ANTONO GRAMSC VE HEGEMONK OKUL

Antonio Gramsci and Hegemonic School

Asiye AKA

Z
Makalenin Temelleri: talyan dnr A. Gramsci'nin, eitim-retim hakkndaki grlerini
tartmaktr. Antonio Gramsci Hapishane Defterleri ve Mektuplar adl eserlerinde, okulun
hegemonik bir ilev grd tezini ileri srer. Marksist bir teorisyen olarak Gramsci, devrimci sosyal
deime ile ilgilenir. Onun almalarnn temeli sosyo-ekonomik ve politik statkoyu eletirmeye
dayanr. Ona gre okul, sosyal hegemonyann bir parasdr. Fakat paradoksal olarak Gramsci'nin,
eitim-retim yntemi ve mfredat konusunda nerdii reete znde devrimci deil
muhafazakrdr. nk o eitim-retim srecinde disipline zel bir nem atfeder.
Makalenin Amac: A. Gramsci'nin devrimci politik ve sosyal teorisi ile muhafazakrl
arasndaki elikiyi gstermektir.
Makalenin Yntemi: A. Gramsci'nin eserlerinden hareketle onun eitim hakkndaki eletirel
grlerini irdelemektir.
Tartma ve Sonu: Gramsciinin kendi dneminin eitim sistemine yapt eletiriler ve bu
eletirilerin gerekelerine (sosyo-ekonomik ve politik) yer verilmitir.
Anahtar Kelimeler: Hegemonya, Mfredat, Politik Eitim

ABSTRACT
The basics of article: t is argued that Italican thinkers about schooling ideas. n Prison
Notebooks and Letters of Antonio Gramsci claim that the school is hegemonic. As a Marxist,
Gramsci is concerned with the promotion of revolutionary social change, and his works criticized the
socio-economic and political status quo. According to Gramsci school is an integral component of
any social hegemony. However, paradoxically, Gramscis prescriptions for curriculum and teaching
method are essentially conservative. This paper focuses discrepancy between his revolutionary
political and social theory and his conservatism with in the processes of schooling.
Purpose of the article:it is point out that Antonio Gramscis revolutionary politic and social
theory by conservative between contradiction.
The method of article: By reference from A. Gramsci's works, it is interpreted about his
critical ideas of schooling. t is used hermeneutic method in this article.
Key Words: Hegomony, Curriculum, Politics Education
1. GR
Okul rencilerin yeniden ve yeniden ekillendii bir kurumdur. Bir kurum
olarak okul mevcut Sosyo-Politik-Kltrel yapnn sreklilii iin anahtar bir rol
oynar. Bu yazda Gramscinin okula ynelik eletirilerine yer verilecektir.
Gramsci eserlerinde okulun hegemonik ilev grdn syleyerek mevcut
statkoyu eletirir. Bu eletirisini desteklemek iin Marksist bir teorisyen olarak
Gramsci, devrimci sosyal deime ile ilgilenir. Ona gre okul sosyal
hegemonyann bir parasdr. Ayn zamanda Gramsci burjuvazinin ii snfn
(proleterya) geici bir sre kullandn ve kendi hegemonyasn ii snfna kabul
ettirmek iin radikal bir eitim-retim reformu hazrladn ileri srer. Gramsci
bir yandan devrimci ekonomik/politik ve sosyal deime ile ilgilenirken dier

Yard. Do. Dr., anakkale Onsekiz Mart niversitesi retim yesi

BA
SBED
12 (21)
329
Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 12 Say 21
Haziran 2009
ss.329-338
taraftan eitim-retim konusunda olduka tutucu bir tavr sergiler. Bu balamda
bu yaznn amac da eitim-retim sreleri ve ierii referans alnarak,
Gramscinin devrimci ekonomik/politik ve sosyal teorisi ile muhafazakrl
arasndaki elikiyi gn na karmaktr.
Bu yazda ilk olarak Gramscinin hegemonya kavramn hangi balamlarda
kullandna, daha sonra da bir esi olarak okulun hegemonik ilevine yer
verilecek ve son olarak yetikinlerin politik eitimine deinilecektir.
2. GRAMSCDE HEGEMONYA KAVRAMI
Karl Marxn tarihsel materyalizmi balamnda anlalabilecek olan
hegemonya kavram, ynetici snfn karlarnn ideal biimde, evrensel karlar
olarak temsil edilmesidir. Fikirler birikerek evrenselleir. Her ynetici snf
hegemonya kapsamn geniletmekle kalmaz, ayn zamanda bu hegemonya ile
kendisinden sonra gelecek egemen snf arasndaki atmay keskinletirir ve bu
atma, evrensel kar temsil eden bir snfn (proletaryann) ortaya kmasna
kadar devam eder. Burjuva hegemonyasnn balca arac sivil toplumdur.
Gramsci, hegemonyay, zel dier bir deyile devlete ait olmayan dzeylerinin
rol iine yerletirir ve toplumsal hegemonyay, kapitalist toplumlarda toplumsal
dzeni korumann balca arac olarak zora bavurmaktan ayr bir yere koyar.
Weberci adan bakldnda, hegemonya, doal stnlk mitine ya da bir stat
dzeninin merulatrlmasna denk der (Marshall 1999: 299-300). Gramsci
hegemonya kavramn, ii snfnn burjuva devletini ykmak ve iilerin devletin
toplumsal taban olarak hizmet etmesini salamak iin yaratmas gereken ittifaklar
sistemine iaret etmek iin kullanmtr (Gramsci 1978:443). Ayn zamanda,
hegemonya terimini, Sovyet proleteryasnn kyllk ile ittifakn srdrmesi ve
kendi genel karna hizmet amacyla, ekonomik karlarn feda etmek zorunda
kalacan ne srmek iin de kullanmtr (Gramsci 1978:431) (Aktaran Haris L.
