Communication

1
SAYISAL HABERLEME
SSTEMLER

Dr. Cahit KARAKU

2011

2

NDEKLER
1. GR ............................................................................................................................... 5
2. HABERLEME SSTEMLERNN TARHSEL GELM ........................................................ 6
2.1. Telekomnikasyon irketleri ................................................................................. 12
3. KAVRAMLAR ................................................................................................................ 15
3.1. Telefon Nasl alr? ............................................................................................. 15
3.2. Ses Dalgalar .......................................................................................................... 16
3.3. Sinyal ..................................................................................................................... 19
3.4. Analog aret ......................................................................................................... 21
3.5. kili (Binary) Onaltlk (Hex) Say Sistemi ............................................................ 24
3.6. Lojik Kaplar ........................................................................................................... 26
3.7. Complex numbers ................................................................................................. 29
3.8. Bit, Bit/San, Byte, Baud Rate, BER ....................................................................... 29
3.9. Sktrma - CODEC ................................................................................................ 31
3.10. Grlt Tipleri ................................................................................................... 32
3.11. Logaritma .......................................................................................................... 34
3.12. lm Birimleri .................................................................................................. 35
3.13. Haberleme Kanal, Kanal Kapasitesi ve Band Genilii .................................... 36
3.14. Gecikme ............................................................................................................. 40
3.15. Uygulamalar ...................................................................................................... 41
4. TRANSMSYON ORTAMLARI ........................................................................................ 44
4.1. Haberleme Ortamn Salamas Gereken Kriterleri .............................................. 45
4.2. Klavuzlu Transmisyon Ortamlar .......................................................................... 46
4.3. Fiber Optik Kablo .................................................................................................. 49
4.4. Kablosuz Eriim Teknolojileri ................................................................................ 55
4.4.1. Kablosuz Yerel Alan Alar (Wireless Local Area Networks, WLAN) .............. 55
4.4.2. Uydu Eriim Sistemleri ................................................................................... 57
4.4.3. Link Analizi ve Planlama .............................................................................. 58
5. MODLASYON ............................................................................................................. 60
5.1. Modem Standards ................................................................................................ 62
5.2. Modlasyon Teknikleri .......................................................................................... 62
5.3. Darbe Kod Modlasyonu (PCM Pulse Code Modulation) ..................................... 65
3

5.4. Diferansiyel Darbe Kodlamal Modlasyon .......................................................... 70
5.5. HDB3 (European E-carrier) .................................................................................... 70
5.6. Speech Compression Standards ........................................................................... 71
6. ANAHTARLAMA VE OULLAMA ................................................................................ 71
6.1. Public Switched Telephone Network (PSTN) ........................................................ 72
6.2. PBX ........................................................................................................................ 74
6.3. IP PBX / VOIP Telefon Sistemi ............................................................................... 75
6.4. Telefon Teknolojisinde Son Gelimeler ve GSM ................................................... 75
6.5. E1 - TDM ................................................................................................................ 76
6.6. oullama ............................................................................................................. 77
6.7. Saysal Anahtarlama .............................................................................................. 80
6.8. Hizmette performans artrma .............................................................................. 81
6.9. Trafik Analizi .......................................................................................................... 82
5.9.1. Uygulama-1: Trafik analizi ve planlama ......................................................... 87
7. ERM TEKNOLOJLER ................................................................................................ 89
7.1. ATM Asynchronous Transfer Mode ...................................................................... 90
7.2. ISDN ....................................................................................................................... 92
7.3. TDM - Kiralk Hatlar ............................................................................................... 93
7.4. Frame Relay .......................................................................................................... 95
7.5. xDSL ....................................................................................................................... 95
7.6. Standart Balant Hzlar ....................................................................................... 95
8. A TEKNOLOJLER ....................................................................................................... 99
8.1. OSI (Open System Interconnection) ................................................................... 101
8.2. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol ................................. 106
8.3. Ethernet .............................................................................................................. 106
8.4. A Topolojileri ..................................................................................................... 111
8.5. Giga Bit A Omurga (Backbone).......................................................................... 117
8.6. Interfaces ............................................................................................................ 118
8.7. VoIP ..................................................................................................................... 119
8.8. A Ynetimi ........................................................................................................ 120
8.9. Kamps A zmleri ......................................................................................... 120
8.10. IP Adresleme ................................................................................................... 121
4

8.11. IP Adres Snflar .............................................................................................. 122
8.12. TCP/IP Ynlendirme ........................................................................................ 126
8.13. IP Routing - Ynlendirme ................................................................................ 127
9. BLG GVENL ........................................................................................................ 128
9.1. VPN ...................................................................................................................... 128
9.2. Kablosuz Alarn Tad Riskler ......................................................................... 128
9.3. Kritik Alt Yaplara Siber Saldr ............................................................................. 130
10. LETM ALT YAPISI HAZIRLAMA ............................................................................... 137
10.1. Kaz leri .......................................................................................................... 137
10.2. Boru Deme ve Dolgu leri ........................................................................... 138
10.3. Prefabrik Rgarlar ........................................................................................... 140
10.4. Direkler ............................................................................................................ 140
10.5. Topraklama ve Paratoner ................................................................................ 143
10.6. Kabinetler ........................................................................................................ 147
10.7. Tadilat ve Tefriat leri ................................................................................... 149
11. SORULAR .................................................................................................................... 151
11.1. 2011 Yl Vize Ve Snav Sorular ....................................................................... 151
11.2. 2012 Yl Vize Ve Snav Sorular ....................................................................... 159
12. EKLER ......................................................................................................................... 161
12.1. Standartlar ....................................................................................................... 161
12.2. Morse Kodlar .................................................................................................. 161
12.3. Alfabe Heceleme ............................................................................................. 162
12.4. Birimler ............................................................................................................ 162
12.5. Haberleme Sistemleri Montajnda Kullanlan El Aletleri ............................... 163
KAYNAKLAR ........................................................................................................................ 164

5

1. GR
Haberleme: Ses, grnt, video, veri, telemetrik gibi bilgilerin bir noktadan dier bir
noktaya yksek verimde, yksek kalitede ve gvenli bir biimde iletilmesidir. Haberleme
sistemi; gnderilecek bilginin retildii kaynak, gnderici, iletiim ortam ve alc
devrelerinden oluur.
Haberlemede Kaliteyi belirleyen parametreler:
- letiim ortamnn kapasitesi.
- Ses iletiminde; Anlama, Tanma, Hissetme ve Gecikme (kulak alglama sresidir -
800ms)
- Grntde; Resim orijinaline sadk kalma
- Video konferans; Gzn alglamadaki gerekli bir saniyedeki resim ereve says
- Veri iletiminde; Bit hata oran
- Bir satrda, ortalama olarak 66 harften fazla olmamaldr. Bir satrda daha fazla harf
bulunursa, okuma gleir. nk, gz bir satr sonundan dierin bana
dnmekte zorlanr.
Haberleme sistemi 5 bileene sahiptir;
- Veri kayna (where the data originates)
- Verici - letici(device used to transmit data)
- Transmisyon Ortam (Telli ve Telsiz ortamlar)
- Alc (device used to receive data)
- Var Yeri (where the data will be placed)

6

2. HABERLEME SSTEMLERNN
TARHSEL GELM
nsanlarn ilk alardan itibaren beliren en nemli ihtiyalarndan bata geleni
haberlemedir. Bunun iin de ate yakma, duman, ses iaretlerinden, davul, boru, ddk
gibi btn imknlardan faydalanlmaya allmtr.

Yaznn icat iaretler ile anlama ve iletiim kurma yntemlerini gelitirmitir. Kayda
alnma ile tarih sonraki nesillere aktarlmtr. Yaz taa, amurdan paralara, aaca,
madeni levhalar zerine, kda yazlmtr. Konumalarn yaz ile ifade edilmeye
balamas ilk kez Smer' de ve Eski Msr' da gereklemitir. Finikeliler ve Romallar
bugnk alfabeyi oluturdular. Smerliler ivi yazsn, Msrllar hiyeroglif yazy, Romallar
Latin yazsn kullandlar.

- M. 3000 civarnda Msrda HYOROGLF ad verilen yaz sistemi bulundu. Bu yazlar
insan hayvan ve eya ekillerinden ve baz sembollerden olumaktayd
- M. 1300 Civarnda Mezopotamyada ( Bugnk Suriye ve Irak topraklar) ilk alfabenin
kullanld bilinmektedir.
- M.S 1045 Msrllar tarafndan bulunan papirus adl kad gelitiren inde ilk kez Pi
CHENG adl mucid matbaa harflerini icad etmi ve kitap basmtr. Daha sonralar
1645 Avrupada Guttenberg adl mucit matbaa makinasn icad etmitir.
7

- 1820 ylnda Danimarkal OERSTED adndaki bilim adamnn elektromanyetik akm
kefetmesiyle gnmzde kullanlan modern iletiim aralarnn temel alma
prensipleri domutur.
- 1826 da gnmzde en yaygn iletiim aralarndan biri olan Fotoraf Fransz NIEPCE
tarafndan bulmutur.
- 1843 de Amerikal li bilim adam kendi ad olan ve (.) ve (-) lerden oluan MORS
alfabesini icad etmitir.
- 1867 ylnda Amerikal politikac ve mucit SHOLES ilk daktilo makinasn icad etmitir.
- 1873-Maxwell elektromanyetik dalga denklemlerini buldu.
- 1876 Ylnda Amerikada skoya asll aratrc A.Graham BELL elektrik telleri
zerinden ilk insan sesini iletmeyi baarm ve bu aletin adna Tele-Phone : Telefon
yani uzaktan konuma adn vermitir. BELL ile yardmcs Watson arasnda 10Mart
1876 da odadan odaya gerekleen bu bulu modern iletiimin balangc
saylmaktadr.

- Telefonda hemen hemen her gn kim bilir ka kez kullandmz ALO szc,
gerekte bir sevgilinin adnn "ksaltlm" biimidir. Sevgilinin "tam ad" "Alessandra
Lolita Oswaldo" dur. Bu sevimli gen kz, telefonu icat eden Alexander Graham Bellin
sevgilisiydi. Graham Bell, telefonu icad edince, ilk hatt sevgilisinin evine ekmiti.
- 1877 ylnda Amerikal aratrmac EDISON FonoGraf denilen ve ses kaydetmeye
yarayan ilk aleti icad etmitir. lk kez kpeinin sesini kaydettii bu cihaz gnmzde
kasetalarlarn ve CD/DVD alarlarn temelini yaratan bulu olmutur.
8

- 1894 de Fransz LIMUERE kardeler lk sinama makinasn icad etmilerdir. Bylece
grntnn kayt edilmesi, saklanmas ve yeniden gsterilmesi imkanl hale gelmitir.
Bu bulu iletiimde devrim saylmaktadr.
- 1896 ylnda talyan MARCONI ilk mors alfabesiyle yapt Radyo yaynn baarmtr.
( daha sonra 1901 de ilk okyanus ar radyo yayn yaplmtr . 1907 Ylnda ise
kanadal FESSENDEN adndaki bilim adam insan sesiyle ilk radyo yaynn yapmtr.)
- 1917 A. K. Erlang (Denmark) The beginning of Telephone Traffic Engineering
- 1922 ylnda KORN adl Alman bilim adam elektrik tellerinden fotograf gnderebilen
ilk fax makinasn icad etmitir.
- 1926 ylnda Logie BAIRD adndaki iskoyal bilim adam insan yznn grntsn
radyo dalgalaryla ok uzaklara gnderebilen ve Tele-Vision: Televizyon denen ve
uzaktan grme anlamna gelen aleti icad etmitir. 1936 ylnda ngilterede lk kez siyah
beyaz TV yaynlar BBC tarafndan balatlmtr.
- 1938 ylnda CARLSON adndaki Amerikal bilim adam PhotoCopy: Fotokopi cihazn
icad etmitir.
- 1946 ylnda Amerikal J.ECKERT ve arkada MAUCHLY adl bilim adamlar askeri
amal hesaplar yapmak iin dnyann ilk bilgisayarn icad etmilerdir. ENIAC adn
verdikleri bu bilgisayar 30 ton arlnda ve 4 apartman dairesi byklnde olup
iinde 18 000 elektronik tp (Lamba) bulunmaktayd. Bu alet gnmzde kullanlan
modern bilgisayarlarn babas saylmaktadr.
- 1947 Transistor kefedildi
- 1962 ylnda Amerikallar dnyann ilk iletiim uydusu olan TELSTAR' uzaya
frlatmlardr. Bu uyduyla ktalar aras Telefon konumalar Telefax Telex
haberlemeleri ve TV -Radyo yaynlar yaplmas olanakl hale gelmeitir.
- 1962 Orbiting communication satellites were used to relay and amplify telephone
transmissions for the first time
- 1973 Ethernet invented Xerox Parc Bob Metcalfe, TCP/IP first described, The File
Transfer Protocol (FTP) is introduced
- 1970 li yllarda Amerikada niversiteler aras bilgi iletiiminde kullanlmak zere ARPA
denilen yeni bir iletiim sistemi gerekletirilmitir. Bu sistemle ayr ehirlerdeki
bilgisayarlarn birbirlerine balanabilmeleri mmkn olmutur. 1974 de bu iletiime
9

standart getirilmi ve adna TCP/IP protokolu denmitir. Ayni yllarda Amerikada IBM
irketi bilgi depolamada ve bunun farkl makinalarda kullanlmasn salayan ve
Floppy denilen disketleri icad etmitir.
- 1981 Amerikada IBM irketi lk kiisel bilgisayar denilen ve bugn iletiimde devrim
saylan ve PC adn verdii bilgisayar retmeye belad.
- 1982 de Hollandal PHILIPS ve Japon SONY irketleri Compact Disk (CD) denilen aleti
retmilerdir Bu cihazlar ok dk seviyeli LAZER ile almaktadrlar
- 1983 de Amerikal MikroSoft firmas gnmzdede hala kullanlmakta olan ve
iletiimde r aan Windows adn verdii yazlm sistemini icad etmitir.
- 1985 ylnda amerikada kullanlmakta olan ARPA iletiim sisteminin ad INTERNET
adyla deitirilmitir. nternet bilgi otoban anlamna gelmektedir
- 1990 ylnda yaadmz aa adn veren ve iletiimde bu gn son nokta olan WWW
yani world Wide Web icad edilmitir. 1992 WWW invented, CERN physicist Tim
Berners-Lee.

Trkiye de Telekomnikasyon Tarihesi
- 23 Ekim 1840: Bugnk Trk Telekomun Postahane-i Amirane adyla Sultan
Abdlmecit tarafndan kuruldu.
- 9 Austos 1847: lk telgraf alma-ekme ileminin baaryla gerekletirilmesi zerine
ilk telgraf hattnn stanbul-Edirne arasnda denmesine baland.
- Temmuz 1881: stanbul Soukemedeki Posta ve Telgraf Nezareti binasyla Yeni
Camideki postane arasnda tek telli bir telefon ekildi.
- 3 Mays 1909: lk manuel telefon santrali, stanbul Byk Postane binasnda 50 hatlk
olarak tesis edildi.
- 4 ubat 1924: 406 sayl Telefon ve Telgraf Kanunu ile yurdun her tarafnda telefon
tesis etme ve iletme grevi PTT Genel Mdrlne verildi.
- 11 Eyll 1926: Trkiyenin ilk otomatik telefon santral, 2000 hatlk kapasiteyle
Ankarada hizmete verildi.
- 1 Eyll 1929: Tek devreli ilk ehirleraras haberlemesi Ankara-stanbul arasnda
gerekletirildi.
10

- 1940: Ankara-stanbul arasnda tesis edilen 2 adet tek kanall havai hat oklayc
sistemi haberlemede eskiye gre byk kolaylk salad.
- Kasm 1973: lk otomatik teleks santrali kuruldu.
- 6 Nisan 1976: Antalya-Catania arasnda toplam 480 kanall ilk denizalt koaksiyel
kablosunun hizmete verilmesiyle, ok kanall yurtd haberlemesi saland.
- 23 Nisan 1979: lk uydu haberleme yer istasyonunun hizmete verilmesiyle INTELSAT
zerinden Atlantik blgesi uydular kullanlarak 13 lke ile haberleme saland.
- 18 Aralk 1984: Trkiyenin ilk saysal telefon santrali, Ankara Kavaklderede hizmete
verildi.
- 10 Nisan 1985: Haberlemede kanal kapasitesini artran fiber optik kablo, ilk kez
Ankara(Ulus)-Glba Uydu yer merkezi arasnda yeraltnda denerek 1310 nm dalga
boyunda 140 Mb/slik sistem hizmete verildi.
- Kasm 1985: lk saysal radyolink sistemi Ankara-stanbul arasnda hizmete verildi.
- 23 Ekim 1986: Mobil telefon, Ankara ve stanbulda; ar cihazlar da Ankara, stanbul
ve zmirde hizmete verildi.
- 4 Mart 1987: Avrupada ilk olarak uydu sistemi zerinden video konferans lkemizde
gerekletirildi.
- 15 Temmuz 1987: ller arasna fiber optik kablo, ilk kez Aydn-Denizli arasnda havai
olarak dendi.
- Aralk 1988: lk olarak Ankara, ankayada Kablo TV hizmeti verilmeye baland.
- 1989: DPN modlleri kullanlarak ilk Paket Anahtarlamal Data ebekesi olan TURPAK
kuruldu. ebeke zerinden X.25, ITI, SNA servisleri verilmeye baland.
- 21 Aralk 1990: Fransz Aerospatiale firmas ile TRKSAT Milli Haberleme Uydular
szlemesi imzaland.
- 24 Aralk 1990: EMOS 1 projesiyle, talya-Yunanistan-Trkiye-Ortadou arasnda fiber
optik denizalt kablosu zerinden haberleme saland.
- 1991: Krsal alan santrallarnn transmisyonunu salamak zere dk kapasiteli
saysal radyolink sistemleri servise verilmeye baland.
- 23 ubat 1994: Trkiye GSM teknolojisiyle tant. Haberlemede snr tanmayan
GSM ilk kez Ankara, stanbul ve zmirdeki abonelerine hizmet vermeye balad.
11

- Nisan 1994: zel bir santraln (PABX) salad tm zellikleri Ulusal Telefon
ebekemiz zerinden salayan Centrex telefon hizmeti verilmeye baland.
- 11 Austos 1994: Trkiyenin ilk uydusu TRKSAT uzaya frlatld.
- 1994: TURMEOS-1 (Trkiye Marmara Ege Optik Sistemi) ve TURCYOS (Trkiye-Kuzey
Kbrs Denizalt Fiber Optik Kablosu) hizmete verildi.
- 24 Nisan 1995: PTTdeki telekomnikasyon ve posta hizmetlerinin birbirinden
ayrlmasyla Trk Telekomnikasyon A.. kuruldu.
- 1996: Trkiye-talya-Ukrayna-Rusyay kapsayan ITUR Denizalt Fiber Optik Kablo
Sistemi servise verildi.
- 1996: TURPAK ebekesi zerinden yksek hzl veri iletimi salayabilen Frame Relay ve
ATM servisleri devreye verildi.
- 12 Nisan 1996: Ses, veri ve grnt iletim altyapsn tekil eden, santralar aras bir
iaretleme sistemi olan NO 7 Trkiyeye merhaba dedi.
- 10 Temmuz 1996: Trkiyenin ikinci uydusu TRKSAT 1C uzaya frlatld.
- 1996: Trkiye Ulusal Internet Altyap A (TURNET) hizmete verildi.
- 7 Kasm 1996: Trksat uydularn reten Aeorspatiale ve Trk Telekom ortaklyla
kurulan Eurasiasatin kurulu anlamas imzaland.
- 1997: Trkiyedeki tm niversiteleri TURPAK ebekesi zerinden birbirine balayan
Ulusal Akademik A (ULAKNET) projesi hayata geirildi.
- Nisan 1997: Ses frekans kablosu ebekesinin daha optimum bir ekilde kullanlmas
amacyla saysal hat oklayc sistemlerin kullanmna baland.
- 1997: KAFOS (Karadeniz Fiber Optik Sistemi) ve TBL (Transbalkan Linki Karasal Fiber
Optik Sistemi) hizmete verildi.
- 27 Nisan 1998: GSM lisans, 25 yllna Turkcell ve Telsim irketlerine devredildi.
- 28 Austos 1998: nternet eriimini Trkiye geneline yaymak, hzl ve kaliteli hizmet
sunabilmek amacyla yeni adyla TTNetwork eski adyla TTNet ulusal internet altyap
ana ilikin szleme imzaland.
- 29 Ocak 2000: Trk Telekom, 23948 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan 4502 sayl
Kanun ile KT statsnden karlarak zel hukuk hkmlerine tabi anonim irket oldu.
12

- 11 Ocak 2001: Trk Telekom ve Alcatel ortakl ile kurulan EURASIASAT irketi
tarafndan yaptrlan TRKSAT 2A uydusu Gney Amerikadaki Kourou ssnden
uzaya frlatld.
- Mays 2001: Sabit telefonlardan CLIP (Arayan Numarann Grlmesi) ve CLIR (Arayan
Numarann Grlmemesi) zellii hizmete verildi.
- 1 ubat 2002: Trk Telekom, Uluslararas Telekomnikasyon Birliine (ITU) ve
iletmeci irket olarak, sektr baznda Radyokomnikasyon ITU-R, Standardizasyon
ITU-T, Gelitirme ITU-D kurulularna ye oldu.
- Nisan 2003: SDH (Synchronous Digital Hierarchy) tabanl saysal radyo sistemleri
servise verilmeye baland.
- Ekim 2003: Deneme amal ilk Metro Ethernet uygulamalar balatld.
- 2004: Trk Telekomun GSM Operatr Aycell ile -TMin birlemesi sonucu kurulan
TT&TM letiim Hizmetleri A.., Avea letiim Hizmetleri A.. ticari nvan ile 19
ubat 2004 tarihinde resmen kuruldu.
- 17 Mays 2004: Telekomnikasyon Kurumu tarafndan UMTHye ynelik 2. Tip
telekomnikasyon lisanslar verilmeye baland. UMTH konusunda lisans alan firmalar
ile Trk Telekom arasnda C Tipi UMTHye likin Arabalant Szlemesi
imzalanmaya baland.
- 8 Mays 2004: stanbul Trkiye ve Katanya (talya) arasndaki MEDTRK Denizalt
Fiber Optik Kablo Sistemi hizmete verildi.
- 22 Temmuz 2004: Trksat Uydu Haberleme ve letme Anonim irketi (Trksat A..)
kuruldu. Trk Telekom'dan ayr bir irket olarak faaliyetine balad.
- 14 Kasm 2005: Trk Telekomun zelletirilmesi almalar tamamlanarak, yzde 55i
Oger Ortak Giriim Grubuna devredildi.
Kaynak: http://www.turktelekom.com.tr/webtech/default.asp?sayfa_id=73

2.1. Telekomnikasyon irketleri
- NTT, Japonya
- Deutsche Telekom, Almanya
- Verizon, ABD
- France Tlcom, Fransa
13

- Vodafone, Birleik Krallk
- NTT DoCoMo, Japonya
- SBC Communications, ABD
- Telecom Italia, talya
- British Telecom, Birleik Krallk
- Telefnica, spanya
- Turkcell, Trkiye
- Trk Telekom, Trkiye
En byk Telekomnikasyon Ekipman irketleri; NEC, Telmex, Alcatel, Ericsson, Lucent
Technologies, Motorola, Nokia, Nortel, Siemens, Marconi, Huave

Teknolojinin gelimesiyle birlikte insan hayatn en fazla etkileyen ve kullanmndan
vazgeilmeyen 25 bulu;
1) nternet
2) Cep telefonu
3) Kiisel bilgisayar
4) Fiber optik
5) E-posta
6) Ticari GPS (Kresel Konulandrma Sistemi)
7) Tanabilir bilgisayarlar
8) Hafza depolama disketleri
9) Tketicilere ynelik dijital fotoraf makinas
10) Radyo frekansl kimlik etiketleri
11) MEMS (MikroElektroMekanik Sistemler)
12) DNA testleri
13) Hava yastklar
14) ATM
15) Gelimi piller
16) Melez (Hibrid) otomobiller
17) OLED (Organic light-Emitting diode: Organik k-Yayc diyot)
18) Grnt panelleri
14

19) HDTV (Yksek znrlkl televizyon)
20) Uzay mekii
21) Nanoteknoloji
22) Yapay hafza
23) Sesli posta
24) Modern iitme cihazlar
25) Ksa Menzilli, Yksek Frekansl Radyo.

15

3. KAVRAMLAR
3.1. Telefon Nasl alr?
Bir elektrik devresi zerinden bir telefon konumasnn yaplmas srasnda meydana gelen
olaylar yle sralanr:
1) Ses enerjisi mekanik enerjiye dnr.
2) Mekanik enerji elektrik enerjisine dnr.
3) Elektrik enerjisi nakledilir.
4) Kar tarafta elektrik enerjisi manyetik enerjiye dnr.
5) Manyetik enerji mekanik enerjiye dnr.
6) Mekanik enerji ses enerjisine dnr.

Elektrik titreimlerinin havadaki yaylma hz 300 bin km/sn mertebesinde olduundan
telefon ile konuanlar, aradaki uzakla ramen, kar karya bulunuyorlarm hissine
sahiptirler. Telefon sistemi ana grev yapar. ki abone arasnda
konuma
irtibatn salar ve aboneler arasnda arma, megul
evirme, ses sinyalleri retir. cretlendirme yaplr.

Bir telefon aletinde bulunan belli bal paralar
unlardr:
Telefon ahizesi; Kulaklk,Mikrofon; Endksiyon bobini,
Zil ve Zil bobini, Kadran, atalalt konta,
Spiral kordon, Kken kordonu, D koruyucu ve ase
16

3.2. Ses Dalgalar
Ses, titreim hareketlerinden oluan mekanik dalga yaylmdr. Sesin havadaki yaylma hz
ortalama 345 m/s dir. Ses dalgalar bolukta yaylmaz. nsanlar tarafndan iitilebilen
duyusal ses aralnn frekans 30Hz ile 16KHz arasndadr. 30Hz den dk ses tesi
dalgalar dnyann ve gezegenin meydana getirdii seslerdir. Hayvanlarn ou 30Hz den
dk frekanslardaki ses tesi (infrases) dalgalar hissederler. Sesler elektrik sinyaline
dntrldnde genlii, frekans ve faz zamanla deien bir analog sinyal elde edilir.
Bu analog sinyalleri saysal santrallerde anahtarlayarak iletmek ya da bilgisayar ortamna
kayt edip ilemek iin saysal sinyallere dntrlmesi gerekir.

Ses haberlemesinde temel kriterler; tanma, anlama, hissetme, gecikme olarak sralanr.
Younluu= 10
-12
ile 10 Watt/m
2
,
Basnc= 2 x 10
-5
ile 60 Newton/m
2
=2 x 10
-10
ile 0.0006 atmosferdir.
Sesin yaylma hz scaklk ile hz deiir.
V
ses
(m/san)=331.29 + 0.607 x t
o
. (t
o
C dr.)

Frekans; 1 saniyedeki titreim says olduundan, insan kula saniyede 20 ile 20000
arasndaki titreimleri alglayabilmektedir. Ses bu titreimlerin karmndan olumaktadr.
Havada yaylan ses dalgalar insan kulak zarn titretirerek iitmemizi salar. te yandan
bu aralk dndaki sesleri baz hayvanlar alglamaktadr. Yaplan almalarda iitime aral
dndaki frekanslarda da kulak zarnn titreime duyarl olduu fakat insann bunu
hissetmedii grlmtr.

Ses dalgalar 4e ayrlr;
Ses tesi (Infrasound); 30 hertz ve altndaki ses dalgalardr.
itilebilir ses; 30-20 000 hertz arasnda olan ses dalgalardr.
Ultra ses (Ultrasound); 20KHz (20.000 hertz) den 15MHze kadar olan ses dalgalardr.
Hiperses(Hypersound): frekanslar 15MHzden yukar olan ses dalgalardr.

Genlerde 30Hz 16KHz, Yallarda 300Hz 10KHz
Telefon grmesinde; 300Hz 3400Hz (Anlalabilme, Tanma, Hissetme)
17

rnek 1- Aralarnda 850 m uzaklk bulunan iki noktadan birinden gnderilen ses dier
noktaya ka saniye sonra ular? L= 850 m, V = 340 m/sn, t = ? sn =L/V=2.5sn

rnek 2- Dan nnde duran kii bardnda 4 saniye sonra kendi sesini tekrar
duyuyorsa kii ile da arasndaki uzaklk ka m dir? t = 4 sn, V = 340 m/sn, L = ? m ,
2*L=V*t; L=680m , Kii kendi sesinin yanksn duyduu iin sesin ald yol kii ile da
arasndaki uzakln iki kat olur.

Saniyedeki titreim says 20.000 den fazla olan ses titreimlerine ultrasonik (ses st) ses
denir. Ultrasonik ses, gnlk hayatta ve teknolojide kullanlr. Ultrasonik ses insan kula
tarafndan duyulamaz. Kapal meknlarda yank oluumunun engellenmesi iin sesi yaltan
yaltm malzemeleri kullanlmaldr. Sesin yansma zelliinden yararlanlarak maden
yataklarnn yeri belirlenebilir, deprem faylar belirlenebilir, deniz derinlii llebilir. Ses
dalgalar kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliini ayrca denizlerin derinliklerini
lmek iin kullanlan cihaza sonar denir. Sonar cihaz ses dalgalarn gnderir ve ses
dalgalar engele arpp yansyarak tekrar cihaza ular. Ses dalgalarnn gnderildikten
sonra tekrar geri gelmesi sresi hesaplanarak uzaklk llebilir.

Mikrofon
Mikrofon, ses dalgalarn elektriksel titreimlere eviren, elektroakustik bir cihazdr.
Mikrofon ses dalgalarna gre sinyal gerilimi verdiinden hoparlr tamamlayan bir
unsurdur. Piezo-elektrik, elektromanyetik, elektrostatik ve kapasitif prensipleri
uygulamaya konmutur. Btn mikrofonlar ses dalgalarna tepki gsteren eitli ekillerde
yaplm diyafram ya da benzeri bir elemana sahiptir. Mikrofona gelen ses dalgalar
diyaframa arpar ve ses basncndaki deiikliklere gre diyafram ie veya da doru
hareket ederek mekanik titreim yapar. Bu titreimler sonucunda mikrofonun k
ularnda bir gerilim meydana gelir. k ularnda meydana gelen gerilim, hareket eden
parann ya hz ya da titreimlerinin genlii ile orantldr.

18

Mikrofon tipleri: Elektrodinamik Mikrofonlar, Manyetik Mikrofonlar, eritli
Mikrofonlar, Karbonlu Mikrofonlar, Kondansatrl (Kapasitif) Mikrofonlar, Kristalli
Mikrofonlar, Elektrikli Mikrofonlar.

Mikrofon seiminde dikkat edilecek faktrler, mikrofonun kullanld yere ve amaca gre
yedi ksma ayrlr. Bu faktrler;
1) Directionality (Ynsel)
2) Frequency Responce ( Frekans Tepkisi)
3) Transient Responce (Gei Tepkisi)
4) Sensitivity (Duyarllk Hassasiyet)
5) Equivalent Noise Rating (Mikrofonun kendi dip grlt oran)
6) Impednce (Empedans)
7) Max SPL (Maksimum ses basn seviyesi)

Directionality (Ynsel zellik)
Direction ngilizce yn demektir. Directionality mikrofonun hangi yn veya ynlerden
gelen seslere duyarl olduunu gsterir. Buna ses alma ya da duyma ekli anlamna gelen
pick-up pattern denir. Pick-up pattern in grafiine ise polar pattern denir.
Mikrofonlarda farkl pickup pattern bulunur; Omnidirectional (Her yne),
Unidirectional (Bir yne), Bidirectional (ift yne)

Hoparlr
Hoparlr, elektrik akm deiimlerini ses titreimlerine eviren alettir. 1920 yllarnda
elektrikli ses dalgalarnn kaydedilip yaynlanmasna imkn salayan bulular ortaya kt.
Bu bulularn neticesinde ilk hoparlr 1924-1925 yllarnda yaplmtr. Chester W. Rice ve
Edward W. Kellogg tarafndan yaplan almalar hoparlr gelitirdi. Bu iki bilim adamnn
ortaya kard sistem, gnmzde nemli deiiklie uramamtr. alma ekillerine
gre elektrodinamik, magnetostatik, elektrostatik ve elektromanyetik hoparlr olmak
zere drt tip hoparlr vardr. Hareketli bobinli hoparlrler, daire veya elips biiminde bir
diyaframdan meydana gelir. Diyafram ortas ve kenarlar boyunca dizilen yaylarla metal
bir ereveye asldr. Diyaframn ortasnda skca tutturulmu silindir eklinde bir ekirdek
ve stne sarl bir ses bobini bulunur. Bobin ve ekirdek bir mknatsn kutuplar arasna
19

yerletirilmitir. nceleri, bir ykselticiden alnan doru akmla alan elektromknatslar
kullanlyordu, gnmzde yumuak demirden kalc mknatslar veya seramik maddeler
kullanlmaktadr.

3.3. Sinyal
Alc: Verici tarafndan kodlanms olarak gnderilen sinyalin kodunu zerek orijinal bilgi
sinyalini reten elektronik devrelerdir.
Sinyal Zayflamas: letisim mesafesi ile sinyal gc ters orantldr. Mesafe arttka sinyal
gc zayflar.
Sinyal Bozulmas (distortion): letim ortamnda ilerleyen sinyalin ierdii farkl
frekanslarn farkl zayflamalarla alcya ulamasdr. letilen veri bozulabilir.
Gecikmeden Kaynaklanan Bozulma (dispersion): Sinyali olusturan farkl frekanslarn (ya
da fiber optik kablo ierisindeki sk snlarnn) farkl yollar zerinden alcya farkl
zamanlarda ulasmasndan kaynaklanr.
Verici Sistem: Gnderilecek elektrik sinyallerini modlasyon ilemiyle fiziki kanalda veya
yaylm ortamnda gnderilmeye uygun hle evirir. Modlasyon, gnderilecek bilgiyi
ortamn zelliklerine gre gerekli kodlamalar ve kuvvetlendirmeyi yapan elektronik
devrelerdir. letim mesafesini belirleyen parametrelerden biri de vericinin gcdr.
Alc sistem
Alnan sinyaldeki mesajn gnderilmeden nceki hliyle elde edilmesidir. Mesaj sinyali
modle edilmi bir sinyal ise, demodlasyon ilemi ile mesaj sinyalinin sinsoidal
taycdan elde edilmesi gerekir. Demodlasyon ilemi, eitli grlt ve zayflama etkileri
ile muhtemelen bozulmu bir sinyale uygulanacandan, demodle edilmi sinyaldeki
mesaj, belli bir oranda bozulmu olacaktr. Dolaysyla, vericide alnan sinyalin gvenirlii
ve kalitesi, sinyaldeki grlt iddetine, etki eden dier zayflamalar ile kullanlan
modlasyon tipi gibi etkenlere baldr.
Sinyaller
Verici ile alc arasnda bir iletim ortamnda tanmaldr. Ancak bilgi sinyalleri nadiren
iletim iin uygun bir biimde bulunur. Modlasyon, bilgiyi balangcndaki biiminden,
verici ile alc arasnda iletim iin daha uygun bir biime dntrme ilemi olarak
tanmlanr. Demodlasyon ise bunun tersi bir ilemdir. Yani modlasyonlu sinyalin ilk
20

biimine dntrlme ilemidir. Modlasyon ilemi, modlatr ad verilen devrede,
demodlasyon ilemi ise demodlatr ad verilen bir devrede gerekletirilir.
Transmission Mode

Simplex transmission: Only one way communication
Half duplex transmission: Two ways communication, but one at a time; not
simultaneously

Full duplex transmission : Simultaneously in both directions
Unicast, Multicast, Anycast, Broadcast

21

3.4. Analog aret
Analog aret: areti belirleyen temel zellikler genlik frekans, faz ve bant geniliidir.
Analog iareti; genlii, frekansa ve faza bal olarak zamanla deien iarettir.

Saysal iaret: bit temelinde 0 ya da 1 ile tanmlanan var/yok mantyla alan iarettir.
Bir iaret, farkl sins dalgalarnn toplamndan oluur. (Genilik ve frekans) Frekansn
temeli titreimdir. Frekans, bir saniyedeki titreim saysdr. Tersi ise periyottur. Yani
periyot bir tek titreimin sresidir. Analog iaret, ok sayda frekans bileiminden
olutuundan iareti ilemek zordur. O nedenle frekans domaininde ilenir. Frekans
spektrumunda iaretin balad ve bittii frekans aral bant geniliini verir.

