You are on page 1of 104

T.C.

MLL ETM BAKANLII


ULATIRMA HZMETLER ALANI
TEHLKEL MADDE
TAIMACILII
840UH0121
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
i
AIKLAMALAR ........................................................................................................ii
GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3
1. KARA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII........................................ 3
1.1. Tehlikeli Maddelerin Genel zellikleri ............................................................ 5
1.2.1. Trkiyede Mevcut Yasal Dzenlemeler Ve Standartlar ......................... 10
1.3. Tehlikeli Madde Snflar ve zellikleri ......................................................... 13
1.3.1. Tehlike Sembolleri, Tehlikenin Anlam ve Korunma.............................. 13
1.3.2. Tehlikeli Maddelerin Snflandrlmas .................................................... 15
1.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas Ve Depolanmas ................................ 26
1.4.1. Ambalajlama Zorunluluu ....................................................................... 26
1.4.2. Ambalajsz Tama ve Depolama............................................................. 29
1.4.3. Ambalajlama artlar................................................................................ 29
1.4.4. Tehlike Etiketleri, aretlendirme, kaz Levhas ...................................... 32
1.4.5. Depolama ................................................................................................. 35
1.5. Tehlikeli Maddelerin Yklenmesi Ve Tanmas............................................ 35
1.5.1. Tehlikeli Maddelerin Ykleme ve Boaltma Kurallar ............................ 36
1.6. Tamada Bulundurulmas Gereken Belgeler ................................................. 47
1.7. Ara ve Tama eitleri ................................................................................. 55
UYGULAMA FAALYET................................................................................... 60
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 61
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 65
2. HAVA YOLU TEHLKEL MADDE TAIMACILII....................................... 65
2.1. Tehlikeli Maddelerin Tanmlanmas ............................................................... 65
2.2. Havayolu Tamaclnda Kabul Grmeyen Gizli Tehlikeli Maddeler ......... 68
2.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas ve Depolanmas ................................. 84
2.4.1. Ambalajlama Zorunluluu ....................................................................... 84
2.4.2. Ambalaj Kaplarnn Genel Grnm ..................................................... 84
2.4.3. Ambalajlama artlar................................................................................ 85
UYGULAMA FAALYET................................................................................... 91
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 92
MODL DEERLENDRME.................................................................................. 95
CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 97
KAYNAKA............................................................................................................. 98
NDEKLER
ii
AIKLAMALARKLAMALAR
KOD 840UH0121
ALAN Ulatrma
DAL/MESLEK Lojistik
MODLN ADI Tehlikeli Madde Tamacl
MODLN TANIMI Kara yolu ve Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl
ilemleri ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld
renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL 10. snf tamamlam olmak.
YETERLK Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama:
Bu modl ile ofis, depo ve ykleme sahas gibi ortamlarda,
bilgisayar, l aletleri, barkod, etiket, faks, yazc, el
terminali, forklift ve elleleme elemanlar gibi donanm ve
ara gereleri kullanarak, ADR szlemesi, uluslar aras
anlamalar, ISO Kalite Standartlar, IATA, DGR ve ICAO
kurallarna uygun ekilde Kara yolu ve Hava yolu Tehlikeli
Madde Tamacl ilemlerini gerekletirebileceksiniz.
Amalar:
Ofis, ykleme sahas ve depo ortamnda,
bilgisayar, el terminali, forklift, elleleme
elemanlar gibi donanm ve ara gereleri
kullanarak, ADR szlemesi ve uluslar aras
anlamalara uygun ekilde Kara yolu Tehlikeli
Madde Tamacl ilemlerini yapabileceksiniz.
Depo ve uak ykleme sahas gibi ortamlarda,
elleleme elemanlar, bilgisayar, l aletleri,
barkod ve etiket gibi donanmlar kullanarak ISO
Kalite Standartlar, IATA, DGR ve ICAO
kurallarna gre, Hava yolu Tehlikeli Madde
Kargo Tamacl ilemlerini yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
letmelerin depo, ofis ve ykleme sahas ortamlar ile bu
ortamlarda bulunan el terminali, bilgisayar, telefon, faks,
yazc, l aletleri, barkod, forklift, elleleme elemanlar
ve etiket gibi donanm aralar.
AIKLAMALAR
iii
LME VE
DEERLENDRME
Modln iinde yer alan her bir renme faaliyetinden
sonra verilen lme aralar ile kendinizi
deerlendireceksiniz. Modl sonunda ise kazandnz
bilgi, beceri ve tavrlar lmek amacyla retmen
tarafndan hazrlanacak lme aralar ile
deerlendirileceksiniz.
iv
1
GR
Sevgili renci,
Tehlikeli madde tamacl denilince lkemizde ilk akla gelen, son dnemde zerinde
oka durulmasnn da nemli bir neden olduu ADR. Hlbuki tehlikeli madde tamacl
tabi ki sadece ADR den ibaret deil. ADR sadece bu tamacln karayolu boyutu. Nasl
tamaclk kendi arasnda modlara ayrlyor ise; tehlikeli madde tamaclnn da her bir
mod iin geerli ayr kurallar mevcut.
ADR dnda denizyolu iin IMDG, havayolu iin DGR, demiryolu iin RID, kanal
tamacl iin ise ADNR ok nemli konvansiyonlar. Ve maalesef; her ne kadar ADR
kurallarnn uygulanmas iin bir eyler yaplmaya allmas, ge kalnm fakat tabi ki
olumlu bir gelime ise; dier modlarda uygulanmas gereken kurallara ynelik bir gelime
olmamas da bir o kadar dndrc.
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile kara yolu ve hava yolu tehlikeli
madde tamacln da uyulmas gereken kurallar, yasal mevzuat, ambalajlama ve ykleme
gibi konularda gerekli yeterlikleri kazanacaksnz.
GR
2
3
RENME FAALYET1
Ofis, ykleme sahas ve depo ortamnda, bilgisayar, el terminali, forklift, elleleme
elemanlar gibi donanm ve ara gereleri kullanarak, ADR szlemesi ve uluslar aras
anlamalara uygun ekilde Kara yolu Tehlikeli Madde Tamacl ilemlerini
yapabileceksiniz.
ADR szlemesi hakknda bilgi edininiz.
Tehlikeli maddelerin genel zellikleri hakknda bilgi edininiz.
lkemizde tehlikeli madde tamacl ile ilgili mevcut yasal dzenlemeler hakknda
aratrma yapnz.
Tehlikeli maddelerin ambalaj eitleri ve ambalajlama kurallar hakknda aratrma
yapnz.
Tehlikeli maddelerin yklenmesi ve tanmas srasnda uyulmas gereken kurallar
hakknda bilgi edininiz.
Bu aratrmalar yaparken bulabileceiniz resim, katalog, dergi vb. dkmanlar snf
ortamna getirerek bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz.
Aratrma yaparken evrenizde bulunan lojistik firma ya da nakliye firmalar ile kargo
hizmeti veren firmalardan, iletmelerin ilgili blmlerinden ve yneticilerinden
yararlanabilirsiniz. Ayrca, internet ortamnda bu irketlerin sitelerine girerek gerekli bilgi ve
dkmanlar elde edebilirsiniz.
1. KARA YOLU TEHLKEL MADDE
TAIMACILII
Gnmzde tehlikeli maddelerin birok sektrde kullanlmasna ve gelien teknoloji ile
birlikte bu kapsamda artan ulatrma faaliyetlerine bal olarak tehlikeli yklerin yer
deitirmesine olan ihtiyata ayn oranda artm ve bunun sonucunda ise canllar ve evre
zerinde onarlamaz etkiler brakan byk kazalar ve yllarca etkisi silinemeyen kirlilikler
ARATIRMA
RENME FAALYET1
AMA
4
meydana gelmitir. retimi ve gnlk hayat srdrmek iin kullanlan maddelerin yan sra
zellikle gelien kentlerde ve endstriyel tesislerde ortaya kan atklarn da yeniden
deerlendirilmek, imha edilmek veya depolanmak zere tanmas, mevcut tama
ilemlerinin nemini arttrmtr. Bu nedenle lkeler tehlikeli maddelerin tanmas ile ilgili
olarak bir takm yasal dzenlemeleri hayata geirmilerdir. Bu dzenlemelere bal olarak
bata karayolu olmak zere demir, deniz ve havayolu ulam modlarnda uyulacak yntem ve
esaslar belirlenmitir.
Resim 1.1: Modlara gre tehlikeli madde tamaclnn oranlar
Tehlikeli maddeler dnyann her yerinde tanmaktadr. Bu tamalar birok farkl
tama modlar ile gerekletirilmektedir. Buna gre, bir tehlikeli madde karayoluyla balar,
demiryoluyla limana tanr, oradan baka bir ktaya geerek, havayoluyla tamasna devam
ederek baka bir lkeye gidebilir.
Ancak bu durum beraberinde sorun getirmektedir. Bu yzden tamalarn dnya
apnda ortak dzenlenmi kanun ve kurallara gre yaplmas zorunludur. nk tama
modu veya geilen lkenin deimesi sonucunda her defasnda kurallarn deimesi tamay
zorlatracak ve imkansz hale getirecektir.
Dnyada tm tama trleri, kanunlar ile uyumlatrlmtr. Bunun iin BM
Komisyonu- Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods tavsiye
niteliinde kararlar kartmaktadr.
Uluslararas Kurulular
International Maritime Organization (IMO)- Londra- IMDG-Code- Denizyolu
Tamacl
UN Economic Comission for Europe (ECE)- WP-15- Bern-ADR- Karayolu
Office Central Transport Internationaux (OCTI)- Bern-RID- Demiryolu
5
International Civil Aviation Organization-Montreal- ICAO-TI- Havayolu
International Air Transport Association- Cenevre- IATA-DGR- Havayolu
International Atomic Energy Agency-Viyana-IAEA- Radyoaktif Maddelerin
Tanmas
Commission Central pour la Navigation du Rhin- Strasburg- ADNR/ADN su yollar
Tamacl
Tehlikeli maddelerin tanmasnda ortaya kabilecek tehlikeleri nleyebilmek iin,
ilgililer, ok geni kapsaml kurallar getirmilerdir. Bu Kurallar, tamaya bir ekilde katlan
taraflara, insanlar ve evreyi (hayvanlar, bitkileri, su kaynaklarn, topraklar) korumak
zorunluluu getirmektedir. Ekonominin getirdii, tehlike maddelerin nakliyat zorunluluu ile
insanlarn ve evrenin korunmas tam bir uyumluluk iinde dzenlenmitir.
1.1. Tehlikeli Maddelerin Genel zellikleri
Kendi yapsndan, kendi zelliklerinden veya kendi durumlarndan dolay tama
esnasnda umuma, genel dzene, nemli eya ve mallara, insanlara, hayvanlara ve evreye
tehlike arz eden madde ve nesnelere tehlikeli madde ad verilmektedir.
Resim 1.2: Tehlikeli maddeler
Tehlikeli maddeler; kimyasal yaplarna (yanc, basnl), ekillerine (kat, sv, gaz) ve
tehlikelerine gre (patlayc, zehirli) gruplandrlrlar. Her snfa ait olan tehlikeli maddelerin
snflandrlmasnda her rn iin bir alt snf numaras, bir harf, bir kimlik numaras (UN
Numaras) verilmelidir. Tehlikeli madde ieren ve tanacak olan tm maddeler, aynen dier
tehlikeli maddeler gibi kanunlara uygun olarak yklenmeli ve tanmaldrlar.
Tehlikeli maddeler, doalar gerei, ierik ve durumlar itibariyle dikkatsizlik ve
kazalar sonucunda evre gvenliini, hayvanlar, insanlar ve genel gvenlii tehlikeye
dren maddeler olarak tanmlanmlardr.
6
ADR Szlemesine gre lkeler tama srasndaki gvenlik dndaki nedenlerle,
tehlikeli maddelerin kendi topraklarna giriini dzenleme veya yasaklama hakkn sakl
tutmaktadr.
1.2. ADR Szlemesi
Tehlikeli Maddelerin Karayolu le Uluslar aras Tamaclna likin Avrupa
Anlamas olan ADR Szlemesi (ADR: Accord Dangereux Routier) 30 Eyll 1957de
Cenevrede dzenlenmi olup, karayolu ile uluslar aras tamaclkta gvenliin
arttrlmasn amalamaktadr. Balangta 15 ye lkenin imzalamasyla dzenlenen
konvansiyon 1968 ylndan itibaren yrrle girmitir.
Resim 1.3: ADR Szlemesi
7
ADR szlemesinin genel yapsal zellikleri:
Taraf lkeler arasnda karlkl gven ve ibirliini hedefler
Yksek dzeyde gvenlik, lkeler iin ar sorumluluk, ama yk deil
Dier taraf lkeler ile anlama yapma olana (ikili / oklu)
ADR = 1200 sayfadan olumaktadr.
Dier modlar ile uyumu srdrmek, yeni bilimsel ve teknolojik gelimeler gz
nnde bulundurularak her iki ylda bir yenilenir. Son gncelleme 1 Ocak 2009de
yrrle girdi.
Ulusal Mevzuatn Uluslararas Mevzuattan ayr olarak gncellenmesi bir lke iin
gereki deildir.
ADR, AB Mktesebatnn bir parasdr. ABne girmek isteyen ye lkeler
buna i tamaclkta uygulamak zorundadr. (AB Direktif 94/55)
Bugn ADR Konvansiyonuna taraf 42 lke bulunmaktadr. rlanda 12 Kasm 2006
tarihinde taraf olarak son ye olmutur.
Resim 1.4: BM tavsiye kararlar
lkemiz iin de byk nem arz eden ADR Konvansiyonuna katlm iin ilk adm
30.11.2005 tarih ve 5434 sayl Kanunla atlmtr. Bundan sonra Kara Ulatrmas Genel
Mdrlnn yapm olduu almalar ve dzenlemeler ile Tehlikeli Maddelerin
Karayolu ile Tanmasna likin Ynetmelik 31 Mart 2007 tarihinde Resmi Gazetede
yaynlanmtr. Ynetmeliin yrrle giri tarihi 01.01.2009dur.
8
Ynetmelik incelendiinde, ADR Konvansiyonunun ilgili maddelerine atfta
bulunmaktadr. 2007 ylnda balayan ve 2010 ylnda ADR taraf lkelerinde tamamlanmas
gereken tnel kategorileri ve buna bal kstlamalara da ynetmelikte dikkat ekilmitir.
Dier nemli bir hususta, gvenlik danman kavramnn girmesi, gvenlik danman ve
srclerin geerli bir eitim sertifikalar sahip olmasnn vurgulanmasdr. Ayrca baz
maddelerin tanmas iin de (Snf 1, 6.1, 6.2 ve 7) zel izin alma zorunluluu getirilmitir.