Kiernan V.G. Miliband R. 2001:274). Gramsci'ye gre hegemonya eitim, kilise,
parti, sendika vb. gibi rzann kaynan oluturan "zel kurumlar"a zerklik alan
tanyan, dayankl ve bamsz sivil topluma dayanmaktadr(www.Vikipedi, zgr
ansiklopedi, 12.06.2008). Ksacas hegemonya, rzann imal edilmesidir (Marshall
1999: 299-300).
Gramsci hegemonya kavramn, benzer politik tarihe sahip ulusal meseleleri
karakterize eden ilikileri ve zellikle sosyal snf ilikilerini aklamak iin
kullanr. Ona gre, bir sosyal snfn dier sosyal snf zerinde uygulad etki
hegemoniktir (hem bask hem de rzaya/onaya dayal oluu). Kapitalist toplum
biiminde burjuvazi ile kyl ve endstriyel ii snf arasndaki ilikiler
hegemoniktir. Sosyalist devrimle birlikte burjuvazi hegemonyas ile ii snf
(proleterya) hegemonyas yer deitirecektir. Fakat hegemonik kontrol, fiziksel
(askeri veya politik) ya da yasal zorlama ile deil eitimle gerekleecektir. Alt
snf, kendi karnn gerekletirildii yanlsamasyla, mevcut statkoyu
srdrmek iin ikna edilecektir: Burjuva hegemonyas ii snfnn bu yanl
bilincine dayanr. Bu sayede alt snfta aktif bir anma meydana gelecektir. Bu
anma u ekilde olacaktr: Mevcut statkoya rza gstermek ve mevcut
hegemonyann srmesi iin ynetici snfn zorlamasn kabul etmek. Bu yzden
Gramscinin kendi kavramsal formlasyonunda, hegemonik ynlendirmede ahlaki
ve entelektel etkinin nemi byktr: Ahlaki ve entelektel iktidar hegemoninin
(bask/rza) kurulmasna hizmet eder. Hegemonyann salanmas (iktidara bal
olan yaygn rzann ve boyun edirilmenin kefedilmesi) toplumsal sistemde
dzenlilik ve sreklilik salar. Hegemonik ilikinin olumas ve sreklilii iin
eitim olmazsa olmaz kouldur (Gramsci 1997). Gramsci ynetici snf
egemenliinin (tahakkm) temeli olarak zorlama ve g rolyle ilgilenen klasik
Marksist iktidar yaklamndan hareket etmitir. Gramsci iin hegemonik eitim
Antonia
Gramsci ve
Hegemonik

330
ilikisi eitli sivil toplum kurulularnda -kilise, okul, sendika ve kitle iletiim
aralarnda- ortaya kar. Bu noktada Gramscinin sosyal teorisi paradoksal
grnr. nk onun okul mfredat olabildiince muhafazakr bir grnm
sergiler. Onun yaklamnda okul, hegemonyann var olmas iin temel bir ara
rol stleniyorsa ayet bu durumda, eitimin ieriinin ne olduunu etraflca
anlamak gerekecektir: deolojik olarak ii snfnda egemen olan arptlm
hakikat/gereklik, burjuvazi tarafndan ii snfna eitim kanalyla aktarlacaktr.
Bylelikle ii snfnn arptlm bilincinin oluturulmasnda hizmet eden
okullar, orta snfn hegemonyasnn srekli olmasna katkda bulunur. Bu
sreklilikte ise okullarda okutulan mfredatlar/programlar olduka ilevsel bir role
sahiptir.
3. GRAMSCDE ETM
Gramscide eitim kavram sylemsel balamn btnnde ortaya kar ve
praksis felsefesi iinde yaplanr. nk praksis felsefe, snflarn eletirel bilincini
ykseltmeye alan ahlaki bir reformdur (Lombardi 2000: 43). Bu felsefenin
eitim boyutunda kiiliin oluumu ncelikli bir konumdadr. Gramsciye gre
yaam koullarnn bir sonucu olan insan, gerek toplumsal ilikiler btnnn
deiimi yoluyla, gerekse bu nesnel durumlar kullanma iradesiyle bunlarn
bilincine varlmas yoluyla belirlenmi bir dnm znesi haline gelir. Bu
konumda insan, kendi iradesini harekete geirir, soyut bir iradeyi somut olarak
uygular ve bylece kendi kiiliini oluturur ((Lombardi 2000: 43).
Gramsci, eitimi nceden verili olann, sakl ve doutan gelen zgn ir
gcn bir araya getirilmesi olarak gren bir pedagojiyi reddeder. Ona gre gerek
eitim yntem ve ynlendirme, hatta bir eit bask gerektirir. Eiticinin iradeci
ynn vurgulayarak Gramsci, salt birey olarak deil de bir sosyal grubun gd ve
niyetlerinin tayc olarak eiticinin mdahalesinin gereinin altn izer. Eitmek
iin bir kltr aygt lazmdr. Bu aygt sayesinde eski kuak gemiin tm
deneyimlerini (gemi kuaktakilerin tm deneyimlerini) yeni kuaa iletir; belirli
eilim ve alkanlklarn (hatta raklk yoluyla fiziksel ve teknik deneyimlerin)
edinilmesini salar; ve gemiin mirasn aktarp zenginletirir (Aktaran Lombardi
2000: 44-45).