Peryod: Bir x(t) analog iarette x(t+T)=x(t) olacak ekilde T positif bir say ise Bu iaret
peryodiktir. T deerine periyod ve f=1/T (Hz=1/sec) peryodun tersinede frekans denir.
Frekans 1 saniyedeki peryod saysdr.

22

Frekans:
Frekans veya titreim says bir olayn birim zaman (tipik olarak 1 saniye) iinde hangi
sklkla, ka defa tekrarlandnn lmdr, matematiksel ifadeyle periyodun arpmaya
gre tersidir. Bir olayn frekansn lmek iin o olayn belirli bir zaman aralnda kendini
ka kere tekrar ettii saylr sonra bu say zaman aralna blnerek frekans elde edilir. SI
birim sisteminde frekans, Hertz (Hz) ile gsterilir. Bir Hertz, bir olayn saniyede bir
tekrarland anlamna gelir. Olayn iki Hertzlik bir frekansa sahip olmas ise, olayn
saniyede kendini iki kere yinelediini ifade eder. Frekans lmenin baka bir yolu ise
olayn kendini tekrar etmesi arasnda geen sreyi tayin etmektir zira frekans bu srenin
arpmaya gre tersi olduundan dolayl olarak elde edilebilir.

Kat Ad Sembol Kat Ad Sembol
10^0 Hertz Hz
10^1 dekahertz daHz 10^1 desihertz dHz
10^2 hectohertz hHz 10^2 santihertz cHz
10^3 Kilohertz kHz 10^3 milihertz mHz
10^6 megahertz MHz 10^6 mikrohertz Hz
10^9 Gigahertz GHz 10^9 nanohertz nHz
10^12 Terahertz THz 10^12 pikohertz pHz
10^15 Petahertz PHz 10^15 femtohertz fHz
10^18 Egzahertz Ehz 10^18 attohertz aHz
10^21 zettahertz ZHz 10^21 zeptohertz zHz
10^24 yottahertz YHz 10^24 yoktohertz yHz

23

sim Sembol
Aralk - Titreim
Says Dalgaboyu
Extremely low
frequency ELF 3 Hz ile 30 Hz
10,000 km ile 100,000
km
Super low frequency SLF 30 Hz ile 300 Hz
1,000 km ile 10,000
km
Ultra low frequency ULF 300 hz ile 3 Khz 100 km ile 1000 km
Very low frequency VLF 3 Khz ile 30 Khz 10 km ile 100 km
Low frequency LF 30 Khz ile 300 Khz 1 km ile 10 km
Medium frequency MF 300 Khz ile 3 Mhz 100 m ile 1 km
High frequency HF 3 Mhz ile 30 Mhz 10 m ile 100 m
Very high frequency VHF 30 Mhz ile 300 Mhz 1 m ile 10 m
Ultra high frequency UHF 300 Mhz ile 3 Ghz 10 cm ile 100 cm
Super high frequency SHF 3 Ghz ile 30 Ghz 1 cm ile 10 cm
Extremely high
frequency EHF 30 Ghz ile 300 Ghz 1 mm ile 10 mm

ki yineleme arasnda geen sreye periyot denir ve fizikte genellikle T ile gsterilir.
Hertz (sembol Hz), frekans (sklk) birimidir. smini Alman fiziki Heinrich Rudolf Hertz'den
alr. Herthz; saniye bana den devir saysn ifade eder. 1 Hertz saniyede bir devir veya 1
MHz saniye bana bir milyon (1.000.000/s) devir eklinde tanmlanr. Bu birim herhangi
bir periyodik olaya uyarlanabilir. Mesela; bir insan kalbi 1.2Hz ile atyor denebilir.

Dalga Boyu
Wavelength: The distance between repeating units of the propagation wave

24

aretin 1 saniyedeki tekrarlama (cycle-saykl) saysdr. Birimi Hertzdir.

Frekans f=1/T formlyle hesaplanabilir. Burada: f = Frekans, T= Peryot tur.
f=1 KHz=1000Hz=10^3 Hz, f=1 MHz=1 000 000= 10^6 Hz, f=1GHz=1 000 000
000=10^9 Hz
=Ik hz / frekans = f / c (metre)

Band genilii:
B=Veri hz (bps)/(Kodlama oran x Sembol oran x FEC ) , Hz olarak bulunur.
Bir iaretin alt frekans =f1, st frekans=f2 ise iaretin band genilii BW=f2-f1 dir.

Bw=f2-f1
3.5. kili (Binary) Onaltlk (Hex) Say Sistemi

Binary Saylarn Decimal Saylara Dntrlmesi:
25

(100011)
2
= 2
5
+ 2
1
+2
0
=32+2+1=(35)
10
=(23)
16

Ondalkl Binary Saylarn Decimal Saylara Dntrlmesi:
(111,101 )
2
= 2
2
+2
1
+2
0
+2
-1
+2
-3
=4+2+1+1/2+1/8=7,625

Decimal Saylarn Binary Saylara evrilmesi
(172)
10
=(128+32+8+4)
10
=(2
7
+2
5
+2
3
+2
2
)
10
=(1010 1100)
2
=(AC)
16

Ondalkl Decimal Saylarn Binary Saylara Dntrlmesi
(10, 75)
10
=?
(10)
10
=(2
3
+2
1
)
10
=(1010)
2

2
-1
=1/2=0,5 2
-2
=1/4=0,25
(10, 75)
10
=(1010,11)
2

Binary Saylarda Toplama
0+0=0, Sonu 0, elde 0
0+1=1, Sonu 1, elde 0
1+0=1, Sonu 1, elde 0
1+1=10, Sonu 0, elde 1
1+1+1=11, Sonu 1, elde 1
A=(1110 1110 0001)
2
=(3809)
10
=(EE1)
16
B=(1100 0100 0011)
2
=(3139)
10
=(C43)
16

Elde 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0
A 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 1
B 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1
C 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0

C=A+B
C=(1 1011 0010 0100)
2
=(6948)
10
=(1B24)
16

26

Binary Saylarda karma
0-0=0, Sonu 0, bor 0
0-1=1, Sonu 1, bor 1
1-0=1, Sonu 1, bor 0
1-1=0, Sonu 0, bor 0

rnek-1: A>B
Bor 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0
A 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 1
B 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1
C 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 1 0
C=A-B=(0010 1001 1110)
2
=(670)
10
=(29E)
16

3.6. Lojik Kaplar

Doruluk tablosu:

A B OR AND NOT NOR NAND EXOR
A+B A*B A

(A+B)

(A*B) (A)*B+A*(B)
0 0 0 0 1 1 1 0
0 1 1 0 1 0 1 1
1 0 1 0 0 0 1 1
1 1 1 1 0 0 0 0

A Q
27

0 1
1 0

A B Q
0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1

A B Q
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1

A B Q
0 0 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0

A B Q
0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 0

28

Formller 0 Deeri Verildiinde 1 Deeri Verildiinde
A . 0 = 0 A = 0 ise, 0 . 0 = 0 A = 1 ise, 1 . 0 = 0
A . 1 = A A = 0 ise, 0 . 1 = 0 A = 1 ise, 1 . 1 = 1
A + 0 = A A = 0 ise, 0 + 0 = 0 A = 1 ise, 1 + 0 = 1
A + 1 = A A = 0 ise, 0 + 1 = 1 A = 1 ise, 1 + 1 = 1
A . A = A A = 0 ise, 0 . 0 = 0 A = 1 ise, 1 . 1 = 1
A + A = A A = 0 ise, 0 + 0 = 0 A = 1 ise, 1 + 1 = 1
A . A' = 0 A = 0 ise, 0 . 1 = 0 A = 1 ise, 1 . 0 = 0
A + A' = 1 A = 0 ise, 0 + 1 = 1 A = 1 ise, 1 + 0 = 1
(A')' = A A = 0 ise, A' = 1, (A')' = 0 A = 1 ise, A' = 0, (A')' = 1

Sadeletirmeler
(A + B) = (B + A) (A . B) = (B . A)
A + B) + C = A + (B + C) = A + B + C
(A . B) . C = A . (B . C) = A . B . C
(A + B) . (A + C) = A + (B . C)

(A + B)' = A' . B' (A . B)' = A' + B'

29

3.7. Complex numbers
Complex numbers provide a compact way of describing amplitude and phase (and the
operations that affect them, such as filtering)

(a+i*b)(a/(a
2
+b
2
)-i*b/(a
2
+b
2
))=? =(-1)
1/2

3.8. Bit, Bit/San, Byte, Baud Rate, BER
Bit: Dijital elektronikte ve binary say sisteminde sadece 0 ve 1 deerleri vardr. Tm
ilemler bu iki deer zerinden yaplr. 0 ya da 1 bilgisinin her birine bit denir. Bit0/1
den oluan bilgi
Bits are the units used to describe an amount of data in a network
1 kilobit (Kbit) = 1 x 10
3
bits = 1,000 bits
1 megabit (Mbit) = 1 x 10
6
bits = 1,000,000 bits
1 gigabit (Gbit) = 1 x 10
9
bits = 1,000,000,000 bits

Bit/Saniye: Bit/sec1 sn. ye de bir noktadan dier noktaya iletilen bilgi. BPS (Bit Per
Second); Saniyede iletilen bit saysna BPS denir.
Seconds are the units used to measure time
1 millisecond (msec) = 1 x 10
-3
seconds = 0.001 seconds
1 microsecond (msec) = 1 x 10
-6
30

1 nanosecond (nsec) = 1 x 10
-9
Bits per second are the units used to measure channel capacity/bandwidth and
throughput
bit per second (bps)
kilobits per second (Kbps)
megabits per second (Mbps)

Byte: Elektronik ve bilgisayar bilimlerinde genellikle 8 bitlik dizilim boyunca 1 veya 0
deerlerini bnyesine alan ve kaydedilen bilgilerin trnden bamsz bir bellek lm
birimidir.

Kilo Byte Kb 2
10
Byte
Mega Byte Mb 2
20
Byte
Giga Byte Gb 2
30
Byte
Tera Byte Tb 2
40
Byte
Peta Byte Pb 2
50
Byte
Exa Byte Eb 2
60
Byte
Zetta Byte Zb 2
70
Byte
Yotta Byte Yb 2
80
Byte

Bit terimi bellein 8 bitlik bir deerini iaretleyen ya da tanmlayan en kk birimi olarak
tanmlanmtr. Daha sonra, 1956'da, 6 Bite'tan 8 Bite gelitirilmitir. Bite, bit ile
kartrlmamas iin daha sonra Byte'a evrilmitir. Dier bir kelime aklamasna gre de,
Byte, "by eight"in (Trke'de sekiz kez veya sekiz ile) ksaltlm halidir. Bytebellekte
8bitlik adres gz ya da bellek boyutu tanmlar tanmlanr.
1Gbyte=2
10
Mbyte=2
20
Kbyte=2
30
byte

Baud Rate: Data iletiminde modlatr knda bir saniyede meydana gelen sembol
(baud) deiikliine baud hz denir. Baud hz baud/sn ile gsterilir. Baud hz sinyalin
anahtarlama hzn gsterir.
rnek: Bir veri iletim hattnn iletim hz 4800 baud/sn olsun. Bu iletim her baud 4 bitle
kodlanm bilgi ieriyorsa bps olarak hzmz 4800*4=19200 bps olur.
31

BER: Bit Error Rate (Bit Hata Oran): Saysal bilgi iletiminde gnderilen veri iindeki
bozulan ya da yanl alglanan bit orann ifade eder. BER=Gnderilen hatal Bit Says /
Gnderilen Toplam Bit Say.
rnek: BER=10-6 olduuna gre 1 milyon bit gnderildiinde ka bit hatal gitmi olur?
BER=10-6=1/10^6= Gnderilin hatal Bit Says / Gnderilen Toplam Bit Say 1milyon bitte
1 bit hatal gitmitir.

rnek: 512 000 000 bit gnderildiinde 16 bit hata meydana geliyorsa bit-error oran
nedir?
BER=Gnderilen Hatal Bit Says / Gnderilen Toplam Bit Say
BER=16/512 000 000=3,125 x 10-8

Bit Errors; Single bit, Multiple bit, Burst

Burst Error

3.9. Sktrma - CODEC
Codec, Compression ( sktrma ) ve decompression ( ama ) kelimelerinin birleiminden
oluur. Ayrca codec, analog sinyali, veri a zerinden tanabilmesi iin dijital hale
dntrr.
32

Haberleme kanaln verimli kullanma yntemleri: Sktrma, Reducing, Kodlama,
Modlasyon, Canstrator, Konuurken beklenen aral deerlendirme, Abone megl
tablosu / abone yok tablosu hazrlama ve yaynlama.
Sktrmadaki ama: Daha az oullama devresi, daha az band genilii, daha az iletiim
ortam.

3.10. Grlt Tipleri
Sinyal zayflamasnn en yaygn tipi, vericide sinyal ykseltme ilemi srasnda grlen ve
sinyalle birlikte ykseltme ilemine tabi tutularak ykseltilen grlt eidi olup,
ounlukla termal grlt olarak bilinir.

Telsiz haberlemesinde ise, termal grltye ilave olarak insan eliyle meydana gelen
grlt ve kanalda varolan atmosferik grlt de alc antene ular. Telli veya telsiz
haberlemede, kanaldaki dier kullanclardan kaynaklanan grltlerin etkisi, sinyal
zayflamasna etki eden dier bir grlt eididir. Yksek frekanslarda yaplan telsiz
haberlemesinde, sinyal seviyesinin dmesine sebep olan tipik bir etki de ok yollu
yaylm olup, zaman baml olarak sinyal genliinin deiimidir. Gnderilen sinyaldeki
btn bu rasgele deiim ve bozulmalar istatistik terimlerle ifade edilebilir.

Grlt: Gnderilen orijinal sinyali bozan ve sisteme istem ds dahil olan herhangi bir
enerji (isaret ya da sinyal). Grltnn varl analog veya saysal sistemlerinin
performansn drr. Grltnn iletiim sisteminin performansn ne kadar etkiledii
sinyal gcnn grlt gcne oran (analog iletiim) ya da hata olasl (saysal iletiim)
ile llr.

Girisim-Parazit (Interference): stenmeyen isaretlerin sistemimize girerek sinyalimiz
zerinde yapt bozucu etkidir. zm istenmeyen isaret kaynaklarnn sistemden
uzaklastrlmasdr.

Harmonik Bozulma: Sinyaller harmonik frekanslarn toplamndan olusur. Tek frekansl bir
sins dalgas; dorusal olmayan bir cihazda ykseltildiinde, bu tek frekansl sins
33

dalgasnn istenmeyen katlarnn olusmasna denir. Harmonik bozulmann esitli dereceleri
vardr. kinci derece harmonik bozulma v.b.

Modlasyonlar Aras Bozulma: ki veya daha ok frekans; dorusal olmayan bir cihazda
ykseltildiinde, istenmeyen vektrel arpmlarn (toplam veya fark frekanslarnn)
olusmasdr. Harmonik bozulmada olduu gibi, bu bozulmann da dereceleri vardr. Genel
olarak 2. derece modlasyonlar aras bozulma yzdesi kullanlr.

apraz Konusma (Crosstalk): Ayn klf ierisinde yanyana bulunan kablolardaki sinyallerin
birbirlerini etkilemeleridir. zm, bkml kablo kullanm)

Isl Grlt: Devreyi olusturan; diren, transistr ,vb. elemanlarda bulunan serbest
elektronlar ortam scakl nedeniyle grlt olusturabilirler.Grlt tarafndan
oluturulan g Johnson forml ile ifade edilir.
Pn = 4kTB
Bu formlde;
Pn; grlt tarafndan olusturulan g,
k; Boltzman sabiti 1.38*10-23 J/K
T; scaklk (Kelvin)
B; bant genislii (Hertz)
Diren tarafndan olusturulan sl grltnn efektif voltaj deeri;
en= Karekk(4kTBR)

Schottky Grlts: Diyot, BJT, FET veya tp gibi etkin bir aygtn k esine tayclarn
(elektronlar ve boluk/delikler).Rasgele deien bir grlt trdr. Var olan her iaretin
zerine binmi olarak bulunur. Bir diyot ierisindeki schottky grlts;
In = Karekk(2 * qe * Idc * B)
Bu formlde;
qe; Elektron yk 1.6*10-19,
Idc ; Diyot doru akm (A)
B; Esdeer bant genislii (Hertz)

34

3.11. Logaritma
Log(1)=0, Log(10)=1, Log(a x b) = log(a) + log(b), Log(a / b) log(a) log(b),
Log(2)=0.3, Log(3)=0,477

P=1Watt, 10 x Log(P)=0 dBw
P=1000Watt=1KWatt, 10 x Log(P)=30 dBw
P=10000Watt=10KWatt, 10 x Log(P)=40 dBw

P=1miliWatt=10
-3
Watt, 10 xLog(P)=-30dBw
P=80Watt, 10 x Log(P)=10 x log(8 x 10)=10 x Log(2
3
)+10 x Log(10)=30 x 0.3+10=19dBw

KdB=10 x log(Po/Pin)
dBm=10 x log(Pmw), dBW=10 x log(PW), dBm=10 x log ( PW ) dBW + 30dBm
10log
10
55=17.4 dB=10log
10
(10*5.5)=10+10log
10
(4*1,375)=16+10log
10
(1,375)=
10log
10
2=3 dB dir. 10log
10
3=4.77 dB dir. 10log
10
1=0 dB dir. 10log
10
(1/2)= -3 dB dir.
10log
10
(1.5)= 1.76dB=10log
10
(3/2)=4,77-3=1,77

Soru: 10 dB ve 20 dB deerlerinin aritmetik ortalamas nedir?
10 dB=10*log(X1), X1=10
10/10
=10
20 dB=10*log(X2), X2=10
20/10
=10
2
=100
Aritmetik ortalama=(10+100)/2=55

35

3.12. lm Birimleri

1) dB- desibel iki g seviyesi oran ilen tanmlandndan birimsiz saydr.

K ) ( 10
1
2
10
P
P
Log dB
K>0 ise kazan vardr, K=0 ise buffer K<0 ise kayp vardr.

Soru: Kablonun giriinden 4 watt llmtr. Kablonun uzunluu 100metredir. Kablonun
sonundan 1watt llmtr. 100metrelik kablo kayb ka dB dir.

KdB=10*log(1/4)=0-10*log(4)=-20*log(2)=-6dB dir.

100m
P1 P2

ki g seviyesi birbirleri ile orant temelinde ilikilidir. Eer P2 g seviyesi P1 g
seviyesinden byk ise dB pozitiftir. Tersi durumda negatiftir.
R
V
P
2
= , eit veya ayn
diren deerlerinde gerilimler lldnde dB deeri gerilimler cinsinden aadaki
biimde yazlr.
ORTAM
P1 , V1 P2 , V2
36

) ( 20
1
2
10
V
V
Log dB

2) dBW- kta llen P2 [Watt] gcnn, girite P1= 1W referans gcne orannn
logaritmik deeridir.

3) dBm- kta llen P2 [Watt] gcnn, girite P1= 1mW=
3
10
Watt referans gcne

orannn logaritmik deeridir.

| |
| |
| |
| |
)
1
( log 10 )
10
( 10
2
10
3
2
10
mwatt
mwatt P
watt
watt P
Log dB =

dBm=dBW+30, dBW=dBm-30
dBW = -30 + dBm =-60 + dB W, dBV = -60 + dBmW=-120 + dB V.

3.13. Haberleme Kanal, Kanal Kapasitesi ve Band Genilii
Analog sinyaller saysal sinyallere dntrlrken Nyquist ve Shannon teoremleri
kullanlr. Nyquist teoremi grltsz iletiim ortamndan gnderilebilecek toplam saysal
veri miktarn ve rnekleme araln belirler. Bu teoreme gre analog sinyali saysal
iarete dnp bozulmadan yeniden analog iarete dnebilmesi iin rnekleme
frekansnn analog sinyalinin band geniliinin iki katna eit ya da byk olmas gerekir.
rnekleme aral; rnekleme frekansnn tersidir. Nyquist teoremi grltsz iletiim
kanallarn tanmlar oysa iletiim ortamlar grlt ile birlikte varln srdrrler bu
nedenle iaretin grltye oranna bal olarak kanal kapasitesini tanmlamak iin
Shannonn teoremi kullanlr.

Haberleme kanal sinyalin vericiden alcya gnderilmesine yarayan fiziki bir ortamdr.
Elektrik sinyallerinin getii, frekans ya da zaman ile ayrtrlm bant ya da yola kanal
denir. Telsiz haberlemesinde kullanlan kanal genellikle atmosfer (serbest uzay) olup
telefon veya dier telli haberleme eitlerinde ise tel, koaksiyel kablo veya optik kablo
37

gibi eitli fiziki ortamlardr. Kullanlan kanal, telli ortam da olsa gnderilen sinyal baz
rasgele zayflama mekanizmalarna tabi olur.
Bir haberleme sistemi tasarlanrken sinyal bozulmalarnn btn etkileri gz nne
alnmaldr.
Spektrum; Bir iareti oluturan frekans aral; fmin, fmax
Band Genilii; Spektrum genilii=fmax-fmin
Kapasite; iletilebilecek data oran bps
Grlt, SNR

The maximum rate at which data can be transmitted over a given communication
path
Relationship of
Data rate: bits per second
Bandwidth: constrained by the transmitter, nature of transmission medium
Noise: depends on properties of channel
Error rate: the rate at which errors occur

How do we make the most efficient use possible of a given bandwidth?
Highest data rate, with a limit on error rate for a given bandwidth

A very important consideration in data communications is how fast we can send
data, in bits per second, over a channel. Data rate depends on three factors:
1. The bandwidth available
2. The level of the signals we use
38

3. The quality of the channel (the level of noise)

- Nyquist teoremi grltsz kanal iin geerlidir
- Shannons teoremi grltl kanaln kapasitesini tanmlar.

Nyquist Teoremi
Harry Nyquist (1889-1976), isvecde dodu, 1907 ylnda Amerikaya tand ve AT&T Bell
Laboratuarnda alt. Dr. Nyquist ve Dr. Claude Shannon modern telekomnikasyondaki
tm teorik gelimelerin alt yap teoremini gelitirmilerdir. Nyquist teoremi grltsz
haberleme kanalndan bir saniyede transfer edilecek bit miktarn tanmlar.
C=2 x B x n
C=64.000bps B=4.000Hz ise n=? >>>> n=64.000/(2*4.000)=8 bit. , Analog iaretin
rneklenecek aralk says=2^n=256 dr.

Analogdan saysala iletildikten sonra saysaldan analoa dnp orijinal iareti yeniden
elde etmede kriterler;
rnek alma aral
rnek alnan iaretin deerin ifade edildii saysal bit says
Ortamn kapasitesini snrlayan etkiler; grlt, direnme, zayflama

rnek alma frekans >=2*BW ise (BW: band genilii), BW=10.000Hz ise rnek alma
frekansn bulunuz. rnek alma zaman araln saniye olarak bulunuz.
Fs=2*10.000=20.000Hz
Ts=1/20000=50mikrosaniyedir.

Soru: Analog iaret saysal iarete dnp iletildikten sonra yeniden analoga
evrildiinde ayn iaret nasl elde edilecektir?
rnekleme aral;
300 Hz 3400 Hz frekans aralnda iaretlerin toplamndan oluan;
Telefon haberlemesinde rnekleme frekans analog iaretinin bant geniliinin iki kat
alnrsa bant genilii bozulmaz. 125 mikro saniye aralklarla rnek alp, analog iaret
saysal iarete dntrlrse orjinalite bozulmaz.
39

Eer bir f(t) analog iareti, bant geniliinin 2 katna eit ya da byk bir frekansla eit
aralklarla rneklenirse saysal iaretten orijinal analog iaret yeniden elde edilir. Analog
iareti saysala evirdikten sonra: Transfer edilir, bilgisayarda ilenir, tekrar duyabilmek
iin analoga evrilir. Nyquiste gre: Analog frekansm, bant geniliinin 2 katndan byk
ya da eit olmaldr.

fs >= 2*Bw letiim teknolojisinde 0 4 kHz arasndadr.

Analog iaretten 125 mikro saniyede bir rnek alnp transfer edilip, tekrar analoga
evirilirse iaretin orjinalitesi bozulmaz.
- Mzikte bant genilii (Bw) 10 ile 12 kHz arasndadr.
- ok yksek kalite mziklerde Bw, 20kHz olmaldr.

C = 2*B*log
2
(2^n)
C= Kanaldan gnderilebilecek 1 saniyedeki bit says (bps)
B = Kanal Band genilii (Hz)
V=2^n= rnek alnacak analog iaretin blnecei seviye says

B=4.000Hz=4KHz
V=2^8=256
rneklenen gerilim deeri 8 bit ile tanmlanr.
C=2*4000* log
2
(2^8)=2*4000*8=64.000bps

Shannon Teoremi (Claude Shannon 1916-2001 )

fs
Ts
1
=
KHz KHz fs 8 4 * 2 > >
sec 125 sec 10 . 125
8000
1 1
6
= = = =
fs
Ts
| | sec / log 2
2
bits V B e MaxDataRat =
| | sec / ) 1 ( log
2
bits
N
S
B e MaxDataRat + =
40

There exists a limiting value of below which there can be no error-free
communication at any information rate.
By increasing the bandwidth alone, the capacity can not be increased to any desired
value.

aretin Grltye Oran
SNR = 10 Log (S/N)
S: aret Seviyesi (Watt)
N: Grlt Seviyesi (Watt)

3.14. Gecikme
Gecikme eitleri:
- leme
- Protokol Kod altrmasna Zaman
- Kuyruk
- lenmek zere Kuyrukta Bekleme Sresi
- Transmisyon
- "Bit Ortamdan Gnderme Sresi"
- Yaylma

=
=
|
.
|
\
|
+ =
W N N
C E S
N
S
W C
b
0
2
1 log
|
|
.
|
\
|
+ =
W
C
N
E
W
C
b
0
2
1 log
[dB] 6 . 1 693 . 0
log
1
: get we , 0 or As
2 0
~ =

e N
E
W
C
W
b
41

Yaylm ve letim gecikmesi
Propagation speed - speed at which a bit travels though the medium from source to
destination.
Transmission speed - the speed at which all the bits in a message arrive at the
destination. (difference in arrival time of first and last bit)
Propagation Delay = Distance/Propagation speed
Transmission Delay = Message size/bandwidth bps
Latency = Propagation delay + Transmission delay + Queueing time + Processing
time

3.15. Uygulamalar
1) Log(10)=1; Log(2)=0.3; Log(3)=0.477; log(7)=0,845
Log(5)=? Log(5)=Log(10/2)=Log(10)-Log(2)=1-0.3=0.7 dir.
2) llen iaret seviyesi (S) 10mw, aretin grltye oran: S/N=20dB ise
a) S=? W; 1mW=10^-3 watt=0,001watt, 10mW=10^-2watt=0,01watt
b) S=? dBm
S(dBm)=10log(10mW)=10dBm; S(dBW)=10log(10^-2W)=-20dBW
S(dBW)=S(dBm)-30; S(dBm)=S(dBW)+30
c) N=?dBm
S/N (dB)=10*log(S)-10*log(N)=S(dBm) - N(dBm)
N(dBm)=S(dBm)-S/N(dB)=10-20= -10dBm
N(dBm)=10*log(N(mW))
-10=10*log(N(mW))
Log x=a ; x=10^a
N(mW)=10^-1=0,1mW

3) Nyguist Teoremi
C = 2*B*log
2
(2^n)=2*B*n
C= Kanaldan gnderilebilecek 1 saniyedeki bit says (bps)
B = Kanal Band genilii (Hz)
V=2^n= rnek alnacak analog iaretin blnecei aralk says

42

B=4.000Hz=4KHz, V=2^8=256
rneklenen gerilim deeri 8 bit ile tanmlanr.
C=2*4000* log
2
(2^8)=2*4000*8=64.000bps
Fs 2* B
B = Band genilii (Hz), Fs=rnekleme frekans (Hz=1/saniye),
Ts=1/Fs=rnekleme aral (saniye)
B=4KHz, Fs=2*4000=8000Hz, Ts=1/8000=125s
125s de 8bit gnderilirse 1 saniyede 64.000bit gnderilir.

4) Grltsz kanaldan 1 saniyede 265kilobit gndermek istediimizde, kanaln
band genilii 20KHz ise Analog iarette rnek alnan deer ka bit ile tanmlanr?
Nyquist Teoremi; C=2*B*n, 265.000=2*20.000*n
n=265/40=6,625 > 7 bit alnr. V=Aralk says=2^7=128 dir.

5) Grltl kanaln band genilii 20MHz ise S/N=36 olan kanaldan 1 saniyede ka
bit gnderilir?
Shannon Teoremi C = B*log
2
(1+S/N)
(S/N)dB=36dB, 10*log(S/N)=3 6, Log(S/N)=3.6, S/N=10^3.6=3981
1+S/N=3982, log
2
(3982)=x, 3982=2^x, Log
10
(3982)=x*Log
10
(2)
Log(1000*4)=3+0,6=3,6 , Log
10
(2)=0,3
X=12 , C=20.000.000*12, C=240Mbps

6) Grltl kanaldan 1 saniyede 265kilobit gndermek istediimizde, kanaln band
genilii 20KHz ise S/N=? Shannon Teoremi C = B*log
2
(1+S/N)

1+S/N=2^(C/B); S/N=2^(C/B)-1

265.000=20.000* log
2
(1+S/N)
log
2
(1+S/N)=13,25 , log
2
X=a, X=2^a
1+S/N=2^(13,25), S/N=2^(13,25)-1, 10log(S/N)=10*13,25*log(2)=39,75dB

7) C=64.000bps, B=4.000Hz S/N=? dB
43

S/N=2^(16)-1 ---> (S/N)dB=10*16*0.3=48dB

8) Logaritma
log
10
1=0, log
10
2=0.3, log
10
3=0.477, log
10
10=1
Log(a*b)=log(a)+log(b), Log(a/b)=log(a)-log(b), Log(a^n)=n*log(a)
a) log(128)=? log(128)=log(2^7)=7*log(2)=7*0,3=2,1
b) log(5)=log(10/2)=log(10)-log(2)=1-0,3=0,7
c) log(7)=0.845, Log(36/5)=0.857
9) Dalga Boyu
Dalga boyu =c/f, f=1GHz=10^9Hz, c=3x10^8 m/s, =3*10^-1=0,3m=30cm

44

4. TRANSMSYON ORTAMLARI

letiim ortamlar:
Telli: 2 x telefon, 4 x burgulu tel, Koaksiyel, fiber
Telsiz: Uydu, GSM, Radyolink, Kzltesi, Optik

Hava veya boluu kullanan kablosuz teknolojiler; GSM, WI-FI, RFID, WIMAX, UYDU,
RADYOLINK

Characteristics of Wireline Transmission:
Impedance: expressed in Ohms, is the combined effect of a circuits inductance and
capacitance.
Propagation Delay and Latency: the difference in time between a data packets
transmission and its reception over a specific route.
Distortion: the unintended and undesirable modification of at least one signal component,
which makes the signal different from how it was originally transmitted.
Noise: any unwanted interference from external sources.

Fiberoptik ya da Optik fiber, kendi boyunca iinden n ynlendirebildii plastik veya
cam fiberlerden olumu bir optik fiberdir. Optik fiberler dier iletiim malzemelerine
oranla uzun mesafelerdeki veri iletiiminin daha hzl ve yksek deerlerde
yaplabilmesine olanak verdikleri iin fiberoptik haberleme sistemlerinde ok sklkla
45

kullanlmaktadrlar. Metal kablolar yerine fiber kablolarn kullanlmasnn nedeni, daha az
kayba neden olmalar ve elektromanyetik etkileimden etkilenmemeleridir. Optik fiberler
ayn zamanda bir ok sensr (alc) ve benzeri uygulamalarn yapmnda olduka sk olarak
kullanlmaktadrlar. Ik, i yansmalar araclyla Optik fiberin merkezinde tutulmaktadr.
Bu sayede fiber bir dalga klavuzu gibi hareket etmektedir. oklu yaynma hatlarn ya da
apraz modlar destekleyen fiberlere ok modlu fiberler (ngilize, multimode fibers- MMF)
denilir. Sadece tek bir modu destekleyen fiberlere ise tek modlu fiberler (ngilizce,
singlemode fibers - SMF) denilmektedir. ok modlu fiberler genellikle geni apl bir
merkeze sahiptir ve daha ok gcn iletilmesinin gerekli olduu
ksa mesafeli iletiim hatlarnda kullanlrlar. Tek modlu fiberler
ise 200 metrenin zerindeki iletiim hatlarnda
kullanlmaktadrlar. Fiberoptik kablolar birbirine eklemek elektrik
tellerini ya da kablolarn eklemekten ok daha karmak bir
ilemdir. Fiberlerin birletirilecek ular dikkatlice yarlmal ve mekanik olarak ya da
elektrik ark ile eritilerek birletirilmelidir. Ayrca daha sonra ayrlabilcek ekilde
tasarlanm zel konnektrlerde mevcuttur. Fiber tipine gre; ok modlu (ngilizce,
multimode fibers- MMF), Tek modlu (ngilizce, singlemode fibers - SMF)

4.1. Haberleme Ortamn Salamas Gereken Kriterleri
Maliyet
Kurulum gereksinimleri
Bant genilii
Bant Kullanm (Baseband veya Geni Bant)
Zayflamas
Elektromanyetik giriime (nterferans) dayanklk

46

letim ortamnn etkiledii fiziksel zellikler:
- Emme
- Yansma
- Giriim
- Krlma
- Krnm
- Polarizasyon
- Dalm

Electromagnetic radiation can be transmitted through an optical media, such as optical
fiber, or through twisted pair wires, coaxial cable, or dielectric-slab waveguides. It may
also pass through any physical material which is transparent to the specific wavelength,
such as water, air, glass, or concrete. Sound is, by definition, the vibration of matter, so it
requires a physical medium for transmission, as does other kinds of mechanical waves
and heat energy. Historically, various aether theories were used in science and thought to
be necessary to explain the transmission medium. However, it is now known that
electromagnetic waves do not require a physical transmission medium, and so can travel
through the "vacuum" of free space. Regions of the insulative vacuum can become
conductive for electrical conduction through the presence of free electrons, holes, or ions.
4.2. Klavuzlu Transmisyon Ortamlar

Medium Transmit/receive Distance
Twisted pair 1000BASE-T 100 m
Twisted pair 100BASE-T 100 m
47

MM fiber 62 mm 1000BASE-SX 260 m
1000BASE-LX 500 m
MM fiber 50 mm 1000BASE-SX 525 m
1000BASE-LX 550 m
SM fiber 1000BASE-LX 5000 m
MM fiber 100BASE-SX 2000m

Bakr Tel
Dikkesit alan S (metrekare), uzunluu L (metre) ve zdirenci (ohm.metre) olan bir
iletkenin direnci,

ile hesaplanr. 20 derecedeki z diren Gm 1.5910
-8
, Bakr 1.7210
-8
, Altn 2.4410
-
8
, Alminyum 2.8210
-8

Unshielded twisted pair cable with different twist rates
UTP cable is also the most common cable used in
computer networking. Modern Ethernet, the most
common data networking standard, utilizes UTP cables.
Twisted pair cabling is often used in data networks for
short and medium length connections because of its
relatively lower costs compared to optical fiber and
coaxial cable.
UTP is also finding increasing use in video applications, primarily in security cameras.
Many middle to high-end cameras include a UTP output with setscrew terminals. This is
made possible by the fact that UTP cable bandwidth has improved to match the baseband
of television signals. While the video recorder most likely still has unbalanced BNC
connectors for standard coaxial cable, a balun is used to convert from 100-ohm balanced
UTP to 75-ohm unbalanced. A balun can also be used at the camera end for ones without
a UTP output. Only one pair is necessary for each video signal.
48

Twisted pair cables are often shielded in attempt to prevent electromagnetic interference.
Because the shielding is made of metal, it may also serve as a ground. However, usually a
shielded or a screened twisted pair cable has a special grounding wire added called a
drain wire. This shielding can be applied to individual pairs, or to the collection of pairs.
When shielding is applied to the collection of pairs, this is referred to as screening. The
shielding must be grounded for the shielding to work.

