ALBERT CHAMPDOR

. Eski MISlr'ln

•

~~ ,~ ~

ounsa K.tT A81

BrItish Museum'daki Ani,·Hunefer, Anhai Papiruslanna Gore

Ceviren:

SuatTAHSUG

.

i :

Q

Ruh ve Madde Yayinlan

- .

"."'

[ -

i <li

·1

\

. Bu Eserin

Her Tilrlfl Hakkl M etapsigik Tetkikler

. ;

ve

ilmi Ara§ttTmalar tiemeame Atttir

...

Demekten yazr.lz izin altnmadan hicbir almi: yaptlamaz

Kapak Diizen: : Cemal GV~SOY

htt://groups.yahoo.com.group/TTT _Kitaplar/

Di2gi, Bask! :

YaT1§ Matbaast, Tel .. & 52237 52

...

Istanbul, 1984

QEViRENiN ONSQZtr

I . -('

\

Eski uygarlIklara, btztmle hiQbir ili§kisl kalmarms gib1. gOrU-

nen bir halkm ya§aYl§ ve du§fin{1§ blelmlerlnden bize kalan izIere yanasmak zordur; ama yararsiz degil ...

Bu gecmi§ uygarhklann verilerine bakarken ikl ~e~lt onyargi lle karsi karsiya bulunuruz: Blrincisi eblllmsel» dedlgimiz

. yaklasim turn. Bilmeyiz ki yorumlannnz, fcinde ya:;padlgllDlz dtlnemin gecer akeesi olan bir «reger yargilari slstemi»nin prizmaSI ardmdan, asil gereege bakildigmda «blze gore» bir goruntu elde etmekten ilert gitmemektedlr.

ikincls1, bir tUr okult, gtzemcl yaklasrmdrr ki ene varsa eskide var» biciminde bir slhnt faaliyete yol acmaktadir, Ku§ku yok kl Insanligtn bir suur-altr birikimi gecmts deneylmlerln izlerini tasrmaktadir. insanllk btr bUtUndUr. Blr evrtm stireclnl hep blrllkte ya§amaktadlr. Bu surecl tnceterken, donemlert pafta pafta ayirarak birbiriyle hir; ilgisi olmadrgt sarnlan adalan keste ~alismak bizl yanl1g1ya surukler,

o haIde ne yapmah?

Slrf elestirilert getlrmek bize faydall alan tpin ucunu yakalaYlp, lzlemeye yetmez. Eskl uygartiklarrn bize yansimis lzleri varsa bu, bize blr bUdiri. bugUnkU vasamimista QzIe§tlrm.emlz gereken bir bilgi yUkUdtir.

Eski ,MIslr, BclblI vb. uygarllklarla birlikte, Bata uygarllgl dedigimiz blr surectn baslangrcidir.

Elinlzdekl ozet yaplt~ bir sUrU ansilmamrs sozcuk, tanrr adl ve 11k bakista sacma gorunen imajlarla doludur, Ancak, surasnu unutmamak gereklr ki M.O. 3000 YII suren bir uygarllk odagl olarak ortaya eikan blr dtinya pareasimn bu verilerlnt btr eirpida

...

3

«Vah zavalh putperestlert» veya cnlcln lUUm kar§lSlnda bu kadar fig! ve zahmet? blc1mlnde bOn yorumlarla gecQt1remeylz.

Bu ~evlrls1nl sundugumuz yaplt IU bakrmdan yararlldlr: B1- ze asn OlWer Kltabl'nm bUimsel ve kar§lla§tlrmall cevlrllerlnl oldugu gibl aktarsaydik, daha 11k satmarda hlcblr §ey anlamamarun verdl~l slklntlyla kaldmr atardimz.

Oysa kltabm F'ranslZ yazan. -butun clddl arastrrmeramudegerlendlrmeyl bil' bore bilirlz- Mlslr'a, on dokuzuncu yUZYllda modal blr _ Plerre Loti romantizmi lIe gitml§tlr.-

Bu da, kacrmlmazdi. Blrb1rlnden onca uzaklasmis, blrblrine onca yabanclla~mJ§ lkl kUltUrUn cakrsmaei. daha baska tUrlti 01- saydl. yararb ctmazdi.

r

B1r kl:siden her §eyl blrden bekleyemeyiz. Kitabln blr boltl- _ munde, uzaktan gelen mneeztntn sesinl: cDervl§leriri agrtlan, uzastan, ctnlertn sizlanmasi gibi gellyordus diyen bu yazar, 1~1nde bulundugu ortamm bugiinkii reaUtelerllle .llgilenmenin gereg1nl hie; duymaml3tl.

Ostelik, sOzciiklerin aktarll1~lnda, hmsttyanukta kullamlan terimlerden yararlanllml§ ki bu da kacmilmazdr. Cevirlmlzin silzcfiklerl konusunda §U aeiklamayi yapmamlzda yarar var: BugUnk1i TUrk~em1z1n lcinde bulundugu geci§ donemlnln gerekstnmelerine uydukt aneak eski sozcilklerl de kullanmakta blr sakinca gormedik. Eski MlSlr sozcuklertmn transkrlpsiyonuna gellnce, tam dogru okundugu billnmeyen bu sozcuklerin Fransizea transkrlpslyonuna uyduk, Ancak cTeb» gibi, cMemfis. glbl slkea tekrarlananlari TUrkce okunusuna gore yazdlk~ - _

Metnln bUtUn 0 karmakarisik sistemattgme karsm tok l1g1 c;eklcl bazr noktalara deginmekte otdugun u da soylemekte yarar var: 11k bakl§ta bu sistematlk reenkarnasyon, evrim gibl blr takim fiklrlere hie de sahlp deglldir. 01 ttl ebedlyetler boyu, eger stUh: dogrulardan bulunduysa, evrenle bUttinleelr. Ancak, Kur' an'da da bel1rtlldlgi g1bl, bu cmutlu ClUiler. obttr dUnyadakl cennette yemekte, l~mekte~ clnsel zevklerinl blle saQ;lamaktadlrlar.

ikincl nokta, obUr dunyamn lklli gort1nUmUdUr. Bir tarafta karanhklar.lstlraplar, korkunc yaratlklarl korkutucu tannlar, tu-

..

j 1

5

zaklar varken, obUr yOnde ttsttln tesirler, mutluluk hislerl vardir.

Aynl lkilemlt Tibet'ln OUller Kitabl'nda da gOrttrUz: Klzgln tanrilar ve GUlee tannlar,

Aslinda, M!slr'ln bu 6lUler Kltabl bUyUk bir olasihkla Hlndistan'a gitmi§, orada da unutulmaz etkiler birakrmstir, Rama-

•

yana destamnda btr diigtin sirasmda, dl§ardan gelen hedlyeler

,

arasmda 61Uler Kltabl da amlmaktadrr.

ticiincU ve cok 6nemli nokta .Klyametler:) meselesldlr. Yl" kim, kaos ve yeniden degum ..

Bl1diglmlz evrende bir toz zerresi olan gezegenimiz Dfinya· 'ya, btitUn Ka.inat bilgisinin verllecegt dueunulemez.

K1taptakl evren s~zcl1gU yalmz dunyarmz; (ve ijb11r dtlnyanuzr) tcenr. Gene Kitaptaki Gunes KaYIgl da uzak bir perspekUti, armrms ruh'un katilacag; PIA.nlar flkrlni hatirlatmaktadir.

,

Suat TAHSUG

I i'

...

i

MISIRIN OLtiLER KtTABI

crats

~

'.(,

BURADA iNSAN"LARIN, TANRILARIN

VE OLULERIN TARiHi B~LAR.

OLVMSUZ MISIR ... Bilinen en eski uygarlzklarj gecmi~in biiyuk tmparatortukuirmui cogu bize teknikleri, san'atlari, ugra§tan; toplum. bicimleri hakkznda cok az dokilman tnrakmtsken;

..

arkeotoatar Mezopotamya ve Orta Amertka'daki, kumtarui veya

cangtldaki cilrumu§ bitki ve earmasskiarm. alttruia kalmis eski setur kattarmt satnrla arastirip bir leal; iz bulmaya calt~lrken Mzsir'tia, esi goriUmemi§ bir uygarlzgtn »artunru tatumak, olulerin' comerice bir hediyesi gibt onu: aimak icin, MlSlr'a gitmek uetertuiir, Bu, alt: bin yzl ya§am'l§ btr Mtszr'dtT ve sizi hemen kabul eder, ken dine hayran tnrakir. Ona temas edince, semaot Nil nettri gibi ba~stz ue sonsuz, ebediyetin iimitsiz, mumuanm tiokunutmae olusutuian. zeuk aianiann atistz ya§amznt payla§trs1.ntz, K amt elde etmek icin. gercek tamnakiarin stitunlarma euerintz degmeden, D 0 u a t 'm. strlaruun, Gee e ' n i nOn i k i K a p tS l'nzn, olii ruhlarmi yemek iein arastirati timsati agzzll B it Y if, k Y i y t c i'nin, V a d fEn g ere g i'nin, ianrtlarm i:)zel mekdnlarttuia, serser! gezegenler arasuuia kayna!}an canaoarlasvn derin sirlarma ermeden Oliimsilz Mzszr'zn ya~am ve s'tcakltglndan bir tjey vucudunuza ve rununuza sokutur. Ciinkii (jliimsiiz Ml,Slr ozetlikle de, mavi Nil boyunca siralanmis daglardakt dagzn1.k mezartardtuiir. Taptnaklar gizli kitaplardlr ve biiyiik kaintarmm. geristnde, taotmlarmi siitunlarin. tuttuin: dev salonlarui golgesinde, essiz bir gokyiiziiniin safltg~ ve partltzSl ile yumu~am1.~ t a nr t - n e h i r' i n ok§aYt~laTl gtbt; get;mifj yiizylllarzn meoctuituet mucizesi heyecan vericuiir. MZS2T tarthi, diinyan'tn yarattlt~lnln kartgtkltklanna, ayni zamanda ilk ttrouuntar alan kardeg kat iIi tanruarm. azainuktarma baglan!r. M'lSlr'Zn ilk bagkenti olan Thinis kratlarmm yakla§tk MO. 4000 y'lltnda tanta Cl1cl~l tie, ~5 yilZ-

...

6

, ,

omts

ytl sonraki, Teb'i Y1.kan Asurbanipal'in ytZltklannln degindig1., koku3mu~ S a i t sultilesi arastndaki Eski M1Str taruu, biltun uygarllklarzn, arastnda kiJ.ltilr yoniinden oldugu kadar maddt aCtdanda en §a§zrttcl biT basar: olarak gorii.nitr ve bu evren, zama· nln belleginde ve uzamn. soguklugunda bir ant olarak kalmadtkca boyle siJ.rilp gidecektir. BiliYOTUZ ki Uk baglarda, yaln~. inisiyelerin bildigi ya~aml, kotuuasi netese, iireme gilc'ilne ve korkunc

. buyiisel gilclere sahip otarak, M em/is donemtnin t1yin metinlertnae tammianan: kabile totemmim (ka) koruyuculuguyla, klan, muiluca geligmektedir. Bu totem sonralart n 0 m'un (Eski Mzstr'tia idari biJlilm) tanns: ve oteki tanrzlar arastnda en ustasi, ulusal tanrt olacakiir,

A by do s ' u n K r a l Tab let Z e r i, Tinit sill4lesintn, metkez olarak A b Y d 0 S yak1,ntndaki T h i n i s yerle$im yer1.ni sectitaertn; kayd eimektetitr, Eski MtSlT uygarltgtnan ilk. be~igf OflUt ottiu. Ma. yakla§zk 3315'te «Kuzey ve, Gilney M1.str topraktarim dengelemek igin~ jiravun Menes .q:.Kralhk Sehrix.ni kurdu ne tn: basketiii «Menne!er» Memjis diye adlandtrdt. Kendinden sonra aelecekier, bundan sonra, tannsal babalanntn elinden ~ if t t a c'z, kudretlerinin biiuilse! sembollerini alacaklar, Horus) Rt! ve Osiris'le azde;Jle$ecekler, kit'alarm, uyru1clanntn ua~amtntn, bitkilerin (jz sahibi otacaktar ; tanrtlarm, Bilyilk Sth1rbaziarvn. tiizmetkarum, en tartunimaz despotlar olacaklardt; an k h, 0 n z a, sen b; yant sagltk ve gilt; olacaklardt. Mem1is'in bilyiik yapzctlart ile PiT ami t l e r ddneminin bagladtgtnt goruyoruz. Bu gosteri$li doneme, Ill. silUllenin kurucusu, R4'nln ortagt firavun Zoser'in ve vekilt, mimar, Kral Bilyilsil Strlanntn $efi imhotep'in ki§ilikleri eaemendir. 0 Arabistan clillerlnin riizgdrlan ile a~lnmt§, Libya'n~n yllksek tatezleri iizertntie, Osi1is'tn oliimsiizlilgilnll ve e§i bulunmaz bir egemenliqin parlaklzgtn1. dogrultuum, 0 Y1,k1.l'tp c6kmez _dev anit, basamakli, §a§trt'lCt S a k - k a r a piramidi yilkselir. Bu mezari kiskarum. Zoser'den sonra qelenier daha buytlklerini yapttrd1.lar. Bunlar Bilyilk Piramftlerdir. Bu ae» yap'l.lar halktn hayranlU1Znt u1/andzrmak ve Ifravunun mumyalanm'l~ oZusil iinilnde yeniden dirilme ayinlerintn ertgflmez 'bit strrtn derinltklerinde cereuati ettfgi, g6rilnil~e glJre, kil-

....

7

MISIRIN OLitt.ER KiTABI

cak iJlil odastnz korumak icin yap'tlml~tl. Slenks bu dev mezarlarl hep g6zetler. Ktrmlzzya boyalt yilzil, sadece gllne~in dogdugu. uluk noktasmi seyreder. 0 kraZ mumuataruun. yasak efiklerinin bek~i8idir. Gezegenlerin garkl.lartnt dinler; ebed£yetZertn ktyzstnda butiln otmus otantan ve olacaklan g_lizetir. Uzakta, Semt!vt

I

Ntl'in akt3Zna, gilne$ - kaYl,klartntn yuriiyu§Une bakar. 0, HtLr-

, I

makhfs'diT; Dogu utkunun. Horus'udur; hatta hayal edilm1~ tan-

nlann y1lzildil.r. Sonraiart V. sill4lenin dtndar tirauuntar: zamanlnda (MO. 2680 - 2540) Mtstr, giine§ tatnnaktan, dikilita§laT, astronom rahipler tcin rasattuineler, «Bilyflk Gorilciller,. de denen Rd,'nln bflyilk ratuplert icin o2el mabetZer ile tiolar. 0 zamana kadar tanri tle ozdegle§mi§ tirauur: tnsaniagzr. Ku§kusuz her· zamasi R4'ntn e~iti 've O'ndan Clkmt§ttT; ancak otokrat ataianrun halka uyguladzgl, mutiate kraZltk reiimint uumusatir. Nomarktar (Nom Bagkanlan) Nilbya ve Sudan'la ttcaret eden, «Koku Topraklan~na kadar inip bu bi1lgelerden, [irammiarm. lil.ksi!.nil. beslepen. baz; masals: zenginltkleri getiren keruatt bastar« ile i~-

. birligi yaparak zengtnle~irleT. Yeni kentter, bilyilk taptnaklar

kuraT, cevrelerinf biT memurlar ortiusuula doldururlar. Dei T

e 1 Bah a r f'dekt kraiice Hatcnespout'wn treskleri btee, MtoHr .!

askerterinaen once J bu para canltsz ve korsan keroancuarm bask~nlarlndan birtntn hikc1yesini antatir. Gereekten. de turstar« doy-

maz hale gelmtq ttracuntar «Ouaouat iilkestnt ve Niibyaltlann ka-

lastnt ezmek: icm» oeneratterini giJnderd1ler. Bu. somuroetere dog-

TU gen1§leme donemini betirteuen zaferlerin, ktytmlarzn can ss-

kzc! aurtnttlarma de(JinmiyoTuz. Doksan be~ ua hilkilm suren II.

Pepi zamonmda - Bu, tan" -liravun'lardan sonra, biltiln dun-

u« tarthtnde, en uzun siireli salianatttr - Osiris slrlan1tzn kor-

kutu: anatitarlartni euermae bulunduran ratupler r rejimin atm-

caltklt. kigileri oltiutar. Hie »eroi »ermezlertit ve ttrtunmunkmaen

daha gercek bit gilciin sahibt idiler. Bijylece~ OTta tmoaratortu-

gun arttesinde. siydset ve din nukuku arasuuia acmacak btr kar-

gaga hilkilm silrilyordu. BiT ayrzcal'lklar oligargisi vqrlz,qtn.1. kanitlamakia SabtrS1Zlanlyor ve Deulet iglerlnin yonettlmestnde gtttfk-

r;e daha etkin bir kaftlmayt tsrarta talep ediyordu. Bununla bfr-

li.kte rahipter suutmsn istekteri biltilnilyle uerine geldlkten yak-

8

...

lClftk tkt yllzytl sonra, esk! caD taruunne hte goriJ.lmemt6 toptumsat btr tepkt biltiln illkeyi temeuertne kadar lI'tktt. Uzun s1l .. · ren s12iisttmallerin a§lrtltg~, vergtlerin umursamazcasma adaletsiz dagzliml,., vergi tsrpuunctlarm. zuttimieri, etetuiilerin "lea:yttS1.2l'tgtt igsizlik, acitk, saunn. hastallklar, gorilnmezliklere '~i2lenmt§ iiraounusi apaClk yetersizligi anar~ik bir durum yar:¢t,mt§tz. Kontrol edilemediginden bir on ytldan obilriine, gittikce kotillesen bu hal, gert;~k bir haZk uauausu« zateri iZe sonuclandt. Bu olaular, Cocuklugundan bet! deli olan ve bir timsanm. di§leri arastnda can veren. !iravunun kurdugu, me~rt1 oimauan Herakleopolis tiraountarmui egemenltiJi eirasma rastlar. Boylece, Eski MlS1T,

,Avrupadakilerden 3200 y~l evvel, biltiin gradet nareketiert, doDmatik a~trtltk nuanstan ve kant: iC stuiastari ile, halk egemenligini tanuu: MtS1.T. SOn Berakieopotis ttraounu ile birlikte az kaldl bu kaosta kayb olacaktt, Ma. 2000 yzl'lna dogru Teb'Uler" Nil'in bereket getirici tasma dogTultusunun tersine, gilneye utmeten ihtizal datoamna set eekmeu! ba§ardtlar. Merkezi gilC tmlara gecti, mesra ve ozgurlilkcil /iravunlardan olusati yeni tnr sflldleyf tanuiuar. Ie potitikatarmi bir cesit sosyal devletcilik dogrultusunda yonlendtrdiler. Bu sistem daha rriiitevdzi smittan. ki~ilerin din ve devlet gorevlert aimalarma mtlsaade ediyordu. Bljylece halk! her §eye ragmen, kaba eaterlerituiett bir seuter korudugu izlenimtnae oldu. UZkeye gelince, yava§ yava~ etcononuk ve toplumsal

, dengesini buldu. Ttpkt hi9 bit kum tanesinin. yerfnde durmayt§l gibi, hie bir millet de en eski caglaraan ben, gayretlerinin meuvalarzndan ranaica laydalanmayt ilmtt etiemez. Az kaldz illkeyi yok edecek naaau« acuarmdan nemen. hemen kurtulurken, uent ve daha biiuilk btr teZdket Nil Vddisine CiJlcfil: OnaS1la'ntn vahgI yaylalaTlndan, Giiney Busua'nm. stepterinaen, Mezopatamya'"ntn ta~lzk kirtarmaan, uatantaruu yitirmi~ Y'lgznlartn kovalamastyle kacan. Hyksos atutarmin istilt1Sl.

Ancak; yabancI egemenli~e ragmen, hit; btr Mtszrlz, lllkenin yaz(}ts'tna olasi guvenin·i ytttrmedf: Kutsal «tester sondilriilmedi ve XVI!I. Teb silldlesi (Mts. 1580 - 1320) Asuatilar: kovmak tcin inatci, kan.!}zk, gUt; bir miictuieleue gtrigti ve knhraman, cesur, heyecanlt. bir halkrn. biltilnunii uanmda buuiu. 111. Thoutmes, tau-

9

MISIRIN OLULER KiT ABI

hi acz1c bir tatih oldu. Tel - Amarna taotetteri zaierterini anlattr, imparatorlugu Libya uahalarmdan SUTiye cljllerine kadar yaYIuuorau. Kdttpleri, dogu dillerini bilen. Babillilerdi. Bu, Mzszr'tn en parlak donemidir: uygarltgz en yilksek noktasuuuuur; eaemenugi but un. Yakzn Doguya yayzlmzgtzT. Teb, Asyaltlarz kovduktan'

•

sonra, diinyanln en zen gin ve en kalaballk kenti otmustur. Amon'

I

un senrtnae, her uerae, bazt saauerae. mezar alan mabetteriti dev

katnlari onunde eilte dikilita~lar yukseZmektedir. Eski Mlslr'da tahta czkan tek kxuim, unlit krtuice Hatchespout, kendinden sanra gelecek ve onu kotiiieueceklere gayle demektedir: «Teb'de yuzterce gi.ine~ dikilita§lan tiiktirmistir ; cilnkil Teb, dilnyanzn ba§langtClnda gok'ii.. yerden ayzrmak f.t;in tanruarm. yerle~tirdigi kutsal t epedir», Pruuaiari silslu gemiler Nil nehrituie ard arda silzutiirler, En gi1zel, tiiz cokmil~ kocbagl1, etenksterir: binlercesi mabetie giden yollarz korurlar. 500 ton aglrl1.gzndaki amusia tirauun kobartmalari mabetlerin aoiuiarnuia sessizce niibet tutar. A ton dinsel rejormunu uygulayan firavun Atcnenaton'un. saltanattna da deginmeTc gerekir. Bu, giit;lil Teb ratiipterine zorla kabul eitirileti tek ve evrensel bit Tanr1.dl,r. Yirmi yzl boyunca, A1chenaton, mabetlertieki ve mezarlardaki iZkel tanri suretterm: Ylkttrdl,. Bedeni onutmaz btr hastalzktan gilrilrken, metattzik kurgularda yetenekli olan. bu tiraoun, bir i~ atesle kavrulmakta idi. Aynt yo ... yunlukta isttrap f}ekiyor ve tahayyul edtyordu: yeni bir insanute; salla!}ml!j ve tek bir tanriua tapan. Bu Tanrt eurenset ve iyi idi.

Ondan < etkan l§tklann ok§aytc1. eueri uardi. A§trt mistik du§ilncelerituie icietuii. Bu isiirap cekett uatnu: adam, Misir'«, samsie tanruarm basit hizmetkarlari olu», hie de sat ve itnamn ki§iler olmayan, kralltgtn iktidarz icin katil etkili, cok: zenginle~mi§ Amon ,.an,iplertnden kuriarmak istiuortiu, Her yerde AtonJun iltminin istetae atulmasttu diliyordu. 9ilnkil Aton, sefkat ve l$zk tanristudl,; setkatin: ve t~tgtn'l bedenlere ve ruhlara aktarzyordu. Yalntz Aton'un, evrenin kesin §ekli ve kahbl oldugunu beuan. ediyordu. lsa gibi 0, ttmrt keuinn ouiu ve nauartler buldu. PutZarla V8 cok: gael'll rahiplerte tiolu. Teb'i birakt«, bugl.lnkil Tel Amarna'n1.n bulundugu yerde ve geriye hie bir tz kalmamt§ yent biT ba§kent kUTduo Buradan uatm» «Tel - Amarna resimteri» denilen sanrtic« re-

...

10

ctats

simter katmistir. Bunuirm oriiinat, taze, dinsel olmayan sade guzellikleri Kahire Milzesinin salontaruuian. birinde, hayranhkla seyrediZebiUr. cuuu, kanaatkar ve muteaesip bu kraun. sauanati - Daniel - Raps onu «I'anri sarhosti Kral» diye pek giizel; osuandtrmtgttr - bize uzak, anlastlmaz, tauucimtar sacan. bit peri masait: gibi goziikmektedir.Kendinden sonra gelen. dama¢i Toutankhamon ouiu, 0) citte tact giydigi giinde, Cocuklugunun tannSl Aton'u yadsldl; saraut ve devlet tiaireterini, MO. 1348'de yeniden Teo'e naklettirdi. Biitiin. MtSlr'da yeniden A.mon killtiinu. ue kutsal Teb iit;liisunii, kaYlnpederince kotnuan. rahiplerin aYT1.Caltk ve giiclerini ilnlii emirnamest ue fade etti. Ne olursa olsun, Toutankhamon cok: gene oldii; bir sijylenfiye gore de oldilriildu. Mezart Krallar Vadisinde, tizeliikle saklatui». Ve btl mezar, kabul eimek Uiztm tci, Teb· mezarlannda jiravunlara ayrzlml§ yerlerin dt§lnda kaz'lld'l. lutce saklanmts oldugunu da itirat etmemiz gerekiyor; ciinkil 35 yilzytl boyunca, mezartasin topogra/yas1.nt cok iyi bilen kral mezari soyguncularz oraya erisemetiiler. 1923 ytltn-. tia, bir raslanii sonucu Lord Carnarvon taratuuum ke§fedildi. Bu kestin. ve dilnyada akislerinin. ne kadar biiyilk bir ilgi uyandzrdtgt bilinmektetiir. Yiizutttar yiizydlarz kovalar. Ramseslerin egemenliginde (MO. 1310 - 1080) Mtszr daima ketuiini dinleten kudretli bir millettir; killtiireZ ve siuaso; at;zdan yogun bir presiii! vardIr. 11. Ramses ve oniian. sonra aetenier Y1.ktntzlan haUl dev4stl alan tratnlar insa ederler: Karnak'ta1ci Bilyiik Amon Taptnagtntn eiiiunlarta tavanz tutturuimus salonu -30.000 ton yontulmuq tas aerektirmtstir-, I.Seti'nin Gournah'tialct cenaze mabedi ve yilzlerce i§lenmi~ siiiun ; Abydos'daki Osiris, Isis ve Horus'a adanmss mabet »e nattt kabartmalar halindeki narika boyalt heykeller saueemae,

Osiris 'in giinliik giine§ kiiltii auinlertniti nasii oldugunu tamamlandtgt gilnkii gibi anlatan yedi 'paraust minrap ; Libya'dakir laleze ouuimiu; Ebu-Simbel mihratn : II. Ramses'tt: pembe oranu» ten, Herotiot:a gore MIS'lr'zn en biiyilk ve en aglr (1200 ton!) heykeli. Fakat Ramses insactlarmm. bu ani atevtenmest, tiraouniarmm. birbirituieti daha biiyiik amttar yaptzrmaktakt teuui, oZecetaertsu hissedenterin, yiizytllarz asacak son ve ga§aalt btr parlaklik btrakmak isteuenterin bu VdSl ve kalabalik MZStr'l, ijltlm·

1 1

MISIRIN OLfiLER KtTABI

- silz Mtstr'ln 80n §arktS1dtr. ZaJerlertn zaman! gecmt§ttr ve uzTctm yak1.ndlT. lsttuun yeniden beurtr; df.l.gman ce§itlt adlar alttnda glJaukur, takat. nastauk hep ayn1.dlr. Ve teuucetterin. heylll4lan bfrbirini taktp eaer; 0 "adar uzun zaman. insan uygarllglmn

, .

tutu: oimus alan bu topraklann her yertnde, zamanlartn son¥na

ktuiar ueauam. 0 korkutu: gtlrilltii isitiur: Ytkilam. taplnaklan,n ve yilzleri parcalanml§ tanrtlarzn clikme gurultils'U. Her tara/tan dii.§man halklar u§iifilrler. Nil boyunca guzelim §ehtrler yanar. Onlar ey ortiutanr: Moloch'uJ sana takdtm edtlmi§lercl.ir. Bu §ehirleri ytkanlar, Asur kokenli kanramaniar, bilinmez cangtllaraa dogmu.§ Libya beuleri, Teb Amon'undan bir Habes iltlhl. yapartar; M.O. 661 ytlznda, Memltsi ktrk gun yagmaladtktan sonra~ 100 kapllz. Teb liniinde goz.uken As'Urbanipartn Ntnive'UZeridir ... Burada Eski M1SIT tantu biter. Cilnkil Asurtutarm. onca ~iddet. metot ve onlara ozgfl vah§etle Teb't ytkmalan Dogu halktn,'calt, ilst etmistir. A. Moret, Teb'in ytktnttlaTln-z kazarken, 2600 ytl evvel nastlsa, sivrt u,Zu ASUT mfgferleri buldugunu uazar. Bu da bize ~ehrtn tahrtbitun. silresi ve korkunclugu hakkznda bir tikir vermektedir. Akdeniz naueuun hayret ve dehgeti 0 kadar naurlaraadtr ki, Peygamber Nahum, 50 yd sonra, hicbir zaman pi§man otmamie, doymamtg. kilstah ve eatim. NiniveJyi ~iddetle suclallacak ve yak'tn Ylkzmt hakk'lnda ketumeiie tnitunacaktir. Amon'un kraZ §ehrl.ntn korkuru; yazgtsz daha hattrlardadtr. 0, peygambertere iizgu, olaularin. "nsez7§1.yle s01jle tuiukirtr: «Hatzrla eu Ntnive! Esktden Nil'in bagnnda oturmus Teb'den daha kuvvetlt misin» Hatiria eu Nin?ve, bir zamanlar dilnvanln minoer! olan Teb't; ki'brlni, ululugunu. yil-zYlllar siiren. gilzel yilzilnil/ Hat~rla ki arftk tanrilart uunnaktaruuia oturmuuor; rahipleri ve S(YJIlutar« zmcire vuruldular, tuukt kayboldu; natirta ki Teb cocuktan her sokak ko*esinde ezildiler ; onlarca Teb gecesi, bilttln 0 geceler, aenset aeeeter! fdf.)c

...

12

I. BAB

...

13

1. BAB

EVREN KEND1Nt OLUS·7.URUR VE TANRISAL; HERSEY;DED1R.

Her § e y (j I ill e T Kit a b t n day a Z II m z § t t T ... QOk eski samanlarda, duzgun yUzlii K e 0 p s veya S a k k a r a plramltlert yapllmadan cok evvellerl, Y a rat 111 § strlarma tntstye olmus Eski M1Slrlllar, Gtine§1n her sabah, No 'C1 t'un karnmdan C;lkIp, her akfiamt· ba tmm son l§lklarl ya§ayanlarln evreninin smirlarim bellrlerken, No f1 t'un agzlnda kayboldugunu billyorIardi. Ve ayaklarnmzm altmdakl obur dunyada toplanrms olUlert gtine:sln gece yolculugunda, Do u a t'in on ikl bolgeslndekl deg131mlerini seyredebiliyorlardl. Ve burun deUklerinde yeniden hayat nefes1nl bulan <ililler G ti n e § Kay 1 gIn I n, kopek ba§ll maymun tapimcrlan He, sihirli ktireklerlUe ve gtine3i s k a r abe (bu bocegin Ttirk.;e tsmt bokbocegrdlr) yan! Khepra, olusan tann bh;lminde gijrl1yorlardl.

Nil Vadisinin eskl ahallsintn tHiller alemme girmeden ve BtLOiLER KiTABI'nln savralanm acmadan evvel, onlann ebedlyetl olacak oa§lrtlcl evrenin kapuan acilmca, iiliileri bekleyen tannlardan blrkaClnl ogrenmel1ylz.

