.. '. I.

'~

A.U. TOMER

Dil Ogretim Merkezi

TURKCE'NiN OGRETiMivE EGiTiMi

!>

SEMPOZYUMU

5 - 6 HAZiRAN 1998

A.l1. TOMER

G AziANTEP SUBESi

Turkce'nin Ogretill1i ve Egilimi Sempezyumu Dii,zellieme Kurulu

BASKA

Prof .. Dr .. m. Hiiseyin FiLtz .Gaziantep Universitesi Rektoru UYELER

Prof. Dr. Tokay GiWiKOGIJ

Gaziarnep Oniv~rsitesi . FI::'lI-Edb)i'd.. Dd<,ani ~ o.wmYILMAZ

A.a, TOMER Gazianrep .§ube Miidlirli Yrd. DoC;. Dr. Behiye KOKSEL

G,O. Fen-Edebiyat Eakultesi TUrk Dili ve Edeb, Bol. B~k,

Nesibe FAKILI

A.O. TOMER Gaziantep ~llbe Mudur Yard 11111: I SI

TURK£,;E'NiN OGRETiMI VI<: EGJTiMi SEMPOZYUMU PROGRAMI

5 Haziran 1998 Cuma Aph§ Oturumu

J 0.00 - 11,00: Orner Asim Aksoy Konferans Salonu

J - Saygi durusu, isrikl<li Mar~1 A)=II~I~ konusmalan

Ozcan YILMAZ

A.". TOMER Gaziantep ~ube Mudilrti Prof. Dr. Huscyin FILIZ

Gaxiantep Uuiversirexi Rcktoru

2- A~dl~ Tcblii'ii

I'mI'. Dr. Siikrii AKALIN

"Yuksck Ogretimcie Turkcc'nin C)grelimi"

I UIO- 11.15: Ara

11.15 1:2.40: 1. OTURlJM Oturum Baskanr:

1'roj. t». To'twy GElJiKO(;U./ Oturum Baskam Yrd.:

rrcl. f)or. t». Nnrettin OzrURK

t , Yrd. Do\. Dr. Bedri !'l. Y[)O(;,\l\:

"Yiiksek' Ogretimde Tiirt: Dili Dcrsi Ccrcevcsiud» Tiirkce O.~rl!timi [;~('I'ille Diisiin rcler"

:' Yr;1. 1>0<;. n-. Bchiye K't)K, EL "Curren-rlderde run Viii Dcrslerinin ,(j.i.tl~('(imilldl? Kar~rlllrr{(1Il Probletuler 1'1' 11(1:1 iillcrill'r"

Yrr]. J)n~·. n-. Bilek "1'.\1,\'11\

'T((~1I1tr Hl!;iiimirufe ren; Bir Arnstinna AI{lI1I: Yurattct Yazarltlc'

·l- i\ 1'. (;i)l'. C;OIlC:J f;()KA LI'

PO/il/IIIO J:'§ilimi I'e Etki» Oku: Kimli/fi"

14.00 - 15.40: II. OTURUM Oturum Baskanr:

y,.d .. DQf. D;. Behiye KO.KSEL Oturum Baskam Yrd .. :

Yrd. DOf. Dr .. Muhsine .BORE.K{:i

1- Yrd. DoC;. Dr, Fatma S .. KUTLAR "Divan Edebiyati Egitimillde Karsilasdan. Sorunlar VI' COW11I Onerileri"

2- Ar§. Gor, H.'ibr.ahim Y AKAR

"Lise Edebiyai Kitaplanllda Divali Edebiyati ill' ilgili Metinler Uzerine' 3· Ozcan YILMAZ

"Orta ()gretimde Yanli Anlatim" 4- Emine KOLAC;

"Tiirkce Ogretilllinde lie Ejjitiminde Oifretmen Faktorii"

5- DoC;. Dr ... Erdal CEYHAN "Hangi Tiirkt;e'yiOjjretmek?"

