DIFERENTES ENFOQUES DO N 2 E DE SEU CICLO O NITROGNIO E O CICLO DO NITROGNIO As plantas requerem certo nmero de elementos alm daqueles que obtm diretamente da atmosfera (carbono e oxignio sob a forma de dixido de carbono) e da gua do solo (hidrognio e oxignio). Todos estes elementos, com exceo de um, provm da desintegrao das rochas e so captados pelas plantas a partir do solo. A exceo o nitrognio, que representa 78% da atmosfera terrestre. Embora as rochas da superfcie terrestre constituam tambm a fonte primria de nitrognio, este penetra no solo, indiretamente por meio da atmosfera, e, atravs do solo, penetra nas plantas que crescem sobre ele. Entretanto, a maioria dos seres vivos capaz de utilizar o nitrognio atmosfrico para sintetizar protenas e outras substncias orgnicas. (Ao contrrio do carbono e do oxignio, o nitrognio muito pouco reativo do ponto de vista qumico, e apenas certas bactrias e algas azuis possuem a capacidade altamente especializada de assimilar o nitrognio da atmosfera e convert-lo numa forma que pode ser usada pelas clulas. A deficincia de nitrognio utilizvel constitui muitas vezes, o principal fator limitante do crescimento vegetal. O processo pelo qual o nitrognio circula atravs das plantas e do solo pela ao de organismos vivos conhecido como Ciclo do Nitrognio.
FIG. 1. ABSORO DO NITROGNIO POR PLANTAS NODULADAS E NO NODULADAS. (BUCHMAM ET AL. 2000) AMONIFICAO Grande parte do nitrognio encontrado no solo provm de materiais orgnicos mortos, nos quais existe sob a forma de compostos orgnicos complexos, tais como protenas, aminocidos, cidos nuclicos e nucleotdeo. Entretanto, estes compostos UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
2 nitrogenados so, em geral, rapidamente decompostos em substncias mais simples por organismos que vivem nos solos. As bactrias saprfitas e vrias espcies de fungos so os principais responsveis pela decomposio de materiais orgnicos mortos. Estes microrganismos utilizam as protenas e os aminocidos como fonte para suas prprias protenas e liberam o excesso de nitrognio sob a forma de amnio (NH4+ ). Este processo denominado amonificao. O nitrognio pode ser fornecido sob a forma de gs amonaco (NH 2 ), mas este processo ocorre geralmente apenas durante a decomposio de grandes quantidades de materiais ricos em nitrognio, como numa grande poro de adubo ou fertilizante. Em geral, a amnia produzida por amonificao dissolvida na gua do solo, onde se combina a prtons para formar o on amnio. NITRIFICAO Vrias espcies de bactrias comumente encontradas nos solos so capazes de oxidar a amnia ou amnio. A oxidao do amonaco, conhecida como nitrificao, um processo que produz energia e a energia liberada utilizada por estas bactrias para reduzir o dixido de carbono, da mesma forma que as plantas autotrficas utilizam a energia luminosa para a reduo do dixido de carbono. Tais organismos so conhecidos como autotrficos quimiossintticos (diferentes dos autotrficos fotossintticos, como as plantas e as algas). As bactrias nitrificantes quimiossintticas Nitrosomonas sp. e Nitrosococcus sp. oxidam o amonaco dando nitrito (NO2-): 2 Nh2 + 3O2------> 2 NO2- + 2 H+ + 2 H2O O nitrito txico para as plantas superiores, mas raramente se acumula no solo. Nitrobacter sp., outro gnero de bactria, oxida o nitrito, formando nitrato (NO 3 - ), novamente com liberao de energia: 2 NO 2 - ------>+ O 2 2 NO 3 -
O nitrato a forma sob a qual quase todo o nitrognio se move do solo para o interior das razes. Poucas espcies vegetais so capazes de utilizar protenas animais como fonte de nitrognio. Estas espcies, que compreendem as plantas carnvoras, possuem adaptaes especiais utilizadas para atrair e capturar pequenos animais. Digerem-se, absorvendo os compostos nitrogenados e outros compostos orgnicos e minerais, tais como potssio e fosfato. As plantas carnvoras em sua maioria so encontradas em pntanos, que so em geral fortemente cidos e, portanto, desfavorveis ao crescimento de bactrias nitrificantes. Assimilao do nitrognio Uma vez que o nitrato se encontra no interior da clula, novamente reduzido a amnia. Este processo de reduo requer energia, em contraste com o processo de nitrificao, que envolve oxidao (do NH4+) e liberao de energia. Os ons amnio formados pelo processo de reduo so transferidos a compostos cartonados para produzir aminocidos e outros compostos orgnicos nitrogenados. Este processo conhecido como aminao. A incorporao do nitrognio em compostos orgnicos ocorre, em grande parte, nas clulas jovens e em crescimento das razes. As etapas iniciais do metabolismo do nitrognio parecem ocorrer diretamente nas razes; quase todo o nitrognio que ascende no xilema do caule j se encontra sob a forma de molculas orgnicas, principalmente aminocidos. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
3 FORMAO DOS AMINOCIDOS Os aminocidos formam-se a partir de ons, amnio e cetocidos. Os cetocidos so geralmente produtos da fragmentao dos acares. A figura abaixo mostra a reao global pela qual um cetocido se combina ao amnio para formar um aminocido. O principal aminocido formado desta maneira o cido glutmico (figura 1). O cido glutmico o principal transportador de nitrognio na planta. Alm dos aminocidos produzidos pela aminao de um cetocido, outros so formados por transaminao. A transaminao a transferncia do grupamento amino (-NH2) de um aminocido para um cetocido, formando outro aminocido. A figura abaixo mostra a formao da alanina pela transferncia do grupamento amino do cido glutmico para o cido pirvico. A planta, quer por aminao ou transaminao (Figura 2) capaz de sintetizar todos os aminocidos necessrios a partir do nitrognio inorgnico. Os animais so capazes de sintetizar apenas cerca de 8 dos 20 aminocidos necessrios, devendo adquirir os outros por meio da alimentao. Por conseguinte, o mundo animal depende totalmente do reino vegetal para suas protenas, bem como para seus carboidratos.