Resim 1.5: ADR; ADR ereve Kanunlar ve lkelerin Tehlikeli Madde
Tamacl Kanunlar Arasndaki liki
Ulatrma Bakanlnn Trkiyede uygulamaya koymak iin zerinde alt
ADRnin amalarn u ekilde sralayabiliriz:
Karayoluyla uluslar aras tamaclkta gvenliin arttrlmas,
Tehlikeli maddelerin tanmasna ilikin Birlemi Milletler tavsiyelerine dayanarak
tehlikeli atklar dahil olmak zere tehlikeli maddelerin snflandrlmas,
paketlenmesi ve etiketlenmesi ve test edilmesine ilikin hkmlerin, dier tama
trleri (deniz, hava, demiryolu) ile uyumlu bir ekilde ortaya konulmas,
Karayoluyla tehlikeli madde tayan aralarn yapm, donanm ve ileyiine ynelik
artlarn belirlenmesi
Ynetmelie gre;
Karayollarnda yetki belgesi almadan tehlikeli madde ve atk tamacl
yaplamayacaktr
9
Tehlikeli madde tayan srcler de mesleki yeterlilik belgesi alacaklardr.
Tehlikeli madde tayclar, insan ve evreye verilecek zararn nlenmesi iin daha
gvenli olan karayolunu kullanacaklardr.
Tehlikeli madde ykl birden fazla rmork veya yar rmorklar birbiriyle
birletirilerek yani arka arkaya taklarak kullanlmayacaktr.
Tehlikeli madde tamasnda kullanlan aralar szdrmazlk testinden geecektir.
Ynetmelik, tehlikeli madde tayan aralarn boaz kprsnden geileri konusunda
da yeni dzenlemeler getirmektedir.
Patlayc ve radyoaktif madde tayan aralar dndaki tehlike snfna giren her trl
madde ykl aralarn boaz kprlerinden geileri saat 01.00'den sonra her trl
gvenlik nlemleri alnarak yaplacaktr.
Tehlikeli madde ykl tatlarn younluuna gre, tatlarn gvenlik mesafesi iinde
toplu veya bireysel geileri en az 2 gvenlik danman ile birlikte onlarn
sorumluluunda yaplacaktr.
Patlayc ve radyoaktif madde tayanlarn boaz kprlerinden geileri, trafik
yknn hafifledii ve dier tehlikeli madde ykl tatlarn geilerinin ardndan,
srclerin alkol muayenesi ile dier her trl gvenlik nlemleri alnarak, bir
nceki tatn kpr geii tamamlandktan sonra en az 1 gvenlik danman
sorumluluunda gerekletirilecektir.
Boaz kprlerinden geilerine izin verilen patlayc ve radyoaktif maddeler hari
tehlikeli madde snfna giren dier tehlikeli madde ykl tatlarn younluk
durumuna gre en fazla 10 tatn toplu halde gvenlik mesafesi ierisinde
geilerine izin verilecektir.
Taslaa gre patlayc madde ve radyoaktif madde tayanlar ile sktrlm gaz ykl
tatlar, gidecekleri gzergah belirleyerek, uzunluu 200 metreden fazla olan tnel
bulunan karayolu gzergahn kullanmayacaktr.
Tnel bulunan gzergahlardan geilere, saat 01.00'den sonra, baka alternatif
gzergah bulunmayan hallerde veya karayolunun corafi artlarnn elverisizletii
ve tehlikeli bir durum meydana getirdii zamanlarda gvenlik danman ve trafik
polisi nezaretinde izin verilecektir.
ADR ile birlikte tehlikeli madde tayan, depolayan, reten, elleleyen, her firmann
uzman bulundurmas zorunludur.
Sadece ADR konusunda mesleki yeterlik eitimi alm olan srclerin ara
kullanmalarna izin verilecektir.
Tehlikeli madde tayan azami arl 3,5 ton olan hafif ticari aralar da ADR
kapsamna girmektedir.
ntermodal tamaclnda tannan baz kolaylklar kaldrlacak ve eitim konusunda
snav sistemine yeni dzenlemeler getirilecektir.
10
1.2.1. Trkiyede Mevcut Yasal Dzenlemeler Ve Standartlar
1- Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol
Ynetmelii;
Hayati bir fonksiyonu olan su ve kaynaklar her trl kirlenmeden korunmas
gerekmektedir. Ykleme ve boaltma esnasnda suya zararl maddelerde aadaki hususlara
dikkat edilmelidir:
Ykleme ve boaltma ilemi takip edilmelidir.
Uygun koruma nlemleri alnmaldr (rn. ar dolumun nlenmesi)
Dolum seviyesi, basn gibi unsurlar gzetilmelidir.
2- Radyoaktif Maddelerin Gvenli Tanmas Ynetmelii;
Radyoaktif maddenin kara, demir, hava ve denizyoluyla tanmas srasnda ama,
toplum bireylerinin, radyasyon grevlilerinin radyasyondan korunmasn ve evrenin
radyasyon gvenliini salamaktr. Tasarm, ve imalat aamalar da dahil olmak zere
yklenmesi, tanmas, indirilmesi, geici olarak depolanmas ve alcya teslim edilmesi
aamalarn kapsar.
3- Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii (Taslak)
evreye ve insan salna zarar vermeden kaynanda ayr olarak toplanmas, nite
iinde tanmas, geici depolanmas, tanmas ve bertaraf edilmesi amalanmaktadr.
Resim 1.6: Tbbi atk
4- Karayolunda Tehlikeli Maddelerin Tanmas in Tasarlanan Motorlu Aralar ve
Rmorklar ile lgili Tip Onay Ynetmelii;
Bu ynetmeliin amac, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu hkmleri uyarnca,
aralarn yapm ve kullanm bakmndan karayolu yapsna ve trafik gvenliine uyma
zorunluluunu yerine getirmek zere; karayolunda tehlikeli maddelerin tanmas iin
11
tasarlanan aralara AT Ara tip Onay Belgesi verilmesine ilikin hkmleri ve bunlarn
uygulanmasna ait usul ve esaslar belirlemektir. (istee bal)
5- Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG)- Tama Kurallar ( TS 1445)
6- Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG)- Doldurma ve Boaltma Kurallar (TS 1449)
7- Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii;
Bu Ynetmeliin amac, tehlikeli kimyasallarn kontrol altna alnarak olumsuz
etkilerinden evre ve insann korunmasna ynelik idari ve teknik usul ve esaslar
dzenlemektir:
Tehlikeli kimyasallarn tespiti, snflandrlmas, etiketlenmesi ve ambalajlanmasna
ilikin usul ve esaslar,
Tehlikeli kimyasallarn retimi, depolanmas, anmas faaliyetlerine ilikin esaslar,
Tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eyann kullanm ve piyasaya arzna ilikin esaslar,
Kimyasallarn ithalat ve ihracatna ilikin usul ve esaslar,
Tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya ile itigal olunmasna ilikin hkmleri,
Kimyasallar ile tehlikeli eyann piyasa gzetimi ve denetimine ilikin hkmleri,
Gvenlik Bilgi Formlarnn hazrlanmasna ve datmna ilikin usul ve esaslar,
kapsar.
8- Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii;
nsan salna ve evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl biimde alc
ortama verilmesinin nlenmesine,
retiminin ve tanmasnn kontrolnn salanmasna,
thalinin yasaklanmasna ve ihracatnn kontrolne,
Ynetiminde gerekli teknik ve idari standartlarn salanmasna,
retiminin kaynanda en aza indirilmesine,
retiminin kanlmaz olduu durumlarda, retildii yere en yakn mesafede bertaraf
edilmesine,
Yeterli bertaraf tesisi kurulmas ve bu tesislerin evresel bakmdan salkl bir ekilde
kontrolne,
evreyle uyumlu ynetiminin salanmasna ynelik prensip, politika ve programlarn
belirlenmesi iin hukuki ve teknik esaslar kapsar.
9- Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Tanmas Hakknda Ynetmelik;
Bu Ynetmeliin amac, tehlikeli maddelerin; insan sal ve dier canl varlklar ile
evreye zarar vermeden gvenli ve dzenli bir ekilde kamuya ak karayoluyla tanmasn
12
salamaktr. Bu faaliyetlerde yer alan gnderenlerin, alclarn, dolduranlarn, ykleyenlerin,
boaltanlarn, ambalajlayanlarn, tamaclarn ve tehlikeli maddeleri tayan her trl aracn
operatr veya srclerinin sorumluluk, ykmllk ve alma koullarn belirlemektir.
(31.03.2007/ Yrrle giri tarihi 01.01.2009)
lkemizin de iinde bulunduu, tm Avrupa lkeleri ile Bamsz Devletler
Topluluunun ye olduu ADR Konvansiyonunun genel zellikleri;
Yanc ve patlayc zellikleri bulunan tehlikeli maddelerin ykleme, tanma ve
boaltlmasna ilikin kurallar,
Srclerin katlmak zorunda olduklar minimum eitim srelerini, eitim mfredatn
ve ADR ehliyeti alma koullarn,
ADR tamasnda kullanlan aralarn grlebilir ekilde tamak zorunda olduklar
uyar levha ve iaretleri,
ADR tamaya uygun kamyon ve ekici gibi aralarla yk tamaya mahsus rmork,
yar rmork aralarnn, konteyner ve benzeri yk kaplarnn sahip olmas gereken
teknik zellikleri,
ADR tamas ile ilgili dzenlenmesi ve tama srasnda bulundurulmas zorunlu olan
belgeleri,
Ara sahibi, src ve ykleticinin ADR kapsamndaki sorumluluklarn,
Kaza ve acil durumlarda alnacak nlem ve prosedrleri,
Ara zerinde bulundurulmas zorunlu ilave tehizat ile srcnn bulundurmak ve
kullanmak zorunda olduu tehizat,
Yklerin konteyner ve kaplarnn teknik zelliklerini, iaretlenmesini ve kayt altna
alnmasn tm ayrntlar ile dzenleyen bir anlamadr.
Resim 1.7: Maddenin tanmlanmas
13
1.3. Tehlikeli Madde Snflar ve zellikleri
1.3.1. Tehlike Sembolleri, Tehlikenin Anlam ve Korunma
Tehlike Sembol ve
Tanmlamas
Tehlikenin Anlam/Koruma rnek
C Andrc
Tehlike: Canl doku ve birok
madde ile temasnda
paralanma/andrma etkisi
Korunma: Oluan buharlarn
teneffs edilmemesi, deri, gz ve
kyafet ile temas edilmemesi ve
temasn nlenmesi
. Kkrt asidi
. Nitrik asidi
. Kezzap
. Tuz ruhu
E Patlayc
Tehlike: Belirli artlar altnda
patlayan maddeler
Korunma: Darp, srtnme,
kvlcm ve sya kar korunmann
alnmas
. Nitrogliserin
. Pikrin asidi
O Yakc
Tehlike: Yanc maddeleri
yanmaya sebebiyet veren veya
yangn krkleyen ve yangna
mdahaleyi zorlatran maddeler
Korunma: Yanc maddelerle
temasn nenmesi
. Oksijen
. Kaliumnitrat
. Hidrojen Peroksit
F Hafif Yanc
Tehlike: Kendi kendine yanan
maddeler, kolay yanabilen gaz
biimindeki maddeleri, rutubet
hassasiyeti olan maddeler ve yanc
sv maddeler
Korunma: Yakacak kaynaklardan
uzak durulmas, hava ve su
kaynaklarnn korunmas
. Benzin
. Ethanol
. Aceton
F+Yksek Yanc
Tehlike: Kendi kendine yanan
maddeler, kolay yanabilen gaz
biimindeki maddeleri, rutubet
hassasiyeti olan maddeler ve yanc
sv maddeler
Korunma: Yakacak kaynaklardan
uzak durulmas, hava ve su
. Hidrojen
. Ethin
14
kaynaklarnn korunmas
T Zehirli
Tehlike: Solunum, yutma yoluyla
ve deriden absorve edilmesi halinde
byk lde sal tehdit
etmektedir.
Korunma: nsan vcudu ile
temasn kesinlikle nlenmesi ve
kt hissedilmesi halinde derhal
doktor mdahalesine bavurulmas
. Baryum klorid
. Karbonmonoksit
. Methanol
T+ok zehirli
Tehlike: Solunum, yutma yoluyla
ve deriden absorve edilmesi halinde
byk lde sal tehdit etmekte,
lme de sebebiyet vermektedir.
Korunma: nsan vcudu ile
temasn kesinlikle nlenmesi ve
kt hissedilmesi halinde derhal
doktor mdahalesine bavurulmas
. Siyanhidrojen
. Arsentrioksit
. Nikotin
Xi Tahri edici
Tehlike: Deri, gz ve solunum
organlar zerinde tahri edici bir
etki yaratmas
Korunma: Gazlarn, buharlarn
teneffs edilmemesi, gz ve deri ile
temasn nlenmesi
. Kalsiyumklorid
. Soyumkarbonat
. Fumarasidi
Xn Salk bozucu
Tehlike: Vcuda alnmasnda bu
tr maddelerin zarar vermesi
Korunma: nsan vcudu ile
temasn nlenmesi, kan
gazlarn/buharlarn teneffs
edilmemesi ve kt hissedilmesi
durumunda doktora bavurulmas
. Ethanal
. Dichlormethan
. Kaliumchlorat
N evreye zararl
Tehlike: Maddenin serbest kalmas
evrenin (ekosistemin) zarar
grmesi
Korunma: Tehlike potansiyeline
gre kanalizasyonlara, topraa veya
evreye bulamamas. zel
temizleme yntemlerine dikkat
edilmesi.
. Benzol
. Kaliyumsiyanid
. Lindan
Tablo 1.1: Tehlike sembolleri
15
1.3.2. Tehlikeli Maddelerin Snflandrlmas
Tehlikeli maddeler zelliklerine gre snflandrlmaktadr. Uluslararas genel kabul
grm Tehlikeli Madde Tamas Hakknda ADR Konvansiyonu ile ilgili snflandrma ise
aadaki gibidir:
Tablo 1.2: Tehlikeli maddelerin snflandrlmas
16
Snf 1: Patlayc Snf 2: Gazlar Snf 3: Yanc sv Snf 4.1: Yanc kat
maddeler maddeler maddeler
Snf 4.2: Kendi kendine Snf 4.3: Suyla temas Snf 5.1: Yakc zellii Snf 5.2: Organik maddeler
yanan maddeler halinde yanc gaz olan maddeler
karan maddeler
Snf 6.1: Zehirli maddeler Snf 6.2: Bulac zellii Snf 7: Radyoaktif Snf 8: Andrc (asidik)
olan maddeler maddeler maddeler
Snf 9: Farkl tehlikeleri
olan maddeler
Tablo 1.3: Tehlikeli madde iaretleri
17
Tehlikeli maddelerin zelliklerini tek tek bilmek ve buna gre hareket etmek zorluk
yaratmaktadr. Bu zorluun sonucu olarak, 1960 ylnda ksa ad IMCO diye anlan Uluslar
aras Deniz Danma Kurulu, tehlike arz eden kimyasal maddelerin en nemlilerini, ksa
adyla IMDG-C (International Maritime Dangeraous Goods-Code) Uluslararas Deniz
Danma Kurulu Tehlikeli Yk Kodlar altnda snflandrarak bir araya getirmitir.
