ULATIRMA HZMETLER ALANI TEHLKEL MADDE TAIMACILII 840UH0121 Ankara, 2011 Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ. i AIKLAMALAR ........................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. KARA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII........................................ 3 1.1. Tehlikeli Maddelerin Genel zellikleri ............................................................ 5 1.2.1. Trkiyede Mevcut Yasal Dzenlemeler Ve Standartlar ......................... 10 1.3. Tehlikeli Madde Snflar ve zellikleri ......................................................... 13 1.3.1. Tehlike Sembolleri, Tehlikenin Anlam ve Korunma.............................. 13 1.3.2. Tehlikeli Maddelerin Snflandrlmas .................................................... 15 1.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas Ve Depolanmas ................................ 26 1.4.1. Ambalajlama Zorunluluu ....................................................................... 26 1.4.2. Ambalajsz Tama ve Depolama............................................................. 29 1.4.3. Ambalajlama artlar................................................................................ 29 1.4.4. Tehlike Etiketleri, aretlendirme, kaz Levhas ...................................... 32 1.4.5. Depolama ................................................................................................. 35 1.5. Tehlikeli Maddelerin Yklenmesi Ve Tanmas............................................ 35 1.5.1. Tehlikeli Maddelerin Ykleme ve Boaltma Kurallar ............................ 36 1.6. Tamada Bulundurulmas Gereken Belgeler ................................................. 47 1.7. Ara ve Tama eitleri ................................................................................. 55 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 60 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 61 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 65 2. HAVA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII....................................... 65 2.1. Tehlikeli Maddelerin Tanmlanmas ............................................................... 65 2.2. Havayolu Tamaclnda Kabul Grmeyen Gizli Tehlikeli Maddeler ......... 68 2.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas ve Depolanmas ................................. 84 2.4.1. Ambalajlama Zorunluluu ....................................................................... 84 2.4.2. Ambalaj Kaplarnn Genel Grnm ..................................................... 84 2.4.3. Ambalajlama artlar................................................................................ 85 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 91 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 92 MODL DEERLENDRME.................................................................................. 95 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 97 KAYNAKA............................................................................................................. 98 NDEKLER ii AIKLAMALARKLAMALAR KOD 840UH0121 ALAN Ulatrma DAL/MESLEK Lojistik MODLN ADI Tehlikeli Madde Tamacl MODLN TANIMI Kara yolu ve Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ilemleri ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. SRE 40/32 N KOUL 10. snf tamamlam olmak. YETERLK Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini yapmak MODLN AMACI Genel Ama: Bu modl ile ofis, depo ve ykleme sahas gibi ortamlarda, bilgisayar, l aletleri, barkod, etiket, faks, yazc, el terminali, forklift ve elleleme elemanlar gibi donanm ve ara gereleri kullanarak, ADR szlemesi, uluslar aras anlamalar, ISO Kalite Standartlar, IATA, DGR ve ICAO kurallarna uygun ekilde Kara yolu ve Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini gerekletirebileceksiniz. Amalar: Ofis, ykleme sahas ve depo ortamnda, bilgisayar, el terminali, forklift, elleleme elemanlar gibi donanm ve ara gereleri kullanarak, ADR szlemesi ve uluslar aras anlamalara uygun ekilde Kara yolu Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini yapabileceksiniz. Depo ve uak ykleme sahas gibi ortamlarda, elleleme elemanlar, bilgisayar, l aletleri, barkod ve etiket gibi donanmlar kullanarak ISO Kalite Standartlar, IATA, DGR ve ICAO kurallarna gre, Hava yolu Tehlikeli Madde Kargo Tamacl ilemlerini yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI letmelerin depo, ofis ve ykleme sahas ortamlar ile bu ortamlarda bulunan el terminali, bilgisayar, telefon, faks, yazc, l aletleri, barkod, forklift, elleleme elemanlar ve etiket gibi donanm aralar. AIKLAMALAR iii LME VE DEERLENDRME Modln iinde yer alan her bir renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda ise kazandnz bilgi, beceri ve tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirileceksiniz. iv 1 GR Sevgili renci, Tehlikeli madde tamacl denilince lkemizde ilk akla gelen, son dnemde zerinde oka durulmasnn da nemli bir neden olduu ADR. Hlbuki tehlikeli madde tamacl tabi ki sadece ADR den ibaret deil. ADR sadece bu tamacln karayolu boyutu. Nasl tamaclk kendi arasnda modlara ayrlyor ise; tehlikeli madde tamaclnn da her bir mod iin geerli ayr kurallar mevcut. ADR dnda denizyolu iin IMDG, havayolu iin DGR, demiryolu iin RID, kanal tamacl iin ise ADNR ok nemli konvansiyonlar. Ve maalesef; her ne kadar ADR kurallarnn uygulanmas iin bir eyler yaplmaya allmas, ge kalnm fakat tabi ki olumlu bir gelime ise; dier modlarda uygulanmas gereken kurallara ynelik bir gelime olmamas da bir o kadar dndrc. Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile kara yolu ve hava yolu tehlikeli madde tamacln da uyulmas gereken kurallar, yasal mevzuat, ambalajlama ve ykleme gibi konularda gerekli yeterlikleri kazanacaksnz. GR 2 3 RENME FAALYET1 Ofis, ykleme sahas ve depo ortamnda, bilgisayar, el terminali, forklift, elleleme elemanlar gibi donanm ve ara gereleri kullanarak, ADR szlemesi ve uluslar aras anlamalara uygun ekilde Kara yolu Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini yapabileceksiniz. ADR szlemesi hakknda bilgi edininiz. Tehlikeli maddelerin genel zellikleri hakknda bilgi edininiz. lkemizde tehlikeli madde tamacl ile ilgili mevcut yasal dzenlemeler hakknda aratrma yapnz. Tehlikeli maddelerin ambalaj eitleri ve ambalajlama kurallar hakknda aratrma yapnz. Tehlikeli maddelerin yklenmesi ve tanmas srasnda uyulmas gereken kurallar hakknda bilgi edininiz. Bu aratrmalar yaparken bulabileceiniz resim, katalog, dergi vb. dkmanlar snf ortamna getirerek bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz. Aratrma yaparken evrenizde bulunan lojistik firma ya da nakliye firmalar ile kargo hizmeti veren firmalardan, iletmelerin ilgili blmlerinden ve yneticilerinden yararlanabilirsiniz. Ayrca, internet ortamnda bu irketlerin sitelerine girerek gerekli bilgi ve dkmanlar elde edebilirsiniz. 1. KARA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII Gnmzde tehlikeli maddelerin birok sektrde kullanlmasna ve gelien teknoloji ile birlikte bu kapsamda artan ulatrma faaliyetlerine bal olarak tehlikeli yklerin yer deitirmesine olan ihtiyata ayn oranda artm ve bunun sonucunda ise canllar ve evre zerinde onarlamaz etkiler brakan byk kazalar ve yllarca etkisi silinemeyen kirlilikler ARATIRMA RENME FAALYET1 AMA 4 meydana gelmitir. retimi ve gnlk hayat srdrmek iin kullanlan maddelerin yan sra zellikle gelien kentlerde ve endstriyel tesislerde ortaya kan atklarn da yeniden deerlendirilmek, imha edilmek veya depolanmak zere tanmas, mevcut tama ilemlerinin nemini arttrmtr. Bu nedenle lkeler tehlikeli maddelerin tanmas ile ilgili olarak bir takm yasal dzenlemeleri hayata geirmilerdir. Bu dzenlemelere bal olarak bata karayolu olmak zere demir, deniz ve havayolu ulam modlarnda uyulacak yntem ve esaslar belirlenmitir. Resim 1.1: Modlara gre tehlikeli madde tamaclnn oranlar Tehlikeli maddeler dnyann her yerinde tanmaktadr. Bu tamalar birok farkl tama modlar ile gerekletirilmektedir. Buna gre, bir tehlikeli madde karayoluyla balar, demiryoluyla limana tanr, oradan baka bir ktaya geerek, havayoluyla tamasna devam ederek baka bir lkeye gidebilir. Ancak bu durum beraberinde sorun getirmektedir. Bu yzden tamalarn dnya apnda ortak dzenlenmi kanun ve kurallara gre yaplmas zorunludur. nk tama modu veya geilen lkenin deimesi sonucunda her defasnda kurallarn deimesi tamay zorlatracak ve imkansz hale getirecektir. Dnyada tm tama trleri, kanunlar ile uyumlatrlmtr. Bunun iin BM Komisyonu- Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods tavsiye niteliinde kararlar kartmaktadr. Uluslararas Kurulular International Maritime Organization (IMO)- Londra- IMDG-Code- Denizyolu Tamacl UN Economic Comission for Europe (ECE)- WP-15- Bern-ADR- Karayolu Office Central Transport Internationaux (OCTI)- Bern-RID- Demiryolu 5 International Civil Aviation Organization-Montreal- ICAO-TI- Havayolu International Air Transport Association- Cenevre- IATA-DGR- Havayolu International Atomic Energy Agency-Viyana-IAEA- Radyoaktif Maddelerin Tanmas Commission Central pour la Navigation du Rhin- Strasburg- ADNR/ADN su yollar Tamacl Tehlikeli maddelerin tanmasnda ortaya kabilecek tehlikeleri nleyebilmek iin, ilgililer, ok geni kapsaml kurallar getirmilerdir. Bu Kurallar, tamaya bir ekilde katlan taraflara, insanlar ve evreyi (hayvanlar, bitkileri, su kaynaklarn, topraklar) korumak zorunluluu getirmektedir. Ekonominin getirdii, tehlike maddelerin nakliyat zorunluluu ile insanlarn ve evrenin korunmas tam bir uyumluluk iinde dzenlenmitir. 1.1. Tehlikeli Maddelerin Genel zellikleri Kendi yapsndan, kendi zelliklerinden veya kendi durumlarndan dolay tama esnasnda umuma, genel dzene, nemli eya ve mallara, insanlara, hayvanlara ve evreye tehlike arz eden madde ve nesnelere tehlikeli madde ad verilmektedir. Resim 1.2: Tehlikeli maddeler Tehlikeli maddeler; kimyasal yaplarna (yanc, basnl), ekillerine (kat, sv, gaz) ve tehlikelerine gre (patlayc, zehirli) gruplandrlrlar. Her snfa ait olan tehlikeli maddelerin snflandrlmasnda her rn iin bir alt snf numaras, bir harf, bir kimlik numaras (UN Numaras) verilmelidir. Tehlikeli madde ieren ve tanacak olan tm maddeler, aynen dier tehlikeli maddeler gibi kanunlara uygun olarak yklenmeli ve tanmaldrlar. Tehlikeli maddeler, doalar gerei, ierik ve durumlar itibariyle dikkatsizlik ve kazalar sonucunda evre gvenliini, hayvanlar, insanlar ve genel gvenlii tehlikeye dren maddeler olarak tanmlanmlardr. 6 ADR Szlemesine gre lkeler tama srasndaki gvenlik dndaki nedenlerle, tehlikeli maddelerin kendi topraklarna giriini dzenleme veya yasaklama hakkn sakl tutmaktadr. 