Gemi kltrn deneyimlerini yeni kuaa aktaran birey retmendir.
retmen sadece okulda ders veren kii deildir. retmen ayn zamanda
toplumsal bask ve bireysel zerklik arasnda dinamik ve diyalektik bir denge
kurmaya alarak toplumun eletirel bilincini temsil eder. Ayrca retmen okulda
kolektif insan tipini yetitiren, kresel aa uygun bir kiiliin oluumunda katkda
bulunan bir kiidir.
Gramscinin eitime ilikin yaklam aydnlar teorisi iinde anlam kazanr.
Gramsci aydnlar konusunda organik ve geleneksel olarak kategorik bir ayrm
yapar. Bu ayrmda Gramsci, bir yandan yapyla styapnn organik birliinin
oluturduu tarihsel blokun, br yandan da styapsal dzeyde sivil toplumla
politik toplumun eklemlenme sre ve tarzlarna dikkat eker ilgi (www.
mulkiyedergi.org/index Yeti 2008: 5). Dier bir ifadeye eitmen okul ve eitim
kurumunda alan bir yneticidir. Bu konumda bulunan retmenin de eitilmesi
gerekir. nk eitimcinin toplumdaki ynetici konumu zerindeki eletirel
bilincinin farkna varmas gerekir. Gerek eitimci kolektif eletirel bilinci temsil
eden ve eitim ve retim ilikisini somut olarak zmlemek amacyla evre ve
eitilecek zne arasndaki gei noktasn tespit edebilecek kiidir. Eitimci ve
toplumsal evre arasnda olduu gibi eitimci ile renci arasnda da karlkl
etkileim olmaldr.
BA
SBED
12 (21)
331
Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 12 Say 21
Haziran 2009
ss.329-338
3.1. OKULLARDAK MFREDAT/PROGRAM
Gramscinin yazlarnda geleneksel hmanistkltrn srdrld
grlmektedir. Onun eserleri okunduunda, tarih ve edebiyat alannda ne kadar
yetkin bir karakter olduu gze arpmaktadr. Neil Mcinnes, Gramscinin eserleri
konusunda yle syler: Gramscinin almalarnn gl olmasnn nedeni;
resmi ideolojik mant, klasik kltr, liberal eitimi ve dier pek ok konuyu
derinlemesine kavrayndan kaynaklanr. Gramsci, marksizmde srar ederek
kitleyle dinamik bir balant kurmu ve ykselen yeni tabakann st kltrel
yaamn hedeflemitir. O, st kltrel yaamn neden bir st kltr olarak
alglandn sorgulam ve bu konuda unlar sylemitir: i snfnn kltr
idealize edilmemitir ve tarihsel-kltrel olarak kesinlikle de korunamamtr. O,
klasik sylem vastasyla egemenlik altna alnan hmanist kltrn
anakronizminin (ikililiinin) farkndadr (Gramsci 1959: 37-40). Ona gre, bireyi
disipline etmek iin eitim bir ara olarak kullanlmtr. Ayrca Gramsci,
endstriyel uygarln kendine zg modern bilgi biimlerine dayanan yeni
hmanizmi retmek iin okullara gereksinim olduunu belirtir.
Gramsci (1959: 24) paradoksal olarak, Gentilenin 1923te yapt eitim
reformuna kar geleneksel talyan eitim sistemini savunur. nk bireyin, uygun
bir mfredat gelitirmesi iin iinden getii eitim srecini anlamas gerekir.
Geleneksel eitim reformunda folklorik ve batl inanlarn katlndan kanmak
iin doal ve sosyal yasalar arasndaki farklla dikkat ekilir. Gramsci, belli
evrensel kavramlarn oluturulmasnda ve ieriinin doldurulmasnda filozof ve
sanatlarn katksn gz ard etmemitir (Gramsci 1959:9). O, filozoflarn ve
sanatlarn bilisel ve estetik olarak verimsiz olularnn yanl anlaldn
belirtir: Filozoflar, herkese uygun olan spontane felsefenin karakteristii ve
snrlar tarafndan belirlenmitir. Spontane felsefe ise u konular ierir: 1. Dil
tmel olarak belirlenmi nosyon ve kavramlardan oluur ve kelimeler gramer
olarak ierikle beslenir 2. Saduyu ve rasyonellik-aklclk; 3. Popler din ve
bu yzden sistemin inanlar, hurafeleri, fikirleri, anlama tarzlar, ve eylemlerinin
tmnde ortaklaa paylalan deerler, folklor ad altnda bir araya getirilmitir
(Gramsci 1959: 323). Piagetci psikolojide zekya ve sosyal dnce tarzlarn
anlatan kavramlara yer verilir. Saduyu aklcln (bilimsel kavramlar gibi) ve
folklorik hurafelerin harmanlanmasndan oluur. Gramsci eitimi, saduyu iinde
rasyonellii gelitiren bir giriim olarak grr. O, geleneksel talyan ilkretimin
bu amalar izlediini syler: Okul folklor ile arpma halindedir ve gerekten de
her evrensel geleneksel kavram kelti durumundadr. Basit ve temel bilinlilik
zerine kurulu modern dnce gerekte, uzmanlamak isteyen bir kiinin adapte
olmak zorunda olduu doal yasalarla kolayca kontrol edilemeyen nesnellikle var
olur ve karlarn kolektif gelimesinde sosyal ve devlet yasalar bireyle kurulan ve
bireyle deitirilebilen bireysellik iinde retilir (Gramsci 1959: 34). Bu terimleri
kullanmamasna ramen Gramsci, doa ve sosyal bilimlerin renilmesinin gerekli
olduunu syler (Entwistle 1978: 25).
Gramscinin borlu olduu tarih ve edebiyat usuz bucakszdr. O okullarn
vazgeilmez olduunu ve ayrca formel dil almasnn doru olduunu syler.