16.00 - 17.40: m .. OTURUM Otururn Baskam.

l'rd. Doe, D,·. Bedri AYlJOGAN Oturum Baskan YI'd .. :

Ozearl VILMA Z

1- Yrd. DOff. Dr. NureUin OZTURK "Fonetik Tiirk: Al/abesi, TUrk ilk Okuma Yazma lie Gestalt Kurann'

2- Yrd. Doc. nr. Turhan KAYA

"Tiirkce OgTelimimle {.'ocuk Edebiyannin Yeri"

s- Nesibe FAKILI

"Yabanct Dil Ogretimillde Anadilin Etkisi"

4- Arg. GOL Funda SEZG:iN

"C;{lifda~' Dilbilim Yiintemleri A cisuulan Klasik Gramerimirl J)egetfelldirme Uterine Bir Deneme"

:'i- YnJ. Doc:;. Dr. Muhsine B(')REKc:;i "Tiirkce Ogretimillill Yiizeysel Yapiy: Ems Alan Yaklasnm l'e Buuun Sonuelari"

6 Haziran 1998 Cumartesi

9 .. 30·10.30: Ankara flnin'J'silesl TU.MER Seminer Salomi

Dcgcrkndinne Otururnu Oturum Baskam:

Yrd. DOli. Dr, Behive KO/<,:SEI. l\oder:

rrtl. Doc .. Or .• Yl uhsine .RiiIU:h'(,i Yr«, Im«, Dr. :'I'w'elfin DZTf'lfA' Yrtl. Do«. VI'. B edr] A Y f)O(;A I\'

11.00· 17.0(): (;;lziall!cp t:cl'rcsiudeki Tarihi V(' 'l'uristik Mckanlaru (;czi

Prof. Dr. Siikrii Haluk AKALIN

Yuksek Ogretimde Tiirkcenin Ogrctimi " .. 7

Yrd. Doc. Dr. Bedri A YDO(}AN

Yuksek Ogretimdc TUrk Dili Dersi Cerccvcsinde Ttirkce Ogretimi Uzerindc Dusuncelcr

.................................................................... ,. 15

Ozc.an \TfLMAZ

Orta 'Ogretimde Yazih Aniallm 27

Nesibe ilknm' F A KILl

Yabanci Dil Ogrcllimincie Anadilin Onemi 39

Yrd.Doe, Dr. Turban KAYA

Turkce Ogretiminde Cocuk Edebiyanrun Yeti 45

Doc;.Dr. Erda) CEYHA

Hangi Tiirkce'yi Ogretmek? 53

Yrd.])oc;.Dr. Behiye KOKSEL

Universitelerde TUrk Dili Derslcrinin Ogrctiminde Karsilasilan Problem ler ve Bazt Oneri-

ler. 67

Ar~. Go,r. H. Ibrahim YAKAR

Lise Edebiyat Kitaplannda Divan Edebiyau ile llgili Metinler Ozefine 71

Flmda SEZGiN

Dilbilgisinde C;agda~ Dilbilim Kurarnlaruun Onemi ve Tiirkce Dilbilgisi Kitaplanrnn Bu

Acidan Degerlendirilmesi 87

G.Gonca GOKALP

Okuma Egilimi ve Etkin Okur Kimligi.. 93

Yrd. O().~. Dr. Fatma S. KuHar

Divan Edebiyau'rnn Eg-itiminde Karsilasrlan Sorunlar ve Cozurn Onerileri 107

Dr. Muhsine B0REK.;i

Turkce Ogretirnmin Yiizeysel Yapryi Esas Alan Yakh:\§11l11 ve Bunun Sonuclan 123

Emine KOLA';;

Turkce'nin Egiliminde ve OgrclimindeOgrctmen Faktorii 133

Yard. Doc;:. Dr .. Nurettin OZTURK

Fonetik TUrk Alfabesi Turkce Ilkokuma- Yazma ve Gestalt Kurarrn Uzerine Dusunceler

