339

MKROBYOLOJ
GENEL MKROBYOLOJYE VE BAKTERYOLOJYE GR .................... 341
VROLOJ............................................................................................. 413
MKOLOJ ............................................................................................ 455
PARAZTOLOJ..................................................................................... 469
MMNOLOJYE GR VE BAIIKLIK ............................................... 489
ST SOLUNUM YOLU NFEKSYONLARI ............................................. 527
NDEKLER
MKROBYOLOJ
MKROBYOLOJ
340
MKROBYOLOJ
341
MKROBYOLOJ
340
MKROBYOLOJ
341
MKROBYOLOJ
GENEL MKROBYOLOJYE VE
BAKTERYOLOJYE GR
MKROBK DNYA
KARYOTLAR ( > 2 mikrometre ) :
a) Algler
b) Protozoonlar
c) Mantarlar
PROKARYOTLAR ( 0.2 5 mikrometre) :
a) Arkebakteriler
b) Siyanobakteriler (mavi-yeil algler)
c) Bakteriler
Viruslar, viroidler ve prionlar ise bir hcre morfolojisine sahip olmayan yaplardr.Virsler
konak hcreye girerek onun genetik yapsndaym gibi davranan kendisi iin gerekli yap
talarn sentezletip hcreye zarar veren yaplardr. Yaklak 200-400 nm boyutlarnda
ancak elektron mikroskobu ile grlebilen canllardr. En temel farkllklar genetik yap
olarak ya sadece RNA ya da DNA iermeleridir (TUS).
Viroidler kapsidsiz tek telli RNA viruslardr, otonom olarak hcre ekirdeinde replike
olabilirler ve bitki hastalklarna yol aarlar. Dier plak RNAlarn aksine nkleazlara
direnlidir. Prionlar ise DNA ve RNA iermeyen protein yapl etkenlerdir. nsan (Kuru,
Creutzfeld-Jacop,fatal familyal insomnia, Gertzman-Strausller sendromu) ve hayvanlarda
(Scrapie, deli dana hastal,...vb) beyin hasaryla karakterize klinik tablolar olutururlar.
Prionlar s ve dezenfektanlara ok direnli, immun yant ve antikor oluturmayan protein
yaplardr (TUS). Nronlarda vakuolizasyon ve amiloid plak birikimi ile karakterize
sngerimsi (spongioform) ansefalopati tipik lezyondur(TUS). PrP protein yapsnn nemli
birimi ve infektiviteden sorumlu olduu dnlmektedir.
Ksaca bakteriler (prokaryotlar) karyot mikroorganizmalardan boyutlarnn daha kk
olmas, stoplazmasnda organeller iermemesi ve asl nemlisi nkleer membrannn
bulunmamas ile ayrlrlar(TUS). Baz zel durumlar da burada hatrlamak faydal
olacaktr.
SPROKETLER
Burgumsu , zel yaplara sahip bakterilerdir. Periplazma kamlar ve dingil
telleri yaplar ile zel bir hareket yeteneine sahiptir. nsanda hastalk yapanlar
Treponema, Borrelia, Leptospira cinslerinde bulunur. Bakteriler arasnda DNA
genelde sirkler bir zellik gsterirken Borrelia burgdorferi lineer (DORUSAL)
bir DNA dizisine sahiptir. Spiroketler ince yaplar nedeniyle ancak karanlk alan
mikroskoplarnda gzlenebilirler.
342
MKROBYOLOJ
343
MKROBYOLOJ
TIBB NEM TAIYAN MKROORGANZMALARIN KARILATIRILMASI
zellikler Viruslar Bakteriler Mantarlar Protozoonlar
Hcre - Var Var Var
Ortalama ller (um) 0.02-0.2 1-5 3-10 15-25 Protozoon
Nkleik asit DNA ya da RNA DNA+RNA DNA+RNA RNA+RNA
ekirdek tipi Yok Prokaryotik karyotik karyotik
Ribozom Yok 70 S 80 S 80 S
Mitokondri Yok Yok Var Var
D yzey yaps
Protein kapsid ve lipop-
rotein zarf
Peptidoglikanl sert
duvar
Kitinli sert duvar Esnek membran
Hareket Yok Bazlarnda var Yok Pekounda var
oalma ekli kiye blnmez
kiye blnerek
eeysiz
Blnerek, eeyli
veya eeysiz
kiye blnerek eeyli
veya eeysiz
ID:
RKETSALAR
Zorunlu hcreii paraziti olan kk (300-600nm) bakterilerdir. RNA ve DNA birlikte
iermeleri, ikiye blnerek oalmalar ve hcre duvar yapsna sahip olmalar
nedeniyle viruslardan ayrlrlar. Tifs etkeni olarak bilinirler ( R prowazekii, R typhi,...).
Coxiella burnetii ( Q fever) , Ehrlichia cinsi bakteriler de bu aile iinde yer alrlar.
Gram yntemiyle iyi boyanmazlar, Giemsa , Gimenez boyalaryla boyanrlar.
KLAMDYALAR
Kk (200-1500nm) , zorunlu hcre ii bakterilerdir. Hcre iinde zel bir byme
dngs oluturur. Hcre iine giren bulac yap (elementer cisim) fagozom
iinde metabolik olarak aktif olan retikler cisim haline dnr. Retikler cisimler
ikiye blnerek , iinde ok sayda elementer cisimler oluur ve hcre iinde
inklzyon cisimleri oluur (Lugol ile boyanabilir). Sonuta bu yap paralanarak
elementer cisimler ortama dalrlar. Nkleik asit, protein gibi yaplar sentezleme
yetenekleri varken enerji retimi iin konak hcre enzimlerini kullanrlar (enerji
parazitlii). Hcre duvarnda peptidoglikan yap bulunmaz.
MOLLKLTLER
Mycoplasma ve Ureaplasma cinsi bakteriler kltrleri yaplabilen en
kk prokaryotlardr (0.12-0.25 mikrometre) . Bu bakteriler sitoplazmik
membranlarnda sterol ieren yegane bakteriler olarak zel bir yere sahiptir.
M. pneumoniae (atipik pnmoni) , M. hominis (rogenital inf) ve U. urealyticum bu
cinslerdeki en nemli patojenlerdir.
BAKTERLERN YAPISI VE SINIFLANDIRMASI
Bakteriler morfolojik zellikleri, reme zellikleri, enzimatik aktiviteleri, nkleer materyal
yaps (Guanin/sitozin oran) ,... gibi pek ok zellikleriyle snflandrlmtr. Fakat
gnmzde bu snflamada genetik bilginin nemi artmtr.
342
MKROBYOLOJ
343
MKROBYOLOJ
Gnmzde bu konuda en duyarl test DNA-rRNA karlatrmasdr. nk rRNA
mutasyondan en az etkilenen genetik materyaldir. Bu yntemlerin kullanlmasyla
pek ok yeni tr ve cins ayrlmtr. Bu amala aratrlan 16 s RNA , r RNA 30 S alt
nitesinde yer alan bir dizidir.
STOPLAZMA VE NDE YER ALAN NKLZYONLAR
Sitoplazmada Golgi aygt, lizozom, mitokondri bulunmaz. Ribozomlar ise (70 S)
sitoplazmada bulunurlar. Ribozomlarda protein sentezi gerekletirilir ve karyot
ribozomlarndan daha farkl yaps nedeniyle antibiyotikler (aminoglikozid,
tetrasiklin, makrolid,...) seici olarak sadece bakteri ribozomlarn etkilemektedir.
Ayrca sitoplazmada dairesel kendi kendine oalabilen DNA dizileri (plazmid) ve
kk , oalmayan fakat dier DNA dizilerine girebilen diziler (transpozon) de
belirlenebilirler.
BAKTERLERN YAPISI
Yap Kimyasal kompozisyon Fonksiyon
Esansiyel komponentler
Hcre duvar
Peptidoglikan
Belkemii ekerdir, yan zincir olan peptid
apraz balanmtr
Sert yap salar. Osmotik basnca kar
korur, penisilin ve sefalosporinlerin etki
alandr. Lizozimle yklr.
Gram (+) bakterilerin yzey
lifleri
Teichoic asit
Majr yzey antijenidir. Fakat laboratuar
tanda nadir kullanlr. Faj reseptr
Gram (-) bakterilerin d
membranlar
Lipid A Endotoxinin toxic komponentidir.
Po lisakkarit
Majr yzey antijenidir. Laboratuar tanda
sklkla kullanlr.
Sitoplazmik membran Lipoprotein, sterol iermez
Oksidatif ve transport enzimlerinin bulun-
duu blge
Ribozom RNA, 50S ve 30S subunitelerindeki protein
Protein sentezi; aminoglikozid tetrasiklin,
eritromisin, kloramfenikoln etki alandr.
Nkleosid DNA Genetik materyal
Mezozom Plasma membrannn invajinasyonu Hcre yaplarna ve sekresyona katlr
Periplazmik aralk
D membran ve plazma membran arasnda
yer alr
Baz hidrolitik enzimler ve Beta laktamaz
ierir
Nonesansiyel komponentler
Kapsl Polisakkarit Fagositoza kar korur
Pilus ve Fimbria Glikoprotein
ki tiptir: 1-hcre yzeyine tutunmay sa-
lar. 2-sex pilus konjugasyonda iki bakterinin
tutunmasn salar
Flajel Protein Hareketi salar
Spor Dipikolinik asit, keratin tabaka
Dehidratasyon, s ve kimyasal maddelere
kar rezistans salar
Plazmid DNA
Toxinler ve antibiyotik rezistans iin bir tr
gen ierir
Granl Glikojen, lipid, polifosfatlar Sitoplazmadaki besin depolardr
Glikokalix Polisakkarid Yzeylere yapmada grevli
ID:
344
MKROBYOLOJ
345
MKROBYOLOJ
MKROBK HCRE BLEENLER
Hcre Tipi
Yap
Bileim Mantar Gram
Pozitif
Bakteri
Gram
Negatif
Bakteri
Mikoplaz-
malar
Klamidya Rickettsia
Zarf kapsl Polisakkarit veya
polipeptid
- + veya - + veya - - - -
Duvar Kitin Poli-N-asetilgluko-
zamin
+ - - - - -
Peptidoglikan Poli-N-asetil-
glukozamin-N
asetilmuramik
asit-tetrapeptidi
- + + - - +
Periplazmik aralk Proteinler ve
oligosakkaritler
- - + - + +
Lipoprotein Lipoprotein - - + - + +
D membran Proteinler,
fosfolipidler ve
lipopolisakkarit
- - + - + +
Ekler
Pili
Protein - + veya - + veya - - - -
Flajel Protein - + veya - + veya - - - -
Hcre membran Proteinler ve
fosfolipidler
+
(ve
ergosterol)
+ + + (Sterol) + +
Sitoplazma
Organeller
Protein, fosfoli-
pidler ve nkleik
asitler
+ - - - - -
80S
Ribozomlar
Protein ve RNA + - - - - -
70S
Ribozomlar
Protein ve RNA - + + + + +
Genetik meteryal
Nkleus
Protein, fosfoli-
pidler ve nkleik
asitler
+ - - - - -
Nkleoid Protein ve nkleik
asitler
- + + + + +
Plazmidler DNA + veya - + veya - + veya - + veya - + veya - + veya -
Spolar
Reprotktif
Sporlar
Tm hcre
bileenleri
+ - - - - -
Endosporlar Tm hcre
bileenleri
- + veya - - - - -
ID :06t016
NUKLEUS
Nukleus zar ve ekirdekik bulunmaz. Sitoplazmann ortasnda stoplazmaya belirli
blgelerden (mezozom) balanan , kvrmlar halinde sktrlm olarak bulunan tek
ve kapal bir zincir halindeki DNA dan ibaret nkleoid bulunmaktadr. DNA genelde
kapal (sirkler) bir yapda iken baz bakterilerde lineer olarak bulunmaktadr (LYME
hastal etkeni Borellia burgdorferi lineer DNA tar) .
344
MKROBYOLOJ
345
MKROBYOLOJ
STOPLAZMK MEMBRAN
Tm dier canl hcrelerde olduu gibi iki lipid tabakas iinde (fosfolipid, fosfotidil
kolin, serebrozid, trigliserid) proteinlerden olumaktadr. karyot hcrelerden fakl
olarak yapsnda sterol bulunmaz (Mycoplasma cinsi hari).
Sitoplazmik membran grevleri yle zetlenebilir:
Bu blge selektif geirgenlik ve maddelerin transportunda kilit grev alr. Transport
ilevinde permeazlar rol alr. Bylece ozmotik basnc dzenleyerek hcreyi
korur.
Hcre duvarnn protein sentezi iin gerekli enzimler hep burada yaplr
(biyosentez)
Maddeleri paralayan hidrolitik enzimler (beta laktamaz, Ig A proteaz,...) burada
yaplr. Penisilinaz buna iyi bir rnektir; Gram (+) bakterilerde evreye , Gram
(-) bakterilerde periplazmik arala salnr. Ayrca ekzotoksinlerin de sentez/salg
birimidir.
Pekok duysal ve kemotaktik protein de sitoplazma zar ile ilikilidir.
Kemoreseptrler de sitoplazmik membranda bulunurlar.
Bakterilerde solunum ilevini gren sitokromlar sitoplazma zarnda
bulunurlar ve bu zellii ile sitoplazma zar karyotlarn mitokondri
ilevini grmektedir denilebilir (TUS).
Mezozomlar ise sitoplazma zarnn kvrml girintileridir. Septumda (septal) ya da
baka bir blgede (lateral) oluabilirler. Septal mezozom nkleoidin(DNA) tutunma
yeridir (TUS) ve bakterinin blnmesinde rol oynar. Lateral mezozomlara plazmidler
tutunabilir, spor oluumunda ve ayrca sekresyonda rol alrlar. Virulansla ilgileri
yoktur (TUS).
Hcre duvar
Bakteriyi i basnca kar koruyan, eklini veren , su gibi dk osmotik ortamlarda
bakteriyi koruyan yapdr. Gram boyanma zellii de hcre duvar yapsndaki
farkllklardan kaynaklanmaktadr.
Uygun olmayan koullarda , lizozim ile ya da hcre duvarna etkili antibiyotiklerle
karlatklarnda bakteriler hcre duvar yaplarn kaybederek hipertonik ortamda
yaamlarn devam ettirebilirler (TUS). Uygunsuz durum ortadan kalknca normal
hale dnebilirler . Bu bakteriler reme ve blnme yeteneine sahipse L formu
bakteriler denir. Gram (-) bakteriler gibi boyanrlar, penisilinlere direnlidirler,
daha yava rerler ve zar/filtrelerden szlebilirler (TUS). Bu hale gelen bakteri
Gram (+) duvar yapsndaysa protoplast ,Gram (-) hcre duvar yapsndaysa
sferoplast ad verilir. Sferoplastlarda protoplastlardan farkl olarak d membran
kalntlar bulunmaktadr. L-formu ile (zellikle endokarditlerde) kronik infeksiyonlar
ve nksler olabilir.
Arkebakteriler dnda, hcre duvar bulunan tm bakterilerde salamlk , diren
ve ekili salayan en nemli hcre duvan tabakas, peptidoglikan (murein)
katmandr. Mycoplazmalarda peptidoglikan bulunmaz, arkeabakterilerde ise
farkl bir yap (psdoglikan, psdomurein) bulunur.
Peptidoglikan yapsnn glikan blm N-asetil muramik asit ve N-asetil
glukozamin kompleksinden ibarettir. Bu yaplar birbirlerine peptid balar ile (beta
1-4 glikozid) balanm durumdadrlar(bu balar lizozimin hedef blgesidir). Aradaki
tetrapeptidler arasndaki apraz balar yapnn dayanklln salar.
346
MKROBYOLOJ
347
MKROBYOLOJ
GR (+) HCRE DUVARININ KMYASAL YAPISI VE FONKSYONLARI
skelet yap tm bakterilerde ayndr fakat tetrapeptid dizileri ile oluan apraz balar
trden tre deiir. Tetrapeptid zincirde ilk aminoasit L-alanin, ikinci D-glutamik
asittir. nc aminoasit Gram (-) bakterilerde diaminopimelik asittir. Gram(+)
bakterilerde diaminopimelik asit ya da lizin (nadiren ornitin )olabilir. Drdnc
aminoasit D-alanindir. D-alanin tetrapeptidler aras apraz balanmay salar.
Diaminopimelik asit Gram (-) bakterilerde lipoprotein tabakay balar ve
sadece prokaryot hcre duvarnda bulunur (TUS). Utaki iki D-Ala vankomisin
ve teikoplanin in balca etki blgesidir.Transpeptidasyon eylemi; transpeptidaz,
endopeptid, karboksipeptidazlarca yerine getirilir. Bu enzimler Beta-laktaml
antibiyotiklerin ana hedefidirler ve Penisilin balayan proteinler (PBP) ad
verilir.
Beta laktamlar molekler benzerlik ile etki gsterirler. Penisilin ve sefalosporinlerin
molekler yaps pentapeptidlerin terminalindeki D-Ala-D-Ala ile benzerlik gsterir.
Transpeptidaz enziminin aktif blgesine irrreversibl olarak balanarak D-Ala D-Ala
ile kompleks oluturmasn nlerler. Peptidoglikan sentezini 3. ve son aamada
engellerler. Penisilinlerin genelde balanma yeri PBP 1 ve 3tr. Ayrca penisilinler
baz bakterilerde doal olarak bulunan ve mureini hidrolize eden bakteriyel
otolizinlerin inhibitrlerini bloke ederek te etklli olabilirler.
Gram (+)lerde hcre duvar kuru arlnn %50sini (%40-80), Gram (-)lerde ise
%5-10unu peptidoglikan tabaka oluturur; Gram (+)lerde hcre duvar daha
salam ve kalndr. Peptidoglikan, memelilerin idrar ve beyin omurilik svs (BOS)
hari tm salglarndaki nonspesifik bak yant elemanlarndan olan ve fagositozla
346
MKROBYOLOJ
347
MKROBYOLOJ
bakteri ldrlmesinde byk nemi olan lizozim enziminin (Muramidaz)
hedefidir. Peptidoglikan miktar Gram(+) bakterilerde daha fazla olduundan
lizozime daha duyarldrlar. Gram (+)lerde Lipoteikoik/teikoik ve bir miktar
teikuronik asid, peptidoglikan tabaka iinde dank halde bulunur. Bu yaplar
ribitol ve gliserolden oluurlar. Lpoteikoik asit, Gram (+)lerin majr yzeyel
antijenik determinant ve yapma elemandr ve Gram (-)lerde bulunmaz.
Teikoik asit bakteriyi lizozimin etkisinden de korumaktadr. Ayrca teikoik asitler
Gram (+) bakterilerin fajlar iin reseptrleri de tarlar (TUS).
Baz Gram (+) bakterilerde polisakkarid tabaka (streptokoklarn C karbonhidrat)
, d protein (S pyogenes M proteini) ya da Mycobacterium cinsindeki bakteriler
gibi glikolipidler bulunabilir. Hatta Listeria monocytogenesin hcre duvarnda
lipopolisakkarid elemanlar da bulunmaktadr.
Gram(-)lerin hcre duvarnn en dnda fosfolipid (FL) ve lipopolisakkaridden(LPS)
oluan bir d tabaka(d membran) bulunur. D membran ile sitoplazma
arasndaki bolua periplazmik aralk denilmektedir. D membran altnda
peptidoglikan ile d membran birbirine balayan lipoprotein tabaka bulunur. D
membranda baz proteinler(porin, integral proteinler) de bulunur ve hidrofobik
yaplar dar atabilme yeteneine sahiptir. Bylece hcreyi d ortamn safra
tuzu ve hidrolitik enzimlerinden korur .
D membrandaki porinler, eker, aminoasit, vitamin, gibi zorunlu maddeleri
ve antibiyotiklerin hcre iine giriine izin vermektedir. Baz byk molekll
antibiyotiklerin geii bu porinlerdeki defektler sayesinde engellenebilir ve diren
geliebilir. Pseudomonas aeruginosadaki birok antibiyotie kar diren bu
ekilde olabilmektedir. Omp A d membrandaki en byk protein olarak gze
arpar ve d membran peptidoglikan tabakaya balar. Baz byk molekll
antibiyotiklerin (vankomisin) geii bu porinlerdeki defektler sayesinde engellenebilir
ve diren geliebilir. Porin deiiklii ile karbapenem gibi kk molekll ablerin
girii engellenebilir.
D membran proteinleri ayn zamanda fajlar, bakteriyosinler ve piluslar
iin reseptr grevi de grrler.
D membrann en yzeyinde lipopolisakkarid tabakas (LPS) yer alr ve LPS
tabakasnda katman izlenir:
a) Lipid A:
Uzun zincirli ya asitleri + glikozamin disakkarit niteleri ( daima beta-
hidroksi miristik asit bulunur). LPS tabakann endotoksin etkisinin tmnden
bu blm sorumludur.
b) Kor:
Tm Gram(-) ortak polisakkarid yap. Lipid-A ile ketodeoksioktlonatla
baldr.
c) Polisakkarid :
Tre zgl O antijeni (somatik antijen).
Baz Gram(-) bakterilerde d membran LPS yoktur, bunlarda glikan yapsnda
ok sayda kntlar bulunur (Lipooligosakkarid:LOS) . Bu mekanizma ile
konak yapsna benzerlik gstererek savunma sisteminden kaabilirler ( rnein
gonokok, meningokok, H influenzae, H ducreyi,..).
348
MKROBYOLOJ
349
MKROBYOLOJ
Periplazmik aralk sadece Gram(-)lerde bulunur. Bu blgede belirli
substratlar balayacak molekller, transport iin hazr hale getiren enzimler (alkali
fosfataz, ...vb) ve baz antibiyotikleri paralayan enzimler bulunur (Beta laktamaz,
aminoglikozid fosforilaz). Burada ayrca, peptidoglikan tabakadan bu bolua
uzanan ve penisilinlerin balanma blgesi olan transpeptidaz, endopeptidaz
ve karboksipeptidaz gibi protein yaplar (penisilin balayan proteinler-PBP) da
bulunmaktadr. Bu aralktaki beta-laktamazlar,
Hcre duvar yapsndaki farkllk nedeniyle bakteriler Gram boyama yntemiyle
farkl renklerde boyanr.
Baz bakteriler Gram yntemiyle iyi boyanamazlar. Mycobacterium cinsi bakteriler
hcre duvarndaki fazla lipid ierii nedeniyle, Ricketsia ve Chlamydia cinsi bakteriler
zorunlu hcreii ve ok kk bakteriler olduklarndan, Legionella pneumophila
fuksini zor ald iin, Moliktler (mikoplazmalar) hcre duvar olmadndan Gram
ile iyi boyanamazlar. Treponema pallidum ok ince olduundan Gram boyama ve
benzeri boyalarla gsterilemez.
Mycobacterium tuberculosis gibi bakteriler zel hcre duvar yaplar nedeniyle
zel boyalarla boyanabilirler. Erlich-Ziehl-Neelsen (EZN) yntemi ile boyanma;
lipidden zengin hcre duvar yaps ve bu duvarda yer alan mikolik asit nedeniyle
nemli bir tanm vastasdr.
Baz dier mikroorganizmalar da EZN yntemiyle boyanabilirler (Legionella
micdadei, Rhodococcus equi, Nocardia, Cryptosporidium, Isospora belli,
baz aktinomisetler,...).
GR (-) HCRE DUVARININ KMYASAL YAPISI VE FONKSYONLARI
348
MKROBYOLOJ
349
MKROBYOLOJ
KAPSL
Baz bakteriler tam ve homojen olmayan fakat bakteriyi evreleyerek koruyan bir
yap oluturur. Bu yap genelde glikokaliks yapsndadr ve slime faktr adn
da alr. Bu yap plazma koaglaz negatif stafilokoklarda belirgin bir zelliktir
ve bu bakterilerin yabanc cisimlere tutunarak infeksiyon yapma yeteneklerinin en
nemli nedenidir. Benzer bir yap Streptococcus mutans bakterilerinde bulunur
ve bu tabaka sonuta di rklerinin olumasnda rol oynar.
Gerek kapsl yaps polisakkaritten ibaretttir. Bu konuda nemli istisna arbon
etkeni olan Bacillus anthracis bakterisinin protein (poly-D glutamic asit)
yapsndaki kapsldr. Ayrca A grubu beta hemolitik str (S pyogenes) da
hyalronik asit yapsnda bir kapsle sahiptir. Pnmokoklar, Haemophilus
influenzae, Klebsiella, ... gibi pek ok bakteri kapsl yapmaktadr. Haemophilus
influenzae poliribozil fosfat yapda bir kapsle sahiptir. Bu trn b serotipinin
daha virulan olmasnn nedeni kapsl yapsnn be ekerli (pentoz) ekerlerden
olumasdr.
Kapsl Fagositozu nleyen Virulans in ok nemli Bir Yapdr:
Ayrca kapsl bakterilerin adhezyonunda da rol alrlar. Kapsln kayb genelde
virulansn da kayb anlamna gelir. ini mrekkebi (ya da nigrosin) boyas kullanlr.
Kapsll bir maya olan Cryptococcus neoformans klinik rneklerde bu yntemle
gsterilebilir. Ayrca kapsl serolojik ayrm amacyla kullanlr. Kapsl ime deneyi
(Quellung) ile kapsll bakteriler tiplendirilebilirler. Kapsl antijenleriyle oluturulan
alar olduka etkili alardr. Polisakkarid antijen ierdiklerinden rapelleri gereklidir.
Polisakkarit alarn bir dezavantaj TH hcrelerini uyaramamalardr. Bu alar B
hcrelerini T hcrelerinden bamsz olarak uyarrlar, bu da IgM yapmna neden
olur, ancak snf dnm ok az meydana gelir, afinite maturasyonu gzlenmez
ve hemen hi hafza hcresi olumaz.
FLAGELLUM (kirpik,kam)
Genelde kok morfolojisinde bakterilerde bulunmaz. Bu yaplar Leifson yntemiyle
boyanabilirler. Laboratuvarda baz bakteriler(Salmonella) kirpik (H) antijenleri ile
tanmlanabilirler.
GRAM (+) VE (-) HCRE DUVARI YAPILARI
ZELLK Gram (+) Gram (-)
Hvre duvar kalnl 20-80 nm 10 nm
Duvardaki katman says 1 2
Peptidoglikan ierii >50% 10-20%
Hcre duvarnda teikoik asid varl + -
Lipid ve lipoprotein ierii oran 0-3% 58%
Protein ierii oran 0% 9%
Lipopoisakkarid 0 13%
350
MKROBYOLOJ
351
MKROBYOLOJ
FMBRA VE PLUS
Kk , protein yapda, sitoplazma zarndan kaynaklanan bakterinin yapma
(adezyon) ilevini salayan tycklerdir. Bakteride yzlerce bulunurlar. Piluslar yap
olarak ayn olmakla beraber adezyon yannda konjugasyon ile gen aktarmndan
da sorumludur(seks pilusu). Fimbrialar balca Gram (-) bakterilerde bulunurlar.
Gonokoklarn balca virulans faktrdr (TUS). E. coli piluslar zellikle riner
sistem infeksiyonlar asndan en nemli virulans faktrlerindendir.
SPOR
Baz bakteriler s, beslenme gibi artlarla karlatnda adna spor denen daha
salam, metabolizmas yava ve dayankl bir yapya dnr. Daha sonra uygun
artlarda bu yap vejetatif ekle dnebilir (germinasyon). Spor oluturma zellii
tbbi olarak nemi olan iki Gram (+) omakta izlenir. Bunlardan Bacillus cinsi
bakteriler aerop ve Clostridium cinsi bakteriler anaerop reme zelliindedir.
Vejetatif ekilden farkl olarak sporlarda su ok az orandadr. Yksek oranda kalsiyum
iyonlar mevcuttur ve normalde bulunmayan dipikolinik asit (Ca elatr) bulunur.
Metabolik yavalk ve diren dipikolin asidi ile ilgili bulunmutur. Spor yaplar doada
yllarca canl kalabilirler.
BAKTERLERN ANTJENLER
Hcre duvar antijenleri , O antijeni olarak isimlendirilirler ve lipopolisakkarid
yapsnda yer alan tekraralayan polisakkarid dizilerinden olumulardr.
Kapsl antijenleri de antijenik olarak tr ii kkenleri ayrmada ok kullanlan
antijenlerdir. Bu antijenler hcre duvar antijenlerini gizleyerek agltinasyonu
engelleyebilir ve s ile inaktive olabilir (Salmonella typhi Vi antijeni gibi). Baz
bakteriler kirpiklerindeki flagellin ile antijenik olarak ayrlabilirler. Bu antijenlere H
antijenleri ad verilir. Hareketsiz bakterilerde H antijeni bulunmaz.
BAKTERLERN OALMASI, METABOLZMASI
ve LABORATUVAR TANI
Bakteriler ikiye blnerek (binary fision) oalrlar. oalmalar logaritmik olarak
gerekleir (2
n
: n reme siklusu says). Besiyerleri bakteriler iin gerekli
karbon, nitrojen, enerji kaynaklarn, inorganik tuzlar ve uygun H alc ve
vericilerini iermelidir. Kolesterol mikoplazma d bakterilerin kltrleri iin gerekli
deildir(TUS).
Virsler, klamidyalar ve hemen tm riketsiyalar hcre kltrleri ve embriyonlu yumurta
dnda retilemezler. Mycobacterium lepra (lepra:czzam) ve Treponema
pallidum (sifiliz:frengi) kltr ise yaplamamtr.
Bakteriler remek iin duyduklar ihtiyalara gre eitli ekilde snflanabilirler. Oksijen
varl ile reme ilikilerine gre 4 grupta incelenirler :
BAKTERLERN METABOLZMASI
Bakteriler organik maddeleri ykarak enerji salarlar.Klamidya ve virsler enerji
salayacak metabolizmalar yoktur. Klamidyalar enerjiyi konak hcreden
350
MKROBYOLOJ
351
MKROBYOLOJ
edinirler.Protozoonlar dardaki maddeyi vakuollerine alarak sindirirler.Organik
maddeler ekzoenzimlerle paralanr. Pasif difzyon veya aktif transport ile ieri
alnrlar.Oksidasyon endoenzimlerle srdrlr.Oluan enerji yksek enerji fosfat
balar ile ayrca asetil CoA eklinde depolanr. Bu enerji anabolizmada kullanlr.
36 mol ATP elde edilir.
Oksijen yokluunda ise bakteriler son elektron alcs olarak inorganik bileiklerin
kullandld bir yolu kullanrlar. Burada sitokrom oksidaz yerine nitrat redktaz gibi
baz baka enzimler grev alrlar.
Sonuta n maddelerden ve oluan enerjinin kullanlmas ile biyosentez gerekleir.
Bylece aminoasitlerden proteinler, basit ekerlerden polisakkaritler, gliserin,
dier alkoller ve ya asitlerinden lipidler, nkleotidlerden nkleik asitler yaplr.
Peptidoglikan sentezi ise bakterilere zg bir sentez eklidir.
NORMAL FLORA BAKTER PATOGENEZ,
TOKSNLER, BAKTERYOFAJLAR ve TEMEL
KONAKI SAVUNMASI
KTERYEL PATOGENEZ
Bir mikroorganizmann hastalandrclk yetenei virulans olarak tanmlanr. Bir
mikroorganizma bir konaa girdiinde infeksiyon oluur. Bunun nasl seyredecei
konan direnci ve etkenin direncine baldr. Patogenezi belirleyen etmenler
bulama yolu, hcre yzeyine yapma ve invazyon, inflamasyon ve hcreiinde
sa kalm olarak sralanabilir.
Sonuta oluan inflamasyon ya piyojenik ya da granlomatz karakterdedir.
Granlomlar Mycobacterium, Brucella, Listeria, Legionella gibi hcre ii
bakterilerle, Histoplasma gibi mantarlarla oluan infeksiyonlarda saptanmaktadr.
Konak savunmasnn baars etkenin virulans ve says ile ilgilidir. Shigella iin
infeksiyon dozu100 bakteriden daha az iken Salmonella iin bu oran
100.000 bakteri zerindedir. Virulans virulans faktrleri tarafndan belirlenir.
VRULANS FAKTRLER
a) Adherans faktrleri
nfeksiyon geliiminde ilk aama konak hcreye tutunmaktr. Bu aamada
bakteri yzeyindeki zel fimbriyalar ve pililer byk nem tarlar. E.coli,
gonokoklar, bu ekilde adhere olan bakterilere rnek oluturur. Gonokoklar
eer pililerini kaybederlerse hastalk oluturamazlar. S. pyogenes, hcre
duvarndaki lipoteikoik asit ile hcrelerdeki fibronektine tutunmaktadr. Kapsl
ve glikokaliks de yapmada rol oynamaktadr. Baz bakteriler ise pili dnda
zel protein yaplarla tutunmay salarlar.
b) nvazyon faktrleri
Baz bakteriler ve mantarlar genelde hcreiinde oalmay salayarak
infeksiyonlara yol aarlar ( M tuberculosis, Brucella, Listeria, Legionella,
Histoplasma capsulatum,... gibi).
352
MKROBYOLOJ
353
MKROBYOLOJ
BAKTEREL BYME (BNARY FSSON, ASEXSUEL)
Hatta hcreler arasnda stoplazmalarndan iletilerek konak savunmasndan
kaabilirler. Listeria bu ekilde kaa iyi bir rnek oluturur.
Kapsl de invazyona katkda bulunur. Baz hcre duvar yaplar da konak
savunmadan kaarak invaziv invazyona yardmc olurlar. S. pyogenesin M-
proteini ve S. aureus A-proteini buna rnektir.
AEROB VE ANAEROBLAR
Mikroorganizma Tanmlama rnek
Anaeroblar
- Yalnzca fermentatif yollar kullanrlar
- ou anaeroblarda katalaz ve superoxid dismutaz
enzimleri yoktur
- Oksijen varlnda lrler
- Aerotoleron anaeroblar aerobik yol enzimlerine sahip
deildirler ancak oksijeni tolere edebilirler.
Aktinomyces
Bakterioides
Clostridium
Fakltatif anae-
roblar
- Aerobik solunum ve fermentasyon yapabilirler (Aerob
ve fermantatif olan bakteriler oksijen yokluunda
fermentasyon yapabilir)
ou patojen bakteriler (streptokok-
lar,enterokoklar....vs.)
Mikroaerofilik
bakteriler
- Dk seviyede oksijene ihtiya duyarlar.(&%5 O2)
Campylobacter
Helicobacter
Zorunlu aeroblar - Sadece aerobik solunum yapabilirler
Pseudomonas M.tuberculosis
Bacillus
ID:
352
MKROBYOLOJ
353
MKROBYOLOJ
SIK KULLANILAN BESYERLER
BESYER ZELLK
Bordet-Gengau besiyeri Bordetella pertussis , B parapertussis izolasyonu iin kullanlr
(ksrtme pla) (Nazofarenks srnts)
Chapman besiyeri Tuzlu mannitli agar.Yksek tuz younluu ve manniti kullanabilme
zellii ile S aureus iin seici besiyeridir.
Endo besiyeri Eosin ile Gram(+) remeyi inhibe eder. Laktoza etkilerine gre
bakterileri ayrr. E coli metalik parlaklkta koloniler yapar.
Lowenstein-Jensen besiyeri Tberkloz basili iin uygun yumurta bazl besiyeri. Bu bakteri iin
agar bazl Middlebrook besiyerleri de vardr
Lffler besiyeri Difteri basili iin serumlu besiyeridir. Tellrit ieren besiyerlerinde
(Tindal) de retilebilir. PA besiyerinde de retilebilir . Toksin yapm
Elek yntemi ile besiyerinde aratrlabilir
Mueller Hinton agar Antibiyogramlar iin kullanlan standart besiyeri
Mac Conkey agar Enterik bakterileri laktoza etkilerine gre ayrmaya yarar
BCYE agar Legionella cinsi bakterileri retir
PPLO besiyeri Mycoplasma cinsi iin uygun besiyeri. Mycoplasmalar agarl
besiyerindesahanda yumurta eklinde koloniler oluturur.
TCBS besiyeri
(Tioslfat Citrat Bile Sucrose)
Patojen vibriolar iin uygun besiyeri. V. cholera tipk sar koloniler
oluturur.
SS agar Salmonella ve Shigella cinsi bakterileri dkdan ayrmada
Thayer Martin besiyeri Gonokok ve meningokoklarn selektif retilmesinde kullanlr
Nev York City besiyeri de ayn amala kullanlabilir
Sabauroud besiyeri Mantarlarn retilmesinde kullanlr
Selenit agar Salmonella cinsi bakterilerin dkdan ayrlmasnda
LIA(lizin Iron Agar)
TS(Tri sugar Iron Agar)
Gram negatif omaklarn ayrmnda kullanlr
CIN agar (Cefsoludin Irgasan Novobiosin
agar)
Yersinia enterocolitica ve Aeromonas cinsi bakterilerin retilmesinde
kullanlr. Yersinia cinsi bakteriler kz gz grnmnde koloniler
oluturur
CCFA agar(Cycloserin Cefoxsitin Fructose
agar)
Clostridium difficile sar koloniler oluturur.
CLED (Cystine Electrolyte Deficient
Besiyeri)
drar kltr iin uygun besiyeri
c) Kapsl
Kapsl antifagositik etkisi ile nemli bir virulans faktrdr. S typhinin Vi
antijeni bir eit kapsl yaps gibi virulanstan sorumlu bulunmutur. Pnmokok,
Klebsiella, Meningokok, Haemophilus influenzae kapslleri ve virulanslar
iyi bilinen rneklerdir.
d) Toksinler: (Endotoksin ve ekzotoksinler):
Balca zellikleri tabloda gsterilmitir.
Endotoksinler; etkilerini lipid A ksm ile olutururlar. Makrofajlar, monositler
ve dier retikloendotelyal sistemi uyararak sitokinleri salglatr. Sonuta ate,
lkositoz/lkopeni, hipotansiyon, hipotermi, DIC, ... gibi sepsis ve septik ok
klinii oluur. Bu tablo bakteri trne zgl deildir. Bu yap bakteri lmnden
sonra ya da bakteri rerken ortaya kar hatta baz antibiyotikler endotoksinin
byk miktarlarda dolama gemesine neden olabilirler (TUS).
354
MKROBYOLOJ
355
MKROBYOLOJ
Ekzotoksinler reyen bakterilerden d ortama salnan, protein yapsnda
maddelerdir. Genelde hedef hcreye tutunup hcreye girmeyi salayan elemanlar
ve etkili blgelerden oluan kompleks bir yapdr. ok gl bir toksik etkiye
sahiptirler. Antijenik, zgl yant oluturan ve oluan antikorlar ile korunulabilen
yaplardr. Isyla ya da formol ile inaktive edilerek etkileri ortadan kaldrlabilir ve
antijenik zellikleri srdrlebilir. Bu ekilde a olarak kullanlabilirler (anatoksin:
toksoid). Baz ekzotoksinler sya nisbeten dayankldrlar. C botulinum, S aureus
enterotoksinleri sya dayankldr ve besin zehirlenmesine yol aarlar.
e) Enzimler
Kollagenaz, hyalronidaz, koaglaz, lkosidin gibi enzimler yaylmada nemli
ilevler grrler.
f) IG A proteazlar
Mukozal Ig A ykm ile infeksiyona zemin hazrlarlar. N gonorrhoeae, N
meningitidis, S pneumoniae, H influenzae gibi bakterilerin nemli bir
virulans faktrdr.
g) Siderofor yapm
Virulans faktrlerinin ou kromozomal olarak bulunur.
C diphtheriae toksin yapmn, S pyogenes eritrojenik toksin yapmn,
E coli Shiga-like toksin yapmn, C botulinum C,D toksinleri yapmn
bakteriyofajlar kontrol etmektedirler. Transpozonlar da virulans zelliklerinin
denetiminde rol alabilirler.
BAIIK YANITTAN KAI
1- Fagositozdan ka: Kapsl fagositozdan kata en nemli rol oynar.
2- Antikomplemanter aktivite: S. pyogenes M proteini kompleman konvertaz
inhibisyonu yapar, Y. pestis Pla proteaz komplemanlar paralayrak etkili olur.
S. aureus A proteini Ig Gye balanarak kompleman aktivasyonunu nler.
3- Hcre iinde sindirilmeden kalabilme: Fagozom-lizozom birlemesinin
nlenmesi, Kendini koruyacak rtler, enzimler salglanmas, sitoplazmaya
kaabilir ya da IFN- gama etkisini ntralize edebilir.
4- Hcreden-hcreye dorudan yaylm: Fzyon oluturan viruslar (Herpes,
Paramiksovirus, HIV), Listeria buna rnek verilebilir.
5- MHC molekllerinin sunumunun nlenmesi:
6- Antijenik deiim: Salmonella , Borellia recurrentis, tripanazoma, HIV buna
rnek verilebilir.
7- Bak yanta mdahale: istosomalar basklayc monositleri uyararak,
d yzeylerini konak antijenleri ile kaplayarak, yzey antijenlerinin sunumunu
azaltarak bak yanttan kaabilir.
NORMAL FLORA
Normal bakteri floras infeksiyon etkenlerine kar doal bir diren oluturur. zellikle
rettikleri rnler, besinler konusundaki yarma ve reseptrleri kaplamalar ile
infeksiyonlara diren gelitirirler. Flora bakterileri immun sistemin uyarlmasna da
neden olabilirler. K , B vitamini gibi baz yaplar retirler.
Deride en sk Staphylococcus epidermidis bulunur. Kateter, protez gibi yabanc
cisim varlnda glikokaliks retimi nedeniyle nemli bir patojen konumuna gelir.
354
MKROBYOLOJ
355
MKROBYOLOJ
zellikle kvrm yerlerinde S. aureus, Candida da bulunabilir. Propionibacterium
acnes ise derinin en nemli anaerop bakterisidir. Akne, yabanc cisim varlnda
sepsis etkeni olabilir (TUS).
Barsaklarda en sk anaeroplar bulunur ve anaeroplar iinde en fazla bulunan
Bacteroides fragilisdir. Barsak perforasyonu sonucu gelien abselerden ncelikle
sorumludur. Aeroplar arasnda en sk E. coli bulunmaktadr.
Az boluunda baskn olarak viridans grubu streptokoklar bulunur. Az ii
giriimlerden sonra bakteriyemi ve subakut bakteriyel endokardit oluturabilirler.
Bu bakteriler (S. mutans) zellikle di yzeyine yaparak di rklerine neden
olabilirler.
EKZOTOKSN VE ENDOTOKSNLERN (LPOPOLSAKKARTLER) ZELLKLER
EKZOTOKSNLER ENDOTOKSNLER
Canl hcrelerden salnr
Gram negatif bakterilerin hcre duvarlarnn bir parasdr.
Bakterinin lmnden sonra ya da bakteri rerken ortaya kar
Gram pozitif ve Gram negatif bakteriler tarafndan yaplr Sadece Gram negatif bakterilerde vardr
Polipeptid yapsndadr. Molekl arl 10.000-
900.000dir.
LPS kompleksinin lipid A blm etkilidir
Isya dayankszdr. 60C stnde stmakla hzla harap olur
Isya ksmen dayankldr. 60C stnde stmakla toksik etkisini
kaybetmeden saatlerce dayanr
Antijenik zellii kuvvetlidir. Yksek titrede antitoksin
yapmn stimle eder. Antitoksin, toksini ntralize eder.
Zayf immnojendir antikorlar antitoksik ve koruyucudur.
Hastalktan korunma ile antikor titreleri arasndaki iliki
ekzotoksinlerdeki gibi ak deildir
Formalin, asit ve s ile antijenik, toksik olmayan forma dner.
Toksoidler alamada kullanlr (rnek. Tetanus toksoidi)
Toksoid hale dnmez
Kuvvetli toksiktir. Hayvanlarda mikrogram ve daha az
dzeylerde ldrcdr.
Orta derecede toksiktir 10-100 mikrogram hayvanlar iin
ldrcdr
Genellikle hcrelerdeki spesifik reseptrlere balanr Hcrelerde spesifik reseptrleri bulunmaz
Genellikle konakta ate yapmaz
nterlkin-1 ve dier mediyatrlerin salnmas ile konakta ate
yapar
Sklkla ekstrakromozomal genlerle ynetilir (rnek:
Plazmid)
Kromozomal genlerle ynetilir
Protein yapsndadr (Polipeptid) Lipopolisakkarid yapdadr
Kromozom, bakteriyofaj veya plazmid tarafndan
kodlanabilir
Sadece kromozom tarafndan kodlanr
Serbest salnm vardr Serbest salnm yoktur
Bakteri cinsine zel etki tr vardr Tm gram negatiflerde ayn etki trne sahiptir
ID:
356
MKROBYOLOJ
357
MKROBYOLOJ
MAJR BAKTERYEL TOXNLER: ETK MEKANZMALARI VE ETKLER
Organizma
Etki
mekanizmas
Etki
mekanizmas
Klinik
ENDOTOXNLER/YAPISAL TOXNLER (Bakteri lizisi ile salnrlar)
Kandolamna
katldklarnda
dokularda
inflamasyon
ve septik ok
tablosuna sebep
olurlar.
Gr(-)bakteriler
Lipopolisakkarit(LPS)
=Endotoxinler, Toxik
etkiden Lipid A paras
sorumludur.
Makrofajlarstimleederek Sitokin
salnmn (IL-, IL-6, IL-8,TNF ve
PAF)ile koaglasyo,kompleman
aktivasyonu ve endotelyol hasat
Ate,takipne,takardi,peteiler,
ekimoz Hipotansiyon,trmbosito
peni,internal hemoraji,vaskler
kolaps(ARDS,DK,multiple organ
yetmezlii)
Gr(+)bakteriler
Peptidoglikan-teikoik
asid.Hcre duvarnn bir
yaps olan teikoik asit
gr (-) lerin endotoxini
gibi)sitokin salmna
sebep olur.
Makrofajlar stimle ederek
sitokin salnmna (IL-1,IL-
6, IL-8,TNF- ve PAF) ile
koaglasyon,kompleman
aktivasyonu ve endotelyal hasar
Ate,takipne,takardi,peteiler,
ekimoz, Hipotansiyon,trambosit
openi,internal hamoraji,vaskler
kolaps(ARDS,DK,Multiple organ
yetmezlii)
EXOTOXNLER (Yaayan hcrelerden salnrlar)
Membran
Destrksiyonu
yapanlar
Staf. aures Alfa toxin Por oluturan sitolizin Doku hasar-hemoliz
Strep pyogenes Streptolizin-0 Por oluturan sitolizin Doku hasar-hemoliz
Listeria
monositogenes
Listerolizin-0 Por oluturan sitolizin Fogositlere etki
Clostridium
perfringens
Alfa-toxin
Lesitinaz aktivitesi ile karyotik
fosfolipidlerin hidrolizi
Doku destrksiyonu
sper antijenler Staf. aureus
Toxic ok sendromu
toxin-1 (TSST-1)
TSST-1 kan dolamna katlr,T
hcre reseptrleri ve majr
histokompatibilite komplexi
(MHC) ile balanr.Bu balanma
ok sayda 7 hcresini stimle
ederek sitokin salmna sebep
olur. Ayrca endotoxinlerin kc
klirensini azaltr.
Ralar,palmar-plantardesgua-
masyon, hipotansiyon, kapiller
yrtlma,multiorgan yetmezlii
Strep pyogenes Strep pyogenes
Exotoxin-A (SPE-
A) (Eritrogenik
toxin,prijonik toxinde
denir.)
TSST-1e benzer etki
gsterir.Sadece ok virlan
sular tarafndan retilir.
Stafilokoksik Toxic ok ile ayn
klinie sebep olur.Ek olarak
kardiyotoxisite vardr.
A-B toxinleri:
Protein sentezi
inhibisyonu
yapanlar
Corynebacterium
diphteria
Difteri toxini
Difteri toxini reseptrleri kalp
ve sinirlerde yaygn olarak
bulunur.Toxinin A paras
karyotik hcrelerde ADP
ribozilasyonuyla EF-2 inhibe
ederek protein sentezini inhibe
ederler.
Boaz ars,hafif ate,boazda
psdomembr an, nr ol oj i k
ve kardiyak semptomlar
Laringealspazma bal asfiksi
veya kalp yetmezliine bal lm
olabilir.
Pseudomonas
aeruginosa
Exotoxin A
EF-2nin ADP ribolizasyonu
sonucu zellikle karacier
hcrelerinde olmak zere
protein sentez inhibisyonu
yapar.
Sarlk ve Exotoxin A septisemisine
bal lm riski ylsektir.
Shigella dysenteria
Fip-1
Shiga toxin (ST)
A komponenti ve 60 S
ribozomlar ayrarak protein
sentez inhibisyonu yapar.
Shigellatarn ounluu shigo toxin
retmeksizin dizanteriye sebep
olurlar.Shiga toxin salglayanlar
kalan mukozasnda daha fazla
hasara ve daha sk HSa sebep
olurlar.
Enterhemenojik
E.Coli (EHEC)
Verotoxin(Shiga like
toxin)
A komponeti ve 60 S
ribozomlar ayrarak protein
sentez inhibisyonu yapar.
Hemorajik kolit ve HS
356
MKROBYOLOJ
357
MKROBYOLOJ
A-B
toxinleri
cAMPi
artrarak
etki denler
Enterotoxic
E.Coli
(ETEC)
E.Coli Labil-
toxin LT sya
duyarl
A komponenti ile ADP ribozilasyonu
yaparak adenilat siklaz aktive eder.Buna
bal ar cAMP art olur.
19 He kadar kabilen ar
sv ve elektrolit kayb;sulu-
mukuslu dk(pirin suyu
diyare).Kaybedilen sv yerine
konmazsa ar dehidratasyon
ve hipouolemik ok
Bacillus
Anthracis
Antrax toxini
Toxinin farkl komponenti vardr:
-Protektif Antigen(PA)
-dem faktr(EF)
-Letal faktr(LF)
EF denilat siklazdr.LF letal
etkilidir.EF veya LF tek balarna
etki oluturamazlar,mutlaka PA ile
birlikte etki gsterirler.
Maling pstle sebep olur.nce
vezikl olarak balayp sonra
pstl geliir.(Tmre benzer
grnm vardr.)Daha sonra
evresi siyah nekrotik hale gelir.
Respinator sistemde septik ok
tablosu oluturur.
Bordotella
Pertussis
Pertussis
toxin
Pertussis toxin B komponenti ile
respirator mukozaya tutunur.ADP
ribozilasyonu(Adenilat siklazn negatif
reglatrdr)ile Gi inhibisyonu
yapar.Bunun sonucunda CAMP artar.
Respirator sakresyon ve
mukus art;st solunum
yolarnda fogositik fonksiyon
azalr;ensefalopeti elil
eder.Paroksismal ksrk
nbetlernden toxin sorumlu
olmayabilir.
Nrotox-
inler
Clostridium
Tetani
Tetanus toxin
SSSde etki ederek inhibitr bir
nrotransmitter olan GABA salnmn
inhibe eder.
Rijid spazm
Clostridium
Botulinum
Botulinum
toxin
Periferik sinapslara etki ederek
nrotransmitter salnmn inhibe eder.
Flask panalizi
ID:
BAKTER GENET
Mutasyonlar sonucu farkl zellikler kazanlabilir. Mutasyonlar sonucu farkl zellikler
kazanlabilir. ++ Bazn deimesi ++ ereve kaymas ++ Transpozonlarn eklenmesi
Bu mutasyonlar kimyasal bileikler, nlar (X nlar, mor tesi nlar) nedeniyle ortaya
kabilirler. Bazen bakteriyofajlar mutasyonlarn oluumuna yol aabilir.
Bakteri hcreleri iinde DNA transpozonlarla yer deitirebilir. Transpozonlar belirli
dizileri kromozomdaki DNA dizilerini farkl bir yere ya da plazmidlere aktarabilirler.
Bazen bu yeniden dzenlenme programlanarak mikroorganizmalar tarafndan
meydana getirilirler. Sonuta antijenik deiiklikler ile konak savunmasndan
ka salanm olur. Neisseria gonorrhoeae , Borrelia recurrentis, tripanozoma
bu ekilde etkin olan mikroorganizmalardr.
Bakteriyofajlar
Ancak kendilerine zgl bakterileri infekte edebilen DNA yapsnda (E faj RNA)
elemanlardr. Fajlarn bir ksm girdikleri hcrede oalarak o hcrenin erimesine
neden olurlar. Bu tr fajlara virulan faj ya da litik faj denir. Baz fajlar hcreye girip
bakteri DNAsna integre olabilir. Bu bakteriye lizojen bakteri ve faja profaj denir.
Bakteri rediinde yeni bakterilere geer. Aktive olunca (UV k gibi uyarlarla) oalr
ve bakteriyi eriterek ldrr.
358
MKROBYOLOJ
359
MKROBYOLOJ
BAKTERIYEL PATOGENEZDE NEMLI YZEY VIRLANS FAKTRLERI
Bakteri Virlans faktr A olarak
kullanm
Aklama
Gr (+) koklar
S. pneumonia Polisakkarit kapsl Var Serotiplemede kullanlr
S. pyogenes M proteini Yok Serotiplemede kullanlr
S. aureus