Onun almalarnda kstl dil kodlar (ii snfnn konumas), dilsel olmayan
sorunlar, snf temelli dil kodlar, karmak gncel tartmalar, gelikin orta snf
kodlar ve okul konusu zel bir yer tekil eder. Gramsci, okullardaki ii snfnn
konumasna veya lehesine de dikkat eker.
Postman (1970:40)a gre gncel sorunlarn deerlendirilmesinde
okuryazarlk nemlidir (19. yzylda kitleler iin belli dereceye kadar okur-
yazarln gerekli oluu): Okumann retilmesinin kendisi bir sosyal kontroldr ve
bu yzden, sosyo-kltrel hegemonyann srdrlmesi iin gereklidir Gramsci
Antonia
Gramsci ve
Hegemonik

332
politik okur-yazarlk bak asn benimser. O, devrimsel bir ara olarak
okuryazarl nermese bile, fikirlerin iletilmesinde okuryazarln stnln
kabul eder (Aktaran Entwistle 1978: 5).
Gramsci, yaz disiplinin nemini ve ii snf entelektellerinin kendi
kendilerini eitmelerinin gerekli olduunu syler: Bu tip entelektel almada,
Taylorist entelektel alma iin kariyer salayan ortodoks bir bilginin, kendi
kendisini disipline etmesi zorunludur (Gramsci 1955:29).
Gramscinin eitim konusundaki grleri ocuun ailesi ve komularn
ieren kltrel evresi iinde geerlidir. O, okullarn mevcut kltr ocuklara
aktarmas gerekliini gzler nne serer. ocuun bireysel bilincinin
oluturulmasnda okul mfredatnda temsil edilen antagonistik ve farkl olan sosyal
ve kltrel ilikiler aktarlr. Okul ve gerek yaam/gndelik pratikler arasnda bir
btnlk yoktur ve bu yzden de eitim ve retim arasnda da otomatik olarak bir
btnlk yoktur. Bu sonu Gramsciyi yaamn kendisiyle dorudan ilikisi
olmayan veya gvenilmeyen alternatif bir eitim-retimden dolay okullarn,
ilevsiz olduunu gstermeye ynlendirmez. O, retme ediminin ilevini
(alma yaamn) eitim ve retim arasndaki ba kurmak olarak grr: O,
temsil edilen kltr ve mevcut toplumsal biim arasndaki ztln farknda
olunmas gerektiini ve ocuun eitim ncesi ve soraki yaam arasndaki
toplumsal atmaya uygun olarak dzenleme yaplmasn ve ivme kazandrmann
zorunlu olduunu syler (Gramsci 1955:35-36). Gramsci modern eitim
jargonunda kabul edilen ocuun belirlendii/biimlendirildii grn
destekler (Esland 1971). Gramsci ayn zamanda ocuun gelimesinde kpr ve
dayanak noktas olarak kendi kltrnn de nemli olduunun altn izer. Aslnda
eitim bir veri oluturmaz bunun aksine sadece standart bir leheyi ve dili retir.
Gramsci, znde standart disiplini reten ve hmanist kltr koruyarak
dntren retmen aktivitesini onaylar. Dier bir deyile, ocuun spontane
renmesi ile gerek/pratik yaamn retilmesi mmkn deildir.
3.2. ETMDE METOD: ALIMA/ OLARAK OKUL
Gramsci, bir i olarak eitim-retim kavramn ileyen spontane ve doal
olan okul renmelerini reddeder. Ayrca o sosyal yaamn ve kltrn anahtar
olarak grd almay/ii anlamak iin, pedagojik metodun kavranmas
gerektiini syler: Devlet ve toplum yasas, egemen doal yasay mmkn klan
tarihsel dzene uygun bir insan yaratr. Bu egemen sistemin en nemli zelliidir.
Daha youn ve daha derin dnm iin doal yaama aktif olarak katlan bir insan
modeli yaratmak onun nihai bir amacdr. alma gerei ve fikri ilkretimde
eitimin gizil fonksiyonudur, nk sosyal devlet dzeninde haklar ve
sorumluluklar alma/i vastasyla retilir (Gramsci 1955: 34). Ayrca,
alma renmeye zgdr. Gramscinin eitim ve retime duyduu ilgi
tamamen mesleki bir ilgidir. aba harcamadan, pratik yapmadan, ar ve sancsz
olmadan eitim olamaz. zellikle, disiplin (dsal zorlama, kendi kendini disipline
etmenin koulu olsa da) renmenin anahtar durumundadr: ocuk eitiminde
belli alkanlklar kazandrmak, tutarl olmak, renme arzusu ve istei yaratmak
ve ocuklar hayata hazrlamak nemlidir. Dier bir deyile salkl bir neslin
yaratlmasnda ocuklarla zel olarak ilgilenmek bir gereksinimdir. Bu mekanik
olarak tekrar eden disiplin ve metodik eylemler olmadan kazandrlamaz (Gramsci
1955: 37). Whitehead (1955) renme konusunda Gramsci ile benzer dnr.
renmede disiplin, altrma/tekrar ve metod ayn zamanda ocuun gelecek
yaamnda da bir yetikin olarak gereksinim duyduu ve talep ettii eitim
teknikleridir: Krkl yalarda bir kiinin bilgin olmas iin gnde on alt saat
almas gerekir. ayet yetiin bunu yapamazsa, bir ocuun, mekanik
zorlamayla/disiplinle uygun psiko-fiziksel-sosyal alkanlklar kazanmas mmkn
BA
SBED
12 (21)
333
Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 12 Say 21
Haziran 2009
ss.329-338
deildir. Yani yetikinin, ncelikle ocua model olmas gerekir. Okullarda yaplan
eitim/retim hayatn vazgeilemez bir esi olarak ve hatta en youn, skc bir
grev eklinde yaplmaktadr; kk bir entelektel aznln gereksiniminden
dolay rencilerin tm kat bir ekilde disipline edilmektedir. Fakat eitlik ve
frsatlar doktrini asndan Gramscinin konumu olduka mantksaldr (Holt 1964).
nk ocuu hayata kar hazrlamak iin verilen eitiminin baarl olmasnda
maalesef alternatif bir seenek mmkn grnmemektedir (Aktaran Entwistle
1978: 26).