............................................................................................................................................ 139

Yrd. Do~. Dr. S. Dilek YAL<;IN

Yazma Egitiminde Yen! Sir Ara§unna Alaru: Yaratrci Yazarlrk 145

5

FONETiK TURK ALFABESi TURK~E iLKOKUMA- YAZMA VE GESTALT KURAMI ·UZERiNE D(r~UNCELER

Y['d. Dolt. D['. Nurettin 6ZTURK*

I

3 Kasun 1928 tarihinde cikanlan yasa ile kullanilmaya baslanan yeni Turk alfabesinin evrensel anlarnda biriciklik niteligi ve bu niteliginin ilkokurna-yazrna, tek-duzenli konusma blcimi (standart-milli telfiffuz) ve dil bilgisi kurallanmn yerli yerine oturmasr bakunlanndan onemi uzerinde, kimi deglnrneler dl§mda yeterince dtrrulmarmgtrr.

Tiirkler Islamlasirken Araplardan cok Farslarla i~ ice olmus ve bu yLizden islam.'! iran ,kLiItUrti aracrhgiyla benimserneye baslarruslardrr. Baslangictaki bu durum Anadolu'daki dilzenin saglanmasi ile baglanllb olarak Arapca lehine degi§meye ugral1lJ§ur. Bununla birlikte Ttirkler bazi dint terimler ve yonetim islerine iliskin terimleri ilk zamanlarda Iranlrlardan aldrklarr gibi, alfabe degi~ikliginde de Arap kokenli Fars yazrsmi ornek edinrnislerdir. Bu yazi, var olan Amp harflerinin yamna Farsca i(,:in onlarsiz olunmaz degerde bulunan dort sesin !§aretJer.inin eklenmesiyle ol.ll§mu~tu .. Eklenen sesler p, s.i ve g degerindeki dort i§iuetten olusmakradn ve bu seslerin barfkarsihklan, Arap yazasmdaki yakm seslerin isaretlerine noktalar veya ¥izgilke§lde cklenerek olusturulmustur,

Turkler Amp kokenli Fars yazrsmi benimserken, dillerinde bulunrnasirta karsrhk alfabede i§areti oImayan g ve ng gibi sesleri, var olan harflerden yararlanarak yeni i§areUerJe gosterip, kendi seslenmelerineen azmdan iinsuzler acismdan uyan bir alfabe gelistirmislerdir, Boylece Arap kokenli Fars kaynakli TUrk yaZlsr denilebilecek bir yazi ortaya \;lkml§tIL Bu yazirnn en onemli ozellikleri, Arapca ve Farsca yazihsta da uygulandtgi iizere harflerin basta, ortada ve sonda degi§ik yazihslan, ilnlii deger.indeki harflerin az kullaruhsr, hareke kul-

.. PAO E!i!im Faktiltesi ()grelim Oyesi; (Yeni Turk Edebiyan)

139

lamlmayrsi gibi noktalarda toplanabilir, Bunun yamnda eski yazmm baska bir 6zelligi de okuyus aynhklanm gizleyen ve orten genel gecer bit yazi diizeni olarak kullanrlmastdsr. Dolayrsiyla milli telaffuz sistemi yerine yoresel okuyus ve aglz degi§ikliklerine yol acan bir yaPISI vardir. Son olarak bu yazt, gunluk islernlerde kullarulan diinyamrt biitiin obtir yazr diizeneklerine benzer bicimde, okundugu gibi yazilmayan-yaztldsgi gibi okunmayan, baska bir deyisle afonetik biralfabedir.

Latin kokenli Ttlrk yazisnun olu§turulu§ ve benimsenis gerekcelennin basmda, j~te bu eski yazmrn iinlti bakimmdan 90k gelisrnis bir dil alan Turkceyi bir sese bir harf' kuralma gore gosterrnede yetersiz kalan ajonetik yapisi gelmektedir.

