PODZEMNE VODE

Tijana Čoporda Mastilović, dipl. inženjer

geologije za hidrogeologiju
 Pojam hidrogeologije
hydros – voda
geos – zemlja hidrogeologija je nauka o podzemnim
vodama
logos – nauka

Hidrogeologija izučava njihovo formiranje, oblike postojanja,

zakonomernost rasprostiranja, kretanja i isticanja, režim i rezervi, njihovo
sadejstvo sa geološlom sredinom
sredinom, fizička svojstva
svojstva, hemijski
hemijski, radiološki i
mikrobiološki sastav, mogućnost korišćenja i uslovi zaštite pri njihovoj
upotrebi
Značaj hidrogeologije
„ Podzemne vode zajedno sa površinskim i atmosferskim vodama, određuju
vodni
d i bil
bilans Z
Zemlje
lj i predstavljaju
d t lj j osnovnii iizvor h
hranjenja
j j rekak
„ Cirkulišući u zemljinoj kori učestvuju u geološkim procesima: rastvaraju
stene i minerale i odnose ih u mora, okeane i druge vodne basene, odlažu
pojedina jedinjenja na svom putu pri izlazu na zemljinu površinu ili u samoj
zemljinoj kori, učestvuju u građi mnogih minerala, određuju fizičko-hemijska
i toplotna svojstva stenskih masa, značajna uloga u biosferi za rast biljaka.
„ Rastvaračkim i transportnim dejstvom učestvuju u oblikovanju savremenog
reljefa zemljine kore
„ Praktična primena u ljudskom životu malomineralizovane i mineralizovane
podzemne vode ( vodosnabdevanje, navodnjavanje, prehrambena
industrija, lečenje, rekreacija, geotermalne vode-toplifikacija objekata,
dobijanje električne energije
energije.....))
Značaj hidrogeologije

„ Hidrogeologija
Hid l ij kkao nauka k jje u tesnojj vezii sa d
drugim
i naučnim
č i
disciplinama: litologija, tektonika, geomorfologija, mineralogija, hidrologija
i hidrometeorologija
„ Hidrologija i hidrometeorologija izučavaju ostale vidove prirodnih voda na
zemlji
„ Prvo zahvatanje površinskih voda, a potom i raznim oruđem zahvatanje i
podzemne vode, razvijajući na taj način i teoriju o njihovom postanku
„ 1126. g. izbušen prvi bunar kod Mesta Artois, u Francuskoj, koji je davao
vodu
d pod d pritiskom-razvoj
iti k j ttehnike
h ik iizrade
d b bunara
„ Korišćenje podzemnih voda datira još od starih Rimljana i za duge svrhe
sem za vodosnabdevanje ( rimska kupatila, ostaci starih kaptaža,
današnja banjska mesta..)
„ Z h lj j ći svom velikom
Zahvaljujući lik značaju
č j hid
hidrogeologija
l ij se iizdvojila
d jil kkao
posebna disciplina u sklopu geoloških nauka: početak moderne
hidrogeologije vezuje se za početak XX veka kada u našoj zemlji u
šezdesetim godinama doživljava pun razvoj
Uloga hidrogeologije kao nauke

„ Iznalaženjej izvorišta kvalitetnih p

pijaćih
j voda i organizacija
g j vodosnabdevanja j
stanovništva i industrije
„ Rešavanje zadataka iz oblasti meliorativne hidrogeologije vezanih za
odvodnjavanje i navodnjavanje poljoprivrednih i drugih površina
„ Rešavanje zadataka pri izgradnji hidrotehničkih, građevinskih, saobraćajnih i
drugih objekata
„ Zadaci iz oblasti hidrogeologije ležišta mineralnih sirovina kao što su ovodnjenost
ležišta, prognoza priliva podzemnih voda
„ Radiohidrogeohemijska prospekcija nuklearnih sirovina i rešavanje pitanja
korišćenjaj radioaktivnih voda
„ Istraživanja i ocena ekonomičnosti korišćenja ležišta mineralnih industrijskih voda
kao mineralnog bogatstva za dobijanje pojedinih korisnih industrijskih sirovina (
jod, brom , stroncijum, bakar...)
„ Istraživanja i ocena ležišta mineralnih voda radi korišćenja u balneološke i
rekreativne svrhe
„ Istraživanja u cilju dobijanja hidrogeotermalne energije za toplifikaciju i dobijanje
električne energije
„ Zadaci vezani za zaštitu podzemnih voda, i od podzemnih voda
Rasprostranjenost
j voda na
zemlji
„ Sve vode Zemlje j hidrosferu p
j obrazuju planete koja
j obuhvata:
atmosferu, litosferu i biosferu