Shielded twisted pair (STP or STP-A)
STP cabling includes metal shielding over each individual pair of copper wires. This type of
shielding protects cable from external EMI (electromagnetic interferences). e.g. the 150
ohm shielded twisted pair cables defined by the IBM Cabling System specifications and
used with token ring networks.
Screened unshielded twisted pair (S/UTP)
Foiled Twisted Pair (FTP), is a screened UTP cable (ScTP).
Screened shielded twisted pair (S/STP or S/FTP)
S/STP cabling, also known as Screened Fully shielded Twisted Pair (S/FTP), is both
individually shielded (like STP cabling) and also has an outer metal shielding covering the
entire group of shielded copper pairs (like S/UTP). This type of cabling offers the best
protection from interference from external sources, and also eliminates alien crosstalk.
Note that different vendors and authors use different terminology (i.e. STP has been used
to denote both STP-A, S/STP, and S/UTP). Twisted Pair

49

Coaxial Cable

4.3. Fiber Optik Kablo
Fiber Transmisyon omurga ile gerek zamanl hizmetlerde gerekli veri hzlar kaynaktan
var noktasna salanr. Gvenilirlii, gerek zamanda yedekli almas, optimal veri
transfer sresinin salanmas, alternetif veri transfer gzergahlarnn kullanlmas, veri
kaybnn olmamas iin tm iletiim teknolojileri ynetilir ve denetlir. Bilgi Sistemleri A
kurulmas ve Geni Alan A iletiiminin tesisine hazrlk olmak zere standartlara uygun
fiber optik yapsal kablolamann yaplp, birimler arasnda ve u birimlerde yksek hzlarda
veri transferi salr.

Fiber Optik alt yapda kullanlacak fiber optik kablo standartlara uygun olacaktr. Sistem
omurgasnn oluturulmasnda yeralt tipi, single mode (SM) Fiber Optik (F/O) kablolar ile
kullanlr. Tm fiber optik balant kablolar, kullanlan kabloda bulunan fiber tipine uygun
olarak 9/125 Single Mode olacaktr. Fiber Optik kablo kemirgenlere kar elik zrhl
olacaktr. Fiber Optik kablolarn alma scaklk aral 20 C ile +60 C arasnda olacaktr.
Kablo d klf, srtnmelere ve zorlanmalara kar korunakl HDPE (Yksek Younluklu
Poly-Ethilen) olacaktr. 4, 8, 12 kl fiber kablolar kullanlacaktr. 24 kl ve zeri fiber optik
kablo kullanlmas durumunda, fiber kllar renk kodlar ile 250 mikron kalnlndaki
tamponlar (buffer) ierisinde ayrlm halde gruplandrlarak polimer tp iine Loose
Tube teknii ile yerletirilmi olacaktr. Tpn ii su girmesini nleyici jel ile doldurulmu
olacaktr. Single Mode Fiber Kabloda 1 Km. (Bir Kilometre) mesafe iin, 1310 nm. dalga
boyunda zayflama deeri en ok 0,5 dB/km. ve 1550nm. dalga boyunda zayflama deeri
en ok 0,5 dB/km deerlerinde olacaktr. Fiber optik kablo ekimlerinde standartlara
uyulacaktr. Kablo dnlerinde sert kvrmlar olmayacak gzergahlar seilecektir. Ke
dnlerde dairesel kvrm yaplacaktr. Yer deiiklikleri gz nne alnarak sonlandrma
kabini ierisinde en az 3 metre pay braklacaktr. Her fiber damar, kar ucu gsterir
50

ekilde etiketlenecektir. Kablo gzergah boyunca Uyar Etiketleri kullanlacaktr. Uyar
etiketleri sar renkte ve zerine, 5 cm.lik puntolarla btn bant boyunca ardk olarak,
DKKAT ! FBER OPTK KABLOSU yazl olmaldr. Fiber optik kl sonlandrmalar datm
/sonlandrma panosu ierisinde yaplacaktr. Fiber optik kablolar sonlandrma noktalarna
kadar tesis edilecek ve sonlandrma ekleri yaplacak ve ileride gzergahta oluabilecek
arzalarda kullanlmak zere her sonlandrma noktasnda, ana rgarlarda ve ek
noktalarnda yeteri kadar fazlalk braklacaktr. Kablo ekmede elik spiral ve kablo ekme
ekipmanlar kullanlmaldr.

Fiber Optik Datm / Sonlandrma Panosu ( F/O PATCH PANEL )
Btn fiber kablolar ilgili datm panolarnda (patch panel) sonlandrlr. Her bir patch
panel direk nlerinde en az 4 dier yerlerde en az 12 Port sonlandrmaya uygun olmaldr.
Fiber optik datm panosu ierisinde yeterince pig tail, ek kaset, protector sleeve ve
ST/SM adapter bulunmaldr. Fiber optik datm/sonlandrma panolarnn etiketlemesi
yaplacak ve tm birimlerde ayn renk kodu kullanlmaldr. Her fiber damar, kar ucu
gsterir ekilde etiketlenir. Fiber kablo sonlandrmas ST Tipi F/O pigtailler kullanlarak
yaplr. Aktif cihaz balantlar ile fiber optik datm kutular arasndaki balant orijinal ve
fabrikasyon fiber datm kablolar (patch cord) kullanlarak gerekletirilir. Kullanlacak
balant kablosu tipi aktif cihaz zerinde yer alan port tipine gre ST/ST, ST/SC, ST/MT-RJ
veya ST/LC tipi olmaldr. Her bir fiber damar ileride kullanma msait olacak ekilde en az
1 metre uzunluunda almal ve datm panosu veya ek tepsisi ierisinde sarmal olarak
dzgn bir ekilde yerletirilmeldir. F/O Kablolarda birimler arasndaki balantlar bir
btn olarak ekilecek, ular ilgili noktalardaki sonlandrmalar panolarn ierisinde
sonlandrlmaldr. Fiber Optik sonlandrmas, kablo balantlar ve kurulumlar konusunda
uzman eleman bulundurulmaldr. Teklif verilen rnlerle ilgili ISO 9001 kalite belgesine
sahip olunmas gerekmektedir. Fiber optik omurga en az 1 Gb/saniye hzlar
desteklemeleidir. Fiber kl kaynak ileri Fzyon sonlandrma teknii ile yaplmaldr. (fiber
optic fusion splice termination). Tm fiber optik kablo ve port testleri OTDR cihaz ile
yaplmal, raporlanmaldr. Her bir datm panosunda sonlandrlan fiber optik kablolarn
mekanik arlklarn tayacak gerekli mekanik tutucular bulundurulmaldr. Her pano iin
yeterli miktarda fusion splice casette bulunmaldr. Fiber optik kablolarn her bir klfnn
ek kutusu tabanna tutturulmas, s ile bzen hortumla yaplmaldr. Dz eklerde fiber
51

tpler kesilmeden; ek kutusu ierisinde bir tur yaptktan sonra 90 cm almal ve fiberler
kaset iine sarlarak ekler yaplmaldr. Rgarlardaki eklerde; kablolarn her iki ucunda
yeteri kadar rezerv brakldktan sonra ek yaplmaldr. Rezerv kablo rulo eklinde
sarldktan sonra kablo ba ile tutturulmaldr. Rulo eklindeki kablo ve ek kutusu Rgar
duvarna sabitlenir. Ek yaplrken fiber optik kablonun mekanik ve elektriksel devamll
salanmaldr. Tesisi tamamlanm kabloda (ekler dahil) 1 km deki kayp; 1310 nm.de 0,5
dB/km, 1550 nm.de 0,5 dB/kmnin altnda olmaldr. Ayn tp ve renkteki fiberler ayn
renklere eklenmalidir. Atlak balant (deiik ekleme) saptandnda dzeltilmelidir.

Fiber Optik l Cihaz (OTDR - Optical Time Domain Reflectometer)
Fiber optik kablolarn, kontrol muayene ve llerini yapmak, arza yerlerini tespit etmek
amacyla 1 adet Fiber Optik l Cihaz ( OTDR) satn alnacaktr. Fiber test sonularnn
birka dalgaboyunda birden yaplmas ve tm sonularn testi gemesi gerekiyor. OTDR
cihazndan alnan sonular hem fiberin klflanmas srasnda bir hata olup olmadn hem
de kurulum srasnda kullanlan her bir konnektr zerindeki kaybn ayr ayr grlmesini
salayacak. Fiber optik dB test raporlama yapacak. Dalgaboyu: 850nm - 1250 - 1650 nm
aralnda olacak. Span aral: 10 nm - 400 nm aralnda olacak. Rezolsyon en az 0.15
nm olacak. Giri seviyesi: -60dBm ... 10 dBm aralnda olacak. En az 3 saat bataryadan
alma yapacak. MM: 50/125um 62,5/125um SM: 9/125um

Fiber Optik Fzyon Sonlandrma (fiber optic fusion splice termination)
Fiber optik epoksi sonlandrma (fiber optic epoxy termination) cihaz tercih edilmemelidir.
Core aligning Fusion Splicer. ok dk ekleme kayb. SM fiberde <0.02 dB, MM fiberde
<0.01 dB tipik kayp deerini salayacak. En 15 saniye ilem sresi olacak. 3 eksenli tam
otomatik alacak. Hzl ekleme, bzme ilemi yapacak. Tek batarya dolumuyla en az 500
ekleme veya en az 200 ekleme+starak bzme kapasitesi olacak. Ezamanl ve birbirinden
bamsz alabilen ift bzme frn (heat shrink oven) olacak. Kolay kullanm ve tam
otomatik alacak. Son 10.000 ekleme ileminin tm performans verilerini hafzasnda
tutacak. USB arabirim zerinden tm ekleme parametrelerini ve performans sonucunu
bilgisayara aktarlacak.

Fiber Patch Cord Kablolar
52

Kullanlacak balant kablosu tipi aktif cihaz zerinde yer alan port tipine gre transfer
balantlarnda ST/ST, cihaz balantlarnda ST/SC tipi olacaktr. Balant kablolarnn bir
ucu SC/ST, dier ucu teklif edilen aktif cihazlarn fiber ara-yzlerine uyumlu, dubleks
tipinde ve en az 2 m uzunluunda olacaktr. Fiber optik patchcord kablolar Single Mode
olanlar iin sar renkte ve fabrikasyon sonlandrlm olacaktr.

Fiber optik, insann sa teli kalnlnda ve ok hassas retilmi saf bir cam ip zerinden
n iletilmesi prensibiyle alan bir sistemdir. Bu ekilde retilmi kablolarn tercih
edilmesinin en byk sebebi, evresel artlarn ar olduu; nemli, rutubetli, elektriksel
alan parazitlerinin youn olduu yerlerden etkilenmemesi ve her zaman stabil bir balant
sunmasdr. Fiber optik kablolar, iletimi k hzyla yani saniyede 300 bin kmlik hzla
gerekletirirler. Bu ynleri sebebiyle uzak mesafelere veri aktarm iin tasarlanmlardr.

Fiber optik bir kablonun kesitine bakldnda i ksmlar:
- Merkez In hareket ettii ince cam tabaka
- Cam rt Merkezin dn saran optik malzemeden retilmi, merkezden yasyan
tekrar merkeze geri gnderen ksm
- Klf Kabloyu darbelere ve neme kar koruyan d katman

Yzlerce hatta binlerce optik fiberden oluan bu kablolar, merkez aplarna, yapldklar
malzemeye ve n krlma ekline gre ikiye ayrlrlar;
Tekil Modlu Fiberler: Yaklak 9 mikronluk apa sahip olan ince merkezli kablolardr ve
1300 ile 1550 nanometre arasnda dalgaboyu deerine sahip kzltesi lazer n iletirler.
Bu kablo tipi genellikle veri kaybnn daha az olmas istenen yerlerde kullanlr.
oul Modlu Fiberler: Yaklak 62.5 mikronluk apa sahip olanlardr ve 850 ile 1300
nanometre arasnda dalga boyu deerine sahip kzltesi lazer n iletirler. retim
maliyeti daha uygun olduundan en ok kullanlan kablo trdr. Kayp miktar tekil
modlu kablolara gre daha fazladr.
Baz fiber kablolar ise plastikten retilmitir ve 1mmye varan merkeze sahiptirler. Bu
kablolar 650 nanometre dalga boyuna sahip grlebilir krmz iletirler.

Multimode Fiber Optik Kablolar, Fiber Core aplarna gre 2 eittir;
53

- 62,5/125/250 micron. (Fiber Core ap/Cladding ap/Coating ap (Ksaca 62,5/125
olarak tanmlanr).
100BaseFX iin max.letiim Mesafesi: 2.000 m., 1000BaseSX iin max.letiim Mesafesi:
220m, 1000BaseLX iin max.letiim Mesafesi:550m.

- 50/125/250 micron. (Fiber Core ap/Cladding ap/Coating ap (Ksaca 50/125 olarak
tanmlanr ) 100BaseFX iin max.letiim Mesafesi: 2.000 m., 1000BaseSX iin max.letiim
Mesafesi: 550m, 1000BaseLX iin max.letiim Mesafesi:550m.

Multimode fiber ierisinde ilerleyen n birden fazla modu veya ilerleme dorultusu
mevcuttur. 850nm ve 1.300nm olarak 2 ayr Dalga Boyu eelinde alr. Data
Transmisyonu iin LAN ebekelerinde en yaygn kullanlan Fiber Optik Kablo tipidir.
Modlar arasndaki iletim srelerini eitleyerekmodsal yaylma zayflamasn azaltr. Core,
Merkeze doru krlma indisinin artt katmanl bir yapya sahiptir.

SINGLE MODE FBER OPTK KABLOLAR
- 9/125/250 micron. (Fiber Core ap/Cladding ap/Coating ap (Ksaca 9/125 olarak
tanmlanr). 10BaseFL iin max.letiim Mesafesi: 90km .100BaseFX iin max.letiim
Mesafesi: 72km., 1000BaseLX iin max.letiim Mesafesi:5.000m.

-Singlemode fiberde spesifik bir dalgaboyunda ilerleyen sadece bir k modu veya
dorultusu vardr.Bu sayede modsal yaylma szkonusu deildir.Bu durum daha az
yaylma kaybnn ortaya kmasn ve daha ok bilgi tama kapasitesi ortaya karr.
1.310nm ve 1.550nm olarak 2 ayr Dalga Boyu eelinde alr. SingleMode Fiber, core
ksmnn ok kk apl olmas nedeni ile, k kayna olarak Laser kullanlr.

SingleMode Fiber Optik Kablolarn avantajlar arasnda " Daha byk sistem eriim
mesafelerinde (100 km. ye kadar) sorunsuz kullanlabilir.", "10Gbps a kadar yksek band
genilikleri ve yksek hzlar destekler.", "SingleMode Fiber Kablonun fiyat,MultiMode
Fiber Kabloya oranla yaklak %50 daha ucuzdur."

54

SingleMode Fiber Optik Kablolarn Dezavantajlar ," SingleMode fiber Fusion-Splice
terminasyonu ve eki, kk NA deeri nedeni ile daha zahmetli ve uzun
srelidir.Konnektr ve Pig-Tail fiyatlar ok pahaldr.", "letiimde LED lere oranla ok
daha pahal Laser diodlar kullanlr. "SingleMode Fiber modlleri, evirici cihazlar, aktif
rnleri ok pahalldr."

The subscriber channel (SC) connector is used in cable TV. It uses a push/pull locking
system. The straight-tip (ST) connector is used for connecting cable to networking
devices. MT-RJ is a new connector with the same size as RJ45.

Fiber Optik Kablo esitleri
Fiber TipineGre -
MultiMode - SingleMode
Kablo Tipine Gre -
Loose-Tube, - Tight-Buffer

55

4.4. Kablosuz Eriim Teknolojileri
- Elektromanyetik dalga
- Frekans spektrumu
- Geni bant veri aktarmnda kullanlan radyo teknolojileri
- Kablosuz a balant ayarlar
- 3G-Cep telefonu kullanarak, bilgisayarla internete balanma

4.4.1. Kablosuz Yerel Alan Alar (Wireless Local Area Networks, WLAN)
ki ynl geni bant veri iletiimi salayan, iletim ortam olarak fiber optik veya bakr kablo
yerine telsiz
frekans (Radio Frequency, RF) veya kzltesi nlar kullanan, salon, bina veya kampus
gibi snrl bir alanda alan iletiim alardr. Kurulum kolayl ve hareket serbestlii gibi
nemli avantajlar salayan WLAN sistemleri kablolu alarn yerini alabilmekte hatta bu
alara gre daha fazla fonksiyonlar ierebilmektedir. Kablosuz Yerel Alan Alar Avrupa
dzenlemelerinde Telsiz Yerel Alan Alar, Radio Local Area Networks, Radio LAN, RLAN
olarak adlandrlmasna karn bata ABD olmak zere birok lkede Wi-Fi (Wi-Fi: WLAN
sistemlerinde yaygn olarak kullanlan standart olan IEEE 802.11x standard Wi-Fi
olarak da adlandrlmaktadr. Wi-Fi, Wireless Fidelity (Kablosuz Ballk) kelimelerinden
tretilmitir), Wireless Local Area Networks, Wireless LAN, WLAN olarak
56

adlandrlmaktadr (2.4 GHz ve 5 GHz frekans bandnda RF ile alan, WLAN, Wi-Fi veya
RLAN olarak adlandrlr).

WLAN sistemlerinde RF haricinde ok az miktarda kzltesi (Infrared, Irda) teknolojisi de
kullanlmaktadr. Kzltesi sistemler; grnr n hemen altndaki kzltesi nlar
kullanarak veri iletiimi gerekletiren teknolojiye sahiptir. Ancak bu sistemler toz, nem,
k, yamur ve sis gibi fiziksel etkilere ar duyarldr. Kzltesi kullanldnda kablosuz
ada yer alan cihazlarn mutlaka gr hattnda bulunmas gerekmektedir. Ayrca iletiim
mesafesi de yaklak 10 metre olduundan olduka ksadr. Bu tr sorunlar nedeniyle
kzltesi sistemler yaygn olarak kullanlmamaktadr

KABLOSUZ Yerel Alan Alar
IEEE, 802yi yerel alan a standartlarn, 802.11i kablosuz yerel alan alarn, sonda
bulunan a, b, g, n gibi harfler ile de zellemi kablosuz a standartlarn tanmlamak iin
kullanmaktadr.
IEEE 802.11 b,g: Trkiyede 2.4 GHz ISM radyo frekans bandnda yksek hzl veri
transferinin mmkn olduu (802.1b ile 11Mbps, 802.11g ile 54 Mbps), kapsama alan 10
ila 100 metre arasnda deien (anten, alc kazanc, sinyal gc, ortam gibi deikenlere
bal olarak), dizst bilgisayar, masast bilgisayar, PDA vb. cihazlarn bir eriim noktas
zerinden ya da birbirleriyle kurduklar direk balant ile haberlemelerini salayan
kablosuz a yaplardr. Kablosuz Ethernet ya da Wi-Fi olarak da adlandrlmaktadr.
IEEE 802.11a: Avrupa dnda kullanlan, 802.11b,g standardndan farkl olarak 5.0 GHz
ISM bandnda veri transferine izin veren standarttr. Trkiyede kullanmna izin
verilmemektedir.
IEEE 802.11n: Henz yaygn olarak kullanlmayan, oklu antenler ve eitli protokoller
kullanarak maksimum veri transfer hzn 540 Mbps'a karan standarttr.

KABLOSUZ Geni Alan Alar
GSM: Baz istasyonlar zerinden aktarma yntemiyle uzun mesafeler arasnda cep
telefonu ile ses ve veri haberlemesini salayan sistemlerdir.
WiMAX: IEEE 802.16e standard ile tanmlanm bir kablosuz geni bant eriim
teknolojisidir. Teorik olarak IEEE 802.16 standard gr hatt gerektirmeden 50 kmye
57

kadar kapsama alan salamak ve maksimum 75 Mbpslik (yakn mesafelerde) iletim hzn
mmkn klmak zere tasarlanmtr. eitli lkelerde farkllk gstermekle birlikte 2 GHz-
11GHz aralnda belirli frekans bantlarnn WiMAX Mobil kullanclara mekndan bamsz
internet eriimi sunmay amalamakta, ayrca kablolamann maliyet ve/veya corafi
artlar sebebiyle elverili olmad blgelerde alternatif bir olarak dnlmektedir.
Trkiye de pilot uygulamalar yaplmaktadr, fakat henz etkin olarak kullanlmamaktadr.
4.4.2. Uydu Eriim Sistemleri
Uydu sistemleri yrngedeki durumlarna gre snflandrlrlar:
- Dk yrnge uydular (LEO): Bu uydular yerden 500km ile 2000 km arasndaki bir
mesafede bulunurlar ve gloabl dolam salar.
- Orta yrnge uydular (MEO): Bu uydular 10,000 km civarnda bir ykseklikte
yrngededir.
- GeoSenkron yrnge (GEO): Bu uydular 35,800 km civarnda bi,r mesafede
yrngededir. Byk kapsama alanlarvardr ve yksek oranda veriyle alabilirler.

SCPC Noktadan Noktaya Uydu Eriimi
Yksek hzda balant imkan salayan SCPC teknolojisi yurt ii ve yurt d noktadan
noktaya balant ve video konferans uygulamalarnn yan sra, kritik noktalarn
yedeklenmesinde de Bankalar, Endstri Kurulular, Holdingler, Medya kurulular
tarafndan yaygn olarak kullanlmaktadr
Single Channel Per Carrier (SCPC - Her devre iin bir tayc) iletiim iin gerekli olan her
bir link iin uyduda bir taycnn, yani frekans aralnn, tahsis edilmesidir. Bylece hzl,
gvenli ve leklenebilir her trl link ihtiyac karlanabilmektedir. Sistemin aktivasyonu
linklerin kurulmas iin gerekli olan frekanslarn belirlenmesi ve bu frekanslar
dorultusunda modemlerin konfigure edilmesi ile balamaktadr. Ayarlar tamamlanan
SCPC modemler ve ekipmanlar test edilerek ihtiya duyulan lokasyonlara kurulurlar.
SCPC sisteminde bir lokasyonda ihtiya duyulan sayda link kurulabilir ve bu linklerin hi
biri birbirine bal olmadan alabilir.
58

VSAT (Very Small Aperture Terminal)

4.4.3. Link Analizi ve Planlama
Given two antennas, the ratio of power received by the receiving antenna, P
r
, to power
input to the transmitting antenna, P
t
, is given by Friis Transmission Equation

where Gt and Gr are the antenna gain of the transmitting and receiving antennas,
respectively, is the wavelength, and R is the distance. The antenna gains are with
respect to isotropic (and not in decibels), and the wavelength and distance units must be
the same. This simple form applies only under the following ideal conditions:
The antennas are in unobstructed free space, with no multipath.
Pr is understood to be the available power at the receive antenna terminals.
There is loss introduced by both the cable running to the antenna and the connectors.
Furthermore, the power at the output of the antenna will only be fully delivered into the
transmission line if the antenna and transmission line are conjugate matched (see
impedance match).
Pt is understood to be the power delivered to the transmit antenna. There is loss
introduced by both the cable running to the antenna and the connectors. Furthermore,
the power at the input of the antenna will only be fully delivered into freespace if the
antenna and transmission line are conjugate matched.
The antennas are correctly aligned and polarized.
59

The bandwidth is narrow enough that a single value for the wavelength can be assumed.
The ideal conditions are almost never achieved in ordinary terrestrial communications,
due to obstructions, reflections from buildings, and most importantly reflections from the
ground. One situation where the equation is reasonably accurate is in satellite
communications when there is negligible atmospheric absorption; another situation is in
anechoic chambers specifically designed to minimize reflections.

Modifications to the basic equation
The effects of impedance mismatch, misalignment of the antenna pointing and
polarization, and absorption can be included by adding additional factors; for example:

where
G
t
(
t
,
t
) is the gain of the transmit antenna in the direction (
t
,
t
) in which it "sees" the
receive antenna.
G
r
(
r
,
r
) is the gain of the receive antenna in the direction (
r
,
r
) in which it "sees" the
transmit antenna.
t
and
r
are the reflection coefficients of the transmit and receive antennas, respectively
and are the polarization vectors of the transmit and receive antennas, respectively,
taken in the appropriate directions.
is the absorption coefficient of the intervening medium.
Empirical adjustments are also sometimes made to the basic Friis equation. For example,
in urban situations where there are strong multipath effects and there is frequently not a
clear line-of-sight available, a formula of the following 'general' form can be used to
estimate the 'average' ratio of the received to transmitted power:

where n is experimentally determined, and is typically in the range of 3 to 5, and G
t
and G
r

are taken to be the mean effective gainof the antennas. However, to get useful results
60

further adjustments are usually necessary resulting in much more complex relations, such
the Hata_Model_for_Urban_Areas.

5. MODLASYON
Modlasyon ilemi genellikle sinsoidal tayc zerine simetrik olarak genlik, frekans
veya faz eklinde mesaj bilgisinin gnderilmesiyle yaplr ve Genlik Modlasyonu (AM),
Frekans Modlasyonu (FM) ve Faz Modlasyonu (PM) eklinde isimlendirilir. Gnderilecek
sinyal, genel olarak vericide uygulanan genlik, frekans ve faz modlasyonu ile kanaln
zelliklerinden etkilenmeyecek hale getirilir. Bylece gnderilecek bilgi sinyali kanaln
tahsis edilmi frekansna uygun frekansta gnderilmi olur. Kullanlan modlasyon tipinin
seiminde, kanaln band genilii, sinyalin gnderilmesi srasnda, etkilenecei grlt ve
sinyalin gnderilmeden nce ykseltme ilemine tabi tutulaca cihaz tip gibi etkenler
nemlidir. Modlasyon ilemi, her artta, birden fazla sinyalin ayn kanal zerinden
gnderilmesini mmkn klar. Modlasyon ileminin yannda, gnderilen modle edilmi
sinyalin ykseltilmesi, filtrelenmesi ve telsiz haberlemesi durumunda verici antenden
yaynlanmas gibi ilemler de verici nitesinde yaplr. Telsiz vericileri 2W-600 W, radyo
vericileri 1000 W-10KW, baz istasyonlar 25W, cep telefonu 3W (beklemede 500 mw) k
gcne sahiptirler.

Bilgiyi kaynanda kullanmak, o bilginin snrl sayda kiinin kullanmna sunulaca
anlamna gelir. Haberlemede en nemli problem verinin salkl, hzl ve ulaabilecei en
uzak noktaya iletilmesi problemidir. rnein bir ses bilgisi, bildiiniz gibi mekanik zellik
61

tar. Havann titretirilmesi ile yaylr. Gidecei mesafe de pratik olarak snrldr.
Kilometrelerce teye sadece ses ykselteci ve hoparlr kullanarak sesi tamak pek de
akllca olmaz. Bu duruma evreden karan baka sesle ya da bozucu etkileri de katarsak
baka bir yol dnlmesi kanlmaz olacaktr. ok geni haberleme sistemlerinin de
yaps gerei ok pahal ya da gerekletirilmesi imknszdr. rnek olarak genel telefon
sisteminde her bir konuma iin bir tel balantsna ihtiya duyulacakt. Radyo linki iin de
ok byk ve devasa gl antenler gerekecekti. Bu durumda parazitlerden kanmak iin
engebesiz bir arazide tek bir istasyonun altrlmas gerekir. Bu gibi olumsuzluklardan
dolay genellikle iletilecek sinyal, verici tarafndan deitirilmeden iletilemez. Bu sebeple
bilgi sinyalinin daha yksek seviyedeki tayc sinyalle birletirilerek iletilmesi zm
ortaya atlmtr. letilecek sinyalin deitirilerek olduka uzak mesafelere iletimini
mmkn klmak, hzl, verimli ve ekonomik haberleme iin sinyalin modle edilmesi
gerekmektedir.

Frekans dntrme metodu ile bilgi sinyalinin tmn daha yksek frekansta bir sinyalin
iletilecek blgeye tanmasyla olur. Sinyalin dijitalletirme yani rnekleme yoluyla bilgi
sinyalinin dijital formda binary say sistemi kullanarak deitirilir.

Kelime anlam olarak deistirmektir. Bilgi sinyalinin genellikle daha uzak mesafelere
gnderilebilmesi amacyla kendinden ok daha yksek frekansl bir tasycnn sinyal
zerine bindirilmesidir. Modlasyon srasnda tasyc sinyalin genlik, frekans, faz v.b. gibi
zellikleri, bilgi sinyaline ve modlasyon trne gre deisime urar. Tasyc; zerinde
deisiklik yaplan (modle edilen) isarettir. letilmek istenen bilgi dsk frekansldr. (dalga
boyu yksek) Anten boylar, dalga boylarnn katlar olmak zorunda olduundan bilgi
isaretini modlesiz iletebilmek iin kullanlacak anten boylar ok byk olmak zorundadr.
Dsk frekanslarda grlt ve parazit vardr. zm; Bilgi sinyalinin kendinden ok
yksek frekansl bir tasyc sinyal ile modle edilerek transfer edilmesidir.

Bir zet biiminde modlasyonun yararlarn yazacak olursak;
Yaylm kolaylatrr. Elektromanyetik alanlar yaklak k hznda yayld ve uygun
artlarda da tepe ukur gibi doal engelleri kolaylkla aarlar. Uzayda ise uygun bir
antenle ok uzaklara gidebilirler.
62

Grlt ve bozulmay azaltr.
Kanal ayrm salar. Yani modlasyon sayesinde ayn iletim hattnda birden ok bilgi
yollama olana salar.
evresel etkilerin ortaya kard pek ok snrlayc
etkiyi ortadan kaldrr.
Modlasyon alma frekansn ykseltecei iin
allan dalga boyu (l) ve buna bal olarak anten
boyutu da klr.

5.1. Modem Standards
V.22: 1200-2400 baud/bps (FM)
V.32 and V.32bis, full duplex at 9600 bps (2400 baud at QAM) , bis uses TCM to
achieve 14,400 bps.
V.34: for phone networks using digital transmission beyond the local loop. , 59
combinations of symbol rate and modulation technique, symbol rates 3429 baud.
Its bit rate is up to 28,800 bps (TCM-8.4)
V.34+: up to 33.6 kbps with TCM-9.8

5.2. Modlasyon Teknikleri

63

VSB: (Vestigal-Side Band) Artk yan bant modlasyonu
SSB: (Single Side Band)Tek yan bant modlasyonu
DSB: (Duble Side Band )ift yan bant modlasyonu
PM: (Phase Modulation) Faz modlasyonu
FM: (Frequency Modulation) Frekans modlasyonu
PCM: (Pulse Code Modulation)Darbe kod modlasyonu
PPM: (Pulse Position Modulation )Darbe pozisyon modlasyonu
PWM: (Pulse Width Modulation )Darbe genilik modlasyonu
PAM: (Pulse Amplitude Modulation )Darbe genlik modlasyonu ifade etmektedir.

64

65

4 types of encoding techniques:
1) Digital-to-digital. unipolar, polar, bipolar.
2) Analog-to-digital. Pulse Amplitude Modulation (PAM) and Pulse Code Modulation
(PCM).
3) Digital-to-analog. Amplitude Shift Keying (ASK), Frequency Shift Keying (FSK), Phase
Shift Keying (PSK), and Quadrature Amplitude Modulation (QAM).
4) Analog-to-analog. Amplitude Modulation (AM), Frequency Modulation (FM), and
Phase Modulation (PM).

Tel ve havada iletim ortam saysal deildir analogdur.

5.3. Darbe Kod Modlasyonu (PCM Pulse Code Modulation)
Darbe kod modlasyonu (PCM), PCMde, darbeler sabit uzunlukta ve sabit
genliktedir. PCM ikili bir sistemdir; nceden belirlenmi bir zaman blmesi iinde bir
darbenin bulunmas ya da bulunmamas, 1 ya da 0 mantk durumunu gsterir. PWM,
PPM ve PAMda, tek bir ikili sayy (bit) gstermez.

66

Alma ucunda, saysal / analog dntrc (DAC), seri ikili veri akn ok dzeyli bir
PAM sinyale dntrr. rnekleme ve tutma devresi ile alak geiren filtre, PAM
sinyali tekrar balangtaki analog biimine dntrr. PCM kodlamay ve kod
zmeyi gerekletiren entegre devreye kodek (kodlayc / kod zc) denir.

Darbe modlasyonunda, analog enformasyonun ayrk zamanda iletiimi sz
konusudur. PAM, PWM ve PPM modlasyonlaryla darbenin srasyla genliinin,
geniliinin ve bir periyot iindeki pozisyonunun srekli olarak tm iaret deerleri
iin deiimine izin verilmektedir.

Zamanda ayrk duruma getirilmi (rneklenmi) iaretin genliinin de belirli sayda
ayrk seviyelere ayrlarak kuantalanmasdr (kuantalama; belirli rnekleme
zamanlarnda elde edilen genlik numuneleri). rneklenmi srekli genlikli iareti,
belirli seviyelere kuantalamakla kalmayp bir rnek annda her seviye iin bir kod
kullanlacaktr. Bu trden modlasyon darbe kod modlasyonu (pulse code
modulaton PCM) olarak adlandrlr. PCMde enformasyon tayan x(t), iareti
nce uygun bir rnekleme frekans ile rneklenir. Daha sonra bu rnek deerler,
belirli kuantalama seviyelerine kuantalanr. Buna kuantalama ilemi ad verilir. Son
olarak, her kuanta seviyesi bir ikili kod kelimesi ile, yani sonlu sayda (0,1) dizisi ile
gsterilir. kili kod kelimeler dizisine dntrlen bu iarete PCM dalgas ad verilir.
PCM sistemi verici blmnn blok diyagram grlmektedir.

PCMde verici blmn blok diyagram

rnekleme Devresi
67

Nyquist rnekleme teoremi, bir PCM sistem iin kullanlabilecek minimum rnekleme
hzn (fs) belirler. Bir rneklemenin alcda doru olarak tekrar oluturulabilmesi iin,
analog giri sinyalinin (fa) her evrimi en az iki kez rneklenmelidir. Dolaysyla, minimum
rnekleme hz, en yksek ses giri frekansnn iki katna eittir. fs, fann iki katndan daha
kkse, bozulma meydana gelir. Bu bozulmaya katlama bozulmas denir. Minimum
Nyquist rnekleme hz, matematiksel olarak, fs > 2fa ifade edilir. Burada; fs = Minimum
Nyquist rnekleme hz, fa = rneklenebilecek en yksek frekans

Kuantalama lemi
Darbe genlik modlasyonunda, rneklenmi deerler belirli kuantalama seviyelerine
yuvarlatlmadan iletilmektedir. Ancak, bu ilem iaretin grltye olan bakl
asndan bir yarar salamayacaktr. Bunun yerine, iaret genliini belirli kuanta
seviyelerine yuvarlatmak ve her kuanta seviyesi iin, uygun bir kod kelimesi kullanmak
daha uygun olmaktadr. x(t) iaretinin maksimum ve minimum genlikleri A
max
ile - A
max
arasnda deiiyorsa ve bu aralkta deien genlik deerleri Q = 2n adet eit kuanta
seviyesine blnmek isteniyorsa kuantalama aral veya adm;

a = 2A
max
/ 2
n

olarak tanmlanmaktadr. Kuantalama ileminde rnek deerlerin bulunduu dilim
belirlenir.

eitli iaret genliklerine karlk gelen kuanta seviyeleri ve kod kelimeleri

68

Kuanta seviyeleri

Kuantalama dilim says Q arttka, kuantalama grlts de azalacaktr. Buna karlk bir
rnei belirlemek iin kullanlmas gerekli bit says da artacaktr.

PCM sistemindeki kuantalama hatas, kuvvetli iaretlerde ihmal edilebilecek kadar kk
olmasna ramen, zayf iaretlerde kuantalama seviyesi ne olursa olsun nemlidir. Bu
hatay nlemek amac ile verici tarafta; sktrma ve alc tarafta; geniletme ilemleri
yaplmaktadr. Sktrma ilemi ile byk genlikler zayflatlarak kk genliklerin
seviyesine drlr. Bu teknik PCM ve delta modlasyon tekniklerinin temelini oluturur.

Lineer Kuantalama

Dzgn kuantalama erisi

69

Lineer Olmayan Kuantalama
Ses iaretlerinin istatistikleri incelendiinde, kk genliklere daha sk rastlanld
grlmektedir. Oysa, yukarda kk iaretlerde kuantalama grltsnn rahatsz edici
boyutlarda olaca gsterilmi bulunulmaktadr.