FIGURA 2: ISOENZIMAS DA GS E GOGAT. (BUCHMAM ET AL 2000 ) OUTROS COMPOSTOS NITROGENADOS Outros importantes compostos orgnicos nitrogenados incluem os nucleotdeos, tais como ATP, ADP, NAD e NADP: a clorofila e outras molculas orgnicas semelhantes com anis de porfirina: e os cidos nuclicos ADN e ARN. Muitas das vitaminas, com o grupo das vitaminas B, contm nitrognio. Estas substncias, como os aminocidos, podem ser sintetizadas pelas plantas a partir do nitrognio inorgnico, mas devem ser obtidas das plantas pelos animais (Figura 4) Outra grande diferena entre plantas e animais na manipulao do nitrognio consiste na capacidade das plantas de reciclar o amonaco ou o amnio. Os animais so incapazes de reciclar estes produtos de degradao do metabolismo do nitrognio e, em conseqncia, os compostos nitrogenados so constantemente excretados na UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
4 urina, fezes, suor e mesmo lgrimas. Embora ocorra alguma perda de nitrognio nas folhas que caem das plantas, apenas pequenas quantidades dele so excretadas pelo corpo da planta. De fato, a excreo de grandes quantidades de materiais de degradao de qualquer espcie apenas tpica dos animais. PERDA DE NITROGNIO Conforme observamos, os compostos nitrogenados das plantas clorofiladas retornam ao solo com a morte das mesmas (ou dos animais que delas se alimentaram), sendo reprocessados pelos organismos e microrganismos do solo, absorvidos pelas razes sob a forma de nitrato dissolvido na gua do solo e reconvertidos em compostos orgnicos. Durante o decorrer deste ciclo verifica-se sempre uma perda de certa quantidade de nitrognio, no sentido de se tornar inutilizvel para a planta. Uma das principais causas desta perda de nitrognio a remoo de plantas do solo. Os solos cultivados exibem freqentemente um declnio constante no contedo de nitrognio. O nitrognio pode ser tambm perdido quando a parte superficial do solo decapitada pela eroso ou quando sua superfcie destruda pelo fogo. O nitrognio tambm removido pela lixiviao; os nitratos e nitritos, que so anions, mostram-se particularmente suscetveis lixiviao pela gua que se infiltra atravs do solo. Em alguns solos, bactrias desnitrificantes decompem os nitratos e liberam nitrognio para o ar. Este processo que fornece bactria o oxignio necessrio para a respirao dispendioso em termos de necessidades energticas (isto , o O2 pode ser reduzido mais rapidamente que o NO3-) e ocorre extensamente apenas nos solos com deficincia de oxignio, isto , nos solos que so mal drenados e, portanto, pobremente arejados. Algumas vezes, uma alta proporo do nitrognio presente no solo no disponvel para as plantas. Esta imobilizao ocorre quando existe excesso de carbono. Quando substncias orgnicas ricas em carbono, mas pobres em nitrognio, a palha um bom exemplo, se encontram em abundncia no solo, os microrganismos que atacam estas substncias precisaro de mais nitrognio do que contm a fim de utilizar totalmente o carbono presente. Em conseqncia, no utilizaro apenas o nitrognio presente na palha ou material semelhante, mas tambm todos os sais de nitrognio disponveis no solo. Conseqentemente, este desequilbrio tende a normalizar-se medida que o carbono fornecido sob a forma de dixido de carbono pela respirao microbiana, e medida que aumenta a proporo entre nitrognio e carbono no solo. FIXAO DO NITROGNIO Conforme podemos ver, se todo o nitrognio que removido do solo no fosse constantemente reposto, praticamente doa a vida neste planeta desapareceria finalmente. O nitrognio reabastecido no solo pela fixao do nitrognio (figura3). A fixao do nitrognio o processo pelo qual o nitrognio gasoso do ar incorporado em compostos orgnicos nitrogenados e, assim, introduzido no Ciclo do Nitrognio. A fixao deste gs, que pode ser efetuada, em graus apreciveis, por apenas algumas bactrias e algas azuis, um processo do qual dependem atualmente todos os organismos vivos, da mesma forma que todos eles dependem, em ltima anlise, da fotossntese para a obteno de energia. Uma a duas centenas de milhes de toneladas mtricas de nitrognio so acrescentadas superfcie terrestre a cada ano pelos sistemas biolgicos. O homem produz 28 milhes de toneladas mtricas, cuja maior parte utilizada como UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