Protein A Yok IgGnin Fc parasna balanarak Kompleman
aktivasyonu salar
Gr (-) koklar
N. meningititis Polisakkarit kapsl Var Serotiplemede kullanlr
Gr (+) basiller
B. anthracis Polipeptid kapsl Yok
Gr (-) basiller
H. influenza Polisakkarit kapsl Var Serotiplemede kullanlr
K. pneumonia Polisakkarit kapsl Yok
E. coli Protein pili Yok Dokulara yapmay salar
N. gonorrhoeae Protein pili Yok Dokulara yapmay salar
S. typhi Polisakkarit kapsl Yok Dier salmonella tiplerinde nemi yok
Y. pestis V-W faktr Yok
ID:
Bir bakteride baz genetik zellikler bakteriyofajlardaki genlerle salanabilir ve bu
olaya faj konversiyonu (lizojenik konversiyon) ad verilir. Bir fajla infekte bakteri
baka fajlara kar direnlidir ve infekte olmaz. Bakteriyofajlar pek ok virulans
faktrn tamaktadrlar. Difteri toksini, botulinum toksini, kzl toksini, kolera
toksini gibi toksin yapmlar fajlarla kontrol edimektedir(faj konversiyonu). Fajlarla
genetik bilgi iletimine transdksiyon ad verilir. Fajlar bugn baz bakterilerin
tanmlanmasnda (Salmonella O1 faj ) ya da bakterilerin tiplendirilmesinde
kullanlmaktadr.
PLAZMDLER
ou bakteri stoplazmasnda bulunan ift iplikikli, ember eklinde ve kendi
kendine oalabilen DNA yaplardr. Geie urayabilenler daha iri olduundan
daha az sayda bulunurlar. Bulunduu hcreye zarar vermezler. Baka hcrelere
aktarlabilirler. Bakteri kromozomu ile birleebilenlere epizom ad verilir.
358
MKROBYOLOJ
359
MKROBYOLOJ
Antibiyotik direnci dnda dezenfektanlara diren, redktaz enzimi ile
civa, gm gibi ar metallere diren, uv nlarna diren, virulans
faktrleri(pili,...), toksin yapm(E.coli labil ve stabil enterotoksinleri,
S. aureus eksfolyatif toksin, C. tetani tetanospazmin,...) , bakteriyosin
yapm, biyokimyasal zellikler bitkilerde farkl etkilere yol aan (tmr oluumu,
azot tutulumu,...) zellikler de plazmidle aktarlabilmektedir.
F faktr konjugasyonla ilgili bir plazmittir. F+ hcreler birletikleri hcrelere de
bu faktr aktarp F- bakterileri de F+ hcrelere evirirler. Bu plazmidin kodlad
en nemli protein seks pilusudur. Bu durumda sadece F faktr aktarlmaktadr.
Eer F plazmidi bakteriyel DNA ile birlemi ise dier hcrelere de konaa ait DNA
paralar aktarabilecek demektir.
Bu ekilde bakteri DNAs ile birlemi plazmid tayan hcreler yksek frekansl
rekombinasyon hcreleri (Hfr) adn alr. Bu ekilde bir bakteri DNAsnn
tm yaklak 100 dakikada aktarlabilirse de genelde baz paralarn aktarm ile
sonulanr(TUS). Hfr bir bakteriyle birleen hcre genelde F- olur. nk F ksm
genelde geememektedir. Bazen F paras Hfr hcrelerinde kromozomdan ayrlr. Bu
ayrlma srasnda eer kromozomdan da bir para koptuysa F hcreleri oluur ve bu
hcreler F+ gibi davranrlar. Baz plazmidler belirli zellikleri iletirler: R plazmidleri
zellikle diren genleri tarlar. Col plazmidi E colinin kolisini ve dier bakterilerin
bakteriosinlerini salglatan bir plazmidtir.
TRANSPOSONLAR VE ARAYA GREN ELER (IS:
insertion sequence)
DNA iinde ya da DNA-plazmid , plazmid-plazmid arasnda yer deitirebilen kk
DNA paralardr ( 2000 80 000 baz ifti). Her iki ucunda ters dnp yinelenen
diziler ile alc DNAsna katlr. Transpozonlar kendi balarna replike olamazlar.
Diren ya da baz enzim ilevlerini tayabilirler. IS ise daha kk (800 1600 baz
ifti) yaplardr ve genelde fenotipik zellik tamazlar.
GENETK BLG AKTARIMI
Bu aktarm ile fenotip deiim (kapsl kirpik duvar) ya da genotipik deiim oluabilir.
TRANSFORMASYON
Baka bir bakteri ya da plazmid DNA parasnn bakteriye dolaysz aktarmdr. Bu
aktarm ortamda DNAse enzimi varsa oluturulamaz. Genelde ayn cins bakteriler
arasnda olur. Alc bakterinin DNA alabilme yetenei (kompetans faktr) en
nemli belirleyicidir (TUS). Bu pnmokoklarn kapsl ve virulans ile ilgili deneylerde
bu zelliin DNA ile aktarldnn gsterildii deneylerde kullanlmtr. Kalsiyum
tuzlar, elektrik uygulamas (elektroporasyon) ile transformasyon yapay olarak
gerekletirilebilir (transfeksiyon)
TRANSDKSYON
Bakteriyofajlarn bazlar ana hcre DNAsnn bir ksmn dier bakteriye
tayabilirler (TUS). Bu ekilde fajlarn varl ile virulans kazanan bakteriler arasnda
C diphteriae, S pyogenes (kzl toksini) , C botulinum saylabilir. Ayrca diren,
biyokimyasal zellikler, gibi pek ok zellik de geebilmektedir.
360
MKROBYOLOJ
361
MKROBYOLOJ
KONJUGASYON,TRANSDKSIYON VE TRANSFORMASYONUN KARILATIRILMASI
Transfer ekli Proces
Olaya katlan
hcre eitleri
Transfer edilen DNAnn yaps
Konjugasyon
Bir bakteriden dierine
DNA transferi
Prokaryotik Kromozom veya plazmid alnr
Transdksiyon
Bir hcreden dierine virs
aracl DNA transferi
Prokaryotik
Genel transdksiyonla herhangi bir
gen alnabilir.zellemi transdksi-
yonla baz genler alnr.
Transformasyon
plak DNA paralarnn
hcre tarafndan alm
Prokaryotik
veya karyotik
Herhangi bir DNA alnr. Kompetans
beelirleyicidir.
ID:
KONJUGASYON
Canl iki bakteriden , piluslarla temas sonucu , F+ olandan F- olana gen aktarm
olaydr. Kromozomuna F faktr yerlemi bakterilere HFr (high frequency of
recombination) hcreleri denir.
Eer F plazmidi daha nce bakteri DNAsna integre olmusa, F+hcre aktarm
srasnda F plazmidini kaybetmez. Bunlara Hfr hcresi denir. Sadece F+ hcrelere
gre 100 kat infeksiyzdr. Tm F materyalini aktarmayabilir. Hfr hcreler
konjugasyon sonucunda F- olmaz, infekte ettii hcre ise aktarm genellikle
tamamlanamad iin F+ olmaz. Kromozoma entegre F plazmidi ayrlrken bakteri
DNAsndan para koparm ise F denir.
ANTBAKTERYEL LALAR VE AILAR
Bir antimikrobiyal ilata olmas beklenen en temel zellik seici toksik etkidir. Bylece
mikroorganizmalara zarar verilirken konak korunmu olur. Bu ekilde antimikrobikler
balca u mekanizmalar ile etkili olurlar:
1- Hcre duvar sentezi inhibisyonu
a- Peptidoglikan sentezinde transpeptidaz inhibisyonu: Penisilinler,
sefalosporinler, karbapenemler, aztreonam.
b- Dier basamaklarda inhibisyon : Vankomisin, teikoplanin, sikloserin,
basitrasin, ristocetin
Peptidoglikan sentezinin ilk aamasnda stoplazmada pentapeptid birimleri
oluturulmaktadr. Bu aamada alaninin analou olan sikloserin peptidoglikan
sentezini inhibe eder.
kinci aamada oluan pentapeptid zincirleri ve N-asetil glikozamin lineer diziler
halinde hcre duvarna ulamakta ve duvarn gelimekte ve yenilenmekte olan
blmlerine balanmaktadr. Bu evrede etkili olan vankomisin, basitrasin ve
ristocetin bakteriyolitik etki yapmaktadrlar.
nc evrede ise linener peptidoglikan zincirleri pentapeptid yan zincirlerinin
oluturduu yan zincirler ile balanrlar(transpeptidasyon) . Penisilinler ve dier
beta laktam antibiyotikler (sefalosporinler, karbapenemler, monolaktamlar)
bu aamay olay katalize eden transpeptidazlar ( Penisilin balayc proteinler
360
MKROBYOLOJ
361
MKROBYOLOJ
PBP) inhibe ederek salarlar. Sonrasnda otolitik enzimler aktive olur ve hcre
lr.
2 Protein sentezini inhibe edenler :
a 50 S alt nitesine etkili olanlar : Kloramfenikol, eritromisin, dier
makrolidler, klindamisin
b 30 S alt nitesine etkili olanlar : Aminoglikozidler, tetrasiklinler
3 Nkleik asit metabolizmasna etkili olanlar :
a DNA sentezinin bozulmas : Nalidiksik asit, novobiosin, kinolonlar
b m RNA sentezi inhibisyonu (:DNAya baml RNA polimeraz
inhibisyonu) : rifampisin
4 Hcre membran ilevini bozanlar :
Polimiksinler (kolistin)
5 Antimetabolitler :
Folik asit sentezini bozanlar : sulfonamidler, trimetoprim
6 Dierleri :
Metronidazol (Anaeroplar ve protozoonlara etkili. Redksiyon gcn azaltr,
metabolitleri DNA yapsn bozar) , nitrofurantoin ( riner antiseptik, Ykmlar ile
DNAya toksik etkili ara rnler oluur), mupirosin (MRSA taycl tedavisinde
ve lokal stafilokok ve streptokok infeksiyonlrnda etkili, isolsin t-RNA sentetaz
inhibisyonu ile etki eder) , fusidik asit ( MRSA iin nerilir, aminoasil - t RNA
dan aminoasit transferini nleyerek etkili olur gram negatiflere etkisizdir).
AILAR
Canl (attense alar):
Multiple, srekli antijenik stimlasyon,
Uzun sreli baklk
Uyarlm hcresel immnite
!!! Virulans kazanma riski!!!
BCG, tifo, iek
Kzamk, kzamkk, kabakulak (MMR), polio (sabin), VZV, sar humma,...
naktif (l) alar;
Gvenli
Tekrar dozlar gerekir
Hcresel immniteyi uyarmaz
Bomaca, kolera, veba,...
Polio (salk), kuduz
Etkenin rnlerine kar alar
Toksoidler (difteri, tetanoz + adjuvan)
Yap antijenleri (HBV, influenza) aseller bomaca as
Rekombinan alar (HBV)
DNA alar
Antiidyotip alar
Konjuge polisakkarid alar:
T-hcreden bamsz antijenler
Hafza hcresi olumaz, Ig M yant (+)
Hapten zelliindedirler
362
MKROBYOLOJ
363
MKROBYOLOJ
ENFEKSYON ETKENLER VE TEDAVDE LK SEENEK ANTBYOTKLER
Staf aureus ve Staf. epidermidis .................... Penisilinaz retmiyorsa: Pen G
Penisilinaz retiyorsa : Penisilinaza rezistan penisilinler (metisilin v.s.)
Metisiline rezistans ise : Vankomisin + Gentamisin
Staf epidermidis ............................................... Vankomisin
Staf. pyogenes(A grubu) ................................. Pen G Amoksisilin
Strep pneumonia ............................................. Pen G (Penisiline rezistans ise sefataksinm + Rifampin) , Vankomisin
Strep viridans ................................................... Pen G + Gentamisin
Anaerobik streptokoklar ve peptostreptokoklar ..Pen G
Neisseria gonorhea ......................................... penisiline duyarlysa : Ampisilin veya Pen G (probenesid ile birlikte)
penisiline rezistans ise : seftriakson
N. menengitidis (menengokok) ..................... menenjitte pen G
............................................................................. proflaksi ve portrde : rifampin
E. coli ................................................................. riner enfeksiyon : ko-trimaksozol ve florokinolonlar dier enfeksiyon veya
sepsis : Sefotaxim, Seftriakson
Klepsiella pneumonia ...................................... sefalosporinler (ESBL + ise karbaperem)
Proteus mirabilis .............................................. Ampisilin veya amoksisilin
Dier proteuslar ............................................... Sefotaxim, Seftriakson
Enterobakter trleri ......................................... imipenem veya aminoglikozidler
Salmonella enfeksiyonalr .............................. Florokinolonlar Seftriakson
Shigella .............................................................. Florokinolonlar
Serratia .............................................................. mipenem Sefotaxim, Seftriakson
Bacterioides trleri .......................................... klindamisin veya metranidazol
Acinetobakter ................................................... mipenem veya meropenem
Bardotella pertusis(bomaca) ....................... Eritromisin
Brucella trleri ................................................. doksisiklin + rifampin
Callymmatobacterium granulomatis ............ Doksisiklin
Campylobacter jejuni ...................................... Eritromisin Flonokinolonlar
Francisella tularensis ...................................... Streptomisin veya gentamisin
Gardnerella vaginalis ...................................... metronidazol
Hemophilus ducreyi ......................................... Seftriakson veya azitromisin
Hemophilus influenza ...................................... ciddi enfeksiyonlar (menenjit, epiglottit ...) : Kloramfenikol veya
seftriakson, hafif enfeksiyonlar (otit ..vb) : Amoksisilin + klavulanik asit
veya ko-trimaksazol
Legionella pneumophila ................................. Eritromisin + rifampin
Leptotrichia buccalis (vincent angini) ........ Pen G
Helicobacter pylori .......................................... omeprazol + metronidazol + amoksisilin (veya klaritromisin)
P. aeruginosa .................................................... Antipsdomonal penisilinler (mezlosilin, azlosilin, piperasilin vs.. KAMPTa)
ve Aminoglikozidler
Pseudomonas cepacia .................................... Ko-trimaksozol
Pseudomonas mallei ....................................... Streptomisin + tetrasiklinler
Vibrio cholerae ve parahemoliticus .............. Doksisiklin veya florokinolonlar
Yersinia enterokolitika .................................... sepsiste: kloramfenikol veya aminoglikozidler. Yersinioziste : ko-
trimaksozol
Yersinia pestis (veba) ...................................... streptomisin + doksisiklin
Bacillus antracis .............................................. Pen G veya siprafloksasin
C. perfrings (gazl gangren) ........................... Pen G + klindamisin
C. tetani(tetanos) ............................................ Pen G veya metronidazol
C. dificille .......................................................... oral metranidazol veya vankomisin
C. diphteria ....................................................... Eritromisin
Difteroidler ....................................................... Pen G + Aminoglikozidler
Cornebacterium jerikeim ................................ Vankomisin
Listeria monocytogenes .................................. Ampisilin (veya pen G) + gentamisin
M. tuberculosis ................................................. INH + rifampin + pirazinamid + etambutol
M. avium- intercellulare ................................. klaritromisin + etambutol + klofozimin + siprofloksasin
M. leprae ........................................................... dapson + rifampin veya Klofazimin
Chlamydia trleri ............................................. doksisiklin
Mycoplazma pneumonia ................................. doksisiklin veya Tetrasiklin
Pneumocysis carinii ......................................... ko-trimaksazol
Ureaplazma urealiticum ................................. doksisiklin
Actinomyces israeli ......................................... Ampisilin veya Pen G
Nocardia asteroides ........................................ ko-trimaksazol veya sulfanomidler
Riketsiya trleri ................................................ doksisiklin
T. pallidum (sifilis) ........................................... Pen G
Bornelia trleri...................................................Tetrasiklin
Enterococcus feacalis.......................................Ampisilin+Gentamisin
362
MKROBYOLOJ
363
MKROBYOLOJ
Konjuge alar (+ protein tayc)
Hib, meningokok
Pnmokok alar polisakkarit antijen tarlar.
PASF Baklk
Hzldr, geicidir.
IVIG... HAV, kzamk profilaksisinde
Hiperimmunglobulinler: HBIG, CMV; RSV, Kuduz, Tetanoz VZV
Hayvan kkenli serumlar: Botulismus, difteri, tetanoz, kuduz antiserumlar
BETA LAKTAMLAR
Penisilinler:
a) Penisilin G, prokain penisilin, depo penisilin
b) Aside dayankl penisilinler : Penisilin V (PO), azidosilin
c) Betalaktamaza dayankl penisilinler: Bu grupta metisilin ve oksasilin
stafilokoklarn betalaktam direnci iin bir indeks olarak kullanlr. Bu
antibiyotiklere direnli stafilokoklar tm beta laktamlara direnli kabul
edilirler.
d) Etki spektrumu geniletilmi penisilinler: Amoksisilin hzla ve tamamna
yakn sindirim sisteminden emilir. Bu yzden barsak infeksiyonlarnda tercih
edilmemelidir.
e) Antipseudomonal penisilinler: Karbenisilin, tikarsilin, mezlosilin,
piperasilin, azlosilin
Sefalosporinler:
a) I. Kuak: sefaleksin, sefadroksil, sefalotin, sefazolin,sefasetril, sefapirin,...
- Sefazolin cerrahi profilakside en ok kullanlan antibiyotiktir.
b) II. Kuak: sefaklor, sefiksim, sefprozil, lorakarbef, sefuroksim,...Bu grupta
yer alan sefoksitin, sefotetan, sefmetazol anaerobik etkinlikleri ile nem
kazanrlar.
c) III. Kuak: sefotaksim, seftriakson, sefaperazon, seftizoksim, sefozidim,
moksolaktam,...Bu grupta Gram (-) etkinlik ok fazla Gram (+) etkinlik
hemen hi yoktur. Sefaperazon, seftazidim Pseudomonaslara en etkili
sefalosporinlerdir. Seftriakson en uzun etkili sefalosporindir.
d) IV. Kuak: Sefepim
Karbapenemler:
mipenem, meropenem, ertapenem. Etki spektrumlar en geni beta laktamlardr.
Meropenem MSS infeksiyonlarnda tercih edilir. Metisiline direnli stafilokoklar
karbapenemlere de direnlidir. Stenotrophomonas cinsi bakteriler doal olarak
karbapenemlere direnlidir.
Monobaktamlar:
Aztreonam. Sadece Gram (-)lere etkinlii vardr.
Beta laktamaz inhibitrleri:
Tacobaktam, sulbaktam, klavulanik asit beta laktamazlara balanarak
onlarn etkilerin ortadan kaldrp birarada bulunduklar beta laktamlar aktif
klan yaplardr. Sulbaktam-ampisilin, klavulanat-amoksasilin, piperasilin-
tazobaktam, sefaperazon-sulbaktam, tikarsilin-klavulanat. Sulbaktam tek
bana Acinetobacter cinsi bakterilere kar etkili bir yapdr.
364
MKROBYOLOJ
365
MKROBYOLOJ
MAKROLDLER
Eritromisin, klaritromisin, azitromisin,roksitromisin,... Atipik patojenlere
etkinlii ve hcreiinde younlaabilmesi nedeniyle sk kullanlrlar. Kloramfenikol,
linkozamidlerle kompetitif olarak yarrlar.
Eritromisin; Lejyoner hastal, difteri, bomaca, mikoplazma, zellikle bebeklerdeki
klamidya infeksiyonlarnda ilk tercihken penisilin allerjisi varlnda alternatif ila
olarak kullanlr.
Azitromisin zellikle solunum yolu infeksiyonlar tedavisinde sekin ilatr.
Klaritromisin eritromisinin etki spektrumu dnda Mycobacterium avium
intracellare, H. pylori infeksiyonlarnda da ilk tercihlerdendir.
Spiramisin ise Gram (+) etkinlii yannda toksoplazma infeksiyonu tedavisinde
de kullanlr.
AMNOGLKOZDLER
Anaerobik etkinlii yoktur. Streptomisin anti-tberkloz bir ajan olarak kullanlrken
tularemi, veba iin sekin ila, enterokok ve Brucella spp. infeksiyonlarnda kombine
ila olarak kullanlabilir. Spektinomisin gonokok infeksiyonlarnda paromomisin
paraziter infeksiyonlearda kullanlan bir aminoglikoziddir. Gentamisin, tobramisin,
netilmisin, amikasin, isepamisin dier sk kullanlan aminoglikozidlerdir.
Ototoksisite ve nefrotoksisite en korkulan yan etkilerdir. Ayrca nromuskuler
blokajda oluturabilirler. Postantibiyotik etkileri uzun olduu ve bakterileri doza
bal olarak ldrdkleri iin gnde tek doz uygulama yaplabilmektedir.
KLORAMFENKOL
Ancak belirli seeneklerde (tifo, riketsiya inf, beyin absesi, prlan menenjit, ...)
tercih edilebilir. Kemik ilii depresyonu ve aplastik anemi riski nedeniyle
kullanm azalmtr.
TETRASKLNLER
Tetrasiklin, doksisiklin, minosiklin,... Riketsiya, klamidya infeksiyonlar,
Ureplasma retriti, ruam, melioidoz, Granloma inguinale, Borrelia reccurentis,
Whipple hastal, klorakine direnli P. falciparum stmas infeksiyonlarnda
kullanlabilir. Brusella infeksiyonlarnda kombine edilen ilalardandr. Akne
tedavisinde kullanlabilirler. Kemik ve dilerde birikebilmeleri nedeniyle ocuklarda
kullanlmazlar.
LNKOZAMDLER
Linkomisin, klindamisin. Anaerobik etkinlii ve Gram (+) etkinli bulunur.
zellikle diafragma st anaerobik infeksiyonlarda sekin ilatr. Pseudomembranz
enterokolite en sk yol aan antibiyotiklerdir.
KNOLONLAR
Siprofloksasin, ofloksasin, enoksasin, pefloksasin, levofloksasin,
moksifloksasin,... ok sayda infeksiyonda kullanlrlar. Siprofloksasin
Pseudomonasa en etkili olandr. Levofloksasin, Moksifloksasin yeni gelitirilmi
spektrumu geniletilmi (penisiline direnli pnmokok, atipik solunum patojenleri,...)
kinolonlardr. Kartilaj dejenerasyonu nedeniyle ocuklarda kullanlmalar
nerilmez.
364
MKROBYOLOJ
365
MKROBYOLOJ
KO-TRMOKSAZOL
Sinerjik etkili trimetoprim ve sulfometaksazol birarada etki gsterir. riner
sistem infeksiyonlar ve sindirim sistemi infeksiyonlarnda sklkla kullanlm fakat
gnmzde diren nedeniyle daha az kullanlr olmutur. Nocardia infeksiyonlar, P.
carinii infeksiyonlar ve toksoplazma infeksiyonlarnda kullanlr. Stenotrophomonas
iin ilk tercihlerden biridir.
GLKOPEPTDLER:
Vankomisin, teikoplanin: Metisiline direnli stafilokok, enterokok infeksiyonlarnda
sekin ilalardr. Stafilokoklar, streptokoklar glikopeptidlere olduka duyarl
iken (MK 5 mg/L) enterokoklar doal olarak direnlidir (MK 100 mg/L) (TUS)
Gnmzde enterokoklarda ve stafilokoklarda glikopeptidlere diren de nemli bir
sorun konumundadr. Bu tr bakterilerin tedavisinde kullanlabilecek kinopristin-
dalfopristin, linezolid, oksazolidon gibi antibiyotikler gelitirilmektedir.
Menenjit olgularnda glikopeptid olarak vankomisin kullanlmaldr. Gnmzde
antibiyotik kullanm sonucunda direnli mikroorganizmalarn ortaya kmas nemli
bir sorun olmutur. nemli diren mekanizmalar yle zetlenebilir.
Antibiyotik direnci genelde plazmidler aracl ile yaylmakta ve farkl
trlere de geebilmektedir. Ayrca transpozonlar ve integronlar ile de diren
aktarm mmkn olmaktadr. Bunun dnda diren klonal olarak oalma ile
yavru hcrelere aktarlabilir. Gram (-) enterik omaklar arasnda yaygn olan beta
laktamazlarn bazlar kromozomal mutasyonlar (BL : indklenebilir beta
laktamazlar .....Enterobacter, Citrobacter, Serratia ...vb) ya da plazmidler
ile (Genilemi spektrumlu beta laktamazlar ......Klebsiella, E.coli )
yaylabilir. nemli noktalardan biri bu tr diren mekanizmalarn belirleyebilmek
iin zel yntemlerin, zel disk dizilimlerinin kullanlmas gerektiidir. Gram (+)
bakterilerde MLS (makrolid-linkomisin-streptogramin) zel yntemler kullanlmyor
ise gsterilemeyebilir.
7- STERLZASYON DEZENFEKSYON
Sterilizasyon balca drt yntemle yaplr :
1- Is ile
a) Kuru hava : Pastr frnlar ......... Cam eya, metal gereler,...
b) Nemli hava :
I- Basnl Buhar 120 C 1 atm 15-20 dakika
Pansuman malzemeleri, konserve,besiyerleri...
II- Basnsz Buhar (Arnold kazan)100 C
Karbonhidratl besiyerleri
c) Yakma : ze, ekim inesi,...
d) Scak su : Kaynatma, Tindalizasyon,....
2- Szme le
Serum gibi sya dayanksz svlarn sterilizasyonunda, svy hcrelerinden
arndrmakta kullanlr. HEPA filtreler ise havay szerek mikroorganizmalardan
arndrmak amacyla kullanlmaktadr.
366
MKROBYOLOJ
367
MKROBYOLOJ
3- Inlama ile
UV, gamma, X-nlar, gamma nlar, beta nlar, mikrodalga.
4- Kimyasal maddeler ile
Kimyasal maddeler sterilizasyondan ok dezenfeksiyon amacyla kullanlrlar.
Tek kullanmlk olarak salanamadnda ya da s ile steril edilemediinde
etilen oksid ya da glutaraldehit kullanlr. Plastik tpler, eldivenler, ameliyat
iplii gibi hastane aletleri etilen oksitle (TUS) genelde endoskopik aletler
glutaraldehit ile steril edilirler. (Hidrojen peroksit) Hcrede serbest hidroksil
radikallerinin oluumuna yol aar; bu yaplar zar lipidlerine, DNA ve dier
yaamsal hcre yaplarna saldrrlar. Bakretisit, virusit ve fungusittir. Yksek
konsantrasyonda sporisittir. Antiseptik olarak kullanlabilir. Dezenfektan
olarak yumuak kontakt lenslerin, cerrahi implantlarn, plastik eldivenlerin
dezenfeksiyonunda kullanlr. % 6-7.5luk konsantrasyonlarda ciyptosporidium
parvumu inaktive eden tek sterilan maddedir. Bakteri sporlarn da etkileyebilen
dezenfektanlara yksek dzey dezenfektan ad verilir (glutaraldehit, formaldehit,
parasetik asit, hidrojen peroksit). Su dezenfeksiyonunda klor kullanlr. Klor
su dezenfeksiyonunda kullanlr fakat, HAV , Giardia kistleri, Cryptosporidim
ookistlerini ldremediinden bu mikroorganizmalarn infeksiyonlarn
nleyememektedir.
Dezenfektanlar mikroplar zerine farkl ekillerde etki
ederler :
1- Sitoplazmik membrana etkili olanlar: Deterjanlar, sabunlar, fenoll
bileikler, eriticiler (alkol (dezenfeksiyon iin % 70 zelti en uygun),
eter,...)
2- Protein denatre ediciler : Asit ve alkaliler.
3- Enzim ilevini bozanlar: Alkilleyiciler (etilen oksid , formol, beta-
propionolakton), glutaraldehit, oksidanlar, Ar metaller (altn, gm,
inko,...) (Ar metallerin bu etkisine oligodinamik etki denir)
4- Nkleik asitlere etkili olanlar : Boyalar ( Metilen mavisi, malait
yeili,...)
ANTMKROBYALLERE DREN GELMNE YOL AAN MEKANZMALAR
Mekanizma Etkilenen Antibiyotik
Gram (-) bakterilerin hcre duvar
D membran geirgenliinde azalma
Beta-laktamlar (omp F, opr D deiimi porin proteinlerinde mutasyon)
Aktif pompa sistemi (lacn bakteri dna
transportunda artma)
Tetrasiklinler Slfonamidler (Multi drug rezistans)
Sitoplozik membran permeabilitesinde
azalma
Penisilinler Aminoglikozidler (Porin proteinlerinde mutasyon)
lacn enzimatik inaktivasyonu
Beta-laktamlar (Beta-laktamaz)
Aminoglikozidler (Yap deitiren enzimler: APH, AAC; ANT)
Kloramfenikol (Asetil transferaz)
lacn baland hedefin deiimi
Kinolonlar (DNA giraz, gyr A mutasyonu)
R ifampin (RNA polimeraz: rpo B)
Beta-laktam (PBP deiimi)
Makrolid, linkomisin, streptogramin (yeni grup antibiotik. Streptomisin
ile kartrlmas (rRNA metilasyonu 30S ribozomal subnit mutasyonu)
Glikopeptidler (D-ala-D-ala deiimi; van A, B, C gen rn
zoniyazid (Katalaz- Peroksidoz mutasyonu)
Vankomisin (Peptidoglikanda laktat ile alaninin yer deitirmesi)
Yeni bir metabolik yolun kullanm Trimetoprim direnci
ID :06t008
366
MKROBYOLOJ
367
MKROBYOLOJ
Ayrca mikroorganizmalarn dezenfektanlara duyarllklar da farkl farkldr . En
direnli yaplar prionlardr. Normal otaklav srecinde ortadan kaldrlamazlar.
zel artlarda otoklavlanmalar nerilir (132 C , 30-60 dakika). Ayrca yzeylerde
youn amar suyu ya da 1 N NaOH kullanlabilir.
Mikroorganizmalar dezenfektanlara direnlerine gre yle
sralanabilir:
PRON >SPOR > MKOBAKTER > PARAZT KSTLER > LPD
ERMEYEN/KK VRUSLAR(Polio) > TROFOZOTLER > GRAM (-)
BAKTERLER (Pseudomonas,...) > MANTARLAR > BYK ZARFSIZ
VRUSLAR (Enterovirus, Adenovirus,...) >
GRAM (+) BAKTERLER > LPD EREN VRUSLAR(HIV, HBV,HSV,
RSV,...)
Bakterilerin L-formlar dezenfektanlara daha duyarldr. Mikobakteriler
hari Pseudomonas aeruginosa dezenfektanlara yksek oranda direnci
nedeniyle infeksiyonlara neden olabilen, dezenfektanlar iinde oalarak
salgnlar oluturabilen bir bakteri olarak nem tamaktadr. HIV, HBV gibi
viruslar ise kolaylkla dezenfektanlarla inaktive olurlar. En ok amar suyu
(kullanlr(TUS).
368
MKROBYOLOJ
369
MKROBYOLOJ
BAKTERLER VE BAKTERYEL HASTALIKLAR
GRAM (+) KOKLAR
Bir rnekten retilen gram(+)kok ayrmnda ilk test katalaz (%3 H2O2) testidir.
Bu test sonucu pozitif bulunursa bakterinin byk olaslkla stafilokok , negatif ise
streptokok ailesinden ya da enterokok olduu anlalr. leri ayrmlar tr dzeyinde
farkl zelliklerin aratrlmasyla belirlenir.
STAFLOKOKLAR
Stafilokoklar zm salkm tarznda kmeler olutururlar. Koaglaz (plazmay
phtlatran enzim) varl ile balca iki grup altnda incelenebilirler. Plazmay
koagle edenler (ki bu grupta tek etken hatrlanr : S aureus ) ve plazmay koagle
etmeyenler (PK(-) stafilokoklar). Sonuta stafilokoklar katalaz(+) olmalar
ile streptokoklardan ve basitrasine direnli fakat lizostafin ve furazolidona
duyarl olmalaryla mikrokoklardan ayrlabilirler.
S. aureus koaglaz zellii yannda beta hemoliz yapmas, altn sars
pigment (Aurum:altn) oluturmas , manniti fermentlemesi (Chapman
besiyerinde ayrm nedeni) , DNAse aktivitesi ile de dier stafilokoklardan
ayrlabilir. PK(-) stafilokoklardan ensk olarak insanda hastalk yapan trler S
epidermidis ve S saphrophyticus tur. S saphrophyticus novobiyosine direnli
olmas ile ayrlabilir .
Yapsal elemanlar:
Kapsl:
Baz S. aureus kkenlerinde en dta polisakkarid bir kapsl yaps bulunur.
PK (-) stafilokoklarda ise glikokaliks bir yap salglanr. Slime faktr ad
da verilen bu yap kateter bata olmak zere yabanc cisimlere tutunmay
ve antibiyotik etkisinden organizmay korumay salar.
Protein A:
Sadece S. aureusda bulunur. Ig lerin Fc reseptrlerine balanarak
bakteriyi fagositozdan ve kompleman etkisinden korur. Ayrca spesifik Ig
G lerin Fc ksmyla stafilokoklar balanarak lateks agltinasyon yntemi
gelitirilmitir. Bu ynteme Ko-agltinasyon yntemi denilmektedir.
Teikoik asit:
zgl reseptrler (fibronektin) yardmyla hcreye yapmay salar. Fajlar
iin reseptr grevi grr. Teikoik asit tre zg farkllklar gsterir ( S.
aureus: ribitol teikoik asit, S epidermidis: gliserol teikoik asit tar).
Kmeleyici faktr:
Fibrinojeni balayarak etkili olur.
Toksinleri
a) Sitolitik toksinleri
Alfa, beta ,gama ve teta toksinler irinlemeden sorumludur. Hemolizin
etkileri vardr.
368
MKROBYOLOJ
369
MKROBYOLOJ
b) Lkosidin
Ntrofil ve makrofajlar eritir. Sitolitik bir toksindir (Panton-Valentin
toksini)
c) Enterotoksin A-E
Besin zehirlenmesine yol aar. Enterotoksin A, MSS irritasyonu n
planda olarak kusmann belirgin olduu bir besin zehirlenmesi
tablosuna yol aar. Bu etki MSSdeki kusma merkezine toksik etkisiyle
olduu sanlmaktadr. Enterotoksin B stafilokoksik enterokolite yol
aar. C ve D st rnleriyle ilgili zehirlenmelerde sk bulunur.
d) Eksfolyatif toksin
Halanm deri sendromuna yol aar. Stratum granlosum zerine
toksik etki etmektedir.
e) Toksik ok sendromu toksini 1 (TSST-1)
Sperantijen zelliindedir ve toksik ok sendromuna neden olur(TUS).
Enzimleri
Koaglaz (S. aureusda bulunur,protrombin ile balanarak plazmay koagle
eder), katalaz, lipaz, stafilokinaz(fibrinolizin),DNAse , lipaz enzimleri
ile klinik bulgulara yol aar. Hyalrinidaz ile yaylma gsterir. Penisilinaz
hcre dna salnarak penisilini hidrolize eder (Penisilinaz bir virulans faktr
deildir.).
Hastalklar
Her sistemi tutabilen etkenlerdir. Temel zellikleri S aureus iin abse oluumu
(TUS) , PK(-) stafilokoklar iinse slime faktr oluturma yetenekleridir.
S. AUREUS
Deri ve mukozada rastlanan abse, bllz impetigo, foliklit, dolama
(panaris),arpack (hordoleum), sycosis barbae, hidrozadenit, karbonkln
en sk nedeni S. aureustur. Halanm deri senromu; yenidoanlarda grlr,
Nikolsky bulgusu(+) bulunur. Eksfolyatif toksinin stratum granlosum zerine
toksik etkisinden dolay oluan klinik bir tablodur. Erikindeki bllz impetigo
ile ayn hastalk olduu bulunmutur. Yenidoan dneminde gelien ar formuna
Ritter sendromu ad verilir.
Toksik ok sendromu;multiorgan tutulumu, yaygn dknt ve hipotansiyonun
grld bir klinik tablodur. En sk menstrasyon gren kadnlarn tampon
kullanmyla ilikili bulunsa da baka blgelerdeki S. aureus infeksiyonlar/
kolonizasyonlar da neden olabilir. TSST-1 adl toksinin sperantijen olarak
olaylar balatt dnlr. Yaygn , deskuamasyonla soyulan dknt ve
hipotansiyon en uyarc bulgulardr.
Sepsis ve endokarditin nemli bir nedenidir. Metastatik infeksiyon sktr.Sepsis
seyrinde septik emboliler ve nekroz sklkla belirlenir. Bakteriyemi/ sepsis
tablosunda bbreklerin etkilenmesi ve idrarda S. aureus belirlenmsi sktr. V ila
bamllarnda sa kalp endokarditinin en sk etkenidir, en sk trikspit
kapak tutulur (TUS).
Erikin ya ve >5 ya ocuklarda en sk septik artrit etkenidir (Cinsel aktif
dnemde osteomiyelit sklkla gonokoklarla olumaktadr). Osteomiyelitlerde de
370
MKROBYOLOJ
371
MKROBYOLOJ
en sk etkendir. Orak hcreli anemide osteomiyelit etkeni olarak Salmonellalar
beklenenden daha fazla grlseler de bu hasta grubunda da en sk etken S.
aureustur (TUS). Ayrca pnmoni,ampiyem, bakteriyemi, menenjit, sinzit, renal
abse gibi klinik tablolarda da etken olabilir. Pnmoni tablolar hzla kk abselerle
karakterize(pnmotosel) ar bir klinik tablodur. V ila bamllar ve hemodiyaliz
hastalarnda pnmoninin en sk etkeni S. aureustur. Penetran yaralanmalardan
sonra gelien menenjitlerde en sk etken S. aureustur. ant infeksiyonunda ise PK
(-) stafilkoklardan sonra ikinci sklkta etken olarak karmza karlar.
En ksa inkbasyonu olan besin zehirlenmesine yol aar (0-6 saat) (TUS).
Kusma n plandadr. Besinlerde reyen bakterilerin enterotoksinlerinin alnmasyla
ilgili bir klinik tablodur. Sklkla mayonez, krema gibi besinlerde grlr. Toksik etkinin
toksinin MSSne direkt etkisinden kaynakland kabul edilir. En sk enterotoksin
A sorumludur. Enterotoksinleri etkisiyle immnitesi ve barsak floras bozulmu
hastalarda enterokolit oluumuna neden olabilirler (Enterotoksin B).
PK(-) stafilokoklardan S. epidermidis, yabanc cisim infeksiyonlarnn en
sk sebebidir ( prostetik kapak endokarditi, protez infeksiyonu, kateter
infeksiyonu,...). Son zamanlarda hemokltrlerden belirlenen en sk etken ve
ayn zamanda en sk kontaminasyon nedenidir. Etken ayrm iin en az iki hemokltrde
reme en kabul edilen kriter durumundandr. Bu artn bu bakterilerin slime
faktr oluturma ve kateterlere tutunabilme yeteneklerinden kaynakland
dnlmektedir.
S saprophyticus ise reme andaki kadnlarn en nemli idrar yolu
infeksiyonu etkenlerinden birisidir (TUS).
Stafilokoklarda antibiyotiklere diren nemli bir sorun haline gelmitir. Penisilinaz
sadece penisilin, ampisilin gibi beta laktamlar etkiler ve S. aureuslarn
hemen tmnde belirlenebilmektedir.. Metisilin/oksasilin direnci ise
penisilin balayc proteinlerde yap deiikliini ifade eder ve tm beta
laktam antibiyotiklere direnli olduklarn belirler. Bu durum laboratuvarlarda
en iyi 6 mikrogram/ml oksasilin ieren % 4 NaCl ieren besiyerlerinde agar tarama
yntemiyle aratrlr. Bu diren Mec A geni ile ilgilidir. Sonuta PBP 2 deiime
urayarak PBP 2aya dnr ve bu yap beta laktamlara dk bir ilgi gsterir.
STAFLOKOKLARIN SINIFLANDIRILMASI VE NEML ZELLKLER
ZELLK
Koagulaz pozitif Koaglaz negatif
S.aureus S.epidermidis S.saprocphyticus
DNAase (+) (-) (-)
Mannitol (+) (-) (-)
Hemoliz Beta Yok Yok
Protein A Var Yok Yok
Lipaz Tamamnda var %30 var %30 var
Novobiosine du-
yarllk
Duyarl Duyarl Direnli
Yapt Hastalk Spratif hastalk Yabanc cisim enfeksiyonlar riner infeksiyon
370
MKROBYOLOJ
371
MKROBYOLOJ
ID:

Metisiline direnli stafilokok infeksiyonlarnda (genelde ar infeksiyonlarda)
glikopeptid (vankomisin, teikoplanin) kullanlr (TUS). Dier infeksiyonlarda
kinolon, ko-trimaksazol, gentamisin, vb , duyarl bulunursa tercih edilebilir.
Son yllarda glikopeptidlere de direnli S aureus kkenleri de bildirilmektedir.
S. aureus normalde deride kvrmlarda, burunda saptanabilir. Burunda S. aureus
taycl tekrarlayan cilt infeksiyonlarnn nedeni olabilir ve cerrahi alan
infeksiyonlar iin risk oluturmaktadr. S. aureus (zellikle MRSA) taycl dibet,
allerji hastalar, hemodiyaliz hastalar, HIV (+) gibi olgularda yksek oranlarda
belirlenen bir zelliktir. Metisilin/oksasiline direnli S. aureusa (MRSA) bal
hastane infeksiyonlar ve salgnlar olabilmektedir. Bu durumda salk alanlarnn
burun taycl aratrlmas ilk nerilen uygulamadr. Nazal MRSA taycl
saptanan kiilerde ilk tercih lokal mupirosin
tedavisidir.
STREPTOKOKLAR
Streptokoklar, gram (+) , zincirler oluturarak
reyen fakltatif anaerob koklardr. Streptokok
ailesinin en belirleyici zellii katalaz (-)
olmalardr.
Streptokoklar ncelikle hemoliz zellikleriyle
byk gruba ayrlrlar. Kanl besiyerinde eritrositleri
tamamen eritenler (beta hemoliz), ksmi bir erime
yaratanlar (alfa hemoliz) ve hemoliz yapmayanlar (
non-hemolitik, gama hemoliz). Ayrca streptokok-
lar hcre duvarndaki karbonhidrat antijen-
lerine gre de snflanabilirler (Lancefield
snflamas).
BETA HEMOLTK
STREPTOKOKLAR
A-grubu beta hemolitik
streptokoklar ( S. pyogenes) :
Beta hemolitiktir, anaerop ortamda
hemoliz artar. PYR testi (+) , basitrasine
duyarl ve TMP-SXT direnli olmalar
ile dierlerinden ayrlr. nemli yapsal
ve hcre d yaplar yle zetlenebilir:
- Kapsl : Antifagositik etkinlik
kazandran bu yap hyaluronik
asit yapsndadr (TUS). Antijenik
deildir.
- Grup spesifik karbonhidrat:
Lancefield grup A olarak
snflanmasn salar.
S.AUREUSUN SEBEP OLDUU BAZI
HASTALIKLAR
372
MKROBYOLOJ
373
MKROBYOLOJ
- M proteini: Fimbrialar zerinde de bulunan virulansla en nemli
ilgisi bulunan yapdr. Antifagositik etkilidir, tipe zg baklktan
sorumludur ve 100 kadar farkl serotipi vardr (TUS). Baz M tipleri
romatojenik , bazlar nefritojenik, bazlar da invazif infeksiyonla ilgili
bulunmutur.
- F-protini ve lipotikoik asit fibronektine balanarak etkili olurlar.
- Toksinler ve hemolizinler: Streptolizin O; Lkosit, eritrosit ve
trombositleri etkiler. A,C ve G grubu streptokoklardan salglanabilr.
Oksijene duyarldr. Antijeniktir. nfeksiyonlardan sonra antikor
yant llerek (ASO) geirilmi infeksiyon tans konabilir.
- Streptolizin S; oksijene duyarl deildir ve antijenik deildir. Aerobik
ortamda reyen bakterilerin grlen hemolizinden sorumludur.
Eritrojenik toksin, kzl kliniinden sorumludur. Bir faj kontrolndedir
ve A,B,C serotipleri bulunur. Pirojenik ekzotoksinler ile streptokoksik
toksik ok sendromu ve eksotoksin B ile nekrotizan fasiit oluumu
arasnda iliki olduu dnlmektedir.
- Enzimler: Streptokinaz; fibrinolizin olarak etki gstererek bakterinin
yaylmna yardmc olur. Koroner arter trombslerini eritmek amacyla
tedavide kullanlabilir. DNAze(Streptodornaz); abse iindeki DNAy
ykar. Bu enzime kar oluan antikor yant tanda yararl olabilir.
Hyalronidaz; ba dokusundaki hyalronik asidi ykarak yaylma faktr
olarak isimlendirilir. Ayrca proteinaz, ATPaze,, ...gibi baka enzimler de
salglanr. Lipoproteinaz(:serum opasite faktr); M proteini ile ilikili ve
virulansla ilgili bir yapdr.
Yapt hastalklar
Eksdatif tonsillitin en sk bakteriyel nedenidir. C ve G grubu
streptokoklar da faranjit etkeni olabilirler. Sinzit, otit ,.. gibi st solunum
yolu infeksiyonlarna yol aabilirler. Tonsillit komplikasyonu olarak
peritonsiller abse oluumundan sorumlu olabilirler. Deride impetigo,
sellit ve erizipelin en sk nedenidirler (TUS). Suiei sonras
sekonder infeksiyonlarda sklkla bu etken saptanr. Nadiren puerperal
sepsis, endometrit, lenfanjit, osteomiyelit, bakteriyemi oluturabilir. Deri alt
doku infeksiyonlar ve cerrahi alan infeksiyonlarnda bu etken saptanmas
uyarc olmal ve nekrotizan fasiit ynnden izlenmeli ve etkin tedavi
uygulanmaldr.
ENDOKARDT TRNE GRE EN SIK ETKENLER VE TUTULAN KAPAKLAR
En sk etken En sk tutulan kapak
Tm trler Viridans streptokoklar Mitral
Doal kapak Viridans streptokoklar Mitral
Akut S. aureus
Subakut Viridans streptokoklar
Genitoriner giriim Enterokok
Prostetik kapak S.epidermidis (EB)*
S.aurevs
Aort
Streptokoklar (GB)**
la bamls S. aureus Trikusbit
* EB: Erken balangl (ameliyattan sonra iki ay iinde) (2-12 ay)
** GB: Ge balangl
372
MKROBYOLOJ
373
MKROBYOLOJ
ID:
KIZIL
Eritrojenik toksin reten A-grubu streptokok infeksiyonlar sonras
oluur. Vcutta yaygn eritamatz dknt bulunur. Dknt az evresi
(perioral solukluk), ayak taban ve avu iinde dknt yoktur. Derinin
kvrm yerlerinde izgilenmeler (Pastia iareti) , ilek dili grnm
olur. Organomegali saptanmaz (TUS). En belirleyici klinik zellik
dkntlerin ince deskuamasyonla kaybolmasdr. Kzl toksini
deri ii verilerek kzla duyarllk aratrlabilir (Dick testi). Dknt
srasnda deri ii antitoksin verildiinde o blgede bir solma oluur ve
bylece kzl tans kesinleir (Scultz Charlton reaksiyonu).
Streptokoksik toksik ok sendromu;genelde pirojenik ekzotoksin
A ve belirgin kapsl olan sular tarafndan oluturulan stafilokoksik
TS benzeri tablodur. Sklkla bakteriyemi ya da ar bir cilt infeksiyonu
tablosuna elik eder.
Tanda en nemli nokta bakteriyi retmektir. Boaz infeksiyonlarnda
hzl antijen testi ok zgndr ve tany abuklatrabilir. ASO ise
geirilmi streptokok infeksiyonunu belirlemede faydal bir testtir.
C ve G grubu streptokoklar da ASO yant oluturabilirler. Cilt
infeksiyonlar sonras genelde ASO ykselmez. Anti-DNAze testi
bu hastalklarda faydal olmaktadr.
Tedavide sekin ila penisilindir, penisilin direnci bildirilmemitir.
Tayclkta tedavi gerekmez fakat baz zel durumlarda nerilebilir.
Bu durumda rifampisin, klindamisin daha etkili bulunmutur.
NON-spratif komplikasyonlar
Akut romatizmal ate (ARA), ortak antijenlere kar oluan otoimmnite ile ileri
gelen bir klinik tablodur. GASlarn M proteinleri ile kalp sarkolemmas, sinovyal
membran aras by k lde benzerlik gsterir.
Bu bulgulardan 2 major ya da 1 major 2 minr bulgu ile ARA tans
konulabilir. Streptokoksik farenjit salgnlar srasnda ARA
riski % 3 civarnda iken sporadik olgularda % 0.3-1 arasnda
deiir. Deri infeksiyonu sonras ARA gelimez.
Poststreptokoksik akut glomerlonefrit (AGN) cilt infeksiyonlar
sonrasnda da grlebilir. Baz M tipleri nefritojenik olarak belirlenmitir.
Sitoplazmik membran Agi ile glomerular bazal membrannn antijenik
benzerlii sorumludur.
B-grubu beta hemolitik streptokoklar( S. agalactiae)
rogenital blge, sindirim sistemi ve st solunum yollar florasnda bulunur.
rogenital blgede izole edilen beta hemolitik streptokoklar arasnda ilk
srada akla gelmelidir. Todd-Hewit besiyeri genital blgeden izole edilmesinde
nerilen besiyeridir. Basitrasine direnlidir. Ayrca CAMP deneyi pozitiflii
ve hipurat hidrolize etmesiyle dierlerinden ayrlr. Yapsal olarak sialik
asit ieren kapsl bulunmas nemli bir virulans zelliidir.
Yenidoanda menenjit, sepsis ve pnmoninin en nemli nedenlerindendir
(TUS). n utero ya da doumda bulatnda erken balangl hastalk (ilk 7 gn)
oluur. Mortalite daha yksektir. Doum sonras bula varsa ge balangl
374
MKROBYOLOJ
375
MKROBYOLOJ
hastalk (7gn- 3 ay) olarak tanmlanr.
Ayrca bu bakteri annede doum sonras sepsis ve idrar yolu infeksiyonlar da
oluturabilir.
Doum ncesi genital blgede kolonizasyon belirlendiinde doum srasnda
ampisilin profilaksisi nerilir. Hastaln tedavisinde penisilin/ampisilin
kullanlr, ar tablolarda aminoglikozid kombinasyonu nerilir.
STREPTOKOKLARIN LABORATUAR ZELLKLER
Duyarllk Hidroliz Byme
Organizma Basitrasin Optokin CAMP Hippurat Eskulin Safra %65 NaCl Safra
ile lizis
Beta-hemolitik streptokok
Grup A + - - - - - - -
Grup B - - + + - - (-) -
Grup C, F, G - - - - - - - -
Viridans streptokok - - - - - - - -
Streptococcus
pneumonia
- + - - - - - +
Enterekok - - - - + - + -
ID :06t063
STREPTOKOK NFEKSYONLARINDA PATOGENEZ ZELLKLER
Oganizma Patogenez Tipi Tipik Hastalk
Hastalk blgesi (H),
Kolonizasyon (K),
Normal Flora (NF)
S.pyogenes (grup A) 1. Pyojenik
a. Lokal
b. Dissemine
mpetigo, selllit, Farenjit Deri (H) - Farinks (H)
Sepsis Kan dolam (D)
2. Toksijenik
Kzl Deri (H)
Toksik ok Multiorgan tutulumu (H)
3. mmn aracl (post-
streptokokal, nonsupratif)
Romatizmal ate
Akut glomerulonefrit
Kalp, eklemler (H)
Bbrekler (H)
S. agalactia (grup B) Pyojenik Yeni doan sepsisi menenjit Vajen (K)
E. fecalis (grup D) Pyojenik riner sistem enfeksiyonu,
endokardit
Kolon (NF)
S.bovis (grup D) Pyojenik Endokardit Kolon (NF)
S.pneumoniae Pyojenik Pnmoni, otitis media, menenjit Orofarinks (K)
S.viridans Pyojenik Endokardit Orofarinks (NF)
374
MKROBYOLOJ
375
MKROBYOLOJ
ID :06t081
ALFA HEMOLTK STREPTOKOKLAR
Streptococcus pneumoniae (PNMOKOK)
Alfa hemolitik, kapsll, rneklerde tipik mum alevi eklinde diplokoklar
ve ksa zincirler oluturur. Gram grnts genelde tanda yararldr. Dier alfa
hemolitik streptokoklardan inlini hidroliz etmeleri, optokine duyarl
olmalar, safra tuzlarnda erimeleri ve fare patojenitesi ile ayrlabilirler.
Ayrca kapsl ime reaksiyonu (Quellung) ile serotipleri de belirlenebilir.
Pnmokoklar toplumdan edinilen pnmoni (TEP) etkenleri arasnda en
ok karmza kandr. ou olguda ani balangl , lober tutulumlu bir
pnmoni olutursa da farkl tablolara da neden olabilir. Lober pnmoni varlnda
ve pnmoni ile plrezi birlikteliinde ncelikle pnmokok dnlmelidir (TUS).
Sinzit, otitis media, gibi solunum sistemi infeksiyonlarnda da en sk karmza
gelen etken konumundadr. Toplum kaynakl bakteriyemi olgularnda da sklkla
pnmokok belirlenmektedir. Erikin ya grubu menenjitlerinde en sk
etkendir(TUS). Sinzit, otit,.. gibi komplikasyonlar sonras gelien ya
da kafa taban krklar sonras oluan tekrarlayan menenjitlerde en sk
etkendir. Menenjitler arasnda mortalitesi ve yksek olanlar pnmokoklarla
oluur. Nefrotik sendrom olgularnda, kk yalarda primer peritonit
olgularnn oundan da pnmokoklar sorumludur. Fakat bugn bu
olgular ve bu olgularda streptokok skl azalmtr.Pnmokok infeksiyonlarna
hematolojik malignitesi olanlar, asplenik hastalar, transplant alclar, yallar
ve kk ocuklar zellikle yatkndr. Splenektomili olgularda ok ar sepsis
kliniine neden olabilir (postsplenektomi sendromu). Nazofarenkste salkl
bireylerde % 5 75 tayclk saptanabilir.
Hzl tanda Gram preparatndaki grnts faydaldr. Tipik mum alevi eklinde
grlen kapsll diplokoklar tantcdr. Serolojik yntemlerle(lateks) ya
da kapsl ime reaksiyonu (Quellung), lateks agltinasyon ile tan
konulabilir (TUS). Laboratuvar tanmnda alfa hemolitik S-tipi genelde ortas
gbekli koloniler yaparak rer. Optokin duyarll, safra tuzlarnda erime genelde
ayrmda yeterlidir.
Tedavide sekin ila penisilindir. Penisilin direnci varlnda eritromisin
kullanlabilir (TUS). Fakat gnmzde penisiline direnli pnmokoklar olduka
artm ve sorun oluturmaktadr. Solunum sistemi dndaki invazif
infeksiyonlarda penisilin direnci varlnda seftriakson, ya da vankomisin
tercih edilmelidir (TUS). Pnmoni olgularnda orta dzey diren varlnda
penisilin dozu arttrlarak sorun zlebilir. Risk grubundakilere (Diabet, kronik
bbrek, akcier, karacier hastalklar, > 65 ya, immunsuprese, splenektomili,
orak hcre anemili, rinoresi olan hastalar) mutlaka a uygulanmaldr. A
kapsler polisakkaridleri ierdiinden belirli aralklarla tekrarlanmaldr.
VRDANS GRUBU STREPTOKOKLAR
(S. mutans, S. sanguis, S.salivarus, S. milleri) ounluu alfa hemolitik ya da
hemolizsiz, Lancefield antijeni ile tiplendirilmeyen, orofarinks, sindirim sistemi,
rogenital sistemde bol bulunan bakterilerdir. Pnmokoklardan optokine direnli
olmalar, safrada erimemeleri ile ayrlrlar. Enterokoklardan %6.5 NaCl
buyyonda reyememeleri ile ayrlabilirler.
En nemli klinik tablo subakut bakteriyel endokardit oluturabilmeleridir.SBE en
376
MKROBYOLOJ
377
MKROBYOLOJ
sk etkenidirler (TUS) . zellikle konjenital ya da romatizmal kapak hastal olanlarda
di ekimi, tonsillektomi gibi az ii giriimlerden sonra kana kararak endokardite
neden olabilirler. Dekstran reten kkenler daha sk hastalk olutururlar. Ayrca S.
mutans bata olmak zere viridans streptokoklar skraz enzimi ile besinlerdeki
skrozdan dekstran oluturmakta ve di plaklar yaparak rklere yol
amaktadr. Bu bakteriler pek ok organda (beyin, karacier,az ii,...) abseler
oluturabilir. Son yllarda ntropenik olgularda ar seyreden bakteriyemi ataklar
bildirilmitir. Bu bakterilere etkisiz antibiyotik kullanm (kinolonlar, seftazidim,...)
ve youn mukozit oluturan tedavi rejimleri bu artn nedenleridir.
Tedavide sekin ila penisilindir. Penisiline tolerans ve diren olabilir.
D GRUBU STREPTOKOKLAR
(S. bovis, S equinus) nceden enterokoklar da bu grupta yer almaktayken artk
farkl bir cins olarak tanmlanmlardr. Esklini hidroliz ederler, safral besiyerinde
oalabilirler ve sya dayankl olmalar ile dier streptokoklardan ve %6.5 NaCl
buyyonda reyememeleri ile enterokoklardan ayrlabilirler (TUS). Sklkla riner
sistem infeksiyonlar olutururlar, endokardite neden olabilirler.
Hemokltrde S. bovis saptandnda hastada kolon malignitesi aranmaldr (Tmr
marker)
ENTEROKOKLAR
Daha nce D grubu streptokoklar arasnda saylrken DNA/DNA almalar ile ayr
bir cins olarak ayrlmtr. En nemli trler E. faecium ve E. fecalistir. Alfa, beta
,gama hemolitik olabilirler. Dierlerinden ayrmda esklini hidroze etmeleri, %
6.5 NaCl buyyonda reyebilmeleri, sya direnli olmalar ve PYR testi (+)
olmalar kullanlabilir.
riner infeksiyon, endokardit olgularnda ; perianal abse, batnii absede polimikrobiyal
etkenlerle birarada etken olarak belirlenebilir. Hastane infeksiyonlarnda nemli bir
etken durumundadr ve skl artmaktadr.
Doal olarak pek ok antibiyotie direnlidir. Beta laktamlara direnci farkl
bir PBP (PBP 5) tamasndan dolaydr. Sefalosporinlere doal olarak
direnlidir. Ayrca beta laktamaz reterek de diren gelitirebilir. Aminoglikozidlere
yksek dzey diren oluturabilir. Gnmzde giderek artan ve kayglandrc bir sorun
vankomisine direnli enterokok (VRE) artdr. Bu diren Van A-E isimli genlerle
bakteriler arasnda aktarlr. Van A direncinde hem vankomisin hem de teikoplanine
diren varken Van B direncinde teikoplanine duyarl bulunmaktadr. Avrupada
VRE toplumda yaygn bulunurken Amerika Birleik Devletlerinde hastane infeksiyonu
etkeni olarak belirlenmektedir. Bunun nedeni Avrupada hayvanclkta antibiyotikli
yemlerin kullanlmas ve bu hayvanlardan insana bulamadr. Bir serviste tek bir VRE
kkeni saptanmas salgn olarak yorumlanmal ve gerekli nlemler alnmaldr.
Tedavide nerilen ampisilin+aminoglikozid kombinasyonudur. Sefalosporinler,
ko-trimaksozol duyarl grlse bile kullanlmamaldr. Ampisilin direnci varsa
vankomisin + aminoglikozid kullanlabilir. VRE infeksiyonlarnda etkili bir tedavi
nerisi yoksa da kloramfenikol, doksisiklin, kinopristin-dalfopristin, linezolid, ... gibi
ilalar kullanlabilir.
376
MKROBYOLOJ
377
MKROBYOLOJ
GRAM (-) KOKLAR
NESSERA
Gram (-) diplokoklar bu aile iinde yeralr.
N. GONORRHOEAE
(: gonokok) Tipik, Gram (-) bbrek-kahve tanesi eklinde diplokoklardr. ok sayda
pilileri bulunur. Bu pililer tutunma, penetrasyon, sitotoksisite, fagositoz
inhibisyonu yaparak virulansta nemli rol oynarlar. D membran proteinleri
Por (protein I ; serotiplendirme), Opa (protein II ; birbirine ve makrofaja yapma)
ve Rmp (protein III ; antikor etkisini nler) nemli bir virulans faktrdr. Hcre
duvar yapsndaki lipooligosakkaridler (LOS) yannda demir balayan protein ve
dier yaplar da virulansla ilikili yaplardr. LOS oluan iltihabi yanttan ve sistemik
infeksyonlardan sorumludur. IgA proteaz salgsal IgA etkisinden koruyarak etkili
olmaktadr. Virulan sular pililerin varlyla ilikili olarak T1 ve T2 diye isimlendirilen
koloniler olutururlar. Virulans zellikleri kaybolduunda koloni yaplar da bozulur.
Sadece siliasz kolumnar epitel hcrelerini tutar.
Gonokoklar evresel artlara dayankszdr ve mutlaka direkt temas ile bulaabilir. En
sk retrit (gonore, bel soukluu) oluturur. Kadnlarda mkoprlan servisit
oluturabilir. En sk servisit etkenlerinden (klamidya).Gonore en ksa inkbasyon
sreli CTBH. Kadnlarda bartolinit, skennit, servisit salpenjit erkekte epididimit,
prostatit oluturabilir (TUS). Asemptomatik infeksiyon zellikle kadnlarda sktr. Anal
iliki sonras rektal infeksiyon (proktit) oluabilir. Oral iliki ile farenkste eksdatif
farenjit tablosu oluabilir. Kadn genital sisteminde asendan olarak infeksiyon
ilerleyerek salpenjit ve oluan immn yant sonucu infertilite, ektopik gebelikler
oluabilir. Bu yolla periton iine ulaabilen gonokoklar pelvik inflamatuar
hastalk (PIH) ve perihepatit ( Fitz-Hugh-Curtis sendromu) oluturabilir.
Doum kanalnda bulunan gonokoklar doum srasnda bebee bulaarak gz
infeksiyonuna (ophtalmia neonatarum) yol aabilirler. Bunu nlemek iin rutin
olarak tm yenidoanlara antibiyotikli ya da gm nitratl gz damlalar (Crede)
damlatlmaktadr. Yaklak % 1 olguda sistemik yaylm olabilmektedir.
Gonore olgularnda ok sayda lkositler ve bunlarn iinde ve dnda tipik gonokok
morfolojisinde bakterilerin grlmesi tipiktir. Etkeni retmek iin zel besiyerleri
(Thayer Martin, Nev York City besiyerleri,...) , hasta banda hemen ekim ve
karbondioksitli ortam salanmas gereklidir. Tipik koloni morfolojisi, oksidaz(+)
olmak ve sadece glikoza etki etmek ayrmda yeterlidir.
Penisilinaz retebilirler. Penisilinaz retimi nedeniyle tedavide penisilin ve ampisilin
tercih edilmez.
Gonore-epididimit(komplike olmam):seftriakson tek doz, doksisiklin(7 gn)
PID:tablo dzelinceye kadar sefoksitin+doksisiklin, sonra tek bana 10-14 gn
doksisiklin veya tek doz seftriakson, sonrasnda 10-14 gn doksisiklin
Dissemine inf:semptomlar dzelinceye kadar seftriakson, sonra sefuroksim aksetil,
AMC yada kinolon(7 gn)
N. MENNGTDS
( : meningokok) menenjit ve sepsisin nemli bir etkenidir. Piluslar ve Opa
d membran proteini zellikle nazofarinkse tutunmay salar. Ig A proteaz
lokal savunma sisteminden ka salar. LPS hcre duvar ok toksiktir. Sonuta
378
MKROBYOLOJ
379
MKROBYOLOJ
geni doku nekrozu, kanama, dolam yetmezlii, intravaskler koaglasyon, septik
ok sk rastlanr (TUS) Polisakkarid bir kapsl ile fagositozdan korunur (TUS). B
antijeni E. coli K1 antijeni ile benzeir. A ile epidemiler sktr.
Meningokok toplu yaanlan yerlerde (kla, okul,...) salgnlar oluturabilir (Epidemik
menenjit). Antikor yant yetersiz 2 ya alt ocuklar, kompleman sistemi bozuk
(C5-9: Membran atak kompleks eksikliinde) , splenektomili kiilerde hastalk
riski yksektir. nsanda nce nazofarenkse yerleerek oradan sistemik dolama
katlr. Meningokoksemi, prlan menenjit ya da ikisi birarada olabilir. Ate ve
dknt (petei, makler dknt) varlnda nce meningokoksemi hatrlanmal
ve dlanmaldr. Hastalk seyrinde srrenal iine kanama ile ani lm olasl (
Waterhause Friderichsen sendromu) vardr (TUS). Nadiren, pnmoni, artrit,
retrit, proktit de oluturabilir.
Selektif besiyerlerinde (Thayer Martin, Nev York City besiyerleri,...) retilebilir.
ukulatams agarda da reyebilir. Tipik koloniler glikoz ve maltozu etkilemeleri
ile sadece glikozu etkileyen gonokoklardan ayrlabilirler. BOS rneklerinde,
peteiden hazrlanan rneklerde hcre iinde tipik bakterilerin grlmesi
de tan koydurucudur (TUS).
Tedavide penisilin ya da seftriakson nerilir. Yakn evreye rifampisin ile
kemoprofilaksi uygulanr, penisilin profilakside nerilmez (TUS). A ile riskli kiilerin
alanmas nerilmektedir. Salgnlarda tayc taramalar yaplacaksa nazofarenksden
rnek alnmaldr (TUS).
MORAXELLA(Branhamella) CATARRHALS
Neisseria grntsnde, Gram yntemiyle kolay renk giderilemeyen ve balca
solunum yollarn tutan bir patojendir. KOAH hastalarnda akut alevlenme ve
pnmoni etkenidir. Sinzit ve otitlerin 3.en sk nedenidir. DNAze enzimi ile
benzerlerinden ayrlr. Yksek oranda beta laktamaz yapmaktadr (TUS).
GRAM (+) OMAKLAR
Gram (+) omaklar arasnda ayrmda ilk nemli zellik spor oluturma yeteneidir.
Anaerop reyenler arasnda Clostridium, aerop reyenler arasnda Bacillus cinsi
bakteriler spor olutururlar. Bunlar dnda morfolojik zellikleri ve dier biokimyasal
zellikleri ile ayrm yaplabilir. Pleomorfik, dzensiz boyanan, in harfleri gibi
topluluklar oluturan, Neisser yntemiyle boyandnda metakromatik
cisimcikler saptanan bakteriler Corynebacterium cinsi olarak tanmlanrlar.
BACLLUS CNS
Bu cins iinde sporlu, aerobik- fakltatif anaerop Gram (+) omaklar yer alr
(TUS).
B. anthracis:
arbon etkenidir. rnekte belirlendiinde byk, bambu kam gibi dizilim
gsteren omaklar eklindedir. En nemli virulans zellikleri kapsl ve
toksinidir. Bu virulans faktrleri plazmidlerle kodlanrlar (TUS).
Kapsl; glutamik asit yapsnda olup dier bakteri kapsllerinden
farkl olarak protein yapsndadr. Toksini aslnda 3 farkl proteinin bir
378
MKROBYOLOJ
379
MKROBYOLOJ
araya gelmesiyle oluur ( Protektif antijen+dem faktr+lethal faktr) .
Toksinde temel komponent PAdr.
Sporlar toprakta yllarca canl kalr. Aslnda ot yiyen hayvanlarn hastaldr
insan iin bir zoonozdur. Klinikte balca 3 klinik formda grlr:
Deri arbonu
En sk bu ekli grlr. Giri yerinde papl, pstl sonras nekrotik lser (Malign
pstl) oluur. Bu lezyonun arsz olmas tipiktir (TUS). evrede belirgin dem,
lenfadenit geliir. Genelde bakteriyemi olmaz. Kanl eksudada ok az hcre,
birka BK ve KK ile bol basil bulunur. Genelde bakteriyemi olmaz. Tedavisiz
olgularda mortalite %20 dir.
Akcier arbonu
Genelde solunum yolundan alnmasyla oluur. Yn ile uraanlarda sk grlr.
Genelde ldrcdr. Mediastinal kanama ile bir arada pnmoni geliir.
Barsak arbonu
Kontamine besinlerin alnmasyla oluur. En nadir formdur. Hastalkl olsa
da iyi piirilmi hayvan etinin yenmesi ile bula olmaz. Vejetatif formlar mide
asiditesine dayanamaz. leum ve ekumda toksin etkisi ile lserler oluur.
Toksik tablo, akut batn, kanl kusma ve diyare ile olgularn 1/3-2/3 kaybedilir.
Ayrca sepsis ve menenjit tablolar da oluabilmektedir.
Tan
Lezyondan alnan serz svda az sayda lkosit ve kapsll byk gram (+)
omaklar grlebilir (TUS). Adi besiyerlerinde rer. Hareketsiz olmas ile
dier Bacillus cinsi bakterilerden ayrlr. Penisiline duyarll dierlerinden
ayrmda kullanlan bir zelliktir.
Cerrahi giriim uygulanmamaldr. En uygun tedavi penisilindir. Penisiline
direnli bakteriler belirlenmitir ve bu oldularda siprofloksasin seenei
n plana gemektedir. Bu ilalar profilaktik olarak da kullanlabilir. Son
zamanlarda biyolojik silah olarak kullanm gndeme gelmitir. Protektif
antijen kullanlarak etkili bir a gelitirilmitir.
B. cereus
Besin zehirlenmesine yol aar. Balca iki toksini tanmlanmtr:
Isya duyarl toksin : Barsaa etkilidir ve c AMP art ile ishal oluturur.
Kuluka sresi 8 16 saattir.
NEML GRAM POZTF BASLLER
Bakteri
Anaerobik solunum Spor formasyonu Patogenezde nemli
exotoksinler
Basillus (-) (+) (+)
Clostridium (+) (+) (+)
Corynebacterium (-) (-) (+)
Listeria (-) (-) (-)
ID :06t082
380
MKROBYOLOJ
381
MKROBYOLOJ
Isya direnli toksin: Olaslkla merkezi etki ile kusma oluturur. Kuluka
sresi 1 2 saat kadardr. zellikle pirinli gdalarla oluan besin
zehirlenmelerinde etkili olur.
Travma sonras gzde panoftalmite neden olabildii de bildirilmitir. Tedavide
beta laktamlara diren olasl nedeniyle klindamisin ya da vankomisin
seilir.
CLOSTRDUMLAR
evrede ve sindirim sisteminde bol bulunabilen sporlu bakterilerdir. Bazlar zorunlu
anaerop iken bazlar (C. tertium, C. histolyticum) aerotolerandr.
C. tetani
Tetanoz etkenidir. Sporlar toprakta bulunur ve genelde kirli yaralarla bular.
Uygun ortam salanrsa orada geliir ve toksinleriyle hastalk oluur. Hijyenik
olarak kesilmeyen/baklmayan gbek yenidoan tetanozu iin giri yeri olabilir.
Tetanospazmin retrograd olarak aksonlar yoluyla MSSne ulaarak
zellikle medulla spinalis n boynuz afferent motor nronlar etkiler
ve inhibitr nrotransmitter ( Glisin,GABA,...) salnmn inhibe ederek
spastik bir fel olutururlar. Tetanolizin ise patogenezde rol oynamayan bir
hemolizindir.
Kuluka sresi yaklak 2 haftadr. nce ene kaslar kaslmas ile az
aamama(trismus)(TUS), sonra bir srtma grnts (risus sardonicus),
kaslarda kaslmalar ve klonus, her trl uyarya kaslmalarda artla yant
gzlenir. Sonra tm kaslarda kaslmalarla yay gibi kvrlma (opistotonus)
gzlenir. Solunum felci, otonom sisnir sistemi tutulumu bulgular geliir ve lm
nedeni en sk aspirasyon pnmonisi olmaktadr (?). uur tm evrelerde
aktr ve ate grlmez(TUS). Umblikusun kesilmesi srasnda asepsi
kurallarna uyulmamas nedeniyle yenidoan tetanozu(yedinci gn hastal)
grlebilir. Kriminal abortus olgularnda puerperal tetanoz,
Yara yerinden yaplan kltrlerde terminal sporlar ile rakete benzeyen C. tetani
tannabilir. Bakteri saptanmas ve retilmesi sk deildir ve tan genelde klinik
olarak konur. Tedavide sedasyon, uygun koullarda bakm, tetonoz antitoksini
ve antibiyotik uygulanr. Penisilin ya da metronidazol tedavisi, mmknse
debridman, youn bakm artlar gereklidir.
Mikroorganizma Hastalk Predispoze faktr-Gei Toksin aktivitesi Aklamalar
C. tetani Tetanoz
Topraktaki sporlarn yaral
dokudan girii
Glisin gibi inhibitr
transmitter salnm
inhibe eder.
Toksoid a
C.botulinum Botulizm
Besinlerdeki sporlarn alnmas
ile
Ach salnm bloke eder yi piirme
C.perfringens
1. Gazl gangren
Topraktaki sporlarn yaral
dokudan girii
Lesitinaz
Yara
debritman
2.Besin
zehirlenmesi
Besinlerdeki sporlarn alnmas Sperantijen yi piirme
C.difficile Psdomembranz
enterokolit
Antibiyotiklerin normal floray
suprese etmesi
Sitotoksin ile kalan
mukoza hasar
Gereksiz
antibiyotik
kullanlmas
ID :06t040
380
MKROBYOLOJ
381
MKROBYOLOJ
Toksoid a ve gereinde antitoksinle korunmak mmkndr. Kiinin a durumu
ve yarann riskine gre uygun yaklam belirlenmelidir. Hamilelikte uygulanan
2 doz a yenidoan tetanozunu ileri lde engellemektedir. Yenidoan
tetanozunda antitoksin hayat kurtarc olup, mutlak endikasyon.Tetanozun
iyileme sresi 3-6hft.Korunmada ilk yaplacak yara temizliidir.
C. botulinum:
Botulismus etkenidir. Toprakta yaygn olan sporlarn besinlere bulamasyla
, bunlarla uygun olmayan tarzda yaplan konservelerle bular. Bu besinlerde
gelien bakteriler toksin retir ve bu toksin alndnda hastalk ortaya kar.
Toksin retimi faj kontrolndedir. Toksin barsaktan emilerek periferik sinirlere
ular.
Nromuskuler bilekedeki kolinerjik reseptrlere, postganglionik
parasempatik sinir ularna, otonomik ganglionlara balanr, sinir
hcresine girer ve dnmsz olarak asetil kolin salnmn inhibe
eder. Sonuta paralizi (zellikle kafa iftlerinde) geliir. Botulinum toksini
bilinen en gl toksindir.
Tablo genelde salgnlar halinde ortaya kar. Bulgular genelde besin alnmasndan
18-36 saat sonra ortaya kar. lk bulgular az kuruluu, pupiller dilatasyon,
bulank grme ve diplopidir (TUS). Yumuak damak felci (burundan su/
besin gelmesi) , konuma bozukluklar ve takiben solunum yetmezlii
geliir. uur aktr, ate, duyu kayb yoktur (TUS). Infant (bebek) botulizmi,
bebeklerin sindirim kanalnda kolonize olan bakteriler toksin oluturarak gevek
bebek tablosu oluturabilirler. Ani beik lm ile ilgisi olduundan ve
kontamine baln bulata rol oynayabilecei dnldnden 1 ya
alt ocuklara bal nerilmez.
Tan genelde klinik bulgulara dayanr. Besinden retilebilir.
Tedavide antitoksinler, destek tedavisi nemlidir.Antitoksin sadece serbest
toksini baladndan klinik tablonun dzelmesi gecikmektedir. Antikor
(baklk) olumaz, nk ldrc doz antikor oluturacak doza
gre ok daha dktr.
C. perfiringens:
Byk , hareketsiz, sporlu , Gram (+) bakterilerdir. Doada ve insan kaln
barsanda bol miktarda bulunur. Sporlar anaerop ve asidik ortamlarda
alarak vejetatif hale gelebilirler. ok sayda toksinleriyle birok klinik tabloda
rol oynar. Ekzotoksinleri ile 5 tipe ayrlr. nsanda A ve C tipleri nem tar.
Balca toksinleri:
- Alfa toksin: Lesitinaz aktivitesi ile pek ok hcre iin toksiktir. Nagler
reaksiyonu ile belirlenir. zellikle gazl gangren kliniinden
sorumludur.
- Beta toksin: Nekrotizan enterit yapar.
- Epsilon toksin : Gastrointestinal mukoza permeabilitesinde art
- ota toksin
- Enterotoksin: Kaln barsakta spor oluumu srasnda salglanrlar.
Sitotoksik etkilidir.
Oluturduu en nemli klinik tablo Clostridial myonekroz (gazl gangren)
tablosudur. Kontamine yaralarda, M injeksiyonlar, postop olarak ortaya
kabilir. Ar, dem, kt kokulu serz aknt, ou kere gaz oluumu gzlenir.
382
MKROBYOLOJ
383
MKROBYOLOJ
Hzla ilerleyerek lm sktr. Tanda klinik seyir, Gram srntsnde lkositlerin
olmayp ok sayda tipik bakterilerin grlmesi ve kltr kullanlabiir. Tedavide
ncelikle debritman ya da amputasyon dnlmelidir. Yksek doz
penisilin uygulanr. Hiperbarik oksijen faydal bulunmaktadr.
Dier trler de benzer tabloya yol aabilirler: C. septicum, C. novyi, C.
histolyticum, C. bifermentas.
Posttravmatik gazl gangren etkenleri:C.perfiringens, C.novyi,
C.septicum(spontan)
Spontan gazl gangren:C.septicum (en sk), C.histolyticum, C.bifermentas,
Nedenleri arasnda ntraaabdominal tmr, kanser kemoterapi, radyoterapi,
lsemi, ntropeni
C. septicum kanda saptandnda ise sindirim sistemi kaynakl bir
malignite dnlmelidir.
C. perfringens ayrca baka klinik tablolar da oluturur:
- Bakteriyemi : Clostridial bakteriyemilerin en sk etkenidir.
- Yumuak doku infeksiyonlar(selllit, fasiit,...) Kas dokusu tutulmaz.
Genelde mikst infeksiyonlar eklindedir. Perinede gelien fasiit Fournier
gangreni adn alr.
- Besin zehirlenmesi: Bir enterotoksin ile meydana gelir. zellikle et suyu
ve etli besinlerle olan zehirlenmelerde karmza kar. Gda alndktan
ortalama 24 saat sonra kramp ve ishal ile karakterizedir. Barsak
hcrelerinde osmatik basn ve geirgenlii bozarak ishale neden
olmaktadr.
- Nekrotizan enterit: Yenidoanlarda ve immnitesi dklerde olabilir. C.
perfringens tip C oluturur.
C. Deficile
Antibiyotie bal ishalin en nemli nedenidir. Tablo basit bir ishalden
lmcl pseudomembranz enterokolite kadar uzanabilir. Toksin A ve B
ile hastalk ortaya kar. Bu toksinler sitotoksik etki ederler ve bylece sv
alm kontrol bozulur. Yenidoanlarda yksek oranlarda ( % 70) barsaklarda
bulunurken erikinde bu oran dktr. Bebekler ve kk ocuklarda toksinler
iin balayc reseptr yoktur.Bu ya grubunda PME geliiminde S.aureus
enterotoksin-B dnlmelidir. Her antibiyotik kullanm sonrasnda
ishal geliebilme riski varken bu risk; klindamisin, amoksisilin, ampisilin ve
sefalosporinlerde daha yksektir. Sporlar hastane ortamnda kolayca yaylarak
hastalk oluturabilmektedir.
Tanda dkda toksinin gsterilmesi anlamldr. Bunun iin hcre
kltrlerinde sitotoksite deneyleri altn standart durumundadr. ELSA, lateks,
kromotografik yntemlerle de bu toksinler saptanabilir. Pseudomembranz
enterokolit tablosunda sigmoidoskopik grnm tipiktir. Bakteri CCFA
(Cefsoludin Cefotaxime Fructose Agar) besiyerinde tipik koloniler
yaparak rer.
Tedavide hafif olgularda antibiyotii kesmek, daha ar olgularda metronidazol
kullanm ve gereinde vankomisin (oral) tercih edilir.
382
MKROBYOLOJ
383
MKROBYOLOJ
CORYNEBACTERUM CNS
Bu cinsin tanmlayc yapsal zellikleri vardr: Pleomorfizm, in harfleri gibi dizilme,
dzensiz boyanma. Ayrca metakromatik cisimler tarlar ve Neisser yntemiyle sar
zeminde mor tanecikler (volutin) olarak belirlenebilirler. Katalaz (+) tirler.
C. diphteriae:
Difteri etkenidir. Difteri zellikle 2-8 ya aras ocuklarda grlen, ekzotoksinle
oluan ve en ksa inkbasyon sresine sahip (1-5 gn) bir hastalktr (TUS)
Kapslsz, hareketsiz, sporsuz bir bakteridir. Metakromatik cisimcikleri (Babes
Ernst granlleri) belirgindir. Toksin yapm beta faj kontrolndedir. Ancak
bu fajla lizojenik olan C. diphteriae kkenleri toksin retebilirler (lizojenik
konversiyon) (TUS). Hatta bu fajla infekte C. ulcerans, C. pseudotuberculosis
kkenleri de toksin salglayabilir. Toksin oksijen varlna ve belirli bir oranda
demir varlna ihtiya duyar. Bu etkisini Elongasyon faktr 2 (EF-2)
(tRNA translokaz ) inhibisyonu ile salar (TUS). Bu etki P. aeruginosa
eksotoksin A etkisiyle ayndr.
Difteri eitli klinik tablolara yol aabilir:
Boaz difterisi: Boazda kaldrlmaya allnca kanayan membranlar izlenir.
Servikal lenf bezlerindeki byme sonras boa boynu grnts ortaya kar.
Hafif bir ate izlenir ya da ate grlmez (TUS). Genelde yumuak damak
felcine bal besinlerin ve suyun burundan gelmesi saptanabilir.
Burun, yara, vulva-vagina difterisi olabilir. Larinks tutulumu varlnda
boulma olabileceinden dikkatli olunmaldr. Toksin tm vcudu
etkileyebilir fakat miyokardit, nropati ve tubuler nekroz en sk oluan
komplikasyonlardr.
Tanda membranlarn Gram , Neisser boyamasnda tipik bakteriler grnmesi
yardmcdr. Serumlu besiyerlerinde (Lffler by) iyi rer.
Toksin toksoid haline getirilip a olarak kullanlabilir. Kiinin difteriye bakl
Schick testi ile aratrlabilir. Tedavide antibiyotik olarak penisilin, eritromisin
tercih edilebilir (TUS). Asl tedavi anti toksin tedavisidir. Antitoksin dozu
yerleim yeri ve klinik bulgulara gre ayarlanr (TUS). Rutin a programnda
karma a iinde bulunur (DBT: Difteri Bomaca Tetanoz).
C. urealyticum:
riner sistem infeksiyonlarna yol aabilen, reaz enzimi (+), lipofilik bir
bakteridir. Genelde immnitesi basklanm hastalarda hastalk oluturur ve
pek ok antibiyotie direnlidir.
C. jeikeium :
Hastanede uzun sre yatan, immunsuprese ve antibiyotik tedavisi gren
hastalarda, zellikle ntropenik hastalarda frsat infeksiyonlar yapar.
Glikopeptidler dnda pek ok antibiyotie direnlidir. zellikle youn
bakm nitelerinde yatan hastalarda sklkla kolonize olur.
C. minutissimum :
Koltuk alt, kask gibi kvrm yerlerinde krmz-kahverengi lezyonlar oluturur
(ERTRASMA). Mantar infeksiyonlar ile karabilir. Tanda uv lambas (Wood
) altnda floresans faydaldr. Tedavide eritromisin nerilir.
384
MKROBYOLOJ
385
MKROBYOLOJ
LSTERA MONOCYTOGENES
Hareketli, sporsuz, katalaz (+) bir bakteridir. Fakltatif hcreii parazitidir. Beta
hemolitiktir. Bu zellii salayan hemolizin (Listeriolizin O) hcreiinde canl
kalabilmesinden sorumludur. Fagolizozom oluumu sonras memebran
eriterek kurtulur. Mononkleer hcreler iinde yaamn srdrr ve aktin
flamanlarn yeniden organize ederek hcredna hi kmadan hcreler arasnda
yaylabilir ve bylece savunma sisteminden kaabilir. Fosfolipazlar da
virulansla ilgili yaplardr. nsan trleri serogrup 1a, 1b, 4bdir. Epidemilerden 4b
sorumludur.
nsana st, kontamine gdalarla bulaabilir. Buzdolab scaklnda iyi
reyebildiinden bu ekilde saklanan gdalarla da bulaabilir.Hayvanlardan
direkt temas ile bulaabilir. Anneden fetusa geebilir.
zellikle immnitesi dk kiilerde hastalk oluturur. Kontamine gdalarla
oluan gastroenterit salgnlar da bildirilmitir. Yenidoan, yal, immnitesi bozuk
hastalarda meningoansefalitlere yol aar (immunyetmezliklerde en sk
menenjit etkeni). Gebelerde amnionit ve buna bal dkler ve l doumlara
oluturabilir (TUS). Yenidoanda yaygn granlomatz odaklarla karakterize, ldrc
bir klinik form oluabilir (granlomatozis infantiseptica) (TUS).
Tanm kltrde retilmesiyle yaplabilir.Kanl agarda rediinde kolonilerin
evresindeki hafif beta hemoliz zonu tipiktir. CAMP deneyi (+) tir. Souk
zenginletirme ile kark ortamlardan ayrlabilir. Dk slarda hareketi
belirginleir ve takla atar gibi hareket tipiktir.
Tedavide ampisilin+aminoglikozid en uygun seimdir. Sefalosporinler
deneylerde duyarl bulunsa bile etkisizdirler.
SNDRM KANALI LE LGL GRAM NEGATF
OMAKLAR
Gram (-) omaklar temel zellikleriyle 4 gruba ayrlabilir.
1. Or reyen Gram (-) omaklar: Franciella, Brucella, ..
2. Fermentatif, oksidaz (-): Enterobactericeae
3. Fermentatif, oksidaz (+): vibrio, Aeromonas, plesiomonas
4. Nonfermatatif Gram (-) omaklar.
Bu aile fakltatif anaerop, katalaz(+), oksidaz (-) , glikozu fermente eden Gram
(-) omaklar ierir. Bu bakteriler nitrat nitrite indirgerler. Dkda bulunan en youn
aerobik bakteri poplasyonunu olutururlar. Escherichia, Salmonella, Shigella, Klebsiella,
Proteus, Enterobacter, Yersinia, Serratia, Providencia, Morganella, Hafnia, Citrobacter,
Edwardsiella,... balca cinsleri oluturur.
Genelde adi besiyerlerinde ve Gram(-)omaklar seen besiyerlerinde iyi
rerler. Mac Conkey agar, Endo agar, Eosin-Metilen Blue (EMB) agar besiyerleri bu
amala gelitirilmitir. Bu besiyerlerinde bulunan laktoza etki edip etmemeye gre de
seilebilirler. Ayrmda laktozu fermente edemeyenler (Salmonella, Shigella, gibi) effaf
koloniler oluturur.
Bu ailede hcre duvarnda LPS yapda bulunan polisakkaridlerle zellenen somatik
antijenler (O-antijenleri) ve hareketli kkenlerde kirpik antijenleri(H-antijenleri)
bulunur. Baz cinslerde ise kapsle ait antijenler saptanabilir ( E. coli, Klebsiella K
384
MKROBYOLOJ
385
MKROBYOLOJ
antijeni, S. TYPH, Citrobacter Vi antijeni). Bu antijenler ayrmda ve epidemiyolojik
izlemde ok nemlidir. Fakat O antijenleri arasnda apraz reaksiyonlar sktr.
O antijeni LPS yapsnda olduundan T-lenfositten bamsz antikor yant
oluur ve antikor yant Ig M yapsndadr. Halbuki protein yapsnda olan H
antijenlerine kar antikorlara oluan antikorlar arlkl olarak Ig G yapsndadr
ve daha uzun sre kanda bulunurlar (TUS).
ESCHERCHA COL
Barsakta bulunan en youn aerop bakteridir. Hareketli, laktoza etkili ve indol (+)
olmasyla tannr. Endo besiyerinde metalik parlaklk veren koloniler oluturur.
Kapsl yaps fagositozu nler. K1 antijeni meningokokun B grubu kapsl
antijeni ile idantiktir. K1 antijeni ile yenidoan menenjitleri arasnda iliki
vardr. Abdominal cerrahi sonras gelien peritonitin en sk etkenidir (TUS). E.
colilerde farkl zellikte ok sayda fimbria bulunur.
E. coli eitli klinik tablolara yol amaktadr. riner sistem infeksiyonlarnda tm
ya gruplarnda en sk etkendir (TUS). Yenidoan menenjiti ve sepsislerinde
en sk etkenlerdendir. Bu klinik tablodan zellikle K1 kapsler antijeni olanlar
sorumludur. Toplum kaynakl sepsis olgularnda zellikle kaynak riner sistem ise
en sk etkendir. Bunlar dnda pek ok hastane infeksiyonuna yol aabilmektedir.
shal etkeni olarak farkl ishal tablolar oluturabilmektedir:
E.COLNN SEBEP OLDUU GASTROENTERTLER
Mikroorganizma Etki blgesi Hastalk Patogenez
ETEC
(Entero toksijenik
E.Coli)
nce barsak
Turist diyaresi; Gelimekte olan lkeler-
de infant diyaresi; Sulu diyare, bulant,
kusma, kramp tarznda karn ars, hafif
ate
Plazmid aracl (sya dayankl) stabil
veya (sya duyarl) labil toksinleri ile
sv ve elektrolik hipersekresyonunu
stimule eder.
EPEC
(Entero patojenik
E.Coli)
nce barsak
Gelimekte olan lkelerde infant diyaresi,
ate, bulant, kusma, kansz dklama
(Plazmid aracl A/E histopotoloji)
normal villlus yapsnn destruksiyonu
sonucu malabsorbsiyon ve diyare
EIEC
(Entero invazive
E.Coli)
Kaln barsak
Gelimekte olan lkelerde hastalk yapar.
Ate, kramp tarznda karn ars, sulu di-
yare; dizanteriye ilerleyebilir, kanl dk
Plazmid aracl invazyon ve kalan epi-
tel hcrelerinin destrksiyonu.
EHEC
(Entero hemorojik
E.Coli)
Kaln barsak
Sulu diyareyi takip eden, gross kanl
diyareye elik eden ciddi abdominal
kramplarn bulunduu hemorojik kolit.
Ate subfebril veya yok, Hemolitik remik
sendroma (HS) ilerleyebilir.
Sitotoksik Shiga toksin (stx-1,stx-2)
ile protein sentezini bozar; (A/E his-
topatoloji) ntestinal mikrovilluslarn
destrksiyonu sonucu absorbsiyonun
azalmas.
EAEC
(Enteroagg regative
E.Coli)
nce barsak
Gelimekte olan lkelerde infant diyaresi;
kusma ile birlikte persistan sulu diyare,
dehidratasyon, hafif ate
Plazmid aracl basilin aggregative ad-
herans, mikrovilluslarda kntleme,
mononkleer infiltrasyon ve hemoroji;
sv absorbsiyonunda azalma
DAEC
(Diffz aggre gative.
E.Coli)
nce barsak 1-5 ya grubunda sulu diyare
Mikrovillus elangasyonunun stim-
lasyonu
ID:
386
MKROBYOLOJ
387
MKROBYOLOJ
a) Enterotoksijenik E. coli :
ETEC . Gelimekte olan lkelerde ocuk ishallerinin en nemli nedenidir. Su
kaynakl salgnlar oluturabilir. Turist ishalinin de nemli nedenlerinden
birisidir. Plazmidle kodlanan labil toksin (LT) ve stabil toksin (ST) oluturarak
ishal oluturur. LT adenilat siklaz, ST guanilat siklaz aktivitesiyle cAMP
miktarn arttrarak ishal oluturur. LT etkisi ile kolera toksinine benzer
(adenilat siklaz aktivasyonu, GM1 gangliozide balanarak etkinlik).
b) Enteroinvaziv E. coli
EIEC. Besin kaynakl yaylma olabilir. nvazyon proteinlerini kodlayan plazmid
tarlar. igella benzeri tablo oluturur. nvazyon hcre kltrlerinde ya da tavan
gz n kamerasna uygulanarak konjuktuvit oluumu varl (Sereny testi) ile
tanmlanabilir.
c) Enteropatojen E. coli
EPEC. ncebarsak mukozasna tutunarak etkili olur. Mukozada mikrovilluslarda
bozulma oluturarak etkili olur. nflamatuar yant oluturabilir. Gelimekte olan
lkelerde, infantlarda etkenin alnmasndan 2-3 hafta szonra grlen sulu ishale
neden olabilmektedir.
d) Enteroagregatif E. coli
EaggEC. Barsak mukozasna yaygn tutulum, bakterilerin kmeler oluturarak
agregasyon oluturmalar ile karakterizedir. nvazyon-inflamasyon olumaz.
e) Enterohemorajik E. coli
EHEC. Verositotoksin(: Shiga-like toksin) oluturur. Sitotoksik etkilidir.
Toksin retimi lizojenik faj kontrolndedir. Besinler ve st ile yaylabilir.
yi pimemi etlerle (hamburger) oluan olgular ve salgnlar sktr (TUS). Kanl-
sulu ishal oluturur. Asl nemli nokta bu toksin etkisiyle hemolitik remik
sendrom, trombotik trombositopenik purpura (TTP) oluabilmesidir. En
iyi bilinen O 157- H 7 serotipidir.
SALMONELLA
Laktoz (-), H2S (+) , hareketli bakterilerdir. S. typhii tifonun etkenidir.
O, H ve Vi antijenleri ile tanmlanrlar. Bu antijenlerle cins ve serogruplar tanmlanrlar
(Kaufmann-White emas). Vi antijeni aslnda polisakkarit yapda bir yzey
antijenidir. nemli bir nokta O antijenlerini rterek serotiplemeye engel olur. Ancak
stlarak tekrarlandnda agltinasyon belirlenebilir (TUS).
O antijenine kar antikorlar aktif hastalk, H antijenine kar antikorlar baklk,
Vi antijenine kar antikorlar portrlk asndan faydaldr. Vi antijeni tayan
S. typhiinin daha virulandr (TUS). Son snflamada S.typhi, S. cholerasuis
ve S.enteridis trleri ayrlm ve dierleri S. enteridis serovarlar olarak
tanmlanmtr.
Virulans konaa zg olarak deiiklik gsterir. S. typhi sadece insanda hastalk
oluturan bir trdr. ou salmonella hayvanlarda ve insanda hastalk oluturma
yeteneindedir. Bu salmonellalar insana sklkla hayvansal besinlerle (yumurta)
bular.
386
MKROBYOLOJ
387
MKROBYOLOJ
HASTALIKLARI
TFO:
Etken S. typhi. Alnan bakteri 10-14 gnlk kuluka sresinde nce Peyer
plaklarnda invazyonla alnarak mezenter lenf nodlarna , oradan dolama
katlrlar. Bakteriler primer bakteriemi ile ulatklar karacier, dalak,
kemik iliinde makrofajlar iinde oalrlar. Buradan tekrar kana ve safra
yoluyla tekrar barsaa ularlar. Bu aamada klinik bulgular belirginlemeye
balar. En nemli klinik bulgular, ate, diskordans (rlatif bradikardi),
splenomegali, ta rose denilen dkntler, uur bozukluklardr. Sklkla
kabzlkla nadiren ishal tabloya elik eder. Oluursa komplikasyonlar
genelde 3. 4. haftalarda geliir. Perforasyon ve kanama en nemli
komplikasyonlardr. Bronkopnmoni, kolanjit, miyokardit, tromboflebit,
miyelit,... gibi pek ok komplikasyon da tanmlanmtr. Laboratuvarda bu
dnemde en uyarc bulgu lkopeni olmasdr.
Kltr:
1. Hafta.......................................Hemokltr
2.hafta............. ..........................Dk (2.Hemokltr)
3.Hafta........................................idrar (2.Dk)
4.Hafta ve sonra........................Safra (2.Dk)
Tedavide kloramfenikol, ampisilin uzun zamandr kullanlmtr.
Gnmzde ayrca kinolonlar ve 3. kuak sefalosporinler de nerilmektedir.
Aminoglikozidler, 1. ve 2. kuak sefalosporinler klinik olarak etkisiz
olduundan kullanlamazlar.
lk seenek kloramfenikol(21 gn)dr. lk dozlar dk olmaldr. Aksi
halde Herxheimer reaksiyonuna neden olabilir. Endokarditlerde ampisilin
ve seftriakson(kinolon-14 gn) verilir. 3.ku sefal ocuklar,gebeler, st
veren anneler de tercih edilir. Tayclara 6 hft sre ile amoksisilin verilir.
Tbbi tedaviye direnli safra tal olgularda kolesistektomi yaplabilir. Vi
ag ieren a enjektabldr, gvenlidir. 3 yl koruyucudur. Riskli blgeye
seyahatte uygulanr.
Enterokolit:
En sk etkenler S. enteridis, S. typhimuriumdur. S.typhimurium sanlarn
etkenidir, insanlarda kolit. Antimikrobiyal direnci fazladr.S.enteridis ise
tavuk yumurtasnn kabuundan ya da trans-ovaryen geile yumurtaya
ular. Mayonez gibi i yumurtadan hazrlanan besinler yenince de insana
bular.Tanda dk kltrnn balangtan itibaren (+) olmas enterik
ateten nemli farkdr.Ate, mukuslu ishal ve karn kramplar eklinde ortaya
kar. Yeilimsi bir ishal ve rnekte bol lkositler grlr. Gda almndan 2-
48 saat sonra bulgular balar. ou kendi kendine iyileir. Antibiyoterapi;
tayclk orann artrd iin zel risk grubundakiler (kk
ocuklar, immunsuprese hastalar, yallar,...) dnda nerilmez.
Salmonella enterokolit tedavi:? Destekten ibarettir. Antimikrobiyaller
taycla yol aabileceinden kullanlmaz. mmn problemli,yal ve
neonatallere ve kan kltr (+) olanlara 3-5 gn siprofloksasin (3.kuak
sefalosporin) kullanlabilmektedir.
388
MKROBYOLOJ
389
MKROBYOLOJ
Bakteriyemi/sepsis/lokalize infeksiyonlar:
Ate ve organ tutulumlar ile karakterizedir. Orak hcre anemisinde
osteomiyelite yol aar. S. cholerasuis, S. typhimurium bakteriyemi
/ sepsis yapmaya daha eilimlidirler. Endarterit, endokardit, menenjit
oluabilir. zellikle S. cholerasuisde aort tutulumu, endarterit sktr.
Tayclk:
Dkda > 1 yl bakteri bulunmas kronik tayclk adn alr. Tifo sonras %
3 enterokolit sonras < %1 tayc kalr. Genelde odak safra kesesidir (TUS).
riner sistem patolojisi (ta, istosoma inf.,...) olanlarda idrar taycl da
olasdr. S. typhi taycl kanda Vi antijenine kar oluan antikor yant ile
taranabilir (portr taramas). Tayc tedavisinde uzun sreli antibiyoterapi
ya da kolesistektomi uygulanabilir.
Serolojik tanda Gruber Vidal deneyi kullanlr. Bu ekilde geirilen
infeksiyon belirlenebilir. Akut infeksiyonlarnda O antijenine kar
antikorlar belirlenir. Sadece H antijenine kar antikorlar saptanyorsa
eski infeksiyon ya da a olduu anlamlarna gelebilir.
1.hft sonundan itibaren O agl (IgM), 2.hft sonuna doru H agltinin (IgG)
ortaya kar. Anti-H allarda, uzun yllar nce hastal geirenlerde
pozitif olabilir.Anti-H yalanc+/apraz reaksiyonlar verebilir. Tek bana
pozitifliinin deeri yok. Ancak ilkinden 2 hft sonra anlaml dzey art
varsa ve anti-O titre art ile birlikte ise deerli.(1/100-1/160)
Tifoda koruyuculuk hcresel immnite iledir.Reinfeksiyon ok erkenden
tedaviye alnm, dolays ile immnite iin organizmaya gereken temas
sresinin tannmad olgularda gzlenir.
SHGELLA
Serlojik ve biokimyasal olarak 4 cins tanmlanmtr:
- S. dysenteriae (A)
- S. flexneri (B)
- S. boydii (C)
- S. sonnei (D)
Laktoz (-), H2S (-), hareketsiz bakterilerdir. S. sonnei laktozu ge
fermentleyebilmesi, indol oluturabilmesi, ornitin dekarboksilaz (+)
olmas, bomba koloniler oluturmas ile dierlerinden farkllklar gsterir.
Tm igellalarn oluturduu tablo basilli dizanteridir. Kaln barsakta invazyonla
karakterize bir tablodur. Dkda bol lkosit ve eritrosit izlenir (TUS). Sereny testi (+)
tir. S. dysenteriae daha ar bir hastalk oluturur. Shiga toksin(sitotoksin)
salglamas nedeniyle klinik tablo daha ar seyreder. Dier igellalarda
da nrotoksik etkisi de olan enterotoksinler bulunur. Bu yzden zellikle
ocuklarda hastala sklkla konvlziyon elik edebilmektedir. Shigella dysenteria
immn yetmezlikli, bebekler ve yallarda ar seyirli, nrolojik bulgularla seyreden
ikari sendromuna (S.dysenteria) yol aabilir. Antimikrobiyal kullanm immn
yetmezlik, bebek, yal gibi risk gruplar ve intestinal tayclarla snrlandrlmaldr.
Kotrimoksazol, ampisilin, amoksisilin gibi ilalara diren geliimi %50 zerinde
olduundan doksisiklin, veya kinolonlar, tercih edilmektedir. Diren durumunda
ocuklarda nalidiksik asit verilebilir.
388
MKROBYOLOJ
389
MKROBYOLOJ
SALMONELLALAR TARAFINDAN OLUTURULAN HASTALIKLAR
Enterik ateler Septisemiler Endokardit
nkbasyon
periyodu
7-20 gn Deiken 8-48 saat
Balang Sinsi Ani Ani
Ate
Dereceli, tifoidal durumla birlikte
yksek plato
Hzl ykselmke, daha sonra
sivri bir septik ate
Genelde dk
Hastaln sresi Birka hafta Deiken 2-5 gn
Gastrointestinal
semptomlar
Genelde erken dnemde konstipas-
yon, daha sonra kanl diyare
Genelde yok Bulant, kusma, diyare
Kan kltrleri
Hastal 1. ile 2. haftalar arasnda
pozitif
Yksek ate srasnda pozitif Negatif
Gayta kltrleri
Erken dnemde negatif, 2. haftadan
sonra pozitif
Nadiren pozitif
Hastaln bulamasndan
hemen sonra pozitif
IIIID:
nsandan insana bularlar. Barsak bakterileri arasnda virulans en yksek
olandr (TUS). Yaklak 200 bakteri hastalk oluumu iin yeterlidir( bu miktar
EIEC iin 10
8
10
10
, salmonellalar iin 10
5
- 10
8
bakteridir). Kuluka sresi 2-4
gndr. lkemizde en sk etken S. flexneri olarak belirlenmektedir. shali olan bir
olguda nrolojik bulgular, konvlziyon, konfzyon varlnda ilk akla gelecek hastalk
igelloz olmaldr (TUS).