Bu grlty azaltmak iin bavurulacak ilk yntem, adm byklnn azaltlmas veya
dilim saysnn artrlmasdr. Ancak, bu durumda her bir rnei gstermek iin kullanlmas
gereken bit says artacandan, bu yntem her zaman uygun ve ekonomik deildir. Dier
taraftan, ok seyrek olarak ortaya kan yksek genlikli iaretler iin gereksiz yere bir
miktar dilim ayrlm olacaktr. Eer en byk genlik kk tutulursa, bu defa da
krplmalar meydana gelecektir.

rnein, dinamii 36 dB olan bir ses iareti ele alnrsa, en kk iaretle 36 dB iaret
grlt oran elde etmek iin, n = 12 bitlik kelime uzunluunda bir PCM kullanmak
gerekecektir. Byle bir kuantalayc da, en kk iaret iin 36 dB iaret grlt oran
salanrken, en byk iaret iin gereksiz yere 72 dBlik bir iaret grlt oran elde
edilecektir. Bununla beraber, byk iaretler iin byk adm, kk iaretler iin de
kk adm kullanlarak, iaret grlt orannn ayn olmas salanabilir. Bunu
gerekletirebilmek iin, haberleme sistemlerinde bir sktrma (compressing)
yaplmaktadr.

In the following image is represented the A law (a-law) graphically

70

Kodlama lemi
rneklenmi analog iareti kuantaladktan sonra, saysal (dijital) iarete dntrmek iin
kodlanmas gerekmektedir. Genellikle bir analog iareti saysal (dijital) iarete
dntrmek iin, analog / saysal dntrcler (ADC) kullanlr. Bu dntrme ilemi
sonucunda kodlanm iaret elde edilmektedir. Ancak bu kodlama, dzgn (uniform) bir
kuantalama sonucu elde edilen genliklerin kodlanmas olup, dzgn olmayan kuantalama
sonucu bulunan rneklerin kodlanmas iin ikinci bir kodlama ilemine ihtiya olacaktr.
Uygulamada kullanlan analog / saysal dntrc (ADC) tiplerini gruba ayrmak
mmkndr.

Basamakl dntrc
Ardl yaklaml dntrc
Paralel dntrc

Deiik tekniklerde alan bu analog /saysal dntrcleri, tm devreler biiminde
piyasada bulmak mmkndr. Bu tip tm devrelerde genellikle, rnekleme, kuantalama
ve kodlama birlikte gerekletirilir.

5.4. Diferansiyel Darbe Kodlamal Modlasyon
Tipik PCM kodlanm bir konuma dalga biiminde, birbirini izleyen rneklemelerde iki
rneklemenin genlikleri arasnda az bir farkn bulunmas, sk karlalan bir durumdur. Bu
da, bir ok birbirine benzer PCM kodunu iletme ihtimalini artrr. Benzer kodlar iletmek
fazladan yaplan bir ilem olmu olur. Diferansiyel darbe kod modlasyonu (DPCM), zel
olarak tipik konuma dalga biimlerinde, rneklemeler arasndaki benzerliklerden
yararlanmak zere tasarlanmtr. DPCMde, rnekleme yerine, iletilecek rneklemeyle bir
nceki rnekleme arasndaki fark iletilir. rneklemelerin arasndaki fark aral, tek tek
rneklemelerin aralndan daha az olduu iin, DPCMyi iletmek iin PCMyi iletmeye
oranla daha az bit gerektirir.

5.5. HDB3 (European E-carrier)
71

Used in all levels of the European E-carrier
system, the high density bipolar of order 3
(HDB3) code replaces any instance of 4
consecutive 0 bits with one of the patterns
"000V" or "B00V". The choice is made to ensure
that consecutive violations are of differing
polarity, i.e. separated by an odd number of normal B marks.

5.6. Speech Compression Standards

64 kbps -law/A-law PCM(CCTT G.711)
64 kbps 7kHz Subband/ADPCM(CCITT G.722)
32 kbps ADPCM(CCITT G.721)
16 kbps Low Delay CELP(CCITT G.728)
13.2 kbps RPE-LTP(GSM 06.10)
13 kbps ACELP(GSM 06.60)
13 kbps QCELP(US CDMA Cellular)
8 kbps QCELP(US CDMA Cellular)
8 kbps VSELP(US TDMA Cellular)
8 kbps CS-ACELP(ITU G.729)
6.7 kbps VSELP(Japan Digital Cellular)
6.4 kbps IMBE(Immarsat Voice Coding Standard)
5.3 & 6.4 kbps True Speech Coder(ITU G.723)
4.8 kbps CELP(Fed. Standard 1016-STU-3)
2.4 kbps LPC(Fed. Standard 1015 LPC-10E)

6. ANAHTARLAMA VE OULLAMA
- PSTN(Public Switched Telephone Network)
- PLMN(Public Land Mobile Network)
- PSPDN(Packet Switched Public Data Network)
72

- ISDN(Integrated Services Digital Network)
- Frame Relay
- Signaling Network(CAS/CCS)
- Internet
- IN(Intelligence Network)

Telekom Bileenleri
Subscriber; Devices attached to network
Subscriber line; Local Loop, Subscriber loop, Connection to network, Few km up to few
tens of km
Exchange; Switching centers, End office - supports subscribers
Trunks; Branches between exchanges, Multiplexed

6.1. Public Switched Telephone Network (PSTN)
PSTN is short for Public Switched Telephone Network, which refers to the international
telephone system based on copper wires carrying analog voice data. This is in contrast to
newer telephone networks base on digital technologies, such as ISDN and FDDI.
Telephone service carried by the PSTN is often called plain old telephone service (POTS).

Transmission links/nodes; Customer nodes, Switching nodes, Transmission nodes,
Service nodes
Subsystem; Transmission systems, Switching systems, Signalling system
Subscribers
Local loop; Connects subscriber to local telco exchange
Exchanges; Telco switching centers, Also known as end office
Trunks; Connections between exchanges, Carry multiple voice circuits using FDM
or synchronous TDM, Managed by IXCs (inter-exchange carriers)

73

Signaling
74

PSTN with automatic switching requires signaling
The present PSTN has thousands of features
and all require signaling support
On-hook / off-hook
Pulse / Tone dialing
Receiver off-hook
Call waiting
Caller number identification
Call forwarding
Hook-flash
Fax transmission detect
Inter-CO messaging
Echo cancellation
Voice mail
Conference calls
Coin-drop
Billing

6.2. PBX
Private branch exchange (PBX) - a common internal phone switching system for medium
to large-sized businesses.
A Customer Premise Communication Switch used to connect customer telephones (and
related equipment) to LEC central office lines (trunks), and to switch internal calls within
the customer's telephone system. Modern PBXs offer numerous software-controlled
features such as call forwarding and call pickup. A PBX uses technology similar to that
used by a central office switch (on a smaller scale). (The acronym PBX originally stood for
"Plug Board Exchange".)
Local loops; Analog twisted pairs going to houses and businesses
Trunks; Digital fiber optics connecting the switching offices
Switching offices; Where calls are moved from one trunk to another

75

6.3. IP PBX / VOIP Telefon Sistemi
Bir VOIP Telefon Sistemi / IP PBX sistemi, bir veya daha fazla SIP telefonu / VOIP telefonu,
bir IP PBX sunucusu ve opsiyonel olarakta bir VOIP Cihaz ierir. IP PBX sunucusu bir proxy
sunucusuna benzer: SIP istemcileri yani yazlm ya da donanm tabanl telefonlar, IP PBX
sunucusuna kaydolur ve bu telefonlar arama yapmak istediklerinde IP PBXin balant
kurmasn isterler. IP PBXte tm telefonlarn/kullanclarn ve cevap veren SIP adreslerinin
bir listesi vardr ve bu yzden dahili arama ya da VOIP cihaz veya bir VOIP hizmet
salaycs araclyla harici arama yapabilir.

6.4. Telefon Teknolojisinde Son Gelimeler ve GSM
Hcresel mobil servisleri; 1980'lerin balarndan bu yana, hareket halindeki insanlarn
haberleme ihtiyalarn gidermeye almtr. Geen 20 yllk srede hcresel telefonlar,
otomobillerden balayarak, dier tip tatlarda da kullanlabilecek ekilde gelimi ve
sonunda da tanabilir ( cep telefonu) bir zellie kavumutur. Haberleme alannda her
geen gn daha da artan ihtiyalar, alabildiince ok haberleme servisini iine ald ve
kitlelerin bulunduklar corafi dalm blgelerinden bamsz olarak bu servislere
ulamalarn salayacak merkezi bir hcresel mobil haberleme ebekesinin kullanlmasna
zemin hazrlam ve bunun sonucunda da GSM (ng: Global System for Mobile
Communication) domutur.

GSM ebekesi, abonelerin devaml deien mekanlarnn kaydn tutarak, gelen ar
mesajlarn otomatik olarak corafi blgelere aktarabilecektir ve ynlendirebilecektir.
Sistem abone numaralar SIM (Subscriber Identity Module) adl kredi kart ebadnda,
76

kiinin czdannda tayabilecei byklkteki kartlara programlanyor. Ayrca Plug-in
olarak isimlendirilen daha kk boyutlarda bir kart daha kullanlmaktadr. Bununla
beraber her abonenin kendisi iin zel tanmlanm zel kimlik numaras olan PIN
(Personal Identity Number) girmesi artyla mobil telefonlardan konuma yaplabilecektir.
Bu sistemle hi kimse bir bakasnn SIM kartn kullanamayacaktr.

6.5. E1 - TDM
Analog to Digital Conversion of a voice signal
For quality voice transmission the sample rate needs to be at least two times the
highest frequency, typically 3500 Hz. For this reason a sample rate of 8000 times
per second is used.
Each sample of the signal has an amplitude component this is represented by an 8
bits binary code.
Putting these numbers together we have an:
8000 Hz (sample rate)
= 64000 bits per second (representing one time slot channel)
The coding technique used for E-1 transmission systems is called A-law
companding. In T-1 transmission systems, -law companding is used which uses
a different method of representing of the amplitude in its 8 bit binary code.
The technique used to convert analog to digital is Pulse Code Modulation or PCM
An E1 system consists of 32 time slots which contain the 64 kbit/s consecutive
samples. This is called a frame.
The Transmission Rate; When combined together 32 time slots x 64 Kbits/s = 2048
Kbits/s which is the speed of the E-1 transmission system.
ITU-T Rec. G.703; Bit rate: 2048 Kbit/s +/- 50 ppm, Code: HDB3 (high density
bipolar 3)

ITU-T Rec. G.704

77

UZAK ALARM; E1 al devresi iaret alamaz ise kaynaa tarafnda NIS (No Input Signal)
alarm, transfer edilecek tarafa ise AIS olarak adlandrlan tamamen 1 lerden oluan iaret
gnderir.

alma biimi;

6.6. oullama
Frekans blmeli oklama (FDM)
Zaman blmeli oklama (TDM)

78

Frekans Blmeli oklama (FDM Frequency Division Multiplexing)
Frekans blmeli oklama tekniinde iletim hattnn toplam bant genilii her bir konuma
kanal iin 4 KHz.lik blmlere ayrlr. Her kanal 4KHz.lik farkla ardk artan farkl tayc
frekanslarn modle eder. rnein, ilk konuma kanalnn tayc frekans balangc
62KHz. olsun. Bu durumda 2.kanal iin (62+4=) 66KHz., 3.kanal iin 70KHz., .., ve 12. kanal
iin tayc balang frekans 106KHz. olur. Ancak bir kanaln bitiminden sonra dieri
hemen balamaz. nk tayc bant genilii 4KHz. olmasna ramen konuma kanal
bant ba ve bant sonu deerleri 300-3400Hz.dir. Tayc bant geniliinden konuma
kanal bant sonu deeri karlp ikiye blndnde her iki yandan braklacak boluk
bulunur. (4000-3400)72 = 300, bulunan deer tayc bant bana eklenir.

Frekans blmeli oklama

Zaman Blmeli oklama (TDM Time Division Multiplexing)

Zaman blmeli oklama

Her bir konuma kanalnn belli aralklarla rnekleme yaplarak iletim hattnn bant
genilii ierisinde srayla taranmasna ve ayn iletim hattn kullanmasna zaman blmeli
Konuma kanalnn rnekleme ilemi zaman blml anahtarlama ile yaplr. Ortak bir
kayna ok sayda kullanc tarafndan ksa sreli aralklarla kullanmna uygun ekilde
dzenlenmi anahtarlama sistemine zaman blml anahtarlama denir. Yani her
79

konuma kanal, ayn iletim hattn ksa sreli olarak tek bana kullanr. Bu ilem iin belli
bir uyum gerekir. Gnderici ve alc taraf senkronizeli olarak alr. Analog bir sinyalin
orijinali kesintisizdir. Belli aralklarla rnekleme yaplarak eitli deerler alndnda
kesintiye urar. Bu rnekler alc tarafna ulatnda bir alak getiren filtreden
geirildiinde kesintiye uram ksmlar orijinaline uygun ekilde doldurulur. Ancak verici
tarafnda alnan rnekleme says gereinden az sayda ise elde edilen sinyal orijinaline
uygun olmaz. rnekleme frekans data bileenleri ierisindeki en yksek frekans deerinin
(3400Hz.) en az iki kat deerinde (8Khz) olmaldr.

PDH = Pleisiochronous Digital Hierarchy
One time slot channel = 64000 bits per second or 64 Kbps
32 time slots = an E1 (2.048 Mbps) (30 user channels + 1 synchronization and 1
framing channel)
4 x E1 = E2 (8.448 Mbps), 120 channel PCM system
4 x E2 = E3 (34.368 Mbps) 480 channel PCM system
16 x E1 = E3 (34.368 Mbps) 480 channel PCM system

TDM Carrier Standards Plesiochronous Digital Hierarchy (PDH) Bi-directional transport
two wire pair (receive and transmit) Multiplexing of bits from the same level
International Europen E1,PDH
Level Number Number of Channels Data Rate Mbps
1xE1 30 2.048
E2=4 xE1 120 8.448
E3=4 xE2 480 34.368
E4=4 xE3 1920 139.264
E5=4 xE4 7680 565.148

SDH = Synchronous Digital Hierarchy
32 time slots = 1 x E1 (2.048 Mbps) (30 user channels + sync and framing)
63 x E1 = STM1 (155 Mbps)
4 x STM1 = STM4 (622 Mbps)
4 x STM4 = STM16 (2500 Mbps or 2.5 Gbps)
80

SONET SDH Data Rate(Mbps)
Electrical Optical Optical Line Rate Payload User
STS-1 OC-1 51.84 50.112 49.536
STS-3 OC-3 STM-1 155.52 150.336 148.608
STS-12 OC-12 STM-4 622.08 601.344 594.432
STS-24 OC-24 STM-8 1244.16 1202.16 1188.864
STS-48 OC-48 STM-16 2488.32 2405.376 2377.728
STS-192 OC-192 STM-64 9953.28 9621.504 9510.912
STS-768 OC-768 STM-256 39 813. 120 38 486. 016
STS-1536 OC-1536 STM-512 79 626.120 76 972. 032
STS-3072 OC-3072 STM-1024 159 252.240 153 944.064

E1
E1
E1
E1
E2
E2
E2
E2
E3
E3
E3
E3
2Mbps
8Mbps
34Mbps
E4
140Mbps
E3
E3
E3
34Mbps
E2
E2
E2
8Mbps
34Mbps
E4
140Mbps
E1
E1
E1
E1
E1
E1
E1
E1
E3
E3
E3
E3
34Mbps
E2
E2
E2
8Mbps
34Mbps
E4
140Mbps
E1
E1
E1
E1
E1
E1
E1
E1
140Mbps
E3
E3
E3
34Mbps
E2
E2
E2
8Mbps
E1
E1
E1
E1
2Mbps
E2
E2 E2
E4
E4
E4
E3 E3
E3 E3
E3
E2
E2
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X
D
E
M
U
X

6.7. Saysal Anahtarlama
Anahtarlama metotlar: Devre, Paket, Mesaj,
Devre anahtarlama; Uzay paylaml anahtarlama, zaman paylaml anahtarlama
81

Paket anahtarlama; Datagram yaklam, Sanal devre yaklam, Softswitch
Telekomnikasyon Sistemlerinde Devre Anahtarlama

6.8. Hizmette performans artrma
Veri tarafik analizinde; ayn anda verilecek hizmetler iin gerekli olan bir saniyede transfer
edilecek bit says bulunur.

Hizmet sralamasna gre u anki abone says ve gelecekte oluacak art oran tahmin
hesaplamalar yaplr.

a) Hizmetler:
- Sabit Telefon: Ses, Faks, aDSL
- GSM: Ses, Mesaj, Internet, Resim, Video, Grntl Media
- Internet: WEB, e-mail, Sosyal Medya, VoIP, VideoIP
- Veri: Telemetri, WAN

- trunk younluu artar ise d trunktan i trunka anahtarlama yaplr.
- Aboneye evir sesi verilemiyorsa 10-20sec aras bekletilir. GSM abonesinde
biraz daha uzayabilir.
- Abone megl bilgisi arayan aboneye en yakn sunucudan gnderilir. Me gl
abone veri taban e gdml olarak lokasyonu farkl sunucularda tutulur.
82

- Abone konuurken bekleme anlarndan baka aboneler faydalandrlr. (1
yerine 2 ya da 3 abone)
- Sktrma, codec teknlojilerinden fayadaldrlr. VoIP destekli hizmetle abone
veri hz 2-3Kbpse kadar indirgenmi olur. (1:32)
- Trafik younluk gzergah izlenir, analiz edilir ve nceden kanal tahsisi yaplr.
Bylece abone balama ve anahtarlama sresi minimize edilir.

6.9. Trafik Analizi
Agner Krarup Erlang (1878 - 1929) telefon trafii hakkndaki olaslk teoremleri zerine
almaya balad. 1909 ylnda "Olaslk teorileri ve Telefon iletiimi" adl ilk almasn
yaynlad. 1917 ylnda "Otomatik telefon sistemlerinde teorik olaslk problemlerinin
zm" balkl makalesini yaymlad. Bu almada telefon trafii dnyasnda ok iyi
bilinen "kayp ve bekleme zamanlar" ile ilgili formller yer alyordu. Agner Krarup
Erlangtelefon trafik analiz matematiinin kurucusudur. Bir telekomnikasyon sistemindeki
trafik younluu megul saatteki arama says ve bu aramalarn konuma sresi yani
devreyi megul etme sresine gre deerlendirilir. Blgelere gre, sosyal ve ekonomik
yapya, iyeri veya ev abonesi olmasna gre telefon kullanm farkl karakteristikler
gsterir. Bir devreden geen telefon trafiini ve buna bal tanmlar rnekle inceleyelim

Hizmetler; Trafik analiz faktrleri, Telefon, Veri, Internet, Resim, Grnt, Video, Faks
Trafik analiz parametreleri; Kanal Kapasite Earlang oranlar, E1 anahtarlama oranlar,
Sktrma, Younlatrma, Konuma boluklarn doldurma.

b) Transmisyon Ortamlar:
- Telli: 2-tel, 4x Burgulu tel, Koaksiyel, fiber
- Telsiz: RF, Mikrodalga, Optik, Kzl tesi

c) Mikrodalga (300MHz 300GHz): GSM-900MHz / 1800MHz, WI-FI, WIMAX,
Radyolink, Uydu
d) U nokta cihazlar: Sabit telefon, GSM telefon, Bilgisayar, TV, Otomasyon sistemleri
Bilgisayar: Dizst, Masast, tablet
83

e) Sosyal Medya: Sosyal Paylam Siteleri, Oyun, Sohbet Odalar
f) WAN: ISDN, F/L, L/L, xDSL, FTH, ATM, A
ATM: 2Mbps (E1), 34Mbps(E3), 155Mbps(E4), 622Mbps (E5)
WAN A: Ethernet anahtar, Router, Gateway, Bridge

g) Planlama yaplrken u cihazlar dalm ve art oranlar, beklenen hizmet
parametreleri gz nne alnmaldr. Hizmet parametreleri: Hz (bps), Gecikmedir.
Sabit hat: 64Kbps, 800msec
Video: 128Kbps 2Mbps, 25Frame/saniye

h) Anahtarlama ve Ynelendirme
Devre anahtarlama, Paket anahtarlama, Ynlendirme, QoS, Yazlm anahtarlama
i) Veri sktrma, Veri azaltma, Kanalda oluan boluklar doldurma, Kodlama,
Modlasyon teknikleri

Soru: Trkiye de son 30 yln sabit abone sayslar aada verilmitir. Yorumlayn.
1980 -1990: 5.000.000
1990 -2000: 19.000.000
2000 -2010: 19.200.000

Soru: Trkiyede sabit abone says 19.200.000 ise Earlang %10 ise ayn anda hizmet alan
abone saysn bulunuz.
M=19.200.000, N=M*E/100=19.200.000*10/100=1.920.000 dir.

Bir haberleme sisteminde veri trafik analizi yaplrken;
1) Hizmetlere gre abone saylar belirlenmelidir;
- Sabit Telefon Aboneleri; Telefon, VoIP, Faks, IPTV ve ADSL ( internet eriim sanal
veri hz, sktrma oran, IP paket atma oran )
- GSM abonleri; Telefon, VoIP, Mesaj, Internet (GPRS, EDGE, 3G), Video
- Kiralk Devreler; n x 64Kbps
- Frame Relay; Sanal veri hz, Sktrma oranlar, atma oranlar
84

- ISDN PRI & BRI
- FTTH (Fiber To The Home - Optik Ethernet)

2) D Trunk Devreleri: ehirler aras, Milletler aras, Ulusal GSM operatrleri, ehir ii,
Data.
3) Kontrol ve ynetim yazlmlar
4) Kanal verimli kullanma yntemleri: Compression, Reducing, Coding (PCM),
Modulation, Canstrator, Konuurken beklenen aral deerlendirme, Abone megl
Sktrmadaki ama: Daha az oullama devresi, daha az band genilii, daha az
iletiim ortam.

5) Ayn anda hizmet alan abone oranlarna gre ( Earlang ) ile ayn anda konuacak
abone sayslar bulunur. Ayn anda konuan abone says belirlenirken blgenin
sosyo ekonomik durumu detayl analiz edilir.
Ayn anda konuacak abone says=Abone Says x Earlang / 100

6) Lokal anahtarlama oranndan analog Anahtarlama devre says belirlenir. (Line and
Trunk Interface)
7) Kanal tahsis edilecek abonlerin belirli bir oran belirlenen birsre bekleyerek
boalacak kanaldan yararlanmalar salanr.
Bekleyecek abone says = Ayn anda konuan abone x Bekleme oran /100

8) ADC, DAC, CODEC (PCM) ve Saysal telefon elemanlar
9) Toplam E1 says bulunur.
E1 devre says=Kanal Says/30

10) Saysal Devre Anahtarlama sisteminin kapasitesi belirlenirken; hizmet
oranlarna gre gerekli E1 devre saylar hesaplanr. Anahtarlamaya tabii olacak
hizmetler ve oranlar belirlenir. Toplam E1 devre says oranlara gre datlr.
Lokal anahtaralama ile hizmet trlerinin anahtaralama arasna dengeleyici
anahtaralama ve gateway ynlendiriciler konumlandrlr.
85

Hizmet Oranlar:
Lokal GSM=%12,
D Trunk=%50,
Internet VoIP =%10
Data, ISDN PRI &BRI =%5,
Kyler ve Krsal GSM BTS ler=%8,
evrim=%15.

11) Harici trunk devrelerinden, oullama devrelerin ve transmisyon
ortamndan verimli faydalanmak iin kaliteden taviz vermeden sktrma ilemleri
uygulanr. Uygulacak E1 gruplar ve oranlar belirlenir.
12) E1 saylarna gre oullama tipi ve haberleme ortam belirlenir.

13) Frame Relay hizmeti (Internet, Ses, Veri) alan abone says 96 dr. Herbir abone
ortalama 1Mbps sanal veri hznda iletiim istemektedir. Sktrma oran 1:10
dur. Toplam E1 devre saysn bulunuz.
stenen Sanal Veri Eriim Hz=96*1.000Kbps=96.000Kbps
stenen Gerek Veri Eriim Hz=96.000/10=9.600Kbps
64Kbps kanal says=9.600/64=150, E1 says=150/30=5 E1 devresi

14) 5 mteri E1, 15 Mteri 256Kbps, 10 Mteri 512Kbps, 5 Mteri de 1024Kbps
Kiralk devre balants istemektedir.
5 E1 iin kanal says=5 x 30=150 Kanal,
15 x 256Kbps iin kanal says=15*256/64=60 Kanal,
5 x 1024 Kbps iin kanal says=5*1024/64=80 Kanal,
Toplam kanal says=370 kanal, E1=370/30=12,33 13 E1 devresi

15) ADSL aboneleri iin tm aboneler DSLAM sistemine balanacaktr. Tm aboneler
ayn anda internete balandnda ortalama 4,8Kbps hznda internete
balanacaklardr. Sktrma oran 1:20 ise toplam E1 saysn bulunuz.
86

Toplam abone says=40.000
Toplam Sanal internete eriim hz =40.000*4,8Kbps=192.000Kbps
Toplam Gerek internete eriim hz=192.000/20=9.600Kbps
Toplam kanal says=9.600Kbps/64Kbps=150
Toplam E1 says=150/30=5 E1 devresi.

16) 2 x E3 devreside ATM kalitesinde %80 orannda bps olarak hizmet verecektir.
Toplam eriim hzn bulunuz. Ortalama 128Kbps hznda eriim olacaksa ka
aboneye hizmet verilir.
Toplam E1 says=16*2=32, Toplam Kanal says=32*30=960
Net veri eriim hz=960*64=61.440Kbps
% 80 kalitesinde veri eriim hz=61.440*100/80=76.800
Abone says=76.800/128=600.

17) GSM abonlerinden 44E1 devresi 1:10 sktrma ile grme yapacak ise ka E1
E1 says=5E1

18) GSM abonlerinden % 20 si 3G iletiim istemektedir. Sanal 5Kbps veri hz, sktrma
(1:8)
40.000*20/100=8.000 abone.
Sanal veri hz=8.000 x 5=40.000Kbps
Gerek hz=40.000/8=5.000Kbps
Kanal says=5.000/64=79
E1=79/30=2,63 3 adettir.

Tm abonler ayn anda 1Kbps mesaj iletebilmektedir. Sktrma oran (1:100) dr.
Sanal veri hz=40.000*1Kbps=40.000Kbps
Gerek veri hz=40.000/100=400Kbps
Kanal=400/64=6.25 7 Kanal
E1 says=1 adet

87

19) Sabit abonlerinden 18E1 devresi 1:10 sktrma ile grme yapacak ise ka E1
E1 says=2E1

20) D trunk devresindeki Toplam E1 says nedir?
GSM BTS= 25 E1
Lokal Telekom= 2 x E3=2*16= 32 E1
Frame Relay= 05 E1
Kiralk Devreler= 13 E1
ADSL= 05 E1
FTTH GW= 2 x E3=2*16= 32 E1
GSM Internet VoIP 5 E1
Lokal Internet VoIP 2 E1
Toplam 119 E1

21) le gidecek oullama devresi ne olmaldr?
2 x STM-1 uygundur. ( STM-4 ile fiyat karltrlmasnda daha ekeonomik
olduundan) Toplam E1 says=126, Yedek E1 says=126-119=7 E1, Fiber kablo
fiber Kl Says= 2 x Tx + 2 x Rx dir.

5.9.1. Uygulama-1: Trafik analizi ve planlama
M=Toplam abone says=120000
Earlang=%20 (100 aboneden ayn anda hizmet alacaklarn says)
N=120.000 * 20/100=24.000 abone (ayn anda hizmet alacak abone says;
Telekom, GSM)

24.000 abone evlerden, ofislerden ve mobil telefonlardan ayn anda hizmet alacak
abone saysdr.

24.000 abonenin yzde 30 i trunk ve anahtarlama hizmeti alacaktr. (7.200
abone), % 70 ise d trunk (Dier semtler, ileler, iller ile milletleraras ve GSM
abone olarak karmza kar.)

88

D trunk iin E1 says bulunmaldr.
1 adet E1 devresi =TDN 2.048Mbit/sec=PCM30; 30 konuma ya da hizmet kanal, 1
kanal ereve tantm ve 1 adet ise oklu ereve tantm kanalndan oluur.

Kanal srlamas; 0. Kanal ereve tantm. 1-15 kanallar hizmet kanallar, 16. Kanal
oklu ereve tantm ve iaretleme bitlerinden oluan kanal, 17-31 kanallar da
hizmet kanallar olarak adlandrlr.

D trunka ynlenecek kanal says=24.000-7200=16.800kanal.
D trunk E1 devresi=16.800/30=560 E1.

D trunk devresinin hizmet trne gre planlanmas:
ehirler aras
Millet aras
Kyler
GSM operatrleri
Internet ve Data; xDSL, F/R, Kiralk devreler, FTTH, ATM, ISDN
Uydu, Radyolink
2G/3G/4G

89

7. ERM TEKNOLOJLER

ATM
Asynchronous Transfer Mode (ATM) ok yksek ve kaliteli paket anahtarlama temeline
gre alan bir teknolojidir. Genellikle WAN'larda kullanlr, ancak LAN'larda da kullanlr.
ATM ile uzak ofislerin iletiimi salanr ya da ATM bir ana omurga (bacbone) oluturmada
kullanlr. Geni kapasitesiyle (bant genilii) ATM u ileri gerekletirmede kullanlr.
TDM devre anahtarlamadan fark nx kanal kapasitesi yerine Xbps isteini karlar.
Verilen hz garanti eder. (Ses, video, Resim, Megabit hznda veri transferi)

FDDI
Yksek hza gereksinim duyan alarda kullanlr. 100 Mbps hznda token-passing eriim
tekniine sahiptir ve fiber-optik kablo zerinden iletiim salar. Eriim yntemi olarak
token geirme teknii kullanlr.

FRAME RELAY
ATM gibi paket anahtarlama tekniini kullanan bir a trdr. stenilen veri hz garantide
deildir. Trafik younluu kaliteyi belirler. Genellikle WAN alarnda ve fiber optik
balantlar zerinde kullanlr. Geni alanda gnderilen paketlerin yolunun en ksa ekilde
90

bulabilecek zelliktedir. Frame Relay alarnda point-to-point (noktadan noktaya) yntemi
kullanlr. Bu yntem deiken byklkte olan paketlerin bir bilgisayardan dierine
gnderilmesine izin verir. Bylece birok bilgisayar arasnda gezilmenin nne geilir.

7.1. ATM Asynchronous Transfer Mode
Ezamansz Aktarm Modu (Asynchronous Transfer Mode, ATM), Paket anahtarlamada
olduu gibi (rnein, X. 25, Frame Relay, TCP/IP), ATM oullama ve anahtarlama
ilevlerini btnletirir. Farkl hzlarda alan cihazlarn haberlemesine msade verir.
Paket anahtarlamal sistemlerin aksine, ATM yksek performansl oklu ortam alar iin
tasarlanmtr. Gnmzde daha ok iletiim ve bilgisayar alar arasnda hzl omurga
(backbone) yaplar oluturmak iin kullanlr olmutur.

ATM alar balant temelli olduklarndan, taraflaradan biri veri iletiimini balatmak iin
nce bir balant kurulum paketi gnderir. Devaml balatlara kalc sanal devre denir.
Her balantnn sadece kendine ait bir kimlik bilgisi vardr. Balant kurulduunda her iki
taraftan biri veri gndermeye balayabilir. Veriler 5 byte balk ve 48 byte bilgi olmak
zere 53 bytelk hcrelere dntrlrler. Balk, balant kimliini de ierdiinden, ATM
anahtarlargelen hcreleri ne tarafa iletmeleri gerektiini bilirler. Bu yzden btn
hcreler ayn yolu takip ederler. Her nekadar hcreler belli br sray takip etseler de,
hcrelerin hedefe varp varmad genelde kontrol edilmez.

ATM, saysal iaretleme teknii kullanan, CCITT (bugnk ismiyle ITU-T= International
Telecommunications Union Telecommunications) tarafndan yaplmakta olan, B-ISDN
(Broad-Band ISDN= Genibandl Tmleik Hizmetler Saysal ebekesi) tanmlamasndaki
standartlar oluturma gayreti srasnda belirdi. ATM, Synchronous Digital Hierarchy (SDH)
standartlarna balanmt. ATM, fiziksel seviyede, SDH devreleri zerinde uygulanacakt
ve 44Mb/s ve daha geni bandl (155Mb/s, 622Mb/s,) saysal iletiim hatlarnn
deerlendirilmesi iindi.

ATMin saysal iletiimde anahtarlama (switching) zmne getirmeyi vaat ettii Devre
Anahtarlama (TDM) ve Paket Anahtarlamann en iyi taraflarn bir araya getirme zellii,
91

bu iki teknolojinin de yerini alarak, saysallatrlm ses ve data tanmasnda ortak bir
anahtarlama zemini inasna msaade eder. Bylece, ATM, kullanclarn geni alandaki
yksek hz ve esnek band ihtiyalarn karlamada, btn dnyada tek ortak zm
teknolojisi olarak yerlemeye ve DXC, TDM, X.25 ve Frame Relay hizmetlerinin, ayn anda
hepsinin birden yerini almaya balamtr. Yine de, bunun da tesinde, ATM, giderek,
utan-uca tek protokol kullanm slogan ile formle edilebilecek bir ama dorultusunda,
klasik son kullanc protokollerinin de yerini almaya aday olmutur. Ancak, host
bilgisayarlarn a arayz olarak ve yerel alan a (LAN)larnda bir standart olarak
ATMin yagnlamasndaki bu ykselen dalga imdi artk krlm gibi gzkmektedir. Yerel
Alan Alandrmas ve stemci/Sunucu (Client/Server) mimarisi, imdi eskisinden de daha
kuvvetli olarak, IP-Ethernet teknolojisi zerinde gelimeye devam etmektedir. Bu durum
ATMin popler olan roln tekrar Tayc/Hizmet sunucularn Geni Alan A
Omurgalarnda snrlam gzkmektedir.

Port hz olarak, 2Mb/s, 34Mb/s veya 155Mb/s mmkndr. Sanal devre (PVC) band
genilii ise 1Mb/s ile 155Mb/s arasnda eitli deerlerden seilebilmektedir. Trk
Telekom A..nin sitesinden tarifeler incelenebilir. Sanal devre band-genilii deerine ilave
olarak, sanal devrenin trafik tr bakmndan da tanmlanmas gerekmektedir. Bu
anlamda, PVC eidi olarak CBR,UBR ve VBR-NRT mmkndr.

CBR=Constant Bit Rate, ounlukla, Video Konferans veya telefon konumas gibi
gerek zamanl uygulamalar iin uygun bir trafik kanal oluturur. Burada, kullanc
asndan ATM kanal, sabit bir bit pompalama hzn, deiimlere uratmadan, iletebilen
niteliktedir. Band-genilii tahsisinin en kat uyguland bu tr ATM servisi cret olarak en
pahalsdr ve ayn hzl kiralk devre ile kyaslanmaldr.

VBR-NRT= Variable Bit Rate-Non Real Time, gerek zamanl olmak zorunluluu olmayan
deiken bit hz karakterli veri uygulamalar (TCP/IP paketleri transferi gibi) iin uygun
debilir. Bu servis, CBR ATM den daha ucuz fiyatlandrlmtr.

UBR= Unspecified Bit Rate ise en ucuz tarifelendirilmi ATM servis tr olup, gerek
pompalanabilir bit hz, ancak ATM ebekesinin en az skk olduu zamanlarda kiralanan
92

band-genilii mertebesine ulaabilir. ebeke kullanmnn normal dzeyindeki zamanlar
iin ve genel olarak, UBR trafik hizmeti iin transfer srasnda ATM paketleri (cell=paket)
nin kaybolmadan ulatrlmas ve ardarda gnderilen iki paket aras gecikmenin belirli bir
limit deeri amamas garantisi yoktur.

ATM hizmetinin kullanlmas iin, kullanc tarafnda bir ATM eriim cihaz ve bunun geni
alan a (WAN) tarafnda uygun bir arayz standartnda portu olmaldr. ATM eriim
cihaz, genellikle, WAN ATM arayz olan bir router olmaktadr. zellikle ATM devre
araclyla Internet omurgasna balant iin, ATM kullanc taraf cihaz byle bir router
olmaldr. ATM portu arayz standart E3 (34Mb/s), T3 (45Mb/s), OC3-STM-1 (155Mb/s),
STM-4 (622Mb/s) gibi yksek hzl arayz standartlarndan biri olabilir.

En ok kullanlan standart hzlar, 155 Mbps ve 622Mbps dir. 10Gbps hzlara kadar da
klmtr (1996 sonu itibaryla). ATM, BISDN protokolnn de en temel elemandr. ATM
sabit uzunlukta paketler (cell) zerine kurulu bir iletiim protokoldr. Her hcre 48Bytelk
bir bilgi alan (yk ksm) ve 5Bytelk bir balk (header) ksmndan oluur (toplam 53Byte).
Balk ksmnn ana amac hcrenin ait olduu sanal kanal belirtmektir. Sanal Kanal (VC)
iinde hcrelerin sralamas utan uca deimeden korunur.

