Universia e M"rcia La via e "n #oe$a con$e%#or&neo' en #ocos casos' es $an in$eresan$e #ara co%#rener s" o(ra co%o en e) e Mi!"e) Hern&nez' c"*a $ra*ec$oria e+is$encia) ese or!enes escasa%en$e c")$ivaos ,as$a "n -na) #a$.$ico' #asano #or es#acios e a"$o/or%aci0n c")$"ra) * e co%#ro%iso #o)$ico ac$ivo' $an$o ,a ))a%ao )a a$enci0n e )os n"%erosos es$"iosos 1"e a s" o(ra se ,an a#ro+i%ao2 3oe$a e+ce#ciona)' e !ran /"erza * vi$a)ia 4"veni) %an$enia sie%#re' /"e $a%(i.n a$en$o esc"c,a e )as noveaes )i$erarias %&s avanzaas e s" $ie%#o' 1"e )e ca#aci$aron #ara crear "na #oesa innovaora en c"an$o a s" /or%aci0n' * #ersona) en )o 1"e a s" e4ec"ci0n se re-ere' a"n1"e sie%#re 1"ea )a "a e )o 1"e e) /"$"ro e "n #oe$a' %"er$o a )os $rein$a * "n a5os' #oa ,a(ernos e#arao2 3or1"e es$& c)aro 1"e' si (ien )o!r0' co%o naie en s" $ie%#o' en e) 1"e $an$os * $an ("enos #oe$as ,icieron s" a#arici0n en Es#a5a' crear "n o(ra #ersona) en )as is$in$as /ace$as 1"e c")$iv0' no es %enos 1 cier$o 1"e s" #ro"cci0n co%enza(a a %a"rar c"ano s"/ri0 )as os !ranes ca)a%iaes 1"e )a e)i%i$aron * )a con"4eron #or ca%inos ines#eraos6 )a !"erra * )a c&rce)2 La %"er$e' $e%#rana * sin!")ar%en$e cr"e)' venra a ar a) $ras$e con )o 1"e se o/reca co%o !ran #ro%esa e )a )rica es#a5o)a en )a .#oca e %a*or es#)enor e n"es$ro si!)o 7 2 No oc"#a e) esarro))o e )a ac$ivia #o.$ica e Mi!"e) Hern&nez "n )a#so $e%#ora) e+cesiva%en$e e+$enso2 Los #ri%eros #oe%as 1"e #"()ic0 son e )os 8)$i%os a5os vein$e * )a %"er$e )e so(revino en %arzo e 79:;2 3oco %&s e "na .caa e #ro"cci0n nos #er%i$en' sin e%(ar!o' aver$ir "na evo)"ci0n %"* in$ensa * "na !ran $rans/or%aci0n e es1"e%as e in$ereses #o.$icos 1"e van ese "na o(ra inicia) vinc")aa a )a $raici0n a "na #oesa -na)' n"eva%en$e vinc")aa a es1"e%as r$%icos %"* $raiciona)es' #ero e !ran ori!ina)ia e in$ensa * #a$.$ica e%oci0n ,"%ana2 En "n escri$or e $an cor$a e+is$encia es raro es$a()ecer $an$os es#acios is$in$os co%o en Mi!"e) Hern&nez' es#acios 1"e nos #er%i$en asis$ir a i/eren$es %o%en$os e "na o(ra $an %8)$i#)e co%o variaa2 Y )a e+#)icaci0n ,a* 1"e ,a))ar)a ese )"e!o en )a in$ensia e s" e+is$encia * en )as %8)$i#)es e+#eriencias vi$a)es 1"e e-nieron s" #oesa' s" !ran ca#acia e creaci0n * s" e+$raorinaria vi$a)ia2 3ara acceer a) conoci%ien$o e s" $ra*ec$oria ,a* 1"e $ener en c"en$a )a !ran #er%ea(i)ia e "n escri$or 1"e es ca#az e as"%ir iversas in<"encias e$er%inaoras e s" #ersona)ia a $rav.s e) $ie%#o * 1 Ver Francisco Javier Dez de Revenga (ed.), Antologa potica de Miguel Hernndez, Instituci !l"ons el Magn#ni$, Valencia, 1%%%, en cu&a introduccin a$'lo estas consideraciones generales so(re el 'oeta oriolano. ) /or4aoras $a%(i.n e s" ori!ina)ia inc"es$iona()e' en$re e) !on!oris%o' )a esc"e)a e =a)er0n' )a ,"e))a e >"eveo * Garci)aso' )a #resencia e 3a()o Ner"a * ?icen$e A)ei+anre' ,as$a in$e!rarse en )a #oesa .#ico@)rica e )a !"erra * )a osc"ra e+#eriencia e )a c&rce)2 So(re es$os es#acios' (ri))a )a /"er$e #ersona)ia e "n 4oven #oe$a 1"e va a#or$ano s"s ras!os #ro#ios2 3ora%os ase!"rar' sin $e%or a e1"ivocarnos' 1"e en )a #oesa e Mi!"e) Hern&nez s0)o ,a* $res $e%as' $res !ranes as"n$os 1"e $oo )o invaen * e$er%inan' * 1"e' #or o$ro )ao' son )os $res !ranes $e%as e )a #oesa e sie%#re6 )a via' e) a%or * )a %"er$e2 Mi!"e) vivi0 en carne #ro#ia )a /"erza e es$as $res !ranes corrien$es 1"e ver$e(ran $oa s" escri$"ra #o.$ica * )e an sen$io2 3or eso' "n #oe%a s"*o' e) Cancionero y romancero de ausencias ; ' e )os #oe%as escri$os en )a .#oca e )a a"sencia * e )a c&rce)' e-ne $an (ien $oo )o 1"e es s" oc$rina #o.$ica * s" /"erza e %"c,ac,o no()e' i!no ci"aano * ena%orao #ara sie%#re2 AUn osc"ro #resa!io /"nera) Ba#"n$a Jos. Mara Ca)ce))s D B <o$a e con$in"o so(re e) #a)#i$ar ena%orao e) #oe$a' * e) vivir' e) a%ar * e) %orir #"!nan con i.n$ica insis$encia #or o%inar s" a)ien$oE2 En e) %o%en$o e) o)or * e )a is$ancia' s"s $res !ranes $e%as se convier$en en san!re e )a #ena' e esa A#ic"a #enaE 1"e vere%os en o$ro e s"s #oe%as' e ese #esar 1"e ) *os te+tos siguen Miguel Hernndez, Obra completa, edicin de !gustn ,nc-ez Vida, Jos. /arlos Rovira, con la cola(oracin de /ar$en !le$an&, 0s'asa, Madrid, 1%%). 1 Jos. Mara 2alcells, Miguel Hernndez, 3eide, 2arcelona, 1%%4, '. 115. 1 convier$e )os $res in%ensos %o$ivos en san!re e s" san!re' en $res sen$i%ien$os' en $res ,erias6 L)e!0 con $res ,erias6 )a e) a%or' )a e )a %"er$e' )a e )a via2 =on $res ,erias viene6 )a e )a via' )a e) a%or' )a e )a %"er$e2 =on $res ,erias *o6 )a e )a via' )a e )a %"er$e' )a e) a%or2 Merece )a #ena 1"e re<e+ione%os (reve%en$e so(re a)!"nos as#ec$os 1"e %e #arecen no$a()es en es$a (e))a canci0n2 E) #ri%ero es s" econo%a ver(a)2 Es "n #oe%a e )os a5os c"aren$a' escri$o #osi()e%en$e en )a c&rce)' c"ano e) #oe$a se ,a))a a)e4ao e s" a%aa' e s" ,i4o' e $oos s"s seres 1"erios2 Es "n #oe$a $ris$e * eso)ao' #or1"e es "n ci"aano erro$ao' * "n ser 1"e ,a #erio )a !"erra' 1"e ,a sio #erse!"io' * 1"e a,ora carece e )i(er$a * ae%&s sien$e so(re .) )a in4"s$icia e )a conena' )a #ro+i%ia e )a %"er$e' i%#"es$a #or s"s ene%i!os * sen$ia $a%(i.n en )a #ro#ia sa)"2 3ero )a #ro+i%ia e )a %"er$e no )e ,acen' #or 6 e))o' ren"nciar a )o 1"e %&s a%aF )a viaF * a )o 1"e a8n )e %an$iene en via6 e) a%or2 La #ic"a #ena se ,a conver$io a,ora en ,eria' ,eria #or #ar$ia $ri#)e 1"e ))a!a s" coraz0n co%o )a ))a%a e a%or viva2 En $a)es circ"ns$ancias e) #oe$a' 1"e ,a(a $ransi$ao #or ca%inos e ,er%e$is%o #o.$ico' 1"e ,a(a )"c,ao co%o naie en s" $ie%#o #or a1"irir "na e+#resi0n #o.$ica #ersona)' inisc"$i()e%en$e s"*a' v"e)ve a )a senci))ez e )a canci0n $raiciona) * escri(e es$e #oe%a 1"e es c"%(re e econo%a ver(a) * e senci))ez r$%ica' co%o )o es )a #ro#ia canci0n e $i#o $raiciona)2 La /or%")aci0n #o.