Yeni Turk alfabesinin yalnrzca Latin alfabesi diye arulmemasi gerekliliginin altmda da, eklenenunsuz ve i.inlii barflerinin otesinde, fonetik olusu yatmaktadn ... Eger bu yazr diizenegi harf ekleme veya cikarmalar ile benimsense idi, eski yazidan hicbir farki olmayacak ve dolayisryla degistirflrnesi de anlamsiz olacakti.

Yeni harf duzeni bir oldu-bittiye getirilerck bir anda benimsenrnernis, aylarca ve hatta ytllarca suren bir alayl~ ve ~alt~manm iiriinii olrnustur.

XIx. yiizylhn ikinci yansmda Mirza Fethali Ahnndzade gibi dti~iintir ve aydmlar, eski yazinm yerine Latin yaztstnm benimsenrnesi onerisini gundeme getirmis bulunuyorlardi.z Ancak i§ bundan ibarct degildi. Turkler rnilletlesme gagmda nasil yen! bir milli ruh anyorlarsa, ayru bicimde yazi duzenlerinde de milll bir yapi anyorlardi. Enver Pasa'mn Harbiye NazlIbgl doneminde, 19 I 4-1918 ydlan arasinda eski yazryi fonetik yazrma uydurma giri~imleri denendt ve ba§anslzlIga ugradi,C;:iinkii fonetik kuUam§ i~in On yazmm basta, ortada ve sonda yazihsrmn terkedilmesi, bitisme kurahnm ortadan kalkmasi, el yazisma elverissizIik ve basimcilrk kesirninde pratik hiebir yaran olmayan bu dururna uygun harf'kahp ve sto-

Dr. Mertol Tulurn'unrTurkiye TUrklcrinin 1928 yilmda kabul ederek benimsedigi La!in asrllr alfabe, her ses iliin bir harf ve her harficin bir ses esasma dayandmJdlgl i<;in yazr lehcemjzin seslerini karsrlamak baknmndan oldukca yeterlidir." sbzleriyle, alfabe degi~i'kligi konusunda yazi yazanlar arasmda, degi~ikHgi "Arap atfabesinin yetcrsizltgi" gibi haklr, fakat iklncil bir gcrckccye dayandtrmak yerine, acikca afonetik yaZl sisteminden fonetik yazt sisternirre ge\ii~ olarak gordiigll belirtilmelidrr. Bkz. M. Tulurn, "Alfabe ve Eski Alfahemiz Gzen»e", Dil ve Alfabc Ozerine Gorli~leI icinde , Ank. Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Yayinlan, 1991, s. 27.

2, Tiirk yaz.1 degi§ikligi ile ilgili genis bilgi icin ilk elde ~u y3Z1 veya kitaplera bakrlabilir: Fe\lziye Abdullah Tansel "Arap Harflerinin Jslahs ve Degi~lirilmesi Hakkinda ilk Tcsebbusler ve Neticeleri 1862.1884),', Belleten, Ank, TIK Yaysnlari, Nisan 1953, C.XVII, S;66, s. 223-249; Ag1lli 81m Levend , TUrk Dilindc Gelisme ve Sadelesme Evreleri, Ank. TDK Yaymlan, 1972, s .. ~92·405; AhmetMerdivenci, Tiirk Ya?"1 Devrimi ve Yurt Dismdaki Turklere Yansunasi, lst. Hilal Matbaacihk, 1980; M. ~akir 01kiita~lr, Atatiirk ve Harf Devrtrni , An k. TOK Yaymlan, 1981, Milli Kultur , "Ataturk ve Harf lnkrlabmm 60. Y,II Oze! SaYlS";, Aral.k 1988, S: 63; Cahit Baltaci, islam Paleografyas}, Mann. OniY. ilfth, Fak. VaH, Yayinlan, 1989; Ahmet Bican Ercilasun, Ornckierle BllgUnkli Turk Alfabeleri , Auk. Dergah Yaymlan, 1991; l3iHil N. ~jn~ir, TUrk Yazr Devrimi, Ank, TIK Yaymlan, 1992; Ahrnet Tacernen, Rus Egcmenligindeki Tiirklerm Alfabelerinin Degi~tirilmeleri 1769- 1940, Kaysen, Erciyes On!.v. Yaymlan, 1994; Talat Tekin, Tarih Boyunca Tlirkeenin Yazum, Ank. Simurg Yaymcihk , 1997;