Voda u atmosferi se nalazi u vidu vodene p pare,, čija

j jje količina relativno
mala i iznosi 0,001 % ukupnih voda na zemlji. Troposfera je najniži de
atmosfere, koju izgrađuje 75 % atmosfere, i u kojoj se nalazi najznačajnije
količina vodene pare i najveći deo prašine. Stratosfera je sledeći sloj, dosta
razređen sa malim količinama vodene parepare, bez mogućnosti formiranja
oblaka i padavina. Jonosfera je gornji sloj atmosfere izgrađen od jonizujućih
atoma pod dejstvom ultraljubičastih zraka.
Rasprostranjenost voda na zemlji:litosfera obuhvata rasprostranjenost
podzemnih voda, atmosfera u najnižem delu (troposferi) obuhvata
vodenu paru, a biosfera čini spoj litosfere i troposfere :
Voda na površini zemlje
Voda na površini zemlje je raspoređena krajnje
neravnomerna,, a vezana jje za mora,, okeane,, jezera,
j ,
reke, lednike i akumulacije. Najveći deo površinskih
voda predstavljaju slane vode okeana i mora, čije su
ukupne rezerve 96,5 % od ukupnih rezervi voda na
zemlji.
lji N
Najveće
j ć količine
k liči malomineralizovanih
l i li ih ((slatkih
l tkih )
voda akumulirane su u okviru lednika i postojećeg
snežnog pokrivača, a čine oko 70% ukupnih rezervi
slatkih voda na zemlji i 1,74
1 74 % ukupnih svetskih rezervi
voda. Ukupne rezerve voda u jezerima (
mineralizovane i slatke) predstavljaju 0,013 % svetskih
rezervi i 0,26
, % ukupnihp rezervi slatkih voda. Rečne
vode su malomineralizovane čije su ukupne rezerve
0,0002 % ukupnih rezervi slatkih voda.
Raspored voda u litosferi
„ Sve vode u koje se nalaze u litosferi nazivaju se podzemne vode, a
različite su po vidovima i sastavu sastavu. Podzemne vode se mogu javiti u obliku
pare, u tečnom, čvrstom i nadkritičnom stanju. Osim toga javljaju se i kao
fizički (opne različite debljine oko čestica skeleta ili na zidovima prslina i
pukotina stenske mase) i hemijsko vezane vode (u mineralima u vidu
j g
molekula ili u njegovoj j kristalnojj rešetki i obliku jjona H+ i OH-,, kapilarne
p
vode (intermolekularne privlačne sile između zidova pora odn. pukotina, u
steni i vode), slobodne ili gravitacione.
„ Raspored podzemnih voda u vertikalnom profilu uslovljen je sa jedne strane
karakterom poroznosti i stepenom ispucalosti, a sa druge strane izmenama
t
termodinamičkih
di ičkih i fifizičkohemijskih
ičk h ij kih uslova l sa d
dubinom
bi
„ Mogu se razlikovati dve zone rasprostranjenja podzemnih voda:
¾ Gornja zona koja obuhvata sve vidove vezane vode ( fizičke i hemijske).U
ovu zonu spadaju i čvrste vode (led). Debljina gornje zone na kontinentima
i
iznosi i odd 20 d
do 25 kkm, smanjujući j j ći se u zonama kkenozojskej k ttektonske
kt k
aktivnosti na 10 do 15 km
¾ Donja zona se odlikuje rasprostranjenočću voda u nadkritičnom stanju,
odnosno T> 374 º C
Poreklo podzemnih voda
Prema svom poreklu podzemne vode mogu biti:

Podzemne vode hidrometeorskog porekla ili vadoznog porekla –

nastaju infiltracijom voda iz atmosfere u zemljinu koru i manjim delomm
kondezacijom vodene pare iz vazduha u zemljinoj kori ( vode hidrološkog ciklusa )

Juvenilne vode – mlade, novonastale vode nastale iz mantla ili iz kosmosa i koje do
svog pojavljivanja nisu učestvovale u opštem hidrološkom ciklusu.One spadaju u
prvonastale vode na zemlji

Kosmičke vode – dospevaju na zemlju zajedno sa meteoritima i njihove količine su

zanemarljive

Konatne vode – fosilne vode zarobljene u morskim ili jezerskim sedimentima

sedimentima, visoko
mineralizovane

Metamorfne vode – nastaju pri metarmofozi stena sa kojim su bile vezane

Kruženje vode u prirodi i vodni
bilans
predstavlja količinsko izražavanje kružnog kretanja vode rečnih,
morskih
kih i okeanskih
k kih slivova,
li određenih
d đ ih regiona
i ili zemljine
lji kkugle
l u
celini

Jednačina vodnog bilansa P = E +Q

P- atmosferske padavine, E- isparavanje ( evapotranspiracija), Q-
oticaj (površinski i podzemni)

HIDROLOŠKI CIKLUS se odvija u zoni intezivne vodozamene i

odnosi se na gornji deo zemljine površine

GEOLOŠKI CIKLUS se odvija u zoni usporene i veoma usporene

vodozamene, u dubokim delovima zemljine kore.
Elementi vodnog bilansa hidrološkog ciklusa u zoni intezivne
vodozamene su: padavine,isparavanje (evapotranspiracija), oticaj
(površinski i podzemni).

Kruženje vode u prirodi

Vodne mase koje uđu kroz
uvrđenu površinu,
površinu odn
odn. sliv ili
deo sliva, jednake su vodnim
masama koje iz njih izađu,
umanjene ili uvećane za one
količine vode za koje su
uvećane ili umanjene postojeće
vodne mase u pomenutom
prostoru

U – I = ±∆ W
U-zapremina vode koja ulazi u posmatreno
područje
p j
I-zapreina vode koja izlazi
∆W-promena zapremine vode u
posmatranom
području za vreme osmatranja ∆t 1 - padavine; 2 - vodopropusne stene; 3 - slabopropusne stene;4 -
nepropusne stene; 5 - izvor; 6 - pravac kretanja voda i vodenih para
Deo voda koji se infiltrira ispod površine zemlje, egzistira u obliku
slobodnih podzemnih voda koje se javljaju u različitim geološkim
sredinama (metamorfnim, magmatskim i sedimentnim ) različitih
struktura, poroznosti, vodopropusnosti i izdašnosti
Geološke sredine potpuno ili delimično zasićene slobodnim podzemnim
vodama, sposobne da akumuliraju i odaju podzemne vode, predstavlljaju

IZDANI
(aguifer, engleski,nemački)

Karakteristike stenskih masa od kojih zavisi i postojanje jedne izdani ili

slobodnih podzemnih voda su fizička svojstva ( granulometrijski
sastav,gustina čvrstih čestica, gustina stena i poroznost stena) i
hidrogeološka svojstva stena ( vodopropusnost i propusnost, izdašnost i
retencija
t ij stena,
t vlažnost
l ž t stena
t i kkapilarnost
il t stena)
t )
Granulometrijski ili mehanički sastav rastresitih ( šljunkovi i peskovi) ili slabo
vezanih stena ( glinovite i prašinaste ) podrazumeva sadržaj čestica ( zrna )
različite veličine.
veličine Od njega zavise poroznost
poroznost, vodopropusnost
vodopropusnost, visina kapilarnog
dizanja... Veličina njihovih frakcija izražava se u milimetrima.