Gramscinin karsna ve kz kardelerine yazd mektuplarda, nesnel
akademik standartlar retmek ve zellikle heceleme ve gramer konusunda
ocuklarn disipline edilmesi gerektii temas ilenir. Gramsci, mektuplarda
ocuklara evrensel bir bak as-rasyonellik kazandrlmas gerektiini syler. O
verilen bilginin nemli olduunu ve bu bilginin bir deerlendirme/lme arac olan
snav teknii ile yeniden retildiini vurgular. Daha sonra annesine yazd
mektuplarda, statnn ilk balang noktasnn okuldaki snav olduunu belirtir ve
unlar syler: Okulda ilk kez yaplan snav, yaamda sk sk karlalan bir
deneyimi kazandrr. Fakat snav, pasif ve mekanik alc konumunda olan renciyi
tam olarak dntremez. Ayn zamanda Gramsci snavn ocuklara snrl bir
bilin kazandrdn ve zellikle de gereklerden ziyade bireysel karar verme ve
yaratc fikir kazandrmada yetersiz olduunu syler (Gramsci 1955: 36). Okullarda
yaplan eitim-retim faaliyetiyle btn olarak mevcut kltrn dntrlmesi
hedefleniyorsa ayet, mantksal olarak, snavlarn kaldrlmas gerekir: ncekinden
daha az riskli ve kaygsz nesnel bir snav sistemi gelitirilebilir. Buna ramen
snav kim tarafndan ve nasl uygulanrsa uygulasn bu teknik daima bir
belirleme arac olarak ilev grr.
Gramsci ilerici eitim ve aktif metodlar retisinde ikilem iindedir.
Gramsci 1929da bu konuda iki yaz yazar: Birinci yazsnda, Rousseaucu olmann
ve doal sorunlardan ayrlmann asla bir hata ve yanl yapma olmadn ikincinde
ise otorite olmak ve doal g olmak iin uzman bir kii tarafndan
deerlendirilmenin gerekli olmadn yazar. (Gramsci 1955:42). Bu ikilem
ierisinde kalan Gramsci gene de otoriteye ve disipline zel bir nem verir. 1934
tarihli bir notunda yle bir noktaya dikkat eker:Bir ocuun dncesi,
retmenin zmeye alt yuman ipi gibidir. Gerekte, her kuak yeni kua
eitir ve biimlendirir ve eitim temel biyolojik fonksiyonla ilikili olan igdye
kar; ada insan yaratma dncesine dayanarak yaplan doaya kar verilen
bir mcadeledir (Gramsci 1955: 94). Gramsci Whiteheadn romantiklik, kesinlik
ve genelleme asndan eitimin karakteristii olan farklla bavurarak bu ikilemi
zmtr: Temel olarak okullarda aktif bir eitim-retim uygulanmaldr, fakat
bu aktif eitim-retim, kartlk ve polemiklii yaygnlatran eitli Hristiyan
eitim biimine ve mekanikliine kar saldr iin kullanlmaldr (Gramsci 1955:
35-36). talyan ilerici eitim teorisinde retim eitimden ayrlmtr. Eitim-
retimin bir arada olduu sistemde ilerleme fikrinin nemine dikkat ekilmez.
Gramsci verimsiz/s bir retim sistemini yermekten ziyade, buna kar bir eitim
sisteminin oturtulmasnn nemli olduunu syler (Gramsci 1955: 35-36). Gramsci
retim olmakszn eitimin olabileceini dnr (Barzun 1959: 4). Benzer bir
gr T. Y. Huxley (1893) de paylar. Ona gre suni eitimin nesnesi, igdye
kar verilen bir mcadele eklinde olmaldr; ayrca R. S. Peters (1959) de eitimi,
barbarla kar medeniyetin kazand bir zafer olarak grr (Aktaran Entwistle
1978: 28).
3.3. OKULUN YAPISI VE RGTLEN
Gramsci sadece okulu olmas gerektii ekliyle betimlemez ayrca Gentile
Reformunu yapanlarla geleneksel kltr savunanlar arasnda yaanan krizi dier
Antonia
Gramsci ve
Hegemonik

334
bir deyile talyadaki retim durumunu irdeler (Lombardi 2000: 70). Sz edilen
reforma kar bir polemik yrtr; ve zellikle okulun, ocuu gerek yaamdan
kopardn ileri srerek yaplan reformu eletirir.
Bu temel kopukluk farkl okul tiplerinde zellikle de ilk ve yksek dereceli
okullar arasnda belirginlemektedir. Gramsci idealist pedagojideki eitim ile
retim arasndaki ayrm da vurgulamtr. Bu ayrm znde olanakszdr ve
anlamszdr; nk bir rencinin edilgen olduu (mekanik bir alc)
dnlmektedir.