140

knnun olusturulmasi gibi zorluklar ortaya ~lkmJ~tJr3 Eski yazinm fonetik kurallara gore yazilrnasr, Amp ve Fats yazisindan yazi manugibaglarrunda ternelli bir kopusu da ortaya 91- karmaktaydr, Gaze almabilecek bunca sakmcadan sonra dil ve okullasma alanlanyla ilgisiz yiirutulen ve karnuoyunca desteklenmeyen bn tepedenci giri:§i:min kahci olmasr beklenernezdi.

Yen! TUrk yazisirun benirnsendigi gun, Turkiye fonetik alfabesine kavusrnustur. Bununla birlikte, 3 Kasim 1928 'de gerceklesen degi~ikligin ne dunyada, ne Muslumanlar arasinda, ne de Tinkler arasmda ilk girisirn oldugu ileri surulebilir .. Hristiyanhktan en az bes yuz yil once oJ,u§turulmll§ bulunan Latin yazisi uzun kullarurm siiresince tarih icinde dinler ve milIetler iistii bir yaylh§ gostermis ve diinyanm her yamna yayilnusn. Kur'an'rn kendisr ile yazilmasmdan yuzlerce yr] once Nabat yazismdan geli~tirilmi~ bulunan Arap yazisma islam dininin yazisi olarak bakilamayacagi gibi, Latin yazrsina da Hristiyanhgm dint yazrsi gozuyle bakrlmasr yanhsur. Yazirun dini olmaz. Kaldi ki 1880'1.i yillarda ArnavutIar arasmda Lfitin alfabesinin yayrlrnasi ve benimsenmesi ile birlikte, bu yazt Mtis1i.imanlann giinl.i.ik i~lerinde kullantlmaya baslanrrustrr. 0 yiizden Turkler islam dunyasmda bu yaziyr benimseyen ilk millet degildir. Yine 1917 yilmda Yakutlann, 1927'de Azeri, Karacay-Balkar, Kazan, Kurnuk Tatar, Kirgiz, Ozbek, Turkmen ve Baskurt Turklerinin Latin alfabesini benirnserneleri gercegi, Turkiye orneginin TUrk dunyasmda da kesinlikle ilk olmadigiru gosterrneye yeter, Turkiye ornegi ana arnac olarak ne batihlasma girisirnine vc ne de TUrk birligi amacma dbni.ikttir. Bu yaznun ana niteligi ve varhk nedeni foneuk araYl§tlr.Obilr iki gerekce bunun ardindan kabul edilebilir veya tarusrlabrlir. Krsa donemde 0 iki etken onde goriinse bile, Turkcenin binlerce yilhk a.la§J di.i~iiniildi.igiinde, fonetik yazi ihtiyaci kendini bi.iWn ag1fhgryla hissettirir,

Fonetik arayis ve uygulama, rnilletlesme surecinin dogurdugu hit sonuctur ve bu surece olumlu yonde katkida bulunan bir etkiye de sahip olmustur .. Milli devlet, obiir nitclikleri yanmda, yurttaslannm standart bir (anne dili ile kanstinlmamast gereken ve kendisiyle bilim, ogretim, sanat, felsefe yaprlan ust-dil.) ana dil lie konusup yazdiklan, yurttas-yurttas ve yurttas-dcvlet karsilasrnalannda bu standart yazt ve dil ile rletisirn kurduklan bir devlettir. Bu sistern, gercck anlamda asiretten devlete yukselmenin yazih ve sozlii aracidir,