PTAH

PTAH var olan her ~eyl yarattl. 'Ondan evvel, Veda'larda yazlll oldugu glbi c,ne varllk, ne de yokluk vardi. Yukarda ne uzay. ne de gokyU.zti vardi, Hareket eden neydl? Nerede ve kimin y<>netiminde? Derint dlpslz su mu vardi? 0 zaman ne olum ne oltims11z1iik, ne de geceyi gl1ndilzden ayiracak bir beUrtl vardi. B i R; nefes almadan soluyordu, kendiltgtnden hareketll !dl: otesinde hie; btr 3ey mevcut deglldl. Baslangieta karanhklar karanlIklan OrtUyordu. Boelukta hapsolmus B i R, slcakl1~ln gUcti He vticut buldu~. (R 1 g v e d a, x , 129- Louis Renou cevtnsi) I Ptah, tan-

MISIRIN OLULER KiTABI

rrlari ve «ilkel sulara batmis» ulke alan Misrr'r varatti, Onun sa-

~~r"-'- • - •

___ -

~.-

....._ .... -....~....__-- .

,. : ..
..
I
I
1
~ I

I ~

r

§ekil - 1

yeslnde, dunyamn baslangicinda tanrisal soaler soylendl ve tannlar varhgi bildller, Ctiriku Ptah, Memfis tanrrbtllmlne gore, co .. galma organlan alan «yUrek ve dil» 1di. 0 zamandan, ilk kaostan sular ve yerler olusur otusmaz, gelecekteki olulere vaad edUen mllyonlarca yrllik yasamm slmgesi alan asarnn sahib1 Idi.

. ANUBls

Ruhlari yargilayan Tanrrlar mahkemesinin basta gelen kl~isi ANUBist alemin yaratrldig; gun herkesin yerini saptadi ve bunu oyle yaptl ki herkes Icln her yer, zamanlarm sonuna kadar burada da, obur diinyada da benrienmrs olsun. S. Mayassls, «olUlerin ve ruhlarimn bir koruyucu tannsidir ve bu koruma onlara yardrm edlp, onlari antmava yoneUktir,» diye yazlyor. Ona «Kemikleri yenlden toplavans, A:t_agl alemln «KapI ACIClSl» na nentIlr,

Huhun tartilmasi torenlertnin tamamlanmasi Icln, olUyu karsilayip, ellnden tutarak .Osirts'In karsisma goturen odur. Hareketlerin, mekanlarm, sektltertn, sayilarm, gezegenlerin muhasebecisidir. 0 aynl zamanda sthlr metinleriniz!, .her .ay canava_rlarm vutmak lstedlkle..tl ve kcnstellasyontar r raamuan ~.l' not go~nUr ,gofifnmez ~etlYe kustukian av'in da·. koruvucusucur. 14

1. BAB

Ba~ka tanrnarin sevgili ka.tlbidir. C1lnktl Yuz Kaplll Teb'de nukum surecek daha dogmarms fira vunlann istmlertm Hellopollslin kutsal agaclnln yapraklarlna yazan odur. Karanllklarm _1§lgl olan Seth'in ISlglnln ziddma (diinyanln uzava uzavan E0l$ekomst l§lglnln) her run gtmes l§lgtnl almadan oraya dalacak 61iiler1n nedemermt birakir birakmaz gecttklert on lki bur~ l~lgl'" run zlddl olan 0 karanhk isiktan farkh olarak Anubts'tnrsig; piIII pml ve Osirts'in onunde temlz ~lkm.t§ ruhlar Icm mutluluk vericidir. Bu bir ·t~lk merdivenfdir. Ounes yaratnmadan evvelki Uk yaratl1i§ l§lgldlr. Kozmik yumurta, Anubis'in l§lgl lle aydinlandi, Ya§ayanlara §afak ne ise bu isik da 51U lcm aym sevdlr; 0, onun egune Clkl§»llll saglayacak l§l}ttlr~ S. Mayassis «Anubls'tn l§lgl abUr diinyaya giri~ veya ruhlar dtmyasma (;lkl§tlr) diye yazmaktadil.

OSIRis

osmts de olulertn koruyucu tanrisidir. Butun dogati §eylerin stmgesi oldugundan ijltiler arasmdakf yeri tamdrr: ~i1nkU 51iiler, galaksilerin donendtgt gok nehirlerinde ebediyen dolasmaya baslamadan, belki de evren dedigimlz~ baslangie ve olus alan l~lklI ruhlann arasinda, artik belleg! olmayan zamanda geU§meye baslamadan, ikinci bir defa dana dogacakiardrr. Bu dunya usazm tamnmaz bedeninde olil bir hiicre, olU bir dunya hallne gel1nceye kadar Osiris, yeryUztinde biten her bug-day taneslnde, ne kadar Ilkel olursa olsun her hayat parcacigmda, olulertn «kalbt ve ytizti» olunca onlara yoneltilen her baktsta, Nil'in ta§rna zamanmdakt ter gtbi, ellerinden ve ayaklarmdan silztilen her su damlacigmda, yeniden, cogalarak dogacaktir. Osiris, yeryUzti veya uzayda olsun, yasamsal etkinl1ktir. ve bir tannnm gorunur §ekli altinda oliilere yeniden canlanmayr vaad etmek iCln, ve sonucta osins'tn sasaasi He yenlden canlanacaklarirn vaad etmek 1.;1n onlann dunyasma iner. Qiinkii kendini temtze Clkarrms her olll, trpkr topragm bagrlna dti§m1i§ bir bugday tanesi glbi, evrenin derlnl1klerlnde bir hayat tomurcugudur, Oslrts'In, destant devirlerin ilk firavununun zaferl, kutsal kenti olan Abydos Uzerinde yeniden parlasm, tiltilerin koruyucusu tann, ya§ayanlann nefesini ebediyen beslesin ... Dalma, aydmlik kablrle ...

...

",' ..... : .... "

15

MISIRIN OLULER. KiT ABI

"rinde, aillier tGOkyUzUnUn Anasi» tannca NoutJun kollari ara ... smdayken, Osms'tn etkllerl onlarm organlanm eanlandirsm, kemlklerin! btrlestlrstn, sihir merasimlerine gore capraz sarrlml§ sargnan alan tHUler ostns'te ki§ile§sln, yeniden dogarak, o'nu cogaltslnlar, k a/tar: - KU$-IUhlarl, ezoterlk dublelerl- i a lou alanlarinin gllzelllklerine acilsin, 0 Osirls'in kansi, sihlrbaz·..i:slB alllasln; 0 Is1s ki lnsanlara bedenlerlnln ~Ur1imemesi iOln ne yapmak gerektiginl, Ie organlari ayrilip vazolara konulduktan sonra bedenln nasil m umyalanacagim 6gretti; 0 isIs kit karde§l Seth taranndan oldiirillmu§ sevgtlislnl, btiti.in Mlslra dagllml:j olUsti. ... nun - erkeklik orgaru harte: ctinkU onu nehirde btr balIk (oxyrhynque) yutrnustu - on tiC parcasim bulduktan sonra, dirntmi§t1. Abydos1takl tinlU nekropolde (oliiler kenti) Ostrts'In IAhdl bir yenlden dirllme sahnesmi canlandiran neffs blr kabartma vardir. Ban'atkar c:<)ltiler Kitabl»nda yazill olani eUndekl materyele Cok guzel bir bicimde yansrtmistrr. Burada, rlravun I. SetJlnin dir1l1§ini gortiyoruz. Kral lahdin iizerine uzanmisur. isis satInda, Horus solunda ayaktadir. Fira vunlarin ba§l uzerlnde uc;an tanrnann simgesl Mout* akbabasi, Asur'da, Asurbanipal'ln baa! 1izerindeki gibl, kanatlarmi kapatmis, sabit bakislarla kraun yl1- z1.inii gozetlernektedirvQunku Abydos gecesinde, nravun <HUmsuztesecekttr. Vaktlyle Osiris' In oldug-u gibi - A. Ermantln yazdIgIna gore «biT fantom - ruh olarak degil, bedeninin tam bir dirtlili ue 'Ullanacakttr. QUnkll tanrilar Ostrts'tn organlarim yerll yerine koymuslar, basmi kemiklerlne ektemlsler, kalbinl yenlden gtigsiine yerlestirmi§lerdir»+ Ra'nm oglu firavun gfbl, Osirls'te dogacak oUllCin de aynl §ey olacaktrr. Plramlt metlnlerlnde yazlld~l. I. Seti'nin dirlli§lni gosteren kabartmada oldugu gibl, isis ve Horus olUyU kutsayacaklar ve ona «Kalk ve uvan!» dlyeceklerdir. Ve (HiHer yeryiiztlnil u z a k I a § a n ij 1 ii 1 erg 1 bId eg 11, g i t m e k teo I a n can Lr l a r g i b 1 terkedeceklerdlr. Bu BIll flravunlar Osirls'e dogru gidecekler ve onca kez dlnledlklert rahibln soalerlni hatarlayacaklardir : «OsIris. sana dogru yllks ellyo rum ... Tem1zl1gim ellerimdedir. Tannca " T e f n 0 u tl_

*Mout: Ger~

16

...

- "1. BAB

un ontmden gectim ve tanrica bent temizledi... Ben bir rahlblm ve bu mabedln rahiplerinden btrmtn ogluyum ... » Defalarca l§lttiginl yeniden hatrrlayacaktir : «Bag c;ozuldtl, bu kaplYl geemek tern bllekler serhest kaldi. Ustilmdeki biitUn kottiluklert yere attim.» Hepsl Osirts'e dogru gideceklerdlr. Yuzleri yeniden 1;l~:vat ve giiC bulacaktir: burun deltkleri kuzey ruzgarlarmin serl~Utl ...

~ '4'

nt duyacaktir. GokyuzUniin Ialou tarlalarmda bugdaylarm b11-

ytldUgunU goreceklerdtr, Gecenin Kapllarl onunde blrakIn1§ olacaklari ya§ayanlar, .kutsanmis ruhlara, her yonden adaklar getlrecekler ve bunlan kutsal sularla islatacaklardrr. Evet, hepsl blrblr1 ardmdan dlrtlecek, kalbl carpmayan Osiris'in onunde ebedlyen duracaklardir. isterlerse ve eger dogrulurdan bulunurlarsa,

".

her gece abiir dunyanm on iki bolgesinde yuzen kayikta otura-

bllecekler, tannsal Kedi'yi Heliopolis'lJl kutsal agacim yardlktan sonra, tc organlarim isikh tayflar ontmde, Skarabe Khepre'yl~

. tlst Idarectler siralanmasim gorecekler ve fjaoyle hayklracaklardir : "Ey! GilClii. Osiris! Biraz once dogdumt Bana bak, az evvel dogdumf,.

. SETH

SETH, typhon hayvam basn k6tiiliik prensibi, karanhklarin akIl almaz kaynasmasim, biz1 tasiyan dtmyanm altmda di1§tlnUlen bu harablyet bolgelerlndekl bozueu her §eyi kl§Ue§tlrir. KendtSlne eplsltk» attl~l lcln Horus onun husyelerini (testis) koparnne, boylece, Plutarque'm soyledigi gibi, ondan kudretln1 ve etkinllgini almistir. Mlslrhlar Coptos'da, Seth'in erkekl1k uzvunu ellerinde tutan Horus'un bir heykellni dtkmtslerdtr, 8Uueti t1tremeden g6z online getirilemeyen Seth, Until lanetlemelerle davet edilir. Bununla blrUkte, bir eok mUletl yenen II. Ramses, blr mabedln kapisma kendisinin Seth'in dostu oldugunu yazdlrmlGtir, Siyah domuz seth her aYt ay'i yutar; ctmku Oslrls'tn ruhu oraya slglDmI§tlr. Bu H9rus - Seth eatismasi, bu evrensel mrtos, sonu gelmez iyl va kotil savasidir. DUnyanln baslangicmdan berl eu veya bu bicimde ortaya cikar, Bazan surada yatI~lr. bazan orada alevlenir. GlmU3 eskt zamanlarm geceslnden ve gelecek zaman-

17

MISIRIN OLttLER KtTABI

Iarda, Insanlan yapan tannlann ortaya Clkardlklarl baaan sat olmayan bu alev, sonu gelmez ikilik: (dUal1zm),dir.

HORUS

Ylrmi degi§ik §ekil altmda HORUS Misir pantheonunun (tarmlar gurubunun) en bUyuk tanruarmdandir, 0, Louvre ;MUzeslnde gOrebilecegimiz. flravunun onunde zarif kutsama je$1nl tekrarlayan atmaca ba=lll (hleracocephale) Horus'tur.EdfOU'da, kutsallarm kutsaumn mabet kapisimn kulelerinin on dort katlyle korundugu, sahm bash acimasiz Horus'da gorulebillr. Bedenlerin ACIClSl da denllen Hor - Behoudit, tanrrlarin zifaf odasmm veya ~iftle§en canavarlann koruyucusudur. Slmgesl, §ahin kanatll gi1ne§ yuvarlagl, binlerce yll siiresince Mlslr'ln ekseri ta.-

o r

pmagmda onurlu blr yer alrmstir, Fakat ruhunuzun derinl1klerini

arastiraeagmdan hie ku§k.usu olmayan Edfou Horus'unun bakl§l ne kadar zalimce blr tsbirakrr: mabedin avlusunun yaldlzll l§lglnda nekadar tedirgln edict, sadece 01 Ulerin tanidig; bir alemln kapilarr onunde ne kadar abUr diinyaya yara§fr bir bakistrr bu ...

§ekil- 2

oi«, alum saramna goturlllilyor.

Plramlt tekstlerinde, Seth'l Horus'la karst kar§lya getlren korkune savas lli§kisi anlatilir, Oradan Seth'ln nastl husyeler1nl (testis) kaybettlg1 ve Horus'un bir goztinden oldugunu ogrenlyoruz. Bu kotUIUgU kovalayan, yakalayan ve peslnt birakmayan Horus, 6zellikle tiUiler tararmdan sayg; gOrmektedir. CtlnkU bu l§1k yaplll Horus onlarin «goziinil acmistn». Boylece cUiler eonun

18

...

I. BAB

araciugr Ue gorebnecekler», Nil kivnannda canu Iken yilrUdtlklerl zamanki glbl, adimlarmi ebedlyete 0 kadar kolaybkla yanelteblleceklerdlr. Onceden yapitandan almti yaptlgnwz S. Mayassis §oyle yazmaktadlr: «isis, Os1ris'1 Horus b1clmlnde dlr~lttlk ... ten sonra onu gokyuztlne, tannlarm karsisma, yenl §ekl1lere~ dog-

, .'

ru eikard; ... Eski Mistrhlar, iclnden Clktlgl eski bir sekilden ev-

rIm sonucu 0 1 u § a n her §ekle, co C u k dlyorlardl. Gene bir adam, kendi kendlnln eocugu, C 0 C U k lug u nun 0 g u l u (yetlskln, gene adarmn oglu, ihtiyar da yetl,skinlnkldlr). 0, oncekl §ekIi Uzerindek1 yengls1 lle yeni nitelikler kazanrmstrr. Horus, Osiris'in yenl bir yasam bi~imldir... Evrim, ruhun yUksel1§l ve sarlasma yoluyla degi§imi, oncekt tabiatmdan, §eklinden cikarak bir eocuk olunmasma bagh bir eeydir ... » LHmu§ Osirls'ten eikip isis'i dolleyen tohum blr Horus - Sothis, aydmlik Horus'tur!

, «Karde§ln is1s, askmla mutlu sana geliyor: onu phaltus'un iistune koyarsm, ve tohumun ana dahll olur.s (Piramitler Tekst'l 63'2, 1635 - 1636, S. Mayassls cevtrlsl.) Su halde BItt Oslrls'in kadavrasmdan eikan tohum «her §eyl tamam bir Horus'tur" Sothis gi bl delict, yanl kada vradan cikan Sothis l§lgl gtbl, ayni zaman .. da, I § 1 k Mer d 1 v e n I'nln birinei basamagi, Samanyolunun l§lgl, r51uye milyonlarca yIll1k gelecek vasamine oldugu kadar en son ve en ebedl, kozmik yumurtamn bagnnda yanan KUne3 131- ~na erlsmek tmkamm saglayacaktrr + ••

«BEYAZ, etivtr«, DOGU GOK'f)NDE YUKSELDlaJ ZAMAN TANRILARIN iBADETiNi GUZELLtal iLE MUTLANDIRAN HORUS'UN GtJZV';t SANA (jVaULEB.:J

(Jean Capart Oevtrist)

Horus, aynl zamanda ve ozellikle Harmakhis «Ufuktakl Horuss, Unlu Gizeh Sfenksidlr. Defalarca kumlar attinda kalmis, ve lnsanlarin gayreti He tekrar ortaya crkarrlmiatrr, Doguya yonelik ylizUyle, hareketstallgt icinde devAsa., ve sabahin iht1§arm-

19

MISIRIN OLfiLER, KtTABI

na bl1rO.nmtl§, gercekten cUfuktakl Horus~tur. Piramitlerln cev .. reslndeki dokunutmamis, vas! oltiler senrtnt kollayan Horus .. Kheprenidir. Goksel e§i Gilne§ln, bUttln dogumlarm klZll olu- 3U gibi, krrrmzi kumlar lc1nde kirrmzr dogacag; noktadan gozlerIn1 ayirmayan HOIUS'- Harmakhis'tir. Bu Gizeh sfenksl, YlPlian-

- ..

ml~ ytizilndeki sonsuz tatlll1kla Horus'tur, 0 Horus kl be:j bin

yIldlr milyonlarca gtine§in dogusunu, tarlh oncesi yllamlarln, fela.ketlerin- korkune patlamalarimn sillnlsln! gormti3ttir. Kanlnln darnlalarmdan tanrilarin olusmasi tctn kendisinl yaralayan Ra.'mn ruh u, bu Horus'tur. Ge~ici fira vun - tann gortinti§tl He yaratilisin btitiin gticlerinin sahibl alan tanndir, Bu Atlant'larm son ya§ayaul i~in anlasilmaz derler. Bir rtravunun Nil'in akl§ yonunu degi§tirdl~lnl, Musa'mn nankor btr yurdu terk ettigini gormus, SUmer ve Akkad'daki karisikhklari, Nm; ve ve Ur'un alevlerinde kaybolan onca halkln feryatlarmi, Nlnlve'l1 gaddar Asurbanlpal'in Teb'e kadar inerek Misrr'r yikmaya geli§inden once Babll ve KudUs'Un Ylklm ve yaklmlID l~itmi~tir ... A§lk Kleopatra, uygarhklari aydinlatan veya yikan zafer veya feHi.ketler karsismda kaYltslZ. msam bUyUleylci, dengell «Ufllktakl Horus)u sorguya cekml§tir. Zamanlarm sonuna kadar, Ylpranm13 §ekli ne olursa olsun, canular bir kum goliinde artlk onu gormeseler blle, her Mlslr gecesinde, her tan agartlslnda mevcut, dalma ya§ayan Horus olacak, yeryuzli guneste ismdikca, ijl Uler Ulkeslnin UstUste siratanmis nekropoller1n1 gozetecektlr.

DAtRE SEMBOLU

Karnak'taki ktiCtik Khonsu mabedlnde, bliyUk tann heykelinin yaklnlnda Ilgl ~ekici blr seri kabartma vardir. Orada dey mezarlar olan piramitlerln onunde, onlari koruyan Sfenks'in arkasmda gunes ve -tanrnarm cUte ya§amlnl simgeleyen- Yllan taratindan tac giydlrilen Horus gorutur. IV. Ramses, TanrH;a Ament'e, Amon'la birlikte oturan di§l, ¢GIzli», bir heykelcik hedlye etmlsttr: tannca, firavunun gozlerl arasma, iist ucu oval ve de Uk olan bir hac; (croix ansee) uzatmaktadir, Bu fist boliimil del1kli hac gel e c e k m t 1 yon 1 arc a Y tlt n s i m g e s i'dlr. ttsttek.1 yuvarlak ne baslangici ne sonu olamn mukemmel Imajidir; ebedl otan runu temsU eder; ~l1nkU 0, tannlarm ruhsal cev-

...

20

I. BAB

herinden Qlkml§t1r; hac, 1nls1yenln glrdlg1 transt, daha COkt ij l il m naun: gosterir. Basi mabetlerde namzetin ehaca gerlli§i), inls1yenln blr yatak ilzerlne rahiplerce hac; ~ekl1nde yatirnmasindandir, Tanrlc;a Amen t'ln, iistu delikll haci fila vun un gozlerl arasma koydugunu soylemi:jtik. Bu slhlr hareketinln kendine, gore btr anlarm vardir, Gerc;ekten Paul Brunton «t:' E gyp t e ,~e cr ~ t e: Glzl1 MISlf» adh kltabmda israrla §U hususa i§aret etmektedlr : «Ka~lar arasmda l§aret edilen nokta pin e a 1 g u d-

o d e'nin" yertni gostenr. Guddenln karmasik i§levleri henna aydmlanmamistir. inisiyasyon un ilk basamaklarmda, yeU§tlricl (hlerophante) namzedtn psi§lk goruntulert veya cevrestndekt ruhsal varliklari gorebtlmesl icin bu guddenin belli bir etkinllgi-

r .

nl harekete gectrir, Bu amaela kullamlan .metot kismen manye-

ttk. kismen de .~o~ g-UCIU tutsuiere baglldlr.lI Bundan su C1Kar &1 tanrrca naci Ramses'in gozlert arasina koydugu zaman onun,

, gercek srrlarin acik gorunumune (vision clairvoyante) sahip 01- masi amacmda Id1. Ancak; inlsiyasyon un degi§lk sarhalannda

.. gorup hissettiklerini aeiklamasr yasaktl. Bunun lclndlr ki Horus, uruklarm Horus'u, Siliann Bekclsi, onun arkasmdaydi ve blr parmagim dudagma g5tUrerek ona susmasmi i§aret ediyordu ... inislyasyonun en btiytik mabedinl, Bilyiik Plramlde yakla§anlardan koruyan Sfenks de oradaydl ... Bunun 1<;ln Karnak'daki Khonsou mabedinin duvarlanna kazmmis Insanlarm eehrelert inislyeler icin belli bir an1am Hade edlyordu; ezoterik sirlarm

(x) Diansefaldeki Pineal aygd iki boliimden olusur: Betinasr, llkel goz billuru, pigmanter ve periferik hiicreleriyle kii~iik blr gozii andiran bdlfim ve diansefalden yukarl eikan tub $eklindeki epifiz guddesi. Bu aygd iizellikle Bhvnchocephale'Ierdc ve basr siiriingenlerde ~ok bellidir. Presaurien'Ier de denilen bu ilk boiiim ~ok eski sii ... riingenlerc benzer. 45 em. boyunda bir kertenkeleyi andiran ve Yeni Zelanda'DID kuzeyinde, Plenty korfezindeki birkac adaclkta ya§ayan Hateria (Spbenodon punetatus) bu tiiriin tek iirnegi olup nesU tiikenmek iizeredir. Metinde pineal gudde diye amlan bu apareyin blr ii~Uncii goz kalmtrsi olmasr pek muhtemeldir. Biologic: Animate, M. Aron etp. Grasse

.t

i'

21

MISIRIN C>LULER, KiTABI

geometrlk anantanna sahlp kim olursa olsun, BIUler dunyasmm kapilarim aemasmi blliyor ve ebedl ya§amln gizll anlamina nufuz edeblliyordu: bunun sembolU de del1kl1 hactan (croix ansee) baska b1r §ey de~lld1.

tnislyasyonlarm meraslmleri, gereek mezarlara benzeyen lo§ ve eiplak, kapall salonlarda (crypte) yapihyordu. Buralarda-su[eter hlpnotlzor rahlplerce uyutuluyor; isiktan yoksun, gtzltce karanliklarm derinliklerine datrms bu kl§ller bazan ordan, ruben oldugu kadar bedenen de olii ClkIyorlardl. Ama bedenden ve esprid en sembolik olarak ayrilma sma vlarirn asabilenler 0 kadar yakla:stlklarl oiumun dipslz eukurundan geri geliyor, bu doni1~te beden ve ruh yavas vavas olaganustu bir sicakhk duyrnaya bashyor. Insam serbest birakan, costuran, temlz1eyen olum'u tarnyor, esrarlI bllgller aliyor ve.o zaman Hie kim sen i n b i l e m ey e c e gin i b i l i yo T l a r d r: Obur alemln l§lg'l, gecenin on Jki saatlntn goz onunde canlamsi, mezarlarm (mastaba) kuyulan icinde ucan kus-ruh, mabedin en gizli odasmdakl uzun uyamkhk saatleri, onlarm, yeniden dirtlmenln korkutucu sirlarrrn sezmelerlne tmkan vermlstl. Slrasl gelince varhgin blr halinde kaybo-" labUecekler, baska bir hal Iclnde yenlden gozukebileceklerdl, Karde§i tararmdan oldurulen Ostrls'tn da~11ml§ organ Ian nasil toplandi ise (Hi\bil ve Ka.blri hatirlayalrm ... ) kendi dagllml§ organlarmi toplayabileceklerdi. Hie kim sen i n b i l e m e y ec e g i, mumyalarin aydmlik tabutlarmda uyandiklari zaman sthlrl1 blr Ipltgln ucunda sallanan ruhlannm ne anlama geldlgfm, fist dereceden rahiplerin manyetlk paslarr sirasinda vueutlanm patlar gibl hissetmelerinin belki bedenlerini tahrip edecegtni, aneak, dogmadan evvel de onlarin olan §U l§lk ruhunun htebtr zarara ugramavacagi gereegmt bileceklerdl.

-

II. BAB

Ebediyetin yaygznla§1Inasl i9in ISis insanuu» 0- lilmsilz ktlan devayz (uac«) keslett! ...

II. BAB

- -

Sekil - 3

Toplumsal aeidan cok gtiCltl din seckinlertnm bir suru Inlsiyasyon merkezmde bUgl aldiklari Nil Va..disl halki, eskl c;aglarln ba§ka natktannden, yalnlzca dunvamn en otagan Usttt uygarllglna sahlp olmakla degU, l>lUlerlne gosterdtklert asm Hgt ile de aynur, Topl umsal, slyasal, dinsel ya§amlarlna kesin kurallar egemendir. Bu ~a§am, ilIum kapilarmm e§iginde her cannvr bekle-

23

MlSIRIN OLiJLERKtTABI

yen iklnci dogumdan sonraki diger hayata nlsbetle ayarlanmaktadir, Kolpaktchy, Eski MIslrblann «c;;ok bUyttk bir lahit gtbl» du§l1ndUklerl evrenln, ijbUr dunyamn sirn He gercekten bUy111endlkler1nl soylemektedlr, Oslrts'tn bu evrenin merkezlnde olq.uguna ve utkelertnln, goktekl evrenln bir boltimtlnun yerdekl Izdtl-

.'

§i1mti olduguna tnarnyorlardi. !nlslyatorlerl (ogreticilerl) eium-

den sonra kozmik ismmalann ritmme i§tirak edeceklerini, olum olaymm ancak suurun degi§lminin (transformasyonunun) gorunti§lerlnden sadece birl oldugunu ogretiyorlardl. Bu bllinmeyen1, bu bizdeki gorunmesl, herkes, mezarmdakl yen! dogusundan sonra, daha rntikemmel bir hal lclnde hissedecektl. 6ltiler dunyasim

,.

ya§ayanlarlnkinden eok daha lyl og-renmi§ alan Inlslye Ieln, her

an ugra§tlgl obur dtlnya, ge.;ici oldugunu bildigi hir mevcudiyeUn Ideali oluyordu. Uygun anda tanrrlarm tradeiertne uyabtlecek, ·yeryttzUndekl hayatim saf haIde onlara takdlm edebllecektl ki, bu da, sonucta, mllyonlarca Y1lhk ebedlyeti karsrsmda eok az bir §eydi. Her durum lcin bir ·tane olmak ilzere sthir formtilleri ilerkl evrtminl kontrol etmekte mastaba'lann (mezar) etratmda lar ... valar gibl (Eski Roma Inanelarmda ka. til ve old urUI nru§ kl:sllerin ruhlan olup canhlari rahatsiz eden bu varlIklara larva dentllyordu) kaynasan a§agl ruhlarin kotii etkilerinden onlan koruyacakti. Terazinin sanaruslanm dikkatle izleyen Yiyici'nin onunde, o korkune eruhun tartrhsis sirasmda adalet tanrilarma §a§lrmadan cevap verecekt1. Hayir, rahlplerln, strlari yavas yava§ aearak sabirta eglttlklerl onun ietn, alum bir son degll, bir baslangicti, Zaman ve mekan lcinde gorunen ve gortmmeyen btrbtrl l~inde erlr. GltUer Kitablnda, oltinun kendinden bahsetmesinln nedenlnt anlamamiza, beIki, bu hal olanak vermektedir. bUt ayn! zamanda ihtlyar ve yeni dogmus, yaratilmamrs ve olusmakta, bitki ozsularrmn karanllk kudreti veya Samanyolunun derlnl1klerlnden yaY11an uzak kozmik ismmadir ... Evet, oltimUnden ve dirll1§inden sonra, Osiris gibl Ya~am'ln korkunc ve devri §ekil ve kuvvetleri Ictnde ebedlyeh yeniden dogacaktir ...

lNSANIN tetsct DOGU~U Ebediyet degi§mez ve blr'dlr; gaIaksllerin hie durmayan ha-

24

25

II. BAB

rekett onun maddelesmesinl saglar, Ebedlyetin bUtUn kapsadlgl, butun olmus oldugu, bUtUn olan ve bUtUn olacagi, tltre§lm aracillgl He bByledir. Her § e y but il n tl y 1 e C i 1 t t f r. otum bir krlz halinden lbarettir ; 0 sira «blr ad tasiyan» ki§l, ne (jIll-ne dl-

,

ridir; 0 sira, daha idrak edilmeden onda mevcut ebedtyett, k a' 81,

etln gorunur bedenini terk eder, Mayassls «obUr dtinya,dakl dirllmeye hasredllen cenaze merastmtnden evvel, kokusmayr uzaklastrrmadan evvel, aglz ve goslerln acilma ayml vapnmadan -bu ayln oIiiye ilkel Noun'da nefes ve g(jrii~ saglayacaktir- orada olurn ve dogumun stirekli hareketleri geltstr ve dengelenlr: TlPkl sonsuz kUCUk diizeyde evrenler olusturan, madde iclnde hareket edip catisan sayilamaz cokluktakl 'atom hareketleri gibi. Ku§kusuz ebediyete oranla olCtilemeyecek olan zaman, Insanin fizik: gorUntifjunti ve davramslanm eabucak tahrip eder, ama ruhunu hlcbtr zaman bozamaz. Zaman thttyarlamaz. Zamanln blr b51Umtiniin degeri -Eski Misirhlar titrestnu dlyeceklerdl- samyelerle veya onlarm esdegerlert Ile, yani milyonlarca Yilla hesap edllebilir. Zaman ve olum gecici kabuller, dU~lince ovuntanm kolaylastrran anlasma l§aretleridir. Mutlu NU Vadisinde eskiden yerlesmts halk icln~ olumun ne korkune ne de teorlk (spekt11atif) yam vardi: baslangre ve sonu olmayan blr evrimin btr duraklama zamarurn gosterlyor, oHiyii ebedt hayattu dogurtacak gerc;ek bir dogumun habercisi oluyordu. Onu tutkularindan, kalbinde olan ptsliklerden temlzlenecek blr hale getirecek, vaftize hazirlayacakti. Q il n k it (j I U, tanrilann online cikmadan Kaz Golfi.nde y t k an mal t y d z. Evet, tcinde tanrilarla e§lt olacagr obUr diinyada gozukmek i-cin, llerde inceleyecegtmtz §ekillere gate, dogrutanmis olacak, saftasacaktir: ta kl plsUklerinden Ylkandiktan sonra ruhu yeniden parrldasm, Kendilerine gtine§:ln, cyu.murtasmi glzl1 varligmda yaratmak Icln bedenine ekledl~l»

aeiklanan Inlsiyeler icln (Amon'a il4hf, Gardiner cevtrist) yeryuziinde dogum, obur dtinyadaki olUmtin mantikt blr sonucu idl; nasil ki yerytiziinde oium, obiir dtinyadaki dogumun dogal bir Isarettnden baska bir §ey degl1d1. Bunlar Heraklttos'un cok gtizel Qzetledlgl flkirlerdlr: «insanlar olumlertnt yasarlar ve yasamlarmi 5Ittrler&. Bi:>ylece, hfislrll Ictn, yeryuztt bedenlnden SlY-

...

r

MISIRIN OL'OLER KtT ABI

lll1p sonra, sankl Nil klyISmda butunuvormuscasma, mekan icin .. de rahathkla hareket edebllmek teln blr isik-beden'e burunmenIDI dllegine gBre her blclmi almamn, kendl i§t1ra.kl dolayislyle sonsuza e§ olmanm, gortinU§ti olrnayan l§lkll blr ruhun, bel~egi olmayan blr zamamn urperisi tctnde olmamn 0 kadar dogal sa-

. o·

yJ.11,§lnln nedeni anlasilabtltr, eiipheslz boyle tnanelar bizi §a§II-

tlP kuskulandrrabtlir. Clinktl tnsamn evren He bu nthat ozde§ ..

