gann, kalntlarda bulduu ok sayda dikili
ta ngiltere Milli Mzesine gtrmtr. Gann, blgede bulduu hiyogriferin ounu transkribe etmitir.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
324
Resim 299: Xunantunich antik ehrinin genel grn
XUNANTUNCH
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 300: A 1 ve A 6 binalarnn da yannda bulunduu ato olarak adlandrlan piramit
Piramidin, ykseklii 42 metredir. M.S. 800 civarnda ina edilmitir. Merdivenlerle klan yedi teras
bulunmaktadr. Maya inanna gre sembolik olarak cennete alan 13 kap vardr.
atonun Bat Frize ksmnda yatay iki blm bulunmaktadr. Duvarlar, yldzlar temsil eden kvrk
motiferle sslenmitir. zerinde Maya Gne Tanrsnn betimlendii dikili ta da ato kalntlar arasn-
dan kmtr.
325
Xunantunich
Resim 301: ki fotorafta, ato olarak adlandrlan piramidin teras duvarlarnn
yalanc mermer kabartma sslerinden kesitler
326
Mayalar ve Trklk
Resim 302: atonun dou ksm (Daha ok Maya astrolojisi ve Maya inannda bulunan yamur Tanrs Chaac ile Tanr
Pax simgeleyen motiferle ssldr.)
Resim 303: Tanr Pax olarak adlandrlan sembol
kabartma heykelin yakn pln
Resim 304: Yamur Tanrs Chaak (ak) olarak adlandrlan
st taraf krlm kabartma heykelin yakn pln
Trk fonetii ile a lan okunan Yaxchiln, Usamacinta nehrinin kenarna kurulmu olup, Maya
dilinde anlam, ormann ruhu, ormann koruyucusudur. a lann alm a = aa, orman, lan = ylan
demektir. Daha ok ylan karlnda Kan kelimesi kullanlmasna ramen kanaatimizce burada yer ad
olmas sebebiyle kalmtr.
Meksikann en byk Maya antik yerleimlerinden biridir. Klasik dnem ehri olan Yaxcilan, Maya
kltrnn Ge Klasik (M.S. 550 900) dnemini temsil eder.
erisinde Byk Saray, Byk, Kk ve Gney Akropol olarak adlandrlan Piramit yaplarn
dnda belli bal 33 bina bulunmaktadr.
ehirde ok sayda yazl ve yazlar tahrip olmu ok sayda dikili ta vardr. Bunlarn bir ksm Mek-
sika Antropoloji Mzesine gtrlmtr.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
327
Resim 305: Yaxchiln antik ehrinin girii
YAXCHLN
328
Mayalar ve Trklk
Resim 306: Merdivenlerle yaklak 25 m ktktan sonra ulalan Merkez Bina
Merdivenlerin balad noktada ve Merkezi bina nnde birer dikili ta bulunmaktadr. Talar zerin-
deki yaz ya da baka iaretler, tahrip olmutur.
Resim 307: Merkez binadan, merdivenlerin balad yerde bulunan dikili ta ve hemen yanndaki zerinde
Maya takviminin kazlarak nakedildii yuvarlak ta
Resim 308: Yaxchilanda bir eit askeri garnizon olarak kullanlan bina
( ve alt ksmlarnda birbirine geilen odalar bulunmaktadr.)
329
Yaxchiln
Resim 309: Yaxchilan kalntlar arasndaki muhtemelen ynetim binalarndan biri
Klasik dnemden beri ayn ad tayan Yax Ha (ya a ha) aa, orman ve su anlamna gelmektedir.
Petenin kuzeyinde Tikal antik ehrine 70 km mesafede, etrafnda 40 km ve 60 km uzaklkta iki ayr Maya
antik ehrinin de bulunduu blgede yaklak 10 km karelik bir alana yaylmtr.
Kuruluu M.. 300 olarak tahmin edilen Yax Hada birok bina hl toprak altndadr. Kaz almala-
rna Almanya, 1993 -2005 aras fnans salam, baz piramitlerde restorasyon almalar srmektedir.
Yax Hada piramit nlerinde Tikalde olduu gibi yuvarlak ate yakma havuzlar bulunmaktadr. Bu
durum Seybaldeki mabet ile dier Maya tapnaklarndan farkllk gstermektedir.