Uluslar aras standartlara gre tehlikeli maddenin snfn belirten ve bu tip yk tayan
tm aralarda bulunmas gereken etiketler en az 10 cm x 10 cm llerinde olmaldr. Can ve
mal emniyeti asndan ayr ayr zellikler arz eden dokuz ayr tehlikeli madde snf, uluslar
aras etiket ve kod iaretlerine gre aada sralanmtr:
Snf 1 Patlayclar (EXPLOSVES)
Bu snfa dahil maddeler; Kara Barut, Fiek, Sis Bombas, Cephane, Dinamit vb.
18
Snf 2 Gazlar (GASES)
Snf 2.1 Yanc Gazlar (FLAMMABLE GAS)
Her trl s kaynandan ve personel mahallinden uzaa istiflenmelidir. Bu snfa dahil
maddeler; Asetilen, Etan, Etilen, Metan, Hidrojen, akmak Gaz vb.
Snf 2.2 Zehirli Gazlar (TOXIC GAS)
Her trl s kaynaklarndan, personel mahallinden ve yiyecek maddelerinden uzaa
istiflenmelidir. Bu snfa dahil maddeler; Amonyak, Flor, Prssik Asit, Klorit, Karbon
Monoksit vb.
Snf 2.3 Yanc Olmayan Sktrlm Gazlar (NON-FLAMMABLE
COMPRESSED GAS)
yi havalandrlm serin yerlerde muhafaza edilmelidir. Bu gazlarla doldurulmu tpler
s aldklar zaman genleirler ve bu da patlamalara neden olduu iin ok tehlikelidirler. Bu
snfa dahil maddeler; Argon, Helyum, Karbondioksit, Hava Gaz, Oksijen vb.
Snf 3 Yanc Svlar (FLAMMABLE LIQUID)
Yanc svlar snmalar halinde, buharlaan gazn yanma noktasna gre 3
gruba ayrlrlar:
19
Snf 3.1 Benzin
Yanma noktas 180 Cden dktr.
Snf 3.2 Mazot
Yanma noktas 180 C ile 230 C arasndadr.
Snf 3.3 Mazot
Yanma noktas 230 C ile 610 C arasndadr.
Snf 4 Katlar (HARDS)
Snf 4.1 Yanc Katlar (FLAMMABLE SOLID)
Yaam mahallerinden uzak tutulmaldrlar. Bu snfa dahil maddeler; Alminyum
Tozu, Sellloid, Naftalin, Krmz Fosfor, Filmler, Neft Ya, Kuru Lifler vb.
20
Snf 4.2 Kendi Kendine Yanabilen Katlar (SPONTENOUSLY
COMBUSTIBLE)
ok iyi havalandrlm yerlerde istiflenmeli, istif aralar hava sirklasyonunu
salayacak ekilde oluturulmaldr. Bu snfa dahil maddeler; Kopra, Balk Unu, Kuru Ot,
Mangal Kmr vb.
21
Snf 4.3 Islandnda Yanabilen Katlar (DANGERAOUS WHEN
WET)
Su ile temas ettiklerinde veya slandklarnda, yanma zellii gsteren katlardr. yi
havalandrlm kuru yerlerde muhafaza edilmeli ve su ile temasndan mutlak suretle
kanlmaldr. Bu snfa dahil maddeler; Alkalin Alamlar, Baryum, Karpit, Ferro Silisyum,
Natriyum, Magnezyum vb.
Snf 5 Oksitleyici Maddeler (OXIDIZING SUBSTANCES)
Snf 5.1 Oksitleyici Maddeler (OXIDIZING AGENT)
Bu snfa giren maddeler oksijen aa kartmak suretiyle yanmay kolaylatrc bir
ortam meydana getirirler. Bu zellikleri nedeniyle yanc maddelerin yanna
istiflenmemelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Nitrat, Suni Gbre, Amonyum Slfat,
Baryum Klorat vb.
22
Snf 5.2 Organik Peroksitler (ORGANIC PEROXIDE)
Bu snfa giren maddeler yanc olabilecekleri gibi, patlayc da olabilirler. stleri
rtl olarak, kuru ve serin yerlerde korunmaldr. Btn peroksitler bu snfa dahildir.
23
Snf 6 Zehirleyiciler (TOXIC)
Snf 6.1 Zehirleyici Maddeler (TOXIC)
Zehirleyici maddeler insan vcuduna az yoluyla girebilir ve insan ldrebilirler. Bu
nedenle yiyecek ve ieceklerden, yaam mahallerinden, ttn gibi nem karan maddelerden
uzaa istiflenmelidirler. Bu snfa dahil maddeler; Arsenik, Anilin, Baryum Oksit, Fenol,
Nikotin, Kurun, Siyanr Civa rnleri vb.
Resim 1.8: Zehirleyici madde
24
Snf 6.2 Mikroplu (Biyolojik) Maddeler (INFECTIOUS SUBSTANCE)
Bu maddeler mikrop ihtiva ettiklerinden hastalklara sebep olabilirler. Bu nedenle
yiyecek ve ieceklerden, yaam mahallerinden, uzaa istiflenmelidirler. Bu snfa dahil
maddeler; Kemik, Kemik Ya, Sktrlm Et Atklar, Hayvan Derileri, Kan Tozu vb.
Snf 7 Radyoaktif Maddeler (RADIOACTIVE)
Bu maddeler zel kaplar ierisinde nakledilirler. Kaplarn mutlak suretle hasarsz
olmas gerekmektedir. Personel mahallinden, besin maddelerinden, banyo edilmemi
filmlerden, ilalardan ve kimyasal maddelerden uzaa istiflenmelidirler. Aktivite dereceleri
bakmndan 3 gruba ayrlrlar; Snf 7.1, Snf 7.2, Snf 7.3
25
Snf 8 Andrc Maddeler
26
Snf 9 Farkl Tehlikeleri Olan Madde ve Nesneler
1.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas Ve Depolanmas
Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalajlanmas, depolanmas, tanmas
ilerinden biri veya birka ile uraanlar bu Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii
hkmlerine tabidir. Bu ilerin cret karl nc kii veya kurululara yaptrlmas
durumunda da, iveren kii veya kurulu, ii yapanla birlikte mteselsilen sorumludur.
1.4.1. Ambalajlama Zorunluluu
Tehlikeli madde ve mstahzarlar, bu Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii
hkmlerine uyularak, normal depolama ve tama artlarnda, szma, kaak, dklme,
bulama ve benzeri yollarla ambalaj dna kmalar nlenecek ekilde ambalajlandktan
sonra piyasaya arz edilebilir.
Tehlikeli maddeler tanrken mutlaka kapal bir ekilde (dkme tamalar hari)
tanmaldr. Tehlikeli madde paketleri, normal artlar altnda, maddenin darya
szmayacak ekilde imal edilmi ve kapatlm olmaldr.
Paketler yaplarna ve kapasitelerine gre farkllk gstermektedir. Tm maddeler UN
onayl ambalajlarda paketlenmek zorundadr. Bu iaret aada gsterilmi olup, test
detaylarn, retim tarihi, onaylayan lke vb. ieren bir kodlama sistemi ardnda yer
almaktadr.
27
Resim 1.9: Paketleme kodlar
Resim 1.10: Paketleme kodlar
28
Resim 1.11: Paketleme kodlar
Piyasaya arz ekli zel mevzuata tabi madde ve mstahzar iin, yukardaki hkmlere
uyulmas gerekmez.
Ambalajlanmam madde ve mstahzarlarn tanmas ve depolanmas ile uraanlar,
piyasaya arz ekli zel mevzuata tabi madde ve mstahzarlar ile ilgili durumlar dnda, ilgili
idareden zel izin almak zorundadrlar.
Resim 1.12: Etiketlendirilmi ambalaj rnekleri
29
1.4.2. Ambalajsz Tama ve Depolama
Bir baka rnn retiminde hammadde, ara madde olarak kullanlacak veya yakt
olarak piyasaya srlmek istenen madde ve mstahzarlarn;
evre ve insan salna zarar vermeyecek uygun sistem ve aralarla tanmas ve
depolanmasna,
Ara ve depo yerinin kapal sistem olmas durumlarnda ambalajsz depolama ve
tanmasna izin verilebilir.
1.4.3. Ambalajlama artlar
Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn iine konduu kaplarn genel grnm aadaki
gibi olmaldr.
Ambalajlarn ekli ve etiketleri, genel grnm ve kapsamlar asndan gda
maddelerinin ambalajlar ile ayn veya kartrlabilir benzerlikte seilemez.
Tehlikeli Madde Tama Ynetmelii hkmlerine gre hazrlanan etiketler ambalaj
kaplar zerine uygun olarak yerletirilir.
Resim 1.13: Radyoaktif madde ambalaj etiketi
Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalaj kaplarna konulmasnda aadaki genel
kurallara uyulmas zorunludur.
Ambalajlanan madde, ambalaj kabnn dna bulamamaldr.
Ambalaj kab, iine konulan maddeden etkilenmemeli, onun zelliklerini
deitirmemelidir.
Sv halinde madde ve mstahzarlarn ambalajlanmasnda, sl genlemeler sonucu,
patlama, yrtlma, gibi istenmeyen durumlarn nne geilebilmesi iin, kaplarda bo
hacim braklmaldr.
Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba szma
olmamaldr. Cam, seramik gibi krlgan malzemeden yaplm i kaplar ile
ambalajlamada, krlmann nlenmesi iin i ve d kaplar arasnda ok direncine
sahip uygun destekleme malzemeleri kullanlmal veya benzeri nlemler alnmaldr.
30
Resim 1.14: ie paketleme
Birbiri ile iddetli reaksiyon veren maddeleri tayan i kaplar, ayn d kap iinde
depolanamaz ve tanamaz.
ok tehlikeli olduklar iin bir sv ile slatlarak veya seyreltilerek korunmas gereken
maddelerin ambalajlanmasnda, kaaklar tamamen nleyecek tasarmlar kullanlr
ve yeterli nlemler alnr.
Ambalaj olarak kullanlacak her trl madde, malzeme ve ara, kullanm amacna
uygun fonksiyon testlerinden geirilir.
Resim 1.15: Ambalaj eitleri
31
Tama ve depolama srasnda, scakln artmas, hava basnc deiimi, alkalanma
gibi nedenlerle, kap iindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluturuyor ve basnc
artyorsa, fazla gaz dar atarak otomatik basn ayarlamasn salayacak sistemler
taklm kaplar kullanlmaldr. Ancak, kan gazn tehlikeli ve zararl olmas
durumunda, tehlikeyi nleyici baka nlemlerin alnmas gerekir.
Resim 1.16: Ambalaj eitleri
retici ithal ettii veya rettii madde ve mstahzarn tanmasndan kaynaklanan
ambalaj malzemesinin, ilgili ynetmelikler uyarnca, en aza indirilmesi veya bertaraf
edilmesinden ykmldr. retici bu durumda sorumluluu bakasna devredemez
ve gerekli harcamalar karlamakla ykmldr.
Resim 1.17: Ambalaj eitleri
32
1.4.4. Tehlike Etiketleri, aretlendirme, kaz Levhas
Resim 1.18: Tehlike etiketleri, iaretlendirme
Resim 1.19: Tehlike etiketleri, iaretlendirme
33
34
Resim 1.20: Tehlike etiketleri, iaretlendirme
Aada su ile temas ettiinde tehlike reaksiyon gsteren, yanc kat madde, gaz
reten, retilen gaz yancdr, zelliklerini tayan tehlikeli maddenin ikaz levhas yer
almaktadr.
Resim 1.21: kaz levhas zerindeki numaralarn anlam
35
1.4.5. Depolama
Tehlikeli madde ve mstahzarlar; zellikleri, depolanmalar ve dier ekillerdeki
itigalleri srasnda arz edebilecekleri tehlikenin cinsine gre snflara ayrlmtr. Tehlikeli
kimyasal madde ve mstahzarlarn retenler, evre ve insan salna zarar vermeyecek
ekilde depolama yapmakla ykmldr. Bu maddelerin kt amal ve veya sorumsuz
kiilerin eline gememesi ve ama dnda kullanlmamas iin gerekli nlemler, iletme
mdr, serbest blgelerde serbest blge mdrleri tarafndan alnr.
Tehlikeli kimyasal madde ve mstahzarlarnn konduu depolar, depolanan maddenin
oluturabilecei zararlar gz nne alnarak, gerekli s, izolasyon, yldrmdan
koruma, havalandrma, alarm, yangn sndrme gibi sistemler ile donatlr ve
amacna uygun malzemelerle ina edilir.
Depolara ve bunlarn yaknna, depolanan madde veya mstahzarlarnn ykleme,
boaltma ve kullanmlar srasnda ortaya kabilecek tehlikeler ve bu tehlikelere
kar korunma nlemleri ile ilgili uyar iaretleri ve yazlar aslr.
Tehlikeli madde ve mstahzarlar, ila, hayvan ilac, gda maddesi, hayvan yemi ve
bunlarn katk maddeleri ile ayn depolara konulamaz.
Korozif, az zehirli ve tahri edici, zellii ile etiketlenmi olan madde ve
mstahzarlarn depolanmasnda, insan ve evre sal asndan iletmede gerekli
yerlerde uyar levhalar bulundurulur.
ok zel nitelie sahip madde ve mstahzarlar kilitli mekanlarda depolanr. Bunlarn
depolanmas ile sorumlu kiiler, iletme mdr ve konu ile ilgili personel dndaki
kiilerin bu maddelerle temasn nlemek iin gerekli nlemleri almakla
ykmldr.
Akaryakt istasyonlarnda satlan madde ve mstahzarlar iin kilitli mekanlarda
depolama art aranmaz.
1.5. Tehlikeli Maddelerin Yklenmesi Ve Tanmas
Fiziksel ve kimyasal yap ve nitelikleri bakmndan patlayc, parlayc, yanc, yakc,
kendi kendine veya kolayca ate alc, zehirli ve radyoaktif maddeler ile bunlarn benzerleri
tehlikeli madde saylr
ADR Szlemesine gre tanmas yasaklanan tehlikeli mallarn nakliyesi kabul
edilemez. Bu maddeler dndaki dier tehlikeli mallarn nakliyesi Avrupa Birliince
tannan ADR Szlemesindeki kurallar erevesinde yaplmaktadr.