ATM balant temellidir (connection oriented). Bir balanty oluturan blmler iinde,
ATM balk ksmndaki deer, balant sresince sabittir, deimez. . ATM hcresinin bilgi
tama alan (yk ksm), ATM a iinde deiime uramakszn tanr. ATM ebekesi
iinde, ATM hcresinin yk ksmna ilikin hibir ilem/yorum yaplmaz. ATM ebekesi,
tad yk iin effaf (transparent) bir ortam gibidir. Her trden saysal tabanl servis, veri,
ses, video, ATM zerinden tanabilir. Farkl servisleri tayabilmek iin bir adaptasyon
ilemi uygulanr. Bu katmanda (Adaptation Layer), farkl servis trlerine ilikin bilgilerin
ATM hcrelerinin yk ksmna konulacak hale getirilmesi ve baz servise zel ilevler yerine
getirilir.

7.2. ISDN
ISDN (Integrated Services Digital Network), zellikle normal telefon hatlar (ve dier baz
ortamlar) zerinden daha yksek hzl entegre ses (analog) ve veri (dijital) aktarlmasn
93

salayan bir dizi iletiim protokolne verilen addr. ISDN'de, her iki uta da, modemin
dnda, baz zel adaptrler kullanmak gerekir. Bu ekilde, 64kbps ve 128 kbps gibi hzlara
(normal hatlar zerinden) kmak mnkn olmaktadr.

ISDN'de iki temel seviye hz vardr : (1) Basic Rate (2) Primary Rate. Her iki seviyede de, iki
farkl tip kanal bulunur : B (bearer) kanallar (saylar birden ok olabilir) ve D (delta) kanal
(1 tane). B kanallar, her trl ses, veri vb tarlar. D kanal ise iletiimde kullanlacak
kontrol ve ynlendirme bilgilerini tar. "Basic Rate" seviyesi daha ok evden kiisel
kullanmlar ve kk irketlerin kullanmlar iin tasarlanmtr ve iki tane 64Kbps B kanal
ile 1 tane 16Kbps D kanal ierir. Ulalabilecek en yksek hz 128 Kbps olmaktadr.
"Primary Rate" seviyesi ise, daha youn kullanmlar iin tasarlanmtr ve 23 tane 64Kbps
B kanal (Avrupa iin 30 tane) ve 1 tane 64Kbps D kanal ierir. Ulalabilecek en yksek hz
ise yaklak 7 Mbps e kadar kar.

Yeni gelitirilen BISDN (Broadband ISDN) teknolojisi ise, Frame Relay'a bir alternatif olarak
dnlebilir. ISDN kullanm (zellikle evden kiisel balantlarda) nmzdeki yllarda
ok daha fazla yaygnlaacaa benzer.

7.3. TDM - Kiralk Hatlar
TDM ( Time Division Multiplexing: Zaman Blmeli oullama ) ebekeleri Tellabs DXX ve
Newbridge ( daha sonra Alcatel ismini almtr ) olmak zere iki ayr ebekedir. Bu iki
ebeke Cross Connection ( apraz balant ) ile birbiri ile haberleebilmektedir. TDM
ebekeleri Trkiyenin geneline ( tm iller ve data servis talebi youn olan ileler )
yaylmtr.

Leased Line teknolojisinde E ve T tayc ( E-carrier, T-carrier ) standartlar bulunmaktadr.
E tayc standard Avrupa standard olarak ortaya karken gnmzde Kuzey Amerika,
Kore ve Japonya dndaki tm lkelerde kullanlmaktadr. T tayc standard ise Kuzey
Amerika, Kore ve Japonya' da kullanlmaktadr. E tayc standardnda E1: 2 Mbps (2.048
Kbps), E2: 8 Mbps, E3: 34 Mbps gibi hzlar bulunmaktadr.

94

PCM ve SONET teknolojilerindeki gelimeler kapsamnda Fiber Optik Transmisyon
Ekipman olan SDH (Synchronous Digital Hierarchy ) sayesinde STM-1 ( 155 Mbps ), STM-4,
STM-16 ve STM-64 ( yaklak 10 Gbps ) hzlar da kullanlabilmektedir. SDH lerin blme /
oullama zellii sayesinde E1, E2, E3 gibi hzlar STM hzlarnda oullanabilmekde, ayn
zamanda tersine STM gibi hzlarda E1, E2, E3 gibi hzlara blnebilmektedir. 10 Gbps dan
daha yksek hzlar ise genelde WDM (Wavelength division multiplexing ) olarak bilinen
DWDM, CWDM gibi teknolojiler ile elde edilmekde ve younluklu milletleraras link
balantlarnda kullanlmaktadr. Ayrca Radio Link ( R/L ) Transmisyon Ekipmanlar ( PDH
ve SDH ) sayesinde E1, E2, E3 ve STM-1 hzlarnda Radyo data devreleri
kullanlabilmektedir. TDM ebekelerinde Newbridge, Tellabs DXX ayrm Leased Line data
hatt alnacak ofisin bal olduu Telekom santralindeki TDM ebekesine baldr.

TDM ebekesi ve donanmlar konusunda baz detaylar aadaki gibidir;
- Data nterfaceleri: V.35, V.24, X21, Channelized ( Kanall ) E1.
- Tellabs DXX Ofis / ube Modem Donanmlar ve Hzlar: 64 Kbps 128 Kbps iin STU-
160, 256 Kbps 2 Mbps iin CTU-S veya HTU-2M.
- Tellabs DXX Merkez Multiplexer Donanmlar: Mini Node, Midi Node, Basic Node, vb.
- Newbridge Ofis / ube Modem Donanmlar ve Hzlar: 64 Kbps 128 Kbps iin
Newbridge 2703 ( V.35 )
- 256 Kbps 2 Mbps iin Newbridge 2902, Newbridge Merkez Multiplexer
Donanmlar: 3600 TDM Node, 3645 TDM Node, vb.

TDM Kiralk Hat, iki lokasyon arasnda saysal, srekli ve sabit bant genilii salayan bir
servisidir. Kiralk hat servisinde mteri aylk sabit bir bedel der. TDM Kiralk hat
servisiyle 64 Kbps ile 34 Mbps hzlar arasnda utan uca ynetilebilen devreler tasis
edilebilir. Kiralk devreleri gerek yurtii gerekse yurtd balantlarda kullanlabilmektedir.
TDM Kiralk Hat Uygulamalar Lokasyonlar arasnda srekli ve dzenli ekilde iletiim
ihtiyac bulunan uygulamalarda kiralk hat kullanlmaktadr. Sabit bandgenilii garantisi,
Utan uca tek bir ynetim platformundan ynetilebilir olmas, Mteriye zel bir kanal
tahsis edilmesiyle gvenlii en yksek teknoloji olmas nedeniyle tercih edilmektedir.
Kiralk hat servisi, kurumsal internet eriimi iin en yaygn kullanlan servisdir. TDM Kiralk
95

Hat kullanlarak internete 64Kbps ile 2 Mbps arasndaki hzlarda erimek mmkn
olmaktadr.

7.4. Frame Relay
Frame Relay, verilerin k yksek hzlarda dijital netwok-ler zerinden iletilmesini salayan
bir teknolojidir. Veriler, "Frame" olarak adlandrlan paketler halinde iletilir. Frame Relay,
veri aktarm sresince, kesintisiz ve sadece o verinin iletilecei (dedicated) balantlar
zerinden yaplr. Bu yzden, ses ve normal data iletiiminde pek uygun olmadn
syleyebiliriz. Frame Relay'de, iletilen paketler iin "iletim srasnda herhangi bir anda"
hata kontrol yaplmaz. Verinin iletilecei nokta hata kontrolnden sorumludur. Bunu
sonucunda, paket iletim hzlar ok yksektir ve yaklak 1.5-2MBit/saniye mertebelerine
kabilir.

7.5. xDSL

7.6. Standart Balant Hzlar

letim
Teknolojisi
Hz letimin Saland
Fiziksel Ortam
Kullanld Yerler
Normal
Telefon Hatt

14.4 - 56 Kbps Bakr Tel Evden balantlarda ve baz
kk lekli iletmelerde
96

Frame Relay
zerinde 56Kb
ps
56 Kbps eitli eitli iyerleri
ISDN Basic Rate (BRI) :
64 - 128 Kpbs
Primary Rate
(PRI) : 23 tane 64-
Kbps kanal ve 1
kontrol kanal
zerinden
1.544Mbps e
kadar
BRI : Twisted-pair
PRI : E-1 hatt
BRI: Hzl ev balantlar ve
kk lekli iyerlerinde
PRI: Orta ve byk lekli
iyerlerinde/irketlerde -
IDSL 128 Kbps Twisted-pair Hzl ev balantlar ve kk
lekli iyerlerinde
Dijital Uydu
Balants
(DirecPC)
400 Kbps Elektromanyetik
dalgalar
Hzl ev balantlar ve kk
lekli iyerlerinde
Frame relay 56 Kbps - 1.544
Mbps
Twisted-pair ya da
koaksiyel kablo
irketlerdeki yerel alarla
Internet Servis Salayclar
arasndaki balantlarda
E-1 (DS1) 2.048 Mbps Twisted-pair ya da
fiber optik kablo
T-1 hatlar iin Avrupa
lkelerinde kullanlan
standart
ADSL 1.544 - 8 Mbps Twisted-pair Mevcut telefon altyaps
zerinden ev, kk iyeri ve
97

ortabyklkl irketlerin
internet balantlarnda
E-2 8.448 Mbps Twisted-pair ya da
fiber optik kablo
4 tane E-1 sinyali tar
Kablo Modem 512 Kbps - 52
Mbps
Koaksiyel kablo
(genellikle Eternet
kullanr);
Ev, iyeri ve okullarn
balantlarnda
Ethernet 10 Mbps 10BASE-T (twisted-
pair); 10BASE-2 ya
da -5 (koaksiyel
kablo); 10BASE-F
(fiber optik)
Yerel Alarda (LAN) kullanm
ok yaygndr.
E-3 34.368 Mbps Twisted-pair ya da
Fiber Optik
16 E-l sinyali tar
T-3 (DS3) 45 Mbps Koaksiyel Kablo Internet Servis salayclarnn
internet omurgasna
balantlarnda
Fast Ethernet 100 Mbps
100BASE-T4 (twisted
pair); 100BASE-TX
(koaksiyel kablo);
100BASE-FX (fiber
optik)
10 Mbps ethernet kartlarna
sahip bilgisayarlar bir Fast
Eternet kullanan LAN'a
balanabilir.
FDDI 100 Mbps Fiber Optik
Byk irketlerdeki ya da
servis salayclarndaki daha
98

geni lekli LAN'larda
E4 139.264 Mbps Fiber Optik
4 E3 kanal tar
Bu hat zerinde ayn anda
1920 kii birbirleriyle
konuabilir (ses haberlemesi)
OC-3/STM-1 155.52 Mbps Fiber Optik
Byk irket omurgalar,
Internet Omurgas
E5 565.148 Mbps Fiber Optik
4 E4 kanal barndrr. Bu hat
zerinde ayn anda 7680
kii birbirleriyle konuabilir
(ses haberlemesi)
OC-12/STM-4 622.08 Mbps Fiber Optik Internet Omurgas
Gigabit
Ethernet
1 Gbps
Fiber Optik (ve 25
metreye kadar bakr
tel)
10/100 Mbps hzlaryla
birbirine bal i istasyonlar
ve bilgisayar alar GigaBit
Eternet switchleri yolyla
haberleebilir.
OC-24 1.244 Gbps Fiber Optik Internet Omurgas
SciNet
2.325 Gbps (15
OC-3 hatt)
Fiber Optik Part of the vBNS backbone
OC-48/STM-16 2.488 Gbps Fiber Optik Internet Omurgas
STM-64 10 Gbps Fiber Optik ------
99

OC-256 13.271 Gbps Fiber Optik -------

8. A TEKNOLOJLER
ki ya da daha ok bilgisayarn veri iletiim yapmalar iin birbirlerine baland ortam
bilgisayar a (network) olarak adlandrlr. A iindeki bilgisayarlar birbiriyle iletiim kurar
ve veri paylarlar. Belli sayda bilgisayardan ve belli bir alan iinde oluturulan alara LAN
(Local Area Network) denir. Alarn corafi alan ve kullanc says tarafndan byk olmas
durumunda WAN (Wide Area Networks) kavram ortaya kar.

A Eriim teknolojileri; 2-tel (xDSL), 4-tel(F/R,Kiralk Devreler,ISDN), fiber, uydu, radyolink,
3G/4G, WIMAX, WIFI.

Bilgisayar alar;
- Veri kaynaklarn paylar ve iletiim kurar.
- Veri paylamak sabit disklerde yer alan klasrlerin ve dosyalar birok kii ya da
istenilen dier kiiler tarafndan kullanlmasn salamaktr.
- Elektronik-posta.
- Yazclar ve dier evre birimlerinin paylamdr.
100

- Uygulamalarn paylamdr. rnein bir bilgisayarda ykl bir programn dier
bilgisayarlar tarafndan kullanlmas.
- Bilgi yaynlamaktr.

Bilgisayarlar bir a oluturmak zere birbirine balanmasnn salad yararlar;
- Bilgilerin paylam,
- Merkezi ynetim ve destei,
- Kurumsal alma,
- Gvenlik.
A zerinde bilgisayarlara eriilmesine gre alar ikiye ayrlr:
Peer-to-peer Network (eler aras) ile kullanclar birbirleriyle iletiim kurar, dosya
alverii yapar.

client/server alarda bir ana bilgisayar vardr (dedicated server). Ana makine zerinde a
ynetimi yaplr. Ayrca aa girecek (login) ya da balanacak herkes bu ana makine
zerinde yer alan kullanc hesaplarna gre kontrol edilerek balant gerekletirilir.
Bylece kullanc ve dosya temelinde gvenlik salanm olur. Bunun dnda kullancnn
giriinde kimlik bilgilerinin kontrol (authentication) ilemi yaplm olur.

101

8.1. OSI (Open System Interconnection)
Veri iletiiminin bel kemii OSI referans modeli yada OSI bavuru modelidir.

OSI Referans Modeli International Standards Organization (ISO) tarafndan sunulan bir
model zerine gelitirilmitir. OSI ncelikle bir tanmlamadr. letiimde kullanlan
paketinin hangi aamalardan geeceini tanmlayan sistemdir. OSI modeli yedi katmandan
oluur.

OSI katmanlarn oluturulmasnda uygulanan prensipler:
1) Her katman iyi tanmlanm bir i fonksiyonu yerine getirir.
2) Her katmann fonksiyonu uluslararas standartlatrlm protokoller asndan seilir.
3) Katman snrlar arabirimler aras bilgi akn en aza indirecek ekilde seilir.
4) Katmanlarn says belirgin fonksiyonlarn ayn katmanlar zerinde atlama
yapmayacak kadar geni, mimariyi hantallatrmayacak kadar azdr.

OSI referans modelindeki katmanlar:
1) Application (uygulama) katman
2) Presentation (sunum) katman
3) Session (oturum) katman
4) Transport (tama) katman
5) Network (a) katman
102

6) Datalink (veri iletim) katman
7) Physical (fiziksel) katmandr.

Application Layer [Uygulama katman]
Kullanc tarafnda altrlan tm uygulamalar bu katmanda tanmldr. Kullancya
dokunan katmandr ve dier katmanlara herangi bir servis salamaz. Bu katmanda alan
uygulamalara rnek olarak; FTP (File Transfer Protocol), SNMP (Simple Network
Management Protocol) ve email uygulamalarn verebiliriz.

Presentation Layer [Sunum katman]
Gnderilecek verinin, veriyi alacak bilgisayar tarafndan da anlaabilecek ortak bir formata
dntrld katmandr. Bu katmanda veri transferinin gvenli olmas iin ifreleme de
mmkndr. Ayrca bu katmanda Compress/Decompress (sktrma/Ama) ,
ifreleme/ifre zme, kodlama ya da tam tersi dnm ilemleri de yaplr. Sunum
katman, kullanclarn problemleri kendi balarna zm bulmalar yerine onlara yeterli
bir genel zm sunar. Ksaca, dier alt katmanlarn aksine, bit leri bir utan dierine
gvenilir bir biimde iletimleri ile ilgilenmek yerine oturum katman iletilen bilginin sz
dizimi ve semantii ile ilgilenir. Sunum servislerine tipik bir rnek standart, zerinde
anlalan bir ekilde veriyi kodlamaktr. Birok kullanc programlar rast gele bit dizilerini
kendi aralarnda deiimini gerekletirmez. Deiik bilgisayarlar karakter dizileri ve
tamsaylar ifade etmek iin deiik kodlar kullanrlar. Bu bilgisayarlar arasnda veri
deiimini standartlara uygun olarak yerine getirmek sunum katmannn iidir.
Bu katmanda tanmlanan baz standartlar ise unlardr; PDF, PICT, TIFF, JPEG, MIDI, MPEG,
ASCII

Session Layer [Oturum Katman]
letiim kuran bilgisayarlar arasnda oturum aar ve sonlandrr. Oturum katman, sanal
olarak bilgisayarlarn birbirini fark ettii ortamdr. Yani; iki program karlkl olarak
birbirini fark edip bu katmanda iletiime geer. Ksaca; iletiimde bulunacak iki nokta
arasndaki oturumun kurulmas, ynetilmesi ve sonlandrlmasn salar. Bir oturum
tama katmannn yapt gibi sradan veri tama iini gerekletirdii gibi, baz
uygulamalarda ok yararl gelimi hizmetler de sunar. Yani; bir kullancnn uzaktaki
103

zaman-paylaml bir sisteme balanmasn (Log on, log in) veya iki makina arasnda dosya
transferi yapmasn salar. Oturum katmann sunduu hizmetlerden biri de sistemlerin
karlkl iletimlerinin ynetimidir. Oturumlar ayn anda tek ynl veya ayn anda ift ynl
veri akna izin verebilirler. Eer trafik tek ynl ise oturum katman iletim srasnn kimde
olduu konusunda yardmc olur. Programclarn ii oturum katmannda biter. Bu yzden
ilk 3 katmana software set(yazlm kmesi) denir. Bu katmanda alan protokollere rnek
olarak NFS (Network File System), SQL (Structured Query Language), RPC (Revate
Procedure Call), ASP (AppleTalk Session Protocol), DNA SCP (Digital Network Arcitecture
Session Control Protocol) ve X Window verilebilir.

Transport Layer [letiim Katman]
st katmanlardan gelen bilgi iletiim katman tarafndan dier katmanlara ve hedefe
ulatrlr. Ayrca st katmandan ald verileri segmentlere blerek bir alt katmana iletir
ve bir st katmana bu segmentleri birletirerek sunar. Bu katman ayn zamanda ak
kontrol (flow control) kullanarak kar tarafa gnderilen verinin yerine ulap
ulamadn kontrol eder. Kar tarafa gnderilen segmentlerin kar tarafta gnderenin
gnderdii srayla birletirilmesi iinden de bu katman sorumludur.

Network Layer [A Katman]
Bu katman bir paketin yerel a ierisinde ya da dier alar arasndaki hareketini salayan
katmandr. Bu hareketin salanabilmesi iin hiyerarik bir adresleme yaps gerekmektedir.
Ayrca hiyerarik sistem verilerin hedef bilgisayara en etkili ve en ksa yoldan ulamasn
salar. Bu katmann bir zellii olan IP Adresleme sayesinde salanr. Adresleme Dinamik
ya da Statik olarak yaplabilir. Dinamik adresleme, otomatik olarak IP datacak, rnein
DHCP gibi bir protokole ihtiya vardr, Statik Adresleme ise el ile yaplan adreslemedir.
Ayrca bu katmanda harekete geen bir verinin hedefine ulamas iin en iyi yol seimi de
yaplr. Bu ileme Routing, bu ilemi yerine getiren aygta ise Router diyoruz. Bu katmanda
kullanlan protokollere rnek olarak unlar verebiliriz; IP, ARP, RARP, BOOTP, ICMP

Verinin gnderilecei bilgisayarn yolunu bulan katmandr. Veri paketlerinin bir utan
dier uca adaki eitli dmlerden geirilip, ynlendirilerek alcsna ulamasn salayan
104

bir ileve sahiptir. Ynlendiriciler (Router) bu katmanda tanmldrlar. Bu katmanda iletilen
veri bloklar paket olarak adlandrlr. Bu katmanda tanmlanan protokollere rnek olarak
IP ve IPX verilebilir. Bu katmandaki ynlendirme ilemleri ise ynlendirme protokolleri
kullanlarak gerekletirilir. Ynlendirme protokollerine rnek olarak RIP, IGRP, OSPF ve
EIGRP verilebilir.

Data Link Layer [Veri Balant Katman]
Fiziksel adreslemenin ve network ortamnda verinin nasl tanacann tanmland
katmandr. Burada fiziksel adreslemeden kastedilen MAC(Media Access Control) adresidir.
Yani veriyi binary kodlar olan 1(bir) ve 0(sfr) lara evirerek bir sonraki katmana iletir.
Ethernet Hakemlik iin CSMA/CD(Carrier Sense Multiple Access with Collision Detect)
TCP/IP ad verilen bir algoritmay kullanr. Bu algoritma u admlardan oluur; (NIC kart
olan herhangi bir cihaz, sistem)
1) Ortamda veri paketi olup olmadn dinler
2) Ortamda veri paketi yok ise veri paketini ortama gnderir
3) Ortamda veri paketi var ise bekler ve dinlemeye devam eder
4) Eit eriim hakk olduundan, ayn anda birden fazla Ethernet port veri paketlerini
ortama brakrsa atma olur.
5) atmaya girmeyenler ortamn normale dnmesini bekler.
6) atmaya girenlerden en ksa sreyi retenler veri paketini ortama barakr.

Adresleme iin, MAC adresi, Unicast adresi, Broadcast adresi ve Multicast adresi rnek
olarak verilebilir.

Physical Layer [Fiziksel Katman]
Verilerin fiziksel olarak hat/ kablo/ ortam zerinden aktarlmas iin gerekli ilemleri
kapsar. Bu katmanda tanmlanan standartlar tanan verinin ieriiyle ilgilenmezler. Daha
ok iaretin ekli, fiziksel katmanda kullanlacak konnektr tr, kablo tr gibi elektiriksel
ve mekanik zelliklerle ilgilenir. A katman, veri iletim katman ve fiziksel katmana ortam
katmanlar da denir. Uygulama, sunum, oturum ve iletim katmanlarna ise host katman
denir.

105

TCP / IP de Kullanlan OSI katmanlar
Application katman: A zerinden is yapacak uygulamalarn bulunduu katmandr. FTP,
SMTP, SMNP, Telnet. Gibi protokoller bulunur.

Transport Katman: Bu katmanda TCP ve UDP isimli 2 protokol tanmldr. TCP
( Transmission Control Protocol ) : Balantl dzene bal bir protokoldr. Bu dzende
gnderici ve alc iletiim balamadan nce birbirleri ile anlar. Her iki taraf iletiim yapma
konusunda istek ve nerilerini birbirlerine gnderir.

UDP: Tama katmannn bir dier protokoln oluturur. Genellikle sorgulama ve
snama amal kk verilerin aktarlmas iin kullanlr. Veriler kk olduu iin
paralanmaya gerek duyulmaz. Gvenli bir iletim yntemi deildir. TCP, UDP den daha
gvenlidir. nk paketin bozulup, bozulmadn, ulap, ulamadn kontrol eden
segmentler vardr.

nternet katman: letim katmanndan gelen veriler burada internet paketleri haline gelir.
Paketlerin ynlendirilmesi ile ilgili iler de burada yaplr. Bu katmanda bulunan 2
protokol:
ICMP: Kontrol mesajlar gnderip karlnda gitti gitmedi bilgisi salar. PING komutu bu
protokol kullanarak kar bilgisayarn ayakta olup olmadn anlar.
IP: Paketlerin adresleme ve ynlendirme ilemini yapar.

Physical katman: Bu katmanda ARP protokol kullanlr. Bu protokol IP adreslerini MAC
adreslerine dntrr. Bylece paketin adresi ortaya kar.

OSI ile TCP/IP nin Karlatrlmas
Bilindii zere OSI standart bir modeldir ve dier modeller bu modeli temel almak
zorundadr. TCP/IP her yerde kullanlr ve internetin omurgasn oluturur. Ayrca
katmanlama yapsnda OSI ye gre bir takm deiiklikler vardr. OSI de port diye bir
kavram yoktur. TCP/IP, OSInin son 3 katmann ( application, presentation, session),
Application ad altnda birletirmitir.
106

OSInin trnsport katmannda data segmentlere blnr. Bunun karl TCP/IP
detransporttur. Transport katmannda segmentlere blnen dataya hangi portu
kullanacana dair header eklenir.
OSInin a katmannda segmentler paketlere dnr ve zerinde adresleri vardr. TCP/IP
de bu katmana internet katman karlk gelir. OSInin veri iletim katmannda data
framelere dnr ve bana IP yerine MAC adresleri eklenir. Fiziksel katmanda ise data
0-1 lere dnr ve iletiim gerekleir. TCP/IP, OSInin data iletim ve fiziksel katman
birletirmi ve fiziksel adn vermitir. Burada ARP protokolu kullanlr. Bu protokol IP
adreslerini MAC adreslerine dntrr ve bylece paketin adresi orteye kar.

8.2. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol
TCP/IP ile kurulan bir bilgisayar anda bir Ethernet port parametre ile tanmlanr:
Bilgisayarn ismi
IP adresi
MAC adresi ( Media Access Control: Ortama eriim adresi )

Bilgisayarn ismi kullanc tarafndan iletim sistemi yklenirken bilgisayara verilen addr.
IP adresi ise 131.102.3.101 rnek adresinde olduu gibi 4 blmden oluan bir adrestir.
Nokta ile birbirinden ayrlan bu blmlerin her biri 0 ile 255 arasnda bir deer alabilir.
MAC adresi, bilgisayarlarn a kartnn ya da benzer a cihazlarnn iine deitirilemez bir
ekilde yerletirilmi bulunan bir adrestir.

TCPnin temel grevleri:
Bir st katmandan gelen /aplication) verileri uygun uzunlukta paralara (segment)
ayrr.
Her paraya sra numaras verir.
Kaybolan veya bozuk gelen paralar tekrar gnderir.

8.3. Ethernet
LAN (Local Area Network- Yerel Bilgisayar Alar) ve WAN (Wide Area Network-Byk Alan
Alar) teknolojileri kullanlr.
107

ETHERNET
Ethernet, 1970 ylnda Xerox Aratrma Merkezinde Robert Metcalfe ve David Boggs
tarafndan bulunan ve yerel bilgisayar alar iin datk paket anahtarlama olarak
aklanan dnyann en popler a sistemidir. IEEE (Institute of Electrical and Electronic
Engineers) ilk Ethernet standartn (802) ve sonraki yllarda 802.3 standart belirlendi.
802.3 standart bilgilerin aktarlmasnda CSMA/CD (Carier Sense Multiple Access With
Collision Detection) mekanizmasn kullanmaktadr. Ethernet networkleri belli bir anda
iletiim ortamn hangi bilgisayarn kullanacan CSMA (Carrier Sense, Multiple
Access/Collision Detection) tekniiyle belirler. Bu teknikte paket gnderilmeden nce
ortam kontrol edilir. Dier bir iletiimin oluturduu trafik yoksa iletiime izin verilir.

ki bilgisayarn ayn anda iletiim ortamn kullanmaya almas collision olarak adlandrlr.
Her ikisinin de trafii kaybolur. atmaya katlanlar rastgele zaman retirler, en ksa
sreyi reten ortama veri paketini brakr. Bilgisayar says artka atmalarn says ve
tekrarlarn says da artar. Bu durumda CSMA sistemi beklemelere yol aacak. Network
adaptrleri veri gnderimini srekli yenileyerek (ve bant geniliinin byk bir ksmn ad
geen akma ilemleriyle harcayarak) iletimi srdrr.

CS (Carier Sense) konumadan nce dinleme anlamna gelmektedir. Bilgisayar aa bilgi
gndermeden nce a zerinde tanan paketleri dinler. Aktarlan paket varsa, bekler ve
tama sona erince aa bilgiyi gndermeye balar.

MA (Multiple Access) birden fazla istasyonun Ethernet omurgasna balanabilmesini ve
hepsinin eit eriim hakkna sahip olmas anlamna gelmekte. Adaki btn istasyonlar
birbirleriyle bant genilii ve a kullanm zaman konusunda ortak bir mcade iindedirler.

108

CD (Collision Detection) herhangi bir paket arpmas olduunda bunu tespit eder.
arpmadan kast, iki istasyonun ayn anda aa bilgi gndermesi durumunda ortaya kar.
Bu durumda, Ethernet kart arpma sinyalini alr ve aktarm kesilir. Geri gnderme
zaman ile tekrar bilgilerin gnderilmesine balanr.

Ethernet, verilerin ayn iletiim ortamndan iletilmesini salayan bir teknolojidir. Bu
iletimde CSMA/CD 802.3 standard kullanlr. Bu eriim ynteminde network zerindeki
btn bilgisayarlar network kablosunu srekli kontrol ederler. Kablonun bo olduu
algyan veriyi gnderir. Bu arada eer kabloda veri varsa o zaman veri hedefine ulancaya
kadar beklenir. ki bilgisayarn paketleri kabloda karlarlarsa arpma (collision) oluur.

IEEE 802 Standartlar
IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers), endstri standard oluturan bir
kurumdur. 1970'li yllarda LAN'lar standartlamaya balaynca IEEE'de Project 802 adl LAN
standardn oluturdu.

Tablo: IEEE 802 Kategorisi
802.1 Internetworking-st katman LAN protokolleri.
802.2 Logical Link Control
802.3 CSMA/CD
802.4 Token Bus LAN
802.5 Token Ring LAN
802.6 MAN (Metropolitan Area Network)
802.7 Broadband Technical Advisory Group
802.8 Fiber-Optic Technical Advisory Group
802.9 Integrated Voice/Data Networks
802.10 Network Gvenlii
802.11 Kablosuz Network
802.12 Demand Priority Access LAN, 100BaseVG-AnyLAN
802.13 Kullanlmyor.
802.14 Cable Modemler.
802.x(16) WIMAX.
109

Veri Paketleri
Network iinde bilgisayarlar arasnda yaplan veri transferinde veriler paket (packet)
denilen paralara blnr. Paketler bilgisayarlarn iletiim ortamn paylamasn salar.
Ayrca veri transferinde hata olutuunda da yalnzca bozulan paketler yeniden gnderilir.

Bir Ethetnet paketi ksmdan oluur: MAC (Media Access Control), Data, CRC (Cyclic
Redundancy Check). MAC bilgisi hem kaynak hem de hedef iin tutulur. CRC ise veri
iletiminin kontrol salar.

MAC Adresi
Ethernet networklerinde her bilgisayarn tek bir adresi vardr. Buna node denir. Ethernet
networknde bu bilgi 48-bitlik MAC adresidir. Her network kart (network adaptr) tek
bir MAC adresine sahiptir. 48-bitlik adres bilgisi 2^48 (281,474,976,710,656) olas adres
bilgisinin oluturulmasn salar. Bunun dier bir anlam da bir Ethernet networknde 281
trilyon makine bulunabilir. MAC adresleri IEEE tarafndan rezerve edilerek retici firmalar
verilir. Bylece dnya zerinde iki ayn MAC adresinin olmas engellenir.

Bilgisayarn network kartnn MAC adresini grmek iin ipconfig/all programlarn
altrmanz yeterlidir. Bilgisayar kendi MAC adresine sahip bir paketi grdnde, paketi
aar ve verileri ilemeye balar. Network kartlar ayrca NIC (Network Interface Card)
olarak adlandrlr.

CRC Hata Kontrol
Data paketleri iindeki CRC kodlar Ethernet andaki veri transferinde salama (verilerin
iletilip iletilmediini) kontroln yapar. Ethernet paketi oluturuluduunda gnderen
bilgisayar zel bir hesaplama yaparak sonucunu pakete Cyclic Redundancy Check olarak
ekler. Alan makine de paketi aar ve ayn hesaplamay yapar. Sonucu ayn olmas veri
transferinin hatasz olduunu gsterir.

Termination (Sonlandrma)
110

CSMA/CD networklerinde bus olarak tanmlanan kablonun iki ucunun sonlandrlmas
gerekir. Sonlandrclar, bakr kablo zerinde elektrik sinyaller olarak tanan paketlerin
kablonun bittii yerde gcnn alnmas gerekir. Bu ilem elektrik sinyallerinin geri
dnmesini (yansmasn) nler. Bu yansma ilemine reflection denir. Yansmann nne
geilmeseydi, kablonun sonuna arpp dnen sinyaller yeniden bir trafik olutururlar.
Sonlandrclara terminating resistor denir.

Ethernet
Destination Address: (Var Adresi) Network Interface Card (NIC) ve network yneticisi
tarafndan atanan network adresi.
Source Address: (kaynak Adresi) Network Interface Card (NIC) ve network yneticisi
tarafndan atanan network adresi.
Length: Veri alannn uzunluu (2 bayt)
Data and Pad: Paket balangcn network'e yaynlar.
FCS (Frame Check Sequence): Hata kontrol salar.

Ethernet teknolojisinin temel zellikleri unlardr:
zellik Deeri
Yerleim biimi Bus (Dorusal yol) ve Star bus
Mimari tipi baseband (ana bant)
Eriim yntemi CSMA/CD
Spesifikasyon IEEE 802.3
Transfer hz 10 Mbps - 100 Mbps
Kablo tipi Thicknet, thinnet ve UTP

Most popular physical layers for Ethernet:
10Base5 Thick Ethernet: 10 Mbps coax cable
10Base2 Thin Ethernet: 10 Mbps coax cable
10Base-T 10 Mbps Twisted Pair
111

100Base-TX 100 Mbps over Category 5 twisted pair
100Base-FX 100 Mbps over Fiber Optics
1000Base-FX 1Gbps over Fiber Optics
10000Base-FX 1Gbps over Fiber Optics (for wide area links)

TOKEN RING
Token Ring a teknolojisi IBM tarafndan gelitirilmitir. Daha sonra ANSI/IEEE standard
olmutur. Token Ring, IEEE 802.5 standarddr ve token passing eriim yntemini kullanr.

8.4. A Topolojileri
Topology (yerleim ve balant biimi), bilgisayarlarn birbirine nasl balandklarn
tanmlayan genel bir terimdir. Yaygn olarak kullanlan topoloji trleri; Bus, Ring, Star,
Mesh

112

LAN

113

A Balant Elemanlar
Bir an temel balant elemanlar kablolar, a balant adaptrleri (network kartlar) gibi
birimlerden oluur. Bu elemanlar sayesinde network zerindeki bilgisayarlar birbiriyle
balant kurarlar.

NETWORK ADAPTRLER
Network adaptrleri (network kart) bilgisayarla a kablosu arasnda fiziksel balanty
salayan donanm birimidir. Ethernet alarnda bilgi 48-bitlik MAC (Media Access Control)
adresidir. Her a adaptr tek bir MAC adresine sahiptir.

KABLOLAMA
Bilgisayarlar kablo araclyla birbirine balanrlar. Deiik kablolama teknikleri ve kablo
trleri vardr.
-Koaksiyel (Coaxial)
-Twisted-Pair
-UTP (Unshielded Twisted-Pair / Koruyucusuz Dolanm-ift)
-STP (Shielded Twisted-Pair / Koruyuculu Dolanm-ift)
-Fiber-Optik

Koaksiyel Kablolar
Koaksiyel (e eksenli) kablolar yaygn olarak kullanlan a kablolardr. Bu kablolarn yaygn
olarak kullanlmasnn balca nedenleri uygun fiyat, hafiflii, esneklii ve kolay
kullanlmasdr. Bir koaksiyel kablo bir iletken metal telin nce plastik bir koruyucu ile,
ardndan bir metal rg ve d bir kaplamadan oluur. Bu koruma katlar iletilen verinin d
etkenlerden korunmasn amalar. Koaksiyel kablonun iindeki tel iletken verileri
oluturan elektronik sinyallerin tanmasn salar. tel genellikle bakrdr. Koaksiyel
kablonun iki tipi vardr: Thin (thinnet), Thick (thicknet)
114

Koaksiyel kablo tipleri:
Kablo Aklama
RG-58 /U Tekli bakr tel
RG-58 A/U pli tel
RG-58 C/U RG-58 A/U'nun askeri amals
RG-59 Broadband iletim iin (kablolu televizyon)
RG-6 Broadband iletim iin
RG-62 ArcNet networkleri iin

Twisted-Pair Kablolar
LAN'larda ve snrl veri iletiminde kullanlan bir dier kablolama tr de twisted-pair
kablolardr. Twisted-Pair (Dolanm-ift) kablo iki telden oluan bir kablodur. Twisted-pair
kablolar iki trdr: UTP (Unshielded Twisted-Pair), STP (Shielded Twisted-Pair). 10BaseT
network'lerde ve dier LAN ortamlarnda yaygn olarak UTP kablolar kullanlr. Maksimum
UTP kablo uzunluu 100 m dir. UTP kablo iki izoleli bakr kablodan oluur. UTP kablolar
ayrca telefon sistemlerinde de kullanlr.

UTP kablolarn be standard vardr:
Kategori Aklama
Kategori 1 Ses iletiminde kullanlr
Kategori 2 4 Mbps veri iletiminde kullanlr

Fiber-Optik Kablolar
Fiber-optik kablolar verileri k olarak ileten yksek teknoloji iletim ortamlardr. Fiber-
optik kablolar hzl ve yksek kapasiteli veri iletimi iin uygundur. zellikler 100 Mbps
hznda veri iletimi iin kullanlr. Verilerin gvenlii asndan daha iyidir. nk k olarak
temsil edilen veriler baka bir ortama alnamazlar.

115

Ethernet Kablolama Sistemi
Ethernet network'lerinde drt eit kablolama sistemi kullanlr: Thick coaxial, Thin coaxial,
Unshielded Twisted Pair, Fiber-optik.

Kablosuz letiim
Kablosuz iletiim kablonun bir iletim medyas olarak kullanlmad bir network trdr.
Network'ler ksmen kablolu ve kablosuz olabilir.
Kablosuz network'ler baz durumlarda ok kullanldr: Giriler vb ilek alanlarda, zole
edilmi alanlarda, ok sk deitirilen mekanlarda, Tarihi binalar gibi kablo delikleri
alamayacak olan yaplarda, Gvenlik gerektiinde.
Kablosuz network'ler kategoriye ayrlrlar: LAN, LAN geniletmeleri, Mobil bilgisayar
kullanm. Bu kategoriler arasndaki fark iletiim yntemleridir. LAN'lardaki kablosuz
iletiim genellikle bilgisayarlara taklan bir transceiver birimi ile salanr. Bu aygtlar
sinyalleri yaynlar ve alrlar.

Kablosuz iletiimde drt teknik kullanlr:
- Infrared
- Laser
- Dar-bant radyo (tek frekens)
- Geni-spektrum radyo

nfrared kablosuz network'lerde verileri tamak iin infrared k kullanlr. Bu yntemde
sinyal gnderme hz yksektir. Genellikle 10 Mbps. Laser teknolojisi de infrared
kullanmna benzer. Dar-bant radyo ise veriler bir radyo istasyonundan yaynlanyormu
gibi yaynlanr. Ayn frekanstan gnderen ve alc verileri birbirine iletir. Geni-spektrum
radyo yayn ise geni bir frekans aral kullanr. Bu yntem zellikle dar-bant sorunlarn
zmek iin gelitirilmitir. Gnderimde gvenlik iin kodlama yaplr. Tipik hz 250 Kbps
dir.

Alar Geniletme Ekipmanlar
Alarn geniletilmesini ve dier alar ile iletiimini salar: Tekrarlayc (repeater),
Kpr (bridge), Ynlendirici (router) ve Geit yolu (gateway).
116

REPEATER
Tekrarlayclar tamamen protokol bamsz olarak fiziksel katmanda alr ve fiziksel
genileme amal kullanlrlar. Repeater'lar u grevleri yerine getirirler: Sinyallerin
zayflamasn giderir. arpmay nler. Segmentleri izole eder. Sinyaller belli bir mesafe
yol kat ettiinde zayflar. Bu duruma "attennuation" denir. Repeater'lar networkn
uzunluunu artrr. Tekrarlaycnn temel grevi bir fiziksel ortamdaki (kablo, fiber-optik,
radyo dalgas vs.) sinyali alp orijinal getirip bir dier fiziksel ortama aktarmaktr.

BRIDGE
Bridge'ler data-link katmannda alr. Frame'leri (veri paketleri) alr ve ynlendirir.
Bridge'ler fiziksel balantnn yan sra network trafiini kontrol eden aygtlardr. Kprl
alar, protokol evrimlerinin olmad, gvenlik gereksinimlerinin en az olduu ve gereken
tek eyin basit ynlendirme olduu durumlarda baarldr.

Ynlendirici (Router)
Bir kpr sadece paketlerin kaynan ve gittii yerin adresini kontrol ederken bir
ynlendirici ok daha fazlasn yapar. Bir ynlendirici an tm haritasn tutar ve paketin
gittii yere en iyi yolu belirleyebilmek iin tm yollarn durumunu inceler. Ynlendiriciler
paketleri iki istasyon arasndaki en iyi yolu gsteren ynlendirme tablosuna gre
ilerleterek a zerindeki yollar en iyi ekilde kullanrlar. Router'ler network'leri birbirine
balayan aygtlardr. Router ile balanacak network'ler ayn st dzey protokol
kullanyor olmaldrlar. TCP/IP, IPX gibi. Router'lar kprler gibi MAC adreslerini
kullanmazlar. Network'leri bir network numaras ile numaralandrrlar. Network numaras
mantksal bir network'e verilen bir numaradr. Router aygtlar OSI de network ve
transport katmannda alrlar. Router'lar grevi network'ler arasndaki iletiim
paketlerini ynlendirmektir.

Router'lar internetworking'de u grevleri stlenirler: Adresleme, Balant protokolleri,
Paket ynetimi, Hata kontrol, Ynlendirme. Router'lar verinin iletiminde en uygun yolu
bulurlar. Network trafiini dzenlerler ve herhangi bit segment'in fazla yklenmesini
engellerler. Bu ileme "load balancing" denir.
117

Geit yollar (Gateway)
Geit yollar OSI referans modelinin st katmanlarnda islerler. Geit yollar sadece farkl
noktalardaki alar balamakla kalmaz ayn zamanda bir adan tanan verinin dier
alarla uyumlu olmasn da garanti ederler. Bu bir server'da, minibilgisayarda ya da ana
bilgisayarda bulunan protokol cevirim yazlmyla yaplr. Bridge ve router'lar bir OSI
katmannda almalarna ramen gateway'ler birden ok OSI katmannda alrlar. Bu
nedenle gateway'ler deiik mimarili ve farkl protokollere sahip bilgisayarlarn kullanld
alt network'lerde kullanlrlar. QoS yaparlar.

CONCENTRATOR - YOUNLATIRCI
Toparlama ve yaynnlama ara is istasyonlardr. Bilgiyi kaynandan toparlar bulunduu
yerlekede datr. Internet eriimde eriim younluk oranlar bulunur. Oraya bir sunucu
yerletirilir. Sunucu toparlar ve buradan datm yapar. Yedekleme yapar.

Multiplexer
Multiplexing birok kesikli sinyalin tek bir iletiim kanal zerinde birletirilerek iletilmesi
tekniidir. letiim maliyetlerini azaltmak iin kullanlr. Multiplexing herhangi bir OSI
dzeyinde yaplabilir. Multiplexing sayesinde fiziksel ortamdan daha fazla yararlanlr.

HUB
Bir hub aygt LAN'n mimarisini deitirmez. Kullanclarn LAN'a katlmasn salar. Hub
aygt genellikle LAN istasyonlarnn baland bir kutudur. Hub'larn bir ksm sadece
balanty salarken, bir ksm gelimi sorun giderme yeteneklerine sahiptir. Bazlar da
sinyalleri glendirerek network'n hzn artrrlar.

8.5. Giga Bit A Omurga (Backbone)
ki ana unsurdan oluur; Fiber optik kablolama, Ethernet anahtar. Hat kopmalarnda
gzergah deiimi. Mdahale alglama.

Gigabit fiber omurgann bileenleri:
Fiber kablo
118

Fiber Kablo ekleri
Fiber datm panosu (F/O Patch Panel)
Fiber Optik Balant Kablosu (F/O Patch Cord)
Fiber Optik l Cihaz (OTDR - Optical Time Domain Reflectometer)
Fiber Optik Fzyon Sonlandrma (fiber optic fusion splice termination)
Fiber Optik Kablo Sensrler (Scaklk, Basn, Sznt, Titreim )
Fiber Optik Sonda Kameralar (Borescope)
Fiber Kablo ekme
Fiber Kablo Sonlandrma
Fiber port testler
Fiber Kl Planlama

ANA OMURGA ETHERNET ANAHTAR
Gerek zamanl hizmetlerde ncelik
Veri transferinde en ksa yol
Protokol Dntrme
Anahtarlama kapasitesi (En az 50Gbps)
L2,L3,L4 paket iletim performans 40 Mpps
Grnt Ve Ses letiminde Multicast Ynlendirme Ve Anahtarlama
Kaynak Ve Hedef Portlar Farkl I/O Modller zerinde Seilebilme
Username (Via Radius), Physical Port A Gre Yapan Vlan Id Destei
Ynetim Ve Eriim Gvenliinde Secure Shell (Ssh V2) Ve Radius Protokol
Broadcast Stormlar nleme Ve Flow Kontrol(Ieee 802.3x) Destekleme
Komu Cihazlar renme ( Neighbour Learning)
10/100/1000 Base-Tx, 1000base-Lx, 1000base-Sx, 1000base-Zx, 10 Gigabit Portlar

8.6. Interfaces
2-wire FXO
2-wire FXS
2-wire E&M
4-wire E&M
OMNI-Bus
119

10/100 BaseT Ethernet
V.35
RS232
RS422
E1
T1

8.7. VoIP
VoIP, 'V'oice 'o'ver 'I'nternet 'P'rotokol (Internet zerinden ses) ailimina karsilik
gelmektedir. VoIP, sesi IP paketleri halinde internet zerinden tamaktr.

Sinyal yollanmadan nce dijital formata ADC (analog to digital converter analogdan
dijitale dnstrc) ile ile evrilmekte ve karsi tarafa yollanmakta, karsi taraf sinyali
aldiginda tekrar analog formata evirmek iin DAC (Digital to analog converter
dijitalden analoga dnstrc) kullanilmaktadir. VoIPde bu sekilde alismaktadir, dijital
formattaki ses, veri paketleri olarak karsiya yollanmakta ve karsi tarafta tekrar dijital ses
haline dnstrlmektedir.

Dijital format daha iyi kontrol edilebilmektedir: Sikistirabiliriz, ynlendirebiliriz, daha iyi bir
formata evirebiliriz ve daha fazlasi. Zaten bilindigi gibi dijital sinyalin grlt toleransi,
analoga gre daha fazladir. (rnek: GSM)

TCP/IP aglarinda, IP paketleri iletisim kontrol iin header ve veri transferi iin payload
kisimlarini ierir. VoIP bunlari agda ilerleyebilmek iin ve hedefe ulasmak iin kullanir.
Ses(kaynak) --- ADC --- Internet --- DAC --- Ses(hedef)
ncelikle analog sinyali dijital sinyale (bits) evirmek iin ADC gereklidir. Ve bu dijital
bitlerin iletisim iin iyi bir formatla sikistirilmis olmasi olmasi gerekmektedir. Bunun iin
ileride grecegimiz birka protokol vardir.
Simdi bu ses paketlerini gerek zamanli protokol ile veri paketlerine ilistirmemiz
gerekmektedir. (genellikle IP zerinde UDP, onunda zerinde RTP)
120

Karsi tarafi aramak iin sinyallesme protokolne ihtiyacimiz var. Bunu ITU-T H.323
yapacaktir.
Karsi tarafa ulasan paketlerin tekrar ailmasi,verilerin dzenlenmesi, analog ses sinyaline
evrilmesi ve son olarak ses kartina veya telefona yollanmasi gerekmektedir.
Btn bu islemlerin gerek zamanli olarak gereklesmesi gerekmektedir. nk ok
geriden gelen paketlerin beklenmesi gibi bir seenek yoktur.

8.8. A Ynetimi

8.9. Kamps A zmleri
Kamps alar zmlerinde Trk Telekom (TTNET) ya da ISP den alnan eitli hzlardaki
internet eriim (metroethernet, ADSL, FR, ATM, Uydu, TDM ) ve PBx PRI santral eriim
sistemleri Ethernet anahtar ve router zerinden fiber kablo ya da bakr kablo zerinden
salanr.

Ksa mesafelerde balantnn bakr olmas durumu:

a) Standart telefon kablosu zerinen (1 ya da 2 ift) Ethernet / a eriimi, LAN to LAN
balants, 6km ye kadar Ethernet G.HDSL Modem balants
Network
Managemen
t
provisionin
g
operation
s
Maintenanc
e
Planning
Design
Fault Mgmt/ Service Restoration
Configuration Mgmt
Performance Mgmt
Security Mgmt
Accounting Mgmt
Report Mgmt
Inventory Mgmt
Data Gathering & Analysis
Fault Mgmt
Trouble Ticket Admin
Network Installation
Network Repairs
Facilities Installation &
Maintenance
Routine Network Test
121

b) Standart telefon kablosu zerinen (1 ya da 2 ift) PRI E1 balants, PSTN santral
PBx balants 6.5Kmye kadar, E1 G.703 G.HDSL Modem balants
c) Standart telefon kablosu zerinen (1 ya da 2 ift) Router Router V.35 balants
seri balants, 6.5Kmye kadar, V.35 G.HDSL Modem balants

Uzun mesafelerde balantnn fiberoptik olmas durumu:
a) Fiberoptik kablo zerinden santral- santral balants, E1 to fiber modem, 120km,
SM: 9/125, MM:62.5/125 ya da 50/125 mikron.
b) Fiberoptik kablo zerinden Ethernet balants, Ortam evirici, 10/100/1000Base-
Tx to 1000Base-Sx/Lx fiber kablo zerinden alr.
c) Fiberoptik kablo zerinden POTS PSTN analog telefon uzatma, 2-4-8-16-30 kanal
RJ11 to fiber, 40 -80 -120km uzatma, Ses oklayc
d) Fiberoptik kablo zerinden V.35 router balants, V.35 to E1 modem, 40km
e) PDH to SDH, SDH to SDH, PDH to PDH fiber balantlar.
f) Alt yapda bir tarafn Ethernet ortamn SDH olmas durumunda Ethernet to Fiber
converter.
Alt yapnn R/L Radyolink olmas:
a) Ethernet to E1 / E2 /E3 balants. E1 to E1 / E2 to E2 / E3 to E3 R/L balantlar
b) n x V.35 router balants n=130, nx64kbps, V.35 data hz ayarlar dip-switch ile
yaplr.

8.10. IP Protokol ve IP Adresleme
Internet Protocol, IP is an address of a computer or other network device on a network
using IP or TCP/IP. For example, the number "166.70.10.23" is an example of such an
address. These addresses are similar to an addresses used on a house and is what allows
data to reach the appropriate destination on a network.
There are five classes of available IP ranges: Class A, Class B, Class C, Class D and Class E,
while only A, B, and C are commonly used. Each class allows for a range of valid IP
addresses. Below is a listing of these addresses.
122

Class Address Range Supports
Class
A
1.0.0.1 to
126.255.255.254
Supports 16 million hosts on each
of 127 networks.
Class
B
128.1.0.1 to
191.255.255.254
Supports 65,000 hosts on each of
16,000 networks.
Class
C
192.0.1.1 to
223.255.254.254
Supports 254 hosts on each of 2
million networks.
Class
D
224.0.0.0 to
239.255.255.255
Reserved for multicast groups.
Class
E
240.0.0.0 to
254.255.255.254
Reserved for future use, or
Research and Development
Purposes.

Network Address: This is the first address of each network which is reserved to identify
the entire network (or subnet).
If your ip address is 192.168.2.234
and your subnetmask 255.255.255.0
then your network address is 192.168.2.0.
Broadcast Address: This is the "send-to-all" address. If any traffic is targeted for the
broadcast address it is forwarded to all of the machines in the network.
If your ip address is 192.168.2.234
and your subnetmask 255.255.255.0
then your broadcast address is 192.168.2.255.

Internet ortamnda bilgisayarlar veri paketler ile haberletiklerinden internet'in temel
protokol olan TCP/IP'nin yaps iyi bilinmelidir. TCP/IP protokolnde tm bilgisayarlar 32
bitlik IP numarasna sahip olacak ekide adreslenirler. Internete ayn anda bal olabilecek
bilgisayar saysnn en fazla teorik 2
32
= 4,294,967,296 olabileceidir. 32 bitlik adres 8
bitlik adresler halinde 4 (a.b.c.d) gruba ayrlr. rnein zerinde 3,559,735,316 says ile
adreslenmi bir bilgisayar 212.45.64.20 IP adresine sahiptir. IP Adresleri 2 blmden
oluur : A numaras (Net ID), Bilgisayar numaras (Host ID). NetID bilgisayarn bulunduu
a belirtirken, HostID a ierisinde bilgisayarlarn birbirlerinden ayrlmasn salayan
deerleri barndrr.

IP Adres Snflar
A snf adresler: ok fazla kullancnn olduu byk alar iin tasarlanmtr. A snf
adresin ilk biti daima 0 dr. Bu ekilde en kk say ikilik tabanda 00000000, onluk
123

tabanda 0, en byk say ikilik tabanda 01111111, onluk tabanda 127 dir. Bylece 1 ile
126 arasnda balayan tm adresler A snf adreslerini gsterir. 127.0.0.1 dng snamas
(yerel loopback) adresidir. Dolaysyla A snf IP adresi kullanlabilecek a says 126dr.

Varsaylan Alt A Maskesi: 255.0.0.0

B snf adresler: B snf adresler normal byklkteki alar iin tasarlanmtr. B snf
adresler iin en kk say ikilik tabanda (10000000)b, onluk tabanda 128 ve en byk say
ikilik tabanda (10111111)b, onluk tabanda 191 dir. Yani 128 ve 191 aralnda olan
saylarla balayan tm adresler B snf adresleridir.

Varsaylan Alt A Maskesi: 255.255.0.0

C snf adresler: C snf adresler en fazla 254 tane kullancs olan kk alar iin
tasarlanmtr. C snf adresler ikilik tabanda (110)b ile balar. Bu ekilde en kk numara
ikilik tabanda (11000000)b, onluk tabanda 192 ve en byk numara ikilik tabanda
(11011111)b, onluk tabanda 223 dr. Bylece 192 ile 223 aralndaki saylarla balayan
adresler C snf adreslerdir.

Varsaylan Alt A Maskesi : 255.255.255.0

Bu IP snfnn haricinde D ve E snf IP adresleri de mevcuttur. D snf adresler oklu
gnderim (multicast) iin kullanlr. E snf adresler ise bilimsel almalar iin sakl
tutulmutur.

124

Her IP adres snfnda belirli kullanc adresleri a zerindeki cihazlara atanamazlar. Bu
adresler:
A adresi: An kendisini tanmlamak iin kullanlr. Kullanc bitlerinin tamam 0 olan
adresler a adresi iin zel olarak ayrlmtr. A snf a adresi iin 113.0.0.0, B snf a
adresi iinse 176.10.0.0 rnek olarak verilebilir. A adresleri asla bir kullancya verilemez.
B snf iin rnek bir kullanc adresi 176.10.16.1 olabilir. Bu rnekte 176.10 a ksmn
16.1 de kullanc ksmn belirtir.

Broadcast adresi: Ayn anda a zerindeki tm cihazlara veri yollamak iin broadcast
adresi gereklidir. Broadcast adresleri IP adresinin kullanc iin ayrlm oktetlerindeki
tm bitlerin 1 yaplmas ile elde edilir. 176.10.0.0 IP adresinde son 16 bit kullanc ksmn
ifade eder. Bu adaki tm cihazlara veri yollamak iin broadcast adresi 176.10.255.255
olmaldr.

IP adresleri ynetimi Internet Assigned Numbers Authority (IANA) tarafndan
yaplmaktadr. nternet'in hzl bir ekilde bymesi ile IP adresleri yetersiz kalmaya
balamaktadr. Bu problemi zmek iin yeni adresleme planlar (CIDR)
ve IPv6 gelitirilmektedir.

125

zel IP adresleri
Aadaki 3 adres blou IANA tarafndan zel amalar iin rezerve edilmitir :
10.x.x.x. 10.255.255.255
172.16.x.x 172.31.255.255
192.168.x.x 192.168.255.255
Bu IP adresleri yerel alan alarnda (LAN) kullanlmak zere tahsis edilmitir. Bu adresler
internette ynlendirilmezler.

Network zerindeki bilgisayarlar Ethernet kartlar araclyla bir biriyle iletiim kurarlar.
Her bir Ethernet kartnn fiziksel olarak bir MAC adresi vardr. Bu retimi srasnda karta
ilenir. TCP/IP bakmnda ise bir network kartnn iki adresi vardr. Sonu olarak network
iinde her bilgisayar bir network kartna sahiptir. Her network kart da tanmlanm bir
adrese sahiptir. Network yneticisi TCP/IP yazlmn ykleyerek her bir kartn IP
adreslerini tanmlar. DHCP gibi olanaklar IP adreslerinin belirlenmesini kolaylatrr.

126

Subnet Mask (Alt A Maskesi)
Alt a maskesi, bir IP adresinin hangi ada olduunun belirlenmesi iin kullanlan bir
yapdr. Bir bilgisayarn baka bir bilgisayar ile dorudan iletiime gemesinin art ayn a
zerinde olmalardr. Eer iki bilgisayar ayn a zerinde deilse dorudan iletiime
geemezler, bu tip bir iletiim iin ynlendiricilere ihtiya duyulur. ki bilgisayarn ayn
ada olduu nasl anlalr ? Subnet mask IP adresinin mask ksmn oluturur. Bylece
TCP/IP, Network adresi ile TCP/IP adresini birbirinden ayrr. Bu sayede Network ID ve
Host ID birbirinden ayrt edilir.

8.11. TCP/IP Ynlendirme
TCP/IP protokol tantmnda kullanlan bilgiler; IP numaras, Subnet maskesi, A geidi
(Gateway), DNS Sunuculardr.
IP ynlendirme tablosunun oluturulabilmesi iin ncelikle erimek istenen network ve bu
networkn maskesi bilinmelidir ve bu networke erimek iin kullanlacak arayz de
gerekmektedir. Bu IP adresleri yerel alan alarnda kullanlmak zere tahsis edilmitir
(Dnya zerinde tekil deildirler) ve geni alan alarnda Telco firmalar tarafndan
ynlendirilmezler, Bu nedenle, bu IP alar nternete kacaklarnda ancak gerek IP
adreslerine NAT yaplarak kullanlabilirler.

127

IP Routing - Ynlendirme
Routing ilemi bir paketin bir networkteki bir bilgisayardan dier bir networkteki bir
bilgisayara gnderilmesidir. Hedef (destination) adrese sahiptir, Btn uzak networklerin
olas yollarn (routes) bilmek, Her uzak networklerin en iyi (en ksa) yolu. Router'lar uzak
networklerin adreslerini oluturduklar bir routing tablosunda tutarlar. Networkteki
makinalarn adreslerin routing tablosunda otomatik olarak tutulmas dynamic routing
(dinamik ynlendirme) olarak adlandrlr. Bu ilem dynamic routing protokol tarafndan
yaplr.

STATK ROUTING
Statik routing ileminde ise sistem yneticisi routing tablosundaki bilgileri manuel olarak
girer. Statik routing ileminin stn yanlar unlardr: Router ilemcisine (CPU) gerek
duyulmaz, Routerler arasnda bant genilii kullanlmaz. Bunun yan sra statik routing
ileminin zayf taraflar da unlardr: Yneticiler networklerin route ilemini bilmelidirler.
Yeni bir network eklendiinde, ynetici onun yolunu btn routerlara eklemelidir. Byk
networklerde manuel olarak bu bilgilerin girilmesi zaman alr, hatta mmkn deildir.

RIP PROTOKOL
RIP (Routing Information Protocol), IP internetworklerinde rouiting bilgisini deimek
(aktarmak) iin kullanlan bir protokoldr. zellikle byk networklerde paketlerin ne
kadar route ettii saymak ve kontrol etmek iin yaplandrlr. NOT: RIP protokol, her 30
saniyede bir routing tablosunun btn aktif arabirimlere gnderilmesini salar. RIP kk
networklerde iyi alr. Ancak byk networklerde yetersizdir.

128

9. BLG GVENL
9.1. VPN
Firewall (Internet Gvenlik Sistemi), internet zerinden balanan kiilerin, bir sisteme
giriini kstlayan/yasaklayan ve genellikle bir internet gateway servisi (ana internet
balantsn salayan servis) olarak alan bir bilgisayar ve zerindeki yazlma verilen
genel addr.
Firewall sistemleri, bu engelleme iini, sadece daha nceden kendisinde tanmlanm baz
domainlere eriim yetkisi (telnet,ftp, http vb) vererek yaparlar. Gnmzde, Internet
Servisi veren makinalar olduka sofistike Firewall sistemleri ile donanmtrlar.

9.2. Kablosuz Alarn Tad Riskler
Kablolu Aa Szma
Eriim noktalar, uygun gvenlik nlemleri alnmamas durumunda, saldrganlar iin
kablosuz ve kablolu aa balanmak iin ak u salar. Kablolu adaki mevcut nlemler
saldrgann i aa direk eriiminin olmad, en azndan bir gvenlik duvar zerinden
gelecei varsaymna dayanmaktadr. EN zerinden i aa eriim, geni alan andan gelen
saldrganlar nlemek iin kullanlan gvenlik duvarnn atlatlmas ve gvenlik a
bulunmas muhtemel birok servise direk eriim salanmas riskini tamaktadr.

Trafiin Dinlenip Verinin zlmesi
Eriim noktalar bir hub gibi davranrlar, gelen trafii ortak transmisyon ortamna, yani
havaya gnderirler ve bu trafik ortamdaki dier btn kablosuz cihazlar tarafndan
dinlenebilir ve kaydedilebilir. Kullanlan ifreleme algoritmasnn aklklarnn bulunmas
durumunda bu veri paketleri olas saldrganlar tarafndan zlebilir. rnein yerel ada
gnderilen Telnet / POP3 / SMTP parolalar, NTLM zetleri saldrganlar tarafndan elde
edilebilir, yazmalar, e-postalar, internette srf yapan kiilerin ilgi alanlar konusunda
bilgiler aa kabilir.

129

A Topolojisinin Ortaya kmas
Kablolu alara yaplan saldrlarda gerekletirilen nemli admlardan biri a topolojisinin
ortaya karlmasdr. Kablosuz iletiimde 2. katmanda (Veribalama katman) gnderilen
kontrol paketleri ifresiz olarak gnderilmektedir, bu durum kablosuz adaki btn
mevcut istemci ve varsa sunumcularn network bilgilerinin ortada olmasna neden
olmaktadr. Ayrca ENin kablolu aa bir hub zerinden balanmas durumunda kablolu
an topolojisinin saldrganlar tarafndan renilmesi mmkn olabilmektedir. Kablosuz
adaki ifrelemenin krlmas durumunda i a ile yaplacak trafiin incelenmesi ile i a
topolojisi anahtar (switch) cihaz kullanlsa dahi ortaya karlabilir.

stemcilerin Yetkisiz Eriim Noktalarna Balanmas
Saldrganlar ortama sahte eriim noktalar yerletirebilir, ya da kendi dizst
bilgisayarlarn basit ilemler sonucunda bir ENye dntrebilir. Yetkili istemciler uygun
ekilde konfigre edilmezlerse, bu sahte eriim noktalar zerinden farknda olmadan
istenilmeyen balant kurulmasna sebep olunabilir, ya da araya girme (man-in-the-
middle) tr ataklara maruz kalnabilir.

stenmeyen Yerlere Servis Verme
Kablosuz haberleme ortamnn hava olmas sebebiyle fiziksel eriim kontrol mmkn
deildir. Yetkisiz istemciler gvenli olmayan yetkilendirme ve ifreleme nlemlerini aarak
mevcut kablosuz an kaynaklarn kendileri iin kullanabilirler.

Servis D Brakma (DoS)
Kablosuz aa bal istemcilere gnderilecek sahte deauthenticate mesajlar ile kablosuz
aa DoS ataklarnn yaplmas mmkndr. Ayrca ortamn jam edilmesi (frekans bandnn
grlt seviyesinin haberleme yaplamayacak derecede ykseltilmesi), ya da ayn
frekansta hizmet veren baka eriim noktalarnn ortama konulmas suretiyle de DoS
ataklar yaplabilir.

130

9.3. Kritik Alt Yaplara Siber Saldr
Siber sava; dman psikolojik olarak kertmek iin bilgisayar kontrol altndaki
sistemlerine izinsiz, gizli ve grnmez olarak internet zerinden erimektir. Kontrol ele
geirerek bilgileri almak, deitirmek, kertmek ya da yanl ynlendirmektir. Siber
saldr; dnyann herhangi bir yerindeki bilgisayar kontrol altndaki sistemlere internet
(sanal) ortamndan izinsiz eriip kritik alt yapnn ynetimini ele geirmeye almaktr.
Siber saldrnn silahlar ise internet ortamna bal bir bilgisayarn tular, bu tulara
dokunan parmaklar ve yazlmlardr. Siber saldr ile tm kritik alt yaplar bir anda yerle bir
edilebilmektedir, en gl lke bile hareket edemez hale getirilebilmektedir.

Komplo teorileri ya da efsane gibi anlatlan siber sava senaryolar gnmzde gerek
olmaya balamtr. nternet zerinden yaplan siber saldrlar artk nemsenmesi gereken
ciddi bir tehlikedir. Hava, kara, deniz ve uzaydan sonra sava artk sanal dnyaya
tanmtr. Siber ortamdaki aktivasyonlar siber saldr, siber silahlar, siber sava ve siber
savunma olarak adlandrlmakta, ksaca 4S olarak tanmlanmaktadr. Zamanmzn
dman hareketsiz, eriilmez ve ulalmazdr. Dmanlarmz yaknmzda ya da
karmzda olmayacaktr. Grlmez, bilinmez ve anlalmaz olduklarndan siber saldrlar
fiziksel saldrlardan ok daha tehlikelidir. Bilgisayar sistemlerindeki yazlmlar ve kodlar
devre d brakmak, almak, yok etmek, bozmak, kendi amalar dorultusunda
altrmak iin yaplan siber saldrlarda art grlmektedir.

Kritik alt yaplar; savunma teknolojileri, elektrik santralleri, rafineriler, ulam,
telekomnikasyon, bankalar ve hava trafii kontrol sistemleri ile enerji, gaz, su gibi
kaynaklara ilikin retim, depolama ve datm ebekeleridir. Kritik alt yaplar ile internet
arasndaki kontrol ve denetim bann gelimesi ve bymesinden dolay korumaszlk ve
gvenlik aklar artmakta, tehlikeli bir biimde gelecekte daha da artaca grlmektedir.
nternet zerinden gl bir siber saldrnn kritik alt yaplar zerinde ok ciddi etkileri
olacaktr. zellikle uluslararas tehditlerin nemsenmesi gerekmektedir. Yeni tehditler ve
gvenlik aklarn belirlemek iin ihlal ya da saldr bulma ve yant verme ekipleri
kullanlarak tehdit alglama mekanizmalar kullanlmal ve glendirilmelidir. Riskleri
tanmlama ve etkisini azaltma programlarnn gelitirilmesi ve srekliliinin devam
desteklenmelidir. Felaketin olumasn beklemek tehlikeli bir stratejidir.
131

letiim ve eriim teknolojilerinin internet ortamnda btnlemesi, verilerin paket olarak
anahtarlanmas, veri kaynana eriim ve veri kaynandan yaynmn serbest olmas
milyonlarca bilgisayarn birbirleri ile iletiim halinde olmasn salamtr. nternetin
yaygnlamas ile bilgisayarlara ve kontrol ettii otomasyon sistemlerine saldr says ve
eidi de artmtr. Bu saldrlar nlemek iin kimlik dorulama, yetkilendirme, anti virs
programlar gibi gvenlik zmleri gelitirilmeye allmaktadr. nternet ortamndan
izinsiz eriimleri nlemede kullanlan gvenlik duvar (firewall) olarak adlandrlan
donanm ve yazlmlar n savunma amaldr. Ancak tamamen gvenli bir savunma arac
deildir ve ou zaman aldatmacalar iermektedir. Gnmzde tm teknolojilere internet
ortamndan eriim mmkn hale gelmitir. Kablosuz ortamdan internete eriim
teknolojileri yaygn olarak kullanlmaktadr. Kablosuz ortamlarda internete erimede,
havada yaynm yapldndan iaretin gvenlii, ifreleme ve kodlama ile mmkn
olmaktadr. Kablosuz eriimde havada araya girilerek izinsiz bilgi elde etmek ve sistemlere
mdahale etmek riskleri bulunmaktadr.

zinsiz veri kaynana eriimde, internet ortamna bal bilgisayar sistemlerinde ak arama
ve szma hedeflenmektedir. Saldr iin hedef sistem aranrken rastgele ya da bilinli olmak
zere iki yntemle izinsiz eriim yaplmaya allr. Rastgele eriimde sisteme erimede
ak aranr. Sz gelimi amatr saldrlar olarak adlandrlan kablosuz internet eriim bulup
bu sistemler zerinden internete balanmak, internete bal bilgisayara izinsiz eriip bilgi
almak ya da bilgisayara yerleip etik ve yasal olmayan yazlmlar ykleyip buradan yayn
yapmak hedeflenir. Profesyonel saldrda ise hedef sistem ve ama belirlenmitir. Ekip
almas yaplr. Bilgisayara eriim ifreleri elde edilmeye allr. Eriildiinde kendilerini
yetkilendirerek bilgisayar sistemlerinde izinsiz dolalmaya balanlr. Bu durum soygun
yapan hrszlar ile edeerdir. Amatr hrszlar girdikleri yerlerde ne bulurlar ise onu
almaya alrlar oysa profesyonel hrszlar ne aradklarn, nerede aradklarn iyi bilirler ve
hedef ile ilgili nceden alma yaparlar. Gvenlik aklarn bulmak iin aratrma yaparlar.

Gvenlik ann giderek artmas haberleme alt yaps ile internetin birbirlerine olan
bamllndan kaynaklanmaktadr. Ses, grnt ve veri haberlemesi internet zerinde
btnlemitir. Haberleme teknolojilerinde verinin iletildii ortamlar ile verinin
132

sktrld, oulland, anahtarland eriim sistemleri giderek yazlm odakl ve
bilgisayar alar ile uzaktan ynetilir hale gelmitir. Laboratuarlar, niversiteler, bilimsel
almalar, ders notlar, mzeler, sanat galerileri, alveri merkezleri, toplant alanlar,
mesajlama, e-posta, telefon ve grntl grme hizmetlerinde snrsz internet dnya
apndadr. nternet ayrca sapklk, batan karma, pornografi ve mstehcenliin dipsiz
bir ukurudur. Dolandrclk, kumar, uyuturucu sat, gizlice izleme, alnm mal satlar
gibi sularn internet zerinde belgeleri bulunmaktadr. nternet sular; bilgisayardaki
veya sunuculardaki bilgilere erime, silme, deitirme, alma (hacking bilgi hrszl),
ekonomik casusluk ile ticari srlarn alnmas ve dolandrclk, uluslararas para aklama,
izinsiz banka hesaplarna girme, para transferi, kredi kart sahtekarl ve illegal programlar
kullanarak kendisine ait olmayan mesajlamalar izleme olarak sralanr. nternet
evrenseldir fakat internet sular da evrenseldir. Hem uluslar aras terristlerin kritik alt
yapya olan ilgileri hem de kritik alt yaplara ait bilgisayar sistemlerine siber saldrlardaki
art arasndaki ilikiye dikkat edilmelidir.

Bilgisayarnz ya da a sistemleriniz su ilerken, iledii sula ilgili tm delilleri zerinde
toplarken siz fark edemezsiniz. Virs bulma ve izinsiz eriimi engelleyen gvenlik duvar
yazlmnz olduu halde birileri bilgisayarnza ya da a sisteminize izinsiz yerleebilir.
Bilgisayarnzda her trl suu ileyebilir; birilerinin hesabndan para ekip, birilerinin
hesabna transfer edebilir, porno yayn yapabilir, ocuunuzu internet maduru ve
kurban edebilir, hi tanmadnz kurumlarn bilgisayarna girip gizli irket bilgilerini
alabilir. Evet bilgisayarnz ya da a sistemleriniz buna benzer yzlerce suu siz farknda
bile olmadan belki u an iledi ya da ileyecektir. Bu tip saldrlarn ardndan suluyu ve
suun kaynan bulmak neredeyse imknszdr. nk hackerlar izlerini silerler, hatta
saldr, herhangi bir lkede, virsl bir bilgisayar zerinden yapld iin masum bir insan
kendini bir anda soruturma altnda bulabilir.