5 fertilizantes; no entanto, este processo efetuado com alto custo energtico em termos de combustveis fsseis. A quantidade total de energia necessria para a produo de fertilizantes de amnio atualmente estimada como equivalente a 2 milhes de barris de leo por dia. De fato, calcula-se que os custos da fertilizao com nitrognio esto atingindo o ponto de lucros decrescentes. As culturas tradicionais em reas tais como a ndia no atinge uma produo significativamente aumentada com a utilizao de fertilizantes com nitrognio, tendo baixas necessidades deste elemento, mas esto sendo atualmente substitudas por cereais milagrosos e outras culturas que no produzem mais com fertilizao com nitrognio - justamente numa poca em que tal tratamento est se tornando proibitivamente dispendioso. Das vrias classes de organismos fixadores de nitrognio, as bactrias simbiticas so, incomparavelmente, as mais importantes em termos de quantidades totais de nitrognio fixado. A mais comum das bactrias fixadoras de nitrognio Rhizobium sp., que um tipo de bactria que invade as razes de leguminosas (angiospermas da famlia Fabaceae ou Leguminosae), tais como trevo, ervilha, feijo, ervilhaca e alfafa. Os efeitos benficos das leguminosas sobre o solo so to bvios que foram reconhecidos h centenas de anos. Teofrasto, que viveu no terceiro sculo a.C. escreveu que os gregos utilizavam culturas de feijo para enriquecer os solos. Nos locais em que as leguminosas crescem certa quantidade de nitrognio extra pode ser liberada para o solo, onde se torna disponvel para outras plantas. Na agricultura moderna constitui prtica comum alternar uma cultura no leguminosa, como o milho, com uma leguminosa, como a alfafa. As leguminosas so ento colhidas para feno deixando as razes ricas em nitrognio, ou ainda melhor, so aradas novamente no campo. Uma boa colheita de alfafa, que recolocada no solo, pode fornecer 450 quilogramas de nitrognio por hectare. A aplicao dos elementos vestigiais, cobalto e molibdnio, exigidos pelas bactrias simbiticas, incrementam grandemente a produo de nitrognio se estes elementos estiverem presentes em quantidades limitantes, como em grande parte da Austrlia. MICRORGANISMOS FIXADORES DE NITROGNIO DE VIDA LIVRE As bactrias no simbiticas dos gneros Azotobacter sp. e Clostridium sp. so capazes de fixar o nitrognio. Azotobacter sp. aerbico, ao passo que Clostridium sp. anaerbico; ambas so bactrias saprfitas comuns encontradas no solo. Calcula-se que elas fornecem provavelmente cerca de 7 quilogramas de nitrognio por hectare de solo por ano. Outro grupo importante inclui muitas bactrias fotossintticas. As cianobactrias de vida livre desempenham tambm um papel importante na fixao do nitrognio. So cruciais para o cultivo do arroz, que constitui a principal dieta de mais da metade da populao mundial. As cianobactrias podem desempenhar tambm um importante papel ecolgico na fixao do nitrognio nos oceanos. A distino entre fixao do nitrognio por organismos de vida livre e simbiticos pode no ser to rigorosa como se pensava tradicionalmente. Alguns micrbios ocorrem regularmente no solo, ao redor das razes de certas plantas que eliminam carboidratos, consumindo estes compostos e, ao mesmo tempo, fornecendo indiretamente nitrognio para as plantas. As associaes simbiticas entre bactrias normalmente de vida livre, como Azotobacter sp., e as clulas de plantas superiores em culturas de tecido induziram seu crescimento num meio artificial carente de nitrognio. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
6
FIGURA 3 : FORMAO DO NDULO (BUCHMAM ET AL 2000)
FIGURA 4: ASSIMILAO DO NITROGNIO POR ORGANISMO FIXADOR DO N2 OUTRAS FONTES DE NITROGNIO O nitrognio gasoso pode ser oxidado pelos relmpagos e arrastado para o solo atravs da chuva. A gua pluvial pode carrear algumas vezes, amnia que escapou na atmosfera. As medies realizadas numa estao experimental na Inglaterra, durante UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
7 um perodo de 5 anos, mostraram que a gua da chuva levou 7,1 quilogramas de nitrognio por hectare por ano. SOLOS E AGRICULTURA Os elementos essenciais ao crescimento das plantas constituem apenas uma pequena proporo dos solos mais frteis, conforme podemos observar no Quadro 1. Os minerais mais comuns dos solos derivam do alumnio e do silcio, mas estes, embora desempenhem um papel na manuteno dos elementos essenciais, no contribuem diretamente para a nutrio dos vegetais.