1.2. ADR Szlemesi Tehlikeli Maddelerin Karayolu le Uluslar aras Tamaclna likin Avrupa Anlamas olan ADR Szlemesi (ADR: Accord Dangereux Routier) 30 Eyll 1957de Cenevrede dzenlenmi olup, karayolu ile uluslar aras tamaclkta gvenliin arttrlmasn amalamaktadr. Balangta 15 ye lkenin imzalamasyla dzenlenen konvansiyon 1968 ylndan itibaren yrrle girmitir. Resim 1.3: ADR Szlemesi 7 ADR szlemesinin genel yapsal zellikleri: Taraf lkeler arasnda karlkl gven ve ibirliini hedefler Yksek dzeyde gvenlik, lkeler iin ar sorumluluk, ama yk deil Dier taraf lkeler ile anlama yapma olana (ikili / oklu) ADR = 1200 sayfadan olumaktadr. Dier modlar ile uyumu srdrmek, yeni bilimsel ve teknolojik gelimeler gz nnde bulundurularak her iki ylda bir yenilenir. Son gncelleme 1 Ocak 2009de yrrle girdi. Ulusal Mevzuatn Uluslararas Mevzuattan ayr olarak gncellenmesi bir lke iin gereki deildir. ADR, AB Mktesebatnn bir parasdr. ABne girmek isteyen ye lkeler buna i tamaclkta uygulamak zorundadr. (AB Direktif 94/55) Bugn ADR Konvansiyonuna taraf 42 lke bulunmaktadr. rlanda 12 Kasm 2006 tarihinde taraf olarak son ye olmutur. Resim 1.4: BM tavsiye kararlar lkemiz iin de byk nem arz eden ADR Konvansiyonuna katlm iin ilk adm 30.11.2005 tarih ve 5434 sayl Kanunla atlmtr. Bundan sonra Kara Ulatrmas Genel Mdrlnn yapm olduu almalar ve dzenlemeler ile Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Tanmasna likin Ynetmelik 31 Mart 2007 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanmtr. Ynetmeliin yrrle giri tarihi 01.01.2009dur. 8 Ynetmelik incelendiinde, ADR Konvansiyonunun ilgili maddelerine atfta bulunmaktadr. 2007 ylnda balayan ve 2010 ylnda ADR taraf lkelerinde tamamlanmas gereken tnel kategorileri ve buna bal kstlamalara da ynetmelikte dikkat ekilmitir. Dier nemli bir hususta, gvenlik danman kavramnn girmesi, gvenlik danman ve srclerin geerli bir eitim sertifikalar sahip olmasnn vurgulanmasdr. Ayrca baz maddelerin tanmas iin de (Snf 1, 6.1, 6.2 ve 7) zel izin alma zorunluluu getirilmitir. Resim 1.5: ADR; ADR ereve Kanunlar ve lkelerin Tehlikeli Madde Tamacl Kanunlar Arasndaki liki Ulatrma Bakanlnn Trkiyede uygulamaya koymak iin zerinde alt ADRnin amalarn u ekilde sralayabiliriz: Karayoluyla uluslar aras tamaclkta gvenliin arttrlmas, Tehlikeli maddelerin tanmasna ilikin Birlemi Milletler tavsiyelerine dayanarak tehlikeli atklar dahil olmak zere tehlikeli maddelerin snflandrlmas, paketlenmesi ve etiketlenmesi ve test edilmesine ilikin hkmlerin, dier tama trleri (deniz, hava, demiryolu) ile uyumlu bir ekilde ortaya konulmas, Karayoluyla tehlikeli madde tayan aralarn yapm, donanm ve ileyiine ynelik artlarn belirlenmesi Ynetmelie gre; Karayollarnda yetki belgesi almadan tehlikeli madde ve atk tamacl yaplamayacaktr 9 Tehlikeli madde tayan srcler de mesleki yeterlilik belgesi alacaklardr. Tehlikeli madde tayclar, insan ve evreye verilecek zararn nlenmesi iin daha gvenli olan karayolunu kullanacaklardr. Tehlikeli madde ykl birden fazla rmork veya yar rmorklar birbiriyle birletirilerek yani arka arkaya taklarak kullanlmayacaktr. Tehlikeli madde tamasnda kullanlan aralar szdrmazlk testinden geecektir. Ynetmelik, tehlikeli madde tayan aralarn boaz kprsnden geileri konusunda da yeni dzenlemeler getirmektedir. Patlayc ve radyoaktif madde tayan aralar dndaki tehlike snfna giren her trl madde ykl aralarn boaz kprlerinden geileri saat 01.00'den sonra her trl gvenlik nlemleri alnarak yaplacaktr. Tehlikeli madde ykl tatlarn younluuna gre, tatlarn gvenlik mesafesi iinde toplu veya bireysel geileri en az 2 gvenlik danman ile birlikte onlarn sorumluluunda yaplacaktr. Patlayc ve radyoaktif madde tayanlarn boaz kprlerinden geileri, trafik yknn hafifledii ve dier tehlikeli madde ykl tatlarn geilerinin ardndan, srclerin alkol muayenesi ile dier her trl gvenlik nlemleri alnarak, bir nceki tatn kpr geii tamamlandktan sonra en az 1 gvenlik danman sorumluluunda gerekletirilecektir. Boaz kprlerinden geilerine izin verilen patlayc ve radyoaktif maddeler hari tehlikeli madde snfna giren dier tehlikeli madde ykl tatlarn younluk durumuna gre en fazla 10 tatn toplu halde gvenlik mesafesi ierisinde geilerine izin verilecektir. Taslaa gre patlayc madde ve radyoaktif madde tayanlar ile sktrlm gaz ykl tatlar, gidecekleri gzergah belirleyerek, uzunluu 200 metreden fazla olan tnel bulunan karayolu gzergahn kullanmayacaktr. Tnel bulunan gzergahlardan geilere, saat 01.00'den sonra, baka alternatif gzergah bulunmayan hallerde veya karayolunun corafi artlarnn elverisizletii ve tehlikeli bir durum meydana getirdii zamanlarda gvenlik danman ve trafik polisi nezaretinde izin verilecektir. ADR ile birlikte tehlikeli madde tayan, depolayan, reten, elleleyen, her firmann uzman bulundurmas zorunludur. Sadece ADR konusunda mesleki yeterlik eitimi alm olan srclerin ara kullanmalarna izin verilecektir. Tehlikeli madde tayan azami arl 3,5 ton olan hafif ticari aralar da ADR kapsamna girmektedir. ntermodal tamaclnda tannan baz kolaylklar kaldrlacak ve eitim konusunda snav sistemine yeni dzenlemeler getirilecektir. 10 1.2.1. Trkiyede Mevcut Yasal Dzenlemeler Ve Standartlar 1- Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii; Hayati bir fonksiyonu olan su ve kaynaklar her trl kirlenmeden korunmas gerekmektedir. Ykleme ve boaltma esnasnda suya zararl maddelerde aadaki hususlara dikkat edilmelidir: Ykleme ve boaltma ilemi takip edilmelidir. Uygun koruma nlemleri alnmaldr (rn. ar dolumun nlenmesi) Dolum seviyesi, basn gibi unsurlar gzetilmelidir. 2- Radyoaktif Maddelerin Gvenli Tanmas Ynetmelii; Radyoaktif maddenin kara, demir, hava ve denizyoluyla tanmas srasnda ama, toplum bireylerinin, radyasyon grevlilerinin radyasyondan korunmasn ve evrenin radyasyon gvenliini salamaktr. Tasarm, ve imalat aamalar da dahil olmak zere yklenmesi, tanmas, indirilmesi, geici olarak depolanmas ve alcya teslim edilmesi aamalarn kapsar. 3- Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii (Taslak) evreye ve insan salna zarar vermeden kaynanda ayr olarak toplanmas, nite iinde tanmas, geici depolanmas, tanmas ve bertaraf edilmesi amalanmaktadr. Resim 1.6: Tbbi atk 4- Karayolunda Tehlikeli Maddelerin Tanmas in Tasarlanan Motorlu Aralar ve Rmorklar ile lgili Tip Onay Ynetmelii; Bu ynetmeliin amac, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu hkmleri uyarnca, aralarn yapm ve kullanm bakmndan karayolu yapsna ve trafik gvenliine uyma zorunluluunu yerine getirmek zere; karayolunda tehlikeli maddelerin tanmas iin 11 tasarlanan aralara AT Ara tip Onay Belgesi verilmesine ilikin hkmleri ve bunlarn uygulanmasna ait usul ve esaslar belirlemektir. (istee bal) 5- Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG)- Tama Kurallar ( TS 1445) 6- Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG)- Doldurma ve Boaltma Kurallar (TS 1449) 7- Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii; Bu Ynetmeliin amac, tehlikeli kimyasallarn kontrol altna alnarak olumsuz etkilerinden evre ve insann korunmasna ynelik idari ve teknik usul ve esaslar dzenlemektir: Tehlikeli kimyasallarn tespiti, snflandrlmas, etiketlenmesi ve ambalajlanmasna ilikin usul ve esaslar, Tehlikeli kimyasallarn retimi, depolanmas, anmas faaliyetlerine ilikin esaslar, Tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eyann kullanm ve piyasaya arzna ilikin esaslar, Kimyasallarn ithalat ve ihracatna ilikin usul ve esaslar, Tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya ile itigal olunmasna ilikin hkmleri, Kimyasallar ile tehlikeli eyann piyasa gzetimi ve denetimine ilikin hkmleri, Gvenlik Bilgi Formlarnn hazrlanmasna ve datmna ilikin usul ve esaslar, kapsar. 8- Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii; nsan salna ve evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl biimde alc ortama verilmesinin nlenmesine, retiminin ve tanmasnn kontrolnn salanmasna, thalinin yasaklanmasna ve ihracatnn kontrolne, Ynetiminde gerekli teknik ve idari standartlarn salanmasna, retiminin kaynanda en aza indirilmesine, retiminin kanlmaz olduu durumlarda, retildii yere en yakn mesafede bertaraf edilmesine, Yeterli bertaraf tesisi kurulmas ve bu tesislerin evresel bakmdan salkl bir ekilde kontrolne, evreyle uyumlu ynetiminin salanmasna ynelik prensip, politika ve programlarn belirlenmesi iin hukuki ve teknik esaslar kapsar. 9- Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Tanmas Hakknda Ynetmelik; Bu Ynetmeliin amac, tehlikeli maddelerin; insan sal ve dier canl varlklar ile evreye zarar vermeden gvenli ve dzenli bir ekilde kamuya ak karayoluyla tanmasn 12 salamaktr. Bu faaliyetlerde yer alan gnderenlerin, alclarn, dolduranlarn, ykleyenlerin, boaltanlarn, ambalajlayanlarn, tamaclarn ve tehlikeli maddeleri tayan her trl aracn operatr veya srclerinin sorumluluk, ykmllk ve alma koullarn belirlemektir. (31.03.2007/ Yrrle giri tarihi 01.01.2009) lkemizin de iinde bulunduu, tm Avrupa lkeleri ile Bamsz Devletler Topluluunun ye olduu ADR Konvansiyonunun genel zellikleri; Yanc ve patlayc zellikleri bulunan tehlikeli maddelerin ykleme, tanma ve boaltlmasna ilikin kurallar, Srclerin katlmak zorunda olduklar minimum eitim srelerini, eitim mfredatn ve ADR ehliyeti alma koullarn, ADR tamasnda kullanlan aralarn grlebilir ekilde tamak zorunda olduklar uyar levha ve iaretleri, ADR tamaya uygun kamyon ve ekici gibi aralarla yk tamaya mahsus rmork, yar rmork aralarnn, konteyner ve benzeri yk kaplarnn sahip olmas gereken teknik zellikleri, ADR tamas ile ilgili dzenlenmesi ve tama srasnda bulundurulmas zorunlu olan belgeleri, Ara sahibi, src ve ykleticinin ADR kapsamndaki sorumluluklarn, Kaza ve acil durumlarda alnacak nlem ve prosedrleri, Ara zerinde bulundurulmas zorunlu ilave tehizat ile srcnn bulundurmak ve kullanmak zorunda olduu tehizat, Yklerin konteyner ve kaplarnn teknik zelliklerini, iaretlenmesini ve kayt altna alnmasn tm ayrntlar ile dzenleyen bir anlamadr. Resim 1.7: Maddenin tanmlanmas 13 1.3. Tehlikeli Madde Snflar ve zellikleri 1.3.1. Tehlike Sembolleri, Tehlikenin Anlam ve Korunma Tehlike Sembol ve Tanmlamas Tehlikenin Anlam/Koruma rnek C Andrc Tehlike: Canl doku ve birok madde ile temasnda paralanma/andrma etkisi Korunma: Oluan buharlarn teneffs edilmemesi, deri, gz ve kyafet ile temas edilmemesi ve temasn nlenmesi . Kkrt asidi . Nitrik asidi . Kezzap . Tuz ruhu E Patlayc Tehlike: Belirli artlar altnda patlayan maddeler Korunma: Darp, srtnme, kvlcm ve sya kar korunmann alnmas . Nitrogliserin . Pikrin asidi O Yakc Tehlike: Yanc maddeleri yanmaya sebebiyet veren veya yangn krkleyen ve yangna mdahaleyi zorlatran maddeler Korunma: Yanc maddelerle temasn nenmesi . Oksijen . Kaliumnitrat . Hidrojen Peroksit F Hafif Yanc Tehlike: Kendi kendine yanan maddeler, kolay yanabilen gaz biimindeki maddeleri, rutubet hassasiyeti olan maddeler ve yanc sv maddeler Korunma: Yakacak kaynaklardan uzak durulmas, hava ve su kaynaklarnn korunmas . Benzin . Ethanol . Aceton F+Yksek Yanc Tehlike: Kendi kendine yanan maddeler, kolay yanabilen gaz biimindeki maddeleri, rutubet hassasiyeti olan maddeler ve yanc sv maddeler Korunma: Yakacak kaynaklardan uzak durulmas, hava ve su . Hidrojen . Ethin 14 kaynaklarnn korunmas T Zehirli Tehlike: Solunum, yutma yoluyla ve deriden absorve edilmesi halinde byk lde sal tehdit etmektedir. Korunma: nsan vcudu ile temasn kesinlikle nlenmesi ve kt hissedilmesi halinde derhal doktor mdahalesine bavurulmas . Baryum klorid . Karbonmonoksit . Methanol T+ok zehirli Tehlike: Solunum, yutma yoluyla ve deriden absorve edilmesi halinde byk lde sal tehdit etmekte, lme de sebebiyet vermektedir. Korunma: nsan vcudu ile temasn kesinlikle nlenmesi ve kt hissedilmesi halinde derhal doktor mdahalesine bavurulmas . Siyanhidrojen . Arsentrioksit . Nikotin Xi Tahri edici Tehlike: Deri, gz ve solunum organlar zerinde tahri edici bir etki yaratmas Korunma: Gazlarn, buharlarn teneffs edilmemesi, gz ve deri ile temasn nlenmesi . Kalsiyumklorid . Soyumkarbonat . Fumarasidi Xn Salk bozucu Tehlike: Vcuda alnmasnda bu tr maddelerin zarar vermesi Korunma: nsan vcudu ile temasn nlenmesi, kan gazlarn/buharlarn teneffs edilmemesi ve kt hissedilmesi durumunda doktora bavurulmas . Ethanal . Dichlormethan . Kaliumchlorat