Souk Sava srasnda Rusya ve ABDnin karlkl casusluk faaliyetleri yapt biliniyordu.
Moskova, 1982 ylnda Kanadada bir irketten doalgaz boru hatlarn kontrol etmek iin
kullanlan bir yazlm almaya balad. Bunu fark eden Amerikallar ise, operasyonu
durdurmak yerine yazlmn iine virs yerletirdiler. Ruslarn ald yazlm bir sre sonra
virs tarafndan bozuldu, boru hatlarndaki ak anormal seviyelere kart ve borunun
133

patlamasna neden oldu. Sonuta o gne kadar uzaydan grlen en byk (nkleer
olmayan) patlama yaand. Bu olay tarihe ilk siber saldr olarak geti.

ABD, 1992 ylnda daha sava balamadan Irak devletinin tm telekomnikasyon alt yap
ebekesini bir tula kertmitir. Oysa Saddam iletiim alt yapsn en son teknoloji ile
yenilmek iin ok byk paralar harcamt. Hatta o yllarda dnyadaki en son teknolojik
gelimelerin uyguland saysal haberleme sistemleri Irakta kurulmutu. Tm askeri
birliklerin birbirleri ile olan iletiimi bir tula kertilmitir. Hem de ok uzaklardan, bir
tua baslarak uzaydaki uydu zerinden bir komut gnderildi ve tm iletiim sistemlerinin
almas ayn anda bloke edildi. 2003 ylnda ABD Irak' igal etmeyi planlarken Irak
Savunma Bakanlnda alan binlerce kii, igalden hemen nce bilgisayar ekranlarnda
Amerikan Merkez Komutanlndan gelen bir mesaj grdler. Mesajda, Yakn bir
zamanda Irak igal edebiliriz. Sizlere zarar vermek istemiyoruz. Banza bir ey gelmesini
istemiyorsanz sava baladnda evlerinize gidin diyordu. Birok kii hatta askerler bu
mesaj ciddiye alp tanklar terk edip evlerine gitti. ABD bylece Irak tanklarn kolaylkla
imha edebildi.

Siber saldr ve savunma sistemlerinde en gl olduu tahmin edilen lkelerden biri olan
inin, ABDnin askeri ve Avrupann teknoloji srlarn elde etmeye alt iddia
edilmektedir. Amerikan askeri ara ve silahlarnn reticisi Lockheed Martinin gizli
bilgilerine eritii iddia edilen inin siber istihbarat uzmanlarnn, F-35 sava jetlerinin
tm planlarn ele geirdikleri iddia edilmektedir.

srail uaklar, 6 Eyll 2007de, Trkiyenin Suriye snrndan 120km ierde bir inaat
bombalad. Bir nkleer tesis olduu zannedilen bina bir gece iinde yerle bir edildi.
Suriyenin ancak sabah haberi oldu. Oysa Rusyadan satn aldklar gl radarlarn srail
uaklarnn hava sahasna giriini grntlemi olmas gerekirdi. Soruturmann ardndan
srailin Suriye savunma ana yerletirdii bir yazlm radarlardaki grnty her ey
normal olarak izlettirdi. Yani srail uaklarnn lke snrlar iinde olduu anlarda Suriyeli
askeri yetkililer tertemiz bir radar grnts izliyorlard ve dolaysyla olaysz bir gece
yaadklarn zannediyorlard. srail bu siber saldry yapmak iin; saldrdan nce Suriye
hava savunma sahasna gizlice sokulan insansz hava aralar bozuk sinyal gndererek
134

radarlarda arza ve karklk oluturdu. Bu srada srail tarafndan Suriye hava sahasn
denetleyen bilgisayar koduna tuzak kapan yazlm yerletirildi. A sisteminin kontroln
ele geirmek iin kullanlan bu kapan yazlm radardaki grnty srailin istedii gibi
deitirdi. srailli bir ajan, Suriye snrlar iinde internet balants salayan fiber a
teknolojine izinsiz eriim yaparak radardaki grnt kontrolnn sraile gemesini salad.

Dnyada birok lkenin siber saldr ve savunma sistemlerine zel bte ayrd ve youn
almalar yaptklar bilinmektedir; ABD de gizli bilgilerin bulunduu a sistemlerine girme
amal yaplan birka ciddi saldrdan sonra Pentagon ve Ulusal Gvenlik Servisinin ibirlii
ile siber sava ve siber istihbarat birimi kurulmutur. Siber savunma uzmanlarn ie
almaya ve eitmeye baladlar. srail askeri istihbarat rgtne bal elektronik istihbarat
nitesi, siber saldr gvenliini salamak amacyla zel bir birim kurmutur. Sanal aleme
bal olarak ileyen otomasyon sistemlerinin ve finansal kurumlarn gvenliini salamakla
grevlendirilen bu birim, halen ulusal istihbarata bal almaktadr. in, siber sava
gcnde ABDden sonra en gl lke olarak grlmektedir. Rusyada internet
ortamndan saldr konusunda uzmanlam ok sayda profesyonel mhendisin olduu
bilinmektedir. llegal olarak yazlm gelitirip internet ortamnda satan bu mhendisler
dnyadaki ok saydaki irketleri madur etmilerdir. ngiltere de Siber Savunma
Operasyonlar Merkezi adl birimde ngiliz istihbaratna bal binlerce siber casus grev
yapmaktadr. ngiltere hkmeti istihbarat bilgilerinin siber saldrlar sonucu dar
szmasn engellemek amacyla bir ekip oluturmutur. Kuzey Korenin siber saldr ve
savunma gcn gelitirmek iin ou askeri akademiden mezun yzlerce siber korsandan
oluan bir ekip oluturduu bilinmektedir. rann siber saldr ve savunma ordusuna sahip
olduu iddia edilmektedir.

Kablosuz mobil alglayclar zellikle evre gzleme, gzetleme, askeri aktiviteleri izleme,
akll ev uygulamalar ve yardmc yaama destei alanlarnda yaygn olarak
kullanlmaktadr. Radyo frekanslar zerinden kimlik tanma sistemleri (RFID) ise rn
tedarik zincirinin ileyi kalitesinde, otoyol gieleri, alveri merkezleri gibi srekli
younluk problemi olan yerlerde, kimlik ve gvenli gei uygulamalarnda, takip
uygulamalarnda (rencilere, mahkmlara, hayvanlara, vb.), envanter ynetimi
uygulamalarnda baarl olarak kullanlmaktadr. Bu teknolojiler i odakl gelitirildikleri
135

iin gvenlik problemi ikinci planda kalmtr. Kablosuz mobil alglayclar; servis d
braklmas, trafik younluu oluturulmas, gizliliin ihlal edilmesi, fiziksel ataklar gibi
birok saldrya aktr. Kablosuz mobil alglayc alarda saldrlara kar nlem almak ve
gvenlik gereksinimlerini karlamak iin kripto, parola ve ifreleme gibi savunma
mekanizmalar kullanr. Fakat ilemci gc, saklama alan, enerji snrllndan dolay etkin
gvenlik salamak kolay deildir. Son yllarda kaynaklar etkin kullanacak, gvenli
haberleebilecek kablosuz mobil alglayc alar ve RFID sistemler konusunda projeler
gelitirilmektedir.

Kritik altyaplarn korunmas ve gelebilecek saldrlara kar nlemler gelitirilmesi
nemsenmelidir. Enerji santralleri, hava limanlar, nkleer santraller, barajlar, metrolar,
limanlar vb lke iin hayati neme sahip kritik altyaplarn fiziksel ve bilgi gvenliinin
salanmas, beklenmeyen olaylar karsnda i srekliliinin devam ettirilmesi, felaket
plannn yaplmas ve uygulanmas iin stratejik projeler gelitirilmelidir. nternetin yaygn
olarak kullanlmaya balanmasyla birlikte kt niyetli internet kullanclar, rakipler, dier
lkeler ya da terristler kritik altyaplarnn bilgi sistemlerine internet zerinden saldrarak
zarar vermeye alrlar. Kritik altyaplar dank ve karmak sistemlerdir. letim
esnasnda bu sistemlerin deiik ksmlarnn operatrler tarafndan uzaktan gzlenmesi
ve kontrol edilmesi istenir. Gnmz a teknolojileri uzaktan izleme ve kontrol ilemini
mmkn klmaktadr. Gnmzde endstriyel komuta kontrol alarnn gelimi hali
SCADA (Supervisory Control and Data Acquisiton) olarak adlandrlmaktadr. SCADA
sistemleri alara ve internete balanabilmektedir. Bu balantlar; dank veri ilemeyi
kolaylatrmasna karn sistemi internetin gvenlik problemleri ile kar karya
brakmaktadr. Eer cihazlar internet zerinde kontrol ediliyor ise SCADA sistemine
yaplan bir saldr tm sistemi etkileyebilir. Bu saldr sonucunda fiziksel ve ekonomik
kayplar yannda insanlar, dier canllar ve evre zarar grebilir. Bu yzden SCADA
sistemlerin gvenliinin birincil ncelikli olmas gerekir.

Siber saldrlara kar siber savunma birimleri oluturulmaldr. Tankla tfekle yaplan
klasik atmalarn yerini artk siber savalar almaktadr. Konvansiyonel savalar, siber
silahlar sayesinde daha da kolaylamaktadr. Siber saldrlar hayatn her alann tehdit
etmektedir. Askeri saldr ve savunma sistemlerinin bir paras haline gelen siber
136

saldrlarn nasl kontrol edilecei nemli bir aratrma alandr. u anda en ok tartlan
konulardan biri de, siber saldrlarn silahl saldr ile e deerde tutulup
tutulamayacadr. Cenevre Szlemesini imzalam lkelerin, nasl sava srasnda sivil
hedefleri bombalayamyorlarsa sivil kurumlara siber saldrda da bulunmama sz
verilmesi tavsiye edilmektedir. Nkleer silahlanmada olduu gibi siber silahlanmada da,
lkelere programlaryla ilgili effaf olma mecburiyeti getirilebilecei ngrlmelidir. Siber
saldr gerekletikten sonra oluacak hasarlar ve riskleri minimize etmek zerine
almalar yaplmaldr.

Sonu olarak, bilgi gvenlii; bilgilere izinsiz eriimlerden, kullanmndan, ifa
edilmesinden, yok edilmesinden, deitirilmesinden veya hasar verilmesinden koruma
ilemidir. Bilgi gvenliinde; gvenlik gereklilikleri ve amalar belirlenmelidir.

137

10. LETM ALT YAPISI
HAZIRLAMA
10.1. Kaz leri
Kaz Yaplmas Gereken Yerler:
- Fiber optik kablo, enerji kablolar, data kablolarnn ierisinden geecei PE
borularnn denecei kablo kanallar.
- evresel aydnlatma ve sistemlerin montaj edilecei direkler iin kaide kazs yaplr.
- Direk kaidesinin etrafna direk gvde topraklamas, paratoner, sistemlerin gvde
topraklamas, gerilim dm faz dzenleme topraklamas iin kazlar yaplr.
- Kabinetlerin topraklamas iin kazlar yaplr. Bina girilerinde, fiber optik kablo ek
noktalarnda, d ortam kabinet ve direk nlerinde, dnglerde, kanal kesiim
noktalarnda ve kablo kanal boyunca projede gsterilen llerde ana rgar yerleri
iin kaz yaplr.
- Kablo kanal boyunca projede gsterilen llerde, en az 50m en fazla 100m de bir
ara rgar yerletirmek iin kaz yaplr.
- PE borularda ara yerlerde kaynak yaplmayacandan eklemeler ara rgar kullanlarak
yaplr.

Kanal kazsna balamadan nce kanal kaz gzergahn, ana ve ara rgar yerlerini, direk
kaide ve dier tm kaz yerlerini iaretlenir ve onay alnr. Kanal kazs, kanal genilii ve
derinlii uygulama projelerinde belirtilen kaz tip kesitine gre yaplr. Kanal kazs
srasnda her hangi bir sebeple tip kaz kesitine uyulamayacak gzergahlar olduunu
grrse, yeni kaz kesiti iin proje yaplr ve kazdan nce yetkili onay alnr. Kaz ilerini
inaat emniyet srelerine uygun olarak yaplr. Kaz, dolgu, kumlama, sktrma, beton vb.
ilemler yaplr. Bu iler iin gerekli tm ara-gere ve malzemeler temin ve imal edilir. Sz
konusu alanlarda mevcut olan ve kaz hafriyatnda ortaya kabilecek kaz malzemesi ve
molozlarn araziden alnmas, aralara yklenmesi, depolanacak veya kaz depolama
138

sahasna naklil edilmeli ve boaltlmaldr. Teknik zellikleri belirtilen btn iler,
planlanan alanda gerekletirilir. Bu sebepten, alann byk ksmnda mevcut eitli su,
drenaj borularnn olabilecei, hatta yeralt elektrik hatlarnn bulunabilecei dikkate alnr.
Bunlarn her birinin nereden getiine ait bilgilerin alnmal, buna uygun kazlarn yaplr.
stenmeyen bir sebepten dolay mevcut tesislere zarar verilmesi halinde, hi vakit
geirmeden orijinal haline gelecek ekilde tamir edilir. Bu nevi olayn vuku bulmas
durumunda, vaka ivedilikle yetkililere duyurulur. Tm kaz gzergahlarnn corafi konum
bilgileri projelendirilir.

Kablo kanal, rgar, direk kaide ve dier kaz yerlerinde yaplan kaz almalarnda mevcut
tip kaz kesit projelerine uyulamad durumlarda (batak ve balk zeminler, tahrip olma
veya mdahale edilme riski yksek olan yerler ak veya kapal su drenaj kanallar,
geilmesine izin verilmeyen yollar, dere, kpr veya kanal zerinden geirilmesi gereken
yerler, beton yol veya beton zemin geilerinde) uygun zmler gelitirecek ve
projelendirerek onay alndktan sonra sz konusu yerlerde kanal hazrlama ve dier tm
imalatlarn tamamlanmas iin uygun teknikler kullanlarak imalat gerekletirilir. malat
srasnda teknik adan gerek duyulan ve kullanlmas gereken tm malzemeler ve
gerekiyorsa izolasyon malzemeleri temin edilmeli ve uygulanr.

10.2. Boru Deme ve Dolgu leri
- Kablolarn geecei klavuzlu borularn denmesinde rgar balantlarnda izolasyon
ileri.
- Kablolarn iinden geecei PE100 polietilen malzemeden boru temini. Polietilen
borular beyaz(enerjisi kablosu iin), krmz(fiber optik kablo iin) ve mavi(Aydnlatma
enerjisi kablosu iin) renk seimi. Denecek tm PE borular istenen anma apnda ve
en az 10 AT basncna dayankl olmaldr. PE borular yrrlkteki TSE standartlarna
uygun olacak ekilde seilmelidir. TSE standartlarna uymayan PE borular
kullanlmamaldr. PE borular, hendek kazs yapldktan ve yataklama dolgu
malzemesi serilerek sktrldktan sonra, aralarnda eit mesafe boluk kalacak
ekilde denir. PE borular bkmsz ve kvrmsz olarak tesis edilir. Kullanlacak tm
PE borular zerinde imalat ad, anma ap, et kalnl ve retim standartlar yazl
139

olmaldr. Borular denirken kablo ekme klavuzlar borular ierisine
yerletirilmelidir.
- Yol atlamalarnda, gei tekniklerine uygun gei yntemleri kullanlrr. Kpr, menfez
v.b. gei yerlerinde, dier mevcut imalatlara hasar verilmez. Bina, direk, kabinet
girilerinde PE boru kullanlr. PE borularn temin edilecei retici firmann borular ile
ilgili ekme, basn, ergime ve dier gerekli test sonularn gsterir belgelerin uygun
grlmesi halinde kullanlmasna izin verilmelidir. Ana ve ara rgar aralarnda,
ierisinden kablolarn geirilecei PE borular tek para olacak boru zerinde birleim
ve kaynak olmayacaktr.
- Kazdan kan malzemenin dolguya elverili ksmlar, kanal kenarnda imalat
zorlamayacak yerde depolanr ve imalattan sonra kanal kesit projesinde grld
ekilde geri dolguda kullanlr.
- Kanal kazs yaplp, kanal taban ile yan yzeyleri dzeltildikten sonra granlometrik
kum-akl ile kaz kesit tip projesinde gsterildii kalnlkta boru yataklamas yaplr.
Borular kanal yataklama malzemesi zerine yerletirildikten sonra, borularn
kenarlarna ve stelerine granlometrik kum-akl ile kaz kesit tip projesinde
gsterildii kalnlkta gmlekleme yaplr. Geri dolgu ve granlometrik kum-akl dolgu
malzemesi kanal ierisine makine yerine el ile 20cm lik tabakalar halinde atlar,
yerine gre sulanarak, en az 10kg arlnda demir tokmak ile vurularak sktrlr.
Kaz yeterince sktrlmazsa kme olaca dnlmeli ve sktrma ilemine nem
verilmelidir. Geri dolguda kullanlacak dolguya elverili kaz malzemesi, kk, ot, ta ve
benzi malzemelerden arndrlarak dolguya serilir.
- Gzergah zerinde ilerde yaplabilecek kazlar srasnda uyarda bulunmak ve
gzergahn hasara uramasn nlemek amacyla, btn gzergah boyunca, standarta
uygun olarak kaz kesit tip projesinde olduu ekilde uyar band ve uyar kiremitleri
serilecektir. Kullanlacak uyar band, rmeye ve doa artlarna dayankl (En az 25
yl mr olacaktr.) plastik malzemeden retilecek ve en az 10 cm. geniliinde
olacaktr. Uyar band Sar renkte ve zerine, 5 cm.lik puntolarla btn bant boyunca
ardk olarak, DKKAT ! FBER OPTK KABLOSU yazl olacaktr. Kanal boyunca
denen uyar band ve uyar kiremitlerinin zerine kaz kesit tip projesinde belirtildii
ekilde granlometrik kum-akl serilecek ve yukarda belirildii ekilde sulanarak
sktrlacaktr. Dolguda kullanlacak granlometrik kum-akl malzemesi 0-20mm
140

gradasyon aralnda olacaktr. Kanal, rgar, direk kaide ve dier tm kazlardan sonra,
gzergah eski haline getirilmelidir. Asfalt kaplamann kimin tarafndan yaplaca
nceden belirlenmelidir. Koriger ve galvaniz borularn kullanlaca alanlar ve
yataklama biimleri detayl projelendirilmelidir.

10.3. Prefabrik Rgarlar
Prefabrik ana ve ara rgarlar ile rgar kapaklarnda TSE500 ve TSE3830 da ngrlen
mukavemeti salayacak ekilde 500 dozlu beton harc kullanlr. Ana ve ara rgar ile
kapaklar TSE3830a uygun ekil ve srede buhar kr nitesinde bekletildikten sonra su
havuzuna konulacak, su havuzunda yeterli sre bekletildikten sonra da havuzdan karlr.

mal edilen tm rgarlar ile kapaklar antiye sahasna salam bir ekilde getirilecek,
denecei uygun bir noktaya istif edilecektir. zerinde her trl atlak veya krk
iaretleri bulunan prefabrik elemanlar antiye sahasndan karlacak ve yerine
artnameye uygun prefabrik elemanlar getirilecektir. Rgarlarda PE borularn ulanaca
delikler tesis edilecektir. PE borularn rgarlara sk bir ekilde gemesini salayacak
llerdeki delik aplar prefabrik rgar tip projelerinde bulunmaktadr. Ana Rgarlar, st
kapaklarn alp kapatlmaya uygun olaca yerlere kurulacak ve ar yol yklerine ve
darbelere kar dayankl olacak ve st seviyesi zemin kotunda olacaktr. Ara Rgarlarn
zeri zemin seviyesine kadar doldurulacaktr. Ana ve ara rgarlar prefabrik olarak imal
edilmi ekilde gzergaha getirilerek monte edilecektir. Rgarlarn tesisinden sonra,
evresi kazdan kan malzeme geri doldurularak sktrlacak ve artan hafriyat depo veya
kaz dkm sahasna nakil edilecektir. Rgarlar yerlerine tesis edilmesinden sonra projeye
ilenecektir. Kablo ekme ileri bittikten ve sistem devreye alndktan sonra rgarlarn i
taraflarndaki boru giri klar kpk dolgu malzemesi ile doldurulacaktr.

10.4. Direkler
Direk Kaide Yeri Hazrlama
Direk kaide yerindeki, kaz ve dolgu ileri kaide kaz projesinde grld ekilde
yaplacaktr. Direk kaide betonu ierisine ankraj ubuklar, kaide klavuzu, hizalama
emberleri ve 3 adet PE boru projede grld ekilde ve zelliklerde yerletirilecektir.
141

Direk kaide betonlar ierisine demir projesinde grld ekilde ve niteliklerde demir
donat temin edilecek ve denecektir.

Temel betonundan sonra gvde ve kaide betonu dklrken, terazi kullanarak kaide
klavuz ve ankraj demirleri, olmas gereken hizalar salanacaktr. Kaide betonu stnn
yatay olmas iin terazi ve mastar kullanlacaktr. erisinden fiber optik ve enerji
kablolarnn gemesine uygun 3 adet 63mm apnda, eimi en az 135 derece olacak
ekilde PE boru, beton dklmeden nce gvde ve kaide betonu ierisine girecek ekilde
yerletirilecektir. Borularn bir taraf direk alt kaide ierisinde, dier taraf ise ana rgar
ierisinde sonlanacaktr. Direk temelleri altna 200 dozlu grobeton dklecektir. Direk
kaidesini oluturan temel ve gvde ile kaide betonunda BS.25 (B.300), (demirli
granlometrik kum ve krma tal) har kullanlacaktr. Kullanlacak beton TSE500 ve
TSE5893 ile uyum ierisinde olacaktr. yerinde dklen betonun sktrlmasna zen
gsterilecek, beton ierisinde boluk kalmayacak ekilde beton dklecektir. Direk temel
ve gvde betonlarnda TSE708 ve TSE4559a uygun nervrl demir kullanlacaktr.
Demirler souk olarak kvrlacaktr. Donat demirleri daha nce bkld yerden bir kez
daha bklemez. Donatmn detaylandrlmas, snflandrlmas, kesilmesi ve kvrlmas
TSE500e gre yaplacaktr. eliin plan ve artnamelere uygun bir ekilde ve doru olarak
yerletirilmesine byk itina gsterilecektir. Kalplarn taze (ya) betona temas eden
yzeylerinde betonun yapmasn engelleyecek ve skm kolaylatracak ekilde
nlemler alnacaktr. Beton dkmeden nce kalbn ii tm toz ve yabanc maddelerden
temizlenecek ve su ile tamamen slatlacaktr. Direklerin oturaca kaide betonlar, beton
dkmden sonra 3 gn, gnde sabah ve akam direk kaideleri sulanacaktr.

Galvanizli Direkler
Projede belirledii yerlere, tesislerin snrlarnn aydnlatmasn salamak ve gvenliini
izlemek iin projede belirtildii ekilde belirlenen uzunlukta, okgenli, alt ap, st ap ve
et kalnl lleri verilen direkler dikilir. Direklerin tipi, ebad, ykseklii ve dier teknik
zellikleri proje ekinde verilmitir. Direkler ok amal olarak tasarlanr. evre aydnlatma
ilevini de stlenecektir. Mukavemet asndan direkler konik, okgen yapda imal
edilecektir. Kullanlacak direkler antiye sahasna getirmeden nce temin edilecek
fabrikada bir adet numune direk retecek ve onaylandktan sonra kalan direklerin
142

retimine balanlacaktr. Tip direk projesinde gsterildii gibi direk tepesine evresel
aydnlatma projektrlerin tesisi iin sekizgen ve 1m apnda bir adet platform temin
edilecek ve montaj yaplacaktr. Tip direk projesinde gsterildii gibi direk zerinde,
platform montaj edilecektir. Hava sirklasyonu salamak amac ile direk tepesi ak
braklacak, bu aklktan yan girmesini nlemek iin en az 30cm apnda yarm kre
eklinde apka yaplacaktr. Direk alt kaidesi 1cm et kalnlnda ve i ap 45cm d ap
80cm olacaktr. Direk alt kaidesi zerinde 15cm eninde, direk d yzeyine 25 cm
yksekliinde dik gen ripeller kaynakla balanacaktr. Direk kaidesinde kullanlacak
ankraj ubuklar en az 12 adet ve 225cm uzunluunda, ?20mm, elik nervrl veya
transmisyon demirden retilecek, toprak st ksmlar galvanizli olacaktr. Her bir ankraj
ubuu iin 2 adet 20mm galvanizli somun kullanlacaktr. Ankraj ubuklar hizalamak iin
her kaideye ait iki adet ankraj ubuklar hizalama emberleri ve bir adet klavuz
kullanlacaktr. Direk ve direk zerine tesis edilecek tm platformlar TS914 standardna
gre scak daldrma yntemi ile galvanizlenecektir. Direin ierisine, direin oturaca alt
kaide zemininden itibaren 50cm yukarda olmak zere, genilii 25cm, ykseklii 50cm ve
derinlii 40cm ltlerinde alminyum malzemeden kutu yerletirilecektir. Direk
ierisindeki sz konusu kutuya erimek iin direk zerinde genilii 25cm, ykseklii 50cm
ltlerinde kapak yaplacaktr. Direk kapaklar havalandrma amal panjurlu yapda
olacaktr. Direk boluuna kutu montaj iin delikli raylarn montaj edilecei dzenekler
hazrlanacaktr. Direk kapak kilitleri kolay alamayan zel alyan anahtar tipten olacaktr.
Aydnlatma ve sistemlerinin enerji ve data kablolar iin platform hizasnda direk zerinde
iki adet (Enerji, data) 4cm apnda gei delikleri braklacaktr. Gei deliklerinden ieriye
yamur giriini engellemek iin ayn apta 135 derece eimli boru kaynatlacaktr.

143

Direk Montaj Ve Sabitlemesi
TSE standartlarnda temin edilen ve retilen galvanizli direkler vin yardm ile yerine
tespit edilecektir. Direk dikilmeden nce, direk zerinde bulanan tm platformlar,
paratoner, ikaz uyar lambas, projektrler ve balant kablolar ile sistemlere ilikin tm
kablolar montaj edilecek yerde, projede belirtilen llerde, yerine tespit edilecektir.
Direk zerine monte edilenler platformlar en az 130 km/s hznda esen rzgara kar
direnli olacak ekilde sabitlenecektir. Direkler trmanmaya elverili olmamaldr.
Direklerin erilii dzeltildikten sonra direk kaidesi ile beton zemin aras izolasyon dolgu
malzemesi ile kapatlacaktr.

Dner kaz Uyar Lambas
kaz uyar lambas, krmz renkte, cam kapakl, anti korozyon kaplamal gvde ve IP 67
koruma snfnda retilmi olacaktr. 360 derece verimli k dalm, en az 2 farkl alma
fonksiyonu, en az ki farkl alma hz, anlk hata denetimi ve uyars olacaktr. 1 adet
fotosel kart, 1 adet fotosel gz ve 1 adet de besleme gz mevcut olacak, hava
kararnca fotosel sayesinde sistem almaya balayacaktr. Ana kartta arza
grldnde grev yapacak dier bir yedek nite bulunacaktr. Ana akar kartn
fonksiyonu yerine getirip getirmediini srekli denetleyecek mikroilemci kontroll
elektronik kart olacaktr. Arza halinde ana akar kartn devreden kartarak yedek
devreye girecek, bir izole kontak (kuru kontak) ile alarma veya uzaktaki bilgi ilem
merkezine alarm bilgisi, k veya sesli uyar gnderecektir. Besleme Gerilimi 220V AC
olacaktr. Ima (Lminesans ) iddeti (tipik) 32 cd, Ima (Lminesans ) iddeti (max.) 46
cd olacaktr. alma scakl 0 ile + 60 derece arasnda olacaktr. kaz uyar lambasna
gerekli enerji balants yaplacaktr. En az 10km uzaklktan grnebilecektir. kaz uyar
lambas, direk projesinde grld ekilde, aydnlatma platformuna teleskopik vin veya
asansr kullanlarak montaj edilecek ve kurulumu yaplacaktr.
10.5. Topraklama ve Paratoner
Tesis edilecek tm topraklama ekipmanlar ve sistemleri yrrlkteki ulusal ve uluslararas
Elektrik Tesislerinde Topraklama standartlarna uygun olacaktr. Yapda bulunan tm
prizler, metal gvdeli aydnlatma armatrleri, metal pano karkaslar, kablo raflar,
mekanik tesisat ekipman ve metal yap elemanlar topraklanacaktr. Topraklama
144

iletkenlerinin birbirine irtibat salam bir ekilde uygun klemens veya kaynak ile yaplacak,
kesintisiz iletkenlik salanacaktr.

Topraklama amacyla yeterli miktarda bakr ubuk ya da plakalar teklif edilecektir.
Topraklama iin kullanlacak kablolar uygun kesitlerde olacaktr. Birimlere konulacak tm
datm panolarna topraklama hatt getirilecektir. Topraklama kablolarna hibir ekil ve
yntemle ek yaplmayacaktr.

Direklerde Gvde Topraklamas
Direk kaide inaatnn balangcnda her bir direk iin direk gvde topraklamas
yaplacaktr.
Direk kaide zemininde, temel demir hasr orta dzleminde 50mm^2 rgl bakr
kullanlarak, 2m x 2m ring donat tesis edilecektir. Direk kaide zeminindeki temel demir
hasrn dey ve yatay kenar ortaylarna 30 x 3mm galvaniz erit iletken yerletirilecektir.
Galvaniz erit, termokaynak (cadweld) ile temel demir hasra birka noktadan balants
yaplacaktr. Galvaniz erit 10cm darda kalacak biimde temel demir hasr ile birlikte
kaide betonunun ierisine yerletirilecektir. 50mm^2 rgl bakr ile Galvaniz eridin
beton dndaki ksmlar ring donatya balanacaktr. Balantlarda termokaynak
(cadweld) kullanlacaktr. Ring donatnn bir kesine ?20mm 1.5m som bakr topraklama
elektrotu aklacaktr. Ring donatya balantda termokaynak (cadweld) kullanlacaktr.
Gvde somunu 50mm^2 rgl bakr ile cadweld kayna kullanlarak direk kaide
zeminindeki ring donatya balanacaktr. Topraklama yaplrken toprak ile ntr arasndaki
deerin TSE veya e deer kalite standartlarnda n grlen deere ve her halkarda
+1.5V snrnn altnda olmas salanacaktr.

Paratoner
Franklin France paratoneri ve direi, aydnlatma platformu zerine, direk projesinde
grld ekilde teleskopik vin veya asansr kullanlarak montaj edilecek ve kurulumu
yaplacaktr. Paratoner direini sabitletirmek iin paratoner direi tespit kelepesi
kullanlacaktr. Franklin France paratonerinden itibaren direk kaide zeminindeki ring
donatya kadar, ap ?8mm=50mm^2 iki adet plak elektrolitik som bakr indirme iletkeni
kullanlarak tesisat yaplacaktr. ndirme iletkeninin direk zerinde tespit edilmesini
145

salayan kzl dkm veya benzeri malzemeden ucu sivri veya vidal atal direk tespit
kroeleri kullanlacaktr. Topraklama direncinin llmesine yarayan 2m ykseklie
muayene (test) klemensi kullanlacaktr. ndirme iletkeninin darbelere kar korunmas iin
kontrol klemensi ile zemin kaidesi arasnda kalan 2m yksekliince, 2" galvanizli koruma
borusu kullanlacaktr. alvanizli koruma borusunu tespit etmek iin tespit kelepesi
kullanlacaktr. Koruma borusunun iinde, iletkenlerin ierisinden geirildii PVC hortum
kullanlacaktr. Direk temel zemininde ring donatnn orta noktasndan 3m ileriye kadar
kaz yaplacaktr. Buraya ?20mm 1.5m som bakr topraklama elektrotu aklacaktr. Direin
tepesinden inen iki adet plak elektrolitik som bakr indirme iletkeni termokaynak
(cadweld) ile hem topraklama hem de ring donatya balanacaktr. Btn ar gerilim
koruma dzenlerinde olduu gibi topraa boalma yolunun diren ve endktans
olabildiince kk tutulacaktr. Bu sebeple topraklama elektroduna balant mmkn
olduu kadar dz, ke yapmadan (135 derece kvrml) ve en ksa yoldan yaplacaktr.
Yldrm etkilerine kar koruma nlemleri iin ilgili standartlara ( TS 622,TS IEC 61024 ve
TS IEC 60364-4-443 vb ) ve dier ilgili mevzuatta ( Bayndrlk Bakanl Teknik ler
artnamesi Yldrmlk tesisat ksm vb) belirtilen hususlara da uyulacaktr. Parlayc ve
patlayc ortamlarda alnacak ek topraklama nlemleri iin ilgili standartlarda ( rnein EN
60079-14 vb ), tzk ve genelgelerde belirtilen hususlara uyulacaktr.

146

Direk i Kabinet Topraklanmas
Sistem montaj yaplan her bir direk iin gerekli topraklama yaplacaktr. Topraklama
yaplrken toprak ile ntr arasndaki deerin TSE veya e deer kalite standartlarnda n
grlen deere ve her halkarda +1.5V snrnn altnda olmas salanacaktr. Direk
yanndaki ana rgardan kaz gzergahnda 20m uzakla ?20mm 1.5m som bakr
topraklama elektrotu aklacaktr. Direk ii kabinet ile topraklama elektrotu arasndaki
balant 1x6mm^2 NYA-F kablosu ile yaplacaktr. Balantlar termokaynak (cadweld) ile
yaplacaktr.

Gerilim Dmde Faz-Ntr Dengeleme Topraklamas
G datm panosundan en uzaktaki sistemlerin bulunduu UPS in ntrne topraklama
balants yaplacaktr. Direk yanndaki ana rgardan kaz gzergahnda 20m
uzakla ?20mm 1.5m som bakr topraklama elektrotu aklacaktr. Direk ii UPS ntr ile
topraklama elektrotu arasndaki balant 1x6mm^2 NYA-F kablosu ile yaplacaktr.
Balantlar termokaynak (cadweld) ile yaplacaktr.

Kabinet Topraklamas
Tm kabinetlerde topraklama yaplacaktr. Yapda elektrik sisteminin gvenli ilemesini
salamak ve personeli korumak amacyla bir topraklama sistemi tesis edilerek mevcut
datm panosunun topraklama barasna irtibatlanacaktr. Birimlere konulacak tm enerji
datm panolarna topraklama hatt getirilecektir. Topraklama kablolarna hibir ekil ve
yntemle ek yaplmayacaktr. Topraklama yapldktan sonra kullanc UPS prizinde lm
yaplacak ve ntr toprak arasndaki voltaj deeri en fazla 1.5 Volt olacaktr. Kabinet
yanndaki ana rgardan kaz gzergahnda 20m uzakla ?20mm 1.5m som bakr
topraklama elektrotu aklacaktr. kabinet ile topraklama elektrotu arasndaki balant
1x6mm^2 NYA-F kablosu ile yaplacaktr. Balantlar termokaynak (cadweld) ile
yaplacaktr. Topraklama direnci 1000 metreye kadar olan mesafelerde 5 ? un altnda
olmamaldr. Uzak noktalarda toprak hattnn ok byk kesitli bir iletkenle geirilmesi
yerine ikinci bir topraklama yaplmas tercih edilecektir.

147

10.6. Kabinetler
Ortam Kabinetler
Operasyon merkezlerinde ve kontrol odalarnda 2 adet 42U yksekliinde, eni 60cm,
genilii 80cm i ortam kabinet kullanlacaktr.
Dier tm kabinetler 24U yksekliinde, eni 60cm, genilii 60cm ltlerinde olacaktr.
Havalandrma iin yanlarda zgaralar olacaktr.
Aktif cihaz ve sunuculara yetecek ve %20 kapasite artna imkan tanyacak kadar KVM
port, TFT monitr, klavye, mouse, KGK priz grubu, kablolama bulunacaktr.
Kilitli olacaktr. Kilit tipi belirlenecektir.
Her ynden eriilebilecektir.
Metal malzemeden retilmi ve zeri frn boya ile kaplanm olacaktr.
Kullanlacak rnlere yetecek kadar raf bulunacak.
Kabinet ierisindeki cihazlar yeterli derecede soutacak ve en az 4 l fan dzenei
kurulacak ve kabinet i scakln gsterecek bir termostat bulunacaktr.
rnek kabinetler onay alndktan sonra kurulum yaplacak.
Her bir kabinet ierisinde 4 l fan grubu, 4 l tekerlek, en az 6l sigortal priz grubu, 2 adet
sabit raf, 1 adet hareketli raf, cihaz montajnda kullanlacak 20 adet yayl vida bulunacaktr.