QUADRO 1 - CONCENTRAES E QUANTIDADES DOS ELEMENTOS ESSENCIAIS EM SOLOS AGRCOLAS REPRESENTATIVOS. Em situaes normais, os elementos presentes no solo recirculam, tornando-se novamente disponveis para o crescimento das plantas. Conforme discutimos anteriormente, as partculas de argila de carga negativa so capazes de ligar ons positivamente carregados, tais como, por exemplo, Ca 2+ , Mg 2+ e K + . Os ons so removidos das partculas pelas razes da planta, quer diretamente, quer aps passar na soluo do solo. Em geral, os ctions exigidos pelas plantas esto presentes em grandes quantidades nos solos frteis e as quantidades removidas por culturas simples so pequenas. Entretanto, quando uma srie de culturas cresce num determinado campo e quando os nutrientes so continuamente removidos do ciclo pela sua colheita, alguns ctions (comumente o potssio) podem esgotar-se a tal ponto que se torna necessrios adicionar fertilizantes contendo o elemento ausente. O nitrognio e o fsforo podem constituir tambm fatores limitantes sob condies de agricultura devidas, em grande parte, colheita das plantas. Por conseguinte, o nitrognio, o fsforo e o potssio so os trs elementos mais comumente includos nos fertilizantes comerciais. Os fertilizantes so geralmente rotulados com uma frmula que indica a percentagem de cada um destes trs elementos. Por exemplo, um fertilizante 10-5-5 um fertilizante que contm 10% de nitrognio, 5% de cido fosfrico e 5% de potssio. Outros elementos essenciais so por sua vez limitante em solos cultivados, embora sejam necessrios em quantidades muito pequenas. SUMRIO UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
8 A terra formada de cerca de 90 elementos de ocorrncia natural, sendo os mais comuns o oxignio, silcio, alumnio e ferro. Os elementos so encontrados sob a forma de minerais. Um mineral uma substncia inorgnica que ocorre naturalmente, cuja composio qumica definida. As rochas so misturas de minerais. O solo formado pela desagregao das rochas e consiste de uma poro inorgnica e uma poro orgnica. O horizonte A do solo contm a maior parte da matria orgnica, tanto viva quanto morta, bem como as partculas minerais mais altamente desagregadas. No horizonte B observa-se a presena de fragmentos minerais, com pouca matria orgnica. O horizonte C composto de rocha relativamente pouco decomposta. Sabe-se que as plantas superiores requerem um total de 16 elementos para seu crescimento normal. Destes, o carbono, o hidrognio e o oxignio provm do ar e da gua. O restante absorvido pelas razes sob a forma de ons. Estes 13 elementos so algumas vezes classificados em macronutrientes e micronutrientes. Os macronutrientes so o nitrognio, potssio, clcio, fsforo, magnsio e enxofre. Os micronutrientes so o ferro, cloro, cobre mangans, zinco, molibdnio e boro. O sdio necessrio para algumas plantas, e o cobalto indiretamente essencial para outras. Os elementos minerais desempenham numerosas funes importantes nas clulas. Regulam a osmose e afetam a permeabilidade celular. Alguns servem como receptores de eltrons, como componentes estruturais das clulas e como fatores acessrios para os catalisadores ou como componentes estruturais de enzimas. Os minerais tornam-se disponveis na soluo edfica para as plantas sob a forma de ons. Estas utilizam a energia metablica para concentrar os ons de que necessitam. Alguns dos ons so captados por processos de transporte ativo, ao passo que outros fluem aparentemente de modo passivo, devido aos gradientes eletroqumicos criados pelos ons que se movem ativamente e suas bombas. Numa comunidade natural, os elementos so retirados do solo pelas plantas e, a seguir, retornam a ele quando as plantas ou os animais que delas se alimentam morrem. As associaes do tipo micorriza entre fungos e razes de plantas so importantes no funcionamento deste sistema e na mediao direta da captao dos ons. Sob condies agrcolas, o nitrognio, o fsforo e o potssio tornam-se, mais comumente, fatores limitantes para o crescimento vegetal; portanto estes elementos so comumente fornecidos ao solo nos fertilizantes. A circulao do nitrognio atravs do solo, atravs dos organismos vegetais e animal e, novamente atravs do solo, so conhecidos como Ciclo do Nitrognio. Envolve vrias etapas. O nitrognio alcana o solo sob a forma de material orgnico de origem vegetal e animal. Estas substncias so decompostas por organismos que vivem no solo. A amonificao, que a liberao de amnio (NH 4 + ) de compostos nitrogenados efetuada por bactrias e fungos que vivem no solo. A nitrificao a oxidao do amnio, com formao de nitritos e nitratos; estas so realizadas por dois tipos diferentes de bactrias. O nitrognio entra nas plantas quase que totalmente sob a forma de nitratos. No interior delas, os nitratos reduzem-se a amnio. Os aminocidos so formados pela combinao de amnio com um cetocido (aminao) ou atravs da transferncia de um grupamento amino (-NH 2 ) de um aminocido para um UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