VBRO ALES
Glikozu fermente eden, oksidaz (+) bakterileri ieren bu aile genelde sindirim
sistemi infeksiyonlar olutururlar. Bu ailede Vibrio, Aeromonas, Plesiomonas
cinsleri nemlidir.
V. cholerae:
Kolerann etkenidir. ok hareketli, alkali ortamlarda iyi reyen, hafif kvrk,
Gram (-) omaklardr. Enterotoksin bir ekzotoksin yapsndadr. B paras ile ince
barsak gangliozid reseptrlerine balanr ve aktif A paras ile adenilat siklaz
aktivasyonunun salar (E. coli LT etkisi gibi) . Sonuta c AMP artarak
hzla su kaybedilir ve ishal oluur (TUS).
Kolera yaklak 2-3 gnlk kuluka sonras hzla gelien bol ishal, kusma ile
karakterize bir klinik tablodur. Barsakta invazyon yapmaz. Pirin ykant suyu
grnmnde ishal, ishal rneinde lkosit bulunmamas tipiktir (TUS).
Klinik; salgnlar srasnda hafif ishalden hzla lme gtren ar ishale kadar
farkl olabilir.
V. cholerae, alkali ortamda iyi reyebildiinden alkali peptonlu su (APS)
kullanlarak retilebilir.
TCBS (Thisulfat bile sukroz) besiyerinde tipik sar koloniler yaparak
rer.Mac Conkey agarda reyebilir. Kolera kliniini sadece O-1 serotipi
tarafndan oluturulur denilmekteyken gnmzde nonO-1 vibriyolarla da
390
MKROBYOLOJ
391
MKROBYOLOJ
kolera salgnlar bilinmektedir. Laboratuvarda O-1 klasik tip ve El Tor biyotipi
olarak ayrlmaldr. nk El Tor klasik biyotipe gre daha az ldrc,
daha ok sessiz infeksiyon yapan, taycl yksek ve epidemiyoljik
zellikleri farkl bir bakteridir.
Tedavide sv replasman nceliklidir. Tetrasiklin, kinolonlar kullanlabilir.
Vibrio parahaemolyticus:
Halofiliktir. Midye , istiridye bata olmak zere deniz rnleriyle bulaarak
gastroenteritlere yol aar (TUS). Klinik tabloyu ekzotoksini oluturur.
VBRO VULNFCUS:
Liman vibriosu olarak tanmlanr. Sepsis, ishal ve yara infeksiyonu oluturabilir.
Yara infeksiyonlar olduka arl ve bllerle karakterizedir.
Campylobacter
Kvrk, spiral eklinde, boyal preparatlarda mart kanad grnmnde,
hzl, tirbon gibi hareketli, mikroaerofil (% 5 10 oksijen) ortamda
reyebilen, bazlar termofil (42 Cde iyi reyen) bakteriler bulunur. Bakteri
filtrelerinden (0.45-0.65 mikron por) geebilirler ve bu ekilde dkdan
seilmeleri salanabilir. reyen bakterinin mart kanad eklinde grlmesi ve
boyanmas tipiktir.
C. jejuni en sk belirlenen etkendir. C. jejuni, C. coli, C. lari, C. upsaliensis balca
sitotoksik etkili enterotoksinleri ile barsak infeksiyonlarna yol aar.Dkda
lkositler, eritrositler ve tipik bakteriler grlebilir (TUS). C. fetus ayrca hcre
yzey antijeni ile barsak d yaylm ve sepsis nedenidir. Oluan infeksiyon
sonras HLA B-27 (+) olgularda reaktif artrit ve zellikle Guillan-Bare
sendromuna yol aabilirler. nerilen tedavi eritromisin , kinolondur.
Helicobacter pylori
Midede mukus tabakas altnda , hcre yzeyinde bulunan , bir utaki kirpiiyle
hareketli ve lser-gastrit ile ilikisi saptanm bir bakteridir. ok gl reaz
aktivitesi tan amacyla da kullanlr. Virulansn cag A geni ile kodland
dnlmektedir.
reaz ve hareketi nemli virulans faktrleridir (TUS). Pek ok klinik tablo
ile ilikisi ileri srlm olsa da gnmzde mide lseri, mide kanseri ve
MALTomann etkeni olduu kesin olarak kabul grmtr. Tanda mideden
alnan biopsi rneinin incelenmesiyle tipik bakterilerin grlmesi, kltrde
retilmesi, reaz testinin (+) bulunmas en gvenilir testlerdir. Dkda antijen
saptamak, solunum-re testi ve antikor tayini de kullanlabilir. Tedavide
antibiyotik olarak en sk klaritromisin+amoksisilin kombinasyonu
kullanlmaktadr.
Klebsiella spp.
Kapsll, hareketsiz bir bakteridir. ou Mac Conkey besiyerinde mukoid
koloniler oluturarak rer. En nemli tr K. pneumoniae dir. Bu bakteri
Friedlander basili olarak da anlr. zellikle alkoliklerde ve diabetiklerde
pnmoni oluturabilir. Ampiyem ve abse geliimi sktr ve ar seyreder (TUS).
Klebsiella trleri st solunum yolu ieriinin aspire edilmesi nedeni ile akut,
hemorajik, nekrotizan, kavitelemeye ve abselemeye eilimli, kanl balgama yol
390
MKROBYOLOJ
391
MKROBYOLOJ
aan, ar seyirli, %60-80 mortaliteli lober pnomoniye (Friedlander pnomonisi)
yol aarlar.
Ayrca bu bakteri nemli bir hastane infeksiyonu etkenidir ve zellikle
yenidoan youn bakm nitelerinde salgnlar oluturur. K.
rhinoscleromatis burun ve st solunum yollarn tutan kronik granlomatz bir
infeksiyon oluturur(rinoskleroma). K.ozaenae, burun mukozasnda ilerleyici
atrofi yapar(ozena). Hastane infeksiyonu etkeni Klebsiella cinsi bakterilerde
tedavide nemli sorun plazmidle kazanlan genilemi spektrumlu beta
laktamaz(GSBL-ESBL) yapmdr. Bu tr dirence sahip bakterilerde tm
penisilinler, sefalosporinler ve aztreonam direnli kabul edilir.
Enterobacter spp.
Klebsiella ailesinden ayrmnda hareketli oluu en temel fark oluturur. E.
cloacae , E. aerogenes en sk rastlanan trleridir. Hastane infeksiyonlarnn
nemli etkenlerindendir. ndklenebilir beta laktamaz yapm kromozomal
bir diren eklidir ve tedavi baarszlna yol aabilir. Bu bakterilerde varl
aratrlmaldr.
Serratia marcescens
Hastanelerde salgnlar yapabilen, ortamda bulunan, dezenfektanlara
nisbeten direnli bir bakteridir. Baz kkenler krmz pigmentleriyle kolayca
tannabilir.
Citrobacter
Hastane infeksiyonu etkenlerindendir. Vi antijeni ve biyokimyasal zellikleri
ile Salmonella cinsi bakterilerle karabilir.
Edwardsiella tarda
Gastroenterit etkeni olarak tanmlanmtr. ndol ve H2S birarada (+)
bulunmas tantc bir zelliidir.
Proteus, Providencia, Morganella
Cinsleri fenil alanin deaminaz (+) Enterobactericeae yeleri olarak ayrca
ele alnabilirler. Proteus cinsi bakteriler besiyerinde yaylma (swarming)
ve kt kokular ile kolayca tannabilirler. P. vulgaris ; indol (+) oluu,
antibiyotiklere direnci ile P. mirabilisten ayrlr. Bu bakteriler zellikle riner
sistemde infeksiyon olutururlar. Proteus cinsi reyi ykarak alkali idrar
oluumuna ve magnezyum-amonyumfosfat talar (strivit) oluumuna
yol aarlar (TUS). P. vulgaris O (OX2, OX19, Oxk) antijenleri ile riketsiya
antijenleri apraz reaksiyon verdiklerinden serolojik tanda kullanlrlar
(Weil Felix agltinasyon deneyi)(TUS).
Providencia cinsi ise zellikle yank hastalarnda nemli infeksiyon
etkenlerinden birisidir.
PSEUDOMONAS ALES
Pseudomonas cinsi: Bu bakteriler, non-fermentatif, oksidaz (+) (TUS), ou
bir ucundaki kirpikler ile hareketli, zorunlu aerop, evrede, doada yaygn olarak
bulunan Gram (-) omaklardr. Bu cins iinde 3 grup tanmlanmtr:
392
MKROBYOLOJ
393
MKROBYOLOJ
P. aeruginosa :
En belirgin zellii oluturduu mavi-yeil pigmenttir (pyosiyanin) ve bu
pigment P. aeruginosaya zgdr (TUS). Bazlar krmz (pyorubin), bazs
siyah (pyomelanin ) pigment oluturur. Besiyerlerinde kolay rer. rerken oluan
aminoasetofenona bal olarak meyve kokusu tipiktir. Ayn ekilde besiyerlerinde
oluan pigment de olduka uyarcdr. Kanl agarda beta hemoliz oluturur.
Virulans zellikleri arasnda piluslar ve nonpilus adezin yaplar nemli role
sahiptir. Ayrca baz sular alginat yapsnda kapsl ve buna bal mukoid
koloniler olutururlar. Bu sular kistik fibroz, bronektazi hastalarnda
sklkla hastalk etkeni olarak belirlenir, eradikasyon ok gtr.
Ekzotoksin A protein sentezini tpk difteri toksini gibi elongasyon
faktr 2 inhibisyonu ile engelleyerek etkili olur.
evrede, suda hatta dezenfektanlar iinde bile reyebildii iin hastane
ortamnda kolayca yerleebilir. Antibiyotik direnci de nemli bir zelliidir.
Bu nedenlerle nemli bir hastane infeksiyonu etkenidir. zellikle ntropenik,
kateteri olan , ventilasyon uygulanan hastalarda nemli etkendir. Kistik
fibroz, bronektazi hastalarnda kolonizasyon ile nemli hastalk etkenidir
ve bu hastalarda eradikasyon zordur. Kirli havuzlardan bulaarak yzc
kula denilen kulak infeksiyonuna yol aabilir. Ayrca diabetik hastalarda ar
gidili bir kulak infeksiyonuna yol aabilir(malign otitis eksterna) (TUS). Yara
infeksiyonu, pnmoni sklkla yol at tablolardr. Bu durumda mavi-yeil abse
ya da balgam tanda uyarc olabilir. Bakteriyemi /sepsis hallerinde, elastazlar A
etkisiyle deride tipik bir lezyon oluabilir (ektima gangrenosum). Prognozu
en kt sepsis etkenidir (TUS). Kontakt lens kullananlarda keratit etkeni
olarak ilk akla gelmesi gereken etkenlerdendir.
la bamls olanlarda.............. ........................... .............Endokardit,
Diyabetlilerde.......................................... ............................Cilt, yara, yank infeksiyonu
hastane maniplasyon...........................................................riner,GS, MSS infeksiyonu
iv. la bamllarnda...........................................................Osteoartikler infek
Antibiyotik direnci nemli bir sorundur. Ar infeksiyonlarda kombinasyon
tedavisi tercih edilir (anti pseudomonal beta-laktam+ aminoglikozid)
(Piperasilin,seftazidim, Sefaperazon,karbapenem + aminoglikozid) (TUS).
Tedavi srasnda diren (z. Kinolon, karbapenem) riski nedeniyle izlenmesi
gereklidir.
P. fluorecens, P. alcaligenes, P. stutzeri klinik rneklerden izole edildiinde
ncelikle kontaminasyon dnlerek tekrarlanmaldr. ntravenz svlar
kontamine ederek sepsis/ yalanc sepsis tablolarna yol aabilirler.
Burkholderia cinsi iinde eskiden Pseudomonas cinsinde yer alan bakteriler
bulunmaktadr.
B. PSEUDOMALLEI : Melioidoz denilen kronik , nodler tutulumlu bir
pnmoni etkenidir.
B. MALLEI : Ruam etkenidir. Bu ailede hareketsiz oluu ile dierlerinden
ayrlr.
B. CEPACIA:Hastane infeksiyonu etkenidir. Kistik fibroz hastalarnda kolonize
olabilir.
392
MKROBYOLOJ
393
MKROBYOLOJ
Stenotrophomonas maltophilia:
nemli bir hastane infeksiyonu etkenidir. Oksidaz (-) , hareketli bir bakteridir. Farkl
antibiyotik direnci ile gze arpar. Karbapenemlere doal direnli iken kotrimoksazol,
kloramfenikol, siprofloksasine duyarl bulunmas tantc bir zelliidir. Tedavide ko-
trimoksazol nerilir.
SOLUNUM YOLUYLA LGL GRAM NEGATF
OMAKLAR
HAEMOPHLUS
Kk, kokobasil tarznda , remek iin X (hemin) ve V(NAD) faktrlerine ihtiya
duyan bakterilerdir.
H. NFLUENZAE
(: Pfeiffer basili) remek iin hem X hem V faktrne ihtiya duyar. ukulatams
agarda reyebilir. Kanl agarda ancak V faktr reten bakterilerin (S. aureus,
S. epidermidis, pnmokok,...) kolonileri evresinde reyebilir ( satellitizm : st
annelik olay) (TUS).
Baz kkenler kapslldr. En virulan tip b kapsl antijeni tayan kkenlerdir(Hib).
Bu kapsl antijeni dierlerinden farkl olarak pentoz yapsnda ekerlerden
olumutur. Kapsl dnda d membran proteinleri ve IgA proteaz da virulansdan
sorumludur (TUS). Solunum yollar infeksiyonlarnda kapslsz kkenlerle
infeksiyona sk rastlanr(KOAH alevlenmesi, pnmoni, otit, sinzit, bronit
larinogtrakeobronit...).
nvazif infeksiyonlar ise sklkla Hib ile oluur. Hib menenjiti 6ay- 6ya aras
ocuklarda en sk prlan menenjit etkenidir. Sellit, artrit ,... gibi infeksiyonlar
oluturabilir. Epiglottitin en nemli etkenlerindendir. Bu hastalarda boaz
kltr almak kontrendikedir. Etken hemokltrlerle belirlenebilir.
PSEUDOMONASLARIN VRLANS FAKTRLER
Virlans faktr Biyolojik Etkileri
Pili Epitele yapma
Kapsl Epitele yapma (zellikle kistik fibroziste), fagositozun nlenmesi
Endotoksin Sepsis
Ekzotoksin A Protein sentezinin inhibisyonu (EF-2 inhibisyonu, difteri toksisine benzer etki)
Ekzoenzim S Protein sentezinin inhibisyonu
Elastaz Vaskler doku hasar (ektima gangrenosum etkeni)
Alkalin proteaz Doku hasar
Fosfolipaz C Doku hasar
Lkosidin Lkositlerin inhibisyonu
ID:
394
MKROBYOLOJ
395
MKROBYOLOJ
Etken ukulatams agarda retilebilir. Kapsl ime deneyi ile tanmlanabilir(serotip
a-f).
Kapsl antijenine kar gelitirilen a ile korunulabilir. Menenjit saptandnda
rifampisin kemoprofilaksisi nerilir.
H. aegypticus
(: Koch-Weeks basili) Konjuktuvit, Brezilya purpurik atei etkenidir.
H. DUCREY
Yumuak ankr etkenidir. Genital blgede arl lserler oluturur. Lezyonda
balk srs , tren ray diye tanmlanan bakteri kmeleri grlr. Isovitalex
gibi zenginletiriciler katlm ukulatams agarda uzun srelerde reyebilir.
Seftriaksan ve azitromisin sekin ilalardr.
LEGONELLA PNEUMOPHLA
Gram (-), zor boyanan bir omaktr. BCYE agar kullanlan zel besiyeridir.
Soutma kuleleri, dular, su depolar, klimalar kolonizasyon asndan uygun
ortamlardr.
Havalandrma sistemlerini kolonize eder, kontamine su partiklleri ile hava
yolundan bulama ile hastalk oluturur, insandan insana bulama olmaz (TUS).
Hastalk Lejyoner hastal adn alr. Virulansndan Mip proteini ad verilen ve
fagosit iinde oalarak makrofaj ldrmeye yardm eden bir yap sorumludur.
Ar, mortalitesi yksek bir atipik pnmoni kliniine yol aar. zellikle immnitesi
bozuk kiilerde hastalk oluur.
PSEUDOMONAS AERUGNOSA
Virlans Faktr
Yapsal Komponentler Biyolojik Etkiler
Kapsl Mukoid exopolisakkariddir; adezindir; antibiotiklerin (aminoglikozidleri) ldrcln inhi-
be eder; ntrofil ve lenfosit aktivitesini basklar
Pili Adezindir
Lipopolisakkarit (LPS) Endotoksin aktivitesi vardr
Pyosiyanin Silier fonksiyonu bozar; inflamatuar cevab stimle eder; toksik oksijen radikalleri reterek
(hidrojen peroksit, speroksit, hidroksil radikalleri) doku hasarna yol aar
Toksin ve Enzimler
Eksotoksin A Protein sentezini inhibe eder; doku hasarna (deri, kornea) yol aar; immunsupresandr
Eksotoksin S Protein sentezini inhibe eder; immunsupresandr
Sitotoksin (lkosidin) karyotik membranlar iin sitotoksiktir (lkosit fonksiyonu bozar; pulmoner mikrovaskler
hasara yol aar)
Elastaz Elastin ieren dokular paralar (kan damarlar, akcier dokusu, cilt) Kollageni, immunglobu-
linleri ve kompleman faktrlerini paralar
Alkalin proteaz Doku harabiyeti yapar; nferferon ve tumor nekrozis faktr 'y inaktive eder
Fosfolipaz C Isya duyarl hemolizindir; doku hasarna neden olur; inflamatuar cevab aktive eder
Rhamnolipid Isya direnli hemolizin; lesitin ieren dokular harap eder; pulmoner silier aktiviteyi inhibe
eder
ID:
394
MKROBYOLOJ
395
MKROBYOLOJ
Hiponatremi, ishal, beta laktam antibiyotiklere yantszlk, karacier ve
bbrek fonksiyonlarnn bozulmaso gibi bulgular uyarc olmaldr. Balgam
rneinde lkositler varken bakteri grlmemesi ya da umulandan az lkosit
grlmesi Lejyoner hastaln dndrebilir (TUS).
Tanda zel besiyerlerinde (BCYE agar) retilebilir. DFA ile boyama, idrarda antijen
tayini ya da antikorlaryla tan mmkndr. Eritromisin (+rifampisin) sekin
tedavidir. Kinolonlar tedavide kullanlabilir(TUS).
BORDETELLA
Gram (-), kk kokobasillerdir (B. pertussis, B. parapertussis, B. bronchiseptica).
Dier Bordetella trleri kanl agar ve Mac Conkey agarda reyebilirken B. pertussis
ancak zel besiyerlerinde reyebilir.
B. pertussis : Bomaca etkenidir. Solunum yollar silial epiteline yaparak lokal
hasar ve toksinleri ile sistemik etki ile hastalk oluturur. Silial epitele balanmada
filamentz hemagltinin ve pertussis toksini sorumludur. Pertussis toksini ADP-
ribozun G protein inhibitr blmne balanarak adenilat siklazn uyarlmasn
salar. Ayrca toksinin lenfositoz oluturma etkisi de vardr. Bu etki lenfositlerin
lenfoid dokuya giriini engellemesiyle ilgilidir. Ayrca hipoglisemi de oluur (TUS).
Bakteri ayn zamanda adenilat siklaz da yapabilir. Bu iki yap klinik bulgulardan n
planda sorumludur.
1 2 hafta sren kataral dnemi, paroksismal ksrk nbetleri ve tipik
ataklarn izlendii dnem izler. Bu dnemde ksrkler srasnda kusma ,
subkonjunktival kanama, prolapsus, konvlziyon sktr. Lenfositoz belirgin
olarak izlenir. Daha sonraki dnemde amfizem, atellektazi gibi komplikasyonlar
da belirlenebilir.
Etken retilerek tan konulabilir. Bordet-Gengau, Regan- Lowe besiyerleri
kullanlabilir. ksrtme pla riskli olduundan nerilmez. En ideal rnek
nazofarinksten alnan srntdr.
Direkt floresan antikor (DFA) ile bakteri belirlenebilir. Fitohemagltinin ya da
toksine kar antikor yant tanda faydaldr.
A korunmada etkilidir. Ciddi MSS bulgular ve en sk olarak febril konvlziyon
gibi yan etkileri vardr. Toksin yaplarn ieren aseller a tercih edilmektedir.
Konvlziyon riski olduundan a erikinlerde nerilmemektedir. Eritromisin
tedavide hastalk sresini ksaltmak ve kemoprofilaksi amacyla kullanlabilir.
HAYVANSAL KAYNAKLARLA LGL GRAM NEGATF
OMAKLAR
BRUCELLA CNS
Bruselloz (Malta hummas) bir zoonozdur ve B.abortus (sr), B. melitensis
(koyun-kei), B. suis (domuz), B. canis (kpek) en sk etkenlerdir (TUS).
lkemizde en sk B. melitensis etkendir. Bakteriler kk, Gram (-) kokobasillerdir.
Zengin besiyerlerinde rer. B. canis dndakiler A ve M antijenlerine deiik oranda
sahiptirler. Dolaysyla B . canis serolojik olarak rutin testlerle saptanamaz.
Virulans hcre iinde yaayabilmesine baldr ve bir ekzotoksini tanmlanmamtr
(TUS).
Bruselloz bir zoonozdur. Bakteriler hayvanlarda plasenta ve meme bezlerinde
yerleebilirler. Hayvanlarda plasentada bulunan eritriol bakterinin gelimesini
396
MKROBYOLOJ
397
MKROBYOLOJ
uyarr, hayvanlarda dklere yol amaktadr(yavru atma hastal). Salkl
hayvanlarn stlerinde bol miktarda bulunabilir. nsana lkemizde ensk olarak
kontamine st ve st rnleri (taze peynir, krema,...) ile bular. Nadiren
inhalasyon, kontamine et ile bulaabilir. Veterinerlere, hayvanclkla uraanlara
direkt deri yolu ile bulaabilir. Laboratuvar kaynakl infeksiyonlar arasnda
ilk srada yer alr.
Bakteri kana kararak retikloendotelyal sistemi tutar. Yaklak 2-3 hafta sonra klinik
bulgular grlmeye balanr. Ate, halsizlik, terleme, eklem arlar sklkla vardr.
Artrit, epididimoorit, spondilit sk klinik tablolardr. Ondlan ate oluturabilir.
Nadir fakat ldrc olabilen klinik tablolar endokardit ve meningoansefalittir. En
sk komplikasyon osteomiyelit iken en ldrc komplikasyon endokardittir
(TUS). Komplikasyonlar: skelet sistemi(en sk), GS (hepatit), Genitoriner
sistem (Epididimoorit, nefrit, pyelonefrit), sinir sistemi, (meningoensefalit,myelit,
kr yorgunluk sendromu,gullian barre, parestezi, depresyon) (nrobruselloz BOS Ak
tayini tanda nemli), KVS (Brusellozdan en sk lm nedeni endokarditttir.
Sklkla aort kapa tutulur.), Hematolojik (Kc ve dalak apsesi, anemi, lokopeni,
trombositopeni, pansitopeni gibi) komplikasyonlar grlebilir
Etkeni retmek tany koydurur. Kan ya da daha iyisi kemik ilii rneklerinde
retilebilir. Eski hemokltr sistemlerinde ge ve g rerken yeni sistemler 7 gnde
retebilmektedir. Klinikte en sk serolojik tan kullanlr. Wright tp agltinasyon
deneyi ya da Rose Bengal lam agltinasyon deneyi kullanlabilir (TUS).
Ayrca bruselloz tansnda IgG snf antikorlarn varl ve izlenmesi daha
deerlidir. Bunun iin 2-merkaptoetanoll Wright deneyi kullanlarak IgM
snf antikorlar uzaklatrlabilir.
BORDETELLA PERTUSSS TARAFINDAN RETLEN TOKSNLER
396
MKROBYOLOJ
397
MKROBYOLOJ
Tedavide doksisiklin+rifampisin, tetrasiklin+ streptomisin, kinolonlu
kombinasyonlar, Kotrimaksazoll kombinasyonlar kullanlabilir. Wright
agltinasyon: Tedavi brusella: Brusella tedavisinde klasik tedavinin dnda
7 ya altnda rifam+kotrimoksazol uygulanr. Endokardit olgularnda tetrasi
klin+streptomisin+kotrimoksazol 6hft+kapak replasman uygulanr. En az 6
hafta tedavi srmelidir. Gebelerde tedavide ko-trimoksazol-rifampisin
kombinasyonu nerilmektedir. Nrobruselloz varlnda rifampisin+3.
kuak sefalosporin nerilebilir. En sk lm nedeni endokardittir, en sk
aort kapa tutulur ve kapak deiimi endikasyonu vardr.
YENSNA
Y. pestis
Vebann etkenidir. Virulansn hcreii oalma yeteneini salayan birok yap
salar. Bunlar arasnda antifagositik protein kapsl (major virulans faktr)
(Fraksiyon 1: F1) , d zar proteinleri (Yops), V ve W antijenleri, pestisin-1,
koaglaz, fibrinolizin gibi enzimleri saylabilir. Kalsiyum varlnn, hemin
depolama yeteneinin de virulansla ilikisi belirtilmitir.
Bakteri infekte pirelerin insan sokmas ile bular. Kemirgenlerin doal
hastaldr. Akcier (AC) vebasnda insandan insana bula olasdr. Oluturduu
klinie gre bubonik veba (hyarck vebas), AC vebas ve veba sepsisi
tanmlanmtr.
rnekte bakteriler kutupsal boyanma zellikleriyle tannabilirler. Besiyerlerinde
28-30 C de iyi reyen bakteriler hareketsizdir. Hayvan deneyi (fare-kobay
inoklasyon) ile tanmlanabilir.
Sekin ila streptomisindir. Gentamisin, kloramfenikol, tetrasiklin
kullanlabilir.
Y. pseudotuberculosis:
Normalde pek ok hayvanda bulunan, insana bulatnda enterokolit, apandisit
benzeri tablo oluturur. Biyokimyasal zellikleri, V ve W antijenleri varl ile Y.
pestise yapt hastalklaryla Y. enterocoliticaya benzer.
Y. enterocolitica :
evrede, hayvanlarda yaygn olarak bulunur. Baz lkelerde nemli enterokolit
etkenlerinden biridir. +4 Cde reyebilir ve souk besinlerle ya da kan
rnleriyle bulaabilir. Enterokolit, mezenter lenfadenite bal akut
apandisit tablosunu taklit eden ishal oluumu tipiktir. Eksdatif farenjitin
etkenlerinden biridir. mmnitesi basklanm kiilerde bakteriyemi/sepsis
oluturabilir. Barsak infeksiyonu sonras reaktif artrit, Reiter sendromu, eritema
nodosum yapabilir.
FRACELLA TULARENSS
Tularemi etkenidir. Tularemi avc hastal olarak da isimlendirilen bir
zoonozdur. Etken kk, Gram ile iyi boyanmayan bir bakteridir. Bakteri
kemirgenlerle direkt temas ya da inhalasyonla , bazen kenelerin sokmas
ile bazen de kontamine su ile bulaabilmektedir. Virulansndan hcreiinde
yaayabilme yetenei sorumludur.
398
MKROBYOLOJ
399
MKROBYOLOJ
Bakterinin vcuda girdii yerde 3-5 gnlk kuluka sonras lezyonlar oluur. En sk
(% 75-85) lseroglandler form grlr. Daha sonra glandler, okloglandler
(konjuktiva), orofaringeal (tonsillofarenjit) formlar grlebilir. nhalasyonla
alndnda pnmoni oluabilir (laboratuvar infeksiyonu).
Etken retilerek tan konulabilir. DFA ile tannabilir. Serolojik tan olasdr.
Tedavide streptomisin ve gentamisin sekin ilalardr.
PASTURELLA MULTOCDA
kedi, kpek srklar sonras gelien infeksiyonlarda nemli etkenlerdendir
(TUS). KOAH hastalarnda akut alevlenmeye yol aabilir. Nadiren sistemik infeksiyon
oluturabilir. Kapsl, fimbria, nraminidaz ve hyalronidaz ile hastalk oluturur.
Penisiline duyarl bulunmas ayrmda kullanlan bir zelliidir.
MYCOBAKTERLER VE ACTNOMYCESLER
Bu bakteriler aerop, sporsuz, hareketsiz, zel hcre duvar yapsna sahip, aside direnli
boyanan bakterilerdir.
Kaln hcre duvarnda ite peptidoglikan tabaka, bunun evresinde arabinogalaktan-
mikolik asit tabakas ve en dta serbest yalar (mikozit, kord faktr, balmumu,...) ve
bunlarla bal durumda polipeptidler (PPD) bulunur. Bu kaln, lipidden zengin(%60) hcre
duvar yava remelerinin, antiseptiklere daha direnli olmalarnn da nedenidir.
Hcre duvarndaki mikolik asitler hcre duvarnn en nemli lipididir ve aside direnli
boyanmayla ilgilidir. Kord faktr (trehaloz dimikolat); bakterilerin klinik rneklerde
kmeler oluturmas ile belirlenir ve virulans faktrdr. Kord faktr olmayan bakteriler
virulansn ileri lde kaybederler (TUS).
Mikozitler hidrofobik zelliklerinden sorumludur ve fagozom-lizozom birlemesini
nleyerek etkili olurlar.
Polipeptidler hcresel immniteden sorumludur ve bunlar (PPD) kullanlarak hcresel
duyarllk varl aratrlabilir (TUS). Balmumu yaps (arabinogalakton) (wax D) baklk
yantn iddetlendiren Freund adjuvan yapsnda bulunur.
Polisakkaridler ise makrofajlardan TNF-alfa salnmn uyarrlar, erken hipersensitivite
oluumuna neden olabilirler.
M. TUBERCULOSS
Tberkloz etkenidir. Yava reyen (18 saatte bir blnme) , zorunlu aerop bir
bakteridir. Aside direnli zellii zel boyamalar (Erlich-Ziehl-Nielsen: EZN)
ile gsterilebilir. Lwenstein-Jensen besiyeri ya da agar bazl Middlebrok
besiyerleri en ok kullanlan besiyerleridir. Bu amala baz deterjanlar, %4 NaOH
en sk kullanlr. M. tuberclosis rediinde ortama niasin salar ve niasin testi ile
dierlerinden ayrlabilir.
nsana bulama damlack infeksiyonu ile solunum yoluyla olur. lk olarak
akcierlere, orta-alt loblara yerleir. Burada bir makrofaj tarafndan alnr. Burada
fagozom-lizozom birlemesini nleyen bir sistemle korunur. Bu aamada savunma
sistemi ok gl ise bakteri temizlenebilir. Fakat remeye devam ederse dier
makrofajlar da infekte olurlar. Yaklak 4 hafta sonra hcresel bak yant hem
de gecikmi tipte ar duyarllk (PPD +) geliir. Bu srete basil says az ise
398
MKROBYOLOJ
399
MKROBYOLOJ
tamamen temizlenebilir. Akut dnmede akcierlerde eksdatif bir lezyon geliir. Bu
primer eksdatif lezyon (Gohn oda) ve drene olduu lenf bezine beraberce Gohn
kompleksi denir.Bu evrede basil oalmas kontrol edilemezse primer tberkloz
klinii geliebilir. Daha sonra bu blgelerde dev hcreler (fzyona uram makrofajlar:
Langhans hcreleri) , bu hcrelerin ortasnda kazeifikasyon nekrozu, evresinde
eiteloid hcrelerle sarlm granlomlar oluur (tberkl). Kazez dokuda yllarca
basiller canl halde , oalmadan kalabilirler (dormant basiller). Tberkllerden kan
yoluyla basil tm dokulara yaylabilir. Bu dokularda yllar boyunca kalarak sonrasnda
reaktive olarak yaylabilir. Brona alrsa dier insanlara, akcierin dier alanlarna
ya da sindirim sitemine yaylabilirler. Sonraki bir dnemde (en az 5 yl sonra)
immnitedeki bozulma sonucu reaktivasyon tberklozu geliir. Reaktivasyon
genelde akcierlerin apeksinde (Simon odaklar), uzun kemik metafizinde, beyin,
bbrek gibi oksijenlenmenin en youn olduu blgelerde izlenir. Klinik tablolar ok
geni bir yelpazede izlenebilir.
Akcier tberklozu (post primer)
- Milier tberkloz: Hematojen yaylm sonras organlarda dar tanesi
tarznda tutulumla karakterizedir. Gz dibinde (koroidal tberkl), yksek
rezolsyonlu AC tomografisi (HRCT) ile akcier incelemesinde milier
odaklarn grlmesi, KC ve kemik iliinden yaplacak incelemelerde
granlomatz odaklar saptanabilir. PPD (-) olabilir.
- Plevra tberklozu : Eksdatif plrezinin en sk nedeni tberklozdur.
Svda basil gsterilebilmesi zordur, plevra biopsisi nerilir.
- Tberkloz menenjit: Kronik menenjitlerde en sk etkendir. Bazal
tutulum yapar,kafa iftleri (6., 4. sinir) felleri sktr. BOSda eker ve
tuz oranlar dk bulunur. EZN ile grlme oran % 10-20dir. Bekletilen
BOS iinde fibrin artndan dolay rmcek a tarznda yap grlr.
- Renal tberkloz: Steril piyri ve hematri ile karakterizedir. Sabah ilk idrar
incelemeleri tanda faydaldr. Genitoriner sistemde en sk bbrek tutulum
olur. Genital sistemde ise erkeklerde en sk epididim, kadnlarda tuba tutulum
grlr.
- Kemik-eklem tberklozu: En sk vertebra tutulur (Pott hastal).
- Lenf bezi tberklozu (scrofuloderma) : En sk servikal lenflerde
meydana gelir.
- Barsak tberklozu: En sk ileum ve ileoekal blge tutulur. Bazen M.
bovisin pastrize edilmemi st ile bulamasyla geliebilir.
- Deri tberklozu: lupus vulgaris; Bunlar dnda hemen tm organ ve
dokularda hastalk oluturabilir.
MKOBAKTERLER VE LGL ORGANZMALAR
Cins Anaerobik Aside direnli Morfolojik zellikler
Actinomyces Evet Hayr omak, filament, bazen dall
Corynebacterium Hayr Hayr omak
Mycobacterium Hayr (zorunlu aerob) Evet omak (hafif kvrk ya da dz)
Nocardia Hayr Ksmi omaklara ayrlan filament
yapda
ID:
400
MKROBYOLOJ
401
MKROBYOLOJ
Tan
Etkenin gsterilmesi ve retilmesi en temel yaklamdr. EZN, Kinyoun
yntemiyle boyanan rneklerde bakteri grlebilir.
Kltr iin Lwenstein-Jensen, Middlebrook besiyerlerine ekim ile
tipik sar koloniler 2-4 haftada grlebilirse de negatif sonu iin 6 8 hafta
beklemek gereklidir.
Lusiferaz testi ise diren varln birka gnde gsterebilecek bir testtir.
PPD infeksiyonun ilk 4 haftasnda pozitifleir. Ar duyarlk reaksiyonudur.
BCG as ve atipik mikobakterilerle apraz reaksiyon oluabilir. Milier
tbc, Tbc menenjit gibi ar klinik tablolarda, immnspresyon hallerinde,
kzamk, kabakulak gibi infeksiyonlarda , canl virus as uygulamas
sonrasnda negatifleebilir. Serolojik tan faydal bulunmamtr.
Tedavi
Mutlaka kombine tedavi ve uzun sreli tedavi uygulanmaldr. Birinci seenek
ilalar ; izoniazid (INH), rifampisin, pirazinamid, etambutol ve
streptomisindir. Etkileri ve nemli zellikleri tabloda gsterilmitir.
ki ya da daha fazla birinci seenek ilaca diren oklu diren olarak adlandrlr
ve ciddi bir sorun oluturur. Bu durumun en nemli nedeni yeterli tedavi
uyumu (kompliyans) olmamasdr. Bu tr hastalar ok fazla kiiye bu
bakterileri yayabilme potansiyeline sahiptirler.
ANTTBERKLOZ LALAR
lalar Aktif oalan
hcre d
bakterilere
bakterisidal
etki
Asit pHda
yava
oalan
hcreii
bakterilere
etki
Ntr pHda
yava
oalan
hcred
bakterilere
etki
Yan etki Dier
Rifampisin + + + Hepatit, febril
reaksiyon,...
lalarla etkileimi
ve vcut svlarn
boyamas hatrlamak
gerekir
INH + + - Periferik nrit,
hepatit, ar
duyarlk, ...
Nrit profilaksisi iin
pridoksin kullanlr
Streptomisin + - - Ototoksisite,
nefrotoksisite
M, kaviteli
lezyonlarda ok etkili
Pirazinamid - + - Hepatotoksisite,
hiperrisemi
Potansiyel
direnlilerin
eliminasyonunda
etkilidir
Etambutol Bakteriyostatik Optik nrit Direnli mutant
geliimini nlemde
faydaldr.
400
MKROBYOLOJ
401
MKROBYOLOJ
Korunma
Korunma amacyla gelitirilen a (BCG: Bacille Calmett-Guerin; zayflatlm
bir M. bovis suudur) koruyuculuu % 0-80 arasnda deiir. Ann ocukluk
a tberklozunda ar klinik tablolar nledii dnlmektedir. nsidensin
az olduu lkelerde a rutin kullanlmaz ve PPD ile izlenen ve (+) bulunan
olgularda INH profilaksisi uygulanr. Bu uygulama AC tbc ile temas sonras
kiilere , immunsuprese PPD(+) hastalara da nerilir.
M. LEPRAE
Czzam(: lepra, Hansen hastal) etkenidir. Yapay besiyerleri ve hcre
kltrlerinde retilememitir. Optimal olarak 30 Cde rediinden d yzeylerde
etkin olur. Bulama hastalarla uzun sreli temasla olmaktadr. Deri histiyositleri,
endotel, Schwan hcrelerini infekte ederek hcre iinde oalr. Kuluka
sresi 2-4 yldr. Kiinin hcresel immnite durumuna gre farkl bulgular ve klinik
bulgular belirlenir. Klinik bulgular her iki u arasnda farkl grntde izlenebilir.
Mycobacterium lepra tansnda hastalarn doku salglarndan ve zellikle burundan
yaplan srntlerden yaplan EZN boyamada monositler iinde(lepra hcresi) veya
dnda al demeti eklinde grlrler. Tedavi en az 2 yl srmelidir. iddetli ENL
tablosunda talidomid kullanlabilir.
NOCARDA
Dallanan , aerop Gram (+) omaklardr. evrede yaygn olarak bulunup insanda
eksojen infeksiyonlara yol aarlar. Aside direnli boyanrlar (TUS). Daha az
youn bir asitle (%1 slfirik asit) aside direnli boyanma zellii daha iyi gsterilir.
N asteroides genelde akcier, beyin gibi organlar tutarken N. brasiliensis
sklkla madura aya etkeni olarak belirlenir (TUS). Tedavide sulfonamidler, ko-
trimaksozol kullanlr.
MYCOPLASMALAR
Hcre duvar olmayan, serbest yaayabilen en kk mikroorganizmalardr. Tm
pasajlarnda ortam artlarna bal olmadan hcre duvar olmadan reyebilir (bakterilerin
L- formlarndan fark) (TUS). Zar filtrelerden, bakteri filtrelerinden geebilirler (TUS).
Sitoplazma zarnda sterol bulunur. reyebilmek iin ortamda sterol olmas gereklidir.
Uygun besiyerlerinde M. hominis sahanda yumurta , Ureaplasma realyticum yldz
eklinde koloniler oluturur. Hcre yzeyine yaprlar ve hcre iine girmeden hastalk
tablolarna neden olabilirler.
M. PNEUMONAE
Primer atipik pnmoninin en sk etkenidir (TUS). Trakeobronit, farenjit
yapabilir. Bu tablolara kulak zar inflamasyonu (myringitis) elik edebilir. Genelde
atipik pnmoni hafif seyirlidir, ocuk ve gen erikinleri tutar. Hemolitik anemi,
Raynaud fenomeni, Stevens-Johnson sendromu gibi komplikasyonlar geliebilir.
Tanda kltr 2 6 hafta srebildii iin kullanlabilir. Serolojik tanda souk
agltininler (+) bulunabilir. Fakat bu test nonspesifiktir. Mycoplasma tedavisinde
tetrasiklin, eritromisin, kinolonlar (rojen infeksiyonlarda), azitromisin kullanlr.
Beta-laktamlar etkisizdir.
402
MKROBYOLOJ
403
MKROBYOLOJ
LEPRA FORMLARININ ZELLKLER
Lepramatz Tberkloid
Deri ve sinir Say ve yaylm Yaygn Bir ya da birka blge, asimetrik
Deri lezyonlar
Tanm
Snrn keskinlii
Snrn deriden kabarkl
Renk
Koyu deri
Ak deri
Yzey
Merkezi iyileme
Ter ve kl geliimi
Duyu kayb
Keskin deil
Kabark deil
Hafif hipopigmentasyon
Hafif eritem
Dzgn, parlak
Yok
Ge dnemde bozulur
Ge (yanma tarznda)
Keskin
Sk
Belirgin hipopigmentasyon
Bakr rengi veya krmz
Kuru, kepekli
Yaygn
Balangta bozulur
Erken ve bariz
Periferik sinirlerde kalnlama Yok Var
Basil (Bakteriyel indeks) ok sayda (5 veya 6dan fazla) Yok (0)
Doal sonu lerleme yileme
Hcresel immn yant Zayf Gl
Serum immngloblin miktar Poliklanal hipergamagloblinebi Normal
Bulatrclk Yksek Dk
Langhans hcreleri Yok Var
Virchow hcreleri Var Yok
Lepromin deri testi Nefatif Pozitif
Tedavi Dapson + Rifampisin + klafazimin Dapson+Rifampisin
Dier dokular st solunum yolu mukozas, gz, testis-
ler, kemikler, kas
Yok
ID:
M. HOMNS
Normal rogenital florada bulunmaktadr. Postpartum ate, piyelonefrit,
pelvik inflamatuar hastalkla ilikisi belirlenmi olup dier klinik tablolarla da ilikili
olabilecei dnlmektedir. Kltrde 1 4 gnde retilebilir.
M. GENTALUM
Non gonokoksik retritten sorumlu tutulmaktadr.
U. REALYTCUM
retrit, prostatit , PIH etkenidir. re ieren besiyerinde reaz enzimi etkisiyle
besiyerini krmzya dntrerek rer (TUS). drarda ta oluumuna zemin hazrlad
dnlmektedir. Normal florada da bulunabileceinden remeleri deerlendirmek
zordur.
Hcre duvar sentezi yapan antibiyotikler etkisizdir.
402
MKROBYOLOJ
403
MKROBYOLOJ
SPROKETLER
nce duvarl, esnek, spiral omaklardr. Prokaryotik nkleer yap, stoplazma, stoplazma
zar ve hcre duvarndan oluan yap protoplazma borusu adn alr. Protoplazma
borusu ile d rt arasnda 2-100 kadar periplazma kamlar(:dingil telleri) bulunur.
Bunlar bakteri kamlarna benzer bir yap gsterirler. Bu yaplarla ileri-geri, burgumsu
hareketler yapabilirler. Balca 3 cins nemlidir:
- Treponema: ok ince, sk kvrml yaplardr. Sadece karanlk alanda
grlebilirler.
- Leptospira: ok ince, ular kvrk bakterilerdir. Sadece karanlk alanda
grlebilirler.
- Borrelia: Nisbeten daha kaln, 3-10 kvrml bakterilerdir.
TREPONEMA PALLDUM
Frengi
Sifiliz etkenidir. Kltr yaplamamtr. nsandan insana cinsel ilikiyle
(yakn temasla) bular. Fetusa intrauterin bulaabilir. Nadiren transfzyonla
bulama olabilmektedir. D membran proteinleri ile konak hcreye yapr.
Hyalronidaz aktivitesi de virulanstan sorumlu olabilir. Yapt lezyonlarda en
sk izlenen patolojik bulgu, obliteratif endarterittir En ok vaso vasorumlar
tutulmakta ve youn plazma hcresi infiltrasyonu izlenmektedir (TUS).
Sifilizin Evleri
Primer sifiliz
Vcuda girdii yerde 2-10 haftada nce papl, sonra arsz bir lser
geliir (ankr). ankr kendi kendine iyileir ve sonra hematojen yaylma
sonucu klinik tablolar ortaya kar(sekonder sifiliz). Hepatit, menenjit,
lenfadenopatiler (epitroklear lenfadenopati), yaygn deri dkntleri
(rozeol) (pek ok ekilde olabilir), kondiloma lata, az iinde plak
mkz sk rastlanan klinik bulgulardr. lk iki dnem deri ve mukoza
lezyonlarnda bol miktarda bakteri belirlenebilir.Bu dnem sonunda
latent dnem geliir. Klinik bulgular ortadan kaybolur. Bu grupta % 20-
25 olguda relapslar gzlenmektedir. Bu dnemde intrauterin bula ya da
transfzyonla bula oluturabilirler. Ge dnemde (yaklak 3-5 yl sonra)
kronik dnem lezyonlar ortaya kar (tersiyer sifiliz). Bu lezyonlar bakteri
iermez ve gom olarak tanmlanan spesifik granlomatz odaklardr (TUS).
Ge dnemde kardiovaskler tutulum en sk arkus aortadadr ve
aortit, anevrizmalar, aort yetmezlii geliir. Nrosifiliz tablosunda
kiilik bozukluklar, paralizi jeneral, hallsinasyonlar, ... ortaya kabilir.
Argyl-Robertson pupillas izlenir. Medulla spinalis arka kkleri
tutulumunda tabes dorsalis ortaya kar, Romberg bulgusu (+) tir.
Konjenital sifiliz:
Genelde erken dnem hastalarndan ve 4 aydan sonra bebee bula
olmaktadr. Bula sonucu abortus, l doum oluabilmekte yada erken
konjenital sifiliz ya da latent infeksiyon oluabilir. lk 3-7 haftada sifilitik
nezle ile balayan, hepatomegali, deri dkntleri, anemi, pnmoni,
bilateral koriyoretinit, iskelet sistemi bulgularyla karakterize bir klinik
belirir. lm grlebilir.
404
MKROBYOLOJ
405
MKROBYOLOJ
Latent konjenital sifiliz genelde adlasan ada beliren klinik bulgularla
belirlenir. nterstisyel keratit, nrosifiliz, yksek damak, Hutchinson
triad (Hutchinson dileri+int keratit+8. sinir tutulumu), kl kn tibia
sk bulgulardandr.
Tan
Tanda primer, sekonder ve konjenital sifilizdeki lezyonlardan karanlk saha
incelemesi faydaldr. Az ii lezyonlar uygun deildir. Serolojik tanda
non-treponemal testler ve trepanomal testler kullanlr. Nontrepanomal
testler reagin antikorlar saptar ve spesifik deildir: VDRL, RPR.
Trepanomal testler ise spesifiktir ve dorulamada kullanlr: TPHA, FTA-ABS,
TPImmobilizasyon,.... VDRL titreleri konjenital sifiliz tansnda ve tedavi
baarsn izlemede kullanlr. Spesifik testler ise mr boyu (+) kalabilir.
Ayrca BOSda aratrlabilen tek antikor VDRLdir ve nrosifiliz
tansnda faydaldr. Primer dnmede serolojik testlerin negatif olabilecei
unutulmamaldr. Antikorlar ankrdan 2-3 hafta sonra belirginleirler. Konjenital
sifiliz tansnda FTA-ABS IgM de kullanlabilir.
Tedavi
Tedavide penisilin tercih edilir. Bazen tedaviyi takiben endotoksinlerin
salnmna bal olduu dnlen Jarisch-Herxheimer tepkisi geliebilir.
Tetrasiklin dier bir alternatiftir.
T. pallidum spp endemicum ........ Bejel (non-veneral, az ii yara ve gom)
T. pallidum spp pertenue ....... Yaws (cilt lezyonlarna temasla bular. Sonra kemik, cilt ve lenfatiklerde granulomatoz lezyon)
T. carateum .................................Pinta (sadece deri tutlur)
Treponema vincenti.......Vincent anjini
TEDAV EDLMEYEN SFLZDE KLNK EVRELER
404
MKROBYOLOJ
405
MKROBYOLOJ
SFLZ N DYAGNOSTK TESTLER
Diyagnostik Test Kullanlan Metod
Mikroskop Karanlk olan mikroskobisi Fluoresan antikor testi (FAT)
Kltr retilemez
Seroloji
Nontreponemal testler
Venereal Disease Research Laboratory (VDRL)
Rapid plasma rengin (RPR)
Treponemal testler
Fluorescent treponemal antibody absorption (FTA-ABS)
T.Pallidum iin mikrohemaglutinasyon testi (MHA-TP)
ID:
LEPTOSPRA
nce, ok kvrml , ancak karanlk sahada grlebilen, ular kvrk spiroketlerdir.
Farelerin idrar ile kirlenmi sularda, kanalizasyonda yaayabilir ve insana bulama
bu sularla temas ile gerekleir. nsanda hastalk oluturan en nemli tr
L. interrogans olarak kabul edilmekte dier trler bunun serovarlar olarak
anlmaktadr.
Anikterik form grip gibi balar, ate, miyalji, frontal ba ars, karn ars ile devam
eder (bataklk hummas, yedi gn hummas) .
kterik form (Weil hastal), sklkla icterhaemorrhagiae serovar ile oluur. Akut
hepatit kliniinde ntrofilik lkositoz varlnda CPK artnda akla gelmelidir. Tan
leptospiralarn karanlk sahada grlmesi, kltrleri ama ou kez serolojik olarak
konulur. Mikroagltinasyon (MAT) en sk kullanlan testtir.
Tedavide sekin ila penisilindir. Hafif olgularda ampisilin, doksisiklin
kullanlabilir.
Borrelia
Mikroaerofilik, retilmeleri zor, daha kalnca, az kvrml spiroketlerdir. Giemsa ile
boyanabilirler.
B. recurrentis ;
Epidemik dnek atee yol aar. Epidemik tip insana bitlerin srmas
ile bular. Tek konak insandr. Endemik dnek ate ise bir zoonozdur.
nsana kenelerle bular ve birok Borrelia tr etken olabilir. B. reccurentisin
en nemli zellii antijenik deiiklikler ile savunma sisteminden ka
ve bunun sonucu tekraralyan ate ataklardr. Tan klinik bulgular, tekrarlayan
ataklar varl ve periferik yaymada Giemsa ile spiroketlerin grlmesi ile
konulur. Sekin ila tetrasiklindir.
B burgdorferi;
Lyme hastal etkenidir. Kenelerle insana bular.
Hastalk kene srndan yaklak 7 gn sonra srk yerinde tipik bir lezyon
gelimesi ile balar. (eritema kronicum migrans). Bakteri bu lezyondan
gsterilebilir ve izole edilebilir. Lezyon kendiliinden iyileebilir. kinci dnemde,
406
MKROBYOLOJ
407
MKROBYOLOJ
nrolojik tutulum(Bell paralizisi,...), ansefalit, artralji-artrit (en sk tablo) ,
miyozit, KVS tutulumu (AV bloklar, perikardit, miyokardit, ...) grlebilir.
Bannwarth sendromu (Bell paralizisi+ meningoradiklonevrit ) en sk
nrolojik bulgudur. Hafif bulgularla giden bir menejit belirlenebilir. nc
evrede kronik atrofik dermatit (akrodermatitis kronika atroficans), morfea
lezyonlar oluabilir.
Tanda spiroketleri gstermek olasdr fakat gtr. Tanda en ok ELSA, IFA
ile antikor tayini faydaldr. lk dnemde doksisiklin, penisilin ya da amoksisilin,
ileri evrelerde bu ilalar ya da seftriakson uygun tedavi seenekleridir.
CHLAMYDA VE RCKETTSAELAR
CHLAMYDA
Zorunlu hcre-ii bir bakteri ve enerji parazitidir. Hcre duvarnda
peptidoglikan bulunmaz. Hem DNA hem RNA iermeleri ile bakteri olarak
tanmlanmlardr. remeleri farkl bir mekanizma ile olur.
C. TRACHOMATS
Farkl serovarlaryla farkl klinik tablolar oluturur.
- A C serovarlar : Trahom
- D K serovarlar : Non-gonokoksik retrit, servisit, epididimit, servisit
Erikinde inklzyonlu konjuktuvit
Yenidoanda konjuktuvit, pnmoni
- L 1-3 serovarlar : Lenfogranloma venerum (LGV)
Trahom tm konjunktivay kaplayan yaygn, follikler bir konjuktuvittir. Oluan
skarlar zamanla kornea lserasyonlar ve pannus denilen tipik yant oluturarak
krle neden olabilir.
C. trachomatis, zellikle gelimi lkelerde cinsel temasla bulaan hastalklarn nemli
etkenlerinden biri konumuna gelmitir. Erkekte non-gonokoksik retrit, post-
gonokoksik retrit ve epididimitin en sk nedenidir. Ayrca bu infeksiyonlarla
Reiter sendromu da geliebilmektedir. Kadnlarda ou asemptomatiktir.
nfekte doum kanalndan geen bebeklerde inklzyonlu konjunktuvit
oluumuna neden olur. Prlan servisit, akut retral sendromun en sk
nedenidir (TUS). PIH ve Fitz-Hugh-Curtis (perihepatit) sendromunda da
nemli etkendir. PIH sonras infertilite geliebilir.
LGV, L serovarlar ile meydana gelir. Oluan infeksiyon srasnda elementer
cisimler salnrken hcre lr ve bu yzden lezyon daha ar ve hastalk daha
invazivdir. Genital blgede lser ve lenfadenopati ile karakterizedir. nklzyon
cisimleri aranarak tan konabilir. Tanda hcre kltrnde retilmesi altn standart
olsa da kolay olmadndan fazla nerilmez. Antijen varl, ELSA, DFA ile aranabilir.
Antikor yant ve iyotla boyayarak hcre stoplazmasnda tipik inklzyon cisimlerini
aramak tanda yardmc olabilir. Dier klamidyalarda inklzyon cisimleri
glikojen iermediinden iyotla boyanmazlar.
406
MKROBYOLOJ
407
MKROBYOLOJ
Klamidyann yaam dngs. Hcre dndaki elementer cisim epitel hcresi iine girer
ve birka kere binary fzyon ile blndkten sonra retikulat cisime dnr. Yeni retikulat
cisimleri elementer cisme dnerek epitel hcrelerinden salnrlar. Sitoplazmik inkluzyon
cisimcii, klamidyal infeksiyonlarn karakteristiidir. Birka retikulat ve elementar
cisimden oluur.
C. PNEUMONAE (TWAR suu)
Atipik pnmoninin bir etkenidir. Sadece insan infekte eder ve insandan insana
damlack infeksiyonu ile bular. Son yllarda ateroskleroz geliiminde rol olduu
dnlmektedir.
C. PSTTAC
Psittakoz etkenidir. zellikle kulardan insana , ku dksndaki organizmalarn
solunmasyla bular. Splenomegali saptanabilen, mortalite riski olan ve ar
gidili bir atipik pnmoni klinii oluturmas nemlidir.
Tm klamidya infeksiyonlarnda sekin ila tetrasiklinlerdir. Makrolidler dier
alternatiflerdir ve C. trachomatisin CBH tablolarnda tek doz uygulanan azitromisin
tercih edilmektedir.
RCKETTSA
Rickettsiacea ailesinde, Gram (-) hcre duvarna sahip, enerji retebilse da ancak
hcre iinde yaayabilen bakteriler (zorunlu hcre ii paraziti) bulunur.
Rickettsia, Coxiella, Ehrlichia bu ailenin nemli cinslerini oluturur. Rickettsia
sitoplazma iinde serbest olarak bulunup oalabilirken Coxiella ve Ehrlichia
sitoplazmik vakuollerde reyebilir. Hepsi hcre iine indklenmi fagositozla
girer. Rickettsia fosfolipaz A ile fagozom dna kar ve sitoplazmada
yaar.
408
MKROBYOLOJ
409
MKROBYOLOJ
RCKETTSA ENFEKSYONLARIN BALICA ZELLKLER
Hastalk Rezervuar Vektr
Primer
kompleks
1
Dknt Gangren
Hedef organlar
Mortalite
Epidemik tifus nsan Bit - Morbilliform
Hemorajik
Sk Beyin, deri, bronlar,
myokard
%40a yakn
Endemik tifus San Pire - Hafif - - Nadir
Kayalk dalar
lekeli atei
Kemirgenler,
kpek, kene
Ixodid kenesi Sk Morbiliform
Hemorajik
Sk Bronlar, myokard,
beyin, deri
%2-12
3
Dier kene
tifuslar
Kemirgenler,
kpek, kene
Ixodid kenesi Genelde Makulopapuler - Deri, meninksler Nadir
allk tifusu Kemirgenler,
akarlar
Trombiculid
akar
Sk Makulopapuler Seyrek Bronlar, myokard,
beyin, deri
Nadir
Rickettsia iei Evcil fare Akar Genelde Makulopapuler - - Nadir
Siper atei nsan Bit - Makulopapuler - - Nadir
1
Isrk yerinde skar ve lokal lenfadenopati
2
Bebekler, yallar, debil hastalar hari
3
En sk erikin erkeklerde
ID:
Coxiella fago-lizozom iinde canlln korur (spor?). Ehrlichia ise fagozom
iinde zel bir yap (morula) oluturarak byr ve oalr.
Ricketsia klinik bulgularnda endotel tutulumu , vasklit ve buna bal oluan
dknt n plandadr. Rezervuar (R. prowazekii iin insan) genelde yabani
kemiricilerdir. Klinik tutulumlarna gre iki ayr grup altnda incelenirler:
a) Lekeli (benekli) ate grubu :
R. rickettsii ......................... Kayalk dalar benekli atei . Kenelerle
bular
R. akari ................................ Rickettsia iei . Akarlarla bular
R. conori .............................. Marsilya atei (Akdeniz). Kenelerle bular.
b) Tifs grubu:
R. prowazekii ................................. Epidemik tifs. Vcut biti ile
bular.
Bulamada bitin dksnda bulunan bakterilerin derideki lezyonlardan girmesi
nemlidir. Damar evresinde oluturduu Fraenkel nodl tipik lezyonudur.
Genelde serolojik testler kullanlr. Weil-Felix agltinasyonu, mikroagltinasyon
(Weigl) eski testlerdir. ELSA, IFA kullanlabilir. Tedavide sekin ila tetrasiklin ya da
kloramfenikoldr. Slfonamidler hastal daha ok iddetlendirebildikleri
iin kullanlmamaldr.
R. typhi ..................................... Endemik tifs(: pire tifs). Pire dks ile bular
R. tsutsugamushi ................... allk atei-tifs. Akarlarn srmasyla bular.
COXELLA BURNET
Q atei etkenidir. Rezervuar koyun, sr gibi hayvanlardr. Artropodlar bu
hayvanlar arasnda yaylmay salar. nsana bulama aerosollerle solunumla
ya da kontamine stle olmaktadr. Akut dnemde atipik pnmoni,
408
MKROBYOLOJ
409
MKROBYOLOJ
granlomatz hepatit etkenidir. Dknt olmamas ve artropodlarla bulamamas
ile dier riketsialardan ayrlr. Kronik dnemde endokardit etkenidir. Antijenik
dnm ile farkl zellikler gsterir. Ortak antijen iermedii iin Weil Felix
deneyi tansnda kullanlmaz.
MNR BAKTERYEL PATOJENLER
EHRLCHA
Kenelerle bular. Sennetsu atei (Japonya) ve Ehrlichiozis denilen klinik tabloya
yol aar. Morula oluturarak zel bir reme tarz gsterirler. Periferik yaymada
morulalarn polimorf nveli lkositlerde grlmesi tan deeri tar.
ARCANOBACTERUM HAEMOLYTCUM
A grubu beta hemolitik streptokok ile karabilen, bakteriyel farenjit
etkenlerinden birisidir. Nadiren osteomiyelit, yara infeksiyonu,gibi hastalklar da
oluturabilir. Gici bir dknt oluabilir. Besiyerlerinde beta hemoliz yapan, katalaz
(-) pleomorfik Gram (+) omaklar eklinde grlr.
RHODOCOCCUS EQUI
zellikle atlar ve dier hayvanlarda hastalk etkenidir. AIDS olgularnda ve
immunsuprese hastalarda pnmoni etkeni olarak gze arpar. Besiyerinde somon
rengi koloniler oluturarak rer. EZN yntemi ile aside direnli boyanabilir.
ERYSPELOTHRIX RHUSIOPATHAE
Gram (+) pleomorfik , katalaz (-) , mikroaerfil bir bakteridir. Domuzlarda sk rastlanr,
insanda nadiren etken olarak belirlenir. Kasaplar bata olmak zere hayvanlarla
uraanlarda risk fazladr. Deriden bula olmaktadr. Erizepeloid (ylancks)
denilen cilt infeksiyonu ve bazen sepsis ve endokardit oluturur. Sekin ila
penisilindir.
GARDNERELLA VAGNALS
Gram yntemiyle labil boyanan, katalaz (-) omaklardr. Normak vaginal florada
bulunabildikleri gibi ok artarak bakteriyel vaginoz oluumuna yardmc
olabilirler. nsan kanl agarda hemolizleri tanmda faydaldr. Tanda akntnn gram
boyamasnda epitel hcrelerine yapm bol miktarda Gr(-) kokobasil tansal deere
sahiptir(Clue cells). Whiff testi: vajinal sekresyona %10 KOH damlatldnda bol
miktarda bulunan amin nedeniyle balk kokusu olumasdr.
ACNETOBACTER
Oksidaz (-), hareketsiz, evrede yaygn bulunabilen bir bakteridir. A. baumannii,
giderek artan sklkta hastane infeksiyonu etkenidir, antibiyotik direnci ve salgnlar
oluturarak sorun oluturmaktadr.
410
MKROBYOLOJ
411
MKROBYOLOJ
CHRYZEOBACTERUM (Flavobacterium)
MENNGOSEPTCUM
Oksidaz (+) , sar pigment oluturarak reyen, evrede bulunabilen bir bakteridir.
Yenidoan menenjiti salgnlar bildirilmitir. Vankomisine duyarl bulunan ve
tedavisinde vankomisin nerilen tek Gram (-) omaktr.
Aeromonas
Sularda sklkla belirlenen bir bakteridir. En sk etken olarak belirlenen tr A.
hydrophiliadr.Bol sulu ishal, sepsis, yara infeksiyonlar oluturabilirler.
PLESOMONAS SHGELLODES
nositolll besiyerlerinde tipik koloniler oluturarak rer. Dier vibriolardan bir uta
bir kme halinde flagellalar (lofotrik) olmas ile ayrlr. Shigellalar ile ortak antijenleri
vardr ve shal etkenidir.
CAPNOCYTOPHAGA CANMORSUS
Kpek srklar ile bulaabilirse de normal az florasnda da bulunabilir. Asl
nemi ntropenik hastalarda zellikle splenektomi sonras ar sepsisler
oluturabilmesidir.
KED TIRMII HASTALII
iki farkl bakteriyle oluan klinik bir tablodur. Etken bakteriler Afipia felis ve
Bartonella henseleadr.
BARTONELLA
(Rochalimaea) cinsi bakteriler , kk , zor boyanan (Giemsa, Warthin Storry
gmleme yntemi ile iyi boyanrlar) bakterilerdir. zel besiyerlerinde retilebilirler.
B. bacilliformis ,tatarckla bulaan, Oroya atei ve verruga peruana hastalklarna
(Carrion hastal) yol aar. B. quintana siper atei denilen , vcut bitiyle bulaan
bir hastala yol aar. B. henselea , kedi trm hastal dnda zellikle HIV(+)
olgularda grlen basiller angiomatoz ve basiller peliosis hepatis tablolarna
da yol aar.
Fare sr hastal da iki farkl etkenle oluan bir klinik tablodur. Etkenlerden
Streptobacillus moniliformis ,Gram (-) ,kltrlerde retilebilen bir omaktr.
Haverhill hummas , eritema artriticum adyla da anlr. Spirillum minr , kltrde
retilemeyen, hayvan inoklasyonu ile tan konulabilen, Giemsa ile boyanabilen bir
bakteridir. Karanlk alanda spiral bakteriler grlerek tannabilir.
CALYMMATOBACTERUM
Yeni tanmlanm , granloma inguinalenin etkeni (Donovan cisimcikleri) kabul
edilen bakteridir. retilememitir. Giemsa boyasnda tipik boyanan bakteriler
grlebilir.
TROPHERYMA WHPPEL
Whipple hastalnn nedeni olarak tanmlanm bir bakteridir. Kltr
yaplamamtr.
410
MKROBYOLOJ
411
MKROBYOLOJ
PROPONBACTERUM
Normal derinin nemli bir flora elemandr. P. acnes akne oluumundan sorumlu
tutulurlar. Hemokltrde hemen her zaman kontaminasyon sonucu rerler. Yapay
kalp kapa, kateteri, ant bulunan immunsupresif hastalarda bakteriyemi etkeni
olabilirler (TUS).
BFDOBACTERUM
Ular i , uzun, ince, polimorfik basillerdir. Anne style beslenen ocuklarn
barsak florasnn ounluunu olutururlar. nsan dksnn suya bulan
gsteren nemli bir parametredir.
ANAEROPLAR
Oksijen varlnda reyemeyen bakterilere anaerop bakteriler denilir. Bazlar dk
oksiyen deerlerinde reyebilirler (aerotoleran ). Bu bakterilere oksijenin toksik etkisi
vardr. Oksijenin toksik rnleri bakteriyi ldrr. Speroksid dismutaz, katalaz
enzimlerine sahip anaeroplar oksijene daha dayankldr. Anaerop bakteriler ortamda
ve florada bol bulunurlar. En youn olarak kolonda bulunurlar ve ortalama anaerop
/aerop bakteri oran 1000/1 kadardr. Kltrde retilmeleri uygun rnek alm ve hzl,
uygun nakil ile direkt ilgilidir. Srnt rnekleri, normal floral blgeye temas etmi
rnekler uygun deildir. Bu bakterileri kltrde retebilmek iin oksijensiz ortamda
ekim yannda ok zengin ve indirgeyici maddelerin bulunduu bir ortam yaratmak
gereklidir. Bunun iin glikoz, K vitamini, sistein, ... gibi maddeler kullanlr. Anaeroplarla
gelien infeksiyonlarda genelde zemin hazrlayan bir durumn ou (tetanoz, botulizm,
gazl gangren,... gibi infeksiyonlar hari) endojendir ve ou kere polimikrobiktir.
Sklkla Bacteroides fragilis grubu, peptostreptokoklar etken olarak karlalan
anaeroplardr. Oluturduklar infeksiyonlarda sklkla doku nekrozu ve /veya abse geliimi
vardr.n Yarallarda yabanc cisim varl, nekroz, yalanc membran varl, gangren,
dokuda gaz oluumu, kt koku, siyah renkli bir aknt/sznt anaerop infeksiyon
dndrmesi gereken bulgulardr. Anaeroplarla gelien infeksiyonlar bazen uyarc
olabilir. Eubacterium lentum, Clostridium septicum bakteriyemileri ya da karn
duvarnda spontan myonekroz kaln barsak malignitesini belirtebilir(S bovis). Akcier
absesi akcier kanserinin sonucu olabilir.
ANAEROP Gr(-) ve Gr(-) KOKLAR
En sk etken peptostreptokoklardr. Aspirasyon pnomonisi, beyin apsesi, perianal
infeksiyon.Veillonella en bilinen Gr(-) koktur
Anaerop Gram (+) sporsuz omaklar
(Actinomyces , Propionibacterium, Bifidobacterium)
Actinomyces
Anaerop, Gram (+), sporsuz, dallanan omaklar eklinde grlen bakterilerdir.
Nocardialar aerop olmalar ve aside rezistan boyanmalar ile ayrlrlar.
nsanda en sk etken A. israeliidir. Aktinomikoz endojen olarak geliir.En sk
servikofasiyal tutulum yapar. Sonra torasik, daha az abdominal ve pelvik
aktinomikoz grlr. Pelvik aktinomikoz rahim ii ara kullananlarda sktr.
412
MKROBYOLOJ
413
MKROBYOLOJ
Beyin abseleri oluturabilir.Klasik bulgu iinden slfr granlleri gelen kronik
sinslerle karakterize bir inflamasyondur. Yaradan slfr granllerini grmek
tanda nemlidir. Bu yaplar sar-siyah renkli , aktinomikoz kolonilerinden oluan
yaplardr.n Kltrde az dii tarznda koloniler oluturarak retilebilir. Tedavi
debridman ve penisilindir.
Anaerop Gram negatif omaklar
Bu bakteriler, insan florasnda bol bulunan, uygun koullarda endojen
infeksiyonlara yol aan bakterilerdir. Bacteroides, Prevotella, Porphyromonas,
Fusobacterium bu grubun en nemli cinsleridir.
Bacterodesler iinde en nemlileri B. fragilis grubudur. En sk infeksiyon
etkeni olmalar ve beta laktamazlar ile antibiyotiklere diren gelitirmeleri
nemli zellikleridir. Kapsl olmas, pigmentinin olmamas ve farkl hcre duvar
zellii (endotoksin etkisi belirli deil) ile ayrlr. Barsak perforasyonu sonras
gelien abselerin en nemli nedenidir. Fusobacteriumlar tipik grntleri
ile preparatlarda ayrlabilirler.
Anaeroplarda antibiyotik tedavisi: Penisilinler, beta laktam inhib.
Kombinasyonlar, sefoksitin, karbapenemler, klindamisin, Kloramfenikol,
metronidazol,yeni kinolonlar (snrl etkili) tedavide kullanlabilirler.
Aminoglikozidler etkili deildir.
Bacteroides Fragilis: Dkda en fazla bulunan bakteridir. Endojen ve abse
formunda infeksiyonlara neden olur. Abse formunda tm intraabdominal
infeksiyonlardan en sk izole edilir. Gr(-) anaerobik sepsislerin %75-80inden
sorumludur. Batn travmas veya operasyonuna sekonder gelien apandisit
Peritonit, Ac ve beyin apsesi, YE, Yumuak/yara doku infek,Yumuak dokuda en
ok infek neden olan aneroptur. Fournier gangreni(youn skrotal dem,uyluk-
kala ve karn n duvarnda nekroz)nin de bata gelen etkenlerindendir.Fournier
gangrenin yaygn (nekrotizan fasiit) ana etken AGBHS. Tedavide beta laktamaz
retimi gz nne alnmaldr. Teadvide sklkla beta laktam inhib, beta laktamlar,
kloramfenikol, Metronidazol, Klindamisin kullanlr.
Fusobacterium nucleatum: Az florasnda Bacteroideslerin aksine LPS
ierirler. Plaut-vincent anjini, Stomatitis ulcerosa, Gingivitis ulcerosa, Nomaya
neden olabilir. Tedavide penisilin verilir.
412
MKROBYOLOJ
413
MKROBYOLOJ
VROLOJ
VRSLERN YAPISI, OALMASI VE
KLASFASYONU
Viruslar koruyucu bir protein rt ile sarlm, sadece DNA ya da RNA ieren bir kor
yapsndan oluurlar. Baz viruslar protein rt dnda bir lipoprotein zarf tarlar.
Enerji retemezler, protein sentezleyemezler, zorunlu olarak hcre iinde
oalmak zorundadrlar. Hcre iinde zel bir ekilde (replikasyon) oalrlar. DNA
viruslar parvovirus hari ift iplikikli DNA, RNA viruslar reovirus hari tek iplikikli
RNA bulundururlar.
DNA mutlaka tek bir molekl halinde iken RNA tek ya da ok sayda paralar halinde
bulunabilir. Retrovirus ailesi dnda sadece tek bir kopyaya sahiptirler (haploid).
Protein rt (kapsid) kapsomerlerden olumutur. Kapsomerler ya ikozahedral ya da
helikal yaplarn tekrarlanmas ile oluabilir.
Viral kapsid yaplar genetik yapy korur, asl ilevi ise spesifik reseptrlere
balanmay salamaktr. Bu spesifik reseptrler organ seiciliini (tropizm)de
belirler. Bu proteinler antijenik olarak zgl antikor yant oluumunu ve ayn
zamanda T-hcre yantn uyaran antijenler olarak da grev yaparlar.
Baz viruslarda bu yap dnda bir de zarf bulunmaktadr. Zarf ; virusa zgn
proteinler ile konak hcre zarndan oluan lipoprotein bir zardr. Yzeyda
spesifik reseptrlere balanmaya araclk eden glikoprotein eklinde kntlar
bulunabilir (PEPLOMER). Peplomerler konak hcreye tutunma, adsorbsiyon ve
penetrasyondan ve tropizmden sorumludur. Baz viruslarda bu yaplar fzyon,
hemoliz oluumundan sorumludur.
Hemagltininler eritrositlere tutunarak agltinasyon oluumunu, nromidaz hcreden
ayrlmay salar. Zarfl viruslarda zarfn altnda matriks proteinleri bulunur ve viral
replikasyonda grev alr. M-proteini tomurcuklanmada rol oynar.
M-proteini kusurlu kzamk viruslarnn tomurcuklanamad ve SSPE hastal
oluumunda bu olayn sorumlu olduu dnlmektedir. Nukleokapsid ile zarf
arasndaki bolua tegument denilir. Zarf, virusu d etkilere daha duyarl hale getirir.
Is, alkol, eter ve deterjanlara daha duyarldrlar.
Zarfsz viruslar; ok kolay bulaabilmeleri, gastrointestinal kanalda
yaayabilmeleri, kurulua dayanabilmeleri nedeniyle zarfl viruslardan daha
hzla yaylabilirler.
Virionlar
Virion iinde baz viruslar enzim bulundururlar. (-) RNA viruslar ve reoviruslar