Basat 6zelligi sese dayal: yanm olan yeui Turk abecesinin ogretimi ve btl abece ile ilkokuma-yazma ogretiminin de baska yazl duzeneklerlninogretiruine benzememesi dogaldu. Genel oJarak yeni Turk abecesinin benimsenmesi, yurt drsinda bagnaz Miisltimanbk tutumu yerine toleranslt batt kafastrun yeglenmesi olarak gbri.ilmii§ti.ir .. Banh gozlemci ve yorumculann, durumu kerrdi gbrmek istedikleri gibi goreccklcri ve gosterecekleri aciktrr. Ancak bu omel tutum gercegin de oyle oldugllntl gostermez. Turkiye'de bile salt batr yandasr veya salt

:> Prof. Dr Zeynep Korkmaz , fonerik imlaya dayali cski yazr denernesi i~in '",ok killfetll bir irnlfi" yargrsmda bulunur. Bkz. Z. Kurkmaz , "Tiirk Dili ve Arap i\ lfubesi", fJil ve Allabe Ozerine Gorli§ler i~imle, AnT<. Ataturk Kii 1 Iur , Oil V~ 'Inrih Yilksek Kururnu Yaymlan, 1991, s. 18.

141

bat! karsin kim" kisilerin boyle bir degerIendirme icinde olduklsn bilinmektedir. Bununla birlikte, omegin New York Eyaleti Mufredat Programlan Hazirlama Dairesi Ingilizce bgretirni Bolum Baskaru George W, Norvell gibi bazr yabancilar, konunun afonetik atfabeden fonetik alfabeye geri~' oldugunu gorecek olcude ncsnel davranarak ayrn islernin Ingilizce yazi diizeninde de gerceklestirilmesini onermislerdir.f

II

Bu gUn Turkiye'de iikokuma-yazmaogresiminde uygulanan Gestalt y6ntemi:, psikoloji aknnlan [c;:inde ortaya C;:Ikml~tll; ve biili.i.nIUgiin algilamada oncelik ta~ldlgml. Ileri surer, Gestalt psikolojisine gore "biUiin" tin ozel ve derin bir anlami vardn, Birimler allcak"biitiln" iln icinde deger tasrrlar. Anlam biitiinlUkt.edir,513u yuzden, ilk okuma-yazma ogretiminde de ilkin ciimle fi§ biciminde og-retilmeli, ardmdan soz obeklcri, sozctikler, heceler ve seslere dogru inilrnelidir. Ti.irkiye'de butiinden hirime dogru gitme ilkesine dayanan bu tiimdcngelimei ilkokuma-yazma ogretim:i yonterni uygulanmaktadir.e Ti.imdengelim yt)Jlteminin yaran ogrenciye yaklasik ikiaylrk bir sure icerisinde biiyi.ik basrli yazilan okurnayi ogretebilmesidir. Olumsuz bir sonucu ise, okumadaki lnza karsihk, yazmada butune agnlIk verilrnesi do-

4 NOfve11. Tiirk yan degi~i1digi!li okundugu gibi yazrlan, yazlldlgl: gibi okunan alfabe sisternine ge{:i~ olarak gormekte ve Amerika'da yazt dilini yazr ile okumu urasmdaki farktan kurtarmayt onermektedir. Bkz. Burhan Goksel, "Atatlirk Inkrlab] I~inde Alfabe Reformu ve Ell; Olaym DI~arldan Dcgcrtcndtrilrnesr", Mill] Kulrlir, "Ataturk ve Harf lnkrlabnun 60. Y!lI Ozel SUY1SI". Aralik 1988, S: 63, s. 17, IS, 26.