9 cetocido, dando origem a outro aminocido (transaminao). Estes compostos orgnicos retornam subseqentemente ao solo, completando o Ciclo do Nitrognio. O solo perde o nitrognio por remoo das culturas nele instaladas, eroso, fogo, lixiviao e ao das bactrias desnitrificantes. O nitrognio fornecido ao solo pela fixao do nitrognio que consiste na incorporao de nitrognio elementar em componentes orgnicos. A fixao biolgica deste gs totalmente efetuada por microrganismos. Estes incluem bactrias (Rhizobium sp.), que so simbiontes das leguminosas, bem como bactrias e algas azuis de vida livre nos solos. Na agricultura, as plantas so removidas do solo. Em conseqncia, o nitrognio e outros elementos no so reciclados, como na natureza, e, portanto, devem ser freqentemente repostos sob forma orgnica ou inorgnica. Fonte: www.ciagri.usp.br CICLO DO NITROGNIO O nitrognio um elemento que entra na constituio de duas molculas orgnicas extremamente importantes: as protenas e os cidos nuclicos. Embora esteja presente em grande porcentagem no ar atmosfrico, na forma de N 2 , poucos so os organismos que o assimilam nessa forma. Apenas certas bactrias e algas cianofceas podem retir-lo do ar na forma de N 2 e incorpor-lo s suas molculas orgnicas. Como conseqncia, os demais seres vivos dependem daqueles organismos para a fixao do nitrognio ambiental. As bactrias que fixam o nitrognio diretamente da atmosfera vivem prximo superfcie do solo. Ao morrer e ser degradadas, essas bactrias liberam seu nitrognio no solo, na forma de molculas de amnia. Outros tipos de bactrias transformam a amnia em nitratos e , nessa forma, que as plantas absorvem o nitrognio do solo, por meio de suas razes. Os herbvoros obtero nitrognio ao comerem as plantas. Certas bactrias fixadoras de nitrognio atmosfrico, ao invs de viverem livres no solo, vivem no interior dos ndulos formados em razes de plantas leguminosas, como a soja e o feijo. Ao fixarem o nitrognio do ar, essas bactrias fornecem parte dele s plantas. A rotao de culturas uma prtica recomendvel, porque as planta leguminosas colocam em disponibilidade o nitrognio para outras culturas. A devoluo do nitrognio atmosfera, na forma de N 2 , feita graas ao de outras bactrias, chamadas denitrificantes. Elas podem transformar os nitratos do solo em N 2 , que volta atmosfera, fechando o ciclo. Fonte: www.coladaweb.com CICLO DO NITROGNIO O nitrognio um gs invisvel e sem cheiro que ocupa 78% do ar que respiramos, essencial vida pois faz parte da molcula de DNA, a matriz de toda as clulas, que controla e transmite caractersticas de uma gerao a outra. Ele tambm um dos componentes das protenas que ajudam no crescimento do homem e plantas. O nitrognio est presente no ar em grande quantidade, usado na forma gasosa pela maioria dos seres vivos. Os animais o obtm alimentando-se de outros animais ou plantas, e as plantas o retiram do solo. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
10 As bactrias encontradas nas razes cheias de ns das plantas retiram o nitrognio do ar fixando-o em substncias qumica chamada nitratos. Estes se dissolvem na gua e so absorvidos pelas razes, possibilitando a produo de protenas. Os raios das tempestades tambm trazem nitrognio para o solo, juntando molculas de oxignio e nitrognio no ar, formando xido de nitrognio, esse composto reage com a gua da chuva transforma-se em nitrato e cai no solo. Ao morrer, animais e plantas se decompem e o nitrognio de suas protenas liberado para o solo sob a forma de um composto qumico, a amnia. A urina dos animais tambm possui nitrognio nessa forma. O nitrognio retirado do solo pelas plantas, mas tambm pode ser levado do solo pelas guas das chuvas. por isso que os fazendeiros utilizam fertilizantes qumicos para obter mais produtividade, pois os fertilizantes repem os nitratos que as plantas precisam absorver para seu crescimento. Os nitratos so facilmente carregados pelas chuvas. Se forem para as guas do subsolo ou rios, causam danos pois o excesso de nitratos poluidor. Os fazendeiros conhecem prticas no poluentes e seguras, como a rotao de culturas, o descanso do solo e o uso dos dejetos dos animais como fertilizante natural, mas optam pelos fertilizantes qumicos pois estes liberam rapidamente seus nutrientes acelerando o crescimento das plantas. Fonte: www.ucs.br CICLO DO NITROGNIO