N evreye zararl Tehlike: Maddenin serbest kalmas evrenin (ekosistemin) zarar grmesi Korunma: Tehlike potansiyeline gre kanalizasyonlara, topraa veya evreye bulamamas. zel temizleme yntemlerine dikkat edilmesi. . Benzol . Kaliyumsiyanid . Lindan Tablo 1.1: Tehlike sembolleri 15 1.3.2. Tehlikeli Maddelerin Snflandrlmas Tehlikeli maddeler zelliklerine gre snflandrlmaktadr. Uluslararas genel kabul grm Tehlikeli Madde Tamas Hakknda ADR Konvansiyonu ile ilgili snflandrma ise aadaki gibidir: Tablo 1.2: Tehlikeli maddelerin snflandrlmas 16 Snf 1: Patlayc Snf 2: Gazlar Snf 3: Yanc sv Snf 4.1: Yanc kat maddeler maddeler maddeler Snf 4.2: Kendi kendine Snf 4.3: Suyla temas Snf 5.1: Yakc zellii Snf 5.2: Organik maddeler yanan maddeler halinde yanc gaz olan maddeler karan maddeler Snf 6.1: Zehirli maddeler Snf 6.2: Bulac zellii Snf 7: Radyoaktif Snf 8: Andrc (asidik) olan maddeler maddeler maddeler Snf 9: Farkl tehlikeleri olan maddeler Tablo 1.3: Tehlikeli madde iaretleri 17 Tehlikeli maddelerin zelliklerini tek tek bilmek ve buna gre hareket etmek zorluk yaratmaktadr. Bu zorluun sonucu olarak, 1960 ylnda ksa ad IMCO diye anlan Uluslar aras Deniz Danma Kurulu, tehlike arz eden kimyasal maddelerin en nemlilerini, ksa adyla IMDG-C (International Maritime Dangeraous Goods-Code) Uluslararas Deniz Danma Kurulu Tehlikeli Yk Kodlar altnda snflandrarak bir araya getirmitir. Uluslar aras standartlara gre tehlikeli maddenin snfn belirten ve bu tip yk tayan tm aralarda bulunmas gereken etiketler en az 10 cm x 10 cm llerinde olmaldr. Can ve mal emniyeti asndan ayr ayr zellikler arz eden dokuz ayr tehlikeli madde snf, uluslar aras etiket ve kod iaretlerine gre aada sralanmtr: Snf 1 Patlayclar (EXPLOSVES) Bu snfa dahil maddeler; Kara Barut, Fiek, Sis Bombas, Cephane, Dinamit vb. 18 Snf 2 Gazlar (GASES) Snf 2.1 Yanc Gazlar (FLAMMABLE GAS) Her trl s kaynandan ve personel mahallinden uzaa istiflenmelidir. Bu snfa dahil maddeler; Asetilen, Etan, Etilen, Metan, Hidrojen, akmak Gaz vb. Snf 2.2 Zehirli Gazlar (TOXIC GAS) Her trl s kaynaklarndan, personel mahallinden ve yiyecek maddelerinden uzaa istiflenmelidir. Bu snfa dahil maddeler; Amonyak, Flor, Prssik Asit, Klorit, Karbon Monoksit vb. Snf 2.3 Yanc Olmayan Sktrlm Gazlar (NON-FLAMMABLE COMPRESSED GAS) yi havalandrlm serin yerlerde muhafaza edilmelidir. Bu gazlarla doldurulmu tpler s aldklar zaman genleirler ve bu da patlamalara neden olduu iin ok tehlikelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Argon, Helyum, Karbondioksit, Hava Gaz, Oksijen vb. Snf 3 Yanc Svlar (FLAMMABLE LIQUID) Yanc svlar snmalar halinde, buharlaan gazn yanma noktasna gre 3 gruba ayrlrlar: 19 Snf 3.1 Benzin Yanma noktas 180 Cden dktr. Snf 3.2 Mazot Yanma noktas 180 C ile 230 C arasndadr. Snf 3.3 Mazot Yanma noktas 230 C ile 610 C arasndadr. Snf 4 Katlar (HARDS) Snf 4.1 Yanc Katlar (FLAMMABLE SOLID) Yaam mahallerinden uzak tutulmaldrlar. Bu snfa dahil maddeler; Alminyum Tozu, Sellloid, Naftalin, Krmz Fosfor, Filmler, Neft Ya, Kuru Lifler vb. 20 Snf 4.2 Kendi Kendine Yanabilen Katlar (SPONTENOUSLY COMBUSTIBLE) ok iyi havalandrlm yerlerde istiflenmeli, istif aralar hava sirklasyonunu salayacak ekilde oluturulmaldr. Bu snfa dahil maddeler; Kopra, Balk Unu, Kuru Ot, Mangal Kmr vb. 21 Snf 4.3 Islandnda Yanabilen Katlar (DANGERAOUS WHEN WET) Su ile temas ettiklerinde veya slandklarnda, yanma zellii gsteren katlardr. yi havalandrlm kuru yerlerde muhafaza edilmeli ve su ile temasndan mutlak suretle kanlmaldr. Bu snfa dahil maddeler; Alkalin Alamlar, Baryum, Karpit, Ferro Silisyum, Natriyum, Magnezyum vb. Snf 5 Oksitleyici Maddeler (OXIDIZING SUBSTANCES) Snf 5.1 Oksitleyici Maddeler (OXIDIZING AGENT) Bu snfa giren maddeler oksijen aa kartmak suretiyle yanmay kolaylatrc bir ortam meydana getirirler. Bu zellikleri nedeniyle yanc maddelerin yanna istiflenmemelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Nitrat, Suni Gbre, Amonyum Slfat, Baryum Klorat vb. 22 Snf 5.2 Organik Peroksitler (ORGANIC PEROXIDE) Bu snfa giren maddeler yanc olabilecekleri gibi, patlayc da olabilirler. stleri rtl olarak, kuru ve serin yerlerde korunmaldr. Btn peroksitler bu snfa dahildir. 23 Snf 6 Zehirleyiciler (TOXIC) Snf 6.1 Zehirleyici Maddeler (TOXIC) Zehirleyici maddeler insan vcuduna az yoluyla girebilir ve insan ldrebilirler. Bu nedenle yiyecek ve ieceklerden, yaam mahallerinden, ttn gibi nem karan maddelerden uzaa istiflenmelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Arsenik, Anilin, Baryum Oksit, Fenol, Nikotin, Kurun, Siyanr Civa rnleri vb. Resim 1.8: Zehirleyici madde 24 Snf 6.2 Mikroplu (Biyolojik) Maddeler (INFECTIOUS SUBSTANCE) Bu maddeler mikrop ihtiva ettiklerinden hastalklara sebep olabilirler. Bu nedenle yiyecek ve ieceklerden, yaam mahallerinden, uzaa istiflenmelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Kemik, Kemik Ya, Sktrlm Et Atklar, Hayvan Derileri, Kan Tozu vb. Snf 7 Radyoaktif Maddeler (RADIOACTIVE) Bu maddeler zel kaplar ierisinde nakledilirler. Kaplarn mutlak suretle hasarsz olmas gerekmektedir. Personel mahallinden, besin maddelerinden, banyo edilmemi filmlerden, ilalardan ve kimyasal maddelerden uzaa istiflenmelidirler. Aktivite dereceleri bakmndan 3 gruba ayrlrlar; Snf 7.1, Snf 7.2, Snf 7.3 25 Snf 8 Andrc Maddeler 26 Snf 9 Farkl Tehlikeleri Olan Madde ve Nesneler 1.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas Ve Depolanmas Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalajlanmas, depolanmas, tanmas ilerinden biri veya birka ile uraanlar bu Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii hkmlerine tabidir. Bu ilerin cret karl nc kii veya kurululara yaptrlmas durumunda da, iveren kii veya kurulu, ii yapanla birlikte mteselsilen sorumludur. 1.4.1. Ambalajlama Zorunluluu Tehlikeli madde ve mstahzarlar, bu Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii hkmlerine uyularak, normal depolama ve tama artlarnda, szma, kaak, dklme, bulama ve benzeri yollarla ambalaj dna kmalar nlenecek ekilde ambalajlandktan sonra piyasaya arz edilebilir. Tehlikeli maddeler tanrken mutlaka kapal bir ekilde (dkme tamalar hari) tanmaldr. Tehlikeli madde paketleri, normal artlar altnda, maddenin darya szmayacak ekilde imal edilmi ve kapatlm olmaldr. Paketler yaplarna ve kapasitelerine gre farkllk gstermektedir. Tm maddeler UN onayl ambalajlarda paketlenmek zorundadr. Bu iaret aada gsterilmi olup, test detaylarn, retim tarihi, onaylayan lke vb. ieren bir kodlama sistemi ardnda yer almaktadr. 27 Resim 1.9: Paketleme kodlar Resim 1.10: Paketleme kodlar 28 Resim 1.11: Paketleme kodlar Piyasaya arz ekli zel mevzuata tabi madde ve mstahzar iin, yukardaki hkmlere uyulmas gerekmez. Ambalajlanmam madde ve mstahzarlarn tanmas ve depolanmas ile uraanlar, piyasaya arz ekli zel mevzuata tabi madde ve mstahzarlar ile ilgili durumlar dnda, ilgili idareden zel izin almak zorundadrlar. Resim 1.12: Etiketlendirilmi ambalaj rnekleri 29 1.4.2. Ambalajsz Tama ve Depolama Bir baka rnn retiminde hammadde, ara madde olarak kullanlacak veya yakt olarak piyasaya srlmek istenen madde ve mstahzarlarn; evre ve insan salna zarar vermeyecek uygun sistem ve aralarla tanmas ve depolanmasna, Ara ve depo yerinin kapal sistem olmas durumlarnda ambalajsz depolama ve tanmasna izin verilebilir. 1.4.3. Ambalajlama artlar Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn iine konduu kaplarn genel grnm aadaki gibi olmaldr. Ambalajlarn ekli ve etiketleri, genel grnm ve kapsamlar asndan gda maddelerinin ambalajlar ile ayn veya kartrlabilir benzerlikte seilemez. Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii hkmlerine gre hazrlanan etiketler ambalaj kaplar zerine uygun olarak yerletirilir. Resim 1.13: Radyoaktif madde ambalaj etiketi Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalaj kaplarna konulmasnda aadaki genel kurallara uyulmas zorunludur. Ambalajlanan madde, ambalaj kabnn dna bulamamaldr. Ambalaj kab, iine konulan maddeden etkilenmemeli, onun zelliklerini deitirmemelidir. Sv halinde madde ve mstahzarlarn ambalajlanmasnda, sl genlemeler sonucu, patlama, yrtlma, gibi istenmeyen durumlarn nne geilebilmesi iin, kaplarda bo hacim braklmaldr. Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba szma olmamaldr. Cam, seramik gibi krlgan malzemeden yaplm i kaplar ile ambalajlamada, krlmann nlenmesi iin i ve d kaplar arasnda ok direncine sahip uygun destekleme malzemeleri kullanlmal veya benzeri nlemler alnmaldr. 30 Resim 1.14: ie paketleme Birbiri ile iddetli reaksiyon veren maddeleri tayan i kaplar, ayn d kap iinde depolanamaz ve tanamaz. ok tehlikeli olduklar iin bir sv ile slatlarak veya seyreltilerek korunmas gereken maddelerin ambalajlanmasnda, kaaklar tamamen nleyecek tasarmlar kullanlr ve yeterli nlemler alnr. Ambalaj olarak kullanlacak her trl madde, malzeme ve ara, kullanm amacna uygun fonksiyon testlerinden geirilir. Resim 1.15: Ambalaj eitleri 31 Tama ve depolama srasnda, scakln artmas, hava basnc deiimi, alkalanma gibi nedenlerle, kap iindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluturuyor ve basnc artyorsa, fazla gaz dar atarak otomatik basn ayarlamasn salayacak sistemler taklm kaplar kullanlmaldr. Ancak, kan gazn tehlikeli ve zararl olmas durumunda, tehlikeyi nleyici baka nlemlerin alnmas gerekir. Resim 1.16: Ambalaj eitleri retici ithal ettii veya rettii madde ve mstahzarn tanmasndan kaynaklanan ambalaj malzemesinin, ilgili ynetmelikler uyarnca, en aza indirilmesi veya bertaraf edilmesinden ykmldr. retici bu durumda sorumluluu bakasna devredemez ve gerekli harcamalar karlamakla ykmldr. Resim 1.17: Ambalaj eitleri 32 1.4.4. Tehlike Etiketleri, aretlendirme, kaz Levhas Resim 1.18: Tehlike etiketleri, iaretlendirme Resim 1.19: Tehlike etiketleri, iaretlendirme 33 34 Resim 1.20: Tehlike etiketleri, iaretlendirme Aada su ile temas ettiinde tehlike reaksiyon gsteren, yanc kat madde, gaz reten, retilen gaz yancdr, zelliklerini tayan tehlikeli maddenin ikaz levhas yer almaktadr. Resim 1.21: kaz levhas zerindeki numaralarn anlam 35 1.4.5. Depolama Tehlikeli madde ve mstahzarlar; zellikleri, depolanmalar ve dier ekillerdeki itigalleri srasnda arz edebilecekleri tehlikenin cinsine gre snflara ayrlmtr. Tehlikeli kimyasal madde ve mstahzarlarn retenler, evre ve insan salna zarar vermeyecek ekilde depolama yapmakla ykmldr. Bu maddelerin kt amal ve veya sorumsuz kiilerin eline gememesi ve ama dnda kullanlmamas iin gerekli nlemler, iletme mdr, serbest blgelerde serbest blge mdrleri tarafndan alnr. Tehlikeli kimyasal madde ve mstahzarlarnn konduu depolar, depolanan maddenin oluturabilecei zararlar gz nne alnarak, gerekli s, izolasyon, yldrmdan koruma, havalandrma, alarm, yangn sndrme gibi sistemler ile donatlr ve amacna uygun malzemelerle ina edilir. Depolara ve bunlarn yaknna, depolanan madde veya mstahzarlarnn ykleme, boaltma ve kullanmlar srasnda ortaya kabilecek tehlikeler ve bu tehlikelere kar korunma nlemleri ile ilgili uyar iaretleri ve yazlar aslr. Tehlikeli madde ve mstahzarlar, ila, hayvan ilac, gda maddesi, hayvan yemi ve bunlarn katk maddeleri ile ayn depolara konulamaz. Korozif, az zehirli ve tahri edici, zellii ile etiketlenmi olan madde ve mstahzarlarn depolanmasnda, insan ve evre sal asndan iletmede gerekli yerlerde uyar levhalar bulundurulur. ok zel nitelie sahip madde ve mstahzarlar kilitli mekanlarda depolanr. Bunlarn depolanmas ile sorumlu kiiler, iletme mdr ve konu ile ilgili personel dndaki kiilerin bu maddelerle temasn nlemek iin gerekli nlemleri almakla ykmldr. Akaryakt istasyonlarnda satlan madde ve mstahzarlar iin kilitli mekanlarda depolama art aranmaz. 