Jorge Luis Borges - Kum Kitabı

KUM
KTABI
Jorge Luis Borges

indekiler
EVRENN NOTU .................................................................................. 1
YAZARIN NOTU ..................................................................................... 2
TEK ................................................................................................... 4
ULRIKE................................................................................................ 12
KONGRE ............................................................................................. 17
BAKA EYLER DAHA VAR ................................................................... 35
OTUZLAR MEZHEB ............................................................................. 42
ARMAANLAR GECES ........................................................................ 45
AYNA VE MASKE ................................................................................. 50
UNDR ................................................................................................. 54
YORGUN BR ADAMIN DLKES ...................................................... 60
DZEN ................................................................................................ 67
AVELINO ARREDONDO ........................................................................ 73
DSK ................................................................................................... 79
KUM KTABI ........................................................................................ 82
SONDEYI ........................................................................................... 87

evirenin Notu
"Bir gerek biimi, tutarl ve zeksel
deil, ama iyice yan ve blnm"
Thomas De Quincey

Kum Kitab (El Libro di Arena) Franszca ve ngilizce evirilerinden
Trkeletirildi ve spanyolca aslyla karlatrld.
Bir syleide Borges Yazarken her zaman uyuuk ve ar davrandm,
her tmce kendini farkl ekillerde ortaya koydu: Bir szce varma-
dan nce birok eanlamly elden geirmem, saysz eretileme iin-
den seim yapmam gerekiyor. (...) Balarda artc sfat ve eretileme-
ler ararken, imdi artcln nlenmesi ve her eyin okuyucu iin
kolaylatrlmas gerektiini hissediyorum (...) bence eseri okuyucu
kendi yaratr" diyordu.
Borges'in dzyazsnn ar anlam younluu ve grsel anlatm, kulla-
nlan souk, kat dilin ayn zamanda armlarla ykl olmas ve b-
tnn geometrik diyebileceimiz dokusunu ve duyumsal zn birlikte
eleme zorunluu evirinin ekillenmesinde temel sorunu oluturdu.
eviride amaladm, yazarn zgn dilini mmkn olduunca yakn
yanstabilmekti. Zaman zaman bu giriimi dn vermeden sonuca ula-
trdm sanyorum. Ama genellikle, Trkeletirmedeki zayflklar
kabullenmek gerekti. Byle durumlarda, yaznn gerek akmn, Bor-
gesin izini aa karmay hedef alarak dzenledim. Seme zorunda
kaldmda da, yazarn dili ilemekteki temel zgnlne, zellikle
yanslanamaz tonuna bana en benzer grneni yeledim. Bu ncelik
srasn saptadktan sonra, sonuna dek bozmamaya zen gstererek,
btnl salamaya altm.
Jorge Luis Borges Kum Kitab
2
Ksaca, almam eviri olarak deil, "yanstma olarak deerlendir-
mek gerektiine inanyorum.
Ayrca, sayfa altlarna yalnzca yabanc szcklerin evirilerini ekleye-
rek, kurgunun akmn bozacak aklamalara girmedim, bunu Borges
okuyucusunun daarcna braktm.
Dnya yazn evrelerinin klasik kabul ettii tek ada yazar Borgesi
daha yakndan tanmak isteyenlere yardmc olabilmek amacyla, kita-
bn sonuna bir bibliyografya ekledim.
Eserde gzlenebilecek tm sapmalar -olumlu veya olumsuz- benim
sorumluluumda olacaktr.
... basit bir zengenin gr pek nemli deil, okuyucu kendi yargla-
yacak. Benim evirim yaznsal deil, ama aslna uygun.
Mnir Gle

Yazarn Notu
Bu yamda (1899 doumluyum) sevilen temalar zerine u birka
eitlemeden fazlasn vaat edemem, kendime bile. Bilindii gibi yk
yazmak onarlmaz tekdzelie kar klasik areye bavurmaktr. Gene
de izninizle bir iki ayrntya iaret etmek isliyorum.
Kitap on yk ieriyor. Say btnyle rastlantsal ya da kanlmaz
burada iki szck kesinlikle eanlaml ve bysel deil. Btn bu
yklerden yalnzca birini semem gerekseydi, sanrm hem en otobi-
yografik (anlarla en zengin olan), hem de en dsel olan Kongreyi
seerdim. Kum Kitabn da ok sevdiimi saklamayacam. Ayrca bir
ak yks, bir psikolojik yk ve bir de Gney Amerika tarihinden
dramatik bir olayn yks var.
Bu kr altrmalarnda, basit, zaman zaman gnlk konuma diline
yakn slupla fantastik bir olay rgsn birletirerek, H. G. Wells r-
neine sadk kalmaya altm. Merakl okur Wellsin adna, Swift'in ve
1838de bize Arthur Gordon Pymin Anlats'nn hayranlk uyandran
son blmlerini brakan Poenunkini de ekleyebilir.
Ne bana anlamsz gelen sekin bir aznlk iin, ne de "ynlar diye
bilinen u gklere karlan ideal Platoncu kendilik iin yazyorum.
Demagoglarn sevdii her iki soyutlamaya da inanmyorum. Kendim ve
dostlarm iin ve zamann akn yumuatmak iin yazyorum.