O nitrognio um dos componentes vitais para a vida. Sua importncia se deve aos aminocidos, protenas, DNA e RNA fornecidos. O DNA e o RNA so materiais genticos que contm informaes determinantes dos caracteres hereditrios transmissveis descendncia. O nitrognio compe aproximadamente 80% da atmosfera. Entretanto, os animais e as plantas no podem absorv-lo diretamente do ar, e sim na forma de amnia solvel em gua ou na forma de nitrato, nas quais convertido por bactrias. Certas bactrias do solo e as algas azuis dos oceanos convertem o nitrognio do ar em amnia. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
11 Algumas plantas absorvem diretamente essa amnia. As bactrias transformam a amnia em nitritos e em seguida em nitratos, que as plantas usam para os compostos como as protenas, DNA e RNA. Ao comerem as plantas, os animais herbvoros acabam absorvendo nitrognio. Os animais carnvoros, ao comerem os herbvoros, tambm absorvem nitrognio, assim como toda a cadeia alimentar. Quando os animais e plantas morrem, certas bactrias e fungos, tambm chamados de decompositores, convertem seus compostos de nitrognio em gs nitrognio, que retorna atmosfera, reiniciando o Ciclo do Nitrognio. Fonte: www.escolavesper.com.br CICLO DO NITROGNIO
O elemento qumico nitrognio essencial para todas as formas de vida e seus produtos. um dos elementos necessrios para fazer protenas (msculos em carnes, nervos, cabelos, tendes, pele, penas, seda, leite, queijo, sementes e nozes, enzimas), e estruturas genticas. 78% do ar composto por gs nitrognio, mas a maioria dos organismos no podem utiliz-lo nesta forma. O nitrognio em seu estado gasoso pode converter-se em formas utilizveis (nitratos, nitritos, e amnia) por processos especiais que necessitam de energia. Por exemplo, os processos industriais usam combustveis para converter o gs nitrognio para fertilizantes nitrogenados para fazendas. A energia nos relmpagos converte o nitrognio em nitratos na chuva. As plantas, algas e bactrias que podem fazer isto so chamadas fixadoras de nitrognio. Algumas plantas e rvores possuem ndulos que fixam o nitrognio usando acar que transportado desde as folhas como fonte de energia. As algas azul-esverdeadas podem fixar o nitrognio usando a luz solar. Algumas bactrias podem fixar o nitrognio usando matria orgnica como fonte de energia. A Figura abaixo mostra o Ciclo do Nitrognio nos ecossistemas. Iniciando pelos organismos fixadores de nitrognio, o nitrognio passa s plantas, e logo para os animais, seguindo a cadeia alimentar. Nas plantas e nos animais, o nitrognio se encontra em forma de compostos orgnicos como as protenas. O nitrognio retorna para o solo e a gua em forma de dejetos animais e pela decomposio de plantas e animais. Vrias substncias de dejetos que contm nitrognio, como a uria na urina, so convertidas por bactria em amnia, nitritos e nitratos; estes so usados novamente pelas plantas para fechar o ciclo. Alguns microorganismos devolvem o nitrognio atmosfera como gs nitrognio. Isto se chama desnitrificao. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
12
CICLO DO NITROGNIO EM UM ECOSSISTEMA. 'M' REPRESENTA OS MICROORGANISMOS. Diagramas parecidos podem ser desenhados para cada substncia qumica utilizada nos processos de produo e consumo, tais como o carbono e o oxignio. Em resumo, os diagramas simblicos so uma forma de representar os fluxos dentro dos ecossistemas incluindo energia, gua, e fsforo. O diagrama, com todos seus componentes, mostram como a energia e os materiais interatuam para formar um nico sistema. Fonte: www.unicamp.br CICLO DO NITROGNIO O Ciclo do Nitrognio ou ciclo do azoto o ciclo biogeoqumico que comporta as diversas transformaes que este elemento sofre no seu ciclo entre o reino mineral e os seres vivos.