$ica se (asa a,ora en )a sn$esis' en )a e)i#sis e $oo a1"e))o 1"e recar!"e * aorne' #ara es$acar 8nica%en$e e) va)or e )as $res !ranes #a)a(ras6 via' %"er$e * a%or2 =o%o se5a)a J"an =ano Ca))es$a' Ae) #ensa%ien$o e Mi!"e) Hern&nez' 1"e es$& ))e!ano a s" %&+i%o e ,on"ra * concen$raci0n' !"s$a e+#resarse en $r#$icos e #ro/"no sen$io' 1"e a veces se in$ensi-can en /or%a e c)%a+' o a#arecen a) -n e) #oe%a co%o concen$raci0n * /r"$o e "na re<e+i0n #ro/"na2E : Tres #a)a(ras 1"e Mi!"e) Hern&nez #"o or en "na canci0n #o#")ar %"rciana' reco!ia "nos a5os an$es' #or A)(er$o Sevi))a G 6 Me an )a via $"s o4osF $"s o4os %e )a 1"i$an' 6 Juan /ano 2allesta, La poesa de Miguel Hernndez, )7 edicin, 8redos, Madrid, 1%91, '. ))%. : Jos. /arlos Rovira, Cancionero y romancero de ausencias de Miguel Hernndez. Aproimaci!n crtica, Instituto de 0studios !licantinos, !licante, 1%95, '. 16:. : * es$& )"c,ano %i a%or en$re )a %"er$e * )a via2 Y si!"ieno )os #ro$o$i#os e )a canci0n $raiciona)' )as $res es$ro-))as 1"e es$a co%#onen se convier$en en #"ra re#e$ici0n a)$ernaa' ri$%o in$erno cr"zao * co%(inao en /or%a #ara)e)s$ica' #ara a)$ernar )a ri%a asonan$e 1"e %arca caa "na e )as $res #a)a(ras (&sicas6 via' %"er$e' a%or' en "n ca%ino 1"e va ese e) an0ni%o ,as$a )a #resencia e) #ro#io #oe$a' en )a $ercera es$ro/a' c"ano se ien$i-ca con e) a%or2 En "n ar$c")o #"()icao #or % en )a Revista de Occidente H ' en 79I:' eca%os e es$e #oe%a 1"e era "n e4e%#)o e A#ara)e)is%o e inversi0n' en$ro e )a es#).nia #oesa #ara)e)s$ica e Mi!"e) Hern&nezE2 En o$ras ocasiones Bescri(a *o en$oncesB )a in$enci0n an$i$.$ica e Hern&nez ))e!a a #ro"cir inversi0n en )os $.r%inos corre)a$ivos e s"s canciones #ara)e)s$icas' con )o 1"e se a)$era e) oren )0!ico es$a()ecio * #ro%"eve en e) )ec$or e/ec$os n"evos * ori!ina)es %"* e+#resivos e s" es$ao2 En es$a canci0n invier$e )a #osici0n e) verso 1"e con$iene )a #ro#osici0n $e%&$ica' 1"e' #or s"#"es$o' es )a %&s e+#resiva2 E) #oe%a en$onces es a#aren$e%en$e senci))o en s" es$r"c$"ra' e(io a )a e+#resivia e s"s e)e%en$o * a #esar e )a a#aren$e #arao4a2 Tras )a #ri%era vis$a' se o/recen a) )ec$or "na serie e s"!erencias 1"e van variano con/or%e avanza e) #oe%a' #ero 1"e son )as %is%as2 S0)o )a variea e s" is#osici0n en e) $e+$o #ro"ce )a sensaci0n e incre%en$o si!ni-ca$ivo' 1"e en rea)ia no es $a)' 5 Francisco Javier Dez de Revenga, ;*a 'oesa 'aralelstica de Miguel Hernndez<, "e#ista de Occidente, 11%, 1%96, '. 6:=65. 5 #or1"e son )a %is%as #a)a(ras )as 1"e /"ncionan en caa #ar$e e) #oe%a2 Too )o consi!"e e) #ara)e)is%o e inversi0n' 1"e' co%o se o(serva' es e) 8nico 1"e rea)iza )a /"nci0n si!ni-ca$iva e) $e+$o2 Los e)e%en$os e cons$r"cci0n son )os %is%os' #ero s" #osici0n a)$eraa evoca is$in$a rea)iaes2 3"ee co%#ro(arse en$onces ,as$a 1". #"n$o es i%#or$an$e )a con$e+$"ra /or%a) e "n #oe%a e es$e $i#o6 L)e!0 con $res ,erias6 )a e) a%or' )a e )a %"er$e' )a e )a via2 =on $res ,erias viene6 )a e )a via' )a e) a%or' )a e )a %"er$e2 =on $res ,erias *o6 )a e )a via' )a e )a %"er$e' )a e) a%or2 AE) %"no #o.$ico e Mi!"e) Hern&nez Bescri(e =ano Ca))es$a I B se #"ee concen$rar' #"es' en es$e ,ono $r#$ico e e)e%en$os en #er/ec$a corres#onencia %"$"aE6 ?ia J A%or K M"er$e M"er$e J ?ia K A%or A%or J M"er$e K ?ia 9 Juan /ano 2allesta, La poesa de Miguel Hernndez, '. 94. 9 La %e$&/ora e )a ,eria' #er$enecien$e a) )en!"a4e e) a%or #asi0n e )os cancioneros %eieva)es * e )a %s$ica' se convier$e a,ora en ve,c")o si%(0)ico e $oa )a e+is$encia2 La ,eria' #resen$e en o$ros #oe%as e Hern&nez' co%o #or e4e%#)o en El rayo que no cesa LASi!"e' #"es' si!"e c"c,i))o' vo)ano' ,irienoEM o en )a AE)e!aE 1"e eic0 a Feerico Garca Lorca LAM"ere "n #oe$a * )a creaci0n se sien$e %ori("na * ,eria en )as en$ra5asEM N ' ))e!a en es$e #oe%a a #ro$a!onizar)o e %anera a(so)"$a * a conver$ir)o en "n res"%en $o$a) e )o 1"e ,a sio $oa s" #oesa' * 1"e #oe%os recorrer a $rav.s e a)!"nos #oe%as si!ni-ca$ivos' con re/erencias %"* ))a%a$ivas a esos $res conce#$os (&sicos' *a ese e) #ri%er )i(ro' ese Perito en lunas2 Se inicia' en e/ec$o' con )a sor#renen$e aven$"ra %e$a/0rica e Perito en lunas )a e$a#a !on!orina e Mi!"e) Hern&nez2 In"a()e%en$e' e) )i(ro e 79DD se #resen$a co%o "na !ran in1"ie$" e "n #oe$a 1"e a(ora' en$"sias%ao #or e) !on!oris%o * #or e) i%#")so 1"e )os 40venes #oe$as e )a !eneraci0n in%eia$a%en$e an$erior ,an ,ec,o e s" o%inio e) )en!"a4e #o.$ico' * so(re $oo e )a i%a!en #o.$ica e on L"is e G0n!ora2 Es %"* #osi()e 1"e Mi!"e) Hern&nez conociera )a con/erencia e Garca Lorca so(re )a i%a!en #o.$ica en e) a"$or coro(.s' *a 1"e se #"()ic0 en La Verdad L79;HM * en Verso y Prosa L79;IM' revis$as 1"e sin "a conocera Mi!"e) Hern&nez a $rav.s e Rai%"no e )os Re*es > Ver Marcela *'ez Hernndez, $ocabulario de la obra de Miguel Hernndez, ?niversidad de 0+tre$adura, ,ala$anca, 1%%), $u& @til 'ara todo lo Aue se re"iere a la utilizacin de $et"oras, s$(olos & alegoras 'or Miguel Hernndez. > * Jos. Ca))es$er' s"s ei$ores en M"rcia e Perito en lunas2 La in<"encia e es$e oc"%en$o * e o$ras a#ro+i%aciones a G0n!ora a $rav.s e G"i)).n * e )os n"evos %ovi%ien$os e van!"aria' ,acen 1"e e) #oe$a esarro))e "n eciio e4ercicio e e+#resi0n #)&s$ica e )a na$"ra)eza en )a 1"e se #onen e re)ieve s"s !ranes #asiones6 )a na$"ra)eza' $an$o )a vinc")aa a s" #aisa4e #ersona) )evan$ino L#a)%eras' aza,ar' !ranaas' sana' ,i!"erasM' co%o )a re/eren$e a s" ,"%ana vi$a)ia' $an rica%en$e e+#resaa con i%&!enes e #o$en$e * encenio sens"a)is%o2 A"n1"e' co%o ,e%os e ver in%eia$a%en$e' no s0)o /"eron )os e)e%en$os $raiciona)es e s" na$"ra)eza )evan$ina )os 1"e /or%aron #ar$e e) %"no #o.$ico e) #ri%er )i(ro2 Los Es$aos Unios' con e) #oeroso a$rac$ivo 1"e s"sci$a(an en$re )os in$e)ec$"a)es e a1"e))os a5os en Es#a5a' $a%(i.n es$&n #resen$es en Perito en lunas co%o "n e)e%en$os %&s' a"n1"e (ien a$#ico' e e+#resi0n e )a a#asionaas sensoria)ia e) #oe$a orio)ano2 Ha* 1"e escar$ar' en$onces' e %anera e-ni$iva )a ca)i-caci0n e /ria)a 1"e %"c,as veces se ,a a$ri("io a) con$enio e )as oc$avas *' en !enera)' e $oo Perito en lunas * e )as #oesas e es$a .