Yax Hada genie bir alana yaylm ehir binalarnn zerleri toprak ve aalarla kaplanm yk-
seke hyk grnmndedir. Yax Hada bina yapmnda tan yannda kerpi de kullanlmtr. Bu dier
antik Maya ehirlerinde grlmez.
MAYA ALTIN
LEME SANATI
330
Resim 310: Yax Ha antik ehrin iinden grnt
YAX HA
MAYA ALTIN
LEME SANATI
Resim 311: Yax Hada restorasyon almalar gnmzde de devam eden merkez piramidi
sa st kede piramidin tepe noktasnn bir detay
Piramit nnde bulunan yuvarlak s havuz, dini
trenlerde ate yakmak iin. Bu piramidin sadece ama-
nn dini trenleri ynettii tren yaps olduu, bir ant
mezar olmad anlalmakta. Ate havuzu Tikaldeki
piramitlerde de grlecektir.
331
Yax Ha
Resim 312: Piramidin tepe noktasnda muhtemelen
amann dinlenme odasndan bir kesit
332
Mayalar ve Trklk
Resim 313: Yax Hada bulunan ve Kuzey Piramit olarak adlandrlan yap. (Bu piramit, merkez piramidinden farkl
amala kullanlmakta, muhtemelen ant mezar olarak yaplm.)
Bu binada daha dorusu Yax Hada dier Maya antik ehirlerinde rastlamadmz kerpi ve ta bir-
likte kullanlm.
333
Yax Ha
Resim 314: Kuzey piramidinin dou ksmnda daha dz bir yere yaplm bir ant yap ve nnde bulunan krlm dikme
talar. Yap, zerini toprak ve aalar kaplam hyk
Resim 315: Szde korumaya alnm Alman, Avusturalya ve
Guatemala yetkililerince kaz almasnn yapld bir baka ant yap
334
Mayalar ve Trklk
Resim 316: Kerpi ta karm yaplan binann aa kkleri altndaki durumundan yakn pln
Resim 317: Ayn binann kerpilerinin yakn pln
1520de spanyadan gelen nc kuvvetlerin ardndan gelen, 1536dan itibaren spanyol nclndeki
Avrupal halklarn koloni gleri, Maya topraklarnda yaptklar katliamlarla, - Belizede olduu gibi - baz
blgelerdeki nfusun tamamn yok etmi, yerlerine Afrikadan getirdikleri klelerini yerletirmilerdir.
Yok edemediklerini, daha dorusu kendilerine ii olarak kullanacaklar nfusun byk ounluu,
Katolik Papazlar tarafndan Hristiyanlatrlmtr. Birka yz yl sren bu plnl soy krm neticesinde
Mezotek ya da Zapotek adl yeni krma bir kavim ortaya karmlardr.
Meksika ve Guatemalada kendilerinin bu topraklarn asl sahibi olduunu syleyip kendi iradeleriyle
yaamak isteinde bulunanlar ise terrist, ayrlk gerilla olarak adlandrlmlardr. Vurduklar bu damga
ile yeniden soykrma gereke hazrlamlardr.
Bugn Meksika ve Guatemalada yaayan 10 milyon civarndaki Maya nfusu, lkelerin en dk
gelir seviyesine sahip topluluu olarak kalmtr.
Bugn barndklar evler, kyler ve yaama lleri, mazilerindeki medeniyetin glgesi dahi deildir.
Doya doya yenecek alar,
Kana kana iilecek sular vard.
Ama o gn, toz duman sard her yan,
O gn, soldu sarard toprak,
O gn, bir bulut kt tepesine,
O gn, gl adamn eline geti toprak,
O gn, ttmez oldu bacalar,
O gn, dalndan koparld krpe yapraklar,
O gn, lme kapand gzler,
O gn, iaret belirdi aata,
O gn, nesil asld orackta.
te o gn, ba koydular savaa
Ve daldlar dip bucak ormanlar arasna.
te o gn, ba koydular savaa
MAYA ALTIN
LEME SANATI
BUGNK MAYALAR
335
336
Mayalar ve Trklk
Resim 318: Meksiko City Bakanlk Saray nndeki meydanda, geleneksel giysileri ierisinde dans eden Nahutil yerlileri
Gemite, bu topran asl sahipleri olanlar, bugn, tu-
ristlere gsteriler yapp, ardndan ellerindeki sepetikle para
toplamaktadrlar.