Bu szlemenin kapsam; tehlikeli maddelerin hava, deniz, kanal, kara ve demiryolu
tamaclndaki geerli olan nakliye kurallarn dzenlemektir.
36
1.5.1. Tehlikeli Maddelerin Ykleme ve Boaltma Kurallar
Tehlikeli maddelerin; yklenmesi, boaltlmas ve tanmalar srasnda ilgili mevzuat
hkmlerinin yerine getirilmesi yannda, trafik gvenliini salamak zere bunlar tatan ve
tayanlarn aadaki esas, usul ve artlara uymalar zorunludur
Niteliklerine gre tehlikesizce tanmas iin gerekli ekilde ambalajlanm olacaktr.
Ambalajlarn bozulmamas, patlayc madde bulunan kaplarn sarslmamas, yksekten
drlmemesi, yuvarlanmamas, kaymamas ve srklenmemesi iin gerekli
tedbirler alnacaktr.
Tehlike yaratacak derecede ambalaj bozulan ve zedelenenler yklenmeyecek, bu
durum tama srasnda meydana gelecek olursa, ayklama yaplarak gerekli tedbirler
alnmadan yola devam edilmeyecektir.
Resim 1.22: Ambalaj zedelenenler yklenmeyecektir
Src, ikaz levhalarnn taklmasndan ve karlmasndan sorumludur.
Resim 1.23: kaz levhalarnn taklmas
37
Patlayc, yanc ve yakc olanlarla kolayca ve kendi kendine ate alan maddelerin
yklenmesi ve boaltlmas srasnda bulunduklar yere 30 metre mesafe iinde
sigara ve benzerleri iilmeyecektir. Kibrit, akmak, aydnlatma cihaz ve benzerleri
gibi alev ve kvlcm karan eyler kullanlmayacak, aralarn iine 6 voltu
gemeyen pilli fener dndaki aydnlatma cihazlar ile girilmeyecektir.
Resim 1.24: Hareket ncesi kontroller
Tankerlerde veya yanma noktas 61
0
C ye kadar olan yanc sv madde ve yanc
gazlarda topraklama yaplr.
Elektrik donanmlar ksa devre, kontak yapmayacak ve kvlcm meydana
getirmeyecek ekilde dzenlenmi ve izole edilmi olacaktr.
Ate ve kvlcm kartacak maddelerin ykleme ve boaltlmas srasnda dikkatli
davranlmaldr.
Resim 1.25: Topraklama iareti
38
Ykleme ve boaltma durumlarnda ofr ve elleleme elemanlarnn arata ve ara
yaknnda sigara imesi yasaktr. Ara hareket halindeyken iilebilir.
Resim 1.26: Sigara iilmez iareti
Tama yaplacak aracn kasas ykleme ncesinde kontrol edilmeli, mutlaka temizlii
yaplmaldr.
Resim 1.27: Ara kasasnn temizlii yaplmaldr
Tehlikeli madde tamaclnda araca yklenen tm yklerin gvenliinin yke
uygun malzeme kullanlarak salanmas gerekir. Ara zerindeki ykler hibir
ekilde hareket etmemelidir.
Resim 1.28: Yetersiz (hatal) ve gvenli ykleme
39
Yk gvenliini salamak iin gerdirme halat, skma ubuu, hava yast, paletler,
takoz ve kaymay nleyici bezler bu i iin kullanlmaldr. Tehlikeli maddeler bu
saylan yardmc malzemeler ile aracn kasas ya da konteyner ierisinde
sabitlenerek, nakliye esnasnda ortaya kabilecek risklere kar korunmu olur.
Yukarda saylanlarn haricinde eer aracn kasas tamamen dolu ise, yk
gvenlii salanm saylr.
Resim 1.29: Gerdirme halat ve takoz ile sabitleme
n ve arka yanlarna krmz renkte zemin zerine boyu yirmi ve izgi kalnl iki
buuk santimetreden az olmayan beyaz renkte TEHLKEL MADDE yazs
yazlacak ve ayrca n ve arka taraflarna kolayca grlebilen 30 x 30 santimetreden
kk olmayan krmz renkte birer bez aslacaktr. Akaryakt tayan aralarn
sarnlar zerine tanan maddenin ad da yazlacaktr.
Resim 1.30: Hava yast ve palet ile sabitleme
Ykleme ve boaltma zamanlarnda motor eer soutma amacyla kullanlmayacaksa
mutlaka tamamen kapatlmak zorundadr.
40
Gaz tpleri ancak koruma kapakl olarak tanabilir ve u ksmlar aracn hareket
ynnde olamaz.
Araca baka bir yk alnmayacak, mal sahibi veya hizmetliden bakas
bindirilmeyecektir.
Ykleme ve boaltma srasnda kalabalk olmayan yer ve uygun zaman seilecek,
motor alr durumda bulunmayacak, gerekli gvenlik tedbirleri alnm olacaktr.
Resim 1.31: Gaz tplerinin emniyetli yklenmesi
Sabit olmayan gaz tanklarnn tama ileminde de gvenlii salamak amacyla
ykleme esnasnda elik sabitleyici kafesler kullanlmaldr.
Resim 1.32: Gaz tanklarnn yklenmesi
ADR szlemesine gre, tehlikeli madde tamaclnda ykleme ve boaltma
almalarnda faaliyet gsterecek ofr ve elleleme elemanlar gerekli nlemleri
almak zorundadr. Bu maksatla kullanacaklar malzemeler koruma donanmlar
antas ierisinde toplanmtr. anta ierisinde u malzemelerin bulunmas gerekir:
41
Yarm gaz maskesi (filtreleri ile birlikte),
Resim 1.33: Yarm gaz maskesi
Lastik izme,
El feneri (d yzeyi kvlcm karmayan),
Koruyucu nlk,
Koruma eldiveni (uzun boy),
Resim 1.34: ADR standart donanm
Koruma gzl,
42
Resim 1.35: Koruma gzl
Gz ykama iesi (steril su ile birlikte),
Resim 1.36: Gz ykama iesi
Gz ykama iesi kolay ulalabilir bir yerde bulunmaldr ve gerektii zaman
kullanlmaldr.
tulumu (bir kullanmlk),
Fosforlu yelek,
Saklama antas,
ADR Szlemesi ayn zamanda ortaya kabilecek herhangi olumsuz bir durumda
tamaclk ilemine katlan insanlarn hayat, evre, hayvan ve bitkilerin kabilecek
tehlikelere kar korunmas iin gerekli nlemlerin alnmasna, tamacln
ekonomik olarak yaplabilmesine imkan salamaya yneliktir.
43
Snf 6.1, 6.2 ve 9a ait maddeler, ykleme ve boaltma yerleri de dahil, yiyecek, gda
ve yem maddelerinden ayr tutulmal ve bulundurulmaldr. Bu hususta aadaki
artlar dikkate alnmaldr;
lave bir d kaplamann olmas (folyo veya karton)
Arada bir blmenin bulunmas
En az 80 cmlik bir boluun bulunmas
Bu snflara ait olmayan baka maddeler/ykler ile ayrmn yaplmas
Baz tehlikeli maddeler baka tehlikeli maddelerle birlikte tehlikeli bir reaksiyona
sebebiyet verebileceinden, bir aracn/ konteynerin ierisinde kesinlikle birlikte
yklenmemelidir.
Snf 1, 1.4 (dayankllk grubu S hari), 1.5, 1.6 ile etiketlendirilmi paketler dier
snflarla ve dier yklerle birlikte yklenemez.
Aracn sert fren yapmas, virajlar ve kalklar (hzlandrma), ykn kaymasna,
yuvarlanmasna, devrilmesine hatta aratan dmesine sebebiyet verebilir. Uygun ve gvenli
olmayan yklemeler de bazen aracn devrilmesine (makaslamasna) neden olabilir.
Aracn bu durumu sonucunda paketler veya ykn tamam o kadar zarar grebilir ki,
sonunda paketler alarak tehlikeli maddenin darya szmasna sebebiyet verir. Bu yzden
ykn tek tek paralar aracn/konteynerin ierisine yle yklenmeli ve gvenlik
malzemeleri ile gvenlii salanmal ki, aracn seyir halindeki davranlarndan dolay
yklerin tek tek paralar; birbirlerine ve aracn kapaklarna doru olan durumlarnda byk
bir deiiklik meydana gelmemelidir. Bu husus ayn zamanda aracn azami hzndayken
yapaca ani fren durumunda da geerlidir.
Yklerin gvenlii salanmasnda, mutlaka aadaki kuvvetlerin doabilecei gz
nnde bulundurulmaldr
Resim 1.37: Yklemede kuvvet dalm
44
Resim 1.38: Yklemede kuvvet dalm
Doru ve orantl yklemede (yatay), arlk merkezi olduunca yere yakn olmaldr.
Resim 1.39: Arlk merkezi eit datlm ykleme biimi
1.5.2. Tehlikeli Maddelerin Tanmasnda zellikli Noktalar
Tehlikeli maddelerin tanmasnda ADR szlemesinde belirtilen baz ilave kurallara
uyulmas zorunludur. Bunlar:
Tehlikeli maddelerle ilgili tama evraklarnn tama srasnda bulundurulmas
gerekir.
Snr tesi tamalarda 2 (iki) adet 2 kglk yangn sndrme tpnn bulundurulmas
zorunludur. Yangn tplerine ulam kolay ve tpler korunur bir halde olmaldr.
45
Resim 1.40: Yangn Tpleri
Park etme veya duraklama halinde, ara srcs, hizmetli veya bir bekinin
gzetiminde bulundurulacaktr.
erisinde tehlikeli madde tayan aralar durma ve park halinde mutlaka el freni ile
sabitlenmelidir.
Baz aralar park esnasnda korunmaldr.
Tanker srcleri meskun mahalde 30, ehirleraras yolda 50 km otoban yollarda 60
km hz ile aralarn srmek zorundadr.
Bu aralarn srcleri; yerleim birimleri dndaki karayollarnda dier aralara en
az 50 metre mesafe brakarak izlemek ve duraklama halinde aralarnda 20 metrelik
mesafe bulundurmak zorundadr.
Sis, kar ve yamur nedeniyle gr mesafesi 50 mnin altna derse, karlanma ve
buzlanma durumlarnda, dikkatli ve bakalarna zarar vermeyecek ekilde
davranlacaktr. Gerekiyorsa uygun bir park yeri bulunacaktr. Bu nedenle radyo
anonslar dikkatlice dinlenecektir.
Resim 1.41: Elverisiz hava koullar
46
Gaz ieren paketler/ ambalajlar tanmasnda aracn veya konteynerin yeterince
havalandrmas olduuna dikkat edilmelidir. Bu mmkn deil ise ve kapal
aralarda veya konteynerlerde tanacaksa, o zaman aralarn/ konteynerlerin arka
(ykleme) kapaklar zerine aadaki ibare taklmaldr/ yaptrlmaldr. (Harflerin
ykseklii 25 mm olmaldr)
Hayvanla ekilen aralarda geceleri tehlikeli maddeler tanamaz.
Paketler src tarafndan alamaz.
Resim 1.42: Src paketleri aamaz
Aralarn altrlmas amacyla depolarnda sabit tanklarnda bulundurulan veya
soutma cihazlar gibi cihazlarn altrlmasnda kullanlan akaryaktlar hakknda
Karayollar Trafik Kanunu ve bu Ynetmelikteki hkmler uygulanmaz.
Radyoaktif maddelerin yklenmesi, boaltlmas ve tanabilmesi iin ayrca Atom
Enerjisi Komisyonundan izin alnmas mecburidir.
Tehlikeli maddelerin; cins, nitelik ve zellikleri, aktarlmas ve depolanmalar,
ykleme, boaltma ve tanmalarna ilikin dier esas, usul ve artlar Bayndrlk ve
skan Bakanl Karayollar Genel Mdrlnce karlan Tehlikeli Maddelerin
Karayolu le Tanmas Hakknda Ynetmelik de gsterilmitir.
47
1.6. Tamada Bulundurulmas Gereken Belgeler
Bulundurulmas gereken evraklar kavram altnda, srcnn tama esnasnda
aracnda bulunmas gereken evraklar anlalmaktadr. Aada tama srasnda
bulundurulmas gereken belgeler gsterilmektedir.
Tama evraklar yklemeden nce mutlaka okunmal, kontrol edilmeli, iinde
yazlanlar hakknda bilgi sahibi olunmaldr.
Sz konusu belgeler yetkili kiiler tarafndan sorulduunda mutlaka gsterilmelidir. Bu
evraklarn amac;
Srcye gerekli bilgileri vermek
Kontroller esnasnda yetkililere bilgi vermek
Kaza durumlarnda yardm ekiplerine bilgi vermek
Baz artlarn yerine getirildii hakknda bilgi vermek
48
rnein srcnn gerekli artlar tad, aracn teknik donanm, aracn periyodik
bakm ve testlerden getii gibi bilgileri iermektedir.
Tehlikeli madde tamacl iin kullanlacak tama evrak iin belirlenmi bir form
bulunmamaktadr. Ancak, iinde bulunmas gereken bilgiler belirtilmitir.
Genelde yaplan birok tamalarda bir tama evrak kullanlmaktadr. (CMR, Sevk
rsaliyesi, Atk Belgesi vb.). Bu evraklara, bir takm bilgiler eklenerek ADRye uygun bir
tama evrak haline getirilebilir.
Bu bilgiler sayesinde tamaya katlan taraflarn, ayrca kaza durumlarnda yardm
ekiplerinin tanan ykn tehlikeli madde olduunu anlamalarn mmkn klmaktadr. Bu
balamda tama evraknn amac, tanan tehlikeli maddenin tantlmasdr.
Uluslar aras tamalarda, tama evrak gnderen lkenin resmi dilinde yazlmaldr.
Bu dil ngilizce, Franszca ve Almanca dillerinden birisi deilse bu dillerden birisinde
yazlm ikinci bir tama evrak hazrlanmaldr.
Tama Evraknda Bulunmas Gereken Bilgiler
UN-Numaras, mutlaka UN ibaresiyle birlikte olmaldr
Maddenin resmi ad
Maddenin snf, bylece tehlike etiketi
Mevcut ise paketleme grubu I,II veya III
Tama evrak zerindeki bilgilerin sralamas geliigzel olmamaldr.(UN-Numaras,
smi, Snf/tehlike etiketi, paketleme grubu)
UN 1093, ACRYLNTRL, 6.1(3), I veya ACRYLNTRL, 6.1 (3), UN1093, I
Paketlerin ve byk paketleme malzemelerinin (IBC) says ve aklamas
Her bir tehlikeli maddenin toplam al (hacim, brt, veya net arlk olarak).