#oca2 En$re )os #oe%as e es$e )i(ro ,a* a)!"nos e "na sens"a)ia encenia 1"e reve)an e) vi$a)is%o na$"ra) 1"e Mi!"e) 1"iso i%#ri%ir a s" #oesa' sie%#re co%o re<e4o e s" sensi(i)ia * e s"s #asiones2 E) no$orio ,er%e$is%o 1"e carac$eriza $oo e) #oe%ario' se convier$e a1" en c)ave e+#resiva e irren"ncia()es %ani/es$aciones e sens"a)ia2 En )a Ori,"e)a e )os a5os $rein$a' * en )os a%(ien$es en 1"e Mi!"e) Hern&nez se % esenvo)va' no e(a ser /rec"en$e 1"e "n #oe$a eicase "na #oesa a en$re$eni%ien$os se+"a)es co%o )os 1"e Mi!"e) reco!e2 ?a*a es$a re<e+i0n so(re a)!"nos e )os #oe%as co%o e+#resi0n c)ara e )a a"$en$icia e Perito en lunas no re5ia con s" $an re#e$io ,er%e$is%o2 Y ,as$a $a) #"n$o esa es )a !ran c"a)ia e) )i(ro' "na vez s"#eraa' a)canzaa * o%inaa )a si!ni-caci0n e )as oc$avas' 1"e Geraro Die!o )a consier0 )a (ase e $oa )a #oesa e Mi!"e) #os$erior2 Y /"e Geraro Die!o 1"ien' en 79HO' ase!"ra(a 1"e #ara !ozar #)ena%en$e es$a #oesa ,a* 1"e en$ener)a * 1"e ,a* 1"e recrear en sen$io inverso a) senero recorrio #or e) #oe$a6 ASi nos 1"ea%os a osc"ras' a"n1"e nos a!rae e) 4"e!o e i%&!enes 1"e' (orrosa s" ien$i-caci0n %e$a/0rica' se nos 1"ean en !ra$"i$as i%&!enes va!a%en$e s"!erioras * ver(a)esE 9 2 Y $a) es )o 1"e s"cee con "na e )as oc$avas %&s in$eresan$es e Perito en lunas' )a $i$")aa ANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nE6 A /"e!o e arena)' /ro e as/a)$o2 So(re )a Nor$ea%.rica e ,ie)o' con "n c,orro e )en!"a' /rica en )o a)$o' #or vnc")os e c&5a%o' e) cie)o2 S" %&s con/"sa #ierna' #or asa)$o' n&"/ra!a ,i!"era /"e e ,i!os en #e)o so(re n&car ,os$i)' re%o e+i!en$e222 PNor$eQ For%a e /"!a a) s"r6 Pser#ien$eQ % 8erardo Diego, ;%erito en lunas, en Mara de 8racia I"ac- (ed.), Miguel Hernndez, 0l 0scritor & la /rtica, 3aurus, Madrid, 1%9:, '. 1>1=1>1.
14 La cons$r"cci0n e) #oe%a es$& (asaa' en$ro e )a %&s es$ric$a re$0rica !on!orina e )os a5os vein$e * $rein$a' so(re "na s0)ia es$r"c$"ra %e$a/0rica' e+#"es$a e /or%a corre)a$iva #ara #ro"cir "n a!"o e/ec$o e con$ras$e' 1"e viene /or%a)izao #or )a es$r"c$"ra %is%a e) #oe%a * s" con/or%aci0n %.$rico@e+#resiva2 Ten!a%os en c"en$a 1"e es$a%os an$e "na oc$ava rea)' es$ro/a co%8n a $oos )os #oe%as e Perito en lunas2 =o%#0nese )a oc$ava rea)' e ac"ero con s" /or%a c)&sica' e oc,o enecas)a(os a!r"#aos #or ri%a a)$erna )os seis #ri%eros * cerrao e) #oe%a con "n #areao -na)2 La es$r"c$"ra ,a(i$"a) e )a oc$ava rea)' 1"e recore%os 1"e es )a es$ro/a 1"e G0n!ora "$i)iza en )a Fbula de Polifemo y Galatea' se so)a es$r"c$"rar so(re )a ar1"i$ec$"ra e $res #areaos' e%#aren$aos #or )as ri%as e )os seis #ri%eros versos' * "n #areao -na) res"%en o conc)"si0n e )a oc$ava2 Es$a conici0n * /or%")aci0n c)&sica )a "$i)iza Hern&nez en %"c,as e )as c"aren$a * os oc$avas 1"e co%#onen Perito en lunas 7O 2 =on e))a se es$a()eca "na serie e con$ras$es #ro!resivos e ia * v"e)$a' e /or%a #en")ar' 1"e se cerra(an con )os os verso -na)es2 A es$e $i#o e con$ras$e e es$r"c$"ras con$ri("*e $a%(i.n #oerosa%en$e )a /or%a e) enecas)a(o (i%e%(re !on!orino' "$i)izao ,a(i$"a)%en$e #or Hern&nez en s" )i(ro e 79DD2 3ero en es$a oc$ava' i/eren$e a )as e) res$o e) )i(ro' no s"ceen )as cosas co%o en )as e%&s2 E) $e%a no es e) ,a(i$"a) e )as res$an$es oc$avas' 1"e s"e)en con$ener "n c"aro cerrao * escri#$ivo e a)!8n e)e%en$o e) #aisa4e o e )as 14 Ver !gustn ,nc-ez Vidal (ed.), %erito en lunas. &l rayo 'ue no cesa, !l-a$(ra, Madrid, 1%95, '. 19 & ss. 11 !en$es 1"e )o #"e()an' con a)$o con$enio si%(0)ico2 Si re#asa%os )a )is$a e )as oc$avas' vere%os 1"e %"c,as e e))as res#onen a )a conici0n e c"aro' o %e4or vi5e$a' e )a rea)ia cons$r"ia e /or%a reona en s %is%a6 as' en )a )is$a e )as oc$avas 1"e /aci)i$0 "n coe$&neo e Hern&nez' * 1"e )os ei$ores #asaron a )a conici0n e $$")o e )os #oe%as Len$re #ar.n$esisM' ve%os 1"e res#onen a "na es$a%#a o escena' 1"e #ora%os inc)"so e%#aren$ar con Ga(rie) Mir0' $an a%irao e Mi!"e) Hern&nez' * %"er$o %"* #oco an$es e co%#onerse Perito en lunas' en 79DO6 AS"icia en cierneE' A3a)%ero * Do%in!o e Ra%osE' AToroE' AToreroE' A3a)%eraE' A=o,e$esE' A3a)%eroE' AMon4a con-$eraE' AYo6 DiosE' ASe+o en ins$an$eE' AE) (ar(eroE' AGa))oE' ASer#ien$eE' ASanaE' A3ozoE' A3anaeroE' ALa !ranaaE' AAza,arE' AOve4aE' e$c2 La 1"e nos oc"#a isien$e ese )"e!o' en c"an$o a) ca%#o $e%&$ico' e) res$o e )os #oe%as' * -!"ra *a a) -na) e) )i(ro2 Dis$in$o es e) $e%a * is$in$a $a%(i.n )a /or%a e )a oc$ava co%o ,e%os e ver' #ero no #or ser i/eren$e en c"an$o a $e%a * es$r"c$"ra %.$rica se se#ara o se a)e4a e) res$o e )as oc$avas' *a 1"e' %&s (ien a) con$rario' se in$e!ra con s" #ersona)ia es#ecia)' en e) con4"n$o a) 1"e #er$enece2 En e/ec$o' *a e) $$")o sor#rene6 ANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nE * )a escena $a%(i.n' #or1"e e) #oe%a )o 1"e nos #resen$a es )isa * ))ana%en$e e) a4"s$icia%ien$o e "nos ne!ros 1"e son a,orcaos a) ser sor#renios vio)ano a "na %"4er ()anca en Es$aos Unios2 La escena era' #or o$ra #ar$e' ,a(i$"a) en )os Es$aos Unios e )os a5os vein$e * $rein$a2 3ense%os #or 1) e4e%#)o en )os es$aos e) S"r6 A)a(a%a' Geor!ia' Tennessee' #or e4e%#)o2 En e) #oe%a se #ro"ce "n en/ren$a%ien$o e con$rarios co%o se ,a ,ec,o o$ras %"c,as veces en e) #oe%ario' c"*o %o$or #rinci#a) es e) en/ren$a%ien$o e se+os' cons$an$e en $oo e) )i(ro6 se+o %asc")ino /ren$e a se+o /e%enino 1"e se eviencia en %"c,as e )as oc$avas an$eriores a .s$a e Perito en lunas. A1"' ae%&s e ese en/ren$a%ien$o' se #ro"ce "n con$ras$e en$re os %"nos6 e) %"no e )os ()ancos * e) e )os ne!ros' e) %"no e )os a%ericanos * e) e )os a/roa%ericanos2 De es$a /or%a $oa )a oc$ava 1"ea cons$r"ia so(re e)e%en$os e con$ras$e e /or%a )on!i$"ina)' con e) ri$%o 1"e es$& *a %arcao en e) #ri%er enecas)a(o' (i%e%(re #or cier$o6 A A /"e!o e arena)' /ro e as/a)$oE2 =o%o e40 es$a()ecio ,ace *a %"c,os a5os A!"s$n S&nc,ez ?ia) 77 ' se esarro))an a #ar$ir e a, "na serie e con$ra#osiciones e+#resaas #or corre)aci0n6 /"e!o /ren$e a /ro arena) Le) esier$oM /ren$e a as/a)$o L)a ca))eM Nor$ea%.rica /ren$e a /rica n&car L()ancoM /ren$e a ,i!o Lne!roM Nor$e /ren$e a S"r ,ie)o /ren$e a ser#ien$e2 Ha* 1"e ))a%ar )a a$enci0n so(re )a %e$&/ora arena)' 1"e esarro))a esier$o * /"e!o2 E) esier$o es )a se * )a se1"a' #ero $a%(i.n es e) ca)or * e) eseo' co%o vere%os %&s ae)an$e en e) #oe%a A=asia e) seien$oE2 Se' se1"a' arena 11 !gustn ,nc-ez Vidal (ed.), %erito en lunas. &l rayo 'ue no cesa, '. 