(rotavirus) m- RNA evirisine ihtiya duyarlar ve virionda RNA polimeraz
tarlar. Baz DNA viruslar (HBV) virionlarnda DNA polimeraz tarlar ve
HBV DNA polimeraz revers transkriptaz ilevi de grmektedir.
414
MKROBYOLOJ
415
MKROBYOLOJ
Retroviruslar
Retroviruslar ise genetik olarak DNA oluturarak konak hcre DNAsna
entegre olabilmek iin revers transkriptaz (RT) tarlar. Poksviruslar DNA
ierdikleri halde sitoplazmada replike olduklar iin transkripsiyon
iin gerekli tm enzimleri (DNA polimeraz, topoizomeraz, nkleaz,...)
tarlar.
Defektif Viruslar ve Viroidler
Baz viruslar yapsal olarak eksik olabilirler ve ancak baka viral yaplar varlnda
replikasyona urayabilirler(Defektif viruslar): Baz viruslar ise ancak baka
bir virus ailesi varlnda hastalk oluturabilirler(satellit viruslar) (HDV)
(TUS ). Viroidler ise herhangi bir rt olmakszn sadece tek bir dairesel RNA
tarlar. Bitki hastalklarna yol aabilirken insanda hastalk oluturmazlar.
Prionlar
Prionlar ise sadece proteinden oluan infektif taneciklerdir. nsanda
sngerimsi ansefalopati ( Creutzfeld-Jakob,...), koyunda scrapie,
ineklerde deli dana hastal oluumuna yol aarlar Yaklak 30.000
D molekl arlnda tek bir glikoproteinden olumutur. UV nlar, sn,
dezenfektanlara belirgin olarak daha dayankldr. Antikor retimi ya da
belirgin bir iltihabi yant oluturmazlar. nsan prion hastalklar sterilize
edilmeyen beyin elektrodlar ve dier cerrahi aletlerle, kornea transplantasyonu
ile, insan dokularndan hazarlanan byme hormunu ve gonadotropin ile infekte
dokunun yenilmesi ile bulaabilmektedir.
REPLKASYON
1 Virusun konak hcreye tutunmas ve adsorbsiyonu
2 Virusun penetrasyonu
3 Viral kapsidin soyulmas (uncoating)
VRAL RESEPTRLER
Virs Reseptr Hcre veya doku
HIV CD4 molekl
Yardmc T lenfositleri; monosit ve
makrofajlar; antijen sunucu hcreler
Rinovirsler
ntraseller adezyon
Molekl-1 (ICAM-1)
Burun mukozas
Epstein-Barr virs Kompleman reseptr 2 (CR2) B lenfosit
Reovirs Beta-adrenerjik reseptrler Miyokart hcreleri
Kuduz virs Asetilkolin reseptrleri Sinir dokusu
B19 parvovirs Eritrosit Eritroid nc hcreler
Birok virs Fc reseptrleri Monosit ve makrofajlar; ilikili hcreler
Poliovirs mmnogloblin sperfamily protein Epitel hcreleri
nfluenza A virs Sialik asit Epitel hcreleri
ID :06t104
414
MKROBYOLOJ
415
MKROBYOLOJ
4 - Viral rnlerin biyosentezi
5 Erken m-RNA sentezi
6 Erken protein sentezi
7 Viral nkleik asit sentezi
8 Ge m-RNA sentezi
9 Ge protein sentezi
10 Virion oluumu (assembly)
11 Hcrede olgunlama ve salnm
Replikasyon aamasnda ilk olay hedef hcreyi tanma ve balanmadr. Viral
tutunma proteinleri ile konak hcre reseptrleri aras etkileim doku tropizmini
belirler. Viral tutunma proteinleri zarfsz virusda kapsit proteinleri , zarfl
virusda zarf glikoproteinleridir. Baz nemli reseptrler ve tutunma proteinleri
yle zetlenebilir:
Organ/doku tropizmine verilebilecek rneklerden bazlar da u ekilde
sralanabilir:
Kuduz virusu asetil kolin reseptrlerine (Sinir dokusu), Parvovirus B 19
eritrosit P antijenlerine (eritroid seri) spesifik olarak balanarak bu dokularda
hastalk olutururlar.
RNA viruslarnn ounluu (Retroviruslar ve influenza virus hari) ve
Poksvirus stoplazmada, Poksvirus harici dier DNA viruslar nukleusta
replike olurlar.
Zarfl viruslarda lipid zar yaps konak hcre zarlarna ait yapdr ve virus tarafndan
sentezlenmez (TUS).
Replikasyon aamasnda DNA viruslar DNA polimeraz enzimini kullanrlar.
Parvovirus ve Papovavirus konan DNA polimerazn, Herpes viruslar ve
Adenoviruslar kendi sentezlettikleri DNA polimeraz, Poksvirus ve HBV
virion iinde tadklar DNA polimeraz kullanrlar. RNA viruslarndan (-)
sarmall RNA viruslar RNA polimerazlarn virion iinde tarlar ve bu enzimi
replikasyonda kullanrlar. (+) sarmall RNA viruslar ise RNA polimerazlarn
konak hcre iinde kendileri sentezlerler. Virionunda polimeraz bulunmadan
hastalk oluturabilen viruslarn nkleik asitleri infektiftirler. Buna rnek olarak
poliovirus verilebilir. Poliovirus RNA dizisi saflatrlp hcreye verilirse infektivitesini
srdrmektedir.
DNA viruslar ve baz tmr viruslar genom boyunca farkl zgl noktalardan
bireysel, farkl m-RNA sentezler. Reovirus ve influenza virusda RNA genomu her
biri farkl m-RNAya evrilecek birok paraya ayrlr. Zarfsz viruslar hcre lizisi
ile salnrken baz zarfl viruslar tomurcuklanarak salnrlar. Herpesviruslar
zarfn nukleus zarndan aldklarndan tomurcuklanarak ayrlmazlar, hcreyi lizise
uratrlar. Hcre-hcre fzyonu ile multinkleer dev hcreler oluabilir
(Herpesvirus, retroviruslar, Paramiksovirus).Baz virsler hcre blnmesi
srasnda dier hcreye aktarlabilir (retroviruslar).
Bakteri viruslar (faj) bakterinin DNAs ile birleerek lizojenik dnm gsterebilirler.
Balkteri DNAs ile birleen faja profaj, bu profajn kazandrd genetik bilginin ifade
edilmesi ile gelien zelliklere lizojenik dnm (konversiyon) ad verilir. Bazen
faj genetik eleman plazmid gibi stoplazmada konak hcre DNAs ile birlemeden
kalabilir. Bu durumdaki yaplara lml (temperat) yaplar ad verilir.
416
MKROBYOLOJ
417
MKROBYOLOJ
VRUS GENET
Viral mutasyonlarn en nemli pratik kullanm alan infektivitesini kaybetmi canl
viruslar (atene)n a olarak kullanlmasdr. Bunlar dnda viruslar genomlar
arasnda baz karlkl etkileimler oluturabilirler. ki birbirine benzeen genom
dizileri arasnda apraz dei-toku sonucunda rekombinasyon oluur. Yalnz
segmentli genoma sahip viruslarda bu genom segmentleri al-verie
urayabilir. Bu durumda yeniden dzenlenme (reassortment) geliir. Bu
durum influenza virusun tekrarlayan salgnlarnn nemli bir nedenidir.
Bir yardmc virusun kusurlu bir virusun remesini salamas olayna tamamlama
(komplementasyon) ad verilir. Bu durumun en nemli rnei HDVun ancak HBV
varlnda reyebilmesi ve hastalk oluturabilmesidir.
Ayrca viruslar genetik vektr olarak gen tedavisinde ve rekombinan alar olarak
kullanlmaktadr. Gen tedavisinde zellikle retroviruslar kullanlmaktadr.
VRAL PATOGENEZ, LABORATUVAR TANI VE
KONAKI SAVUNMASI
Viral infeksiyonlar konaa ok eitli yollarla bulaabilmektedirler. Balca bula yollar
tabloda grlmektedir.
Doumla bula transplasental (inutero) ( rubella, Parvovirus B 19, CMV, HIV),
perinatal (doum srasnda) (HSV-2, HBV, CMV) ve postnatal (HSV, HBV, CMV,
HIV, Koksaki B, Echo) olabilir (TUS).
Bir virus bir hcreyi infekte ettiinde hcrede balca 3 geliim izlenebilir:
1 Hcre lm (litik infeksiyon)
2 Abortif (yetersiz) infeksiyon
3 Persistan infeksiyon ( hcre lmeden virus iinde yaamn srdrebilir)
Persistan infeksiyon; ise viral replikasyon miktar ve devamllna gre farkl alt gruplara
ayrlr:
a) Kronik infeksiyonlar (HBV): Virus daima tesbit edilebilir ve sklkla yaylarak
hastalk oluturabilir ya da hastalk bulgular bulunmayabilir.
b) Latent (tekrarlayan) infeksiyonlar (HSV-herpes labialis, VZV- zona, CMV,
EBV, Polymavirus): Burada reaktivasyon olmadnda virus saptanamamaktadr
ve ancak nksler srasnda vir us saptanabilmektedir. Herpesviruslar ayr bir
genom olarak DNAda kalabilmektedir. Latent viruslarn replikasyonu iin viral
genom eksiksiz olarak okunabilmelidir.
c) Yava infeksiyonlar (Visna, HIV, prion infeksiyonlar): Uzun preklinik evre boyunca
infeksiyz virusun yavaca artt ve yava ilerleyen bir hastalk tablosu.
d) Akut infeksiyonlarn ge komplikasyonlar (SSPE: Subakut sklerozan
panensalit). Akut infeksiyon sonras 1-10 yl inkbasyon sonras beyinde
oalmaya devam ederek hastalk oluabilir.
Baz viruslar ise infekte ettii hcrede onkogeneze neden olurlar (viral onkogenez).
Bu onkogenezde genelde infekte eden virusun DNAs hcre DNAsna entegre
olur (bazen epizom halinde kalr) sonrasnda eitli mekanizmalar ile hcre
transformasyonu oluur. Latent infeksiyondan fark replikasyon sonras viral
genomun tam olarak okunmasnn gerekli olmamasdr. Onkojenik viruslar tabloda
gsterilmitir
416
MKROBYOLOJ
417
MKROBYOLOJ
nsanda doal savunma sistemleri iinde interferonlar , aktive makrofajlar ve zellikle
infekte hedef hcrelerini ldren NK hcreleri nemli rol oynarlar.
nterferonlar, hcrelerde antiviral etkinlii olan enzimlerin (2-5 oligoadenilat sentetaz,
protein kinaz)sentezini salarlar. Ayrca interferonlar NK hcrelerini ve makrofajlar
uyarrlar. Tm interferonlar MHC I ve II antijenlerin ekspresyonunu artrrlar. Sonuta
hcresel immnite ile virus ieren hcreler, hmoral immnite ile hcre dndaki viruslar
ortadan kaldrlmaya allr. Antikor yant zarfl viruslarda zarfa, zarfsz viruslarda
kapsid proteinlerine kar oluur. NK zgl olmadan ya da antikora baml
hcresel ldrme olaylarnda rol oynarken CD8 T(sitotoksik) lenfositleri zgn
virusla infekte, MHC I uyumlu hcreleri ldrr. CD 4 T lenfositleri gecikmi tip
ar duyarlktan sorumludur.
Bazen gelien immn yant asl patolojinin nedeni olabilir. HBV infeksiyonundaki
hepatik hasar, lenfositik koriomenenjit virus (LCV) infeksiyonundaki mortal
seyir sitotoksik T-hcre yantyla ilikili bulunmaktadr.
VRAL NFEKSYONLARDA TANI
a) Sitolojik inceleme:
Sinsitya oluumu sonucu gelien multinkleer dev hcreler HSV, VZV
infeksiyonlarnn tansnda kullanlabilir (TZANCK smear). Bayku gz
(owl-eye) tarz inklzyonlu hcreler CMV infeksiyonu tans koydurabilir.
Kuduz tansnda tipik stoplazmik inklzyonlar (NEGR) tan koydurucudur.
nklzyon cisimlerini belirlemek iin genlede kullanlan boyama Giemsa
yntemidir (TUS).
b) Elektron mikroskopisi:
Dkda tipik tekerlek gibi grnen rotavirsleri tanmlayabilir.
c) Viruslarn retilmesi:
Bunun iin deney hayvanlar, embriyonlu yumurta ve hcre kltrleri
kullanlabilir.
d) Viral antijenlerin saptanmas:
HIV p24 antijeni, HBsAg.
e) Serolojik tan:
Antikor titresinde belirgin art saptanmasna dayanr. Ig M yant kesin tany
salar. yileme evresinde iki hafta ara ile alnan serum rneklerinde 4 kat ve
zerinde antikor art saptanmas serolojik tan iin anlamldr.
f) Viral nkleik asitlerin saptanmas:
Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) bu alanda en nemli gelime olmutur. DNA
(Southern blot) ya da RNA (Northern blot) hibridizasyon yntemleri ile viral
genom belirlenebilir.
418
MKROBYOLOJ
419
MKROBYOLOJ
VRAL BULAMA
Solunum yoluyla bulama Paramiksovirsler, Pikornavirsler, influenzavirsler, rhinovirsler, entero-
virsler, VZV, parvovirs B19
Fekal-oral bulama Pikornavirsler, rotavirsler, reovirsler, calicivirsler, norwalk virs,
adenovirs
Temasla bulama (lezyonlar, salglar...) Herpes simpleks virs, rinovirsler, poxvirsler, adenovirs
Hayvanlarla bulama Togavirsler (alfa), flavivirsler, Bunyavirsler, orbivirsler, arenavirsler,
kuduz virs
Kanla bulama HIV, HTLV-I, Hepatit B, Hepatit C, Hepatit D., Sitomegalovirs
Cinsel yolla Kanla tanan virsler Herpes simpleks virs, Human Papilloma virs
Maternal-neonatal bulama Rubella, sitomegalovirs, Parvovirs B19, ekovirs, Herpes simpleks
virs, varisella-zoster virs
Genetik Prionlar, retrovirsler
ID:
VRSLERDE GRLEN NKLZYON CSMCKLERNN YERLEM
Sitoplazmada Nkleusta Hem Nkleus Hem Sitoplazmada
iek (Guarnieri) Herpes Simplex Virs (Cowdry A) Kzamk
Kuduz (Negri)
Parainfluenza
Reovirsler
Varicella Zoster Virs (cowdry A) Sitomegalovirs (Bayku gz)
Adenovirsler
Poliyomavirsler
ID:
ONKOJENiK ViRSLER
Virs
Transformasyonda Rol Alan
Protein ve Olaylar
lgili hastalk
DNA TMR VRSLER
Simian virs 40 Byk tmr antijeni Hamsterde sarkomlar
Polyoma virsleri (JC ve BK virsleri) Tmr antijen Hamsterde beyin tmrleri
nsan papillomavirsleri tip 16 ve 18 E6 ve E7 proteini Servikal displazi ve neoplazi
Adenovirs (tip 12, 18 ve 31) E1A ve E1B Hamsterde sarkomlar
Ebstein-Barr virs EBNA ve LMP proteinleri Burkitt lenfoma
Nazofarenks karsinomu
Hepatit B virs X protein Primer hepatoseller karsinoma
Molluscum contagiosum ... Benign deri lezyonlar
Herpes simpleks virs tip 2 ... Servikal karsinom
Human Herpes virs 8 Kaposi Sarkomu
RNA TMR VRSLERi
nsan T-hcreli lsemi virs tip 1 Transaktivasyon yapan gen
rnleri (rn. TAX)
Erikin T-hcreli lenfositik lsemi
nsan T-hcreli lsemi virs tip 2 Atipik tys hcreli lsemi (hairy cell lsemi)
Oncovirs tip B
(fare meme tmr virs)
Byme genlerinin proksimal
aktivasyonu
Farede adenokarsinom ve meme kanserleri
Onkovirs tip C
(ku ve sian sarkomu ve lsemisi
virs)
Onkogenler, sokulma mutas-
yonlar veya byme genlerinin
proksimal aktivasyonu
Ku ve sanlarda sarkom ve lsemiler
ID :06t108
418
MKROBYOLOJ
419
MKROBYOLOJ
ANTVRAL LALAR VE VRAL AILAR
Antiviral etkili ilalar olduka az saydadr. Bunun en nemli nedeni viruslarn remeleri
srasnda pek ok konak yapsn kullanmasdr. Bu ekilde seici toksisite salamak zor
olmaktadr.
NTERFERON
Antiviral protein retilmesini uyararak etkili olur. Antiviral etkisi yannda
immnomodlatr etkisi de (zellikle IFN-gama) vardr. FN-alfa; HBV, HCV kronik
infeksiyonlar, HPV inf(kondilomata akminata), HHV-8 Kaposi sarkomu
tedavisinde etkilidir. Kronik HBV infeksiyonlarnda sklkla kullanlmaktadr.
Ayrca IFN-beta multiple skleroz, IFN-gama kronik granlomatz hastalk
tedavisinde kullanlmaktadr.
NKLEOZD ANALOGLARI
Asiklovir:
Asiklovir hem viral timidin kinaz ile zellikle fosforile edilerek etkin hale gelir hem
de zellikle viral DNA polimeraz inhibe ederek seici etkisini gsterir. zellikle
HSV ve VZV zerine etkilidir. CMV, EBVye etkili deildir. Latent virus
zerine hibir etkisi yoktur. HSV ansefaliti, tekrarlayan HSV infeksiyonlar, VZV
(zona) tablosunda kullanlr. Bu viruslara kar koruyucu etkisi de bulunmaktadr.
Valasiklovir, fansiklovir, pensiklovir yeni asiklovir trevleridir.
Gansiklovir:
Guanozinin bir nkleozid analoudur. CMV tarafndan infekte hcrelerde
kodlanan bir fosfokinazla fosforile edilir. CMV infeksiyonlar tedavisinde
kullanlr. Kemik ilii supresyonu yapabilir.
Sidofovir:
Sitozinin analoudur. iddetli HPV infeksiyonlarnda ve CMV retinitinde
kullanlabilir
Vidarabin:
Adenin analoudur. HSV zerine etkilidir. Asiklovirden daha az etkili ve
toksiktir.
ododeoksiridin, Triflorotimidin HSV infeksiyonlarnda lokal
kullanlabilen toksik rnlerdir.
Ribavirin:
Guanozin analoudur. Guanozin sentezini (iyonosin monofosfat dehidrojenaz
inh.) ve m RNA sentezini inhibe eder. Birok basama etkiledii iin diren
sorunu oluturmaz. RSV, HCV, nfluenza, kzamk, Lassa atei, hantavirus
infeksiyonlarnda kullanlabilir.
REVERSE TRANSKRPTAZ (RT) NHBTRLER
Bu grupta HIV infeksiyonu tedavisinde kullanlan ilalar bulunur. Bir blm
nkleozid analou olarak i grrken bir blm non-nkleozid analou olarak i
grrler.
420
MKROBYOLOJ
421
MKROBYOLOJ
A- Nkleozd analou olanlar:
Bu ilalarDoal NTPlerin RTye balanmasn kompetitif olarak nleyerek ve
DNA zincirinin sonlanmasna neden olarak etkili olurlar.
- Azidotimidin(Zidovudin,AZT): (HIV tedavisinde temel ila konumundadr.
Kemik ilii supresyonu, miyopati yapabilir.), Dideoksiinozin (didanozin,ddI),
Dideoksi sitidin (zalsitabin, ddC), d4T (stavudin), 3TC (lamivudin) :
(Ntropeni, pankreatit, periferik nropati gibi yan etkiler seyrek olarak
grlr. HIV dnda kronik HBV infeksiyonlar tedavisinde de kullanlr.),
Abakavir, Adefovir .
B- Nkleozd analou olmayanlar (NNRT nhbtrler)
- Nevirapin: (Stevens Johnson sendromu en ok korkulan yan etkisidir),
Delavirdin, Efavirenz.
C- Proteaz inhibitrleri
Direkt HIV aspartil proteaz inhibe ederler ve bylece ncl proteinlerin krplmas
inhibe edilmi olur. Sakinavir,ritonavir,indinavir,nelfinavir en bilinenleridir. En
nemli yan etkileri lipodistrofidir. ndinavir bbrekte ta oluumuna yol
aabilir.
NEML VRAL PATOJENLERN ANA GR KAPILARI
Giri Kaps Virus Hastalk
Solunum yolu nfluenza virusu
Rinovirus
Respiratuvar sinsisyal virus
Epstein-Barr virusu
Herpes simpleks virusu tip 1
Sitomegalovirus
Kzamk virusu
Kabakulak virusu
Kzamkk virusu
Hantavirus
Adenovirus
nflenza
Souk algnl
Broniyolit
Enfeksiyz mononkleoz
iek
Herpes labialis
Mononkleoz sendromu
Kzamk
Kabakulak
Kzamkk
Zatrre
Zatrre
Sindirim kanal Hepatit A virusu
Poliovirus
Rotavirus
Hepatit A
Poliyomiyelit
shal
Deri Kuduz virusu3
Sar humma virusu3
Deng virusu3
Insan papillomavirusu
Kuduz
Sar humma
Deng
Papillomalar (siiller)
Genital kanal nsan papillomavirusu
Hepatit B virusu
nsan immnyetmezlik virusu
Herpes simpleks virusu tip 2
Papillomalar (siiller)
Hepatit B
AIDS
Herpes genitalis ve neonatal herpes
Kan Hepatit B virusu
Hepatit C virusu
Hepatit D virusu
nsan T-hcre lsemi virusu
nsan immnyetmezlik virusu
Sitomegalovirus
Hepatit B
Hepatit C
Hepatit D
Lsemi
AIDS
Mononkleoz sendromu veya zatrre
Transplasental Sitomegalovirus
Kzamkk
Domalk anormallikler
Domalk anormallikler
ID:
420
MKROBYOLOJ
421
MKROBYOLOJ
DER ANTVRAL AJANLAR
Foskarnet: Pirofosfat analoudur.
Tm herpesviruslara etkilidir. Asiklovire direnli HSV infeksiyonlar,
CMV infeksiyonlar tedavisinde kullanlabilir. CMV retinitinde nerilenler
arasndadr.
Amantadin ve rimantadin:
Viral M2 proteini ilevini bozarak virus zarf ile hcre membran fzyonunu
inhibe ederek etkili olur. nfluenza Aya etkilidir. lk 48 saatte nleyici etkisi
vardr.
Zanamivir, oseltamivir
nfluenza virusunun infekte hcreden salnmn engelleyerek etkili olmaktadrlar.
Hem influenza A hem de Bye etkilidirler.
VRAL AILAR
Aktif immnizasyon amacyla kullanlrlar. Canl alar genelde tek doz uygulama
ile mr boyu baklk brakabilen gl alardr. En nemli sorun immnitesi
dk olgularda sistemik hastalk tablosuna yol aabilmeleridir. Ksa raf mr,
virusun virulans yeniden kazanabilmesi gibi riskleri de tar. mmunsupresiflerde
ve gebelerde uygulanmamalar nerilir. Kzamk, kzamkk, suiei, oral polio
(Sabin), kabakulak, sar humma alar bu tr alara rnektir.
Bazen l virus ya da viral yaplar a olarak kullanlr. Sekretuar Ig A gelimemesi,
tekrar dozlara ihtiya duymas, hcresel immnitenin yetersiz olmas, a
kompenentlerine allerji (yumurta) gibi olumsuz etkileri bulunurken immnitesi bozuk
olgularda da gvenle uygulanabilir. Polio (Salk), kuduz, influenza, hepatit A, B
alar, grip as bu alara rnektir.
Bazen koruyucu olarak ya da tedavide immunglobulinler kullanlabilir(HAV
immnglobulin profilaksisi, kuduz immunglobili, CMV hiperimmunglobulin,...)
VRAL AILAR
Kullanm A Canl, l virs veya virs subuniti
Yaygn Kullanlanlar Kzamklar
Kabakulak
Kzamkck (Rubella)
Suiei
Polio
nfluenza
Hepatit A
Hepatit B
Rabies (kuduz)
Canl
Canl
Canl
Canl
Canl (sabin)- l (salk)
l
l
Virs subuniti
l
zel Durumlarda Kullanlanlar Sarhumma (yellow fever)
Japon ensefaliti
Adenovirs
Smallpox
Canl
l
Canl
Canl
ID:
422
MKROBYOLOJ
423
MKROBYOLOJ
DNA VRUSLARI
HERPES VRUSLAR
Zarfl ft iplikli , dorusal DNA tayan viruslardr. ekirdek iinde replikasyona
urar, ekirdek iinde inklzyonlar yapar ve zarf ekirdek zarndan olan
tek virus grubudur. Latent ya da litik infeksiyonlar oluturabilirler. Timidin kinaz
(CMV, EBV hari) ve DNA polimeraz enzimi sentezlerler.
Herpes virusla kanserogenez ile de ilikili bulunmaktadr. HSV servikal
kanser, HHV-8 Kaposi sarkomu ,EBV Burkitt lenfoma ve nazofaringeal Ca
ile ilikili bulunmutur.
Herpes Simplex Virus (HSV) (HSV tip 1 ve 2) :
Dudak, gz, burun, genital blge gibi deri-mukoza bilekelerinde infeksiyonlar
yaparlar. Viral ansefalitler arasnda en nemli etkendir. mmnitesi
basklanm olgularda sistemik ve ar klinik tablolara yol aabilir. Genelde
HSV tip 2 genital, tip 1 az blgesinde hastalk olutursa da farkl blgelerde
farkl tiplerle tutulum mmkn olabilir. lk infeksiyon sonras retrograd olarak
nral ganglionlarda latent olarak kalrlar Genelde tip 1 trigeminal, tip
2 sakral ganglionlarda). Bulama vcut svlar, cinsel temasla, lezyonlardaki
svlarla olabilir. Anneden doum srasnda, doum ncesi transplasental olarak
bebee geebilir.
Genelde vezikler lezyonlar olutururlar. Primer infeksiyon sonras latent
olarak ganglionlarda kalrlar ve sonrasnda o ganglionun dermatomunda yeniden
reaktive olarak hastalk oluturabilir. Tekrarlayan infeksiyonlar hep ayn yerde
belirlenir.
Oral herpes
Herpetik gingivostomatit ocuklukta, faringotosillit erikinde sk belirlenen
tablolardr. Tekrarlayan herpes labialis en sk belirlenen klinik tablodur
(TUS).
Keratokonjonktuvit
Klasik dendritik lserasyonlar ile belirir, tekrarlayarak krle yol aabilir.
Parmakta primer tutulum olduunda herpetik dolama ( herpes gladyatorum)
grlr. Atopik ekzemal ocuklarda grlen, yaygn ekzema herpetikum ,
bazen adrenal nekrozu yaparak ar seyirli bir klinik tablo oluturabilir. HSV
yank yaras infeksiyonlarna neden olabilir.
Genital herpes
Genelde HSV 2 ile oluur. Genital infeksiyonlarn ou asemptomatiktir.
Klinik tablo arl genital vezikl-lserler eklindedir. Nadiren viremi yapabilir.
Viremi srasnda aseptik menenjit yapabilir ve genelde kendiliinden iyileir.
Semptomsuz viral yaylm kadnlarda sk rastlanan ve virusun yaylmasndan
sorumlu bir zelliktir.
422
MKROBYOLOJ
423
MKROBYOLOJ
HERPES SMPLEX VRS
HSV meningoansefaliti
ounlukla HSV 1 sorumludur. Ani balangl , ar bir meningoansefalit
yapar. Sklkla fokal nrolojik bulgular ve konvlziyon saptanmaktadr. BOS
bulgular deikendir ve yarsnda eritrosit belirlenir. Mortalitesi yksektir
( % 50-70) . MR incelemelerinde temporal lop tutulumu ou kez tanya
yardmcdr (TUS). Kesin tan beyin biyopsisi ya da BOS da HSV varl
gsterilmesi (PCR) ile konulabilir. Erken balanan asiklovir tedavisi
mortaliteyi azaltabilir.
Herpes neonatarum
Etken genelde HSV 2dir. Virs intrauterin ya da daha ok infekte annenin doum
kanalndan doum srasnda bular. Yaygn infeksiyon sonucu lme neden
olabilir. Daha hafif, sadece deriyi, gz,... tutan klinik tablolar olasdr. Genital
herpesi olan kadnlarda doumun sezaryan ile yaplmas nerilir.
HSV, servikal kanser, eritema multiforme ile de ilikili bulunmutur. Fasiyal
paralizi (Bell) ile ilikili olabilecei de bildirilmitir.
Tanda lezyondan alnana rnein (vezikl taban) Giemsa ile boyanmasyla
(TZANCK) multinkleer dev hcreler grlebilir. Bu hcreler HSV ve VZV
infeksiyonlarnda grlebilmektedir. Fzyon yoluyla virusun yaylmas ile
oluurlar. Ayrca intrankleer inklzyonlar ( Cowdry A) grlebilir (TUS).
Bu rneklerde HSV antijeni ve nkleik asitleri (PCR, insitu hibridizasyon )
saptanabilir. eitli doku kltrlerinde virs retilebilir. Serolojik yant sadece
primer hastaln tansnda ve duyarl kiileri belirlemede faydaldr.
424
MKROBYOLOJ
425
MKROBYOLOJ
Tedavide ASKLOVR etkilidir. Vidarabin alternatiftir fakat daha toksik ve daha
az etkilidir. doksiridin, tromantadin, lokal asiklovir, trifluridin topikal tedavide
kullanlabilir. Famsiklovir, valasiklovir yeni gelitirilen asiklovir trevleridir.
VARCELLA ZOSTER VRUS (VZV)
Primer olarak suiei tekrarladnda zona oluturur. Bulama solunum yoluyla
olur. Derideki lezyonlar da bulatrcdr. Solunum yolundan girip birinci viremi ile
RES tutulumu ve buradan ikinci viremiyi yaparak deriye ular. Burada makl, papl,
vezikl, pstl oluturarak suiei tablosuna neden olur. Dknt gvdede
belirgin ekstremitelerde daha azdr (TUS).
Deriden dorsal kk ganglionlarna ulaarak latent hale gelir. Suiei 14-21
gnlk kuluka sresini takiben grlr. Tm evrelerde lezyonlarn ayn
anda grlebilmesi ve daha hafif seyretmesi ile iekten ayrlr. Mukoza
lezyonlar ok arldr. Yetikinlerde interstisyel pnmoni (dev hcreli pnmoni),
serebellar tutulumlu ansefalit (ataksi) daha sk grlr.
DNA VRSLER
424
MKROBYOLOJ
425
MKROBYOLOJ
Aspirin verilen ocuklarda Reye sendromu grlebilir. mmnsprese kiilerde
yaygn tutulumlar, hemorajik ve nekrotik lezyonlar olabilir. Lezyonlar bakterilerle
(zellikle S. pyogenes ) infekte olabilirler.
Zona; latent VZV infeksiyonu reaktivasyonu ile ortaya kar. Dermatomla snrl
blgede nce ar, kant gibi bulgular belirir. Eritemli zeminde tipik lezyonlar
belirginleir. Lezyonlar iyiletikten sonra aylarca ar srebilir (postherpetik
nevralji). Gz evresi trigeminus dallar(ganglion geniculi) tutulursa Ramsay-
Hunt sendromu grlebilir.
lk trimesterde ise bebekte anomali olabilir (konjenital varisella sendromu:
kortikal atrofi, korioretinit). Son dnemde geirilirse bebekte neonatal varisella
olabilir. Annede doumdan 5 gn ncesinde yada 48 saat sonrasnda suiei
gelimise bebekte ok ar klinik tablo geliebilir. Bu durumda immunglabulin
kullanm nerilir.
Tanda lezyonlardan dev hcrelerin gsterilmesi (TZANCK) , Cowdry A
inklzyonlarnn belirlenmesi faydal olabilir. DFA ile antijen, kltrde izolasyon,
PCR faydal olabilir. PCR doal virus ile a kkenini ayrabilir.
Tedavide asiklovir kullanlr. mmnsuprese olgularda varicella zoster immunglobulini
(VZIG) ve asiklovir ile profilaksi nerilebilir. Canl a ile korunma olasdr, fakat a
sonras zona da bildirilmitir.
STOMEGALOVRUS (CMV)
Konjenital infeksiyon, salkl erikinlerde mononkleoz sendromu olutursa
da asl immnitesi bozuk hastalarda sistemik infeksiyonlar ( pnmoni, kolit,...)
ya da ar klinik tutulumlar (retinit,...) yapabilmesi nem tamaktadr. ok deiik
yollarla bulaabilir. n utero, doum kanalndan, stle yenidoana bulaabilir.
ocukluk anda tkrkle bular. lerki dnemlerde cinsel temas nemli bir
bula yoludur. Kan ve organ nakilleri ile de bulaabilmektedir. CMV pek ok
hcreyi etkileyerek buralarda latent olarak kalabilir. Daha sonra immun sistem
bozulduunda reaktive olarak hastalk oluturur.
Konjenital infeksiyonlar
En sk konjenital defekte yol aan virustur (tm canl doumlarda yaklak
% 1). Gebelik srasnda gelien primer infeksiyonla ilgilidir. Nadiren reaktivasyon
ile konjenital infeksiyon geliebilir. nfeksiyonla doan bebeklerin yaklak
% 10 kadarnda mikrosefali, intraserebral kalsifikasyon, byme gerilii,
hepatosplenomegali, sarlk, retinit gibi dknt gibi klinik bulgular sz
konusudur (sitomegalik inklzyon hastal). Dier bebeklerde entelektel
faaliyetlerde gerilik ve iitme kayplar geliebilir. Bu bebekler uzun sreler
virusu yayabilirler. ntrauterin infeksiyon tans iin bebein idrarnda
virusu gstermek ya da kordon kannda CMV DNA saptamak nerilen
yntemlerdir.
ocukluk ya da erikinlerde primer infeksiyon hemen her zaman semptomsuz
olarak geirilir. Mononkleoz sendromu yapabilir. Heterofil antikorlar
yoktur.
Transfzyon yoluyla bulama olduunda 3-5 hafta sonra gelien ate,
splenomegali, hepatit, lenfositoz gibi bulgular oluabilirse de ounlukla
asemptomatik bir seyir izler.
Transplantasyon sonras en sk hastalk oluturan virustur (TUS). Solid organ
426
MKROBYOLOJ
427
MKROBYOLOJ
transplantasyonu yaplanlarda transaminaz art, trombositopeni ile
karakterize tablo , interstisyel pnmoni ve organ reddi olaylarnda etken
olarak rol oynar. Kemik ilii transplantasyonu (KT) sonrasnda gelien
graft-versus host (GVH) reaksiyonuyla ilikilidir ve klinik olarak CMV
infeksiyonu ile ayrm ayrm son derece gtr. KT olgularnda en sk
interstisyel pnmoniye neden olur. AIDS olgularnda zellikle retinit
klinii n plandadr. Ayrca sindirim sistemi tutulumu (kolit, zafajit,...)
hepatit, ansefalit, poliradiklopati, pnmoni oluabilir. CMV ayrca
bu hasta grubunda dier frsat infeksiyonlarn geliimine de zemin
hazrlar.
Tanda CMV infeksiyonu srasnda oluan dev hcreler ve zellikle intrankleer
youn bazofilik bayku gz adn alan hcreler tansal deere sahiptir.
drar, BAL rneklerinde ya da biopsilerde bu tipik hcreler grlerek tan
konulabilir. Antijen saptanmas en pratik tan metodu olarak kullanlmaktadr.
Lkositlerde pp 65 antijeni saptanarak infeksiyon belirlenebilir. PCR ile DNA
tayini (zellikle plazmada ) tanda faydal olabilir.
Akut infeksiyon CMV Ig M pozitiflii ile belirlenebilir.
Tedavide gansiklovir ve foskarnet kullanlabilir. Ar olgularda ve KT
hastalarnda hiperimmunglobulin tedaviye eklenebilir.
HERPESVRS ENFEKSYONLARI
Virs Enfeksiyon
Herpesvirs hominis
(Herpes simpleks)
Tip 1
Tip 2
Herpes labialis (uuk)
Keratokonjunktivit
Parmak enfeksiyonlar (dolama)
Ensefalit
Primer stomatit
Genital enfeksiyonlar
Neonatal enfeksiyonlar (vajinal doum srasnda alnr)
Sitomegalovirs (CMV) Konjenital enfeksiyon
mmn yetmezlikli hastalarda:
Pnmoni
Retinit
Enterit
Yaygn enfeksiyon
Ebstein-Barr virs (EBV) Enfeksiyz mononkleoz
Burkitt lenfoma
Nasofarengeal karsinom
Oral tys lkoplaki (AIDS hastalarnda) dier lenfomalar
Hodgkin lenfoma ve kaposi sarkomu (AIDS hastalarnda)
Varisella zoster virs (VZV) Suiei
Zona (herpes zoster)
nsan herpesvirs 6 (HHV 6) ve 7
(HHV 7)
Egzantem subitum
mmn yetmezlikli hastalarda enfeksiyon
nsan herpesvirs 8 (HHV 8) Kaposi sarkomla ilikili
ID:
426
MKROBYOLOJ
427
MKROBYOLOJ
EBSTEN BARR VRUSU (EBV)
EBV zellikle tkrkte bulunur ve tkrkle direkt temas ya da tkrk ile kirlenmi
eya ile dolayl temas ile bulaabilir (pck hastal). Virus yzeyindeki zar
glikoproteinleri (gp 350/ gp220) ile faringeal epitel hcrelerine ve B
lenfositlerine CR 2 (CD 21) (kompleman C3b reseptr) reseptr ile
balanarak infekte eder. Bu srete uyarlan B hcreleri heterofil , ok
sayda antikor yantna neden olurken ayn zamanda sitotoksik T lenfositleri
de uyarlrlar. Bu uyar sonras lenfositoz ve atipik lenfositler ortaya kar.
nfeksiyz mononkleoz iin tipik atipik lenfositler (Downey hcreleri) bu
uyarlm sitotoksik T lenfositlerinden kaynaklanrlar.
Viral capsid antijen (VCA) tanda en ok kullanlan hcre stoplazmasnda saptanan
bir antijendir. nfeksiyz mononkleoz:
Glandler fever) ocuklukta hafif erikinde daha ar bir klinik tablo geliir. Virusun
nce farinks epitelinde infeksiyonunu sonra B lenfositleri tutmas izler. Sonra
uyar ile sitotoksik T lenfositleri artar. Yaklak 4 7 haftalk kuluka sonras ate,
eksdatif farenjit ve lenfadenopati ile karakterize klinik gzlenir. Halsizlik
ok kere n planda olan bir bulgudur. Hepatit, pnmoni geliebilir. zellikle
ampisilin kullanm sonucu maklopapler dknt oluabilir. Splenomegali
belirlenebilir. Muayene srasnda dahi dalak rptr riski bulunduundan sk
muayeneden kanlmaldr (TUS). Guillain Barre , ansefalit, miyelit, hemolitik anemi
gibi komplikasyonlar grlebilir.
mmun yetmezlikli konakta daha ar klinik tablolar, ar B lenfosit art gibi
bulgulara (progresif lenfoproliferatif hastalk) yol aar. HIV (+) olgularda hairy
oral lkoplaki oluturabilir. Kronik tekrarlayc hastalk oluturabilecei ve kronik
yorgunluk sendromu ile ilikili olduu da dnlmektedir.
EBV le Burkitt lenfoma , nazofarenks kanseri arasnda bir iliki olduu
belirlenmitir.
nfeksiyz mononkleoz tansnda mononkleoz, atipik lenfositler (Downey
hcreleri) belirlenir. Klinik tablo ve bu bulgular mononkleoz sendromu olarak
adlandrlr. HIV, CMV bata olmak zere baka infeksiyonlarda da grlebilir.
Heterofil antikorlar lam agltinasyonu (monotest) ya da tpte agltinasyon
yntemi (Paul Bunnel) ile belirlenebilir. Viral hepatitlerle karabilirken heterofil
antikor testi ayrmda faydaldr. (TUS) Kesin tan iin zgn antijenlere zg antikor
yant aratrlr. En sk anti VCA Ig M aratrlmas tanda kullanlr. EBVna
kar immnitenin aratrlmasnda anti-VCA IgG en uygun testtir. Tedavi
iin uygun bir ila yoktur.
HHV 6
n planda hedefi blnmekte olan CD4 +T lenfositleri olsa da makrofajlar,
transforme B lenfositlerini, megakaryositleri, NK hcrelerini, epitel hcrelerini
de infekte edebilir. Ekzantema subitum (roseola infantum , 6. hastalk) etkenidir.
Tipk olarak ate der ve maklopapler dknt gzlenir. Kk ocuklarda
febril konvlziyon, ate, etkenleri arasnda n sralarda belirlenir. HIV infeksiyonu
tetikleyicisi, baz hematolojik malignitelerin etkeni olabilecei ve KT hastalarnda
graft-versus host, dokunun reddi ve pnmoni yapabildii sylenmektedir.
HHV 8
lk kez Kaposi sarkomundan izole edilmi ve Kaposis sarcom-associated
Herpesvirus olarak tanmlanmtr. Kaposi sarkomu, Castleman Sendromu
( lokalize, anjiofolikler lenf nodu hiperplazisi) ve baz lenfomalarla ilikili olduu
dnlmektedir (TUS).
428
MKROBYOLOJ
429
MKROBYOLOJ
POKSVRUSLAR
Poksviruslar viruslar iinde en byk ve en kompleks yapya sahiptirler. ift sarmal, lineer
DNA ierirler.Virionda replikasyonda kullanlacak ok sayda enzim (DNA baml
RNA polimeraz, poli A polimeraz, transkripsiyon faktr,...) bulunmaktadr ve
bu yzden DNA viruslar arasnda sitoplazmada replikasyonunu tamamlayabilen
tek virus poksviruslardr.
Ayn cinsler arasnda youn antijenik benzerlik nedeniyle apraz koruma mmkndr
(Vaccinia virus iek as).
EK VRUSU (variola)
Variola majr , minre gre daha iddetli ve mortalitesi daha yksek (%15-40)
bir klinik form oluturan daha virulan bir sutur. Kuluka yaklak 12 gn kadardr.
Deri lezyonlarnn hepsi e zamanldr ( Su ieinden fark) ve genelde
nce yz,omuz ve gsten balayarak distal blgelere yaylr. z brakarak
iyileir. Toksemi ile lm olabilir.
Hcre kltrlerinde retildiinde sitoplazmik inklzyon cisimlerine (Guarnieri)
neden olabilmektedir.
Etkili a ile 1980 ylndan itibaren iek dnyadan eradike edilmi ve sonrasnda
a uygulamas da sona ermitir. A ile eradikasyonu salanabilen tek hastalk
iektir. Gnmzde biyolojik sava nedeniyle yeniden gndeme gelmi ve riskli
gruplarn alanmas nerilmitir.
MOLLUSCUM CONTAGOSUM
nsanlar arasnda temasla bulaan (cinsel ilikiyle bulaan hastalk), deride gbekli
nodler lezyonlar oluturan, iinden sklnca peynirimsi bir sv kan, kendiliinden
iyileebilen bir hastalktr.
PAPOVAVRUSLAR
Papillomavirus ve Polymavirus cinslerini iermektedir. Genomu ift sarmal
sirkler DNA olan zarfsz virslerdir. En belirgin zellikleri selim ve malign tmral
oluumlara yol aabilmeleridir.
PAPLLOMAVRUSLAR
Deri ve mukozalarda lokalize infeksiyon yaparlar. Bazlar malignite oluumuyla
ilikili bulunmutur. Bula deri ve mukozalardaki defektli blgelerden olmaktadr.
Kontamine yzey ve eyalarla, doum kanalndan doum srasnda ve cinsel iliki
ile bulaabilir. Genom bir plazmid gibi (epizom) hcrede persistan olarak kalarak
sonrasnda aktif hale gelebilir.
Deri siilleri sktr ve genelde kendiliinden iyileme eilimindedir. Anogenital blgede
gelien siillere kondiloma akiminatum ad verilir (TUS). Cinsel iliki ile bulaan
hastalklardan biridir. HPV 16 ve 18 serviks kanseri ile ilikili bulunmutur.
Papanicalou boyasnda (Pap-smear) tipik vakuoll ve nkleer genileme gsteren
hcreler (koilostatik hcreler) grlebilir. Laringeal papillom zellikle 5 ya alt
ocuklarda grlen larinksin en sk selim tmrdr. Az boluu, konjonktivada
da papillomlar oluabilir. Epidermodisplazi verrformis deride yaygn ve uzun
sreler izlenen siil bekleridir ve malign dnmlere (skuamoz hcreli Ca)
rastlanabilir (z HPV 5 ve 8).
428
MKROBYOLOJ
429
MKROBYOLOJ
Tanda in-situ hibridizasyon, PCR ve sitolojik bulgular tanda faydaldr. Hcre
kltr ve serolojinin tanya faydas yoktur.
Siiller kriyoterapi ile, yaklarak ortadan kaldrlabilir. nterferon uygulamas
kondiloma akminatumda gerekebilir.
POLYMAVRUSLAR
JC ve BK viruslar. Solunum sisteminden bularlar, lenfositleri ve sonrasnda
BK bbrekleri , JC bbrek, akcier ve retikloendotelyal sistem tutulumu
yaparak latent olarak kalrlar. mmnite zayfladnda reaktivasyonla
infeksiyonlara neden olurlar.
BK renal transplantlarda reteral stenoz, KT hastalarnda hemorajik sistit
ve JC virus immunsuprese konakta (zellikle HIV +) progresif multifokal
ansefalopati oluturur. nsitu hibridizasyon ve PCR ile tan konulabilir, zgl
tedavi yoktur.
ADENOVRUS
Zarfsz, ift sarmal lineer bir DNA tayan ve kapsidden darya fiber denilen
kntlar olan viruslardr. Bu kntlar ile hcrelere tutunma ve
hemagltinasyon belirlenebilir. Kapsidde bulunan hekzon antijenler cinse
zgdr ve tm adenoviruslarda bulunur, kntlarda bulunan penton
antijenler tipe zg antijeniteyi salar(TUS). Baz serotipler doku tropizmi
gsterirler. Mukozal yzeyleri (GIS, solunum, konjonktiva) infekte ederler.
mmunsupresyon varlnda sistemik yaylm olabilir. Lenfoid dokuda latent olarak
kalrlar. nsanlara direkt temas, fekal-oral, damlack infeksiyonu ile bulaabilir (TUS).
Toplu yerlerde (askeri birlik,...) salgnlar oluturur.
Farenjit, farengokonjunktival ate, akut respiratuar hastalk(ate, farenjit,
servikal adenit, ksrk) bata olmak zere pek ok solunum yolu infeksiyonu
oluturabilirler (TUS). Nadiren fakat lmcl pnmoni nedeni olabilirler. nfantil
viral gastroenteritlerin nemli nedenlerindendir ( tip 40,41). Hemorajik sistit
yapabilirler. Konjunktivit ve folikler epidemik keratokonjunktivit (tip 8,19)
etkenidirler.
Hcre kltrnde retilebilir. Antijen tayini pratikte en sk kullanlan metoddur.
PARVOVRUS
Parvoviruslar en kk, yegane tek sarmal DNA ieren, zarfsz viruslardr.
Ancak reyen hcrelerde replike olabilirler. nsanda sadece parvovirus B-
19 hastalk oluturmaktadr. Kemik ilii eritroid seri hcreleri hedef hcrelerdir
ve eritrositlerdeki P-antijenleri virus iin reseptr grevi grrler.
Eritema infeksiyozum (5. hastalk) ocuklarda yzde belirgin tokat yemi gibi
dkntler , artralji ile karakterize bir tablodur. mmunsuprese hastalarda
kronik infeksiyonlar ve anemi, hemolitik anemilerde ciddi aplastik kriz
ataklar meydana getirir. Gebelik srasnda geirildiinde bebekte hidrops fetalis
ile lme neden olabilir, anomali oluturmaz (TUS).
Tanda Ig M yant ve viral DNA saptanmas (PCR) kullanlmaktadr.
430
MKROBYOLOJ
431
MKROBYOLOJ
RNA VRUSLARI
PARAMKSOVRUSLAR
Bu aile lipid bir zarf olan, genomu segmentli olmayan (orthomyxoviruslardan fark)
, (-) RNA ieren viruslar kapsar.
Kzamk virs (Morbilivirus) ayn zamanda hem stoplazmada hem
nukleusda da inklzyonlar oluturabilir. Sinsisya oluumu ile dev hcreler
oluturabilirler. Tm paramiksoviruslar esas olarak damlack yoluyla , st
solunum yollarndan bular. nemli cinsler ve zarf proteinleri farkllklar tabloda
gsterilmitir.
Kzamk virusu
Morbiliviruslar arasnda insan iin patojen olan tek trdr. Zarf zerinde
sadece hemagltinin ve fzyon proteini ierirler. Zarf altnda matriks
proteini tomurcuklanma aamasnda rol oynar.
Virus damlack infeksiyonu ile bular. Yaklak 7-14 gn inkbasyondan
sonra klinik bulgular geliir. Solunum yollarnda bulama ve oalma sonras
virus lenfatiklerde yaylr ve mononkleer hcrelerde sinsisya ile dev
hcreler oluturur (TUS). Sonrasnda sistemik yaylm ile pek ok blgeye
ular ( Konjunktiva, solunum yollar, gastrointestinal sistem, riner sistem,
deri kapillerleri, lenfatikler, MSS). Klinik tablo geince yaam boyu baklk
brakr.
Prodrom bulgular ksrk, burun aknts (coryza), konjunktuvit, fotofobidir.
Bu dnemde mukozolarda tipik ortas beyaz, evresi eritemli dkntler (tuz
tanesi grnm) oluur. En sk az mukozasnda belirlenen bu dkntler
kzamk iin patognomoniktir (KOPLK lekeleri) ve deri dkntleri gelitiinde
kaybolur. Dknt kulak arkasndan balar, vcuda ve yze yaylr. Ate
dkntler gelitikten sonra dmeye balar bir sre daha devam
eder (TUS). Atein yeniden ykselmesi ya da lkositoz belirlenmesi
komplikasyonu dndrr. Birka gn iinde dkntler kaybolur.
Komplikasyonlar arasnda pnmoni en sk lme neden olan ve en nemli
komplikasyondur. zellikle, kzamk mortalitesi gelimekte olan lkelerde ,
beslenme bozukluu olan infantlarda yksektir. A-vitamini eksikliinde
mortalite yksektir ve Avitamini takviyesi ile mortalitenin azalabilecei iddia
edilmektedir. St ocuklarnda en sk komplikasyon otitis mediadr.
SLE ve Multiple Skleroz (MS) etyolojisinde rol aratrlm fakat kantlanmamtr.
Kzamk belirgin olarak anerji oluturur. Tberkloz reaktivasyonu ya da
PPD negatiflemesi gzlenebilir. Gebelikte dklere yol aabilir, bebekte
anomali oluturmamaktadr.
SSPE
SSPE ( Subakut Sklerozan Panensafalit) kzamktan yllar sonra gelien, ok
seyrek, genelde fatal bir klinik tablodur. Virus replike olabilir fakat salnamaz, BOS
ve kanda yksek oranda kzamk antikoru belirlenir, beyin dokusunda inklzyon
cisimleri belirlenir. Kiilik bozukluklar, myoklonik kaslmalar, krlk gelierek
ilerler (TUS). Virusun M-proteinlerindeki defekt sorumlu tutulmaktadr.
Klinik bulgular ou kere tanda ok yardmcdr. Tanda sklkla serolojik
430
MKROBYOLOJ
431
MKROBYOLOJ
yant (IgM ELSA) kullanlr. Kltr gtr. Burunda, idrarda tipik multinkleer
dev hcreler (Warthin_Finkeldey) , hem stoplazmada hem nukleusta
eozinofilik inklzyon cisimleri grlmesi tanda yardmcdr.
Etkili antiviral bulunmamaktadr. Korunmada temas sonras ilk 2 gn
iinde uygulanacak a koruyuculuk salayabilir. lk 6 gnde standart
immunglobulin uygulanrsa korunma ya da hastaln hafif geii salanabilir.
Canli a ile profilaksi 9. ve 15. aylarda iki doz olarak nerilmektedir. Yaklak 13.-
15. aylarda a ve 4-6 yalarnda rapel bir dier neridir. Canl a olduu iin
immunsupresiflerde uygulanmas nerilmez. Kzamkk ve kabakulak
alaryla kombine (MMR) uygulanabilir.
Kabakulak virusu (Mumps, epidemik parotidit):
Damlack infeksiyonu ile bular. Tek serotipi vardr.
En sk bulgu parotittir. Genelde viremi ile pankreas, testis/overler, MSS,
gz, i kulak, periferik sinirler tutulabilir.
Orit erkeklerde sk rastlanan bir komplikasyondur ve iki tarafl olursa
steriliteye neden olabilir. Ooforit, pankreatit rastlanabilen tablolardr. Yaklak
yarsnda MSS tutulumu vardr fakat ancak % 10 olguda aseptik menenjit
vardr.
Etkili bir tedavi yoktur. Orit olgularnda steroid kullanlabilir. A ile korunma
(MMR) mmkndr.
PARANFLUENZA VRUS
K aylarnda yaygn solunum sistemi infeksiyonlar yaparlar. Viremi ve sistemik
infeksiyon yapmazlar. Kuluka sresi 2-6 gndr. En sk grlen
komplikasyon otitis mediadr. Baklk ksa srelidir.
RESPRATUAR SNSSYAL VRUS(RSV)
Yapsal olarak dier paramiksoviruslara benzese de hemagltinin ve nraminidaz
aktiviteleri yoktur. Sadece solunum yollarnda kstl infeksiyonlar oluturur.
Yenidoan ve st ocuklarnda akut, ar solunum sistemi infeksiyonlar
oluturur. Baklk zayf ve geicidir. Anneden geen Ig G antikorlar
ocuu korumaz hatta kliniin daha belirgin olmasna neden olabilir.
Ig A ise en belirgin koruyucu etkiyi gsterir (TUS). Broniolit ve pnmoni
yapar. Otitis media sklkla grlen bir komplikasyondur.Nadiren miyokardit
oluabilir. Erikinlerde hafif infeksiyonlara neden olurlar. mmnitesi basklanm ,
zellikle KT hastalarnda ar pnmonilere neden olabilir. Salkl erikinlerde hafif
bir souk algnl gzlenebilir. zellikle ocuk servislerinde hastane salgnlar
bildirilmitir (TUS). Tanda nazal/nazofaringeal rnekten DFA, ELSA ile viral
antijenler gsterilebilir. Prematre, AC patolojisi olan, immunsupresiflere ribavirin
inhalasyonu uygulanabilir.
PARVOVRUS B19 LE LGL HASTALIKLAR
Sendrom Konak yada ilgili durum Klinik zellikler
Beinci hastalk ocuklar, yetikinler Kutanz ra, artrit, artralji
Transient aplastik kriz Altta yatan hemoliz iddetli akut anemi
Pure red cell aplazi mmn yetmezlik Kronik anemi
Hidrops fetalis Fetus Fetal anemi
ID:
432
MKROBYOLOJ
433
MKROBYOLOJ
NEGATF KUTUPLU RNA VRSLER
PARAMKSOVRUSLARIN ZARF DKENLER
Virus Hemagltinin Nraminidaz Kaynama Proteini
1
Kzamk virusu + - +
Kabakulak virusu
2
+ + +
Respiratuvar sinsisyal virus - - +
Parainfluenza virusu
2
+ + +
Kzamk ve kabakulan kaynama proteinleri ayn zamanda hemolizinlerdir.
Kabakulak ve parainfluenza viruslarnda hemagltinin ve nraminidaz ayn, kaynama proteini ise ayr bir diken
zerindedir.
ID:
432
MKROBYOLOJ
433
MKROBYOLOJ
ORTOMKSOVRUS
nfluenza virus : (grip)
Zarfl, (-) RNA viruslardr. Ortak antijenik yaplar olan tipi belirlenmitir:
A, B, C. Genomlar 8 paraldr (influenza C 7 paral). Bu paral genomik
yap nedeniyle mutasyonlar ve yeniden karm (reassortment) olaylar
sklkla yaanr. Bunun sonucu antijenik yap sklkla deiebilir ve ok
farkl kkenler ortaya karsa buna antijenik shift ad verilir. Bu kkenler
pandemilere yol aabilirler (TUS). Mutasyonlar sonucu oluan
deiiklikler daha kktr ve antijenik drift ad verilir. Virs zarfnda
hemagltinin (HA) ve nraminidaz (NA) bulunur ve tiplendirmede
bu yaplar kullanlr. HA hcreye yapmada nemlidir(TUS) ve virusu
ntralize edici antikorlar bu antijene kar geliir, a HA antijenleri
ierir (TUS). Bu antijenler ile epitel hcrelerinin sialik asit yaplarna
tutunma salanr. Nraminidaz ise virusun infekte hcreden salnmn
salar. Matriks proteinleri arasnda yer alan M2 membran proteinleri
amantadin, rimantadin etkisinin grld blgelerdir. Replikasyon
dier RNA viruslarnn aksine nukleusta gerekleir. Isya, aside, lipid
eriticilere duyarldr.En sk A, bazen B hastalk olutururken C sklkla ocuklarda
infeksiyona neden olabilse de hastalk oluturmaz.
Grip
Grip primer olarak solunum yollarn hastalandrr. st solunum yollar
infeksiyonu bulgular, yaygn arlar, ate, ksrk en belirgin tablo olsa
da sessiz infeksiyonlar ya da ar lmcl pnmoniye de neden olabilir.
Bu srete solunum yollarndaki doal diren kaybolur ve bakterilerin
yapmas daha kolaylar. nfeksiyon srasnda ksa sreli bir viremi
yaanabilse de dier dokulara yaylma nadirdir. Yaklak 1-3 gn kuluka
sonras 4-5 gn sren bir klinik tablo oluur. ocuklarda karn ars ve ishalin
n planda izlendii bir klinik tablo da belirlenebilir.
Grip sonras bakteriyel pnmoni ( zellikle S. aureus, Haemophilus
influenzae, Streptococcus pneumoniae) olabilir ve genelde ar seyreder.
Nadiren primer viral pnmoni, miyozit, kardiyak tutulum, nrolojik tutulum
izlenebilir. Aspirin alan ocuklarda Reye sendromu tanmlanmtr (TUS).
Yallarda (>65 ya), akcier, kalp, ... ve dier kronik hastalklar olanlarda
mortalite nedenidir.
Ku Gribi
Bu hastalk, influenza virus Aya bal (H5N1) olarak genellikle kularda
ortaya kar. Su kular viruslarn doadaki srekliliini salar. nfeksiyon,
yabanl ku topluluklarndan kmes hayvanlar gibi evcil kulara yaylabilir ve
bu durum ciddi sonular dourabilir. Virus, infekte yabanl kularn dklaryla
kmes hayvanlarnn arasna girebilir. Ku gribi viruslar, kular ve daha seyrek
olarak domuzlar infekte eder. nfekte kular, virusu tkrk, burun salglar ve
dklaryla yayarlar. Hastalk, lkeden lkeye canl kmes hayvanlarnn ticareti
araclyla yaylabilir. Gmen kular da virusu uzaklara tayabilir; gemiteki
patojenitesi yksek ku gribinin uluslararas yaylm byle aklanmaktadr. Ku
gribini kontrol altna almak iin hastalkl ve temasl kular imha edip bunlar
uygun bir biimde ortadan kaldrmak, iftlikleri karantinaya almak ve buralara
ok sk bir biimde dezenfeksiyon uygulamak gerekir. i kmes hayvanlarnn
434
MKROBYOLOJ
435
MKROBYOLOJ
ilenmesi srasnda genel hijyen kurallarna uyulmas ve etlerin piirilerek yenmesi
riski azaltacaktr.
Tedavide amantadin ve rimantadin kullanlr. Profilaktik olarak ya da
infeksiyonun ilk 2 gn balanrsa virus M2 proteinine etki ile viral soyulma
engellenir ve etkili olur. Bu ilalar sadece influenza A zerine etkilidir (TUS).
Yeni gelitirilen zanamivir nraminidaz inhibisyonu ile etkili olur influenza
A ve Bye etkilidir. A ile baklama koruyucudur. A her yl o yl yaylmas
beklenen antijenlerin karm salanarak yeniden hazrlanr. Her sene
sonbaharda yeni a ile alanlmas nerilmektedir. zellikle altta hastal olan,
yal hastalar ve salk alanlarnn alanmas nerilmektedir.
RHABDOVRUSLAR
Kuduz virusu (Lyssavirus)
(Rabies). Zarfl, mermi eklinde, (-) RNA ieren bir virustur. Replikasyon
stoplazmadadr ve zarf plazma zarndandr. Zarfta hcreye tutunmada rol
oynayan, ntralizan antikor yantnn hedefi olan, dikensi kntlar halinde
G glikoproteinleri bulunur.
Bulama kuduz hayvann srmas, tkr ile olur. Nadiren trmalama,
transplantasyon, aerosollerin solunumuyla alnabilir. Teorik olarak kuduz
bulgular gelien hayvanlarn yaklak 10 gnde lmeleri beklenir. Doada
vampir yarasalarda bulunur ve bunlar hastalanmazlar. Gelimekte olan lkelerde
babo kpekler, gelimi lkelerde vahi kpek, tilki gibi hayvanlar bulata
nem tarlar.
nce srlan blgenin kaslarnda oalr ve sonra retrograd aksonomik
transport ile dorsal kk ganglionlarna ve medulla spinalise tanr. lk dnem
inkbasyon dnemidir ve srk yaras bykl, beyine uzakl, sinir
dokusu younluu, kiinin ya, immnitesi ve virus younluuna bal
olarak gnler bazen aylar srebilir. Sinir dokusuna asetilkolin reseptrleri
yoluyla ulat kabul edeilmektedir. Son dnemde sinirler yoluyla virus tkrk
bezleri, deri, kornea, retina, nazal mukoza, adrenal medulla, renal parankim ve
pankreas asiner hcrelerine yaylabilir.
Virus beyinde hipokampus(Ammon boynuzu), beyin kk, pons,
serebellumda yaylma gsterir fakat inflamasyon, histopatolojik bulgular
ok az miktarda izlenir. Sitopatik etki yapmaz. Nronal dejenerasyon
olaylardan sorumludur. Hcresel bakln rol yokken inkbasyon
dneminde antikor oluursa beyine ulama nlenebilir.
Tan
Tan klinik bulgular ve srk hikayesi ile konulabilir. Kesin tan viral antijenin;
kornea, deri ya da MSSde (beyin biopsisi, otopsi) gsterilmesi,
virus izolasyonu ya da seroloji ile konulabilir. Sinir dokusunda viral
nkleokapsitten oluan intrastoplazmik inklzyon cisimleri (NEGR)
patognomoniktir.
Tedavi
Tedavi iin ilk aama srk yerinin bol su ve sabunla ykanmasdr. Isrk
yerinde diki mmknse yaplmamal, debridman salanmal, antibiyoterapi
ve tetanoz as unutulmamaldr (TUS). Sonra kuduz immnglobulin
434
MKROBYOLOJ
435
MKROBYOLOJ
yara evresine ve sistemik olarak uygulanabilir. A ile antikor yant
da korunmada etkilidir. HDCV (insan diploid hcre kltr
as) 0,3,7,14,28. gnlerde uygulanabilir. HDCV canl viral partikller
iermez, gebelerde de uygulanabilir. Hem temas ncesi hem temas
sonras uygulanabilir ve lyan etkileri ok azdr (TUS). Koyun beyininden
formalinle uygulanan a (Semple) ansefalit riskinin ykseklii nedeniyle
terkedilmitir.
TOGAVRUSLAR
Zarfl (+) ; tek sarmal RNA viruslardr. RNA poliprotein olarak oluturulur ve kesim
sonras aktivite kazanr. Alfaviruslarda zgl C nkleokapsid proteini ve serogruplar
belirleyen epitoplar tayan zarf glikoproteinleri bulunur. Stoplazmada replike
olurlar. Rubivirus ve alfavirus cinsleri belirlenmitir.
RUBVRUS: KIZAMIKIK VRUSU (Rubella):
nsan tek konadr ve solunum yoluyla bular (Dier Togaviruslardan
fark).
Genelde ocuklukta ve hafif seyreder. Klinikte lenfatik yaylm ve geici viremi ile
yaylma nemli rol oynar. Sitopatik bir etki yapmaz. Yaklak 14-21 gn kulukadan
sonra birka gn sren atei dknt izler. Maklopapler tarzda dknt, az ii
,yumuak damakta enantemler (Forscheimer) grlebilir. Lenfadenopati
(zellikle suboksipital ve posterior servikal LAP : Theodor fenomoni)
belirgindir. Bazen artrit geliebilir. Olaslkla immunkompleksler nedeniyle
meydana gelirler. Trombositopeni, post-infeksiyz ansefalit olabilir.
Eer hamilelikte kzamkk geirilirse konjenital rubella sendromu gelimesi
olasl vardr. lk 20 haftada ,zellikle ilk 2 ayda geliirse konjenital rubella
olasl ok yksektir.
Virus sitopatik etki gstermezken hcre bymesini engelleyerek ve hcrenin
kromozom yapsn bozarak etkili olmaktadr.Kalc bozukluklar arasnda
katarakt, mikrosefali, mental retardasyon, sarlk, kardiak anomaliler
(PDA, Pulmoner stenoz,...) retinopati en sk belirlenen bulgulardr.
Konjenital rubella tans iin bebekte ya da kordon kannda anti-Rubella Ig
M snf antikorlar saptamak gereklidir. Ig G snf antikorlar anneden geebilecei
iin tanda faydal deildir. Ig G yant ile hastann immnitesi belirlenebilir.
Hcrelerde inklzyon cisimcii oluturmaz (TUS).
zgn tedavi yoktur. Gebelikte ilk ayda geirildii saptanrsa abortus
nerilir. Alama ile korunulmas mmkndr.
Alfaviruslar genel epidemiyolojik zellikleri, yapt hastalklar ile artropodlar
ile bulaan viruslar (ARBOVRUSLAR) ad altnda bir dizi farkl aile ile birlikte
deerlendirilirler.Bu grup iindeki viruslar tabloda gsterilmitir.
ARBOVRUS olarak tanmlanan ve nemli hastalklara yol aan viruslar unlardr.
PKORNAVRUSLAR
Zarfsz , tek sarmall (+) RNA ieren kk viruslardr. Stoplazmada replike
olurlar ve ou sitolitik etkilidir. nsan iin etken olanlar enterovirus, rinovirus
ve hepatoirus cinslerinde bulunur. Rinoviruslar aside duyarl olmalar ve sindirim
siteminde yaayamamalar ile dierlerinden ayrlrlar.
436
MKROBYOLOJ
437
MKROBYOLOJ
Poliovirus:
nsan doal konaktr. serotipi vardr. Sindirim sisteminde canl kalabilir
ve bula fekal-oral yolla olur. Virus sindirim sistemi lenfoid dokularnda
(tonsilla, Peyer plaklar) oalr ve viremi ile tm vcuda yaylr (minr viremi)
sonra retikloendotelyal sistemden majr viremi oluur ve bu arada omurilik
n kk hcrelerine virus ular. Virusun n kk hcrelerine sinir yoluyla
ulat da dnlmektedir. n kk hcreleri, beyin sap, kraniyal sinirler
motor nronlar ykma urar. Ykm 3-4 haftada geri dnml olabilir.
Kuluka 5-20 gndr ve klinikte 4 farkl tablo izlenebilir:
1 Asemptomatik tip (% 90-95)(TUS)
2 Abortif poliomiyelit ( % 4-8)
3 Aseptik menenjit ( % 1-5)
4 Paralitik poliomiyelit (% 0.1)
Paralitik formda duysal kayp olmadan gevek fel saptanr. BOS incelenirse
protein art ve lenfosit yant belirlenebilir. Bulber polioda lm % 75 e
ular.
Virus ilk haftada boaz ve dkdan izole edilebilir. Daha sonra bazen aylarca
virus dkda bulunabilir (TUS).
zgn bir tedavisi yoktur. Fakat etkili alar ile korunulabilen ve a ile
eradike edilmesi planlanan bir hastalk konumundadr. A olarak canl
(SABN) ve l (SALK) alar kullanlmaktadr.
Canl a oral olarak kolayca uygulanr, yaam boyu baklk brakr,
lokal salgsal Ig yantn uyarr, indirekt olarak tm bireylere yaylabilir
ve rapel gerektirmez. Fakat poliomiyelit oluturma riski vardr ve
immunsupresiflerde gvenilir deildir.
l a ise rutin alarla birlikte kullanlabilir, poliomiyelit riski
yoktur, immunsupresiflerde gvenle kullanlabilir. Enjekte edilerek
uygulanmas, rapeller gerekmesi ve barsakta lokal yant oluturmamas
dezavantajlardr.
KOKSAK VE ECHOVRUSLAR
Bu viruslarn deri, barsaklar ve MSS bata olmak zere pek ok dokuya tropizmleri
vardr (TUS). Enteroviruslarn tm aseptik menenjit/ansefalit yapabilirler. Aseptik
menenjit/ansefalitin en sk nedeni enteroviruslardr. Dknt ve salgnlar
halinde olmas tanda yardmcdr. Ate ve maklopapler dknt, bazen
hepatit, solunum sistemi tutulumu gzlenebilir. Ayrca baz zel klinik tablolar
tanmlanmtr.
Herpangina
Ani balayan ate, ba ars, karn ars, kusma olur. Yumuak damakta ,
tonsillerde vezikler lezyonlar grlebilir. Koksaki viruslarla olur (TUS).
El-Ayak-Az hastal
Ate ve el,ayak, azda vezikler arlkl dkntlerle karakterizedir. En ok
Koksaki A16 ile olur. zellikle enterovirus 71 ile oluan formun MSS tutulumu
ile lmlere yol aabilecei bildirilmektedir.
436
MKROBYOLOJ
437
MKROBYOLOJ
Akut hemorajik konjunktuvit
Hzla (24 saat inkbasyon) gelien subkonjunktival kanama ve konjunktuvit hali
izlenir. Etken koksaki A24 ve bazen enterovirus 70dir (TUS).
Plrodini (Bornholm hastal)
Ate ve tek tarafl plevral yan ars bulunur. AC normal grnmdedir. Kaslarda
hassasiyet ve nks sklkla rastlanan bulgulardr. Koksaki B etkendir.
Miyokardit, perikardit
Koksaki B oluturur.
Epidemik miyalji
Karn ve gs kaslarnda ar ile karakterizedir. Koksaki B etkendir.
Pankreatit
Yenidoanda multisistemik tutulum, ishal, ... gibi farkl tutulumlar izlenebilir.
Bazen insline baml DM , hemolitik remik sendrom, kronik yorgunluk
sendromu, ... ile ilikileri olabilecei dnlmektedir.
Tanda hcre kltr en nemli metoddur. PCR ile BOS, boaz, dk
rneklerinde genetik dizi aranmas tanda faydal olabilmektedir.
RNOVRUS
Aside ve d koullara daha duyarldr. zellikle 33 Cde remeye adaptasyonu
nedeniyle zellikle st solunum yollarnda lokalize kalr, alt solunum yollarn
etkilemez (TUS). Sindirim sisteminde replike olamaz, mide asiditesine
dayanamaz. Yaklak 100 tipi vardr. Nezle (souk algnl) etkenidir. Tm
nezle olgularnn % 50sinden sorumludur. Geici bir baklk, lokal Ig A art
sz konusudur. Solunum salglarnn eller vastasyla bula en ok gzlenen bula
yoludur. Burun mukozasnda ICAM-1 (ntraseller adezyon molekl-1)
yaplarn reseptr olarak kullanr.
KORONAVRUSLAR
(+) RNA ieren zarfl bir virustur. nsanda sadece nezle etkeni olarak
tanmlanmtr. Gnmzde SARS etkeni olarak tanmlanm ve ldrc bir
solunum sistemi infeksiyonuna neden olabildii gsterilmitir.
REOVRUSLAR
Zarfsz, segmentli ve ift sarmall RNA tayan viruslardr. Stoplazmada replike
olur. Hcre lizisi ile salnrlar. nsanda nemli tr bildirilmitir:
1 Rotavirus
2 Ortoreovirus
3 Orbivirus ( Bu bir ARBOVRUS olarak hastalk oluturur.
ROTAVRUS
ocukluk andaki ishallerin en nemli etkenidir. Tipik tekerlek
grnmndeki virion dkda grlerek tannabilir. Bula fekal-oral yol, oyuncaklar
gibi ortak kullanlan objeler ve olaslkla solunum yolu ile olmaktadr. nce barsak
438
MKROBYOLOJ
439
MKROBYOLOJ
villus hcrelerini kaplar, intestinal epitelde ksalma, kntleme, sitopatik
etki ile sv emilimi bozukluuna bal ishal geliir. Dkda lkosit, eritrosit
grlmez. Anneden geen IgG snf antikorlar koruyucu olmazken anne stndeki
IgAlar nemli koruyucu etki gsterirler. En sk
K, sonbahar ve ilkbaharda daha sk rastlanr. Tanda tipik tekerlek eklinde
virus partiklleri grlerek tan konulabilir. Pratikte dkda antijen (Lateks,
ELSA,..) aranmas ok uygun bir tan yntemidir.
POZTF KUTUPLU RNA VRSLER
438
MKROBYOLOJ
439
MKROBYOLOJ
HEPATT VRUSLARI
HAV
Pikornaviruslar arasnda yer alr (enterovirus 72) (Hepatovirus, Heparnavirus?).
Virus fekal-oral yol ile bular, nadiren kanla bulaabilir. Su kaynakl , i midye,
istiridye yenilmesiyle salgnlar bildirilmitir. Sarlk bulgular balamadan 2 hafta
nce virus dkda bulunmaya balar ve sarlk ortaya ktktan 2 hafta sonraya kadar
yaylm devam eder. D koullara , dezenfektanlara nisbeten direnlidir.
Virus alndktan sonra yaklak 2-6 haftalk kuluka sonras klinik bulgular belirir.
zellikle ocuklarda ok kez klinik bulgular saptanamadan geirilir. kterik,
kolestatik, anikterik formlarda seyredebilir. Fulminan hepatit ok nadirdir (%0.1).
Bazen iyileme dneminde alevlenmeler grlebilir. Genelde ya ilerledikce
hastaln arl daha da artar.
Akut HAV infeksiyonu anti HAV IgM varl ile tannr. Ig M 4 6 haftada kaybolur.
Ig G mrboyu kalcdr. A ile korunulabilir. Temas sonras immnglobulin ile
koruyuculuk salanabilir.
HEPATT B VRS
440
MKROBYOLOJ
441
MKROBYOLOJ
H
E
P
A
T