5 Olkemizdc Gestalt gorii§iil1ii ilk tnrntan bilgin, Mchrnet lzzer'tir: "Gestalt Nazariyesi ve i~limaiyat", Hayat Mccrnunsr, Eyllil 1927. c.n. S: 43. s. 6.; bu yazi ~urad~ da"Gestalt Nazartyesi" adryla yeniden yaymtanrrus VB a~lklamal"r eklenmistir: Mehmer [zzet, Makalelcr. (Haz. C. Degirmcncioglu), Ank. Kulttir Bakanhg:

Yaymlart, 1989. s, 158-163: Dcginncncioglu, ~u kaYllagl da sahk vcriyor: Safa ~. Erkun, Gestalt TeorisiToplumsal Gercegtn dusey kesiti (Derinlemesme sosyoloji) .. is!. Dcvlet Guzel Sanatlar AKademisi 1974 teksir edilmis ders notlan: Mumtaz Turhan'm konuyla ilg;li iki rnakalcsi vardtr: "GesUlIII Nazariyesi l", <;:Igrr Mecmuasr, Mayrs 1938, C. VI, S: 65, s. 73 ve aym yazi: Kultiir Haftas: Dergisi, 1936 .. C.I,. S: 2,5. 29-30; "Gestalt NazariyesiIl'', <;:lglT Mecrnullsl, MaYls1938, C. VI .. S: 66. s. 84 ve aym yazi: Kiiltiir Haftass Dergisl, 1936. C.I, S: 8, s. 150-151; Orhan Sadettin, Mustafa ~ekip Tune lie Ziyacuin Fahri Fmdikoglu ve Arniran Kurtkan Bilgiseven gibi felsefcci, psikolog ve sosyologlann Gestalt gorii§u He ilgili dii~ilnce ve ~ah~malan icin bkz, Nevin Gungor. Ziyaeddin Fahri f'mdlkoglu, Ank, KiiWir Bak::mllgl YaYIIJlaIl, 1991, s32-45.

6 Bkz, Selahattin Dikrnert, Ilkokuma Yazrna Ogrclimi Ogretmen Rchberi, Feryal Matb, Genisletilrnis Alunci Baski , tarihsiz, s. 18-24; Nusrct Alpcren, Turkce Guzel KOI)L1~ma, Okuma ve Yazrna Ogretim Rebberi, Ist. MEB Yaymlan, 1991, s. 102-108; Cahil Kavcar-Fcrhan Oguzkau-Sednt Sever, Tiirk~e ve SIDIf Ogrclmenleri Icin Turkce Ogretimi. Ank. Engin Yayrnlan, 1997,~. 17,30-37; Btl son eserde , arulan yontemin uygulanmast icin "kisa emir cumleleri o.\,'Tctilcreki!k okuma ve yazrna 9all~malarma baslamr" dcnmekiedir. (bkz: s. 30; Vurgu benirn: N:O) Gercckrc ~oziilllieme yonteminin Turk ,ocugUIlUIl zihnm bicirnlcnrncsindeki etkisi goz· den kacmltrsa, Iota liter y(ineli~lerin, oioritcyc rapmanm ve haua yarauci olamarnarnn ncdcnlerini aciklamakta cia yerersiz kahrnr .. lnsanlar verilisartlar altrnda ya§arhkl:m gibi btl ~artla ... a "hayrr" da diyebilen yarauklarchr. Bu bakrmdan l;ozilrnJemc yonterninin, "inici ve ~lklCl gam" bcnzeri hir i~lemle, bireslme de ycr verilerek uygulanrnast yararh olaeakur. Yeni butunluklcr kurrna, ernekle ve sabrrla yeni anlurn birlikleri olusturrna ahsturnasma daha ~ocukkcn basluruayun yurtlaslann bulunduklan hale rill gostcrmcktcn baska bir tavir takmarak hayarlanru surdurmclcri bcklcnrnemclidir. Turk cocuktanna ~oziimleme yontemlylc okuma-yazrnayi ogrCl!ikrcn soma Kendi g[i~lcriyle Tilrkceyi kesfcdebilrneleri i~in firsat tanmmalt vc biresirn yontemine yeterIi sure aynlmal.dir