(1.snfa ait patlayc maddeler ve nesneler iin net patlayc madde arl)
Gnderenin irtibat bilgileri
Alcnn irtibat bilgileri
ADR 1.1.3.6ya gre yaplan tamalarda tama evraknda aadaki ek bilgi
bulunmaldr: TAIMA BLM 1.1.3.6DA BELRTLEN SINIRLARI
AMAMITIR
erisinde az bir miktar tehlikeli madde kalm ve temizlenmemi, bo ambalajlar iin
tama evraknda aadaki ibareler yer almaldr: BO AMBALAJ, BO KAP,
BO IBC gibi. Ayrca ierisinde son bulunan maddenin snf da belirtilmelidir.
rnein; BO KAP, 3
Tehlikeli maddeler ile yklenmi bir konteyner tamas denizyolu ile devam edecekse
yklenen tarafndan ykn konteynerin ierisine emniyetli, doru, gvenlii ve
49
ulusal/uluslararas kanunlarn ngrm olduu bir ekilde yklendiini gsteren bir
evrak ibraz edilmelidir. Bu tehlike madde yklenmi aralar iin de ayn geerlidir.
Resim 1.43: Tama belgeleri
Kaza/ Yazl Talimatlar
Kaza/ Yazl talimatlar ADRnin en nemli evraklarndan olup, srcnn bir kaza
durumunda nasl davranmas gerektiini belirtmektedir. Kaza/ Yazl talimatlar bir madde
iin yazlm olduu gibi, birok madde iin (grup kaza talimat) bulunabilir. Kaza/ Yazl
talimatlar aadaki bilgiler mutlaka iermelidir;
Maddenin ismi/ tanm
Snf
UN-Numaras (grup kaza talimatnda UN-Numaralar)
Src tarafndan alnacak genel nlemler
Src tarafndan alnacak ilave nlemler
Yangn esnasnda alnacak nlemler
lk Yardm
Ayrca, talimatta arata bulunmas gereken koruma tehizat belirtilmektedir.
Kaza/yazl talimatlar srcnn anlayaca bir dilde olmak zorundadr. Bunun yan
sra, ykn ykledii lkenin, geilen lkenin ve varlan lkenin dillerinde olmak
zorundadr.
Kaza/ Yazl talimatnn srcye verilmesinden Ykleyen sorumludur. Gnderen,
tayana tama grevi verdii andan itibaren yke ilikin bilgileri doru iletmek zorundadr.
Tayan gerekli tedbirleri alp, bunlar tamaya ilikin alanlar ile paylamaldr.
Gnderen/ Ykleyen talimatn ieriinden sorumludur.
50
Temel olarak tm tehlikeli madde tamalarndan kaza/yazl talimat bulundurma
zorunluluu vardr. ADR 1.1.3.6ya gre yaplan tamalarda ise, bulundurma zorunluluu
yoktur. Ancak, bu tr tamalarda da kaza/yazl talimatnn bulundurulmas tavsiye
edilmektedir.
Kaza/Yazl talimatnn src kabininde grnr bir yerde olmal ve kolay
bulunabilmelidir; nk bir kaza annda src kendinde olamayabilir ve kendisiyle
konuulmas imkansz olabilir. Ayrca, kaza talimat yola klmadan nce src tarafndan
okunmal ve ierii bilinmelidir. Bir kaza durumunda src kaza/yazl talimatnda
yazlanlara uymak zorundadr.
Belge 1.1: Atk belgesi
51
Belge 1.2: Kaza yazl talimat
52
Tehlike madde tayan aralarda bulunan ara personeli kendilerini mutlaka resimli
resmi bir evrakla tantacak belgelerin yannda bulundurma zorunluluklar vardr (Kimlik,
ehliyet, pasaport vb.)
Belge 1.3: Gzergah belgesi
53
Belge 1.4: Tama evrak (CMR, Hamule Senedi, Sevk rsaliyesi)
54
Belge 1.5: Uygunluk belgesi
Belge 1.6: ADR src belgesi (n yz)
55
Belge 1.7: ADR src belgesi (arka yz)
1.7. Ara ve Tama eitleri
Resim 1.44: Tama eitleri
56
Tankerler ierisinde tehlikeli madde tanabilmesi iin, tankerlerin ADRye gre
uygun olma zorunluluklar vardr. Yk ne kadar tankere uygun olmas gerekiyorsa,
tankerde yke uygun olmak zorundadr. ADRye gre tehlikeli madde tamas iin
uygun tanker eitlerini u ekilde sralamaktadr:
Resim 1.45: Paketlenmi maddeler iin aralar
Resim 1.46: Dkme yk tanmasna uygun aralar
57
FL-Tanker (FL= Flammable Liquid)
Bu tr aralar zel elektrik aksam ile donatlmtr. Aracn almas nedeniyle snan
aksamlar, ortamda bulunan yanc gaz veya buharlar ile tutumamas iin korunmutur. Bu
yzden yanc sv maddelerin (rn.benzin) ve yanc gazlarn (rn.propan) tanmas iin
uygundur.
Resim 1.47: Tanker tamacl
OX- Tanker ( OX=Oxidizing)
zellikle hidrojen peroksit maddelerin (yakc maddeler) tanmas iin uygun aratr.
AT-Tanker
Tehlikeli maddelerin tanmas iin kullanlan dier tanker eididir. Bunun ierisine
yanc olmayan maddeler girmektedir (rn. Tuzruhu, Azot ve tm kuru/ toz haldeki
maddeler). Ayn zamanda mazot ve fuel-oilde bu tr tankerlerde tanabilmektedir.
ADRye gre Patlayc Madde Aralar
Patlayc madde tayacak aralar da belirli uygunluklara haiz olmaldrlar. Bunlar ADRye
gre;
EX/II Arac- Az miktarda tanan, tehlikesi dk olan patlayc maddeler iin
EX/III Arac- Byk miktarlarda tanan, tehlikesi yksek olan patlayc maddeler iin
58
Resim 1.48: Tanker tamacl
Resim 1.49: Tanker eitleri
59
Resim 1.50: Araca takoz yerletirilmesi
Arata; araca ve tekere uygun iki adet takoz bulundurulmaldr. Takozlar park
esnasnda kullanlmaldr.
Resim 1.51: Arata 2 adet uyar levhas bulundurulmaldr
60
UYGULAMA FAALYET
Forkliftler ve transpaletleri kullannz.
lem Basamaklar neriler
ADR szlemesinin yapsal zelliklerini
kavraynz.
AB mktesebat ile ADR
szlemesinin uyumluluunu
aratrnz.
lkemizde bulunan mevcut yasal
dzenleme ve standartlar kavraynz.
Yasal dzenlemelerin hangi oranda
uygulandn aratrnz.
Tehlikeli madde sembollerini ve korunma
yntemlerini kavraynz.
Tehlikeli maddeleri birbirinden ayrt
etmeye dikkat ediniz.
Tehlikeli maddeleri snf numaralarna
gre snflandrnz.
Tehlikeli maddelerin iaretlerini snf
numaralarna gre renmeye
alnz.
Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda
uyulmas gereken kurallar kavraynz.
Tehlikeli maddelerin ambalajlanmas
srasnda genel gvenlik nlemlerini
alnmasna zen gsteriniz.
Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin
ve iaretlerinin ambalaj zerine
yaptrlm olduunu kontrol ediniz.
Tehlike etiketleri ve iaretlendirme
tablosunu kavraynz.
Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltma
ilemlerine nezaret ederek kurallara
uyumluluu kontrol ediniz.
Ykleme ve boaltma esnasnda
src ve ara gvenliine dikkat
ediniz.
Arata bulunan koruma donanmlar
antasnda tm malzemelerin mevcut
bulunduunu kontrol ediniz.
Eksik olan malzemeleri not ederek
tamamlanmasna alnz.
Tehlikeli maddelerin tanmasnda
uyulmas gereken kurallar kavraynz.
Tama gvenlii kurallarna zen
gsteriniz.
Tehlikeli madde tamaclnda kullanlan
ara eitlerini kavraynz.
Hangi tr tama iin ne tr ara
kullanlacana dikkat ediniz.
UYGULAMA FAALYET
61
LME VE DEERLENDRME
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1- Tehlikeli maddeler kimyasal yaplarna gre nasl snflandrlr?
A) Kat, sv, gaz
B) Yanc, basnl
C) Patlayc, zehirli
D) Zararl, ldrc
2- Aadakilerden hangisi ADR szlemesinin genel yapsal zellikleri arasnda deildir?
A) AB mktesebatndan bamsz olarak ele alnmaktadr.
B) 1200 sayfadan olumaktadr.
C) Taraf lkeler arasnda karlkl gven ve ibirliini hedefler
D) Taraf lkeler ile karlkl anlama yapma olana salar
3- Aadakilerden hangisi Trkiyede bulunan mevcut yasal dzenlemeler arasnda yer
almaz?
A) Tarmsal ilalar ynetmelii
B) Tehlikeli kimyasallar ynetmelii
C) Svlatrlm petrol gazlar tama kurallar
D) Tehlikeli atklarn kontrol ynetmelii
4- Aadakilerden hangisi ADR Konvansiyonunun genel zelliklerinden birisidir?
A) Yanc ve patlayc zellikleri bulunan tehlikeli maddelerin ykleme, tanma ve
boaltlmasna ilikin kurallar,
B) ADR tamasnda kullanlan aralarn grlebilir ekilde tamak zorunda
olduklar uyar levha ve iaretleri,
C) Ara sahibi, src ve ykleticinin ADR kapsamndaki sorumluluklarn,
D) Hepsi
5- Aadaki tehlikeli madde snflar ve snf isimleri eletirmelerinden hangisi dorudur?
A) 4.2 - zehirli maddeler
B) 8 - yanc sv maddeler
C) 2 - gazlar
D) 1 - andrc (asidik) maddeler
LME VE DEERLENDRME
62
6- 4C1 paketleme kodu hangi zellikleri iermektedir?
A) uval, tahta, vidal kapak
B) Varil, karton, emberli kapak
C) Sandk, tahta, vidal kapak
D) Sandk, elik, emberli kapak
7- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin yklenmesi ve boaltlmas srasnda
srcye den bir grevdir?
A) Tanacak malzemenin gerekli ekilde ambalajlanmas
B) Ambalaj bozulan ve zedelenen tehlikeli maddenin yklenmemesi
C) Yklerin hareket etmemesi iin yastklama yaplmas
D) kaz levhalarnn taklmas ve karlmas
8- Aadaki malzemelerden hangisi koruma donanm antas ierisinde bulunmas zorunlu
deildir?
A) Lastik izme
B) Baret
C) Koruma eldiveni
D) Koruma gzl
9- Snf 6.1, 6.2 ve 9a ait maddeler, ykleme ve boaltma yerleri de dahil hangi tr
maddelerden ayr tutulmaldr?
A) Sv ve gaz halindeki maddelerden
B) Sktrlm gazlardan
C) Yiyecek, gda ve yem maddelerinden
D) Temizlik maddelerinden
10- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin tanmasna ait kurallar ierisinde yanl
olandr?
A) Park halindeki ara, src ya da bir beki gzetiminde bulundurulacaktr.
B) Tanker srcleri aralarn otoban yollarda en fazla 80 km hzla srmek
zorundadrlar
C) Tanker srcleri dier aralarla en az 50 m mesafe brakarak seyir halinde
olacaktr.
D) Tama evraklarnn tama esnasnda bulundurulmas zorunludur.
63
10- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin tanmas esnasnda arata bulundurulmas
zorunlu olmayan bir belgedir?
A) Mene Belgesi
B) Kaza/Yazl Talimatlar
C) Tama Evrak
D) ADR anlamasnn kopyas
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.
64
KONTROL LSTES
Aada Karayolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili uygulamalarda karnza
kacak durumlar sralanmtr. Karayolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili listelenen
davranlar tabloda bulunan deerlendirme leine gre deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
Evet Hayr
ADR szlemesinin yapsal zelliklerini kavradnz m?
lkemizde bulunan mevcut yasal dzenleme ve standartlar
kavradnz m?
Tehlikeli madde sembollerini ve korunma yntemlerini kavradnz
m?
Tehlikeli maddeleri snf numaralarna gre snflandrdnz m?
Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda uyulmas gereken
kurallar kavradnz m?
Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin ve iaretlerinin ambalaj
zerine yaptrlm olduunu kontrol ettiniz mi?
Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltma ilemlerine nezaret
ederek kurallara uyumluluu kontrol ettiniz mi?
Arata bulunan koruma donanmlar antasnda tm malzemelerin
mevcut bulunduunu kontrol ettiniz mi?
Tehlikeli maddelerin tanmasnda uyulmas gereken kurallar
kavradnz m?
Tehlikeli madde tamaclnda kullanlan ara eitlerini
kavradnz m?

DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz, zellikle Hayr olarak iaretlediiniz konular tekrar ediniz.
Konular arkadalarnzla tartnz. Hatann nereden kaynaklandn bulmaya alnz.
Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.
Tm cevaplarnzn karl Evet ise ve kendinizi yeterli gryorsanz bir sonraki
faaliyete geiniz.
65
RENME
FAALYET2
Depo ve uak ykleme sahas gibi ortamlarda, elleleme elemanlar, bilgisayar, l
aletleri, barkod ve etiket gibi donanmlar kullanarak ISO Kalite Standartlar, IATA, DGR ve
ICAO kurallarna gre, tehlikeli madde kargo tamacl ilemlerini yapabileceksiniz.
Havayolu ile tanacak tehlikeli maddelerin nasl snflandrlaca hakknda bilgi
toplaynz.
Tehlikeli maddelerin havayolu ile tanmasnda uyulmas gereken kurallar
belirleyen uluslar aras anlamalar, talimat ve kurallar hakknda aratrma yapnz.
Havayolu tehlikeli madde tamaclnda malzeme gvenlik bilgi formu ve bu
formun doldurulmas hakknda bilgi toplaynz.
hracat gvenlik bilgi formu ve doldurulmas hakknda bilgi toplaynz.
Havayolu ile yaplacak tehlikeli madde tamaclnda, tehlikeli maddelerin iine
konulaca ambalajlar ve ambalaj zerine yaptrlacak gvenlik ve bilgi etiketleri hakknda
aratrma yapnz.
Aratrma yaparken evrenizde bulunan lojistik firma ya da nakliye firmalar ile
havayolu kargo hizmeti veren firmalardan, iletmelerin ilgili blmlerinden ve
yneticilerinden yararlanabilirsiniz. Ayrca, internet ortamnda bu irketlerin sitelerine
girerek gerekli bilgi ve dokmanlar elde edebilirsiniz.