T
L
E
R
M
i
k
r
o
b
i
y
o
l
o
j
i
T
a
n

K
l
i
n
i
k
T
e
d
a
v
i

D
i

e
r

z
e
l
l
i
k
l
e
r
H
e
p
a
t
i
t

A
P
i
k
o
r
n
a
v
i
r
u
s
R
N
A

v
i
r
u
s
u
O
r
a
l
-
f
e
k
a
l

y
o
l
l
a

b
u
l
a

m
a
,

k
o
n
t
a
m
i
n
e

s
u

v
e

g

d
a
l
a
r
l
a

n
k
u
b
a
s
y
o
n

s

r
e
s
i

3
0

g

n
A
n
t
i

H
A
V

I
g
M

a
k
u
t

i
n
f
e
k
s
i
y
o
n
A
n
t
i

H
A
V

I
g
G

g
e

i
r
i
l
m
i

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
,

i
m
m
u
n
i
t
e
P
r
o
d
r
o
m
a
l

d

n
e
m
:

h
a
l
s
i
z
l
i
k
,

d

k

d
e
r
e
c
e
l
i

a
t
e

,

m
y
a
l
j
i
A
n
o
r
e
k
s
i
,

b
u
l
a
n
t

,

k
u
s
m
a
,

y
a

d
a
l
a
r
a

i
n
t
o
l
e
r
a
n
s

S
Y
E

b
e
n
z
e
r
i

d
u
r
u
m
H
a
s
t
a
l

k

d

n
e
m
i
:

k
a
r
a
c
i

e
r
-
d
e

h
a
s
s
a
s
i
y
e
t
,

s
a
r

k
,

t
r
a
n
s
a
m
i
n
a
z
l
a
r
d
a

y

k
s
e
l
m
e
A

l
a
m
a
G
e
n
e
l
l
i
k
l
e

e
p
i
d
e
m
i

e
k
l
i
n
d
e
T
a

k

v
e

k
r
o
n
i
k
l
e

m
e

y
o
k
N
a
d
i
r
e
n

f
u
l
m
i
n
a
n

h
e
p
a
t
i
t

1
/
1
0
,
0
0
0

o
c
u
k
l
a
r
d
a

g
e
n
e
l
l
i
k
l
e

a
s
e
m
p
t
o
m
a
t
i
k
E
r
i

k
i
n
l
e
r
d
e

a

r

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
S
p
e
s
i
f
i
k

t
e
d
a
v
i
s
i

y
o
k

n
k
u
b
a
s
y
o
n

p
e
r
y
o
d
u
n
d
a

Y
a
k
a
l
a
n

r
s
a
i
m
m
u
n
g
l
o
b
u
l
i
n
H
e
p
a
t
i
t

B
H
e
p
a
d
n
a
v
i
r
u
s
K

s
m

d
s

D
N
A

K
a
n

v
e

e
n
f
e
k
t
e

s

l
a
r
l
a
,

c
i
n
s
e
l

y
o
l
l
a

v
e

a
n
n
e
-
d
e
n

b
e
b
e

e

v
e
r
t
i
k
a
l

g
e

e
r

n
k
u
b
a
s
y
o
n

s

r
e
s
i

6
-
2
4

h
a
f
t
a
H
B
s
A
g

+
/
-
A
n
t
i
H
B
c

I
g
M
+

H
b
e
A
g

+
/
-

a
k
u
t

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
H
b
s
A
g
+

A
n
t
i
H
B
s

A
n
t
i
H
B
c

I
g
G
+
K
r
o
n
i
k

e
n
f
e
k
s
H
B
s
A
g
-

A
n
t
i
H
B
s
+

i
m
m
u
n

H
b
c
A
g

s
e
r
u
m
d
a

t
e
s
p
i
t

e
d
i
l
e
m
e
z
H
B
V

D
N
A

e
n
f
e
k
t
i
v
i
t
e

v
e

v
i
r
a
l

r
e
p
l
i
k
a
s
y
o
n
u
n

e
n
i
y
i

g

s
t
e
g
e
s
i
d
i
r
H
B
V

D
N
A
+


H
b
e
A
g
-

i
s
e

p
r
o
c
o
r
m
u
t
a
n
t

v
i
r
u
s

d
e
m
e
k
t
i
r

v
e

s
i
r
o
z

r
i
s
k
i

d
a
h
a

y

k
s
e
k
t
i
r
P
r
o
d
r
o
m
a
l

d

n
e
m

v
e

k
l
i
n
i
k

H
e
p
a
t
i
t

A

i
l
e

a
y
n

,

b
a

l
a
n
g

d
a
h
a

s
i
n
s
i

v
e

t
r
a
n
s
a
m
i
n
a
z
l
a
r

d
a
h
a

f
a
z
l
a

y

k
s
e
l
i
r
H
C
C

r
i
s
k
i

a
k
t
i
f

r
e
p
l
i
k
a
s
y
o
n
d
a

s
i
r
o
z

z
e
m
i
n
i

o
l
m
a
s
a

b
i
l
e

y

k
s
e
k
A

l
a
m
a
H
b
s
A
g

+

a
n
n
e
d
e
n

b
e
b
e

e

g
e

m
e

%
9
0
F
u
l
m
i
n
a
n

h
e
p
a
t
i
t

r
i
s
k
i

y
a
k
l
a

i
k

%
1

o
c
u
k
l
a
r

v
e

i
m
m
u
n
s
u
p
r
e
s
i
f
l
e
r
d
e

k
r
o
n
i
k
l
e

m
e

r
i
s
k
i

d
a
h
a

y

k
s
e
k
V
i
r
a
l

r
e
p
l
i
k
a
s
y
o
n

a
k
t
i
f
l
i

i

v
e

e
r
k
e
n

y
a

t
a

H
B
V

i
l
e

e
n
f
e
k
t
e

o
l
m
a

H
e
p
a
t
o
m
a

r
i
s
k
i
n
i

a
r
t
t

r
A
r
t
r
i
t
,
d
e
r
m
a
t
i
t
,

g
l
o
m
e
r
u
l
o
n
e
f
r
i
t
,

P
A
N

g
i
b
i

d
i

e
r

s
i
s
t
e
m

b
u
l
g
u
l
a
r

o
l
a
b
i
l
i
r
K
r
o
n
i
k
l
e

m
e

r
i
s
k
i

%
1
-
2
,

S
i
r
o
z

r
i
s
k
i

%
4
0
H
C
C

r
i
s
k
i

%

3
-
5
R
e
m
a
s
t
a
n

7

g

n

i

i
n
d
e

H
B
I
G

v
e
r
i
l
i
r
A
k
u
t

e
n
f
e
k

n
u
n
t
e
d
a
v
i
s
i

y
o
k
K
r
o
n
i
k
:

I
F
N
L
a
m
u
v
i
d
i
n
A
d
e
f
o
v
i
r
H
e
p
a
t
i
t

C
F
l
a
v
i
v
i
r
u
s
T
e
k

z
i
n
c
i
r

R
N
A
K
a
n

n
l
e
r
i
,

V

i
l
a

k
u
l
l
a
n

,

p
i
e
r
c
i
n
g
,

r
i
s
k
l
i
A
n
n
e
d
e
n

b
e
b
e

e

s
e
k
s

e
l

g
e

r
i
s
k
i

d

n
k
u
b
a
s
y
o
n

s

r
e
s
i

6
-
7

h
a
f
t
a
A
n
t
i

H
C
V

e
l
i
s
a

v
e
y
a

R

B
A

(
+
)
H
C
V

R
N
A
K
l
i
n
i
k

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n

h
a
f
i
f

g
e
n
e
l
l
i
k
l
e

a
s
e
m
p
t
o
m
a
t
i
k
,

T
r
a
n
s
a
m
i
n
a
z
l
a
r
d
a

d
a
l
g
a
l
a
n
m
a
F
u
l
m
i
n
a
n

h
e
p
a
t
i
t

n
a
d
i
r
H
C
C

r
i
s
k
i

%
3
-
5
H
I
V

v
e
y
a

H
B
V

i
l
e

b
i
r
l
i
k
t
e
l
i
k

s
i
r
o
z

r
i
s
k
i
n
i

a
r
t
t

r
A

y
o
k
O
t
o
i
m
m
u
n

h
a
s
t
a
l

k
l
a
r
l
a

:

i
d
i
o
p
a
t
i
k

p
u
l
m
o
n
e
r

f
i
b
r
o
z
i
s
,
t
r
o
i
d
i
t
,

l
e
n
f
o
s
i
t
i
k

s
i
a
l
o
a
d
e
n
i
t
,

g
l
o
m
e
r
u
l
o
n
e
f
r
i
t
,

s
p
o
r
a
d
i
k

p
o
r
f
i
r
i

k
u
t
a
n
e
a

t
a
r
d
a

v
e

o
l
a
s

k
l
a

l
e
n
f
o
m
a
l
a
r
l
a

i
l
i

k
l
i
.
C
r
y
o
g
l
o
b
u
l
i
n
e
m
i

v
e

v
a
s
k
u
l
i
t

s
e
n
d
r
o
m
l
a
r

l
e
b
i
l
i
r
.
%
8
0

k
r
o
n
i
k
l
e

m
e

r
i
s
k
i

v
a
r
d

r
S
i
r
o
z

r
i
s
k
i

%
3
0

(

H
B
V

d
e
n

d

k
)
A
k
u
t

e
n
f
:


I
F
N
K
r
o
n
i
k
:

I
F
N
R
i
b
a
v
i
r
i
n
H
e
p
a
t
i
t

D
D
e
f
e
k
t
i
f

R
N
A

v
i
r
u
s
u
A
n
t
i
-
H
D
V
H
D
V

R
N
A
S
a
d
e
c
e

H
b
s
A
g

(
+
)

o
l
d
u

u
n
d
a

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n

y
a
p
a
r
.

G
e
n
e
l
l
i
k
l
e

i
v
.

l
a

k
u
l
l
a
n
a
n
l
a
r
d
a

g

r
.