Svi međuprostori u steni koji nisu zauzeti čvrstom mineralnom materijom, bez
obzira na način postanka, oblik, veličinu i međusobnu povezanost
predstavljaju ukupnu poroznost. Sa hidrogeološkog aspekta poroznost
predstavlja jednu od najznačajnijih fizičkih svojstava stenskih masa, naime
akumuliranje i kretanje podzemnh voda uslovljeno je postojanjem
međuprostora u steni, njihovom veličinom i povezanošću

Tipovi poroznosti po Meinzeru (Milojević, 1967)

A,B,C, D- međuzrnska poroznost, A- dobro
sortiran aluvijalni materijal; B - loše sortiran
aluvijalni materijal, mala
poroznost; C - dobro sortiran materijal od
poroznih valutaka,
valutaka vrlo velika
poroznost; D - dobro sortiran materijal, ali je
poroznost smanjena usled
cementacije; E - stene sa kavernoznom
poroznošću (karbonatne stene..); F - stene
sa pukotinskom poroznošću
Pukotinski tip
Kavernozni tip poroznosti
Kavernozni tip poroznosti
Oblik i veličina poroznosti zavisi od sedimentacije, kristalizacije magmatskih
stena, fizičkohemijskog raspadanja stenskih masa, rastvaračkog dejstva vode,
uticaj biljnih i životinjskih organizama i neposredan uticaj čovekove aktivnosti (
rudarski radovi, bušenje, miniranje)
Prosečne veIičine ukupne poroznosti nekih stena:
Kroz nekapilarne pore se kreće
gravitaciona
it i voda.
d K Kroz kkapilarne
il
pore kreće se kapilarna voda pod
dejstvom električnih sila i sila
površinskog napona. Subkapilarna
poroznost zadržava vodu u stenama
uglavnom athezionim silama, a
kretane je opneno-pelikularno
(gline).
(gline)
Efektivna poroznost obuhvata
Podela pora u odnosu na veIičinu:
međuprostore u steni ispunjene
samo slobodnom gravitacionom
vodom
d
Upravo poroznost stena uslovljava i pojavu vodopropusnosti stenskih masa,
odnosno vodopropusnot stenskih masa predstavlja svojstvo stena da kroz
svoje
j pore propuštaju
št j slobodnu
l b d ((gravitacionu)
it i d Vodopropusnost
) vodu. V d t zavisi
i i
od veličine pora,njihove strukture i povezanosti. Prema odnosu poroznosti i
vodopropusnosti, sve stene se mogu svrstati u tri grupe:

1. Neporozne – vodonepropusne stenske mase (jedre,kompaktne magmatske,

metamorfne i sedimentne)
2. Veoma p
porozne – vodonepropusne
p p (ggline i srodne stene))
3. Porozne – vodopropusne ( šljunkovi, peskovi, ispucale i karstifikovane stene)

Odnos izmedu poroznosti i vodopropusnosti nekih stena:

Izdašnost stena predstavlja sposobnost stena zasićenih vodom da pri
sniženju nivoa vode odaju slobodnu gravitacionu vodu:

µ=Vv/V
µ- izdašnost stena
Vv- zapremina vod koja nakon zasićenja može isteći pod uticajem gravitacije
V- zapremina stene zasićene gravitacionom vodom

Stene imaju različite veličine izdašnosti u zavisnosti od litoškog sastava,

veličine i strukture poroznosti. Tako krupnozrni peskovi i šljunkovi, tj.
krupnozrne rastresite stene kao i stene sa krupnim pukotinama i kavernama,
imaju veliku izdašnost. Glinovite stene imaju izuzetno male vrednosti
izdašnosti ( voda iz njih može biti odstranjena presom ili centrifugiranjem)

Elastična izdašnost je sposobnost stena zasićenih vodom da odaju slobodnu

vodu preko elastičnog širenja tečnosti i elastičnog sažimanja porozne sredine.

Retencija stene predstavlja svojstvo stene da u svojim porama zadržava vodu nakon
zasićenja, protiv sili gravitacije. Glinovite stene, bogate kapilarnim i subkapilarnim
porama se odlikuju znatnom retencijom.
Kretanje podzemnih voda odnosi se prvenstveno na
slobodne,
l b d gravitacione
it i vode,a
d objašnjava
bj š j se procesima
i filt
filtracije
ij i iinfiltracije
filt ij
(prodiranje pov. vode u sklopu procesa hranjenja izdani). Infiltracija predstavlja
kretanje vode u zoni aeracije, za razliku od podzemne vode koja se odvija u zoni
potpunog zasićenja porozne sredine slobodnim podzemnim vodama
Proces filtracije predstavlja mehaničko kretanje slobodne vode u poroznom
prostoru, pod dejstvom gradijenta pritiska, a u uslovima potpunog zasićenja
vodom. U površinskim delovima litosfere, vodeću ulogu u kretanju
podzemnih voda ima sila teže i prvenstveno silazno kretanje voda
voda. Sa
dubinom raste dejstvo kompresionih sila, pri čemu vodeću ulogu ima ulazno
kretanje podzemnih voda. Jedan od najvažnjih faktora koji određuje uslove
kretanja podzemnih voda kroz stensku masu jeste poroznost i to aktivna
poroznost Kretanje vode u poroznoj sredini kreće se kroz sisteme otkrivenih
poroznost.
i međusobno spojenih pora, pukotina i kaverni, različitih razmera oblika i položaja.

Šematski prikaz toka filtracije u poroznojsredini

I - graniti; 2 - peskovi; 3- gline;

4 - slobodni nivo podzemnih voda; 5- izvor; 6-
nivo podzemnih voda pod pritiskom;
7- pravci kretanja podzemnih voda
Jedna od najvažnijih karakteristika kretanja podzemnih
voda u poroznoj sredini jeste brzina filtracije

V = Q/F (m/s)
Q- filtracioni proticaj podzemnih voda koji karakteriše količinu slobodne vode koja se kreće
kroz poroznu sredinu ( m3/s)
F- površina poprečnog kretanja toka upravnog na smer kretanja podzemnih voda
D
Darsijev
ij zakon
k filtracije
filt ij
Q=Kf·h/l·F
Kf- koeficijent filtracije koji zavisi od fizičkih svojstava stena(poroznosti) i filtrirajuće tečnosti
h/l- razlika nivoa podzemnih voda na putu filtracije koja se naziva hidraulički gradijent

Ukoliko su pore manjih razmera,onda je u steni više fizičke vezane vode, a samim tim
je i vrednost koeficijenta filtracije manja ( glina čiji je n (poroznost) od 45 do 60 % ima Kf max je
0,0004, a karstifikovani krečnjak čija je poroznost od 5 do 50 % ima Kf max 1000 m/dan, a Kf za
šljunak iznosi max. 50000 m/dan)
Darsijev zakon filtracije opisuje laminaran režim kretanja podzemnih voda. U
prirodnim uslovima odgovara kretanju u intergranularnim i slabije ispucalim
stenama Mnogobrojni opiti su pokazali da se može primeniti i u
stenama.
gruboklastičnim i pukotinskim stenama.
Laminaran režim strujanja Re = Vdef/v, gde je v - brzina filtracije (m/s), def - efektivni
prečnik zrna (mm) v - kinematski, koeficijent viskoznosti
vode (m2/s).