CICLO DO NITROGNIO OU CICLO DO AZOTO VISO GERAL UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
13 O processo pelo qual o nitrognio ou azoto circula atravs das plantas e do solo pela ao de organismos vivos conhecido como Ciclo do Nitrognio ou ciclo do azoto. O ciclo do azoto um dos ciclos mais importantes nos ecossistemas terrestres. O azoto usado pelos seres vivos para a produo de molculas complexas necessrias ao seu desenvolvimento tais como aminocidos, protenas e cidos nuclicos. O principal repositrio de azoto a atmosfera (78% desta composta por azoto) onde se encontra sob a forma de gs (N 2 ). Outros repositrios consistem em matria orgnica nos solos e oceanos. Apesar de extremamente abundante na atmosfera o azoto freqentemente o nutriente limitante do crescimento das plantas. Isto acontece porque as plantas apenas conseguem usar o azoto sob duas formas slidas: on de amnio (NH 4 + ) e on de nitrato (NO 3 - ), cuja existncia no to abundante. Estes compostos so obtidos atravs de vrios processos tais como a fixao e nitrificao. A maioria das plantas obtm o azoto necessrio ao seu crescimento atravs do nitrato, uma vez que o on de amnio lhes txico em grandes concentraes. Os animais recebem o azoto que necessitam atravs das plantas e de outra matria orgnica, tal como outros animais (vivos ou mortos). PROCESSOS DO CICLO DO AZOTO FIXAO A fixao o processo atravs do qual o azoto capturado da atmosfera em estado gasoso (N 2 ) e convertido em formas teis para outros processos qumicos, tais como amonaco (NH 3 ), nitrato (NO 3 -) e nitrito (NO 2 -). Esta converso pode ocorrer atravs de vrios processos, os quais so descritos nas seces seguintes. FIXAO BIOLGICA Algumas bactrias tm a capacidade de capturar molculas de azoto (N 2 ) e transform-las em componentes teis para os restantes seres vivos. Entre estas, existem bactrias que estabelecem uma relao de simbiose com algumas espcies de plantas (leguminosas) e bactrias que vivem livres no solo. A simbiose estabelecida atravs do consumo de amonaco por parte das plantas; amonaco este que produzido pelas bactrias que vivem nos caules das mesmas plantas. FIXAO ATMOSFRICA A fixao atmosfrica ocorre atravs dos relmpagos, cuja elevada energia separa as molculas de nitrognio e permite que os seus tomos se liguem com molculas de oxignio existentes no ar formando monxido de nitrognio (NO). Este posteriormente dissolvido na gua da chuva e depositado no solo. A fixao atmosfrica contribui com cerca de 5-8% de todo o nitrognio fixado. FIXAO INDUSTRIAL Atravs de processos industriais (nomeadamente o processo de Haber-Bosch) possvel produzir amonaco (NH 3 ) a partir de azoto (N 2 ) e hidrognio (H 2 ). O amonaco produzido principalmente para uso como fertilizante cuja aplicao sustenta cerca de 40% da populao mundial. COMBUSTO DE COMBUSTVEIS FSSEIS UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
14 A combusto decorrente dos motores dos automveis e de centrais de energia liberta monxido e dixido de azoto (NO x ). Estes gases so posteriormente dissolvidos na gua da chuva e depositados no solo. ASSIMILAO: Os nitratos formados pelo processo de nitrificao so absorvidos pelas plantas e transformados em compostos carbonatos para produzir aminocidos e outros compostos orgnicos de nitrognio. A incorporao do nitrognio em compostos orgnicos ocorre em grande parte nas clulas jovens em crescimento das razes. MINERALIZAO: Atravs da mineralizao (ou decomposio) a matria orgnica morta transformada no on de amnio (NH 4 +) por intermdio de bactrias aerbicas, anaerbicas e alguns fungos. NITRIFICAO: A oxidao do amonaco, conhecida como nitrificao, um processo que produz nitratos a partir do amonaco (NH 3 ). Este processo levado a cabo por bactrias (bactrias nitrificantes) em dois passos: numa primeira fase o amonaco convertido em nitritos (NO 2 -) e numa segunda fase (atravs de outro tipo de bactrias nitrificantes) os nitritos so convertidos em nitratos (NO 3 -) prontos a ser assimilados pelas plantas. DESNITRIFICAO: A desnitrificao o processo pelo qual o azoto volta atmosfera sob a forma de gs quase inerte (N 2 ). Este processo ocorre atravs de algumas espcies de bactrias (tais como Pseudomonas sp. e Clostridium sp.) em ambiente anaerbico. Estas bactrias utilizam nitratos alternativamente ao oxignio como forma de respirao e libertam azoto em estado gasoso (N 2 ). EUTROFIZAO: A eutrofizao corresponde a alteraes de um corpo de gua como resultado de adio de azoto ou fsforo. Os compostos de azoto existentes no solo so transportados atravs dos cursos de gua, aumentando a concentrao nos depsitos de gua, o que pode fazer com que estes sejam sobre-populados por certas espcies de algas podendo ser nocivo para o ecossistema envolvente. REPOSITRIOS DE AZOTO: Os principais repositrios de azoto so a Atmosfera, plantas, animais, solos e os oceanos. ATMOSFERA A atmosfera comporta a maior parte do azoto existente na Terra. Este encontra-se principalmente sob a forma de N 2 . Estima-se que existam 3.9-4.0 x 10 9 TgN na atmosfera. O tempo de residncia mdio de uma molcula de N 2 na atmosfera de 10 milhes de anos. O Azoto encontra-se na atmosfera tambm sob a forma de monxido ou dixido de azoto (NO x ) e sob a forma de xido nitroso (N 2 O). Sob a forma de NOx existem 1.3-1.4 TgN com um tempo de residncia mdio de 1 ms. Sob a forma de xido nitroso (N 2 O) existem cerca de 1.4 x 10 3 TgN com um tempo de residncia de 100 anos. PLANTAS E ANIMAIS: Existem cerca de 3 x 10 4 TgN em plantas e animais, com um tempo de residncia de 50 anos. SOLOS: Os solos contm cerca de 9.5 x 10 4 TgN, com um tempo de residncia mdio de 2000 anos. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