H
C
C

r
i
s
k
i

3

k
a
t

a
r
t
a
r
H
B
V

a

B
i
r
l
i
k
t
e

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
u
n

i
d
d
e
t
i

t
e
k

b
a

n
a

H
B
V

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
u

g
i
b
i
S

p
e
r
e
n
f
e
k
s
i
y
o
n

a

r

s
e
y
r
e
d
e
r

v
e

F
u
l
m
i
n
a
n

h
e
p
a
t
i
t

v
e

e
r
k
e
n

s
i
r
o
z

y
a
p
a
r
H
B
V

t
e
d
a
v
i
s
i
H
e
p
a
t
i
t

E
C
a
l
i
c
i
v
i
r
u
s
R
N
A

v
i
r
u
s
u
O
r
a
l
-
f
e
k
a
l

y
o
l
l
a
A
n
t
i

H
E
V
K
l
i
n
i

i

H
a
v

e
n
f
e
k
s
i
y
o
n
u

g
i
b
i
S
u

y
o
l
u
y
l
a

e
p
i
d
e
m
i

y
a
p
a
r
K
r
o
n
i
k
l
e

m
e

v
e

t
a

k

y
o
k
A

y
o
k
H
a
m
i
l
e

k
a
d

n
l
a
r
d
a

y

k
s
e
k

m
o
r
t
a
l
i
t
e
E
n
d
e
m
i
k

b

l
g
e
l
e
r
e

s
e
y
a
h
a
t

e
d
e
n
l
e
r
d
e
K
e
n
d
i
l
i

i
n
d
e
n

i
y
i
l
e

i
r
H
e
p
a
t
i
t

G
F
l
a
v
i
v
i
r
u
s
R
N
A

v
i
r
u
s
u
P
e
r
k
u
t
a
n

g
e

U
z
u
n

s

r
e
l
i

v
i
r
e
m
i
y
e

n
e
d
e
n

o
l
u
r
K
l
i
n
i
k

o
l
a
r
a
k

n
e
m
l
i

h
a
s
t
a
l

k

y
a
p
m
a
z
A

y
o
k
K
r
o
n
i
k

h
e
p
a
t
i
t
l
e
r
l
e

b
i
r
l
i
k
t
e

b
u
l
u
n
a
b
i
l
i
r

a
n
c
a
k

e
n
f

i
d
d
e
t
i
n
i

v
e
y
a

t
e
d
a
v
i

y
a
n

d
e

t
i
r
m
e
z
S
p
e
s
i
f
i
k

t
e
d
a
v
i
s
i

y
o
k
440
MKROBYOLOJ
441
MKROBYOLOJ
HBV
Hepadnaviridae ailesinde Orthohepadnaviridae cinsinde yer alan, hepatotropik,
zarfl, ksmen ift sarmall bir DNA virusudur. nfekte hcrelerde olgun virion
yaplar (Dane partikl) yannda non-infektif nkleik asit iermeyen
kresel ve tbler partikller ierir (TUS). Tm partikller HBsAg tarlar.
Replikasyonu tamamen kendine zgdr. Burada DNA polimerazn ayn
zamanda reverse transkriptaz aktivitesi tamas da nemlidir.
C blgesi (kor): HBcAg , HBeAg ve pre-C (prekor) antijenlerini kodlar.
HBeAg uzun yllar replikasyonun bir iareti olarak kullanlm fakat HBV-
DNA almalar ile anti-HBe olutuktan sonrada vireminin srd
gsterilmesiyle gvenilir bir parametre olmad belirlenmitir. HBe Ag ayrca
bulatrcln bir gstergesi olarak kullanlr(TUS). HBcAg normalde
periferde gsterilemezken karacier dokusunda belirlenebilir. Anti HBcIg
M varl akut infeksiyon tansnda kullanlr. Anti HBc Ig G antikorlar ise uzun
sreler (mr boyu) kanda saptanabilir fakat koruyucu deildir. Pre C blgesi ise
oluan proteinin endoplazmik retikuluma ynlendirilmesinden sorumludur.
S blgesi (yzey blgesi) :
P blgesi (pol): DNA polimeraz kodlar. Bu enzim ayrca reverse
transkriptaz, endonkleaz (RNAse H) hem DNA hem RNAya baml
polimeraz olarak ilev grebilir.
X blgesi : Transkripsiyonu transaktive eder. Hepatoseller kanser
geliiminde rol olduu dnlmektedir.
Virus kana girdikten sonra hepatositleri infekte eder ve viral antijenler hcrelerin
yzeyine yerleir. Sitotoksik T hcrelerinin saldrs ile inflamasyon ve
nekroz ortaya kar. Yetersiz hcresel immun yant varlnda byk oranda
kronikleme izlenir (rnein yenidoanlarda % 90 kronikleme). Antijen
antikor kompleksleri ile rtiker, glomer lonefrit, artrit, artralji, vasklit,
kriyoglobulinemi gibi bulgular olumasna yol aar (TUS).
Bulamada kan en byk neme sahiptir. Sperm, tkrk, st, vaginal
svlar gibi vcut svlarnda bulunabilir. En sk kan yoluyla, cinsel temas,
doum srasnda bulama olmaktadr. Ayn aile iinde horizontal bula
olabilmektedir. ok az miktar kan bulaabilmesi iin yeterlidir. Bulama ya
ve HBV infeksiyon oranlarna gre blgeler dk, orta ve yksek endemisite
blgelerine ayrlmlardr ve lkemiz orta endemisite ( HBsAg (+) oran %
2-10) blgesinde yer almaktadr.
Yaklak 1-3 ay kuluka dnemi sonras akut hepatit geliir. Asemptomatik,
ikterik, anikterik seyir olabilir. Yaklak % 1 olgu fulminan seyirlidir. Olgularn
yaklak % 90 tamamen iyileirken %10 olgu kronikleir. Alt ay sonra
HBs Ag (+) devam eden olgular kronik infeksiyon olarak tanmlanrlar.
Bu olgularn bir ksmnda hi klinik bulgu yoktur ve transaminazlar normal
bulunur. Bu olgulara asemptomatik tayc (salkl ? tayc ) denilmektedir. Bir
grup persistan hepatit olarak hafif seyrederken yaklak % 3 olguda kronik aktif
hepatit geliir. Bu sre sonunda siroz ve hepatoseller kanser geliebilir.
Hepatoseller kanser dier kronik HBV infeksiyonlarnda da grlebilir. Klinik
seyirde serum hastal, glomerlonefrit ,... geliebilir. Poliarteritis nodosa
ile etyolojik ilkisi bulunmaktadr.
Tedavide nterferon alfa kullanlmaktadr. Son zamanlarda pek ok antiviral
tedavidedenenmi olsa da en baarls lamivudin bulunarak tedavide geni
lde kullanlmaya balanmtr.
442
MKROBYOLOJ
443
MKROBYOLOJ
HEPATT B ENFEKSYONUNUN TPK SEYR
Gnmzde HBV as rutin ocukluk alama protokollerinde yer almaktadr.
nerilen uygulama 3 dozdur (0., 1. ve 6. aylar) . Anne HBsAg (+) ise
yenidoana hemen doum sonrasnda a yannda hepatit B mmunglobulin
de uygulanmaldr (TUS). Salk alanlarnn ine ile yaralanmalarnda da hasta
ve salk alannn HBV serolojilerine gre alama ve gerekli ise ( Hasta HBV
+ alan (-) ise) HB immunglobulin uygulanmaldr. Baklk anti HBs
ile belirlenir. A sonras 10 /ml zeri anti HBs deerleri koruyucu kabul
edilmektedir.
442
MKROBYOLOJ
443
MKROBYOLOJ
HEPATT SEROLOJS YORUMLARI
HBs Ag Anti HBc G Anti HBc M HBe Ag Anti HBe Anti HBs Yorum
+ - - - - - Erken kuluka
dnemi
+ + + + - - Akut HBV hepatiti
+ + - +/- +/- - Kronik infeksiyon
- + + - + - Pencere dnemi
- + - - + + Geirilmi HBV inf.
- - - - - + A ile baklama
- + - - - - ? izlenmeli
Tanda antijenler ve antikorlarn saptanmas ya da viral DNA belirlenmesi
kullanlan testlerdir. HBs Ag infeksiyon srasnda ilk kez ortaya kan
bulgudur. Klinik bulgular belirmeden yaklak 1 ay nce serumda
saptanabilir. Akut olgularda 2-6 ayda kaybolur. Genelde 6 ay sonrasnda
kaybolmayp anti HBs gelimemesi kronik infeksiyonu gsterir. HBsAg kaybolup
anti HBs ortaya kana kadar bir sre serumda ikisi de saptanamayabilir ve bu
dneme pencere dnemi ad verilir.
HBcAg hepatositlerde saptanrken rutin metodlarla serumda
belirlenemez (TUS). Anti HBc IgM akut HBV infeksiyonunun
gstergesidir(TUS). Pencere dneminde anti HBc IgM saptanarak
tan konulabilir. Anti HBc Ig G varl mr boyu devam eder.
HBeAg varl viral replikasyon (?) ve bulatrcln bir gstergesidir
(TUS).HBe Ag kaybolur anti HBe geliirken klinik ve laboratuvar bulgularda geici
bir ktleme olabilir.
Serumda viral DNA (PCR) saptanabilir, kronik infeksiyonlarda viral yk miktar
eitli yntemlerle llerek hastalar izlenebilir.
HCV
Flavivirs ailesinde yer alan, (+) sarmall, zarfl bir RNA virusudur. Bulama hemen
her zaman kan yolu ile olmaktadr. Cinsel temasla ve anneden bebee bula olasdr.
lkemizde zellikle diyaliz hastalar ve youn kan rn alan hastalarda yksek
oranda belirlenmekdir. Virus karaciere ulanca oluan immun yant nedeniyle
harabiyet meydana gelir.
Yaklak 8-10 haftalk kuluka sonras klinik ortaya kabilir. ou kere asemptomatik
geirilir. Sadece % 10 olguda tipik hepatit klinii geliir. Fulminan seyir nadirdir.
Anti HCV saptanmas iyileme anlamna gelmez. Yaklak % 75 olgu kronikleir.
Anti HCV (+) , PCR ile HCV-RNA (+) ve aralkl transaminaz ykseklii ile genelde
silik bir klinik tablo eer 6 aydan daha uzun srerse kronik HCV infeksiyonu tans
konulabilir. Klinik seyir genelde HBVye oranla ok daha uzun srmektedir. Siroz ve
hepatoseller kanser geliebilmektedir. Klinik seyirde otoimmun klinik tablolar
sklkla belirlenebilir. Otoimmun hepatit, esansiyel mikst kriyoglobulinemi, vasklit,
Sjgren sendromu, porfiri,... vb klinik tablolar belirlenebilir. NonHodgkin lenfoma
ile etyolojik ilikisi olabilecei sylenmektedir.
444
MKROBYOLOJ
445
MKROBYOLOJ
Tanda ELSA ile anti HCV belirlenmesi yeterli deildir. RBA ile dorulama,
eer (+) bulunursa PCR ile HCV-RNA aranmas en ok nerilen yoldur.
Tedavide viral yk saptanarak izlemi yaplabilir.
Tedavide interferon-alfa ve son zamanlarda kombine olarak ribavirin
kullanlmaktadr. As yoktur. mmunglobulinlerin koruyucu etkisi
bulunmamtr.
HDV
Tek sarmall, (-) sarmall bir RNA virusudur ve defektif bir virustur. RNA yaps
viroidlerdeki gibi kendi kendine krlma ve balanma yeteneine sahiptir (ribozim
fonksiyonu) . Viroidlerden farkl olarak bir protein (delta antijeni) kodlayabilir.
HBV olmadan replike olamaz (TUS). Dolama HBs Ag den oluan bir zarf
iine girerek katlr.
Kan yoluyla ve cinsel temas yoluyla bular. Klinik tablo genelde direkt etki
ve immun yantla birlikte gerekleir. nkbasyon 15-90 gndr ve HBV
infeksiyonu varlna gre farkl klinik tablolar oluur. Ayn anda infeksiyon geliti
ise (koinfeksiyon) daha hafif bir hepatit grlrken , varolan kronik HBV infeksiyonu
zerine eklenirse (sperinfeksiyon) ok daha ar bir klinik tablo, yksek oranda
kronikleme ve siroz grlr.
Tedavide nterferon alfa denenmektedir. HBV as HDV infeksiyonlarna kar da
koruyucudur.
Tanda HDV antikorlar kullanlr. IG M yant akut infeksiyon srasnda oluur ok
uzun sreler saptanabilir.
HEV
En son kalisivirus ailesi iinde tanmlanm, zarfsz (+) sarmall bir RNA virusudur.
Pek ok zellii, epidemiyolojisi HAVna benzer, balca fekal-oral yol ile bular.
Sulardan kaynaklanan salgnlar sktr. Kroniklemez, hamilelerde ok yksek
mortalite oranlarna ( %20) ulaabilirler (TUS).
HEV antikorlar belirlenerek tan konulabilir. zgn tedavisi ve a yoktur.
HIV VE AIDS
RETROVRUSLAR
Zarfl, reverse transkriptaz (RT) ile ok zel bir replikasyon stratejisi gelitiren, konak
hcre DNAsna integre olabilen, DPLOD, (+) RNA viruslardr. Genomun diploid
oluu, hcrenin mRNA ileyici mekanizmalarn kullanan tek viral RNA olmas ve (+)
RNA olduu halde m-RNA aktivitesi gstermemesi retroviruslara ait farkllklardr.
Zarf stoplazma zarndan kaynaklanr. Balca aileden oluurlar:
1 Onkornavirus: nsan T-Hcresi Lsemisi Viruslar (HTLV-1,HTLV-2,HTLV-
5)
2 Lentiviruslar: HIV-1,HIV-2
3 Spumaviruslar (insanda hastalk yaptklar gsterilememitir)
444
MKROBYOLOJ
445
MKROBYOLOJ
HIVIN EMATK YAPISI
HTLV
HTLV-1 nadiren rastlanan T-hcre lsemilerine neden olmaktadr. Transfzyon,
anne st, cinsel iliki ile bulama mmkn olabilir ve olaslkla mr boyu sren
latent infeksiyonlara neden olabilir. Dzenleyici genleri ve bunlarn rnleri (tax
ve rex) onkogenezde nemli bulunmutur.
Hem latentliin devamndan hem de onkogenezin belirginlemesinden rex geni
sorumlu tutulmaktadr. HTLV-1 akut T-hcreli lenfositik lsemi ve tropikal
spastik parapareziye neden olmaktadr. Ayrca HTLV-2nin atipik tyl hcreli
lsemi, HTLV- 5in malign kutanz lenfoma ile ilikisi olduu sanlmaktadr.
HIV-1 ve HIV-2
Zarfl bir RNA virusudur. en antijenik blge gp 120 molekl zerindedir ve bu
blge CD4 reseptrne balanmasndan sorumludur. Gp 120 bilinen en glikolize
edilmi viral proteindir ve olaslkla bylece antikorlardan korunabilmektedir.
Gp 41 fzyon sonucunda virsn konak hcreye giriinden sorumludur.
Zarfn i yznde matriks proteini (p17) bulunur. Nkleokapsit ise p 24 den
olumutur. Daha ieride genetik dizi ile ilikili p 9 ve p 7 proteinleri bulunur.
Burada genetik dizi yannda enzim de bulunmaktadr: RT ( RNAse aktivitesi
de var), proteaz, integraz.
Replikasyonu ok farkl bir ekilde gerekleir. Replikasyon viral glikoproteinin
spesifik hcre reseptrne balanmas ile balar. HIV gp 120 yardm ile
CD-4 tayan T-lenfositleri, monosit /makrofaj, dendritik hcreler, MSS glial
hcrelerine tutunup (TUS) gp41 yardmyla hcreye fzyon ile girmektedir. CD
- 4 tamayan baz hcreler (Deri Langerhans hcreleri, endotelyal hcreler,
pulmoner makrofajlar, megakaryositler,...) de virusla infekte olabilir. Bu aamada
galaktozil seramid, Fc ve kompleman reseptrleri etkili olmaktadr. Bu arada
farkl ko-reseptrleri kullanarak farkl HIV viruslarnn T-lenfositleri (CXCR-4) ya
da monosit/makrofajlar (CCR-5) infekte ettikleri belirlenmi ve bu durumun
farkl klinik zellikler gelitirebilecei kaydedilmitir.
446
MKROBYOLOJ
447
MKROBYOLOJ
NSAN MMNYETMEZLK VRUSUNUN GENLER VE PROTENLER
Gen
Gen Tarafndan
Kodlanan Proteinler
Proteinlerin levi
gag p24, p7 Nkleokapsid
p17 Yatak
pol Ters transkriptaz
1
RNA genomunun DNAya transkripsiyonunu yapar.
Proteaz ncl polipeptidleri krpar.
ntegraz Viral DNAy konak hcre DNAsna tmletirir.
env gp120 CD4 proteinine balama
gp41 Konak hcre ile kaynama
tat Tat Viral genlerin transkripsiyonunun etkinletirilmesi
rev Rev Ge mRNAlarn ekirdekten sitoplazmaya tanmas
nef Nef Enfekte hcrelerin yzeyindeki CD4 proteinler ile snf MHC proteinleri azaltr;
SIVin patojenezi iin nemlidir
2
vif Vif Yeni sentezlenen viral DNAy karakl hale getirir ve z sitoplazma zerinden tar.
vpr Vpr Blnmeyen hcrelerde viral z sitoplazmadan ekirdee tar
vpu Vpu Hcreden virion salnmasn iddetlendirir.
1 Ters transkriptaz, DNAnn kikinci ipliinin yaplmasna izin vermek zere genom RNAsn ykan ribonkleaz H etkinliine
de sahiptir.
2 Siminan immnyetmezlik virusunu (SIV) nef geninin mutantlar, muymunlarda AIDS yapmaz.
ID:
Virus ncelikle cinsel temas, kan yolu ve anneden bebee bula ile
yaylmaktadr. Gnmzde bulan % 80i cinsel iliki ile bula eklindedir.
Normal vaginal ilikide bula oran ( % 0,1) daha dk iken anal ilikide
bula oran daha yksektir (% 1) . Dier cinsel ilikiyle bulaan infeksiyonlar
varl bula ihtimalini arttrmaktadr. Anneden bebee bula tm HIV olgularnn
yaklak %10unu oluturur ve infekte anneden bebee bula riski % 12-40
oranndadr. Gei; plasentadan, doum srasnda, doum sonrasnda
anne st ile bula olabilir. Kan yoluyla bula azalarak srmektedir. Kan
transfzyonu ve faktrlerin infzyonu ile bula % 3-5 HIV olgusundan sorumludur.
Byle bir temasta bula olasl > % 90 olmaktadr. V uyuturucu bamllarnda
risk yksektir. Salk alanlarnda ine yaralanmas ile HIV bula riski
olduka dktr ( % 0.3-0.5) . Kanda dk saylarda virus bulunmaktadr.
Ayrca bu tr kazalar sonras ya da infekte doum srasnda uygulanacak
antiretroviral ilalar bula byk lde engelleyebilirler.
Virusun giriinde genelde genital salglar(zellikle sperma) ve kan rol oynar. Virus
olas olarak ilk olarak dokudaki makrofajlar ve submukozal lenfositleri
infekte eder. Sonra hzla lenf bezine gelip burada oalarak kana ve tm lefoid
dokulara yaylr. Olgularn yaklak % 50sinde akut retroviral sendrom geliir
ve dierleri bu dnemde semptom gstermezler. Bu dnemde gzlenen klinik
bulgular; ate, lenfadenopati, maklopapler deri dknts, farenjit,
446
MKROBYOLOJ
447
MKROBYOLOJ
itahszlk, ... gibi dier monositoz sendromu bulgularyla ayndr. CD4
T lenfosit saysnda geici bir azalma izlenir. Bu dnemde gelien iddetli
immun yant ile yaklak 1 ay iinde en dk seviyelere geriler. Bu azalmada
CD-8
T lenfositlerinin, NK hcrelerinin ve antikora bal hcresel sitotoksisite
rol oynar. Bu srete ortalama 3 ay iinde virusa zg antikorlar kanda belirgin
hale gelirken yaklak 2. haftadan beri belirlenen p24, p41 antijeni azalarak
kaybolmaya balar. Latent dnem 1-15 yl arasnda deien bir sre
devam eder. Latent dnemde kanda viral replikasyon dk seviyelerde
devam ederken virus kontrol altnda tutulabilmektedir. Bu dnemde dolamda
CD4 T-lenfositleri virus ile az sayda infekte iken lenf bezlerinde belirgin virus
oalmas gzlenir.
HIV
448
MKROBYOLOJ
449
MKROBYOLOJ
Lenf yumrularnda ve dier lenfoid dokularda dendritik hcreler
virionlar yakalamakta ve buradan geen lenfositlere sunmaktadrlar.
AIDS tablosu gelimeden nce AIDS ile ilikili kompleks geliir (ARC). Bu
dnemde belirgin inguinal blge d en az iki blgede izlenen ve 6 aydan
uzun sren lenfadenopatiler, ishal ve baz infeksiyonlar (zona, kandidiyaz,
listeria inf., EBV inf., ...) izlenebilir. Sonra AIDS tablosu geliir. Bu dnemde
CD4 T lenfosit says genelde 400/mikroL altndadr ve ar immun yetmezlik
tablosu vardr. Bu dnem gelitiinde p24 antikorunda bir azalma ve p24
antijeninin yeniden ortaya kt grlr.. Hastaln tm aamalarnda
uygun yntemler ile kandan virus izole edilebilmekte ya da virus varl
gsterilebilmektedir. HIV infeksiyonu srasnda en belirgin immunolojik
deiim CD4 T-lenfositlerdeki azalmadr.
448
MKROBYOLOJ
449
MKROBYOLOJ
Sonuta bu say azalmas ve ilevsel bozukluk sonucunda antijen uyarsna
kar IFN-gama ve IL-2 retimi azalr ve IL-4 ve IL-10 retimi artar. Bu arada
CD4 T lenfositlerinin Th1 ve Th2 oran Th2 lehine bozulur ve immun
yantn desteklenmesini salayan B lenfositleri ve NK hcreleri HIV virusu
ile infekte olmazlar fakat fonksiyonlar sitokin salglanmndaki bozukluk
nedeniyle bozulmutur.
Monosit/makrofaj sistemi virusun en iyi korunduu blm olarak nem
tamaktadr. Bu hcrelerde daha az CD4 olduundan daha az etkilenirler .
Bu hcrelerde virus giriinde CCR-5 koreseptrleri de rol oynarlar. Hcrede
lme yol amadan persistan infeksiyon geliir ve bu hcreler virusun asl
rezervuar, yaylmasnda anahtar hcreler ve ila-immun yant kanda
en etkili snaklar olarak rol oynar. Dokulara geen makrofajlar beyinde
(mikroglia), akcierlerde (alveolar makrofaj) ve kemik iliinde (monosit
prekrsrleri) yaylma, rezervuar olarak sakl kalma ve buralarda
gelien klinik tablolardan sorumludurlar (TUS).
HIV infeksiyonu srecinde RT enziminin zelliklerinden ve bu konudaki
yetersizliinden kaynaklanan ok sayda viral mutant olumaktadr. ok
sayda oluan mutantlar virusun savunma sisteminden kanda rol
oynar ve etkili bir a gelitirilmesi umutlarn ortadan kaldrmaktadr.
Bu virusta mutasyonlar en ok env gen blgesinde olmaktadr.
AIDS tablosu tanmyla ilgili farkl grler ortaya atlmaktadr. CDC, AIDS
olgularn frsat infeksiyonlar, tmrler ve CD4 says gibi baz laboratuvar
deerleriyle yeniden kategorize etmitir. Tanmlama dnda tedavinin
balamas ve izleminde CD4 says dnda viral yk tayini de nem
kazanmtr.
Bu infeksiyonlar unlardr:
- zafagus ya da AC, trakea ya da bronlarda kandidiyaz
- nvazif servikal kanser
- Yaygn koksidiodomikoz
- AC d kriptokokkoz
- Kriptosporidyum infeksiyonu
- CMV ( KC, dalak, lenf d)
- CMV retiniti(+grme kayb)
- HIV ansfalopatisi
- HSV (kronik lser, pnmoni, zafajit)
- Yaygn histoplazmoz
- sospora infeksiyonu
- HIV tkenmilik sendromu
- Kaposi sarkomu
- Burkitt lenfoma
- mmnoblastik lenfoma
- Primer beyin lenfomas
- Yaygn ya da AC d MAC ya da M. kansasii (ya da dier
mikobakteriler) infeksiyonu
- Tberkloz
- Progresif multifokal lkoansefalopati
- Serebral toksoplazmoz
- Pnmosistis carinii pnmonisi (PCP)
- Tekrarlayan pnmoniler
- Tekrarlayan non-tifoid salmonella sepsisleri
450
MKROBYOLOJ
451
MKROBYOLOJ
AIDS olgularnda belrgn klinik tablolar u eklde gruplanablr:
1 Maligniteler:
En sk rastlanan malignite Kaposi sarkomudur. zellikle homoseksellerde
ve deride sktr. En sk organ tutulumu ise gastrointestinal sistemdedir. AC
infeksiyon nedenli tutulularn dnda en sk tutulum nedeni de Kaposi
sarkomudur. Endotel orijinli bir tmr olduu dnlmektedir. HHV-8 bu
tmrn oluumunda rol oynamaktadr. Non-Hodgkin lenfomalar da AIDS
olgularnda sktr. Burkitt lenfoma,
B-hcreli lenfoma (ou primer beyin lenfomas), T-hcreli lenfomalar, EBV ile
ilikli lenfoma ve tyl hcreli lkoplaki sktr. Ayrca servikal invazif kanser,
anogenital kanserler de sktr.
2 Dier klinik tablolar:
Nrolojik bulgular arasnda infeksiyonlardan farkl olarak HIV virusunun
mikroglialar ve nronlar tutmas sonucu HIV ansefalopatisi (AIDS
ile ilgili demans ) ortaya kar. Miyelopati, periferik nropati, miyopati de
ayrca grlebilir. lerleyici bir zayflama ve bitkinlikle karakterize tablo HIV
tkenmilik sendromu adn alr. Bunun dnda pek ok otoimmun tablo,
hematolojik bulgu ( trombositopeni,...) belirlenebilir.
3 Frsat infeksiyonlar:
ok sayda infeksiyon etkeni HIV (+) olgularda hastalk oluturabilir. PCP,
C.neoformans menenjiti, MAC sepsisi, CMV retiniti, T. gondii ansefaliti,
Cryptosporidium ishali zellikle HIV infeksiyonu ile ilikili olarak
saptanan hastalklardr.
Sindirim sisteminde Oral , orafaringeal kandidiyaz HIV infeksiyonunda en sk
rastlanan frsat infeksiyondur. Azda EBV ile oluturulan tyl hcreli lkoplaki
kanserz bir lezyon olarak tanmlanmaktadr. zellikle Candida, HSV ya da CMV
ile gelien zafajit, CMV ile oluan kolesistit, sindirim kanalnda lserler, CMV
koliti sktr. shallerde en sk paraziter ajan olarak Cryptosporidium saptanr.
Bu etken dk aside direnli boyama ile (EZN; Kinyoun) boyanrsa kolayca
tannabilir (TUS). Ayrca sospora, mikrosporidiumlar da ishal oluturabilirler.
HIV kendi bana da ishal etkeni olabilir. zellikle homoseksellerde proktitler
sktr. Bakteriyel kolitler saptanabilir ve mikobakteriler (MAC, M. tuberclosis
) barsaklar tutabilirler.
MSS tutulumu HIV virusunun kendinden kaynaklanabilecei gibi birok frsat
infeksiyon etkenleri de tutulum yapabilirler. Toksoplazma tutulumu genelde
beyinde evresi demli bir lezyon olarak saptanr. Menenjit varlnda ilk akla
gelecek etken C. neoformanstr. Bu kapsll bir mayadr ve ini mrekkebi
boyamalaryla BOSda kolayca gsterilebilir.
JC virusu aktive olarak multifokal progresif ansefalopati oluturur. CMV,
nrosifiliz, tberkloz menenjit de saptanabilir.
Akcierler(AC)de ilk olarak P. carinii pnmonisi (PCP) akla gelmelidir. Bu
etken nceden protozoonlar arasnda saylmaktayken bugn mantarlar
arasnda yer almaktadr. Yaygn interstisyel AC tutulumu sklkla belirlenen klinik
zelliklerindendir. Ayrca tberkloz, atipik mikobakteri infeksiyonlar, bakteriyel
pnmoniler, C. neoformans ve CMV AC tutulumu da olabilir.
450
MKROBYOLOJ
451
MKROBYOLOJ
Deride Kaposi sarkomu (HHV-8 ? ) dnda deride basiller anjiomatoz
saptanabilir. Etken Rochalimae henselaedir. MCV molluscum contagiosum
oluumuna neden olur. Bu olgularda MCV yaygndr. HPV ile oluan siiller,
kondiloma akuminata , HSV ,atipik mikobakteri infeksiyonlar sktr. Sistemik
yaylm sonucu kriptokok infeksiyonlarnda belirgin gbekli deri lezyonlar
oluabilir.
CMV reaktivasyonu sklkla retinada oluur ve retinit geliir. Tedavi edilmezse
krlkle sonlanabilir. VZV retinada nekroz oluturabilir.
HIV infeksiyonu laboratuvar tansnda serolojik yntemler ncelikle kullanlrlar.
HIV infeksiyonu sonrasnda kanda ilk olarak p-24 antijeni saptanr. Sonra gp
120 ve p 24e kar antikorlar meydana gelir ve p24 antijeni kaybolur. AIDS
geliirken ise anti p-24 antikorlarn kaybolduu ve sonrasnda p-24 antijeninin
yeniden ortaya kt saptanmtr. Antikor tayini (serokonversiyon) ortalama 1-
3 ayda gerekleir, fakat % 5 olguda bu olay 6 aya kadar gecikebilir. Bu durumda
viral antijen, virusun kendisi ya da viral genom gsterilebilir.
Antikor tayininde ELSA yntemi kullanlr ve (+) sonular Western Blot
yntemi ile dorulanr. Hzl testler (lateks,...) gelitirilmektedir. Antijen olarak
p-24 tayini kullanlr. Gnmzde p-24 antijeni ve gp120 antikorunu ayn
anda saptayabilen kitler de retilmektedir. Virus retimi g ve zaman alcdr.
PCR ile viral genom tayini ve yeni gelimi teknikler ile viral yk tayini mmkn
olmaktadr.
Bu hastalarn takibinde CD4 T lenfosit saym (CD4 / CD8 oran)
nemlidir. Tedavinin izleminde ise CD4 saym yannda viral ykn takibi de
nerilmektedir.
Tedavide ortaya kan frsat infeksiyonlarn tedavisi ve HIV infeksiyonunun
tedavisi iki farkl yaklam olarak ele alnabilir.
TEDAV
A- Frsat infeksiyonlarn tedavisi:
Genelde CD4 < 200 altnda primer olarak uygun olgularda profilaksi balanr
(primer). Bu infeksiyonlar gelitikten sonra ise genelde mr boyu bir profilaksi
kullanm gerekir (sekonder).nemli frsat infeksiyonlar ve nerilen tedavi /
profilaksi uygulamalar tabloda gsterilmitir:
B- Antiretroviral tedavi:
Gnmzde HIV infeksiyonu tedavisinde genel yaklam en erken dnemde
balanp tedavinin devamllnn salanmasdr. Tedavi kararnda CD4
says ve viral yk sonular birarada deerlendirilir. Tedavi karar
hastayla beraber alnmaldr. nk tedavi mr boyu srmek zorundadr,
olduka toksik olabilmektedir ve tedaviye uyum yeterince olmazsa tedavi
baarszl ve diren kanlmaz olarak gelimektedir.
Gnmzde etki mekanizmas farkl antiviral ajanlarn birarada ve youn olarak
kullanld hayli aktif antiretroviral tedavi (HAART) uygulanmaktadr. Bu
tedavide kullanlan antiretroviral ilalar unlardr:
1 Nkleozid analoglar RT inhibitrleri:
- Zidovudin (ZDV) / azidotimidin (AZT): En sk baars,bulant gibi
452
MKROBYOLOJ
453
MKROBYOLOJ
ikayetler oluturabilirken en nemli doz kstlayc yanetki lkopeni,
anemidir.
AIDSL HASTALARDA GRLEN FIRSATI ENFEKSYONLARIN TEDAV VE
PROFLAKSLER
Etken Tedavi Profilaksi
CMV enfeksiyonlar
ntravenz Gansiklavir veya foscarnet Oral gansiklavir
Herpes Simpleks Asiklavir, foscarnet Asiklavir
Mycobacterium avium komp-
leksi
Klaritramisim veya azitromisin + Etambutal
veya rifaburin + ciprofloksosin veya rifampin
Klaritromisin veya azitromisin
M. tubeculosis INH + Rifampin + Prazinamide + Etambutol -
Salmonella nc jenerasyon sefalosporinler -
P. carinii pnmonisi Kontrimoksazole, pentamidiz, dapson Tontrimaksazol, dapson, inhale
pentamidine
Candida albicans Amfotenisin B, flucanazole Fluconazole
C. capsulatum Amfoterisin B, itraconazol -
C. immitis Amfoterisin B Oral itrakonazol veya flucanazole
T. gondi Primetamin ve leucovorin asid + sulfadiazin
veya klindansin
Ko-trimoksazol veya primetamine-
dapson
ID:
- Didanozin (ddI): Doz kstlayc yan etki geri dnml periferal
nropati ve pankreatittir.
- Zalsitabin (ddC): Doz kstlayc yan etki zellikle yanma hissi ile
karakterize nropatidir. Pankreatit nadir fakat lmcldr.
- Stavudin (d4T): doza bal periferik nropati yapar.
- Lamuvidin (3TC): Baars, karn ars, ishal, perferik nropati,... gibi
bir ok yan etki bilinse de en az toksik etki bildirilen ajandr. Kronik
HBV infeksiyonu tedavisinde de kullanlr.
2 Nonnkleozid RT inhibitrleri(NNRTI):
Hzla diren gelitirmeleri ve bu direncin tm NNRT inhibitrlerini
kapsamas nemli bir sorundur. Tedavide dknt, baars, sindirim
sistemi yaknmalar en sk yan etkiler olarak izlenir. Stevens-Johnson
sendromu nadir fakat korkutucu bir yan etkidir.
- Nevirapin
- Delavirdin
- Efavirenz
3 Proteaz inhibitrleri:
HIV proteazn inhibe ederek viral poliproteinlerin aktif hale gelmelerini
engeller. Yeni birok proteaz inhibitrleri de gelitirilmektedir. Yan
etkileri yannda ok ciddi ila etkileimleri uygulamalarnda zorluklar
yaratmaktadr. En nemli doz kstlayc yan etkileri lipodistrofidir.
- Sakuinavir: Sindirim sistemi yaknmalar sktr. Daha nadir olarak
transaminazlarda ykselme, sarlk, konvlziyon,... oluturabilir
- Ritonavir: la etkileimi nemli sorun yaratr ve baz ilalarla birlikte
kullanlmamas gerekir.
- ndinavir: En sk bildirilen yan etkilerinden birisi nefrolitiyazistir.
452
MKROBYOLOJ
453
MKROBYOLOJ
- Nelfinavir
- Amprenavir
HIV NFEKSYONUNDA PRMER PROFLAKS GEREKTREN NFEKSYON AJANLARI
nfeksiyon ajan Endikasyon lk Tercih kinci Tercih
Pnmosistis pnmonisi
(PCP)
CD 4 T lenfosit says <200
hcre H veya oral kandidi-
yazis
Trimetoprim - Slfoma-
toksazol (TMP-SMZ)
- Dapson
- Dapson+ Primetamin+
Lkoverin
- Pentamidin
- Atovaquone
Toksoplasma gondii Toksoplasma Ig6 pozitif veya
CD4 T lenfosit says <100
hcre H
Trimetoprim - Slfoma-
toksazol (TMP-SMZ)
- TMP - SMZ
- Dapson+ Primetamin+
Lkoverin
- Atovaquone + Primetamin+
Lkoverin
Mycobakterium avium
kompleks (MAC)
CD4 says < 50 hcre /H Azitromisin veya
Klaritromisin
- Rifabutin
- Azithromicin + Rifabutin
ID:
KALSVRUSLAR
Kalisiviruslar ve Norwalk virusu zarfsz, (+) RNA ieren viruslardr.Kontamine
yiyecek-ieceklerle, fekal-oral yol ile bular. nce barsak villus atrofisine ve sonuta
ishale yol aar. Erikinlerdeki viral ishallerin oundan Norwalk virusu sorumlu
tutulmaktadr. En iyi yntem dkda antijen aranmasdr.
ASTROVRUSLAR:
Zarfsz, (+) RNA viruslardr. Yaplar yldza benzer. Fekal-oral yolla bular ve infant
ishallerinde %4-6 etkendirler. Antijen tayini ile tan konulabilir.
ARENAVRUSLAR:
Zarfl, iki segmentli, dairesel RNA tayan bir virustur. Plazma zarndan tomurcuklanr
ve bu arada rastlantsal olarak ilevsiz ribozomlar da viriona katlrlar. Stoplazmada
replike olurlar ve ou persistan infeksiyona neden olurlar. Replikasyon srasnda
genetik reassortment sktr.
Bu viruslar doada devamllklarn persistan olarak infekte olan, salglarnda
virus karan ya da hastalanan kemirgenlerle devam ettirirler. nsana
bulama bu kartlara insanlarn yaral deri ya da solunum sistemleriyle
temasyla olmaktadr.
LCMV:
Bu virus dnyada ev farelerinde yaygn olarak bulunmaktadr. nsana bulatnda
genelde grip benzeri tablo oluurken seyrek olarak aseptik menenjit ya da ansefalit
oluabilir.
Lassa virus:
nsandan insana bula olasl vardr. Hastalk kronik multisistem tutulumu ya da
ar hemorajik ate eklinde oluabileceinden tan zordur.Tedavide ribavirin
454
MKROBYOLOJ
455
MKROBYOLOJ
etkili bulunmutur.
FLOVRUSLAR:
Zarfl, (-) RNA ieren uzun bir erit eklinde grlen viruslardr. Ebolavirus, Marburg
ve Reston viruslar bu ailede bulunurlar. Maymunlardan bulaabilirler ve
insanlardan vcut salglar ile dier insanlara bulaabilirler. Hemorajik
ate olutururlar.
454
MKROBYOLOJ
455
MKROBYOLOJ
MKOLOJ
MANTARLARA GR, PATOGENEZ, TANI VE
ANTFUNGAL LALAR
Mantarlar , karyotlu mikroorganizmalardr. Hcre duvar yapsnda bulunan kitin
mantarn bakterilerden ayrlmasn salar. Hcre duvarnda kitin, mannanlar,
glukanlar ve dier kompleksler vardr.Hcre duvarndaki kitin (N-asetil glukozamin
polimeri) antibiyotiklerden etkilenmez. Hcre zarnda sterol bulunur. nsanda
kolesterol halinde bulunurken mantar hcresinde ergosterol, zimosterol bulunur.
Bu yap pek ok antifungalin etkili olduu blgedir(Azoller, Amfoterisin B).
Eeyli ve eeysiz reyebilme yeteneklerine sahiptirler. Eeysiz reyen formuna anamorf,
eeyli reyen formuna teleomorf ad verilir. Spor yaplar eeyli ya da eeysiz olarak
gelitirilebilir; mantarn yaylmasnda, insana bulamasnda ve remesinde rol
vardr.
Morfolojik zelliklerine, besiyerinde oluturduklar kolonilerin zelliklerine gre maya
ve kf eklinde ayrlrlar. Kf mantarlarnn temel yaps filamantz uzantlar olan hif
yaplardr. Maya mantarlar ise hif yaplar genelde oluturmaz. Fakat maya mantarlar
iinde uygun koullarda hifsi yaplar (yalanc hif: psdohif) ya da hif yaplar oluturan
mantarlar tanmlanmtr. Baz mantarlar doada (22 C) kf insanda hastalk
oluturduunda (37 C) maya yaplar olutururlar. Buna termal dimorfizm ad
verilir.
En nemli termal dimorfizm gsteren mantarlar bazen primer patojenler olarak
da tanmlanmaktadrlar (TUS):
- Histoplasma capsulatum
- Coccidiodes immitis
- Blastomyces dermatitidis
- Paracoccoides brasiliensis
- Sporothrix schenckii
TIPTA NEML FUNGUSLAR
Gerek
patojenler
Oportunustik
Patojenler
Kutanez infektif
ajanlar
- Epidermophyton species
- Microsporum species
- Trichophyton species
Subkutan infeksi-
yon ajanlar
Sistemik ajanlar
- Actinomadura madurae
- Clodosporium
- Madurella grisea
- Phialohora
- Sporothrix schenckii
- Blastomyces dermatitidis
- Coccidioides immitis
- Histoplasma capsulatum
- Paracoccoidioides brasil-
iensis
- Absidia corymbifera
- Aspergillus fumigatus
- Candida albicans
- Cryptococcus neoformans
- Pneumocystis carinii
- Rhizomucor pusillus
- Rhizopus oryzae (R. arrhizus)
456
MKROBYOLOJ
457
MKROBYOLOJ
DERMATOFTLERN NEML ZELLKLER
Etken Makrokonidi Mikrokonidi Yerletii doku Floresans
Microsporum Mekik eklinde Var Sa, deri Var
Trichophyton Kalem eklinde Var Sa, deri ve trnak Yok
Epidermophyton Lobut (raket) eklinde Yok Deri ve trnak Yok
Candida Yok Yok Deri ve trnak Yok
ID:
Mantarlarn spor yaplar eeyli ya da eeysiz remeye gre farkl yaplar oluturur. Bu
yaplar zellikle kf mantarlarnn tanmlanmasnda zel bir neme sahiptirler:
EEY SPORLARI:
- Bazidiospor
- Askospor
- Zigospor
- Oospor
EEYSZ REME SPORLARI :
- Sporangiosporlar ( Rhizopus, Mucor,...)
- Konidiumlar: Deuteromycete snfnda eeyli remesi bilinmeyen mantarlar
kapsayan grupta bulunurlar ve tanmda faydaldrlar)
a) Artrokonidi (artrospor): Geothricum candidum, Coccidiodes immitis
b) Klamidospor: zellikle Candida albicans
c) Blastokonidi (tomurcuklanma) : Maya hcreleri, Penicillium,
Aspergillus.
d) Makrokonidiler (dermatofitler,..)
e) Mikrokonidiler
Mantar infeksiyonlarnda tanm testleri nisbeten daha farkldr. Tanm aamasnda
rneklerin direkt incelenmesi en nemli rol oynamaktadr. zellikle deri, trnak gibi
keratinden zengin rneklerin direkt deerlendirilmesinde KOH, dimetil hidroksit
gibi eriticiler kullanlr (TUS). Bunlar keratini eriterek mantar elemanlarnn
grnr hale gelmesini salar. Giemse hcre ii yerleimli mantarlarn (H. capsulatum)
boyanmasnda faydaldr. ini mrekkebi kapsll bir maya olan Cryptococcus
meoformans tanmnda faydaldr.
Mantarlarn kltr Sabouroud dekstroz agarda yaplr. Dimorfizm aratrlacaksa
37 ve 25 Clerde iki ayr inkbasyon gerekir. reyen kflerin tanm nce laktofenol
pamuk mavisi ile (TUS) morfolojilerin deerlendirilmesi ile yaplr.
Antijen aratrmalar zellikle immunsupresif hastalarda belirgin art gstermektedir.
BOS da kriptokok kapsl antijeni, Candida infeksiyonlarnda kanda
mannanemi, ve son zamanlarda Aspergillus galaktomannan lm tanda
faydal bulunmaktadr. Sistemik infeksiyonlarda zellikle kronik hastalklarda
antikor yant faydal olabilir (Fungus ball- Aspergillus HA).
456
MKROBYOLOJ
457
MKROBYOLOJ
ANTFUNGALLER
Azoller (midazol, triazol trevleri),
Ergosterol sentezini 14 alfa demitilaz enzimi inhibisyonu ile engellerler.
Bu enzim mikrozomda sitokrom p-450ye baldr.Azol trevleri iinde
Aspergillus infeksiyonlarnda sadece trakanazol (yeni ila vorikanazol) etkilidir.
Candidalardan C. tropicalis ketokanazole, C. krusei flukanazole etkisizdir. P.
boydii infeksiyonlarnda mikonazol kullanlabilir. Yan etki asndan en toksik
ajan ketokanazoldr. Hepatatoksite geliebilir. mpotans, jinekomasti,... gibi
bulgular, dier ilalarla etkileim (rifampisin, H2 reseptr blokerleri,...) sorun
oluturabilir. BOSa en iyi flukanazol geebilir.
Amfoterisin-B
Ergosterole balanarak hcre zar yapsn bozar. C. lusitaniae amfoterisin-
Bye doal direnlidir.Bu ilaca bal toksik etkiler ok belirgindir. En nemli yan
etkisi nefrotoksisitedir. Febril ntropenik hastalarda ate dmediinde, ciddi
infeksiyon varlnda ampirik olarak aspergillus, Blastomikoz, H. capsulatum, C.
neoformans, C. immitis, sistemik Candida infeksiyonlarnda ilk seenek olarak
kullanlr. Leishmania infeksiyonlarnda kullanlmaktadr.
Griseofulvin
Hcre blnmesi aamasnda kromozom ayrlmasn nleyerek etkili
olur. Keratinize dokuda birikme zellii vardr. Dermatofit infeksiyonlarnda
oral tedavide kullanlmtr. Toksik etkileri nedeniyle artk ok tercih
edilmemektedir.
Flusitozin
Bir nkleozid analoudur. Tek bana kullanlmaz ve sadece C. neoformans
infeksiyonlarnda amfoterisin-Bile kombine edilerek kullanlabilir.
Nistatin
Deri ve mukozal yzeylerdeki Candida infeksiyonlarnda kullanlan hcre zarna
etkili bir polyendir. Sindirim sisteminden emilmez.
YZ, KTANZ VE SUBKUTAN MKOZLAR
YZEYEL MKOZLAR
Tinea nigra:
Avu ii ya da tabanda kahverengi-siyah lekeler oluturur. Etken Exophilia
werneckii (Cladosporium werneckii) dir. Siyah dimorfik yaplar gsteren
bir mantardr.
Kara piedra:
nfekte sata sert nodller eklindedir. Etken Piedra hortae dir. Mikroskopta
rnekte askosporlar grlr (teleomorf ekil), kltrde anamorf ekiller
retilebilir.
458
MKROBYOLOJ
459
MKROBYOLOJ
Ak piedra:
Sa, sakal, bykta beyazms nodller eklinde hastalk yapar. Etken
Trichosporon beigeliidir. Kltrde retilerek tan konulur.
Tinea versicolor:
Etken Mallessezia furfur (TUS) ( Pityrosporum orbiculare/ovale). Normalde
deride bulunan, lipofilik bir mantardr. Lezyonlar ; deride, zellikle boyun
ve gsn st ksmlarnda hipo-hiper pigmente, bazen kantl lezyonlar
458
MKROBYOLOJ
459
MKROBYOLOJ
eklindedir. Lezyonlar kolayca kanr ve pullar halinde dklr (yonga belirtisi).
Mikroskopik incelemede ok sayda kk ksa hif yaplar ile klamidospor
kmeleri tipiktir. Zeytinya ile zenginletirilmi Sabouroud besiyerinde
retilebilir. Damar ii kateterli ve zellikle V lipid verilen hastalarda sepsis,
pnmoni yapabilir. M. pachydermatis kpeklerden insana bulaarak hastalk
oluturabilirler.
KUTANZ MKOZLAR (Dermatofitler)
Derin dokular etkilemeyip sadece deri, sa, kl, trnak gibi keratinize dokular
etkileyen kf mantarlardr. cins altnda incelenirler. Bu cinslere ait temel
yapsal zellikler tabloda gsterilmitir.
Bu mantarlar insandan (andropofilik), hayvandan (zoofilik) ya da topraktan
(jeofilik) bulaabilirler. Zoofilik olanlardan M. canis zellikle kedi-kpekten,
T. verrucosum sr gibi byk ba hayvanlardan bulaabilir.
Tinea capitis:
Sal derinin mantar infeksiyonudur. Kllarn tutulum ekline gre endotriks
(kl ii) ya da ektotriks tutulum (kl d) ayrlabilir. Microsporum ve
T. verrucosum kl d tutulum yaparken dier Trichophyton trleri
( T. tonsurans, T. violaceum,...) kl ii tutulum yaparlar. zellikle
ocuklarda M. canis, T. tonsurans kaynakl salgnl ar grlebilir. Microsporum
infeksiyonlarnda UV k (Wood) altnda infekte kllar yeil flouresans
verirler. Kerion, sal deride gelien iltihabi kitledir. zellikle T. verrucosum
infeksiyonlarnda belirlenmektedir.
FAVUS
(:kellik) ise T. schoenleini ile oluan (TUS) kronik, yaam boyu devam edebilen
kl diplerinde skutulum denen sarms kabuklarla karakterize atrofi ve salarn
kaybyla sonlanan bir mantar infeksiyonudur. Salarda bambu kam gibi
endotriks tutulum ve retildiinde boynuzsu hif yaplar tipiktir.
KANDDA TRLER
Etyolojik Ajanlar
C. albicans C. guilliermondii
C. tropicalis C. krusei
C. parapsilosis C. glabrata
C. kefyr C. lusitaniae
Klinik
Kutanz : ntertrigo, onikomikozis
Mukokutanz : Mukokutanz kandidiyaztis, kronik granlomatz hastalk
Kronik : Mukokutanz candidiazis, granlomatoz hastalk
Sistemik : Fungemi, endokardit, pulmoner infeksiyon, riner trakt infeksiyonu, meninjitis, endoftalmit
Altta yatan durumlar
Geni spektrumlu antibiyotik kullanm, OKS, mekanik sebepler (travma, oklzyon)
AIDS, avitaminozlar, gebelik
Hcresel immn yetmezlikler
Pagositoz bozukluklar
mmun supresif durumlar (endokrinopatiler, DM, yanklar)
ntra venz ila alkanl, IV kateter
ID:
460
MKROBYOLOJ
461
MKROBYOLOJ
Tinea cruris:
Kvrmlarn mantar infeksiyonlardr. Kask, koltuk alt, gs altnda infeksiyonlar
sktr. T. rubrum, E. floccosum sk rastlanan etkenlerdir. Bu blgelerde
Candida cinsi mantarlarn da nemli etken olduu unutulmamaldr. Ayrca bu
blgelerde Corynebacterium minutissimumun etken olduu eritrazma da
unutulmmaldr. Eritrazmada UV altnda mercan krmzs pigment grlmesi
ayrmda yardmc olur.
Tinea corporis:
Vcudun eitli ksmlarnda grlr. Temriye, madolyon isimleriyle de anlr.
T. rubrum, T. verrucosum, M. canis, E. floccosum sk etkenlerdendir. zellikle
salam deri ile birleme yerinden rnek alndnda kltrde etkeni retmek
daha olasdr.
Tinea pedis:
(Atlet aya) Ayak parmak arasnn infeksiyonudur. T. rubrum, T.
mentagrophytes sk etkenlerdir. Sellit iin giri yeri olabilir.
Tinea barbae:
Sakaln mantar infeksiyonudur.
Tinea unguium:
(: Onikomikoz) Trnan infeksiyonudur. T. mentagrophytes, T. rubrum,
... gibi dermatofitler dnda Fusarium, Aspergillus, Acremonium gibi kf
mantarlar da etken olabilir. Candidalar zellikle el trnaklarnda gelien
onikomikozlarda sk etkenlerdendir.
Tanda alnan rnekte KOH ile yaplan incelemede mantar yaplar grlr.
Kltrde retilen mantarlar laktofenol pamuk mavisi ile boyanarak hifler,
makro-mikrokonidileri, koloni yaps, reme hz, pigment,... gibi zellikleriyle
tanmlanmaya allr. T. rubrum krmz pigmenti, kl delme deneyi ve reaz
testleriyle T. mentagrophytes ten ayrlabilir.
Pek ok lokal ya da sistemik azol trevi, allilaminler, griseofulvin kullanlabilir.
Yzeyel mikozlar arasnda dier nadir mantar hastalklar da bulunur:
SUBKUTAN MKOZLARI
Sporotrikoz:
Etken Sporothrix schenckiidir. Bu mantar dimorfik bir mantardr. Doada
toprakta, gl, aa kabuu, yosun gibi ortamlarda doal olarak
bulunabilir. Bu yaplarla meydana gelen yaralanmalarda lenfokutanz bir
tutulum en sk grlen klinik eklidir. Nadiren pnmoni, dier organ tutulumlar
(en sk osteoartikler tutulum) ya da sistemik hastalk oluturabilir. Deriden
toprakla temas eden yaralanmalarda papl, pstl sonra lser oluur.
Lenfatikleri izleyerek oluan nodler lezyonlar sonrasnda lserleebilir.
Genelde ate ve sistemik bulgular belirgin deildir. Lezyondan alnan
rneklerde puro sigaras eklinde maya hcreleri ve bu yap evresinde
sklerotik reaksiyon (asteroid cisimler, Splendori reaksiyonu) grlebilir.
Kltrde rediinde tipik hifleri ve hiflerin ucunda kasmpat gibi kmeler
oluturan sporlar tipiktir. Dimorfizmi gsterilerek tan kesinletirilebilir. Serolojik
testler ok faydal bulunmamtr.
Tedavide oral potasyum iyodr en etkili seenektir (TUS). Bu tedavide
kullanlamazsa uzun sreli itrakanazol kullanlabilir.
460
MKROBYOLOJ
461
MKROBYOLOJ
Kromomikoz (Kromoblastomikoz):
Dematosiyz (koyu renk pigmentli) kf mantarlarnn oluturduu,
deri ve derialt dokuya lokalize, kronik granlomatz tablodur. En sk
etkenler; Fonseca pedrosi, Fonseca compacta, Phiolophora verrucosa,
Cladosporiumdur. Lezyon genelde alt ekstremitedir, ok yava byr ve
tmral oluumlar ile kartrlabilir. rnek lezyondan alnan biopside tipik
mantara ait yaplarn grlmesi ve kltrde retilmesi ile konulur.
rnekte siyah renkli sklerotik yaplar (Sklerotik cisim: Madler
cisimcikleri) grlmesi tipiktir. Kltrde siyah renkli koloniler oluturarak
rer. Primer tedavi metodu cerrahidir. Gereken olgulara ayrca amfoterisin-B,
itrakanazol kullanlabilir.
Maduramikoz (Mietoma):
Madura aya adn da alr. Benzer klinik tabloyu aerobik aktinomiesler ve
nokardialar da yapabilir (N. brasiliensis) ve bu durumda aktinomietoma
ad verilirken mantarlarla oluan klinik tabloya mietoma ad verilir.
Mantarlar arasnda en sk iki etken Pseudoallesheria boydii, Madurella
mycetomatisdir. Genelde toprakla bulam bir yarada yllar sonra ilik,
fistller oluarak ilerler. Kronikleir , kemik tutulumu ile deformasyonlara
neden olur. Mantarlar etken ise kltrde retilerek tan konulur. Tedavi cerrahi
eksizyon ya da amputasyonla olur.
Rinosporodioz: Mukozalarda, en sk burunda, bazen konjunktiva, ans, genital
blgede gelien, iri polip, tmral kitlelerle karakterize bir hastalktr. Etken
Rhinosporidium seeberidir. Lezyonlarn ok abuk kanayabilmesi
nemli bir zelliktir. Mikroskopik inceleme ile tan konulur, kltr
yaplamaz. Tedavi cerrahi eksizyondur.
Lobomikoz:
Etkeni Laboa loboi olan, tropikal blgelerde grlen keloid benzeri lezyonlara
yol aan bir mantar hastaldr.
Conidiobolus ve Basidiobolus cinsi zigomisetlerle oluan tropikal blgelerde
rastlanan kronik subkutam mantar infeksiyonlar da tanmlanmtr.
SSTEMK MKOZLAR
COCCDODES MMTS
Amerika Birleik Devletleri, Latin Amerikann belirli blgelerinde endemik
olarak bulunur. nsana doada kolayca rzgarla tanan artrokonidileri ile
bularlar.Bu artrosporlar, akcierlerde ii endosporlar ile dolu krecikler
(Sferl) olutururlar (TUS). Tm dokulara yaylabilse de en sk pnmoni,
kemik ve MSS tutulumu gzlenir. mmunsupresiflerde ar bir klinik tablo, MSS
tutulumu grlr. zellikle son trimester gebelerde ok ar seyreder. Hastalk
seyrinde eritema nodosum sktr. Tanda rnekte sferllerin grlmesi tipiktir.
Kltrde Sabouroud besiyerinde kolayca rer. Bu remede ok sayda artrokonidi
olduundan kltrleri ileri derecede bulatrcdr. Serolojik yntemler tanya
yardmc olabilir. Sekin ila amfoterisin Bdir.
462
MKROBYOLOJ
463
MKROBYOLOJ
HSTOPLASMA CAPSULATUM
Toprakta ve ku dklarnn bol olduu yerlerde bulunur. Yarasalar infekte
olarak dklarnda bu mantar kartabilirler. Toprakla uraan, maaralara
giren kiilerde daha sk belirlenir. Primer olarak retikloendotelyal sistemi
infekte etmektedir. nsana solunum yollarndan bulatnda genelde subklinik
bir akcier infeksiyonu geliir. Grafide bilateral interstisyel tutulum izlenebilir.
Dissemine histoplazmoz immunsupresiflerde, zellikle HIV (+) olgularda
grlebilir. Sistemik infeksiyonlarda gastrointestinal sistemde lserasyonlar,
hepatosplenomegali (zellikle ocuklarda), srrenal yetmezlii (Addison)
sktr. zellikle dilde lserasyon H. capsulatumu akla getirmelidir. Bu klinik
formda eer incelenirse kemik ilii, dalak, karacier, lenfoid doku hatta bazen
periferik mononkleer hcrelerde maya hcreleri eklinde grlebilir.
Tanda en sk kemik ilii aspirasyonu incelenmesi tercih edilir. Burada
mononkleer hcreler iinde kk , tomurcuklanan maya hcreleri eklinde
grlebilir. Serolojik tan (kompleman birlemesi, immundifzyon, lateks IgM...) ya
da deri testleri (histoplazmin) tanda kullanlabilir. Kltrde retilebilir ve kolonisinde
belirlenen trabekler makrokonidiler ve kk gzya eklinde mikrokonidi
ve hifler ayrmda faydaldr (TUS). Dimorfizmini gsterebilmek en kesin tan
metodudur. Tedavide amfoterisin B; ketokanazol kullanlabilir
BLASTOMYCES DERMATDS (Kuzey Amerika
blastomikozu)
Toprakta bulunan mantarn solunum yoluyla alnmasyla akcierlere ular ve oradan
yaylr ya da direkt deri yoluyla bulaabilir. Akcier, deri, rogenital tutulum
sktr, gastrointestinal kanal pek tutmaz. Lezyondan alnan rnekte byk,
geni boyunlu tek tomurcuklu maya hcreleri tipiktir. Kltrde retilebilir,
dimorfizmi gsterilebilir. Amfoterisin B, ketokonazol ile tedavi edilebilir.
PARACOCDODES BRASLENSS
Toprakta bulunan mantarn inhalasyonu ile bular. ok uzun yllar sessiz kalabilir.
Deri, solunum sistemi, lenfoid doku sklkla tutulur. Kadnlarda hafif seyreder.
Lezyonlardan alnan rneklerde, zellikle kltrde retildiinde zemini dar ok
sayda tomurcukla kapl tipik maya hcreleri grlebilir (Gemi dmeni).
Amfoterisin B, ketokonazol ile tedavi edilebilir.
FIRSATI MANTAR NFEKSYONLARI
zellikle immun sistemi bozulmu hastalarda normalde doada yaygn olarak
bulunan, saprofit ya da endojen mantarlarn oluturduu hastalklar bu grupta ele
alnmaktadr. Bu tr infeksiyonlar sklkla AIDS gibi immunsupresif hastalklarda,
transplantasyon hastalarnda, hematolojik malignitesi olan hastalarda, steroid
kullanm, geni spektrumlu antibiyoterapi kullanm, invazif giriimler,... bu
infeksiyonlar iin risk faktrdrler.
462
MKROBYOLOJ
463
MKROBYOLOJ
CANDDA CNS MANTARLAR
Frsat mantar infeksiyonlar arasnda en sk etkenlerdir. Farkl trler karmza
kabilse de en sk etken C. albicansdr. Candida cinsi mayalar, tomurcuklanan
(blastokonidi) maya hcreleri ve bazen psdohif oluturan maya hcreleri olarak
rneklerde grlebilir. Normalde az boluu, deri kvrmlar, sindirim sisteminde
florada bulunurlar. Pek ok farkl klinik tabloya neden olabilir.
Mukokutanz candida infeksiyonlar
Oral kandidiyaz (:pamukuk) en sk rastlanan klinik tablodur. Dil ve
az boluunda beyaz plaklarla karakterizedir. Vaginit zellikle gebelerde,
diabetiklerde ve antibiyotik kullananlarda grlr. ou beyaz, peynirimsi
aknt ile tanmlanr. Deride folliklit, balanit, intertrigo, zellikle el trnaklarnda
onikomikoz, paranoi, tinea barbae nedeni olabilir. Dudak kenarlar infeksiyonu
(perleche:yalama) da yapabilir.
Kronik mukokutanz kandidiyaz
C. albicansa kar T-lenfosit yantnda belirgin bir bozukluk szkonusudur.
El-ayak trnaklar, mukozalarda kronik, uzun sreli tedavilerle bile dzelmeyen
infeksiyonlar grlr.
Sistemik infeksiyonlar
zellikle diabetik, immunsupresyonu olan, ntropenik olgularda, antibiyotik
kullananlarda ve invazif giriimleri olanlarda zellikle sk rastlanr. zafajit
AIDS olgularnda (en sk zafajit etkeni) ve maligniteli hastalarda sk rastlanan
bir klinik tablodur. Hemen tm organ ve sistemleri tutabilir. Olgularn yaklak
yarsnda sistemik yaylm vardr ve sistemik yaylm varlnda en sk gz
(endoftalmit) ve bbrekler (Kandidri, pyelonefrit) tutulur. Sistemik
yaylmda kanda saptanmas her zaman mmkn olmayabilir. ok sayda alnan
hemokltrlerden birinde bile reme olsa anlaml kabul edilmelidir. Sistemik
yaylm srasnda deride belirgin krmz nodller tan koydurucudur.
Endokardit nedeni olabilir ve fungal endokarditler arasnda en sk etken
konumundadr. Ntropenik hastalarda hepatosplenik kandidiyaz olabilir.
Yksek ate, karn ars varlnda akla gelmelidir. Genelde alkali
fosfataz ykselmi olarak bulunur. Karacier ve dalakta lezyonlar
grlerek tan konulabilir. Ntropeni dzeldike lezyonlar daha belirgin
grlebilir (TUS).
Tan rneklerde mantarn grlmesi ve kltrde retilmesiyle konur. C.
albicans dierlerinden msr unlu jelozda klamidyospor oluturmas
ve germ tp (imlenme borusu) oluturmasyla ayrlabilir. Dier trler
karbonhidrat asimilasyonu, boyalarla inhibisyon gibi yntemlerle tanmlanabilir.
En sk etken C. albicans iken artk albicans d kandidalar da art grlmektedir.
zellikle molekler biyolojik yntemlerle yeni trler de tanmlanmaktadr. C.
dubliniensis HIV (+) hastalarda sklkla tanmlanm zellikleri ile C. albicansa
benzeyen yeni bir trdr. Candida infeksiyonlarnda yeni bir sorun antifungal
direncindeki arttr. C. krusei doal olarak azollere direnli (TUS), C.
lusitaniae ise doal olarak amfoterisin-Bye direnlidir. Tedavide lokal
mukoza tutulumunda nistatin, sistemik/ yaygn tutulumda azol trevleri ya da
amfoterisin-B kullanlabilir.
464
MKROBYOLOJ
465
MKROBYOLOJ
VRYPTOCOCCUS NEOFORMANS
Geni bir polisakkarid kapsl ile sarl bir mayadr. Psdohif oluturmaz. Genelde
gvercin dks ile kirlenmi toprakta youn olarak bulunduu belirlenmitir.
Farkl bir varyetesi (var. gattii) okaliptus aalarnda belirlenmitir. zellikle AIDS ve
dier immunsupresif hastalarda menenjit, pnmoni, deri tutulumu, kolit, prostatit
oluturabilir. AIDS olgularnda en nemli menenjit etkenidir. Tanda ini
mrekkebi ile kapsll mantarlarn grlmesi (TUS) ve kltrde retilmesi
yeterlidir. BOSda polisakkarit kapsl antijen tayini (TUS) de tanda faydal
bir yntemdir. reyen mantarn mukoid kolonileri olmas, reaz (+) olmas, melanin
ve benzeri yaplar olduunda siyah pigment yapmas tanmda faydaldr. Tedavide
amfoterisin B (+5 Flusitozin) ya da flukanazol kullanlabilir (TUS).
- Entemoeba histolytica
- Neaqleria fowleri
- Acanthamoeba
- Giardia intestinalis
- Balantidium coli
- Dientemoeba fragilis
- Cryptosporidium trleri
- sospora belli
- Trichomonas
- Plasmodium trleri
- Babesia trleri
- Leishmania trleri
- Trypanosoma trleri
- Toxoplasma gandii
- Pneumocystis carinii
- Faschiola hepatica
- Clonorchis sinensis
- Schistosoma trleri
- Fasciolopsis buski
- Heterophyes heterophyes
- Paragonismus westermani
- Enterobius vermicularis
- Trichuris trichiura
- Ascaris lumricoides
- A. duodenale
- N. americanus
- Strongyloides stercoralis
- Toxocara canis
- Ancylostoma brasiliensis
- Trichinella spiralis
- Dracunculus medinensis
- Wuchereria bancrofti
- Brugia malayi
- Onchocerca volvulus
- Loa loa
- Mansonella trleri
- Dirofilaria trleri
- Pediculosis
- Pireler
- Sivrisinekler
- Tahtakurusu
- Keneler
- Ev tozu akarlar
- Follikl akarlar
Protozoonlar
Helmintler Artropodlar
Filaryal nematodlar Doku nematodlar ntestinal nematodlar
Trematodlar
- Taenia saginata
- Taenia solium
- Hymenolepis nana
- Diphyllobothrium latum
- Dipylidium caninum
- Echinococcus granulosus
Sestodlar
TIPTA NEML PARAZTLER
Nematodlar
464
MKROBYOLOJ
465
MKROBYOLOJ
PROTOZOAL ENFEKSYONLARDA ANTPROTOZOAL LALAR
Protozoa lk seenek ila
Trichomonas vaginalis Metranidazol
Giardia lamblia Metronidazol kinakrin
Balantidum coli Tetrasiklin
Leishmenia donovani Meglumin antimonyat
Sodyum stiboglukonat
Pnmosistis carinii Ko-trimaksazol
Toxoplazma gondii Primetamin +sulfopirimidin
Leishmania tropica Meglumin antimonyat
Tripanosoma cruzii Nifurtimox
Tripanosoma gambiense Suramin
Amipli dizanteri metronidazol veya emetin
Semptomsuz barsak Diloksanid furaat veya
amibiasisi iyodokuinal
ID:
ASPERGLLUS
Aspergillus cinsi mantarlar doada yaygn olarak bulunurlar ve konidileri ile bulaarak
ok farkl klinik tablolara yol aabilirler:
- Allerjik fungal sinzit: Eozinofiller ve hifler belirlenir.
- Otomikoz: D kulan mantar infeksiyonudur. En sk etken A. nigerdir.
- Allerjik bronkopulmoner aspergilloz
- Fungus topu: zellikle tberkloz, tmr sonucu olumu kavitelerde gelien
mantar kitleleridir. Hemoptizi ve ciddi kanama oluabilir.
- Akcier tutulumu: Kronik gidili bir pnmoni yannda zellikle ntropenik,
hematolojik maligniteli hastalarda gelien , hzl ilerleyici, hzla damar
duvar invazyonu ile karakterize ve mortalitesi yksek (> % 50) bir klinik
tablo da oluturabilir (nvazif aspergilloz). Bu hastalarda en sk etken A.
fumigatustur. Ayrca en sk akcier infeksiyonu ve allerjik reaksiyon da bu
mantar tarafndan gerekletirilir (TUS)
rneklerde hif yaplar grlerek tan konulabilir. Dzgn , blmeli, 45 derece a
ile dallanan hifler grlr (TUS). mmunsupresif hastalarda galaktomannan
antijeni ile tanya katk salanabilir.
Tedavide amfoterisin B kullanlr. Azol trevleri iinde trakanazol ve yeni
gelitirilen vorikanazaol tedavide kullanlabilir. HEPA filtreli odalarla riskli
hastalarn korunmas mmkn olabilmektedir.
ZGOMSETER
Zigospor oluturarak reyebilen mantarlar ierir ve yapt klinik tabloya zigomikoz
ad verilir. Mucor, Rhizopus, Absidia bilinen en nemli cinslerdir. Doada yaygn
olarak bulunurlar. nfeksiyon genelde paranazal sinslerde balar ve az ve burun
boluuna ilerler (Rinoserebral tutulum). Sklkla serebral damarlarn invazyonu
gzlemlenmektedir. Akcierler, deri, sindirim sistemi ve MSS tutulumlar daha
nadirdir. zellikle diabetik ketoasidoz tablosuna elik ederken hematolojik
maligniteli hastalarda sk grlr (TUS). Yumuak damakta ilerleyici, sert
damakta dekstrksiyona yol aan nekrotik lezyon ok tipiktir. Biopsi
rneinde kaln, dzensiz, blmesiz, dik a ile dallanabilen hifler tantcdr
(TUS). rediinde sporangiosporlar ve rizoid denen kks hif yaplaryla
kolayca tanmlanrlar. Tedavide mmknse cerrahi tedavi ve amfoterisin-B
kullanlr.
466
MKROBYOLOJ
467
MKROBYOLOJ
PATOJENK PARAZTLERN BULAMA EKLLER
Organizma nfektif form Bulama yolu
1-ntestinal protozoonlar
Entemoeba histolitica Kist/trofozoit Fekal-oral yada venereal
Giardia lamblia Kist Fekal-oral
Dientemoeba fragilis Trofozoit Fekal-oral
Balantidium coli Kist Fekal-oral
sospora belli Ookist Fekal-oral
Kriptosporidium trleri Ookist Fekal-oral, bilinmiyor
Enterositozoon bieneusi Spor Fekal-oral
2-rogenital Protozoa;
Trichomonas vaginalis
Trofozoit Direk (venereal)
3-Kan ve doku protozoalar;
Neagleria ve Akantamoeba trleri Kist/trofozoit Direk inoklasyon, inhalasyon
Plazmodyum trleri Sporozoit Anafel sivrisinei
Babesia trleri Piriform body xodes kenesi
Toxoplasma gondii Ookistler ve doku kistleri Fekal-oral, etoburlar
Leishmania trleri Promastigot Flebotom tatarc
Tripanosoma cruzei Tropomastigot Reduviid bcei
Tripanosoma brucei Tropomastigot Tsetse sinei
4-Nematodlar;
Enterobius vermicularis
Yumurta Fekal-oral
Ascaris lumbricoides Yumurta Fekal-oral
Toxocara trleri Yumurta Fekal-oral
Trichuris trichiura Yumurta Fekal-oral
Ancylostoma duodenale Filariform larva Kontamine topraktan deriye direk penetrasyonla
Necator americanus Filariform larva Direk cilt penetrasyonu, otoinfeksiyon
Strongyloides stercoralis Filoriform larva Direk cilt penetrasyonu, otoinfeksiyon
Trichinella spiralis Dokuda enkiste larva Etlerin yenmesi
Wuchereria bancrofti nc evre larva Sivrisinek
Brugia malayi nc evre larva Sivrisinek
Loa loa Filariform larva Chrysops sinei
Mansonella trleri nc evre larva Kk titrersinek, karasinekler
Onchocerca volvulus nc evre larva Simulium karasinei
Dracunculus medinensis nc evre larva nfekte siklopslarn sindirim yoluyla alnmas
Dirofilaria immitis nc evre larva Sivrisinek
5-Trematodlar
Fasciolopsis buski
Metaserkarya Sudaki plantlarda bulunan metaserkaryalarn sindirim
yoluyla alnmas
Fasciola hepatica Metaserkarya Sulardaki plantlarda bulunan metaserkarya
Clonorchis sinensis Metaserkarya Tatlsu balklarndaki enkiste metaserkarya
Paragonismus Westermani Metaserkarya Tatlsu kabuklularndaki enkiste metaserkarya
Schistosoma trleri LSerkarya Serbest yzen serkaryalarn direk penetrasyonuyla
6-Sestodlar
Taenia solium
Sistiserkoz, embriyonlu
yumurta veya proglottid
Enfekte domuz eti yenmesi, yumurtalarn yenmesi
(sistiserkozis)
Dyphillobotrium latum Sparganum Sparganum ieren balklarn yenmesi
Echinoccus granulosus Embriyonlu yumurta Kpeklerin kirlettii besinlerde bulunan yumurtalarn
yenmesi, fekal-oral
Hymenolepsis nana Embriyonlu yumurta Yumurtalarn yenmesi, fekal-oral
Hymenolepsis diminuta Sistiserkoz Knkanatllarn larvalar tarafndan kontamine edilen
hububatlarn yenmesi
Dipylidium caninum Sistiserkoid nfekte pirelerin sindirim yoluyla alnmas
ID:
466
MKROBYOLOJ
467
MKROBYOLOJ
NEML SNDRM SSTEM PROTOZOONLARI
ETKEN HASTALIK
KLNK ZEL-
LKLER
BULA TANI TEDAV
E. histolytica
(amip)
Amipli dizanteri,
Abse (ukulatams
abseler. KC, AC,
beyin)
AMOBEMA
Tayclk
Kanl mukuslu
ishal
ie dibi eklinde
lserasyon
Olgun 4 ekird-
ekli kistlerle
(bazen trofozoit)
Dkda eritrositleri
fagosite etmi
amipler
Kistler
(ekirdekte kro-
matin dizilii, 4
ekirdek),
(Direkt ya da
Trikrom)
Absede seroloji
(HA)
Metronidazol
Abse : Eme-
tin, Klorakin
Lmen ii :
diloksanit
furooat,
iodokuinol
Giardia intesti-
nalis
(G.lamblia)
(kaml)
Giardiyaz
Malarbsorbsiyon
Byme-gelime
gerilii
Kansz kt kokulu
ishal (steatore)
Tekrarlayan ishal ,
nce barsak (duo-
denum) tutulumu
ve villus atrofisi
Kistlerle
(su kaynakl
salgn)
Dkda kist ya da
trofozoitler
Duodenum aspira-
syonu (ip testi)
ELSA antijen
Metronidazol,
(kinakrin)
Balantidium
coli
Yegane kirpikli
(silial)
(*konjugasy-
onla oalma)
ishal shal (sessiz infek-
siyon
Kistlerle
Domuz, insan
kaynakl kistler)
Trofozoitler
Kistler (makro-
mikronukleus)
(Veklinde nukleus)
Tetrasiklin
Cryptosporid-
ium
(C.parvum)
Hcreii-si-
toplazma d
yerleimle
ookistler-spo-
rozitler oluur
ishal shal
(sulu ishal)
(HIV + olgularda
nemli ve lmcl)
Ookistlerle bula Dkda EZN (+)
ookistler grlr
Spiramisin?
Isospora belli shal zellikle HIV (+)
olgularda
ookist EZN (+) tipik
ookist
Kotrimoksa-
zol
Cyclospora ishal zellikle HIV (+)
olgularda
ookist EZN(+) tipik ookist
Otofloresans
Kotrimoksa-
zol
Microsporidia
Zorunlu
hcreii minr
protozoon
Enterocyto-
zoon,
ishal zellikle HIV (+) spor Dk ya da biopsi
rneinde sporlar
grlr (Gram,
Giemsa;)
Albendazol
Dientamoebea
fragilis
ishal shal (sulu, kanl-
mukuslu)
Trofozoit
Enterobius ver-
micularis ile)
Dkda iki nuk-
leuslu trofozoitler
(direkt, Trikrom)
Tetrasiklin,
metronida-
zol,
468
MKROBYOLOJ
469
MKROBYOLOJ
FUSARUM
Bu mantar zellikle yank hastalarnda vehematolojik maligniteli hastalarda yaygn
infeksiyonlara yol aabilir. Hemokltrde dier kflere kyasla daha yksek oranda
retilebilir.
PSEUDOLLESCHERA BOYD
Mietoma dnda frsat mantar infeksiyonlarnda da saptanabilen bir etkendir.
Armuta benzer konidileri ile Aspergillusdan ayrlabilir.
PNEUMOCYSTS CARN
En son mantarlar arasnda snflanmas uygun bulunmutur. EN sk akut,
hipoksinin n planda olduu, yaygn, interstisyel bir pnmoniye neden olur.
Alveollerin iinin kpkl bir mayii ile dolu olduu gzlenir. En sk AIDS,
yenidoanlar ve ALL hastalarnda rastlanr. rnekte kistlerin ve trofozoitlerin
grlmesi ile tannabilir. Uygun rnek BAL ve AC biopsisidir. Uyarlm balgam
rnei kullanlabilir. Kistler Giemsa , Methenamin-Gmleme, Gomori
yntemleriyle boyanabilir. DFA (Floresan antikor) yntemi olduka iyi bir tan
yntemidir. Tedavide ko-trimoksazol, pentamidin kullanlabilir.
PENCLLUM MARNEFFE
zellikle Gney Dou Asyada HIV ile infekte hastalarda rastlanan frsat bir mantardr.
Penicillium ailesi iinde snfland halde dimorfik zellik gsterir. Mononkleer
hcreler iinde maya hcreleri eklinde grlr. Hisitoplazmaya ok benzer
ve tomurcuklanmayp ikiye blnerek oalmasyla ayrlabilir. Kltrde ok
belirgin krmz bir pigment oluturarak (gl rengi) rer. Tedavide amfoterisin-
B kullanlr.
468
MKROBYOLOJ
469
MKROBYOLOJ
PARAZTOLOJ
PARAZTLER VE PARAZTER HASTALIKLAR
Bir canlnn zararna yaamaya parazitlik, birlikte yaayan iki canl birbirlerine yarar
salyorsa mutualizm, zararl-yararl olmadan bir canldan barnma, snma, tanma,
besin bulma ilerinde fayda salyorsa kommensalizm (saprofitlik) adn alr.
Ayn tr parazitle yeniden gelien parazitlie sperinfeksiyon ad verilir (S.
stercoralis) . Parazitlere kar gelien immun yantta, genelde Ig E snf antikorlar
ve eozinofiller artm olarak belirlenir. Kronik infeksiyonlar srasnda oluan blokan
antikorlar infeksiyonlar etkileyebilir (premnisyon).
ANTPARAZTER LALAR
Stma tedavisinde kullanlan klorakin hem polimeraz enzimini inhibe ederek
etki eder ve ayn zamanda parazitin DNA/RNA biyosentezini de inhibe eder. Bu
etkileriyle tm plasmodiumlarn eritrositer dnemine ve P. falciparum dndakilerin
gametositlerine olduka etkilidir. P. falciparumda diren sorunu belirli blgelerde
vardr. Primakin ise mitokondrial ilevlerini bozarak plasmodiumlar etkiler.
zellikle hipnozoitlere (P. vivax, P. ovale) etkinlii nedeniyle kullanlr. Kinin olaslkla
hempolimeraz inhibisyonu ile etkili olmaktadr. ok toksiktir ve sadece klorakin
direncinde tercih edilir. Toksik etkilerine inkonizm ad verilir. Kinidin, meflokin
kinindentretilmi ve klorakin direncinde kullanlan stma ilalardr. Primetamin
ise parazitin dihidrofolat redktaz enzimini etkileyerek etkili olur. Slfodiazinle
kombine olarak direnli stma olgularnda kullanlmtr. Gnmzde T. gondii
tedavisinde tercih edilir.
midazol Trevleri
Barsak protozoonlarna kar en etkili ajanlar ise nitroimidazol trevleridir
(Metronidazol, ornidazol, tinidazol,...) indirgenmi rnleri DNA sarmal
yapsn bozarak etkili olurlar. Giardia, T. vaginalis, E. histolytica infeksiyonlarnda
sklkla kullanlrlar. Barsak amebiyazisinde ve D. fragilis infeksiyonlarnda lokal
etkili bir aminoglikozid olan paromomisin kullanlabilir.
Antimon Bileikleri
Leishmania infeksiyonlar tedavisinde etkilidir. Sodyum stiboglukonat,
meglumin antimonat pentavalan antimon bileiklerindendir.
Pentamidin
Suramin tripanazoma infeksiyonlarnda kullanlan ok sayda enzim
inhinbisyonu yapan bir eit boyadr.
Nematodlara etkili ilalar arasnda benzimidazoller nemli yere sahiptir:
Mebendazol, albendazol. Kist hidatik tedavisinde de olduka baarl
bulunmulardr. Dokularda yerleenlere zellikle S. stercoralise kar
tiabendazol tercih edilir.
Bir piperazintrevi olan dietil karbamazin mikrofilaryalar zerine etkilidir.
470
MKROBYOLOJ
471
MKROBYOLOJ
Niklozamid:
Sestod infeksiyonlarnda en etkili seenek niklozamiddir. Tenya, D. latum
infeksiyonlarnda bir gnlk tedavi gerekirken H. nana infeksiyonlarnda 7 gn
tedavi nerilir.
Prazikuantel
Dk dozlarda barsak sestodlarna etkili bulunmutur. Schistosoma bata
olmak zere F. hepatica hari trematodlarn tedavisinde olduka etkilidir.
NTESTNAL VE ROGENTAL PARAZTLER
Genelde tek hcreli , ince bir zarla evrili, yalanc ayak, kam, kirpik gibi elemanlarla
ou hareketli, karyotik canllardr. nsanda nemli protozoonlar 4 gruba ayrlarak
incelenebilirler:
1 Amipler (sarcodina): Entamoebea
2 Sporozoonlar (sporozoa): Cryptosporidium, Isospora, Toxoplasma,
Plasmodium, Babesia
3 Kamllar (mastigophora): Giardia,Trichomonas,Leishmania,Trypanosoma,
Dientamoeba
4 Kirpikliler (ciliata): Balantidium coli
ENTOMOEBAE HSTOLYTCA
Yalanc ayaklarla hareket eden, tek nukleuslu trofozoiti ve olumsuz artlarda
oluan kistleri vardr. nsana bulama 4 ekirdekli kistlerle olur. Klinik
olarak dizanteri oluur (amipli dizanteri). Kaln barsakta ie dibi tarznda
lserasyonlar(TUS) ve bunun sonucu kanl-mukuslu ishal tipiktir. Bazen
ameboma (TUS) denilen kitleler oluturur ve tmrlerle kartrlabilir. Yaylm
sonucu karacierde abse geliebilir.
Amipli dizanteri tans dkda tipik hareketli, eritrositleri fagosite etmi
trofozoitler grnerek konulur (TUS).Dkda eritrositler youn iken
lkositlerin az olmas, Charchot-Leyden kristalleri ve kmeler yapan eritrosit
dizileri grlmesi basilli dizanteriden ayrmda yardmc olabilir. Ayrca
ate belirgin bir bulgu deildir. Dizanteri d ishal olgularnda ve tayclarda
dkda sadece kist ekilleri grlebilir.
Abse varlnda serolojik testler (IHA) faydal olabilir (TUS).
Amipli dizanteri tedavisinde lkemizde bulunan sekin ila metronidazoldr.
Diloksamid furoat, iodokuinol, paromomisin lmen ii patojenlere etkili
ilalardr. Emetin, dihidroemetin sistemik etkili, zellikle abseler varlnda
kullanlabilen fakat ok toksik ilalardr. Klorakin sadece karacier absesinde etkili
bulunmutur. Tayclarn tedavisi de nerilmektedir.
SERBEST YAAYAN AMPLER
Doada, toprakta serbest yaayan ve insanda hastalk oluturan
amiplerdir.Acanthamoeba klorlamaya direnli iken Naegleria fowleri oldua
duyarldr. Naeglaria fowleri gl, havuz gibi durgun sularda yzenlerde
3 7 gn sonra meningoansefalit gelienlerde akla gelmelidir. Primer amip
ansefalitinde etken MSSne olfaktr blgedeki nronlar yoluyla ular. BOS
bulanktr, bol lkosit, eritrosit ierir ve trofozoitler belirlenebilir. Hzla ldrc
seyreder. Amfoterisin B denenmektedir.
470
MKROBYOLOJ
471
MKROBYOLOJ
MALARYANIN YAAM SKLUSU (P. FALCIPARUM)
Acanthamoeba cinsi amipler granlomatz amip ansefaliti, akcier ve
deride lezyonlar ve zellikle yumuak lens kullananlarda keratit olutururlar.
Dokuda trofozoit ve kist formu grlebilir ve dikensi kntlar ile dier amiplerden
ayrlabilir.
GARDA NTESTNALS (G. lamblia)
nsanda en sk rastlanan, kaml, ara kona olmadan bulaan bir
protozoondur. Kistlerle bular ve su kaynakl salgnlar sktr. Kistler
duodenumda alarak trofozoitler meydana gelir. Trofozoitler burada duodenum
barsak duvarna tutunarak yaarlar (TUS). Villus yapsnda bozukluk olutururlar.