1.5. Tehlikeli Maddelerin Yklenmesi Ve Tanmas Fiziksel ve kimyasal yap ve nitelikleri bakmndan patlayc, parlayc, yanc, yakc, kendi kendine veya kolayca ate alc, zehirli ve radyoaktif maddeler ile bunlarn benzerleri tehlikeli madde saylr ADR Szlemesine gre tanmas yasaklanan tehlikeli mallarn nakliyesi kabul edilemez. Bu maddeler dndaki dier tehlikeli mallarn nakliyesi Avrupa Birliince tannan ADR Szlemesindeki kurallar erevesinde yaplmaktadr. Bu szlemenin kapsam; tehlikeli maddelerin hava, deniz, kanal, kara ve demiryolu tamaclndaki geerli olan nakliye kurallarn dzenlemektir. 36 1.5.1. Tehlikeli Maddelerin Ykleme ve Boaltma Kurallar Tehlikeli maddelerin; yklenmesi, boaltlmas ve tanmalar srasnda ilgili mevzuat hkmlerinin yerine getirilmesi yannda, trafik gvenliini salamak zere bunlar tatan ve tayanlarn aadaki esas, usul ve artlara uymalar zorunludur Niteliklerine gre tehlikesizce tanmas iin gerekli ekilde ambalajlanm olacaktr. Ambalajlarn bozulmamas, patlayc madde bulunan kaplarn sarslmamas, yksekten drlmemesi, yuvarlanmamas, kaymamas ve srklenmemesi iin gerekli tedbirler alnacaktr. Tehlike yaratacak derecede ambalaj bozulan ve zedelenenler yklenmeyecek, bu durum tama srasnda meydana gelecek olursa, ayklama yaplarak gerekli tedbirler alnmadan yola devam edilmeyecektir. Resim 1.22: Ambalaj zedelenenler yklenmeyecektir Src, ikaz levhalarnn taklmasndan ve karlmasndan sorumludur. Resim 1.23: kaz levhalarnn taklmas 37 Patlayc, yanc ve yakc olanlarla kolayca ve kendi kendine ate alan maddelerin yklenmesi ve boaltlmas srasnda bulunduklar yere 30 metre mesafe iinde sigara ve benzerleri iilmeyecektir. Kibrit, akmak, aydnlatma cihaz ve benzerleri gibi alev ve kvlcm karan eyler kullanlmayacak, aralarn iine 6 voltu gemeyen pilli fener dndaki aydnlatma cihazlar ile girilmeyecektir. Resim 1.24: Hareket ncesi kontroller Tankerlerde veya yanma noktas 61 0 C ye kadar olan yanc sv madde ve yanc gazlarda topraklama yaplr. Elektrik donanmlar ksa devre, kontak yapmayacak ve kvlcm meydana getirmeyecek ekilde dzenlenmi ve izole edilmi olacaktr. Ate ve kvlcm kartacak maddelerin ykleme ve boaltlmas srasnda dikkatli davranlmaldr. Resim 1.25: Topraklama iareti 38 Ykleme ve boaltma durumlarnda ofr ve elleleme elemanlarnn arata ve ara yaknnda sigara imesi yasaktr. Ara hareket halindeyken iilebilir. Resim 1.26: Sigara iilmez iareti Tama yaplacak aracn kasas ykleme ncesinde kontrol edilmeli, mutlaka temizlii yaplmaldr. Resim 1.27: Ara kasasnn temizlii yaplmaldr Tehlikeli madde tamaclnda araca yklenen tm yklerin gvenliinin yke uygun malzeme kullanlarak salanmas gerekir. Ara zerindeki ykler hibir ekilde hareket etmemelidir. Resim 1.28: Yetersiz (hatal) ve gvenli ykleme 39 Yk gvenliini salamak iin gerdirme halat, skma ubuu, hava yast, paletler, takoz ve kaymay nleyici bezler bu i iin kullanlmaldr. Tehlikeli maddeler bu saylan yardmc malzemeler ile aracn kasas ya da konteyner ierisinde sabitlenerek, nakliye esnasnda ortaya kabilecek risklere kar korunmu olur. Yukarda saylanlarn haricinde eer aracn kasas tamamen dolu ise, yk gvenlii salanm saylr. Resim 1.29: Gerdirme halat ve takoz ile sabitleme n ve arka yanlarna krmz renkte zemin zerine boyu yirmi ve izgi kalnl iki buuk santimetreden az olmayan beyaz renkte TEHLKEL MADDE yazs yazlacak ve ayrca n ve arka taraflarna kolayca grlebilen 30 x 30 santimetreden kk olmayan krmz renkte birer bez aslacaktr. Akaryakt tayan aralarn sarnlar zerine tanan maddenin ad da yazlacaktr. Resim 1.30: Hava yast ve palet ile sabitleme Ykleme ve boaltma zamanlarnda motor eer soutma amacyla kullanlmayacaksa mutlaka tamamen kapatlmak zorundadr. 40 Gaz tpleri ancak koruma kapakl olarak tanabilir ve u ksmlar aracn hareket ynnde olamaz. Araca baka bir yk alnmayacak, mal sahibi veya hizmetliden bakas bindirilmeyecektir. Ykleme ve boaltma srasnda kalabalk olmayan yer ve uygun zaman seilecek, motor alr durumda bulunmayacak, gerekli gvenlik tedbirleri alnm olacaktr. Resim 1.31: Gaz tplerinin emniyetli yklenmesi Sabit olmayan gaz tanklarnn tama ileminde de gvenlii salamak amacyla ykleme esnasnda elik sabitleyici kafesler kullanlmaldr. Resim 1.32: Gaz tanklarnn yklenmesi ADR szlemesine gre, tehlikeli madde tamaclnda ykleme ve boaltma almalarnda faaliyet gsterecek ofr ve elleleme elemanlar gerekli nlemleri almak zorundadr. Bu maksatla kullanacaklar malzemeler koruma donanmlar antas ierisinde toplanmtr. anta ierisinde u malzemelerin bulunmas gerekir: 41 Yarm gaz maskesi (filtreleri ile birlikte), Resim 1.33: Yarm gaz maskesi Lastik izme, El feneri (d yzeyi kvlcm karmayan), Koruyucu nlk, Koruma eldiveni (uzun boy), Resim 1.34: ADR standart donanm Koruma gzl, 42 Resim 1.35: Koruma gzl Gz ykama iesi (steril su ile birlikte), Resim 1.36: Gz ykama iesi Gz ykama iesi kolay ulalabilir bir yerde bulunmaldr ve gerektii zaman kullanlmaldr. tulumu (bir kullanmlk), Fosforlu yelek, Saklama antas, ADR Szlemesi ayn zamanda ortaya kabilecek herhangi olumsuz bir durumda tamaclk ilemine katlan insanlarn hayat, evre, hayvan ve bitkilerin kabilecek tehlikelere kar korunmas iin gerekli nlemlerin alnmasna, tamacln ekonomik olarak yaplabilmesine imkan salamaya yneliktir. 43 Snf 6.1, 6.2 ve 9a ait maddeler, ykleme ve boaltma yerleri de dahil, yiyecek, gda ve yem maddelerinden ayr tutulmal ve bulundurulmaldr. Bu hususta aadaki artlar dikkate alnmaldr; lave bir d kaplamann olmas (folyo veya karton) Arada bir blmenin bulunmas En az 80 cmlik bir boluun bulunmas Bu snflara ait olmayan baka maddeler/ykler ile ayrmn yaplmas Baz tehlikeli maddeler baka tehlikeli maddelerle birlikte tehlikeli bir reaksiyona sebebiyet verebileceinden, bir aracn/ konteynerin ierisinde kesinlikle birlikte yklenmemelidir. Snf 1, 1.4 (dayankllk grubu S hari), 1.5, 1.6 ile etiketlendirilmi paketler dier snflarla ve dier yklerle birlikte yklenemez. Aracn sert fren yapmas, virajlar ve kalklar (hzlandrma), ykn kaymasna, yuvarlanmasna, devrilmesine hatta aratan dmesine sebebiyet verebilir. Uygun ve gvenli olmayan yklemeler de bazen aracn devrilmesine (makaslamasna) neden olabilir. Aracn bu durumu sonucunda paketler veya ykn tamam o kadar zarar grebilir ki, sonunda paketler alarak tehlikeli maddenin darya szmasna sebebiyet verir. Bu yzden ykn tek tek paralar aracn/konteynerin ierisine yle yklenmeli ve gvenlik malzemeleri ile gvenlii salanmal ki, aracn seyir halindeki davranlarndan dolay yklerin tek tek paralar; birbirlerine ve aracn kapaklarna doru olan durumlarnda byk bir deiiklik meydana gelmemelidir. Bu husus ayn zamanda aracn azami hzndayken yapaca ani fren durumunda da geerlidir. Yklerin gvenlii salanmasnda, mutlaka aadaki kuvvetlerin doabilecei gz nnde bulundurulmaldr Resim 1.37: Yklemede kuvvet dalm 44 Resim 1.38: Yklemede kuvvet dalm Doru ve orantl yklemede (yatay), arlk merkezi olduunca yere yakn olmaldr. Resim 1.39: Arlk merkezi eit datlm ykleme biimi 1.5.2. Tehlikeli Maddelerin Tanmasnda zellikli Noktalar Tehlikeli maddelerin tanmasnda ADR szlemesinde belirtilen baz ilave kurallara uyulmas zorunludur. Bunlar: Tehlikeli maddelerle ilgili tama evraklarnn tama srasnda bulundurulmas gerekir. Snr tesi tamalarda 2 (iki) adet 2 kglk yangn sndrme tpnn bulundurulmas zorunludur. Yangn tplerine ulam kolay ve tpler korunur bir halde olmaldr. 45 Resim 1.40: Yangn Tpleri Park etme veya duraklama halinde, ara srcs, hizmetli veya bir bekinin gzetiminde bulundurulacaktr. erisinde tehlikeli madde tayan aralar durma ve park halinde mutlaka el freni ile sabitlenmelidir. Baz aralar park esnasnda korunmaldr. Tanker srcleri meskun mahalde 30, ehirleraras yolda 50 km otoban yollarda 60 km hz ile aralarn srmek zorundadr. Bu aralarn srcleri; yerleim birimleri dndaki karayollarnda dier aralara en az 50 metre mesafe brakarak izlemek ve duraklama halinde aralarnda 20 metrelik mesafe bulundurmak zorundadr. Sis, kar ve yamur nedeniyle gr mesafesi 50 mnin altna derse, karlanma ve buzlanma durumlarnda, dikkatli ve bakalarna zarar vermeyecek ekilde davranlacaktr. Gerekiyorsa uygun bir park yeri bulunacaktr. Bu nedenle radyo anonslar dikkatlice dinlenecektir. Resim 1.41: Elverisiz hava koullar 46 Gaz ieren paketler/ ambalajlar tanmasnda aracn veya konteynerin yeterince havalandrmas olduuna dikkat edilmelidir. Bu mmkn deil ise ve kapal aralarda veya konteynerlerde tanacaksa, o zaman aralarn/ konteynerlerin arka (ykleme) kapaklar zerine aadaki ibare taklmaldr/ yaptrlmaldr. (Harflerin ykseklii 25 mm olmaldr) Hayvanla ekilen aralarda geceleri tehlikeli maddeler tanamaz. Paketler src tarafndan alamaz. Resim 1.42: Src paketleri aamaz Aralarn altrlmas amacyla depolarnda sabit tanklarnda bulundurulan veya soutma cihazlar gibi cihazlarn altrlmasnda kullanlan akaryaktlar hakknda Karayollar Trafik Kanunu ve bu Ynetmelikteki hkmler uygulanmaz. Radyoaktif maddelerin yklenmesi, boaltlmas ve tanabilmesi iin ayrca Atom Enerjisi Komisyonundan izin alnmas mecburidir. Tehlikeli maddelerin; cins, nitelik ve zellikleri, aktarlmas ve depolanmalar, ykleme, boaltma ve tanmalarna ilikin dier esas, usul ve artlar Bayndrlk ve skan Bakanl Karayollar Genel Mdrlnce karlan Tehlikeli Maddelerin Karayolu le Tanmas Hakknda Ynetmelik de gsterilmitir. 47 1.6. Tamada Bulundurulmas Gereken Belgeler Bulundurulmas gereken evraklar kavram altnda, srcnn tama esnasnda aracnda bulunmas gereken evraklar anlalmaktadr. Aada tama srasnda bulundurulmas gereken belgeler gsterilmektedir. Tama evraklar yklemeden nce mutlaka okunmal, kontrol edilmeli, iinde yazlanlar hakknda bilgi sahibi olunmaldr. Sz konusu belgeler yetkili kiiler tarafndan sorulduunda mutlaka gsterilmelidir. Bu evraklarn amac; Srcye gerekli bilgileri vermek Kontroller esnasnda yetkililere bilgi vermek Kaza durumlarnda yardm ekiplerine bilgi vermek Baz artlarn yerine getirildii hakknda bilgi vermek 48 rnein srcnn gerekli artlar tad, aracn teknik donanm, aracn periyodik bakm ve testlerden getii gibi bilgileri iermektedir. Tehlikeli madde tamacl iin kullanlacak tama evrak iin belirlenmi bir form bulunmamaktadr. Ancak, iinde bulunmas gereken bilgiler belirtilmitir. Genelde yaplan birok tamalarda bir tama evrak kullanlmaktadr. (CMR, Sevk rsaliyesi, Atk Belgesi vb.). Bu evraklara, bir takm bilgiler eklenerek ADRye uygun bir tama evrak haline getirilebilir. Bu bilgiler sayesinde tamaya katlan taraflarn, ayrca kaza durumlarnda yardm ekiplerinin tanan ykn tehlikeli madde olduunu anlamalarn mmkn klmaktadr. Bu balamda tama evraknn amac, tanan tehlikeli maddenin tantlmasdr. Uluslar aras tamalarda, tama evrak gnderen lkenin resmi dilinde yazlmaldr. Bu dil ngilizce, Franszca ve Almanca dillerinden birisi deilse bu dillerden birisinde yazlm ikinci bir tama evrak hazrlanmaldr. Tama Evraknda Bulunmas Gereken Bilgiler UN-Numaras, mutlaka UN ibaresiyle birlikte olmaldr Maddenin resmi ad Maddenin snf, bylece tehlike etiketi Mevcut ise paketleme grubu I,II veya III Tama evrak zerindeki bilgilerin sralamas geliigzel olmamaldr.