2. HAVA YOLU TEHLKEL MADDE
TAIMACILII
2.1. Tehlikeli Maddelerin Tanmlanmas
Tehlikeli maddeler; zehirli, patlayc veya alev alabilen maddeler; bu maddeleri ihtiva
eden baz cihazlarn iinde de bulunabilen zehirli, zc veya younlatrc madde ieren
makine ksmlar; civa doldurulmu blmleri bulunan lm cihazlar gibi maddelerdir.
Tehlikeli maddeler, zelliklerinden dolay uak, yolcu ve dier gnderilerin
gvenliini tehdit eden kargolardr ve ok sk denetim altndadr. Tehlikeli maddelerin
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
66
havayolu ile nakliyesine sadece zel durumlar ve belirli artlar altnda izin verilir.
Havayoluyla tanmaya uygun olmayanlar tama srecinden tamamen karlrlar.
Resim 2.1: Havayolu ile tanamayacak tehlikeli maddeler
Birlemi Milletler ve Uluslar aras Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) standartlarna
gre marka ve spesifikasyonlar yaplm ve testten gemi paketlerle havayoluyla tanmas
yaplacak tehlikeli maddeler aadaki zelliklerde bulunmaldr:
Sv bir maddenin kapal kaptaki parlama noktas 60,5
0
Cden ve hakiki kaynama
noktas 35
0
C den az ise,
arpma ve srtnmeden dolay kat bir madde, yanma ve patlama zelliine
sahipse,
Madde su ile temas ettiinde yanc gaz kartyorsa,
Madde durduu yerde oksijen gaz kartyorsa,
Madde kendiliinden ayrarak patlamaya neden oluyorsa,
Madde sratle yanma zelliine sahipse,
67
Madde dier maddelerle birlikte reaksiyona girme zelliine sahipse,
Kat bir madde, az yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 200
mg. dan az ise,
Sv bir madde, az yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 500
mg. dan az ise,
Madde deri yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LD50 mg/kg = 1000 mg. dan
az ise,
Madde solunum yolu ile alndnda hassas zehir miktar; LC50 mg/L. = 10 mg.
dan az ise,
Madde insan derisi ile temas ettiinde 4 saate kadar insan dokusunu tannmaz hale
getiriyorsa,
2,1 metrelik bir mesafede maddenin manyetik etkisi 0,002 Gaussn stnde ise,
Maddenin yapsnda radyoaktif madde varsa ve gze zarar veriyorsa
elik tpler ierisinde basn ve derin dondurucu altnda svlatrlm gaz ihtiva
ediyorsa,
Maddenin teknik ismi IATA DGR kitabnda var ise ve tehlikeli madde snfnda
tanmlanyorsa.
IATA Tehlikeli Eya Dzenlemeleri, ierik olarak Uluslar aras Sivil Havaclk
Tekilat ICAOnun Havayoluyla Tehlikeli Maddelerin Gvenli Nakli ile lgili Teknik
Talimatna (ICAO-TI / Technical Inctructions for the Safe Transport of Dangerous Goods
by Air) uyumludur.
Tehlikeli kargolarn nakliyesi IATA Tehlikeli Eya Dzenlemeleri ne (IATA
Dangerous Goods Regulations) gre gerekletirilir. IATA yelerince belirlenen bu
dzenlemeler IATA artlarn kabul etmi lkelerde ve hemen hemen dnya genelinde
geerlidir.
Resim 2.2: Tehlikeli kargo eitleri
68
Tehlikeli kargo tanmasnda sorumluluk gndericiye ve tama sisteminde bulunan
tm taraflara aittir. Tehlikeli madde dzenlemelerine gre tanmasna izin verilmeyecek
hibir kargonun nakliye iin kabul edilmemesi gerekmektedir.
Tanmasna izin verilen kargolarn ambalaj, etiket, bir gnderide bulunabilecek en
fazla miktar, gnderi katlarnda doru deklarasyon gibi btn kurallarn yerine
getirilmesinden taraflar sorumludur.
Tehlikeli maddelerin gndericisi; Shippers Declaration for Dangerous Goods olarak
tanmlanan, ieriinde tehlikeli kargonun tanmland ve btn dzenlemelere uyulduunu
belirtilen bir belge hazrlamaldr. ICAO kurallarna gre, tehlikeli maddelerin kontrol
edilmesi ilemlerini dier kargolara gre daha sk bir ekilde yapmakla grevli olan tayc,
btn tehlikeli madde kargolarnn ieriini kontrol etme hakkna sahiptir.
2.2. Havayolu Tamaclnda Kabul Grmeyen Gizli Tehlikeli
Maddeler
Gnlk yaantmzda zellikle, banyolarmzda, mutfaklarmzda, garajmzda,
kullandmz ve zararsz olarak nitelediimiz birok madde ieriklerinde tadklar gizli
tehlikelerle yaantmza olabildiince zarar verebilmektedir. Aada tanmlanan maddelerin
birou, detayl bir aklama olmakszn ve havayolu otoritelerinden izin alnmakszn
tanamaz. Uluslararas Hava Tamaclar Birlii (IATA) ile lkelerin ye olduu
Uluslararas Sivil Hava Tamacl Organizasyonu (ICAO) bata olmak zere, Nasyonal
Otoritemiz Ulatrma Bakanl-Sivil Havaclk Genel Mdrlmzn bu dorultuda
belirledii ve Havayollarnn (Tayclarn) kullanmnda olan Gizli Tehlikeli Maddelerin
Kabul Prosedrleri ile Snrlamalar Tablolar mevcuttur.
Resim 2.3: Uluslar aras Sivil Hava Tamacl Organizasyonu (ICAO)
zellikle, gvenlik taramasndan geme aamasnda (check-in), uaa binmeden
nceki boarding aamalarnda pheli grlenlerin son derece hassas bir soruturmaya tabi
tutulmas gerekmektedir. Bu konuda zellikle Hava Meydanlarnda grev yapan TAV,
DHM, ve dier gvenlik hizmeti veren kurulularn zorunlu olarak katlmas gerekli olan ve
IATA/ICAO/FAA/JAA standartlarnda yer alan TEHLKEL MADDELER KATEGOR-
12 / BAGAJ-KARGO-POSTA-KRAM v.b Hizmetlerin Taranmas ve Gvenliinden
sorumlu Personel Eitimleridir. Bu eitimlerde alnan sertifikalar SHGM ye (Sivil
69
Havaclk Genel Mdrl) da ayrca deklare edilmeli ve onay alnmaldr. Bunun yan sra
bu eitimi alan personelin kaytlar skca muhafaza edilmeli ( minimum sre IATA/ICAO
bazl 3 aydr, Trkiye uygulamas ise 5 yldr.) ve 24 ayda bir Tazeleme Eitimleri ile
bilgilerinin gncellii de devam ettirilmelidir.
Gizli tehlikeler ieren maddeler ve ieriklerinde olabilecek tehlikeler aada
sralanmtr:
1. Motorlu Tat Aralar (Araba, Motor, Motorsiklet v.b): eriklerinde demir-
manyetik materyaller, sv akler, hava yastklar, karbratr, motor, yedek para kitleri,
yakt ihtiva eden yakt tanklar, lastikler v.b bulunabilir.
2. Solunum Aparatlar: eriklerinde sktrlm hava veya oksijen silindirleri,
kimyasal oksijen jeneratrleri (bilinen en nemli kazas Valujet-592, 11 Mays 1996 110
kii hayatn kaybetmitir.) ve derin dondurulmu sv oksijen gazlar bulunabilir.
Resim 2.4: Oksijen jeneratrleri
3. Kamp Malzemeleri: eriklerinde btan, propan v.b yanc gazlar ile, kerozin,
gazolin v.b yanc sv barndran veya hexamine, kibritler v.b yanc katlar bulunabilir.
4. Andrclar: eriklerinde civa, asitler, alkaliler ve sv hcreli akler ile sv
lityum iyon pilleri ile akleri v.b bulunabilir.
5. Elektrik arjl G Aletleri: eriklerinde sv hcreli akler ve sv, jel, kuru tipte
lityum iyon pilleri ve akleri bulunabilir.
6. Yksek Is Yayan Tanabilir Frnlar veya Istclar: Tayc onay ile kabine
kabul edilebilen ama ounlukla yasak olan maddelerdir. (zellikle ikram irketleri
tarafndan uaklara verilen frnlar ve aksamlar da dahil olmak zere, sorunsuz almalar,
teknik bir aksakla meydan vermeyecek zellikte olmalar gerekmektedir.)
7. Dondurulmu Yiyecekler: Dondurulmu et ve st rnleri, meyve ve sebzeler:
eriklerinde dondurulmu kriyojenik sv gazlar, kat karbondioksit (Kuru buz) bulunabilir.
70
(Kuru buzun dondurma amal olarak kabinde tama limiti yolcu bana 2.5 kg olacak
ekilde 2007 Ocak aynda dzenlemeye gidilmitir. Bu tr yolcularn check-in aamasnda
beraberinde kabinde tadklar kuru buz ve bozulabilir maddeleri grevlilere bildirmeleri
gerekmektedir. Ayrca havayolu kurulularnn da bu tr kabin bagajlarna Dry Ice Bag
Tag takmalar zorunludur)
8. Gaz Silindirleri ve Dal Ekipmanlar: Derin dondurulmu yanc sv, yanc
olmayan ve zehirli olmayan gazlar (rnein: Btan gaz, oksijen gaz, propan gaz ve dalg
tpleri v.b) bulunabilir. Bunlara ilaveten abuk snabilen sa ekillendirme aletleri ile
kaynak lambalar, dalglar ile madencilerin kullandklar el fenerleri, kask-st fenerler ile
kamp tpleri v.b ekipmanlar da btan gaz ierebilirler.
9. aret Fiekleri ve Patlayclar: eriklerinde silahlar, mhimmat, otomatik silahlar,
uzun namlulu tfekler (Namlu, radyoaktif ieren x-ray nl olabilir.), cephanelik
malzemeleri, bo kartular, silah balklar, havai fiekler, havai fiek rampalar, (Yeni yl
sslemeleri iin hazrlanm atapat, maytap), iinde elik misketler bulunan metal kaplar,
yarmalarda veya spor msabakalarnda kullanlan ateli silahlar, atclk msabakalarnda
kullanlan (trap ve benzeri) silahlar ve mermileri, haval ve pompal tfekler ve sportif
amal fiekler, barut v.b bulunabilir.
Resim 2.5: Havai fiekler
10. Evlerde ve yerlerinde Kullanlan Aartclar: eriklerinde deterjanlar, leke
karclar, aartclar (kezzap, tuz ruhu, amar sular, frn ve ocaklar iin leke skcler)
olabilir bunlar ayrca klorr ve amonyak ihtiva edebilirler. Bu saylanlarn birou ayn
zamanda korozif madde ile oksitleyici materyallerdir. Amonyak ayn zamanda zehirleyici bir
buhar retir. Birok kat tipte aartclar ok gl oksitleyiciler ierirler ki bunlar
birbirleriyle reaksiyona girdiklerinde duman, kt kokulu pis gazlar ve yangna sebebiyet
verirler. zellikle younluuna bal olarak solunum yollarn tahri eden, boan, gzlerde
geici krlklere sebebiyet veren maddelerdir.
11. Ev Eyalar eriinde Yer Alan Dier Gizli Tehlikeliler: eriklerinde
ounlukla yanc sv ieren (rnein: zelti bazl boyalar, ya ve tiner bazl boyalar,
yaptrclar, medikal alanda kullanlan alkoller, tiner, terebentin, dezenfektanlar, cilalar,
aerosoller, shhi tesisatlar iin (boru, kanal v.b) kullanlan andrc ierikli temizleyici
maddeler, gaz yalar v.b bulunabilir.
71
12. Bulac Maddeler: eriklerinde, bakteri, miyoplazma, virs, riketsiya, fungosit,
mantar ve kltrler bulunabilir.
13. Makina Aksamlar: eriklerinde delici-kesici aletler, yalar, korozif maddeler,
boyalar, dolgu, macun, eriyikler (solventler), sv lityum akleri, civa, sktrlm veya sv
gaz silindirleri v.b bulunabilir.
14. Manyetik Maddeler: eriklerinde mknatslar ve manyetik madde ihtiva eden
l aletleri v.b bulunabilir. (Hava tamaclnda bu tr materyallerin uaklara yklenmesi
sadece arka kargo kompartmanlar gz nnde bulundurularak yaplr.)
15. Tbb Malzemeler le Eczaclk Ekipmanlar: eriklerinde yanc svlar, yanc
katlar, oksitleyici maddeler, organik peroksitler, zehirleyici ve andrc materyaller
bulunabilir.
16. Fotoraf Ekipmanlar, Filmler ve Basn (Medya) Ekipmanlar: eriklerinde
asitler, patlayc piroteknik malzemeler, dahili yakt tanklarna sahip jeneratrler, slak
akler, yakt ve s reten materyaller, yaptrclar, solventler, film kimyasallar v.b
bulunabilir.
17. Zehirler: eriklerinde sv-kat bcek ldrcler, tarm ilalar, fare zehirleri,
haere kovucular, tahtakurusu ldrcleri, arsenik, siyanit v.b bulunabilir.
18. Radyoaktif materyaller: eriklerinde (rnein: duman dedektrleri, n bazl
boyalar, lm cihazlar, x-ray cihazlar, tbbi tanlar iin kullanlan cihazlar, rntgen
cihazlar, Cobalt kaynakl tansal cihazlar, kemoterapi cihazlar, saatler, x-ray nl silah
drbnleri v.b) bulunabilir.
Resim 2.6: Duman dedektr
19. Havuz kimyasallar: eriklerinde klor, aartclar, oksitleyici maddeler, asitler ve
korozif materyaller bulunabilir.
20. Sv ve benzeri maddeler: Sv ve benzeri maddelere rnek olarak jeller, spreyler,
ampuanlar, losyonlar, kremler, di macunlar verilmitir. Bu maddelerin her birinin 100 ml
arl gemeyecek muhteviyat dardan grnebilecek saydam ve az alp kapanabilen
poetlerin iinde olmas art getirilmekle birlikte toplam arlklarnn 1 litreyi gememe
art da getirilmitir.
72
2.3. Havayolu Tehlikeli Madde Tamaclnda Malzeme Gvenlik
Bilgi Formlarnn (MSDS) nemi ve Trkiyede Kullanm Alan
Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar, tehlikeli kimyasallarn ynetimi konusuna hakim,
11/07/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli
Kimyasallar Ynetmelii ve bal tebliler ile zellikle bu tebliin uygulanmasna ynelik,
gncelleme eitimi de dahil olmak zere, uygun eitim alm kiiler tarafndan dzenlenir.