Buna ramen bu hallerinin videoya alnmasna, resim
ekilmesine de msaade etmemektedirler. Rzalar olmadan
uzaktan ektiim bu fotorafar, milletlerin ders almasna
inandm iin yaynlamak zorunda kaldm.
Maya abidelerinde betimlenen, sava kyafeti ile be-
zenmi gen, hem sava dans yapyor, hem de isteyenlere
para karlnda fotoraf ektiriyor.
336
Resim 319: Meksikann
Tulum Maya Antik kalntlar
nnde turistlere gsteri yapan
bir Mopan Mayas gen
337
Bugnk Mayalar
Resim 320: Yine Meksikann Tulum ehrine Mopan Mayalarnn yapt gsteri
Resim 321: Sava Kartal
kyafetleri ile turistlerin
gnln ho klan bir Maya
338
Mayalar ve Trklk
Resim 322: Bonampak blgesinde yaayan Lakandon Mayalarnn yaad kydeki evleri
Resim 323: Kyn ahalisinin ykand akarsu
Resim 324: Lakandon Maya kynn ef Chak Resim 325: Bonampak Lakandon Maya kyndeki
Mayal gen bir kadn
Resim 326: Lakandon Mayalarndan bir Maya kadn
turistik eya satmaya alrken
Resim 327: Lakandon Maya kynn en yal ifti
339
Bugnk Mayalar
340
Mayalar ve Trklk
Resim 328: Guatemala Peten dalk kesiminde bir Maya ky
Resim 329: Guatemala, Tikal blgesinde bulunan bir Maya evi ve evinin karsnda ekmek yapmak iin kulland frn
341
Bugnk Mayalar
Resim 330: Guatemala, Peten blgesi Mayalarnn gnlk hayatndan bir sahne.
Irmak ierisinde besledikleri hayvanlar sulanrken, kadnlar amar ykyor
Resim 331: Bir evin duvarna
izilmi olan Maya Milliyeti
gerillalarnn sembol olan
gne sembol

Yrd. Do. Dr. smail Doan, 1962 ylnda Krehirde dodu.
Ank. niv. DTCF Trk Dili Krssden 1984 ylnda
mezun oldu. Gazi niversitesinde Yksek Lisansn 1987
ylnda tamamlad. 1993 ylnda nn niversitesinde
Trkiyedeki Karaay-Malkar Trkesi konulu Doktora
teziyle Trk Dili Doktoru unvann ald.
Trkiyede; nn niv., Mula niv., Kars Kafkas niv.,
KT ve Gazi niversitelerinde; Azerbaycanda Nasrettin Tusi
niv., Moldovada Komrat Devlet niv. ve Kazakistanda
Ahmet Yesevi niversitesinde grev yapt.
Doann ok sayda yaymlanm eseri bulunmaktadr.
Bunlar;
- Yabanc lkelerde Yaymlanm Trkoloji ile lgili Makaleler
Bibliyografyas, Kltr Bakanl, 1990, Ankara.
- Mlteci Kamplarndan Karaay - Malkar Trkesi
Mektuplar, KKD, 1992, Konya.
- Trk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, 1997, Trabzon.
- Divan- Trki Zafer, 1998, Bak.
- Kuzey Kafkasyada Gktrk (Runik) aretli Eserler
Albm, TDK Yaynlar 2000, Ankara.
- Malatya Mutfak Kltr, Kltr Bakanl Yaynlar
(Komisyon), 2002 Ankara,
- Dou Avrupadaki Gktrk (Runik) aretli Eserler
Albm, TDK Yaynlar 2002, Ankara.
- Yabanc lkelerde Yaynlanm Trkoloji ile lgili Makaleler
Bibliyografyas, Geniletilmi kinci Bask, Ankara, 2003
- Atillann Torunlar Sekeller, Yeni Avrasya Yaynlar, Ankara,
2005.
Doann ayrca Trkoloji sahasnda sunduu teblileri ve
yaymlanm ok sayda makalesi de bulunmaktadr.
Doan, halen Ahmet Yesevi niversitesinde grev
yapmaktadr.
www.yesevi.edu.tr

You might also like