(UN-Numaras, smi, Snf/tehlike etiketi, paketleme grubu) UN 1093, ACRYLNTRL, 6.1(3), I veya ACRYLNTRL, 6.1 (3), UN1093, I Paketlerin ve byk paketleme malzemelerinin (IBC) says ve aklamas Her bir tehlikeli maddenin toplam al (hacim, brt, veya net arlk olarak). (1.snfa ait patlayc maddeler ve nesneler iin net patlayc madde arl) Gnderenin irtibat bilgileri Alcnn irtibat bilgileri ADR 1.1.3.6ya gre yaplan tamalarda tama evraknda aadaki ek bilgi bulunmaldr: TAIMA BLM 1.1.3.6DA BELRTLEN SINIRLARI AMAMITIR erisinde az bir miktar tehlikeli madde kalm ve temizlenmemi, bo ambalajlar iin tama evraknda aadaki ibareler yer almaldr: BO AMBALAJ, BO KAP, BO IBC gibi. Ayrca ierisinde son bulunan maddenin snf da belirtilmelidir. rnein; BO KAP, 3 Tehlikeli maddeler ile yklenmi bir konteyner tamas denizyolu ile devam edecekse yklenen tarafndan ykn konteynerin ierisine emniyetli, doru, gvenlii ve 49 ulusal/uluslararas kanunlarn ngrm olduu bir ekilde yklendiini gsteren bir evrak ibraz edilmelidir. Bu tehlike madde yklenmi aralar iin de ayn geerlidir. Resim 1.43: Tama belgeleri Kaza/ Yazl Talimatlar Kaza/ Yazl talimatlar ADRnin en nemli evraklarndan olup, srcnn bir kaza durumunda nasl davranmas gerektiini belirtmektedir. Kaza/ Yazl talimatlar bir madde iin yazlm olduu gibi, birok madde iin (grup kaza talimat) bulunabilir. Kaza/ Yazl talimatlar aadaki bilgiler mutlaka iermelidir; Maddenin ismi/ tanm Snf UN-Numaras (grup kaza talimatnda UN-Numaralar) Src tarafndan alnacak genel nlemler Src tarafndan alnacak ilave nlemler Yangn esnasnda alnacak nlemler lk Yardm Ayrca, talimatta arata bulunmas gereken koruma tehizat belirtilmektedir. Kaza/yazl talimatlar srcnn anlayaca bir dilde olmak zorundadr. Bunun yan sra, ykn ykledii lkenin, geilen lkenin ve varlan lkenin dillerinde olmak zorundadr. Kaza/ Yazl talimatnn srcye verilmesinden Ykleyen sorumludur. Gnderen, tayana tama grevi verdii andan itibaren yke ilikin bilgileri doru iletmek zorundadr. Tayan gerekli tedbirleri alp, bunlar tamaya ilikin alanlar ile paylamaldr. Gnderen/ Ykleyen talimatn ieriinden sorumludur. 50 Temel olarak tm tehlikeli madde tamalarndan kaza/yazl talimat bulundurma zorunluluu vardr. ADR 1.1.3.6ya gre yaplan tamalarda ise, bulundurma zorunluluu yoktur. Ancak, bu tr tamalarda da kaza/yazl talimatnn bulundurulmas tavsiye edilmektedir. Kaza/Yazl talimatnn src kabininde grnr bir yerde olmal ve kolay bulunabilmelidir; nk bir kaza annda src kendinde olamayabilir ve kendisiyle konuulmas imkansz olabilir. Ayrca, kaza talimat yola klmadan nce src tarafndan okunmal ve ierii bilinmelidir. Bir kaza durumunda src kaza/yazl talimatnda yazlanlara uymak zorundadr. Belge 1.1: Atk belgesi 51 Belge 1.2: Kaza yazl talimat 52 Tehlike madde tayan aralarda bulunan ara personeli kendilerini mutlaka resimli resmi bir evrakla tantacak belgelerin yannda bulundurma zorunluluklar vardr (Kimlik, ehliyet, pasaport vb.) Belge 1.3: Gzergah belgesi 53 Belge 1.4: Tama evrak (CMR, Hamule Senedi, Sevk rsaliyesi) 54 Belge 1.5: Uygunluk belgesi Belge 1.6: ADR src belgesi (n yz) 55 Belge 1.7: ADR src belgesi (arka yz) 1.7. Ara ve Tama eitleri Resim 1.44: Tama eitleri 56 Tankerler ierisinde tehlikeli madde tanabilmesi iin, tankerlerin ADRye gre uygun olma zorunluluklar vardr. Yk ne kadar tankere uygun olmas gerekiyorsa, tankerde yke uygun olmak zorundadr. ADRye gre tehlikeli madde tamas iin uygun tanker eitlerini u ekilde sralamaktadr: Resim 1.45: Paketlenmi maddeler iin aralar Resim 1.46: Dkme yk tanmasna uygun aralar 57 FL-Tanker (FL= Flammable Liquid) Bu tr aralar zel elektrik aksam ile donatlmtr. Aracn almas nedeniyle snan aksamlar, ortamda bulunan yanc gaz veya buharlar ile tutumamas iin korunmutur. Bu yzden yanc sv maddelerin (rn.benzin) ve yanc gazlarn (rn.propan) tanmas iin uygundur. Resim 1.47: Tanker tamacl OX- Tanker ( OX=Oxidizing) zellikle hidrojen peroksit maddelerin (yakc maddeler) tanmas iin uygun aratr. AT-Tanker Tehlikeli maddelerin tanmas iin kullanlan dier tanker eididir. Bunun ierisine yanc olmayan maddeler girmektedir (rn. Tuzruhu, Azot ve tm kuru/ toz haldeki maddeler). Ayn zamanda mazot ve fuel-oilde bu tr tankerlerde tanabilmektedir. ADRye gre Patlayc Madde Aralar Patlayc madde tayacak aralar da belirli uygunluklara haiz olmaldrlar. Bunlar ADRye gre; EX/II Arac- Az miktarda tanan, tehlikesi dk olan patlayc maddeler iin EX/III Arac- Byk miktarlarda tanan, tehlikesi yksek olan patlayc maddeler iin 58 Resim 1.48: Tanker tamacl Resim 1.49: Tanker eitleri 59 Resim 1.50: Araca takoz yerletirilmesi Arata; araca ve tekere uygun iki adet takoz bulundurulmaldr. Takozlar park esnasnda kullanlmaldr. Resim 1.51: Arata 2 adet uyar levhas bulundurulmaldr 60 UYGULAMA FAALYET Forkliftler ve transpaletleri kullannz. lem Basamaklar neriler ADR szlemesinin yapsal zelliklerini kavraynz. AB mktesebat ile ADR szlemesinin uyumluluunu aratrnz. lkemizde bulunan mevcut yasal dzenleme ve standartlar kavraynz. Yasal dzenlemelerin hangi oranda uygulandn aratrnz. Tehlikeli madde sembollerini ve korunma yntemlerini kavraynz. Tehlikeli maddeleri birbirinden ayrt etmeye dikkat ediniz. Tehlikeli maddeleri snf numaralarna gre snflandrnz. Tehlikeli maddelerin iaretlerini snf numaralarna gre renmeye alnz. Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda uyulmas gereken kurallar kavraynz. Tehlikeli maddelerin ambalajlanmas srasnda genel gvenlik nlemlerini alnmasna zen gsteriniz. Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin ve iaretlerinin ambalaj zerine yaptrlm olduunu kontrol ediniz. Tehlike etiketleri ve iaretlendirme tablosunu kavraynz. Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltma ilemlerine nezaret ederek kurallara uyumluluu kontrol ediniz. Ykleme ve boaltma esnasnda src ve ara gvenliine dikkat ediniz. Arata bulunan koruma donanmlar antasnda tm malzemelerin mevcut bulunduunu kontrol ediniz. Eksik olan malzemeleri not ederek tamamlanmasna alnz. Tehlikeli maddelerin tanmasnda uyulmas gereken kurallar kavraynz. Tama gvenlii kurallarna zen gsteriniz. Tehlikeli madde tamaclnda kullanlan ara eitlerini kavraynz. Hangi tr tama iin ne tr ara kullanlacana dikkat ediniz. UYGULAMA FAALYET 61 LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz. 1- Tehlikeli maddeler kimyasal yaplarna gre nasl snflandrlr? A) Kat, sv, gaz B) Yanc, basnl C) Patlayc, zehirli D) Zararl, ldrc 2- Aadakilerden hangisi ADR szlemesinin genel yapsal zellikleri arasnda deildir? A) AB mktesebatndan bamsz olarak ele alnmaktadr. B) 1200 sayfadan olumaktadr. C) Taraf lkeler arasnda karlkl gven ve ibirliini hedefler D) Taraf lkeler ile karlkl anlama yapma olana salar 3- Aadakilerden hangisi Trkiyede bulunan mevcut yasal dzenlemeler arasnda yer almaz? A) Tarmsal ilalar ynetmelii B) Tehlikeli kimyasallar ynetmelii C) Svlatrlm petrol gazlar tama kurallar D) Tehlikeli atklarn kontrol ynetmelii 4- Aadakilerden hangisi ADR Konvansiyonunun genel zelliklerinden birisidir? A) Yanc ve patlayc zellikleri bulunan tehlikeli maddelerin ykleme, tanma ve boaltlmasna ilikin kurallar, B) ADR tamasnda kullanlan aralarn grlebilir ekilde tamak zorunda olduklar uyar levha ve iaretleri, C) Ara sahibi, src ve ykleticinin ADR kapsamndaki sorumluluklarn, D) Hepsi 5- Aadaki tehlikeli madde snflar ve snf isimleri eletirmelerinden hangisi dorudur? A) 4.2 - zehirli maddeler B) 8 - yanc sv maddeler C) 2 - gazlar D) 1 - andrc (asidik) maddeler LME VE DEERLENDRME 62 6- 4C1 paketleme kodu hangi zellikleri iermektedir? A) uval, tahta, vidal kapak B) Varil, karton, emberli kapak C) Sandk, tahta, vidal kapak D) Sandk, elik, emberli kapak 7- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin yklenmesi ve boaltlmas srasnda srcye den bir grevdir? A) Tanacak malzemenin gerekli ekilde ambalajlanmas B) Ambalaj bozulan ve zedelenen tehlikeli maddenin yklenmemesi C) Yklerin hareket etmemesi iin yastklama yaplmas D) kaz levhalarnn taklmas ve karlmas 8- Aadaki malzemelerden hangisi koruma donanm antas ierisinde bulunmas zorunlu deildir? A) Lastik izme B) Baret C) Koruma eldiveni D) Koruma gzl 9- Snf 6.1, 6.2 ve 9a ait maddeler, ykleme ve boaltma yerleri de dahil hangi tr maddelerden ayr tutulmaldr? A) Sv ve gaz halindeki maddelerden B) Sktrlm gazlardan C) Yiyecek, gda ve yem maddelerinden D) Temizlik maddelerinden 10- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin tanmasna ait kurallar ierisinde yanl olandr? A) Park halindeki ara, src ya da bir beki gzetiminde bulundurulacaktr. B) Tanker srcleri aralarn otoban yollarda en fazla 80 km hzla srmek zorundadrlar C) Tanker srcleri dier aralarla en az 50 m mesafe brakarak seyir halinde olacaktr. D) Tama evraklarnn tama esnasnda bulundurulmas zorunludur. 63 10- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin tanmas esnasnda arata bulundurulmas zorunlu olmayan bir belgedir? A) Mene Belgesi B) Kaza/Yazl Talimatlar C) Tama Evrak D) ADR anlamasnn kopyas DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz. 64 KONTROL LSTES Aada Karayolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili uygulamalarda karnza kacak durumlar sralanmtr. Karayolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili listelenen davranlar tabloda bulunan deerlendirme leine gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr ADR szlemesinin yapsal zelliklerini kavradnz m? lkemizde bulunan mevcut yasal dzenleme ve standartlar kavradnz m? Tehlikeli madde sembollerini ve korunma yntemlerini kavradnz m? Tehlikeli maddeleri snf numaralarna gre snflandrdnz m? Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda uyulmas gereken kurallar kavradnz m? Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin ve iaretlerinin ambalaj zerine yaptrlm olduunu kontrol ettiniz mi? Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltma ilemlerine nezaret ederek kurallara uyumluluu kontrol ettiniz mi? Arata bulunan koruma donanmlar antasnda tm malzemelerin mevcut bulunduunu kontrol ettiniz mi? Tehlikeli maddelerin tanmasnda uyulmas gereken kurallar kavradnz m? Tehlikeli madde tamaclnda kullanlan ara eitlerini kavradnz m?
DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz, zellikle Hayr olarak iaretlediiniz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Hatann nereden kaynaklandn bulmaya alnz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz. Tm cevaplarnzn karl Evet ise ve kendinizi yeterli gryorsanz bir sonraki faaliyete geiniz. 65 RENME FAALYET2 Depo ve uak ykleme sahas gibi ortamlarda, elleleme elemanlar, bilgisayar, l aletleri, barkod ve etiket gibi donanmlar kullanarak ISO Kalite Standartlar, IATA, DGR ve ICAO kurallarna gre, tehlikeli madde kargo tamacl ilemlerini yapabileceksiniz. Havayolu ile tanacak tehlikeli maddelerin nasl snflandrlaca hakknda bilgi toplaynz. Tehlikeli maddelerin havayolu ile tanmasnda uyulmas gereken kurallar belirleyen uluslar aras anlamalar, talimat ve kurallar hakknda aratrma yapnz. Havayolu tehlikeli madde tamaclnda malzeme gvenlik bilgi formu ve bu formun doldurulmas hakknda bilgi toplaynz. hracat gvenlik bilgi formu ve doldurulmas hakknda bilgi toplaynz. Havayolu ile yaplacak tehlikeli madde tamaclnda, tehlikeli maddelerin iine konulaca ambalajlar ve ambalaj zerine yaptrlacak gvenlik ve bilgi etiketleri hakknda aratrma yapnz. Aratrma yaparken evrenizde bulunan lojistik firma ya da nakliye firmalar ile havayolu kargo hizmeti veren firmalardan, iletmelerin ilgili blmlerinden ve yneticilerinden yararlanabilirsiniz. Ayrca, internet ortamnda bu irketlerin sitelerine girerek gerekli bilgi ve dokmanlar elde edebilirsiniz. 2. HAVA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII 2.1. Tehlikeli Maddelerin Tanmlanmas Tehlikeli maddeler; zehirli, patlayc veya alev alabilen maddeler; bu maddeleri ihtiva eden baz cihazlarn iinde de bulunabilen zehirli, zc veya younlatrc madde ieren makine ksmlar; civa doldurulmu blmleri bulunan lm cihazlar gibi maddelerdir. Tehlikeli maddeler, zelliklerinden dolay uak, yolcu ve dier gnderilerin gvenliini tehdit eden kargolardr ve ok sk denetim altndadr. Tehlikeli maddelerin RENME FAALYET2 AMA ARATIRMA 66 havayolu ile nakliyesine sadece zel durumlar ve belirli artlar altnda izin verilir. Havayoluyla tanmaya uygun olmayanlar tama srecinden tamamen karlrlar. Resim 2.1: Havayolu ile tanamayacak tehlikeli maddeler Birlemi Milletler ve Uluslar aras Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) standartlarna gre marka ve spesifikasyonlar yaplm ve testten gemi paketlerle havayoluyla tanmas yaplacak tehlikeli maddeler aadaki zelliklerde bulunmaldr: Sv bir maddenin kapal kaptaki parlama noktas 60,5 0 Cden ve hakiki kaynama noktas 35 0 C den az ise, arpma ve srtnmeden dolay kat bir madde, yanma ve patlama zelliine sahipse, Madde su ile temas ettiinde yanc gaz kartyorsa, Madde durduu yerde oksijen gaz kartyorsa, Madde kendiliinden ayrarak patlamaya neden oluyorsa, Madde sratle yanma zelliine sahipse, 67 Madde dier maddelerle birlikte reaksiyona girme zelliine sahipse, Kat bir madde, az yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 200 mg. dan az ise, Sv bir madde, az yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 500 mg. dan az ise, Madde deri yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 1000 mg. dan az ise, Madde solunum yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LC50 mg/L. = 10 mg. dan az ise, Madde insan derisi ile temas ettiinde 4 saate kadar insan dokusunu tannmaz hale getiriyorsa, 2,1 metrelik bir mesafede maddenin manyetik etkisi 0,002 Gaussn stnde ise, Maddenin yapsnda radyoaktif madde varsa ve gze zarar veriyorsa elik tpler ierisinde basn ve derin dondurucu altnda svlatrlm gaz ihtiva ediyorsa, Maddenin teknik ismi IATA DGR kitabnda var ise ve tehlikeli madde snfnda tanmlanyorsa. IATA Tehlikeli Eya Dzenlemeleri, ierik olarak Uluslar aras Sivil Havaclk Tekilat ICAOnun Havayoluyla Tehlikeli Maddelerin Gvenli Nakli ile lgili Teknik Talimatna (ICAO-TI / Technical Inctructions for the Safe Transport of Dangerous Goods by Air) uyumludur. Tehlikeli kargolarn nakliyesi IATA Tehlikeli Eya Dzenlemeleri ne (IATA Dangerous Goods Regulations) gre gerekletirilir. IATA yelerince belirlenen bu dzenlemeler IATA artlarn kabul etmi lkelerde ve hemen hemen dnya genelinde geerlidir. Resim 2.2: Tehlikeli kargo eitleri 68 Tehlikeli kargo tanmasnda sorumluluk gndericiye ve tama sisteminde bulunan tm taraflara aittir. Tehlikeli madde dzenlemelerine gre tanmasna izin verilmeyecek hibir kargonun nakliye iin kabul edilmemesi gerekmektedir. Tanmasna izin verilen kargolarn ambalaj, etiket, bir gnderide bulunabilecek en fazla miktar, gnderi katlarnda doru deklarasyon gibi btn kurallarn yerine getirilmesinden taraflar sorumludur. Tehlikeli maddelerin gndericisi; Shippers Declaration for Dangerous Goods olarak tanmlanan, ieriinde tehlikeli kargonun tanmland ve btn dzenlemelere uyulduunu belirtilen bir belge hazrlamaldr. ICAO kurallarna gre, tehlikeli maddelerin kontrol edilmesi ilemlerini dier kargolara gre daha sk bir ekilde yapmakla grevli olan tayc, btn tehlikeli madde kargolarnn ieriini kontrol etme hakkna sahiptir. 2.2. Havayolu Tamaclnda Kabul Grmeyen Gizli Tehlikeli Maddeler Gnlk yaantmzda zellikle, banyolarmzda, mutfaklarmzda, garajmzda, kullandmz ve zararsz olarak nitelediimiz birok madde ieriklerinde tadklar gizli tehlikelerle yaantmza olabildiince zarar verebilmektedir. Aada tanmlanan maddelerin birou, detayl bir aklama olmakszn ve havayolu otoritelerinden izin alnmakszn tanamaz. Uluslararas Hava Tamaclar Birlii (IATA) ile lkelerin ye olduu Uluslararas Sivil Hava Tamacl Organizasyonu (ICAO) bata olmak zere, Nasyonal Otoritemiz Ulatrma Bakanl-Sivil Havaclk Genel Mdrlmzn bu dorultuda belirledii ve Havayollarnn (Tayclarn) kullanmnda olan Gizli Tehlikeli Maddelerin Kabul Prosedrleri ile Snrlamalar Tablolar mevcuttur. Resim 2.3: Uluslar aras Sivil Hava Tamacl Organizasyonu (ICAO) zellikle, gvenlik taramasndan geme aamasnda (check-in), uaa binmeden nceki boarding aamalarnda pheli grlenlerin son derece hassas bir soruturmaya tabi tutulmas gerekmektedir. Bu konuda zellikle Hava Meydanlarnda grev yapan TAV, DHM, ve dier gvenlik hizmeti veren kurulularn zorunlu olarak katlmas gerekli olan ve IATA/ICAO/FAA/JAA standartlarnda yer alan TEHLKEL MADDELER KATEGOR- 12 / BAGAJ-KARGO-POSTA-KRAM v.b Hizmetlerin Taranmas ve Gvenliinden sorumlu Personel Eitimleridir. Bu eitimlerde alnan sertifikalar SHGM ye (Sivil 69 Havaclk Genel Mdrl) da ayrca deklare edilmeli ve onay alnmaldr. Bunun yan sra bu eitimi alan personelin kaytlar skca muhafaza edilmeli ( minimum sre IATA/ICAO bazl 3 aydr, Trkiye uygulamas ise 5 yldr.) ve 24 ayda bir Tazeleme Eitimleri ile bilgilerinin gncellii de devam ettirilmelidir. Gizli tehlikeler ieren maddeler ve ieriklerinde olabilecek tehlikeler aada sralanmtr: 1. Motorlu Tat Aralar (Araba, Motor, Motorsiklet v.b): eriklerinde demir- manyetik materyaller, sv akler, hava yastklar, karbratr, motor, yedek para kitleri, yakt ihtiva eden yakt tanklar, lastikler v.b bulunabilir. 2. Solunum Aparatlar: eriklerinde sktrlm hava veya oksijen silindirleri, kimyasal oksijen jeneratrleri (bilinen en nemli kazas Valujet-592, 11 Mays 1996 110 kii hayatn kaybetmitir.) ve derin dondurulmu sv oksijen gazlar bulunabilir. Resim 2.4: Oksijen jeneratrleri 3. Kamp Malzemeleri: eriklerinde btan, propan v.b yanc gazlar ile, kerozin, gazolin v.b yanc sv barndran veya hexamine, kibritler v.b yanc katlar bulunabilir. 4. Andrclar: eriklerinde civa, asitler, alkaliler ve sv hcreli akler ile sv lityum iyon pilleri ile akleri v.b bulunabilir. 5. Elektrik arjl G Aletleri: eriklerinde sv hcreli akler ve sv, jel, kuru tipte lityum iyon pilleri ve akleri bulunabilir. 6. Yksek Is Yayan Tanabilir Frnlar veya Istclar: Tayc onay ile kabine kabul edilebilen ama ounlukla yasak olan maddelerdir. (zellikle ikram irketleri tarafndan uaklara verilen frnlar ve aksamlar da dahil olmak zere, sorunsuz almalar, teknik bir aksakla meydan vermeyecek zellikte olmalar gerekmektedir.) 7. Dondurulmu Yiyecekler: Dondurulmu et ve st rnleri, meyve ve sebzeler: eriklerinde dondurulmu kriyojenik sv gazlar, kat karbondioksit (Kuru buz) bulunabilir. 70 (Kuru buzun dondurma amal olarak kabinde tama limiti yolcu bana 2.5 kg olacak ekilde 2007 Ocak aynda dzenlemeye gidilmitir. Bu tr yolcularn check-in aamasnda beraberinde kabinde tadklar kuru buz ve bozulabilir maddeleri grevlilere bildirmeleri gerekmektedir. Ayrca havayolu kurulularnn da bu tr kabin bagajlarna Dry Ice Bag Tag takmalar zorunludur) 8. Gaz Silindirleri ve Dal Ekipmanlar: Derin dondurulmu yanc sv, yanc olmayan ve zehirli olmayan gazlar (rnein: Btan gaz, oksijen gaz, propan gaz ve dalg tpleri v.b) bulunabilir. Bunlara ilaveten abuk snabilen sa ekillendirme aletleri ile kaynak lambalar, dalglar ile madencilerin kullandklar el fenerleri, kask-st fenerler ile kamp tpleri v.b ekipmanlar da btan gaz ierebilirler. 9. aret Fiekleri ve Patlayclar: eriklerinde silahlar, mhimmat, otomatik silahlar, uzun namlulu tfekler (Namlu, radyoaktif ieren x-ray nl olabilir.), cephanelik malzemeleri, bo kartular, silah balklar, havai fiekler, havai fiek rampalar, (Yeni yl sslemeleri iin hazrlanm atapat, maytap), iinde elik misketler bulunan metal kaplar, yarmalarda veya spor msabakalarnda kullanlan ateli silahlar, atclk msabakalarnda kullanlan (trap ve benzeri) silahlar ve mermileri, haval ve pompal tfekler ve sportif amal fiekler, barut v.b bulunabilir. Resim 2.5: Havai fiekler 10. Evlerde ve yerlerinde Kullanlan Aartclar: eriklerinde deterjanlar, leke karclar, aartclar (kezzap, tuz ruhu, amar sular, frn ve ocaklar iin leke skcler) olabilir bunlar ayrca klorr ve amonyak ihtiva edebilirler. Bu saylanlarn birou ayn zamanda korozif madde ile oksitleyici materyallerdir. Amonyak ayn zamanda zehirleyici bir buhar retir. Birok kat tipte aartclar ok gl oksitleyiciler ierirler ki bunlar birbirleriyle reaksiyona girdiklerinde duman, kt kokulu pis gazlar ve yangna sebebiyet verirler. zellikle younluuna bal olarak solunum yollarn tahri eden, boan, gzlerde geici krlklere sebebiyet veren maddelerdir. 11. Ev Eyalar eriinde Yer Alan Dier Gizli Tehlikeliler: eriklerinde ounlukla yanc sv ieren (rnein: zelti bazl boyalar, ya ve tiner bazl boyalar, yaptrclar, medikal alanda kullanlan alkoller, tiner, terebentin, dezenfektanlar, cilalar, aerosoller, shhi tesisatlar iin (boru, kanal v.b) kullanlan andrc ierikli temizleyici maddeler, gaz yalar v.b bulunabilir. 71 12. Bulac Maddeler: eriklerinde, bakteri, miyoplazma, virs, riketsiya, fungosit, mantar ve kltrler bulunabilir. 13. Makina Aksamlar: eriklerinde delici-kesici aletler, yalar, korozif maddeler, boyalar, dolgu, macun, eriyikler (solventler), sv lityum akleri, civa, sktrlm veya sv gaz silindirleri v.b bulunabilir. 14. Manyetik Maddeler: eriklerinde mknatslar ve manyetik madde ihtiva eden l aletleri v.b bulunabilir. (Hava tamaclnda bu tr materyallerin uaklara yklenmesi sadece arka kargo kompartmanlar gz nnde bulundurularak yaplr.) 15. Tbb Malzemeler le Eczaclk Ekipmanlar: eriklerinde yanc svlar, yanc katlar, oksitleyici maddeler, organik peroksitler, zehirleyici ve andrc materyaller bulunabilir. 16. Fotoraf Ekipmanlar, Filmler ve Basn (Medya) Ekipmanlar: eriklerinde asitler, patlayc piroteknik malzemeler, dahili yakt tanklarna sahip jeneratrler, slak akler, yakt ve s reten materyaller, yaptrclar, solventler, film kimyasallar v.b bulunabilir. 17. Zehirler: eriklerinde sv-kat bcek ldrcler, tarm ilalar, fare zehirleri, haere kovucular, tahtakurusu ldrcleri, arsenik, siyanit v.b bulunabilir. 18. Radyoaktif materyaller: eriklerinde (rnein: duman dedektrleri, n bazl boyalar, lm cihazlar, x-ray cihazlar, tbbi tanlar iin kullanlan cihazlar, rntgen cihazlar, Cobalt kaynakl tansal cihazlar, kemoterapi cihazlar, saatler, x-ray nl silah drbnleri v.b) bulunabilir. Resim 2.6: Duman dedektr 19. Havuz kimyasallar: eriklerinde klor, aartclar, oksitleyici maddeler, asitler ve korozif materyaller bulunabilir. 20. Sv ve benzeri maddeler: Sv ve benzeri maddelere rnek olarak jeller, spreyler, ampuanlar, losyonlar, kremler, di macunlar verilmitir. Bu maddelerin her birinin 100 ml arl gemeyecek muhteviyat dardan grnebilecek saydam ve az alp kapanabilen poetlerin iinde olmas art getirilmekle birlikte toplam arlklarnn 1 litreyi gememe art da getirilmitir. 72 2.3. Havayolu Tehlikeli Madde Tamaclnda Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn (MSDS) nemi ve Trkiyede Kullanm Alan Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar, tehlikeli kimyasallarn ynetimi konusuna hakim, 11/07/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii ve bal tebliler ile zellikle bu tebliin uygulanmasna ynelik, gncelleme eitimi de dahil olmak zere, uygun eitim alm kiiler tarafndan dzenlenir. Havayolu-Denizyolu-Karayolu ve Demiryolu Tehlikeli Maddeler Tamaclnda son yllarda artan gvenlik nlemleri neticesinde Malzeme veya Materyal Gvenlik Bilgi Formlarnn nemi bir kez daha karmza kmaktadr. (MSDS - Material Safety Data Sheet) Resim 2.7: Tehlikeli kargo tamaclnda gvenlik ilk plandadr Tm dnyada, zellikle gelien lojistik sektrnde younlukla uygulama alan bulan MSDSler, gnderilecek tehlikeli madde kargolarnn CVsi (zgemii) niteliindedir. Trkiyede birok havayolu irketinde MSDSler daha hala uygulama alan bulamamtr. Alnacak nlemler ve uygulanacak yaptrmlar ile havayolu kargo kabulnde MSDS olmakszn kargo acenteleri, maln gmrkl sahalara geirememelidir. Kald ki, bu konuda en hassas olan havayolu irketlerinden biri olarak bilinen Alman Havayollar bile neredeyse normal kargolara dahi MSDS ister hale gelmitir. MSDSlerin (Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn) yaygn olarak kullanlmama durumlar sz konusu olduunda zellikle tehlikeli madde tamacl asndan deklarasyonsuz (bildirimsiz) veya deklareli mallarn her zaman var olmasn ve de potansiyel tehlikelerini gndemden indirmeyecektir. zellikle retilen nesnelerin, maddelerin ierikleri, detayl bilgileri sayl global, ok uluslu havaclk irketlerinde yaygn olarak aranmakta ve gndericilerin tarafndaki Kimya Mhendisleri / Kimyagerlerinden onayl halde talep edilmektedir. Bylelikle sevkiyatta asla hataya yer olmakszn ve de kaza/krm vb. durumlarnda da nasl mdahale edileceinin kolaylkla bilinmesi, uygulanmas asndan da taycya byk kolaylklar getirmektedir. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda bulunmas gereken 16 standart balk ile beraber alt balklar ve detaylarnda yer almas gereken bilgiler ve bu bilgilerin tespitine ynelik olarak da dier bilgiler mevcuttur. 73 16 adet standart balk aadaki gibidir: 1. Madde / Mstahzar ve irket / Sahibinin Tantm, 2. Bileim / Kompozisyon, 3. Tehlike Tanmlamas, 4. lk Yardm, 5. Yangnla Mcadele, 6. Kazalarda Alnacak Tedbirler, 7. Kullanma ve Depolama, 8. Kimyasala Maruz Kalma Kontrol ve Kiisel Korunma, 9. Fiziksel ve Kimyasal zellikler, 10. Kararllk ve Reaktivite, 11. Toksikolojik Bilgi, 12. Ekolojik Bilgi, 13. Bertaraf Bilgileri, 14. Tamaclk Bilgileri, 15. Mevzuat Bilgileri, 16. Dier Bilgiler. Resim 2.8: Tehlikeli kargo tamacl 74 14. madde Tamaclk Bilgisi sadece havayolu tamacln kapsamaz. Bu maddenin ierii; Karayolu iin, (ADR - Tehlikeli Ykn Karayolu ile Uluslar aras Tamaclna likin Avrupa Anlamas) Demiryolu iin, (RID - Tehlikeli Ykn Demiryolu ile Uluslar aras Tamaclna likin Mevzuat) Denizyolu iin, (IMDG - Denizlerde Tehlikeli Yk Tamasna likin Dzenleme) Kta ii su yollar tamacl, (ADNR - Nehirlerde Tehlikeli Yk Tanmasna likin Dzenleme) Havayolu iin (ICAO - TI Uluslar aras Sivil Havaclk Tamaclar Organizasyonu Teknik Talimatlar ve IATA - DGR - Uluslar aras Hava Tamaclar Birlii Tehlikeli Maddeler Kurallar) tmyle bu kurallarn uygulanmasdr. Tehlikeli Maddeler Gnderici Beyannamesi (Shippers Declaration For Dangerous Goods - DGD) nin, kargo kabul nitesi tarafndan kontrol ancak sertifikal yetkili kiilerce yaplabilir. zellikle kargo kabul grevlileri, kargo acenteleri personeli ile gnderici tarafndaki lojistikten sorumlu personelin Trkiyede akrediteli olan bir kurumdan Tehlikeli Maddeler 1.5.A gereklerine uygun eitim alm olmalar zorunludur. zellikle bir Kimya Mhendisi/Kimyager de dahil olmak zere hibir kii/kurum Tehlikeli Maddeler 1.5.A Tablosu gerei eitimsiz, sertifikasz olarak Tehlikeli Maddeler Gnderici Beyannamesini tanzim edemez ve altna da imza atamaz. Hatta bu konuda beyanatta bile bulunamaz. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda kullanlan birka nemli terminolojik ksaltma aadaki gibidir: CAS Numaras (Chemical Abstracts Service Number): Kimyasal maddenin, Kimyasal Kurumlar Servisi tarafndan verilen numarasn tanmlar. IUPAC (Internetional Union of Pure and Applied Chemistry) Ad: Kimyasal Maddenin, Uluslarars Temel ve Uygulamal Kimya Birliince verilen adn belirtir. EC Numaras: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter numaras veya Avrupada bildirimde bulunulan maddeler liste numarasn tanmlar. Havayolu-Denizyolu-Karayolu ve Demiryolu Tehlikeli Maddeler Tamaclnda Material Safety Data Sheet-Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn kullanlmas tatlan tehlikeli maddelerin tanmlanmasn, ilk yardm, kaza ve krmlarda alnmas gereken nlemleri, acil durum telefonlarnn bilinmesi, handling (elleleme) ileminin kusursuzca yaplmasn uluslar aras normlara gre zorunlu klar ve NCE EMNYET unsurunu n plana karr. 75 Belge 2.1: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 1) 76 Belge 2.2: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 2) 77 Belge 2.3: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 3) 78 Belge 2.4: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 1) 79 Belge 2.5: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 2) 80 Belge 2.6: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 3) 81 2.3.1. Gvenlik Bilgi Formu Gvenlik Bilgi Formu, tehlikeli kimyasallarn; zelliklerine ilikin detayl bilgiler ile bulunduu iyerlerinde kimyasaln zelliine gre alnacak gvenlik nlemleri ve kimyasaln olumsuz etkilerinden evre ve insan salnn korunmasna ynelik gerekli bilgileri ieren belgeyi ifade eder. Gvenlik bilgi formunun hazrlanmas ve datmnda aadaki kurallara uyulmas zorunludur: Gvenlik Bilgi Formu, Ynetmelik hkmlerine gre, tehlikeli olduu belirlenen madde ve mstahzar (hazrlanm, hazr halde) ile en az bir tehlikeli madde ihtiva eden mstahzarn reticisi tarafndan hazrlanr. Profesyonel kullanclar tarafndan talep edilmesi halinde, bu ynetmelik hkmlerine gre tehlikeli olarak snflandrlmasa dahi, iyeri ortam maruz kalma limitleri belirlenmi veya evre ve insana zarar verecek zellik gsteren maddelerden en az birini ieren mstahzarlardan, bu tr maddelerden en az birini veya birkan ayr ayr; 1 % (arlka) miktarda ieren gaz halinde olmayan, 0,2 % (hacimce) miktarda ieren gaz halinde olan, mstahzarn Gvenlik Bilgi Formu, bu mstahzarn reticisi tarafndan ayrntl bilgiler ierecek ekilde hazrlanr ve talep edene iletilir. Resim 2.9: Gvenlik bilgi formunun hazrlanmas Gvenlik Bilgi Formu, retici tarafndan; Her tehlikeli madde, tehlikeli mstahzar veya en az bir tehlikeli madde ieren mstahzar iin ayr ayr hazrlanr, Teknik gelimelere ve bilimsel aratrmalara bal olarak gncelletirilir, Tehlikeli kimyasaln retim sonras ilk teslimat srasnda veya mmknse teslimat ncesi, 82 kinci veya takip eden teslimatlarnda talep edilmesi halinde, alcya cretsiz olarak yazl metin halinde verilir veya elektronik ortamda iletilir. Gvenlik Bilgi Formu; piyasaya arz edilen kimyasallar iin Trke, ihra edilen kimyasallar iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden birinde hazrlanr. Gvenlik Bilgi Formunun yeni bilgiler altnda gncelletirilmesi halinde; gncelletirilmi form, gncelletirme tarihinin 12 ay (bir yl) ncesine kadar geen srede, tehlikeli kimyasaln verildii kullanclar ile depolayana gncelletirme tarihini takip eden 3 ay iinde iletilir ve formda deiiklik tarihi ve kanc deiiklik olduu belirtilir. thal edilen kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formu, ithalats tarafndan reticisinden temin edilerek, Ynetmelik hkmlerine uygun olarak hazrlandktan sonra, tehlikeli kimyasaln ilk teslimat srasnda veya mmknse teslimat ncesi, ikinci veya takip eden teslimatlarnda talep edilmesi halinde alcya cretsiz olarak Trke yazl metin halinde verilir veya elektronik ortamda iletilir. thal edilen kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formlarnn ithalats tarafndan reticisinden temin edilememesi halinde, ithalat ithal ettii kimyasallar iin bu Ynetmelik hkmlerine uygun olarak Gvenlik Bilgi formunu hazrlamakla ykmldr. Gvenlik Bilgi Formunda bulunmas gereken asgari bilgiler ile formun dzenlenmesinde uyulacak usul ve esaslar Bakanlka yaymlanacak tebli ile belirlenir. 83 Belge 2.7: hracat gvenlik bilgi formu 84 2.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas ve Depolanmas 2.4.1. Ambalajlama Zorunluluu Tehlikeli madde ve mstahzarlar normal depolama ve tama artlarnda, szma, kaak, dklme bulama ve benzeri yollarla ambalaj dna kmalar nlenecek ekilde ambalajlandktan sonra tanabilirler. Bir baka rnn retiminde hammadde, ara madde olarak kullanlacak veya yakt olarak piyasaya srlmek istenen madde ve mstahzarlarn; evre ve insan salna zarar vermeyecek uygun sistem ve aralarla tanmas ve depolanmasna, Ara ve depo yerinin kapal sistem olmas durumlarnda ambalajsz depolama ve tamaya izin verilebilir. 2.4.2. Ambalaj Kaplarnn Genel Grnm Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn iine konduu kaplarn genel grnm aadaki gibi olmaldr: Ambalajlarn ekil ve etiketleri, genel grnm ve kapsamlar, gda maddelerinin ambalajlar ile ayn veya kartrlabilir benzerlikte seilemez. Tehlikeli maddelerin ambalaj ve kaplarna konulmasnda, etiketleme ve gvenlik tavsiyelerine uyulmaldr. Resim 2.10: Tehlikeli madde ambalaj 85 2.4.3. Ambalajlama artlar Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalaj kaplarna konulmasnda aadaki genel kurallara uyulmas zorunludur: Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba szma olmamaldr. Cam, seramik gibi krlgan malzemeden yaplm i kaplar ile ambalajlamada, krlmann nlenmesi iin i ve d kaplar arasnda ok direncine sahip uygun destekleme malzemeleri kullanlmal veya benzeri nlemler alnmaldr. Resim 2.11: Cam malzemenin ambalajlanmas Ambalajlanan madde, ambalaj kabnn dna bulamamaldr. Ambalaj kab, iine konulan maddeden etkilenmemeli, onun zelliklerini deitirmemelidir. Tablo 2.1: Tehlikeli kargo i paket malzemeleri 86 Sv halinde madde ve mstahzarlarn ambalajlanmasnda, sl genlemeler sonucu, patlama, yrtlma gibi istenmeyen durumlarn nne geilebilmesi iin, kaplarda bo hacim braklmaldr. Havayolu ile tanacak her trl ambalaj kabnn hava basnc deiimlerinin etkisiyle karlatnda dayankl olacak ekilde tasarlanmas gerekir. Birbiri ile iddetli reaksiyon veren maddeleri tayan i kaplar ayn d kap iinde depolanamaz ve tanamaz. Tablo 2.2: Tehlikeli kargo d paket malzemeleri ok tehlikeli olduklar iin bir sv ile slatlarak veya seyreltilerek korunmas gereken maddelerin ambalajlanmasnda, kaaklar tamamen nleyecek tasarmlar kullanlr ve yeterli nlemler alnr. Tama ve depolama srasnda scakln artmas, hava basncnn deiimi, alkalanma, gibi nedenlerle, kap iindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluturuyor ve 87 basnc artryorsa, fazla gaz dar atarak otomatik basn ayarlamasn salayacak sistemler taklm kaplar kullanlmaldr. Ancak, kan gazn tehlikeli ve zararl olmas durumunda, tehlikeyi nleyici baka nlemlerin alnmas gerekir retici ithal ettii veya rettii madde ve mstahzarn tanmasndan kaynaklanan ambalaj malzemesinin, ilgili ynetmelikler uyarnca, en aza indirilmesi veya bertaraf edilmesinden ykmldr. retici bu durumda sorumluluu bakasna devredemez ve gerekli harcamalar karlamakla ykmldr. Tablo 2.3: Tehlikeli kargo tamasnda kullanlan variller Ambalaj olarak kullanlacak her trl madde, malzeme ve ara, kullanm amacna uygun fonksiyon testlerinden geirilir. 2.4.4. Tehlikeli Maddelerin Etiketlenmesi Tehlikeli maddelerin tanmas ile uraanlar, bunlarn zelliklerine gre etiketlenmesinden de sorumludurlar. 2.4.4.1. Etiketlerde Bulunmas Gerekli Hususlar Etiketlerde; reticinin ad ve adresi, Maddenin kimyasal ve ticari ad, kapal forml, rnlerin, ticari ad, amalanan kullanm alanlar ve ieriine giren maddelerin tehlike sembolleri, 88 zel tehlikelere kar dikkat ekici, ok iddetli patlayc, iddetli zehir gibi ibareler iin risk bilgileri R kodu, gvenlik tavsiyeleri ve alnabilecek tedbirler hakknda zl bilgiler S kodlaryla zararl maddeyi tanmlayan zellikler, Tek tek maddeler iin verilen tehlike iaretlerinden ilgili olanlar, Kimyasal tanm ve etkin maddesinin yzdesi, Dier katk maddeleri ve en azndan bunlarn grup tanmlar, bulundurulur. Etiketlerde evre ve insan sal iin tehlike durumlar ve korunma nlemleri iaretlerle gsterilir. 2.4.4.2. Uyulmas Gerekli Hususlar Etiketlerde zehirsizdir, sala zararszdr, talimata uygun kullanlrsa zararszdr gibi tehlikeye kar kaytszlatrc ifadeler kullanlamaz. Paketlenmi olarak piyasaya srlen madde veya rnlerde etiketler, paketlere yaptrlm olmaldr. Tablo 2.4: Hava tamaclnda kullanlan tehlikeli madde etiketleri 89 Paketler ikinci bir ambalaj iine konuyorsa, etiket bu ambalajlar zerine de yaptrlr. Ancak, effaf ikinci ambalaj kullanldnda, iteki etiketin net olarak okunabilmesi durumunda ikinci ambalaja etiket konulmas zorunlu deildir. zellikleri yeterince belirlenmeyen maddelerin etiketleri zerine bu maddenin evre ve insan sal zerindeki etkisi ile ilgili aratrmalar devam etmektedir ibaresi yazlr. Kanser yapc maddeler listesine giren madde ve rnlerin etiketleri zerine, dier bilgilerin yan sra dikkat kansere neden olabilir ibaresi yazlr. Etiketler, piyasaya sunulan tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya iin Trke, ihra edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden birinde hazrlanr. Aerosol paketleri ve kaplarna yaptrlan etiketlerde dier bilgilerin yan sra; Kutu basnldr, Gne altnda brakmaynz, 50 0 Cnin zerindeki scaktan koruyunuz, Bo kutular zorlayarak amaynz, Atee atmaynz, Aleve veya akkor halindeki maddelere pskrtmeyiniz ifadeleri yer almaldr. Resim 2.12: Aerosoller tanrken scaktan ve basntan korunmaldr. Bileiminde yanmaya ve kolay alev almaya neden olabilecek yanc madde ierenler iin Yancdr veya Kolay alev alr, ibarelerinin de yazlmas zorunludur. 2.4.4.3. Etiketleme artlar Tehlikeli maddelerin etiketlerinin boyutlar, ambalaj kaplarnn hacimlerine gre, aada verilmitir: 0,25 litreye kadar uygun grlecek byklkte, 0,26 - 3,0 litre aras iin en az 52 mm x 74 mm, 3,1 - 50 litre aras iin en az 74 mm x 105 mm, 51 - 500 litre aras iin en az 105 mm x 148 mm, 500 litreden byk olanlar iin en az 148 mm x 210 mm. 90 Resim 2.13: Etiketleme artlar Tehlike sembolleri, portakal sars zemin zerine siyah bask ile verilir. Her tehlike sembol en az 1 cm 2 alana sahip olup, iaretin yaplaca yzeyin en az onda birini kaplar. Etiketler ayrca salk, gvenlik gibi alanlardaki ynetmeliklerin ilgili hkmleri gerei zorunlu semboller ve bilgileri de tamamlayc olarak bulundurur. Etiketler, ambalajn bir veya birka yzne, ambalaj normal konumunda dururken etiketteki bilgiler okunabilecek ekilde yaptrlr. Etiketin ambalaj yzeyine yaptrlmas, ambalajn boyutlar veya cinsi nedeniyle mmkn deilse, etiketleme ambalaja bal bir plaka eklinde yaplr. Resim 2.14: Tehlikeli madde bilgi etiketleri Etiketin d etkenlerden ve ambalaj iindeki maddeden etkilenerek ambalaj zerinden kmamas veya kullanlmsa plakann kopmamas iin gerekli nlemler alnr. Yanc ve kolay tutuan maddelerin 0,25 litreyi gemeyen ambalajlarnn etiketlerinde, maddenin bu zellii ile ilgili olarak dikkat ekici ibarelerin ve alnmas gerekli nlemlerin etikete yazlmas art aranmaz. 91 UYGULAMA FAALYET lem Basamaklar neriler Uakla tanmas mmkn olmayan tehlikeli maddelerin ayrmn yapnz. Bu ayrm yaparken ICAO standartlarna uygun hareket ediniz. Hava yolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli maddelerin ayrmn yapnz. Gizli tehlikeli maddelerin hangi rnlerin bileiminde ya da ieriinde bulunabileceine dikkat ediniz. Hava yolu ile tamas yaplabilecek tehlikeli maddelerin ayrmn yapnz. Bu ayrm yaparken IATA DGR kitabnda tanacak maddenin tanmlanm olmasna dikkat ediniz. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn uzman tarafndan nasl doldurulduunu inceleyiniz. Form konusunda takldnz konular hakknda, formu dolduracak yetkili kiiden gerekli bilgileri alnz. hracat gvenlik bilgi formunun doldurulma kurallarn kavraynz. Belge doldurulurken ilgili blmler hakknda bilgi alnz. Krlgan malzemeden yaplm ambalaj ierisine konulan tehlikeli maddenin d kaplar ile ambalajlama ilemini yapnz. Ambalajlama ilemi srasnda i ve d kaplar arasna krlma ve ok etkisini yok etmek iin destekleme malzemeleri koymay unutmaynz. Sv haldeki tehlikeli maddenin ambalajlanmas ilemini yapnz. Sv haldeki tehlikeli maddelerin sl genlemeler sonucu zarar vermemesi iin kaplarda bo hacim kalmamasna dikkat ediniz. Ambalaj iin kullanlacak her trl malzemeyi ambalajlama ncesinde gerekli fonksiyon testlerinden geiriniz. Ambalajlanmas srasnda tehlikeli maddelerin zarar vermemesi iin gerekli gvenlik nlemlerini almaya dikkat ediniz. Ambalajlar zerine tehlikeli maddelerin zelliini gsteren etiketleri yaptrnz. Etiketleme ilemini yaparken bu konuyla ilgili kurallara uymaya zen gsteriniz. UYGULAMA FAALYET 92 LME VE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun cevaplar yaznz. 1- Tehlikeli maddelerin hava yolu ile nakliyesine sadece . ve belirli artlar altnda izin verilir. 2- Yapsnda ve tuzlar bulunan tehlikeli maddeler, artlar ne olursa olsun tanmak iin havayoluna kabul edilmezler, 3- Maddenin teknik ismi . kitabnda var ise ve tehlikeli madde snfnda tanmlanyorsa, havayoluyla tanmasna izin verilir. 4- Malzeme gvenlik bilgi formlar, hava yolu ile tanacak tehlikeli maddelerin niteliindedir. 5- Malzeme gvenlik bilgi formlarnn kullanlmas, tehlikeli maddelerin tanmas srasnda uluslar aras normlara gre .. .. unsurunu n plana karr. 6- Tehlikeli maddelerin tanmasnda ambalaj olarak kullanlacak her trl madde, malzeme ve ara, kullanm amacna uygun .... testlerinden geirilir. 7- Etiketin ambalaj yzeyine yaptrlmas, ambalajn boyutlar veya cinsi nedeniyle mmkn deilse, etiketleme ambalaja bal bir eklinde yaplr. 8- Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba . olmamaldr. 9- Gvenlik Bilgi Formu; piyasaya arz edilen kimyasallar iin ., ihra edilen kimyasallar iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden birinde hazrlanr. 10- . numaras (Chemical Abstracts Service Number): Kimyasal maddenin, Kimyasal Kurumlar Servisi tarafndan verilen numarasn tanmlar. Aadaki sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz. 11- Aadakilerden hangisi malzeme gvenlik bilgi formlar iinde bulunmas gereken standart balklardan birisi deildir? A) Kullanma ve depolama, B) Mevzuat bilgileri, C) Yangnla mcadele, D) Patolojik bilgi LME VE DEERLENDRME 93 12- Aada verilen tehlikeli maddelerin tanmasna dair uluslar aras anlama ve dzenlemelerden hangisi doru deildir? A) Karayolu tamac iin ADR, B) Demiryolu tamacl iin IMDG, C) Kta ii su yollar tamacl iin ADNR, D) Havayolu tamacl iin IATA DGR 13- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin etiketlerinde bulunmas gereken unsurlar arasnda yer almaz? A) Kimyasal tanm ve etkin maddesinin yzdesi, B) Maddenin kimyasal ve ticari ad, kapal forml, C) zel tehlikelere kar dikkat ekici F ve Z kodlar, D) Dier katk maddeleri ve bunlarn grup tanmlar 14- Aerosol paketlerine ve kaplarna yaptrlan etiketler zerinde aadaki bilgilerden hangisi yer almaz? A) 30 0 C nin zerindeki scaktan koruyunuz, B) Aleve ve akkor halindeki maddelere pskrtmeyiniz, C) Bo kutular zorlayarak amaynz, D) Gne altnda brakmaynz 15- Aadakilerden hangisi havayolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli maddeler arasnda yer almaz? A) Fotoraf ekipmanlar, B) aret fiekleri ve patlayclar, C) Elektrik arjl g aletleri, D) Solunum yollar ilalar DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz. 94 Aada Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili uygulamalarda karnza kacak durumlar sralanmtr. Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili listelenen davranlar tabloda bulunan deerlendirme leine gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1- Uakla tanmas mmkn olmayan tehlikeli maddelerin ayrmn yaptnz m? 2- Hava yolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli maddelerin ayrmn yaptnz m? 3- Hava yolu ile tamas yaplabilecek tehlikeli maddelerin ayrmn yaptnz m? 4- Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn uzman tarafndan nasl doldurulduunu incelediniz mi? 5- hracat gvenlik bilgi formunun doldurulma kurallarn kavradnz m? 6- Krlgan malzemeden yaplm ambalaj ierisine konulan tehlikeli maddenin d kaplar ile ambalajlama ilemini yaptnz m? 7- Sv haldeki tehlikeli maddenin ambalajlanmas ilemini yaptnz m? 8- Ambalaj iin kullanlacak malzemeyi ambalajlama ncesinde gerekli fonksiyon testlerinden geirdiniz mi? 9- Ambalajlar zerine tehlikeli maddelerin zelliini gsteren etiketleri yaptrdnz m? 10- Etiketin zarar grmemesi ve ambalaj zerinden kmamas iin gerekli nlemleri aldnz m? DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz, zellikle Hayr olarak iaretlediiniz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Hatann nereden kaynaklandn bulmaya alnz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz. Tm cevaplarnzn karl Evet ise ve kendinizi yeterli gryorsanz modl deerlendirme testine geiniz. UYGULAMALI TEST DEERLENDRME 95 MODL DEERLENDRME GZLENECEK DAVRANILAR 0 (kt) 1 (zayf) 2 (orta) 3 (iyi) Kara yolu Tehlikeli Madde Tamacl lemlerini Yapmak A- ADR szlemesinin yapsal zelliklerini kavrayabilme B- lkemizde bulunan mevcut yasal dzenleme ve standartlar kavrayabilme C- Tehlikeli madde sembollerini ve korunma yntemlerini kavrayabilme D- Tehlikeli maddeleri snf numaralarna gre snflandrabilme E- Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda uyulmas gereken kurallar kavrayabilme F- Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin ve iaretlerinin ambalaj zerine yaptrlm olduunu kontrol edebilme Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl lemlerini Yapmak A- Uakla tanmas mmkn olmayan tehlikeli maddelerin ayrmn yapabilme B- Havayolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli maddelerin ayrmn yapabilme C- Havayolu ile tamas yaplabilecek tehlikeli maddelerin ayrmn yapabilme D- Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn uzman tarafndan nasl doldurulduunu inceleyebilme E- hracat gvenlik bilgi formunun doldurulma kurallarn kavrayabilme F- Krlgan malzemeden yaplm ambalaj ierisine konulan tehlikeli maddenin d kaplar ile ambalajlama ilemini yapabilme G- Sv haldeki tehlikeli maddenin ambalajlanmas ilemini yapabilme H-Ambalaj iin kullanlacak malzemeyi ambalajlama ncesinde gerekli fonksiyon testlerinden geirebilme I- Ambalajlar zerine tehlikeli maddelerin zelliini gsteren etiketleri yaptrabilme - Etiketin zarar grmemesi ve ambalaj zerinden kmamas iin gerekli nlemleri alabilme TOPLAM PUAN MODL DEERLENDRME 96 DEERLENDRME Derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz, o konu ile ilgili faaliyeti tekrar etmeniz gerekmektedir. Teorik bilgilerle ilgili testi doru olarak cevapladktan sonra, yeterlik testi sonucunda, tm sorulara evet cevab verdiyseniz bir sonraki modle geiniz. Eer baz sorulara hayr eklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili blmleri tekrar ederek yeterlik testini yeniden yapnz. 97 CEVAP ANAHTARLARI RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI Sorular Cevaplar 1- B 2- A 3- A 4- D 5- C 6- C 7- D 8- B 9- C 10- B 11- A RENME FAALYET 2N CEVAP ANAHTARI Sorular Cevaplar 1- ZEL DURUMLAR 2- KLOR, AMONYUM 3- IATA, DGR 4- ZGEM, (CV) 5- NCE EMNYET 6- FONKSYON 7- PLAKA 8- SIZMA 9- TRKE 10- CAS 11- D 12- B 13- C 14- A 15- D CEVAP ANAHTARLARI 98 KAYNAKA NERLEN KAYNAKLAR Lojistik dergileri Lojistik sektrnde faaliyet gsteren firmalarn internet siteleri KAYNAKA ERDAL, Murat. Metin ANCI, Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003. www.reibel.com.tr www.airhaber.com www.bilgisite.com www.vakifbank.com.tr www.sdvhoroz.com.tr www.dorukair.com.tr www.aircraft-charter-world.com www.freightseronline.com www.historyofaircargo.com. www.airliners.net www.kargosistem.com www.ups.com KAYNAKA