Gramsci (1955: 108)ye gre reform, tarih-kart konumlar benimsemelidir;
yeni yurtta kitleleri toplumsal yaama dahil olurken, karmak toplumsal glerin
evrimini, retici glerin ve retim sistemlerinin dnmn, bilimle toplumsal
yaam arasndaki yeni balarn kurulmasn gz ard ederek, yalnzca yeni bir
kltrel emann gelitirilmesi gerekir. Ancak programlarn teorik varsaymlarn
arasnda en kts olan, okul faaliyetinin hep daha havadar, daha uucu olarak
kurgulanmas ve reticinin bir filozof haline getirilmeye allmasdr. Bunun
sonucu olarak somut kavramlar unutulur ve bo formller rencilere yklenir. Bu
nedenle, okuldaki eitim-retim kesin olan dorulara odaklanacak ve yalnzca
szel, retorik bir doru salayabileceinden dolay yozlaacaktr. 1923de yaplan
Gentile reformu, bu nedenle soyut bir reformdur; nk o toplumsal yapdan
kmamtr ve okuldaki eitim-retimin ieriini boaltmtr.
Okulda, rencilere bir kavram yn retilir. Dier bir deyile okulun
temel ilevi, mevcut kltr rencilere alamaktr. Aslnda alanan kltr, bir
ieriin yeniden dzenlenmesi demektir ama gerekte olmayan bir eyin
dzenlenmesi de sz konusu deildir. Bu da reformun bir baka hatasna,
ilkokuldan dogmatizmi uzaklatrma arzusuna gtrr. Gerekte, retim ve
raklk alannda bir lde dogmatizmden uzak kalmak mmkn deildir. Ancak
onu sourmak ve tm okul hayat boyunca iselletirmek gerekmektedir. Baz
kavramlar gereklidir; zaten onlarn bilindii ya da doutan geldii kabul edilemez.
Zorunlu olarak bu kavramlarn zmsenmesi iin renilmesi gerekir.
Gramsci, Gentile reformunun demokratik olma zellii tadn reddeder.
Ona gre bu reform eitli toplumsal snflarn duraan olduunu ve toplumsal
hareketliliin de olmadn kabul eder. Bir okulun demokratik olarak
nitelenebilmesi iin bir el iisinin uzman ii olmasyla deil, tm yurttalarn
toplum tarafndan ynetici olabilecek vasflarda yetitirilmesiyle mmkndr.
Bunun aksine devlet okullar yanlsamay srekli klmaktan baka bir ey yapmaz;
nk zel inisiyatifi ve teknik-siyasal hazrlanmay hukuksal bakmdan donmu
ve kristallemi bir emirler zincirine indirgeyerek daha da snrlayan bir toplumsal
ve siyasal ortamda, hkmet teknikleriyle donanm grubun emellerini
gerekletirecek biimde her zaman daraltacak ekilde rgtlenmitir. Gentile
reformu snflar arasndaki blnmeleri yok etmek yerine bu blnmeleri daha da
keskinletirmitir (Gramsci 1955:112).
Gramsci (1955:112)ye gre, her yurttan, kendisini ynetsel sorumluluklara
hazrlayan eitim ve retimin, siyasal bir demokrasinin, ynetenle ynetileni
(yneticinin ynetilenlerin rzasn almalar anlamnda) eitlemeye ynelik bir
rejimin olmas durumunda demokrasiden sz edilebilir. Oysa Gentile reformu bu
nesnel koullardan yoksundur; nk tm iddialarna karn eski, temelden anti-
demokratik yaplar izlediinden dolay, gerekte okullarda demokratik bir yapy
oluturamamtr (Lombardi 2000:72).
4. YETKN ETM OLARAK POLTK ETM
Gramscinin nerdii mfredat ve metod znde muhafazakrdr ve bu
nerilen yapsal reformlar yalnzca radikal Avrupa bak asn yanstr.
BA
SBED
12 (21)
335
Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 12 Say 21
Haziran 2009
ss.329-338
Geleneksel Marksist eitim ideolojisi asndan mevcut eitim/retim mfredat
ve yntemi yeni bir evrensel bak as yaratmaz. Bundan ziyade hibir eye
gereksinim duymayan, ii snf hegemonyasnn baarsna inanan, yeni bir
entelektel ve ahlaki dzen olarak kalr (Gramsci 1955: 1). Bu yzden eitim
problemi, aktif bir kitle ile devrimci bir partide rgtlenen ii snfnn
hegemonik liderliindeki gelimesiyle ilintilidir (Merrington 1968). Gramsci,
btn eitim-retimin politik anlamda gizlenmi ve aka sylenmemi
kadar basit olmadn ve zellikle de politik eitimin nemli olduunu
vurgulamtr. Ayrca mevcut eitim sisteminin spesifik politik bir aydnlanmaya
neden olduunu ileri srmtr. Gramsci iin nemli olan yetikinin politik
eitimidir. Gramscinin pedagojik muhafazakrlnn paradoksu, politik devrimin
amalarnn gereklemesiyle giderilebilir. Aslnda onun eitim yazlar yetiin
eitimi zerine zellikle endstriyel iinin eitilmesi balamnda, ocuklara
verilen eitim-retim zerinedir. Gramscinin bak as ii snfnn
hegemonyas ile burjuva hegemonyasnn yer deitirilmesini ncelikle formel
eitim kurumunun, zellikle buradaki ocuklarn belirlenip dntrlmesini
ieren, radikal bir sosyal deiimi yanstr (Entwistle 1978:31).
