BUJAR MEHMETI

jan e majta dhe e djathta

Termat parti e majt-e djatht, krahu i majt- i djatht, koalicion i majt- i djatht, politika
ekonomike t majta-t djathta apo fare shkurt, e majta e djathta hasen shpesh n bisedat e
prditshme, n median e shkruar dhe elektronike, dhe sidomos n fushatat zgjedhore.
Sipas Fjalorit Politik t Oksfordit, kto terma kan lindur gjat Revolucionit francez (17891799);
deputett q ishin pr republikn, kundr Monarkis u vendosn n t majt t kryetarit t Asambles
Kombtare, ndrsa prkrahsit e Regjimit t Vjetr, n t djatht.
Prej asaj kohe, e majta ka fituar imazhin e nj force q krkon ndryshime politike ekonomike dhe sociale
kurse e djathta krkon ruajtjen e institucioneve ekzistuese.
Kuptimi i ktyre termave ka evoluar n vende dhe n koh t ndryshme, por n prgjithsi, e majta
mbshtet m shum barazin sociale, kurse e djathta, drejtsin sociale. E majta sht m liberale
apo progresiste, kurse e djathta m konservatore apo regresive.
Partit e majta kan mbshtetje m t fort nga punmarrsit si dhe nga shtresa e mesme, kurse partit
e djathta, nga kapitalistt dhe pundhnsit, ndonse kjo ka ndryshuar n koh.
E majta sht e lidhur m shum me vlerat liberale, rolin e shoqris, dhe shtetin e mirqnies, kurse e
djathtae v theksin n tregun e lir dhe politikn e taksave t ulta.
Qendra gjithnj e m tepr ka fituar terren ndaj ekstremeve t spektrit politik. Parlamenti Europian me
754 deputet, nga 27 vende t BE, prbhet nga 7 grupe politike, por vetm prej tyre zen 61% t numrit
gjithsej. Partia Popullore Europiane, (qendr e djatht), ka 270 deputet ose 35.8 % dhe Aleanca
Progresiste e Socialistve dhe Demokratve, (qendr e majt), 190 deputet ose 25.2 %.Aleanca e
Liberalve dhe Demokratve (centristt), ka 85 deputet ose 11.3 %.
N Britani, e majta prfaqsohet nga Partia Laburiste, kurse e djathta nga Partia Konservatore. N ShBA,
e majt cilsohet Partia Demokratike, kurse e djatht, Partia Republikane. Nj demokrat njihet si nj
liberal, ndrsa nj republikan si nj konservator.
N fushatn e zgjedhjeve parlamentare t shkurtit 2013, ish-kryeministri italian M.Monti pat deklaruar se
dallimi midis t majts dhe t djathts ishte zhdukur. Por sociologu britanik A.Gidens, nj studiues i
njohur i s majts, n gazetn La Repubblica t 15 janarit 2013 u prgjigj se e djathta dhe e majta
ekzistojn ende. Duke cituar filozofin liberal-socialist italianN. Bobbio, (1909-2004), ai ve n dukje se
kuptimi i termave ka evoluar n krahasim me t shkuarn, por mbeten ende dy koncepte politike
thellsisht t ndryshme edhe n botn e sotme t globalizuar.