Asemptomatik olabilir ya da ar byme-gelime gerilii, malarbsorbsiyon
sendromlarna yol aabilir.
En sk olarak ishal (kronik ya da tekrarlayan) yaknmas grlr. Dk yal,
kt kokulu (steatore) yapsndadr. Uzun sren ishal sonucu yada eriyen
vitaminler (zellikle A vitamini) emilimi bozulabilir (TUS).
Tanda dkda kistler ( bazen trofozoitler ) aranr. Kistlerde oval yap ve sitoplazma
ile kist duvar arasndaki boluk ve 4 nukleus tanda yardmcdr. Trofozoiti
yandan bask, armut grnmnde 2 nukleuslu ve 4 ift kamldr (TUS). Bazen
duodenal svda saptanarak tan konulabilir ( Enterotest) . Dkda ELSA ve
FA yntemiyle antijen aranmas faydal bulunmutur. Tedavide metronidazol,
ornidazol tercih edilir (TUS).
472
MKROBYOLOJ
473
MKROBYOLOJ
PLAZMODYUM TRLERNN ZELLKLER
P.vivax P.ovale P.falciparum P.malaria
Stma Tr
Selim tersiyer
stma
Selim tersiyer
stma
Habis tersiyer stma Kuartan stma
Enfekte
eritrositlerin ya
Gen eritrositler Gen eritrositler Tm yataki eritrositler Yal eritrositler
Enfekte eritrositin
bykl
Normalden
byk
Normalden
byk
Normal Normal
Eritrositte pigment
Schffner gra-
nlleri
Schffner gra-
nlleri
Maurer lekeleri Zieman granlleri
Kanda parazit says 30.000 10.000 200.000 10.000
Olgun trofozit ekil Halka eklinde Halka eklinde
Halka eklinde, bir eritro-
sitte birden fazla sayda
olabilir
Band eklinde
Gametositler Yuvarlak Yuvarlak Muz eklinde Yuvarlak
Kanda bulunan
ekiller
Tm ekiller Tm ekiller
Halka ekilleri ve game-
tositler
Tm ekiller
nemli zellikleri
En sk grlen
ve en selim ekil
Hipnozoit ekli olmad
iin relaps grlmez, Kara-
su hummasna (hemoglo-
binri) ve serebral stmaya
neden olabilir
Hipnozoit ekli olmad
iin relaps grlmez.
Bbrek tutulumu gr-
lebilir.
ID:
BALANTDUM COL
Silililer arasnda insan infekte eden tek (TUS) ve tm protozoonlar
arasnda en byk protozoondur. Domuzlar arasnda yaygndr, bulama
insandan insana olmaktadr. lkemizde pek rastlanmaz. Tipik makronukleus
ve mikronukleuslar ile kolayca belirlenebilir. Tedavide tetrasiklin nerilir.
DENTAMOEBA FRAGLS
Kist ekli olmayan ameboid bir protozoondur. Gnmzde kamllar
arasnda yer almaktadr. Gastroenterit etkenidir. Enterobius vermicularis
yumurtalar ile tanarak bulaabilir. Tanda, ou iki ekirdekli trofozoitleri
grlerek tannabilir.
Cryptospordum
(C. parvum) Barsak epitelinde hem seksel hem aseksel olarak geliir.
Bulamasnda kaln cidarl ookistler nemli rol oynar. Barsaklarda en sk jejunuma
yerleir. AIDS olgularnda ciddi, lmcl, kronik ishallere neden olur (TUS)..
Dezenfektanlara ve sularn klorlanmasna direnlidir. Dkda ookistlerin
grlmesi ile tan konulabilir. Kinyoun EZN yntemiyle aside direnli olarak
(krmz) boyanr ve ookistler ile iindeki sporozoitler grlebilir (TUS). DFA
en iyi yntemdir ve ayrca ELSA ,... gibi yntemlerle antijen aranabilir. Etkin bir
tedavisi yoktur fakat azitromisin, paromomisin, spiramisin denenmektedir.
472
MKROBYOLOJ
473
MKROBYOLOJ
CYCLOSPORA
(C.cayatensis) Ookistleri ile bular. zellikle su ve besinlerle bular. Kronik,
tekrarlayan ishale yol aar. Dkda ookistler EZN yntemi ile gsterilebilir.
Ookistleri Cryptosporidiuma benzer fakat daha byktr. Otofloresans vermesi
ile grlp tannabilir.
SOSPORA
(. belli) zellikle AIDS ve dier immunsupresif hastalarda ishal etkenidir. Seksel
ve aseksel formlar ince barsaklarda bulunabilir. nsandan insana ookistler yoluyla
bular. Ookistler direkt olarak tipik ekilleriyle dkda saptanabilirse de
EZN ile belirgin olarak boyanrlar. Tedavide ko-trimoksazol kullanlr.
MCROSPRODA
(Encephalitozoon, Nosema, Enterocytozoon) Kk, primitif, zorunlu hcre
ii parazitleridir. zellikle HIV (+) olgular bata olmak zere immunsupresif
hastalarda ishal, bazen hepatit, peritonit, miyozit yapar. Dkda Gram, EZN,
Giemsa, PAS gibi boyalarla boyanarak grlebilir.
TRCHOMONAS VAGNALS
Kist ekli olmayan, kamllar arasnda yer alan, zellikle cinsel ilikiyle
bulaan bir protozoondur. Vaginit , servisit ve retrit oluturabilir(TUS). Tanda
hemen incelenen rneklerde hareketli trofozoitler grlebilir. Dalgalanan zar ve
kams tanmda nemlidir. Kltr yaplabilir. Tedavide metronidazol, ornidazol
kullanlr. Elerin birarada tedavisi gereklidir (TUS).
KAN VE DOKU PARAZTLER
TOXOPLASMA GOND
Tm omurgallar ve ve tm ekirdekli hcreleri infekte edebilir. Son konak
kedigillerdir ve insana kedilerin dklardan kan ookistlerle ya da i
etlerdeki yalanc kistlerle bular. Anneden bebee ve transplantasyon ile
de bulaabilir. Alnan ookistlerden kan sporozoitler makrofajlara girerek
kan ve lenf yoluyla tm dokulara yaylabilir. nsanda muz eklinde trofozoit
(takizoit) ya da bradizoit (kist) formunda grlr. lk infeksiyon srasnda ou
parazit ortadan kaldrlrken bazlar beyin, kalp, izgili kaslarda kistler iinde canl
kalabilir. Kist iinde yava oalrlar (bradizoit) ve oalma sonucu kist iinde
binlerce bradizoit oluabilir.
Toksoplazmoz immnitesi salam kiilerde % 90 asemptomatiktir.
Lenfadenopatiye yol aabilir. Ate, maklopapler dknt, kas arlar,...
grlebilir. Lenf folikllerinde reaktif hiperplazi belirlenir.
mmnitesi basklanm hastalarda latent infeksiyonun reaktivasyonu grlebilir.
AIDS olgularnda gelien lokal MSS tutulumunda en sk etken T.
gondiidir.
Konjenital toksoplazmoz gebelik srasnda primer infeksiyon gelitiinde
474
MKROBYOLOJ
475
MKROBYOLOJ
grlr. Daha nce geirilmi infeksiyon srasnda oluan antikorlar fetusa geii
nleyecektir. Bebekte koryoretinit, serebral kalsifikasyonlar, hidrosefali,
mikrosefali grlebilir (TUS). Koriyoretinitin en sk etkenlerinden biri
konjenital toksoplazmozdur ve bazen ge dnemlerde semptomatik olur.
En belirgin lezyon retina ve koroidde nekroz alanlaryla karakterize infeksiyondur
(fokal nekrotizan retinit). Habitel dklere yol amad kabul edilir.
Tan iin hcre kltrleri ya da deney hayvanlarnda (fare peritonu) retilebilirse de
genelde serolojik testler kullanlmaktadr. Sabin-Feldman boya deneyi referans
testtir. Pratikte en ok ELSA ile Ig M yantnn aratrlmas amalanr. Konjenital
infeksiyon tans iin bebekte Ig M yant aratrlr.
Tedavide primetamin ve slfodiazin kombinasyonu kullanlr. Primetamin
folat antagonisti olduu iin tedaviye folinik asit (lkoverin) eklenmelidir.
Tedavinin doku kistlerine etkinlii yoktur. Serebral toksoplazmozis tedavisinde
ve profilakside en ok ko-trimoksazol kullanlr. Gebelikte akut infeksiyon
olutuunda spiramisin tercih edilir.
PLASMODUM (stma) (malarya)
nsanda etken olan 4 tr tanmlanmtr. lkemizde ve genel olarak dnyada en
yaygn tr P. vivaxdr (TUS). Anofel cinsi sivrisinekler son konak ve vektr olarak
rol oynar. Sadece dii anofeller kan emmektedir. Anofel dnda transplasental, IV
ila bamll , transfzyonla da nadiren belirlenebilir. Sineklerden sporozoitler
bular. Karacier hcrelerinde (hepatosit) alnr. Burada merozoitler oluarak kana
karr (ekzoeritrositer izogoni). P. ovale ve P. vivax karacierde uyuyan
ekillere sahiptir ve hipnozoit denilen bu ekiller relapslardan sorumludur.
Sonra merozoitlerce infekte olan eritrositler iinde izogoni ile olgun izontlar
oluur. Bu olgun izontlarda ok sayda merozoitler bulunur. Paralanan olgun
izontlardan merozoitler kana karr ve yeni eritrositleri infekte eder. Bazlar eritrosit
ii dnem sonunda dnerek gametositleri oluturur. Dii anofel tarafndan
kan emilirken bu gametositler alnrsa sivrisinekte seksel geliim dngs
gerekleir. Gametositlerden oluan makrogametler ve mikrogametler birleerek
zigotu olutururlar. nsana bulama sporozoitler yolu ile olmaktadr.
Hipnozoitleri olmayan P. falciparum ve P. malaria relapslara neden olmaz.
Ayrca direkt eritrositlerin infekte olduu transfzyona bal stmada da relapslar
grlmez.
Klinik olarak en nemli bulgu belirli aralklarla gelien ate nbetleridir. P. vivax
ve P. ovale yaklak 48 saatte bir ate ataklarna yol aarken P. malaria
genelde 72 saatte bir gelien nbetlere neden olmaktadr. P. falciparumda
daha ksa srelerde ya da dzensiz ate nbetleri grlebilir. Kronik hale
gelirse anemi ve splenomegali belirgin hale gelir.
P. falciparum stmasnda endotel hasar ve endotele yapma sonucu
hipoksik bulgular belirginleebilir (malign stma) (TUS). Bu durum en sk
beyinde gzlenir ( serebral stma). ntravaskler hemoliz, hemoglobinri,
bbrek yetmezlii ile gelien tabloya karasu atei ad verilmitir.
Orak hcreli anemi, hemoglobinopatiler, glikoz 6-fosfat dehidrogenaz
eksiklii, olanlar stmaya doutan direnlidirler. Dufy antijeni negatif
olanlarda ise P. vivax infeksiyon oluturamaz.
Tan periferik yaymada ya da kaln damla preparatlarnda plasmodiumlarn
grlmesi ile konulmaktadr. P. falciparum muz eklindeki gametositleri
474
MKROBYOLOJ
475
MKROBYOLOJ
(TUS), ayn eritrositte iki tal yzk eklinin bulunabilmesi ile ayrlabilir.
P. malariada rozet izontlar tanmda faydaldr (TUS). En uygun zaman me
titreme, atein ortas dnemlerdir.
lkemizde kullanlan tedavi rejimi klorakin + primakin kombinasyonudur
(TUS). Eritrositler izonlara ; klorakin, primetamin, kinin,tetrasiklin etki gsterirken
hipnozoitlere primakin etki gsterir. Primakin ayn zamanda tm trlerin gametositleri
zerine de etkilidir. P. falciparumda klorakin direnci nemli bir sorun
durumundadr. Bu durumda sekin ila meflokindir. Atovaquone-proguanil
kombinasyonu kullanlabilir. Bu kombinasyon hamilelerde kullanlabilecek
bir seenektir. Stmann endemik olduu blgelere gidilirken kemoprofilaksi
uygulamak gerekir.ncelikle klorakin tercih edilir, direnli P. falciparum
olgularnn olduu blgelere seyahatte haftada bir meflokin ya da gnlk
doksisiklin kullanlabilir.
BABESA(B. microti)
nsana Ixodes cinsi sert kenelerin srmasyla bular. Eritrositleri halka eklinde
ikierli ya da drderli olarak tutar. zellikle splenektomili, immun supresif
hastalarda ar bir klinik tablo oluturabilir. Tedavide klindamisin-kinin ya
da pentamidin kullanlabilir.
TRYPANASOMA
T. gambiance, T. rhodacience, T. brucei Afrika tripanomiyaz etkenidirler.
Uyku hastal etkenidir. Vektr ee sineidir (Glosina). Periferik yaymada,
BOSda trimastigot formlarn grlmesi tan koydurucudur.
T. cruzi, Amerika tripanomiyaz (Chagas hastal) etkenidir (TUS). Vektr
triatoma cinsi kan emici sineklerdir. Kan emerken dklarnda bulunan metasiklik
tripomastigotlar deri stne brakr ve bunlar srk yerinden kana ular. RES,
kaslar, sinir sistemi bata olmak zere pek ok sistemi tutabilir. Sinir sistemi
tutulumu genelde ldrcdr. Kronik olgularda kardiyomiyopati geliebilir.
Megakolon, megazafagus, ... geliebilmektedir. Buralarda amastigot formlar,
kanda trimastigot formlar grnerek tan konabilir. Yzde tek tarafl dem
klinik tan iin olduka nemlidir (Romana sign).
LESHMANA
Bu trde amastigot ve promastigot ekilleri bulunur. Memelilerde amastigot,
vektrlerde promastigot formlar bulunur. Besiyerlerinde rediklerinde de
promastigot formunda grnrler. Klinik tutulumlara gre viseral, kutanz ve
mukokutanz formlar bulunmaktadr. Son konaklar pek ok hayvan olabilse de
kpekler bu konuda nemli rol oynar, bazen insan-tatarck-insan olarak sikls
devam edebilir. Vektr flebotomlardr
Viseral leishmaniazis(: Kala-azar)
Etken L. infantum, L. donovani olabilir fakat lkemizde etken en sk L.
infantumdur. Daha ok ocuklarda grlr. Tatarcklardan (z. P.major,
P. papatasi) srma srasnda promastigot formlar insana bular. nce lokal
makrofajlarda ve sonra RES makrofajlarnda oalarak klinik bulgularn olumasna
neden olabilir. Dalak ok byyebilir. Ate, anemi, trombositopeni,
lkopeni grlr. Sedimentasyon ok yksek bulunur. Gama globulin
poliklonal olarak ok artm olarak saptanr (TUS).
476
MKROBYOLOJ
477
MKROBYOLOJ
Tanda etken gsterilebilir. En sk kemik iliinde bazen KC ya da dalak
aspirasyonunda tipik mononkleer hcreleri tutan ya da serbest grnen
amastigotlarn grlmesiyle tan konulabilir. Dalak aspirasyonunda
grlme olasl daha yksek olsa da bu ilem daha zor olduu iin
ok kullanlmaz. Etken NNN ( Novyi, McNeal, Nicolle) besiyerinde
promastigot formlarnda retilebilir (TUS). Formol-gel reaksiyonu
pozitif bulunur fakat bu test non-spesifik bir testtir. Gecikmi ar duyarlk
deri testi (Leishmanin, Montenegro) tansal deer tamaz.
Tedavide 5-deerli antimon bileikleri (stiboglukonat, Meglubin
antimonat ) kullanlabilir. Gnmzde amfoterisin B olduka baarl bir
tedavi seenei olarak tercih edilmektedir.
Kutanz leishmaniazis (ark ban,...)
Eski dnya kutanz leishmaniazisi olarak da anlmaktadr. Sadece deride hastalk
oluturur (TUS). Etken L. tropica ve L. major olarak belirlenmektedir. Bu iki
tr farkl klinik ve epidemiyolojik zelliklere sahip klinik tablolar olutururlar. L.
tropica kuru tip denen yaralara neden olur. Bu tip yaralar; kentlerde,
genelde tek, kronik gidili, uzun sren bir kuluka sonras oluan ve
zellikle yaz aylarnda grlen lserlerle karakterizedir. L. major ya
tip olarak adlandrlan, zellikle krsal kesimde grlen, birden fazla
lserin, lser varlnda lenfanjit tablosunun sklkla bulunduu, hzla
gelien ve iyileen bir klinik tablo oluturur. Vektrleri L. papatasi, L.
sergentidir.
Sonuta lezyonlar vcudun ak alanlarnda izlenen kronik, lserli, kabuklu
yaralardr. Kabuk kaldrldnda altnda ivimsi kntlar (ivi belirtisi)
grlr. Sonuta en ge birka yl iinde iz brakarak yara iyileir. Yara
tabanndan rnek alnrsa tipik amastigot formunda Leishmanialar
grlebilir. Tedavide antimon bileikleri ya da amfoterisin-B lokal ya
da sistemik olarak uygulanabilir.
HELMNTLER
HELMNTLERN BULAMA YOLLARI
Helmint
Yumurtalarn
yutulmas ile
bulaanlar
Larvann cildi
delmesi ile
bulaanlar
Larvann yutulmas ile
bulaanlar
Vektrn sokmas
ile larvas
bulaanlar
Nematodlar
Enterobius vermicu-
laris
Ascaris lumbricoides
Trichuris trichiura
Toxocara canis ve cati
N. americanus
A. duodenale
S. stercolaris
T. spiralis
Dracunculus, medinensis
(Cyclopsun yutulmas ile)
Wuchereria (sivrisinek)
Loa loa (sinek)
Onchocerca (sinek)
Brugia (sivrisinek)
Sestodlar
E. granulosus
E. multilocularis
H. nana
Taenia saginata (cysticer-
cus bavisile)
T. solium (cysticercus cellu-
larsa ile)
H. nana
D. latum
Trematodlar
Schistosamalar Dier tm trematodlar
ID:
476
MKROBYOLOJ
477
MKROBYOLOJ
SESTODLAR
eritler olarak da bilinirler. Dolam, solunum ve sindirim sistemleri yoktur.
Besinlerini kutikl yapsndan emilerek alnr. Ba boyun ve halkalar grlr.
Ba ksmnda tutunmay salayan 4 ekmen bulunur (Diphyllothrium latum
hari) ve bazlarnda rostellum denilen bir yap zerinde engeller de bulnur.
Tbbi nemi olanlarn tm hermafrodittir. D. latum hari yumurtalarnda
kapak yoktur.
TAENA SAGNATA
Son konak insan, son konak otul hayvanlardr. nsandaki parazitten den halkalar
iindeki yumurtalar yaylarak otul hayvanlara ular. Hayvanda barsaklarda hareketli
embriyo yumurtadan karak penetre olur ve dolama geerek kaslara yerleir.
Burada ii sv dolu kk keseler oluturur ve bu larvalara Cysticercus bovis ad
verilir. nsana bu etler yeterince piirilmeden yenildiinde bular. nsanda
ince barsaklara yerleir ve yaklak bulamadan 2-3 ay sonra olgun gebe halkalar
atlmaya balar. Yaam siklusu insan-sr-insan olarak ilerler. Tanda halkalar
ve bazen yumurtalarn grlmesi nemlidir. Yumurtalar selofanl lam ile de
gsterilebilir. Tedavide niklozamid kullanlr.
TAENA SOLUM
Domuz eridi, silahl tenya isimleri de verilmektedir. Yaam dngs T. saginata
gibidir fakat ara konak domuzdur ve domuzdaki larvalar Cysticercus cellulosa
adn alr (TUS). nsan ara konak olabilir ve bu durumda sistiserkoz denilen
ve larvann insanda yerlemesiyle karakterize klinik tablo ortaya kar.
T. solium ile infekte kiiler yumurtalarn otoinfeksiyonu ile sistiserkoz
olabilirler. MSS yerleimi ile konvlziyonlar sklkla grlr.
Tanda halkalarn ya da yumurtalarn grlmesi yardmcdr. Halkalarda T.
soliumun daha az yan dal (7-10 dal) oluturduu gzlenir. Erikinin ba
ksmnda rostellum zerinde sralanm engeller (silahl tenya) ayrmda
ie yarayabilir.T. solium tedavisinde niklozamid kullanlr. Sistiserkoz tedavisi
cerrahidir. Prazikuantel, albendazol etkili olabilir.
HYMENOLEPS NANA
Cce erit olarak da bilinir. Ara konaa gereksinim gstermeden, insandan-
insana bulaabilen tek sestoddur. Dkda bulunan yumurtalarn yutulmas ile
bular. Atlan gebe halkadan kan yumurtalar infektiftir ve bazen barsakta
alarak sistiserkoid larva ve erikin haline dnebilir (hiperinfeksiyon).
Barsakta hem larva hem erikin ekli bulunabilir (TUS). ocukluk anda
saptanr. Sindirim sistemi bulgularna neden olabilir. Dkda tipik , effaf, polar
iplikikleriyle kolayca ayrlan yumurtalar ile tannabilir. Tedavide niklozamid
daha uzun sreli (7 gn) kullanlr (TUS).
DPHYLLOBOTHRUM LATUM
Yapsal olarak ba ksmnda ekmen yoktur fakat boyluboyunca uzanan
iki emme ukuru bulunur. Halkalarnda yumurtlama delii bulunmas ve
yumurtalarnn kapakl olmas ile dier sestodlardan farkl bir grnm vardr.
nsanda bulunabilen parazitlerin en uzunudur ( bazen 20 metre). Ara kona tatl
su balklardr (TUS). Gl, nehir evreleri ve i balk tketilen toplumlarn
hastaldr. lkemizde bildirilmemitir.
478
MKROBYOLOJ
479
MKROBYOLOJ
Darya atlan yumurtalarda ancak su varlnda larvalar (coracidium) geliir.
Suda yaayan yumuakalar (Cyclops, Diaptomus) tarafndan alnan bu
larvalar procercoid haline dnrler ve bu yumuakalar balklar tarafndan
yenildiinde baln barsana, oradan dokularna ulaarak bulac evreye
(:pleurocercoid) geliir. Genelde bu kk balklar yiyen byk balklarda gelien
pleurocercoidler bulamada daha nemlidir. Bu ekilde alnan larvalar barsakta
erikin haline gelerek barsaa tutunur. Klinikte ishal, karn ars olabilse de ou
kere asemptomatiktir. B12 vitamini alm konusunda yar sonucu insanda
B12 yetmezlii anemisi (hiperkrom makrositer anemi) saptanabilir (TUS).
ok sayda, tipik, kapakl yumurtalarn grlmesi tan koydurucudur. Tedavide
niklozamid kullanlr.
MULTCEPS MULTCEPS (Tqenia Multiceps)
Normalde ara konak koyunlar iken kpek dksyla karlan yumurtalarn alnmasyla
zellikle beyin ve omurilik yerleimli kese eklinde birok skoleksi olan kurtcuk
(coenurus) oluturur. Tan ou kez cerrahi sonras konulabilir.
Kist hidatik: Echinococcus granulosus ve E. multilocularisin larvalarnn
oluturduu kistlerle karakterize bir hastalktr. E. granlosus unilokler, E.
multilocularis multilokler (alveolar) kistler oluturur.
E. GRANULOSUS
Erikin kpek, kurt...gibi kpekgillerin barsanda bulunurlar. Normalde
kpek-koyun-kpek eklinde bir dng sregiderken insan arakonak
olabilir. Bulama kpekten karlan yumurtalarn alnmasyla olur. Genelde
KCde tutulur.En dta konan yant sonucunda gelien bir fibrz kapsl
vardr.
Klinik bulgular kistin yerine, boyutuna, konak yantna bal olarak deiebilir.
ACde kist olutuunda ksrk, hemoptizi, rtiker olabilir. AC grafisinde
net snrl top gllesi eklinde kitleler grlebilir. Kist bir miktar boalm
ise nilfer grnts ya da ift ark belirtisi gzlenebilir. Tanda grntleme
yntemleri oldukca faydaldr. Antikor yant HA, ELSA, FA yntemleriyle
aratrlabilir. KC d yerleimlerde serolojik tan her zaman faydal olmamaktadr
ve bazen dier helmint infeksiyonlarnda apraz antikorlar oluabilmektedir. .
Kompleman birlemesi deneyi (Weinberg) artk pek tercih edilmemektedir. Casoni
deri testi nonspesifik olduundan artk tercih edilmemektedir. Kist pheli bir
svda protoskoleksler ya da engel yaplar grlerek tan konulabilir.
Tedavi cerrahidir. Albendazol, mebendazol tedavisi olduka baarl
bulunmaktadr.
ECHNOCOCCUS MULTLOCULARS
Yaam dngs genelde tilki-kemirgenler arasnda iken nadiren insana (tilki
dksyla kontamine meyveler) bula olabilir. Kisti evreleyen ve snrlayan
d kapsl yoktur. Sonuta genelde imlenme zar olmayan, ii jelatinz
sv ile dolu ok sayda keselerden oluan bir tmral kitle ortaya kar.
Hemen her zaman KCdedir. Tek seenek cerrahidir ve ou kez mortaliteye
neden olur.
478
MKROBYOLOJ
479
MKROBYOLOJ
TREMATODLAR
Organizma lgili Hastalk Rezervuar Konak* Bulama ekli nsanda Geliimi
Schistosoma
japonicum;
Schistosoma
mansoni
ntestinal
shistosomiazis
Kedi,kpek,
sr, domuzlar (S.
japonicum); primatlar,
keseliler, kemirgenler
(S. mansoni)
Kontamine suyla
temas
Serkarya deriden
girer, dolama katlr,
intrahepatik portal kanda
olgunlar.**
Shistosoma
haematobium
Vezikler
shistosomiazis
Primatlar Kontamine suyla
temas
S. japonicum gibi.***
nsan d
sitozomlar
Yzc kants Kular Kontamine suyla
temas
Deriyi penetre ederek
dermatit oluturur.
lerlemez. Kantnn iddeti
2-3. gnlerde en fazladr.
Opisthorchis
(Clonorchis)
sinensis (in
karacier kurdu)
Clonorchiazis Kedi, kpek ve insanlar Kontamine baln
i yenmesiyle
Kistler duodenumda
alr, duvardan geerek
karaciere gider, safra
yollarna yerleerek
olgunlar; yumurtalar
dkya safrayla geer
Fascioola
hepatica (koyun
karacier kurdu)
Fascioliazis Koyun, sr, insan Kontamine
su bitkilerinin
yenmesiyle
Kistler duodenumda
alr, duvardan geerek
karaciere gider, safra
yollarna yerleerek
olgunlar; yumurtalar
dkya safrayla geer
Fasciolopsis
buski (dev
intestinal kurt)
Fasciolopsiazis Domuz, kpek, tavan,
insanlar
Kontamine
su bitkilerinin
yenmesiyle
Kistler duodenumda
alr; erikinler ince
barsak mukozasna
tutunarak yumurta retir.
Paragonimus
westermani
(akcier kurdu)
Paragonimiazis nsan, domuz, kedi ve
kpekler
Kontamine yenge
ve kerevitlerin
yenmesiyle
Kistler midede alr,
akcierlere g eder.
Yumurtalar balgam veya
dkda kar.
* Slkler btn organizmalar iin ara konakdr. Clonorchis iin ikinci ara konak tatl su balklar; Paragonimus iin tatl su yenge ve kere-
vitleridir.
** Erikin formlar mezenterik venlerde iftleir.
*** Erikin formlar mesane venlerinde eleir
ID:
TREMATODLAR
Yapraks solucanlar olarak da anlrlar. Yapraa benzer tek paral bir yapdadrlar
(Schistosoma daha uzun solucanms bir yapdadr). Bir ya da daha ok sayda
ekmenleri vardr ve sindirim sistemleri kr olarak sonlanr. Schistosoma hari
hermafrodittirler ve kapakl yumurtalara sahiptir. Erikin ekilleri vertebrallarda
bulunurken larva dnemleri bir salyongoz cinsinde geer ve bu salyangoz cinsi
corafi dalmlarn belirleyen en nemli belirleyicidir.
Karacier :
Fasciola hepatica, Dicrocoelium dentriticum, Opistorchis spp., Clonorchis
sinensis
480
MKROBYOLOJ
481
MKROBYOLOJ
Barsak:
Fasciolopsis buski, Heterophyes heterophyes, Metagominus yokogawai,
Gastrodiscoides hominis, Echinostoma spp.
Akcier:
Paragominus westermani
Kan damarlar:
Schistosoma
Yaam dngleri kark fakat genel anlamda birbirine benzerdir. nsandan atlan
yumurtalar iinde miracidiumlar vardr. Bu miracidiumlar eer uygun konak olan
yumuakaya ularlarsa dng devam edebilir. Burada sporokist ve redia yaplar oluur
ve bu yaplardan d ortama cercarialar salnr. Serkaryalar (cercaria) dier bir arakonakta
ya da su bitkilerinde kistleerek beklerler (metacercaria) ve insan tarafndan alnnca
erikin aamaya gelerek infeksiyon olutururlar. Schistosoma serkaryalar ise suda
yzerek deriden insanlar infekte edebilir. Trematod infeksiyonlar tedavisinde
pirazikuantel kullanlr.
SCHTOSOMA
Uzun solucanms yaplardr. Diiler erkeklerin alt ksmndaki yarklara yarlemi
olarak bulunurlar. Yumurtalar kapakl deildir ve dikensi kntlar ile tannp
ayrlabilirler. nsanda nemli 3 tr bilinmektedir : S. japonicum, S. mansoni,
S. haemobium. Bu trler arasnda lkemizde varl konusunda bulgular olan
S. haemotobium zellikle GAP projesi tamamlandnda nemli boyutlara
ulaabilecek bir potansiyel sorun grnmndedir. Bu parazitin ara kona
Bulinus truncatus lkemizde belirlenmitir.
Yumurtalar idrar ya da dkyla atlnca tatl suya ulaan yumurtalardan kan
miracidiumlar yzerek uygun bir salyangoza girer. Burada eitli aamalardan
geerek atal kuyruklu serkarya halinde suya braklr.
Bu serbest dolaan serkaryalar son konan derisinden delerek bularlar. Dolama
katlarak nce AClere oradan KCe ular. Bu sre uzun yllar srebilir ve KCde
kronik inflamasyon, fibrozis geliebilir. Sonraki aamada istosomalar farkl blgelere
g ederek yerleirler:
- S. haemotobium: Mesane venlerine .................. drar
- S. japonicum: nce barsak, kan kolon.............. Dk
- S. mansoni: Rektum, inen kolon ........................ Dk, nadiren idrar
Klinik bulgular parazitin ulat blgeye gre farkldr. lk giriyerinde kantl
bir deri dknts olabilir. lerleyen aamalarda ar allerjik yant oluabilir. S.
mansoni, S. japonicumda serum hastal benzeri gelien klinik tabloya Katayama
atei ad verilir. KC tutulumu sonucunda siroz ve portal hipertansiyon geliebilir.
Barsak tutulumu, genital tutulum ile fibrotik deiiklikler izlenebilir. zellikle S.
haematobium infeksiyonlarnda mesane lezyonlar, hematri grlr.
Mesane kanseri geliimiyle ilikili olduu saptanmtr.
Tanda idrar, dk ya dabiopsi rneklerinde tipik diken tarznda kntlar olan
yumurtalarn grlmesi faydaldr.
CLONORCHS SNENSS
Uzak Douda sktr. i balk yemekle bular. KC tutulumu ile siroz oluumuna neden
olabilir. Kolanjiokarsinom ile ilikili bulunmutur. Tan dkda yumurtalarn
grlmesiyle konulabilir.
480
MKROBYOLOJ
481
MKROBYOLOJ
SESTODLARIN GENEL ZELLKLER
Etken
Bulama
ekli
Has-
talk
yapan
ekli
Ara
konak
Kesin
konak
Dkda
yumurta
Ek bilgi
Taenia sagi-
nata
Sr etindeki larva-
nn yenmesi
Erikin nek nsan Var (nadir)
Taenia solium Domuz etindeki
larvann yenmesi
Erikin Domuz nsan Var (nadir) Yumurtalarn bulas ile sistiserkoz
olabilir
Diphylloboth-
rium latum
Pleroserkoid
ieren tatl su ba-
lklarnn yenmesi
Erikin Kabuklu ve
balklar
nsan,
kpek,
domuz
Bol B12 vit. Eksiklii yapar.
Yumurtlama delii var.
Yumurtas kapakl. Larvasnn
yapt hastala sparganozis denir.
Echinococcus Yumurta Larva nsan,
koyun
Kpek Yok nsanda erikini bulunmaz.
ntrauterin bulama olabilir.
Echinococcus
multilocularis
Yumurta Larva nsan,
koyun
Kpek Yok Petekli kist yapar. Tedavi edilmezse
KC komas ve lmle sonulanr.
Mebendazoln etkisi yoktur
Hymenolepis
nana
Yumurta, Sisti-
serkoid ieren
bceklerin kazayla
yutulmas
Erikin nsan,
bcekler
nsan Var En kk sestoddur. Cce sestod.
nsan hem ara, hem kesin konak
olabilir. (insandan insana bulaabi-
len tek sestod) Dnyada en yaygn
grlen sestod
ID:
PARAGONMUS WESTERMAN
Uzak Dou, Bat Afrika ve Amerika ktasnda bulunur. Su kabuklularnn i olarak
yenmesi ile alnan metaserkaryalar duodenumda alarak periton boluuna
ularlar. Buradan diafragmay delerek AClere ularlar ve erikin ekiller
AClerde oluur. ACde kronik infeksiyona bal fibrozise neden olurlar
(TUS). Nadiren MSS, karn ii organ tutulumlar izlenebilir. Tan balgamda
bazen dkda yumurtalar grlerek konulabilir.
FASCOLA HEPATCA
Kelebek olarak daadlandrlr. lkemizde koyun, kei ve srlarda ok sktr.
Yumurtalar dkyla atlr ve suda miracidiumlar geliimini srdrerek salyongaza
ularlar (lkemizde Lymnea truncatula). Salyongozda sporokist, redia ve bunlar
iinde ok sayda serkaryalar oluarak salyangozdan ayrlr ve su bitkileri zerinde
kistleerek metaserkarya formuna dner. Bu bitkilerle ya da kirli sularn
iilmesi ile metaserkaryalarla son konaklara bulaabilir (TUS).
Metaserkaryalar barsakta alr ve periton boluuna geerek buradan KC
kapsln delerek KCe ular. Burada kapsl altnda sonra safra yollarnda
yerleerek uzun yllar yaayabilir.
Klinik bulgular akut olarak KC tutulumu bulgular (ate, hepatomegali, karn ars)
, AC infeksiyonu, deri altnda ya da dier ektopik yerleim alanlarna ulama ile ilgili
olabilir.
Tanda dkda yumurtalar aratrlabilir.
482
MKROBYOLOJ
483
MKROBYOLOJ
ARA KONAI OLAN HELMNTLER
Helmint Ara Konak Kesin Konak
Nematodlar
Trichinella nsan, domuz nsan, domuz
Toxocara nsan Kedi, kpek
Wuchereria Sivrisinek nsan
Dracunculus Cyclops nsan
Loa Sinek nsan
Onchocerca Sinek nsan
Sestodlar
S. saginata Sr nsan
T.solium Domuz, insan nsan
Echinococcus nsan Kpek
Hymenolepis nsan, bcekler nsan
Dyphillobothrium latum 1. ara konak tatl su
2. ara konak tatl su balklar
nsan
Trematodlar
Dicrocoelium dentriticum 1. ara konak yumuaka
2. ara konak karnca
nsan
Opistotorchis sinensis 1. ara konak yumuaka
2. ara konak balk
nsan
Paragonimus westermani 1. ara konak yumuaka
2. ara konak yenge
nsan
Dier trematodlar Yumuaka nsan
ID:
DCROCOELUM DENTRTCUM
lkemizde otul hayvanlarda sk fakat insanda ok nadir bir klinik tablodur. Yaam
dngs F. hepaticaya benzer. Bitkilere tutunan serkarya karncalar tarafndan
alndnda metaserkaryaya dnr ve insana bu infekte karncalar yenilirse
bulamaktadr.
KC ve safra yollarna yerleerek klinik tablolar oluturabilir. zellikle infekte
KC yenilmesine bal yalanc parazitlikler saptanabilmektedir.
NEMATODLAR
Nematodlar (: Yuvarlak solucanlar) Bu parazitler, segmentsiz, silindirik canllardr.
ou dii-erkek ayrm gsterir ve bu ekilde oalr. S. stercoralis dllenmemi
yumurtadan yeni bir birey oluturabilir (Partonogenetik geliim). nsanda
oalma grlmediinden ( S. stercoralis hari) alnan parazit says ok
nemlidir. ou insana bulama aamasnda yumurtalarn d ortamda olgunlamas
gerekir. Genelde evrim ekilleri basit iken S. stercoralis evrimi kark ve ok zgn
bir sretir. Genelde insana drt ekilde bularlar:
1 nfektif hale gelmi ya da larva gelimi yumurtalarn alnmasyla: Ascaris,
Enterobius, Trichuris,...
2 Larva ieren etlerle: Trichinella
3 Larvalarn deriden girmesi: engelli solucan, Strongyloides
4 Vektr srmasyla: (filarya-sivrisinekler),...
482
MKROBYOLOJ
483
MKROBYOLOJ
NEMATODLARIN NEML ZELLKLER
Etken Bulatrc Vektr
Hastalk
yapan ekil
Ara
konak
Kesin
konak
Dk-
da yu-
murta
Ek bilgi
Ascaris lumbri-
coides
Yumurta Yok
Larva (akci-
erde)
Erikin (bar-
saklarda)
Yok nsan Var
Lffler pnmo-
nisi
Enterobius vermi-
cularis
Yumurta Yok Erikin Yok nsan Nadir
Selofanl bant ile
tans konur
Trichuris trichiura
Yumurta Yok Erikin Yok nsan Var
Rektum prolap-
susu, yumurtas
limon eklinde
Trichinella spiralis
Larva Yok
Erikin (en-
terit)
Larva (Kas
ars)
nsan,
domuz
nsan,
domuz
Yok
Direkt olarak
larva dourur.
Kesin ve ara
kona ayn olan
tek nematod
budur.
Toxocara canis ve
catis
Yumurta Yok Larva nsan
Kpek
ve kedi
Yok
nsanda erikin
yok
Strongyloides
Flariform
larva
Yok
Erikin
Larva
Yok nsan Nadir
AIDSlilerde so-
lucanlar fetusa
bulaabilir
Ancylostoma duo-
denale
Flariform
larva
Yok
Erikin
Larva
Yok nsan Var
Tm engelli so-
lucanlar fetusa
bulaabilir
Ancylostoma
braziliensis, ceyla-
nicum
Flariform
larva
Yok Larva Yok
Kedi,
kpek
Yok
nsanda erikin
yok, tesadfen
hastalk yapar
Wuchereria banc-
rofti
Larva
Sivrisi-
nek
Larva erikin Sivrisinek nsan Yok
Gece 22de kan
yaymas yaplr
Dracunculus me-
dinensis (Medine
canavar)
Larva Yok
Erikin
Larva
Cyclops nsan Yok
Cyclopsun (k-
k deniz kabuk-
lusu) yutulmas
ile bular
Loa loa
Larva Sinek
Larva, eri-
kin
Sinek nsan Yok
Onchocerca vol-
vulus
Larva Sinek Larva Sinek nsan Yok Krlk yapar
ID:
484
MKROBYOLOJ
485
MKROBYOLOJ
LARVAYLA BULAAN NEMATODLAR
Tr
lgili Hastalk/
semptom
Bulama ekli nsanda Geliimi Tan Tedavi
Necator
americanus
(Yeni Dnya
kancal kurdu);
Ancylostoma
duodenale
(Eski Dnya
kancal kurdu)
Kancal kurt
infeksiyonu
(Kant, diyare,
kusma, karn
ars, demir
eksiklii anemisi)
Topraktaki
filariform larva,
plak ayan
salam derisini
penetre eder
(ayakkab
bulamay azaltr)
Larva deriden
dolama ve
akcierlere ular.
Epiglotta kar ve
oradan yutulur; Erikin
kurtlar ince barsaa
tutunur ve yaar
Gaytada safrayla
boyanmayan
paral
yumurtalar;
gaytada
muhtemelen gizli
kan
Mebendazol ve
anemi tedavisi
Ancylostoma
braziliense;
Ancylostoma
caninum
Kutanz larva
migrans
Filariform larva
deriyi penetre
eder ( kpeklerin
dolat plajlar,
kum kutularndaki
kedi pislikleri)
Larva deriden deri alt
dokuya girer; burada
olgunlamaz ancak
dolarlar.
Klinik bulgularla
tandan
phelenilir.
Gvenli bir test
yoktur
Tiabendazol
Strongyloides
stercolaris
Strongyloidiazis
(deride kant,
hafif pnmonit;
asemptomatik
ya da
malabsorbsiyona
yol aan ar
diyare)
Filariform larvalar
plak ayan
salam derisini
penetre eder;
konaknn dnda
serbest yaar
Necator ve
Ancylostomadaki
gibi larva deriden
kana, oradan akcier
ve barsaklara geer.
Otoinfeksiyon sktr
Gaytada larva;
serolojik testler
Tiabendazol
Trichinella
spiralis
Trichinozis
(asemptomatik ya
da gastrit, ate,
kas arlar ve
eozinofili)
yi pimemi etle
(ay, domuz, at
etiyle) birlikte kistli
larvalarn alnmas
Larva ince barsaklarda
etten ayrlarak erikin
kurtlara dnr,
bu kurtlar kanla kas
dokusuna g eder.
Trnak diplerinde
splinter
hemorajiler;
kas biyopsisi;
belirgin eosinofili;
serolojik testler
Ar
semptomlar iin
steroid ve
mebendazol
Wuchereria
bancrofti;
Brugia
malayi
Filariasis
(asemptomatik
veya elefantiyazis)
Enfektif larvalar
sivrisinek
sryla bular
Larvalar lenfatiklere
girer ve olgunlar;
erikin kurtlar lenf
nodlarnda yaayarak
elefantiasise neden
olur
Kan yaymalar,
klinik bulgular
Dietilkarbamazin
veya ivermektin
Loa loa (Afrika
gz kurdu)
Filariyazis
(Subkutan
migrasyon,
Calabar demi)
Chrysops (mango
sinei) sryla
enfektif larvalar
alnr
Erikin Loa Loa
subkutan dokuda g
ederek konjunktivay
geer.
Calabar dem;
Gzde kurtlar;
eozinofili; kan
yaymalar
Dietilkarbamazin
ve cerrahi
Onchocerca
volvulus
Nehir krl
(subkutan
nodller,
dermatit,
krk deri, gz
infeksiyonlar)
Larval karasinek
sr
Erikin kurtlar deri alt
nodllerinde geliir;
deri ve dier organlara
g eder.
Deri
incelemesinde
mikroflaryalar
grlr
Subkutan
nodllerin cerrahi
karlmas ve
ivermectin
Drancunculus
medinensis
(gerek kurt)
Drancunculozis
(subkutan
nodllerle birlikte
bulant, kusma,
ishal ve astm gibi
semptomlar)
Larvalar
tayan Cyclops
organizmalaryla
kontamine suyun
iilmesi veya
kuyu suyundan
dorudan alnr
Alnan larvalar ince
barsaklardan ayrlarak
olgunlar; diiler
yzeye g ederek
lserlere neden olur ve
hareketli larvalar salar.
Klinik semptomlar
veya lserler
ykanarak
kurtlarn salnmas
salanr
Kurdun yavaa
karlmas;
metronidazol
ID:
484
MKROBYOLOJ
485
MKROBYOLOJ
NEMATOD VE TREMATOD ENFEKSYONLARINDA TEDAV
KESN KONAK
Patjen lk seenek ila
Necator americanus ....... Mebendazol
Strangiloides stercoralis Thiabendazol
Ancylostomalar................ Tiabendazol
Trichinella spirallis......... Mebendazol ve Steroid
Wuchereria bancrofti ..... Dietil karbamazin
Loa loa.............................. Dietil karbamazin
Onchocerca volvulus ...... vermectin
Dranculus medinensis.... Metranidazole
Fasciola hepatica............ Praziquantel, bithional
Schistosamalar................ Praziquantel
Clonorchis sinensis......... Praziquantel
Paragonimus westermani Praziquantel
Toxocara canis ................ Dietil karbamazin
Enterobius vermicularis. Pirantel pamoat
Trichuris trichura............ mebendazol
Echinococcus granulosus Albendazol
Ascaris lumbricoides...... Mebendazol
T.saginata......................... Niklosamid
T.solium............................ Niklosamid
D.latum............................. Niklosamid
ID :06t138
ASCARS LUMBRCODES
Tek konak insandr. Yumurta ile atlan dllenmi yumurtalar ancak toprakta
belirli bir aama geirdiklerinde infektif olabilirler. Byle bir yumurta az
yoluyla alnnca ince barsakta larva darya kar ve barsa delerek KC ve oradan
akcierlere ular. AClerde 8-10 gn sren g takiben trakeaya gelen
larvalar yeniden yutularak barsaa ularlar ve orada bir gmlek daha
deitirerek seksel olgun erikin hale gelirler. Az yolundan alndktan
yaklak 2-3 ay sonra dkda yumurtalar grlmeye balanr. Barsakta yaam
sreleri yaklak 1 yldr. Tam anlamyla bir toprak parazitidir ve bulamasnda
toprakla temas nemli rol oynar.
Klinikte AC g srasnda bir yer deitiren pnmoni (Lffler pnmonisi )
saptanr (TUS). Eozinofili, geici pulmoner infiltrasyonlar ile karakterizedir. Bazen
balgamda larvalar grlebilir. Kusma ile, azdan, burundan larvalar kabilir.
Barsakta bazen karn arsna, ok sayda ise barsak tkanmalarna yol aabilirler.
Barsak kanalnda dar alanlara girme eilimi saptanabilir. Bunun sonucu apandisit,
kolesistit,... oluturabilir.
Tanda en sk yumurtalarn dkda grlmesi kullanlr. Sadece diilerle infeksiyon
varlnda sadece dllenmemi yumurtalar grlebilir. lk 2-3 ayda ya da sadce
erkeklerle infeksiyon olutuunda dkda yumurta grlmez.
Tedavide mebendazol, pirantel pomoad kullanlabilir. Tkanma varlnda
piperazin tercih edilebilir.
ENGELL SOLUCANLAR
lkemizde Necator americanus ve Ancylostoma duodonale etkendir. nsan tek
konaktr. Dkyla kan yumurtalar uygun topraklarda (nemli, humuslu toprak)
iindeki larva oluarak yumurtadan kar. Filariform larva bulacdr ve
insann plak derisiyle temas ettiinde deriyi delerek girer.
486
MKROBYOLOJ
487
MKROBYOLOJ
Kan dolam yoluyla AClere ulap orada dngy tamamlayp yutularak
barsaklara ular ve ince barsaklara ulaarak burada tutunarak kan emmeye
balar. A. duodonale; sindirim yoluyla direkt olarak bulaabilir ve AC g
yapmayabilir ve daha fazla kan kaybna yol aabilir.
Klinikte sindirim sistemi bulgular yannda hipokrom mikrositer anemi (demir
eksiklii anemisi) oluur (TUS). Tan dkda yumurtalar grnerek konulur. Tedavide
mebendazol, pirantel pomoad nerilir.
ENTEROBUS VERMCULARS
Oksiyr, kl kurdu olarak da tannr. En sk rastlanan helmint hastalklarndandr.
nsana yumurtalarnn az yoluyla alnmasyla bular. nsandan insana bulaarak
yaylr. Yaklak olarak 3-6 hafta canl kalrlar.
Diileri perianal blgeye karak yumurtalarn buraya brakr. Bunun sonucunda
dkda yumurta saptanmayabilir ve i amarlara, yatak takmlarna ok sayda
yumurta yaylr. Sklkla tm aile infekte hale gelir, otoinfeksiyonlara bal tedavi
baarszlklar olabilir. Bazen perianal blgede yumurtadan kan larvalar ans yoluyla
geriye giderek yeni infeksiyonlarn olumasna neden olabilirler (retroinfeksiyonlar).
Yumurtalar Dientamoebea fragilis bulamasnda rol oynar.
Klinikte perianal kant en sk bulgudur. Sindirim sistemi bulgular, apandisit
yannda kz ocuklarda vaginit, rogenital infeksiyonlara neden olabilir. Tanda
selofanl lam metoduyla yumurtalarn saptanmas nemlidir (TUS). Birka kez (en
az ) rnek alnmas nerilir. Tedavide tm ailenin tedavisi, yatak takmlar
ve i amarlarn temizlii nem tar. Mebendazol, pirantel pomoad en etkili
ilalardr.
TRCHURS TRCHURA
Erikinler zellikle ekumda yerleirler. Erikin bir ucu incelmi bir kam
grnmndedir. Limon eklinde her iki ucunda tka bulunan kahverengi
yumurtalar oldukca tipiktir. nsana darda yaklak 10 gn beklemi ve infektif
hale gelmi yumurtalarn alnmasyla bular. Barsak tutulumu ile kolit bulgular,
anemi, rektal prolapsus oluturabilir (TUS). Tanda tipik yumurtalarn grlmesi
yeterlidir. Mebendazol ile tedavi edilir.
STRONGYLODES STERCORALS
nsandan insana bulaarak yaylr. ok karmak ve farkl yaam dnglerine
sahiptir. nsana temel olarak deriden flariform larvalar ile bulamaktadr.
Bu larvalar AC g sonras ince barsaa ulaarak yerleirler. Diiler barsakta
partnogenetik (dllenme olmadan) yumurtlarlar ve bu yumurtdan larvalar
(rabditimsi) geliebilir. Bunlarn bazs filariform larva haline gelerek barsak
duvarn deler ve kana ular (i oto infeksiyon) .
Baz larvalar ise perianal blgeye ulaarak burada filariform larvalar
olutururlar ve bylece deriyi delerek kana geerler (d otoinfeksiyon).
Bu arada dk ile dar atlan larvalar toprakta iki farkl yolu izlerler:
Bazlar toprakta flariform larva haline gelerek direkt olarak insanlar
infekte edebilir (dz evrim). Bazlar gelierek erikin dii ve erkek parazitleri
oluturur ve bu erikinler birka nesil sonra infektif larvalar oluturur (
aprak evrim).
486
MKROBYOLOJ
487
MKROBYOLOJ
DOAL ve KAZANILMI BAIIKLIIN TEMEL KOMPONENTLER
Humoral
mmnite
Hcresel mmnite
Doal immnite Kompleman
Ntrofiller
Makrofajlar
NK hcreler
Kazanlm immnite B lenfositler
Plasma hcreleri
Yardmc T lenfositler
Sitotoksik T lenfositler
ID :06t156
Klinikte deriden giri yerinde dknt, kant grlebilir. Bazen deride snrl bir
g oluabilir (larva migrans) ve bu tabloya larva currens ad verilir. G srasnda
pnmoni, barsaa ulatnda ishal nedeni olabilir. Bu aamada eozinofili, lser,
mukuslu ishal izlenebilir. Sistemik yaylm yapabilir ve zellikle immunsupresif
olgularda ar klinik tablolara yol aabilir (TUS). Tad barsak florasna bal
sepsis tablolar oluabilir (Hiperinfeksiyon). Yumurta dk ile atlmadan
barsakta alr ve larva barsakta filariform hale gelebilir. Ayrca serbest yaayabilen
erikin ekilleri vardr. Bu zellikler engelli solucanlardan ayrmnda nemlidir.
Tanda tipik larvalarn (rabditiform) grlmesi nemlidir. Dkdan ya da
Enterotest ile duodenumdan alnan rneklerde larvalar grlebilir. Baermann
testi, Horado Mori testi ile tan konulabilir. Tiabendazol ya da ivermektin
kullanlabilir.
TRCHNELLA SPRALS
nsan hem son konak hem ara konak olabilir, hem erikin hem larvas
bulunup hastalk oluturabilir (TUS). En sk olarak iinde larvalar bulunan
domuz etiyle insanlara bular. Alnan larvalar barsakta serbest kalrlar ve barsak
mukozasna yerleerek erikin hale dnerler. Burada intrauterin olarak olumu
larvalar (vivipar) direkt olarak lenfatikler ve kan yoluyla tm vcuda yaylr.
Yaylan larvalar sadece izgili aktif kaslarda yerleebilirler.
En sk diafragma, dil, larinks, karn kaslarn tutarlar. Burada yerleen larva
konak tarafndan oluturulan yantla oluan bir kist duvar iinde snrlanr.
Hem erikini hem larvas hastalk oluturabilmektedir. Erikinlerin barsaa
yerlemesi srasnda, infekte et yenilmesinden 1 - 2 gn sonra yeni gelien
erikin barsak duvarna yerleirken kanl-mukuslu bir ishal oluabilir. Kistler
ise bulunduu blgeye ve younlua bal olarak bulgular oluturabilir. Eozinofili,
kas enzimleri art, periorbital dem en belirgin tablodur. Sedimantasyon
genelde ykselmez.
Dkda erikinler, kanda ya da dokularda larvalar grlerek tan konulabilir.
Kas biopsileri tanda faydal olabilir.
VSERAL LARVA MGRANS
Son kona insan olmayan nematod larvalarnn insanda yaptklar hastalklar
tanmlar. En sk etken Toxocara canisdir. nsanlara bulaan larval yumurtalardan
kan larvalar barsak duvarna geerek dolama karr.
Ulat blgelerde granlom olutururlar. En sk KCde granlomlar grlr.
Dier nemli ve sk bir tutulum yeri gzdr. Reinfeksiyonlarda hiperreaktif
488
MKROBYOLOJ
489
MKROBYOLOJ
bir yant olabilir. Toprak yeme yks olan ve hipereozinofili grlen her
ocukta akla gelmelidir.
Biopsi ile kesin tan konulabilirse de sklkla serolojik yant aratrlarak tan konulmaya
allr. Erikin ekli oluamad iin insanda yumurtalar saptanmaz.
Kesin bir tedavi belirlenmemi olsa da eozinofili ve Toxocara Ig E (+) olgularn
tedavisi nerilmektedir. Mebendazol, tiabendazol ve dietilkarbamezin tedavide
kullanlabilir.
KUTANZ LARVA MGRANS
nsan ve hayvan nematodlaryla deride oluan infeksiyonlara bu ad verilir. En ok
Ancylostoma brasiliensis etken olarak saptanmaktadr. Topraktan bulaan
filariform larvalarla oluur. nsanda olgunlaamadndan deride skarak deri
iinde hyalronidaz yardm ile ilerler. Bu kvrml hareket yolu tan iin tipiktir.
Tiabendazol, albendazol ve ivermektin tedavide etkilidir.
DRACUNCULUS MEDNENSS
Medine canavar adyla da bilinir. Sularda larvalar ara konak olarak
Cyclopslara ulaarak burada geliirler ve infektif hale gelirler. Bu infektif
larvalar ieren Cycloslu sular iilince parazit barsakta alr ve dii/erkekler
geliir. Erkekler iftleme sonras lr ve uterusunda larvalar bulunan dii
(vivipar) g ederek deri alt dokuya yerleir.
Kimi zaman 1 metreyi bulabilen dii lezyondan sulara larvalarn brakmay
devam eder ve Cyclops ieren sulara ulanca benzer dng tekrarlanr.
Tanda tipik parazit derialtnda grlebilir. Cerrahi olarak parazit karlarak tedavi
edilir.
FLARAL NEMATODLAR
Bu grupta artropodlarla bularlar ve insanda zel blgelere yerleen erikinlerinin
mikrofilaryalar retmesiyle karakterize bir klinik tablo olutururlar.
lkemizde bulunan W. bancroftidir. Sivrisineklerin sokmas ile bular.
Larvalar lenf dokusuna ulatklarnda buraya yerleir ve vivipar diiler
mikrofilaryalar kan dolamna brakrlar. Erikinlerin 10 yl kadar canl
kalabildikleri bilinmektedir. Genelde dolama geceleri braklan mikrofilaryalar
bir sivrisinek tarafndan alnrsa dng devam eder. Erikinin yerleimine
bal olarak gelien lenfatik hasar sonucu fil hastal (elefantiazis) geliebilir.
Tanda zellikle geceleri yaplan yaymalarda mikrofilaryalar aratrlmaldr.
Tedavide dietilkarbamezin ve ivermektin kullanlabilir.
ONCHOCERCA VOLVULUS
Tropikal blgelerde grlen nehir krlnn etkenidir. Bu parazit Simulium
cinsi sineklerin sokmas ile bular. Mikrofilaryalarn yerleimi ve yaylm ile klinik
bulgular ortaya kar.
Dier nadir nematodlar arasnda KC tutulumu ile siroz yapabilen ve ancak
biopsilerde yumurtalarn grlmesiyle tan konulabilen Capillaria hepatica
saylabilir. Tristrongyloides, Capillaria philippiensis, nadiren rastlanan barsak
nematodlardr. Gongylonema pulchrum az ii, bazen zafagusda submukozaya
yerleen nadir bir nematoddur.
e, akar,rmcek, uyuz etkenleri,...
iminata, D. caninum iin ara konak olabilir.
488
MKROBYOLOJ
489
MKROBYOLOJ
MMNOLOJYE GR VE BAIIKLIK
mmnitede asl ama mikroorganizmalarn neden olduu infeksiyonlar
nlemek ya da snrlamaktr Baklk (:immnite) sistemi, znde infeksiyona yol
aan mikroorganizmalara kar koyan tm yaplar tanmlamaktadr.. Bu yaplar genelde
iki farkl sistem olarak ele alnabilir:
1- Doal Baklk
2- Kazanlm Baklk
DOAL BAIIKLIK
Genelde mikroorganizmalarn vcuda giriini engelleyerek etkili olmaya alr.
abuk, T ve B lenfositlerinden bamsz, bir hafzaya sahip olmadan ve
zgl olmay an bir yant ya da ilevle koruyucu rol oynar. Doal bakl balca
u blmlerde inceleyebiliriz:
a) Anotomik engeller
En nemli doal engel deri ve mukozalardr. ok az mikroorganizma salam
deri bariyerini aabilmektedir. Deride sebum salgs asidik bir ortam oluturarak
etkili olur ve kolonizasyonu nler. Tkrk, gzya, mukus, idrar gibi salglar
mekanik etkileri ile patojenleri uzaklatrrlar. Burundaki kllar, silial epitelin
titrek tyleri mikroorganizmalarn uzaklatrlmasnda rol oynarlar. Yzeylerde
bulunan flora bakterileri patojen bakterilerin yapmasna, oalmasna ve
hastalk oluumuna engel olurlar (bakteriyel interferans). Vagina florasn
oluturan laktobasillerin glikojeni ykarak oluturduklar asidik ortam vaginal
infeksiyonlara kar en nemli koruyucu sistemi oluturur.
MMN CEVAPTAN SORUMLU MAJR HCRE TPLER. (NATURAL KLLER HCRELER
GEN, GRANLER LENFOSTLER)
490
MKROBYOLOJ
491
MKROBYOLOJ
b) Fizyolojik engeller
Mukozal salglardaki pek ok madde savunma
sisteminde rol oynarlar. Mide asiditesi pek
ok mikroorganizma iin lmcl etki yaratr.
Bu etkide en nemli yap lizozimdir. Lizozim
normalde idrar, beyin-omurilik svs
(BOS), ter dnda tm vcut svlarnda
bulunan fagositlerden salnan bir enzimdir.
Peptidoglikan eriterek etkili olur. Doal vcut
scakl birok mikroorganizmann yaamasn
engellemektedir.
c) Komplement
d) Endositoz ve fagositoz
Organizmadaki hcrelerin hemen tm endositoz
yapabilirken fagositoz sadece makrofajlar,
ntrofiller ve monositler tarafndan
yaplmaktadr. Bir ok yap, zellikle kapsll
partikller yapma sorunu yarattklar
iin direkt olarak fagosite edilemezler ve
ancak baz proteinlerle kaplannca fagosite
olabilirler. Bu fagositozu kolaylatrc
yaplara Opsonin ad verilir. Antikorlar
ve kompleman proteinleri bilinen en
iyi opsoninlerdir. Fagositler zerinde
immungloblin Fc parasna ve C3b yapsna
kar reseptrler opsonizasyonda nemlidir.
CRP, fibronektin, surfaktan gibi yaplarda
opsonizasyonda rol oynayabilirler.
e) nflamatuar yant
Lokalize bir lkosit akmlasyonu olarak
tanmlanabilirse de aslnda endojen ve eksojen
uyarlarn dokularda oluturduklar kompleks
bir savunma mekanizmasdr. Reaksiyonun
merkezini ise kan damarlar oluturur. Akut
inflamasyonda vazodilatasyon, konjesyon-
staz, permeabilitede art ve eksdasyon ve
lkositlerin blgede toplanmas gerekleir.
Bu olaylar srasnda lkositler nce endotele
tutunurlar (marginasyon), sonra yaprlar
(adezyon) ve sonra endotelden dokuya geerler (emigrasyon, diapedes,
ekstravazasyon). Lkositlerin endotele yapmas (adezyon) ve transmigrasyon
lkosit hareketlerinin en nemli blmn oluturur. Bu srete etkileimi
salayan ok sayda molekl (adezyon moleklleri) tanmlanmtr.
Bunlar arasnda drt molekler aile iyi tanmlanmtr : Selektinler, mmunglobulin
sper ailesi, integrinler, kaderinler.
nflamasyon srasnda birok kimyasal mediyatr de grev alr. Akut faz
yant proteinleri akut inflamasyona bir yant olarak salglanan yaplar ierir.
AKUT FAZ REAKTANLARI
Pozitif akut faz reaktanlar
Antimikrobiyal proteinler
- CRP
- LPS binding protein
- Mannan - binding lektin
- Serum amiloid protein A
- Kompleman proteinleri (C3, C4, C9 ve faktr D)
Koaglasyon ve Fibrinolitik proteinler
- Fibrinojen
- Protein S
- Plazminojen
- Doku plazminojen aktivatr (tDA)
- rokinaz
- Vtronektin
Proteaz inhibitrleri
- 1- proteaz inhibitr
- 1- antikemotripsin
Transport ve metal-binding proteinler
- Serulop lasmin
- Haptoglobulin
- Hemopeksin
- Ferritin
Dier proteinler
- G-CSF
- IL-1 reseptr antagonisti
- Fibronektin
- Anjiyot ensizojen
- Sektere fosfolipaz A
Negatif akutt faz reaktanlar
- Albumin
- Transferrin
- Transtrentin
- -Fetoprotein
- Tiroksin-binding protein
- IGF-I
- Koaglasyon faktr
- Retinal-binding protein
Dier akut faz fenomenleri
- Ate
- Somnolans
- Anoreksia
- Anemi
- Lkositoz
- Trombositoz
- Kaeksi
ID:
490
MKROBYOLOJ
491
MKROBYOLOJ
Bunlar arasnda en iyi bilineni ve klinikte kullanlan C-reaktif proteindir. CRP
karacierden salglanr, mikroorganizma yzeyine yapr ve lizise uratarak
etkili olur. Dier akut faz yant proteinleri olarak serum amiloid A,
fibronektin, kompleman 3, serloplazmin, fibrinojen, haptoglobulin,
alfa-1 antikimotripsin, alfa-1 antitripsin, mannoz balayan lektin, LPS
balayan proteinler belirlenebilir. Eritrosit sedimentasyon hz da bir akut
faz ynt olarak izlenebilir. Baz yaplarda ise akut inflamasyonda azalmalar
saptanabilir (negatif akut faz yant) ( albmin, transferrin,...).
ENDOTOKSNLERE MMN CEVAP
492
MKROBYOLOJ
493
MKROBYOLOJ
KAZANILMI BAIIKLIK
Sonradan kazanlan, ancak belirli antijenik yaplara kar zgl olarak
gelien, zellikle lenfositlerin grev ald baklk eklini belirlemektedir. Tre,
rka, genetie ve kiiye bal faktrler belirlenmitir. Asl kazanlan baklk
ajanla temastan sonra oluur ve tekralanan temaslarla mkemmel hale
gelir. Sonradan kazanlan baklkta hcresel ve hmoral baklk rol oynar.
Hcresel baklk esas olarak yardmc ve sitotoksik T-lenfositleri ile
oluurken hmoral baklk ncelikle B-lenfositleri ve plazma hcreleri
ile olumaktadr.
Makrofajlar, dendritik hcreler gibi baz fagositik hcreler fagositoz ilevleri ile doal
baklk kolunun, antijen sunan hcre ilevleri ile kazanlm baklk kolunun
elemanlar olarak ilev grrler. NK lenfositler ve zellikle gama-delta lenfositler
bu iki sistemin kontrolnde rol oynarlar.
BAKTERLERE KARI MMN YANIT
Bakterilere kar immn cevapta hem hcresel hem de svsal baklk sistemleri rol
alr. Bakteriler immn cevab tetikleyebilecek hem ok eitli yzey antijenleri, hem de
toksinlere sahiptirler.
EKSTRASELLLER BAKTERYEL ENFEKSYONLARDA
BAIIKLIK
Toksijenk Bakteriyel nfeksiyonlarda mmn Cevap
Baz hastalklarn patogenezinde bakteriyel endotoksin ve ekzotoksinlerin ok
nemli rolleri vardr.
Endotoksinler
Bakteri hcre duvar bileenleridir. Gram(-) bakterilerde endotoksine
lipopolisakkarit ad verilir. LPS makrofajlardan sitokin salnmn uyarr ve
iyi bir adjuvandr.
Ekzotoksinler
Difteriye kar baklk toksine kar antikor varlna dayanr. Toksinden
hazrlanan toksoid a baklamada kullanlr.
Kolera, toksijenik bakteriyel infeksiyonlar arasnda, toksisine kar
antikorlarn tam koruma salayamad tek hastalktr. Kolera sistemik
ve mukozal Ig yapmn uyarr. En nemli baklk mekanizmas mukozal
IgAdr. Kolera alar ksa sreli koruma salar.
Tetanoz toksini spinal reflekslerin normal post-inaptik inhibisyonunu
bloke ederek yaygn kas kaslmalarna neden olur. naktive toksinden
elde edilen toksoid as, toksini ntralize etmek iin antikor retilmesini
salayarak hastal nler.
Clostridium perfiringens alfa toksin ad verilen bir lesitinaz salglar. Bu
toksin gazl gangrene neden olur. Bu toksin dnda birok toksin salglad
iin antitoksinle tedavi yararszdr.
492
MKROBYOLOJ
493
MKROBYOLOJ
Botulinum toksini, sinir-kas bilekesinde asetil kolin salnmn engeller.
Baklk iin antitoksine ihtiya vardr.
Bordetella pertussis, bomaca etkenidir. ldrlm bakteri a
yapmnda kullanlmaktadr.
Kapsll Bakterilerle Olan Enfeksionlarda mmn Yant
Kapsle kar yaplan antikor ve kompleman aktivasyonu opsonizasyona neden
olarak fagositozu kolaylatrr.
Kapsll bakterilerin kapsl antijenini ieren alar bak yant uyandrabilir.
A yapmnda polisakkaritler proteinlerle kompleks hale getirilerek antijenite
artrrlr.
Ekstraselller Bakterilere Kar Doal Baklk
Giriteki engeller
Fagositoz
ldrme
Kompleman Aktivasyonu
Sitokinler
Ekstraselller Bakterilere Kar Spesifik mmn Yant
Svsal baklk
Ekstraselller bakterilere kar asl koruyucu immn cevap svsal
baklktr. Bu bakterilerin en immnojenik ksm polisakkaritlerdir ve
spesifik IgM cevabna neden olurlar. Sonra dier Iglerde retilebilir.
T hcreleri ve Sitokinler
Ekstraselller bakterilere kar T hcre cevab asl olarak II. snf MHC
moleklleri ile ilikili olarak protein antijenlerine cevap veren, CD4+T
lenfositlerince oluturulur. CD4+ T lenfositleri fonksiyonlarn saldklar
sitokinler aracl ile gsterir. IFN-gamma hem oksijene dayal, hem
de oksijenden bamsz mekanizmalarla ldrmeyi artran en nemli
sitokindir.
NTRASELLLER BAKTERLERE KARI BAIIKLIK
CEVABI
Bu tip bakteriler hcre iinde bydklerinden konak immn cevabndan zellikle
de fagositozdan kurtulabilirler. Ayn ka mekanizmas M. tuberculosis, M.leprae,
Brucella, Listeria Monocytogenes, Legionella pneumophila ve Salmonella typhi gibi
bakterilerde de grlr.
ntraselller bakterilere kar doal baklktaki asl mekanizma fagositozdur.
Ayrca fagositlerin reaktif nitrojen ara rnleri ve NK hcreleri ile de doal baklk
salanr.
ntraselller bakterilere kar spesifik immn yantta en nemli mekanizma hcresel
immnitedir. Hcresel immnitede CD8+T lenfositleri enfekte hcreleri lizise
uratr.Ayrca T hcre kkenli sitokinler (IFN-gamma)le makrofajlar aktive edilerek
fagosite edilmi mikroplar ldrlr.
Genel olarak intraselller bakterilere kar svsal baklk etkili deildir.
Oluan antikorlar hcre iine giremediinden bakterinin yok edilmesine katkda
bulunamazlar.
494
MKROBYOLOJ
495
MKROBYOLOJ
MAKROFAJLARIN NEML ZELLKLER
Fonksiyon Mekanizmas
Fagositoz Mikroorganizmalar fagolizozomlarda sindirir ve ldrr. Speroksid gibi oksijen ra-
dikalleri, nitrik oksid gibi reaktif nitrojen; proteaz, nkleaz ve lizozim gibi lizozomal
enzimleri kullanarak ldrr.
Antijen presentasyonu MHC Class II proteinlerine bal olarak CD4 T lenfositlere antijen sunar. B7 proteinleri
de nemli rol oynar.
Sitokin retimi IL-1, TNF gibi sitokinlerin ve IL-8 gibi kemokinlerin sentez va salnm.
ID:
MANTARLARA KARI MMN YANIT
Mantar infeksiyonlar genellikle kendi kendini snrlayan ve tekrar infeksiyona kar
bir miktar direnle iyileen infeksiyonlardr.
Asl olarak ntrofilleri, makrofajlar, lenfositleri ve NK hcrelerini ieren hcresel
immn cevabn re-infeksiyona kar direnci salad dnlmektedir.
PARAZTLERE KARI MMN YANIT
GENEL ZELLKLER
Baz protozoonlar insan hcrelerinin iinde yaayabilirler. Plasmodiumlar
eritrositlerde, Leishmanialar ise makrofajlar iinde yaarlar. Parazitlerin pekok
antijenleri vardr ve yzey antijenlerini deitirebilirler. Parazitler ayrca konak
spesifitesi gsterirler ve parazitlere kar konak direnci ayn tr iinde deikenlik
gsterebilir. Konaklar parazitlere kar eitli immn efektr mekanizmalar
gelitirmilerdir. Tipik olarak tripanozomiazis ve stmada IgM, visseral leishmaniozis
ve stmada IgG, helmintik infeksiyonlarda IgE seviyeleri ykselir. Baz parazit
antijenleri lenfositler iin direkt poliklonal mitojenlerdir. Genel olarak hcre
ii protozoon parazitlere kar hcresel immn cevap, kan ve doku svlarnda
bulunanlara kar ise antikor yant daha etkilidir. Parazitik infeksiyonlar genellikle
kroniktir. Genelde parazit konaksn ldrmeye almaz, kronik infeksiyona neden
olur. Sonu olarak dolamda srekli bulunan antijenleri, devaml antijenik uyarma
ve immn komplekslerin yaplmasna yol aar.
PARAZTLERE KARI DOAL BAIIKLIK
Makrofajlar
TNF-alfa
Ntrofiller
Mast hcreleri
Trombositler
Kompleman
Eozinofiller
Filaria, Ascaris ve istozoma gibi helmintik infeksiyonlarda sklkla eozinofili ve
yksek dzeyde IgE retimi grlr. Eozinofiller ntrofillere gre daha az fagositiktir
ama ntrofiller gibi parazitleri ldrebilirler. IgE helmintlere balanr, eozinofillerde
opsonize olmu bu organizmalara balanarak aktive olur ve granlleri salarak paraziti
lizise uratrlar.
494
MKROBYOLOJ
495
MKROBYOLOJ
Makrofajlarn mikroplar inaktive ve fagosite etmeleri, antijen sunumu, spesifik
immn cevap, inflamasyon geliimi ve akut faz cevaplarnn lenfokin salnmyla
gerwklwmesi. Aktive makrofajlar ayrca tmr ve dier hcreleri de ldrebilir.
NFLAMASYON BLGESNDE LKOST AKMLASYONU
496
MKROBYOLOJ
497
MKROBYOLOJ
Sitotoksik T lenfositler (CTL)
CD4+ T hcreleri ve Sitokinler
Genel olarak Th1 hcre ii, Th2 ise hcre d parazitlere kar daha
etkindir.
Granloma Oluumu ve Kapslizasyon
Baz parazitik infeksiyonlarda immn sistem paraziti yok edemez. Bu
durumda hasar en aza indirebilmek iin parazitin evresinde bir kapsl
oluturarak onu snrlar. istozomiaziste kronik hcresel immn cevap
sonucu gelien youn fibrozis, karacierde venz kan akmn bozar, portal
hipertansiyon ve siroza neden olur. Lenfatik filariaziste ayn tip reaksiyona
rnektir.
Antikor yant
zgl antikorlar zellikle hcre d parazitlerin kontrolnde ve kan
parazitlerinin hcre iine invazyonlarnn nlenmesinde nemlidir. Parazit
konak hcresine girdiinde antikorlar etkisiz kalr.
VRUSLARA KARI DOAL MMN YANIT
nterferon salglanmas
Viral infeksiyonlara en erken yant IFN salglanmasdr. Baz viral infeksiyonlarda
erken dnemde ajan organizmaya giri yerinde snrlandrmaktadr. Virsle
infekte hcrelerden alfa-IFN ve beta-IFN salglanr. IFN alfa/beta zellikle
infeksiyon blgesindeki henz enfekte olmam hcrelerin viral ajana kar
direncini artrr. Ayrca transkripsiyon, translasyon, proten ilenmesi ve virus
maturasyonu aamalarnda inhibitr etkilidir. Gamma-IFN zgl immn yantn
balamas ile salnr ve NK hcrelerinin aktivitesini ve viral antijen sunumunu
artrr.
NK (Natural Killer)
Makrofaj
Kompleman
VRUSLARA KARI HUMORAL MMN YANIT
VRUSLARA KARI HCRESEL MMUN YANIT
Viruslara kar hcresel immn yant zgl olmayan (makrofaj ve NK) ve antijene
zgl olmak zere iki ekilde grlr. zgl yant T lenfositleri tarafndan
gerekletirilir. TH viruslara kar hmoral ve hcresel yantta nemli rol oynar.
Ayrca antijene zgl CD8+ sitotoksik T lenfosit geliiminde ve makrofajlarn
etkeni temizlemesinde IFN-gamma ve TNF gibi sitokinlerin nemli etkisi vardr.
Genel olarak CD8+T lenfositlerince gerekletirilen sitotoksik reaksiyon viral
infeksiyonun snrlandrlmasnda ve hastaln iyilemesinde rol olan en nemli
mekanizmadr.
496
MKROBYOLOJ
497
MKROBYOLOJ
Sitokin
Kaynakland Ana
Hcre
Balca mmnolojik etkisi
IL-1 (, ) Makrofajlar
Endotel hcreleri
Dentritik hcreler
Langerhans hcreleri
Makrofajlarda retilir. T, B lenfositler, ntrofiller, epitel hcreleri,
fibroblastlar aktive eder.
Ate yapar, endojen pirojen olarak adlandrlr. (Hipotalamusa etki ile )
Akut faz reaktanlarn uyarr
IL-6y uyarr
zgn olmayan direnci arttrr
Endojen bir IL-1 reseptr antagonisti ile inhibe olur.
IL-2 Th
1
hcreleri T hcresi byme faktr
NK ve B hcrelerini aktive eder
naktif T hcreleri antijen tarafndan uyarldnda hem IL-2 retir, hemde
yzeyinde IL-2 reseptr oluturur.
IL-2 nin reseptr ile etkileimi DNA sentezini uyarr.
IL-3 T hcreleri Hematopoezi uyarr.
IL-4 T helper hcreleri B hcrelerinin IgE sentezini uyarr, bylece tip1 ar duyarlla
yatknlk oluturur.
nterferon- y basklar
IL-4 yardmc T hcrelerinin alt grubu olan Th2 hcrelerinin saysn
artrarak hmoral bakl iddetlendirir.
IL-5 T helper hcreleri Eosinofillerin byme ve farkllamas (zellikle parazitlere kar
konak savunmasnda ve allerjik tepkimelerde nemlidir.)
B hcresi byme faktr
IgA sentezini arttrr
IL-6 Monositler
T hcreleri
Endotel hcreleri
Akut faz reaktanlarn uyarr
Pirojeniktir
Ge B hcre farkllamasn uyarr
Il-7 Kemik ilii Pre-B ve pre-T hcrelerini uyarr
IL-8 Monositler
Endotel hcreleri
Fibroblastlar
Ntrofil ve T hcreleri iin kemotaktik faktrdr
IL-10 Th
2
hcreleri Th
1
hcrelerinin interferon- sentezini inhibe eder
Dier sitokinlerin sentezini inhibe eder
IL-12 Makrofajlar ve
B hcreleri
Th
1
hcrelerinin farkllamas interferon- sentezini uyarr
NK ve CD8
+
hcreleri sitoliz iin uyarr
IL-2 ile sinerjistik etki yapar
Tmr nekroz
faktr
Makrofajlar, T hcreleri,
B hcreleri ve byk
granler lenfositler
Tmrler iin sitotoksiktir, kaeksi yapar, bakteriyel oka araclk
eder
Tmr nekroz
faktr
T hcreleri Tmrler iin sitotoksiktir
Transforme
edici byme
faktr
Hemen btn normal
hcre tipleri
T ve B hcrelerinin oalmasn inhibe eder
Sitokin reseptrlerini azaltr
Lkositler iin gl bir kemotaktik ajandr
Enflamasyon ve doku tamirinde rol oynar
ID:
498
MKROBYOLOJ
499
MKROBYOLOJ
T VE B LENFOSTLERN KARILATIRILMASI
zellik T lenfosit B lenfosit
Yzeyde Antijen Reseptr Var Var
Yzeyde IgM Yok Var
Yzeyde CD3 Var Yok
mmn globlin sentezi Yok Var
Antikor retimi dzenleyicisi Var Yok
IL-2, IL-4, IL-5 ve gama interferon sentezi Var Yok
Sitotoksik Etki Var Yok
Timusta olgunlama Var Yok
Bursada ongunlama Yok Var
Koyun eritrositi ile rozet ekli Var Yok
ID:
LENFOD ORGANLAR VE MMUN SSTEM
HCRELER:
Lenfoid organlar santral (primer) ve periferik (sekonder) lenfoid organlar olarak iki
gruba ayrlabilirler. Santral organlar yeni lenfositlerin antijene baml olmakszn
yapldklar ve immun yant oluturma yeteneini kazand blgelerdir.
nsanda bu organlar kemikilii ve timustur. T-lenfositleri timusta B-lenfositleri
kemikiliinde olgunlarlar.
Periferik lenfoid organlar ise lenfositlerin prolifere olduklar ve antijenik
uyarlara tepki gsterdikleri yerlerdir. Dalak, lenf dmleri, tonsiller ve dier
lenfoid dokular bu grup iinde saylabilir. Pluripotent kk hcreler lenfoid ve
miyeloid kk hcreler olarak farkllarlar. Lenfoid kk hcrelerden B ve T lenfositler,
miyeloid kk hcrelerden eritrosit, trombosit ve lkositler ( ntrofil, eozinofil,
bazofil, mast hcresi,monosit) geliirler.
MONONKLEER HCRELER
Kandaki lkositleri ve dokulardaki makrofajlar ierirler. Kemik iliinde
olgunlaan monositler kana geerek yaklak 8 saat dolamda kalrlar (kandaki
lkositlerin %5-8 kadar) ve sonra bir dokuya yerleerek makrofaj halini alrlar. Olgun
makrofajlar birka ay canl kalrlar. Makrofajlar sabit ya da gezici olabilirler.
Tm bu makrofajlardan oluan karmak sistem retikloendotelyal sistem (RES) ad
ile de anlrlar. Bu sistem iinde ; KC Kupfer hcreleri, AC alveoler makrofajlar,
kemikte osteoklastlar, deride Langerhans hcreleri, kavitelerde plral ve
peritoneal makrofajlar, bbrek mezengial hcreler, MSSde mikoglial
hcreler, kanda monositler bulunurlar.
Dokularda uyar altnda epiteloid hcrelere ve dev hcrelere dnebilirler
(Tberklozda Langhans tipi dev hcreler,...).
498
MKROBYOLOJ
499
MKROBYOLOJ
CD4 hcreleri salglad mediyatrlerle immn cevapta nemli rol oynar. Ayrca
intraseller patoj enlere kar gelien ge tip reaksiyonda da (DTH) grev alr.
Temel ilevleri arasnda fagositoz, ldrme (hcre ii ya da hcre d
mikroorganizmalar) antijen sunulmas ve sekresyon saylabilir. lgili inflamasyon
blgesine hzla g ederler (kemotaksi) ve bu aamada anafilotoksin (C5a) en
iyi uyarc rol oynar. Mikroorganizmalar oksijene baml mekanizmalarla
( hipoklorit, H2O2, NO) ya da oksijenden bamsz mekanizmalarla (
Lizozim, hidrolitik enzimler,...) ve bazen de tmr hcrelerini ldrrler.
Fakat baz mikroorganizmalar makrofaj iinde canlln srdrerek hastalk
oluturabilir. Mycobacterium tuberclosis, Trypanasoma, Leishmania, ...
bu konuda iyi bilinen rneklerdir.
Makrofajlar ayrca fagosite ettikleri yaplara ait antijenleri MHC II moleklleriyle
beraber CD 4 Tlenfositlere sunabilirler (antijen sunucu hcre APC). Aktive
makrofajlar IL-1 ve IL-6 sentezi ile akut faz yant ve ate ykselmesine
neden olabilirler. IFN-gama,TNF ve GM-CSF bu hcrelerin aktive olmasna
neden olurlar.
GRANLOSTLER
Sitoplazmalarnda bol granl bulunan, ekirdekleri lobler, ksa mrl hcrelerdir.
Ntrofil, eozinofil, bazofil.
NTROFLLER
Kandaki lkositlerin % 50-65ini, granlositlerin %90n olutururlar.
Dolamda ksa sre bulunurlar. Akut bakteriyel infeksiyonlarda kanda belirgin
olarak saylar artar (lkositoz) ve gen ekiller grlmeye balanr (sola
500
MKROBYOLOJ
501
MKROBYOLOJ
kayma). Gl fagositoz yetenekleri ile inflamasyonun en nemli hcreleridir.
Yzeylerinde MHC II moleklleri bulunmadndan fagositozda ok etkin
olsalar da antijen sunan hcre olarak grev almazlar.
EOZNOFLLER
Dolamdaki lkositlerin % 1-2sini olutururlar. Baz allerjik ve parazitik olaylarda
saylar ok artar. Reglasyonunda zellikle IL-5 grev alr. Fagositoz
kapasiteleri kstldr. Yaam sreleri belli deildir, dokularda haftalarca canl kalrlar.
Steroid saysn dramatik olarak azaltr.
BAZOFLLER VE MAST HCRELER
Lkositlerin % 0.5-1ini olutururlar. Nukleusu da rtebilen bazofilik granller
tipiktir. Fagositoz yetenekleri yoktur. Esas olarak ilevlerini uyar ile granler
ieriklerini salglayarak yaparlar. Ig E ile oluan allerjik reaksiyonlara
katlrlar.
DENDRTK HCRELER
ok uzun ve hareketli stoplazmik uzantlara sahiptirler. Deride bulunan Langerhans