Yetikinin politik eitimi, Birinci Dnya Savandan sonra Otomobil
Fabrikasnda nem kazanmtr. Gramsciye gre bu fabrikada kurulan kurul
(Council) eitimli alanlarla eitimsiz alanlar arasnda srekli bir snf
mcadelesi olduunu kabul etmi ve bunlarn arasndaki sorunu zerek dnyay
deitirme gcne sahip bir iktidar kurmutur. Benzer ekilde Sovyet iileri ii
snf psikolojisi, ortak tarihsel deneyimin retilmesi, hak ve sorumluluk
bilincinin yaygnlamas vastasyla radikal bir dnme neden olmutur. Gramsci
eitim faaliyetlerinde formel ve informel gruplardaki kiisel eitim, radikal
gazetecilik ve politik aktivitenin retilmesi- Partiye nemli bir grev dtn
syler. O ayrca Kominist Partinin, eitim ve politik eylemin ayrlamaz olduu
inancnn ii snfna aktarlmasnda etkili olduu grn de paylar (Entwistle
1978:31).
Gramsci iin yetikin politik eitim btn grubun en gelimi kk parasn
asimile etme problemidir. Dier bir deyile bir kitlenin eitim problemidir
(Gramsci 1955:195). Buna ramen Gramsci her insann filozof olmas
gerektiine de inanr, ne devrimci politik aktivite ne de sosyalist toplumun yeni
kltr kitlelerin spontane olarak yaratlmas anlamna gelmez. Bu yzden, ii
snf bilincinin oluturulmasnda, organik entelektelin rol nemlidir. Gramsciye
gre geleneksel entelekteller (bilim adamlar, sanatlar, filozoflar) ile
eitimcilerin birlikte hareket etmeleri, kar-hegemonik bir hareketin arac olabilen
Kominist Partisinin liderliinde salanabilir: Partiler, gerek tarihsel srelerde
teorik ve pratiin anlamn birletiren en kritik yerlerdir (Gramsci 1955:334-335).
Gramsci, geleneksel ve organik entelekteller arasndaki farkll yle aklar
(Gramsci 1955:5-13). Organik entelektalizm ekonomik ilikiyle belirlenen belli
sosyal gruplarn kendine zg kategorik entelektel aktivitesidir. Bu yzden, farkl
ekonomik ve endstriyel aktivitede bulunma demek olan organik entelektalizmin
geliimi, yetikin bir ii olarak ekonomik rollerin performansna baldr. Bu
anlamda yetikin politik eitimin temel ilgisi mesleki eitimdir (Entwistle 1970).
5. SONU
ocuklarn eitiminde, bireylerin veya gruplarn nihai amalar tarafsz
olmaldr. Okullarda ocuklara kazandrlan disipliner davranlar ile politik
taahhtler grnrde pozitif etki yaratmasna ramen aslnda ocuun yaamna
negatif etki eder. Entwistle eitimin nihai ideolojik bir taahhd (bilgi ve
yeteneklerin kazandrlmas) yerine getirdiini fakat tarafsz bir yn izleyemediini
belirtir. znde sosyal deimeyi referans alan politik bir duru, eitimin dnda
ekonomik, sosyal ve kltrel faktrlere de baldr.
Antonia
Gramsci ve
Hegemonik

336
Gramscinin geleneksel eitim-retimin diyalektik antitezi onun devrimci
politik teslimiyetinde devam eder. Onun kiisel ve aile yaants, Sardanya
Kyllerini yoksullatran koullar yanstr. Onun yatlar ve hatta kendi kardei
bile geleneksel burjuva eitimini ele almtr. Oysa Gramscinin eitim yaamnn
ilk dnemleri mevcut eitim sisteminin eletirildii bir dneme rastlar. O, mevcut
eitim sistemini (burjuva eitimini) u iki noktada eletirmitir. Bunlardan
birincisi, insanlara istendik belli davran kalplarn kazandran koullar ve ikincisi
ise bu koullara kar isyan uyandran gerek kvlcmn ne olduuna ilikindir.
Marksizmin kurucular geleneksel okul sisteminden gemilerdir. Onlar resmi
politik eitimlerini, yetikinlik srecinde kazanmlardr. rnein, Marx ve Engels
geleneksel Alman sporunu yaratmlardr ve kendi politik eitimlerini, Paris ve
Manchester iileriyle bire bir iliki kurarak uygulamlardr. Bu gerekler
Bodigann iddialarn hatrlatr bize. Ona gre eitimle sosyalist olunmaz ancak ait
olunan snfn gerek deneyimleriyle olunur. Bu nokta Gramscinin temel arac
olarak partiyi grmesiyle farkllar. Gramsci ocuklarn eitiminde bu bak
asn kabul etmez. O yeni hmanist mfredattan emin olmak iin yetikinin
politik ve mesleki eitiminin temeli olarak doal ve sosyal dzen arasndaki
ilikiye odaklanr. Doa ve sosyal bilimlerin arlk kazanmas, statkonun lehine
olmu ve hayat tecrbesine hazrlananlar bir smr arac olarak kullanlmtr: Bu
nokta, Marksist bak asndan faydalanan orta snfn bak asdr. Dier taraftan
nyarg probleminde Gramsci endstriyel balamn dndaki sosyalizmde
retimin bouna olduunu belirtir: Devrimci sosyal deimenin kesin karar
endstriyel bymenin dnda olmaldr. Yetikinlerin pratik deneyiminde meyve
veren politik eitimi vurgulamak ve sosyal nesnellik iin okullarn tarafsz
olduuna inanmak, eitim-retimin talan edilmesi anlamna gelmez. Okul dilde
uzmanlamay salamak iin zorunludur. Ayn zamanda dier entelektel aralar
kltrel gemiin asimilasyonu ile u andaki deneyimler diyalektik olarak sosyal
eylemi tevik etmelidir.
Bu yzden okul (kltrel varln yelii iin bir ara olarak bunlar ilerici
devrimsel praksiste deerlendirmek gerekir) muhafazakr bir mfredat ve metod
iin Gramscinin taahht ettii paradoksu zmeye yardm eder. Richard
Bernsteina gre bu yaklam temelde Marksist bir durutur. Biz eski dnyay
eletirerek yenidnyay bulmak isteriz. Btn zamanlar iin ve gelecei
oluturmaya ramen btn zamanlara elik etmek bizim grevimiz deildir.