142

layisiyla, kahci yazirn yanhslannm cok goriilmesidir ... Son on-yirrni yrl icrinde ogrenci1er 'lie ilgililerarasmda yazrm sorunlannm tarnsmah konulann basmda gehnesinin altmda da, amIan yontemin uygulanrnasi yatrnaktadrr dU§i.incesindeyim. Harften heceye, hecedenkelirneye, kelimeden ciirnleye ve paragrafa gecerek birimden bumne dogru uygulanan tumevanmcr ilkokuma-yazma ogretimi yontemiuin de, bu dogrultuda Gestalt yontemine gbre daha gee okuma ve yazma ogrenmeye yol acsa bile, kalrci yazim yanhslanna yol aemamasi dolayisiyla, daha uygun bir yontem oldllgu soylenebilir. Gestalt yonterni Harni-Sami 'lie Hmt-Avrupa dillerinin ogretiminde, ya da baska bir deyislc Turk ~ocuklanna yabanci dil ogretiminde, birimden btitune yonternine gore daha clverislidir. Ancak, Ttirkce okurna ve yazma mutlaka birimden biititne yontemi de ogretilmeli.dir..

Alfabe degi§ikliginden iki YII once yayinlanan ilk Mekteplerin Mufredat Prograrru, 1948 Prograrnr ve 1968 Programr'nda uygulanrnasi ongorulen Gestalt yonternine dayal: ilkokuma 'lie yazma ogretiminin bir kalemde birakilmasmr vc birimden biaiine yonterninc gecilmesini onermek, kolaycihk olur .. Her ne kadar bir sese bir harf, bir harfe bir ses i.lkesine dayali: okundugu gibi yazilan ve yazddlgl gibi okunan dunyanm tek giinliik alfabesinin, fonetik sistemle hie ilgisi olrnayan dil ve alfabelerin ogretiminde basanyla uygulanan Gestalt yontemiyle ogretilmeyee,:ab§llmasl tarihi bit yanll~hk ise de; yillardan ben ogretmeni, ogretmen yetistiren kurumlan, mnfredan, denetleyicileri ve malzemesiyle yede~mi§ bir yontemin birden kaldmlmasi ic,:in yeterli gerekceyi olusturmamaktadrr. 1990']arm sonunda, harf degi§ikIiginin gerceklestigi yilki nufusu kadar (yaklasik 14 milyon) ilk ve orta ogretim ogrencisi bulunan bir ulkede degi§ikliklerin bir cupida gerceklestirilebilmesi oncelikle ilgili kamuoyunun bu yolda bilinclenmesine, yeni yontern ve tekniklerin bulunup tartJ§lImasma, egitenlerill egltilmesine ve alt yapinm hazirlanmasma baglrdrr.

Burada ~imclilik yalnizca okuma ve yazma tigrctildjkten sonra cozumleme yontemme aynlan sureye yakm bir sure ile biresirn y6nteminin de uygulanmasr orrerilebilir.

SOHUC;: olarak denllebilir ki, dil ve alfabe sorunlarma ilgi duyanlann ve bunlarla ugra§anlann, fonetik alfabe esprisini tine crkararak barf degi~ikligi olayma bu acidan bakrnalari yeni (ama ne yazrk ki gecikmis) bir bilinclenme yaratacak ve her §eye ragmenkrsir geki§meler icinde ikili karsttlasmalarla milli giiciirniizf azaltrnak sakmcasindan kurtulma yolunu acacak niteliktedir,

En azmdan bu umut benimsenrneye ve beslenmeye deger gort.inmektcdir.

143