AVlU

.- ,~,

,HOl

~ekil- 4

Ttptk bir Teb mezanntn pldnt. A'dan ZJye nartter cenaze resimlennin yerlerini gostermektedtr.· (Teb'de, Nakht'zn mezari.)

...

26

27

II. BAB

lesmeetntn nasn olablleceglnl anlayarmycruz. Qtlnk'l1 Mlslrlllann k a dedlklerl, tablatlnuza keslnl1kle yabancl olan bu etemarun, bu ebedl (ben) sembolunun, her eanh varugm dogumdan evvel, admi bile daha anneal soylemeden, ebediyette ana kazmdIg! lcin, depo ettlgi, varugnmzm en derin sirrmdaki parlak mevcudlyetin biz1 btiytilemesine kendlmizl birakarmyoruz. Esaisl1 hie bir §eye dayanmaz gorundugu icln, bu kadar soyut yollara sapmaya tereddut edlyorsak, bundan kendlmizdekl gorunmez olaru, evrlm veya tahrip sUrecl akhmiza veya duygumuza kayd olmaksiam stiregiden veya sapan §eyl tammadigrrmz da anlasrlabillr. Bununta blrlikte, gorunmez varhgrrmz mevcuttur. Cevherl bozulmaz ve olumstiz clan odur. Bu gorunmea varllg,.t b1z1m bu dublemtzt, Misirhlar -gecmi§ ve gelecek zarnanlarin her oUlml1 Ieln, bir tane- ebedlyet sttrdukce ya:jatacaklardlr. «Bltmez tttkenmez bir yasam gUctlntin ta§lYlCl ve dagrncrsr olans (l\:fayas .. Sis) giines nasil her sabah yeniden dogarsa, her olii de dlrtlecektir.

OLULER, cRVzaARLA ytJKSEL1R. »

(Torino Papiriisil)

Ozetleyelim~ Eski Misirhlar icln alum mevcut deglldL Her btrt, topragm 5bUr yuzunde kendlne, diinyadakine otdukca benzer bir yer ve bir mevcudiyet nutacagma gtivenebiliyordu. Gezegenler arasmda, kendlnl dogruya eikardiktan sonra, maddi zenginliklerinin hicbirlnl terk etmekslzln vaad edilen ebedlyetle mutlu olabilirdi. I§te burada firavunun uyruklarmin 51tilerlne goaterdiklert ozenm, sandigirmz gibi 0 kadar menfaatsiz olmadigl ortaya Clklyor. 0 kadar cabuk unutan ve etkllenebllen canularin, olulertn haklari olan maddt ve manevt 6zenle memnun edllmedikleri zaman, onlann donttsiertnt ve kizgmliklarrm dtl§Undtiklerlnl soylemek gerekir. Oliintin akraba ve yakm dostlari, onun kendlne yapllmaSl gerekenl Isteyeceginl, eger bunlar yapllmanus veya kijttt yapllml§sa, ya~ayanlarln evlerlne taclz etmek Icin gelebilecegmt blUrler. Buna ne Teb esnannm sattl~l mus-

MISIRIN OLULER KtTABI

kalar, ne rahlplerln dualan, ne de bu btctm yazilarda uzmanlasml§ kA. tlplerin yaZllarl engel olabllmektedlr ~ Torino Papirtisti c:rttzga.rla tasman» bu olfilerin yapabUecekleri kBttiltiklere deglnmektedir. Metln, l:IIUlerle yakInlan arasindakl hasls pasaruklardan bahseder. Dullar ve yetimler olmus koca ve babalarma ar ... tlk kotUltik yapmamasl ve kendllerini l~inde blraktlgl seraiett arttirmamasi lcln yalvarlrlar. Erman, kendisi gorevle evden uzakta lken, on-a bakacak bir hekim bulmasma ragmen' karisi oten Memfisli, memur vak'asim \ anlatir, M:1temini tutarken 0 kadar btiyiik bir aci duydu kl <lU~ yil boyunca ne§'esini kaybettts ve 0 kadar uzun zaman kedermtn surmest on U (lyle sikti kl, oiu kadim nes'estnl yeniden bulmasma engel olmakla suctadi ve a§agldaki mektubu yazip mezari ustune birakti: 4:Kusursuz ruhlu Ankh-iri. Sana ne kottiltik ettim ki bu kadar zavalh blr hale dU§ttim? Nieln bent ezmeye cab§lyorsun? Ben senln sadik kocan degil miyim? Gencken sent aldigrm zamandan bert ekmegini, elbiselertnt, kokularirn sana verdim. Seni hie; hor gormedim; yabancl bir kadinm evlne hie girmedim. 61dtigtin zaman adamlarimla beraber agtadrm, sana ince ketenden elblseler giydlrdim. Ve Douat dunvasmda oldugun tic yrldir bana ezlyet ediyor ve eskl nes'emt bulmama engel oluyorsun. Kalbiml sevtnmekten alikoyarsan seni adalet kareismda suclamak uzere dava mi acmanyimv» Biitlin bu gori1§ler, inisiyasyondan gecenlerin ogrendlklerlne uymamaktadir belki. Ancak siradan maddl men - ' raatlerin, huzurun korunmasi, hie klmsenin, ruhunun yazglSly" la llgilenmeslne engel olmarmstir.

BES YVZ KIR,K lKi lLAH VE Ill. THOUTMEStlN MEZARINDAKJ OLUM MbLEKLERJ

Eski Mlslrlllar <Hum sirtarindan hi~ bir endlseye kapilmakS1Z1n 80Z edtyorlardi, Bununla beraber Douat'ln kaprlarmda onlan bekleven canavar yuzlil tanrilar, daha ziyade, korkunctu. III. Thoutmes'ln mesarmda gorUlebUecegl gibi, be§ yUz kIrk lki tann ve aebantmn egemen oldugu korkunc bir evrenin derlnliklertnde, her hayatm aClllp geli§tlglnl blllyorlardr. ¢Mezarlnda usanmis

28

29

II. BAB

clacagm 0 gO.nll dU§t1n, dtye esunabntr dort bin Yllllk blr papl ... rUs'ten. I Blr ak§am. sedlr ya~l ve tannca taranndan OrUlmti§ ban tlarla kutsanacaksm. aomUIme gtintinde gtlzel aglaYlcl ka ... dmlar cenaze alaymm onunden gidecekler ve baslarina BatJ. va ... dlslnin 1nee kumlarmi serpecekler. Mumyan altmdan blacak.

•• j

Okuslerin cektlgl DIU arabasinda glderken, sandukanm tavanl.

gokyUzti gtbt, tistiinde olacak, Mezarlnln kapismda kutsai danslar yapllacak, ve rahtpler kalbini sevlndtrecek seater s5yleyecekler.s /

TEB NEKROPOLLERiNiN EVRENI.

Mlslrlllar, ayaklarmm altinda ger~ekten acayip blr evren tasavvur ettller. Bu evren, gorilnU§leri,mevcudiyet veya gUclerlnden daha endise vertct tanrilarla ve kottllUgll ebedl §ekllIeriyle simgeleyen kottiltik yapici ruhlarla doluydu. Her mezar kaprsinm arkasmda Doua t'in akla geImez karanhklarmm ee.iginde Teb nekropollerinln uzun koridorlarrm bir defa olsun gormek, gercek bir tedlrginlik duymak tern yeterlidlr. (jIll runlan, btitun vaadlere, biittln yapay gosterlslere ragmen, acrmasiz ve sicakliktan yoksun bir alemde llmitsizce yalruz degil midlrler? Bu yerlerden boyle bIr ani mi saklanacak, orada htcbir eeyin adlandiramayacagi bir hlC;l1k icinde kaybolmak d uygusu hissedllmezse, gercekten orada, kendl etrarimizda zaman ve mekanm kaydigmi mllyonlarca Yll duyacak mlYlZ? Krallar Vadislnin filii saraylarmm salon ve kortdorianm gezdim. Tan~11ar ve i§aretlerle dolu gecenin derinliklerinden eikrp, ayakta duramayacak kadar sarhos bir! gibi. MlSIr gok'llnlln aClkllglna kavustugumda, tstirahatlerini bozmaya cesaret ettigtm ruhlarm bUyilsUnden kendimi kurtaramadim. Eskt Mlslrhlarln bu tilliler dtmyasinda gordUkleriml unutamam:

Suc;laytcl tannlann gartp goruntulert; tilsimlarta ortUlU 0 firavun mumyalarr; tersine bir evrende ba§lbo§ dolasan kafasi kesilmts 0 ostrts dii~manlarl; karanhklarda deglijen beUrsiz g5rUnu§lu 0 §ekll1er. Biban 'el Molouk nekropollerlnde, canh isik dUnyaslnl biraktiktan sonra, blnlerce Ylllik unututmusluk veya llgisizllkten sonra, Teb nekropollerlnin deh:jet veriei sesstaltgtntn ne

. olabtleceglnt anladlm. Plramitlerln yedl y1lz metninde BQlklanan

MISIRIN 6LULERKiTABI

alUm cennetine do~ru art dUnyarun on lki blilgesinden Inl§ boyunca sur en 0 ezici dehsett hlssettim. CUnkti. ebedi gecelerin hareketsizl1k ve dolul ugunda, kararsiz ve dayamlmaz blr §ey var ... Hayrr, aQtlglm bir kapmin ardmda kaynastiklarmi gt)rdu,gtim-

,

l§lk dusmam canavarlari, sonra baska blr kapmm ardinda, :yenl

dlrilmeler bekleyen kendini temize cikarmisran hie unutmayacagun. Kendllerine, atmaca basli tanrrlar tararmdan milyonlarca yllllk bir .sure tamnmis fira vunlar, inceclk bacaklari arasmda koca gunesleri yuvarlayan skarabeler.,; YlldlZll tavani He, astronomik tablolan Ile, bir cograrya kltabinm reslmleri gibl, mezar otest bolgelerln, run ve madde UZaYIll sogukiugunda kaybolana kadar seetlmlslerce i§lenecek talou tarlalarrm tasvlr eden btiytik fresklerl He «Altln Salonlar»l seyrettim. Antemma akil erdiremeden Ra'nin yetmls be§ §eklini; tHiller tarafmdan, UZWl bIr YIIandan baska blr §ey olmayan brr halatla eekllen gunesin kayigirun iizerinde ytizdtigti Douat'i, kutsal nehri gordum, Dirtlmls, 81- radan, kazandiklarr ebediyeti ne yapacaklarmi bilmeyen oluler; sIhir formtilleri aravan, obur dUnya rahiplerlnin ktiCtlk adak ekmekleri ve cok tatll bira He besledikleri kus-ruhlar; mumya bl~lminde Osirisler; cehennemin en gizli bolumlerlnde resmedtlmis k.onstellasyonlar; annelerinin karmndayken aldiklan ka'dan mahrum, dubiests cehermemUkler; lahitlerin dort k5,seslnde, dipte yatan mumyayi korumak tstermis gibl kanatlanm yayml§ tanriealar gordiim ... 6unu iyl dinleyin: Vadl Ep.gereginln agzlndan gIren ve kuyrugundan skarabe olarak eikan, Ptah glbl pullu 0111- ler gordiim. ¢Altln Salonlara» Hetnoub'lara giden aydmlik korldorlar boyunca tanricalarm acaylp yUzlerini §oyle boyle tamyabiliyordum; aralarmdan bazilarmm timsah gibi kaygan karmlan vardi, Ve sonra bu korkunc salonda ruhun tartuma sahneslnde, korkunc terazlntn kefelerlnin sallandigim goriir gibi oldum. Sank1 bakJ.§lm veya nefesimde blr mekruhluk varmia gibi. sankt, kraliee Nefertltl'yi mezanna goturen isis'inkl glbi ye§llIms1 01 ... mayan tenim bir §eytan tent Imis gibl. .. §ansslz ol'Ulerin kalblnin, adalet tannlanmn yargilarmi dikkatle izleyen Btiyiik Ylyicl'nln acik agzlna du§tiig'Untt gtirdum. Akllm yerinden oynadi, Her yerde etranmda kokmus cakal kulaku Anubis'i boga basti Mentou'

30

II. BAH yu, ucu btr an Ignesi glbl sivrUerek btten tbUs ba$l1 Thottu gijrttyordum. Btr yuvarlakll hac (crolx ansee) yagmuru altmdaydim. Yava~ yav:a§ kendtmt tHiller ve ha.klmler kalabaligr ile kanstmyordum. Douat'm bu karabasanli gorUntUlerinin her tarafta kaCl§tlklarlDI g5rtlyordum. Ben kl bafjka bir devlrden, ~ok uzak bir

..

gecmtstn sirlarma n1ifuz etmek ve Teb nekropollerinln bu .esrar-

h kalabaliginda, gercek ne olablleceglnl arastirrnak Ictn gelml§tim. Butun duvarlara remedilmls ruhlann tartihp yargllandlgl blr haluslnasyonu andiran sahneden kendlmi ayiramivordum:

QiinkU her yerde, hakimlerin ve olulerln kaynastrgmi go ruyor, 5UHerln son haykmslarimn buyUk bir velvele lIe yUkseldiglni, olumsuz Itlrarlarm umttstz sarkisim i3itiyordum .

...

eekil - 5 .. A

Blcaklarla silahlanmt§ Douat Kaptlannzn koruuucuton. - British MU8eu~'daki Anhai Papirnsil. CXLVl~

31

, . <i:

MISIRIN OLULER KiTABI

. i

eekll - 5 - B

Btcaklarla stlahlanmtg Douat kaptlanntn koruyucularz. - Brittsh Museum'daki Anhai Paplrilsu. CZLVI

32

III. BAB

Ill. BAB

, ...

¢BELKi DE, OLUMLE KAR~ILA.SAN INSAN iLK DEFA DOGAVSTU FiKRiNE ssnt» OLMUS VE ONU GORMEI{TE OLDUGUNUN OTESiNDE tjMIT ET-nfEI! j'STEMj~TIR. OLUM ILK BiLiNMEYEN", OLDU. BU iNSANI DtGER SIRLARIN YOLU tJZERINE QEKTi. DU~VNCEstNi aORUNURDEN GORilNMEYENE, GEe/elDEN EBED/YE, iNSANiDEN iLAHiYE YUKSELTTi.»

Fustel de couumoes, LA CtTE ANTIQUE

C>lUler Kitabl tanrnarm esertdir. Amelmeau: 4:Belkl de bu, insan dtistmceslnln meydana getirdig! en eskl eserdtr» demektedirt Sadece btr ytlzYlldan blraz fazla bir zaman evvel Nil Vadlsinde Memfls, 'I'eb, Hel1opolis'ten gelen paplrusler bulunmustur. En onemllleri XVII., XXI., XXVI., ve XXXI. stilale donemlerlne aft clanlardir. Bu Inlsiyasyon tekstlerlnt Uk cozen btlytik bilginlerin . isimlerini zikretmek 'vertnde olur: W. Pleyte, W. Budge, L. Speleers, A. Erman, J. Vandier, A. Moret, Nina G. Davies, J~xuler, Sa .. muel A. B. Mercer, E. Navll1e, H. Grapow, P. Le Page Renouf. Eskl Misir mabetlerinde Inlstye olan YunanlIlar, en biiytik glzUUk icinde Bgrendlklerlnden blze hlcblr aeiklamada bulunmamislardir, Klsa bir zaman evvel Atlna'da yaYlnlanan mlikemmel bir travayda: «Le Livre des' Morts de l'Egypte Ancienne est Livre d'Inltiation: Eskl Misrr'm l)liiler Kitabl bir inlsiyasyon kttabidlr) - S. Maya~sls, Nil Vadisinin en Un111 mabetlerlnde inls1ye ol-

33

MISIRIN OLULER, KiTABI

mus Greklerl savmaktadir: Orphee Osiris sirlarmi biliyordu. P. Foucart (Tanrisal Memris'te -«l§lk mantosunu» ann ve «DIUler Kltablnln» formiUlerl, Orphee'nln egittlklerine en bfiyUk sirlarm malzemesini hazirladi) diye yazar: (Recherches sur ta Na~ure et l'origine des Mysteres d' Eleusis: Eleusis Slrlannln koken ve niteligt hakkrnda arastrrmalar.) Homer hiyeroglifleri okumasim biliyordu. S. Mayassis eOxyrhynchos Papirusunde, Ulrsse'in Cehennemin e§iglnde Anubls'in, iSis, Oslrls, Ptah ve dlger Misir tanrnarmm golgelertnl (ruh veya goruntulerlnt) ~aglrmak If:.ln okudugu sahte bir dua muhafaza edilmtsttr» diye yazmaktadrr. bazi muelltrler iZyada satrtntn Misir'da yasadignn, diger bazilari da Teb'de, 0 yilz kapili semrde dogrlugtrnu y.azmaktadlrlar. Plramltlerin gclges! He Insan golgesl arasmdaki orarn hesaplayarak piramttlerin ytiksekligini olcen Thales'i de sayallm. Solon Sais'de kaldi ; firavun Amasis, Pythagore'u Memfis rahiplerine tavsl-

'ye etti. Laercede okudugurnuza gore ¢Pythagore, mabetlerin en kutsalma girdi, rahlplerce inistye edildl, tanritar ve 'fuhun alumsuzltigllyle UgiJi degi~mez gercekleri tamdi ; gizllligin muhru altinda, dunyanin yaratihsmm nasrl oldugunu bildi. (S. Mayassis'in cevlnst) Jarnblllque'in yazdlgl «Pythagoretun Hayati snda §oyle denilmektedir: «Pythagore, Misir'da, mabetlere buyuk bir gayretle devam ettL ili:;;kls1 alan rahiplerln hayranlik ve sevgls1- nl kazandi, nrc bir soslu ogretiyl ihmal etmekslzln, her §eyi ~ok cah§arak ogrendl. Btitlin rahipleri ziyaret ederek her birinin sahlp oldugu bilgelig! ogrenip yararlandi, Cambyse'in ordutarmca estr almmcaya kadar Misir'm rnabetlerlnde (adyton) kallp ytrmi Yll boyunca tanrilarm butun ayinlerine Inlslye oldu.» Flravunlann cirte kralhglnda bir sure kalarak yalniz tnisiyelerin katilabtlecegt seremonUere kabul edllenlerden Democrtte'I, Misirhlar arasinda on U~ Yll kalan Platon'u, CntdetU astronom Eudoxe'u, Misir'in hermetlk literatiirUnii (gizli yaznarmi) ana diline ceviren Hermes Trlsm~glste'i sayabillriz. Nihayet, E. Guimet'nln yazdlglna gore OsirIs ve Dionysos srrlartna inisiye olmus bulunan Apollon'un bUyuk rahlbi Plutarque'r; h1yerogllflerin cevtrtstnl yapabilen ve onlann gizli anlamlanm bilen Plotln'I ; E. de Rouge' nln not ettrglne gore (MlSlr rahibi, duasinda andigr ulilhiyete

34

Ill. BAB

burunuyor, 0 tanrmm karakterini dU§ltiyor; inisiyasyonla ogrendigi tannsa) vasirlan kapsayan kutsal sozlerden yararlanlyordu. 6u addaki (i)lunUn Isml) Osiris ... hitabi buradan geUr .. » dlyen Jambilique'i de zlkretmemiz gereklyor. (son hitap cenaze aytnlert sirasinda kullamhr.)

,

(jLULER KJTABI BIB DUA K1TABIDIR.

Bilinmeyen yclculugunda olunun ruhuna veya «dubtesine» yardimci olmak 191n, mezarm son kapisi da rnuhurlenmeden, olum ayinini y6neten rahip mumvarun yanma inisiyasyonlara gore yazilmis blr papirtisii koyar. Bu papiruse «GluIer Kitabt, Gune$ ltahiler; Kitat», Gizli Evin Kitain, Kapzlar Kiiabi, -Teb'de cok gozde olan- Neies Alma Kitabl veya Douat'tia Olanm. Kitatn»

. denlr, Bu paptrtise gecenin baslangicmda, Ra'nm alt dunyadakl sayisiz dusmanlarma galip gelismde okunan dualar ve sihirU, kurtarter formtiller kopya edllmlstlr. Bildlglmiz ilk oluler kltabi 453 bab'dan az olmayan ve piramltlere hakkedilmls metlndir. Bu metinler cok sonralari, ancak Psammettque'nin saltanati sirasmda, MO. VII. yuzYllda 165 bab'da kotlanrmstir. Bu karsilastrrmall metnln en lyi ornegt Torino'daki Eskl MISlI Miizeslnde korunan 20 metre boyunda bir papiriistiir. Bu paplriis 11k kez, 1842 yilmda Bunsen'le birlikte Mlslr ve NUbya'da arastirma yapan ve her zaman otorite savuan bir cok eseri derleyen Lepsius taranndan yaymlanmistrr, Lepsius, tabutlarm 19 yuziinii susieven eok sayida «mezar metlnlertsnt de (textes de sarcophages) terclime etmistlr. Jean Capart (Brtikselin Kralice Elizabeth MISlf Fondasyon undan), bu yazilarm tek bir defada tertib edilmedlgint hatmatmaktadir. Bunlar. MlSlr'ln ~e§itli bolgelertnden, hlrbirlnden cok rarkli tabakalardan, llkel Misir dlnsel dustmcelerlnden gelmls doktrinleri birlesttrmeye cahsan tanrrbillmcllerin eserleridlr. Misir'dakl Eski Eserleri Arasurma Dlrektoru Mariette'ln yerlnl alan G. Maspero'nun calismalarim da anmauvie. Kendisine gizli odalarmda Mlslr'ln bilinen en eski metinlerlnin bulundugu Saqqarah'daki Ounas piramidinin acihsmi, Nll'in obur kiyismda, yasayanlarm Teb'lnin karsisindakl krallce Hatc-

...

35

MISIRIN OLtiLER KlTABI

hespout'un <HUm mabedindekl gizll kral mumyala.n sigmagmm eok yankJ. uyandlran keafinl borclUYuz.

~ekil- 6

Me2arda giinlflk yemek. (Teb'deki Puuemre Mezarl.)

lLAHiLER VE srt» USULLERl

OIUler Kitabi, ikl yuz clvarmda sihirll SQZ toplulugu (Incan .. tatIons) veya ejlptologlarm tradestnt kutlanrreas «Bab:&- lcermekted1r. Bunlarm basnari pek uzun ve cok eskl ve bir boltimu de blrkae satirdan Ibaretttr. Bunlarln bilini§i BIUye gecmek zorunda oldugu Douat'm on iki bolgestndekl macerah yolculugu sirasmda ona yardlmcl olacak mabet kapilarimn ve kentlerin koruyucusu tanrrlari tarnmayi, bazrlari Oslris'e DUR (CXVIII. Bab) glbi olan bu yakarllarla onlann lyi tesirlerlni eekmekte, ve ozelllkle, pek cok sayidak! YlrtlCl, stnst, kotti ruhun fenalIklanndan, veya Isimleri, bellegl, ic organlari ylyen, sll.reklt aUUer alem1nln

36

In. BAB

uluh1yetlerlnln gtHgesinde ya§ayan Yllan - ~eytanlara yakalanmamakta yardimci olmaktadrr. (jliller Kitabln'tn bab'Ianmn OkUDU§U aylne ~zgtl tem1z11k haUndekl rahlplerce yapihyor, btltUn cenaze torenl boyunca ottmun mumvasma donuk olarak kutsal metinler okunuyordu. S. Mayassis «Strlar ve inisiyasyon, ad- 11 kitabmda ebu okuma, lnlsiye olrnamis ruhun dunyay; terk et ... tig-l sira, aceleye getlrtlmls bir Inisiyasyon benzeri idi:. diye yazlyor; bazr boltimlere, duarnn nasil okunacagi, bazi gl1cleri ta§lyan sihirli aletlerden nasit faydalanllacagl hakkmda kIsa notlar eklenmlstir ki, bize alisilrmsm dismda gelen bu seylerm gercek anlamina hie bir zaman ertsemeyecegtz.

, .

I. den XIV. ye kadar Oliiler Kttab1.nln '601limleri 6liHert, caydinlanmis mumyalarmms obur aleme girecekleri sira, cenaze torenlerlne hazmar. Olrnusler geleceklerinden, kendilerlnl bekleyen cansma ve sevincten kuskutudurlar ve olmeden evvel, .akrabalanmn veya dostlarmm, olulertn adma cal1~acakt sedir yaglY- 1a ovulmus-c- ktit;iik slhlrli heykellerl, tipki Nll Vadls1nde yaplldIg} gibi Mutlu Tarlalarda Ya§amak icinJ ekecekleri arpayi ve bugdaYl, onceden tabuta koymalari tctn tedbir allrlar. YlyecekIerin obur dUnyadakl onemint vurgulamak uygun dusmez mt? Lord Oarnarvon'un, Toutankhamon'un olum saraymda ilnUl altill cLahitler Salonu) yanlndaki blr depoda, Teb'ln Amon topraklanndan gelmi§ otuz alti bUytik §arap kiipil, iiCYUz elll litre zeytlnyag), §effaf vazolar tcinde koku ve kozmetikler, c;e§itU meyvalann kondugu yltz on alti sepet buldugu zaman §a§kInlIktan gozlerl aetlnusti. FiravUnun aclIglni gldermek tetn, bUyUk bir otasnisia cok miktarda beyaz ekmek bulunmasi da gereklyordu : psen - snene - khentu - hbennu ekmekleri! Ne kadar §a§sak, einier daha ya§amlarmda «ostns'te yenlden doganlar hal1ne gelip, ebediyen 0 halde kalacaklari zaman, hl~ de perhlz yapmak zorunda kalmak lstemlyorlardi. Bu alelade hazrrligm dayandlgl temel1 kamtlamak l~in, panter postu giyml§ dua okuyucunun bir eok defa tekrarladrgr Cl§lktan ve dovmus», «Qsiris'in mezar takdimeleri He doymus», eekmek, bira ve RQ'nln kaYJ,glnda kizartalnus tavuk etlyle doymuss olacaklarim, Osiris'in huzurun(];I her gun, yiyip ic;ebileceklerini lsltmenin olulert mutlu Ihldl-

37

MISIRIN OLULER KiTABI

grm not etmek yeter. Onlar, gokytiziinun dart ortusunun gerisinde, Semft.vl Nil'!n, I§lkll Ruhlarin mutlu bolgeatnde <bIr parea tavuk ett He, Misir'da yuz bin yil saltanat surmus firavunlar ve dUnyalan yaratan tanntar arasmda gi.i~lerini yeniden kazanrnamn iy! blr §ey oldugunu» Ilah! bleiminde okuyan rahlbl duvmak-

,

la sevlntyortardi. Biittin bir ebediyet boyu ya§amak soz konusu

I

olunca, bu dyl yasamak» arzusu kuctmisenecek bir §ey midir?

I§lkll btr ruh hallne gelinecegi ne kadar bilinirse btlinstn, otulerm en az obur, en az acgoziti olani bile, rahip mHyonlarca yilhk gelecek yasammda, Mutlular arasmda, kati ve SlVl ylyeceklerin bolluguna deginince, kendini daha rahat hissediyordu ... Sonucta.

Eski MIslrlllafln inanclari buydu... r

Yiyecek endiselertnt, Amenti bolgesinln kuskularmi duy-

Sekil- 7

Anubis_. sotda, tanrilarui kd.tibi Thot, sagda-, olmi.i§ [irtuninu, Mtszrlzlann Pa - douait dedikleri mezarm tatnnma saionusuia, tannsal kutsama araczllg'l iie, boi sularla Yllclyorla.r. Bu Tapznma Salonu mabetlerae de bulunmaktaydt. Firavun, saltanati strastnda «Tanrtla11n Oylu» sljattyla oratia, nitelikleri t;ok teutsai eauuan ve baz: strlart bir tek kendtsi bilenkher - net: rahibi taratuuian. tcutsanmist»: (Rituel du Culie quotidien : Dinin gilnliik Ayinleri. A. MONTET .

...

38

III. BAB

duktan sonra oluler kalplerindekl pisl1klerl atmak iC;in yapmala .. n gereken eevtene ugra~lrlar; uygun dualarla bunu basaracaklardrr. Ra.'Yl yficelteceklerdir (XV. Bab).