Bernstein unlar nerir: speklatif bir gelecekten ziyade, u andaki kurumlar
anlamakla Marxn yaamndaki uzun urasn takdir etmek bize yardmc olur.
Gelecekteki toplumlarn topik doas hakknda, olaslklar, speklasyonlar
yanstmak aslszdr ve anlamszdr. nemli olan u andaki kurumlarn zn
anlamaktr. Bernsteina gre eletiri yapmak kurumlar veya inanlar keyfi olarak
sulamak deil, onlar anlamaktr. Fakat anlamaya alrken bir eyleride bilmek
gerekir. Bu yzden, Gramsci, uzmanl ieren kltrel bir devrimin koulu olarak,
kltr eletirisinde srarcdr: Yeni bir kltr yaratma, bireyin sadece kendi
kkenlerini kefetmesi deildir. Ayn zamanda nceden kefedilen, hayati eylemin
temeli olarak sosyallemeyi eletirel hakikat biiminde yaylmasn anlamak
gerekir. Gramsciye gre, birinin rakibi olmak btn gemiin dnceleriyle
olabilir ve hakikat daha nce kefedilmi olabilir. Tarih, felsefe ve bilim insan
aktiviteleri olmakla birlikte ayn zamanda eski tarihilerin, filozoflarn ve bilim
adamlarnn rnleri olan kltrel kapitaldir. Bu disiplinler, renciyi zorlamada,
matematik ve gramerden daha az nemli deildir.
Gramsci bankaclk (al-veri) olarak grd eitimle ilikili olan renme
bak asn destekler. Yeniden retmeden nce ikincil derece nostaljik okullar
gstermek gerekir. O, ocuklarn younlam gereklerle donatlmas gerektiini
syler. Bu yzden, retmenlerin retken ve filozof olmalar gerekir. ocuklarn
BA
SBED
12 (21)
337
Balkesir
niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits
Dergisi
Cilt 12 Say 21
Haziran 2009
ss.329-338
kafalar anlamsz bo formllerle, unutulan bilgilerle doldurulmamaldr. Gramsci
iin eitim-retim bir retim aktivitesini renme anlamnda, sadece renmeyle
ilgili deildir. Ayrca, retim olarak renme, eitim-retimin bireysel sonucu ve
bireysel renmelerden gelen bilginin yklendii tmel bir kltr olarak her ikisini
de iermelidir.
Bilgi, dardan aktarlan bir nesnelliktir; uzmanlalan hakikat oktan
kefedilmitir. Radikal sosyal deimeyi ieren yaratclk ve yenilik benzer
kltrel bir gelenekten gelir. Gramsciye gre eitimciler, ii snfnn ocuklarna
Bat kltrn aktarmamalar gerekir. Eitimcilerin bunu aktarmaya devam
etmeleri durumunda ise mevcut eitim teorileri ve pratikleri statkoyu
desteklemeye devam edecek ve hegemonik olarak okul da onaylam olacaktr.
KAYNAKA
BERNESTEN, R.J. (1971). Praxis and action. Philadelphia: University of
Pennsylvania Press, 1971, pp.51-52.
BOGGS, R. W. (1976) . Gramscis marxism. London: Fontana Boks.
BOTTOMOR, T. (2001). Marksist dnce szl (ev. Mete Tunay). stanbul,
letiim Yaynlar.
DAVDSON, A. (1964). The russian revolution and the formation of the italian
communist party. Australian Journal of Politics and History 10, pp.127.
ENTWSTLE, H. (1978).Antonia gramsci. Educational Theory, Volume 28,
Number 1.
HALL, S. LUBBLEY,B., McLENNEN, G. (1985). Siyaset ve ideoloji: gramsci.
(ev. Sadun Emrealp). Ankara: Birey ve Toplum Yaynlar.
GRAMSC, A. (1997). Hapishane defterleri (ev. Adnan Cemgil). stanbul, Belge
Yaynlar.
LOMBARD, F. (2000). Antonia gramscinin marksist pedagojisi (ev.; Sibel
zbudun-Baak Ekmen). Ankara, topya Yaynevi.
NEL, M. (1964). Antonio gramsci. A Journal of Soviet and East European
Studies 53.
MARSHALL, G. (1988). Sosyoloji szl (ev. Osman Aknhay-Derya
Kmrc). Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar.
MERRNGTON, J. (1968). Theory and pratice in gramscis marxism. in the
Socialist Register, ed.Ralph Milliband and John Saville, London: Merlin
Pres.
YET, M. (2008). Gramsci ve aydnlar. www.mulkiyedergi.org/index
(19.07.2008)
WHTEHEAD, A.N. (1955). The aims of education. London, Williams and
Norgate (www.Vikipedi, zgr ansiklopedi, 12.06.2008).




Yard. Do. Dr. Asiye AKA
Hacettepe niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blmnde Lisans, Yksek Lisans ve
Doktoram tamamladktan sonra anakkale Onsekiz Mart niversitesi B...B.F. Kamu Ynetiminde
Sosyoloji, Siyaset Sosyolojisi, Trkiyenin Toplumsal Yaps, Bilimsel Aratrma Teknikleri,
rgtsel Davran dersleri vermeye baladm. altm konular: Siyaset Sosyolojisi, Eitim
Sosyolojisi, Sosyal Kimlik, Sivil Toplum, Demokrasi.
Antonia
Gramsci ve
Hegemonik

338