hcreleri, lenfoid organlardaki folikler dendritik hcreler, interdijital
dendritik hcreler tanmlanmtr. Temel ilevleri antijeni hazrlayarak CD 4
T-lenfositlere(yardmc) sunmaktr (APC). Yzeylerinde youn MHC II moleklleri
ve ayrca MHC I moleklleri tarlar.
STOKNLER
mmun ve inflamatuar olaylara katlan hcrelerin etkinliklerinin arttrlmas ve eitli
hcrelerin uyarlmasn salayan, uyarlm lenfositler, monosit-makrofajlar
ve dier baz hcrelerden salglanan peptid ya d glikoprotein yapsnda
maddelerden oluan karmak bir sistem olutururlar.
zellikle lenfositleri etkileyen sitokinler yle zetlenebilir:
- IL-1: Esas olarak makrofajlar tarafndan retilir. Endojen pirojen olarak rol
oynar (TUS). ok farkl hcreleri etkileyebilir. Yardmc T-lenfositlerini uyararak
onlarn IL-2 retmesini kamlar ve farkllamasn salar.
- IL-2 : Esas olarak yardmc T-lenfositleri tarafndan (Th1) sentezlenir ve
hem yardmc (otokrin) hem sitotoksik T-lenfositlerini reme ynnden
uyarr (TUS). B-lenfosit uyarsnda sinerjik etki (IL-4 ile) gerekletirir.
- IL-4 : Yardmc T-lenfositleri Th2 alt grubu tarafndan sentezlenir. B-
lenfositleri reme ve farkllamasn kamlar. Th2 hcrelerini uyararak IL-
4 ve IL-5 salgsn artrrlar. Antikorlarn izotip (anahtar) evrimini salarlar
ve zellikle Ig E artn uyarrlar. Tip I ar duyarlk reaksiyonlarda rol
oynar.
- IL-5 : Th2 alt grubu tarafndan sentezlenir. B-lenfosit farkllamasn uyararak
zellikle Ig A yapmn artrr. Eozinofil retim ve etkinlemesinde rol
vardr.
- IL-6 : Yardmc T-lenfositleri ve makrofajlardan salglanr. B-lenfosit
farkllamasn uyarr. Ate ve dier bulgulara neden olurken akut faz yant
proteinlerinin sentezini de uyarr.
500
MKROBYOLOJ
501
MKROBYOLOJ
- IL-10 : Th2 hcreleri tarafndan sentezlenir ve gama-interferon
(IFN-gama) retimini kstlayarak Th1 geliimini inhibe eder. Bir ok
infeksiyon srasnda FN-gama retimine IL-10 yant elik eder ve olas hcre
ykmn engellemeye yardmc olur. mmuntolerans gelimesinden sorumlu
tutulmutur.
- IL-12 : Aktive makrofajlar tarafndan sentezlenir. Th1 yapmn uyarrken
Th2 alt grup yapmn basklar. INF-gama yapmn uyarr.
- IL-13 : Th2 hcreleri tarafndan yaplr. Allerjik hava yolu hastal
(astm) geliiminde rol vardr. Ig E artna neden olmazken hava yolu
ar yantna katlr.
- TGF-beta: (dnm yaptrc byme faktr) Bu madde pekok farkl hcre
tarafndan sentzlenir ve antisitokin etkisi gsterir. T-lenfositleri bata olmak
zere makrofaj, B-lenfositleri, ntrofil ve NK hcrelerinin ilevlerini inhibe eder.
Tm bu inhibitr etkisi dnda kollajen sentezini uyararak yara iyilemesini
hzlandrr.
Tmr nekroz faktr (TNF), IL-1, IL-6, IL-12, INF-gama proinflamatuar
sitokinler olarak da isimlendirilirler ve sepsis sendromu ilk aamalarnda nemli
rol oynarlar.
Kk hcreleri etkileyerek reme ve farkllamalar salayan sitokinlerde saptanmtr.
IL-3, uyarlm yardmc T-lenfositleri tarafndan yaplr ve multipotent kk
hcre reme ve farkllamasn destekler (TUS).
Ignin YAPISI
502
MKROBYOLOJ
503
MKROBYOLOJ
NSAN MMUNGLOBULNLERNN FZKSEL ZELLKLER
zellik IgG IgA IgM IgD IgE
Molekler form Monomer Monomer, polimer Pentamer Monomer monomer
Ar zincir snf (H)
Ar zincir alt snf
(H)
1, 2, 3, 4
IgG1, G2, G3, G4
1, 2
IgA1, A2
Molekler arlk
(dalton)
150000
180000(IgG3)
160000 950000 175000 190000
Serum dzeyi (mg/cc) 9; 3; 1; 0.5 1.5;0.2 1.5 4 0.03
Yar mr 21 (IgG3:7) 6 10 3 2
Kompleman fiksas-
yonu
Klasik
Alternatif
++ (G4-)
-
-
+
++++
-
-
-
-
-
Plasentay gei + - - - -
Mast hcresine ba-
lanma
- - - - +
Antiviral aktivite + +++ + ? ?
Antibakteryel lizis + + +++ ? ?
ntravaskler dalm %45 %42 %80 %15 %50
Dier zellikler Sekonder cevap Mukoz sekresyon Primer cevap;
Romatoid faktr
Class-
Switching
Allerji
ID:
nterferonlar
Alfa ve beta interferon viruslar ve ift iplikli RNA tarafndan indklenebilir.
Sonuta viral m-RNA evirisini inhibe ederek etkili olurlar ve hcre d virus
partikllerine etki etmezler.
- nterferon alfa (INF-alfa): Lkositlerden salglanr. Antiviral etkilidir. Kronik
hepatit, kondyloma acuminata infeksiyonlarnda tedavide kullanlmaktadr.
- nterferon beta (INF-beta): Fibroblastlardan salglanr. Antiviral
etkili.
- nterferon gama (INF-gama): Antijenler, mitojenler tarafndan yapm
uyarlr. zellikle Th1 hcreleri tarafndan sentezlenir. Makrofaj, NK,
ntrofillerin fagositik etkinliini artran en nemli uyarcdr (TUS).
Bylece bu hcrelerin mikroorganizmalar ve tmr hcrelerini ldrme
yeteneini arttrr. Hcrelerin MHC I ve II protein sentezini de artrr.
Antijen sunumunu iddetlendirir.
Tmr nekroz faktr (TNF-alfa)
Esas olarak makrofajlar tarafndan sentezlenir. Dk miktarlarda iken
ntrofilleri etkin hale getirerek bunlarn endotele yapmasn kolaylatrrken
ayn zamanda solunum patlamas yoluyla fagositlerin ldrme kapasitesini de
artrr. Bu seviyelerde yardmc T-lenfositlerini, B-lenfositlerini de uyarr. Yksek
502
MKROBYOLOJ
503
MKROBYOLOJ
miktarlara ulatnda sepsis, septik ok klinii geliimine neden olur.
Deney hayvanlarnda tmr zerinde ldrc etkisi belirlenmitir. Lipoprotein
lipaz inhibisyonu ile kaeksiye yol aabilir (kaektin).
Nitrik oksit (NO)
Makrofajlarda retilen nemli bir aracdr. Sepsis-septik okta hipotansiyona
neden olan nemli bir parametre olabilecei dnlmektedir. Endotel
dzeyinde lkosit ve trombosit adezyonu, agregasyonu ve aktivasyonunu
inhibe ederek sonuta anti-inflamatuar, immunsupresif etki gsterir.
Trombositler: Asl ilevleri koaglasyon olsa da granllerinde bulunan
aminlerin ve dier yaplarn salglanmas inflamasyonun baz dnemlerinde
etkin rol alrlar.
LENFOSTLER
Dolamdaki lkositlerin % 20-30u lenfositlerdir. Fakat lenfositlerin byk
ounluu dolamda yer almamaktadrlar. Fonksiyonlarna ve salgladklar rnlere,
antijenik zelliklerine gre farkl gruplara ayrlrlar. B- lenfositleri, T-lenfositleri, NK
hcreleri
B-lenfositleri:
Temel olarak antikor reterek humoral immun yant olutururlar ve
antijen sunucu hcre olarak grev grrler. nsanda embriyonik ada
nce fetal karacierde belirlenirken sonra olgunlamalarn kemik iliinde
tamamladklar kabul edilmektedir. Olgunlamalar iin timus gerekli deildir.
Olgunlamam B-lenfositleri yzeylerinde immnglobulinler tamazlar
(pre B hcreleri). Yzeydeki CD 19,20,21,22 antijenleri B-lenfosit
markeri olarak kullanlr.
Baz antijenler (timustan bamsz antijenler) (Bakteri LPS,
polisakkarid,...) yardmc T-lenfositlerine gerek duymadan B-lenfositlerin
uyarabilirler. Fakat bu yant geicidir ve bellek hcreleri olumaz.
zellikle dk antijen younluunda B-lenfositi tarafndan alnarak ilenen
antijenler MHC II proteinleri ile elenik halde yardmc T-lenfositlerine
sunulurlar. Bu aamada T-lenfositlerinde IL-2,IL-4, IL-5 salglanr ve bu
interlkinler B-lenfosit reme ve farkllamasn uyarr. Bu uyar yannda
iki temel etkileim daha etkili bir yant iin gereklidir :
Sonuta B-lenfositi ok miktarlarda zgl antikor retecek bir plazma
hcresine dnr. Plazma hcreleri birka gn iinde ok fazla
miktarda antikor salglayarak lrken baz etkin B-lenfositleri bellek
hcrelerine dnrler.
T-lenfositleri
Lenfoid organlara yerlemeden nce timusa gidip farkllaan lenfosit
grubudur. T-lenfositleri dolamdaki lenfositlerin % 70-80nini
olutururlar. T-lenfositleri timusta immn yantta etkin rol alabilecek hcrelere
farkllarlar. TCR 1 tayan T-lenfositleri (gama-delta T-lenfositleri) reglasyon
ilevlerinden sorumludur.
Tm T-lenfositleri yzeylerinde T- lenfosit reseptrlerine bal olarak
CD3 antijeni tarlar. T-lenfositleri ancak MHC moleklleriyle birlikte
sunulan antijeni tanyabilirler( CD 4 + MHC II ve CD 8+MHC I ) (4x2 :
8, 8x1:8). Ayrca T-lenfositleri yzeylerindeki CD 2 (koyun eritrositleriyle
rozet) ve CD 3 antijenleriyle de dier lenfositlerden ayrlabilirler.
504
MKROBYOLOJ
505
MKROBYOLOJ
TH1 ve TH2 hcrelerinden retilen sitokinlerin immn sistem zerine etkisi. (CTL:
Sitotoksik T hcresi, APC: Antijen hcre, GTH: Ge tip hipersensitivite, ADCC: ANtikora
bal hcresel sitotoksisite)
T-lenfositleri yzeylerinde CD4 ya da CD8 antijenleri tamalarna gre iki byk
gruba farkllarlar. Bu gruplarn temel ilevleri de farkldr.
CD4 T-lenfositleri yardmc T-lenfositle ridir:
- B lenfositlerini antikor reten plazma hcrelerine dntrrler (IL4
ve IL-5).
- CD8 T-lenfositlerinin etkin sitotoksik-T lenfositlerine dnmn
salar (IL-2)
- Makrofajlarn gecikmi tipte ar duyarlk reaksiyonlarna araclk
ederler (gama interferon)
504
MKROBYOLOJ
505
MKROBYOLOJ
Tm bu ilevler iki ayr alt grubun denetimi altnda gerekleirler:
- T helper-1 (Th1) : IL-2 yant ile sitotoksik T-hcre yantna ve IL-2 ile
gama interferon reterek gecikmi tipte ar duyarlk yantna neden olurlar.
Esas olarak hcresel bakl salar.
- T helper-2 (Th2) : Esas olarak IL-4 ve IL-5 reterek antikor sentezinde
grev alrlar.
Bir mikroorganizmaya kar zgl immun yant bu yollardan birinin
etkinlemesiyle salanr. Bu yant makrofajlardan sentezlenen IL-
12 (Th1 art) ve gama interferon (Th2 retimi inhibisyonu) ile
dzenlenmektedir. Th1 ve 2 subgruplaryla ilgili temel farkllklar
tabloda gsterilmitir.
CD-8 T-lenfositleri arasnda sitotoksik ya da supresr
ilevler gren hcreler bulunur. Temel ilevleri tmr hcreleri,
allograft hcreleri, virusla infekte hcreleri ldrmektir.
Bmmunglobulinler iin Fc reseptr bulunmadndan antikora baml
hcresel sitotoksisitede (ADCC) rol oynamaz.
CD 4 / CD 8 oran 1.7-2 civarnda bulunmutur. Bu oran immun sistemin
dengede almas iin gereklidir.
Lenfositlere Antijen Sunulmas ve Kazanlm
mmnitenin Gelimesi
CD4 T-lenfositleri etkinlemesi iin antijen sunan hcrelerin antijen
ve MHC II antijenini bir arada iletmesi gerekir. Bu konuda en fazla
ilevi makrofajlar grse de B-lenfositleri, dalan dendritik hcreleri,
derinin Langerhans hcreleri de antijen sunan hcre (APC) olarak
ilev grebilirler.
Virusla infekte hcreler ise uygun peptid antijenleri MHC I peptidleriyle
birlikte CD8(sitotoksik) T-hcrelerine sunar. Bu ilevi tm ekirdekli
hcrelerin gerekletirebilecei dnlmektedir.
MHC genleri ok sayda farkl allel ierdiinden dolay ok sayda farkl
antijeni sunma gcne de sahiptir. Bu antijenler sadece peptid yapda
antijenleri sunabilirler.
B-lenfositleri, yzey immnglobulinleri (Ig M ve Ig D) yoluyla direkt
olarak (MHC proteinleriyle elenik olmadan) antijenleri tanyp
etkileime girebilirler. B-lenfositleri bu zellikleri nedeniyle, peptidler,
polisakkaridler, nkleik asitler kimyasal bileikler (penisilin,...)
gibi farkl molekler yaplar tanyabilmektedir. lenen antijen
yardmc T-lenfositlerine sunulacakken MHC II proteinlerle birlikte
sunulmaktadr.
IL-2 hem CD-8 lenfositleri hem de CD-4 hcreleri uyararak ilevsel
bekler oluturur. Ayrca gama-interferon retimi ile APC zerinde MHC
II protein yapmnn arttrlmasna yardmc olur.
T-lenfositlerinin ilevleri arasnda en nemli iki konu gecikmi tip ar
duyarlk reaksiyonlar ve sitotoksisite yetenekleridir.
Sitotoksisite virusla infekte hcrelerin ortadan kaldrlmasnda ve ayrca
tmr hcrelerinin, greftin uzaklatrlmasnda rol olan bir ilevdir.
Virusla infekte hcreyi CD8 sitotoksik T-lenfositleri ldrebilirken bu
506
MKROBYOLOJ
507
MKROBYOLOJ
ilev iin mutlaka yardmc T-lenfositlerinden sitokin uyars (zellikle
IL-2) almas zorunludur. Sonuta bu uyary alan sitotoksik T-lenfositi
MHC I proteini ile infekte hcre yzeyindeki viral antijeni tanyarak
hcreyi ldrr. Sitotoksik T-lenfositlerinin viruslar zerine direkt etkisi
yoktur.
Antikora baml hcresel sitotoksisite (ADCC) olaynda sitotoksik T-
lenfositleri Fc reseptrleri olmadndan rol oynamazlar. Burada infekte
hcre yzeyine bal antikor makrofajlar ya da NK hcreleri tarafndan tannarak
o hcrenin ldrlmesi salanr. Polisakkarid yapdaki kapsl antijenleri
gibi ok byk makromolekller T-lenfositlerinden bamsz bir yolla antikor
yantna neden olabilirler. DNA, RNA,birok lipid yapda makromolekller
de T-lenfositlerinden bamsz bir antikor yant olutururlar. T-
lenfositlerinden bamsz olarak oluturulan antikor yant esasen Ig
M snf bir antikor yantdr. Ayrca bu ekilde oluan yantta bellek
B-hcreleri olumaz.
T-lenfositlerine baml olarak oluan antikor yantnda APC (makrofaj,
B-lenfositi, dendritik hcreler, Langerhans hcreleri) tarafndan alnan
antijen bu hcrede ilenerek MHC II proteini ile birlikte sunulur. Bu yap
zgl yardmc T-lenfositi reseptryle birleince bu lenfosit IL-2, IL-4
(B-hcre gelime faktr), IL-5 (B-hcre farkllama faktr) retimini
arttrr. IL-4 ve 5 ilk retilen Ig M yerine dier snf antikorlarn sentezlenmesinde
rol oynarlar.
Baz CD4 ve CD8 hcreleri eitli mekanizmalarla immn yantn baz
aamalarn basklayabilirler. CD4 ve CD 8 hcreleri arasndaki oran
baklk yantnn iyi ilemesinde nemli rol oynar. Lepramatz lepra
kliniinde gecikmi tip ar duyarln olmay ve CD8 hcrelerinin
ok artm olmas, AIDS tablosunda CD4/CD8 orannn CD4 hcrelerin
ykmyla azalmas sonucunda immun yant ciddi olarak bozulmaktadr.
MHC proteinlerinin ifadesindeki art immun yantn artnda ve uyarlmasnda
rol oynar. CMV, HBV, gibi baz viruslar MHC I ifadesini basklayarak geliecek
immun yant basklarlar.
Baz T- ve B-lenfositleri bellek hcreleri olarak farkllarlar. Bu hcreler
antijenik uyaryla tekrar karlaldnda buna hzla ve iddetli yant
vermeyi salar. Bu hcreler yllarca canl kalrlar ve kendi kendilerine
reyebilirler. Daha az ko-stimlasyonla daha ok interlkin salglama
potansiyeli ile etkinletirilmemi T-lenfositlerinden ayrlabilirler.
NK (NATURAL KLLER) HCRELER
Bu hcreler yapsal olarak iri tanecikli lenfosit grnmndedirler. Periferik kandaki
lenfositlerin ancak % 5-10u NK hcreleridir. Baz T-lenfosit antijenleri tasalar
da olgunlama srecini timusta geirmezler. TCR, CD3 ve yzeyel IgM ya
da Ig D tamazlar. Perforin ve granzimlerle direkt sitotoksik etki ile ya da
Fas-Fas ligand ilikili apoptoz ile hcre lmne neden olurlar. Grevleri
virusla infekte hcrelerin ve tmr hcrelerinin ldrlmesidir. Verdikleri
yant daha nce karlama ile artmaz ve virusa zgl deildir. Antikor
varlnda ldrc olabilmeleri yannda (ADCC) antikor yokluunda da
etkilerini gsterebilirler. NK hcreleri yeterince MHC I proteini tayan hcrelere
etki etmez. Virus infeksiyonu srasnda hcrede azalan MHC I yant o hcrelerin NK
hcreleri ile yklmalarna yardmc olurlar.
506
MKROBYOLOJ
507
MKROBYOLOJ
Gama delta T-lenfositleri kandaki lenfositlerin %5-10 kadarn olutururlar.
Aktivasyon in MHC proteinlerine gerek gstermezler ve doal immnite
ile kazanlm immnite arasnda kpr rol grrler. T ve B lenfositleri
arasndaki balca farklar
HMORAL BAIIKLIK VE ANTKORLAR
Kendilerini uyaran antikora kar zgl tepkime veren globlin yapsnda proteinlerdir.
Antikorlar kanda gama-globulin fraksiyonunda yer alrlar. Y harfi eklinde birbirinin
ayn iki hafif (L) ve iki ar (H) zincirden oluan bir yapdr. Bu yaplarda deiken ve
sabit blgeler ayrlabilir.
Deiken blgeler antijenin baland zgl blgeleri olutururken sabit blgeler
kompleman etkinlemesinde ve hcre yzey reseptrlerine balanmada grev
alr. Antikorlarn zgll bu deiken blgeler zerindeki ok deiken
(hipervariabl) blgelerce salanr.
Hafif zincirlr ya kappa ya da lambda yapsndadr. Ar zincirler ise alfa, gama, m,
epsilon ve delta zincirlerinden oluabilir ve bu farkllklar nedeniyle 5 farkl immnglobulin
ayrlabilir (Ig G,A,M,D,E). Bu sralama ayn zamanda serumdaki miktarlarna gre oktan
aza doru bir sralamay da belirler. Ar ve hafif zincir yapsnda sadece kiilere zg
antijenik birimler belirlenir ve buna allotip ad verilir. Antijen balayan ksmn ok
deiken birimine idyotip denir. Antiidyotip antikorlar antijenik yapy temsil ettiinden
a olarak kullanmlar dnlmektedir.
Ig G, ikincil yantta oluan asl antikordur ve bakteri ile viruslara kar nemli bir
savunma sistemidir. Toksin ntralizasyonunda en nemli rol oynar, antitoksinler
Ig G yapsndadr, ayrca presipitin, opsonin, komplemanla erimeyi uyaran
antikorlar (amboseptr) genelde Ig G yapsndadr. Plasentay aan tek
antikordur. Kompleman klasik yoldan aktifletiren iki antikordan birisidir
(dieri Ig M). Direkt olarak opsonizasyonda rol oynayan antikordur.
Ig A, mukozal yzeylerde, kolostrum, tkrk, gzya gibi yaplarda en bol
bulunan antikordur. Bakteri ve viruslarn mukozal yzeylere yapmasn nler.
Sekretuar Ig A bir J zinciri ile bal toplam iki moleklden ibarettir. Sekretuar
yap ise mukoza yzeyinden geii salayan ve epitel hcreleri tarafndan
salglanan bir polipeptiddir.
Bu yap sayesinde IgA sindirim sisteminde yklmadan varln srdrebilir.
Serumda IgA ou monomer halinde bulunur. Kompleman alternatif yoldan ok
zayf uyarabilir fakat genelde nemli bir rol oynamaz. Baz bakteriler IgA proteazlar
ile (Gonokok, pnmokok, meningokok, H. influenzae) bu antikora kar nemli
lde diren gelitirebilirler.
IgM, birincil antikor yantnda rol oynar. Serumda pentamer halinde
bulunduundan agltinasyon, kompleman fiksasyonu,...gibi serolojik testlerde en
etkin antikordur. En yksek aviditeye sahip antikordur. Agltininlerin ve ntralizan
antikorlarn ou Ig M yapsnda (ya da Ig A yapsnda) antikorlardr. Genelde akut
infeksiyonlarn tehisinde kullanlan bir parametredir. Serumdaki Ig M snf antikorlar,
rivanol, merkaptoetanol ile uzaklatrlabilir.
Ig D, serumda ok az mikarlarda bulunur, antikor ilevi yoktur. Reseptr olarak
grev grmekte olduu dnlmektedir ve ok sayda B-lenfositi yzeyinde
bulunmaktadr.
508
MKROBYOLOJ
509
MKROBYOLOJ
Ig E, anafilaktik ar duyarlk reaksiyonlarna araclk eder ve helmint
infeksiyonlarna kar savunmada rol oynar. Fc blgesi mast hcreleri ve
bazofillerin yzeyine balanarak reseptr grevi grr.
Bir antijenle ilk kez karlaldnda yaklak 7-10 gn sonra bir Ig M antikor yant
belirlenir. Bu yant haftalar boyunca ykselir ve zamanla Ig G ve Ig A yant buna
eklenir.
Antijen-antikor birlemesi reaksiyonunun temel zellikleri yle sralanabilir:
- zgl bir reaksiyondur
- Kimyasal bir reaksiyondur ve bu birlemede elektrostatik kuvvetler, hidrojen
balar, hidrofobik balar (en nemli) ve van der Walls balar rol oynar.
- Geriye dnebilir bir olaydr. (Danysz olay)
- Uygun oranlarda birleebilir. Laboratuvar incelemelerinde eer ok fazla antikor
varsa agltinasyon grlmeyebilir (Prozon olay).
- ki safhal bir reaksiyondur
HCRESEL BAIIKLIK, DOKU UYGUNLUK
ANTJENLER VE TRANSPLANTASYON
Antikorla tepki veren yaplara antijen ad verilirken baklk yant uyandran molekllere
immnojen ad verilir. Haptenler antikora balanabilen, olumu immun cevapla
reaksiyona girebilen fakat tek balarna immnolojik yant oluturamayan
yaplardr (TUS). Haptenler ancak byk, immunojenik bir protein ile birletiklerinde
etkin olabilirler. Penisilinler, zehirli sarmak bitkisi rn: katekol, baz nkleik
asitler, baz steroid hormonlar en iyi bilinen haptenlerdir. Baz ilalar, steroid
hormonlarn miktarlar antihapten antikorlar ile belirlenebilmektedir.
mmun yant organizmann zel yaplarna kar gelitirilir. Proteinler ve polisakkaridler
immun yant hedefi olarak rol oynarlar. Proteinler en gl uyarclardr ve hcresel
yant sadece bu antijenlere kar geliebilir. Lipidler, nkleik asitler eer dier
yaplarla bir arada deillerse immun yant oluturamazlar. Viral nkleik asitler
de nkleokapsit yaps eklinde immunojendir. Lipopolisakkarid, levan, ficol
gibi yaplar
T-lenfositlerinden bamsz yant olutururlar.
Antijenik yant tm makromolekl zerindeki kk blgelere kar geliir ve bu yaplara
epitop (:antijenik determinant) ad verilir.
mmunojenlerin gc baz zelliklere baldr:
1 Yabanclk
2 Molekl bykl . Genelde ne kadar byk ise o kadar daha iyi antijendir.
3 Kimyasal yap: Proteinlerin yaplar ne kadar karmak ise o kadar fazla
antijeniktirler.
4 Epitoplar
5 lenmeye uygunluk: Sindirilip MHC moleklleriyle sunulamayan antijenler zayf
etkilidir. D-aminoasit dizileri yklamadndan daha az immnojeniktir.
Ayrca; antijenin dozu ve verili yolu, zamanlamas da immun yant belirleyebilir. Baz
yaplar antijen ile birletiinde onun etkisini artrabilirler ve bu yaplara adjuvan ad verilir.
Alminyum-potasyum fosfat, Freund adjuvan (parafin+l M. tuberclosisler),
mikobakteri muramil-polipeptidi, alminyum hidroksit,saponin, vitamin A
adjuvanlara rnek olarak verilebilir.
508
MKROBYOLOJ
509
MKROBYOLOJ
Antijenler etkinliklerine ve oluum zelliklerine gre farkl isimler verilmektedir. Ayn trn
farkl bireylerindeki farkl antijenlere alloantijen ad verilir ( kan gruplar gibi). Bir kiinin
kendi yapsal elemanlarna otoantijen ad verilir. Heterofil antijen farkl trlerdeki
antijenleri belirler. EBV infeksiyonlarnda insanda at , kobay yaplarna kar antikorlar
(EBV infeksiyonlarnda heterofil antikorlar) belirlenmektedir. Forsmann antijeni, riketsiya
infeksiyonlarnda Proteus cinsi bakterilere kar antikorlar (Weil-Felix) olumas da
heterofil antikorlara rnektir. Bunun nedeninin raslantsal ortak epitoplar olduu
sanlmaktadr. S. pyogenes ile miyokard, Klebsiella ile HLA B27, T. pallidum ile
kardiolipin, Mycoplasma ile eritrosit I antijeni ortak antijenik epitoplara sahiptir
Sper antijenler: ok sayda T-lenfositinde aktivasyon yapabilen en gl
immunomodlatr yaplardr. Hcreii ilemden gemeksizin, dorudan MHC I
molekllerinin beta zincirlerine, antijen balayan ksmna dtan ve yksek
afinite ile balanrlar. Sperantijenler belirli V genini tayan btn T-lenfositleri ile
ilikiye girerler. Endojen sperantijenler retroviruslara ait yaplardr. Ekzojen
sperantijenlerin hemen tm bakteriyel ekzotoksinlerdir. Staphylococcus aureus
TST-1, enterotoksinleri, S.pyogenes pirojenik ekzotoksinleri, C. perfringens
ve Y. enterocolitica enterotoksinleri bilinen sperantijenlerdir.
KOMPLEMAN SSTEM
Serumda bulunan yaklak 20 proteini kapsayan bir sistemdir. Bu proteinler sya
dayankszdr ve stlnca (55-60 C) etkinlikleri kaybolur. Doal immun yantta nemli
bir rol oynar. ki farkl yolla aktifletirilebilir.
- Klasik yol: mmunglobulinler (Ig G1,2,3 ve Ig M) ile oluan antijen-
antikor kompleksleri bu sistemi etkinletirebilir. Antikorun Fc blmne
C1q balanarak aktivasyon balar. Serbest antikorlar kompleman
aktifletiremezler. C1(q,r,s), C2, C4 etkileerek C3a ve C3b oluur.
C3a+C4b,2b,3b (C5 konvertaz etkisi) C5 zerine etki ile C5a ve C5b oluur.
Sonra C6, C7,C8,C9,C5b ile birleerek membran saldr kompleksini (MAC)
olutururlar ve sonuta lizis ve sitotoksisite geliir. MAC yapsnda en
etkin yap C 9dur.
- Alternatif yol: Endotoksin, mantar hcre duvar, virus zarf,... gibi birok
uyaranla aktifletirilebilir. Bu yaplar alternatif yolu C3(H2O) ve B yapsna
balanarak uyarrlar. Antikora ihtiya olmad iin antijenle ilk karlamada
en etkili yol bu yoldur. Sonra ortak yol ile ayn sonu gerekleir.
Bu sistem farkl aamalarda dzenlenmektedir. C1 inhibitr klasik yolun nemli
bir dzenleyicisidir. Klasik yol ayn zamanda C3 konvertaz oluumunu nleyen
proteinlerce de (CR1, C4bp) kontrol altnda tutulur. nsan hcrelerinin
membran saldr kompleksi etkisiyle bozunmasn yzey glikoproteini DAF (CD
55) salamaktadr.
Sonuta bu sistemin aktivasyonu ile u iler gerekleir:
- Bu sistem C3b etkisiyle opsonizasyonu salar
- C5a ve C567 karmas kemotaksi yapar
- C3a, C4a ve zellikle C5a anafilotoksin olarak rol oynarlar. Bu yaplar mast
hcre degranlasyonu, broiol dz kaslarna dorudan balanma ve bronkospazm
ile sonuta anafilaksi geliimine neden olabilirler. Bu fonksiyon inflamasyonda
da rol alr.
- Membran saldr kompleksi (C5b6789) etkisiyle lkositler, bakteriler, tmr
hcreleri sitoliz ile ortadan kaldrlabilirler.
510
MKROBYOLOJ
511
MKROBYOLOJ
KOMPLEMAN SSTEM
Bu karmak ilevleri olan kompleman sisteminde belirebilecek baz bozukluklar
klinik sorunlara neden olabilirler.
a) Kompleman eksiklii (zellikle C5-C9) Neisseria cinsi bakterilerle oluan
sistemik infeksiyonlara yatknla neden olur
b) C1 estraz (inhibitr)eksiklii anjiodem oluumuna neden olur
c) Paroksismal noktrnal hemoglobinride DAF glikoproteini eksiklii ve
artm hemoliz vardr
d) Hatal kan nakillerinde gelien reaksiyonda anafilotoksinler rol oynar
e) mmun komplekslerle oluan nefrit ve SLE tablosunda kompleman miktarlar
azalr. zellikle C1,2,4 miktarlarndaki azalmalar klasik yol aktivasyonu
bozukluuna yol amaktadr.
f) Kronik karacier hastalklarnda komplemanlar da yeterince
sentezlenememektedir. Piyojenik infeksiyonlara yatknln bir nedeni de
budur.
g) C3 eksikliinde klasik ve alternatif yol aktivasyonunda bozukluk olur ve
piyojenik infeksiyonlarla glomerlonefrit geliir.
510
MKROBYOLOJ
511
MKROBYOLOJ
AIRI DUYARLILIK REAKSYONLARI
Bir immun yant konak yapya zararl oluyorsa bu duruma ar duyarllk (allerji) ad
verilir.
Tip I AIRI DUYARLILIK
Allerjen kendine ait Ig E antikorlarn artrp (TUS) mast hcreleri ve bazofillerin
yzeylerine Fc ksmlar ile balar. Sonraki karlamada bu antijen spesifik
Ig E ile birleince bu hcrelerdeki aktif yaplarn degranlasyonu ve bunun
sonucunda klinik bulgular ortaya kar. Burada etkin antikorlar Ig E snf
antikorlardr. Atopi bu tr allerjik reaksiyonlara yatknl tanmlar. Genelde
Ig E seviyeleri yksek bulunur. IL-4 reseptrndeki kusurlarn atopi ile ilikili
olabilecei dnlmektedir. Atopik ar duyarllk serumla nakledilebilen
bir zelliktir (Prausnitz-Kstner). Deri testleri ile allerjenler, RAST testi ile
spesifik Ig E yant belirlenebilir.
rtiker, ekzama, allerjik rinit, astm bu tip ar duyarlla rnek olarak
verilebilir. Sistemik olarak geliirse anafilaksi olabilir bronkospazm ve hipotansiyon
lme neden olabilecek boyutlara ulaabilir. Besin, ila allerjileri, lateks
allerjileri de tip-I reaksiyonlara rnek olabilirler. VIG preparatlar, iyotlu
kontrast maddeler, aspirin gibi ilalarla oluan anafilaktoid reaksiyonlar Ig E
ile ilgili olmadan degranlasyon sonucu gelien klinik tablolardr.
Tip II AIRI DUYARLILIK
Yzey membranlarnda spesifik antijenler tayan hcrelere kar antikorlar
(Ig G, Ig M) bu antijene Fab blmleriyle balanrlar ve Fc blgesiyle
kompleman balarlar. Bu ekilde hcre membran paralanarak hcre
lm gerekleir. Bu srete kompleman klasik yoldan aktive edilerek
etkili olur. Litik etki yannda kompleman aktivasyonu ile lkositler de bu blgede
toplanrlar(C5a) ve hcreler tahrip edilir.
Transfzyon reaksiyonlar, yenidoann hemolitik hastal, otoimmun
hemolitik anemiler, hapten gibi davranan ilalara bal hemolitik
anemiler, trombositopeniler, Hiperakut greft reddi sendromu, SLEye bal
trombositopeni, Myastenia gravis, Good-Pasture sendromu, ARA srasnda
kalp kasna kar oluan antikorlar bu tip ar duyarllk reaksiyonuna rnek
olarak verilebilir.
Tip III AIRI DUYARLILIK
Antijen-antikor komplekslerinin birikimi ile kompleman sisteminin
aktiflemesi ve polimorf nveli lkositlerin burada toplanmas ile
inflamasyonun gelimesi ile ortaya kar. Bbrekler, eklemler, deri ve beyin
bu reaksiyonun en sk belirlendii organlardr.
Arthus reaksiyonu: Bir antijen ok yksek seviyelerde Ig G oluturacak ekilde
tekrarlanan dozlarda uygulannca ve bu antijen tekrar deri altndan verilirse sonuta
3-6 saatte en yksek seviyeye ulaan kuvvetli bir dem ve kanama geliir. Antijen-
antikor ve kompleman damar duvarnda depolanr ve sonrasnda polimorf nveli
lkositlerin gelmesiyle inflamasyon gzlenir. Tekraralanan alar, inslin buna
benzer reaksiyonlar oluturabilir. En belirgin klinik yansmalarndan biri solunan
kfl mantar tozlarna kar akcierlerde gelien allerjik alveolittir (ifti
akcieri).
512
MKROBYOLOJ
513
MKROBYOLOJ
Tip III hipersensitivite (mmn kompleks birikimi): mmn kompleksler bbrekler ve
vcudun dier blgelerinde birikip hasara neden olabilir. rnekler: Serum hastal,
kronik hepatit B ile balantl nefrit arthus reaksiyonu
Serum hastal ise genel bir inflamatuar yant tabloudur. Yabanc serumlarn
uygulanmasn takiben birka gn iinde ya da 2 haftaya kadar deien bir srete
oluan immun komplekslerin birikimine bal olarak, rtiker, ate, eklem arlar,
lenfadenopati, splenomegali, eozinofili ile karakterize bir tablodur. Antijenin
tamamen vcuttan atlmas ile tablo dzelir.
Bu mekanizma ile sklkla glomerlonefritler (post-streptokoksik AGN, infektif
endokardit, HBV inf, Dang hemorajik atei,..) geliir. Bazal membranda
bekler halinde immunkompleksler ve C3 birikmektedir. SLE klinik seyrinde
de DNAya kar oluan antikorlarla oluan komplekslerin kmesi ile
glomerlonefritler oluabildii gzlenmitir. Romatoid artrit hastalnda
normal Ig Gnin Fc ksmna kar Ig G ve Ig M snf antikorlar (RF) oluur.
Klinik aktivasyon dnemlerinde sinovyal dokuda ve damarlarda Ig G ve RF
depolanmalar belirlenmektedir.
Tip IV AIRI DUYARLILIK
Bu reaksiyona yardmc T-lenfositleri, Bu tr ar duyarllk antijen
verilmesinden saatler sonra belirgin hale gelen en yksek seviyesine 48
saatte ulaan, serumla aktarlamayan fakat etkinlemi T-lenfositleri ile
aktarlabilen bir reaksiyondur (TUS).
Kontakt hipersensitivite: Kontakt dermatit (TUS) .Antijenle temas blgesinde
ekzamatz reaksiyonlardr. Antijenler genelde hapten yapsndadrlar. Nikel,
formaldehit gibi kimyasal bileikler, bitkisel yaplar (Zehirli sarmak), baz
ilalar (lokal neomisin, ...) gibi lokal uygulanan ajanlara kar geliebilir.
Derideki Langerhans hcreleri bu reaksiyonda antijen sunan hcre olarak
512
MKROBYOLOJ
513
MKROBYOLOJ
grev alrlar(TUS). Burada antijenler CD4 T-lenfositlere sunulur ve onlarn
uyars ile mononkleer hcreler birikir ve lezyon oluur. Dinitroklorobenzen
(DNCB) insanlar duyarl hale getirebilir ve hcresel immnite deerlendirilmesinde
kullanlabilir. Bu tr ar duyarllk patch (yama) testi ile aratrlabilir.
Tberklin tipi ar duyarllk: Daha nce M.tuberclosis ile temas etmi ya
da BCG as olmu bireylere intradermal PPD (prifiye protein deriveleri)
uygulandnda burada 48-72 saatte belirgenleen ilik ve endrasyon
oluumuyla karakterize bir yant eklinde belirlenebilir. ilik blgesinde baskn
hcre lenfositler ve bunlarn arasnda da yardmc T-lenfositleridir.
Araya giren viral infeksiyonlar (kzamk), ok ar hastalklar, immunsupresif tedavi,
lepramatz lepra, steroid, AIDS,sarkoidoz, remi, .... gibi klinik durumlarda gelien
gecikmi tip ar duyarllk reaksiyonu kaybolabilir ve bu duruma anerji ad verilir.
Genelde bakteriyel infeksiyonlar anerji outurmaz (TUS).
Gecikmi hipersensitivitenin en belirgin klinik formu ise granlom
oluumudur. Bu hcreii yaamlarn srdrebilen mikroorganizmalara kar gelien
bir snrlayc reaksiyondur.
Tip IV hipersensitivite (CD4 T hcreleri aracl gecikmi tip hipersensitivite): CD4
hcrelerin aktivasyonuyla interferon-gama inflamasyona araclk eden lenfokinler salnr.
rnekler: Tberklin cevab (PPD), kontak sensivite
514
MKROBYOLOJ
515
MKROBYOLOJ
TRANSPLANTASYON MMNOLOJS
DOKU REDD TPLER
Hiperakut Doku Reddi
Nadir olarak grlr. Nakilden dakikalar sonra balar. Kanama, trombozis
ve lkosit birikimi grlr. Patoloji endotel hasar, vaskler trombozis, doku
infarktdr. Primer arac alloantikorlar ve komplemandr. Tedavi yaklam
yoktur.
Akut Doku Reddi
Terapotik stratejiye bal olarak %50 sklkta grlr. lk bir yl iinde red olay
balar. Histopatolojik olarak lkosit infiltrasyonu, dem ve doku nekrozu
grlr. Patoloji doku yabanc antijenleri ile T hcre aktivasyonu ve dokunun
infiltrasyonudur. Primer arac T hcreleridir. Tedavide azothioprine, steroid,
siklosporin ve tacrolimus gibi ilalar kullanlr.
Kronik Doku Reddi
Akut doku reddi ata skl ile artar. %50 sklkla grlr. Transplantasyondan
sonra 5-10 yl iinde, en erken ise haftalar sonra balar. Patoloji uzam vaskler
uyar, uzam sitokin, kemokin ve doku byme faktrleri salnm, patolojik
vaskler ve doku yeniden yaplanmas, fibroblast ve dz kas hcreleri ile
ekstraseller matriks yapm artdr. Primer arac alloantikorlar, T hcre rnleri,
doku byme faktrleridir. Tedavisi yoktur.
MMUN YETMEZLKLER
Klinikte immun yetmezlik tekrarlayan ve frsat infeksiyonlarn varl ile karakterizedir.
Genelde piyojen infeksiyonlar ve tekrarlayan bakteri infeksiyonlar hmoral immnite
bozukluuna iaret ederken mantar, virus ve protozoon infeksiyonlar genelde hcresel
immunyetmezliklerle ilikilidir. Hcresel immunitenin aratrlmasnda PPD (Montaux
testi), candidin, gibi ar duyarlk testleri kullanlr (TUS).
KONJENTAL MMUNYETMEZLKLER
Xe bal agammaglobulinemi (Bruton)
Pre-B lenfositleri vardr fakat bunlar dnmde nemli rol oynayan bir tirozin
kinaz mutasyonu nedeniyle B-lenfositlerine dnmemektedir ve hemen hi
B-lenfositleri yoktur. Tm Iglerin miktar dktr. Sadece erkek ocuklarda
grlr. Klinikte genelde ilk 6 ay sonrasnda tekrarlayan otit, sinzit,
pnmoni tablolaryla ortaya kar. Pnmokoklar ve H. influenzae en
sk etkenlerdir. IVIG ile tedavi infeksiyonlar azaltabilir.
Timus aplazisi (DiGeorge sendromu)
Embriyolojik dnemde faringeal ceplerin kusurlu gelimesi sonucu timus
aplazisi ve paratiroidlerin gelimemesi ile karakterize bir tablodur. Kaltmsal
bir tablo deildir. T-lenfositlerinde eksiklik vardr. Klinikte genelde ilk bulgu
514
MKROBYOLOJ
515
MKROBYOLOJ
hipoparatiroidi sonucu gelien tetanidir. T-lenfosit yetmezlii sonucu
en sk Candida ve P. carinii infeksiyonlar bata olmak zere viral, fungal
infeksiyonlar izlenir.
Kronik mukokutanz kandidiyaz :
ocuklarda kronik deri, trnak, mukozalarda tekrarlayan Candida albicans
ile oluan, tedaviye direnli ve ekil bozukluklar yapan infeksiyonlarla
karakterizedir. Bu mantara zgl bir T-lenfosit eksiklii vardr.
Hper Ig M sendromu:
Burada asl kusur CD4 T-lenfositlerinin CD 40 ligandnda bulunmaktadr.
Bu nedenle B-lenfositindeki CD 40 ile iliki salanamamakta
ve immunglobulin sentezinde dier zincirlere anahtar evrimi
yaplamamaktadr. Sonuta Ig M yksek bulunurken Ig G, A, E ok
dk olarak belirlenir. Tekrarlayan bakteriyel infeksiyonlar meydana gelir
ve IVIG tedavisi bu infeksiyonlar azaltmak iin etkili bulunmutur.
zole IgA ekskl:
Seici Ig eksiklikleri arasnda en sk olan izole Ig A eksikliidir. Ar
zincirin Ig A dnmnn kusurlu olduu dnlmektedir. Bazlarnda
tekrarlayan sinzit ve pnmoni grlr. Gama globulin preparatlaryla
tedavi Ig A dzeylerinin daha da dmesi sonucu zararl olabileceinden
nerilmez.
Hiper Ig E sendromu (Job)
INF-gama retimi kusurludur ve sonuta Th2 hcre younluu art, Ig
E art ve histamin salgs ile baz inflamatuar aamalarda aksaklklar geliir.
Tekrarlayan souk apseler, egzama en sk klinik tablodur.
IL-12 reseptr eksiklii
Th1 yant balatlamadndan yaygn mikobakteri infeksiyonlar izlenir. INF-
gama reseptr kusurunda da ar mikobakteri infeksiyonlar geliir.
Kombine mmun Yetmezlik Sendromu (SCID)
ou Xe bal gei gsteren bazs otozomal olan, bazen T ve B-lenfosit
saysnda eksiklik ya da ou kez ileti sistemlerinde eksikliin belirlendii bir
grup kaltmsal hastalktr. lk ayda ar infeksiyonlarla kendini gsterir
ve ou kez P. carinii pnmonisi ile akla gelir. Tek anslar kemik ilii
naklidir. Nakil srasnda immunsupresif ilalara gerek olmamas
ilgintir.
SCID tablosu bazen adenozin deaminaz (ADA) ve prin nkleotid
fosforilaz (PNP) eksikliinden dolay grlebilir. Bazen de kusurlu
MHC I ve /veya II protein sentezi nedeniyle kombine immun yetmezlik
grlebilir (plak lenfosit sendromu).
Wiskott-Aldrich Sendromu
T-lenfositlerinin B-lenfositlerine yardm salama aamasnda bir sorun vardr.
Pnmokok gibi kapsll bakterilere kar Ig M yant gelitirememekte
buna karn normal Ig A ve G seviyeleri belirlenmektedir. Xe bal
516
MKROBYOLOJ
517
MKROBYOLOJ
gei nedeniyle sadece erkek ocuklarda saptanmaktadr. Yaamn ilk
yl iinde yineleyen bakteriyel infeksiyonlar, egzama , trombositopeni ile
karakterize bir tablo grlr.
Ataksia-telengiektazi
DNA onarmn salayan enzimlerde kusur vardr. Ataksi, yzde belirgin
telenjektaziler ve tekrarlayan infeksiyonlarla karakterizedir. Otozomal
resesif geer. Lenfopeni ve Ig A eksiklii sklkla saptanr.
Komplemann C1 inhibitr eksikliinde kaltsal angiodem oluur. C3
eksiklii olanlarda S. aureus gibi piyojenik bakterilerle infeksiyonlara
yatknlk artmken zellikle C6,7,8 eksikliinde gonokok ve meningokok
bakteriyemilerine yatknlk artmtr. C2 eksiklii en sk kompleman
kusuru olsa da klinik anlam yoktur. SLE de kompleman eksiklii nemli
bir yardmc bulgudur. Komplemann etkisine kar koruyucu bir yap olan
DAF glikoproteininde bozukluk varlnda paroksismal noktrnal
hemoglobinri geliebilir. Bu hastalk sukroz hemoliz testi ve Ham testi ile
tannabilir.
Kronik granlomatz hastalk
Fagosit kusurlar arasnda en bilineni kronik granlomatz hastalktr
(CGH). ou olguda Xe bal resesif bazlarnda otozomal gei grlr.
Ntrofillerde NADPH oksidaz ve ilikili enzim kusuru nedeniyle hcre ii
mikroorganizma ldrm yaplamamaktadr (TUS). Oksidatif patlama
grlemediinden fagositoz tamamlanamamaktadr. Klinikte S.aureus, enterik
Gram (-) omaklar, Aspergillus fumigatus gibi baz mikroorganizmalarla
gelien infeksiyonlar ve infeksiyon harici de geliebilen granlomlar tipiktir.
Tan nitrobluetetrazolium (NBT) testi ile konulabilir. Uygun agresif
antibiyotik tedavisi, INF-gama uygulamalar ve ko-trimoksazol profilaksisi
fayda salamaktadr.
Chediak Higashi sendromu:
Ntrofillerdeki lizozomlarn ieriklerini boaltamamalar sonucu tekrarlayan
piyojenik infeksiyonlarla karakterize otozomal resesif bir hastalktr. Lkositler
iinde iri granller tanmda faydaldr.
Kazanlm mmun yetmezlikler
Deiken hipogamaglobulinlerde Ig G azl belirlenir ve pnmokok, H.
influenzae bata olmak zere bakterilerle, tekrarlayan infeksiyonlar meydana
gelir. Beslenme bozukluklar da Ig G azlna neden olabilir.
Kzamk ok zel bir immun yetmezlik tablosudur. Belirgin T-lenfosit ilev
kusuru ve gecikmi tip ar duyarlkta azalma geliir. Anerji ya da tberkloz
reaktivasyonu olabilir.
AIDS Kaznlm kombine immun yetmezlie neden olur.
516
MKROBYOLOJ
517
MKROBYOLOJ
KONJENTAL VE KAZANILMI MMN YETMEZLKLER
Konjenital Kazanlm
Fagositoz bozukluklar
Konjenital ntropeni Hipersplanizm
Siklik ntropeni Otoimmn ntropeni
Lkosit adezyon defekti Kortikosteroid tedavisi
Hiper IgE sendromu Diabetes mellitus
Snwachmans sendromu Hipofosfatemi
Kronik granlomatz hastalk Myeloid lsemi
Chediak Higaski sendromu nfulenza
ldrme defektleri Ntropeni (immnsupresyona bal)
Kompleman bozukluklar -
C3, C19, I, H eksiklikleri -
C5, 6, 7, 8, 9 eksiklikleri -
Mannan-bindingi lektin eksiklii -
Komplemana bal opsonizasyon defekti -
B lenfosit (Antikor) bozukluklar
Xe bal hipogameglobulinemis (Brotan) Myeloma, lenfoma
Comman variable immundefrciency (CVD) Splenektomi
IgA (F IgG2) eksiklii Konjenital Rubella
Spesifik antikor eksiklii -
T lenfosit (Hcresel) Bozukluklar
D George sendromu AIDS
IL-2 eksiklii Kzamk
Transdksiyon sinyal defekti Siklosporin, takrolimus
Kombine B ve T lenfosit Bozukluklar
Severe Combined immndeficiency
- ADA eksiklii
- PNP eksiklii
- MHC class II protein eksiklikleri
- Retikler disgenezis
Protein-Kaloru malnutrisyonu
Wiskatt-Aldrich Sendromu Prematriteye bal immn yetmezlik
Ataksi telenfektazi
EBVye bal immn defisit
ID:
518
MKROBYOLOJ
519
MKROBYOLOJ
KLASK YOL, ALTERNATF YOL VE TERMNAL DNEM KOMPLEMAN KOMPONENTLERNN
YETMEZLKLER
Kompleman proteini Kompleman aktivasyon anomalisi Hastalk ve patoloji
KLASK YOL
Clq Defektif klasik yol aktivasyonu Sistemik Lupus Eritematozus Glomerulonefrit
Clr Defektif klasik yol aktivasyonu Sistemik Lupus Eritematozus
C ls Glomerulonefrit
Cl4 Piyojenik infeksiyonlar
C2 Defektif klasik yol aktivasyonu Sistemik lupus eritematozus
Glomerlonefrit
Pyojenik infeksiyonlar
Vaskulit
C3 Defektif klasik/alternatif yol aktivasyonu Piyojenik infeksiyonlar
Glomerulonefrit
ALTERNATF YOL
Properdin, Faktr D Defektif alternatif yol aktivasyonu Piyojenik infeksiyonlar
TERMNAL KOMPONENTLER
C5, C6, C9 Defektif MHK oluumu Yaygn Neisseria infeksiyonlar
ID:
BAKTERYEM VE SEPSS
BAKTERYEM
Bakteriyemi, kanda pozitif kan kltryle gsterilen canl bakteri
bulunmasdr. Bakteriyemi, baka bir blgedeki infeksiyona bal sekonder
geliebilecei gibi, herhangi bir blgedeki infeksiyonla ilikili olmakszn primer
de saptanabilir.
Primer kan infeksiyonu tans koymadan nce aadaki kriterlerden en az biri
karlanmaldr:
1. Kan kltrnden izole edilen patojen, baka bir blgedeki infeksiyonla ilikili
olmamaldr.
2. zole edilen organizmann deriden kontamine olma olasl varsa, hastann
atei (>38C), titremesi veya hipotansiyonu olmas ve u kriterlerden birinin
karlanmas gereklidir:
(a) organizma ayr zamanlarda alnan iki kan kltrnde remelidir;
(b) yaygn deri kontaminasyonu yapan organizma, intravaskler
katateri bulunan bir hastadan bir kez izole edilmelidir. Sklkla
deri kontaminasyonu yapan pheli organizmalar arasnda
koagulaz negatif stafilokoklar, difteroidler, Bacillus trleri ve
Propionibacterium trleri yeralr.
3. Kanda antijen testi pozitif ve sorumlu organizma baka bir blgedeki
infeksiyonla ilikili deil.
4. 12 aydan kk bebeklerde yukardaki kriterlerden biriyle unlardan birinin
olmas: ate (>38C), hipotermi (<37C); apne veya bradikardi.
518
MKROBYOLOJ
519
MKROBYOLOJ
Primer kan infeksiyonunda kandan izole edilen bakterilerin yzdeleri
yledir:
Koagulaz negatif Stafilokoklar %31
Staphylococcus aureus %16
Enterokoklar %9
Escherichia coli %5
Candida albicans %5
Klebsiella pneumonia %5
Enterobakter trleri %4
Dierleri %25
Toplam kaynakl bakteriyemilerde E.coli (zellikle rosepsis), pnmokoklar,
meningokok, metisilin duyarl S.aurus (MSSA) en sk etkenler olarak belirlenir.
Di fralama srasnda gingivada meydana gelen travma sonras
kana karan viridans streptokoklar, enfektif endokardit vakalarnn
%75inden sorumludur. IV ila bamll ve nasokomiyal giriimler de geici
bakteriyemi yoluyla endokardite neden olabilir.
zel hasta gruplar
Yank hastalarnda en sk izole edilen organizma Pseudomonas
aeruginosadr. HIV hastalarnda katetere bal bakterieminin en sk
nedeni S. aureusdur.
Kanser hastalarnda mukozal savunma bozulduundan barsaktaki bakterilerin
translokasyonu nedeniyle gram negatif patojenler ne kar. Dializ hastalarnda
katetere bal sepsisin en sk nedeni gram negatif organizmalardr.
Splenektomili hastalar Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis,
ve S. pneumoniae kaynakl fulminan infeksiyonlara aktrlar.
Septik abortus veya pelvik infeksiyon varlnda mikst aerobik veya anaerobik
infeksiyon dnlmelidir. ntravenz ila bamllar, stafilokokal ve
gram negatif basillerle infeksiyona yatkndrlar. ok, intravaskler
hemoliz ve sarlk varlnda klostridyal bakteriyemi akla gelmelidir.
ntraabdominal sepsis, zellikle barsak veya safra yollarnn inflamatuar
hadiselerinde dnlmelidir. Anaeroblar, zellikle B. fragilis nemli
rol oynar.
Romatizmal ya da konjenital kapak bozukluklar olanlarda bakteriyemi sonras
endokardit riski deerlendirilmelidir. mmn yetmezlikli hastalar nazokomiyal
patojenler ve mantar infeksiyonu asndan risklidirler.
Capnocytophagia canimorsus bakteriemisi, kpek srndan sonra
ortaya kabilir ve zellikle splenektomili hastalarda ar bir seyir
izler.
SEPSS
nfeksiyona kar ar sistemik enflamatuar cevaptr.
Septik ok, yeterli sv replasmanna ramen hipotansiyonla (sistolik kan
basncnn 90 mmHgden dk olmas veya bazal seviyeden 40 mmHgden
fazla dme) seyreden sepsistir.
Bakteri ya da endotoksinin dolama girmesiyle sitokin (tmr nekroz faktr [TNF]
ve interlkin-1 [IL-1]) sentezi balar. Ate, 30-90 dakika sonra ortaya kar. Bu
nedenle kan kltrleri ate zirveye kmadan alnmaldr.
520
MKROBYOLOJ
521
MKROBYOLOJ
Sepsis riskini arttran konakya ait faktrler unlardr:
-ok ileri ya da ok kk ya
-Altta yatan ok sayda ya da ar hastalk bulunmas
-Malnutrisyon
-Deri btnlnn bozulmas (rn. yank)
-mmn yetmezlik, zellikle ntropeni
Klinik Bulgularda Deride; ntravenz damar yollarna bal flebit grlebilir.
Meningokoksemide makler, peteiyal, purpurik veya ekimotik lezyonlar grlebilir.
Yaygn gonokokal infeksiyonda parmak ve parmak ular gibi distal ekstremitelerde
petei, purpura, hemorajik ya da papler lezyonlar grlebilir. Stafilokokal
bakteriyemi, meningokoksemiye benzer deri dkntleri yapabilir. Pseudomonas
bakteriyemisinde, eritemli ve endre bir alanla evrili merkezi lserasyondan
oluan ektima gangrenosum grlebilir. Aeromonas hydrophiliada da benzer
lezyonlar izlenebilir. Kandidemilerde deriden kabark, ayr ayr pembe-krmz deri
nodlleri izlenebilir. Punch biyopsisinde etken grlebilir. Bakteriyel endokarditte
hastalarn %30undan aznda splinter hemorajiler ve osler nodlleri grlebilir.
mmn yetmezlikli, yara infeksiyonu olan ya da hemolizle seyreden klostridyal
sepsis vakalarnda sarlk ortaya kabilir.
Kt kokulu yara ve eksudasyon, anaerobik infeksiyonlar dndrr. Subkutan
dokuda ve kasta gaz grlmesi Clostridium perfringense bal myonekrozun ge
bir bulgusudur. Klebsiella, E.coli, anaerobik streptokoklar ve bakteroides trleri de
yumuak dokuda gaz birikimine neden olabilirler.
Sepsis tedavisinde ilk olarak; Hastann vital bulgular monitorize edilmelidir. ok
mevcutsa ncelikle tedavi edilmelidir. Destekleyici tedaviyle hipoksi, hipotansiyon
ve doku oksijenizasyonundaki bozulma dzeltilmeye allr.
Volm replasman tedavinin temellerindendir. Kolloid ya da kristalloid
solsyonlar kullanlabilir. Septik ok tedavisinde kolloid solsyonlarn kristalloidlere
gre daha stn olduu gsterilmitir.
Oksijen destei ve gerektiinde asiste ventilasyonla doku oksijenizasyonu
arttrlr ve asidoz dzeltilebilir. pH 7.0-7.1e kadar dmse bikarbonat destei
yaplabilir.
Kltr sonular kncaya kadar erken balanan antibiyotik tedavisi
mortaliteyi azaltr. IV bakterisidal ajanlar tercih edilmelidir. Sinerjistik etkileri
olan antibiyotikler kombinasyon halinde kullanlabilir. zellikle P. aeruginosa ve
enterokokal bakteriyemi mevcutsa ya da muhtemelse kombinasyon ilalarn nemi
artmaktadr.
Gram negatif bakterilerin etken olduu dnlyorsa, farkl gruplardan
iki antibiyotik (genellikle bir beta laktam ve bir aminoglikozit) kombinasyonu
nerilir. Bu ikili kombinasyonun nc kuak bir sefalosporin ya da karbapenemle
monoterapiye stnl gsterilememitir. Metisiline rezistan stafilokoklar ve
nasokomiyal gram negatif basillerle oluan sepsiste vankomisin ve bir aminoglikozit
kombinasyonu ( piperasilin) kullanlabilir. Pseudomonas aeruginosa bakteriemisinde
tam doz aminoglikozit ve bir antipseudomonal penisilin kullanlabilir.
520
MKROBYOLOJ
521
MKROBYOLOJ
DER VE YUMUAK DOKU ENFEKSYONLARI
Selllit, hospitalizasyon nedeni olan balca deri ve yumuak doku
infeksiyonudur. Dier pyodermalar arasnda impetigo, folliklit, fronkl ve karbonkl
vardr. Bu pyodermalar ounlukla Staphylococcus aureus tarafndan oluturulur ve
lokal tedavilere cevap verebilir.
MPETGO
mpetigo, yz ve ekstremite gibi ak blgelerde grlen yzeyel veziklopstler
deri infeksiyonudur. Grup A streptokoklar ve S. aureus tarafndan oluturulur.
mpetigo tedavisinde ilk tercih penisilin olmasna karn S. aureus sularnn hemen
tamam beta-laktamaz rettiinden eritromisin, sefaleksin, dikloksasilin ve topikal
mupirosin kullanlabilir.Tedavide ilk seenek genellikle gnde drt doz eritromisin
ya da gnde kez topikal mupirosindir.
FOLLKLT
Folliklit, kl follikllerinin lokal infeksiyonudur. Normal insanlarda mikrobik
bir infeksiyon iken, HIV hastalarnda eosinofilik perifollikler infiltrasyon sz
konusudur.
En sk grlen patojenler S. aureus, P. aeruginosa ve kandida trleridir.
Burunda S. aureus taycl, Pseudomonas aeruginosa ile kontamine yzme
havuzlarnda bulunma ve antibiyotik ve kortikosteroid kullanm (kandida follikliti)
risk faktrleri arasndadr.
Sistemik tedavi yararl deildir. S. aureus tayclarnda her ay 5 gn sreyle gnde
2 kez n burun aklklarna mupirosin pomad uygulanmas folliklit ve fronkloz
oluumunu azaltmaktadr.
FRONKLOZ VE KARBONKL
Genellikle follikliti takiben bir sa follikln tutan inflamatuar bir nodldr.
Karbonkl subkutan dokuda bir veya birden ok apse topluluudur. Her iki
durumdada en sk etken S. aureustur. Deri, yz, aksilla ve gluteal blge gibi
srtnme ve terlemeye maruz kalan alanlarda grlr. imanlk, kortikosteroid
tedavisi yks, ntrofil fonksiyon bozukluu predispozan faktrlerdir. Aile iinde
ya da okullarda fronkloz salgnlar tanmlanmtr.
Antibiyotik tedavisi, S. aureusa ynelik olmaldr. Alt saatte bir kullanlan
dikloksasilin ilk tercih olabilir. Penisiline allerjik hastalarda sefaleksin veya
klindamisin kullanlabilir.
522
MKROBYOLOJ
523
MKROBYOLOJ
NEKROTZAN DER VE FASCA ENFEKSYONLARI
Deri ve fasciann nekrotizan infeksiyonlar, fulminan doku hasar ve sistemik toksisite
ile birlikte yksek mortaliteye yol aar.
NEKROTZAN SELLLT
Klostridya sellliti
Klostridya harici anaerobik selllit, Meleney sinerjistik gangreni ve
sinerjistik nekrotizan selllit gibi deiik tipleri vardr.
Klostridya sellliti, ounlukla Clostridium perfiringese bal geliir. Sklkla
ncesinde bir travma ya da cerrahi giriim vardr. Fasya ve derin kaslar
tutulmazken, hemen her zaman deride gaz bulunur. Myonekroza gre daha az
sistemik toksisiteye neden olmasna karn cerrahi debridman gerektirir.
Klostridya harici anaerobik selllit
Mikst anaerobik ve aerobik organizmalarn neden olduu dokuda gaz oluumu
izlenen bir selllit tipidir. Hastalar genellikle diabetiktir. Infeksiyon pis kokulu
olup, cerrahi ekplorasyon ile myonekroz ve nekrotizan fasciitten ayrlr.
MELNE SNERJSTK GANGREN
Postoperatif hastalarda grlen ender bir infeksiyondur. Yzeyel fasciada yava
yava genileyen bir lserasyon eklinde grlr. Staphylococcus aureus ve
mikroaerofilik streptokoklarn sinerjistik etkileimi ile oluur. Cerrahi debridman
ve antibiyotik tedavisi yaplr.
SNERJSTK NEKROTZAN SELLLT
Nekrotizan fasciit tip 1in, deri, kas, ya ve fasiay tutan bir varyantdr. Bacaklarda
ve perinede grlebilir. Diabet bilinen bir risk faktrdr.
NEKROTZAN FASCT
Nekrotizan fasciit, subkutan dokunun derin yerleimli bir infeksiyonudur. Fascia ve
ya dokusunda ilerleyici hasara yol aar ancak deri korunur.
ki klinik tipi mevcuttur:
Tip I, aerobik ve anaerobik organizmalarn birlikte oluturduu, genellikle cerrahi
ilemlerden sonra grlen mikst bir infeksiyondur. Diabet ve periferik vaskler
hastalk bilinen risk faktrleridir.
Tip II ise grup A streptokoklar (Streptococcus pyogenes) tarafndan oluturulur.
Her ya grubunda ve altta yatan bir hastal olmayan kiilerde de grlebilir.
Knt travma, varisella as, intravenz ila bamll, laserasyonlar, cerrahi
giriimler, doum ve hasta kiiyle temas risk faktrleridir.
Ludwig anjini: Yz ve boyundaki fascia aralklarnn bakteriyel invazyonu ve
nekrotizan fasciitidir. ou vakada dental giriim sz konusudur. Miskt aerobik ve
anaerobik bir infeksiyondur. Yz ve mediastene yaylabilir (TUS).
Fournier gangreni: Perineal blgede, gastrointestinal ya da retral mukozann
delici yaralanmalar sonras oluan agresif seyirli bir infeksiyondur. Ani ve iddetli
bir ar ile balayp, n karn duvar, gluteal kaslar, skrotum ve penise hzla yaylm
grlebilir.
522
MKROBYOLOJ
523
MKROBYOLOJ
Nekrotizan deri ve fascia infeksiyonlarnn tedavisinde; erken ve agresif cerrahi
ile nekrotik dokunun debridman, antibiyotik tedavisi ve destekleyici nlemler
balanr.
Servikal nekrotizan fasciit ve Ludwig anjini fusobakteri ve streptokoklar
tarafndan oluturulur (TUS) . Bu infeksiyonlarda penisilin veya klindamisin
kullanlabilir. ok mevcutsa destekleyici tedavi yaplr. ntravenz immunoglobulin
tedavisiyle streptokokal toksinler ve baz klostridyal toksinler bloke edilebilir.
KEMK VE EKLEM HASTALIKLARI
Kemik (osteomyelit) ile eklemlerin (septik artrit) infeksiyonlar genellikle bakteriyel
patojenlere baldr ve sellitlerden, travmadan, inflamatuvar reaksiyonlardan ve malign
hastalklardan ayrt edilmelidir.
OSTEOMYELT
Staphylococcus aureus infeksiyonlarn ounda sorumlu etkendir. H. influenzae
tip b, grup B (yenidoanda) ya da dier streptokoklar, anaerobik mikroorganizmalar,
gram negatif enterik bakteriler ve M. tuberculosis de osteomyelite yol aar. Hastada
osteomyelite zemin hazrlayan dier etkenler; fronkl, su ieinin infekte lezyonlar,
infekte yanklar, uzam intravenz ya da santral parenteral beslenme, intravenz
ila kullanm ve travmadr.
Orak hcreli anemi ve dier hemoglobinopatiler Salmonella ya da
Staphylococcus sular ya da daha nadir S. pneumoniae ile osteomiyelite
yol aarlar.
Kpek ya da kedi srna ikincil osteomyelitler pasteurella multocida ile
oluabilir. Pseudomonas osteomyeliti sklkla ayan delici yaralarndan
sonra (ince tabanl lastik ayakkab giyenlerde) ya da intravenz ila
bamllnda oluur.
Orak hcreli anemisi olan hastalarda, Salmonella ve S.aureus olasl
mutlaka dnlmelidir (sefotaksim, seftriakson). Yara kontaminasyonu ya
da intravenz ila bamll yks olanlarda gram negatif organizmalar bulunabilir.
Kk ocuklarda H.influenzadan phelenilmelidir ve seftriakson, sefotaksim, ya
da ampisilin/sulbactam tedavisi gerekir. Bakl krlm olan hastalarda ya da
uzun sre parenteral beslenme uygulananlar da Candida, Aspergillus ve Rhizopus
potansiyel patojenler olup uygun antifungal tedavi gerektirirler (amfotericin B).
Standart tedavide antibiyotik parenteral olarak 4-6 hafta ya da daha uzun
sre verilmelidir.
SEPTK ARTRT
Septik ya da spratif artrit eklem aralnn ciddi bir infeksiyonudur; en
sk yaamn ilk iki ylnda ve adlesan dneminde grlr.
Staphylococus aureus en sk grlen etkendir, ancak 2-4 yalar arasnda en
sk karlalan etken H. influenzae tip bdir ve bunu stafilokok, streptokok,
pnmokok ve meningokok izler. Eklem efzyonu H.influenzae tip b infeksiyonu
olan ya da meningokok sepsisi ve menenjiti bulunan hastalarda geliebilir. Yaygn
gonokoksik infeksiyonla beraber olan gonokoksik artrit adlesan dnemdeki
524
MKROBYOLOJ
525
MKROBYOLOJ
poliartritin ya da monoartrikler artritin en sk nedenidir. Endemik blgelerde
Lyme artriti de dnlmelidir.
Eklem svsnn gram boyamasna gre yenidoanda ampirik olarak
stafilokoklara, grup B streptokoklara ve aerobik Gram negatif omaklara
kar aktivitesi olan sefalosporinler (ceftriakson ya da cefotaksim)
kullanlabilir. Kltr sonular renilene kadar 3 ay 4 ya aras ocuklara S.aureus
ve H.influenza tip bye kar etkili olan antibiyotikler verilmelidir. Bunlar seftriakson ya
da ampisilin/sulbaktam olabilir. S.aureus iin intravenz metisilin (nafsilin, oksasilin)
bir seenektir. Metisilin direnli organizmalar vankomisin ile tedavi edilir. Penisiline
direnli ok sayda su olduu iin gonokoksik artritte seftriakson seilir.
SANTRAL SNR SSTEM NFEKSYONLARI
YENDOAN DNEM SONRASI AKUT BAKTERYEL
MENENJT
Menenjit, leptomenikslerin inflamasyonudur. Bakteri, virus ya da nadiren
mantar ile olumasna karn, bakteriyel menenjit ocuklarda septiseminin
sk grlen bir komplikasyonudur ve acil tedavi gerektirir.
ki ay ile 12 ya arasndaki ocuklarda bakteriyel menenjit etkeni sklkla
S.pneumonia ya da N.meningitidis ve H.influenza tip b olmaktadr.
H.influenza ile infeksiyon her yata olabilir, ama 4 ya ncesinde daha
sktr.
Be yan zerinde menenjite genellikle S.pneumonia ya da N.meningitidis
neden olmaktadr. Ventrikler-peritoneal antla ilikili olan menenjit
genellikle S.epidermidis ya da korinebakteri ile olur. Ak nral tp defektli
hastalarda S. aureus ya da enterik bakteriler sk grlr. T hcre defekti
olan bakl basklanm hastalarda kriptokoksik ve L. monocytogenes
menenjitine yatknlk vardr. Sins krna bal BOS sznts olan hastalarda
pnmokok menenjiti sklkla geliirken delici kafa travmas ya da bir
nroirurji ilemi geirenlerde sklkla stafilokoksik menenjit geliir.
Orak hcreli anemisi olan ya da dala olmayan ocuklarda S. pneumonia
menenjiti insidans yksektir. Antimikrobiyal korunma uygulanmayan orak hcreli
anemi bulunan hastalarn yaklak 1:24 kadarnda 4 yandan nce pnmokok
menenjiti geliir. Kompleman eksiklii baz ocuklarda Neisseria sepsisine
ve menenjite eilimi arttrr.
Artm BOS proteini bu inflamatuvar yanta balyken, azalm BOS glukozu
kan beyin bariyerindeki deiikliklere ve santral sinir sistemindeki artm
glukoz kullanmna baldr.
Bakteriyel menenjitin belirtileri, gnlerdir sren bir st solunum yolu infeksiyonu
semptomlarn takiben kabilir. Hzl balang (<1 gn) S.pneumoniae ya da
N. meningitidis ile sk grlrken H.influenza subakut olarak geliebilir (2
- 3 gn).
BOS incelemesi beyaz hcre saym, dalm, protein ve glukoz dzeyleri ve gram
boyamay iermelidir. Kltrler, bakteri ve gerektiinde mantar, virs ve mikobakteri
iin de yaplmaldr. Bakteriyel menenjitli hastalarda Gram boyama %90 yararl
olmaktadr. Lateks agltinasyon testleri bakteriyel antijenleri saptar ve
524
MKROBYOLOJ
525
MKROBYOLOJ
H.influenza tip b, S. pnemoniae, ve N. meningitidis A, C, D, X, Y, Z ve W 135
gruplarna bal bakteriyel menenjitlerin hasta nceden antibiyotikle tedavi
edilmi olsa bile tansn koydurabilir.
Bakteriyel menenjit tedavisi, inflamatuvar yantn oluturduu SSS hasarn
azaltmaya, BOSa geebilen uygun antibiyotiklerin verilmesine ve serebral ve
sistemik dolamn srekliliini salamaya yneliktir. H. influenzae menenjiti
phesi olan hastalarda antimikrobiyal tedavi ncesinde dexametazon (0.6
mg/kg 6 saatte biri 4 gn) nerilir. Etiyolojisi bilinmeyen bakteriyel menenjitte
septaksim (200 mg/kg/24 saat, 6 saatte bir) ya da segtriakson (100 mg/kg/24 saat,
12 saatte bir) uygundur. Duyarl S.pneumoniae ya da meningokok iin penisilin G
(300000 /kg/24 saat, 6 saatte bir) nerilir. sefotaksim, seftriakson ve vankomisin
genellikle penicilline direnli pnmokoklar iin etkilidir. ki aydan kk bebekler
iin L. monocytogenes olaslna kar sefotaksim (ya da seftriakson) tedavisine
ampisilin (300 mg/kg/24 saat, 6 saatte bir) eklenmelidir. nerilen tedavi sresi
meningokoklar iin 10 gn, H.influenzae tip b ve S.pneumoniae iin ise 14
gndr.
Hastaneden karmadan nce H.influenza tip b menenjitli ya da meningokok
menenjitli ocuklara nazofaringeal tayc olma durumunu ortadan kaldrmak iin
rifampin kulanlmaldr.
H. influenza tip b ve N. meningitidis infeksiyonu olan bireyler ile temas halindeki
ailelerin rifampin ile kemoproflaksisi nerilir. Risk altndaki bireylere N.meningitidise
kar a ya da antibiyotik proflaksisi ve btn ocuklara H. influenzaya kar alama
nerilir.
AKUT ASEPTK MENENJT
Aseptik menenjit meninkslerin akut inflamasyonudur; birok etkeni olan ve sk
grlen bir hastalktr. BOS genellikle lenfositik pleositoz, normal glukoz, hafif
ykselmi protein dzeyi ve gram boyama ya da kltrde bakteriyel mikroorganizma
bulunmamas ile karakterizedir.
Tm aseptik olgularnn yaklak %85inin nedeni enteroviruslardr (en sk nedeni)
ve coxsackie B5 ile echo virus 4, 6, 9, 11 en sk grlen tipleridir. Dier etyolojik
virus etkenleri arasnda HIV, varicella, EBV, lenfositik koriomenenjit, doal ya da
a ile ilikili olan kzamk, kabakulak, kzamkk ya da polio, kuduz, influenza,
parainfluenza yer alr. eitli viruslara kar postinfeksiyz reaksiyonlar kadar,
mikoplazma, klamidya, eitli mantar, protozoa ve dier parazitler de akut aseptik
menenjite sebep olurlar.
zellikle ekovirus ya da koksakivirus olduunda infeksiyon ncesi ya da e zamanl
ekzantemler ortaya kabilir. Kabakulakta parotitis ya da orit; CMV, HIV, EBV
infeksiyonlarnda lenfadenopati ya da hepatosplenomegali ve grlmtr.
Hastalk menenjiyal ya da ensefalitik ekilde kendini gsterebilir ama ensefalitik
trde olan ocuklarda baars, konfzyon, bilin deiiklii ve nbetlerin insidans
daha fazladr.
BOS mikrolitrede birka taneden birka bine kadar hcre ierir. Hastaln erken
dneminde polimorfonkleer hcre, ilerledike ise lenfosit ya da mononkleer
hcre egemenlii geliir. Labaratuvar boyamada hi organizma grlmez ve protein
seviyesi, normal ile hafif yksek arasndadr. ou viral infeksiyonlarda BOSda
glukoz konsantrasyonu normaldir.
526
MKROBYOLOJ
527
MKROBYOLOJ
Aseptik viral menenjit genellikle benign kendiliinden dzelen bir hastalktr. Kk
bebeklerde ya da bakteriyel menenjit olaslna kar akut hastalanan ocuklarda
hospitalizasyon gerekir. Herpes simpleksle oluan aseptik menenjit dnda viral
menenjitte tedavi destekleyicidir. Herpes simpleksden ya da komplike herpes
zosterden kaynaklanan meningoensefalit asiklover ile tedavi edilmelidir. Lyme
hastal yksek doz parenteral seftriakson ile tedavi edilmelidir.
ENSEFALT
Ensefalit, beyin parankiminin genellikle akut gelien, ancak postinfeksiyz
ensefalomiyelit, kronik dejeneratif hastalk ya da yava virus infeksiyonu
eklinde de olabilen inflamatuar bir srecidir.
Ensefalit genellikle beynin viruslarla dorudan, hematojen ya da sinirsel (periferik
ya da kraniyal) yolla infeksiyonu sonucu meydana gelir. Ensefalitin nedenleri
arasnda varisella, kabakulak, kzamk, HBV, kzamkk, lenfositik
koryomenenjit ,influenza, parainfluenza, adenovirus ve respiratuvar sinsityal
virus yer alr. Sporadik ensefalitin en sk nedeni olan herpes simpleks virus,
yenidoanlarda da sk bir ensefalit etkenidir. (HSV tip II > I). Serebellar ataksi
sklkla su iei virusuna baldr. Postinfeksiyz allerjik demiyelinizan ensefalit ya
alamay ya da bir virus infeksiyonunu izler ve otoimmun bir sretir.
Yava viral hastalklar infeksiyondan aylar-yllar sonra, bunama, bilisel zayflama,
kiilik deiiklikleri ile ortaya kar; HIV, kzamk ya da kzamk as ile ilgili (subakut
sklerozan panensefalit), HSV (Mollaret menenjiti) ve JC papovavirus (progresif
multifokal lkoensefalopati) gibi etkenler sorumludur. Yava SSS infeksiyonu kuru ya
da Creutsfeldt-Jakob hastalklarnda bulunan kk proteinimsi taneciklere (prionlar)
bal olabilir. Yava viral ya da prion hastalklar ilerleyici ve lmcldr.
Yalnz HIV ensefalopatisi tedavi edilebilir.
Virus ensefalitlerinde BOS incelemesi nadiren normal bulgular verebilir. Bulgular
sklkla aseptik menenjit bulgular gibidir. HSVde eritrositlerde art
grlrken proteinde olaanst art ve glukozda azalma tberkloz ya
da kriptokok infeksiyonlarn dndrr. Ensefalitli ocuklarn ou major
sekel olmadan dzelirler. HSV, kuduz ya da Mycoplasma pneumoniann
neden olduu hastalklar daha kt bir prognoz gsterirler. Ensefalit kk
ocuklarda (<1 ya) ve koma olduu zaman ar seyredebilir. Hastalarda
ensefalitin epidemik tipleri iyi seyrettii halde (St. Louis, California ve enteroviral
infeksiyonlar) Dou At ensefalitinin sonucu daha ktdr.
526
MKROBYOLOJ
527
MKROBYOLOJ
ST SOLUNUM YOLU NFEKSYONLARI
KULAK NFEKSYONLARI
OTTS EKSTERNA (Yzc Kula)
D kulak yolunun akut infeksiyondur. Travma ya da uzun sren nemli ortam
infeksiyona zemin hazrlar. Pseudomonas aeruginosa nde gelen etkendir ve
bunu S.aureus ile dier deri floras yeleri izler.
OTTS MEDA
Orta kulak kavitesinin spratif bir infeksiyonudur ve en ok 6 ay ile 2 ya arasndaki
salkl ocuk grubunda olmak zere, yark damak ve Down sendromu gibi yksek
riskli ocuklarda grlr.
Pnmokoklar, tiplendirilemeyen H.influenza (%10 kadar tip b), Moraxella
catarrhalis ve A grubu streptokoklar sk karlalan bakteriyel patojenlerdir.
ocukluk anda en sk etken streptokokus pnmoniadr.
NAZOFARENJT
Burun Aknts (Rinore)
nfeksiyz, allerjik ya da mekanik olaylarn ortak bir bulgusudur.
nfeksiyz rinit polimorfonkleer lksitleri ieren mukoprlan aknt ile
beraberdir ve rhinoviruslardan (en sk) ya da RSV gibi dier viruslardan
kaynaklanr. Subfebril ate, burun ekme ve aksrma grlebilir.
SNZT
Mukosiliyer akmn engellenmesi (viral riniti gsterebilir) bakteriyel oalmaya zemin
hazrlar. Akut sinzite yol aan bakteriler, pnmokoklar, tiplendirilemeyen
H.influenza, M.catarrhalis, anaerobik bakteriler, seyrek olarak da
streptekoklar ve stafilokoklardr. Nazokomiyal sinzite klebsiella ya da
pseudomonas neden olabilir. Ntropenik, bakl basklanm hastalarda
sinzit, aspergillus ya da zygomycetlerin infeksiyonlarnn bir sonucu olarak
geliebilir. Sorumlu olan bakteriyi saptamak iin nazal mukozadan alnan kltrler
yararl olmaz.
Amoksisilin-klavulanikasit, trimetoprim-sulfametaksazol ve sefaklor
genellikle akut sinzitin oral tedavisinde etkilidirler.
FARENJT YA DA FARENGOTONSLLT
Bu hastalk ksrk, disfaji, boazda rahatszlk ve ate eklinde bulgu verir.
Bu pediatrik infeksiyonlarn en sk grlenlerinden biridir. nflamasyonun
farenksle ilikili grlmesi pek olaan deildir, ancak tonsillerin daha belirgin katlm
halinde tonsillit terimi kullanlr.
528
MKROBYOLOJ
529
MKROBYOLOJ
ki yan altndaki ocuklarda farenjitin nedeni sklkla viraldir. Grup A
streptokoklar 5 ya zerinde daha sk grlr ve Mikoplazma, gonokoklar,
Arcanobacterium haemolyticum adolesan dnemde daha sktr. Viral
patojenler arasnda rhinovirs, coronavirus, adenovirus, enteroviruslar,
EBV, CMV ve HSV saylabilirken; bakteriyel etkenler arasnda en baskn
olan hastalarn sadece %10 ile %20sinden elde edilebilen A grubu
streptokoklardr. Daha az grlen nedenler arasnda C ya da G grubu streptokoklar,
Corynebacterium diphteria, tularemi, toksoplazmozis ve gonore yer alr.
Boaz muayenesinde eritem, eksda, damakta peteiler, bym tonsiller ve bazen
anterior servikal lenfadenopati grlr. Bu grnme bakarak viral patojenler ile
bakteriyel patojenleri birbirinden ayrmaya olanak yoktur. Ancak yine dezikller ve
lserasyon, HSV ile coxsackie viruslar (herpangina); elik eden konjonktivit adeno
virusu; kardit ya da nropati ile ya da tek bana olan gri-beyaz psdomembran
ile birlikte belirgin servikal iliin varl (boa boynu) difteri etkenini ve makler
dkntnn varl A grubu beta hemolitik streptokok (kzl) ya da daha az sklkta
A. haemolyticum patojenlerini dndrebilir.
528
MKROBYOLOJ
529
MKROBYOLOJ