11%. 11 * /"e!o co%o eseo * #asi0n2 En e) sone$o e El rayo que no cesa' 1"e co%en$a%os a con$in"aci0n' a#arece con "n %is%o sen$io Aca)en$"raE' co%o ense!"ia vere%os2 Avi.r$ase e) %is%o %oo )a rec"rrencia cons$an$e a )a (i%e%(raci0n e) enecas)a(o' 1"e con$ri("*e a so#or$ar )as corre)aciones e e)e%en$os con$raic$orios6 AA /"e!o e arena)' /ro e as/a)$oE' Acon "n c,orro e )en!"a' /rica en )o a)$oE' Aso(re n&car ,os$i)' /ro e+i!en$eE2 Y ic,o es$o' vo)va%os a )a escena escri$a #or Mi!"e) Hern&nez2 En rea)ia )o 1"e nos %"es$ra es a )os os ne!ros Ls"#one%os 1"e son osM co)!aos e) &r(o) #enien$es e "na c"era e c&5a%o %os$rano en s" ros$ro )a )en!"a /"era e )a (oca2 En )a se!"na #ar$e e )a oc$ava' Hern&nez nos c"en$a con e+ac$i$" %in"ciosa )as ca"sas e )a e4ec"ci0n e es$os inivi"os' 1"e no es o$ra 1"e )a vio)aci0n e "na %"4er ()anca2 La escena #oa ser $o%aa e )a cr0nica e s"cesos e "n #eri0ico e )a .#oca2 3ero Hern&nez )a ,a conver$io en #oesa * )a ,a concer$ao con e) #ro/"no si%(o)is%o sens"a) 1"e #resie $oo Perito en lunas' co%o )i(ro es#ecia)izao en )a e+a)$aci0n e )a sens"a)ia e) #oe$a * en )a re<e+i0n e) en/ren$a%ien$o se+"a) re#ri%io2 Las %e$&/oras a(so)"$as con$ri("*en a) ,er%e$is%o e) #oe%a * a conver$ir)o' co%o avir$i0 Geraro Die!o' en "n acer$i4o 7; 2 Y no es$ara e %&s ,acer "na en"%eraci0n e e))as' #ensano 1"e es$a%os an$e "n #oe%a e s0)o oc,o versos2 Inica%os )a %e$&/ora * a con$in"aci0n s" $.r%ino rea)6 1) 8erardo Diego, ;%erito en lunas, '. 1>1=1>1. 16 @/"e!o e arena)6 )a raza ne!ra' )os ne!ros e+ci$aos' sa)va4esF e) eseo' )a #asi0n22 @/ro e as/a)$o6 )os ()ancos e Es$aos Unios' )a civi)izaci0n2 @e ,ie)o6 rei$era )a /ria)a e )a civi)izaci0n nor$ea%ericana2 @c,orro e )en!"a6 )a )en!"a /"era e )a (oca co%o "n c,orro e carne2 @/rica en )o a)$o' e) cie)o6 )os ne!ros co)!aos en )o a)$o e) &r(o) i("4&nose en e) cie)o2 @vnc")os e c&5a%o6 )a c"era2 @s" %&s con/"sa #ierna6 /&)ico2 @asa)$o6 vio)aci0n2 @n&"/ra!a ,i!"era6 /&)ico2 @nacar ,os$i)6 c"er#o /e%enino2 @re%o e+i!en$e6 /&)ico2 @nor$e6 )os ()ancos2 @s"r6 )os ne!ros2 @ser#ien$e6 /&)ico' arores * $en$aciones' eseo' sin"osia' con o$ras i%#)icaciones e car&c$er (()ico Len!a5oM2 Escasos ,an sio )os co%en$arios 1"e ,a s"sci$ao es$a oc$ava en$re )as e Perito en lunas en )a *a a("nan$e (i()io!ra/a ,ernaniana2 Y ))a%a $a) circ"ns$ancia )a a$enci0n #or ser 4"s$a%en$e' co%o ,e%os e%os$rao' "na oc$ava con "n as"n$o a$#ico en$ro e) )i(ro2 3ero ,a* 1"e 4"s$i-car #or 1". Mi!"e) Hern&nez inc)"*0 es$a escena e Acr0nica e s"cesosE en$re s"s vi5e$as o es$a%#as e Perito en lunas2 Y #ara en$ener es$e $e+$o' no ,a* co%o ir a) 8nico es$"ioso e Mi!"e) Hern&nez e raza ne!ra' e) nor$ea%ericano e ori!en !"ineano Francis Ro%)a A!!or' 1"e escri(i0 "n in$eresan$e )i(ro 1: so(re e) ero$is%o ,ernaniano6 ,e a1" s"s #a)a(ras * )a con-r%aci0n e) sen$io e es$e $e+$o en e) con$e+$o e Perito en lunas6 A=on )a oc$ava SL LANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nEM Hern&nez *a no s0)o "sa s%(o)os #ara re/erirse a )os 0r!anos se+"a)es sino 1"e )o!ra ,a()ar irec$a%en$e e) ac$o se+"a)2 3or e4e%#)o' e$a))a )a vio)aci0n e "na %"4er ()anca #or "n nor$ea%ericano ne!ro as L* viene e) $e+$o e )os c"a$ro 8)$i%os versos e )a oc$avaM2 3arece Bcon$in8a n"es$ro a%i!o e =)eve)anB 1"e )a An&"/ra!a ,i!"eraE' 4"n$o con e) re%o e+i!en$e #or )a /"erza' se re-ere a) 0r!ano se+"a) %asc")ino 1"e ,a(a #ene$rao e) e )a %"4er2 Los A,i!os en #e)oE son )os $es$c")os esn"os2 S&nc,ez ?ia) /aci)i$a )a co%#rensi0n e es$os versos icieno 1"e )a ne!r"ra e )os vio)aores es$& re/orzaa #or )os )a e )os A,i!osE 1"e con$ras$an con )a ()anc"ra e) c"er#o /e%enino2 La a#ariencia sor#renen$e e )a ser#ien$e a) -na) e )a oc$ava' en$reca)aa en$ro e si!nos e+c)a%a$ivos $iene $res #osi(i)iaes e in$er#re$aci0n6 #"ee ser 0r!ano se+"a) %asc")ino o e) %ovi%ien$o Aascenen$e@ escenen$eE e) vio)aor o #"ee e1"i#arar e) en!a5o e )a ser#ien$e a )a cr"e)a e )a vio)aci0n2E 7D A5aa%os a)!o %&s so(re )a si!ni-caci0n e ,i!"era@,i!os en Perito en lunas' ac"ieno a )a oc$ava SI' ASe+o en ins$an$eE' en )a 1"e s" #resencia 1"ea as e+#)icaa #or A!"s$n S&nc,ez ?ia)' en e) con$e+$o e )a o(ra6 ALa ,i!"era va )i!aa a) se+o #or %")$i$" e %o$ivos6 )os ,i!os cerraos' se%e4an )os $es$c")os6 a(ier$os' a) se+o /e%enino2 S"s ,o4as sirvieron e #ri%er ves$io a )a %"4er222 Una #ar$e e )a $raici0n #a$rs$ica a$ri("*e a )a 11 Francis Bo$la !ggor, &ros en la poesa de Miguel Hernndez( ,'anis- *iterature Cu(lications /o$'an&, DorE, ,out- /arolina, 1%96, ''. 1>=1%. 15 ,i!"era' * no a) %anzano' e) #a#e) e s"s$en$&c")o e )a ser#ien$e $en$aora222E 7: 2 3ero )o %e4or e s" in$ervenci0n es )a 4"s$i-caci0n e) #oe%a en$ro e) )i(ro 1"e Ro%)a A!!or ,ace no sin "n cier$o re#roc,e ,acia )os ()ancos 1"e escri(en $enieno a s" raza co%o a)!o in/erior o sa)va4e LMi!"e) Hern&nez ese )"e!o inc"rri0 en es$e $0#ico es$a()ecio' #ero A!!or' !ran a%iraor e) #oe$a e Ori,"e)a' se )o #erona * se )o ace#$a 4"s$i-c&no)oM2 En e/ec$o' es$a es )a conc)"si0n e) #ro/esor !"ineano@nor$ea%ericano6 AE) #oe%a se!"ra%en$e #rovoca "na c"riosia #a)#i$an$e #or )os #osi()es %o$ivos #o.$icos 1"e )o ins#iran' #or1"e )a re/erencia a) ne!ro nor$ea%ericano co%o e) vio)aor e )a %"4er ()anca re#i$e esa visi0n es$ereo$i#aa 1"e s"e)e consierar a )a raza ne!ra nor$ea%ericana co%o vio)en$a * se+"a)%en$e #erversa' "na %en$a)ia 1"e #reo%ina(a #ar$ic")ar%en$e "ran$e a1"e))os a5os e )a esc)avi$" en Es$aos Unios2E 7G En e) con$e+$o !enera) e Perito en lunas' )a #resencia e es$a oc$ava SL con-r%a 1"e e) )i(ro en s" con4"n$o #osee "na /"er$e "nia' $a) co%o ,a se5a)ao )a cr$ica %&s recien$e2 3resiio $oo e) )i(ro #or )a )"na' en )a 1"e e) #oe$a es A#eri$oE' $oos )os #oe%as !iran en $orno a )a oc$ava SS?' eicaa a )a )"na' co%o !ran /ec"naora e )a na$"ra)eza * e) 1"e,acer e) #oe$a2 La )"na es e) ,i)o con"c$or e $oo e) #oe%ario * e) 1"e )e o$a e ,o%o!eneia Are)a$ivaE' co%o ,a aver$io S&nc,ez ?ia)6 ALos o(4e$os %&s is#ares a #ri%era vis$a se 16 !gustn ,nc-ez Vidal (ed.), %erito en lunas. &l rayo 'ue no cesa, '. %>. 