15 OCEANOS: Nos oceanos o azoto encontra-se tanto na superfcie como no fundo em forma de sedimentos (4-5 x 10 8 TgN) . superfcie encontra-se dissolvido organicamente (2 x 10 5 TgN). O azoto transita entre os vrios repositrios a diferentes taxas. A tabela seguinte apresenta os fluxos do azoto entre a atmosfera e os outros repositrios (nomeadamente plantas e solos). Mundo Habitantes [milhes] 6600 rea terrestre [10 3
Desnitrificao (solos) 12.2 Emisses gasosas (solos) 6.9 Emisses aquticas 122 Emisses industriais 20 INFLUNCIA HUMANA Como resultado da utilizao intensiva de fertilizantes e da poluio resultante dos veculos e centrais energticas, o Homem aumentou significativamente a taxa de produo de azoto utilizvel biologicamente. Esta alterao leva a alteraes da concentrao deste nutriente, moderadamente em depsitos de gua (atravs da UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
16 eutrofizao), e ao excessivo crescimento de determinadas espcies detriorando o ambiente que as rodeia. POLUIO Poluio provocada pelas influncias antropognicas do ciclo do azoto pode manifestar-se atravs de (Naturlink 2000): xido nitroso (N 2 O), gs libertado essencialmente por via da combusto e o fato de ser pouco reativo na troposfera permite exercer os seus efeitos nocivos durante muitos anos. O seu efeito na estratosfera assenta na deteriorao da camada protetora de oznio com influncias das radiaes ultravioletas. xidos do Azoto (NO x ), particularmente o monxido e o dixido do azoto so altamente reativos, com vidas relativamente curtas, por isso as alteraes atmosfricas so apenas detectadas a nvel local e regional. Estas alteraes manifestam-se principalmente atravs de nevoeiro fotoqumico, que tem conseqncias perigosas para a sade humana, assim como para a produtividade dos ecossistemas. O dixido do azoto transformado em cido ntrico compem a chuva cida, que destri monumentos e acidifica solos e sistemas aquticos, desencadeando profundas alteraes na composio das suas comunidades biticas Nitratos (NO 3 -) , que contaminam guas que ao serem ingeridas provocam vrias disfunes fisiolgicas. Apesar dos ecossistemas terrestres serem vulnerveis ao excesso de azoto, os sistemas aquticos so os que mais sofrem, porque so os receptores finais do excedente do azoto que chega por escorrncia ou atravs de descargas diretas de efluentes no tratados. CICLO DO NITROGNIO NOS AQURIOS Em aqurios, o ciclo no nitrognio incompleto, devido ausncia da fase anaerbia. Por esta razo, os aquaristas devem realizar trocas parciais regulares nos seus aqurios e assim manter o nvel de nitratos em uma gama aceitvel. Fonte: pt.wikipedia.org CICLO DO NITROGNIO O nitrognio um elemento que entra na constituio de duas molculas orgnicas extremamente importantes: as protenas e os cidos nuclicos. Embora esteja presente em grande porcentagem no ar atmosfrico, na forma de N 2 , poucos so os organismos que o assimilam nessa forma. Apenas certas bactrias e algas cianofceas podem retir-lo do ar na forma de N 2 e incorpor-lo s suas molculas orgnicas. Como conseqncia, os demais seres vivos dependem daqueles organismos para a fixao do nitrognio ambiental. As bactrias que fixam o nitrognio diretamente da atmosfera vivem prximo superfcie do solo. Ao morrer e ser degradadas, essas bactrias liberam seu nitrognio no solo, na forma de molculas de amnia. Outros tipos de bactrias transformam a amnia em nitratos e , nessa forma, que as plantas absorvem o nitrognio do solo, por meio de suas razes. Os herbvoros obtero nitrognio ao comerem as plantas. UNIMONTES UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MONTES CLAROS DISCIPLINA: BIOLOGIA DE VEGETAIS INFERIORES 1 BACHARELADO / 2010 PROF GRCIA OIAMA DOLABELA BICALHO GOD BICALHO - UNIMONTES BACHAREL/ 2010
17 Certas bactrias fixadoras de nitrognio atmosfrico, ao invs de viverem livres no solo, vivem no interior dos ndulos formados em razes de plantas leguminosas, como a soja e o feijo. Ao fixarem o nitrognio do ar, essas bactrias fornecem parte dele s plantas. A rotao de culturas uma prtica recomendvel, porque as plantas leguminosas colocam em disponibilidade o nitrognio para outras culturas. A devoluo do nitrognio atmosfera, na forma de N2, feita graas ao de outras bactrias, chamadas denitrificantes. Elas podem transformar os nitratos do solo em N 2 , que volta atmosfera, fechando o ciclo. Fonte: www.brasilescola.com