Partit e majta dhe t djathta n Shqipri
BUJAR MEHMETI

N Shqipri nuk ka pasur ndonj tradit t hershme pr pluralizm politik dhe aq m pak, pr parti t
majta dhe t djathta. Partit e para politike u krijuan pas Kongresit t Lushnjs, nga fundi i 1920, n
kuadrin e zgjedhjeve t para parlamentare t prill 1921.
N tetor 1920 nj grup deputetsh t drejtuar nga Fan Noli (ku fillimisht bnte pjes edhe A.Zogu)
shpalln programin e Partis Popullore me reforma demokratike antifeudale, q mund t konsiderohen t
majta. Kjo parti prfaqsonte opozitn n Parlament.
Rreth nj muaj m von, nj grup deputetsh t tjer, shpalln krijimin e Partis Prparimtare t kryesuar
nga Hoxh Kadriu. Kjo parti prfaqsonte krahun konservator dhe mbshteste A.Zogun kur ky u b
kryeministr m 1923.
Por pluralizmi politik, edhe pse n form fillestare, nuk vazhdoi gjat. Me t ardhur n pushtet (1925) dhe
deri sa u largua (1939), A.Zogu e ndaloi veprimtarin e partive politike.
N vitet 1940-1945, q prkon me periudhn e Lufts, u formuan PK (1941), Partia e Ballit Kombtar
(1942), Partia e Legalitetit (1943), prkatsisht parti t ekstremit t majt dhe t djatht.
N vitet 19451990 Shqipria ka qn republik, me sistem nj partiak, i tipit komunist.
Pluralizmi politik daton me ligjrimin e PD si parti e par opozitare, m 12 dhjetor 1990.
Zgjedhjet e para pluraliste parlamentare t 31 marsit 1991 shnuan krijimin e sistemit politik
shumpartiak, i konsoliduar n vijim me zgjedhjet e zhvilluara deri m 23 qershor 2013.
N kto zgjedhje morn pjes dy grupime kryesore: Koalicioni Aleanca pr Punsim Mirqenie dhe
Integrim (i djatht) me 25 parti, i kryesuar nga PD, dhe Koalicioni Aleanca pr Shqiprin Europiane (i
majt) me 37 parti, i kryesuar nga PS.
Jasht ktyre dy koalicioneve konkurruan katr parti t tjera: Aleanca Kuq e Zi, Fryma e Re Demokratike,
Lidhja pr Drejtsi e Progres dhe Partia Popullore Kristian Demokrate.
Nga 66 parti q morn pjes n zgjedhje, vetm 7 arritn t fitojn vende n Kuvend.
Koalicioni i majt fitoi 84 deputet, nga t cilat PS 66, LSI 16, PBDNJ 1 dhe PPKD 1.
Koalicioni i djatht fitoi 56 deputet, nga t cilat PD 49, PDIU 4, PR 3.

E djathtadhe e majta: qndrime t ndryshme pr shtje historike
E djathta dhe e majta, kryesisht PD dhe PS-LSI, ndajn qndrime t ndryshme pr shtje me
karakter historik, t cilat prekin shtresa t caktuara shoqrore.
BUJAR MEHMETI

E djathta ka rishikuar ngjarje dhe figura t caktuara historike. Kjo u duk qart n programin
qeveritar pr festimet e 100 vjetorit t shpalljes s Pavarsis, ku vmendja zyrtare u fokusua tek ish-
mbreti Zog dhe ceremonit n Tiran. Kurse e majta, duke u mbshtetur n shkencn historike,
vlerson rolin e patriotit t madh I.Qemali dhe t Vlors si qytet i Flamurit.
E djathta e glorifikon periudhn e sundimit t mbretit Zog n vitet 1925-1939. Zogu bri shtet! E
majta ka vn n dukje se Zogu bri nj shtet autokratik, me nj sistem politik, pa opozit. A.Zogu bri
nj shtet t korruptuar, t lidhur pas qerres fashiste t diktatorit Italian Musolini. Mbi 90 pr qind e
popullsis mbeti analfabete.
E djathta n fakt nuk e njeh 29 nntorin 1944, si dit t lirimit. Madje ka edhe historian t saj
q LAN e cilsojn si nj Luft Civile, duke nxjerr t lar ballistt, kur parrulla e tyre ishte: Shqipri e
shqiptarve.Vdekje tradhtarve! Kujtoni ku i degdisn 5 herojt e Vigut! E majta e vlerson LAN si nj
luft t drejt, n krah t aleancs fituese Anglo-Ruso-Amerikane. Kjo luft u udhhoq nga PKSh, me
pjesmarrje t gjer t rinis shqiptare, me sloganin: Vdekje fashizmit-liri popullit! 29 nntori 1944 sht
padyshim dita e lirimit.
E djathta mohon do arritje t periudhs t sistemit komunist 1945-1990. E majta ka mbajtur
qndrim kritik pr sistemin nj partiak, ka dnuar luftn e klasave, mungesn e lirive dhe t drejtave
themelore t njeriut, mbylljen e vendit etj. Por n t njjtn koh, ka vlersuar edhe disa arritje t cilat e
prmirsuan gjndjen social- ekonomike t popullit. U than moale e kneta, u kthyen n toka pjellore
q siguruan pjesn m t madhe t ushqimeve n vend. U ndrtuan hidrocentralet q vazhdojn t
furnizojn familjet dhe ekonomin me energji elektrike. U zhduk analfabetizmi dhe smundjet q
shkurtonin jett e njerzve etj.