1: Francis Bo$la !ggor, &ros en la poesa de Miguel Hernndez( '. 1%. 19 revis$en e insos#ec,aos #aren$escos !racias a ese en!arce $e%&$ico' co%o "n s%(o)o e )a evo)"ci0n en creci%ien$o e) #ro#io #oe$a' #ero $a%(i.n #arai!%a e co%#or$a%ien$o #ara )a Na$"ra)eza' $an #ri%orosa%en$e escri$a * $an incansa()e%en$e acec,aa co%o se nos #resen$a en s"s oc$avas2 E) as$ro es' #or $an$o' e) #a$rocinaor e es$os #rocesos $e)8ricos 1"e $an$o )e /ascinan * )a re#resen$aci0n e )a /ec"nia * e+a)$aci0n e )a via e ("ena #ar$e e )a o(ra ,ernanianaE 7H 2 En $a) con$e+$o' s"r!en en )a oc$ava ANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nE si%i)ares e)e%en$os e e+a)$aci0n e )a sens"a)ia' in"a()e%en$e concen$raos en )as a)"siones a) se+o %asc")ino /ren$e a) /e%enino 1"e *a ,e%os aver$io' * a )a 4"s$a conena e )a vio)encia 1"e Mi!"e) esceni-ca con %or(osia' se!"ra%en$e re$enieno en s" i%a!en )a e a)!"na /o$o!ra/a #"()icaa en "na revis$a i)"s$raa e )os a5os $rein$a2 Incor#ora ae%&s a) %"no e Perito en lunas )a !ran %e$&/ora e Nor$ea%.rica' a)e!ora e )o e+a)$ao' e )o sens"a) o e )o !ranioso' 1"e es$a(a *a #resen$e en )a #oesa es#a5o)a e) %o%en$o' ese R"(.n Daro o J"an Ra%0n Ji%.nez' * so(re $oo ese Feerico Garca Lorca * Poeta en Nueva or!' con Ta)$ T,i$%an a) /ono2 Ya en Perito en lunas' en )a oc$ava SSI?' A?e)e$asE )a #resencia e )a (ai)arina ne!ra Jose#,ine CaUer' en /or%a e %e$&/ora' 4"n$o a "nas s"!erias (ai)arinas ne!ras e$o#es' ,a(a reve)ao e) a$rac$ivo 1"e raza' * en es$e caso e+"(eran$e (ai)arina ne!ra' es#er$a(an en )a sens"a)ia e) 4oven #oe$a orio)ano2 15 !gustn ,nc-ez Vidal, Miguel Hernndez( desamordazado y regresado, Claneta, 2arcelona, 1%%), '. :5. 1> La escena $rivia) e "na cr0nica in$ernaciona) e s"cesos' ,a(a a1"irio #or )a %a!ia e) 4oven #oe$a * #or s" #erse!"io ,er%e$is%o' conici0n e #oesa' * en es$e caso e #oesa e $ra!eia * e %"er$e' #ero $a%(i.n e a%or@ sens"a)ia * e via@sens"a)ia' %"* en consonancia con )os si!nos #er%anen$es e )a o(ra ,ernaniana2 No #oe%os o)viar' #or o$ra #ar$e' )a #resencia e )a ser#ien$e' con s" si%(o)o!a e %e$&/ora #)"risi!ni-ca$iva e en!a5o' se+o %asc")ino' car&c$er sin"oso2 La ser#ien$e %is%a 1"e es$ar& #resen$e $a%(i.n en e) sone$o e el rayo que no cesa' 1"e co%en$a%os a con$in"aci0n2 La conici0n 1"e )e ,a a$ri("io )a cr$ica e !enia) o(ra %aes$ra a El rayo que no cesa #arece 4"s$i-caa #or s" in"a()e #er/ecci0n. ?ein$isie$e sone$os' is$ri("ios en os series e $rece %&s "no -na)' aco#)aos en$re $res #oe%as is$in$os' e%"es$ran ,as$a 1". #"n$o e) #oe$a era conscien$e e 1"e s" )i(ro e(a reves$ir "nas c)aras coniciones e orenaci0n2 La 8nica vera e El rayo que no cesa es )a %ani/es$aci0n e) a%or e) #oe$a' a%or a#asionao * encenio en )os )%i$es e )a #ro#ia rea)ia' co%o es$ino $r&!ico e) ,o%(re * co%o si%(0)ica concreci0n e )a "reza e s" e+is$encia2 La #resencia' en e) #ri%er #oe%a' e) c"c,i))o' cor$an$e' ,erior' #ero $a%(i.n o(4e$o eseao #or s" conici0n e si%(0)ica va e acceso a) %"no e) a%or' nos in$e!ra en "na conce#ci0n %$ica e )a #asi0n a%orosa 1"e in%eia$a%en$e' $a%(i.n en e) %is%o #oe%a inicia)' c")%inar& en e) s%(o)o e) ra*o' incesan$e' encenio' #erenne' e$erno' co%o )o es e) a%or e) #oe$a * s" es$ino2 1% La vio)encia s"!eria' en "n #)ano e a)$o si%(o)is%o' #or )os o(4e$os a)e!0ricos an$es se5a)aos' nos si$8a en e) c)i%a a#asionao * %e$a/sico aec"ao #ara co%#rener e) a)cance e es$e Ara*o 1"e no cesaE' e es$e i%#eca()e )i(ro ,ernaniano2 E) es$ino es $e%a cen$ra) en e) )i(ro2 Des$ino inse#ara()e co%o e) ra*o' es$ino e) #oe$a 1"e se ve /a$a)%en$e con"cio a) %"no e) a%or $in$ao con e) $izne e )os ne!ros #resa!ios' reve)aor e )a rec"rrencia insis$en$e a) co)or ne!ro' 1"e c")%inar& en )a i%a!en e) $oro2 E) #oe$a se ve arras$rao' A"%(ro #or )a #enaE ,acia e) !ran #resa!io e )a %"er$e 1"e #resie con $an$a /"erza El rayo co%o !ran #ar$e e $oa )a #oesa ,ernaniana' en es#ecia) a #ar$ir e es$e )i(ro2 Ni si1"iera )a an.co$a %o%en$&nea e) )i%0n $irao con !racia' s%(o)o $a%(i.n e) arien$e eseo e )a #osesi0n se+"a)' n"nca conse!"ia' #"ee oc")$ar )o 1"e en e-ni$iva es "na A#ic"a * es)"%(ran$e #enaE2 =o%o e) %ar 1"e insis$e en es)izarse #or )a arena' "na * o$ra vez' e) #oe$a se ve #renio a esa #ena /a$a)' a ese es$ino 1"e insis$e en #resa!iar2 O co%o en e) ASone$o -na)E' 1"e ser& e) co)o/0n e )a !ran #r"e(a6 e) #oe$a se ve /a$a)%en$e arro4ao a )a acci0n corrosiva e )a %"er$e a ca"sa e s" incesan$e #asi0n a%orosa' ra*o encenio 1"e ,iere a Mi!"e) Hern&nez * $ras/or%a #)ena%en$e en )a !ran * o)oria #asi0n e s" a%or2 A$r&s 1"ean )as i%&!enes re("scaas * )os 4"e!os conce#$"a)es' a$r&s )a )a(oriosa ac$ivia e Mi!"e) consa!r&nose co%o "no e )os %e4ores * %&s ricos * vi$a)es sone$is$as e) si!)o SS6 s0)o )a #a)a(ra #o.$ica e es$e ra*o %an$iene encenia )a ))a%a )4 e$erna e "na #oesa 1"e se conci(i0 con #asi0n' #ero $a%(i.n con sa(i"ra e in$e)i!encia na$"ra)es2 En $a) con$e+$o' a1"iere "n es#ecia) si!ni-cao' co%o re#resen$aci0n e) a%or $r&!ico 1"e es$e )i(ro #ro$a!oniza' e) sone$o 1"e -!"ra en c"ar$o )"!ar6 Me $iras$e "n )i%0n' * $an a%ar!o' con "na %ano c&)ia' * $an #"ra' 1"e no %enosca(0 s" ar1"i$ec$"ra * #ro(. s" a%ar!"ra sin e%(ar!o2 =on e) !o)#e a%ari))o' e "n )e$ar!o ")ce #as0 a "na ansiosa ca)en$"ra %i san!re' 1"e sin$i0 )a %ore"ra e "na #"n$a e seno "ro * )ar!o2 3ero a) %irar$e * ver$e )a sonrisa 1"e $e #ro"4o e) )i%onao ,ec,o' a %i voraz %a)icia $an a4ena' se %e "r%i0 )a san!re en )a ca%isa' * se vo)vi0 e) #oroso * &"reo #ec,o "na #ic"a * es)"%(ran$e #ena2 3ara en$ener )a es$r"c$"ra %e$a/0rica e es$e #oe%a ,a* 1"e vo)ver a "na i%a!en /rec"en$e en Mi!"e) Hern&nez' * 1"e ,e%os vis$o en $oa s" #)eni$" en )a oc$ava e Perito en lunas' an$es co%en$aa' ANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nE2 La ser#ien$e es s%(o)o e) 0r!ano se+"a) %asc")ino' "$i)izaa e /or%a rei$eraa' i!"a) 1"e )a c")e(ra' en )os #oe%as e Mi!"e) Hern&nez e )os #ri%eros a5os $rein$a2 Inc)"so' )a c")e(ra' en )1 s" conici0n si%(0)ica' #resen$a co%o )a c")e(ra rea)' s" ca%isa2 En es$e sone$o' e) s%(o)o e )a ser#ien$e es$ar& s"!erio #or )a ca%isa 1"e -!"ra e) verso 7; * 1"e