Havayolu-Denizyolu-Karayolu ve Demiryolu Tehlikeli Maddeler Tamaclnda son
yllarda artan gvenlik nlemleri neticesinde Malzeme veya Materyal Gvenlik Bilgi
Formlarnn nemi bir kez daha karmza kmaktadr. (MSDS - Material Safety Data Sheet)
Resim 2.7: Tehlikeli kargo tamaclnda gvenlik ilk plandadr
Tm dnyada, zellikle gelien lojistik sektrnde younlukla uygulama alan bulan
MSDSler, gnderilecek tehlikeli madde kargolarnn CVsi (zgemii) niteliindedir.
Trkiyede birok havayolu irketinde MSDSler daha hala uygulama alan bulamamtr.
Alnacak nlemler ve uygulanacak yaptrmlar ile havayolu kargo kabulnde MSDS
olmakszn kargo acenteleri, maln gmrkl sahalara geirememelidir. Kald ki, bu konuda
en hassas olan havayolu irketlerinden biri olarak bilinen Alman Havayollar bile neredeyse
normal kargolara dahi MSDS ister hale gelmitir.
MSDSlerin (Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn) yaygn olarak kullanlmama
durumlar sz konusu olduunda zellikle tehlikeli madde tamacl asndan
deklarasyonsuz (bildirimsiz) veya deklareli mallarn her zaman var olmasn ve de potansiyel
tehlikelerini gndemden indirmeyecektir.
zellikle retilen nesnelerin, maddelerin ierikleri, detayl bilgileri sayl global, ok
uluslu havaclk irketlerinde yaygn olarak aranmakta ve gndericilerin tarafndaki Kimya
Mhendisleri / Kimyagerlerinden onayl halde talep edilmektedir. Bylelikle sevkiyatta asla
hataya yer olmakszn ve de kaza/krm vb. durumlarnda da nasl mdahale edileceinin
kolaylkla bilinmesi, uygulanmas asndan da taycya byk kolaylklar getirmektedir.
Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda bulunmas gereken 16 standart balk ile beraber
alt balklar ve detaylarnda yer almas gereken bilgiler ve bu bilgilerin tespitine ynelik
olarak da dier bilgiler mevcuttur.
73
16 adet standart balk aadaki gibidir:
1. Madde / Mstahzar ve irket / Sahibinin Tantm,
2. Bileim / Kompozisyon,
3. Tehlike Tanmlamas,
4. lk Yardm,
5. Yangnla Mcadele,
6. Kazalarda Alnacak Tedbirler,
7. Kullanma ve Depolama,
8. Kimyasala Maruz Kalma Kontrol ve Kiisel Korunma,
9. Fiziksel ve Kimyasal zellikler,
10. Kararllk ve Reaktivite,
11. Toksikolojik Bilgi,
12. Ekolojik Bilgi,
13. Bertaraf Bilgileri,
14. Tamaclk Bilgileri,
15. Mevzuat Bilgileri,
16. Dier Bilgiler.
Resim 2.8: Tehlikeli kargo tamacl
74
14. madde Tamaclk Bilgisi sadece havayolu tamacln kapsamaz. Bu
maddenin ierii;
Karayolu iin, (ADR - Tehlikeli Ykn Karayolu ile Uluslar aras Tamaclna
likin Avrupa Anlamas)
Demiryolu iin, (RID - Tehlikeli Ykn Demiryolu ile Uluslar aras Tamaclna
likin Mevzuat)
Denizyolu iin, (IMDG - Denizlerde Tehlikeli Yk Tamasna likin Dzenleme)
Kta ii su yollar tamacl, (ADNR - Nehirlerde Tehlikeli Yk Tanmasna likin
Dzenleme)
Havayolu iin (ICAO - TI Uluslar aras Sivil Havaclk Tamaclar Organizasyonu
Teknik Talimatlar ve IATA - DGR - Uluslar aras Hava Tamaclar Birlii Tehlikeli
Maddeler Kurallar)
tmyle bu kurallarn uygulanmasdr.
Tehlikeli Maddeler Gnderici Beyannamesi (Shippers Declaration For Dangerous
Goods - DGD) nin, kargo kabul nitesi tarafndan kontrol ancak sertifikal yetkili kiilerce
yaplabilir. zellikle kargo kabul grevlileri, kargo acenteleri personeli ile gnderici
tarafndaki lojistikten sorumlu personelin Trkiyede akrediteli olan bir kurumdan Tehlikeli
Maddeler 1.5.A gereklerine uygun eitim alm olmalar zorunludur.
zellikle bir Kimya Mhendisi/Kimyager de dahil olmak zere hibir kii/kurum
Tehlikeli Maddeler 1.5.A Tablosu gerei eitimsiz, sertifikasz olarak Tehlikeli Maddeler
Gnderici Beyannamesini tanzim edemez ve altna da imza atamaz. Hatta bu konuda
beyanatta bile bulunamaz. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda kullanlan birka nemli
terminolojik ksaltma aadaki gibidir:
CAS Numaras (Chemical Abstracts Service Number): Kimyasal maddenin,
Kimyasal Kurumlar Servisi tarafndan verilen numarasn tanmlar.
IUPAC (Internetional Union of Pure and Applied Chemistry) Ad: Kimyasal
Maddenin, Uluslarars Temel ve Uygulamal Kimya Birliince verilen adn belirtir.
EC Numaras: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter numaras veya
Avrupada bildirimde bulunulan maddeler liste numarasn tanmlar.
Havayolu-Denizyolu-Karayolu ve Demiryolu Tehlikeli Maddeler Tamaclnda
Material Safety Data Sheet-Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn kullanlmas tatlan
tehlikeli maddelerin tanmlanmasn, ilk yardm, kaza ve krmlarda alnmas gereken
nlemleri, acil durum telefonlarnn bilinmesi, handling (elleleme) ileminin kusursuzca
yaplmasn uluslar aras normlara gre zorunlu klar ve NCE EMNYET unsurunu n
plana karr.
75
Belge 2.1: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 1)
76
Belge 2.2: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 2)
77
Belge 2.3: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (bo form) (sayfa 3)
78
Belge 2.4: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 1)
79
Belge 2.5: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 2)
80
Belge 2.6: Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (rnek form) (sayfa 3)
81
2.3.1. Gvenlik Bilgi Formu
Gvenlik Bilgi Formu, tehlikeli kimyasallarn; zelliklerine ilikin detayl bilgiler ile
bulunduu iyerlerinde kimyasaln zelliine gre alnacak gvenlik nlemleri ve kimyasaln
olumsuz etkilerinden evre ve insan salnn korunmasna ynelik gerekli bilgileri ieren
belgeyi ifade eder.
Gvenlik bilgi formunun hazrlanmas ve datmnda aadaki kurallara uyulmas
zorunludur:
Gvenlik Bilgi Formu, Ynetmelik hkmlerine gre, tehlikeli olduu belirlenen
madde ve mstahzar (hazrlanm, hazr halde) ile en az bir tehlikeli madde ihtiva eden
mstahzarn reticisi tarafndan hazrlanr.
Profesyonel kullanclar tarafndan talep edilmesi halinde, bu ynetmelik
hkmlerine gre tehlikeli olarak snflandrlmasa dahi, iyeri ortam maruz kalma limitleri
belirlenmi veya evre ve insana zarar verecek zellik gsteren maddelerden en az birini
ieren mstahzarlardan, bu tr maddelerden en az birini veya birkan ayr ayr;
1 % (arlka) miktarda ieren gaz halinde olmayan,
0,2 % (hacimce) miktarda ieren gaz halinde olan, mstahzarn Gvenlik
Bilgi Formu, bu mstahzarn reticisi tarafndan ayrntl bilgiler ierecek ekilde hazrlanr
ve talep edene iletilir.
Resim 2.9: Gvenlik bilgi formunun hazrlanmas
Gvenlik Bilgi Formu, retici tarafndan;
Her tehlikeli madde, tehlikeli mstahzar veya en az bir tehlikeli madde
ieren mstahzar iin ayr ayr hazrlanr,
Teknik gelimelere ve bilimsel aratrmalara bal olarak gncelletirilir,
Tehlikeli kimyasaln retim sonras ilk teslimat srasnda veya mmknse
teslimat ncesi,
82
kinci veya takip eden teslimatlarnda talep edilmesi halinde, alcya cretsiz
olarak yazl metin halinde verilir veya elektronik ortamda iletilir.
Gvenlik Bilgi Formu; piyasaya arz edilen kimyasallar iin Trke, ihra edilen
kimyasallar iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden birinde hazrlanr.
Gvenlik Bilgi Formunun yeni bilgiler altnda gncelletirilmesi halinde;
gncelletirilmi form, gncelletirme tarihinin 12 ay (bir yl) ncesine kadar geen srede,
tehlikeli kimyasaln verildii kullanclar ile depolayana gncelletirme tarihini takip eden 3
ay iinde iletilir ve formda deiiklik tarihi ve kanc deiiklik olduu belirtilir.
thal edilen kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formu, ithalats tarafndan reticisinden
temin edilerek, Ynetmelik hkmlerine uygun olarak hazrlandktan sonra, tehlikeli
kimyasaln ilk teslimat srasnda veya mmknse teslimat ncesi, ikinci veya takip eden
teslimatlarnda talep edilmesi halinde alcya cretsiz olarak Trke yazl metin halinde
verilir veya elektronik ortamda iletilir.
thal edilen kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formlarnn ithalats tarafndan
reticisinden temin edilememesi halinde, ithalat ithal ettii kimyasallar iin bu Ynetmelik
hkmlerine uygun olarak Gvenlik Bilgi formunu hazrlamakla ykmldr.
Gvenlik Bilgi Formunda bulunmas gereken asgari bilgiler ile formun
dzenlenmesinde uyulacak usul ve esaslar Bakanlka yaymlanacak tebli ile belirlenir.
83
Belge 2.7: hracat gvenlik bilgi formu
84
2.4. Tehlikeli Maddelerin Ambalajlanmas ve Depolanmas
2.4.1. Ambalajlama Zorunluluu
Tehlikeli madde ve mstahzarlar normal depolama ve tama artlarnda, szma, kaak,
dklme bulama ve benzeri yollarla ambalaj dna kmalar nlenecek ekilde
ambalajlandktan sonra tanabilirler.
Bir baka rnn retiminde hammadde, ara madde olarak kullanlacak veya yakt
olarak piyasaya srlmek istenen madde ve mstahzarlarn;
evre ve insan salna zarar vermeyecek uygun sistem ve aralarla tanmas ve
depolanmasna,
Ara ve depo yerinin kapal sistem olmas durumlarnda ambalajsz depolama ve
tamaya izin verilebilir.
2.4.2. Ambalaj Kaplarnn Genel Grnm
Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn iine konduu kaplarn genel grnm aadaki
gibi olmaldr:
Ambalajlarn ekil ve etiketleri, genel grnm ve kapsamlar, gda maddelerinin
ambalajlar ile ayn veya kartrlabilir benzerlikte seilemez.
Tehlikeli maddelerin ambalaj ve kaplarna konulmasnda, etiketleme ve gvenlik
tavsiyelerine uyulmaldr.
Resim 2.10: Tehlikeli madde ambalaj
85
2.4.3. Ambalajlama artlar
Tehlikeli madde ve mstahzarlarnn ambalaj kaplarna konulmasnda aadaki genel
kurallara uyulmas zorunludur:
Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba szma
olmamaldr. Cam, seramik gibi krlgan malzemeden yaplm i kaplar ile ambalajlamada,
krlmann nlenmesi iin i ve d kaplar arasnda ok direncine sahip uygun destekleme
malzemeleri kullanlmal veya benzeri nlemler alnmaldr.
Resim 2.11: Cam malzemenin ambalajlanmas
Ambalajlanan madde, ambalaj kabnn dna bulamamaldr.
Ambalaj kab, iine konulan maddeden etkilenmemeli, onun zelliklerini
deitirmemelidir.
Tablo 2.1: Tehlikeli kargo i paket malzemeleri
86
Sv halinde madde ve mstahzarlarn ambalajlanmasnda, sl genlemeler sonucu,
patlama, yrtlma gibi istenmeyen durumlarn nne geilebilmesi iin, kaplarda bo hacim
braklmaldr.
Havayolu ile tanacak her trl ambalaj kabnn hava basnc deiimlerinin
etkisiyle karlatnda dayankl olacak ekilde tasarlanmas gerekir.
Birbiri ile iddetli reaksiyon veren maddeleri tayan i kaplar ayn d kap iinde
depolanamaz ve tanamaz.
Tablo 2.2: Tehlikeli kargo d paket malzemeleri
ok tehlikeli olduklar iin bir sv ile slatlarak veya seyreltilerek korunmas
gereken maddelerin ambalajlanmasnda, kaaklar tamamen nleyecek tasarmlar kullanlr
ve yeterli nlemler alnr.
Tama ve depolama srasnda scakln artmas, hava basncnn deiimi,
alkalanma, gibi nedenlerle, kap iindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluturuyor ve
87
basnc artryorsa, fazla gaz dar atarak otomatik basn ayarlamasn salayacak sistemler
taklm kaplar kullanlmaldr. Ancak, kan gazn tehlikeli ve zararl olmas durumunda,
tehlikeyi nleyici baka nlemlerin alnmas gerekir
retici ithal ettii veya rettii madde ve mstahzarn tanmasndan kaynaklanan
ambalaj malzemesinin, ilgili ynetmelikler uyarnca, en aza indirilmesi veya bertaraf
edilmesinden ykmldr. retici bu durumda sorumluluu bakasna devredemez ve
gerekli harcamalar karlamakla ykmldr.
Tablo 2.3: Tehlikeli kargo tamasnda kullanlan variller
Ambalaj olarak kullanlacak her trl madde, malzeme ve ara, kullanm amacna
uygun fonksiyon testlerinden geirilir.
2.4.4. Tehlikeli Maddelerin Etiketlenmesi
Tehlikeli maddelerin tanmas ile uraanlar, bunlarn zelliklerine gre
etiketlenmesinden de sorumludurlar.
2.4.4.1. Etiketlerde Bulunmas Gerekli Hususlar
Etiketlerde;
reticinin ad ve adresi,
Maddenin kimyasal ve ticari ad, kapal forml,
rnlerin, ticari ad, amalanan kullanm alanlar ve ieriine giren maddelerin
tehlike sembolleri,
88
zel tehlikelere kar dikkat ekici, ok iddetli patlayc, iddetli zehir gibi
ibareler iin risk bilgileri R kodu, gvenlik tavsiyeleri ve alnabilecek tedbirler hakknda
zl bilgiler S kodlaryla zararl maddeyi tanmlayan zellikler,
Tek tek maddeler iin verilen tehlike iaretlerinden ilgili olanlar,
Kimyasal tanm ve etkin maddesinin yzdesi,
Dier katk maddeleri ve en azndan bunlarn grup tanmlar, bulundurulur.
Etiketlerde evre ve insan sal iin tehlike durumlar ve korunma nlemleri
iaretlerle gsterilir.