Direk erisine Kabinetler
Direin iine zeminden 50cm yukarda boluuna eni 20cm, ykseklii 20cm, derinlii
30cm ltlerinde polyester kutu yerletirilecektir.
Bu kutu d yzeyi s yaltm malzemeleri ile kaplanacak ve 1 adet fan kullanlacaktr.
Kutunun alt tarafnda kablo giri, klar iin delikler olacak.
Kutu ierisinde kullanlacak cihazlar sabitlemek iin gerekli aksesuarlar bulunacaktr.
Direk kapaklarnda havalandrma amal panjur yapda olacaktr. Direk boluuna kutu
montaj iin delikli 2 adet yan raylar sabitlenecektir. Kapak ieriye su almayacak ekilde
tasarlanacaktr.
Direk imal edilirken yan raylarn montaj edilecei dzenekler hazrlanacaktr.
Direk kapak kilitleri kolay alamayan zel alyan tipten olacak.

148

D Ortam Kabinet ( D Saldrlara Kar Korumal )
evresel etkilere kar dayankl olacak. Kabinetin ierisindeki deerlere zarar vermek
isteyenlere veya kt niyetlilerin mdahelelerine kar kabinetler dayankl olacak. DI
ORTAM Kabinetlerinin mekanik zellikleri ve kabinet ii ekipmanlar uluslararas
standartlara uygun olacak. Kabinet ierisinde havalandrma sirklasyonunu salayacak
biimde tasarm yaplacak. Fiber optik kablolarn sonlandrlmas yaplacak. darenin
belirledii yerlerde UPS ve Klima kullanlacak. Kabinetten direklere kablo balantlar
yaplacak. (enerji, koaksiyel, data kablolar)

Kabinet ana gvde topraklamas yaplacak. Kabinetin elektronik gvenlii salanacak,
izlenecek, ynetilecek ve denetlenecek. Kabinet alt kaide montajnda kablo
gzergahlarnda alt yap borulama yaplacak. Hava koullarna ve korozyona dayankl
olacak. Toza kar yksek korulumal olacak. Darbeye dayankl galvaniz sa zeri epoksi
boyadan imal edecek. Kullanlacak rnlere yetecek kadar raf bulunacak. Kabinetlerin
kilitleri kolay alamayan tipten olacak. Muhafaza kap kilidi kademeli ifreli olacak. Kilit
dili 3 kademede kilitlenecek, kilit kar tarafa tam oturacak ve dnmesine engel olacak.
Kabinetler numaralandrlacak.
Kabinet herhangi bir nedenle aldnda merkeze ald bilgisi alarm ile bildirilecek.
Kabinet ierisine cihazlar yeterli derecede soutacak heat exchanger dzenei kurulacak
ve termostat bulunacaktr. lleri standartlara uygun olacak ve %40 bo alan kalacak
ekilde belirlenecek. rnek kabinet imal edilip dare onayna sunulduktan sonra
kullanlacak.
Muhafaza IP66 standardna uygun olarak tasarlanm olacak. Kabinet tipi ve metal kalnl,
d etkenlere ( rzgar, yamur, darbe, paslanmaz, yanc vs. ) kar dayankl ve uzun
mrl olacak.
Beton kaide zerine (projeye uygun) vidal montaj eklinde olacak. Kap says 1 adet
olacak.
Boyutlar dare tarafndan belirlenecek. DI ORTAM Kabinet muhafazann ieriside olacak.
(Kabinet, Kabinet muhafazas). Muhafazann drt yan satan ve galvaniz ve epoksi boya
olacak.
D ortam kabinet muhafazas ile i kabinet arasnda her yerde en az 10cm mesafe
olacaktr.
149

Muhafaza kap hari dier 3 taraf tek paradan yaplacaktr. Muhafaza etrafna ieriden
titreim sndrc levha kutular montaj edilecek. Tm muhafazalarn kilit ve anahtarlar
tek tip olacaktr.
Muhafaza minimum 3mm satan imal edilecek. Kabinet zeri galvaniz ve epoksi boya ile
kaplanacak. Enerji ve data kablolar iin ayr boru ekilecek ve 135 derecelik eimi olan
dirsekler kullanlacak. Kabinet montaj yerleri ve hazrlanmas detaylar proje ekinde
verilmitir.

10.7. Tadilat ve Tefriat leri
Kablo Gzergahlar Ama, Tamir Ve Dzenleme leri
Tadilat ilerinde yaplacak ileri projelendirecek, onaylandktan sonra ilere balayacaktr.
Kablolar, bina nlerindeki ana rgarlardan operasyon merkezindeki, kontrol odalarndaki
ve sistem odalarndaki kabinetlere kadar kanaletler ierisinden geirilecektir. Kanaletler
denirken tm beton krmalar, delikler beton ve izolasyon dolgu malzemeleri kullanlarak
kapatlacak, svanacak ve izolasyon ileri yaplacaktr. Kanalet demede ve ekipmanlarn
montaj edilecei yerlerde konstrksiyon ve kaynak ileri yaplacaktr. Giri iin delinecek
delikler delmeden nce planlanmal ve delikler oda ii yan duvarna sfr hizadan
delinmelidir. Tadilat ileri srasnda su borularna, kanalizasyona, elektrik sistemlerine
verecei zararlar tamir edecek ve onaracaktr.
Birimlerdeki kontrol odalarnda izleme sistemleri ve kabinetler montaj edilmeden
nce gerekli tasarmlar yaplacak, projelendirilecektir.

Kanallar, Kanaletler Ve Tavalar
Kullanlacak kablo kanallar polivinil klorid (PVC) malzemeden imal edilmi olup, gne
na (ultraviole) dayankl olacaktr. Kablo kanal yapsal kablolama standartlarna uygun
montaj aksesuarlarna sahip olmaldr. Kablo kanallar alev iletmeme zelliine sahip
olmaldr. Kablo kanallar en dk -40C, en yksek 60C dereceleri arasnda kullanlabilir
olmal, kapak veya aksesuarlarnda bir deformasyon olmamaldr. Aksesuar montajnda
hibir ekilde akta kalan yerler olmayacak ve aksesuarlar buna dikkat edilerek monte
edilecektir. Tm aksesuarlar trnaklar krlmadan kanala salam ekilde monte edilecek ve
d mdahalelerde mmkn olduunca dmeyecek ekilde monte edilecektir. ekilen
tm kablolar akta kalmayacak kanal ierisinden ekilecektir. Kanal montajnn uygun
150

olmad yerlerde ise Plastik Spiral ierisinden ekilecektir. Ancak grnen ortamlarda asla
plastik spiraller kullanlmayacak, kanal montajnn mmkn olmad noktalarda ise
alternatif kanal gzergahlar kullanlacaktr. Kanallar sprgelik hizasndan ekilecek olup,
kullanc priz modlleri yerden en az 20 cm yukarya monte edilecektir ve priz modulu ile
kanal arasnda hi bir ekilde boluk olmayacaktr. Sprgelik hizasndaki kanaldan
yukarya klar T yada L dirsek ile yaplacaktr. Kanallar hibir ekilde duvar ortasnda
ekilmemelidir. Dikey iniler mutlaka ke noktalardan yaplmaldr. Dolap vb. Eya
bulunan yerlerde bu eyalar ekilerek ke noktalardan iniler yaplmaldr. Kullanlacak
olan btn data ve UPS priz modllerinin kasa veya ereveleri ve kablo kanallar, ayn tip,
modl ve markadan olumu, estetik grnl ve iyi dizayn edilmi olarak seilmelidir.
Kullanlacak modller, UTP data kablolamasnda kullanlan RJ-45 data jacklaryla veya UPS
priz modlleriyle ayn marka olmasa da uyumlu olmaldr. Ayn gzergahta olan tm
kanallar ayn boyutta olacaktr. Tama ve datma kanallar yeterli kalnlkta ve
dayankllkta olacaktr. Kanal ekimlerinde 1 (bir) metre aralkla mutlaka dbel
kullanlacaktr. Dbeller kanal gzerghnda apraz olacak ekilde ilenecek, bu ilem
kanal kastrmamak amacyla yaplacaktr. Bu ilem duvarn durumuna gre daha sk
aralklarla yaplabilir.

151

11. SORULAR
11.1. 2011 Yl Vize Ve Snav Sorular
1. E1 - TDM oullama yapsnda ka adet kanal vardr? 30 adet kanal veri ve ses iin ise
geriye kalan 2 adet ne amala kullanlr.
2. CSMA/CD(Carrier Sense Multiple Access with Collision Detect) algoritmasnda neden
atma olur. Bu algoritma u admlardan oluur; Ortamda veri paketi olup olmadn
dinler.Bosa veri paketini ortama gnderir. Doluysa bekler ve dinlemeye devam eder
Eit eriim hakk olduundan, ayn anda veri paketleri braklrsa atma olur.
atma tm NIC Network Interface Card kartlar tarafndan alglar. atmaya
girmeyenler ortamn normale dnmesini bekler. atmaya girenlerden en ksa
sreyi retenler veri paketini ortama brakr. TCP/IP ile kurulan bir bilgisayar anda
bir Ethernet port parametre ile tanmlanr: Bilgisayarn ismi, IP adresi, MAC adresi
( Media Access Control: Ortama eriim adresi )
1 Bilgisayar alarnn yararlarn sralayn.
Bilgisayarlar bir a oluturmak zere birbirine balanmasnn salad yararlar;
Bilgilerin paylam,
Merkezi ynetim ve destei,
Kurumsal alma,
Gvenlik.

2 Bir sistemin giri gc Pin=2watt,
a) Pin(dBw)=10*log(Pin), Log(2)=0.3 ise Pin(dBw) deerini bulunuz. Pin(dBw)=3dBw
b) Pin(dBm)=Pin(dBw)+30 ise Pin(dBm) deerini bulunuz. Pin(dBm)=33dBm
c) Sistemin giri iaretini kuvvetlendirmesi iin temel koul ne olmaldr.
k seviyesi giri seviyesinden byk olmaldr.
3 Kablonun giriinden P1=256 watt llmtr. Kablonun uzunluu 100metredir.
Kablonun sonundan P2=1watt llmtr. 100metrelik kablo kayb ka dB dir.
KdB=10*log(P2/P1)=? , Log(2)=0.3 , 256=2^8, log(a^n)=n*log(a) dr.
Yant: KdB=10*log(1/256)=10*log(1)-10*log(2^8)=-80*0.3=-24dB
152

100m
P1 P2

4 Nyquist Teoreminde
a) C=2 x B x n, C=2.048.000bps B=128.000Hz ise n=? n yi tanmlayn. Yant: n=8
b) Bir iaretin alt frekans =10KHz st frekans=20KHz ise iaretin band geniliini
bulunuz.
Band genili=BW=st frekans-alt frkans=20.000-10.000=10.000Hz=10KHz
c) rnek alma frekans >=2*BW ise (BW: band genilii), BW=10.000Hz ise rnek
alma frekansn bulunuz. rnek alma zaman araln saniye olarak bulunuz.
Yant: rnek alma frekans=2*10.000=20.000 Hz=20KHz
rnek alma zaman aral=50mikrosaniye
5 Haberleme ortamlarn ve salamalar gereken kriterleri yaznz.
Haberleme Ortamlar: Telli: 2 tel, 4 tel burgulu, koaksiyel, fiber
Hava; RF, Mikrodalga, Kzl tesi, Optik
Haberleme Ortamnn Salamas Gereken Kriterler; Maliyet, Kurulum
gereksinimleri, Bant genilii, Bant Kullanm (Baseband veya Geni Bant), Zayflama,
Elektromanyetik giriime (nterferans) dayanklk
6 2 adet E3, 2 adet E2 ve 18adet E1 oullama devresinin tm tek bir oullama
devresi ve fiber kablo ile kar tarafa iletilecektir. Hangi oullama devresini
nerirsiniz? Yant: 2 adet E3=2* 16 =32 E1 devresi , 2 adet E2 =2* 4=8 E1 devresi, 18
E1 devresi. Toplam E1 devresi= 58 E1 devresi STM-1 devresi nerilir.
7 Elektromanyetik spektrumda grnen n dalga boylar hangi aralktadr.
Yant: Dalga boyu 400nm ile 700nm arasndak elektromanyetik dalgalar grnen
klardr.
8 Bir ilede sabit telefon abone says 40.000 dir. Tm abonlerin (GSM ve sabit hat /
Video, IPTV) internet ve mesaj hizmetlerinde istenen hz ve kalitede istenen ortamda
153

vermek. D Trunk Devreleri: ehirler aras, Milletler aras, Ulusal GSM operatrleri,
ehir ii, Data. Kanal verimli kullanma yntemleri: Compression, Reducing, Coding,
Modulation, Canstrator, Konuurken beklenen aral deerlendirme, Abone megl
Sktrmadaki ama: Daha az oullama devresi, daha az band genilii, daha az
iletiim ortam.

a) Ayn anda hizmet alan abone oran - Earlang=%15 ise ayn anda konuacak abone
saysn bulunuz. Ayn anda konuan abone says belirlenirken blgenin sosyo
ekonomik durumu detayl analiz edilir. Ayn anda konuacak abone says=Abone
Says x Earlang / 100. Ayn anda konuacak abone says =40.000*15/100=6.000
abonedir. Ayn anda konuacak abolerin % 15 konuanlardan boalacak kanallar
bekler iseler ka adet kanala ihtiya vardr.
Bekleyecek abone says = Ayn anda konuan abone x Bekleme oran /100
Bekleyecek abone says =6.000*10/100=600
Kanal says=6.000-600=5.400 kanal.
b) Toplam E1 saysn bulunuz?
E1 devre says=Kanal Says/30, E1 devre sayss=5.400/30=180.
Saysal Devre Anahtarlama sisteminin kapasitesi belirlenirken; hizmet oranlarna gre
gerekli E1 devre saylar hesaplanr.
Hizmet Oranlar: Lokal GSM=%12, D Trunk=%50, Internet VoIP =%10, Data, ISDN
PRI &BRI =%5, Kyler ve Krsal GSM BTS ler=%8, evrim=%15.
E1 devreleri hizmetlere gre dalm:
Lokalden GSM BTS hizmeti iin gerekli E1 says=180*12/100=22 E1
le ynlenecek D Trunk hizmeti iin gerekli E1 says =180*50/100=90 E1
VoIP iin gerekli E1 says =180*10/100=18 E1

Data, ISDN PRI & BRI hizmeti iin gerekli E1 says =180* 5/100=9 E1
Kyler ve Krsal GSM BTS hizmeti iin gerekli E1 says =180*8/100=15 E1
evrim hizmeti iin gerekli E1 says =180*15/100=27 E1
Toplam E1 says=22 + 90 + 18+9 + 15 + 27 =181 (1 adet yedekli)
154

c) Lokal GSM trunk devresine ait 22E1 devresini 2 adet dorudan balanacak, geriye
kalan E1 devreleri oullama devrelerine ynelmeden 1:5 orannda sktrlacaktr.
oullanmak iin lokal GSM trunka ynlenecek E1 saysn bulunuz.
Sktrlacak E1 says= 22-2=20 E1
Sktrlm E1 says=20/5=4 E1
Lokal GSM trunktaki oullama devresine ynlenecek E1 says=2+4=6 E1.
d) D Trunk Devresine ait 90E1 devrsinin 12 adeti dorudan balanacak, geriye kalan E1
devreleri oullama devrelerine ynelmeden1:6 orannda sktrlacaktr. l D Trunk
oullanma devresine ynlenecek E1 saysn bulunuz. oullama devresini
belirleyiniz.
oullanmak iin l D trunka ynlenecek E1 says=12+13=25 E1.
oullamak iin l D Trunk 2 x E3 devresi planlanr, Yedek E1 says=32-25=7 E1
9 10. sorudaki ilede GSM telefon abone says 50.000 dir. Ayn anda hizmet alan abone
oran - earlang=%20 dir.
a) Ayn anda konuacak abone saysn bulunuz.
Ayn anda konuacak abone says=Abone Says x Earlang / 100
Ayn anda konuacak abone says =50.000*20/100=10.000 abonedir.
b) Ayn anda konuacak abolerin % 34 konuanlardan boalacak kanal bekleri ise ka
adet kanala ihtiya vardr.Bekleyecek abone says = Ayn anda konuan abone x
Bekleme oran /100. Bekleyecek abone says =10.000*34/100=3.400 . Kanal
says=10.000-3.400=6.600 Kanal.
c) Toplam E1 saysn bulunuz? E1 devre says=Kanal Says/30 ise E1 devre
sayss=6.600/30=220 E1.
d) Saysal Devre Anahtarlama sisteminin kapasitesi belirlenirken; hizmet oranlarna
gre gerekli E1 devre saylar hesaplanr.
Hizmet Oranlar: Lokal Telekom=%10, le Telekom zerinden l D Trunk=%35,
ISP Internet VoIP=%20, Radyolink=%5, evrim=%30.
E1 devreleri hizmetlere gre dalm:
Lokal Telekom hizmeti iin gerekli E1 says=220*10/100=22 E1
le ynlenecek D Trunk hizmeti iin gerekli E1 says =220*35/100=77 E1
155

evrim hizmeti iin gerekli E1 says =220*30/100=66 E1
IS Internet=220*20/100=44 E1
Radyolink =220*5/100=11 E1
Toplam E1 says=22+77+66+44+11 =220 (0 adet yedekli)
e) le Lokal Trunk devresine ait 22E1 devresini 2 adet dorudan balanacak, geriye
kalan E1 devreleri oullama devrelerine ynelmeden 1:5 orannda
sktrlacaktr. oullanmak iin le Lokal Trunka ynlenecek E1 saysn bulunuz.
Lokal Telekom Trunktaki oullama devresine ynlenecek E1 says=2+4=6 E1.
f) le Telekomdaki l D Trunk Devresine oullanma devresine ynelecek 110E1
devrsinin 12 adeti dorudan balanacak, geriye kalan E1 devreleri ise oullama
devrelerine ynelmeden1:5 orannda sktrlacaktr. l D Trunk oullanma
devresine ynlenecek E1 saysn bulunuz. oullama devresini belirleyiniz.
l D trunk oullama devresine ynlenecek E1 says=12+13=25 E1.
le D Trunk oullama devresine ynelcek E1 devre says= Lokal Telekom
Trunktaki oullama devresine ynlenecek E1 says + l D trunk oullama
devresine ynlenecek E1 says=6 +25=31E1.
oullama devresi olarak STM-1 planlanr. Yedek E1 says=63-31=32 E1
g) Haberleme ortam olarak fiber kablo planlanr, Kullanlacak fiber kl (core) says
2 adettir (Tx/Rx)
10 10. ve 11. sorulardan l D Trunk oullama Devresinin Tasarlanmas
GSM - BTS den gelen le ynlenecek E1 devresi says= 12E1 + 13E1=25E1
Lokal Telekomdan le ynlenecek oullama devresi 2 x E3=32 E1
a) Frame Relay hizmeti (Internet, Ses, Veri) alan abone says 96 dr. Herbir abone
ortalama 1Mbps sanal veri hznda iletiim istemektedir. Sktrma oran 1:10 dur.
Toplam E1 devre saysn bulunuz.
stenen Sanal Veri Eriim Hz=96*1.000Kbps=96.000Kbps
stenen Gerek Veri Eriim Hz=96.000/10=9.600Kbps
64Kbps kanal says=9.600/64=150, E1 says=150/30=5 E1 devresi
156

5 mteri E1, 15 Mteri 256Kbps, 10 Mteri 512Kbps, 5 Mteri de 1024Kbps
Kiralk devre balants istemektedir.
5 E1 iin kanal says=5 x 30=150 Kanal,
5 x 1024 Kbps iin kanal says=5*1024/64=80 Kanal,
Toplam kanal says=370 kanal, E1=370/30=12,33 13 E1 devresi

b) ADSL aboneleri iin tm aboneler DSLAM sistemine balanacaktr. Tm aboneler
ayn anda internete balandnda ortalama 4,8Kbps hznda internete
balanacaklardr. Sktrma oran 1:20 ise toplam E1 saysn bulunuz.
Toplam abone says=40.000
Toplam Sanal internete eriim hz =40.000*4,8Kbps=192.000Kbps
Toplam Gerek internete eriim hz=192.000/20=9.600Kbps
Toplam kanal says=9.600Kbps/64Kbps=150
Toplam E1 says=150/30=5 E1 devresi.

c) 2 x E3 devreside ATM kalitesinde %80 orannda bps olarak hizmet verecektir.
Toplam eriim hzn bulunuz. Ortalama 128Kbps hznda eriim olacaksa ka
aboneye hizmet verilir.
Toplam E1 says=16*2=32, Toplam Kanal says=32*30=960
Net veri eriim hz=960*64=61.440Kbps
% 80 kalitesinde veri eriim hz=61.440*100/80=76.800
Abone says=76.800/128=600.

d) GSM abonlerinden 44 x E1 devresi 1:10 sktrma ile grme yapacak ise ka
adet E1 devresi kullanlacaktr? E1 says=5E1
GSM abonlerinden % 20 si 3G iletiim istemektedir. Sanal 5Kbps veri hz,
sktrma (1:8)
40.000*20/100=8.000 abone.
Sanal veri hz=8.000 x 5=40.000Kbps
Gerek hz=40.000/8=5.000Kbps
157

Kanal says=5.000/64=79
E1=79/30=2,63 3 adettir.
Tm abonler ayn anda 1Kbps mesaj iletebilmektedir. Sktrma oran (1:100) dr.
Sanal veri hz=40.000*1Kbps=40.000Kbps
Gerek veri hz=40.000/100=400Kbps
Kanal=400/64=6.25 7 Kanal
E1 says=1 adet
e) Sabit abonlerinden 18E1 devresi 1:10 sktrma ile grme yapacak ise ka
adet E1 devresi kullanlacaktr? E1 says=2E1
f) D trunk devresindeki Toplam E1 says nedir?
GSM BTS= 25 E1
Lokal Telekom= 2 x E3=2*16= 32 E1
Frame Relay= 05 E1
Kiralk Devreler= 13 E1
ADSL= 05 E1
FTTH GW= 2 x E3=2*16= 32 E1
GSM Internet VoIP 5 E1
Lokal Internet VoIP 2 E1
Toplam 119 E1
g) le gidecek oullama devresi ne olmaldr?
2 x STM-1 uygundur. ( STM-4 ile fiyat karltrlmasnda daha ekeonomik
olduundan) Toplam E1 says=126, Yedek E1 says=126-119=7 E1, Fiber kablo
fiber Kl Says= 2 x Tx + 2 x Rx dir.
h) Alt yap konfigrasyonu izin
158

H
A
B
E
R
L
E
M
E

O
R
T
A
M
I
F
B
E
R

K
A
B
L
O
E

T
E
L
E
K
O
M
E 1 - T D M M U X
A D C - C O D E C ( P C M ) D A C C O D E C ( P C M )
E 1 - T D M D E M U X
5
0
.
0
0
0
F
T
D
M
A
1
4
0
.
0
0
0
A n a l o g
A n a l o g
1 5 3 E 1
D S L A M
L

D
I

T
R
U
N
K

%
5
0
(
U
L
U
S
A
L

G
S
M
,

E
H
,

M
L
L
E
T
L
E
R

A
R
A
S
I
,

E
H
R
L
E
R

A
R
A
S
I
,

D
A
T
A
)
K
Y
L
E
R
,
K
I
R
S
A
L

G
S
M

%
8
1 5 3 E 1
A n a l o g
S a y s a l
2
4

E
1
N D R G E M E V E H I B R I D D E V R E L E R
%
1
5

E 1 T D M M U X E 1 T D M D E M U X
6 . 6 0 0 K a n a l
2 2 0 E 1 2 2 0 E 1
6 . 6 0 0 K a n a lS a y s a l
N D R G E M E
%
2
0

E

T
E
L
E
K
O
M

%
1
0

L

D
I

T
R
U
N
K
%
3
5

(
U
L
U
S
A
L

G
S
M
,

E
H
,

M
L
L
E
T
L
E
R

A
R
A
S
I
,

E
H
R
L
E
R

A
R
A
S
I
,
D
A
T
A
)
1
2

E
1
L O K A L S A Y I S A L D E V R E A N A H T A R L A M A ( % 3 0 )
6 6 E 1
2
0

E
1
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
5
)
S a y s a l
6
5

E
1
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
5
)
2

E
1
4

E
1
1
3

E
1
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
5
)
L
O
K
A
L

G
S
M

%
1
2
2
0

E
1
2

E
1
1
2

E
1
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
6
)
7
8

E
1
1
3

E
1
L O K A L S A Y I S A L D E V R E A N A H T A R L A M A
B E K L E M E = 6 . 0 0 0 * 1 0 / 1 0 0 = 6 0 0
%
1
0

4 0 . 0 0 0 A b o n e
A n a l o g
G S M
M U X - D E M U X
1
2

E
1
2

E
1
B E K L E M E
1 0 . 0 0 0 A b o n e
1 0 . 0 0 0 A b o n e
S a y s a l
%
3
4

2
3

E
1
L E T E L E K O M
M U X - D E M U X
5

E
1
K
i
r
a
l
k

D
e
v
r
e
l
e
r
F
R
A
M
E

R
E
L
A
Y
5 E 1
L D I T R U N K
M U X - D E M U X
I
S
D
N

P
R
I

&
B
R
I

%

5
9

E
1
2

x

E
3
G S M
M U X - D E M U X
5

E
1
1
3

E
1
S
T
M
-
1
2
3

E
1
3
4

E
1
A
D
S
L
5

E
1
V V V V
F
T
T
H
G
W
2

x

E
3
HABERLEME ORTAMI
FBER KABLO
L TELEKOM
2 x S T M - 1
N
x

6
4
K
b
p
s
M
U
X
M
O
D
E
M
K
Y
L
E
R

&

K
I
R
S
A
L

G
S
M

B
T
S
M
U
X
-
D
E
M
U
X

&

T
R
U
N
K

D
E
V
R
E
S
V VV V
V VV V
V VV V
S
T
M
-
1
1
2

E
1
V VV V
5 . 4 0 0 K a n a l
4 . 5 9 0 K a n a l
9

E
1
S u n u c u
B
ilg
is
a
y
a
r
A N A H T A R L A M AA N A H T A R L A M A A N A H T A R L A M A
S u n u c u
B
ilg
is
a
y
a
r
V VV V
A N A H T A R L A M A A N A H T A R L A M A
V VV V V VV VV VV V V VV V
4

E
1
3 G , I N T E R N E T & M E S A J S S T E M L E R
I
S
P

/

I
N
T
E
R
N
E
T

%
2
0
R
A
D
Y
O
L
I
N
K

%
5
7
7

E
1
7
7

E
1
7
7

E
1
2
2

E
1
4
4

E
1
1
1

E
1
5
0
.
0
0
0
5
0
.
0
0
0
2
2

E
1
9
0

E
1
9

E
1
1
5

E
1
Q
o
S

-

I
N
T
E
R
N
E
T

V
o
I
P

%

1
0
1
8

E
1
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
1
0
)
V VV V
G
W
S
I
K
I
T
I
R
M
A

(
1
:
1
0
)
V VV V
3
G
M
E
S
A
J
3

E
1
1

E
1
5

E
1
2

E
1
M
E
S
A
J
1

E
1
3
G
3

E
1
A
D
S
L
A N A L O G A N A H T A R L A M A % 1 5
E 1 D E V R E S N E Y N L E N D R M E % 8 5
A n a l o g 6 . 0 0 0 A b o n e 6 . 0 0 0 A b o n e
5 . 4 0 0 K a n a l
4 . 5 9 0 K a n a l
4 . 5 9 0 K a n a l
4 . 5 9 0 K a n a l

159

11.2. 2012 Yl Vize Ve Snav Sorular
Soru-1: Pr(dBm)=Pt(dBm) - L(dB), (Pr=Pt/L, L: orandr L>=1); Pt: k gc, Pr: Giri gc,
L: hat boyunca iaretin zayflamasdr.
a) Bir kablonun kndan llen g 20dBm, giriinden llen g 50dBm ise
kablodaki zayflama ka dB dir. 20=50-L ise L=30dB dir.
b) Bir kablonun giriinden llen g 40dBm, kablodaki zayflama 40dB kablo
kndaki k g ka dBm dir. Pr=40-40=0dBm
c) Bir kablonun kndan llen g 50dBm, kablodaki zayflama 30dB ise giri
gcn dBm olarak bulunuz. 50=Pt-30 ise Pt=80dBm
Soru-2: log(axbxc)=log(a)+log(b)+log(c), log(a^n)=nxlog(a), Log(2)=0.3, log(3)=0.477,
Log(7)=0.845, Log(10)=1
a) log(2 x 3 x 7 x 7)=log(2)+log(3)+2 xlog(7)=0.3+0.477+2*0.845=0.777+1.75=2.467
b) log(2 x 2 x 3 x 7)= 2 x log(2)+log(3)+log(7)=1.922
c) log(2 x 3 x 3 x 7)=log(2)+2 x log(3)+log(7)=2.099
Soru-3: E1, Trafik analizi, Devre hesaplanmas
a) Bir ilede 1500 abone d trunk'a ynelmektedir. (1800/2400kanal)
b) Bir E1 devresinde ka adet hizmet kanal, ka adet ereve tantm bilgisi kanal, ve
ka adet oklu ereve tantm ve iaretleme bilgisi kanal bulunmaktadr.
Bir E1 devresinde 30 adet konuma kanal, 1 adet TB, 1 adet TB ve iaretleme
kanal olmak zere toplam 32 kanal vardr.
c) Bir E1 devresinde ka kanal vardr? Bir saniyede ka bit transfer edilir? 32 kanal,
2.048Mbps
d) Bu iledeki d trunk'a ait E1 devresi saysn bulunuz. 1500/30=50
e) 1 adet E3 devresi toplam 16 adet E1 devresini oullar, 1 adet STM-1 devrsi ise 63
adet E1 devresi bulunmaktadr.
E3: 50adet E1 iin 3 adet E3 devresi kullanlr. (50/16->3)
STM=50 adet E1 devresi iin 1 adet STM-1 devresi kullanlr. (50/63->1 adet)
Soru-4: Ses sktrma, VoIP (1 E1 kanalndan 20 abone, 10 aone, 2 abone)
a) Bir konuma kanalndan 64Kbps veri transfer olmaktadr. Bir kanaldan bir abone
yerine 20 abone ayn anda konuma yapacaktr. Kanal performans artrma
yntemlerinden VoIP kullanan 1 aboneden 1 saniyede ka bit transfer edilir?
(64.000bps/20=3200bps)
160

Soru-5: Peer-to-peer Network ve Client/server nedir?
Peer-to-peer Network (eler aras) ile kullanclar birbirleriyle iletiim kurar, dosya
alverii yapar.
client/server alarda Ana makine zerinde a ynetimi yaplr. Aa girecek (login)
ya da balanacak herkes bu ana makine zerinde yer alan kullanc hesaplarna
gre kontrol edilerek balant gerekletirilir.
Soru-6: OSI katman
a) Sanal olarak bilgisayarlarn birbirini fark ettii, bilgisayarlar arasnda oturum aan
ve sonlandran OSI katman hangisidir? (session-Oturum)
b) st katmanlardan gelen bilgi hangi katman tarafndan dier katmanlara ve hedefe
ulatrlr. (Transport-letiim)
c) Fiziksel adreslemenin ve network ortamnda verinin nasl tanacann
tanmland katman hangisidir? (Data link)
Soru-7: TCP/IP
a) TCP/IP ile kurulan bir bilgisayar anda bir Ethernet port hangi parametre ile
tanmlanr? TCP/IP ile kurulan bir bilgisayar anda bir Ethernet port parametre
ile tanmlanr: Bilgisayarn ismi, IP adresi, MAC adresi ( Media Access Control:
Ortama eriim adresi )
b) 802.3 standard nedir? 802.16 stabdard nedir? 802.11 standard nedir.
Ethernet, WIMAX, WIFI
c) Bir Ethetnet paketi ka ksmdan oluur?
Bir Ethetnet paketi ksmdan oluur: MAC (Media Access Control), Data, CRC
(Cyclic Redundancy Check). MAC bilgisi hem kaynak hem de hedef iin tutulur. CRC
ise veri iletiminin kontrol salar.
DATA , CRC nedir, MAC nedir?

161

12. EKLER
12.1. Standartlar
ISO = International Standards Organization
ITU = International Telecommunication Union (formerly CCITT)
ANSI = American National Standards Institute
IEEE = Institute of Electrical and Electronic Engineers
IETF = Internet Engineering Task Force
ATM Forum = ATM standards-making body
FCC=Federal Communications Commission
ETSI=The European Telecommunications Standards Institute produces globally-applicable
standards for Information and Communications Technologies (ICT), including fixed,
mobile, radio, converged, broadcast and internet technologies.

12.2. Morse Kodlar

-... ..- --. ..-
- -. .... .- -. .- --. ..-- --.. . .-..
Mors kodlarnda konumada tire iin: dot ya da dah, nokta iin dit ya da di kullanlr.
Mors alfabesi, ksa ve uzun iaretler (nokta ve izgiler) kullanarak bilgi aktarlmasn
salayan yntem. 1832'de telgraf ile ilgilenmeye balayan Samuel Morse tarafndan 1835
ylnda oluturuldu. 1837'de kullanlmaya balad. 1840 ylnda patent iin bavuruldu.

162

12.3. Alfabe Heceleme
Alfa Bravo Charlie Delta Echo
Foxtrot Golf Hotel India Juliet
Kilo Lima Mike/Mama November Oscar
Papa Quebec Romeo Sierra Tango
Uniform Victor Whisky Yankee Zulu

Wun(1) Too(2) Tree(3) Fower(4) Fife(5)
Six(6) Seven(7) Ait(8) Niner(9) Zero(0)

12.4. Birimler

163

12.5. Haberleme Sistemleri Montajnda Kullanlan El Aletleri
- Takm antas; Pense, Kargaburun, Yan Keski, Saati Tornavida Takm, Tornavida
Takm, Matkap, Havya Seti, lehim, Somun, Vida, Cvata, Kontrol Kalemi, Cmbz
Takm, Entegre Skm Aleti
- Gvenlii ve sal; Elbisesi, Antistatik Bilezik, lkyardm Malzemeleri, Toz
Temizleyici Aralar ( Kompresr ), Temizleyici Sprey, Temizleme Aletleri
(Temizleyici Sv ve Spreyler, Temizleme Fralar ), Elektrik Sprge, Uyar
Levhalar, Plastik Eldiven, Merdiven, Aydnlatma, Zararl Atk Depolama, Geri
Dnml Atk Depolama ve Gvenlii, Ikl Mercek, zel Macun
- lm Cihazlar; Kablo lme Aletleri, l Aleti (Avometre), Test Programlar ve
Cihazlar, osilaskop ve sinyal reteci vb.
- Enerji, zayf akm gvenlik kablolar (fiber, koaksiyel, 2-tel, 4-tel burgulu); PVC
Kablo Kanallar ve tavalar, Numaralandrma Etiketi, zolasyon Band, Kablo Ba,
Uzatma Kablolar, Tel Sarma ve Skme Tabancalar, Kablo - Tel Syrma, Badi,
Balama Dizisi, zolasyon syrmal kontak ve Tel rtibatlma Aleti
- Yol Haritas ve navigasyon; GPS
- Dkmanlar; Proje, bitirme Formu, Mteri Bilgi Formu, Malzeme Talep Formu,
Servis Formu, artnameler, Malzeme kataloglar / El kitaplar, Malzeme Fiyat
Listesi, Hesap Makinesi
- letiim Aralar; Telefon, faks, kablosuz, nternet Balants
- Bilgisayar; CD ve DVD antas, Harici Depolama Birimleri, letim Sistemi Kurulum
CD si ve letim Sisteminin Katalogu, Gvenlik Programlar, lemci Soutucusu,
Sistem Disketi, Sorun Giderici Yazlmlar, Tanabilir Bellek, Temizleme CD' si ve
Temizleme Disketi
- Yazlmlar; Donanm Srmleri (Drivers) ve Donanm Teknik Dokmanlar
- evre Birimleri; Yazc,Tarayc, webcam,dijital fotoraf mak, ADSL modem, dijital
kamera

164

KAYNAKLAR
1) Trkiye de Telekomnikasyon Tarihesi,
http://www.emo.org.tr/ekler/e52547a0e7bca35_ek.pdf?dergi=457
2) http://pusula.net.tr/voipurun.htm
3) www.bilgisayarogren.com/network8.doc

Communication

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Communication

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Watt referans gcne

You might also like