ser& )a a)"si0n a) 0r!ano se+"a) %asc")ino' $a) co%o avir$i0 Marce)a L0#ez en s" Vocabulario de la obra "o#tica de $i%uel &ernnde' 7I ' c"ano e-ne' en se!"na ace#ci0n' Aca%isaE' co%o A#ie) e) #re#"cioE' sieno )a #ri%era ace#ci0n' se!8n e) DRAE6 AE#ier%is e )os o-ios' e 1"e e) ani%a) se es#rene #eri0ica%en$e es#".s e ,a(erse /or%ao "n n"evo $e4io 1"e )a s"s$i$"*aE2 Mi!"e) Hern&nez "$i)iza en sen$io se+"a) c")e(ra * ca%isa en s" #oe%a an$erior AAo)escen$eE6 AO*e V %"arse V e ca%isa V )a c")e(ra' V /"naa V en "n si)(io2 VV =rece V ,as$a V a)%ionarse $a%(i.n V (a4o )os ne!ros V ,i!osE2 Ya sa(e%os )o 1"e si!ni-ca ,i!os' #or )o 1"e 1"ean c)aras )as a)"siones2 La o$ra %e$&/ora /"na%en$a) en es$e #oe%a es e) )i%0n' "no e )os /r"$os #re/erios e Mi!"e) Hern&nez * #resen$e en s" o(ra cons$an$e%en$e2 E) )i%0n es "n /r"$o a%ari))o' e #ie) r"!osa * &cio' /ro #ara e) #oe$a' * a%ar!o2 En "n #oe%a an$erior can$0 Mi!"e) Hern&nez6 AO, )i%0n a%ari))o' V #a$ria e %i ca)en$"raE2 Na$"ra)%en$e' e) )i%0n' $a) co%o )o re#resen$a en )a oc$ava SI e Perito en lunas( es %e$&/ora /or%a) e )os #ec,os /e%eninos' $a) co%o en e) %is%o sone$o se ir& "n #oco %&s ae)an$e6 AUna #"n$a e "n seno "ro * )ar!oE2 Y %&s a) -na)' conver$io *a en #ic"a #ena6 A#oroso * &"reo #ec,oE2 Y s" #resencia en es$e sone$o a)"e con eviencias %&s 1"e so(raas a) eseo e #oseer a )a a%aa' eseo raica)%en$e 19 Marcela *'ez Hernndez, $ocabulario de la obra de Miguel Hernndez, s. v. )) re#ri%io #or es$a2 3or eso e) )i%0n $irao con !racia es "n )i%0n a%ar!o2 ?ea%os o$ra #a)a(ra /"na%en$a) en es$e #oe%a * ,a(i$"a) en Mi!"e) Hern&nez6 Aca)en$"raE2 3ara Marce)a L0#ez es' )isa * ))ana%en$e' -e(re2 3ero no 1"ea %"* c)aro 1"e Mi!"e) es$. en/er%o en es$e #oe%a2 Ha* 1"e ir a)!o %&s a))& * aver$ir )o 1"e si!ni-ca en e) )en!"a4e #o#")ar e )a ?e!a e) Se!"ra' en s" ace#ci0n %&s #o#")ar' )a #a)a(ra Aca)en$"raE' in"a()e%en$e e+ci$aci0n se+"a)2 As $a%(i.n en e) #oe%a an$es a)"io' $i$")ao ALi%0nE6 AO, )i%0n a%ari))o V #a$ria e %i ca)en$"raE2 En AHer%osa@con crecien$esE se ice6 ANo $en!as nin!8n crecien$e V e ,er%os"ra en $" ,er%os"ra' V Pa*Q' s. ,er%osa si%#)e%en$e' V #a$ria e %i ca)en$"raE2 Es$& c)aro 1"e no se re-ere a )a -e(re ca"saa #or nin!"na en/er%ea2 Y -na)%en$e va*a%os a o$ra e+#resi0n %"* i%#or$an$e en e) #oe%a6 Ase %e "r%i0 )a san!re en )a ca%isaE2 Se!8n e) DRAE' en "na e )as ace#ciones' Aor%irseE es Aaor%ecerse "n %ie%(roE' en$"%ecerse2 Deci%os6 Ase %e ,a or%io "na #iernaE' Ase %e ,a or%io "n (razoE2 A) #oe$a se )e "r%i0 )a san!re en )a ca%isa6 es ecir se 1"e0 /ro' ,e)ao an$e e) cor$e re#resor 1"e )a a%aa )e ,a #ro#iciao' )anz&no)e es$e )i%0n $an a%ar!o2 Re#are%os' #or 8)$i%o' en e) si!ni-cao e )a %e$&/ora Asan!reE' 1"e )os es$"iosos ,an ras$reao a )o )ar!o e )a #oesa ,ernaniana * 1"e sie%#re si!ni-ca )o %is%o' %&s 1"e' co%o se5a)a Ro%)a A!!or L#ara .) a Hern&nez Ase )e en/ra )a san!re #or e) contacto f)sico con s" a%aaEM 7N ' en rea)ia )o 1> Francis Bo$la !ggor, &ros en la poesa de Miguel Hernndez( '. %). )1 1"e re<e4a es )a /"erza e )a #asi0n se+"a)' 1"e en es$e caso 1"ea en/riaa #or e) es.n e )a a%aa2 3ero no ,e%os e "ar e 1"e )o si!ni-cao #or san!re es )a #ro#ia #o$encia se+"a)' so(re $oo si aver$i%os 1"e en es$e sone$o' en s" #ri%era %enci0n' en )os c"ar$e$os' )a san!re #asa e "n )e$ar!o ")ce a "na ansiosa ca)en$"ra' * en )a se!"na #ar$e' *a en )os $erce$os conc)"sivos' se "er%e )a san!re en )a ca%isa' * recore%os )o 1"e si!ni-ca ca%isa2 Oc"rre e+ac$a%en$e i!"a) 1"e en e) sone$o e Garci)aso e )a ?e!a' e) S?III6 * es' 1"e *o so* e )e4os in<a%ao e v"es$ra arien$e vis$a' * encenio $an$o' 1"e en via %e sos$en!o a#enas2 Mas si e cerca so* aco%e$io e v"es$ros o4os' )"e!o sien$o' ,e)ao' c"a4&rse%e )a san!re #or )as venas2 Es in$eresan$e o(servar c0%o Mi!"e) Hern&nez se sirve e )a /or%a e) sone$o #ara is$ri("ir s" %ensa4e #o.$ico2 =onsiera%os a) #oe$a e Ori,"e)a "no e )os %e4ores sone$is$as e) si!)o SS' * en El rayo que no cesa e%os$r0 s"s ca#aciaes no s0)o e o%inio e $an i/ci) /or%a #o.$ica sino $a%(i.n e renovaci0n e s"s es$r"c$"ras2 A!"s$n S&nc,ez ?ia) e%os$r0 1"e )a /or%a es$ric$a e) sone$o era re<e4o e )a #resi0n socia) a 1"e Hern&nez es$a(a so%e$io' so(re $oo #or s" a%i!o Ra%0n Si4.' 1"e e/ena e) sone$o co%o "na es#ecie e c&rce) es#iri$"a) en )a 1"e se e(a e encerrar "n #ensa%ien$o2 Lo cier$o es 1"e' $ras El rayo que no cesa( %"er$o )6 Si4.' * )i(erao Mi!"e) Hern&nez' s0)o "$i)iz0 e) sone$o "na vez' #re-rieno o$ros %e$ros %&s )i(res2 En e) 1"e nos oc"#a' es$e sen$io re#resivo coincie #)ena%en$e con e) con$enio e) #oe%a2 En caa "no e )os os c"ar$e$os' a#rovec,ano s" es$r"c$"ra (inaria' en/ren$a os versos con$ra o$ros os' #ara e+#oner "na si$"aci0n en s" re)aci0n con )a a%aa6 en e) #ri%er c"ar$e$o se #ro"ce en en/ren$a%ien$o ,a(i$"a) $"@*o en )as acciones ver(a)es L%e $iras$e@#ro(.M * en e) se!"no se re#ro"ce )a %is%a $ensi0n en$re )a acci0n #ro"cia #or )a a%aa Le) !o)#e a%ari))oM * )a reacci0n e) ena%orao2 A) en$rar en )os $erce$os' es )a es$r"c$"ra $rinaria )a 1"e ))eva a )a conc)"si0n * son a,ora )os os $erce$os a )os 1"e corres#one so#or$ar e) en/ren$a%ien$o e) $8 * e) *o2 En e) #ri%er $erce$o %"es$ra )a acci0n e) $8' 1"e ,ace a) #oe$a co%#rener )o in8$i) e s" Avoraz %a)iciaE #or1"e )a a%aa )a rec,aza L%ira * ve s" sonrisa' )o 1"e es$& c)aro #ara .)MF en e) se!"no $erce$o %"es$ra )a reacci0n e) *o * s" ren"ncia6 conver$io $oo e) "na #ic"a * es)"%(ran$e #ena2 E) ne+o en$re )os c"ar$e$os * )os $erce$os es$& #er/ec$a%en$e conse!"io * es$& %arcao #or esa aversa$iva 1"e co%ienza )a se!"na #ar$e6 A3ero a) %irar$e * ver$e222E2 La ca#acia #o.$ica e Mi!"e) Hern&nez' * ese es "no e s"s %&s s0)ios )e!aos a n"es$ra ,is$oria )i$eraria' so(re#asa $oas es$as an.co$as e+#resivas #ara cons$r"ir "n $oo ar%0nico' "n con4"n$o #o.$ico "ni$ario * s0)ia%en$e $ra(ao2 Y' en e) caso e es$e sone$o' sin "a "n e)e%en$o e "ni-caci0n es e) %o$ivo e) )i%0n )anzao' e )ar!a $raici0n en )a )i$era$"ra es#a5o)a #o#")ar * c")$a2 E) #oe$a e) si!)o S?II Don ): L"is =arri))o So$o%a*or 79 escri(i0 "n sone$o AA "n )i%0n 1"e )e arro40 "na a%a ese "n (a)c0nE * Feerico Garca Lorca ;O ' en "na e s"s s"i$es LAE) 4arn e )as %orenasEM' inc)"*0 "n #oe%a $i$")ao ALi%onarE' en e) 1"e se ice6 Li%onar2 Mo%en$o e %i s"e5o2 Li%onar2 Nio e senos a%ari))os2 Li%onar2 Senos one %a%an )as (risas e) %ar2 Li%onar2 Naran4a) es/a))ecio' naran4a) %ori("no' narana4a) sin san!re2 Li%onar2 T8 vis$e %i a%or ro$o #or e) ,ac,a e "n !es$o2 Li%onar' %i a%or ni5o' %i a%or sin (&c")o ni rosa2 1% Daniel Devoto, ;FaranGa & li$n<, )etos y contetos, 8redos, Madrid, 1%96, ''. 61:=61>.