Odstupanje od Darsijevog zakona laminarnog kretanja javlja se usled velikih

brzina kretanja podzemnih voda koje je karakteristično za intezivno
karstifikovane stene
stene. Tada nastupa turbulentni režim strujanja,
strujanja kada dolazi
do aktivnog presecanja strujnica i do vrtložnog kretanja.
Prelazna oblast režima kretanja podzemnih voda se izražava preko takozvanog
Rejnoldsovog broja ( Re )
Vodonosnost stena je svojstvo stena da propuštaju,
akumuliraju
k li j i odaju
d j slobodne
l b d podzemne
d vode.
d N Na osnovu vodonosnosti
d ti
sve stene se mogu svrstati u tri grupe:
¾ Vodonosne stene
¾ Bezvodne stene
¾ Relativno bezvodne stene
 Hidrogeološke strukture predstavljaju geloška tela
unutar čijih granica ostaje neprekidan karakter rasprostranjenja, uslova
formiranja rezervi i hemijskog sastava podzemnih voda. Principi
izdvajanja sistema su: hidrogeološka fizička svojstva stena, granice
geoloških tela ( struktura ), litofacijalni sastav, geneza, hemjsku sastav....
prema hg.
hg karakteristikama mogu se izdvojiti dva tipa geoloških sredina:

šema građe vodonosnih horizonata: šema građe vodonosnog kompleksa:

a - jednoslojni; b - dvoslojni; c - višesIojni; I - vodonepropusne stene; 2 - I - vodonosne stene (peskovi); 2 - vodonepropusne stene; 3 - 5 - nivoi
vodonosni pesak; 3 - glinoviti pesak; 4 - peskovitošljunkovite vodonosne izdani pod pritiskom koji odgovaraju I, Il iIlI vodonosnom horizontu; 6 -
naslage; 5 - slobodni nivo podzemnih voda; 6- 6 nivo podzemnih voda pod pravac kretanja podzemnih voda; 7- oblast hranjenja vodonosnog
pritiskom; K1, K2, K3, K4 - koeficijenti filtracije kompleksa (infiItracija padavina); 8 - gravitacioni izvor
Kod čvrstih ispucalih ili karstifikovanih stenskih masa nije moguće izdvojiti
vodonosne slojeve, horizonte iii komplekse, jer se oni razlikuju različitim Prema otkrivenosti
stepenom ispucalosti ili karstifikovanosti u planu i profilu. Jedna ista čvrsta
stenska masa može u jednom delu biti vodonosna, a u drugom bezvodna.
vodonosne sredine u odnosu
Tako, na primer, u zoni intenzivne ispucalosti I raspadnutosti na atmosferu,, sve
ove stene mogu biti jako vodonosne a u dubljim delovima bezvodne. Isto tako,
u čvrstim stenama postoje tektonski razlomi od kojih su mnogi vodonosni i hidrogeološke strukture se
obrazuju vodonosne zone koje se pružaju na različitim dubinama.
mogu podeliti u tri grupe:

šematski prikaz hidrogeoIoških struktura:

šematski prikaz hidrogeoIokog basena I

hidrogeoIokog masiva:

I - kompaktne magmatske stene; 2 - vodonosne ispucale magmatske stene 2

vodonosni razlom (razlom); 4 - izvor; 5 - nivo podzemnih voda; 6 -
vodonepropusne
sedimentne stene; 7- vodopropusne sedimentne stene a) otvorene; b) poluzatvorene; c) zatvorene.
I - vodonosna sredina; 2 - vodonepropusne stene; 3 -
padavine
d i
Hranjenje i dreniranje podzemnih
voda
Hranjenje
j j ppodzemnih voda jje infiltracionogg karaktera a može biti i na
račun kondezacije vodene pare ili na račun hranjenja susednih podzemnih
voda.
Infiltracija zapravo obuhvata sledeće procese: proceđivanje voda nastalih
Izlučivanjem atmosferskih i drugih površinskih taloga
taloga, normalnu infiltraciju voda
iz površinskih tokova (kada je nivo izdani ispod nivoa površinskih tokova u
slučaju vodopropusnih stena) i poniranje vode duž mase većih pukotina, kaverni i
ponora . Vreme boravka filtrirajuće vode na tlu, odnosno u stenskom i zemljišnom
pokrivaču zavisi od njihove debljine
pokrivaču, debljine, propustljivosti i količine padavina.
padavina
ƒ Infiltracija zavise od morfologije terena( brdovita (preovlađuje oticanje) ili
ravničarski predeli, postojanje karstniih i morfoloških oblika), hg. karakteristike
stenskih masa (filtracione karakteristike, ispucalost, poroznost..), od inteziteta
padavina
Dreniranje podzemnih voda-proces pražnjenja izdani prirodnim putem
Dreniranje neke izdani može biti otkriveni i skriveno. Otkriveno se vrši u vidu
koncetrisanog (u vidu mlazeva, odnosno izvora) koje je tipično za karstne izdani, i
difuznog isticanja,koje predstavlja stalno kvašenje terena, kada dolazi do
zamočvarivanja terena (pištevine). Skriveno (podzemno)dreniranje se obavlja
isticanjem u rečne tokove, jezera, mora i okeane, oticanjem u druge izdani i
isparavanjem sa slobodne vodene površine ili transpiracijom, preko sistema korenovih
biljaka.

a - koncentrisani izvor; b - razbijeno

ii- izvor; p - pištevina izvorište (izvorska zona)
Izdani se na osnovu hidrodinamičkih
karakteristika nivoa mogu
g ppodeliti na izdani sa
slobodnim nivoom i izdani pod pritiskom
Izdan sa slobodnim nivoom ima sledeće elemente:
¾ Oblast rasprostranjenja izdani- predstavlja deo terena na kojem je
formirana izdan. U izvesnim slučajevima ona se može poklopiti sa
površinskim slivom nekog vodotoka.
¾ Izdansku i nadizdansku zonu-zonu donju granicu izdani čini
vodonepropusna podina. Gornja granica izdanske je predstavljena
nivoom izdani, odnosno slobodnom površinom izdanske zone. Deo izdani
iznad slobodne površine podzemnih voda do površine terena naziva se
nadizdanska zona ili zona aeracijej
¾ Oblast hranjenja izdani-postoji unutrašnja (poklapa se sa
rasprostranjenjem izdani ) i spoljašnja oblast hranjenja (često se poklapa
sa slivnim područjima na čijim obodima se skuplja voda i otiče u
podzemne vode), koje zajedno čine sabirnu oblast hranjenja izdani.
¾ Zona isticanja odnosno dreniranja izdani- otkriveno (izvori, pištevine)
i skriveno ( direktno u rečne tokove, jezera, more okeane ili druge izdani)
šematski prikaz toka izdanskih voda sa različiti vidovi oblasti dreniranja:
slobodnim nivoom:
a. direktno u rečne tokove , b. preko
izvora, c. difuzno isticanje u vidu pištevina, d. u
drugu izdan

I - vodopropusne stene; 2- vodonepropusne stene; 3 - slobodni

nivo podzemnih voda; 4 - pravac kretanja izdanskog toka; 5 – infiltracija
atmosferskih padavina; H - debljna izdanskog toka

ššematski
t ki prikaz
ik b basena iizdanskih
d kih voda
d
sa slobodnim nivoom u kojima odsustvuje oticaj:

I - vodopropusne stene; 2- vodonepropusne stene;

3- slobodni nivo podzemnih voda; 4 - infiltracija padavina;
5 - isparavanje sa nivoa izdani
Unutrašnja i spoIjašnja oblast hranjenja izdani
u karstifikovanim krečnjacima
j

Poklapanje zone hranjenja izdani sa

površinom sliva
Izdan pod pritiskom ili prava arterska izdan (
nivo izdani je iznad površine terena) i subarterska izdan (
nivo izdani je ispod površine terena, ali uvek iznad vodonosne
sredine)
Njeni elementi su:
¾ Izdanska zona- vodonosna sredina potpuno zasićena podzemnim vodama koja je
pokrivena vodonepropusnom podinom ( donjom granicom koju čine
vododonepropusne (bezvodne)stene) i povlatom (gornjom granicom izdani koju
čine vododonepropusne (bezvodne)stene )
¾ Oblast savremenog hranjenja i formiranja pritisaka- obuhvata unutrašnju i
spoljašnu oblast. Unutrašnja oblast hranjenja predstavlja deo samog vodonosnog
horizonta gde se vrši infiltracija površinskih voda i voda nastalih od atmosferskih
taloga. Spoljna oblast hranjenja nalazi se van granica arterske vodonosne sredine,
odakle se pod dejstvom sile teže atmosferske, površinske i pozemne vode slivaju u
oblast gde površinska voda izbija na površinu terena
¾ Oblast rasprostranjenja pritisaka- deo terena između zone hranjenja i zone
isticanja
¾ Oblast dreniranja izdani
izdani- arterska iizdan
dan se drenira p
putem
tem otkri
otkrivenih
enih izvora
i ora
(uzlazni) i putem skrivenog isticanja ( u rastresite kvartarne nanose, korita reke, dna
mora)
 Elementi izdani pod pritiskom:
šema prirodnog otkrivenog i skrivenog
dreniranja izdani pod pritiskom (Klimentov,
(Klimentov
1980):

I - vodonosne stene; 2 - bezvodne stene; 3 - slobodni nivo izdani; 4 - nivo pod

pritiskom (pijezometarski nivo); 5 - pravac kretanja podzemnih voda;
a – spoIjašna oblast hranjenja; a’ - unutranja oblast hranjenja; b - oblast
rasprostranjenja pritisaka; c - oblast dreniranja; H1, H2 - pijezometarski pritisci u
presecima l i II; m - debijina izdani

a, b, c - otkriveno dreniranje; d, e, f - skriveno dreniranje; a - u koritu reke; b –

po kontaktu sa vodonepropusnim stenama; C - po rasedu; d - u aluvijalne
nanose; e- submarinsko dreniranje; f - u druge vodonosne sredine pod
pritiskom; 1 - vodonosne stene; 2- bezvodne stene; 3 - pijezometarski nivo; 4
– bušotina
b š ti sa nivoom
i podd pritiskom;
iti k 5
5- pravac kretanja
k t j podzemnth
d th voda;
d 66-
vodonosni horizont; 7- izvor uzlaznog tipa.
 Klasifikacija izdani na osnovu strukturnog
tipa poroznosti:
¾ Izdan zbijenog tipa- izdan formirana u sklopu stena međuzrnske
poroznosti. Ovu izdan karakteriše kontinualnost izdanske zone u granicama
poroznosti
njene rasprostranjenosti
¾ Izdan razbijenog tipa- karakteriše diskontinualnost izdanske. Struktura
poriznosti,kaja je pukotinska i kavernozna, uslovljava da se u vodonosnoj
sredini slobodne podzemne vod akumuliraju samo u onim delovima u
kojima se nalaze otvorene pukotine i kaverne međusobno povezane

Bez obzira na hidrodinamičke karakteristike nivoa, sve izdani na osnovu

liti l šk
litiološkog
sastava stenskih masa i preovlađujućeg tipa poroznosti , dele se na:

¾ Izdani u stenama međuzrnske poroznosti

¾ Izdani u stenama pukotinske poroznosti
¾ Izdani u stenama kavernozne poroznosti
 Izdan zbijenog tipa u
vodonosnoj sredini međuzrnske
poroznosti

Izdan razbijenog tipa u

vodonosnoj sredini pukotinske
poroznosti

Izdan razbijenog tipa u

vodonosnoj sredini karstno
karstno-
pukotinske poroznosti
Izdan u sredinama međuzrnske poroznosti- ova
izdan određuje specifičnosti koje se ogledaju u karakteru nivoa, rezervi
i kvalitetu voda, načinu prihranjivanja...

¾ Izdani u eluvijalnim
j naslagama
g - izdan sa slobodnim nivoom formirana u eluvijalnom
j materijalu
j
nastalom u toku fizičko-hemijskog raspadanja čvrstih masa. Mogu obilovati značajnom količinom rezervi
podzemnih voda. Sipari su česta pojava u podnožju stenovitih planina koja nisu bogata podzemnim vodama, i
često maskiraju izvore koji dreniraju karstnu ili pukotinsku izdan.
¾ Izdani u deluvijalnim naslagama- izdan siromašna vodom u sklopu deluvijalnih naslaga koje su nastale
transportom raspadnutog materijala povremenim tokovima niz padinu
¾ Izdani u rečnim naslagama (široko se primenjuje u vodosnabdevanju naselja): -izdan
izdan u
aluvijalnim naslagama reka i potoka u kojima mogu biti akumulirane značajne količine rezervi podzemnih
voda. Donji deo aluvijona je predstavljen facijom korita koji, izgrađju obluci, peskovi i šljnkovi dobrih filtracionih
karakteristika. Gornji deo predstavljen je šljunkovito-peskovitim glinama,peskovima i prašinom. Mogu se javiti
izdani sa slobdnim nivoom i izdani pod pritiskom. U ovu grupu spadaju još: izdani u naslagama rečnih ostrva
(ade)-iste karakteristike kao izdani u aluvijalnim nanosima sa još boljim prihranjivanjem, izdani u terasnim
naslagama ( odsustvuje hidraulička veza sa površinskim vodama) , izdani u proluvijalnim naslagama ( plavine-
naslage stvarane radom povrenennih tokova)
¾ Izdan u naslagama delti
¾ Izdan u glacijalnim naslagama
¾ Izdan u eolskim naslagama- formirane u lesu, na velikm dubinama ispod površine terena,slobodan nivo pozemnih
voda
¾ Izdan u jezerskin naslagama- šljunkovito-peskovite naslage, sličnih karakteristika kao i izdani aluvijalnih naslaga
¾ Izdan u močvarnim naslagama- ove izdani nemaju praktičnu primenu zbog loših filtracionih karakteristika, kao i
zbog loših fizičkih i hemijskih karakteristika podzemnih voda
¾ Izdan u marinskim rastresitim naslagama- naslage stvarane pod uticajem morske vode su mineralizovane
pa su obično neupotrbljive za upotrebu.Izuzuetajmogu biti podzemne vode na peščanim ostrvina koja se uz odgovarajuća
i t ži
istraživanja,
j mogu zahvatiti
h titi i kkoristiti
i titi za vodosnabdevanje
d bd j
Pukotinski tip izdani- izdani razbijenog tipa u čvrstim
stenskim masama. Raprostranjene su u različitim intruzivnim i
efuzivnim stenama, kristalalstim škriljcima i čvrstim sedimentnim
stenama ( peščari, laporci, konglomerati, breče i karbonatne stene koje
nisu u većojj meri karstifikovane))

ƒ Ispucalost i vodonosnost metamorfnih stena je znatno manja nego u

efuzivnim i intruzivnim stenskim masama
ƒ Ml đ (k
Mlađe (kvartarne
t i neogene)) stene
t su znatno
t vodonosnije
d ij odd starijih
t ijih
(mezozojskih i paleozojskih) stena
ƒ Na vodonosnost utiče i petrološki sastav, stepen dijageneze, uticaj glinovite
i karbonatne komponente. Tako glinovite komponente čine stene elastičnije
i manje podložne pucanju
pucanju, što smanjuje njihovu vodonosnost
ƒ Kretanje podzemnih voda je uslovljeno karakterom, genezom i razmerom
pukotina
ƒ Razmera pukotina( širina i dubina) predstavljaju glavne uslove formiranja
podzemnih voda , odnosne njene vodonosnosti
ƒ Vodopropusnost, ispucalost i vodonosnost je neravnomerna duž cele
površi rasprostranjenja pukotinske izdani
ƒ Mogu da budu sa slobodnim nivoom i pod pritiskom
Karstni tip izdani- izdani razbijenog tipa, formirane u stenama
sa kavernoznom poroznošću, odnosno u stenama rastvorljivim u vodi

ƒ Najčešće rastvorljive stene u vodi: karbonatne ( krečnjaci, dolomiti i

mermeri) sulfatne ( gibs
mermeri), gibs, anhidrit) i hloridne stene ( halit)
halit).Veoma
Veoma su
rasprostranjene i predstavljene kao karbonatni, gibsni i soni karst.
ƒ U karbonatnim naslagama se nalazi velika količina malomineralizovanih
karstnih izdanskih voda, koje se široko primenjuju u vodosnabdevanju
naselja
ƒ Intezitet i dubinu karstifikacije ( agresivno i mehaničko dejstvo podzemnih
voda na rastvorljive stene) uslovljava više faktora među kojima su
najbrojniji: prisustvo rastvorljivih stena; ispucalost, propusnost i poroznost
stena kroz koje j cirkulišu atmosferske i p površinske vode;; opšta
p g
geološka-
strukturna građa, reljef i savremeni klimatski faktori koji ubrzavaju ili
usporavaju procese karstifikacije i kretanje zemljine kore.
ƒ Najintezivniji procesi dešavaju se u pukotinama zone raspadanja i
tektonskim razlomima
ƒ Rastvaračko dejstvo podzemnih voda zavisi od sadržaja ugljene kiseline u
njima. Sa dubinom, rastvaračko dejstvo se smanjuje zbog rashodovanja
kiseline u svom pokretačko-rastvaračkom procesu
ƒ Velike dimenzije karstnih kanala, njihova međusobna povezanost, velika
vodopropusnost površinskih zona,
zona omogućavaju vrlo brzo punjenje (hranjenje) i
pražnjenje izdani. Uslovi za hranjenja karstne izdani daleko su povoljniji nego kod
izdani u drugim geološkom sredinama ( takozv. poniranje, izostaje u sušnom periodu, a
obilno je u prolećnom periodu

ƒ Linearan raspored vrtača i ponora ukazuje na postojanje i pravac podzemnih voda u

karstifikovanim stenama. One mogu apsorbovati velike količine kišnih i snežnih voda.
ƒ Mogu biti sa slobodnim nivoom i nivoom pod pritiskom
ƒ Neisvestan režim karstnih podzemnih voda, odnosno velika kolebanja izdašnosti i nivoa
izdani koja zavise prvenstveno od hidrometeoroloških uslova. U periodu recesije ( od maja
do oktobra), izdan se osiromašuje podzemnom vodom, stalnim laganim pražnjenjem izdani.
ƒ Dreniranje se vrši preko snažnih vrela vrela, čak i do 150 m3/s ( na prelazu iz karsta u
nekarst, vrlo čest slučaj) ili u vidu čitavog niza manjih izvora, raspoređenih duž rečnih tokova
i razlomnih linija ili kontakta sa vodonepropusnim nekarbonatnim tvorevinama
ƒ velika brzina kretanja
ƒ K kt porozne sredine,
Karakter di velike
lik b
brzine
i kkretanja
t j iizdanskih
d kih voda,
d iintezivna
t i vodozamena
d i
ostale karakteristike karstne izdani uslovljavaju veoma česta zagađenja ukoliko se ona
neadekvatno koristi i tretira
Uzajamni odnos površinskih i
podzemnih voda- može se javiti u vidu dva uzajamna
procesa: hranjenje površinskih tokova na račun izdanskih voda i
hranjenje podzemnih voda na račun infiltracije površinskih voda
Osnovne šeme uzajamnog odnosa podzemnih i površinskih voda:
Postoji povremena
Hidraulička veza odsustvuje
j hidraulička veza

Ostvaruje se postojana
hidraulička veza
Najbolja hidraulička veza između površinskih i
podzemnih voda sa slobodnim nivoom ostvaruje se u
dolinama reka, na obalama jezera, i drugih vodnih
akumulacija, u uslovima postojanja stena sa
međuzrnskom poroznošću a - reka drenira izdan; b - reka
hrani izdan;
c - reka na levoj obali hrani,a na
desnoj drenira izdan

PoIožaji nivoa i pravci kretanja podzemnih voda u

zavisnosti od nivoa vode u reci

Karakter i forme uzajamne veze zavise i od geološko-hidrogeoloških stenskh

masa u zoni kontakata izdanskih i površinskih voda, od klime i
hidrometeoroloških karakteristika posmatrane oblasti
 Odnos površinskih i podzemnih voda u
aridnim oblastima

HidrauIička veza površinskih i arteskih voda

a - u uslovima hidrauličke veze površinskih I podzemnih voda; b - u uslovima

odsustva hidrauličke veze površinskih i podzemnih voda

Odnos podzemnih i površinskih a - pri otkrivanju arteskog horizonta erozionim radom reke; b - kroz relativno
vodonepropusne naslage u povlati vodonosnog horizonta
voda u planinskim
oblastima

Rečni tokovi planinskih oblasti se formiraju na podlozi kristalalstih i

magmatskih stena a karakterišu se plitko usečenim dolinama sa malom
moćnošću ili odsustvom aluvijalnih naslaga

a - izdan hrani reku; b - ne postoji hidraulička veza izmedu površinskih i

podzemnih voda; c - podzemni doticaj u rečne tokove
Uzajaman odnos površinskih i karstnih izdanskih voda
– veoma intezivni i složeni p
procesi kojij se jjavljaju
j j duž ispucalosti
p i
karstifikovanosti stenskih masa duž rečnog korita, kao i poniranje
rečnih tokova u dobro izražene ponore, pukotine..kada moć gutanja
ponora često iznosi i više desetine m3/s

U karstu Dinarida Hercegovine, Milanović (1979) izdvaja četiri slučaja:

a - za vreme minimalnih nivoa korito reke je suvo a

pravac podzemnih voda je usmeren ka erozionom
bazisu (nivo mora) za vreme maksimalnth nivoa izdan
hrani reku, a pravac podzemnih voda ostaje isti;

b - za vreme minimalnih nivoa izdani korito reke je

suvo, a smer podzemnih voda je u suprotnom pravcu
od erozionog bazisa a u maksimumu izdan hrani reku,
a pravac podzemnih voda je usmeren ka erozionom
bazisu (nivo mora);

c, d - maksimalni nivoi su ispod rečnog korita a pravac

podzemnih voda usmeren je ka erozionom bazisu (nivo
mora)
Direktna hidraulička veza ostvaruje se u uslovima neposrednog usecanja
vodotoka u krečnjačku masu ili u uslovima malih debljina aluvijalnih naslaga.
P
Posredna
d hidraulička
hid ličk veza se pojavljuje u uslovima postojanja propusnih
nekarbonatnih tvorevina u podini rečnog korita
 Odnos površinskih i podzemnih voda na ostrvima i u
primorskim oblastima – mešanje slane i slatke vode

U vodonosne stene priobalja ili ostrva

morske vode se obično infiltririaju u
sušnim periodima, kada prestaje hranjenje
izdanskih voda od strane padavina i
njihovi nivoi se spuštaju na veće dubine.
Obrnut proces izazivaju obilne
atmosferske padavine, i tada slatke vode
potiskuju slane.

Dubina prodora slane vode u izdan (karstnu)

zavisiće od:
¾ Površine kontakakata između mora i karstifikovanih
stena
¾ Veličine i razrađenosti karstnih kanala i pukotina i
njihovu povezanost
¾ Količine slatkih voda koja dotiču u karstnu izdan i
pritisci koji vladaju u udaljenim delovima izdani
1 - vodonepropusne stene; 2- vodonosne stene; 3- nivo
mora; 4 – nivo podzemnih voda; 5- oblast slanih morskih
voda; 6- oblast malomineralizovanih
voda; 7- zona mešanjaj morskih I malomineralizovanih voda
Hidrodinamička zonalnost sa aspekta uslova vodozamene
podzemnih voda površinskim i vodama nastalih od
atmosferskih taloga
Na osnovu inteziteta vodozamene mogu se
izdvojiti sledeće hidrodinamičke zone:

I. Zona intezivne vodozamene (obnavljanje rezervi,

velika brzina kretanja, vodosnabdevanje)
II. Zona usporene vodozamene( manje izraženo
dreniranje od površinskih voda)
III. Zona veoma usporene vodozamene (dubine
veće od 1000 m, male brzine, nema uslova za
obnavljane podzemnih voda već je njihovo
trajanje jednako trajanju geološkog vremena)
Osnovnii ffaktori
O kt i koji
k ji određuju
d đ j
hidrodinamičku zonalnost su: odnos
hranjenja površinskih i podzemnih voda,
geološka-tektonska građa konkretnog
regiona,
g ,pporoznost,, vodopropusnost,
p p ,
izdašnost vodonosne sredine, njena
otkrivenost na površini zemlje, reljef terena
i dubina usecanja rečnih tokova i klimatske
karakteristike
 IZVORI
predstavljaju prirodno isticanje izdanskih voda na površinu
zemlje
Otkriveno i skriveno isticanje (izvori, pištevine)
Izvori koncetrisanog i razbijenog tipa

Izvori se najčešće javljaju na površini terena gde su otkrivene izdanske zone

i na iizraženim
ž i ttektonskim
kt ki pravcimai ((pukotine,
k ti razlomi).
l i) Načini
N či i pojavljivanja
j lji j
izvora na površini terena su različiti i prvenstveno uslovljeni uzajamnim
dejstvom geološko-tektonskih faktora i lokalne hidrografske mreže.
Pojavljivanje
j j j izdanskih voda uslovljeno j jje erozionom rasčlanjenošću
j (
rečne doline, jaruge, kotline) i filtracionom nejednorodnošću stena
vezanom sa litofacijalnim izmenama u planu i profilu, neravnomernom
ispucalošću i karstifikovanošću stenskih masa.
Izvori koji se hrane vodama iz izdani u
sredinama sa međuzrnskom poroznošću

¾ Uzlazni (arterski izvori) – mnogo se ređe sreću, imaju prilično ustaljen režim
isticanja sa manjim oscilacijama izdašnosti
isticanja, izdašnosti, temperature i hemijskog sastava
¾ Silazni- dreniraju izdan sa slobodnim nivoom, njihova izdašnost temperatura i i
hemijski sastav su podložni sezonskom kolebanju koje zavisi od hidrometeoroloških
uslova date oblasti

Izvori uzlaznog tipa

a - usled otkrivanja arteskih vodonosnih horizonata erozionim

procesima; b - usled prisustva partija bolje vodopropusnih stena
u okviru relativno vodonepropusne povlate; c - usled prisustva
elemenata rasedne tektonike, 1 - vodonosne stene (peskovi); 2 -
vodonepropusne stene (gline); 3 – relativno vodonepropusne
stene (glinoviti peskovi i peskovite gline); 4 - arteski izvor; 5- nivo
podzemnihh voda pod pritiskom
Izvori silaznog tipa
Barijerni ( prelivni
izvor)
a - barijeru predstavljaju slabovodopropusne deluvijalne
tvorevine; b - izvori se javljaju usled izmene flltracionth
svojstava na pravcu kretanja podzemnih voda; c - usled
prisustva elemenata rasedne tektonike; 1 - vodonosne stene;
2 - vodonepropusne stene; 3 - nivo izdani; 4 - barijerni izvor

Depresioni izvor

1 - vodonosne
d stene
t (peskovi);
( k i) 2 - bezvodne
b d
(vodonepropusne) stene; 3 - nivo izdani; 4 - pravac
kretanja podzemnih voda; 5 - depresioni izvor

Kontaktni izvor

1- vodonosne stene (peskovi); 2 - bezvodne

(vodonepropusne) stene; 3
3- nivo izdani; 4 - pravac
kretanja podzemnth voda; 5 - kontaktni izvor
Izvori koji se hrane vodama pukotinske izdani

¾ Uzlazni (arterski izvori) –vezuju se za određene tektonske pukotine i razlome, koji zaležu
dosta duboko ispod lokalnog erozionog bazis, uz prateće visoke pritiske, pregrejanu paru,
i,gasove (mineralni izvori)

¾ Silazni- deo pukotinske izdani iznad lokalnog erozionog bazisa, odnosno za zonu intezivne
ispucalostii raspadanja magmatskih, metamorfnih i čvrstih sedimentnih stena.

a - erozioni; b -barijerni; c - kontaktni

Izvori koji se hrane vodama karstne izdani-

¾ Povremeni, stalni( vezani za kanale i pukotine

ispod regionalnog nivoa
ni oa izdanskih
i danskih voda)
oda) i
submarinski (karstni kanali koji zaležu ispod
mora)

o Snažni karstni izvori (vrela), velike izdašnosti

i preko 150 m3/s, neravnomernost u isticanju u
toku,godine,javljaju se na obodu karstnih
polja,rečnih dolina,jezerskih kotlina i obala
mora, silazni ( kontaktni i barijerni) i uzlazni
o Interminentni izvori ( potajnice)
potajnice), povremen,
povremen
ritmičan rad uslovljen postojanjem kaverni,
šupljina i kanala u vidu krive natege ( voda se
puni u pećini i kad dostigne visinu veću od
kanala izlazi kroz njega napolje)
o Estavele povremeno rade kao ponori a u
Estavele,povremeno
drugom slučaju kao povremena vrela
Karst Crne Gore
Karstna vrela
Homoljska potajnica
p
ponori
i
Bočatni izvori daju u određenim periodima
poluslanu vodu (bočatnu) usled mešanja slanih i
slatkih voda
Vrulje, slatka voda izvire ispod nivoa mora (
submarinski izvori)

Q - slatka voda; q - slana voda; A - vrelo; B - vrulja;

a - podruäje najintenzivnijeg meanja slane I “slatke” vode
Režim podzemnih voda podrazumeva proces
iizmene nivoa,
i proticaja,
ti j temperature,
t t hemijskog,
h ij k radiloškog,
dil šk mikrobiološkog
ik bi l šk i
gasnog sastava izdanskih voda u vremenu i prostoru pod uticajem prirodnih i
antropogenih faktora
ƒ Hidrometeorološki faktori- atmosferske padavine, atmosferski
pritisak,temperatura vazduha,

ƒ Hidrološki faktori-utiče na intezitet hidrauličke veze površinskih i podzemnih

voda
d

ƒ Geodinamčki faktori-zemljotresi, vulkani

ƒ Veštački (antropogeni faktori)-ekspolatacija izdanskih voda,

navodnjavanje i odvodnjavanje poljoprivrednih površina, odvodnjavanje
ležišta mineralnih sirovina
sirovina, nekontrolisano ispuštanje otpadnih voda
voda,
izgradnja akumulacija,saobraćajnice, razne vrste otpada, izlivanje nafte,
nekontrolissana poljoprivredna aktivnost (pesticidi), klanice.....
Racionalno korišćenje
podzemnih voda i njihova zaštita
Hidrogeološka karta
Hidrogeološki profil
Zahvatanje podzemnih voda
pomoću bunara i kaptaža
p p
Bušeća garnitura
garnitura, bušaća šipka
šipka,
isplaka kao radni fluid pri bušenju
(tretiranje isplake posle i u toku
bušenja u basene za isplaku)
bušenja,
Ada Ciganlija je veliko izvorište
vode za piće; na njoj je izgrađen 21
reni-bunar, a u Makišu šest
Zagađenje podzemnih voda-
otpadne vode, čvrst otpad,
divlje
j deponije,nafta,pesticidi,
p j , ,p ,
farme, klanice...
Povezanost
površinskih i
podzemnih voda,
međusoban prenos
zagađenja, naročito
ako se u neposrednoj
blizini nalazi bunar
koji kaptira vodu za
piće
Neravnomerno prodiranje
zagađenja
Zone sanitarne zaštite
I ograđen
g vodozahvat kućicom
II zona uticaja bunara
III slivno područje