Dallime programore midis t djathts dhe t majts
E djathta zgjodhi shock therapy pr kalimin n ekonomin e tregut. Sipas saj, tregu zgjidh
gjithka, ekonomia nuk ka nevoj pr rregullim nga shteti. Politikat e qeverisjes t PD n vitet 1991-1996
solln ngritjen e tezgave n vend t tregut, dhe t skemave financiare piramidale, n vend t strategjive
t zhvillimit. Pr rrjedhoj, pasoi kriza e thell e vitit 1997, t ciln qeverisja e PS e zgjidhi prmes
politikave t matura ekonomike n vitet 1998-2005.
Slogani i PD n fushatn zgjedhore ishte: Ne jemi ndryshim! Prpara! Mirpo programi i saj nuk
parashikon ndonj ndryshim. N t kundrtn, shpreh nj lloj statu quo, qndrimi n vend, pa ndonj
element t ri. Kjo ka ardhur si rrjedhoj e prfundimit t lidershipit t PD-s, se gjat tet vjetve jan
arritur vetm suksese, prandaj nuk ka nevoj pr politika t reja ekonomike.
Qeveria e djatht nuk e pranon krizn ekonomike dhe financiare. Sipas krerve t PD vendi i ka br
ball krizs globale, ritmet e rritjes ekonomike krahasohen me ato t Gjermanis! Aq n terezi e kishte
punn qeveria, sa n do takim z.Berisha prsriste premtimin: do t rrisim pagat, edhe pensionet! Sipas
t majts, efektet e krizs botrore jo vetm nuk jan kaprcyer, por jan kthyer n kriz t brendshme
duke keqsuar treguesit makroekonomik, financiar, n t gjith sektort. Qeveria dshtoi me
privatizimin e CEZ-it, Albetrol-it, ARMO-s, etj. Borxhi publik arriti n mbi 63% t PBB, papunsia reale
arriti n mbi 30% t forcave t puns.
BUJAR MEHMETI

E djathta sht pr taksn e shesht mbi t ardhurat personale. Sipas ktij sistemi, t gjith
tatimpaguesit paguajn t njjtn prqindje tatimi, pavarsisht nga niveli i t ardhurave t tyre. Ky sistem
tatimi favorizon t pasurit. E majta sht pr tatimin progresiv, sipas t cilit, kush fiton m shum t
ardhura duhet t paguaj m shum tatim. T pasurit duhet t paguajn m shum se proporcionalisht,
pasi shteti shpenzon m shum pr pasurin e tyre.
E djathta nuk parashikon reduktim t TVSh pr artikuj apo shrbime t caktuara. Programi i PS
premton 0 % tatim pr produktet baz ushqimore baz si: miellin, bukn, qumshtin, vezt. Po kshtu
sht premtuar ulja n 6 % e furnizimit me energji elektrike pr familjet.
E djathta nuk e pranon gjendjen e rnd n sistemin e shndetsis. PS e konsideron shndetin
publik faktor themelor zhvillimi dhe do t ofroj nj shrbim pr t gjith qytetart. T gjith atyre q
varfria i ka ln pa sigurim shndetsor, do tu ofrohet shrbim falas. Ata q paguajn sigurime, do t
prfitojn nj shrbim cilsor dhe falas nga skema ku kontribuojn. Qeveria e majt do t heq taksn 10
% mbi shrbimin shndetsor dhe barnat.
E djathta nxiti shtimin sasior n arsimin e lart, duke shkelur mbi standartet bashkohore. PS
angazhohet q universitetet, publike dhe private, t rrisin autonomin, cilsin dhe standardet e
msimdhnies, pr ti pajisur studentt me aftsit e nevojshme pr sfidat e shekullit t 21. Programi i PS
parashikon ngritjen e Sistemit t Pavarur t Vlersimit dhe Renditjes t shkollave t larta me qllim
liencimin mbi baza e kritere shkencore t tyre. Buxheti i arsimit n prgjithsi do t dyfishohet kundrejt
PBB n krahasim me nivelin e tanishm.
E djathta nuk e pranon nivelin e lart t varfris dhe e ka reduktuar ndihmn ekonomike n
vetm 33 lek pr person n dit! PS e konsideron kt krejtsisht t pamjaftueshme, prandaj n
programin e saj sht angazhuar pr llogaritjen e minimumit jetik si baz pr nj ndihm t denj. Pr ata
q jetojn nn minimumin jetik, do t mundsohet formimi profesional, n mnyr q kjo shtres e
popullsis t dal nga skamja e t rehabilitohet n tregun e puns.
E djathta erdhi n pushtet me angazhimin pr nj qeverisje me duar t pastra por n t
kundrtn, korrupsioni u kthye n nj sistem. E majta sht angazhuar t montoj sistemin e
korrupsionit dhe kulturn e pandshkueshmris, prmes konkurrencs t ndershme dhe interesin publik
n themel t qeverisjes, pr ta hapur dhe zhvilluar ekonomin e shoqrin.

M n fund: n zgjedhjet e 23 qershorit e majta fitoi rreth 290 mij vota m shum se e djathta, ose
16.6 pr qind. Shumica e votuesve kan ditur t dallojn alternativn m t mir. Sovrani e bri
detyrn e vet: tani e ka rradhn qeveria e majt.