)4 /itado 'or Jos. /arlos Rovira, Lico y creaci!n potica en Miguel Hernndez *&studio del uso de un #ocabulario+, ?niversidad de !licante, !licante, 1%>1, '. )99. )5 Li%onar2 ="ano )a a%aa )anza "n /r"$o a s" !a)&n' a)!o es$& s"ceieno' a)!o 1"iere co%"nicar)e2 Lo#e e ?e!a ;7 ' %aes$ro e Mi!"e) Hern&nez' )o eca as en s" co%eia El bobo del cole%io6 Naran4i$as %e $ira )a ni5a en ?a)encia #or NaviaF #"es a /e 1"e si se )a $iro 1"e se )e ,an e vo)ver aza,ar2 >"e viene e o$ra canci0n an$erior' e $i#o $raiciona)6 Arro40%e )as naran4i$as con )as ra%as e ()anco aza,arF arro40%e)as * arro40se)as * vovi0%e)as a arro4ar2 De s"s %anos ,izo "n a )a ni5a $iro e a%ores' * e naran4as * <ores (a)as e s" ar$i))era2 =o%enz0 s" (a$era con$ra % 1"e )a %ira(aF *o )as (a)as )e $ira(a #or o()e %os1"e$era2 )1 ,eHalado 'or !rturo del Ho&o, edicin de Obra escogida de Miguel Hernndez, !guilar, Madrid, 1%::, '. 1:. Ver Jos. Mara !ln, &l cancionero espa,ol de tipo tradicional, 3aurus, Madrid, 1%5>, ''. :%1=:%). )9 En "na canci0n #o#")ar %"rciana' reco!ia #or A)(er$o Sevi))a ;; ' "na %"c,ac,a iri!i.nose a "n %"c,ac,o' ice6 Yo $ir. "n )i%0n #or a)$o * se )e #eri0 )a %o))aF *o $e 1"ise no #ensano 1"e $enas o$ra novia2 Y en "na canci0n #o#")ar reco!ia #or Ror!"ez Marn ;D 6 Un )i%0n %e $iras$e ese )a $orreF en e) a)%a %e is$e' san!re %e corre2 O )a reco!ia #or Fern&n =a(a))ero ;: en Cuentos y "oes)as "o"ulares andaluces* De $" ven$ana a )a %a %e $iras$es "n )i%0n' e) )i%0n ca*0 en )a ca))e' e) z"%o en %i coraz0n2 )) !'untado 'or Jos. /arlos Rovira, Cancionero y romancero de ausencias de Miguel Hernndez. Aproimaci!n crtica, '. 16:. )1 ,eHalado 'or Iillia$ Rose, &l pastor de la muerte. -ialctica pastoril en la obra de Miguel Hernndez, Cuvill, 2arcelona, 1%>1, '. 141. )6 Indicado 'or Dario Cuccini, Miguel Hernndez. #ida y poesa y otros estudios /ernandianos, Instituto de 0studios Juan 8il=!l(ert, !licante, 1%>9, '. :1.
)> 3osi()e%en$e son )a e+#resi0n e )a c"%(re en )a #oesa ,ernaniana' )os eno%inao AW)$i%os #oe%asE' *a 1"e en e))os con<"*en $oa )a ca#acia e ins#iraci0n e) #oe$a "nia a )a /"erza e )as circ"ns$ancias aversas2 Te%as $rascenen$a)es #ara Mi!"e) Hern&nez' co%o )a "ni0n se+"a) * )a !eneraci0n e) ,i4o' a1"ieren a1" "n va)or es#ecia)2 E) #ri%ero e es$os #oe%as' AHi4o e )a )"z * e )a so%(raE' es "no e )os $e+$os %&s e)o!iaos e Hern&nez * con raz0n' #or1"e en .) #erci(i%os con c)aria )a #recisi0n e s" es$r"c$"ra $ri#ar$i$a' creaa #ara es$acar )os #asos -r%es e "n #roceso !en.$ico evocao en in$ensia ,"%ana #ar$ic")ar2 O$ros' co%o AA %i ,i4oE " AOri))as e $" vien$reE con$ienen e) o)or * )a /"erza e) rec"ero e )a %"er$e * e) a%or2 AOri))as e $" vien$reE' co%o a)!8n o$ro #oe%a e )a serie -na)' nos ev"e)ve "no e )os $e%as #re/erios e Mi!"e) *a ese Perito en lunas' e) e) se+o /e%enino' 1"e e) #oe$a ,a %an$enio co%o cons$an$e a )o )ar!o e s" o(ra sie%#re' $an$o en El rayo que no cesa co%o en Viento del "ueblo LA=anci0n e) es#oso so)aoE' #or e4e%#)oM ,as$a ))e!ar a es$a versi0n -na) #a$.$ica * e a"sencia2 ALa casia e) seien$oE' 8)$i%o #oe%a 1"e escri(i0 a 4"z!ar #or s" /ec,a' AOca5a' %a*o e 79:7E' 1"e se inica en a)!"nas eiciones ;G ' re8ne e) o)or e )a a"sencia * )a /"erza e )a %e%oria6
): ,eg@n *eo'oldo de *uis & Jorge ?rrutia, edicin de &l /ombre acec/a. Cancionero y romancero de ausencias, /tedra, Madrid, 1%>6, '. )1:, n. 19:, ;aunAue 'or su estructura & 'or su tono lo considera$os de lgica adscri'cin al Cancionero..., acaso sea .ste el @lti$o 'oe$a escrito 'or Miguel Hernndez, si nos atene$os a la "ec-a con Aue sie$'re se -a 'u(licado<. )% Arena e) esier$o so*6 esier$o e se2 Oasis es $" (oca one no ,e e (e(er2 Coca6 oasis a(ier$o a $oas )as arenas e) esier$o2 H8%eo #"n$o en %eio e "n %"no a(rasaor' e) e $" c"er#o' e) $"*o' 1"e n"nca es e )os os2 ="er#o6 #ozo cerrao a 1"ien )a se * e) so) ,an ca)cinao2 =o%o rec"era An$onio G0%ez Ye(ra ;H ' Mi!"e) Hern&nez *a ,a(a "$i)izao )as %e$&/ora e) oasis en e) #oe%a *a ci$ao Bescri$o #oco $ie%#o an$es a"n1"e en "n con$e+$o %"* is$in$oB AOri))as e $" vien$reE' en e) 1"e se ))eva a ca(o "n e+a)$ao * sens"a) can$o a) a%or sa$is/ec,o en s" %a$ri%onio' con "na encenia e+a)$aci0n e )a es#osa' eseaa' a%aa * #osea6 en $i $iene e) oasis s" %&s ansiao ,"er$o6 e) c)ave) * e) 4az%n se en$re)azan' se a,o!an2 De $i son $an$os si!)os e %"er$e' e )oc"ra co%o $e ,an s"ceio2 =oraz0n e )a $ierra' cen$ro e) "niverso' )5 !ntonio !. 8$ez De(ra (ed.), Miguel Hernndez, Antologa potica, /astalia, Madrid, 1%%>, '. )9:, n. 111.
14 $oo se a$or(e))ina' con a/&n e sa$.)i$e en $orno a $i' #"#i)a e) so) 1"e en$rea(res en )a <or e) %anzano2 A)!o ))a%a )a a$enci0n en es$e #oe%a naa %&s )eer s" $$")o6 A=asia e) seien$oE2 A) re"$i)izar )a %e$&/ora e) oasis' Mi!"e) Hern&nez se ,a $ras)ao a) %"no e) esier$o2 An$es vi%os )o 1"e arena) e /"e!o co%o esier$o si!ni-can en )a oc$ava ANe!ros a,orcaos #or vio)aci0nE2 La si$"aci0n a,ora es %"* is$in$a2 La es#osa' )a a%aa' si!"e os$en$ano s" conici0n e oasis' #ero a,ora res")$a ina)canza()e e(io a )a c&rce) * a )a a"sencia' $e%as cen$ra)es e) Cancionero y romancero de ausencias a) 1"e es$e #oe%a #er$enece2 Fren$e a) oasis' o$ra %e$&/ora se esarro))a a) inicio e) #oe%a' s%(o)o e )a se1"a' a)e!ora e) #ro#io #oe$a6 Aarena e) esier$o so*E2 E) %"no e) esier$o es$& re)acionao' inevi$a()e%en$e con e) %"no %"s")%&n o &ra(e' * #or e))o' #or "na vez' * si!"ieno e cerca a s" %aes$ro Feerico Garca Lorca' 1"e $ena #re#arao #ara #"()icar s" +ivn de ,amarit' #oco an$es e %orir asesinao en 79DH' "$i)iza no s0)o e) $$")o' sino $a%(i.n e) !.nero #o.