J. Oaparta gore «OZilZer Kitabl»nzn XVI. Bab'l dunyamn yaratihsim anlatir. Bundan sonra XXI. Bab'dan XXX. Bab'a kadar,

. "

oliiye hie bir zaman «ne ciiriiyecek, ne kokacak» yenl bir .bellek

kazanmak i~ln «Tanrlsal Alt Dtinyada agzmm gucunu» yeniden buimasi Icln, «ie organlarmin derinl1klerinden kalbinl sokmeks lctn birbirleriyle eektsen HeUopolls tannlannm btiyUler1nden siyrilmak tctn gerekli yontem ve tormuller aciklarnr, GokytizUnun Kapilart onunde «Anubls'In, bacaklarmi kuvvetlendirmesi 1ein okunacak XXVI. Bab'i natrrlavacaktrr." (G. Kolpaktchy cevirisi). XXX. Bab, CXXV. Bab'da tekrarlanacak olan, ilk yargllamamn ne olacagmi anlatir. Bu, bir bakima, biiyUk rub tartilmasi

. (psychostasle) sahnesinin tekraridir. XXI. Bab'dan XLI~ Bab'a kadar, pislikle beslenen, yakip bitiricl ates -tukuren sekiz tane timsah bash §eytandan, ijliinun kendlnl korumayi bllmesi icin~ rah1p taranndan okunacaktrr. QUinlin kendisine tlgretUen btlvulu arsunlan keslnlikle hatrrmda tutmasi gerekmektedlr. Dnu gozleyen kotti ruhlari korkutmak lcln dualarirn haykirmahdir. XLII. den XLVII. ye kadar olan Bab'lann konusu «olUntin organIarmm tanrisallastrnlmasisdrr. «Omurgam Seth'lnkl, erkekUk uzvum Osiris'inki olacak» der, alii (Kolpaktchy cevirlsi). Oltinfin kadavrasmin (;tirumeyeceginl, Osiris gibl, bedeninln parealanmayacagrm, ancak <u§lga dogru yukselebilen ruhsal bir bedens haline geleceginl ana aciklayan na.hileri lyt bilmesi OnemUdir. XLVIII ve XLIX. bolumler X. ve XI. yi tekrarlar. L.- LXII, bablar sayeslnde ruh yeniden «hayat nefesinl» bulur, onunde yer ve gok'Un h.:'pllarlnln aglldlglnl, ve aynl zamanda Oslrls'In mekani olan Semavt Nil'in sularim gorur, esuya sahip olmam i~in gerekeni yap» der, Ostrts'e, LXIV. den LXXV. ye kadar clan Bab'lar ruhun gunese nasil ytikseleceglni, islstln bagrmda nasil gencle§ecegini, eanasi otans gok mekamnda nasn yeniden dogaeagim (S~ Mayassis). gokte olan Hel1opolis'te tannlann yamnda oturmaya nasn kabul edlleceginl oltiye anlatir. Bundan sonra LXXVI. Bab'dan C. Bab'a kadar olfiye, kendi kendini degi§tlrebllmesine

39

MISIRIN OLttLER KtTABI

yarayan "degl§me rormunertnis secmest tavslye edlllr. Horus eahinl veya Soguk bBIgelerin I§lkll Ruh'u olabllecektlr. SlcaklIk ve 1.!31k olacak, ebedl kozmik tttreslm lc;inde titreslm olacaktir. «Degi§im formilllerl» C51UnUn yeni bir bllgel1k kazanabltmest 1~1n> okuyucu rahlp taranndan tekrartanacaktir. Boylece ruh, on u dogru bularak mutlular arasina ayiraeak veya, atrlrrnslarm, evrenine gonderecsk Mahkeme onune erkabllecektir ; Ra/niD gtine~ kayiginda yer alabllecektir. Jamb1l1que «Mlszrlzlarzn Strlart» admdakl yapltlnda §oyle der: eBu gunes gemisi uzertnde yer ahp yolculuk eden, alemi yoneten gti~lerin bir gortinu§tinil simgelers ; etanrrlarm CUt - ya§aml»nl slmgeleyen yilanm tctnden (Maspero), on ikl kadm iplerle a§agl dtinyaya cekerken, ruhun geeebtlmesl tctn : «Ruh, YllanlD vucuduna, karanliklara yonelik kuyruk taranndan girmekte ve her zaman l§lk yonunde alan aglzdan drsari eikmaktadir .. ~ Boylece ebediyet ve reenkamas-

"

eekil- 8

IV. Ramses'in 6liim salonutuia, Osiris cBatt'n1.n Bagasl» Skarube'nitt meydana getirdigi yuvarlak nesne icinde oglu Horus'u olusturuuor. Bu yuvarlak, yeniden dogu~un hemsembolu, hem de kalitndir. isis ve Nephtis Skarabenin yuvarlaglnt tuiuuorlar. BiJyZece her olilniin runu, Isis'ten gelen tabiatuun. strTl sauesinde, ruit Horus nattne gelecegi ve «Samanuolunun» t~lgl alan kendi sotniaque l§lgZ icituie parlayacagl glikyilzuncle ebediyen uasayabilmesi igin yenf.den dogacaktlT.

Sothiaque : Sothio, Sirius yrldizmm Misir dllindek i adr. Eski astronom ido 1460 yrllrk bir donemi belirler.

'"

40

III. BAB

yonun semboHi olan yilarn ~gectlkten~ sonra, yeni sthrt g11cler kazanabllecektlr. oiu, 5bUr dUnyaya glrdi~lndeJ her yerde eeskt klyametlerinl> lz1erinl gorecekttr. (jliller Kitabt'nda «dtlnyalarm YlkllI§lndan~ once vuku bulan (g6ktekl savaslar» soz konusudur, Bu gelenegin israrla tekrarlanmaSl ezamanm uctarmda» kor-

,

kune yeryuzu karisrkhklarr oldugunu dogrularnakta degq {'mldlr?

OUtler Kitabt'nln aciklamalarr BahU Tufanlnln, Grlgarms destammn, Tevrat'takl Sodom ve Gomorra'nln benzeridir. 0 Evren Yikici Tltan'Iar kimlerdi? Ba§ka blr gezegenden gelen varllklar mi, yahut atom bombasimn mevcudiyet ve kullarusim 0 zamandan bilen bizim dunyamn adamlari ml?

If'

CI. den CXXIV. ye kadar alan Bab'lar olunun Batr'mn sirlanrnn ve tanrilarm yazicrs; clan Thot'un Gizli Kltaplarlnln sirIan bllgtstrn kolaylastrrmak i~ln okunur. ·Bu da osms'tn kralllg, olan Ro - Setau'nun online gelmeden «I§lgln Yedi Derecesini»

. .

gecebllmesl tcmdtr. CXXV. Bab, resml dirUl§ ve ytlk8el1§ He 80-

nuclanacak temizleylclitiraflannilnHi yargilanma ve ruhun tartilismm Bab'rdir. 0 zamana kadar oUintin ruhu, ka's», dublesi; mutluluk alanlarim (Champs elyseens) hayal meyal gorml1§tii.

Oraya hit;; nUfuz edememtstt, Bundan boyle, tannlar mahkemestnde temize crktiktan sonra, Mutlularln semavt kalnati lle biltnntesebnecek, gercekten yalnlz kendislnln olan ebedl ismtyle adlandmlabtleeek ve tabiati tanrilarin tabtatma estt olacaktir. Ancak, metnimizln anlasilabllir olmasi Icln, daha llerlde CXXV. Bab'dan daha ayrmtih sosedeceglz. CXXVI. - CXXXIX. Bab'lar, ruh, Osiris oldugu ve son miikemmeliyete eristig! zaman, yaratlCl isikta l§lglyla erlyip, zaman ve mekan boyunca sonsuz, kendi isigmda mutlu, bozulamaz oldugu ve bu isikta osms'm Evindeki gokte parlayacagi zaman soyleyeceg! formillleri natirtanr. Bir veya bir cok Bab'larr muskalarla birlikte mumyamn lahdlne konulan DHHer Kttabimn bu kisa ozetine blr sonue olarak CXC. son Bab'um butunuyle G. Kolpaktchy'nin cevlrlsmden aktariycruz : «bu Kttap, tarmsallasrrns Ruhun, Ra.'Uln bagnndaki mukemmeuesmesim konu anr ve onu Osiris nezdtnde yllceltir, Amenti'nin Efendisi nezdinde gUGlti kilar vc tanrrlarm rnerte-

41

42

MISIRIN OLULER KiTABI

belesmelertnde (htyerarstslnde) saygiya hiYlk kilar. Bu kttap Douat'in esrarl1 yerlerinin sirlanm aciklar, alt dunyarnn sirlarma Intsiye olmakta bir rehber vazifesl gorur ... Bu Kltabi okurken sana ve Rahlp Kher-heb'e yakm olanlardan baska, htc blr insan varligimn seni gormeslne musaade etme ... Ietne yildizh dok,umalar gerilmis bir odaya kapan. 0 zarnan bu metinlerin, kendt i(;in okunacagi her olunun ruhu yasayanlar arasmda, parlak gUn l§lgl ictnde dolasabllecek: tanrilar arasmda guClti olacak... ve tarmlar onu yokladiktan sonra, oli.iyu estttert olarak tarnyacaktar ... Gercekte bu Kitap cok gizU ve cok derin blr sirdir ... » GERQEKTEN BU KiTAP gOK Bi.iYiiK VE C;OK DERIN BiR SIRDIR. DUller Kitabl'nln gercekten ne oldugunu kim lillecek? Onca sembolun gereek anlamim bize kim aciklayacak? Firavun!arln Misir'mdakt mabetlerde inisiye olanlar cok oldu; ancak, ogrend!gini anlatan hig olmadi. Pseudo Cyprlanus"u dlnleyelim: «Yirmi yasima gelince, Memtis'te, Misirhlar nezdinde dermllgme varrlmaz, kutsal seyler tamdim» (oonressts, 1758). Jambilique'in, Mz-

, strtilarm. Sirlari adli kltabim, P. Quillardtln cevirislnden, tekrar okuyahm : «Muhayyllenden veya soylendigtni duydugun seylerden gelebllecek, sembollerin tasvirinden dusuncent ayir ; ancak zthnt (entellektuel) gerceklere baglan», Luclen'in «l'Assembtee des Dieux: Tanrllar Toplulugu» adli yapitimn E-. Chambery ce .. virlsinde §oyle bir not vardir : -«Mlslrlllarln dint muammalarla doludur ve inisiye olunmayinca (konuyu yakmdan bllmeden) asIa onunla alay etmemeliylz. Oercekten de tanrtlarin tanrilar, kopekbasli'Iarm kopekba§ll oldugunu bllmek Icin bu srrlari tammak cok gereklldlr.e Evet gercekten Oliller Kitatn cok buyuk ve derin bir sirdir.

IV.BAB

, . ~.:

IV. BAB

. i

OLULERiN EBEn! B1R ADLARI VARDIR VE ONLAR KAPILARI AQICI SOZCUKLERi BiLMEK .. ZORUNDADIRLAR.

DUller Kiiatn sayesinde, oltiler, daha dogrusu dublelerl, dogumlarmda onlarla beraber olmus bulunan, olumden sonra ontan terk eden ka'Iarmin ellerinde, kotu ruhlarin hilelerini bozacak sihlrli formtiller vardi. Bu papirus sayeslnde iklnci islmlerini ebed: tuilarm: hteblr zaman unutmayacaklartur. Bu sihlrli ada sahlp olmaksizm kimse obtir dilnyada yasayamayacak, onsuz, hlcbir tann onlan temize cikmislar arasmda saymayacaktir. ouue- Kitabt sayesinde Elephntine'ln kasirgalar tanricasmm dort testisinin isimlerini sayrnak, Vadi Engereglnln nefesini fark etmek, urukta bir skarabe sekllyle canlanmadan evvel gunesin yer alti dunyasmda her gece aldlgl otuz yedi sekll tarumak kolaydi, 0 gunes ki, dogusunda ucsuz bucaksiz Teb §ehrinln altin yaprakciklarla kaph piramttcikler (piramldlon) ustundekl yuzlerce dikllita§l ve veryuzune hayat dagrtan ve onu ebedi krlan RA;YI yticeltmek iem insa edilmts mabetlerin dey kapilarrrn aydinlatiyordu ... Oluler de dirHer kadar, karanllklan acan, her gunun l§lglnda NU'e §arkl soyteten koe bash gtmest yticeltmeyl bllmelidirler. Gilne§ kaYlgl, Sokharls~in kralligmda, onlertnden ge.;erken oluler llkel (elementaire) tarmlarla beraber. evrenin 11k kaostan ~lktlglndan beri, her gun batisinm €§iglnde yenilenen Amon-Ra'mn harika seruveni He muttamrlar. Yeraltl nehrlnln kiyrlarmdakt mevcudiyetlert He, Bati Bolgealnde her gece AmonRA.'nln kutladlgl esrarh fiile hep birlikte katihrlar ... Evet, san'atkar taratmdan yazilrms dualarin gucu ve degert ile, bundan

43

MISIRIN OLtiLER KiTABI

btsyle bedenlerinl t8,§la§maktan koruyan slhirl1 soscuktertn korumasi altindadirlar ve ¢ka$ tan dogru alan tarmlar onUnde, olumsuz tttratlarm kefaret dualarmi (*) tekrarlayabllecek •• ka ... PI aClcl*, sozlert stlyleyebllecek; Ie organlarmi desmek lcin ka-

.

rmlarma bastrran ell bieakl; veya ShesmoU'nun yaptlgl glbi ¢st)z-

,

ctlklerin sihir gtlcunu ylyen. veya mumyalann burnuna kokmus

bir nefes gibl giren sinsl tanrilardan kurtulabUecektir. Evet, OZiiler Kifablntn derln anlamll sbzlertni lyl bllirlerse GokyuZilnun Btiyilklerine meydan okumaya cesaret eden tanrilardan korkrnayacaklardtr, Ve ozellikle CXXV. Bab sayeslnde Tanrisal Mahkemenin Ger.;;ek ve Adalet Efendllerinin onune, Yedl I§lk Baean'm, Yedi Buh'un, Btiyilk HakIm Osirts'ln, Horus'un dart

$ekil- 9

oiu, sagda, Dc l§tk kaT§tslnda tapmma halinde. Birincist biT ldhit iizerine uzanmie «geceleyin gi:Jren, oZmuglerin patronu» cakal Anubis'in simgeledigt Anubis'in I~lgl'dlT. Bu Anubis'in IgIgt, ruhun «gozlerinin acumasi» merasiminden nemen sonra aldzgz 1.~zktzr. ikt ditier jigur, Gilne§ Ismuirmm. I§1gt. ve Rd.'ntn I~tgldtr. - Anubis Vaktiyle Rd."nln oglu idi - .

(*) Fransrzca metinde geeen bir cok sozcuk, belki de zorunlu olarak hrristiyan dinseJ terimlerinden almmistrr. Biz, kiliselerde soylenen sarkr, ilahi anlarmna olan «Litanie»yi Kefitret (pismanhk) duasi olarak aktarmayr uvgun bulduk.

44

45

IV. BAB

ogtunun, Amentl'nln koruyucu tanrilarimn onune, osins'In arkasmda oturan, koruyan veya yakan, cerkek §ekll Sebek alan gUnee alevinin kadm §ekli:ao Hetep - Sekhus glbl (S. Mayassls) haklmlerin karsisma korkusuzca cikacaklardir, Her olUnUn di111ya yaratnal; bert, Ruhun Tartlh§l olan, onlari bekleyen bu korkunc

sinav boyunca, savunmalarmi takdlm edeblleceklerdlr. :.

Horus'un dort oglunun refakatindeki Osirls'ln onunde yeri optukten sonra ruhlanrn butun pisliklerden yrkayabtleceklerdlr, C;Unkii ruh, eblr kadinin karmndan Clktl~l lcln~ kisa mevcudiyeti boyunca, kendlne yakl§mayan tutkulara kaplldlgl Ictn pislenmlstlr, Bituet [uneraire : Cenaze Ayinlerl'nde, E. de Rouge, oliinUn ruhunun kendi sat olmayisini bl1di~ni israrla lfade etmektedir. iclnde enkarne oldugu beden taratmdan ielenml§ hatalan rub hisseder. Ancak CXXV. Bab'dakl dualar ve formtlller sayesinde, onu belk1 de, Ra'nin ateslnde tutusmadan, gokyUztinUn partakligmda onda erimeden dogrulardan bulacak alan kirk ikl hakimln, Ulularin, I§lk sacanlarm, Karanllgln Kutlu YUzlermtn onune cikmaktan korkmayaeaktrr.

RUHUN TARTILMA SAHNESJ , VE OLUMSUZ iT1RAF

Qt1nkU, cehenneme veya cennete gonderilmeden evvel Bliiniln kaIbi, yani vlcdam, tarmlarm terazisine konulup tartihyor ve hiikUmlendir1l1yordu. Timsah aglzll, suaygm karrnli, metlnlerde adi «muetekret: hayvan~, «ruh Yiyicisi) olarak gecen btr canavar terazinin yakmmda, agzl sulanarak bekl1yordu. Gerl donulmez yarglYl blldiren oltiler tannsi Osiris yonllndet bakl~larim yumusatiyordu. Her birl Eskl Mlslr'ln Zambak ve Paplrus cifte kralligmm blr vllayetlnl (Nomark; Vali Hakimler), aynl zamanda Insanlarm i~ledlgl dlnce karanastirnrma (canon1q ue) klrk lld gunahtan blrinl temsil eden kirk lkl adAlet tanrrsi, topuklan iizerine ~okmU§, mahkeme onunde kendlni temize cikarmast gereken oliiyil sorguya cekiyorlardl. Bu butnn cenaze papir1lsleri uzerlne resml yapllan Unlil ruhun tartilmasi (Psychostasie) sahnesidlr. OIU 0 zaman, Thot'un onunde olumsuz ittrat denllen ~eylerl soylemek zorundaydi. That, hie blr ej iptologun kes ...

IV. BAR

redemedigt sebeplerden ibis ve maymun (babouin: sebek) He temsll edillyordu. Gizl1 kltaplann sahib1 IdL Kendi ya§ammln milyonlarca yUzYll surecegtnl beyan etmtsti (CLXXV. Bab). Thot, Osirls'In yeryiizUndekl du§mani domuzu, obllr dtinyadaki dti§manl Apophis Yllanr'nl kovdu, Evet, teraziyi dikkatle tzleyen

. ,

That ve eakal kafall An ubls onunde «Insanlara kars; gtmah ts-

lemedlglni~ tanrilarm hosuna gitmeyecek hie bir §ey yapmadlglru, hiyerarsiye (sllsUe-l merattbe: mevki srralamsina) saygth oldugunu, ne oldiirdiigunU, ne de oldurmek iem emir verdtgm], kimsenin istirabma sebep olmadigmi, mabetlere birakilmasi gereken ylyecek ve tiitstilerl glzllden olcerek hrrsizlik yapmadigmi, oltilerin ylyecek ve lceceginden calmadigim, kutsal yerlerde einsi fiilde bulunmadigim, komsusunun topragirn ealmak ie-in yanl1§ cHeU kullanmadigmi, uzunluk ol~tilerini yanll§ tutmayrp terazlde hlleli agirlik kullanmadrgim, tanrilarin kuslarim veya kutsal gollertn bahklarmi calmadigim, Teb Amori'unun siirUlerine zarar vermedlglnl, mabetlerin hazlnesine birakilmasi gereken gu-

o mils kulcelertnl yanlI§ sayrnadigrm» beyan ederek oUi, kendini temize eikarmahydi. Eli bicakh kirk lki tann onunde, Thot ve Anubis onunde gog-sUnti yumruklardi: 4:Tabl. derdi; hayatimi iyllik etmek 1(;1n kullanuim, ve size yalan sovlemekstzln, ebedt ve sevgill tanntar, kendimi meth edebillrim, cunku en lyiler araBInda en iyi idim; zayif olanlari besledim. SUSUZ olana gUn ortasmda su verdlm; hie bir §eyi olmayana balik kayigrrm odiin~ verdim. Oslrts, That ve Anubis onunde gogtislerlni yumruklayan bu oliiler~ ne kadar dog-rut ne kadar iyUermi§! C>bur dunyada onlara inanacak olursak hepsi yetim babasi, dulun dayanagi, sanssizfarm yardrmcilarr Imlsler! «Hellopolis' e yemin edertm, hie gitnah i§lemedim! Kher - Aoua'nln alev ta§lYlclslna yemln ederlrn, hie; calmadim! HermopoUs'in burnuna yemin ederim, hie aldatmadimt GtHge yiyicislne (ruhlan yak eden anlamma) yemln ederim, Insan otdurmedtml Gokun Cift aslanma yemin ederim! Zahire eatmadimt HerakleopoUs'in kemlk kmcisma yemln ederfml Mabedin servetlni yagmalamadlm! Akrabalarimr gomdum, Hizmetkarlarimdan hie btrtnln kIZIDl esir etmedim. Kutsal hayvanlardan olan gokyuztinUn akbabalarmi besledim. Dogdugumdan

46

IV. BAB

beri bir defa bile, haktm onunde dayak yemedim ve bir 5111nUn ruhunu tirktitecek hi~ bir taaret clzmedim; temiz olmayan seylert davet edebUecek blr §ekil de ~izmedim.» Mezarlarma gtrmeden evvel, adalet tanrilan onunde cok gunahsiz alan bu olUler. bu dtinyada yalnlz dogrulara tamnan bir hak olarak uzertnde ka.tiplerin kazrdrgt, asagidak! sozcuklerden ibaret bir kltabeyl, tasiyan mezar taslanm diktirmeye ozen gosterirler: «Bu yerden gecen blrl, muteverra (olmtia) Ialancayr hatirlasm. - Bu tasr okuyan, okumasi yoksa baskasma okutan, clunun ruhu teln btr armagan olan duayi okusun», (Jean Capart cevirlst.) Bati kapilarinm, temize cikmislarsa, onlerlnde acndigim gorecek olulerin olumsuz lttraflarimn gerisinl izleyeUm: boy.un1arlnda XX. Bab'm bir kopyasi asih, Nil kiyrlarinda, nra vun tncm agaclarlnln (Syco~ morre; Ficus sycomorus) altmda serinlemek icin, gtmese (giindtize) cikabiltrler, gokyuzti tanncasi Nout'un yarattiklarmdan yeniden tat alabil1rler. ¢Size §Uktirler olsun, ey tanrilar! 8lz kl Misir topragrndan gelenin kokusunu; mumyalandiktan ve gomiildiikten, ikinci bedenin olusmasim, ir; varligm disa cikip gorunur hale gelmeslnl saglayan sibirli merhemi surundukten sonra, Ra'nln ruhu olan Herakl1opolis'in sumrudu anka kusu glbi (phoenix) temlzlenip karsrrnza cikam tamrsimz, Size §uktirler 01- sun, ey Amenti kapilarinin ardmda yasayan Osiris pestemallari giyinml§ tanrilar, siz ki benzerlerlni old iird uklert, mabetlerin avlularmdaki hayvanlari caldiklari, yalmsliklarmda saf olmadiklari veya nehrln sulanru pislettiklerl tctn organlari ctiruytip kokanlarr tamrsimz. Tanrlsal ruhlar, kopek bfl,~l1 ruhlar, sizlere ebediyen §tlkiirler olsun! Ben ki karsimza eikmadan olmti§ ve yeniden dogmus, bedenlmin yikamp sargilara sarrldigim, gozlerime antlmuan siiriildtigiinti gormustum. Bilirsiniz ki yumurtaYl olusurken kirmarmsirn, Mendes tekesl Uzerine yemin etmemis, Abydos'ta Ptah - Tatenen'in adiru anmanusim. Benl kurtaTInlZ! Beni yanlnlzda tutun, c;Unkfi nefesim sar, kalblm sat, el-

lerim sartir ve bent gorenler ~oyle der: «Ey sat olan sen, hO$ geldin! ruhun a§agl dtinyada sUkfinet Ielnde olsun ... Ho§ gelm1§ 01; c;iinkU ic organlarnu maat goltinde yikadm: ey saf olan sen, Osl-

...

47

MISIRIN OLULER KITABI

rts'In, Amentl bogasmm, Oslrois N~berdjer'in, omurgasi evrenin mihverl alan Osiris Dj edl'nln kar§lslna ~lkab1l1rsin."

(jLtJNtJN KALB1NiN VE MAATIN TtJyVNUN AOIRLIGi.

61UnUn olumsuz rtirattarmi dinledlkten sonra Thot ve Anpbls, - blrlnclsi tanrilarm yazicisi, obUrti mezarnklarm koruyucusu, - teraziye bakarlar, C>UinUn, toren ekmeklerinl, biraYl, kiz11 bir bogamn ayaklarim, dort canak kan; beyaz blr inegln dart canak sUtiinii takdimeler masasma koydugunu blIirler; bIUrler kl alit, vucuduna lapis - lazuli-den (Iactvert tasi) veya donuk yesll aklk'ten (Jaspe) muskayi: udjat; clcek tlilezigi ankham'l

eekll ~ 10

Solda: Stat, tilyler takmz§ ve sertuer ku~anmt§ sintr semboHi. Sayda Osiris'in. ba§ ve kouar« ile temstl edtlmi~ kat kat d1ed'i.

Amon~un txnmuetor« attmaak; dart omurga halkast ve iki ytlan (uroeus) omurqtuia bulunan hayat akrmmsn, ates - ytZan''tn sembol1ldiir. Hayat netesi olan bu aktmt rahip ctstftlmak ve lsts'tn slcaklt.gt ile ortiilmek,. istenen olilniln ensesine euerini koyarak nakleder.

48

....

49

."

IV. BAB

vucuduna koydurmus, mlhraplara on lkl ates yaktlrml§, tabutunun ilzerinde GliiZer Kitntnnm. LXXII. b(jlum1inUn kopyasmm biraknmasim saglaml§tIr. - au boUim aijagl diinyada yolunu kaybetmemek Icin ne yapmak gerektiglni gostermektedir .... Tannlar bllirler ki 5ltit ye§U porselenden yapllrru§, uzerlne §ehirlerm koruyucu ruhlannm resimlerl yapilarak suslenmle ve sedlr ya§lyle ovulmus bir giine§ kayigmin pruvasma kendtslnt temsll eden blr heykelcik konulmasim vaslyet etmeyl unutmarmstir. Thot ve Anubis. tannlann teraztslnt sorguya {;ekerler.,.

Eger That, elindeki tabletln fizertne terazmtn lki kefesinln dengede oldugunu yazabilirse - ketelerden birlnde oiunun nelk !radesinin ve ahla.k1 vtcdamnm yeri olan kalbl, oburunde Maa.t'In, gercegin tuyu vardir. 0 zaman ibis basn Thot aHHer tanrisi Ostrts'e doner ve §oyle der: cFalanca, terazide tartildi Kalbi

dogrudur; ~tlnku bu kalp bir tiiyden daha aglr degtl.» ,

a zaman iHti Mad K herou 01 ur - dOg-IU ve, temlze ~lkml~ - ...

Kalbl, eannestntn kalbi», «dogdugundakl kalbl» canlIyken sahlp oldugu kalp, ana kar§l tamkhk etrnemis, tanrilar karsisinda onu ezmemistir. 0 zaman 01 fi, tartrlmis, tam, eksiksiz olarak, ebedl .. yet sUrdUk~e, lstedigi her yere gldebillr: yasayanlarm topragma, a:ja~ dunyanm on lki bolgesme veya Samanyolunun ta derinllklerine ... Abydos'a gldlp MISlf tarmlarmm ytlztinU gorebillr ... Ve Maat, olUniin omurgasina sihirli akmnrn, ebediyen gectrebrltr, omuzlarmin ve gogsunun kaslarrm kucaklayablllr, yanl onlan nefesi ile etktleyebilir. OHi, «cok gtlClii slhlr sozcukleri» duvmus .. tur; gunah crkarmasmdan sonra <l:soz'Un bir gercegi. Osiris 01- mustur, Yeniden R~'da dogan Osiris glbt, aydinlatan l§lk olabll1rd1. Mahkeme onune golgest (dubtest) , aekasi, bellegl He Clkml~ ve hakimler onune giderken kotUlUk yaplel tanrtlarm, asa#lya giden olUlere kurmasmi bildiklerl bUtUn tuzaklardan kac ... masim becerebilmtstt; «fitlleri ortasmda tabutuna yattlktan sonra YlldIzh phoenix olmustus.

cSEKHEM'iN ~EYLERtNjN~ NE OLDUGUNU BtLMEK

Evet, dogru bulunduktan sonra - cUnkU 0 artik, tannIarca kabul edll13lnden bert, ollt deglldlr - gtikytizUnde on binlerce par-

...

50

MISIRIN OLULER KiTABI

caclktan guruplasmis «yak olmazlar:l)ffi yanma, hi~ de haya.U 01- mayan, ebediyen her c;e§it yiyecegln bol oldugu, halk arasmda «laun: TarlalaTt), cYiyecek Tarlalarl» veya «Kaml§ Tarlalarl)o denilen yerlere gldebllecektlr. UdJat'ln gtlzbebeginde, kollarim kaldlrID1§, lki bacagmda Yllan, basi gunes kursuvla snsln birtann i?:orecektir. Dart cesit lSlih avrrt eceoueceknr: gUne§. l§l(§-~ lIe avnt olmavan «Seth~in .1S1gt::~: karanhmarin !SU2:'I: y.am.Qlll§ln

"b·a§langlc,.ndaki isik: nihavet, mezarm ark_asmc1~.ld· Anums'm l§lgl. lalOU tarlalarmda ruhlarm «bacaklarmm bUttin glicti¥le 5> mutiu yerlere kosup, yasarn akrmmdan yoksun, kovulmus ruhlardan kactiklarrrn gorur, Gunesten cikan gucler, sayesinde ¢goklerin gezegenlere baglandlgl sonsuzluksan gelen akimlarm rilzga.rlarlndan b1r kismi kendilerine birakilrms 1 !ilk S acantara yaklasrr. (Virey, Religion Egyptienne: MISlr DinL) Merakh ya§a. yanlarln, onlerinde gorunmeyen kapilar acilrnadan bilmeye calistiklari her §eyi ogreneceklerdir. «Sekhem'in. §eylerini», yani

goruntrr evrenin aydmlatihsim ve esrarll armmalardan sonra ruhlarm neyi stmgeledlgtnt bileceklerdir. Ialou alanlarinda, ne §ekll, ne aglrhgl, ne zamarn olan, mavimsi ye§il, kaygan ve sisler l'Clnde, bellrsiz olan her §eyin dehsett 11e dolu «mtlyonlarca yilm Ylklcllaru·nln egemen old ugu bolgelerden uzakta, fira vun runlarirun kazlar glbl gakgakladlglnl i§lteceklerdir. Dogru ki~i, sutan 0 kadar mavl Nll'in, Tanrisal Nehrln kiyilarrnda, cocukluk percemterlni kestigi giinden berl 0 kadar sik hayal ettigl·o cennetleri tamyacaktir, GIUlerin Misir'mda, baska bir Nilti~ SemAvt Nil'!, uzayda olan, Tebtin meyva bahcelerl kadar ye§il alan caYlrlarl gorecekttr. Korkunc ruh tartilmasr smavmdan sonra, artik mutlu olmahdir; ctinkU goklerdekt bahcelerde, flravun mctrt agaclarlDln golgesinin serlnligtnt tadabilen dogru kistler arasmda olacaktir. Kendisi ve ondan sonra ,Hum kralliginda dogaeak olanlann hepsi tanriealarm stitiinden teeceklerdtr. Bunun lcln Plramlt Tekstlerinde onlara 4:agularl doymus mutlulars denmektedlr.

ismini That tabletlerinde okuduktan sonra, Dogru ki§i, l§.t~ln ve sozun (kelam) baslangicmda bulunan ilk tttreetmt sakla ..

§ekll-l1

Toutankhamon'un mumuasmui gogsii iizerindeki dart altzn kolyenin, siyah recinetien, altzn kakmalt, iizerine Bennou ku~unu anlatan bir metiti oyulmU$ kalp skarabesinm, (kamanui sam taratuuia); yiJnil ritiie; olarak -satn karntn sag taraima, aZt ucu sol toratma donilk- ·yerle§tirilmi~, altzndan cenaze haneertnin; aitm. karm. tuukasuun. ritiie; uerlert. Lord Carnarvon, kral mumyastntn keten sartniaruu t;6zdiljjiinde, ust uste 13 kat teski! eden 17 gurup sargz arasuuia 35 muska saymt§tlr.( Jean capart, Tout-Ankh-Amon). Yukartdaki dokiiman «Griffith Intitute, Ashmolean Museum, Oxlord:r>un biT kusestme gore yay~nlanm1,'J lean Capart'ca lIeniden kopye edilmigtir. 51

...

MISIRIN {)LULER KiTABI

yan ¢Kozmik Yumurta»Yl, «Yumurtasl iclndekl Ra.:tYl seyredecek; ruhu TanrlSal inek Hathor-Noult'ln memeslnden ebediyen akan Sem;1vi Nll'in, yan1 Samanyolu'nun onunde sevme duyaeaktlr. cZeka.yla sarrlmis I§lk Sacanlar)dan, Amentt'ntn Khtilczn onunde, rahlbln mumrasi basmda okudugu duayi hatrrlayacaktrr: «Beni takdlmeler alanmda, dokuz dirsek (fr. ooudee: dir-

. I

sekten parmak uclanna kadar, yakla§lk 0.50 M. 11k bir uzunluk)

boyunda bir Khil yap. Bana bak: ben dogdum ve ya§ayan blr Kh1i §ekUnde ~1k1yorum;p. Ra.'nm kendi l§lgl alan phallus'Iinu, gilne§ l§lglnln her yere nUfliz edlct §iddetini simgeleyen, Osiris'in asIan kafall uzvun u da gorecek; hl~likte ba§lbo§ dolasan, ba;sslZ, bovunlari a§aglda, ya§am aklmlanndan yoksun «terstne donmu§:lI lerl, Ianetlenmlslert de gorecektir. Semavt Site ve aynl zamanda «Oslrls'in tabutu taranndan dunyamn aydmlatlll§llt olan, Sek ... bem'de c~eylerin Gecesrs onunde bulunacaktir. Kendi Ie organIanni yiyen 0111 krallardan, plsllk haline gel.mi~ ianetlemelertn belkemlklertnl, lclnde kalmis azrcik btiyusel gtlcU. emmek amaclyle kIran ve boyleee onlari ebediyen kl§ilikten, dilnyadakl eskl mevcudiyetlerini yeniden gozden gecirmek arzusundan yoksun birakan l§kencecl tanrilardan kaeacakdir, Uzun zamandan berl karasi kesumts vucutlarr icindeki bellekslz ruhlarm bulundugu Bu to bolgeslndek! faal1yetl, ktlttt ruhlarla ceki.§en cana varlan kovacakdlr. Inek sUtiiyle yikandiktan, sirti blr avuc guheretle He temlzlendlkten, el ve ayakIannln yerlnde otdugunu gbrdllkten, bacaklarmm hareketine ve konusma gUcUne kavustuktan eonra, Dog-ru ki§l uzun bir degnek anr ve gok yolIarlnda yorulmadan, Kolpaktchy'nln yazdlglna gore, ¢kendlsine yakla§mamasi l~ln oliimtinU uzakta tutaraks dolasablllr. Artik 0, etabutunda uzanrms yatarken» onu ayaga kaldrran Anubts'e e§it olmustur, GokyUzUnUn dc":>rt kapisr ijnUnde; Rft.'nln esrarll l§lnlmlarmln onunde; cShou'nun gucunun dayandigr gok mekantgi kanunlarmin Ifadesl~ olan yedi basamakll Schmoun merdiveni onunde ; isls'in chavadan yapllm1§~ yedl gornlegtnin onunde: her yaradihsm tohumunu kendlnde saklayan evrensel tohum (sperm) Noun'un onunde, sevincl g61geslzdlr; klrk lkl tanrmm mahkemesl onunde temlze ';lkm13 alan 0, onunde l§lk-ruh'larla kayna-

52

IV. BAB

§an Amentl'nin PIIll plnl parladl~lnl g~I11ncet ebediyen ytlksel ... mts olacaktir, QunkU bu Plramlt metinlerinde yazllml~tlr; ~ok sonralan ortodoks hlristiyanlarlD kutsal k1taplarlnda yazllml§ oldugu glbl: Sallhlere (Dogrulara) degerlenme (lzzet: glolre); ~ilnkti onlar Cennette l§lk sac-an YlldlZlar glbl olacaklar... .

,

Amenemhet'in mezannda bulunmus ve Jean Cap art tara-

- i

Imdan cevrtlmls, yakmlarmm bizzat oliiye hltab ettikleri su dua

ne kadar giizeldir: «Heykellerin m1hraplannda ebediyen kalsm ... Bedenin nekropoldekl mezarmda sablt dursun.. Bat; gtlze1l1klerinle sevtnsm ... Bati dagmdan arzunca t;lkrp glrebUestn, onunde obur dunya kapitarimn ardina kadar acildrgrm gorestn ..• Dagda ytikseldigi zaman RA'ya tapabllesln ve ufkun e:;;iginde dinlenlrken onu yu.celtebilesin ... Etra.fl ebedt bahcelerle cevrtli gok ha vuzunun klYllarlnda her zaman gezebllesln ... 1'

V.BAB

MISIRIN OLtiLER KiTABI

BUTUN VARLIKLARIN SONRADAN NE OLDUKLARINI GORJI,fEK.»

Yedi yuz sihirll rormtn sayeslnde, flravunlar devrinde ya3ayanlar, tnce keten sargilarla sarmatanmis, gogstindeki osms'te dirllmeyl slmgeleyen altm takisi, vueudunda hie durmadan akacak Isis'in kamru temsil eden kirmizi donuk akikten (Jaspe) dugiimu, kalbini gijsteren ye§U tastan skarabesl olan mumyayi terk eder etmez, olUntin dubleslnln sonrakl gellsmeslnde hazar bu ... lunmamn srrrim biliyorlardi. :;Itiphesiz tarmlar mahkemesinde dogrulardan bulunan olulere, sayisrz mutluluklar vaad ediliyorduo Tanrllar icln, yeryuzunde gecirtlen ya§amln azicik bir §ey saYIldlgl aeikca bellidir: Kum cblundekl bir tek kum tanesi gibi. Bununla beraber, gelecektekl tanntasmava ragmen, bu fani dunyada kabil oldugu kadar uzun zaman kalmak, istenlr bir §eydir. Eski bir MIslr sarkismda soylendigl gtbl: «Bira testllerl arasmda, dostlari ile beraber, nes'eyle oturmak ve blr gun, goktin dibinde, onca hayvan kafall tann arasmda, yliceltileceginl hi~ dustmmemek ... »

* **

Jean Capart, ruhun tartrlmasi sahnelerine refakat eden

cenaze paplrusleri, «butun karrsrkhklarmm tamamen ortadan kalkmadlgl esrarh bir dille kaleme almrmstrrs dlye yazmaktadir, Mezarlann duvarlanna resmt vapilrms bircok sahne, supheslz hieblr zaman izah edtlmemis olarak kalacaktir. ornegm Teb'de, VI. Ramses'in rnezarmdaki Gunesln cehenneme ini§ sahnesi. Orada, olulerin guneslnln cehennemliklerle dolu magaralarla slmgelenmts cehennemin derinliklerlne daldlgl g(}rUIUr. Zaten~ (Jliller Kttabmu: bazl Bab'larr, hicbir Insana aciklamanm yasak oldugu korkunc sirlari ima etmektedir: «Ctinku lntstve olmayan-

..

V~BAB

lar glzl1 §eyleri bilemezler ve gizli mekdnln jormillilnil tan1.ya .. maziar » Blze, yarltanrlnln (demiurge; OsIris olmah -C.N.) kendint, lnsani ve evreni ntetn yarattigim, esstz, fakat cok karanlik bir monolog halinde anlattigi sozlerln! nakleden XVII. Bab'm aClkladlgl glbt, ancak tanrilar Insanm nereden gelip nereye glttiglnl bUirler. Yaratlll~ §i1rinde msanlarin yazglsIDl tammlar:

- i

6ekil-12

Solda, Anubis, oliinun arkasinaa, TittleZ koruma ueriruie, tanta tnr cekmeceaeta ie orqanlarun ketui; tastuun. olilyii koruuor. Omurga gtbt, te organlann da cok: kutsal bir tearaktert vardtr. Ontar, olilniln onsuz, ki~ilik ve §uurunu Douat evreninde koruuamayacagz «sinir giiciine» sahiptirler. Her alu, datma csihir gucil" pe§indeki, abuT dilnyada tcaunaear: ki:itil ruhlar taratvnaan kendi i() ortuuuaruun. caltnmamas'lna ozellikle dikkat etmelidir. Ortada, olii, kopek kaiau maymunlartn tapznd1.Yz Giineq KaY1,gtnln bag taratmaa, Rd'n1.n oniinde secdeye kapanmaktad1,r. K aytgtn her iki taratmda, isis ve Nephtis, olilyil bekleyen gelecek milyanlarca Ylll1,k; mevcudiyeti simgeleyen ankh nacuu (croix ansee) tasimaktadirtar, - Cadet Papirilsiindeki son sahnenin vinyetinden al: n mistir.

Onlari, dogru ve iyi l~in, hitkilm gunune (kiyamete) kadar sava§lP yaratici sBzUn, (kelam'm) zaferini saglarlarsa, dUnyadan gokyuzime goturecegtnl anlatir. (A. Moret, L'Egypte ptuiraonique: Firavunlarln Misrn.) Yarrtanrmm her cumlest tam blr earIn temasi giblf bir anlatis btctmt altmda ortaya konmustur, Bu ancak lnlslyelerln gercek anlarmm kestetmek i~in yorunilayabildikler! esrarll sozcuklertn bir ~e~it musikisidlr. Tanrlbillmcllet bu unlil XVII. Bab'a bir yorum getlrdller, «soru-cevap blClminde, her esas ibareye baglanrms aciklamamn (glose) kendls1

55

MISIRIN OLULER KtTABI

de karanllk oldugundan, bazan bir lkincl, hatta ttCUnctl btr anlatim gerektl. Bu bUgle yontem ile salte karsnastirmasinm (Sals .. §ehir .. den ttiretilml§ bir nom ve blr sUla.le am) XVII. Bab'da muhafaza ettigi fiCIU yorum, ~i~ekl1 sUslemelerlnl 11k sarkann refakatinde i§leyen lklli ve t1clti kontrpuan'dir (: Birkac parea-

1

dan olusan musikl tertibl) -A. Moret, Aynl yapit-, C>l'iiler ~ltabl-

I

rnn CXXV ile };)lrllkte alan ana temasimn ozett -olumsuz gUnah

crkarma- olft AmentPye girerken okunmasi gereken tapmma dualarmm en belllbashlarmdan biridir: «Ben gokyuzu mekanlarinm, uzay, sonu olmavan bir SlVl okyanusu glbi Iken, zarnanlarm ve §ekillerin tarmsiyim. Hi<; kimse beni dogurmadi, eunku her varliktan daha evvel dogmustum, Benim adlandirildigtm butun tstmlertn slhlr gucun tin seraa n Be gok hlyerarslslnt ve kendi kendint yeniden yaratan maddeyl yarattim ... Ben Atoum'um ve kozmlk okyanusta hleblr hayat lzi yokken ben gene mevcuttum. Ben evrenln baslangtci ve btiyiik tabutun l~1ne uzanmis olacagi zaman sonu olacak olanim. Yokluktan, nehrin sularmin silindigl glbl, coktan sntnmls varbklann pmarim nskirttim ve bedenlmde yarm'm sayisiz varhgmi da tasivorum.i. Ben Atoum'um ve bll1yorum kl oltiler Oslrlste ebedidirler. Qtinkii Osiris, dogru ve yardrm etmeyl sevenier ve Misrr topragindan kBtUliigti kovanlar iein, aynl zamanda ebedl ve sonsuzdur. BUyUk yikimdan sonra, Oslrts'In organlari oraya buraya daglldlktan sonra, dUnyalar Cl:lktukten sonra, gok alemlertntn dengeslnl yeniden kurdum, onlarm parlakligim lade ettlm ve 1§lg1 l~lglm olan Rft/nln dogu~un u gordUm... Ben Atoum'um, Hel1opolis'in tanrisal Kedlsiylm. Ey temlze ~lkml§ oIiiler, siz kl canb lken ~otiUtlk ruhuna karsi savastrmz, Amentl'de Oslrts'In hlzmetkarlarmi parcalayan ve cehennem kazanlarmda haslayan uzun bltaklI ruhlari s1zden uzakIastiracagim. Kada VIa ve pisliklerl ylyen §eytanlarl oIillerden uzaklaetiracagrm: eunku ben gokytizU mekanlarrmn Atoumu, bastangrctann ve dunyanm sonunun Atoum'uyum.

* **

Olitl(~r. tanrilarm dunyasma Tanrrsal inek Menourlt'In sirt.i.

na uzarup glderler. Ruhun ranathgim ve dirilmeyl saglayan «djet3> ve oIY,th2.t» sembonertntn korumasi altmdadrrlar. Butun

56

V.BAB

BIUler, Nll'ln 6btlr ,klYlSlnda «batan Gunesm mutlu topraklarma birakilmis, babadan ogula, son ku§aga kadar, mumyalanmts Oslrts'I, Amenti'nln etendlsl, ayak parmaklarma kadar kokulu eerltlere sarilmis, mumyalanmis Oslrts'I seyredeceklerdir. HEtrblrt onun onune ClktIgl zaman ona bir hayat pmltrsi verecek ve Osiris aracihgi ile ebedi olacaktir ... oitner ona gldeceklerdir. ¢unkil onlan dogrulayacak yalmz odur, c;unkU 0, herseytn son d'efa 01- mak uzere yeniden basladigi genl§ bir evrende egemendir. Mevcudiyetleri He, mistik olarak, onunla birlesecekler «Isa'da olen Hlristlyanlar glbt, Osiris - tatanca clacaklardrr» (Kolpaktchy.)

• ••

Osiris, Gtmes'In GozU; tnsanm iki mefcudtyett arasmda, hie

bir kesintiye yer vermeyen surekltltgt simgeler, Bunlardan biri kisa ve gorece (rblatlf), lnsamn diinyadak1 ya§aml; obtirii ebedt, hayAU degll fakat gereek alan ya§amldlr. Dogum ve ebediyet arasmda hicbir aralik yoktur. ikl haHn ikisi de btrbmne vestte, sebeptlr. Ciinkt1 otuz bes sulalenin ~agda§l olan Miairhlar, bedenln, k a'si, oliimsuz dublesi He, 'Ctirt1yemeyecegini, mezarda flzlk yok olusun vuku bulmayacagmi, fakat obur dunyanm e§lglne birakilmig bedenin, dogamn btze sundugu ~e§ltl1 ornekiere bakarsak, degi§ime ugradlihna Inaruyorlardi, au sirlarm ana hatlarrna artik sahlp degiliz; ne olulerin esrarli degi§iminl ne de, sihir s6zctikleri inannmaz gti~lere sahip ckudret sozctiklerinb, bllenler Ic;ln Amon mabetlerinin duvarlanmn §effafla~abildiglnin nedenini bugun aClklayab1l1yoruz. Be§ bin Yll evvelklinisiye rahipIerln eylemsel buvusu (magle opera totre) bizi gtildtirmemeUdlr. xx. ytlzYll fizikcllerinin maddeyi parealayabildlklertni, antimaddeyi kesretttklerint yadslyamaYlz. Bu Inislye rahlplerin bl1- yiisu, ruhlan alum dedtgtmiz yere, yani sonrakl hayata tasiyan gorunmez isindi, ve olulerln koruyucusu Osiris sayeslnde, her dogru yolu bulmus (stillh), ruh tartnmasi smavmdan sonra, Os1- rts'm kralligmda «ytiz mllyon YIl~ seyir (contemplation) hallnde kalablllrd1. Bu acaytp oliim evrenl, geCmi§ ve gelecekte tncUlebillr otam kaldiriyor ; alU l~ln §ekUler, stmva (al~iml: Eskilerln maddelerln degi§im bllgisi), akrabahklar anlammi kaybediyorduo 6Ut Gllgame§ Destanmda ve ouuer Kitatnnm. XVILBablnda

..

57

..

MISIRIN OLULER KiTABI

anlatnan kozmik Ylklmlarl gormU3 bUlunan tanrnara esit olabtleceglni de b1l1yord u. N e ~a§lrtlcl g5rU§ ve ne ke§lf! .

. • .f

••

Bir duvar Usttine blr cehre ~izen san'atkarin hayat yaratti-

.

gIna, agrzdan eikan her sozctigtln blr hayat btctmt olduguna Ina-

nan blr halkln saplantilarmm nereye kadar gittlgi hie bllinebj.Hr rot? -II. Ramses'in, ellerini lyl kutlanmasmi bilen her usta kopyacmm karmni lyi doyurmasmr, her on yil baslarim yagla-

~ekil-13

Rutuar Ctkl§ Merdivenfnin aokue basamagtnz urmamuorlar. Kabul edilmeden once onilnde itirafta bulunacaklari Osiris:« dogru gidiyorlar. Eyer «Dogrulardan: Sdlihlerden» butunurlarsa, Ro-Setaou Kaplsznda Igtk Sacanlar tuuine gelecekleri Douat'm Yiiksek Bolgestne gidecekler. -METiN: Yargtlanmamzn Gecesine dogru yuruYOTum. Kayzkta «Tahribedici Domuz», «Milyonlarca Yzlzn Yutucusu» kalpleri, yani yeryilzilnde gecmi~ hayatlarzndaki /illeri, Osiris'tn. onilne yerle§tirtlmt§ Yedi Ruh'un terazisisuie M aat'tn tuyu olan. G ere e ii i n T ii y il katlar natit otmauantar« bekliyor. Vay «Senelerin Yutucusunun Kaytgt»nda yer alacak kovulmu~lara} ciinkil onlarm tierbiri «Sneniu. Odastntn aClmaSIZ parmakt: on iki iskencecistvniti retakatituie, her geyin kuruyup~ silindigi Amenti'niti pis bIJlgesini, 0 «Aoua! Ategi aecestnu tans-

yacaklardzT. -W. Budge, 0 sir i san d the E gyp t ian R e ssur e c t ion : Osiris ne M1Str'da Yeniden dirtli§ inane! .

58

V.BAB

masmi blldig'lni hatirlayahm> Bu fantastik ger~eknsto.ci11~1.i. bu irreel atemtn b1.1yUleylcl gucunu, bu Osiris kralhgrnm soguk parlakhglnl anlayabilecek miyiz? Bu oium dunyasim hepimlz tamyacagiz, Altl bin yildan daha oncelert Mrsirhlarm buldugu, duzenl Amon mabetlerinln Inls1yelerl alan cesur arastmcnarca

J

kesredtlen bu dtinya, bizim icm de 0 kadar ulu, 0 kadar - "'degi§-

I

mez mi olacak?

Evet, bundan b6yle temize ~lkml§ ()lii~ derlnl1klerinde Orton'un krvrlcimlandigt, konstellasyonlarm, parlak ruh pleyadlarimn (Pleiades: Ulker burcu) benzeri olarak Douat'm gokilne yiik.selecektlr. Nlhayet, Gok Bogasim gorecek, tannlarla aynl ylyecekleri ylyecektlr. Oysa~ 0 belki NU Vadtstnne, ancak bayram gunleri Cig sogan yiyebllen, darlIk Icmde bir kimseydi. Belkl onca karanhk olan o, sabah yildizmm parlak bir bolumu olacak, gokun butun kapilan, onunde acnacaktir: gUnkii 0, kapnari rezelerinde ~evirten slhtrll sozcuklert soylemesinl bilecektlr... Binlerce ylldlr dolasan Bozulmazlara karrsacaktrr, Dtinyadak1 kll duvarh Ylklntl evlnde, yasaminda 0 kadar gosterissiz olan, 0 parlak yeryUztl.nden bit nefes kadar cabuk siUndikten sonra, gerceklesecek geleceginin bu muhtesem hayallni nasil dusunebntrdi? 0 s 1 r i sol m a k! Evet, biitiin servetini iki nasirh eli arasmda tutabllecek olan 0, osms'tn parlakligina sahlp oIacak, yUzlerce kusagin asrrlar boyu seyredeeegt parlakllglnl blr gun bile kaybetmeyen 0 yildiz olacaktir ... Osiris olarak evrensel rltimlere katilacak, tannlara esit olacak, insanlarm vucudu gibl ya§ayan sonsuz olacaktir ...

OLVLER KtTABI stzs TANRILAR VE iNSANLAR ARASINDA jyj ILE KOTUYU KAR~I KAR~IY A GET/REN t;EKj~MEYl ACIKLAR.

Slmgesi ADO D his vilam olan Seth,. l\.6ti.i1iigiin koken1dJr.

I~lk dogmadan, evrenin kurucu elemanlari tamarntamp blr duzen meydana getirllmeden, yaradlll§ seklllert «gokun dogusunda tannca Noult'in jellital bolumlertnden ruhlar ve tanrilar olusmadan evvet», Seth mevcut Idi. Tanrrca, Dogu ve Bat! arasmda egllmi§, elleri ve ayaklan Ile, Doguya ve Bativa dokunur. Seth;

59

AGZIN, GOZLERtN KULAKLARIN ACILMASI.

MISIRIN OLOLER KiTABI

Kabll, Hablrln karde§i oldugu glbi, Osiris' in - dilfimanl ve karde§l ... dlr. Bize ly1l1k ve kottili1k, aydlnllkta ve karan11kta sirlar veya korkulacak §eyler boyle aeiklanmaktadir. Rt'nln 11k kez MlSll topragrm aydmla ttigmdan bert iyl ve KotU. birbirine meydan okumaktadir. Ve bu, Clfte Zambak ve Papirus Kralbglnda, <her-

I

blrl kirkar bin Yll saltanat sUren ersanevt fira vunlann 11k.·- gU-

nUnden bert boyledlr. Genel Ylklmlarln. uygarhklarm cokti§Unun, ba,§langlclarln turanlarmm, tanrllar arasmdaki acimasia sa vaslarm amsmi saklayan bu toprak tizerinde Iyi ve Kotti blrblr1nl kovalar ve GlUier Kltab; bunu bize aClkca anlatir, Kutsal metlnler blze, Ostrts'tn §efaatiyle, oliilerin Amenti'ye Uk adimlarind an It1baren iskenceci seytanlardan korirnacaklanm anla tir. Osiris sa.yeslnde olUler tam kalacaklar, yani a§agl dtinyada klmUkleri parcalanmayacaktir, Oslris'in vucudu kardesi taranndan on dort pareaya ayrilrms ve bu parcalar Mlslr'ID her taratma daA'llml§tl. 6U.iler kotii nefesten veya la.netlenmi,§lerin beddualarmdan korkmayacaklardir ; cunku Is1s onlar tcin «oliimstizlugU veren ntiCI ke§f etmlstlr» (H erodot. ) .

Flravunlann tacindakl Naja Yllanlnln -tId MlSlI'l;' ayrn zamanda Dogu ve Battyi slmgelemektedir .. kivnk baSI marangoatann kunandigma benzer (fr. Hermlnette) cAnubistln Alet1» denllen btr btiyu araci ile yapllan b1r theurgte (: ytiksek ruhlarla 111§ki kurmaya dayanan blr ce§lt slhir) l§lemi agzz aetna ameltyesi sonucu oUi, obur dtinyada yasayabilmek leln, kaeirulmas bir gereksinme alan ya§amsal fakultelerine yeniden kavusuyordu.

Kher-heb rahibi, cKamak'ta GOkyUzll Kapllarlnln AClcisi», cKitablO esklden bert sahtbt», 61untin arkadan, omurgadan, ekutsal akirms, ekoruyucu tastrts, san ankh-u'yu alabUmesl tern sihir yontemlerinden raydalamyordu. (Ekserl tsls'ln mabedin Ie ve baslica boltrmunde (naos), firavunun arkasmda, ellnl, kralin ensesi hizAslnda" ana manyetik paslarla kutsal akirm-

60

V.BAB

~ekil- 14

Douat~tn kapdannzn eli blcakll bekcileri. British Museum'da1ci Anna: Papiriisil, CXLV I. Bab.

sotpou SG-, lletmek uzere kaldirmia vaztyette durdugu gorlUtir.) Bazan bu aglz aCll1§l «kurban edllmifii bir boganm testlkUllerl: husyelerl» lie yapllmaktaydl. (Lefebure, Bull. Egypt. II. cilt, sf. 182.) A. Moret, belki de bu nun, cenaze killt1iniin en onemlist 01- dugunu yazar. Qtinkii rlt, mumyalanmis, sanhp sarmalanmis cesede dllln! ve soztln sahlp oldugu yaratlcl gticU. gorti~tl. i§1tmeyl, tat, koku, dokunma duygusunu, kollarm ve bacaklann hareket serbestngmt lade edlyordu. PI rami tIer doneminden, Roma ca~ .. nm sonuna kadar mezarlarda kisaltnrms veya tam; reslml1, reslmsiz papirltslerde «oltlnitn g5zUnU acmak lcln:. formt1llere rastlanmaktadir. Evren 1le birlikte yaratl1an canhlar serisinl stmgeleyen bir ag lle ortUlmti§ cyuzu acmas ritler1, kutsal §ehlr Abydos'ta, naos'un (mabedln Ie ve en onemll yeri) kapnanm lk1

61

62

IVLISIRIN OLULER KiTABI

eliyle a-can rantbin figurtl ile birliktedlr. Bu sonuncu, evrenin daraltnmis bir simgesinl temsil etmektedir. «Mumyanm dinlendlg1t ayni zamanda evrent simgeleyen mezar veya naos, olunun heykelm! veva mumyayr koymak lcin kaprlari aciunca aynl lUthl l§ltUlr.:iI (Schiaparelll, Libra clei tunerau, II. cUt.) (Edfoll ve Denderah anitlan da goruleblllr.)

Aile kUltiiniin rahibi olan ogul -firavunun tanrtsal kulttm rahlbi oldugu gibi- babasimn heykel veya mumyasma sarihyor, atesle mumyamn basim veya heykelclgi aydmlatiyordu, QiinkU alev, gunes alan Horus'un gozunden gelrnls, obur dtinyada olunun dusmanlarim kaeiracak olan slhir akimiru lletmek iein parhyorduo Sonra, kurban edilml§ bir hayvarun y1iregi veya budu ne, alUnUn yllzu oksaniyor, «BUyuk Sihirbaz» denen Yllan §ekUndet tanrisal bir aracm (herminette) yardimi He olunttn agzlnln, gozlertnm, kulaklarmin -lakird; edebllmesi, salgrlarim ve h umortertni (eski tipta vucudun tablatuu clusturdugu dusunulen dart unsur: kan, sarra, balgam ve sevda -arapca cok kara anlamma-) kullanabilmesl amaciyle acilmasma girl:jillyordu. Ancak 0 zaman ona, eruhunun gogstinde olacagi, tam kendisinin olan arka ... smdaki sektmt tamyacagi» soylenecektl.

cSERDAB'LARIN CANLI HEYKELLERi" ONUNDE BlR SEREMONiNiN ON B1R A~AMADA YAPILISI.

Bayan Weymant - Ronday §oyle yazrnaktadir: Aglz aema seremonisI, heykelin (olUytl, dubleslni temsil eden) el ve ayaklarim yumu§atan ger~ek ecevher degi§imi» - transsubstantlation:

Bir maddenin baska bir maddeye donusmesl - gunes ve Osiris doktrmlermden turemts bir dlz1 ozet safhadan (epizoddan) olusur: 1 - 01iintin heykel1, yiizU giineye dogru, 'yerytizU gibl §ekll verllmls bIr kum ta bakast tizerine kon ur. 2 - Birbirl ardmdan blr~ok defa tUtsUlenlr. 3 - Dorder serilik iki dizi kaba konulmus su lle, dort yoniin tanrrlari adina (Horus, Seth, Thot ve Sepa) heykel temlztentr. 4 - Heykelin agzl 10 natron (dogal sodyum karbonat) topag; -bes guney, be~ kuzey iCin- ve bes topak

63

V.BAB

ttl ts1i takdim edilerek temlzlenir. Bu topaklar ayini vonetentn avucuna aldlgl kUCtik bir sepete konulurs ve sepet ikl de fa aglZa, ikl defa gozlere, bir defa heykelin eline olmak iizere kac topak varsa 0 kadar kez olmak uzere gottiriir.:l 5 - au temlzleyici ritler, heykele takdim edilen tutsii taneclklerl lie, heykel bastan a§aih tutsulenerek son bulur. Bundan sonra: 6 - Bir deriye sammis ve bir yatakta uyur bulunan blr sahsm uyandmtmasim anlatan anlasilmaz bolum. 7 ~ Ayini yapanlarln dordunden birintn (Hcrus'un dart oglunu temsilen) heykelin agzlnl kti~i.ik parmagi ile acip heykele bir oglun babasma hitap eder gibi hltap etmeat, 8 ~ Blr okuz, bir ceylan, bir kazm kurban edllmes1. 9 - Heykele 6kuztin on ayagl ve yUreginin takdlm edllmesi. 10 - Heykele onceden ayrilmis parcanm, kanll et lle agzirn ve gozlerini ogusturur glbl yaparak, tattirma tesebbusu. 11 - Agzln ve gozlerin ce§ltl1 araclarla acrlmasi: AgZl krvrik marangoz kaleml ve uiemi-kaou denen bir sihlr objesi. Bu sonuncu alet olunun <fagzllli ve goziinu acmak-Ia kalmiyor, aym zamanda «tanrnar uzerlnde egemenltgls sag-hyord u. Tarumlanan hareketlerln ber birini aeiklayan lakirdilarla suren seremont, biter bltmez yeniden basliyordu. Aglz acma eplzodu, bu sefer yeni btr dlzi arae kullarnlarak yapihyordu: Demir kalem, kirmiziya boyanrms par-_ mak, kirrruzi taslarm kon uld ugu bir kese, dart briket. (») 1 V +8+ Heykelin agzlna, sonra, ozel blr madde (bir tur Ie yagl veya tereyagl) stiruluyor, arkasmdan sutle islatrhyordu, Oktlzt ceylan ve kazin kurban edilmesi tekrarlarnyor ve seremoni heykelin tuvaletinin yapilmasi ile son butuyordu: Basma (coujiyeh) giydlriliyor, ana ce§itl1 renklerde kumas seritler takdim ediliyor, koku surtnuvor, yUzii boyaniyor, kral elbiseleri giydirillyordu. Nihayet 0, tutsulentvor ve bu operasyon Uraeus (x») tanricasi ve butun Misir tanrilarr adma tekrarlamyordu, Seremoni CIklSln .. da bir yemek veriliyor, yer sl1pUriiluyor, «dokuz arkada3 veya saray adami gellp, meraslmle heykell kaldmyorlann.» (Bu ecanh

(x ) Briquette, sikistirrlmis turb veya komtlr tozu parr;acill olup yakacak olarak kullanihrsa da, buradaki anlarni §uphelidir.

(xx) URAEUS . Tannsalhgm ve kralh~ln~~OgU ve Batmm, ayni zamanda Yukari ve A~agl Misirm sembolii Naja yilam. .

cSANA KALB1Nt KARNINDA GET1R1YORUM.~

MISIRIN OL,ULER KiT ABI

heykeller» hakkmda: Bedenler, olUlerln ebedlyet portrelerl klmdl, canli renklerle boyanml§, yUzlerl kakmayla yapllml§ gozlerIe aydmlanan, keten glydirUmiG, mezarlarm serdab'Iarma konmus: Jean Capart, Mempys, XVIII. Bab.) Bu serdab'lara, yani (Mastabalann: 1. imparatorluk donemlnden, dort aciu eskl MlSIr mezartarijnm mihraplarmda oyulmus yuvaclklarat Eskl Misirhlarm cok karrsik cenaze meraslmlerinden sonra, otunun canli heykelleri -genellikte Yukan ve A§agl MISITI simgeleyen 1k1 heykelcik- konuyordu. QUintin akrabatarimn tallman iizerlne ve bu 1§ icin ayrrdiklari paramn onemine gore, rahlpler bu heykellerin onunde, dumam «ebedt bedenin» burun deliklerlne zevk veren ttitsU taneciklerini muntazaman yaklyorlar ve 6lilye borclu olunan kurban hizmetlerinl sagliyorlardi. Stlrekli valof .... tar rahip atlelerine oluler ktilttinun surdurulmestnde gerekl1 kay ... naklari saghyordu, Jean oapart: ~Bazl mezarlarda vakfl tes1s eden vasiyetnamelerln kopyalari bulunmusturs diye yazmaktadir, Bazan 61mu§ bulunan kimsenin kendisi servettnden rahiplere ayrllacak bolUmu. gostermls ve «hang! sarttar altmda bir neslId en obtiriine gececegtnts taytn etmis bulunuyordu, (J. Capart). Ve eger, ozellikle hizmetindeki bir rahlp veya kendi neslinden blr1 adalet nezdinde itirazda bulunmaya cesaret ederse veya 8111- nun isteklerini tamrnamazhktan gelirse, mezanna tecavUz ederse, serdab'mdaki dublesine htirmetsizlikte bulunursa B1U onu, oltllerin kalbinln tarttldigt Anubis'm terazislnde, unlu, tanrilar mahkemeslyle tehdit edlyordu.

6zetle, ayrmtilarr MlSlr'ln en eski doktrlnlerine dayanan agzzn ve gozlerin acuma seremonueri, olunun ruhunu bulmasim ve btr cya§am akrrm ge~en:. vucudunu kullanabllmesini sa~llyorduo KIrk lkl adalet tanrisi ve ebedlyen tout ankh olan Oslris'In Ijnt1ne cikmadan, t;)lttnlln mumvasi ¢:Altm Salon:t dakl cakal bash Anubis taranndan sarllJl) sarmalamyor ve Usttine kokular saruIUyordu. «Horus ve Anubis cenaze sarguanm dtizeltirler. Thot,

64

§ekll -15

Douat aunyastnzn Magara tanruari ve a~agtda kendtlerine yalnt2 Osiris onilnde temize Ctkanlartn tantd1.g1. Yukar: BiJlgeler yasak alan kafas: kesilmtg (jliller. - British Museum'dakt, The Book 01 the Dead. The Papyr_us '01 Queen Netchemet'den. 65

66

MISIRIN OLULER KiTABI

agzmin bazi dualan He, ellnl ayagrm gagbglna kavusturur.» Bu satirlari Maspero'nun «Memoire SU,T quelques Papyrus du Louvre : Louvre'dakl bazi paplrusler hakklnda not »da okuyoruz. Bastakl yedi delik ve karnmdakl dogal delikier kutsal araelar, rituel srvaalamalar ve bazi sihlr formtilleri sayesinde acrliyordu. A. Moret Rituel du cuue divin en Egypte : Mlslr'da tanrisal tapmmanm Aylnleri'nde bu uzun seremoninin basitle§tlrilebildigini yazar: Bazan skarabe bicimi verilmis tastan veya metalden bIr yUrek, agzln acrlismdan sonra olunun kalbine konuluyor. oiuier Kitablnm Bab'larmdan bIrl okunuyordu, Bu ritler Rekhmara mezarmdakl «I§lk Sacan'm kalblni bu ktmseye getlrmeyi, agzirn acmayi, tanrisal adaklarla ana blciminl vermeyi anla tan bol tim» admdakl bir yazlda toplanrms bulunmaktadir. (Ph. VlreYt Rekhmara mezart). A. Moret'nin «Mlslr'da Tannsal tapmmanm AyinIerisnden aldlglmlz tercume edllmls bolum §oyledir: cuertne koymak icin sana kalbini karntna getiriyoTum. Horus'un kalbinl anasma Isis'm kalhini ogtuna getirdlg! gibi.» Boylece, karanhklarin dtblnde, olii gcrebilecek, Isltebtlecek, tenefftis edebilecek, dinleyip, konusabilecektlr. Rahat ebediyetlnde, ebedi efendilerlnin arzulanndan kacmamalari tcm bacaklan olmayan dl§l heykelclkIerle clnsel zevkleri tadabllecektlr.

TEMizLENME SAHNELERiNi TASviR EDEN ABtDELER

AglZ ve gozIerln acnmasmdan evvelki temizlenme torenleri ekseri blze tarlf edilmektedir. Teb nekropoHinde Khonsu mezarmm giri§lni gosteren bir anitm onunde, hizmatkarlarm, uzerme slhlr formiilleri kasilmis bir mezar tasirn diktlklerini gortiyoruz. Mezar tasinin onunde, bir heykel oltiyti temsll etmekte, rituel leopar derlleri giyml§ cenaze rahiplert heykele sacilar (libations) yaparken, iki klralanmis aglayici kadm dOvttnmektedirler. Kur-, ban edllmls Typhon (Eski Misir'm «Thoubon veya Set-Slton adll toprak - col tanrisirnn, (Oslris'ln erkek kardesi Seth'ln Yunanca adi) hayvarn derlslnin (yanlleopar) rahiplerce glyilmesInin (cenaze kUltl1niin en eski rltlerlnden bid oldugunu» hatirlataum (A. Monet). Bu deri ritinin genel anlami, oltiyii mumyalama tore-

ninde sijylenen su ctimleyle tammlamr: "Kalbinin ferahlamasl

V.BAB

rem lyt avtnter, dU§manln Sethtln derlsiyle lyi cenaze torenlert yaplldu; ¢ kurbamn derlsint glyinmek, kurbanm nasaasnn edlnmenln en sagtam yolu sayilmistrr» (Lefebure, te My the Osirien:

OsirlsMit'i). Sonralarl, clunun biitunliigUnu korumasma yardlm eden mumyalamanm yerini, blr parca mlde bulandirici olan oHiyfi parcalama adetl aldi. Bununla birlikte cenaze rltuelleri, eski formuller degi§medl.

Yaglanma seremonisi sirasmda blr okuyucu rahip, btr paptrus tomanndan uygun dualari tekrarlar. Olilntin agami ve g5zunil acma araclari onunde hasirdir. Teb mesarlanmn duvartanndakilere benzer resimlerin bazi sahnelerinin ney1 ifade ettlglni yeterlnce anlayarmyoruz. Menna mezarmda veya Mentou ker kheser'dektler gibl. Teb nekropolunun bir mezarmm girlfjini gtlsteren blr amt onunde, hizmetkarlar uzertne btlyUlft formUller yasili bir mezar tasmi dikmektedlrler. Stel1n (rnezar tasmm) onundekt bir heykel ol1.iyti temsil etmektedir. Bu heykelin onunde, kiralanmis iki aglayici kadmm feryat flgan agladlklan, ritilel leopar derllerine burunm ii§ rahtplertn birinci ve ikinci dereceden l1basyonlar (torensei serpmeler) yaptiklari gorulur, Okuyueu rahlp bir paptrus tomanndan uygun dualan okumaktadrr. 4:AgIZ ve gozleri acmaya sembolik olarak yarayan araelar yanma konmustur, Bu kutsal metinler bize ne 6gretmektedir? A. Moret ¢Osirisrin oldiiriilii~iinden ve insanlann olumunden sonra, blrlnln ve oburlertmn cesetleri diinyada kallyor, oysa rub gtlkytiztine gldlyordus dlye yazar.

OLUNUN EMBRJON (ANA KARNINDAKi COCUK) HALtNE D6NiJ~tJ VE

KEMiKLERiNiN YERtNE GELJ~t.

Kutsal hizmetlerden once her tHu hareketslz, Clplak ve terk eaUml§ bir eesetten Ibarettir. TAbt tutulacagi ritler ondan mumyalanmis ve sargtlara sanlmis bir emumyalanmis Osiris, blr 016- Osiris haline getlrecektlr. Bu sozciik (Jliller Kitabfnln dualarmda her an tekrarlamr, Arkaik donemde (en eski donemlerde) nekropollerin giri§lerinde kendUerine ayrilmrs koylerde ya§ayan uzmanlar -bu dokunulmazlarm NUt1 _ge<;mek ve ya3ayanlann koylerlnde yerle§mek hakian yoktu- 51tl.lerin tskeletlertnln ke-

67

68

MISIRIN OLfiLER KiTABI

mlklerini aymyor, etlertni parahyor, Ie organlarnu ~lkarlyor, mumyalama l§leminl yaplyorlard1~ Bal karl§tullrm§ kokularla ovma; iskeletin ve etIerin bir araya getirilmesinl kolaylastrnyorduo iskeletl bir araya getlrip etlerle kabll oldugu kadar, baska bir tHl1den herhangl bir parca alrnaksizm, ortmek gereklyordu. Kemlkleri bitistdrrnek ve butune, dogacak her varhgm ana karnmdaki cocuk blelminl vermek de gerekmekteydl. Kemiklerin birlestirllme seremonisi herkese, osms'tn ilk olarak, kemlklerinin Horus, Thot, Anubls tararmdan birle§tirlldigini gordilgtinU hatrrlatiyordu. Bu onemll olay bUt tin MISIr mabetlermde tanrmm omurgasim gosteren Tet sembolU dlkUirken gostertsl! ayinlerle kutlamyordu. Daha sonra, vucudun tamligmi bozmayan mumyalama yonteml, bu blraz gonul bulandrnci olan iskelet parealamanin yerlni aldi, Faka t cenaze meraslmlerl sirasmda soylenen formuller degi§meden kaldi,

4:RA rxs AN BEDENiNi GcJztiNtlN AGLAMALARI iLE YAPTI.»

OHinUn ruhu, hayatm ve l§lgln ebedi kaynaklarma vukseliyordu. Bu serbest ruh ba idi; can (esplrl); k4: «dublee ; sekhem «§ekll»; veya khabit, «golge:t>; ren dslm~dl. Ruh, gok tanrisi olan Horus'un gozti oluyordu. Fakat dikkat etmeliydl! Onu kovalayip raha tSlz etmek Icin ilk cehennemlerde, nefesl yeryuztinde ya~aYIP, olenlerden hie ayrilmayan korkune Seth'l karsismda buluyordu. G. J~quier, Religion Egyptienne: MISlr Dint adb yapitmda «Horus'un goztertnin kalkam altmda alii; devamli yolculugunu gline§: gibl hep yeniden dogarak surdurebtlecekttr» dlye yazmaktadir. S. Mayassls'ln yorumuna gore «Horus'un goztl kokentnt gunesm l§lglndan alan, onunla birlikte var alan, bu isiktan cikip onunla karisan ruhun l§lgml simgelemektedir ... Horus'un gozlerl tnsanlan ve e§yaYl yaratmrstir. semavt yuzUn gozlert evrenl gordugii zaman, evren vucut buldu; gunesin isrklari bIr g5zya~1 dalgasi glbt evreni kapladi: boylece Horus'un gozUnden dokulenler, tnsanlara ve tanrrlara gereklt olan hayati verd1. .. G1ine~ten dagllan isik glbi, Horus'un gozu butun real1teyt yaratti.s Boyleee, -diinyada ya~ayanlar, olmek lcin dogmu~ ytglnlarca varhk, RQ.'nln gozbebeklerlnden, ilk ve dtHleylcl1~lkla beraber f13klrml~-

V.BAB

ti; cunk1.i: ¢Ra insanlann bedenlerlnl gtlzUnUn aglaY1§lan 1le yapt; ... » dlye yazllml~tlr. Mayassis «Her rub gokyuztine dogru ucar. I§lkta. gtmeste ismmalan canlilarm vucutlarim ya§atan, yeri gunes olan tanrisat-evrensel ruhta eriyecektir. Evrensel ruhta eriyecektir. Evrensel ruh, ruhlarin ruhu, butun yaratiklarin hayat kaynag», tanrisalhgm ta kendtsi, tannlan yapan esrarh ruh olup tanrilar onun sekhlerr ve tezahtlrlerldir, Bu evrensel ruh, Horus'un gOzUdtir. 6lU ancak, onu tannlara esit kiiacak. onu ebedilestlrecek sihirl1 akirm onaverecek, onu sanastirrp ho§ kokulu yapacak -Horus'un gozttnun kokusu tannlann kokusudur- bu isik g6ztl.ne sahip oldugu zaman eses'te dogru» dlye nltelenebilir. Bunun Ictndlr kl cenaze rahiplert, olunun de sirasi gelince I§lk Baeanlardan biri otmasi ic:;in, olunun heykellne merastmle kokular surerler. Okuyan §5yle demektedlr: Ey olii - Osiris, rahibin actlgl gozune, Horus'un goztmtln l§l[hul koyuyo ... rum .. Ey olii - Osiris, saclarma Horus'un gozunun l§lglnl koyuyorum ... l> Moret'nin cevlrtsl §oyledir: «Ey Amon-Ra~ sen in iein. Horus'un gozilnii nazuladsm. Kokusu sana geliyor. Sana gelen Horus'un gozunfm kokusudur, Amon-Ra, sen ki reclneyt seversin ... ~ i§te semavt kokularin yerini tutanlar: Milr (fr, Myrrhe; Lat. Commiphora myrrha.) , mabetlerdeki tutsuler ...

69

iNistYELER tNSANIN ALTI ALEMDEN OLUfjTUGUNU B1L!YORLARDI; UQU MADD! _.

BEDEN, 181M, GOLGE; Ur;U RUH! :

ANKH, BA VE KA.

MISIRIN OLULER KiTABI

VI. BAB

MlSlrlllar, iki hafta boyunca ay kuculurken, Kijttiltlk Ruhu setn'tn, siyab bir domuz sekltnde, g6k yuzttnde Horua'un goziinu yedigine tnaniyorlardi. Bir bahkcmm koca karmn, seder renkli bir ay baligim (MOle, Poisson lune) yakalayis; gibl, Seth, bu gozti. aglarmda yakahyor, bu oluler dunyasma egemen esrarlI gozu, su aygrrlarma, Nil nehnmn derinliklerinden gelmls isik yanSIma Ian gibi, sular boyunca slnslce kayan timsahlara atiyordu. Bunun lclndtr ki Mlslrlllar, Ostrls'In ruhunun, diger olulerinkt gibi, Horus'un gozunde kayb olduktan sonra, mumyalanmis olan ve terk ettig! bedene, mumyalama surestnce, Horus'un ruhunun basma gelenler gibi her cesit maceraya ta.bi olduktan sonra doneblleeegfne inaruyorlardi. Bunun tclndtr kl, mumya mezarm veya mabedin zemininde dlklne konuldugu zaman, rahlpler, yani Horus, kansi isis, kardesi Nephtis, ayni zamanda That ve Anubis, ruhun saklandigi Horus'un gozunti aramaya koyuluyorlardi. Buradaki eskl sirlarm anahtarlarmi, bu sembollerin anlarmm bilemlyoruz. Ne sihirl1 blr aleme kacan bu ruhlarm dl:_:: gorunttslerlnln ne oldugunu, ne de onlari hangi karanhk veya aydlnllk kuvvetlerln, sonu gelmez savrulmatar tcmdek! planetler glbt, uzaya dagilmis onbinlerce lylllk veya kotnluk tasiyrcisr haline, secerek getirmesini anlavabnecegtz. Bu «Horus'un gozunun ararnli§I1', bu l§lgln aramlisi, ayini y5neten rahtbin, karaclgert ve Ie; organlari Seth'in karactger ve Ic organlan Seth'In, kotuluk ruhunun olan bir okUz veya ceylam boynuzlarmdan yakaladtgl sa-

70

VI. BAB

man sona eriyordu. t§te t\Uinun murnyasi onunde, boynuzlu bir navvanm kurban ediU§lni bize anlatan ansurme sahne. Hayvan bogazlandigi veya karrn yarlldlgl zaman, rahlp sicak karnmi kanstmyor, parlak ve kaygan i~ organlarmi, Horus'ust situiiriimemi~ tanrisai gozilnii bulmak Icin muayene edlyordu. Qlinkii 61unun ruhu bu gozde saklanrmsti ve ruhu, kurban edilmis hayvamn i-c organlarindan eikararak cenaze rahlbl onu oltiye, daha dotrusu mumyasma lade edlyordu. Ruhiyle beraber ana. golgesini, sekun: ve ismmt, adalet tanrilarmm mahkemesine eikmak icln gereken butnn gorunttslerl lade ediyordu. Ruhu bedenine «saymak», «8eth'tn gozunti koparmaks denen eey buydu; cUnkt1 Buyu.cli Isis, ilk kez, tanrisal ve cenazeyle ilgili kulttm ritIerlne uygun olarak, bikmadan usanmadan Horus'un gozunii ararms, bulmadan hie; dinlenmemlstl. Gozun, yani orada oturan ruhun kadavraya lades! g6steri§li ayinlerle yapiliyordu: Mumvaya btr kalp getiriliyor; heykeU ve golgesl ona gotfirultiyor ve 6ItinU.n oglu, ona hayatini aktarmak i~in, mumyayi veya heykeli ikl eliyle kucaklayarak opuyordu.

• **

Zamanlann basmdan berl Misrrlilar, Nil kiyismda .hayatan cok kisa ve ozellikle degerstz old uguna Inamyorlardi, Kuskusus, cok akilh meraklIlar olarak «ebedt evlerinde» bulacaklan avanta], zevkler ve konfora deger veriyorlardl. Ancak tek gercek yasarrnn ebedi yasam oldugunu da biliyorlarda, Bu yasam onlar lcm, asagidak] dtinyada iklnci kez doguslarr lle baslayacakti. QUnkti, ko-

, kulu mumvalarmdan, annelerlnin karnmdan dogmus olduklari glhi, oIiiler evrenlnin on iki kapisr arkasinda 0 esrarlI, seklllertn ladesi surest tamamlamnca, yeniden dogacaklardi. Ka'larlyle blrl1kte, yani dublelerl ile, gorUnu§ten Ibaret bo§ temslllere, degi§imlere ragmen, ancak oltinun tamyabllecegi 6biir benlikleri ile, vaktiyle dogmus olduklan gibl, temize Qlkml§ bir ruhla dogacaklardi, Bu kat sekllleriyle birlikte onlara, dunyamn yumurtasmi btetmlendiren Biiytik Khnoum Kaplclsl tararmdan verllmlstl. Inislyeler msanm alti elementten olustugunu bUiyorlardl; tic maddesel: Beden, goige ve isim; fig ruhsal: ankh, ka ve ba. Bu ba ebedlyen sii.rekli, olUmstizdtl. Ya~ayanlarm, dtinyada g6lgelerl

71

MISIRIN OLULER KtTABI

nasil kendllerlne yapl§lksa, ka'da Douat'm yalnlzhk ve derinl1klerinde boyle idi. Genelllkle denllebilir ki her tnsan, dogan gUne§in l:jlgmI gorur gormez, ,«Ka'sl ile yuriir». Kuskusuz kimse bu obur benllgtnl ne gormu§ ne de ona dokunabilmistir. Bu, ctgerlerini dolduran hava, bakismi aydmlatan ve soaunu canlandiran ' dusunce gibidir. Herkesin ruhunun ve bedenlnin dublesi alan ka, su veya bu sekilde dayanag; oldugu hayat kadar kiymetlt Idi. Giine§i ve dlkilmls phallus'u alkislayan ilk kopek bash mayrnunlar taranndan dunyamn tarnndigi ve tapirnldigmdan berl tahrlp edilemez olarnn gucune sahipt1. Bu ebedtyen degrsmeyen, 61tiye sonraki hayatindakt devamhhgt saglayan, gorunmeyen varligm

eekll ~ 16

tttct YOLUN KiTABrNA GORE RO-SETAOU'NUN HARiTASI).

Burada iibur dilnyan1.n bolgelerinden birtni goriiyoruz. Ro - Seiaou'aa yllankdvi iki yol uartur, A~agldaki atesten, yukardaki sudatuitr ve birbirlerinden Ate§ Gijlii ile aurtlirlar, Kaptlar, can a»artar, kotii. runiar, runuti Ro-Setaou'tiaki ilerleyi§i szrasznda asmaSl uereketi engellerdir. Run. a§ag'£ diinyanzn bu bolgesine eli btcakll bir tanrimn bekcilik ettigi Ate$ Kamsmaan. (sa(jdaki 81- yah yan.m tiaire ) girer. «Gizl1. ~eylerin Yolu1) olan «yolunu Ro-Setaou'aa» acmaiuiir. Ancak, kendini Ro-Setaou'da bekleyen zortutaar« astiktan sonra ruh, sagda, yukardan, Clkabilir. Pini mill, sajla§m't~; ebediyette dogar; «Bii.yiik olacak, I~tgznt ketuu yapacakiir»; GizZi $eylerin ne oldugunu bilecek, ancak isimlerim hit) tekrarlamauacaktir. Nihayet, Anru-tej bolgesine, mutlularzn bolgestne girebilecektir.

72

VI. BAB

degtstmiertnl blrblrine ekleyen ve ona bir kardes glbl benzeyen ka'yi, her yerde mezarlarda kucuk heykelcikler seklinde buluyoruz. Canhlar ona yalvarmaktan geri kalmazlar, cunku 0 cok kuvvetlidlr: Oluye «Ka'n yasasm, derler ; Teb'i severek ve yuziln kuzeyln esintilerine donuk, milyonlarca Yll yafia.»

Henri Franktort'un ozellikle dikkati c;;ektigi glb), her ne kadar ebutun tercumeler, fiklrlerimlzin gecerlt olmadigi bir alanda, kendi gorti§ acimizm etkilerlni tasirsa da» ilerki aciklamayi dogru sayabilirlz: Eski Misirnlarm ka'si, ister canlr, ister tUii 01- sunlar, onlarm, gezegenimlzin bir bolumunu olusturdugu kozmosun durmayan hareketl He butunlesmelertnt saguyordu; blze alt olamayan bu (ben), bu ka, bu dUnyadakl ve obur dtinyadaki her dogumda verillr ve, zarnanlarin basmda onu, tarlr edllemez zamanlar lein, meydana getlrince, geldigi evrene iade edilmek i<;ln geri ahmr, Ka, Eski Ahit (Tevrat)daki nephesh, esprt-hayat, Insamn ytlcelttig"i, her giin ululadigr koruyucu ve transandantal J en'I ; melektlr; eunku insamn kalbl ka'si lle sevlne tcmdedtr» ...

BENNOU KU$UNUN OSiRis'/N RUHUNU TASIDIGI otst, OLUNUN KUS M RUHU ONUN RUHUNU TASIR.

Ruhlarma geUnce, MIslrlllar onu, oltiyle ayni yuzu tasiyan blr kus sekli altmda gostertyorlardi. CHUm amnda bu ueucu ruh, gectci olarak ka'smdan, vasarmndan ayrilrms bedeni terk ediyor, mastabalarm (arkaik mezarlarm) kuyulanndan kaearak all§lk oldugu yerlerde dolasip duruyordu. Dnu Nil kiyismdaki bahcelerde, firavun incirlerinin dallannda gormek kabildi. ilkel arzuIarmi hatirliyordu; fakat her zaman dU§i.inUp, degerlendirtp ka-" rar verebiliyordu. Zihni acik, hareketll ve gelisiguzel, rltuel sat- . lasmadan sonra kendisinin olacak bu acayip d iinyada dolasiyorduo Fakat cennet mutluluklarma aday olan bu ruhu beslemek, takdimelerle doyurmak gerekiyordu. QiinkU obur diinyadakl yasami canhlarm ona saglayacaklari maddi llgiye ve onlarm r;efkatine bagliyd), Oliilertn runlarma karst gorevlerm! 0 kadar cabuk unutan canhlara yaziklar olsun l Muskalann kalltesinde veya

73

74

MISIRIN OLULER KiT ABI

oltilere verlImesl gereken ylyeceklerde haslslik edenlere yazlklar olsunl Evet, Bati Dagmda kaybolmus clan Bl'Uleri artik hanrtarnak istemeyenlere, kapilarimn onune atilrms sihirli cakutar glbt, fie defa lanet olsun: c;tinkti olulerm ac kalrms ruhu kendl evlne donebtlir, onlari beslemekle yUkUmlti olanlari, nesUler boyu, korkudan bar bar bagirtabtlir! Evet, unutulmus olulerin ~aka.l - tanrr otdugunu gorenlere, gecenin sesslzltgfnde §ikayetini haykiran, Nil'in abUT kunsmaan gelmi§ buyuk ku§u, Oslris'in ruhunu tasiyan bennou'yu, kadavralarin uzertnde suzulen, mumyasina kavusmak icm mezarmm kuyusu tizerinde ucan batakliklarm kusunu, olulertn Insan bash, insan ell! guzel kusunu gorenlere ne yazik ...

OLVLER nUNYASININ COGRAFYASI

Misirhlar, oluler dunyasimn iclnde yasadiklar; dUnyaya, yanl MIslr~a benzediglnt dii:jtiniiyorlardl. Otuz kilometrellk tarim yapllabilir bir seridtn ortasinda akan uzun bir nehirle bu alt dunya, Douat dunyasi, firavun MlSU'l gibi on lki bolgeyl Iclne aliyordu. «iklli Zambak ve Papirus Krall1g1~da on lki nom veya eya.lete aynlrmsti. Douai'ui on lkl bolgeslnln herbirl gecen1n on lk1 saatine tekabUl ediyordu. Birblrlerinden, kuyruklari uzerine dikilml§, aglzlarlndan ates sacan, zikzakh geeltlerde saklanmis yllanlarm, §Upheli 01 ulerin kendllerlnt atla tmamasi Iein dlkka tIe nobet bekledikleri yuksek kapIlarla ayrrlrmslardi, Bunun iglndlr kl GItiler Kitablna, Kapllar Kitabl da denir.

~agl dunyanm bu on lki bolgesl sayisiz tanri, ruh ve siradan olulerden olusan bir halki barmdiriyordu. ~Ebedl hayatlarmi Osiris veya Ptah nezdinde geetrenler hi~ bir pozrttf lskenceye ugrarmyorlar, ancak karanhklarda bir cesit uyusukluk Iclnde sararIP soluyorlardi, 0 halden onlari kurtaracak, kayigm yaklasmasi Idl, (Gunes KaYlgl Douat'in on iki bolgesinde gece voieulugunu yapryordu) KaYlk onlarm bolgesine girince alkishyor, kaYlk onIart aydlnlattlkca canlamvorlar ve saat gecmce, aydmlik da KaYlgln kaybolusu ile sontiyor ve onlar inlemeye basuyorlardi.» (A. Moret, Egypte pharaonique: Flra vuntann MISU'I; Maspero, Hypogees roueux: Kral MezarIarl,) Biittln ruhlar tal1hs1z de-

VI. BAB

gildi; slhlrli formlillerl bl1dikleri lcin Gtine§ KaYIglna kabul edtlenIer, Ra'ya gece seferlnde refakat edebthyorlar, ·ve RA gunun ilk saatlerinde canlanmca onunla birlikte parlayabiliyorlar, blrlikte Misir'm ebedlyen mavl gokunde ytikselebillyorlar, onun ytizit ve ismmasr olabiliyorlar, Gune:tin ebedl dii§manl Va.di ~ngeregl Apophis'Ie savasrrken ona yardim ediyorlar ve her aksarn yenlden ye§ll yUzlu oltilerin yer alb dunyasmdaki agir gecl§inde ona katilryorlardr. Douat'm derinHklerinde, tanrisal kaYlglt RtVmn on linden l§lk d usmanlarim kovmakla gorevll tannnm stmgesi canh bir boa yllanl alan blr iple yedekliyorlardl.

DOUAT'IN KiTABININ ON IKI SAATt.

Bize oltiyti~ goktm yildiztarma acgozlulukle atilrnakta olarak gosteren ouue« Kitatnnui bu bolumleri ne kadar gariptlr! Butun bu oluler, beser yuz senelik adimlarla evrene girebllmekten, her boyutta gezlp dolasmaktan ne kadar mutlu ldller! Gercekten Teb soylusu, yasamindakl Teb'li ve soylu, birden kutsal yasrlart rrn ogrenebiliyort sonsuzlukta raslanta sonueu yakaladiklarmm Ie organlarmm Plslrtcist ml oluyordu? QiinkU Piramit Mettnlerlnde «olUler gecenin kazanlannda karmlarim doldururtar» dlye yazihdir. oiu aniden, aldirrnaz tanrrlarm onunde «Kuzey Gdktiniin Bt1yiiklerine»- e§lt mt oluyordu? Maddenin maddedekine sahip oldugu gtbl, bundan boyle, yukardakl ve asagrdakt tarmlarm zekasma sahip olan, yaratrci isikta, ~ogalmak ICin sekfl alan her seyln derinliklerinde canlIlann dustmceslnde ve goztmde Misir'm usttmde parlayan Ylldlzlar gibi olumsuz mil otuvordu? Cennette, su gogsii §i§kin akbabada semavt anasim tamyabllecek, yamnda,' dunyadaklnln tersine, yeniden ve ebediyen, hie sutten kesilmeyen bir cocuk olabilecek rot idi? Olulere vaad edilmis btittin bu vlzyonlarm slhri aciklamalari, gereek anlamlari ne Idi? PJ.ramit metlnlerlnde, alii olanlann ¢ bir gUn kendi plsliklerlni yemege mecbur kalacaklanndan korkrnamalari, ~tinkii aralarma karistiklari tanrilar arasmda yiyecegin. ekmek, et ve blranm bol 01- dugu» beUrtllmektedir. Plramit tekstlerinde. oluler! gectren kavikcmm onlari kayiktan indirdigi zaman, onlardaki sarhgm pa-

75

MISIRIN OLULER KiT ABI

76

rrltisi artacagi, az zaman icinde Osiris'te ki§illklerlni bulacaktan, Osiris glbi azalarmin yenlden birbirine eklenecegt yazllldire Bu konuda Oliiler Kitabl. kesituiir : Herkes 0 zaman (obur dUnyada) kalbine, akhna, agzlna, ayaklarma, kollarma ve erkeklik uzvuna sahip olaeaktir.» Evet, Oliiler Kitamnm. bu bolumlerl acayiptir ... Gtines KaYlglntn olitler tilkesindeki geee yolcuIugunun hlkayesim dinleyelim: Douat'rn Kltablnlnt birinci saatt -gecenin blrinci saatidlr- oUller cehennemin bekeisl olan yilamn ate§l arttirip siddetle puskurttugunt; gorerek dehsete kapilacaklardir. Eger oluler becerikli ise, koruyucu rnuskatarr varsa, sihirli sozcuklerl biliyorlarsa, A~agl Dunyarnn tiC bash canavarmm dlkkat1ni dagitacaklar, canavarm dugtnnlert arasmda kendilerini dokunulmaz kilacaklardir. 0 zaman Batt KaplSlndan obur dunyamn ilk bolgesme gtreceklerdtr. ikinci ve Ucilncu Saatte, ruhlar dunyasimn kapisi olan Anrutej'den gececekler, Ouernes ve

Osiris bolgestnm soguk alanlarim kestedeceklerdir. Yasayanlarm, daha hayat nefesi tasiyanlarm dertlerl beyaz olup hie; ye§ll olmayanlarm smin Batr'dan gelen koc bash gunes! selamlayacaklardir, Oluler, bir kadavra olmus, asagr dunyanin on iki bolgesmde, Gecenin Kayigmdaki yavas yolculuguna baslamak icin, Gunduz KaYlglnl terk ettikten sonra, (kendi bedeni) olmus gunest, zamanlann basmdan berl her gun yaptlgl gibl, sfenksin bakisi altinda dogmadan evvel, aelamlayacaklardir. Dorduncu ve Beslnct Saatte, Dogrular, Gunesln, Memfis nomunun sahtn ytlzlil eski alum tanrisi Sokaris'in gizll magaralarmdan gec;t1ginl goreceklerdir: orada karanhklar, denizlerin derinliklerindeki sular gibl koyudur ve Ra orada olanlari gorrnes: bununla birllkte camur gibl kaygan clan oluler, 0 emlrlerlni verdigt zaman sestni i§ltebilirler. Kutsal Kayik, Sokarls'in karanliklarmda kayar ve bu cehennemlerin korkune geceslnde, hemen hemen gorunmez uzun bir yilana donusur. Altmci Saatte, blnlerce kus-ruh, ellerlnde Horus'un goz bebeklerini tutan acaylp tanricalar goreceklerdir. Skarabe Khepri'yi, haneer tasiyan be~ basn yilanlart goreceklerdir, Yedinci Saatte ijli.ilef, sevtanlara karsi haklI kizgmliktar icmdekt Isis'tn karsismda olacaklardir: Osirts'In dU§manlarmi katalari kestlmts, aslan bash tanrilar taratmdan bag-

VI. BAB

lanmis: yerytlzft goklerintn terstnl; yapl§kan nalkalari ile cehennemin yedinci dairesini dolduran, ilerlemesine manl olmak ic;inGtine§ KaY1.g1nln attmdak! sulan Icen Apophis canavanm goreceklerdtr, Sekizinci saatte, nes'elenmis oluler, yeraltlnda yapilnus olan evlerinden Gline§i ovmek ve parrltisim gormek i~in Clkan dirtlmislertn g1iri.il ttl ve miya vlamalarim duyacaklardrr, Dokuzuncu Saatten Onbirinci Saate kadar, metinlerin Agarit ded~i cehennem dunyasmm su ve atesint goreceklerdtr: kti.rekciler 0 zaman, GUne§ KaYIglnl terk edecekler ve esrarh magaralarina doneceklerdir. Gece yolculugu sirasmda kaYlgl cekmeye yarayan halat bir Yllan olacak ve bir skarabe gtine§e konacaktir. Nihayet, On tktnci son Saatte oluler, yasayanlarin dunyasmi l§lga bogmadan, Gunesln blr skarabe olarak dogdugunu goreeeklerdlr, Noult ebacaklari arasmdan Clklp havsalasmin (Pubis; a§agl . karin) dismda gozukecek yeni guneet doguracaktn». 0 zaman olttler sevins1nler ve canhlar onun l§lglnl gormek icln kalksinlar: c;;Unkii cehennemin bagrmdakl otuler giine§i, yeniden Khepri, Sabah Giine§i tannsi, insanlarm gtiriiltfisU dindigi zaman bazan yerden gurultuleri i§itilen A§agl Dunyamn on ikl bdlgeslnde 0 kadar sikm ta ve de~l§lmden sonra, kendi kendlnden dogan yeni tann olmustur ...

. .. VE OLULER OSlRtS'/N 1$1(;1 OLACAKLAR.

Basinm iistiindekl 0 kadar ta tu, 0 kadar saf, U(;SUZ bucaksiz AfrIka gecesini her seyretttgtnde, Misrr'in ister Abydos ister 'I'eb' ink! olsun, 0 harika g6kiinde bakislan dola§tlgl zaman, firavunlar donemtntn MlsullSl biliyordu ki parlak yildtzlar ruhlardi veya tanntar haline gelmls 01 tilerdi ve kendisi de, bir gun 0 da, uzayda asui bir l§lk pareasi otacakti. inislyeler bir gun Osiris'ln bedeni ve l§lgl otacaklarmr, diger canlrlarm, onlardan cok sonra, zamanlarm karanhklannda dogd uklanru gorm ti~ olan bu aym NU'in kiyilarmda, btlytik gok mezarinm diblnde l§lk saean kendi i51t11erini tamyacaklarmi blllyorlardr. Evet, bu parrltrlari birbirlne denk olmayan on binlerce YlldlZ, ruhlar tannlar ve olllierdi. Eski zamanlarda, insanlarm topragim terk etmtsler ve 3imdl bu ruhlar, bu tannlar, bu oluler yuzlerce milyon saman yolunun bur-

77

MISIRIN (jLULER KITABI

gacina, lnsan dfi§i1ncesln1n ebedtyen kavrayamayacagi, yasayanlann evreninl kendi kendine hatzrlayacak bir ayna sad akatlyle yansltacak ~ok gents oHiler evreninin §a§llacak alemlne 1§tira.k edlyorlardl. inls1yeler biliyorlardI ki Ra., ayricalrkh ruhlari kendine Qaglrlyor, onlari etrannda istiyor, onlari kendinde bir tohum gibi arzuluyordu, Qiinkti yeryfizitnde azictk bir ~ey saY1Imis clan hayat, rnezarm kapilari muhurlenir muhurlenmez, yenlden bir gline§: 1~lg1ndan cikrms ilkel akim halIne gellyordu, Yen1 dogan, bedenine giiney gii.neginin l§lglnl almisti. Oliimden sonra bu t~zk ebedl tanruaiuiia, 1.:j1.Yzn kaynagzna, ale v alev kursu tnsaniarm topragt.nda piramidionlan ("), mabetlerin bilyuk katniarm: aydlnlatan R4'ya donmeltydi. Zaten insan mevcudiyeti hie Ra'nm mevcudiyeti lIe karsnasnrnabntr mlydl? Unlil ejiptolog A. Erman 36yle yazar: «insan doguda dogmustur, batiya dogru glder. Olumunden sonra 61u, gunesin gece bolgesindekl ilerleyi§init dogudaki 11k noktasmda bulunmak, ultihiyetle blrlesmek ve ebedi l§lga girmek l~in lzlers ; oluler batidan doguya giderler; metn1n esas temasi budur. Cenaze mabetlerl ve mezarlann ntcm Nll'in bat! kiyismda Insa edildigml de boylece anlarms oluyoruz: ~(jliiler lllkesi batuia bulunur, bunun icin. gitne§ de tuuuian batar.»

F1R.AVUNLARIN CENAZE SARAYLARINDA SEMBOLLERiN, AN AHT ARLARIN VE atJCLERtN ARA,s'TIRILMASI.

Uzun koridorlardan, Ulkelerlnin e§lgine kadar indigim zaman oitilerin tanntanm gordum, Bana refakat eden tannlann oturduklarr bu yerde ne korkunc; saatler., Bu unutulmus ve az blr zaman once bulunmus derinllklerdeki rahatsiz edici sessizUk ... Unlti. sulalelerin firavun mezarlarmin duvarlarma restmlerl yapllml§ bu a§agl dunyanm basi kesilmtslert, bana, benden hiz- 11 yo.riiyorlarml~ glbl gellyordu! Douat'in oldurncu yaratiklan her yonden iistiime kosuyorlardi, Dogrulara vaad edilmls cennetin yl1ksek kapnan onunde, tannlarm ve Insanlarm dey restm-

..

leri onunde dehsete kapilmaktan kendlmi alarmyordum ve ruhu-

( • ) Pyramidion: t)stii blr dikili tasla nihayetlenen kUQiik piramit. 78

V1. BAB

79

mu onca sun'ntk, onca ululuk karsismda nasil koruyacaglml bilemiyordum. Kendimi· h1~ bir canlmin kiyilarmi gormedlgi, xx. yUzyIlln hie bir 01 iistin tin , kapilarmm onunde actldigm; gormedigi blr alemin ortasina atnrms kueuctik bir ::jey gibi hissedlyordum. Nerde 0 yildizlar haline gelen bu oliilerin dunyasim anlaYIP ona egemen olmamizr saglayan 0 sembotler, anahtarlar ve gil~ler? Saglmda ve solumda olan, Oalrts'tn korkune haberclleri, Inisiyeler l~ln gercekten korkune mu Idiler? GluIer, ialou tarlalanndaki nes'elert ic;in, sonsuzluklardaki ululanmalari icln ne iicret odeyeceklerdt? Cevap her zaman aymdir: cunku, eorada olUlerin nasil olduklari, eksiklerinlu ne oldugunu anlatmak ~cln ve sirarmz geldlgi zaman olulerin gittigi 0 yerlere gittiglmizde korkularirruzi ya tistrrmak Icln hi~ klmse oradan donmemlsttr, Gittiginden beri birkac bin yildir hie; kimse oralardan donmemlsttr.» a tavanlari mavi zemin UstUne konstellasyonlarla ve

eekil - 17

Semt1vi Nil'e «Maat''ln I!jtklz Gijlil.»ne ulastiktan. sonra, sal oian. alu, Giineg Kaytgzna biner -burada Kaytgtn bu karakteri Horus-Ra'mn. bas: ue betirtenir- ue Doguya, olilms1J.z yddzzlara yonelir. Tannlann yarahldzgz yere K anus ve Adak tarlalanna dogru, Mutlular'ln tarlalanna dogru gider. Arkas'lnda yeniden dirtli~i simgeleyen Bennou ku§u, ona reiakat eder ve onu kOTUT VB lJliiniJ.n runu, «Geb Kaz1, gfbi, seoinoten. gakgaklar:t>. Osiris'in l~tkl't Sandal! ve «dayantkltl"lgz, runusi surekliligi, Osiris'tn omurgaslnda olan» Djed diregi. - Torino Papirilsu'niln CXXIX. Bab'lndakt vmuet.

80

MISIRIN OLULER KiTABI

astronomik tablolarla susienmts «Altm Salonlarl>t 0 heykelleri kaybolmus serdablar, 0 geni~ ve lSSIZ oUi mahzenlerl, duvarlarmda 61tiler Kitabi'nm onemll bablarimn kopya edildlgf, yasamlanndaki gundeltk sahnelerin reslmleri yapilrrns oldugu bUtti.n bu gizli ve korkune yerler, bir defa goren icin unutulmaz sevlerdlr.

Orada, mezann ozel yerine Inlsten evvel, rahipler mumyayi SOn defa ayaga kaldrnrlar ve aglayrcilar ona sarihrken rahtpler aglz ve gozlerln acihsmm imitatif (taklidt) btiyti ritlerine baslarlar. «Ruhun, bedensizler (Esprits; ruh: Arne) arasmda tan-' rrsal olaeak, diye sarki soyleyecekler ve sen onlar arasinda sik sik dolasacaksm. Gozlerln gormek Ictn, kulaklarm agzmdan hangi lakird; cikarsa d uymak Icin: bacaklann yUrtimek i~in sana lade edlldi; kollarm da omuzlarm tizerinde her yana hareket edebllir. Etlerin simd! canlidir ; damarlarm sevinc Icinde ; bedenlnin butun organlarmdan faydalanablllrsin; ~iinkti bedenln tam saghkh ve kuvvetlldtr.» (A. Moret) Leopar derisi giymi§ ranlpier, kumlar altrnda kalmis ktlc;Uk dua odalannda sihlrli duaIan mmtdanmaya ve olulerin gereksinmeler1 olan hedtveler vermeye arnk hie gelmeyecekler. Duvarlannda hatta bazr tamamIanmarms resimlerden baska bir §ey kalmarrns a giizel «Ebediyet sigmaklarr» bugUn ne kadar timitsizce bas ... Artik rahlpler oHiten «sesleriyle cikarmak» ve onlara sunduklari «yiyeceklerle aglzlarmln suyunu akitmak icin» gelmiyorlar. G6kyUzii ziyafetlerinin guzel muzlsyenlert, acik sacik giyinmi§, <Hiller onundeki gene dansozlcr. NUbya prensleri taranndan hediye edllmts ktlCtik zenciler, neredesiniz? Artik, nom evinde degll; heykeller de yok. Yalmz oHUerin ruhu Osiris'te ebedlyen canli kabyar ...

OLVLERDEN VE ONLARIN BAKIMLARINDAN YA~AYAN BiR SAN'ATKARLAR VE HizMETKARLAR ORDUSU

Bir an lcln cahsma odamzr, sayfalari iearetler ve dusuncelerle dolu kttaplari birakanm ve otuz bes yuzYll gerlye sieradigimizr farz edelim ... Nil kivilarmda, ytiz kapili Teb'deyiz. Amon'un bfiyUk sehri etrarinda palmlyeler, gents ekili alanlar, san'atkar ve hizmet koyleri yayilryordu, QllnkU oHilere hizmet saglamak

81

VI. BAB

icln, unlu Teb nekropoltintin eevreatnde, yagll bir parlakllktaki tc organlari cikaranlardan, mumyalara sargrlar sanp 104 muskaYl, Osirls'1n rltlerindek1 tarife gijre, uygun yerlere koyanlardan, yasayanlarin sehrlne girmelerl yasaklanmis m umyacilara, sam rtitbesindeki rahiplere, duvarlari aIel ile sivanmis «altm salonsa konmadan, ytiksek diizeydeki ki§i1erin tic kat tabutunun kondugu katafalkl tasiyan hamallara kadar, sayisiz gorevll vardi. Kutsal hayvanlar sekllndekl cenaze yataklarinr, efendUerinin mezanna meyva sepetlerlnt, tanrisal ti.~liiyfi simgeleyen, §effaf kaymak tasindan yapllml~ ti~ lotus sekttndeki lambalan, kanusa sanlrms, Osms'In onundeki dirilme saatinde agizlari acitacak gilmft§ borulan ; ketene sarilmis kutsal kazlan, yeraltl sulan uzertndekt cenaze kayrgrnda kullanIlacak sihirll kureklerl, inee altm plaklarla ijrtulmu§ tahtadan Anubis heykellerini; Horus'un dort oglu ve kutsal kobralarla korunan ve i~ine 0 tin In olulertn barsaklart, beyinleri ve karaclgerlert muhafaza edllen dart vazonun konuldugu cekmecelert tasivan hizmetkArlan da sayahm. Flravunlarin ve karrlarmin cenaze saraylanna cikilan vadl1erln eteginde, balk tabakasmdan binlerce ki~!, mezarlarm bakrmiyla gectnlyordu. Kendllerine belli bir Ucret (klra.) karsiligi tevdl edllml§ olUlerin bakimma dikkat edlyorlardi: olulere muntazaman ylyecek, cicekler, buhurlar, onlara verilmesi gereken kurbanlar tastruyor, ve belli zamanlarda temizlenme torenlerl yapihyordu.

_ Aynt zamanda yardimci araelarr sagliyorlar, oluler yerlerlne birakildiktan sonra, taze alci tabakasi lizerine nekropoliin resmi darngasim basarak bu dunvanm son kapisiru ,mtihfirlUyorlardl. Yeni kazilmrs mezarm ; topraklariyla ustahgl ve cesaretl ne olursa olsun, hte blr hirsizm mezarm yerlnl bulup, obur dtinyada oltinun, ebedi oldugu kadar rahat bir hayat - da surmek tcln birl1kte gotfirdUgi1 hazinelerin kal1teslni ve bollugunu tahmln edememe- 51 Ictn ~lkl§ kortdorlanru ttkiyorlardr, Sesslzllk ve karanllkta korkunc, cenaze odasimn dogusundakt salonun tek nobetcl olarak yatag:lna uzanrms Anubls'tn onunde, korkmus hlzmetkarlar, batlya bakan, Bat! tanricasi Hathor'u simgeleyen GOk tnegl'nln basmi yerle§tlrlyorlardl. B6ylece 51o.niin arkasindan bQtUn kapiJar muhurlendlgl, semboller yerl1 yerlne konuldugu, her sey top-

MlSmIN OLtiLER KiT'ABI

rakla orttlldtigu zaman esrarh btr dunya, yava§ yava§ olulertn onunde acrliyordu. Vaktiyle, onlar dogmadan cok evvelleri onlar icln ya§ayan dublelert aracihgi ile, karm konstellasyonlarla pan! pant, tannca Nout'un kendilerine nogru geldiginl goreceklerdi. Ellerlni ona dogru uzatacaklar, uzaym bo§lugu kadar tammlanamaz olan ebedi ya§amln su ve ateslertnt alacaklardi. Boylece oluler, gunesin Clktlgl fira vun inclrl agacim gordukten sonra dlrilecekler ve bu sekllde yikrm gormez gezegenlere yoneleceklerdl ; ouue« Kitabt'nda bu boylece yazihdir.

«lSIK otvstst, VE ostntet» SAKAL!

Canlilarm kentine 0 kadar yakm olan bu olulertn Teb Topraklarim bir defa olsun gormii§ bulunan hie kimse artik hlc unutamaz. Parlak sabahlann sertnltgindekt g5kyUzuniin :jeffaflIglm, nehrin tekrar normal akisma kavusmak tcin, gene; gunesm Libya daglarim aydlnla tmasmi, yerln sicakligmm yenilenmeslni, yenl blr gokytlzi.inlin l§ll isil kubbesinde bir sarki glbi hareketsiz gorunmesint hatlrlayacaklardu... Mezara konulmadan evvelki ritler nelerdi? Carter'in buruslan sayesinde bunu etrafhca blllyoruz. Kadavra, bazrrlayicnarm i§l bitince, mumyalama blttikten sonra, olunun bedeni beyaz keten serttterte sanllyor. Bu §eritler Aranyaka - Upanishad'ln, Orfe ve Pitagorcularm evreni gtbt, hayat akirm agmi slmgeliyordu. Bu §erltIer, bu «l§lk giyslsh bir kulucka ve canlanma donemi olan olum uykusundan sonrakl dirili31 de stmgellyordu. Ne mucevherler, ne de muskalar unutuluyordu. Toutankhamon'un boynunda bunlardan tistiiste konmus sekiz kat bulundu. Mumya mezet boyalari, bayram kokusu, sat! yagl. alkis kokusu, khnoum yaglf toua yagl, sedlr esansi abiro pudrasi, Libya esansi ve baq yagl ile kokular surulup yaglanlyordu. Cenen1n altma da OSiris sakah konulmasi ihmal edllmiyordu.

(jLVLER «GVZEL BATIYA DOC;RU, GiDERKEN. <JIUler binlerce yIldlr onlara ayrilrms kente, 61UIerin Teb'lne glderken ne akrabalan, ne htzmetkarlarr, ne de atizst. BATI'ya dogru onlara refakat eden olunun yakmlarmin ictnde bir Uzl1ntU

82

83

VI. BAH

vardi, Rahlpler1n, gog1islerini ac;m13, klralanan, ba§larlna kum serpen aglaYlCI kadmlarm agl tlanm d1nleyerek yt1riiyorlardl ve herkes sevlncle Ey Amon! dlye bagrriyordu. Onlar, a§agldaki karanhklardakaybolacaklann, Semavl Nirin kiyilarmda onlan bekleyen sevtnclert de tadacaklarim, 01 ulertn uygunsuz ve degersiz lslertnt yapmak icin onlarin yertnl kti~uk sihirli heykelclklerin alacagmi biliyorlardl. Uzun ve kaygan havvanlarm kl vnla krvrna yUtiidiiklerinl, Bbur dunyamn gosteri~ll gortinttisti arasmda, i§siz gU~stiz tarmlarm onlara avue avuc Horus'un gozlerind en dagrttrklarim gorunce hie; korkmayacaklar; korkusuzca, blr ilmit arayan isimsiz sektllerln kaynastigtm, cenaze cinlerini tasiyan yilanlarr; btrblrt ardmdan herbtrt, giine3 gece yolculugunda iken yalmz blrer saa t aydmlanan alt bolgelerin on lki bijlumun il seyredeceklerdir. Kimsenin anlarmm ka vrayamadigi acaylp scaler soyleyen kopek ba§l1 maymun vazicnara. gtine~ ka-

eekil - 18

ou: Giines KfiLY1.g1.nl kuuaniuor. METiN : «Tiaou'yu, aZt diln-

yayz terkettim ve ~imdi Butsa: Kaytgln pruvaslnda. ayaktaytm, Ben kendisine §oyle denenim: siikunetle git, Ey olit Osiris, R4'-

ntn KaY1.!ltnda; rahatca yolculuk et. J§'tg1.n sonsuz aydtnltgtnda Gilneg Kursuyla, Maat gibi birlesmeaen, rahat rahat git; ¢Ey OUi. Osiris) dentlenim. -Rtfnzn gerisinde zaman ve ebediyet silrdukee, sonsuzcastna kendini yaratan Osiris'in evrensel ruhunun simgesi-, Heltopolis'in Bennou kugu. - Lepsius, Todtenbuch der Aegypter.

MISIRIN OLULER KtTABI

Yl8:llll yedege altru§ insan ba311 kuslara, koC ba§ll skarabelere, dtinya yumurtaslnm l~me kay an mumyalara, tek ba.§larlna gtinesler ta§lyara.k yurtiyen vucutsuz kollara sUrtiniip gececeklerdir. Cenaze saraylarmm duvartarina yapllnu§ butun bu rantastlk hayallerin resimleri onlar icin huzur veriel olacaktir; ~tinkU yalruz olmayacaklarim, obtir dtinyada asIa. yalnlz kalmayacakIanni bUirler. Pound barbarlan (Esk] MISlI'lllarca Arablstan ve Somaliye verilen ad) ve dunyanm baska yerlerinde olanlar gibl, derinliklerinden hie bir ses, hie bir l§lk geimeyen olumun korkunc ~sslzl'l.glnda C;lplak ve yalmz kalmaktan korkmuyorlardi.

Bu Teb mezarlarmm reslmlert sadece yeralti bclgelertne dogru 1n~1 gostermez. OUiler i~in mutlu bir ebediyet.vhazrr bir konfor. hatta belli bir Inks vardir: hizmetkar kadmlari, katiplerf, kaymak taemnan kaplarda sunulan klzarml§ kazlari, bira ve ,§arap dolu kaplan, ut (sistre: Eski MIslr~da kullamlan bir cestt ut) calan kadmlari, kaYlklar ve arabalan olacak; kendileri ve dubIelerl onlari ezmeye sinslce cah§an kotii ruhlarin meydana getirebilecekleri hastabklardan ve olumden koruyacak muskalar takinacaklar ; oluler bayrami srrasmda, N eschmet'In kaYlglnda yerler! olacaktir, Ku~kusuz, eski atalarin zamamndan bert, yer- , alta bolgelermden, gdrdtigUnu., i~ittiginl, cektigini anlatmak ietn hicbrrt geri donmemistrr. Hicbirl, olulerin gittlgi yere gitmekten sevlnc duyabilmesJ. lQin bir canlmin korkudan kurtulabllmesini saglayamarmstir. Ne kadar gtiClii, ne kadar tanrisal olursa olsun, bizzat firavun bile, olumti relaket olarak adlandrrmava cesaret edebllmis. Teb tanrilarma hediyeleri ve buhurlari, 15 Agustosa dogru ve Douat'i orten Nil's, esar suyun» beklendigt, suI ann t~lP vadtntn diklll atanlarirn kaplayarak tinlii ¢Nih1 birakacagi donemde, adaklan cogaltmaktan geri kalmaz. Ama alii, genel blr §enllk icinde gltmektedir. 0 sevdlgi Nll'I, son bir kez, ~icekierle donanmis bIr kayik Icinde gecmektedlr, Boyab bir sandiga konmus veya bir tente altmdaki tabutunun yanlnda, basi kazmmis, bir leopar dedsine sarmrms sem rahibi, i§lemel1 camasirlar lclndekl mumvanm onunde, tiitsiiler yakmaktadir. OltinUn akrabaIan, kimsedenglzlemeden aglaYlp sizlamakta, bu arada ikincl btr rahip rituel rormullert tekrarlamaktadrr. Tebtde Nil'In ijl11

84

85

VI. BAB

tararmdan ge~ili§inln ana natlanm A. Erman'dan nakledlyoruz:

Tannlarln babasnun kaYIglnda, Neschmet kayigmda, rahip. Harmakhls - Khepre'ye t1.ltsiiler yakarken, diger bir rahip eskl tiimceleri tekrarlarken, kadmlar bir agizdan mtldeslrler. Olt1nUn kaYlglnln onunde glden ba§ka bir kayikta, gogUslerl at;lk ~:Uger kadmlar yer almislardrr. Kher - net» tararmdan, dogal sodyum karbonat (natron) ve zift ile muamele gormU§ oliiye yUzler1 dClnuk bu kadmlar da durmadan inUderler. Bununla beraber,muhtesemce suslenmls cenaze gemislnin burnunda ayakta duran ve isikta daha da lri goztlken kIlavuza seslenen, olunun akrabalanndan blrl §oyle bagrrir: «Kllavuz, istikamet Guzel Bati, Dogru'larm iHkesi!» Baska kayiklar su iizerindeki alayi takip eder; bunlar, akrabalarm, ollinun hatirasim an an ve hediyeler getiren yakin dostlarm, sarkici ve muztsyen kadmlarm, bayramlik elbiselcnnt giyml$ hizmetkartarm kayiklaridir, Nil KtYllarlndakl bosta gezenler 0 kadar iyi duzenlenmls cenaze alayma hayran olurlar ve olfinun 0 kadar cok dostu olduguna §a§arlar ve blrblrlerine §(jyle derler: <Bu Teb soylusunun basina gelene bakin l Qt1nkU 0, bi.ttUn ya§amlnca Teb'in Khonsuna hizmet etti ve tapti. 0 da

onun htzmetkarlarr ile birlikte Batr'ya erismestne izln verdi! %I Kar§l klYlya varmca, olunun arkadaslari yanlarma, obur dunyada tHiinUn ortagl olacak heykel1nl, clcekler, kti<;uk kayiklar, muskalar, esya, yiyecekler, sihirli heykelclkler, ijliinUn mezanndan hie kacamamaran iQin bacaklari kesik ve olunun zevklnl saglayacak eiplak kadm figiirlerlni ahrlar. Son yolculuk metotla duzenlenlr. ic1nde tabutun bulundugu kayik bir klza~In i1sttine yerle§t1rllir. Vadinin kisa bacakli ve agir di:Srt oktlzU, kendi Ebediyet Evinde Anubis tararindan degi§ime ugratilacak mutlu kl§iyi gotnrurler. Sem rahibinin sevk ettlgi alay, sarayin yllksek rutbel! bir klsls! SQZ konusu lse,. Krallar Vadisfne yijnellr. Dik yamaeh bogazlar arasmda Yllanka.vl uzanan tozlu bir yolda. kaya yikmtilarr arasinda, pariltisi dayanilmaz bir gc;k altmda, CIVIl CIVIl hareketli Teb'den ayrrhp, birdenbire karmakarisik bir dunyaya gtrmek i~in, cenazeyi takip eden alay agrr aglr, vuzterce olum sarayim barmdiran Bati Dag-Ina tirmarnr, Yolun sagmda ve sotunda unlU BIttlerl, ebediyet kapilarma, gelecek mevcudi-

MISIRIN OLULER KITABI

, .

yetln mllyonlarca yihna gtltllIiirken klpklrmlZl- Libya daglannln

dlk yamaclan, onca sleak havada hafif~e tltrer glbldir. Bu kurutucu ruzgarlar ve yakic; kum bolges1nde, bu, dunyamn, ancak yedl yllda b1r blrka<; damla yagrnur dusen b5lgesinde, gercekten de insan cehennemin ba§ladlgl yere girdlglnl dU£Junur. Insan, cevrestnde, ne kiralanrms aglayierlarm haykrnslarmin, ne gostertsll cenaze alaymm, ne de baska hie bir §eyln hafttletebllecegt bir vizyon gortir glbldlr ; bu hayaletler dagmm ruh ve teri olan bin olii kusak. Evet, gunesln parlattigi ktiCUk altm plramitctkler tisttindeki yiizlerce dlkilita§ Uzerlnde rlravunlarm zaferleri, esir ahnan halklar yazil; mabet kapilarr He dolu Teb'e 0 kadar yakIn bu Oliiler Va.dtsi, l§lga bogulmus bu vadl canulara dusmandtr. Bazi manzaralarda sertlik varsa, lSSlZ Blhan ve Molouk vadlleri

eekU ~ 19

Douat'in eli b1.caklt katncuan. - «Btritien. Museum»daki Anhaz Papirilsil, CXLVI

86

87

VI. BAB

adamakilli korkunetur, Ama (jiU icln takip etmts oldugumuz yol, onu yaratmis alan YlldlZa dogm d6nil§ yoluydu ve o, yeniden dirtlislnln e§iginde, Ba ti DaglDln ticgen tepesin1n arkasmda gUnefjin battlgl tam noktavi buluyordu, Amon rahlpleri kalsit (krlstalize kalsiyum karbona t) damarh kalker kayaslna oyulmus korldor boyunca ilerley1p, boyall tabutu, biitun Teb mezarlannda 01- dugu gibi, dogudan batIya y6nelml~, tizerlnde ytldizlar l§lenml§ mavl tavanh Altm Salonun cenaze odasma yerlestlrtltnee tUn, dogrulugunu saglayacak smavtara hazrrlanmadan once, sevlnecektir. Ya§ayanlara gelmce, buradan btrkac kilometre uzakta Nil kiyismdaki sulanmis ovalara, Louqsor ve Karnaktdaki vahalarin sermllgtne zevkle donecekterdtrv.. Onlar da, bu diinyaYI az bir zaman once terk edenin, alt dunyamn on iki botttmunde anne ve babasirn gormekle sevineceklerdir. 0 yerlerde, Batimn uzun koridorlannda veya kimsenin hayal edemeyecegl uzaym ISSIZ bosluktarmda, bazan, uluyan ruhlar ve kuma oturmus maymunlarm umttstzce Ra/Yl cagirdiklari l§itilir. Yalnlzca oliilerin ousneous:Ierl, - mumya seknndokt, oluntm ·ismlni tasiyan ve obnr dunya-

. nm btrtun zor l§lerlnde onun yerinl tutmakla yukftmlfi kllCUk heykelclk - ile girebildikleri lyi kapidan kat'l olarak girmeden once, dlk olarak tutulan mumyanm onunde son ve zorunlu cenaze seremonilerl vapnacaktir: slhirll aletle (hermlnette) ona nerestni lade edecek agiz ve gozlerln acilma toreni, suyla temizlenme, bazt formiillerin okunusu, tutsuler. Fakat 611iye ebedl mutluluklar vaad ediUrken, karrsi acisim ira.de etmekten geri kalmaz, Onun aglaYl§larlna kayitsiz rahlplerin onunde, mumyaya sarihr, kumas ve aleidant stuc) yapllmu~ maskeslne yt1ziinti davar, D6vUnfir ve inler; aglayicilar korosu da, kirA.lanml§ sislanmalanm dulun aglamalanna kanstirarak onu destekler. Ku§kuSUZ, B1ll, sihirll akim burnuna gtrmlsse zevklenmls olacaktrr ; cunku, eslnln aglamalari ve okuyucu rahibln duatanrn isltmek, §U blcimde surdurulunce kulaga cok ho~ gelir : «FeHtket! Feldket! Ben senin sevglll klZ kardesinlm ... Nieln stmdl benden 0 kadar uzaktasm? Sen ki benimle sakalasmayi ve beni sevmeyl 0 kadar severdin! -Bu gUn gttzel btr gUndilr; ~l1nkt1 mutlu ki31 Oslrts'tn bedeninde yasayacaktir ... - Felaket.l Felaket: Susuyorsun ve hie bir sey s5ylemlyorsun! Sen ki; 0 kadar htametcln vardi ; belkl pa-

MISIRIN OL'OLER KiTABI

rrltih gozll1 canavarlardan ba~ka kimsenin olmadigr btr yerdesin! - bugUn gtizel bir giindur; cUnkt11nsan, cakal.maymun, 3ahin tara rind an korunacaksm ; bunlar Horus'un dart yUzUdttr... - Felaket! FelA.ket! Acim sonsuzdur! Sen ki benlmle, Nil klYlslnda, bahcelerde dotasrrdin: bacaklann serttlerle sikica aanhl Bent tamyor musun? Ben karin, sevgUi kiz kardestnlml - Bevtnc, simdl rahatca Istlrahat edenindir. Oslrls'In djed Isaretlyle, Oslrls'In yiyeceklerinden ytyecektir ... - FeU\ket! Felaket! Viicudum yalvariyor ; ama sen1nki buz gibi. - Bugun karmnda blr skarabe ta~lyan mumya lcln gUzel blr gundtrr, - Ben senin kizkardestnlm: sen beni biraktm ve ben eve yalmz donecegim ... » Son ritler tamamlamrken hlzmetciler de cenaze zlyafetlni hazirlarlar. «ISSIZ VAdi:.de, dallar. ve ctceklerle kulUbeclkler yaparlar, Masalann etrafmda toplamlir. Herkes nefis yiyeceklerden yer. Bu ara Ictus ci~ek1eriyle suslenmls ~lplak dansozler. aksamm yum usamis 1§1- gmda daha da gUzel gortmurter ve C;ok Eski Misir'm, herblrt elllser bin Yll saltanat snrmns tann-firavunlarca idare edllen, zamanlarm baslengtcindakt esrarb Misir'm hlkayelerlnt canlandrnrlar, Bununla beraber, iQkllerln, aarkilann, danslarm etklslyle, da vetlilerin asik ytlzleri canlarur ve . olun un boyle gtizel bir gUnti it;in ve serb est hale gegmi§ ka'si Icm sevinirler. Cenaze yemegt nes'elt sorra arkadaslarmm bir aeik hava zlya.fet1 haline geUr; aglaYlp dovunmestnl 0 kadar iyi bilen ve mimiklerlne gercekmis gibl ha.k1m olan aglaYlcllar bile, yiyeceklerln etrarma toplanrms davetlUerin gilrtiltUlfi keylfler1nl paylasmaktan gerl kalmazlar. Yava§ yavR§ batan gUne3in son l§lklarl, Karnak v.e Louqsor'un, Nll'in tlbtir klYlslnda gijrtilebllen mabetlerlnl yalayan acaylp bir l§lkla aydmlatirken dansoaler daha hareketU gbrunur ve bazi klmseler, onlan daha sevhetu bir biclmde hayal ederler; bronz ve abanoz renkl1, hiala degi§en parrltilarla danseden, gerdanlIklarla ve lotus etceklennden kolyelerle, suslenmis guzel kokular surunmns bu bUyUleyicl vueutlara bakarken, ijltiye tfttsti yakanlar seve seve unutulur... Bununla beraber bu eglentlntn eok uzamamasi uygun gorulUr ve artik bikrms meraslmcller, gece, canhlann alemlnt gUzelllklerl l1e ortmeden, Teb'e donerler, Herkes blr parca, arkasmda. «colun vAdls1nln gilzel bir verinde» bi-

88

VI. BAB

raktlgl 51t1yt\ du§llniir; kendisi i~in arzulamaksizm, Douat'ln yaratlklan arasmda l~lerlnl yti.rUtmeslni bUen olnnun sevlnc1nl z1hninde canlandmr. Bu tHUd en bir daha bahs edildiginl hie lstemezler ve onun hakkmda koMi soylemekten korkarlar. QttnkU blr gun, alUntin, kottiluk yapmak icln ruzgarla kalkmak ve slnslce akraba veya dostlarmin rahatlanm bozmak, dolunay zamam onlarm ruhlanm, kokularim, muskalarim calmak, burun deUklerlnl, karaclgerlertnt, yeraltlndaki §eytanlann ve yanm §ey.,. tantarm ctkardiklari 0 acayip nefeslerle zehlrlemek aklma gelebilir.

89

VII. BAB.

MISIRIN 6LULER KiTABI

ARKEOLOGLARIN «EBEDiYET EVLERt'»NDE BULDUKLARI ~EYLER.

Arkeolojik arastirma guruplarinin kaznari esslz ~e§itlilik ve zenginlikteki, Mrairlilarm mezartarinda brrtktirdlklerl cenAze esyalarim ortaya cikarnustir. GIU, hayatmda sahlp oldugu herseyi «Ebedlyet Evi»nde buluyor. Obur dUnyadaki rahatimn, menfaatsiz olmasa bUe, dikkatli bir ozen konusu olacagmdan emin bulunuyordu. Bilginler, mezar odalarinda, gereek lliks esya pazarian, birblrlyle Ugisi olmayan e§ya Ylglnlan buldular: guzel orulerin sari yUzlerini suslemek Icin boya canaklari, perukalar, savas arabalari, mumyalanrms koyun butlan ; butun bunlar geli§igtizel Ylgllml§ ve mumyalanrrns olU Oslrts'I temsll eden ye~n ve mavi heykelclklerle, hazir zrpkmlar, zeytin ve persea (Avukat armudu anlarmna gelirse de bu meyvenin Amerika kokenli otdugu du§tintildukte bir ceviri hatasi elsa gerektlr) dallarmdan yapilnus zarif buketler, yapicisrmn muhru vurulrnus iyi ems sarap kUplerl, mes'aleler, §effaf kuartzdan vazolar, mumyanin rttuel haairlarusi sirasmda kullarnlan kutsal hayvanlar btcnnlnde ya .. taklar, olulerin ~lktlgl mahkemede etk111 olabUecek «kalp skarabeteri» - bunlarm tizerine,kopya edenler §U duayi kazirms bulunur: «Ey anarmn bana verdlgt kalp! Ey bedenimin bir pareasi olan kalp! Karanhklarda taniklik edecegtn zaman aleyhlmde bulunrna: Anubis, Thot ve Oslris'In karsismda benim sozumun dti.§manl olma ... Ht\.klmlerin terAzlsi onunde benlm glbi 01 ve 1smtmin kokusunun kokmus cakal glbl olmasma miisaade etme! ~ i~te, flravunlarln Misrr'mdakt Mlslr mezarlarmda bilginlerin ~l-

90

91

VII. BAB

kardlgl envanter! Sem rahiplertnm elbiseleri (bunlar olulerm aglZ ve goslermt kftClik parmaklariyle aClyor, onlan yagllyof, sacIanni duaeltlyor, §erltlerle sUsIUyor, Osiris'in gog-sUnde eapraslama tuttugu asa ve ku1;lac; glbi, gogtislerine capraztama asa ve kirbac koyuyorlardi) ; Bemavt Nil'in her iki kiyismdakl Elize KIrlarinda avlanmalari igin aletler ; serrar kaymak tasindan icine kokular ve klymetli yaglar konulmus vazolar ; R~, Teb Amon'u veya Osiris dirilme gununde aerlacak Dunya Yumurtasi'm yapan Ptah adma borular: (klyamet giinii israfil'in calacag) boruyu hatrrlayahml ((N.) kutsal Amon kazlarr: uclarma, cenaze kayiklarmm a§agl dunyamn sularmda kaybolmamasi ie-in Horus'un gozU resmedtlmis sihirli kurekler ; bugun bile Teb ovalarmda Fella.h'lartn ellerinde gorulenlere benzeyen tieket sopalari: Liibnan sedlrinden yapilmis, 1cine paptrusten sandallar, ucgen pestemallar, okcu eldivenlerl konmus tahta eekmeceler bulundu. Katiplerin mezarlannda ince karrnslarla dolu kalem mahfazala-

rr, her memurun yazmak ve saymak ieln gereksinme duydugu aletler, yanl muhreler, (fr. Lissoire: parlak ve piiriizsiiz bir denlz kabugu olup kagldl parlatmakta kullaruhr) su kabi, gereksinme , duyulacak her renal tasiyan paletlerden hlcblrt ; - butun bu e§ya, paplrus ozunden yapilmis, U.stii bez kapu sepetlerde bulunuyordu - unutulmarmsti. Jean Capart'rn dikkati c;ektigi glbl, plskoposlarm (eveklerm) kine benzer, Osiris'in kudret ve kralligm; slmgeleyen asalar olulerln milyonlarca yilhk mevcudiyetinl gosteren Ankh isaret! ve serttlerin arasma konulmak unutulmazsa oltiye rahat ve dirilmeyl saglayan died ve thet isaretlerl ; karni yrldrzlarla dolu Menourit tneklertnt saymayi unutmayallm. On binlerce oushebtis, Oslrls'In cennetlnde, dogrularm yiyecek ve bakimlarmin ebedtyen saglanmasi, ekumun dogudan batiya tasmmasi- gerektigtnden, olunun giinliik islerlnl onun yerlne gorrnekle g5revli kueuk heykelcikler bulunm ... .stur. Altm ceklrgeleri; antllop derlsi kapll hafif tahtadan yaprlmis kalkanlari, devekusu tuylerl bozulmamis flabellum'lan; (uzun bir sapm ustune tavus kuyrugu vs., paplrUsler konulmus btiyUk yelpaze kl bir estr tararmdan tasimrdi: LA.ttn ve Dogu KUlsesl de kullanmistir) sapka ve parfum kutulanm: uzerlert gokkusag! renkli skarabe

:;lekll ~ 20

MISIRIN OLtiLER KiTABI

kanatlariyle suslenmts av sahneleri resmednmia yay mahfazalanru da saymahyis. OltinUn ctnsel istekler1ni yer1ne getirecek -

Qlii., auaktu, Giine§ Kaytgzntn basuuia, yitzii ana (jbilr diinyaya dogru rejakat eden tanrtsai milrettebata dOniik tiurumda. Dogrulardan butunmus alii, RdJn~n kaytgtnda, gokyuzu yolculugunu yapabilmesi ictn. yerini alml§. RuhuJ RO/da kaubotmadan evvel .. Osiris'le birlikte, obur diinyaya dogru yol altuor. Nu Papirueu, CXXXIV. Bab'tn vinyeti.

cunku 6lUIerin de bir haremi vardi - eok lri kalealr ~lplak kadm heykelciklerine de blr yer ayirmak gerekmektedlr. Hakh tutkulann raha thgnu bozmamalari, oUi ocagirn hig. terk etmemelerl, cenaze odasindan kacmamalari ictn bu kadin heykellerlntn bacaklari yoktu; kuskusus, bu diinyadakUer glbl, bunlarin sahlplerl de kiskanc olduklarmdan, cartyelerlmn baska yerlerde suclu il1$kller kurmalarmdan korkmamalart gerekiyordu.

tngll1z arkeologu Emery, 1kincl sulalenm bir ytiksek memutuna alt mezarr bulduktan sonra hayretler iQinde kaldr ve btze bu olayi A. Erman §u §ekilde naklediyor: -nu mernurun mezan kzrk iki salondan olusuyordul Bunlardan bin, uzerine sofra takrmlari kon ulmus bir yemek salon una benziyord u. Kadehler ve tabaklar kaymak tasmdandr: tabaklarda kizarmis guverctnler. Nil ballklan, ~e§ltl1 sebzeler, on dart davetli Ietn bir do~ (entrecote), soslar ve meyveler, yuvarlak pastalar, ucgen bicimli beyaz ekmek somunlari vardi. Btitun bunlar, MISlr lklimlnde kurumustarsa

92

VII. BAH

da, iyi muhafaza olmu§ haldeydller ... ~ otuienn tannlanna ilgi duyan hi~ kimse, topragm altmda onlarr bir defa bile gormu~ 01- sa, bu, duvarlari Dliiler Kltablnln ayinlerindeki sihirll dualarla kaph kral mesarlarinm, bu sasilacak «Altm Salon:&-lannl hit; unutamaz. Buralarda, bu 51(1 saravlarma gelmi§ DIan, htcblr canlmm

\

bakmamasi gereken, obtir dunya tanrilarmr goruyoruz. Bunlar,

olmti§ olanlara ~Ho~ geldlns demek i~ln; on iki evrene aeuan Kapnarm e§iginde, onlan magaralarda bekleyen canavarlardan once karsilamak lcln gelmlslerdir. Nehrln ktyiamda, gecenin her saatinde, ueucu bir hale Iclnde, uzun yilanlarm yedekte ~ektlgi gtine§ kaYlgl gorun iince 61 ulerin son u gelmez gti.riilt tisit i§i tlllr ...

KADAVRALARIN MUMYALANI/SI.

Eski Mlslrillar, cesetlerinin kokmasmdan, obur d1inyada nefeslerlni yeniden hie bUlamamaktan korkuyorlardl. Bu marazl korkuya GItiler Kltablnln butun dualari boyunca raslamr, Oliimden sonra bedenlerinin bozulmadan katmasi dii§uncesl, on- . larin saplantisidir. Sti.phesiz, blliyorlardl kit tabutunda oUi, tannca Nout'un kollan arasinda clacaktir. Noo.t aracingi ile oIU degl~lme ugrayacak, ve Nout'un bedenindekl dogumu kactmlmaz olacaktir. Tabutu «l§lk; ruhun isikh ortiisU, bir ebediyet tohumu alan ruhun, Osiris Gornlegi Idl. ~ Biliyorlardl ki zaman ve uzay ruh l~in hIe bir buut deglldl ve terk etmls oldugu bedenln lc1nde bunlar: «vaktlyle olmus olan ve ilerde olacak clan seylerdl», Tabutun iclnde :jekillerin esrarli gecesi cereyan ediyordu ve bu gecenln Icmde, ruhlar tapmmaktaydilar. Ancak, bedenln de, kacimlmaz ctirUmekten korunmasi gereklyordu ve bunun IclnMrsrrhlar cesetleri mumyalamaya 0 kadar ozen gosterlyorlardi. ilk insanlara cesedi bozulmaz hale getirmeyl <lgreten «cenaze §eritlert tannsis Anubts'tt, Bu da, otum amnda cesedi terk eden run> ku§u'nun her an, binlerce Yll sonra, Nll Vadlsinde ya§adlgl srrada canlandirrms oldugu bedenle birleaebtlmest Ietndt. eu halde vncudun binlerce Yll bozulmadan korunabllmesi zorunluydu; ci1nkti curume olursa, oraya yerle§emeyecek olan ruh, ebedlyen kaybolmava mahkumdu, insan bedeninln kesin olarak toprakta yok

93

94

MISIRIN OL1iLE·R KiTABI

olmasim onlemek lcin Misirhlar cesedt, cenaze odasma koymadan once tuz ve zlftle l§leme Utbl tutuyorlardi, Ceset 70 gun boyunca dog-al sodyum hidro karbon at (natron) ve zlft salamurasma yatlrillyordu. Bazan, uzmanlar onernll bir ki~l veya firavun sozkonusu oldugu zaman kendilerine tevdi edllen kadavranm mumyalamsma oyle bUytik bir ozen gostertyorlardr ki, cesedtn hazir- , larnsi on ay sfirebiliyordu. Rahipler Dluler Kitablnln bazi bolumlerlni okurken kada vramn krllari ozenle tlra§ edtllyor, burun deliklerinden sokulmus Qzel demir araclarla beyin parca parca Clkanllyordu. Sonra operator karru aeiyor t Ie organ Ian bosaltiyorduo Yan tararm yarasi balmumu veya metal bIr plakla ortuluyor, karm saran kordonlarla yerine tutturuluyordu. Bu levhamn ortasmda ouiaa, Horus'un sihlrli gozU, nekropollerde binlercesi bulunan muska gorevindekl kutsal simge vardi. Sihlrll gozun sa,Alnda ve solunda dort cenaze melegi veya Horus'un dort oglu vardi, Bunlar, l~ine olttnun karacigerl ve Ie organlari konmus dort kabm koruyuculan idiler: Kopek - maymun ba.§b Hapi, insan ba§h Amset, kopek basn Douamoutej ve atrnaca bash Kebehsenout. Yalmz, kalp, yerinde kahyordu: giinkii 61tiler Kltabmda §oyle yazillydl: «Gercek kalbin senlnle blrllkte olacaks. Bedentn lei dikkatlice sarap He Ylkanml§tl; atar damarlara klmyasal bir madde sirmga ediliyordu. Yaglar kazmiyor, karrnn Icl balmumu, siyah trenk uzumu, tarcm, kavrulmus lotus tohumlari, sedir yaglna batirnmis kumas tamponlar, mur, antiseptik yagll cislmlerte dolduruluyordu. G6z1erin yerine sirca gozbebeklert yerlesttrillyordu. Cigerler, karaclger, barsaklar ve mide Yunanlllarm «Canopello dedikleri dart vazoya konulmadan bozulmamalari Icm llaclanlyordu. Erman tararmdan bildlrlldlgine gore (Canope) vazolann tcmde keten sargrlarla aynca sarrlmis phallus'-

. '

ler (erkeklik uzuvlari) bile bulunmustur. Bu temizlerne ve i~ or-

ganlarm bosattnmasi l~lemlerlnden sonra, eller, ayaklar ve yuz, onceden katrana batrnlarak plsliklerden (rntkroplardan) anndirrlmis serttlerle sarihyor, serltler arasma, tine eden de soyledigimiz glbi. muskalar, sogilt ve zeytln yapraklarindan yapllmI§ .;elenkler, peygamber cl~egi demetleri, mavi lotus yapraklan konuyordu. Mumyanln bir Insan vucudu seknm korumasr l~in,

VII. BAB

keten seritrenn vncuda cok siki sarrlarak onun bi~imlni bozabl-

, .

lecegl yerlere, hazrrlayicilar koruyucu tamponlar koyuyorlardl.

Kullanllan keten serttlerm uzunluguna gellnce, bir mumya 'Uzerlnde, mumyayi tamamen sarmak lein, sek1z defa katlanrms, yirml metre uzunlugunda bir keten parcasi bulan Dr. Derry'nin kesfln1 hatirlatrnak klasik olmustur, Bu band sonra, btr nrca ile kahn bir tabaka halinde surtnen, SlVl zamkla, ortuluyordu. OlUyii serltlere sarmadan once uzmanlar yiizti dtizeltiyorlar, olUye makyaj yajnyorlardr: dudaklan, trrnaklari, avuclari ve ayak tabanlarmi boyuyorlar; burun deliklerini, i~i bosaltildiktan sonra, kafataslnda kalmasi olasi akmtilari onlemek icin burun delikler1ni tikiyorlardi, Ceset hasir olunca, uyuyan birl gibl cenaze yataglna vatmuvordu. Uzerinde abUr dQnya alemtni seyredebilmesi leln goz resml yaprlmis maskesinin altmda, bas, tastan yapllmlfi bir yastikta dinlenlyordu.

Herodot'un, Eski Misrrlrlarm uyguladrgi mumyalama san'ati iizerlnde anlattrklari arkeologlarca dogrulanmaktadir. Ennan ~ytiksek bir memurun mezarmda bulunmus bir kitabe de bu bakImdan llgi cekicidtr: diye yazmaktadrr.» Yetmi§ gunlti.k salamura doneml geclnce, guzel ve rahat bir mezara konma toren! olacak ve sen Blum yatagma birakilacaksm.v. Kurban edllmi~ bogalarla goturlileceksln ... Mezanna ertsene kadar yoluna slit serpllecek. Rahip, agzlDl, acacak, temizlenmeni tamamlayacak. Horus, agzaru, gozlerlnl ve kulaklarmi acacak, Bedenln slmdl sana alt alan her §eyde mtikemmeliyyete (tamliga) daba yakln. Sana Kutsal Kltabin dualari okunacak: sana bir cenaze kurbani takdim edilecek ve online takdimeler (Kutsal Kitaplarda kullarulan eski bir terimdh. Tannlara ve olulere adanan ve brrakrlan §eyler anlamma) konulaeak. Kalbln, dunyada oldugu gibl, yanlnda olacak. Dogumunda oldugu gibi bedentnin icine gireceksin. Topragln, Batl Dagmm icinde Uerleyeceksin ve cenaze dans-

~alarI nes'eyle sana dogru gelecekter.» Herodot, fakirlerln mumyalayicilarimn tkendllerlne emanet edilml§ 61ft kadmlar gene iseler, bazan onlara tecavnz etttklertnl» anlatIyor. Bu yUzden, diye na..ve ediyor egene oluler mumvacilara goturtilmeden ilC gun bekletiliyordu. C;ok iyl bilgi edinmis DIan Herodot, akrabalan ve

95

.. - " ....

Tan" Noun (a§agtda) llkeZ SuZar'dan CZlclyor. Icinde Yeni Giine§i ta~'l.yan .skarabenis: goruldiigii Gune§ K aY1,gtnt ta§1.yor. Skarabentn her iki uanmaa lsts ve Nephtys ve solda ketuii viicii.dunu yapmz~ alan gilne§ - t§tg1. - tanri, Shou tanrilart; zekd olan Gane~ Kaytgtn1.n bag taraltndaki !czlavuz Sha; miirettebata Sh(l.' nzn emtrZerini tekrarlayan ku; taratm. k1.lavuzu Hou, Skarabentn. saQtnda, Yeni G1lne§in dilnllada giJzilkecegi «Gilnduzun Katntarzntlt acacak ilC kaptct. - Yukarda ve dtttmt1 tlkel sularda (resmi ters cevirin) Nouit; G6kyilzilnun tanrtcasi, Yent Gilnett kabul edecek; »ucaa« Douat'm alt diJ.nyastntn smirlarim cizen, vilc-adu tam bir daire olu~turan Nouit,' Ostris'in ba§t. ilzerinde ayaktadtT. MeUnZerde okunan da butiur: «(Bu) Osiris'dir; Douai'tia seuana: ediyor., Oliller Kttom: Douat'tn 12. Saati,· PIANKOFF, Ramses VI; MAY ASSIS, Le Livre des Morts ... ; BUDGE, Papyrus Ant.

96

9'1

VII. BAB

dosnan cok fakir olan ve oltlye uygun blr cenaze torenl yapamayan, yani birinci ve lkincl simt m umyalama sa~layamayanlann ugradiklari bir pare a sayaisizca muamelenin llgi ~ekici avnnnIanni bize vermektedlr. Teb mumyacilan, az eok ustallkla boyanmis mumyalarin sertcene nesnelerle kaplanmasi lcln yapablldlklerl ce§1tl1 a van taj h modeller teklif edlynrlardi, Bunlardan btrl seelhyor ve menfaa tcilik un utulmaksizm fiat ve kalite tizerinde pazarllk yapll1yordu. Herodot, Amon'un iinltl. sehrtnde, ona R3a ... glllkca gelen, san'atkarlarta azlz olunun akrabalan arasmdakl, kendlslni hayrette birakan bir pazarhgi b1ze aktarmaktadir. Bu akrabalar t istenilen ucreti vermeye yana:jmakslzln, en fazla muskanm, «Dogrular:Hn zararma zengtntesrnestni bilen kaygrsizlann komsu nekropollerden, belki de u.~tlnci.i kez caldiklan «kalp skarabesl» de dahll olmak uzere mumyaya konulmasmi iStiYOflardi. Ceki§me surmekte Iken, blraz sue ortagi veya menfaat leatn llgilenen aglaYIcl kadmlar, yan sokakta uluyorlar, meslekt buyi1k acilanm kusursuz taklit ederek, repertuarlarma uygun harlka Iestlerte, baslarma kum sa~nyorlardl. Sadece hatarlatmak lcln kocasnun kadavrasim hir kac kap blraya rehln veren dul kadma da deglnel1m. Kotii bir yorumlaJ bu birkac kap blramn dul kadmm acisim hafifletmek Uzere kullamldigmi sanmayalIm! Blralar, dlndarca, Nil kiyismda oldugu glbi, mezannda da susuzlugunu gldermeSI iein, onun yamna birakrlacakti ...

HALKTAN K191LER lQ1N, BIR OKtJZ osntst VE ¢DLVLER K1TABINDAN» BIR DUA YAZILMIg BIR PAPtBetS. FAKtRLERE L1BYA COLUNDE AQILMI~ BtR KUM CUKURU.

Kendilerine ne 111ks kaplamalar, ne a~laY1Cllart ne muskalar saglayabllen takir ki§i1er mumyacilarca toptan muamele gorUyor ve ~l!aklarl. kada vralarin i~ organlarim cikarirken ellerinl l§e ah§tInyorlardl. Masraflan cogattmamak ie-in l:jlemler basitle§tlr1l1yordu. Kadavralar kasaplardaklne benzer censenere aSI-

. hyor, ICIerl bo§altlldlktan sonra, yetl:jklnlerden beser ceset ala-

HERMOPOLis MABEDt.

MISIRm OLfiLER KiTABI

bllen btiyUk teknelere atihyordu, Cesetler otuz gUn stlreyle tuaIu bir eriylkte yatlrlhyordu. Mumyalama bttlnce, akraba veya dostlar kadavralarmi geri alryorlardi. Bir tabut satin alamayanJar Olliyu bir c5k'U.z derisine sanyor, Ierne blrkae sihirli rormut, OUiler Kitablndan almmis bir kae dua yazrli bir papirus koyuyorlarm. Boylece alii, sagllg-lnda ne kadar seralet tcinde olursa otsun, sihirll form1iller ve dualar sayeslnde, temtze cikmak Icin DUiler mahkemestne gelecek ve derisi bir sovan parasi etmeyen 0, flravunun en zengin ve en gUC1i1 tab'asiyla birHkte, tannlarla eeit olacaktrl Bu yarultlcl goriinU§ler dunyasmda, ortaklasa odentp payla§llan bir cenaze kuyusunda bile yer ayirtamayanlar, biraz da kacak olarak, ,gosterl§slz, bir palmlyenin yapraklarula sarndiktan veya daha az yer tutrnasi t~in ikiye katlamp baglandiktan sonra, tHtUer Libya ~olii simrmda bir cukura gomtiltlyorlardl ... Ancak bazan, aysiz bir gecede, ucuza mumyalanrms blr cesedl tasiyan golgeler, zengin Misirhlara avnlrms nekropole 811- zillUyorlar; zenglnlere diizenU olarak yapilan kurbanlardan ve yilceltmelerden yararlanabilmesl ic1n kacak 01 iiyu alelaeele bir soylu mezarmm yanma gomuverlyorlardi. Eninde sonunda, zen-

glnlerIn veya faklrlerIn ne degerde oldugu belli olmayan bir dunyadat 6lUye gostertlen bu sevgl ve fedakarllk hareketinin goz 6nUnde bulundurulacagi umuluyordu.

Arkeologlar Eskl MIStr nekropollerinde bir cok mumyalanml§ hayvan buldular. Bunlar arasinda kedileri, sahtnlert, yilanlan, iblisleri, rarelert, kurbagalari, kalmtuari ktic;iik bronz kaplara konmus giibre boceklertnl sayallm. Bunlara mavmunlari, kutsal bog;alan, Fayoum'da kendl kutsal sehtrlert Crocodilopol1s'e sahip olan 19ren~ timsahlan da ekleyeblllrlz, Rahipler bu kutsal hayvanlara sotulukla bakiyor, rahatliklarma ozen gostertyor, bizzat flravunun cenaze sarayma tasmmasi sozkonuau imls gibi, ontan da avm merasimlerle gomttyorlardi. Yunanlliar HermopoUs'te lblslere ayrilmis bUyUk mabette, binalarm, bahcelerm gtizeIllgi, blrlncl simr mumyalanmaya hak kazanmis dokunulmaz kuslarm kayna§tlgl ba takltklar onunde hayran kaldilar. Giinlerimlzde, lclnde kutsal ibislerin, rahiplerce «6Uiler Kitablitnln dualan

98

VII. BAB

okunduktan sonra mumyalandigr, kayaya oyutmus cok genl~ bir yeraltl salonu bulundu. Soztt bu mabedi bulan arkeolog Cabra'ya birakalrm: «Bazlsl yUz elll metre uzunlugunda sayisiz korldorlanolan bir labiren t, kutsal iblsler1n m umyalandigi salon He lrtlbatta Idi. Bircok Yll suren sabirh cahsmalardan sonra, eskl MlSlf' In b11ti.in b61gelerinden .gondernmts, eok iyi muharaza edilmlfi Ibis mumyalarmi ihtiva eden dart bin cenaze kavanozu (urne) bulundu.s e,a§llacak §ey. degil ml? Ancak, hepsl bu degtl: cBlr mthrabin bulund ugu bir salonda, yaldlzll tah tadan, oturm us bir uebek ve iki ibis goriiliiyordu. Her iic;u de arkasinda Ank - HOT'un bllylik rahiblnin mezarr bulunan bir kapiya bakiyorlardi, Kaymak tasmdan vazolar ve 365 fayans heykelcik, cenaze kiiltil 1(;1n kullamliyordu. Bu, topragm 34 metre derlnligtne oyulrnus dey sarayda ibislere yapilan lbadet karsismda saskmhgmnz tarif edllemez.s Kutsal beyaz Apis bogasinm cenaze torent de tmludUr: Firavun ana mezarina kadar refakat etti ve '200 metreUk alay 150 sfenks heykell arasmdakt yoldan gecti. Rahipler, san ve krrmizr yekpare hir kuvartz billurundan yapllml§ dev boga heykeUnin onunden gldlyorlardi, Mariette'in gecen yuzyilm ortasmda ke:jfettlgi Apls bogasi hakkmda yazdlgt ~u satirlar bu giin de tekrarlanabllir: «insan bu 3000 Ylllik dey heykellerin, Mlsuh san'atkartar hie bir celik araca sahip de€Hlken nasil yontuldugunu ve nasn ayna gibi parlatildigim kendl kendine soruyor .•

KOT'!) NEFESLERj ¢KHER-HEB» RAHtBt VE ¢'SICAKLIK DAiRESt,.

Muskalar, biiyiiler, sihtrU i§aret ve sosler, boyna asilarak ta- 31nabilen veya kaplya asnan tnsimlar .. Dunyanm butun halklarmda korkutucu veya gutunc ozelllklere sahip olmuslardir, Mlsirhlar bu siru §eyleri kotu ruhlarin etkllerinden, kotUliik ta~lYJ,Cl akreplerden kurtulmak tctn, kizgm ttmsahlann hueumundan kendilerinl korumakta kullamyorlardi. Bu tlmsahlarm onunQ~+ R~nln. Sekhmet'in veya 'I'hot'un Islmleri. valmz Intstveierin Dlldigl esrarh 1.§aretlerl navaua eiserek zikredllmel1Ydl. ~lli.l)..niarm zinnmnen Yltnil§ nang1 masaisi devtrde, ag-zl bllg1l1 rats, Oli1msiiz ruhlann kaYlg;lnl cagumak i~in gokyUzUne haykudl? Kum iizerlndeki bir golgenm sekllnden, bir kajn e§lglndekl aca-

99

F1RAVUNUN LANETt

Toutankhamon'un cenaze salonunun giris kapisi iistUnde cBurada dinlenen firavunu ebedlyeti i~inde rahatsia edecek kl§iye alum kanatlarzyla tiokunacaktir» diye yazihdir, Bir ~eyrek y:UzYll once, bu diinya zamanmm sonuna kadar, kanatll gtlne§ taranndan korunmus bulunan Toutankhamon'un mezanna giren her kl~inin iistiine cokmu§ olan lanet, hatirlanacaktrr, Mesann kapilari muhurlenlsinden, son rahibin, mabedin koruyucusu AnubIs ontmde, kllden bir kalde iizerinde tltrek bir isikla yanan sihirU rnes'alestni sondurmesmden, Ylldlzlarla susHi mavi ta van altmdakt panttni altm kral heykellerl yamna son Cicek demetlerinin konulun konulmadigina baktlismdan ve son duanm okunusundan berl otuz be§ ytizYll gect1. Evet, otuz be§ ytizY11 geCip gittl ve 0 zamandan berl yUz kusak lnsan yak oldu ... Bu Uc bin be3 yiiz Yll boyunca, bu 12 euba t 1924 giinti.ndeki, yedi Yllhk

,MISIRIN OLtiLER KITABI

yip i:jaretten korkan halktan ki§llerln ne yapmak Uizlm geldl~ini blldiklerl Iem tuttuklari sihirbazlar, vecd halinde (transta) , comIekleri kmp ~igniyorlardl.Bunlar, kuzey veya gUney rUzga.nna karsi soylendigi zaman, ya§ayanlarl mevsimler boyu rahatsiz edebillr, bizimk1nln altinda bulunan evrendeki olulerln davramslarini etkileyebilirdi. Eski Misirhlar ozelllkle, seklller, alii bir msamn dirllip gozukmesl, nefesler, yerler. a§agl dUnyadak1 ge ... celer tarzmda ; aeikca, alevler ve sular arasmda gozuken seytant gticlerden korkuyorlardi. Kendilerini kotfi niyetli olulerden korumak icin muskalar da kullamvorlardi, Bu muskalar «ontann mrsia golgelerini .hapsetmek i-;;in»di; yasayanlarin dunyasmda mezar soygunculan oldugu gibi, olulerln arasmda da cocuk hirsizlari vardi. Vakitli vakltsiz, Oluler Kitatn.okuyucusu Kher-heb rahiblnin pahah yardimlarim anyor, ondan yedi dl,\giimUl iol

- -

veva, acayjp bil" halk Inancina gore. tanruarm nefAslnl tutabilen,

rare kemtklertyle dolu bir keseyl kutsamasiru istiYorlardl. _li~t musaaiar akia germiyecek kadar COK sayida kullarnliyorsa, olulertn bu muskalardan mahrum olduktari soylenemez. Mumyalar muskalarla ortuluyor, yanlarma, sihirli 4Uzun Yl1rUyti~ asasis birakiliyor, serltlere sarih basmm altma acayip §ekillerle resim-

.tenmts «aicaklik dalrest» konuyordu.

100