2.4.4.2. Uyulmas Gerekli Hususlar
Etiketlerde zehirsizdir, sala zararszdr, talimata uygun kullanlrsa
zararszdr gibi tehlikeye kar kaytszlatrc ifadeler kullanlamaz.
Paketlenmi olarak piyasaya srlen madde veya rnlerde etiketler, paketlere
yaptrlm olmaldr.
Tablo 2.4: Hava tamaclnda kullanlan tehlikeli madde etiketleri
89
Paketler ikinci bir ambalaj iine konuyorsa, etiket bu ambalajlar zerine de
yaptrlr. Ancak, effaf ikinci ambalaj kullanldnda, iteki etiketin net olarak
okunabilmesi durumunda ikinci ambalaja etiket konulmas zorunlu deildir.
zellikleri yeterince belirlenmeyen maddelerin etiketleri zerine bu maddenin
evre ve insan sal zerindeki etkisi ile ilgili aratrmalar devam etmektedir ibaresi
yazlr. Kanser yapc maddeler listesine giren madde ve rnlerin etiketleri zerine, dier
bilgilerin yan sra dikkat kansere neden olabilir ibaresi yazlr.
Etiketler, piyasaya sunulan tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya iin Trke, ihra
edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eya iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden
birinde hazrlanr.
Aerosol paketleri ve kaplarna yaptrlan etiketlerde dier bilgilerin yan sra;
Kutu basnldr, Gne altnda brakmaynz, 50
0
Cnin zerindeki scaktan
koruyunuz, Bo kutular zorlayarak amaynz, Atee atmaynz, Aleve veya akkor
halindeki maddelere pskrtmeyiniz ifadeleri yer almaldr.
Resim 2.12: Aerosoller tanrken scaktan ve basntan korunmaldr.
Bileiminde yanmaya ve kolay alev almaya neden olabilecek yanc madde
ierenler iin Yancdr veya Kolay alev alr, ibarelerinin de yazlmas zorunludur.
2.4.4.3. Etiketleme artlar
Tehlikeli maddelerin etiketlerinin boyutlar, ambalaj kaplarnn hacimlerine gre,
aada verilmitir:
0,25 litreye kadar uygun grlecek byklkte,
0,26 - 3,0 litre aras iin en az 52 mm x 74 mm,
3,1 - 50 litre aras iin en az 74 mm x 105 mm,
51 - 500 litre aras iin en az 105 mm x 148 mm,
500 litreden byk olanlar iin en az 148 mm x 210 mm.
90
Resim 2.13: Etiketleme artlar
Tehlike sembolleri, portakal sars zemin zerine siyah bask ile verilir. Her tehlike
sembol en az 1 cm
2
alana sahip olup, iaretin yaplaca yzeyin en az onda birini kaplar.
Etiketler ayrca salk, gvenlik gibi alanlardaki ynetmeliklerin ilgili hkmleri gerei
zorunlu semboller ve bilgileri de tamamlayc olarak bulundurur.
Etiketler, ambalajn bir veya birka yzne, ambalaj normal konumunda dururken
etiketteki bilgiler okunabilecek ekilde yaptrlr. Etiketin ambalaj yzeyine yaptrlmas,
ambalajn boyutlar veya cinsi nedeniyle mmkn deilse, etiketleme ambalaja bal bir
plaka eklinde yaplr.
Resim 2.14: Tehlikeli madde bilgi etiketleri
Etiketin d etkenlerden ve ambalaj iindeki maddeden etkilenerek ambalaj zerinden
kmamas veya kullanlmsa plakann kopmamas iin gerekli nlemler alnr. Yanc ve
kolay tutuan maddelerin 0,25 litreyi gemeyen ambalajlarnn etiketlerinde, maddenin bu
zellii ile ilgili olarak dikkat ekici ibarelerin ve alnmas gerekli nlemlerin etikete
yazlmas art aranmaz.
91
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Uakla tanmas mmkn
olmayan tehlikeli
maddelerin ayrmn yapnz.
Bu ayrm yaparken ICAO standartlarna uygun
hareket ediniz.
Hava yolu tamaclnda
kabul grmeyen gizli
tehlikeli maddelerin
ayrmn yapnz.
Gizli tehlikeli maddelerin hangi rnlerin
bileiminde ya da ieriinde bulunabileceine
dikkat ediniz.
Hava yolu ile tamas
yaplabilecek tehlikeli
maddelerin ayrmn yapnz.
Bu ayrm yaparken IATA DGR kitabnda
tanacak maddenin tanmlanm olmasna dikkat
ediniz.
Malzeme Gvenlik Bilgi
Formlarnn uzman
tarafndan nasl
doldurulduunu inceleyiniz.
Form konusunda takldnz konular hakknda,
formu dolduracak yetkili kiiden gerekli bilgileri
alnz.
hracat gvenlik bilgi
formunun doldurulma
kurallarn kavraynz.
Belge doldurulurken ilgili blmler hakknda bilgi
alnz.
Krlgan malzemeden
yaplm ambalaj ierisine
konulan tehlikeli maddenin
d kaplar ile ambalajlama
ilemini yapnz.
Ambalajlama ilemi srasnda i ve d kaplar
arasna krlma ve ok etkisini yok etmek iin
destekleme malzemeleri koymay unutmaynz.
Sv haldeki tehlikeli
maddenin ambalajlanmas
ilemini yapnz.
Sv haldeki tehlikeli maddelerin sl genlemeler
sonucu zarar vermemesi iin kaplarda bo hacim
kalmamasna dikkat ediniz.
Ambalaj iin kullanlacak
her trl malzemeyi
ambalajlama ncesinde
gerekli fonksiyon
testlerinden geiriniz.
Ambalajlanmas srasnda tehlikeli maddelerin
zarar vermemesi iin gerekli gvenlik nlemlerini
almaya dikkat ediniz.
Ambalajlar zerine tehlikeli
maddelerin zelliini
gsteren etiketleri
yaptrnz.
Etiketleme ilemini yaparken bu konuyla ilgili
kurallara uymaya zen gsteriniz.
UYGULAMA FAALYET
92
LME VE DEERLENDRME
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun cevaplar yaznz.
1- Tehlikeli maddelerin hava yolu ile nakliyesine sadece . ve belirli
artlar altnda izin verilir.
2- Yapsnda ve tuzlar bulunan tehlikeli maddeler, artlar ne olursa
olsun tanmak iin havayoluna kabul edilmezler,
3- Maddenin teknik ismi . kitabnda var ise ve tehlikeli madde snfnda
tanmlanyorsa, havayoluyla tanmasna izin verilir.
4- Malzeme gvenlik bilgi formlar, hava yolu ile tanacak tehlikeli maddelerin
niteliindedir.
5- Malzeme gvenlik bilgi formlarnn kullanlmas, tehlikeli maddelerin tanmas
srasnda uluslar aras normlara gre .. .. unsurunu n plana karr.
6- Tehlikeli maddelerin tanmasnda ambalaj olarak kullanlacak her trl madde,
malzeme ve ara, kullanm amacna uygun .... testlerinden geirilir.
7- Etiketin ambalaj yzeyine yaptrlmas, ambalajn boyutlar veya cinsi nedeniyle
mmkn deilse, etiketleme ambalaja bal bir eklinde yaplr.
8- Maddenin ambalajlanmasnda i ie kaplar kullanlmsa, i kaptan d kaba
. olmamaldr.
9- Gvenlik Bilgi Formu; piyasaya arz edilen kimyasallar iin ., ihra edilen
kimyasallar iin ihra edilen lkenin resmi dillerinden birinde hazrlanr.
10- . numaras (Chemical Abstracts Service Number): Kimyasal maddenin,
Kimyasal Kurumlar Servisi tarafndan verilen numarasn tanmlar.
Aadaki sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
11- Aadakilerden hangisi malzeme gvenlik bilgi formlar iinde bulunmas gereken
standart balklardan birisi deildir?
A) Kullanma ve depolama,
B) Mevzuat bilgileri,
C) Yangnla mcadele,
D) Patolojik bilgi
LME VE DEERLENDRME
93
12- Aada verilen tehlikeli maddelerin tanmasna dair uluslar aras anlama ve
dzenlemelerden hangisi doru deildir?
A) Karayolu tamac iin ADR,
B) Demiryolu tamacl iin IMDG,
C) Kta ii su yollar tamacl iin ADNR,
D) Havayolu tamacl iin IATA DGR
13- Aadakilerden hangisi tehlikeli maddelerin etiketlerinde bulunmas gereken
unsurlar arasnda yer almaz?
A) Kimyasal tanm ve etkin maddesinin yzdesi,
B) Maddenin kimyasal ve ticari ad, kapal forml,
C) zel tehlikelere kar dikkat ekici F ve Z kodlar,
D) Dier katk maddeleri ve bunlarn grup tanmlar
14- Aerosol paketlerine ve kaplarna yaptrlan etiketler zerinde aadaki bilgilerden
hangisi yer almaz?
A) 30
0
C nin zerindeki scaktan koruyunuz,
B) Aleve ve akkor halindeki maddelere pskrtmeyiniz,
C) Bo kutular zorlayarak amaynz,
D) Gne altnda brakmaynz
15- Aadakilerden hangisi havayolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli
maddeler arasnda yer almaz?
A) Fotoraf ekipmanlar,
B) aret fiekleri ve patlayclar,
C) Elektrik arjl g aletleri,
D) Solunum yollar ilalar
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.
94
Aada Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ile ilgili uygulamalarda
karnza kacak durumlar sralanmtr. Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl ile
ilgili listelenen davranlar tabloda bulunan deerlendirme leine gre
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1- Uakla tanmas mmkn olmayan tehlikeli maddelerin
ayrmn yaptnz m?
2- Hava yolu tamaclnda kabul grmeyen gizli tehlikeli
maddelerin ayrmn yaptnz m?
3- Hava yolu ile tamas yaplabilecek tehlikeli maddelerin
ayrmn yaptnz m?
4- Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn uzman tarafndan nasl
doldurulduunu incelediniz mi?
5- hracat gvenlik bilgi formunun doldurulma kurallarn
kavradnz m?
6- Krlgan malzemeden yaplm ambalaj ierisine konulan
tehlikeli maddenin d kaplar ile ambalajlama ilemini yaptnz
m?
7- Sv haldeki tehlikeli maddenin ambalajlanmas ilemini
yaptnz m?
8- Ambalaj iin kullanlacak malzemeyi ambalajlama ncesinde
gerekli fonksiyon testlerinden geirdiniz mi?
9- Ambalajlar zerine tehlikeli maddelerin zelliini gsteren
etiketleri yaptrdnz m?
10- Etiketin zarar grmemesi ve ambalaj zerinden kmamas
iin gerekli nlemleri aldnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz, zellikle Hayr olarak iaretlediiniz konular tekrar ediniz.
Konular arkadalarnzla tartnz. Hatann nereden kaynaklandn bulmaya alnz.
Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.
Tm cevaplarnzn karl Evet ise ve kendinizi yeterli gryorsanz modl
deerlendirme testine geiniz.
UYGULAMALI TEST
DEERLENDRME
95
MODL DEERLENDRME
GZLENECEK DAVRANILAR
0
(kt)
1
(zayf)
2
(orta)
3
(iyi)
Kara yolu Tehlikeli Madde Tamacl
lemlerini Yapmak
A- ADR szlemesinin yapsal zelliklerini
kavrayabilme
B- lkemizde bulunan mevcut yasal dzenleme ve
standartlar kavrayabilme
C- Tehlikeli madde sembollerini ve korunma
yntemlerini kavrayabilme
D- Tehlikeli maddeleri snf numaralarna gre
snflandrabilme
E- Tehlikeli maddelerin ambalajlanmasnda
uyulmas gereken kurallar kavrayabilme
F- Tehlikeli maddelerin tehlike etiketlerinin ve
iaretlerinin ambalaj zerine yaptrlm olduunu
kontrol edebilme
Hava yolu Tehlikeli Madde Tamacl
lemlerini Yapmak
A- Uakla tanmas mmkn olmayan tehlikeli
maddelerin ayrmn yapabilme
B- Havayolu tamaclnda kabul grmeyen gizli
tehlikeli maddelerin ayrmn yapabilme
C- Havayolu ile tamas yaplabilecek tehlikeli
maddelerin ayrmn yapabilme
D- Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn uzman
tarafndan nasl doldurulduunu inceleyebilme
E- hracat gvenlik bilgi formunun doldurulma
kurallarn kavrayabilme
F- Krlgan malzemeden yaplm ambalaj ierisine
konulan tehlikeli maddenin d kaplar ile
ambalajlama ilemini yapabilme
G- Sv haldeki tehlikeli maddenin ambalajlanmas
ilemini yapabilme
H-Ambalaj iin kullanlacak malzemeyi ambalajlama
ncesinde gerekli fonksiyon testlerinden geirebilme
I- Ambalajlar zerine tehlikeli maddelerin zelliini
gsteren etiketleri yaptrabilme
- Etiketin zarar grmemesi ve ambalaj zerinden
kmamas iin gerekli nlemleri alabilme
TOPLAM PUAN
MODL DEERLENDRME
96
DEERLENDRME
Derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz Hangi
davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz, o konu ile ilgili faaliyeti tekrar etmeniz
gerekmektedir.
Teorik bilgilerle ilgili testi doru olarak cevapladktan sonra, yeterlik testi sonucunda,
tm sorulara evet cevab verdiyseniz bir sonraki modle geiniz. Eer baz sorulara hayr
eklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili blmleri tekrar ederek yeterlik testini
yeniden yapnz.
97
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
Sorular Cevaplar
1- B
2- A
3- A
4- D
5- C
6- C
7- D
8- B
9- C
10- B
11- A
RENME FAALYET 2N CEVAP ANAHTARI
Sorular Cevaplar
1-
ZEL
DURUMLAR
2-
KLOR,
AMONYUM
3- IATA, DGR
4-
ZGEM,
(CV)
5-
NCE
EMNYET
6- FONKSYON
7- PLAKA
8- SIZMA
9- TRKE
10- CAS
11- D
12- B
13- C
14- A
15- D
CEVAP ANAHTARLARI
98
KAYNAKA
NERLEN KAYNAKLAR
Lojistik dergileri
Lojistik sektrnde faaliyet gsteren firmalarn internet siteleri
KAYNAKA
ERDAL, Murat. Metin ANCI, Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003.
www.reibel.com.tr
www.airhaber.com
www.bilgisite.com
www.vakifbank.com.tr
www.sdvhoroz.com.tr
www.dorukair.com.tr
www.aircraft-charter-world.com
www.freightseronline.com
www.historyofaircargo.com.
www.airliners.net
www.kargosistem.com
www.ups.com
KAYNAKA

You might also like