$ico e )a AcasiaE' #ara e) 1"e crea "n ri$%o #ara)e)s$ico #ro#io e )a canci0n &ra(e ana)"za a c"*o &%(i$o #er$enece )a AcasiaE2 La e Mi!"e) Hern&nez se ,a))a co%#"es$a e oce versos a!r"#aos en c"a$ro se%ies$ro/as a)$ernaas os e c"a$ro versos * os e os2 E) #oe%a se a(re con "n c"ar$e$o ,e#$as)a(o ri%ao en asonan$e a!"a a)$erna Len @.M' es1"e%a 1"e se re#e$ir& en e) se!"no c"ar$e$o L@en 0M2 An$es e ))e!ar a es$e "n s$ico #areao e ri%a consonan$e 11 co%#"es$o #or "n ,e#$as)a(o arries!ao * "n #en$as)a(o' es1"e%a 1"e re#i$e en e) s$ico -na)2 Se $ra$a #or )o $an$o e "n #oe%a e "na !ran /"erza r$%ica' %arcaa #or )a "ni/or%ia e) ,e#$as)a(o $an so)o co%(inao con os enecas)a(os2 Hern&nez %ezc)a en )a /or%")aci0n e )as ri%as os ,erencias6 )a asonan$e a)$erna #roceen$e e) ro%ancero * e )a #oesa #o#")ar cas$e))ana' * sec$ores %onorri%os' #ro#ios e )a casia' *a 1"e es$a es$ro/a &ra(e era %onorri%a2 Monorri%os * asonan$es son )os os s$icos 1"e ae%&s son $a%(i.n i.n$icos en )o 1"e se re-ere a )a es$r"c$"ra %or/osin$&c$ica' *a 1"e a%(os s$icos o/recen si%i)ar con/or%aci0n %or/osin$&c$ica e inc)"so re$0rica6 s"s$an$ivo@$.r%ino rea) L(oca * c"er#oM se#araos #or os #"n$os e )a %e$&/ora e+#)ica$iva' co%#"es$a a s" vez e )a %is%a es$r"c$"ra6 s"s$an$ivo Loasis * c"er#oM' a4e$ivo #ari$ici#ia) en con$ras$e La(ier$o@cerraoM * co%#)e%en$o co%enzao #or #re#osici0n a La $oas )as arenas e) esier$o * a 1"ien )a se * e) so) ,an ca)cinaoM2 Las os #a)a(ra inicia)es e es$os s$icos' se $o%an e) c"ar$e$o 1"e )as #receen' e+ac$a%en$e en a%(os casos e) verso $ercero e caa c"ar$e$o6 boca' e) verso Aoasis e $" (ocaE' * cuer"o e) verso Ae) e $" c"er#o' e) $"*oE2 A%(os' c"er#o * (oca $ienen "n si!ni-cao ecisivo en )a re$0rica ,ernaniana * %&s en s"s #oe%as -na)es2 E) si!ni-cao e )a casia es %"* evien$e6 e) #oe$a se %ani-es$a a) co%ienzo e) #oe%a co%o vc$i%a e )a a"sencia e )a a%aa * #or )o $an$o caren$e e s" c"er#o2 La ne!aci0n e )a re)aci0n /sica convier$e a) #oe$a en "n ser seco2 E) a!"a 1) es )a via * )a se es )a a"sencia e) a!"a2 La #resencia e )a (oca a)"e $an$o a) (eso co%o a )a #osesi0n co%#)e$a e )a a%aa2 La a%aa es e) a!"a 1"e a )a via2 S" a"sencia' s" )e4ana' #ro"ce )a se * )a eses#eraci0n2 E) #oe$a res"%e s" s"()i%aci0n si%(0)ica e )a (oca e )a a%aa en e) s$ico ,e#$as)a(o@#en$as)a(o2 Reco#i)a e) %ensa4e #ara c"a) re"$i)iza $oos )os s"s$an$ivos6 (oca' oasis' arenas * esier$o2 Tan s0)o incor#ora a) s$ico "na #a)a(ra n"eva6 a(ier$o2 3a)a(ra #or cier$o %"* i%#or$an$e en Mi!"e) Hern&nez en es$e %o%en$o * ne+o e "ni0n e) #ri%er ()o1"e e) #oe%a con e) se!"no2 3or1"e /ren$e a) abierto e) #ri%er s$ico es$ar& e) cerrado e) se!"no2 La se!"na #ar$e e )a es$r"c$"ra e) #oe%a es a)!o %&s co%#)e4a2 E) c"ar$e$o rec"#era en cier$o %oo e) ,er%e$is%o a 1"e era $an ao Mi!"e) Hern&nez6 H8%eo #"n$o en %eio e "n %"no a(rasaor' e) e $" c"er#o' e) $"*o' 1"e n"nca es e )os os2 Si en e) #ri%er c"ar$e$o e) #oe$a se %ani/es$a(a a s %is%o co%o seien$o' en es$e se!"no e) #oe$a %ani-es$a a )a a%aa co%o ca#az e saciar esa se2 Ya )a e-nio en )a sin.co1"e boca' co%o /"en$e e )a via2 A,ora es )a sin.co1"e cuer"o )a 1"e con-r%a 1"e )a a%aa es e) #ozo 1"e #osi()e%en$e saciar& )a se2 3ero )a #a)a(ra "o'o no a#arece ,as$a e) s$ico' a"n1"e an$es ,a sio s"!eria #or %eio e "na #er/rasis6 A,8%eo #"n$o en %eio V e "n %"no a(rasaoE2 E) #ozo en 11 e) esier$o es "n A,8%eo #"n$o en %eio e "n %"no a(rasaorE2 La ne!aci0n #resen$e en e) #ri%er c"ar$e$o Lno ,e e (e(erM se con-r%a en e) se!"no Ln"nca es e )os osM2 Es ecir' #oe$a * a%aa no )o!rar&n 4a%&s )a "ni0n /sica * es#iri$"a) en e) a%or conse!"io' a #esar e 1"e e) #oe$a ,a(a o/recio a)!"na es#eranza en e) #ri%er c"ar$e$o2 En .) a#areca )a #a)a(ra a(ier$oF #ero en e) se!"no a#arece )a #a)a(ra cerrao2 Oasis a(ier$o /ren$e a #ozo cerraoF )"z /ren$e a so%(ra L/rec"en$si%o con$ras$e en )os 8)$i%os #oe%as e Mi!"e) Hern&nezMF res#)anor * (ri))an$ez /ren$e a osc"riaF es#eranza /ren$e a ece#ci0n2 Tan /"er$e es e) con$ras$e en$re a%a(as es$ro/as 1"e inc)"so' co%o ,a se5a)ao Francis =eran ;I ' )a #ri%era #ar$e e) #oe%a es$& #resiia #or voca)es a(ier$as Lso(re $oo )a a * )a eM * )a se!"na #or voca)es cerraos L)a o * )a "M6 arena( desierto( oasis( beber /ren$e a -.medo( "unto( mundo( cuer"o( tuyo( nunca( "o'o. En )a acci0n ver(a) e) #ri%er c"ar$e$o $oava ,a* "na es#eranza e /"$"ro' a"n1"e .s$a sea ne!a$iva Lno ,e e (e(erM' #ero en )a acci0n ver(a) e) se!"no c"ar$e$o $oa es#eranza es$& #eria' $oo se ,a cons"%ao' * e) #oe$a ,a()a *a e acci0n aca(aa' a) re$rasarse e n"evo en e) 8)$i%o enecas)a(o6 .) es e) ser ,"%ano Aa 1"ien )a se * e) so) ,an ca)cinaoE2 E) #oe$a 1"e se ,a(a %ani/es$ao a) #rinci#io e) #oe%a co%o seien$o' co%o arenaF a,ora' a) -na)' se %"es$ra *a %"er$o' #or1"e )a se * e) so) )e ,an ca)cinao2 De) eseo )9 Ver Francis /erdan, ;*ectura de la ;/asida del sediento< de Miguel Hernndez<, Miguel Hernndez( cincuenta a,os despus, /o$isin Ho$enaGe a Miguel Hernndez, !licante, 1%%1, vol. II, '. %>1=%>5, Auien -ace un inteligente co$entario de este 'oe$a. 3a$(i.n, Francis /erdan, ;0ssai dJanal&se te+tuelleK la Casida del sediento de Miguel Hernndez<, Les Langues 0olatines, )1), 1%>4, ''. 191=1%:. 16 #osi()e' e )a ansiea e (8s1"ea a8n es#eranzaa e )a #ri%era #ar$e e )a casia L1"e coinciira con )a ansiea %ani/es$aa "nos a5os an$es en El rayo que no cesaM se ,a #asao )a #a$e$is%o -na) e 1"ien $oo )o ,a #erio2 La se * e) so) ,an ca)cinao a) #oe$a en %"* #ocos a5os * s" 8nica es#eranza e via' )a #osesi0n e s" a%aa' ,an esa/or$"naa%en$e esa#arecio2 No ,a* )"z' no ,a* oasis' s0)o ,a* "n #ozo cerrao 1"e n"nca ser& e )os os6 s0)o so%(ra' s0)o %"er$e2 Tres ,erias' )a e) a%or' )a e )a %"er$e' )a e )a via' o%inaron )a #oesa e Mi!"e) Hern&nez2 La )ec$"ra e $oos s"s #oe%as' $enieno en c"en$a sie%#re es$as $res cons$an$es La%or' %"er$e' viaM e in$er#re$&no)as )as $res co%o $res ,erias' co%o $res ra*os' co%o $res )"nas' co%o $res a"sencias' #er%i$ir& en$ener )o 1"e si!ni-ca )a #oesa e ese %"c,ac,o ("eno * no()e' sensi()e * i!no' !ran #oe$a * !ran a%aor 1"e /"e Mi!"e) Hern&nez2 1: