Esmaül Hüsna

T.C.
ULUDA NVERSTES
LHYAT FAKLTES DERGS
Cilt: 16, Say: 2, 2007
s. 215-285

lk Trke Kuran Tercmelerine Gre Esm-i
Hsn
*

Dr. Suat nl
Dr., U. . Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm

zet
Bu makalede,Trk dili tarihinde erken dnem Kuran tercmeleri
olarak bilinen Dou ve Bat Trkesi Kuran tercmelerinde
Allahn isimlerinin/sfatlarnn (Esml-sn) Trkeye
yansmalar ele alnrken Trk dili tarihinin nemli paralarndan
olan dini metinlerdeki Trkecilik baars gsterilmeye
allacaktr. Bilindii gibi Kuran gibi bir metni tercme etmeye
alrken tercme edenler ok dikkatli davranmak zorundadrlar;
nk yanl anlamlandrma ve yanl ifade etme sonucu ortaya
kacak dini ve sosyal sorumluluktan tercme edenler sorumlu
tutulacaklardr. Bu yzden en dikkatli tercme edilen, kelimeleri
en dikkatli secilen ve en uygun gramer kurallarn uygulamaya
alan metinler din metinlerdir. Bu yzden Kuran tercmeleri
dilcilik asndan en nemli ve en gvenilir kaynaklardr.

*
Bu makale 2005 ylnda Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi
ada Trk Leheleri ve Edebiyatlar Blm tarafndan dzenlenen a-
da Trklk Aratrmalar Sempozyumunda sunulan TEM 73te Esml-
Hsn adl bildirinin geniletilmi eklidir.
216
Abstract
The Most Beautiful Names of God (al-Asma al-Husna) in
Early Turkish Translations of Quran
In this article, in the history of Turkic, in Eastern and Western
Turkish Quran translations known as Early Period of Time
Quran translations, the succeedings of the use of Turkish in
religious texts which were the most important part of the history
of Turkic is tried to be shown when the reflects of the names/
apperances of the God (al-Asma al-Husna) to the Turkish were
taken. As known, the translators have to be very careful when
they are trying to translate a text like the Quran. Because they
would be responsible for the religious and social responsibilities
that may be occured from the incorrect interpretations and
comprehensions. So that, the texts that was translated very
carefully, the texts which in the words were chosen very carefully
and the texts that were constructed on the most suitable
grammatical rules are the religious texts. In this article, we will
try to show the succeedings of the use of Turkish in Eastern and
Western translations by their examples.
Anahtar Kelimeler: Kuran, Eski Trke, Harezm Trkesi,
Eski Anadolu Trkesi, Satr-Aras Kuran Tercmeleri
Key Words: Quran, Old Turkish, Khwarizm Turkish, Old
Anatolian Turkish, Inter-Linear Quran Translations

1. Esml-Hsnnn Anlam ve Kurn- Kermde Getii Sre
ve yetler
Esml-sn tamlamas, Arapa esm . isimler ve hsnn
ism-i tafdili hsn . en gzel kelimelerinden kurulu bir tamla-
madr ve Esml-sn (Farsa terkibi esm-i- hsn) en gzel
isimler anlamna gelmektedir. Sadece Kuranda geen ilah isimler
100den fazladr. Muhtelif hadislerde Allaha nisbet edilen baka
isimler de mevcuttur. Esm-i Hsn terkibinin, geni anlamyla
bunlarn hepsini kapsamakla birlikte terim olarak daha ok doksan
dokuz ismi ierdii kabul edilir. (Topalolu 1995: 404)
Esm-i Hsn terkibinde yer alan Hsn kelimesi gzel
manasnda sfat veya en gzel anlamnda ism-i tafdil saylmtr.
lah isimlerin gzellikle nitelendirilmesinin sebeblerini Eb Bekir
bnl Arab yle sralamaktadr. (Topalolu 1995: 404)
1. Esm-i Hsn Allah hakknda ycelik ve aknlk ifade eder
ve kullarda sayg hissi uyandrr.
217
2. Zikir ve duada kullanmlar halinde kabule vesile olur ve
sevap kazandrr.
3. Kalplere huzur ve skun verir, lutuf ve rahmet midi telkin
eder.
4. Bilginin deeri bilinenin deerine bal bal bulunduu ve
bilinenleririn en ereflisi de Allah olduu iin esm-i hsn bilgisine
saip olanlara bu bilgi meziyet ve eref kazandrr.
5. Esm-i Hsn Allah iin vcib terk edilemyen, ciz ile-
nilmesinde izin olan, mmteni olamaz olan sfatlar iermesi sebe-
biyle Onun hakknda yeterli ve doru bilgi edinmemize imkan verir
(Topalolu 1995: 404).
Allah birden fazla isimle anmak veya baz sfatlarla
nitelendirmek acaba slmn ok nem verdii tevhid ilkesini zedeler
mi sorusuna ilahiyatlar zihnin dnda bir varla sahip
bulunmadklar iin byle bir endieye kaplmann gereksiz olduu
grn savunmulardr. (Topalolu 1995: 404).
Kuranda Allahn zatna birok isim nispet edilmitir. Bunlarn
sk sk tekrar edildii grlr. Tevbe suresi dndaki 113 sure
besmele ile balamaktadr.
1
Ayn terkip iki ayetin iinde de yer
almaktadr. Bilindii zere besmele Allahn iki gzel ismini rahman
ve rahimi barndrr. Ayrca ism kelimesi Kuranda dokuz yerde
ismullah Allahn ismi, dokuz yerde ism rabbik Rabbinin ismi,
iki ayette de zamire muzaf olarak ismuh onun ismi eklinde Allahla
ilgilendirilerek zikredilmitir (Topalolu 1995: 405).
Esm-i Hsn terkibi ise drt ayette yer alr. ni srasna gre
bunlardan ilki, Arf sresi 7/180. yetde En gzel isimler (el-
esml-hsn) Allahndr. O halde Ona gzel isimlerle dua edin.
Onun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar yapmakta
olduklarnn cezasna arptrlacaklardr olarak; ikincisi tevhd
akdesinin vurguland Th Suresinin 20/8 yetidir: Allah, kendi-
sinden baka ilh olmayandr. En gzel isimler O)na mahsustur.
(Kleki 1997: 29). ncs sr Sresi 17/110. yette De ki: ster
Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. nki en
gzel isimler Ona hastr. Nazmnda yksek sesle okuma! onda sesini
fazla da ksma! kisinin aras bir yol tut! buyrulmaktadr.
2

1
Sleyman Ate, Tevbe sresinin bana besmele konmamasn yle izah eder:
Besmeledeki Rahman ve Rahim sfatlar gvence verir oysa mriklere
ltimatom olan bu surede ahidlerini bozanlarn gvencesi kaldrlmaktadr.
Surenin banda besmele ekilmesi caiz grlmemekle beraber herhangi bir
yerinden okunmaya balarken besmele ekilir. (Ate 1975:1).
2
Bu ayetin mer Nasuhi Bilmen ini sebebini yle izah etmitir: Bu beyn-
ilh, bir takm mriklerin iddialarn reddetmektedir. yle ki Resl-i Ekrem
efendimiz bir gece secde ederken Y Allah, Y Rahmn demiti. Ebu Cehl gibi
218
Drdncs Har Sresi 59/24. yetde O, yaratan, var eden, ekil
veren Allahtr. En gzel isimler onundur. Gklerde ve yerde olanlar
onun ann yceltmektedir. O, galiptir, hikmet sahibidir. (Bilmen
1987:1928)

2. Esm-i Hsnnn Says
Esm-i hsn saysn 99 olarak belirleyen ve Mslmanlar
arasnda mehur olan hadisin rivayeti btn muteber hadis
kitaplarnda Ebu Hureyreye ulamaktadr (Canan 1998:524). Hadis
yledir: Allahn doksan dokuz, yzden bir eksik ismi vardr.
Bunlar ezberleyip benimseyen cennete girer. Hadisin bu ksmn
ieren baz rivayetlerin sonunda o tektir, tek olan sever eklinde
bir ilve de mevcuttur. Ayrca namazlardan sonra okunan doksan
dokuz tesbihte olduu gibi bu saynn Hz. Peygambere vahiy yoluyla
bildirilmi bir zellii olabilir (Topalolu 1995; 406).
Allahn en gzel isimlerinin doksan drd Kurn- Kermde,
dierleri hadislerde gemektedir. Bunlarn en stn, hepsinin
kavramn kendinde toplayan eksik sfatlardan uzak, tek bana
hibir varla hakik veya mecaz ad olarak verilemeyen, Allahlk
sfatlarn tamamen iine alan Allah isimidir. Allahn br isimlerine,
Allahn sfatlar denilmektedir (Kleki 1997: 25).
Kaynaklarn belirttiine gre H. 2. yzyldan (M. 8 yy) itibaren
dorudan doruya Kuran-Kerimden esm-i hsn listeleri karma
almalarna balanmtr. Baz limler mehur hadiste bulunup da
Kuranda yer almadn tespit ettikleri isimleri oradan tamamla-
maya almlar, bazlar da kendilerinin koyduu ltler ereve-
sinde yeni tespitler yapmlardr (Topalolu 1995: 408).
Esm-i Hsn ile ilgili eserlerde ele alnan konulardan biri de
ism-azamdr. Allaha izafe edilen yzlerce isim arasndan birini en
byk isim diye tercih etme giriimleri erken dnemlerden itibaren
balamtr. Ancak (Taberi, Eari ve Bkllani) bata olmak zere bir
ok alim, belirli bir isme en byk zelliini nisbet etmek iin nakli
veya akli bir delil bulunmadn belirtmilerdir (Topalolu 1995:
411).
Gerek kelm ve felsefe kitaplarnda gerekse tasavvufi eserlerde,
hatta bunlarn etkisiyle kaleme alnan tefsir kitaplarnda allahn
eitli kavramlarla adlandrld grlmektedir. Arap olmayan
Mslman milletler de kendi dilleriyle Allaha isim ve sfatlar nisbet

baz mrikler bunu duymular, rahmn da baka bir ilh sanmlar.
Muhammed-aleyhisselm bizi iki ilha ibdetden nehyettii halde kendisi
Allah ile beraber rahmn diye dier bir ilaha da dua ediyor demilerdi.
Bunun zerine bu yet-kerme nzil olmutur. (Bilmen 1987: 23)
219
etmekte, bunlarla dua ve niyazda bulunmaktadrlar. Trklerin sla-
miyeti kabul etmelerinden sonra bata tanr ve alap olmak zere
eskiden kullandklar baz isimleri kullanmaya devam ettikleri, daha
sonra Farsann tesiriyle bunlara huda isimleri de ilave ettikleri
bilinmektedir.
i literatrnde doksan dokuz isim Hz. Aliden rivayet edilerek
liste olarak verilmekte, baz kaynaklarda ise Hz. Ali ile Ebu Hureyre
rivayeti birletirilerek All ahn gzel isimlerinin says 133e karl-
maktadr. Genel olarak i limlerinin Kurandan kard isim
saysnn 127 olduu ifade edilmektedir (Topalolu 1995:409).

3. Esm-i Hsnnn Tasnifi ve Muhtevas
Deiik ekil ve kalplarla Allaha nisbet edilen isimler yzlerle
ifade edilecek kadar oktur. Esm-i Hsn telif trnn ortaya
kndan itibaren bu isimleri guruplandrma temaylleri de ortaya
kmtr. lah isimler ayn zamanda Allah niteleyen sfatlar
olduundan bu kavramlarn tasnifiyle kelm limleri de eskiden beri
bu tasnif ileriyle ilgilenmilerdir.
Esm-i Hsnnn tasnifinde takip edilen yntemler teknik,
muhteva ve ilgilendikleri alanlar olmak zere grup halinde
incelenebilir.

4. Trk Edebiyatnda Esm-i Hsn
Esm-i Hsn ile ilgili olarak Arapa, Farsa, Trke birok
manzum ve mensur eser yazlmtr. Konuyla ilgili yazlan eserlerin
ilk kayna Gazzlinin El-maksadl-esn fi erhi esmillhil-
hsnsdr. Gazzliyi, Eb Bekir ibnl-Arab El-emedl-aks ile,
onu da Fahreddin er-Rz Levmiul-Beyyint adl eseriyle takip
etmitir (Topalolu 1995:407).
Trk Edebiyatnda manzum Esm-i hsnlar zerinde bir
alma yapan Halil brahim ener, doksan dokuz ismin dnda
Trkede kullanlan altm alt ismin listesini vermitir. Arapa,
Farsa ve Trke kelime veya terkiplerden oluan bu isimlerin bir
ksmnn ilahi fiillerden tredildii, bir ksmnnda vg ifade ettii
grlmektedir (Topalolu 1995:410).
A.S. Levent Trkiye kitaplklarnda rastlanan balca Esm-i
Hsn erhlerini (Levend1972: 50) yazsnda belirtmitir. Bunlar
unlardr: Yazar bilinmeyen Cevhirl-Mani (Esm-i Hsn erhi)
(yazld tarih: H. 805=M.1402); Hatipolu Habibullah irvn,
Esml-Hsn erhi (yazld tarih: H.918=M.1512), Son Msr
hkmdar Kansu Gavri adna lyas bni s Saruhannin (.
H.967=1159) Esm-i Hsn erhi (manzum); Bursal Subhi Mehmed
220
Ali elebinin Esm-i Hsn erhi (manzum); Trabzonlu akir Ahmed
Paann (.H.1234=M.1818) Ravza-i Virdi (Esm-i Hsn erhi,
manzum; yazld tarih:H.1210=M.1795); Kemal Sadk Paann
Vecihi Paa-zde (.H. 1310=M.1892), Asr- Keml (erh-i Esm-i
Br ve Neb ile Enbiy kssalar, Yasin sresinde geen
peygamberler, Eshab- Kehf, Peygamberin mucizeleri, hilyesi ve
ahlak, manzum 3. blm). Behcet b. Mehmed Salim (.H.1325=
M.1907) Behcetl-Lel (Abdl Gani Nblsnin Esm-i Hsn
kasidesinin erhi); yazar bilinmeyen Esm-i Hsn erhi (manzum).
Edebiyatmzda baz airler de Esm-i Hsn Muammalar kaleme
alm, her isimle ilgili muammalar sylemilerdir (Levend 1972:50).

4.1. Trke Esma-i Hsna zerine Yaplan almalar
lahiyat alannda Yaplan almalar:
Son dnem Trk alimlerinden Trabzonlu Cd Efendinin el-
kenzl esn fi erhil Esmil Hsn adl manzum eseri H.1325
(Murat Yksel stanbul 1989) Latin harfiyle yaynlamtr. Prof.Dr.
zzettin Cemelin 2001 stanbulda yaynlad Ayet ve Hadislerle El-
Esml Hsn adl kitab kck cep ktab niteliindedir. Yine
mer Faruk Hilminin Esm-i Hsn Manalar, Havs ve Esrr Dua
ve Zikirleri (Osmanl yaynevi stanbul), Prof Dr. Nurettin
Uzunolunun Allahn 99 Sfat Esm Hsn aklamas( Ankara
2004) adl kitab ilahi isimleri aklamaya yneliktir. Rauf Pehlivann
Yce Allahn (c.c.) n Gzel isimleri Esml Hsn (stanbul 2005)
adl kitab kck cep kitab niteliindedir. Mustafa Necati Bursalnn
Ayet veHadislerle Esm-i Hsn erhistanbul 2002) adl kapsaml
bir almas vardr. Ali Osman Tatlsunun Esm-i Hsn erhi
(Ankara 1957) adl almas uzun yllardan beri bu konuyla
ilgilenenlerin ihityacn karlamaktadr. Arif Pamuk Esm-i Hsn
erhi (Havas ve Esrar) Pamuk yay, stanbul 1993 adl kitab kck
cep kitab niteliindedir. Ayhan yalnn Esml Hsn (Aliolu
Yay.stanbul 1981) adl bir kitab almas vardr. Yine Prof Dr.Bekir
Topalolu Tarafndan Trkiye Diyanet Vakfi slam Ansiklopedisine
Yazm olduu Allah, Esm-i Hsn hsn madde balar ilahiyat
alannda yazlm kitap harici eserlere rnek olarak verilebilir.
Bundan Baka Metin yurdagrn Allahn sfatlar-Esml-Hsn
stanbul 1984) doktora tezinde Kuran ve snnet nda ilahi
isimler incelenmi kelam literatr asndan da Allahn sfatlar
konusu ilenmitir. Yine Suat lhan tarafndan kaleme alnan
Kuranda Uluhiyyet adl eserde (stanbul 1987) Esm-i Hsnya
geni yer vermi, Bat aratrmaclarn grlerinide ele almtr.
Bunlardan baka Hseyin ahinin yksek lisans tezi olarak
hazrlad Esm-i Hsn ve eserleri adl almada (M. Sosyal
Bilimler Enstits) yazma veya basma yetmi drt eser tantlmtr.
221
Hasan Hseyin ahinin Esm-i Hsn ve Eserleri (Baslmam
Yksek Lisans Tezi) stanbul 1989.

4.2. Trk Dili ve Edebiyatnda Yaplan almalar
Halil brahim enerin Trk Edebiyatnda Manzum Esml-
Hsnlar adyla hazrlad Doktora tezi Esmi Hsn konusunda
genel ve dkmanter bilgiler vermektedir.
Sabahaddin Akbay tarafndan Saruhanl eyh lyas ve Man-
zum Esml-Hsn erhi Baslmam yksek Lisans Tezi 1996
Ankara 1996 Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Agah Sr Levendin, Dini Edebiyatmzn Balca rnleri, adl
makalesiyle Trkiye kitaplklarnda rastlanan balca Esm-i Hsn
erhlerini tantmaktadr. Trk Dili Aratrmalar Yll Belleteninde
1972, sh 50.
Trk Dil Kurumu tarafndan dzenlenen 4.Uluslararas Trk
Dili Sempozyumunda Prof Dr. Aysu Ata tarafndan sunulan Trke
lk Kuran Tercmesi Karahanl Trkesi Satr Aras Kuran
Tercmesinde Esm-i Hsn adl yaymlanmam bir bildirisi vardr,
eme 2000.
Yldz Teknik niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve
Edebiyat Blm tarafndan dzenlenen Trkede Din Tabirler
Sempozyumu, 12 Mart 2004 tarihinde Yldz Teknik niversitesi
Yldz Yerlekesi Beikta'ta yapld. Do. Dr. Glden Saol Kur'n'n
Trke Tercmelerinde Esma-i Hsna balkl bildirisinde zellikle
Orta Trke dneminde Esma-i Hsnay karlamak zere kullanlan
Arapa, Farsa, Trke kelimeleri ieren bir snflandrma yapt
Trkede Din Tabirler stanbul 2004, Yldz Teknik niversitesi,
stanbul; En son olarak da Benim tarafmdan Ankara niversitesi
Dil ve Tarih orafya Fakltesi ada Trk Leheleri Blm
tarafndan geleneksel hale getirilen ada Trklk Aratrmalar
Sempozyumunda TEM 73te Esma-i Hsna adl Baslmam
almalardr.
Bunlardan Baka Trbe mederese vb. binalarda, hatta Msl-
manlarn kulland eya ve aletlerde baz isimlerin yer ald bilin-
mektedir. zellikle cami, mze ve ahslarn zel koleksiyonlarndaki
Esm-i Hsn levha ve yazlar hat sanatnn rneklerini tekil
etmektedir.

222
5. Eski Trke Kuran Tercmelerinde Esma-i Hsna
5.1. Ar. esmaul-husna
Ar. Esmul-husn .. . = T. TEM 73 dg atlar
(sr 214r/7=017/110=), krklg atlar (228v/6=020/008, Har
Sresi 405v/3=059/024)), krklg edg atlar (Arf 128r/9=
007/180).
tarn turur krklg g atlar olar an an birl
oular anlarn kim [129v/1] arlar atlar iind yanut berilgylr
ol aar kim lur rdilr (Arf 128r/9=007/180) = RylandsKT
krklg atlar (53a/1=007/180) = Hekimolu KTte krklg atlar.
(168a/3=007/180)= TEM 40ta adlar grklrekler (81a/9=007/180),
Manisa KTte ya atlar vardur fatlar vardur (121a/4=
53a/1=007/180)
tar (7) yo tar mgr. ol aar turur krklg atlar. (Th
Suresi 228v/6=020/008)= RylandsKT krklg atlar (38a/1=
020/008), Hekimolu KTte krklgrek atlarn (301a/6=020/008)
Bat Trkesi kuran Tercmelerinde TEM 40ta adlar grklrekler
(148a/10=020/008), Manisa KTte ya atlar (217b/10=020/008)
eklindedir.
ayl olar tarn azu olar rz berigli. adn ayus kim
osa silr (8) aar turur g atlar. n eitr omal namzda
aru ym omal anda tilgil ekki ara yol. (sr Sresi
214r/7=017/110), Hekimolu KTte krklgrek atlar (281a/7=
017/110), TEM 40ta adlar grlrek (138b/8=017/110), Manisa
KTte ya atlar (203a/10=017/110) eklindedir.
ol turur tar trtgn yaratan (4) bzgn aar turur krklg
atlar, tsb lur aar n kim kklr iindki yer iindki (5) ol
turur k btn ilig. (Har Sresi 405v/3=059/024) RylandsKT
krklg atlar (32a/3=059/024), Manisa KTte krklgrek atlar
(525b/1= 059/024), TEM 40ta adlar gklkrekler (261b/11=
059/024), Manisa KTte ya atlar (404b/10=059/024) eklindedir.
TEM 73te dg atlar, krklg atlar, edg krklg atlar olarak
evrilen E.H. RylandsKTde dzenli olarak krklg atlar (Arf
53a/1=007/180; Th 38a/1=020/008=; Har 32a/3=059/024)
olarak karlanmtr. Bunlara bakarak eksik sra suresinde de
tamlamann krklg atlar olarak karlanm olabilecei dn-
lebilir.
Kuranda Allahn stn vasflarn bildiren adlar iin toplayc
genel bir ibare olarak karmza kan esma-i hsna iin TEM 73
Trke Kuran Tercmesinde Ar. hsnann krklg yannda tek
bana dg veya krklgle birlikte krklg dg eklinde ift sz
olarak karlanm olmas, ksaca dg h. iyi szcnn Tanrnn
223
stn vasfn kasdederek kullanlmas nemlidir. dg/ dglr
Buddhist metinlerde Buddhann da stn vasflarn karlamak
iin bir Buddhist teknik terim olarak kullanlmtr. Buddhist teknik
terimlerin bu TEM 73 metninde Kuran anlamda kullanlmas iin
bu dg tek rnek deildir. Mesela bir Buddhist teknik terim olarak
ajun varlk biimi da TEM 73n Kuran anlamda kullanma
soktuu bir teknik terim olarak karmza kar (Bunlar iin bkz.
Barutcu 1987 SDB; Barutcu znder 2001). Bu sz varlna dayal
tasarruflar TEM 73 dier dil bilgisi ve sz varl zellikleri dnda,
erken tarihli Trke Kuran metinlerinden, zellikle son yllarda
yaplan almalarla Trke ilk Kuran evirisi ve stelik ilk
Karahanl Trkesi olduu iddia edilen (Ata 2003, 2004) Rylands
Kuran metninden de ayrr; TEM 73n eskicilliini bir kez daha
ortaya koyar.

5.2. Eski Trke Kuran Tercmelerinde Esma-i Hsna
5.2.1. Esirgeyen, Balayan (Tanr)
Ar . Er-Rahmn
3
Balayan, Esirgeyen (Cemel 15)
T. rz berigli ii ; rz berigli tar ; rz berigli ; yarlal;
yarlaan yarlaan
Kuran: (Peygamber), Ey Rabbim! Hak ile hkm ver. Bizim
Rabbimiz, sizin nitelemelerinize kar yardm istenecek olan
Rahmndr dedi. (021/112)
Allahn sfatlarnn banda gelen esirgeyen, balayan sfat
Kuranda en sk kullanlm gzel addr. Kuran- Kerimde Allahn
isimlerinden hi birinin Lafza- Celalin yerine kullanldn gre-
miyoruz. Fakat bu isim Lafza- Celalin yerine kullanlmtr (Cemel
2001: 15). Ar. rahman Allahn kendisiyle vasflanan olduu onun
merhamet ve acmasna iaret eden bir isimdir. Ar. rahman,
rahmetten tredikten sonra sonsuz merhamet sahibi, acyan,
acmada dengi olmayan anlamn tar (Cemel 2001:15). Rahman
kelimesinin ikilik ve okluk yaplamaz. Szck Allahn rahim sfat
gibi tazim kipiyle kullanlr. Ancak Rahman, Rahimden daha
kapsaml ve tazim, ululuk bakmndan daha byktr. nk
Rahman sigas Allahn nimet bykln iine aldndan, daha
genel bir anlam ifade eder.
Ar. . T. Balayan, Esirgeyen ;Trke erken Kuran
evirilerinde; rz berigli ii (TEM 73 405v/1=059/022); rz berigli

3
Allah, yce Rabbin, en byk addr. Allahn doksan dokuz ad vardr. Fakat
onlarn hepsi, bu adn sfatdr. Onlar sfat bildirir, bu ise Cenab- Hakkn
btn sfatlarn kendinde tar. (Ate 1a)
224
tar (TEM 73 237v/5=021/036); rz berigli (TEM 73
241r/4=021/)112); yarlal (TEM 73 405v/1=059/022); yarlaan
(TEM 73 417r/7= 067/029); yarlaan (Anonim KT 83a/9=
059/022) szckleriyle karlanmtr.
Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. . karl kullanlan
szcklerden rz berigli ii (Ar.+T.) ; rz berigli tar (Ar.+T.) ; rz
berigli(Ar.+T.); yarlal (T.) ; yarlaan(T.), yarlaan(T.) szck
ya da szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.2. Esirgeyen, Balayan (Tanr)
Balayan, Esirgeyen (Cemel 19)
T. ks yarlal . yarlaan ; yarlal ; Teri ram lan
err ; ramet lan. ramet eyleyicidr rahmat klc
Kuran: Grmyor musun ki, Allah btn yerdekileri ve emri
uyarnca denizde akp gitmekte olan gemileri sizin hizmetinize
vermitir. zni olmakszn yerin zerine dmesin diye g O
tutuyor. phesiz ki Allah, insanlara kar ok esirgeyici, ok
merhametlidir. (022/065)
Rahim Allahn isimlerinden olup rahmet kelimesinden
tremitir. Rahmetin manas, Allahn kullarna acmasyla onlar
her trl zarar, ziyan ve sapklktan kurtarp onlar hidayete,
mafiret ve iman erefiyle nimetlendirmesi demektir.Rahim, ok
ok acyan manasnda mbalaa ifade eder. Rahim, acma ve tazim
ifade eden sigadan gelmitir. Er-Rahim ismi erifi Kuran-Kerimde
sure says kadar, yani 114 defa gemektedir (Cemel 2001; 19).
Ar. T. Balayan, Esirgeyen ;Trke erken Kuran
evirilerinde; ks yarlal . (TEM 73 302v/1=032/006),
yarlaan (TEM 73 247v/6=022/065), yarlal (TEM 73
404v/1=059/010); Teri ram lan err (Anonim KT 84b/9=
059/007); Rylands KT ramet lan. (Hekimolu KT 396a/8=
032/006); ramet eyleyicidr (Manisa KT 295a/7=032/006); rahmat
klc (TEM 40197a/9=032/006)
Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan
szcklerden ks yarlal (T.); yarlaan(T.); yarlal(T.);
Teri ram lan err (T.+.Ar.); ramet lan. (Ar.+.T.); ramet
eyleyicidr (Ar.+.T.); rahmat klc (Ar.+.T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.3. Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi Tanr
. Ar El-Melik Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi
(Cemel 24)
225
T. ygsk tar rklig .; erklig ; erklig ; Tangr erklig ; a
mlk zin mutla bitdr ; pdah tanrla lyk
Kuran: Gklerdeki ve yerdeki her ey, mlkn sahibi,
mukaddes, mutlak g sahibi, hkm ve hikmet sahibi olan Allah
tespih eder.(062/001)
El-Melik, Mlk ve Milk mastarlarndan tremi olup, her
trl hkmdarln Allah Telya ait olduunu belirtmektedir.
Kuranda bu anlamda mlk kelimesi kullanlarak Allahn dnya ve
ahiretin mlkne sahip olduunu belirtilmitir (Cemel 2001; 24).
Ar. T. Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi;
Trke erken Kuran evirilerinde; ygsk tar rklig. (TEM 73
254v/6=023/116); erklig (Anonim KT 88a/4=062/001); erklig
(Rylands KT 38/31b/2=059/029); Tangr erklig (Hekimolu KT
335a/2=023/116); a mlk zin mutla bitdr (Manisa KT
244a/9=023/116); pdah tanrla lyk (TEM 40165b/7=
023/116)
szcklerden ygsk tar rklig (T.); erklig(T.); erklig(T.); Tangr
erklig(T.); a mlk zin mutla bitdr (Ar.+.T.); pdah
tanrla lyk (F.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.4 Her Trl Eksiklikten Mnezzeh olan Tanr
Ar kudds Her eksiklikten mnezzeh (Uzunolu 30)
T. ar turur ; Arl eyesi Teria; ar Tar ; Arl
Tangra ; Ol Tar tal mnezzehdr, ardur. ; Ol Tanrdur Arl
Tanrnun.
Kuran: O, kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr.
O, mlkn gerek sahibi, kutsal (her trl eksiklikten uzak), bar ve
esenliin kayna, gvenlik veren, gzetip koruyan, mutlak g
sahibi, dzeltip slah eden ve dilediini yaptran ve byklkte esiz
olan Allahtr. Allah, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr. (059/023)
Ar. qudds quda ... kknden tretilmitir. Ful vezninde
olan el-qudds temiz ve pak anlamlarna gelmektedir ve Allahn
her trl eksiklik ve noksanlktan mnezzeh, pak olmas demektir
(Cemel 2001; 28). El-qudds, Kuran- Kerimde iki yerde Har
059/024 ve Cuma 062/001 surelerinde gemektedir.
Ar. T. Her eksiklikten mnezzeh ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ar turur (TEM 73 405v/1=059/023); Arl
eyesi Teria (Anonim KT 83a/11=059/023); ar Tar (Rylands KT
31b/1=059/023); Arl Tangra (Hekimolu KT 525a/8=
059/023); Ol Tar tal mnezzehdr, ardur (Manisa KT
226
404b/7=059/023); Ol Tanrdur Arl Tanrnun (TEM 40
261b/9=059/023)
szcklerden ar turur (T.); Arl eyesi Teria(T.); ar Tar (T.);
Arl Tangra (T.); Ol Tar tal mnezzehdr ardur (T.+Ar.);
Ol Tanrdur Arl Tanrnun (T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.5 Esenlik ve Emniyet Veren Tanr
. Ar Es-Selm " Esenlik veren (Cemel 30)
T. slmatl bergn; selmet Teri ldn; esenlik brgen;
Ol Tangr amn balaan; Ol Tar tal mblaa bile,
selmdur; min eyleyici
olan Allahtr. Allah, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr.(059/023)
Es-Selm; lgatta selmet ve emniyet manalarna gelmektedir.
Selm; kendisi bizatihi var olan bir esenlik demek deil, Allah
(c.c.)dan sadr olan bir esenlik demektir. Allahn selm, esenlik
vermesi, hibir ekilde mal ve ocuun fayda vermedii ancak
kendisine kalbi selim ile gelindiinde faydalanaca gnde dnya ve
ahiret esenlik mkafat demektir. (Cemel 2001; 30).
Ar. T. Esenlik veren; Trke erken Kuran
evirilerinde; slmatl bergn(TEM 73 405v/1=059/023); selmet
Teri ldn (Anonim KT 83a/11=059/023); esenlik brgen (Rylands
KT 31b/1=059/023); Ol Tangr amn balaan (Hekimolu KT
525a/8=059/023); Ol Tar tal mblaa bile, selmdur (Manisa
KT 404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40 261b/9=059/023)
Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. slmatl bergn
(Ar.+T.); selmet Teri ldn(Ar.+T.); esenlik brgen (T.); Ol Tangr
amn balaan (T.+Ar.); Ol Tar tal mblaa bile,
selmdur(T.+Ar.); min eyleyici (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.6 Gven ve Huzur Veren Tanr
. Ar EL-Mmin Gven veren (Cemel 32)
T. mn lan; mn Teri [emn] lu dostlarn abdn;
mn lan; amn balaan; emn eyleyicidr ; min eyleyici
227
Arapada iman tasdik etmek demektir Allah (c.c.) kendi
varln tasdik eden mmindir. Sz bakmndan Allahtan baka
daha doru kimse yoktur.Mmin; Arapada korku ve endieden
emin olmak, gvenmek, dorulamak, tasdik etmek, bir eye inanma
demektir. man, phe ve tereddtleri kaldrmak isteyenlere, korku
iinde olanlara emniyet veren, gven verendir (Cemel 2001; 32).
Ar. T. Gven veren ;Trke erken Kuran
evirilerinde; mn lan ( TEM 73 405v/1=059/023);mn Teri
[emn] lu dostlarn abdn (Anonim KT 83a/11=059/
023);mn lan (Rylands KT 31b/1=059/023); amn balaan
(Hekimolu KT 525a/8=059/023); emn eyleyicidr (Manisa KT
404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40 261b/9=059/023)
szcklerden mn lan (Ar.+T.) ; mn Teri [emn] lu
dostlarn abdn(Ar.+T.+F.); mn lan. (Ar.+T.); amn
balaan(Ar.+T.); emn eyleyicidr (Ar.+T.); min eyleyici (Ar.+T.)
szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.7 Kainatn Btn lerini Gzetip, Yneten Tanr
. Ar El-Mheymin Kainatn btn ilerini gzetip,
Yneten (Cemel 34)
T. mn lan; mn Teri [emn] lu dostlarn abdn;
mn lan; amn balaan ; emn eyleyicidr min eyleyici
Allah, ilmiyle her eyi dzenleyip, gzeten ve ynetendir.
Kudretinin kemaliyle de her eye gc yetendir. Mheymin, her eyi
gzeten ve yneten, kainatn btn ilerini dzenleyen, insanlar
murakebe eden, hkmdarl ile her eyi hkm altna alan, her
eyi koruyan, gzeten demektir. Mheymin ismi Kuranda bir kere
zikredilmitir(Cemel 2001; 34).
Ar. . T. Kainatn btn ilerini gzetip, Yneten
;Trke erken Kuran evirilerinde; mn lan (TEM 73 405v/1=
059/023);mn Teri [emn] lu dostlarn abdn. (Anonim KT
228
83a/11=059/023);mn lan. (Rylands KT 31b/1=059/023); amn
balaan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); emn eyleyicidr
(Manisa KT 404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40
261b/9=059/023)
szcklerden mn lan (Ar.+T.); mn Teri [emn] lu
dostlarn abdn (Ar.+T+.F.); mn lan(Ar.+T.); amn
balaan(Ar.+T.); emn eyleyicidr (Ar.+T.); min eyleyici(Ar.+T.)

5.2.8 Yenilmeyen ve Tek Galip Olan Tanr
. Ar EL-Azz Yenilmeyen, Yegane galip (Cemel 36)
T. klg uan tutma ; Terini tutma yaral ol; ulu
ar Tar; yinggenning tutman udretl ; azz libden ;
dutma lbun
Kuran: Btn yetlerimizi yalanladlar. Biz de onlar mutlak
g ve iktidar sahibinin yakalamas gibi yakaladk.(054/042)
Ei ve benzeri olmayan, deerli, gl, hibir zaman
yenilmeyen yegane galib, erefli. Onun benzerlikte zdd da yoktur.
Btn ihtiyalar ona baldr, Kendine ulalamaz yegane varlktr.
Aziz kelimesi Kuran- Kerimde seksen sekiz defa zikredilmitir.
Ancak bu yerlerde Esm-i Hsndan dier bir isimle kullanlm
olup mnferid olarak kullanlmamtr (Cemel 2001; 36).
Ar. T. Yenilmeyen, Yegane galip ;Trke erken
Kuran evirilerinde; klg uan tutma (TEM 73
391v/4=054/042); Terini tutma yaral ol (Anonim KT
63b/2=054/042); ulu Tar (Rylands KT 31b/1=059/023);
yinggenning tutman udretl (Hekimolu KT 507b/2=054/042);
azz libden (Manisa KT 389b/10=054/042); dutma
lbun(TEM 40 253a/7=054/042)
szcklerden klg uan tutma.(T.); Terini tutma yaral
ol(T.); ulu Tar (T.); yinggenning tutman udretl (T.); azz
libden (Ar.) ; dutma lbun (T.+Ar.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.9 Mahlukatn Halini Her Durumda yiletiren Tanr
. Ar El-Cebbr radesini her durumda yrten, Mahlukatn
halini iyiletiren (Uzunolu 39)
T. sir etgn ; ululu eyesi; ulu ar Tar ; cebr lan;
cebr eyleyicidr ; ululk issi Arl Tanrnun
229
El-Cebbr, dorular ve yanllar dzenleyen, zorla itaat
ettirendir. nsann gc ne kadar ok olursa olsun insan asla Onun
gcne eriemez. Cebr zorlama manasndadr. El-Cebbr bu
manadan gelir (Uzunolu 2004; 39).
Ar. T. radesini her durumda yrten, Mahlukatn
halini iyiletiren ;Trke erken Kuran evirilerinde; sir etgn
(TEM 73 405v/1=059/023); ululu eyesi. (Anonim KT
83a/11=059/023); ulu ar Tar . (Rylands KT31b/1=059/023);
cebr lan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); cebr eyleyicidr
(Manisa KT 404b/7=059/023); ululk issi. Arl Tanrnun (TEM 40
261b/9=059/023)
szcklerden sir etgn (Ar ; ululu eyesi; ulu Tar ; cebr lan
(Ar.+T.); cebr eyleyicidr (Ar.+T.); ululk issi. Arl Tanrnun (T.)

5.2.10 Azamet Sahibi ve Her eyden Yce Olan Tanr
. Ar El-Mtekebbir Azamet ve Yceliini izhar eden (Cemel
38)
T. arl ar turur; ululu eyesi; mil yo; yitiz ulu.
mblaa bile mtekebbirdr ;ululk issi
Kibriya, derecesi ok yksek olan, zatnn ve sfatlarnn
mahiyeti anlalamayacak kadar ulu olan demek olup, izzet ve
Kibriya da Allaha mahsustur.Mtekebbir sfat Kuran- Kerimde
bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 38).
Ar. T. Azamet ve Yceliini izhar eden ;Trke erken
Kuran evirilerinde; arl ar turur (TEM 73 405v/1=059/023);
ululu eyesi (Anonim KT 83a/11=059/023); mil yo (Rylands KT
31b/1=059/023); yitiz ulu (Hekimolu KT 525a/8=059/023);
mblaa bile mtekebbirdr (Manisa KT 404b/7=059/023); ululk
issi.(TEM 40 261b/9=059/023)
230
szcklerden arl ar turur (T.); ululu eyesi (T.); mil yo
(Ar.+T.); yitiz ulu (T.); mblaa bile mtekebbirdr (Ar.) ;ululk
issi(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.11 Her eyi Yaratan Tanr
. Ar El-Halik Takdirine uygun bir ekilde yaratan (Cemel
40)
T. ol turur tar trtgn yaratan Ol Teri yaratan ; Ol
Tar trtgen yaratan; Ol Tangr, yaratan ; Ol Tar tal
yaratcdur ; Ol Tanrdur, yaradc
Kuran: O, yaratan, yoktan var eden, ekil veren Allahtr. Gzel
isimler Onundur. Gklerdeki ve yerdeki her ey Onu tesbih eder. O,
mutlak g sahibidir, hkm ve hikmet sahibidir(059/024)
Allah (c.c.) her eyi takdirine uygun ekilde yaratt
Halk, yaratan, daha nceden benzeri olmadan yeni bir nesneyi
meydana getiren demektir. Halk (yaratma) ve bas (lmden sonra
dirilme) ikisi de Allahn fiilinden, halik ve bas her eyi gayb
aleminden yaratm olan anlamnda Halik, halk kknden
gelmektedir. Bunun da asl manas doru takdir etm demektir
(Cemel 2001; 40).
Ar. T. Takdirine uygun bir ekilde yaratan ;Trke
erken Kuran evirilerinde; ol turur tar trtgn yaratan (TEM 73
05v/3=059/024); Ol Teri yaratan. (Anonim KT 83a/15=059/024);
Ol Tar trtgen yaratan (Rylands KT 32a/3=059/024); Ol Tangr,
yaratan (Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal
yaratcdur (Manisa KT 404b/10=059/024); Ol Tanrdur, yaradc
(TEM 40 261b/11=059/024)
szcklerden ol turur tar trtgn yaratan (T.); Ol Teri
yaratan(T.); Ol Tar trtgen yaratan (T.); Ol Tangr, yaratan(T.);
Ol Tar tal yaratcdur (T+Ar..); Ol Tanrdur, yaradc (T.) szck
gruplarndan meydana gelmitir

5.2.12 Bir rnei Olmadan Canllar Yaratan Tanr
. Ar El-Bri Bir rnei olmadan canllar yaratan (Cemel
42)
T. ol turur tar trtgn yaratan Ol Teri yaratan; Ol Tar
trtgen, yaratan; Ol Tangr yaratan; Ol Tar tal yaratcdur;
Ol Tanrdur yaradc
231
Alimler el-Buraye bir model olmakszn yaratma kelimesini
halk (yaratma) ve tasvir (ekil verme) kelimeleri arasnda bir ey
olduunda icma etmilerdir.El-Bari, Ber veya Buru mastarndan
gelmi olup bir eyin dier bir eyden kurtuluu, ho olmayan
hastalk, kusur v.b. eylerden azade olma manasna gelip,
hastalktan bir kimsenin kurtulmas veya borlunun borcunu eda
etmesi halinde bu kelime kullanlr (Cemel 2001; 42).
Ar. T. Bir rnei olmadan canllar yaratan ;Trke
erken Kuran evirilerinde; ol turur tar trtgn yaratan ( TEM 73
405v/3=059/024); Ol Teri yaratan(Anonim KT 83a/15=059/024);
Ol Tar trtgen, yaratan ( Rylands KT 32a/3=059/024);Ol Tangr,
yaratan.(Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal
yaratcdur (Manisa KT 404b/10=059/024); Ol Tanrdur yaradc
(TEM 40 261b/11=059/024)
szcklerden ol turur tar trtgn yaratan (T.); Ol Teri
yaratan(T.); Ol Tar trtgen, yaratan(T.); Ol Tangr, yaratan
(T.); Ol Tar tal yaratcdur(T.+Ar.); Ol Tanrdur yaradc (T.)

5.2.13 Varlklara ekil Teren Tanr
. r A El-Musavvir Varlklara ekil ve zellik veren (Cemel
44)
T. ol turur tar bzgn; Ol Teri ret lan ; Ol Tar
ret lan; Ol Tangr tadr lan; Ol Tar tal demden
vcda getrcidr, retler yaradcdur. Ol Tanrdur bir nice halk
bir niceden, srat eyleyici
nsan eitli ekillerde yaratan, bazsn farkl ekiller,
hacimler, renkler yaratarak ayrp birbirlerini tanmalarn salayan
Cenab- Hak her trl noksanlklardan uzak tutarz. Bizi rahim-
lerde safha safha ekillendiren Allah, her trl noksanlklardan
mnezzehtir (Cemel 2001; 44).
Ar. T. Varlklara ekil ve zellik veren ;Trke
erken Kuran evirilerinde; ol turur tar bzgn (TEM 73 405v/3=
059/024); Ol Teri ret lan (Anonim KT 83a/15=059/024); Ol
Tar ret lan (Rylands KT 32a/3=059/024); Ol Tangr tadr
232
lan (Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal demden
vcda getrcidr, retler yaradcdur. (Manisa KT 404b/10=059/
024); Ol Tanrdur bir nice halk bir niceden, srat eyleyici (TEM 40
261b/11=059/024)
szcklerden ol turur tar bzgn (T.); Ol Teri ret lan
(T.+Ar.) ; Ol Tar ret lan(T.+Ar.); Ol Tangr tadr lan.
(T.+Ar.); Ol Tar tal demden vcda getrcidr(T.+Ar.),
retler yaradcdur(Ar.+T.) Ol Tanrdur bir nice halk bir niceden
srat eyleyici (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.14 Srekli Affeden Tanr
. r A El-Gaffar Daima affeden, Tekraren balayan (Cemel
46)
T. ol turur k rtgn; yarlaan ; rtgen ; ol yinggen,
yarlaan ; yazular balaycdur ; yarlayc
Kuran: O, hanginizin daha gzel amel yapacan snamak iin
lm ve hayat yaratandr. O, mutlak g sahibidir, ok bala-
yandr. (067/002)
El-Gafru ve el-Gufran lgatta, rtmek, gizlemek
anlamlarna gelmektedir. ok balayc olan Sbhanehu Tel
gzellikleri ortaya karan ve irkinlii rtendir. Gnahlar Allah
Telnn rtt irkinlikler cmlesindendir. te bundan dolaydr
ki Allah Tel gnahlar rtendir.el-Gaffar ismi ok ok rten
manasnda mbalaa ifade edip Settar gnahlar rten anlamnda
Allah vasflar. Gnahlar ne dnyada ne de ahirette yze vurur
(Cemel 2001; 46).
Ar. T. Daima affeden, Tekraren balayan ;Trke
erken Kuran evirilerinde; ol turur k rtgn ( TEM 73
416v/3=067/002); yarlaan (Anonim KT 96b/14=067/002); rtgen
(Rylands KT 37/56b1=049/008); ol yinggen, yarlaan (Hekimolu
KT 539b/2=067/002); yazular balaycdur (Manisa KT 415b/3=
067/002);yarlayc. (TEM 40 268b/6=067/002)
szcklerden ol turur k rtgn (T.); yarlaan (T.); rtgen(T.);
ol yinggen, yarlaan (T.); yazular balaycdur(T.); yarlayc(T.)
szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

233
5.2.15 Devaml Galib ve Hakim Olan Tanr
Ar. El-Kahhar Yenilmeyen, Yegane Galib ve Hakim (Cemel
48)
T. tar yaluz kp rk srgn; bir Tar alebe lan;
Tangr bir, ahr lan; tnda, fehm eyleyicidr her nesneyi; Tanr
bir kahr
Kuran: (Ey Muhammed!) De ki: Ben ancak bir uyarcym. Her
ey zerinde mutlak otorite sahibi olan bir Allahtan baka hibir
ilh yoktur. (038/065)
El-Kahr, szlkte zahiren ve batnen bir eyi istila etmek
hkm altna alamktr. Allahtan baka her eyiyle mevcudat
hkm ve kudreti altna alan kimse yoktur. Bu kelimeden treyen
kahir galip gelen, kahhar ise mbalaa ifade edip fazlasyla
hkm altna alan yegane galip demektir (Cemel 2001; 48).
Ar. T. Yenilmeyen, Yegane Galib ve Hakim ;Trke
erken Kuran evirilerinde; tar yaluz (2) kp rk srgn.(TEM
73 333r/1=038/065); bir Tar alebe lan (Rylands KT 70a/3=
038/065); Tangr bir, ahr lan (Hekimolu KT 436b/1=038/065);
tnda, fehm eyleyicidr her nesneyi (Manisa KT329a/8=038/065);
Tanr bir kahr eyleyici (TEM 40 217a/10=038/065)
szcklerden tar yaluz kp rk srgn (T.); bir Tar alebe
lan.(T.+Ar.); Tangr bir, ahr lan.(T.+Ar.); tnda, fehm
eyleyicidr her nesneyi.(Ar.+T.); Tanr bir kahr eyleyici (T.+Ar.)

5.2.16 Karlksz Olarak bol Nimet Veren Tanr
Ar. El-Vehhab Karlksz olarak nimetlerini bol bol
veren (Cemel 50)
T. sn-k sn balaan; k brgen; birgen; sen nimetler
balayc-sen, rametler balayc-sen ; sen gey balaycsan
Kuran: Sleyman, Ey Rabbim! Beni bala. Bana, benden
sonra kimseye lyk olmayacak bir mlk (hkmranlk) bahet!
phesiz sen ok bahedicisin! dedi.(038/035)
Vehhab, ba anlamna gelen hibe den tremi olup ok
ok ba ve atiyyede bulunan demektir. Allahl-Vehhab: ba bol
yani hibe ve atiyyeleri bol olan Allah demektir.Hibe ise, herhangi bir
bedel ve menfaat olmakszn karlksz balamak manasna
gelmektedir. Eer bu hibe ok olursa hibe sahibi Vehhabdiye
isimlendirilir. Vehhab ismi Kuran- Kerimde yerde zikredilmitir
(Cemel 2001; 50).
234
Ar. T. Karlksz olarak nimetlerini bol bol veren
;Trke erken Kuran evirilerinde; sn-k sn balaan. (TEM 73
332v/4=038/035); k brgen (Rylands KT 60b/3=038/035);
birgen (Hekimolu KT 434b/9=038/035); sen nimetler balayc-
sen, rametler balayc-sen (Manisa KT 327b/11=038/035); sen
gey balaycsan (TEM 40 216b/4=038/035)
szcklerden sn-k sn balaan (T.); k brgen (T.); birgen(T.);
sen nimetler balayc-sen (Ar.+.T.); rametler balayc-
sen(Ar.+.T.); sen gey balaycsan (T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.17 Her Trl Rzk Veren Tanr
. Ar Er-Rezzk Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn veren
(Cemel 53)
T. tar ol turur rz bergn; ol rz bergen; Tangr, ol rz
birgen; Tar tal yetde rzlar viricidr; Tanr, Oldur rz virici
Kuran: phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok kuvvet-
lidir. (051/058)
Btn mahlukatn rzkn Cenab- Allah verir. O, rzk pek ok
ve bol veren yce varlktr. Kalpleri ve nefisleri gdalandran Allaha
hamdolsun. Allah nurunu onlara ulatrsn. Onlar imana erdirip,
tatta muvaffak klsn. Cenab- Hak Tel rzka kefildir. Her cann
kendisiyle ayakta kalabilecei kadar rzk verir. Rezzak ismi Kuran-
Kerimde bir kere zikredilmitir(Cemel 2001; 53).
Ar. T. Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn veren;
Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol turur rz bergn (TEM 73
385v/9=051/058); ol rz bergen (Anonim KT 55a/5=051/058);
Tangr, ol rz birgen (Hekimolu KT 500a/4=051/058); Tar tal
yetde rzlar viricidr (Manisa KT 383b/3=051/058); Tanr, Oldur
rz virici (TEM 40 249b/5=051/058)
Trke ilk Kuran evirlerinde Ar karl kullanlan
szcklerden tar ol turur rz bergn(T.+Ar.); ol rz bergen (Ar.+T.)
; Tangr, ol rz birgen(T.+Ar.); Tar tal yetde rzlar
viricidr(T.+Ar.); Tanr, Oldur rz virici (T.+Ar.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.18 Btn yilik Kaplarn Aan Tanr
. Ar El-Fetth yilik kaplarn aan, Hakemlik yapan
(Cemel 54)
235
T. ol aan ii; Ol aan; km lan; Ol Tar tal
yetde km eyleyicidr ; Ol, hkm eyleyicidr, bilrdr
Kuran: De ki: Rabbimiz hepimizi kyamet gn bir araya
toplayacak, sonra da aramzda hak ile hkm verecektir. O, gerei
apak ortaya koyan, hakkyla bilendir.(034/026)
feth amak ve aklamak demektir.Fettahn bir manas da
mahlukat arasnda hkmeden demek olup feth kknden
gelmektedir ve hkm demektir. Fettah da bu balamda kullar
arasndaki kapal olan rty aan, hakk batldan ayran, hakk
stn tutan, batl zelil eden demektir.Fettah ismi Kuran- Kerimde
bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 54).
Ar. T. yilik kaplarn aan, Hakemlik yapan
;Trke erken Kuran evirilerinde; ol aan ii (TEM 73
313r/5=034/026); Ol aan (Rylands KT 45b/2=034/026); km
lan (Hekimolu KT 411b/6=034/026); Ol Tar tal yetde
km eyleyicidr (Manisa KT 308a/3=034/026); Ol, hkm
eyleyicidr, bilrdr (TEM 40 204b/8=034/026)
szcklerden ol aan ii (T.); Ol aan (T.); km lan (T.); Ol
Tar tal yetde km eyleyicidr (T.+Ar.) ; Ol, hkm
eyleyicidr, bilrdr (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.19 Her eyi Hakkyla Bilen Tanr
. Ar El-lm Hakkyla bilen (Cemel 56)
T. tar bilgn.; Tar tel, amu nerseni bilgen turur ;
tar bilgen ; Tangr bilgen ; Tar tal yetde bilicidr ; Tanr
bilicidr
Kuran: Allah, size yetleri aklyor. Allah, her eyi hakkyla
bilendir, hkm ve hikmet sahibidir.(024/018)
Allah Telnn ilmi btn malumata amil ve her eyi
kuatandr. Allah Telnn ilmi ezelidir. Hibir gizli ey Allaha gizli
kalmaz, ilminden hibir ey hali deildir.Allahn Alim ismi Kuran-
Kerimde 154 yerde zikredilmitir. (Cemel 2001; 56).
Ar. T. Hakkyla bilen ;Trke erken Kuran
evirilerinde; tar bilgn( TEM 73 255r/9=024/018); Tar tel,
amu nerseni bilgen turur (Anonim KT 77a/2=058/007) ); tar
bilgen (Rylands KT 37/89a/3=051/030) Tangr bilgen (Hekimolu KT
337a/5=024/018); Tar tal yetde bilicidr (Manisa KT
246a/1=024/018); Tanr bilicidr (TEM 40 166b/9=024/018)
szcklerden tar bilgn.(T.); Tar tel, amu nerseni bilgen
236
turur(T.+.Ar.) ; tar bilgen ; Tangr bilgen (T.); Tar tal yetde
bilicidr (T.+.Ar.) ; Tanr bilicidr(T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.20. Belli llere Gre Rzk Veren Tanr
Ar. El-bi Rzklar belli bir lye gre veren, Ruhlar
Kabzeden (Cemel 58)
T. barna an udrti iind turur ; amu an mlki
iinde ; yir amu abas ; Tar talnudur udret abasnda
dkeli, avc iindedr yan hkmindedr
Kuran: Allahn kadrini gerei gibi bilemediler. Yeryz
kyamet gnnde btnyle Onun elindedir. Gkler de Onun
kudretiyle drlmtr. O, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr,
ycedir.(039/067)
Kabz mastarndan ism-i fail olup nimet ve rzklar belli bir
lye gre veren, ruhlar kabzeden demektir (Cemel 2001; 58).
Ar. T. Rzklar belli bir lye gre veren, Ruhlar
Kabzeden;Trke erken Kuran evirilerinde; barna an udrti
iind turur (TEM 73 340v/4=039/067); amu an mlki iinde
(Rylands KT 15a/3=039/067); yir amu abas (Hekimolu KT
444b/6=039/067);Tar talnudur udret abasnda (Manisa
KT 336a/11=039/067); : dkeli, avc iindedr yan hkmindedr.
(TEM 40 221b/1=039/067)
szcklerden barna an udrti iind turur (T.); amu an
mlki iinde (T.+Ar.); yir amu abas. (T.+Ar.); Tar
talnudur udret abasnda dkeli (T.+Ar.), avc iindedr
yan hkmindedr (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.21 Rzklar Genileten Tanr
. Ar El-Bsi Rzk genileten, Ruhlar bedenlere yayan
(Cemel 59)
T. tar k yaar ketr; Tar k lur rzni; Tangr
king lur; Tar tal bas eyler; Tanr eyler yan rzy
Kuran: Bilmediler mi ki, Allah rzk dilediine bol bol verir ve
(dilediine) ksar. phesiz bunda inanan bir toplum iin elbette
ibretler vardr. (039/052)
Bast, Arapa da geniletmek manasna gelir. Allah (c.c.) rzk
kullarndan dilediine bol bol verir. Sbhanehu Tel nefisleri srr
ve sevinle geniletir.Basit, hayattayken cesedlerde ruhlar yayan
237
ldkten sonra ise amelleri arzetmek iin kalplara ruhu yayan
demektir (Cemel 2001; 59).
Ar. T. Rzk genileten, Ruhlar bedenlere yayan
;Trke erken Kuran evirilerinde; tar k yaar ketr.(
TEM 73 30v/4=002/245); Tar k lur rzni (Rylands KT
8a/2=039/052) Tangr king lur (Hekimolu KT 37a/8=002/245);
Tar tal bas eyler.( Manisa KT 27b/11=002/245) ok. Tanr
eyler yan rzy (TEM 40 18b/8=002/245)
szcklerden tar k yaar ketr.(T.); Tar k lur rzni
(T.+Ar.); Tangr king lur (T.); Tar tal bas eyler (T.+Ar.); . Tanr
eyler yan rzy (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.22 Alaltan Zillete Dren Tanr
. Ar El-Hfid Alaltan, Zillete dren (Cemel 60),
(Uzunolu 55)
T. u an ; aa lan; aa lan; aaa eyler;
indricidr
Kuran: O, (kimini) ykseltir, (kimini) alaltr (056/003)
Hafid, kafirleri ve facirleri alaltan (Cemel 2001; 60).Allah,
inanmayan talihsizleri alaltc ve inanan talihlileri ykseltici olandr.
Allah, kendisine yakn olanlar seer ve onlar ykseltir. O, kendisine
itaat etmeyenleri ve kendisine inanmayanlar kendisinden
uzaklatrr ve onlar alaltr (Uzunolu 2004; 55).
Ar. T. Alaltan, Zillete dren;Trke erken
Kuran evirilerinde; u an (TEM 73 394v/5=056/003); aa
lan (Anonim KT KT 67b/19); aa lan (Hekimolu KT 511a/2=
056/003); aaa eyler (Manisa KT 93a/2=056/003); indricidr
(TEM 40 255a/5=056/003)

5.2.23. zzet ve eref Veren Tanr
szcklerden u an (T.) ;aa lan (T.); aa lan(T.); aaa
eyler (T.); indricidr (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.
. Ar Er-RfiYcelten, zzet ve eref veren (Cemel 59)
T. ktrgn; yoaru ktrgen; ktrgen; yce eyler;
yceldicidr
Kuran: O, (kimini) ykseltir, (kimini) alaltr (056/003)
Rafi mmin kullarn ycelten ve yce mertebelere erdiren
238
Ar. T. Ycelten, zzet ve eref veren ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ktrgn (TEM 73 394v/5=056/003);yoaru
ktrgen (Anonim KT 67b/19=056/003); ktrgen (Hekimolu KT
511a/2=056/003); yce eyler (Manisa KT 393a/2=056/003);
yceldicidr (TEM 40 255a/5=056/003)
szcklerden ktrgn.(T.); yoaru ktrgen (T.) ; ktrgen (T.); yce
eyler(T.); yceldicidr (T.) szck veya szck gruplarndan medya-
na gelmitir.

5.2.24 zzet ve eref Veren Tanr
. Ar El-MuizYcelten, izzet ve eref veren (Cemel 62)
T. azz lur sn ; azz lur sen ; azz eylersin ; azz
eylerse
Kuran: De ki: Ey mlkn sahibi olan Allahm! Sen mlk
dilediine verirsin. Dilediinden de mlk eker alrsn. Dilediini
aziz edersin, dilediini zelil edersin. Hayr senin elindedir. phesiz
sen her eye hakkyla gc yetensin.(003/026)
Muizz, szlkte deerli ve erefli olmak, gl, yenilmez, eref
ve g manasna gelen zzet ve izz kknden gelmitir.Allah Tel,
itaat edenlere itaatlar karl izzet ve eref verir. Dostlarn
koruyarak onlar yceltir. Sonra onlar rahmeti ile mafiret eder.
Sonra onlar hrmet evine nakleder ve onlara zatn ve cemalini
gstererek dllendirir (Cemel 2001; 62).
Ar. T. Ycelten, izzet ve eref veren ;Trke erken
Kuran evirilerinde; azz lur sn (TEM 73 40v72=003/026);azz
lur sen (Hekimolu KT 50a/9=003/026); azz eylersin (Manisa KT
37a/2=003/026); azz eylerse (TEM 40 24b/4=003/026)
szcklerden azz lur sn (Ar.+T.); azz lur sen (Ar.+T.); azz
eylersin (Ar.+T.); azz eylerse(Ar.+T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.25 Alaltan, Zillete Dren Tanr
. Ar El-Muil Alaltan, Zillet veren (Cemel 63)
T. or lur sn ; or lur sen ; ell eylersin ; hor eylerse
Kuran: De ki: Ey mlkn sahibi olan Allahm! Sen mlk
dilediine verirsin. Dilediinden de mlk eker alrsn. Dilediini
aziz edersin, dilediini zelil edersin. Hayr senin elindedir. phesiz
sen her eye hakkyla gc yetensin.(003/026)
239
Muzill, izzetin zdd olup zillet ve alaklk olan zillet kknden
gelmekte olup zillet veren demektir.Hak Tel, zilleti masiyyete
balamtr. Zillet, masiyyet zulm, Cenab- Hakla kii arasna perde
indirmedir(Cemel 2001; 63).
Ar. T. Alaltan, Zillet veren;Trke erken Kuran
evirilerinde; or lur sn (TEM 73 40v72=003/026); or lur sen
(Hekimolu KT 50a/9=003/026); ell eylersin (Manisa KT 37a/2=
003/026); hor eylerse (TEM 40 24b/4=003/026)
szcklerden or lur sn (F.+T.) ; or lur sen(F.+T.) ; ell eylersin
(Ar.+T.) ; hor eylerse (F.+T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.26 Her eyi iten Tanr
. Ar. Es-SemiHer eyi iiten (Cemel 66)
T. ol ol turur eitgn; Teri tel eitgen turur; Teri
eitgen; ol iitgen ; yetde bilicidr llerini ; Ol, oldur iidici
Kuran: Ey iman edenler! Allahn ve Peygamberinin nne
gemeyin. Allaha kar gelmekten saknn. phesiz, Allah hakkyla
iitendir, hakkyla bilendir.(049/001)
Szlkte Sem iitmek, duymak gibi manalara gelir. Terim
olarak Allah Telnn iitilecek her eyi tam olarak iitmesi
demektir. Sbhan, kullarnn btn dua ve niyazlarn iitir. Hibir
nida onu megul etmez. Birinin duasna icabet etmesi dierinin dua
ve isteine icabet etmesine mani deildir.Es-Semi, bir manas da
kabul etmek demktir. Zira rkudan dorulurken Allah hamd eden
kimseyi iitti yani Allah hamd eden kimsenin hamdini kabul etti,
demektir.Yce Allah, Kuran- Kerimde kendisini 45 yerde iitme
sfatyla vasflandrmaktadr (Cemel 2001; 66).
Ar. . T. Her eyi iiten ;Trke erken Kuran
evirilerinde; ol ol turur eitgn(TEM 73 176r/3=012/034);Teri
tel eitgen turur (Anonim KT 44b/4=049/001); Teri eitgen
(Rylands KT 37/53b3=049/001); ol iitgen (Hekimolu KT 230a/3=
012/034);yetde bilicidr llerini (Manisa KT 165a/9=012/034);Ol,
oldur iidici (TEM 40 112b/3=012/034)
szcklerden ol ol turur eitgn (T.) ; Teri tel eitgen turur
(T.+Ar.); Teri eitgen (T.) ; ol iitgen (T.) ; yetde bilicidr llerini
(Ar.+T.) ; Ol, oldur iidici (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

240
5.2.27 Her eyi Hakkyla Gren Tanr
. Ar El-Bar Her eyi hakkyla gren (Cemel 68)
T. krgli turur; Teri tel krgen turur ;Teri krgli ;
krgen ; Tar tal ilegeni bilr ; Ol gricidr
Kuran: (Ey Muhammed!) De ki: Siz Allaha dininizi mi
retiyorsunuz? Oysa Allah, gklerdeki ve yerdeki her eyi bilir.
Allah, her eyi hakkyla bilendir.(049/016)
Basr lgatta bilmek, sezmek, grmek, gz gibi manalara
gelip, terim olarak Allah Telnn grmeye konu olan her eyi
grmesi demektir. Sbhan, gzlerdeki karineleri, gnllerdeki en gizli
eyleri anlar ve grr. O, btn gizli ileri bilir. Yce Allah, Kuran-
Kerimde kendisini 44 yerde grme sfatyla vasflandrmaktadr
(Cemel 2001; 68).
Ar. T. Her eyi hakkyla gren;Trke erken Kuran
evirilerinde; krgli turur (TEM 73 172r/9=011/112); Teri tel
krgen turur (Anonim KT 48a/12=049/016); Teri krgli (Rylands
KT 37/48a/3=048/024); krgen (Hekimolu KT 225a/3= 011/112);
Tar tal ilegeni bilr (Manisa KT 161b/8=011/112); Ol gricidr
(TEM 40 110a/2=011/112)
szcklerden krgli turur (T.); Teri tel krgen turur (T.+Ar.);
Teri krgli (T.); krgen (T.); Tar tal ilegeni bilr (T.+Ar.) ; Ol
gricidr (T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.28 Son Hkm Veren Tanr
. Ar El-akem Son hkm veren (Cemel 70)
T. ol ol turur ks btn ilig. ; akm ; ol yinggen,
ikmetlig; km eyleyicidr; ol bedeszdr, drst il
Kuran: Bunun zerine Lt, ona (brahime) iman etti. brahim,
Ben, Rabbime (gitmemi emrettii yere) hicret edeceim. phesiz O,
mutlak g sahibidir, hkm ve hikmet sahibidir dedi.(029/026)
El-Hakem Hkm kknden gelip dzeltme maksadyla men
etme, Hkem zulm nleme hakm ise yanll engelleme
demektir. Terim olarak hakem hkmeden, hakla batln, iyi ile
ktnn arasn ayran demektir. Hkim hkm dndrlemeyen,
hkm zerine bir bakas getirilemeyen manasna da gelir. Bir
baka manas da, herkese hayr ve erden ilediklerini haber veren
Ar. T. Son hkm veren ; Trke erken Kuran
evirilerinde; ol ol turur ks btn ilig (TEM 73 290v/7=
029/026); akm (Anonim KT 84a/19=060/005); ol yinggen,
241
ikmetlig (Hekimolu KT 381a/1=029/026); km eyleyicidr
(Manisa KT 282b/5=029/026); ol bedeszdr, drst il (TEM
40189b/10=029/026)
szcklerden ol ol turur ks btn ilig (T.); akm (Ar.) ; ol
yinggen, ikmetlig (T.+Ar.); km eyleyicidr (Ar.+T.); ol
bedeszdr, drst il (T.+F.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.29 Adalet Sahibi Tanr
Ar.. El-Adl Mutlak adalet sahibi, Arla gitmeyen
(Cemel 71)
T. tar frmnlar ddl birl ; Tar buyrur dd brmek ;
Tangr buyrur tzlk birle ; Tar tal buyurur adl eylemek bile;
Tanr buyurur adl eylemegi -y tevhdi
Kuran: phesiz Allah, adaleti, iyilik yapmay, yaknlara
yardm etmeyi emreder; hayszl, fenalk ve azgnl da yasaklar.
O, dnp tutasnz diye size t veriyor.(016/090)
Noksanlardan mnezzeh olan Allah mutlak hakim ve adalet
sahibidir. Adl szlkte ziyadesiyle yerli yerince davranan yani son
derece adaletli, hi kimseye zulmetmeyen demektir.El-Adl itidal
kelimesinden alnm olup doruluk demektir. Hkm ve hakim iin
beraber kullanlr (Cemel 2001; 71).
Ar. T. Mutlak adalet sahibi, Arla gitmeyen
;Trke erken Kuran evirilerinde; tar frmnlar ddl birl
(TEM73 202v/6=016/090); Tar buyrur dd brmek (Rylands KT
79a/1= 016/090); Tangr buyrur tzlk birle (Hekimolu KT 266a/8=
016/090); Tar tal buyurur (8) adl eylemek bile. (Manisa KT
191b/7=016/090); Tanr buyurur adl eylemegi -y tevhdi- (TEM 40
131a/1=016/090)
szcklerden tar frmnlar ddl birl (T+Ar+.F.); Tar buyrur
dd brmek (T.+F.), ; Tangr buyrur tzlk birle (T.) ; Tar tal
buyurur adl eylemek bile (T.+Ar.).; Tanr buyurur adl eylemegi -y
tevhdi (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.30 Yaratlmlarn Btn htiyalarn Karlayan Tanr
. Ar El-Laf Yaratlmlarn btn ihtiyalarn en ince
noktasna kadar bilip sezilmez yollarla karlayan (Cemel 73)
242
T. ol turur aaru krgn; ol laif turur ; laif Teri ; ol ilmi
yinggen rtglgge.; Ol Tar talnu luf, keremi odur ; ol
grkl ildr
Kuran: Yaratan bilmez mi? O, en gizli eyleri bilir, (her eyden)
hakkyla haberdardr.(067/014)
Sbhan Tel, her eyin gizli ve aikar tarafn ve eyann
inceliklerini, btn boyutlaryla derinliklerini, en ince ynn ve
letafetini bilir. O, sadrlarndakini en iyi bilen ve idrak edendir.El-
Latifin bir dier manas da, nasl geldiini bilmeden kullarna iyilik
yapan demektir. O, hi ummadklar yerden onlarn maslahatlarna
uygun sebepler yaratandr.Kuran- Kerimde El-Latif yedi defa
zikredilmitir (Cemel 2001; 73).
Ar. T. Yaratlmlarn btn ihtiyalarn en ince
noktasna kadar bilip sezilmez yollarla karlayan;Trke erken
Kuran evirilerinde; ol turur aaru krgn (TEM 73
416r/7=067/014);ol laif turur (Anonim KT 97b/10=067/014); laif
Teri (Rylands KT 33b/3b1=033/034); ol ilmi yinggen rtglgge
(Hekimolu KT 540b/1=067/014);Ol Tar talnu luf, keremi
odur (Manisa KT 416a/9=067/014); ol grkl ildr (TEM 40
269a/5=067/014)
szcklerden ol turur aaru krgn (T.) ; ol laif turur (Ar.) ; laif
Teri (Ar.+T.); ol ilmi yinggen rtglgge (Ar.+T.) ; Ol Tar
talnu luf, keremi odur (T.+Ar.) ; ol grkl ildr (T.) szck
gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.31 Her eyden Haberdar Olan Tanr
. Ar El-abir Her eyin i yznden haberdar olan (Cemel
75)
T. krgn bilgn; Tar tal aberdr turur; Teri bilgen ;
rtglgni bilgen; yetde bilicidr; habarlu
Kuran: Yaratan bilmez mi? O, en gizli eyleri bilir, (her eyden)
hakkyla haberdardr.(067/014)
El-Habir, hibre mastarndan gelmi olup her eyin i yz-
n bilen, yakinen tanyan demektir. Hibir ey ondan gizlenemez.
Grnen ve grnmeyen alemde hibir ey ondan habersiz hareket
edemez. Zerre bile onun bilgisinin dnda hareket edemez. Habir,
her eyin sakl ve gizli olan ynlerini bilen ve knhne vakf olan
demektir.Kuran- Kerimde Habr ismi 45 defa zikredilmitir (Cemel
2001; 75).
243
Ar. T. Her eyin i yznden haberdar olan ;Trke
erken Kuran evirilerinde; krgn bilgn (TEM 73 416r/7=
067/014); Tar tal aberdr turur (Anonim KT 47b/8=049/013);
Teri bilgen (Rylands KT 26/62b3=4/94); rtglgni bilgen (Hekim-
olu KT 540b/1=067/014); yetde bilicidr (Manisa KT 416a/9=
067/014); habarlu (TEM 40 269a/5=067/014)
szcklerden krgn bilgn (T.); Tar tal aberdr turur
(T.+Ar.); Teri bilgen (T.); rtglgni bilgen (T.); yetde bilicidr
(Ar.+T.); habarlu (Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.32 Acele ve Kzgnlkla Muamele Etmeyen Tanr
. Ar El-alim Acele ve Kzgnlkla muamele etmeyen (Cemel
2001)
T. tar arndurulan krgn turur ; Tar tel alim
;Tar kergen; namaa iwmegen; Tar tal virr o
nimetleri az in; Tanr gc gtrici
Kuran: Eer siz Allaha gzel bir bor verirseniz, Allah onu
size, kat kat der ve sizi balar. Allah, krn karln verendir,
halmdir (hemen cezalandrmaz, mhlet verir).(064/017)
Halim, nefsi, tabii kzgnln sevk ve heyecanndan geri
tutmak, nefsi engellemek manasndadr.Cenab- Hakk, yava ve
yumuak hareket eder. Allah Nimetlerinive ltfunu gnahlar
sebebiyle kullarndan esirgemez. O, kendisine itaat edenleri
rzklandrd gibi gnahkarlar da rzklandrr. Allah ceza vermekte
aceleci deildir (Cemel 2001; 76).
Ar. T. Acele ve Kzgnlkla muamele etmeyen ;Trke
erken Kuran evirilerinde; tar arndurulan krgn turur .( TEM
73 412v/9=064/017); Tar tel alim (Anonim KT 93b/5=
064/017);Tar kergen (Rylands KT 74b/3=064/017); namaa
iwmegen (Hekimolu KT 534b/9=064/017) Tar tal virr o
nimetleri az in (Manisa KT 411b/10=064/017); Tanr gc
gtrici.(TEM 40 266b/3=064/017)
szcklerden tar arndurulan krgn turur (T.) ; Tar tel
alim (T.+Ar.) ;Tar kergen (T.); namaa iwmegen (T.); Tar
tal virr o nimetleri az in (T.+Ar.) ; Tanr gc gtrici (T.)

244
5.2.33 Zat ve Sfatlarnn Mahiyeti Anlalamayacak Kadar
Ulu Tanr
. Ar El-Azm Zat ve Sfatlarnn mahiyeti
anlalamayacak kadar ulu (Cemel 78)
T. ol turur ygsk ulu; Teri ulu turur ; ol yksek, ulu; ol
Tar tal ycedr da uludur; Ol ycedr, ulu
Kuran: Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. O, ycedir,
byktr.(042/004)
Azm, zam kknden byklk manasnda bir sfat olup
byklkte mbalaa ifade etmektir. zam, byk, aziz, ulu, yce ve
kibariya manalarna gelmektedir. Sbhan Telnn byklk sfat
ve azametine akllar eriemez, Onun knhn gzler kuatamaz
(Cemel 2001; 78).
Ar. T. Zat ve Sfatlarnn mahiyeti anlalamayacak
kadar ulu;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur ygsk ulu
(TEM 73 352r/9=042/004);Teri ulu turur (Anonim KT
88b/5=064/004); ol yksek, ulu (Hekimolu KT 461a/2=042/004);
ol Tar tal ycedr da uludur (Manisa KT 350a/8=042/004);
Ol ycedr, ulu (TEM 40 229b/5=042/004)
szcklerden ol turur ygsk ulu (T.).; Teri ulu turur (T.); ol
yksek, ulu (T.).; ol Tar tal ycedr da uludur (T.+Ar.); Ol
ycedr, ulu (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.34.Btn Gnahlar Affeden Tanr
. rA El-afr Btn gnahlar balayan (Cemel 80)
T. tar yazu rtgn; udy yarlaan turur; Tar rtgen;
Tangr yarlaan; Tar tal yazular balaycdur; Tanr
yarlaycdur
Kuran: Bedevler man ettik dediler. De ki: man etmediniz.
(yle ise, iman ettik demeyin.) Fakat boyun edik deyin. Henz
iman kalplerinize girmedi. Eer Allaha ve Peygamberine itaat
ederseniz, yaptklarnzdan hibir eyi eksiltmez. Allah, ok
balayandr, ok merhamet edendir.(049/014)
Szlkte, gizlemek, kirden pastan korumak iin bir eyin
stn rtmek manasna gelen gafur, keyfiyet ynnden ba bol
olan, en byk gnahlar balayan demektir. Bunun trevlerinden
olan gaffar kemiyet ynyle aff bol, pek ok gnah balayan
Ar. T. Btn gnahlar balayan ;Trke erken
Kuran evirilerinde; tar yazu rtgn( TEM 73 246r/7=
245
022/060);udy yarlaan turur (Anonim KT48a/1=049/014);
Tar rtgen (Rylands KT 37/65a2=049/014); Tangr yarlaan
(Hekimolu KT 325b/4=022/060); Tar tal yazular
balaycdur (Manisa KT 236b/10=022/060); Tanr yarlaycdur
(TEM 40 160b/11=022/060)
szcklerden tar yazu rtgn(T.); udy yarlaan turur (T.);
Tar rtgen (T.); Tangr yarlaan (T.); Tar tal yazular
balaycdur (T+Ar.) ; Tanr yarlaycdur (T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.35 Mkafat Bol Olan Tanr
. Ar E-ekr Az iyilie ok mkafat veren (Cemel 59)
T. tar arndurulan; Tar tel akir ; Tar aza k
brgen ; Tangr evb birgen, namaa iwmegen ; Tar tal
kr eyleyicidr; Tanr, kre mzd viricidr
Kuran: Eer siz Allaha gzel bir bor verirseniz, Allah onu
size, kat kat der ve sizi balar. Allah, krn karln verendir,
halmdir (hemen cezalandrmaz, mhlet verir). (064/017)
ekr, yaplan ihsan aa vurma manasna gelir ve sadece
Canab- Hakka mahsustur. O, oka sna edilmeye layktr, yle ki
Sbhan Tel, az bir taata pek ok dereceler ltfeder. Kuran-
Kerimde e-ekr drt defa gemektedir(Cemel 2001; 59).
Ar. T. Az iyilie ok mkafat veren;Trke erken
Kuran evirilerinde; tar arndurulan (TEM 73 412v/9=064/017);
Tar tel akir (Anonim KT 93b/5=064/017) Tar aza k
brgen (Rylands KT 74b/3=064/017); Tangr evb birgen,
namaa iwmegen (Hekimolu KT 534b/9=064/017);Tar tal
kr eyleyicidr. (Manisa KT 411b/10=064/017);Tanr, kre mzd
viricidr (TEM 40 266b/3=064/017)
szcklerden tar arndurulan (T.); Tar tel akir (T.+Ar.) ;
Tar aza k brgen (T.) ; Tangr evb birgen namaa
iwmegen(T.+Ar.) ; Tar tal kr eyleyicidr (T.+Ar.); Tanr, kre
mzd viricidr (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.36. zzet, eref ve Hkmranlk Bakmndan En Yce Olan
Tanr
. Ar El-Al zzet, eref ve Hkmranlk bakmndan en
yce olan (Cemel 82)
246
T. ol turur ygsk ulu; yksek Teri ; ol yksek, ulu;ol
Tar tal ycedr da uludur ; ycedr, ulu
Kuran: Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. O, ycedir,
byktr.(042/004)
Al, ulv ve ala mastarndan gelip, ycelik, eref ve kudret
sahibi manasna gelmektedir.Celal ve kemal sahibi yce Allah
noksan sfatlardan tenzih ederiz. Yceliinin stnde hibir g
yoktur. Onun ycelii kendisiyle bir bakas arasnda da ortak
deildir. Fakat o mutlak yce, izzet, eref ve hkmrandr (Cemel
2001; 82).
Ar. T. zzet, eref ve Hkmranlk bakmndan en
yce olan;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur ygsk ulu(
TEM 73 352r/9=042/004); yksek Teri (Rylands KT36/5a1=
042/051); ol yksek, ulu (Hekimolu KT 461a/2=042/004);ol Tar
tal ycedr da uludur(Manisa KT 350a/8=042/004); Ol
ycedr, ulu.(TEM 40 229b/5=042/004)
szcklerden ol turur ygsk ulu (T.); yksek Teri (T.); ol yksek,
ulu (T.);ol Tar tal ycedr da uludur (T.+Ar.) ; ycedr, ulu
(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.37. Zatnn ve Sfatlarnn Mahiyeti Anlalmayacak Kadar
Ulu Olan Tanr
. Ar El-Kebr Zatnn ve Sfatlarnn mahiyeti anlalma-
yacak kadar ulu (Cemel 83)
T. ol ygsk turur ulu ; ol turur ulu ; yksek ulu ; ol
yksek ulu ; Ol Tar tal ycedr, uludur; Oldur yce, ulu
Kuran: Allah katnda, Onun izin verdii kimseden bakasnn
efaati yarar salamaz. (efaat iin izin verilip de) kalplerinden korku
giderilince birbirlerine, Rabbiniz ne syledi? diye sorarlar. Onlar da
Gerei diye cevap verirler. O, ycedir, byktr.(034/023)
Kebir, kknden gelmektedir ve byk anlamndadr. Genel-
ikle, el-Al ve el-Mteal isimleriyle bitiik kullanlmtr.Sbhanul-
Kebr, medhedenlerin methinin stnde ycedir. Allahn byk-
ln hislerin mahade etmesi, akln idrak etmesi mmkn
deildir. Hibir eyle onu anlamak mmkn deldir (Cemel 2001;
83).
Ar. T. Zatnn ve Sfatlarnn mahiyeti anlalmayacak
kadar ulu;Trke erken Kuran evirilerinde; ol ygsk turur ulu
(TEM 73 313r/1=034/023); ol turur ulu (Anonim KT 129b/23=
085/011); yksek ulu (Rylands KT 33/44b12=034/023); ol yksek
247
ulu (Hekimolu KT 411b/2=034/023); Ol Tar tal ycedr,
uludur.(Manisa KT 307b/10=034/023); oldur yce ulu (TEM 40.
204b/6=034/023)
szcklerden ol ygsk turur ulu (T.) ; ol turur ulu(T.); yksek
ulu (T.) ; ol yksek ulu (T.) ; Ol Tar tal ycedr, uludur
(T.+.Ar.); Oldur yce, ulu (T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.38 Koruyup Gzeten, Her eyi Dengede Tutan Tanr
. Ar EL-Haf Koruyup gzeten, Dengede tutan (Cemel
2004)
T. tar kzi turur ; Tar kezgen; Tangr salaan;
Tar tal rabdr ; Tanr saklaycdur
Kuran: Allahtan baka dostlar edinenlere gelince, Allah onlar
daima gzetlemektedir. Sen onlara vekil deilsin.(042/006)
Lgatta hafz kknden koruma ve unutmamak demek olan
el-Hafz eyay zeval bukmaktan tutan, aklayp koruyan demektir.
Btn noksanlklardan mnezzeh her eyi koruyan, gzeten hafz
bir eyi yok olmaktan korumak manasna hfz kknden
gelmektedir. Sbhan Tel yeryznde ve gkyzndeki her eyi
koruyup, kalmasn murad ettii kadar baki brakp, zevale erdir-
meyen ve bozmayandr (Cemel 2001; 84).
Ar. T. Koruyup gzeten, Dengede tutan ;Trke
erken Kuran evirilerinde; tar kzi turur (TEM 73
.353v/3=042/006); Tar kezgen (Rylands KT 3a1=042/006);
Tangr salaan (Hekimolu KT 461a/5=042/006); Tar tal
rabdr (Manisa KT 350b/1=042/006); Tanr saklaycdur (TEM
40 229b/7=042/006)
szcklerden tar kzi turur (T.) ; Tar kezgen (T.); Tangr
salaan (T.) ; Tar tal rabdr (T.+Ar.); Tanr saklaycdur (T.)

5.2.39 Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp Veren, Bilip Gc
Yeten ve Koruyan Tanr
. rA EL-Mut Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp
Veren, Bilip Gc Yeten ve Koruyan (Cemel 86)
T. tar tegm bir nrs z uan; Tar amu ne ze
kezin; Tangr tigme bir nirse ze sa ; Tar tal hernesneye
248
cez virr vat olanda; Tanr, her nese zere gci yeter -y sakla-
yc
Kuran: Kim gzel bir (ite) araclk ederse, ona o iin
sevabndan bir pay vardr. Kim de kt bir (ite) araclk ederse, ona
da o ktlkten bir pay vardr. Allahn her eye gc yeter.
(004/085)
El-Mukt, beden ve ruhlarn gdasn yaratan ve bunlar beden
ve ruhlara ulatran demektir. Btn rzklar veren Allahtr. El-
Mukt; Kuran- Kerimde yalnzca bir yerde zikredilmitir (Cemel
2001; 86).
Ar. T. Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp Veren,
Bilip Gc Yeten ve Koruyan;Trke erken Kuran evirilerinde;
tar tegm bir nrs z uan (TEM 73 67r/9=004/085); Tar
amu ne ze kezin (Rylands KT 51b/3=005/085); Tangr tigme
bir nirse ze sa (Hekimolu KT 89a/3=004/085); Tar tal
hernesneye cez virr vat olanda (Manisa KT 63b/7=
004/085);Tanr, her nese zere gci yeter -y saklayc (TEM 40
41b/5= 004/085)
szcklerden tar tegm bir nrs z uan (T.); Tar amu ne
ze kezin(T.); Tangr tigme bir nirse ze sa (T.); ; Tar tal
hernesneye cez virr vat olanda (T.+Ar.); Tanr, her nese zere
gci yeter -y saklayc (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.40 Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken Tanr
Ar El-asb Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken
(Cemel 87)
T. tar trk sal ol; Tangr revn sa lan; Tar
tal tz isb eyleyicidr; Tanr tiz hisb eyleyicidr
Kuran: te onlara kazandklarndan bir nasip vardr. Allah,
hesab pek abuk grendir.(002/202)
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, her eye kafidir.
Hasb kknden ihtifa manasndadr. Onun manas noksanlk-
lardan mnezzeh Allah (c.c.) her eye kafi demektir. Hasbin bir
manas da hesaba eken demektir (Cemel 2001; 87).
Ar. T. Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken;Trke
erken Kuran evirilerinde; tar trk sal ol (TEM 73 23r/8=
002/202); Tangr revn sa lan (Hekimolu KT 29b/9=002/202);
Tar tal tz isb eyleyicidr (Manisa KT 22a/8=002/202); Tanr
tiz hisb eyleyicidr (TEM 40 15a/6=002/202)
249
szcklerden tar trk sal ol (T.); Tangr revn sa lan
(T.+F.); Tar tal tz isb eyleyicidr(T.+F.Ar.); Tanr tiz hisb
eyleyicidr (T.+F.Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.41 Azamet Sahibi Tanr
. Ar El-Cell Azamet sahibi (Cemel 88)
T. ululu iisi; ol bolur kim ktrlmi bolur ululu;
ululu iisi; Tar tal mula msandr; alabun zt, ululk
issi
Kuran: Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zt bki
kalacaktr. (055/027)
Celil, uzun mrl olmak, byklk ve azamet sahibi
anlamlarna gelen celal mastarndan gelmekte olup, an yce izzet
ve azamet sahibi manasna gelen bu kelimeden tremitir. Allah,
hibir kayt ve kyas sz konusu edilmeden mutlak azamet sahibi
mertebesi en yce olan zattr. O, emir ve nehye tek mstahak olandr
(Cemel 2001; 88).
Ar. T. Azamet sahibi;Trke erken Kuran
evirilerinde; ululu iisi (TEM 73 392v/8=055/027); ol bolur kim
ktrlmi bolur ululu (Anonim KT 65a/17=055/027); ululu iisi
(Hekimolu KT 509a/2=055/027);Tar tal mula msandr
(Manisa KT 391a/6=055/027); alabun zt, ululk issi (TEM 40
254a/2=055/027)
szcklerden ululu iisi (T.); ol bolur kim ktrlmi bolur
ululu (T.); ululu iisi.(T.); Tar tal mula msandr
(T.+.Ar.) ; alabun zt, ululk issi (T.+Ar.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.42 Fazilet Trlerinin Hepsine Sahip Olan Tanr
. Ar El-Kerm Fazilet trlerinin hepsine sahip (Cemel 89)
T. ii arlra turur; Teri amulardn kermrek ; ing
kermreki; kerm Tar ; alab gey kereml
Kuran: Oku! Senin Rabbin en cmert olandr. (096/003)
Allah hakimlerin hakimi, her eyden mstani, fazilet trle-
rinin hepsine en ok layk, dilediine diledii kadar; diledii ekilde,
hibir sorguya tabi tutulmakszn, istenildii zamn bol bol ihsanda
bulunur. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, kerimlerin en
kerimi, aff bol Ekreml-Ekremindir (Cemel 2001; 89).
250
Ar. T. Fazilet trlerinin hepsine sahip;Trke erken
Kuran evirilerinde; ii arlra turur (TEM 73
445r/4=096/003);Teri amulardn kermrek (Anonim KT
138b/11=096/003);ing kermreki (Hekimolu KT
577a/3=096/003); kerm Tar (Manisa KT 445a/11=096/003);
alab gey kereml (TEM 40 287a/1=096/003)
szcklerden ii arlra turur (T.); Teri amulardn kermrek
(T.+Ar.) ; ing kermreki (T.+Ar.); kerm Tar (Ar.+T.); alab gey
kereml (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.43. Gzetleyip Kontrol Eden Tanr
. Ar Er-Rab Gzetleyip, Kontrol eden (Cemel 91)
T. kzi anu; anu sa ; kezgen anu; sa r;
Tar tel rdur; saklayc hazr
Kuran: nsan hibir sz sylemez ki onun yannda (yaptk-
larn) gzetleyen (ve kaydeden) hazr bir melek bulunmasn.
(050/018)
Noksan sfatlardan mnezzeh her eyi kontrol eden Allah (c.c.)
bize ah damarmzdan daha yakndr. Kullarnn fiillerinden hibir
ey Ona gizli kalmaz.Er-Rakb Kuran- Kerimde yerde zikredil-
mektedir (Cemel 2001; 91).
Ar. T. Gzetleyip, Kontrol eden ;Trke erken
Kuran evirilerinde; kzi anu (TEM 73 382v/3=050/018);
anu sa (Anonim KT 50b/3=050/018) kezgen anu (Rylands KT
73b/2=050/018); sa r (Hekimolu KT 496a/2=050/018);
Tar tel rdur (Manisa KT 380a/1=050/018); saklayc hazr
(TEM 40 247b/4=050/018)
szcklerden kzi anu (T.); anu sa (T.) ; kezgen anu (T.);
sa r (T.+Ar.); Tar tel rdur (T.+Ar.); saklayc hazr
(T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.44. Dilek ve Dualara Karlk Veren Tanr
. Ar El-Mucb Dilek ve Dualara karlk veren (Cemel 92;
Uzunolu 86)
T. cvb berigli rdimiz ; ya cevb ayanlar ; at dusn
abl eyledk ;ne ey cevab viriciler yan biz
Kuran: Andolsun, Nh bize dua edip seslenmiti. Biz ne gzel
cevap vereniz! (037/075)
251
Noksan sfatlardan mnezzeh Rabbim insana ahdamarndan
daha yakndr. Dilek ve dualara icabet eder. yle ki bir kimse dua
ettii zaman onun duasna karlk verir (Cemel 2001; 92).El-Mucib,
kullarnn isteklerini dualar yardmyla cevaplayandr. Dua edenlerin,
duasnn cevabn vererek onlar rahatsz eden eitli problemleri,
onlarn ihtiyalarn yerine getirerek zmleyendir (Uzunolu 2004;
86)
Ar. T. Dilek ve Dualara karlk veren ;Trke erken
Kuran evirilerinde; cvb berigli rdimiz (TEM 73 326r/9=
037/075); ya cevb ayanlar (Hekimolu KT 428b/1=037/
075);at dusn abl eyledk (Manisa KT 322a/10=037/075);ne
ey cevab viriciler yan biz (TEM 40 213a/8=037/075)
szcklerden cvb berigli rdimiz (Ar.+T.) ;ya cevb ayanlar
(F.+Ar.T.) ; at dusn abl eyledk (T.+Ar.) ;ne ey cevab viriciler
yan biz (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.45 lim ve Merhameti Her eyi Kuatan Tanr
. Ar El-Vsi lmi ve Merhameti her eyi kuatan (Cemel
93)
T. tar ker berigli turur bilgn turur; ol bilgenrek err ;
ke rametl ; Tangr king bilgen; Tar tel yetde bilicidr ;
Tanr, gci yiterdr, bilicidr
Kuran: Onlar ancak sizin ve atalarnzn (ilh edindiiniz
eylere) taktnz isimlerdir. Allah, onlar hakknda hibir delil
indirmemitir. Onlar (putperestler) yalnz zanna ve nefislerin
arzusuna tbi oluyorlar. Andolsun ki, kendilerine, Rableri katndan
yol gsterici gelmitir.(053/023)
El-Vsi, kapasiteden gelir. Kapasite bazen, bilinen her eyi
kapsayan geni bilgi ile ilikilendirilir. Baka ekilde o, nimetlerle ve
cmertlikle ilgilidir. Her ne kadar lim ya da normal bir insan olursa
olsun onlar neye bavuracaklarn bilirler, Mulak El-Vsi Allah
(C.C)tr.Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allahn ilim ve
merhameti her eyi kuatmtr. Bu isim Kuran- Kerimde yedi defa
Ar. T. lmi ve Merhameti her eyi kuatan;Trke
erken Kuran evirilerinde; tar ker berigli turur bilgn turur ( TEM
73 257v/2=024/032); ol bilgenrek err (Anonim KT 60a/8=053/032);
ke rametl (Rylands KT 26/89a1=004/130); Tangr king bilgen
(Hekimolu KT 339a/8=024/032); Tar tel yetde bilicidr
(Manisa KT 247b/5=024/032);Tanr, gci yiterdr, bilicidr. (TEM
40 167b/11=024/032)
252
szcklerden tar ker berigli turur bilgn turur(T.); ol bilgenrek
err (T.) ; ke rametl (T.+Ar.) ; Tangr king bilgen (T.); Tar tel
yetde bilicidr (T.+Ar.) ; Tanr, gci yiterdr, bilicidr (T.) szck

5.2.46. Btn Emirleri ve leri Yerli Yerinde Olan Tanr
. Ar El-akm Btn emirleri ve leri yerli yerinde olan
(Cemel 94)
T. btn ilig turur ; Teri tel kim turur; kni ilig
turur; ikmetlig; km eyleyicidr ; drst il
Kuran: Allah, kendi katndan bir ltuf ve nimet olarak byle
yapt. Allah, hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir.
(049/008)
Allah (c.c.), her eyi lsne gre yaratan, tedbirini en gzel
yapandr. Btn emir ve ilerini yerli yerince yapan hikmeti bol, ilmi
geni olan Yce Allah noksan sfatlardan mnezzehtir. Hikmet her
eyin en iyi ynn en stn bir ilimle bilmek demektir. Hikmet
adalet, dzen, doruluk ve ilmin toplamna denildii sylenmitir.Bu
isim Kuran-Kerimde 97 yerde geer (Cemel 2001; 94).
Ar. T. Btn emirleri ve leri yerli yerinde olan
;Trke erken Kuran evirilerinde; btn ilig turur (TEM 73
379r/6=049/008); Teri tel kim turur (Anonim KT 46a/8=049/
008); kni ilig turur (Rylands KT 59a/1=049/008);ikmetlig
(Hekimolu KT 493a/5=049/008); km eyleyicidr (Manisa KT
377b/3=049/008); drst il (TEM 40 246a/6=049/008)
szcklerden btn ilig turur (T.) ; Teri tel kim turur
(T.+Ar.); kni ilig turur (T.); ikmetlig (Ar.); km eyleyicidr.
(Ar.+T.); drst il.(F.+T.) szck veya szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.47 ok Seven ve ok Sevilen Tanr
. Ar El-Vedd ok seven ve ok sevilen (Cemel 95)
T. swgn; Ol Teri sewer dostlarn ; dost tutan; maabbet
eyleyicidr ; sevici
Kuran: O, ok balayandr, ok sevendir. (085/014)
El-Vedud, sevgi manasna gelen veddden gelmektedir.
Allah mminleri sevr. Oda onlarn sevgilisidir. Allahn kullarn
sevmesi, onlara acmas demektir. Mminlerin Allah Tely sevmesi
253
ona itaat etmeleridir. Allaha itaat, Allah tarafndan bir rahmetdir
(Cemel 2001; 95).
Ar. T. ok seven ve ok sevilen ;Trke erken
Kuran evirilerinde; swgn (TEM 73 439r/8=085/014); Ol Teri
sewer dostlarn (Anonim KT 130a/1=085/014); dost tutan
(Hekimolu KT 570a/8=085/014); maabbet eyleyicidr (Manisa KT
439b/5=085/014); sevici (TEM 40 283b/1=085/014)
szcklerden swgn (T.); Ol Teri sewer dostlarn (T.+F.) ; dost
tutan(T.+F.); maabbet eyleyicidr (T.+F.); sevici (T.) szck veya

5.2.48. anl, erefli Tanr
. Ar El-Mecd anl, erefli (Cemel 97)
T. ol gdlmi turur ulu turur; ol glmi, kerm; tar
tal uludur; Ol glmidr, Ululk issidr
Kuran: Melekler, Allahn emrine mi ayorsun? Allahn
rahmeti ve bereketi size olsun ey (peygamber ocann) ev halk!
phesiz O, vlmeye lyktr, an ycedir. dediler.(011/073)
Noksan sfatlardan mnezzeh Mecid olan Allah, tam kamil,
yce, anl ve erefli, ltuf ve keremi bol olandr.Kullarna kar bol
ltuf ve keremiyle ltufkardr. El-Mecid eref, azamet ve kadri yce
anlamlarna gelir. El-Mecid ise szlkte kerim ve azamet sahibi
demektir.Mecidin bir manas da zat erefli olan, fiilleri gzel olan,
ba ve atiyyesi bol olan, cmertlikte snrsz davranan demektir. Bu
isim kuran- Kerimde bir defa zikredilmitir (Cemel 2001; 97).
Ar. T. anl, erefli;Trke erken Kuran eviri-
lerinde; ol gdlmi turur ulu turur.( TEM 73 168r/6=011/073); ol
glmi, kerm (Hekimolu KT 221a/4=011/073); tar tal uludur
(Manisa KT 158b/10=011/073);Ol glmidr, Ululk issidr.(TEM
40108a/1=011/073)
szcklerden ol gdlmi turur ulu turur.(T.); ol glmi, kerm
(T.+Ar.); tar tal uludur (T.+Ar.); Ol glmidr Ululk issidr
(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir

5.2.49 lmden Sonra Dirilten Tanr
. Ar El-Bi lmden sonra dirilten (Uzunolu 94)
254
T. tar oparur grlar iindkini; Teri oparur grlerdin ;
Tangr oparur orlar iinde ; Tar tal ba eyler diri eyler
trbede olanlar; Tanr koparuru dinler iindegiyi
Kuran: nk kyamet muhakkak gelecektir. Onda hibir
phe yoktur ve phesiz Allah, kabirlerdeki kimseleri diriltecektir.
(022/007)
El-Bis, Kyamet Gnnde insanlar tekrar hayata dndrecek
olandr. O, insanlar kabirlerinden diriltip onlar Arasat Mevkii
denilen yere karacak olandr (Uzunolu 2004; 94).El-Baisin
manasnn duran harekete geiren anlamnda olmas da caizdir.
Zira Hak Tel, akldan geirileni, gayb alemindeki eyleri harekete
geirendir (Cemel 2001; 98).
Ar. T. lmden sonra dirilten ;Trke erken Kuran
evirilerinde; tar oparur grlar iindkini (TEM 73 242r/1=022/
007); Teri oparur grlerdin (Anonim KT 40b/5=022/007);Tangr
oparur orlar iinde (Hekimolu KT 320a/4=022/007); Tar
tal ba eyler diri eyler trbede olanlar (Manisa KT 232a/9=
022/007); Tanr koparuru dinler iindegiyi (TEM 40 157b/11=022/
007)
szcklerden tar oparur grlar iindkini (T.+F.); Teri oparur
grlerdin(T.+F.); Tangr oparur orlar iinde(T.+F.); Tar tal
ba eyler diri eyler trbede olanlar (T.+Ar.); Tanr koparuru sinler
iindegiyi (T.+F.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.50. Her eyi Gzlemi Olarak Bilen Tanr
. Ar E-ehdHer eyi gzlemi olarak bilen (Cemel 100)
T. turur tar tanu; teri tanu err; Tar tanu err;
Tangr, tanu; Tar tal tanu ; Tanr, tanuk
Kuran: O, Peygamberini hidayet ve hak din ile gnderendir.
(Allah) o hak dini btn dinlere stn klmak iin (byle yapt). ahit
olarak Allah yeter.(048/028)
ehit, bir olayn meydana gelii esnasnda olaya tank olan,
ahit ise bunu daha abartl eklidir. ehid, Allahn bir sfat olarak
Cenab- Hakkn her eyi gzetleyip hibir eyin ondan gizli kalma-
mas demektir.Sbhan Tel, eyann gizliliklerini de en ayrntsn
da bilir ve onlardan haberdardr. ehit ahitliin mbalaasn ifade
eder. ehadet, bir eyin huzurunda bulunarak onu bilmeninaddr
(Cemel 2001; 100).
Ar. . T. Her eyi gzlemi olarak bilen ;Trke erken
Kuran evirilerinde; turur tar tanu (TEM 73
255
378r/3=048/028);teri tanu err (Anonim KT 43a/9=048/028);
Tar tanu err (Rylands KT 47b/2=048/028); Tangr, tanu
(Hekimolu KT 491b/3=048/028);Tar tal tanu (Manisa KT
376a/7=048/028);Tanr, tanuk (TEM 40 245a/10=048/028)
szcklerden tar tanu turur (T.); teri tanu err (T.); Tar
tanu err (T.); Tangr, tanu.(T.); Tar tal tanu (T.+Ar.); Tanr,
tanuk (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.51 Fiilen Var Olan Tanr
. Ar El-aFiilen var olan, Mevcudiyeti ve Uluhiyeti gerek
olan (Cemel 101)
T. tar ol turur kni; ol a , Tar tal a; Tanr, Oldur
hak
Kuran: Bu byle. nk Allah, hakkn ta kendisidir. Onu
brakp da taptklar ise batln ta kendisidir. phesiz ki Allah
ycedir, byktr. (022/062)
Allahn varl en ak bir gerektir. Allah her trl noksan-
lklardan mnezzeh, fiilen var ve uluhiyeti ve mevcudiyeti gerektir.
O, haktr, hak ondan sudur etmi, btn hak kendisine racidir.
Adalet hak, doruluk haktr manasna kullanlmtr. Hakk mnferid
olarak Kuran- Kerimde 227 defa zikredilmitir (Cemel 2001; 101).
Ar. T. Fiilen var olan, Mevcudiyeti ve Uluhiyeti gerek
olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol turur kni (TEM 73
246r/9=022/062); ol a ( Hekimolu KT 325b/7=022/062); Tar
tal a (Manisa KT 237a/3=022/062); Tanr, Oldur hak (TEM
40 161a/3=022/062); Tanr, Oldur hak (TEM 40 161a/2=022/062)
szcklerden tar ol turur kni (T.); ol a (Ar.); Tar tal a
(T.+Ar.); Tanr, Oldur hak (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.52 Kendisine Gvenilen Tanr
. Ar El-VekilKendisine gvenilip, Dayanlan (Cemel 102)
T. ol tegm nrs z kzi; ol amu ne ze erklig; ol
tigme bir nirse ze sa; Ol Tar tal bara nesneye vekldr
mtevelldr taarruf; Ol, her nese zere saklaycdur
Kuran: Allah, her eyin yaratcsdr. O, her eye vekildir.
(039/062)
256
Vekil, ve-ke-le kknden tremi olup vekil klma demektir.
Sbhan Tel kendisine gvenen ve dayanan iin vekil olarak yeter.
Allah kullarnn ilerini idare edendir. O, her eyden mstani
gvenilip dayanlandr. O, iradesi ynnde btn ileri ekip eviren,
btn ilerin ekip evrilmesinde kendisine gvenilip dayanlandr.
Yce Allahn el-Vekil ismi erifi, Kitab- Hakimde 13 yerde
Ar. T. Kendisine gvenilip, Dayanlan ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ol tegm nrs z kzi (TEM 73 339r/8=
039/062); ol amu ne ze erklig (Rylands KT 13b/1=039/062);ol
tigme bir nirse ze sa (Hekimolu KT 444a/8=039/062); Ol Tar
tal bara nesneye vekldr mtevelldr taarruf (Manisa KT
336a/5=039/062); Ol, her nese zere saklaycdur (TEM 40
221a/8=039/062)
szcklerden ol tegm nrs z kzi (T.); ol amu ne ze
erklig (T.); ol tigme bir nirse ze sa (T.) ; Ol Tar tal bara
nesneye vekldr mtevelldr taarruf(T.+Ar.) ; Ol, her nese zere
saklaycdur (T.) szck veya szck gruplarndan meydana
gelmitir.
. Ar TEM 73de ayrca i oarda vekil, koruyucu,
yardmc oar- (k.a.) onarmak, Bkz. ED 189a. i oar- i stlen-
mek Kuran konteksine uygun olarak KBde gemitir: ked glg
krk bg oarsa ii. (Kk 2004:220)

5.2.53 Her eye Gc Yeten Tanr
. Ar El-avi Her eye gc yeten, kudretli (Cemel 103)
T. tar ol klg turur ; Teri tel klg turur; .Tar, Ol
klg; ol klg ; Tar tal uvvetldr ; Ol kavdur
Kuran: Allah, phesiz ben ve peygamberlerim galip gele-
ceiz diye yazmtr. phe yok ki, Allah ok kuvvetlidir, mutlak g
sahibidir.(058/021)
Her eyi takdirine uygun olarak yaratan, her eyi bilen ve
btn noksanlklardan mnezzeh olan Cenab- Hakk her eye gc
yeten kudret sahibidir. El-Kavi, Kitab-Mbinde iki kere
Ar. T. Her eye gc yeten, kudretli ;Trke erken
Kuran evirilerinde; tar ol klg turur (TEM 73 343v/1=
040/022); Teri tel klg turur (Anonim KT 78b/16=058/021);
.Tar, Ol klg (Rynlands KT 34b/3=040/022); ol klg (Hekim-
olu KT 448b/1=040/022); Tar tal uvvetldr (Manisa KT
339a/11=040/022); Ol kavdur (TEM 40 223a/6=040/022)
257
szcklerden tar ol klg turur (T.);Teri tel klg turur
(T.+Ar.); .Tar, Ol klg (T.); ol klg (T.) ; Tar tal
uvvetldr (T.+Ar.); Ol kavdur (Ar.) szck veya szck

5.2.54. Her eye Gc Yeten, Kudretli Tanr
. Ar El-MetnHer eye gc yeten, kudretli (Cemel 104)
T. k iisi ; Teri tel uvvet eyesi err ; at k eyesi
klg; mukem uvvetldr; kuvvat issi berk
Kuran: phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok kuvvet-
lidir. (051/058)
Cenab- Hakk bedenlerin ve ruhlarn gdasn veren ve her
eye gc yetendir. Onun g ve kudreti asla noksanlaamaz.Allah
Telnn el-Metin ismi kuvvet ve kudretinin iddetini gsterip
salamlk ve metanet anlamlarna gelir. Allah kainat idare ederken
hibir ekilde yorgunluk gstermez, kuvveti eksilmez. Bu isim
Allahn g ve kudretini mbalaal bir ekilde ifade eder. El-
Metin, Kitab-Mbinde bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 104).
Ar. T. phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok
kuvvetlidir ;Trke erken Kuran evirilerinde; k iisi (TEM 73
384v/9=051/058); Teri tel uvvet eyesi err (Anonim KT 55a/6=
051/058); at k eyesi klg (Hekimolu KT 500a/4=051/058);
mukem uvvetldr (Manisa KT 383b/3=051/058); kuvvat issi berk
(TEM 40 249b/5=051/058)
szcklerden k iisi (T.); Teri tel uvvet eyesi err (T+Ar.);
at k eyesi klg.(T.); mukem uvvetldr.(Ar.); kuvvat issi
berk (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.55 Yardmc Ve Dost Olan Tanr
. Ar El-Vel Yardmc ve Dost (Cemel 105)
T. ol kzi ; ol dost ; .Ta ol erklig; .ol Tar tal isn
eyleyicidr; ol, arka viricidr
Kuran: O, insanlar umutlarn kestikten sonra yamuru indi-
ren, rahmetini her tarafa yayandr. O, dost olandr, vlmeye lyk
olandr. (042/028)
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, kullarnn btn
ilerinin mtekeffildir. Allah Salih kullarnn velisi, kendisine itaat
edenlerin yardmcsdr. El-Veli), dostlar tarafndan sevilen, onlar
258
gnahlarndan kandrmak suretiyle dostlarna yardm eder. Bir
manas da kullarnn ilerini zerine Allah ve tekellf edip zellikle
onlara ltuf ve ihsanda bulunan demektir. El-Vel, Kuranda 13
kere zikredilmitir (Cemel 2001; 105).
Ar. T. Yardmc ve Dost ;Trke erken Kuran
evirilerinde; ol kzi (TEM 73 355r/4=042/028); .ol dost
(Rylands KT 21a/2=042/028); .Ta ol erklig,. (Hekimolu KT
464a/4= 042/028); .ol Tar tal isn eyleyicidr (Manisa KT
353a/5=042/028); ol, arka viricidr (TEM 40 231a/8=042/028)
szcklerden ol kzi (T.); ol dost (F.) ; .Ta ol erklig (T.); .ol Tar
tal isn eyleyicidr (T.+Ar.); ol, arka viricidr (T.) szck veya

5.2.56. Her Bakmdan vlen Tanr
El-amdvlm, Senaya layk olan, Her bakmdan
vlen (Cemel 106)
T. gdlmi ii; Teri glmi turur ; ikmetligdin glmi;
mekrdur eflinde ; glmi
Kuran: Ona ne nnden ne de ardndan batl gelemez. O,
hkm ve hikmet sahibi, vlmeye lyk olan Allah tarafndan
indirilmitir. (041/042)
Hamd, kendisindeki gzel vasflardan ve yapt iyiliklerden
dolay bir zat vmek demektir. kr ve medih unsurlarn bir arada
toplayan hamd kelimesini karlayacak Trke asll bir kelime
yoktur. Bizdeki vmek sadece medih ve sena karldr (Pehlivan
2005; 69)Allah, vgye deer her trl sena ile veriz. Btn hamd
ve vg; vg ve sena sahibinedir. Ondan baka her trl hamde
layk kinie var mdr? Bilakis btn hamd Onadr. Ondan baka
vgye deer kimse yoktur. O her halkarda darlkta da genilikte de
her trl vgye layktr. nk Allah Tel (c.c.) hikmet sahibi ve
vlendir (Cemel 2001; 106).
Ar. T. vlm, Senaya layk olan, Her bakmdan
vlen ;Trke erken Kuran evirilerinde; gdlmi ii( TEM 73
351r/2=041/042); Teri glmi turur (Anonim KT 92b/2=064/006):
ikmetligdin glmi (Hekimolu KT 459a/5=041/042); mekrdur
eflinde (Manisa KT 348b/7=041/042); glmi (TEM 40
28b/7=041/042)
szcklerden gdlmi ii (T.); Teri glmi turur (T.) ; ikmetligdin
glmi (Ar.+T.); mekrdur eflinde (Ar.); glmi (T.) szck
259
5.2.57. Her eyi Btn Ayrntlaryla Bilen Tanr
. Ar El-Mu Her eyi tek tek btn ayrntlaryla bilen
(Cemel 108)
Cenab- Hakk ilmiyle her eyi bilen, her eyi ayrntl ve toplu
olarak kuatandr. O her eyin gizliliklerine vakf olan ve her eyi tek
tek ve btn ayrntlaryla bilendir.El-Muhs, eyay btn
ayrntlaryla bilip ihate eden, insanlarn dnyada yapp unuttuu
btn ileri bir bir sayarak ahirette hatrlatan demektir denilmitir.
Ancak Allah saylmas mmkn olmayan bir eyi noksansz bilir.
nk nmtenahilik ona aittir (Cemel 2001; 108).
Kuranda gememektedir.

5.2.58 lk Yaratan Tanr
Ar. .El-Mbd lk yaratan (Cemel 109; Pehlivan 71)
T. tar ilki trtr yaratn ; Tangr balayur yaratman;
Tar tal evvel in eyler al; Tanr balar yaratma
Kuran:Allah, balangta yaratmay yapar, sonra onu tekrar
eder. Sonra da yalnz Ona dndrleceksiniz.(030/011)
El-Mbd, Cenab- Hakkn varlklar ilkin yaratmas,
mahlukatn tamamn yoktan maddesiz ve rneksiz olarak ilk defa
varetmesi demektir (Cemel 2001; 109).Mbd, bir asla uymadan bir
eyi cd etmek, dzgn bir biimde yaratmak anlamna gelir
(Pehlivan 2005;71)
Ar. T. lk yaratan;Trke erken Kuran evirilerinde;
tar ilki trtr yaratn(TEM 73 294r/3=030/011); Tangr balayur
yaratman(Hekimolu KT 386b/3=030/011); Tar tal evvel in
eyler al (Manisa KT 287a/6=030/011);Tanr balar yaratma
(TEM 40 192b/6=030/011)
szcklerden tar ilki trtr yaratn (T.)Tangr balayur
yaratman (T.); Tar tal evvel in eyler al (T.+Ar.); Tanr
balar yaratma (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.59 ldrp Tekrar Dirilten Tanr
. Ar El-MudMahlukat yaratktan sonra tekrar yaratan
(Cemel 110)
T. ol ilki trt(t)i ym wr yandurur; ol turur bu cihnda
ldrr, ol cihnda kydrr ; ol, ol yangla lur ta aytarur;
Tar tal evvel yaradan olur al da iretde trbeden
260
dururan oldur Ol balar yan tutma dnyede, dak gir
dndrr yan hratda.
Kuran: phesiz O, balangta yaratmay yapar, sonra onu
tekrarlar. (085/013)
El-Mud, Cenab- Hakkn bir sfat olarak Mahlukat ldkten
sonra yeniden dirilten sonra tekrar yaratan demektir.Mahlukat
canllktan sonra lme iade eden, sonra onlar lmden sonra
tekrar dirilten, noksan sfatlardan mnezzehtir (Cemel 2001; 110).
Ar. . T. Mahlukat yaratktan sonra tekrar yaratan
;Trke erken Kuran evirilerinde; ol ilki trt(t)i ym wr
yandurur (TEM 73 439r/8=085/013); ol turur bu cihnda ldrr, ol
cihnda kydrr (Anonim KT130a/1=085/013): ol, ol yangla lur
ta aytarur (Hekimolu KT 570a/7=085/013); Tar tal evvel
yaradan olur al da iretde trbeden dururan oldur (Manisa KT
439b/4=085/013); Ol balar yan tutma dnyede, dak gir
dndrr yan hratda (TEM 40 283b/1=085/013)
szcklerden ol ilki trt(t)i ym wr yandurur.(T.); ol turur bu
cihnda ldrr, ol cihnda kydrr (T.+F.); ol, ol yangla lur ta
aytarur.(T.); Tar tal evvel yaradan olur al da iretde
trbeden dururan oldur; (T.+Ar.). Ol balar yan tutma dnyede,
dak gir dndrr yan hratda (T.+Ar.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.60 Can Veren Tanr
. Ar El-Muyi Can veren (Cemel 111)
T. tirgrgn lgni; Teri tel tirgzr; tirgzgeni
lglernng; diri eyleyen oldur; dirildicidr lleri
Kuran: Gklerin ve yerin hkmranl yalnzca Onundur.
Diriltir, ldrr. O, her eye hakkyla gc yetendir.(057/002)
Allah (c.c.), hayat dilediine baheder. Mminlerin kalbini
nuruyla yeerten Allah, noksan sfatlardan mnezzehtir. Noksan
sfatlardan mnezzeh olan, yce Allah gkten su indirendir. Her
trl canly ise sudan yaratmtr (Cemel 2001; 111)
Ar. T. Can veren;Trke erken Kuran evirilerinde;
tirgrgn lgni (TEM 73 351v/5=041/039);Teri tel tirgzr
(Anonim KT 72a/9=057/002); tirgzgeni lglernng (Hekimolu KT
458b/8=041/039); diri eyleyen oldur (Manisa KT 395b/7=057/002);
dirildicidr lleri (TEM 40 228b/3=041/039)
szcklerden tirgrgn lgni (T.) ; Teri tel tirgzr (T.+Ar.);
261
tirgzgeni lglernng (T.); diri eyleyen oldur (T.); dirildicidr lleri

5.2.61 ldren, lm Yaratan Tanr
. Ar El-Mmtldren, lm yaratan (Pehlivan 74,
Cemel 112)
T. ldrr ol; ltrr ; ldrr; ldren oldur ; ldrr
Mmit; hayat kaldran, ldren, btn canllarn lmn
yaratan, helak eden (Pehlivan 2005;74).Allah Tel lm ve hayat
yaratt, diriden l kard. Yeryzn lmden sonra diriltti. Sb-
han Tel lm yaratt ve dirilerden dilediklerine diledii zaman,
diledii ekilde tevcih etti (Cemel 2001; 112).
Ar. T. ldren, lm yaratan ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ldrr ol (TEM 73 396r/3=057/002); ltrr
(Anonim KT 72a/9=057/002); ldrr (Hekimolu KT 514b/4=
057/002); ldren oldur (Manisa KT 395b/7=057/002); ldrr
(TEM 40 256b/6=057/002)
szcklerden ldrr ol; ltrr ; ldrr; ldren oldur ; ldrr

5.2.62 Ebedi Hayatla Diri Olan Tanr
. Ar El-ayy Ebedi hayatla diri (Cemel 113)
T. ol turur tirig yo ii ; Ol tirig turur, ilh yo; Ol tirig, yo
tapunu meger ol; lemler lii, rzdur zgesi merbb
maludur; Oldur diri; yokdur tanr
Kuran: O, diridir. Ondan baka hibir ilh yoktur. O hlde
sadece Allaha itaat ederek (samimi olarak) Ona ibadet edin. Hamd,
lemlerin Rabbine mahsustur. (040/065)
Hay varl zorunlu olan Cenab- Hakkn diri olmas demek-
tir. Yce Allahn varl ezelden ebede bakidir.Varlnn balangc ve
sonu yoktur. Ezel, varlnn gemite de devaml bulunmasdr.
Ebed, varlnn gelecekte devam etmesi, sonu olmamas demektir.
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Hayy, hayatnn zevali yoktur.
nsan ve cinler lmldr. Ancak Allah lmsz bakidir. Diri olan
Cenab-Hakk asla lmez. Zira her ey yok olacak, Onun zati baki
kalacaktr. (Cemel 2001; 113)
Ar. T. Ebedi hayatla diri; Trke erken Kuran
evirilerinde; ol turur tirig yo ii (TEM 73 346r/2=040/065); Ol tirig
turur, ilh yo (Rylands KT 61b/1=040/065); Ol tirig, yo tapunu
262
meger ol (Hekimolu KT 453a/2=040/065); lemler lii,
rzdur zgesi merbb maludur (Manisa KT343a/9=040/065);
Oldur diri; yokdur tanr (TEM 40 225b/2=040/065)
szcklerden ol turur tirig yo ii (T.); Ol tirig turur, ilh yo (T.+Ar.);
Ol tirig, yo tapunu meger ol (T.); lemler lii, rzdur.
zgesi merbb maludur (Ar.); Oldur diri; yokdur tanr (T.) szck

5.2.63 Her eyin Varl Kendisine Bal Olup Kainat dare Eden
. Ar El-ayyumHer eyin varl kendisine bal olup
kainat idare eden (Cemel 114)
T. ol pyvst rlig; peyveste, relig lan; Ol Allh
ayyumdur ; heme olc
Kuran: Allah, kendisinden baka hibir ilh bulunmayandr.
Diridir, kayyumdur (003/002)
Kayyum, zeval bulmayan baki, daim demektir, denilmitir.
ounlukla Hayy ismi tekid etmek iin bitiik vaziyette gelir. Kay-
yum mahlukatnn ynetimini uygun biimde yrten daim
demektir ki, yaratklarnn ilerini yrtr ve yeryznn ve gky-
znn, ilerini tedbir eder ve ynetir. Her ey onunla kaimdir. Her
eyin varl Onun varlna baldr. El-Kaim kullarnn yaptklarn
gzetleyici demektir (Cemel 2001; 114).
Ar. T. Her eyin varl kendisine bal olup kainat
idare eden ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol pyvst rlig(
TEM 73 38r/3=003/002); peyveste, relig lan (Hekimolu KT
47a/2=003/002); Ol Allh ayyumdur (Manisa KT 34b/9=003/002;
heme olc (TEM 40 23a/6=003/002)
szcklerden ol pyvst rlig (F.+T.); peyveste, relig lan (F.+T.);
Ol Allh ayyumdur (Ar.); heme olc (F.+T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.64 Dilediini Diledii Zaman Bulabilen, Hibir eye Muhta
Olmayan Tanr
. Ar El-Vcid Dilediini diledii zaman bulabilen, Hibir eye
muhta olmayan (Pehlivan 77, Cemel 116)
Vacid kelimesi, bulan, vcuda getiren, hibir eye ihtiyac ol-
mayan anlamna gelir (Pehlivan 2005; 77). El-Vacid, ibir ey kendi-
sinden kaybolmayan ve zayi olmayan demektir. El-Vacid, vicdann-
dan alnm olup hilm manasna gelmektedir.El-Vacid, Allahn her
263
eyi diledii ekilde bulunmas ve hibir eyin kendisinden azade
olmamas demektir. Hibir ey Onu dilediini ortaya karmaktan
aciz brakmaz (Cemel 2001; 116).

5.2.65 anl ve erefli Tanr
. Ar El-Mcidanl, erefli (Cemel 119)
T. ulu tar; Ulu ar Tengrisi; gmekke sez; ulu ; ulu
Kuran: Arn sahibidir, an yce olandr. (085/015)
El-Macid, lgatta kerem, an, eref ve ululuk anlamna gelir
Mecd kknden gelmekte olan bu kelime anl, erefli, keremi bol,
an yce demektir. Bu kelimenin Alim eklinde kullanld gibi
Macd manasnda da kullanlmas mmkndr.Bu isim Kuran-
Kerimde gememektedir. Fakat el-Mecid eklinde mezkurdur (Cemel
2001; 119).
Ar. T. anl, erefli ;Trke erken Kuran eviri-
lerinde; ulu tar.( TEM 73 439r/9=085/015); Ulu ar Tengrisi
(Anonim KT 130a/2=085/015); gmekke sez (Hekimolu KT
570a/8=085/015); ulu (Manisa KT 439b/5=085/015); ulu (TEM 40
283b/2=085/015)
szcklerden ulu tar (T.); Ulu ar Tengrisi (T.+.Ar.); gmekke
sez (T.+F.); ulu ; ulu (T.) szck veya szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.66 Blnp Paralara Ayrlmamas ve Benzerinin
Bulunmamas Anlamnda Tek Olan Tanr
. Ar El-VaidBlnp paralara ayrlmamas ve benzerinin
bulunmamas anlamnda tek (Cemel 118)
T. tara yaluz; Teri bir turur; ol Tara bir turur ; yaluz
Tengrige; Tar tal, birdr; bir Tanr
Kuran: O gn onlar ortaya karlar. Onlarn hibir eyi Allaha
gizli kalmaz. Bugn mlk (hkmranlk) kimindir? Tek olan, her eyi
kudret ve hkimiyeti altnda tutan Allahndr. (040/016)
Sbhanul-Vahid, blnememesi ynyle zatnda birdir. Nok-
san sfatlardan mnezzeh olan Allah, benzeri olmamas ynyle ezeli
sfatlardan birdir. Sbhan Tel fiillerinde ve sfatlarnda ortann
bulunmamas ve hibir eyin kendisine benzemesi ynyle ynyle
birdir. El-Vahid Kuran Kerimde 21 defa zikredilmitir (Cemel 2001;
118).
264
Ar. T. Blnp paralara ayrlmamas ve benzerinin
bulunmamas anlamnda tek ;Trke erken Kuran evirilerinde;
tara yaluz (TEM 73 342r/1=040/016); Teri bir turur ( Anonim
KT 37b/2=021/108); ol Tara bir turur (Rylands KT 31a/3=
040/016); yaluz Tengrige (Hekimolu KT 447b/8=040/016); Tar
tal, birdr (Manisa KT 338b/10=040/016); bir Tanr (TEM 40
222b/10=040/016)
szcklerden tara yaluz (T.); Teri bir turur(T.); ol Tara bir
turur (T.); yaluz Tengrige(T.); Tar tal, birdr (Ar.+T.); bir Tanr

5.2.67. Tek, Ei ve Benzeri Olmayan Tanr
. Ar El-Ead Tek, Ei ve Benzeri olmayan (Pehlivan 80)
T. ol tar bir turur; ol turur bir Teri ; Ol Tangr yaluz bir;
Ol Allh birdr; Ol Tanr birdr
Kuran: De ki: O, Allahtr, bir tektir.(112/001)
Ehad, Tek Vahid ise Bir anlamna gelir. Ehad ile Vahid
arasndaki fark; vahid, Bir, orta olmayan. Ehad, Tek, benzeri
olmayan. Biricik anlamlarn tar. Hibir ey, hibir ekilde Ona
benzemez.Ehad ismi Kuran- Kerimde bir ayette Allah anlatr
(Pehlivan 2005;80).
Ar. T. Tek, Ei ve Benzeri olmayan ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ol tar bir turur ( TEM 73 450v/7=112/001); ol
turur bir Teri (Anonim KT 146b/26=112/001);Ol Tangr yaluz bir
(Hekimolu KT 583a/2=112/001); Ol Allh birdr (Manisa KT
450b/3=112/001);Ol Tanr birdr (TEM 40 290a/5=112/001)
Trke ilk Kuran evirilerinde Ar. karl kullanlan
szcklerden ol tar bir turur (T.); ol turur bir Teri (T.) ; Ol Tangr
yaluz bir (T.); Ol Allh birdr (Ar.); Ol Tanr birdr (T.) szck

5.2.68 Arzu, htiyalar Sebebiyle Herkesin Yneldii Ulular Ulusu
Olan Tanr
. Ar Es-amedArzu, htiyalar sebebiyle herkesin yneldii
ulular ulusu, Mstani (Cemel 120)
T. tar l yo ; Ol h kimsege acat yo ; Tangr
uranlm; Bara al zine mutcdur; Tanr, hcat olnur
serverdr.
265
Kuran: Allah Sameddir. (Her ey Ona muhtatr; O, hibir
eye muhta deildir.)(112/002)
Es-Samed Allahn Esm-i Hsnsndan arzu, ihtiyalar
sebebiyle herkesin yneldii ulular ulusu mstani demektir.
Samed, btn ihtiyalarda kendisine ynelilendir. Samed olan
Allah (c.c.), btnihtiyalarda devaml kendisine ynelilen, yerine
getirilmesi ancak kendinden beklenilendir. Kuran- Mecid de es-
Samed hls suresinde bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 120).
Ar. T. Arzu, htiyalar sebebiyle herkesin yneldii
ulular ulusu, Mstani ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar
l yo ( TEM 73 450v/7=112/002); Ol h kimsege acat yo
(Anonim KT 147a/6=112/002); Tangr uranlm (Hekimolu KT
583a/2=112/002); Bara al zine mutcdur (Manisa KT
450b/3=112/002);Tanr, hcat olnur serverdr (TEM 40
290a/5=112/002)
szcklerden tar l yo (T.+Ar.); Ol h kimsege acat yo
(T.+Ar.) ; Tangr uranlm (T.); Bara al zine mutcdur
(T.+Ar.);Tanr, hcat olnur serverdr(T.+Ar.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

. Ar El-adir Her eye gc yeten, Kudretli (Cemel 121)
T. ii uan; Ol tegme nesre ze uan ol ; klg uan; ol
tigme bir nerse ze yaral ; dirdr; Ol alabun gci yiter
Kuran: Henz elde edemediiniz, fakat Allahn, ilmiyle kuat-
t baka (kazanlar) da vardr. Allah, her eye hakkyla gc
yetendir. (048/021)
Kadr mastarndan gelen Kadir lmek, dzenlemek, gc
yetmek, sahip olmak, hakim olmak gibi manalara gelmektedir. Bu
kelimenin trevleri olan Kader, Kudret, Takdir, Kadrde Kuran da
gemektedir.Allah, tam bir kudret sahibi hibir eyin kendisini aciz
brakamayaca mutlakkadirdir. Dilediini diledii ekilde yapmaya
gc yetendir (Cemel 2001; 121).
Ar. T. Her eye gc yeten, Kudretli ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ii uan (TEM 73 246v/8=025/054); Ol tegme
nesre ze uan ol (Anonim KT 40b/4=022/006); klg uan
(Rylands KT 37/41b2=048/021); ol tigme bir nerse ze yaral
(Hekimolu KT 320a/4=022/006); dirdr (Manisa KT 255b/7=
025/054); Ol alabun gci yiter (TEM 40173a/4=022/006)
266
szcklerden ii uan (T.).; Ol tegme nesre ze uan ol (T.); klg
uan (T.); ol tigme bir nerse ze yaral (T.) ; dirdr (Ar.) ;Ol
alabun gci yiter (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

. Ar El-MutedirHer eye gc yeten, Kudretli (Cemel 129)
T. oldurularda uan ; erklig turur Teri ; erklig udretl
atnda; Tar Tal atnda dirdr; pdah katnda gci yiter
Kuran: Muktedir bir hkmdarn katnda, doruluk meclisin-
dedirler (054/055)
Noksanlklardan mnezzeh olan Allah (c.c.), kudret sahibi,
azametli, yce kudretiyle mahlukatna hakimdir. Herkes zerinde
etkisi vardr.O, yaratlan mmkinatn tamamna gc yetendir. El-
Muktedir, kadir manasn ifade eder. Ancak daha ok mbalaa ve
daha fazla tazim ifade eder. El-Muktedir, Kuran da Kamer
Suresinde gemektedir (Cemel 2001; 109).
Ar. T. Her eye gc yeten, Kudretli ;Trke erken
Kuran evirilerinde; oldurularda uan TEM 73 391r/3=054/055);
erklig turur Teri (Anonim KT 84b/9= 060/007); erklig udretl
atnda (Hekimolu KT 508a/2=054/055);Tar Tal atnda
dirdr (Manisa KT 390a/9=054/055) pdah katnda gci yiter
(TEM 40 253b/2=054/055)
szcklerden oldurularda uan (T.) ; erklig turur Teri (T.); erklig
udretl atnda (T.+Ar.); Tar Tal atnda dirdr (T.+Ar.).;
pdah katnda gci yiter (F.+T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.71 ne Alan Tanr
. Ar El-Muaddim ne alan (Pehlivan 84)
T. kldimiz an tapa ldlar idin ldmz ; ol nirse tapa
ldlar idin keldk ; Tadm eyledk anlaru iledkleri amelleri;
kasd eyledk, iledklerindin yana
Kuran: Onlarn yaptklar btn amellerine yneldik ve onlar
dalm zerreciklere evirdik.(025/023)
Mukaddim, ne alan, ne sren, dilediini mertebesini
ykselten.
267
Yce Allah, istedii kimseleri ne geirir, istedii kimseleri de
geri brakr. Bu ne geirme veya geri brakma dini konularda olduu
gibi yaradl ve maddi konularda da olur (Pehlivan 2005;84).
Ar. T. ne alan ;Trke erken Kuran evirilerinde
kldimiz an tapa ldlar idin ldmz (TEM 73
263r/2=025/023); keldk ol nirse tapa ldlar idin (Hekimolu KT
347a/1=025/023) ; Tadm eyledk anlaru iledkleri amelleri
(Manisa KT 253b/9=025/023); kasd eyledk, iledklerindin yana
(TEM 40 171b/10=025/023)
szcklerden kldimiz an tapa ldlar idin ldmz ; ol nirse tapa
ldlar idin keldk (T.); Tadm eyledk anlaru iledkleri
amelleri (Ar.+T.); kasd eyledk, iledklerindin yana (Ar.+T.) szck

5.2.72 Geriye Brakan Tanr
. Ar El-MairGeriye brakan (Pehlivan 85, Cemel 123)
T. keniktrr; anas bar kiin oar olarn; ter lur ;
ter eyler ; soa kor anlar
Kuran: Eer Allah, insanlar kazandklar yznden hemen
cezalandracak olsayd, yerkrenin srtnda hibir canl brakmazd.
Ne var ki, onlar belirli bir sreye kadar erteliyor. Nihayet sreleri
gelince, (gerekeni yapar). nk Allah, kullarn hakkyla grmek-
tedir (035/045)
Muahhr, geriye brakan, arkaya brakan, dilediinin merte-
besini dren (Pehlivan 2005; 85).Allah (c.c.), hikmetinin gerei
olarak dilediini ne alr, dilediini geriye brakr. Sbhan Tel
kullarndan dilediini takvas, ihlasla Allaha sn, doruluu,
yapt dua sebebiyle ne geirir, taltif eder. Mevlay Mtel Hazret-
leri dilediini itaat ve marifetine, alp abalamasna ramen geri
brakr. Bunda bir hikmet vardr. Allah bunu kullarnn salahnn
gerei olarak yapar (Cemel 2001; 123).
Ar. T. Geriye brakan;Trke erken Kuran
evirilerinde; keniktrr TEM 73320v/5=035/045); anas bar kiin
oar olarn (Rylands KT 85b/1=035/045); .ter lur (Hekimolu
KT 420a/1=035/045);ter eyler (Manisa KT 315a/8=035/045);
soa kor anlar ( TEM 40 209a/2=035/045)
szcklerden keniktrr (T.); anas bar kiin oar olarn (T.);
ter lur (Ar.+T.); ter eyler (Ar.+T); soa kor anlar (T.) szck
268
5.2.73 Varlnn Balangc Olmayan Tanr
. Ar El-EvvelVarlnn balangc olmayan (Cemel 125)
T. ol turur barada burun; ol turur amu nerselerdin ilger
;Ol evvel ; evvel oldur, ibtids yodur; Ol dr
Kuran: O, ilk ve sondur. Zhir ve Btndr. O, her eyi
hakkyla bilendir.(057/003)
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allahn varl zatnn
gereidir ve zorunludur. Kendisi dnda hibir varln varl
zorunlu deildir. Kendisinin dndaki her eyden nce ezelidir.Allah
(c.c.) evveliyet bakmndan zahir ve batndr. O, btn grnenlerden
daha zahir daha evveldir. nk akl sonradan yaratlanlarn,
sonradan yaratldklarna ahitlik eder. Allahn da bu cihetle ilk
olduu aktr (Cemel 2001; 125).
Ar. T. Varlnn balangc olmayan ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ol turur barada burun (TEM 73.396r/4=
057/003); ol turur amu nerselerdin ilger (Anonim KT 72a/11=
057/003); Ol evvel (Hekimolu KT 514a/9= 057/003); evvel oldur,
ibtids yodur (Manisa KT 395b/8= 057/003); Ol dr (TEM 40
256b/7=057/003)
szcklerden ol turur barada burun (T.); ol turur amu
nerselerdin ilger (T.) ;Ol evvel (Ar.); evvel oldur (Ar.), ibtids
yodur.(Ar.+T.); Ol dr (T.) szck veya szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.74 Varlnn Sonu Olmayan Tanr
. Ar El-irVarlnn sonu olmayan (Cemel 126)
T. Ol turur barada sora ; amu nerselerdin sora ; ir;
ir oldur ; Ol sodur
Kuran: O, ilk ve sondur. Zhir ve Btndr. O, her eyi hak-
kyla bilendir.(057/003)
O, her eyden sonra son bulmayan sondur.Noksan
sfatlardan mnezzeh olan Cenab- Hak, sonu olmayan, daim, baki,
ebedi ve varlnn sonu olmayandr.Allah insanlarn ilk durak yeri
dnya ve son durak yeri ahiretin de sahibidir (Cemel 2001; 126).
Ar. T. Varlnn sonu olmayan;Trke erken Kuran
evirilerinde; Ol turur barada sora (TEM 73 396r/4=057/003);
amu nerselerdin sora (Anonim KT 72a/11=057/003); ir.
(Hekimolu KT 514a/9=057/003); ir oldur (Manisa 395b/8=
057/003);Ol sodur (TEM 40 256b/7=057/003)
269
szcklerden Ol turur barada sora (T.); amu nerselerdin sora
(T.); ir (Ar.); ir oldur (Ar.); Ol sodur (T.) szck veya szck

5.2.75 Varln ve Birliini Belgeleyen Pek ok Delilin Bulunmas
Asndan Aikar Olan Tanr
. Ar E-hirVarln ve Birliini belgeleyen pek ok delilin
bulunmas asndan aikar (Cemel 127)
T. ol turur aulu ; ol hir turur; Ol au ; hir oldur; ;Ol
grinrdr
Kuran: O, ilk ve sondur. Zhir ve Btndr. O, her eyi hakky-
la bilendir. (057/003)
Lgatta, ak ve aikar, bir eye nail ve muttali olmak,
manasna gelen ez-Zahir Allahn varln gsteren pek ok delil
olmas sebebiyle aikar demektir. O, zerinde delilleri olmas itiba-
ryla aikardr. Fiillerindeki deliller sebebiyle onun varln inkar
mmkn deildir. O insan hayrete drecek derecede delil bulun-
mas itibariyle, varlna delalet eden kesin, kati deliller bulunmas
itibaryla, Onun rububiyyetine delalet eden almetler bulunmas
itibaryla, zahirdir(Cemel 2001; 127).
Ar. T. Varln ve Birliini belgeleyen pek ok delilin
bulunmas asndan aikar ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol
turur aulu (TEM 73 396r/4=057/003); ol hir turur (Anonim KT
72a/12=57/3);Ol au (Hekimolu KT 514a/9=057/003); hir
oldur( Manisa KT 395b/8=057/003); Ol grinrdr (TEM 40
256b/7=057/003)
szcklerden ol turur aulu (T.); ol hir turur (Ar.); Ol au (T.);
hir oldur (Ar.) ;Ol grinrdr (T.) szcklerden meydana gelmitir.

5.2.76 Zatnn Grlmesi ve Mahiyetinin Bilinmesi Asndan Gizli
Olan Tanr
. Ar El-BnZatnn grlmesi ve Mahiyetinin bilinmesi
asndan gizli (Cemel 128)
T. ol turur rtglg; ol turur bn ; Ol rtglg ;Bn oldur
;Ol gizldr
Kuran: O, ilk ve sondur. Zhir ve Btndr. O, her eyi
hakkyla bilendir.(057/003)
270
Batn lgatta, gizli bir eyin gizliliklerine vakf olmak
demektir. Allahn zatnn hakikati gizli olup akl onun knhne vakf
olamaz. Hak Tel, her halkarda aikar, nurunun mkemmelliine
ramen acizdir. Allahn benzeri de muarz manasnda zdd da
yoktur (Cemel 2001; 128).
Ar. T. Zatnn grlmesi ve Mahiyetinin bilinmesi
asndan gizli;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur rtglg
(TEM 73 396r/4=057/003); ol turur bn (Anonim KT 72a/13/
057/003);Ol rtglg (Hekimolu KT 514a/9=057/003);Bn oldur.
(Manisa KT 395b/8=057/003); Ol gizldr (TEM 40 256b/7=
057/003)
szcklerden ol turur rtglg (T.); ol turur bn (Ar.) ; Ol rtglg
(T.); Bn oldur (Ar.); Ol gizldr (T.) szcklerden meydana
gelmitir.

5.2.77 Kainat Yneten Tanr
. Ar El-VlKainat yneten (Cemel 129)
T. an e dostdn ap ym yr beriglidin; dst ap yri ;
dostdn ta yr birgendin; Tar taldan zge mun nr; dost,
ne da arka virici
Kuran: Yeryznde Onu ciz brakamazsnz. Sizin iin
Allahtan baka hibir dost ve yardmc yoktur.(042/031)
Eyann maliki, onun ilerini zerine alan mlknde diledii
gibi tasarruf eden manasna gelen bu isim, Cenab- Hakknda ileri
ekip evirmede tek ve btn ileri zerine alan, idareye malik olan,
her ey kendisiyle kaim olan anlamna gelir. Onun izni olmakszn
bir eyin beka ve devam mmkn deildir.El-Valnin bir anlam da,
ihsan ve ba ile nimetlendiren, belalar def edendir (Cemel 2001;
129).
Ar. T. Kainat yneten;Trke erken Kuran
evirilerinde; an e dostdn ap ym yr beriglidin( TEM 73
355r/8=042/031); dst ap yri (Rylands KT 23a/1=042/031);
dostdn ta yr birgendin (Hekimolu KT 464a/9=042/031); Tar
taldan zge mun nr (Manisa KT 353a/10=042/031); dost,
ne da arka virici (TEM 40 231a/11=042/031)
szcklerden an e dostdn ap ym yr beriglidin (T.+F.); dst ap
yri (F.) ; dostdn ta yr birgendin.(F.+T.); Tar taldan zge
mun nr (T.+Ar.); dost, ne da arka virici.(F.+.T.) szck
271
5.2.78 zzet ve eref Bakmndan En Yce Olan Tanr
. Ar El-Mtelizzet ve eref bakmndan en yce (Cemel
130)
T. ulu yksklik iisi.;ulu, yksek; azm-ndur ; ol
ulu, yce
Kuran: O, gayb da grlen lemi de bilendir, ok byktr,
ok ycedir.(013/009)
Yce, derecesi yksek, an, eref, kudret ve kuvvet sahibi
manasna gelen ulvv ve l mastarndan gelen bu isim Cenab-
Hakkn Esm-i Hsnsndandr.El-Mtelinin bir manasnn da
byklk ve azameti yksek, idrak edilen eylerden an ce, kemal
sahibidir, olduu sylenmitir. Allahn isimlerinden Mecid, li,
Azim, Kebir, ve Mteli birbirini takip eden isimlere kullanlmtr.
El-Mtel ismi Kuran da bir defa zikredilmitir (Cemel 2001; 130).
Ar. T. zzet ve eref bakmndan en yce;Trke
erken Kuran evirilerinde; ulu yksklik iisi (TEM 73 184r/2=
013/009) ;ulu, yksek (Hekimolu KT 241a/2=013/009); azm-
ndur (Manisa KT 172b/10=013/009); ol ulu, yce (TEM 40
117b/8=013/009)
szcklerden ulu yksklik iisi (T.);ulu, yksek (T.); azm-
ndur (Ar.); ol ulu, yce (T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.79 yilik Eden, Vadini Yerine Getiren Tanr
. Ar El-Berryilik eden, Vadini yerine getiren (Cemel 132)
T. ol ol turur yarlal; eglk lu ; ol eglk lan,
ulu rametlg; Tar tal isn eyleyicidr, rameti odur ;
Oldur ey il rahmat klc
Kuran: Gerekten biz bundan nce Ona yalvaryorduk.
phesiz O, iyilik edendir, ok merhametlidir. (052/028)
Berr, iyilii ve hayr geni olan, kullarna kar efkatli, onlara
ihsan eden, iyilikleri btn yaratklara yaygn olan, sznde sadk
olan. El-Berr; iyilik ve ihsanda bulanandr. Bu kelime hayr ifade
eden btn sfatlara camidir ve Allah Telnn gzel isimlerindendir.
El-Berr, lgatta, genilik demektir. Mfessir ve dilcilere gre el-Berr,
ltuf, ihsan ve dorulukta genilik, hayr demektir. el-Berrin bir
manas da ok itaatkr demektir. oulu ise Ebrar eklinde
gelmektedir (Cemel 2001; 132).
Ar. T. yilik eden, Vadini yerine getiren ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ol ol turur yarlal (TEM 73 386r/2=052/028);
272
eglk lu (Anonim KT 57a/2=052/028); ol eglk lan, ulu
rametlg (Hekimolu KT 501b/4=052/028); Tar tal isn
eyleyicidr, rameti odur (Manisa KT 384b/8=052/028); Ol, (10)
Oldur ey il rahmat klc (TEM 40 250a/9=052/028)
szcklerden ol ol turur yarlal (T.); eglk lu (T.); ol
eglk lan, ulu rametlg (T.+Ar.); Tar tal isn
eyleyicidr (T.+Ar.), rameti odur (Ar.+T.); Oldur ey il rahmat
klc (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.80 Kullarn Tevbeye Sevkeden ve Tevbeleri Kabul Eden Tanr
. Ar Et-TevvbKullarn tevbeye sevkeden ve tevbeleri kabul
eden (Cemel 134)
T. ol rdi tvbni abl lan; ol kim tevb turur ; Tar
tevbe abl lan; ol, irdi tevbeni abl lan ; Ol Tar tal
tevbeler abl eyleyicidr; Ol, old tevbe virici
Kuran: nk O, tvbeleri ok kabul edendir. (110/003)
Allah kullarndan tevbeyi kabul eder ve gnahlarndan afveder.
O tevbeleri ok ok kabul eden hikmet sahibidir. Allah (c.c.)
kullarnn dualarna ltuf ve atiye ile mukabelede bulunan onlarn
zr ve istifarlarna, kendisine snmalarna icabetle mukabele
edendir. Et-Tevvab, Kuranda 11 defa zikredilmitir (Cemel 2001;
134).
Ar. T. Kullarn tevbeye sevkeden ve tevbeleri kabul
eden;Trke erken Kuran evirilerinde; ol rdi tvbni abl lan
(TEM 73 449r/9=110/003); ol kim tevb turur (Anonim KT 145a/3=
110/003); Tar tevbe abl lan (Rylands KT 63a/3=049/012);
ol, irdi tevbeni abl lan (Hekimolu KT 582b/2=110/003); Ol
Tar tal tevbeler abl eyleyicidr (Manisa KT 450a/7=
110/003); Ol, old tevbe virici (TEM 40 289b/11=110/003)
szcklerden ol rdi tvbni abl lan (Ar.+T.); ol kim tevb
turur (Ar.); Tar tevbe abl lan (T.+Ar.) ; ol, irdi tevbeni abl
lan (Ar.+T.) ; Ol Tar tal tevbeler abl eyleyicidr (T.+Ar.)
;Ol, old tevbe virici (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.81 Sulular Cezalandran Tanr
. Ar El-MnteimSuclular cezalandran (Cemel 136)
T. biz all miz; biz alanlar-miz ; biz alanlar;
intim eyler-biz ; biz knc alclaruz
273
Kuran: Onlar o en iddetli yakalayla yakalayacamz gn
hatrla. phesiz biz cmz alrz. (044/016)
Yce Allahn sfat olarak kullanlan intikam kelimesi, mste-
hak olunan miktarda cezalandrmak anlamna gelir. Allahn inti-
kam, bir alma, hncn karma deil, zalimleri ve kafirleri,
mminlere yaptklar zulum ve hakszlklardan dolay cezalandr-
maktr (Cemel 2001; 136).
Ar. T. Suclular cezalandran ;Trke erken Kuran
evirilerinde; biz all miz (TEM 73 363r/3=044/016); biz
alanlar-miz (Rylands KT 78b/1=044/016); biz alanlar
(Hekimolu KT 473b/7=044/016); intim eyler-biz (Manisa KT
361a/9=044/016); biz knc alclaruz (TEM 40 236a/7=044/016)
szcklerden biz all miz (T.); biz alanlar-miz (T.) ; biz
alanlar (T.) ; intim eyler-biz (Ar.+T.) ; biz knc alclaruz (T.)

5.2.82. Gnahlar Hibir Sorumluluk Kalmayacak Biimde Affeden
Tanr
. Ar El-AfvvGnahlar hibir sorumluluk kalmayacak
biimde affeden (Cemel 137)
T. tar krgn; Teri tel fv lan; kergen turur;
Tangr afv lan; Tar tal afv eyleyicidr; Tanr afv
eyleyicidr
Kuran: inizden kadnlarna zhar yapanlar bilsinler ki, o ka-
dnlar onlarn analar deildir. Onlarn analar ancak, kendilerini
douran kadnlardr. phesiz onlar (zhar yaparlarken) ho kar-
lanmayan ve yalan bir sz sylyorlar. phesiz Allah ok affedicidir,
ok balaycdr.(058/002)
Gnahlar silen, cezalarn kaldran Allahu Tel kullarndaki
zilleti gidermeyi ve keremiyle onlardan bu durumu kaldrmay ister.
Afv, bir eyin izini izale etmektir Gufran, rtmeye: Afv, ise silmeye,
yok etmeye iaret eder. Affn bir manas da atiye ve ba bol
demekir, denilmitir.Afv, lgatta saf, helal ve temiz manansa gelir.
Bir manas da fazlalk ve artk demektir. Afv, Kuran- Kerimde be
yerde zikredilmitir. Bunlardan drd el- Gafur ismi ile, beincisi ise,
el-Kadr ismi ile gemektedir (Cemel 2001; 137).
Ar. T. Gnahlar hibir sorumluluk kalmayacak
biimde affeden ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar krgn
(TEM 73 400v/3=058/002); Teri tel fv lan (Anonim KT
76a/5=058/002);.. kergen turur (Rylands KT 2a/2=058/
002);Tangr afv lan (Hekimolu KT 518b/9=058/002);Tar
274
tal afv eyleyicidr (Manisa KT 399b/3=058/002); Tanr afv
eyleyicidr (TEM 40 258b/9=058/002)
szcklerden tar krgn (T.); Teri tel fv lan (T.+Ar.);
kergen turur (T.) ; Tangr afv lan (T.+.Ar.) ;Tar tal afv
eyleyicidr (T.+.Ar.); Tanr afv eyleyicidr(T.+.Ar.) szck

5.2.83 ok Merhametli, Mfik, ok efkatli Tanr
. Ar Er-Rafok merhametli, mfik, ok efkatli (Cemel
139)
T. iiiz barsa turur yarlal turur; Teri refk turur ;
iiz barsa ; ingiz ramet lan ; Tar tal efat
eyleyicidr; alabunuz mihrubandur
Kuran: O, sizi karanlklardan aydnla karmak iin kulu
Muhammede apak yetler indirendir. phesiz Allah, size kar
ok esirgeyici, ok merhametlidir.(057/009)
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Rabbim, ok efkatli, pek
mfik ve ok merhametli, merhametin en ileri derecesiyle muttasf
fakiri sorumlu tutmadn zengine sorumlu klan, yolcudan alma-
dn yolcu almayandan alan, zayf ve aresizlerin halinden dolay
fazlalar onlara hafifleten Allahn merhameti engindir (Cemel 2001;
139).
Ar. T. ok merhametli, mfik, ok efkatli;Trke
erken Kuran evirilerinde; iiiz barsa turur yarlal turur.(
TEM 73 199r/6=016/047); Teri refk turur (Anonim KT
73a/2=057/009); iiz barsa (Rylands KT 52b/3=016/047);
ingiz ramet lan (Hekimolu KT 261b/7=016/047); Tar tal
efat eyleyicidr,. (Manisa KT 188a/5=016/047); alabunuz
mihrubandur. (TEM 40 128b/2=016/047)
szcklerden iiiz barsa turur yarlal turur.; Teri refk turur
; iiz barsa ; ingiz ramet lan ; Tar tal efat
eyleyicidr; alabunuz mihrubandur.

5.2.84 Mlkn Sahibi Olan Tanr
. Ar Malikl-MlkMlkn sahibi (Cemel 141)
T. ygsk tar rklig; ol kim mlk anga vacb bolur.a
mlk zin mutla bitdr ; pdah tanrla lyk
275
Kuran: Gerek hkmdar olan Allah, ycedir. Ondan baka
hi ilh yoktur. O, erefli ve yce Arn Rabbidir. (023/116)
Allah mlkn sahibi, mlknde mutlak mutasarrf, dilek ve
iradesini mlknde diledii gibi kullanandr. Onun hkmn uygu-
lamadan alkoyacak kimse olmad gibi, hkmn sorgulayacak
kimsede yoktur.Mlk burada, hakimiyet, kudret ve idare altnda
bulunan demektir. El-Malik, mutlak kudret sahibi manasndadr
(Cemel 2001; 141).
Ar. T. Mlkn sahibi ;Trke erken Kuran
evirilerinde; ygsk tar rklig( TEM 73 254v/6=023/116); ol kim
mlk anga vacb bolur (Hekimolu KT 335a/2=023/116); a mlk
zin mutla bitdr (Manisa KT 244a/9=023/116) ; pdah
tanrla lyk (TEM 40 165b/6=023/116)
szcklerden ygsk tar rklig(T.); ol kim mlk anga vacb bolur
(T.+Ar.);a mlk zin mutla bitdr (Ar.+T.) ; pdah tanrla
lyk (F.+T.Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.85 Azamet ve kram Sahibi Olan Tanr
. Ar Zl-Celli vel krmAzamet ve kram sahibi
(Cemel 143)
T. ululu iisi arl iisi; ululu iisi ta arlama eyesi;
uludur, mula msandr da kermdr ; ululk issi dak
arlamak issi.
Kendisinden baka azamet, kemal ve eref sahibi olmayan
Allah noksan sfatlardan mnezzehtir. Ondan baka kerem ve ikram
sahibi yoktur. Btn bunlar onda sadr olur. Zl-Cell, Allahn
kemal sfatna iaret etmektedir. kram ise Allahn tenzihi sfatna
delalet eder. Cell hakiki bir sfat, el-ikram izafi bir vasftr. Cell,
onun zati sfat, ikram ise fiili sfatdr (Cemel 2001; 143).
Ar. T. Azamet ve kram sahibi ;Trke erken
Kuran evirilerinde; ululu iisi arl iisi (TEM 73 392v/8=
055/027); ululu iisi ta arlama eyesi (Hekimolu KT 509a/2=
055/027); uludur, mula msandr da kermdr (Manisa KT
391a/6=055/027) ululk issi dak arlamak issi (TEM 40 254a/2=
055/027)
Trke ilk Kuran evirilerinde Ar. karl
kullanlan szcklerden ululu iisi arl iisi.(T.); ululu iisi
ta arlama eyesi.(T.); uludur, mula msandr da kermdr
276
(T.+Ar.); ululk issi dak arlamak issi (T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.86 Adaletle Hkmeden Tanr
. Ar el-MusiAdaletle hkmeden (Cemel 144)
El-Muksit; geree uygun hkmeden, adaleti yerine getiren,
hkmnde adil olan demektir. Allah, mazlumu zalimin zulmnden
hakkn zalimden almas ynyle tam ve kamildir. Bu adaletinin
nihayetsizlii, insaf ve merhametini gsterir. Buna Allahtan bakas
g yetiremez. Bu isim, onun btn fiillerinin denk ve uygunluk
arzettiini ifade eder (Cemel 2001; 144)

5.2.87 Toplayp Dzenleyen, Kyamet Gn Hesaba ekmek in
Mahlukat Toplayan Tanr
. Ar El-CmiToplayp dzenleyen, Kyamet gn hesaba
ekmek iin mahlukat toplayan (Cemel 145)
T. ol tergy k ;ol trer ; ol yay ; cem eylese gerek; Ol.
dire
Kuran: Allah, kendisinden baka hibir ilh olmayandr.
Andolsun, sizi kyamet gnnde mutlaka bir araya toplayacaktr.
Bunda asla phe yoktur. Kimdir sz Allahnkinden daha doru
olan? (004/087)
Zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde btn kemal sfatlar
toplayan Cenab- Hak noksan sfatlardan mnezzehtir. Cenab- Hak
Tel olacandan hi phe olmayan bir gn olan kyamette
insanlar har iin toplayacaktr (Cemel 2001; 145).
Ar. . " T. Toplayp dzenleyen, Kyamet gn hesaba
ekmek iin mahlukat toplayan ;Trke erken Kuran evirilerinde;
ol tergy k ( TEM 73 68v/001=004/087); ol trer (Rylands KT
53a/1=004/087);ol yay (Hekimolu KT .89a/8=004/087); cem
eylese gerek (Manisa KT 63b/11=004/087);Ol. dire (TEM 40
41b/7=004/087)
Trke ilk Kuran evirilerinde Ar. . karl kullanlan
szcklerden ol tergy k (T.) ;ol trer (T.) ; ol yay (T.); cem
eylese gerek (Ar.+T.); Ol. dire (T.) szck gruplarndan meydana
gelmitir.

277
5.2.88 Kendisi Her eyden Mstani, Her ey Kendisine Muhta
Olan Tanr
. Ar El-anKendisi her eyden mstani, her ey kendisine
muhta olan (Cemel 146)
T. tar ol turur musuz ; Teri bay turur ; musuz turur ;
Tangr, ol bay ; . Tar tal andr; Tanr, Ol baydur hcatsuzdur
El-ani, kendisi ve yanndakiler tam, kamil ve bir bakasna
ihtiyac olmayandr. Allah (c.c.), bu sfatla muttasftr. nk ihtiya
bir noksanlktr. Muhta, ihtiyalarn yerine getirmekten ve ona
ulamaktan acizdir. Muhta iin, muhta olmayan bir zatn
bulunmas bir ltuftur. Acziyet, noksan sfatlardan mnezzeh olan
Allah hakknda caiz deildir. Btn stn vasflara sahip bir kimsenin
aciz olmas dnlemez. nk O, kendisi dndaki her eyi bizatihi
kendisi yaratmtr (Cemel 2001; 146).
Ar. T. Kendisi her eyden mstani, her ey
kendisine muhta olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol
turur musuz (TEM 73 317r/5=035/015);Teri bay turur (Anonim KT
92b/3=064/006); musuz turur (Rylands KT 38/68b3=064/006);
Tangr, ol bay (Hekimolu KT 416b/9=035/015); Tar tal
andr (Manisa KT 312b/2=035/015);Tanr, Ol baydur hcatsuzdur
(TEM 40 207a/10=035/015) szckleriyle karlanmtr
szcklerden tar ol turur musuz (T.); Teri bay turur ; musuz
turur (T.) ; Tangr, ol bay (T.); Tar tal andr (T.+Ar.); Tanr, Ol
baydur hcatsuzdur (T.+F.)

5.2.89. Zenginlik Veren Tanr
. Ar El-MunZenginlik veren (Cemel 147)
T. tar ker berigli turur; Tangr king, bilgen; an eyler
Tar tal; bay eyleye Tanr
Kuran: Sizden bekr olanlar, klelerinizden ve cariyelerinizden
durumu uygun olanlar evlendirin. Eer bunlar yoksul iseler, Allah
onlar ltfuyla zenginletirir. Allah, ltfu geni olandr, hakkyla
bilendir. (024/032)
Szlkte zengin etmek, ihtiyacn gidermek manasna gelen
Muni, Allahn gzel isimlerinden biri olup Allahn zenginlik
vermeyi, kullarndan dilediini hkmettii konumda brakmas,
dilediini daha ykseltmesi manasna gelir. O, isteyenin isteine
kar ltufta bulunur (Cemel 2001; 147).
Ar. T. Zenginlik veren ;Trke erken Kuran
evirilerinde; tar ker berigli turur( TEM 73 257r/2=024/032);
278
Anonim KT; Tangr king, bilgen (Hekimolu KT 339a/8=024/032);
an eyler Tar tal (Manisa KT 247b/5=024/032);.bay eyleye
Tanr (TEM 40 167v/11=024/032)
szcklerden tar ker berigli turur (T.); Tangr king, bilgen (T.);
an eyler Tar tal (Ar.+T.); bay eyleye Tanr (T.) szck

5.2.90 Bir eyin Olmasna Mani Olan, Hikmeti Gerei Murad
Etmedii eylerin Gereklemesine zin Vermeyen Tanr
. Ar El-MniBir eyin olmasna mani olan, Hikmeti gerei
murad etmedii eylerin gereklemesine izin vermeyen (Cemel 148)
Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah (c.c.) hikmeti gerei
kullarn korumak iin belalara mani olur. Bazlarna bir imtihan
vesilesi olarak ltufta bulunmaz. Buna mani olur. Allah (c.c.)
dnyada sevdiine de sevmedii kimselere de verir. Ahirette ise
ancak sevdii kimselere ltufta bulunur.Bu isim Kuran- Kerimde
gememektedir. Fakat Esm-i Hsn ile ilgili btn hadislerde
Kuranda gememekktedir.

5.2.91 stediine Zarar Veren Tanr
. Ar E-arrstediine zarar veren (Cemel 149)
T. tar ziyn al; skellik birle; yo aan; astal y
zametdr, tanr zyan
Kuran: ayet Allah sana bir zarar dokundursa, bunu Ondan
baka giderecek yoktur. Fakat sana bir hayr dokunduracak olsa onu
da kimse gideremez. Bil ki O, her eye hakkyla gc yetendir.
(006/017)
Dilediine zarar veren, ac veren, felakete uratan. Yce Allah,
btn varlklara hkmedendir. Btn yaratklar Ona boyun emi-
tir. Gklerde ve yerde ne varsa Onun kudretine ve iradesine itaat
ederler. Zarar, ac, felaket ancak Onun izniyle olur (Cemel 2001;
149).
Ar. T. stediine zarar veren;Trke erken Kuran
evirilerinde; tar ziyn al (TEM 73 97v/6=006/017); skellik
birle; yo aan (Hekimolu KT 125a/8=006/017)astal y
zametdr, (Manisa KT 90a/1=006/017);tanr zyan; (TEM 40
59b/9=006/017) szckleriyle karlanmtr
279
szcklerden tar ziyn al (T.+Ar.); skellik birle yo aan(T.);
astal y zametdr (F.+Ar.), tanr zyan (T.+Ar.) szck

5.2.92 Fayda Veren Tanr
. Ar En-NfiFayda veren (Cemel 2001)
Cenab- Hak, kullarndan dilediine rahmetiyle muamele eder.
O, zarara da faydaya da maliktir. Onun her eye gc yeter. Bazen
zarar veren eyden fayda tedavi yntemlerinden bir yntem olabilir.
Rablerine irk komayanlar iin zararl gibi grnen eyler onun
lehine olabilir. Her ey Allahn emrine musahhar ve btn sebepler
Onun kudreti altndadr (Cemel 2001; 150).
Kuranda gememektedir

5.2.93 Nurlandran, Nur Kayna Olan Tanr
. Ar En-NrNurlandran, Nur Kayna (Pehlivan 106, Cemel
151)
T. tar kklrini nr yan yarutul; Tangr kklernng
nr; Tar tal gkler mneviridr y mdebbiridr ; Tanr
nrdur yan yol gstericisi
Kuran: Allah, gklerin ve yerin nurudur. Onun nurunun
temsili udur: Duvarda bir hcre; iinde bir kandil, kandil de bir
cam fns iinde. Fns sanki inci gibi parlayan bir yldz. Mbarek
bir aatan, ne douya, ne de batya ait olan zeytin aacndan tutu-
turulur. Bu aacn ya, ate dokunmasa bile neredeyse aydnlatacak
(kadar berrak)tr. Nur stne nur. Allah, diledii kimseyi nuruna
iletir. Allah, insanlar iin misaller verir. Allah, her eyi hakkyla
bilendir. (024/035)
Nur, k, n uas, yaylmas veya yaylan k demektir
(Pehlivan 2005; 106).Allah (c.c.) sadklarn kalbini tevhidiyle
nrlandrr. Hak Tel yerde ve gkte yarat nrlarla gk ve yerleri
nrlandrd(Cemel 2001; 151).
Ar. T. Nurlandran, Nur Kayna ;Trke erken
Kuran evirilerinde; tar kklrini nr yan yarutul..(TEM 73
258v/1=024/035) ; Tangr kklernng nr (Hekimolu KT 340a/1=
024/035); Tar tal gkler mneviridr y mdebbiridr (Manisa
KT 248a/3=024/035); Tanr nrdur yan yol gstericisi (TEM 40
168a/6=024/035) szckleriyle karlanmtr.
szcklerden tar kklrini nr yan yarutul (T.+Ar.); Tangr
280
kklernng nr(T.+Ar.); Tar tal gkler mneviridr y
mdebbiridr(T.+Ar.); Tanr nrdur yan yol gstericisi (T.+Ar.)

5.2.94 Yol Gsteren, Hidayete Erdiren, Murada Erdiren Tanr
. rA El-HdYol gsteren, Hidayete erdiren, Murada erdiren
(Cemel 152)
T. tar kndrgli turur ; kndrr Tar kimni tilese;
kndrgen ;Tar tal hidyet virr ; yol gstericidr
Kuran: Bir de kendilerine ilim verilmi olanlar onun,
Rabbinden gelen hak olduunu bilsinler, bylece ona iman etsinler
ve sonuta da kalpleri ona sayg duysun diye Allah byle yapar. Hi
phe yok ki Allah, iman edenleri doru yola iletir. (022/054)
El-Hd, hidayet ve hda masdarndan rehberlik manasna
gelip hidayete erdiren demektir.Hdi, kendisini tanma yollarn
kullarna gsteren, tantan, onlar birliini ikrar edici klan, her
yaratn bekas ve varln srdrmesi iin gerekli olan tarafa sevk
eden. O, Hdi, sfatyla kurtulu yolunu gsterir ve aklar. Kulla-
rndan dilediini tevhit nuruyla ereflendirir. stediini dosdoru yola
yneltir. Btn yaratklar faydalarna olan yne sevk eder, rzk
arama yollarn, zararlardan saknmalarn ilham eder (Cemel 2001;
152).
Ar. T. Yol gsteren, Hidayete erdiren, Murada
erdiren;Trke erken Kuran evirilerinde; tar kndrgli turur
(TEM 73 246v/8=022/054); kndrr Tar kimni tilese ; (Rylands KT
93b/3=039/023) kndrgen (Hekimolu KT 325a/2=022/054);Tar
tal hidyet virr (Manisa KT 236a/11=022/054);yol gstericidr
TEM 40 160b/4=022/054) szckleriyle karlanmtr
szcklerden tar kndrgli turur (T.); kndrr Tar kimni tilese
(T.); kndrgen (T.);Tar tal hidyet virr (T.+Ar.); yol
gstericidr (T.) szck ya da szck gruplarndan meydana
gelmitir.

5.2.95. Hi Benzeri Olmayan eyleri, Acib ve Hayret Verici
Alemleri cad Eden Tanr
. Ar EL-BediHi benzeri olmayan eyleri, acib ve hayret
verici alemleri icad eden (Cemel 153)
T. yodn bar ll; Kklerni tangsu ta yirning; Ol Tar
tal gkleri yaratd, zinden zgeye bamad Yirleri da yaratd;
bedesz yaradc
281
Kuran: O, gkleri ve yeri rneksiz yaratandr. Bir ie hkmetti
mi ona sadece ol der, o da hemen oluverir.(002/117)
Bedi, nceki bir rnee uymakszn bir ey icad eden, yaratan.
Daha nce var olmayan gkleri ve yeri ortaya karan. nceden bir
rnek olmakszn yaratmaya balayan. Yoktan var eden (Cemel 2001;
153).
Ar. T. Hi benzeri olmayan eyleri, acib ve hayret verici
alemleri icad eden ;Trke erken Kuran evirilerinde; yodn bar
ll.(TEM 73de 105r/3=006/101); Kklerni tangsu ta yirning
(Hekimolu KTde 17a/1=002/117); Ol Tar tal gkleri yaratd,
zinden zgeye bamad Yirleri da yaratd (Manisa KTde
98a/1=006/001); bedesz yaradc; (TEM 40 KTde 9a/10=
002/117) bedesz yaradc szckleriyle karlanmtr
szcklerden yodn bar ll (T.).; Kklerni tangsu ta yirning
(T.); Ol Tar tal gkleri yaratd (T.+Ar.), zinden zgeye bamad
Yirleri da yaratd (T.); bedesz yaradc (T.) szck gruplarndan
meydana gelmitir.

5.2.96 Varlnn Sonu Olmayan Tanr
. Ar El-BkVarln sonu olmayan (Cemel 155)
T. all mglg ; alur ingning t; b alur Tar
talnu t; vardur alabun zt
Varl zorunlu, vcudu zatnn gerei olan Allah (c.c.) varl
devaml olmas ve varlnn sonu olmamas sfatyla muttasftr. O
varlnn sonu olmayandr. Ebedidir, ezelidir ve varl nihayetsizdir.
Allahn ezeli olmas, Allahn sfatlarnda sadece ona mahsus
bir sfat olup, varlnda hibir zaman yokluk olmayan demektir. Her
eyi yokluk kaplad halde ve her ey yok olaca halde onun zat
bakidir. O ayn zamanda mekan olmakszn ezelidir (Cemel 2001;
155).
Ar. T. Varln sonu olmayan ;Trke erken Kuran
evirilerinde; all mglg ( TEM 73 392v/7= 055/027); alur
ingning t (Hekimolu KT 509a/2=055/027); b alur Tar
talnu t (Manisa KT 391a/6=055/027); vardur alabun zt
(TEM 40 254a/2=055/027) szckleriyle karlanmtr
szcklerden all mglg(T.); alur ingning t (T.+Ar.) ; b
282
alur Tar talnu t. (Ar.+.T.); vardur alabun zt (T.+Ar.)

5.2.97 Her ey Yoklua Dndkten Sonra da Varl le
Hkmranl Devam Eden
. Ar El-VriHer ey yoklua dndkten sonra da varl ile
hkmranl devam eden (Cemel 155)
T. mr bolullar; mr alllar-miz; mr alanlar; vri
oldu ; mras alclar
Kuran: Biz nimetler iinde maran nice memleket halkn
helk etmiizdir. te kendilerinden sonra ilerinde pek az oturulmu
yurtlar! (O yurtlara) biz varis olduk, biz.(028/058)
Vris, mlklerin geici sahipleri elleri bo olarak gtkten
sonra, varl devam eden mlkn gerek sahibi. lmsz hayat
sahibi. Btn yaratklarn yok olmasndan sonra kalan Bk.
Dnyada nimetlendirdii mlk sahipleri gp gittikten sonra O,
bk kalr; nk hem onlarn, hem mallarn mlklerin varl, Onun
varl iledir (Cemel 2001; 155).
Ar. T. Her ey yoklua dndkten sonra da varl ile
hkmranl devam eden ;Trke erken Kuran evirilerinde;
mr bolullar (TEM 73 285v/8=028/058); mr alllar-miz
(Rylands KT 37a/3=028/058); mr alanlar (Hekimolu KT
374a/5= 028/058); vri oldu (Manisa KT 277b/2=028/058); mras
alclar (TEM 40 186b/8=028/058) szckleriyle karlanmtr
szcklerden mr bolullar (Ar.+T.); mr alllar-miz(Ar.+T.).;
mr alanlar (Ar.+T.); vri oldu (Ar.+T.); mras alclar(Ar.+T.)
szck gruplarndan meydana gelmitir

5.2.98 Kullarna Doru Yolu Gsteren, rad Eden, Btn leri
sabetli Olan Tanr
. Ar Er-ReidKullarna doru yolu gsteren, irad eden,
btn ileri isabetli olan (Cemel 156)
T. tar kndrgli turur ; kndrgen.; Tar tal hidyet
virr ; yol gstericidr
Kuran: Bir de kendilerine ilim verilmi olanlar onun,
Rabbinden gelen hak olduunu bilsinler, bylece ona iman etsinler
ve sonuta da kalpleri ona sayg duysun diye Allah byle yapar. Hi
phe yok ki Allah, iman edenleri doru yola iletir. (022/054)
283
Red, mrid anlamndadr. Allah (c.c.) kullarna doruyu
gsteren ve insanlar irad eden, kullarndan taat ehline doru ilham
edendir. O, mahlukat hidayete arandr(Cemel 2001; 156).
Ar. T. Kullarna doru yolu gsteren, irad eden,
btn ileri isabetli olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar
kndrgli turur (TEM 73 246v/8=022/054); kndrgen (Hekim-
olu KT 325a/2=022/054); Tar tal hidyet virr (Manisa KT
236a/11=022/054); yol gstericidr (TEM 40 160b/4=022/054)
szckleriyle karlanmtr
szcklerden tar kndrgli turur (T.); kndrgen(T); Tar tal
hidyet virr (T.+Ar.); yol gstericidr (T.) szck veya szck

5.2.99 ok Sabrl Olan Tanr
. Ar E-abrok ok sabrl (Cemel 157)
Szlkte nefsi acele etmekten alkoymak demektir. Allah (c.c.),
mhlet veren, bekleyen, acele etmeyen itidali muhafaza eden, zaman
gelmeden fiilinde acele etmeyen, btn ileri takdir edilen belli
zamanda yapan geciktirmeyendir. Es-Sabur, ounlukla hilm sfa-
tnda olduu gibi cezalandrma kudretine sahip olduu halde
sulularn cezasn hemen vermeyip, cezay tehir eden anlamnda
kullanlmtr (Cemel 2001; 157)

SONU
Tercme en zor yaplan ilerden biridir. Hele Kuran gibi kutsal
bir metni tercme etmek ve manalandrmak bir ok ilime sahib
olunmas gerektii gibi ar bir mesuliyet ister. Bunun yannda
Kurann iinde geen Allahn en gzel isimlerini (Esm-i Hsn)
Trke karlklaryla ifade edebilmek ve bu isimlerin Arapa kar-
lklarn tam olarak verebilmek tercme eden iin byk bir risk
tayp ar dini sorumluluklar yklemektetir. Tercme edilen dil
iinde onun baka bir dile kar mukavvetni gstermektedir.
Yukarda grdmz gibi Allahn en gzel isimlerini (Esm-i
Hsn) Trke adlarla karlayabilinmesi bir bakmdan Trkenin
doru ve yerinde kullanld zaman en kutsal metinleri bile Trke
karlklaryla tercme edilebileceini gstermekte olup bizede lk
Kuran evirileri yapan/yapanlarn tad Trkecilik tavrnn ne
kadar geerli olduunu gstermektedir.

284
Kaynaklar
AL, Osman Tatlsu, Esml-Hsn erhi, stanbul, Baak yay.
AGAH, Srr Levent, Dini Edebiyatmzn Balca rnleri Ankara,
Trk Dili Aratrmalar Yll Bellleten 1972, s. 44.50
ATA, Aysu, Trk Dilinde Esma-i Hsna, IV. Uluslar aras Trk Dil
Kurultay, zmir, 2000
ATA, Aysu, Trke lk Kuran Tercmesi (Rylands Nshas) Karahanl
Trkesi, Giri-Metin-Notlar Dizin, Ankara, TDK, 2004.
ATE, Sleyman, Kurn- Kerm ve Cmle Meali, stanbul, Yeni
Ufuklar Neriyat 1975.
BLMEN, mer Nasuhi, Tefsir Tarihi, c.I-II, Ankara, 1987.
BOROKOV, A. K., Orta Asyada Bulunmu Kuran Tefsirinin Sz
Varl (XII. - XIII. Yzyllar), (Rusadan eviren: USTA, Halil
brahim, AMANOLU Eblfez), Ankara,TDK, 2002.
CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth
Century Turkish, Oxford , 1972.
ANGA, Mahmut, Kuran- Kerim Lugat, stanbul, 1999
DYANET LER BAKANLII, Kuran- Kerim ve Aklamal Meli, 2.
Bask, Ankara. 1993.
ECKMANN, J., Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran
Translation, Budapest, 1976.
BN S, SARUHN, Esm-i Hsn erhi (Hazrlayan Numan
Kleki) Aka yay. Ankara
KARABACAK,Esra An Inter-Linear Translation Of The Quran Into Old
Anatolian Turkish = Eski Anadolu Trkesi Satr Aras Kuran
Tercmesi: Introduction and Text I, Sources Of Oriental
Languages and Literatures 22, Turkish Sources XX, Harvard
University The Department Of Near Eastern Languages and
Civilizations. 1994; (Part II: Glossary: Section one, p. 1-384.
Section Two, p. 385-786), 1995; (Part III: Facsimilie of the MS
Manisa l Halk Library No. 931, Section one: 1a-224a.1997;
(Part III: Facsimilie of the MS Manisa l Halk Library No. 931,
Section two: 224b-451a, 1999.
KK, Abdullah, Karahanl Trkesi Satr-Aras Kuran Tercmesi
(TEM 73, 1v/ 235v/2), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, 2004.
ZZETTN, Cemel, Ayet ve Hadislerle El-Esml-Hsn, stanbul.
Ravza yay, 2001.
MUSTAFA, Necati Bursal, Ayet ve Hadislerle El-Esml-Hsn
erhi, stanbul, Erhan yay,
285
RAUF, Pehlivan , Esml-Hsn, stanbul, 2005, Motif yay.
SAOL, Glden Old Turkish and Persian Inter-Linear Quran
Translations II: An Inter-Linear Translation of the Quran into
Khawarazm Turkish, Introduction, Text, Glossary and
Facsimile (Part I: Introduction and Text), Harvard, (410 pages),
1993; (Part II: Glossary) Harvard, 1995, (310 pages); (Part III
Facsimile of the MS Sleymaniye Library, Hekimolu Ali Paa
No.2 Section One: 1b-300b), Harvard, 1996; (Part III: Facsimile
of the MS Sleymaniye Library, Hekimolu Ali Paa No.2
Section Two:301a-587b), Harvard,1999.
SAOL, Glden, Kurann Trke Tercme ve Tefsirleri zerinde
Yaplan almalar, Trklk Aratrmalar Dergisi, Say: 8,
stanbul, 1997.
SAOL, Glden, Trkede Din Tabirler, Trkede Din Tabirler
Sempozyumu Yldz Teknik niversitesi, stanbul, 2004.
SARI, Mevlt, El-Mevrid, Arapa Trke Lgat, stanbul, 1982.
TOPALOLU, Ahmet, Muhammed Bin Hamza, XV. Yzyl Balarnda
Yaplm Satr Aras Kuran Tercmesi, I Giri ve Metin,
stanbul,1976; II, Szlk, stanbul, I978.
TRK DL KURUMU, Trke Szlk, Ankara, 2000.
USTA, Halil brahim, XIII. Yzyl Dou Trkesiyle Yazlm Anonim
Kuran Tefsirinin Sz ve ekil Varl, Ankara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 1989.
UZUNOLU, Nurettin, Allahn 99 Sfat Esma-l Hsna, Ankara
2004.
NL, Suat, Karahanl Trkesi Satr-Aras Kuran Tercmesi (TEM
73, 235v/3-450r/7), Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, 2004.
........., Suat, Karahanl Trkesi Satr-Aras Kuran Tercmesinde
Esm-i Hsn Kavram, Ankara niversitesi Dil Tarih
Corafya Fakltesi ada Trk Leheleri ve Edebiyatlar
Blm, ada Trklk Sempozyumu Ankara, 2005.
........., Suat, lk Trke Dou ve Bat Trkesi Kuran evirilerinde
Peygamber Kavram, Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya
Fakltesi ada Trk Leheleri ve Edebiyatlar Blm,
ada Trklk Sempozyumu, Ankara, 2006.

Esmaül Hüsna

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Esmaül Hüsna

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

You might also like