3

Zaman beni srkleyen bir nehir, ama nehir benim;
beni paralayan bir kaplan, ama kaplan benim.
Beni tketen bir ate, ama ate benim.
Evren, ne yazk ki, gerek;
ben, ne yazk ki, Borgesim.

Yllar boyu, insanolu bir boluu imgelerle, illerle, krallklarla, dalar-
la, krfezlerle, gemilerle, adalarla, balklarla, odalarla, letlerle, yldz-
larla, atlarla, insanlarla doldurur, lmnden az nce, usanmaz izgi
labirentinin kendi yznn imgesini oluturduunu anlar.
Jorge Luis Borges

TEK
Olay, 1969 ubatnda, Bostonn kuzeyindeki Cambridgede geti. O
zaman bunu yazmadm, nk amacn unutmakt, aklm oynatmamak
iin. Bugn, birka yl getikten sonra kda dkersem bakalarnn
bunu yk olarak okuyacan ve zamanla belki benim iin de bir yk
niteliine brnebileceim dnyorum. Olay srerken korkuntu,
izleyen uykusuz gecelerin daha da kt olduunu biliyorum, ama bu
bakalarna da bu kadar dokunaca anlamna gelmez.
Sabah on sralarndayd. Charles Irma'na bakan bir srann stne
oturmu dinleniyordum. Be yz metre kadar samda adn asla bil-
mediim byk bir bina dikiliydi. Gri renkli su, koca buz paralarn
srklyordu. Kanlmaz olarak, nehir bana zaman dndrd bin
yllk Herakleitos'un grnts. yi uyumutum, bir nceki gnn ikin-
di dersinin, rencilerimin ilgisini ektiini sanyordum. evrede kim-
secikler yoktu.
Birden, bu n daha nce yaadm duygusuna kapldm (psikologlara
gre bu, bir yorgunluk haline karlk oluyor). Srann teki ucunda biri
oturuyordu. Yalnz olmay yelerdim, ama kaba grnmek istemedi-
imden, hemen kalkmaktan kandm. teki hafife slk almaya ba-
lad, iste o zaman sabahn ilk huzursuzluu ortaya kt. Islkla ald,
almaya alt (asla iyi bir kulam olmad) Elias Regulesin La Ta-
pera adl eski bir halk ezgisiydi. Bu ezgi beni, oktan kaybolmu bir
Buenos Aires iavlusuna ve uzun yllar nce len dostum Alvaro Melin
Lafinurun ansna gtrd. Sonra szler geldi, ilk nakaratn szleri. Ses
Alvaronun sesi deildi, ama ona yknmeye alyordu. Tanynca,
fena halde ardm.
- Baym, dedim tekine dnerek, siz Uruguayl msnz, yoksa Arjantinli
mi?
Uzun bir sessizlik oldu. Yeniden sordum:
5
- Malagnon Soka, 17 numarada, Rus kilisesinin karsnda deil mi?
Yant olumluydu.
- yleyse, dedim kararllkla, sizin adnz Jorge Luis Borges. Ben de Jor-
ge Luis Borgesim. 1969 ylnda ve Cambridge ehrindeyiz.
- Hayr, diye karlk verdi benim kendi sesimle, biraz uzaktan.
Bir sre sonra steledi:
- Burada Cenevredeyim, srann birinde, Rhoneun birka adm tesin-
de. Tuhaf olan ey birbirimize benziyoruz, ama siz benden olduka
yalsnz ve salarnz beyazlanm.
- Yalan sylemediimi kantlayabilirim, dedim. Sana bir yabancnn
bilemeyecei baz eyler syleyeceim. Evde, byk dedemizin Pe-
rudan getirdii, aya iki ylan eklinde olan gm bir kadeh, ayrca
atya aslm gm bir leen var. Odandaki dolapta iki sra kitap bu-
lunuyor: Her blmnn sonunda kk punto notlar bulunan oyma
bask resimlerle ssl Lane evirisi Binbir Gece Masallarnn cildi;
Quicherat'nn Latince szl; Tacitus'un Germaniasnn Latince asl
ve Gordonn ngilizce evirisi; Garnierden kan bir Don Quixote; Rive-
ra Indartenin Tablas da Sangresi, yazarn ithaf ile; Carlylen Sartor
Resartus'u; Amiel'in yaamyks; ve br kitaplarn arkasnda gizli
duran, Balkanlar'da cinsel gelenekler zerine ciltsiz bir kitap. Dobourg
Meydanndaki bir ikinci katta geen akamstn de henz unutma-
dm.
- Dufour, diye dzeltti.
- Tamam, Dufour. Bu kadar yeterli mi?
- Hayr, dedi. Bu kantlar hibir eyi kantlamyor. u an dmde sizi
gryorsam, benim bildiklerimi sizin de bilmeniz doal. Gereksiz ola-
rak uzattnz syleviniz btnyle anlamsz.
Hakl bir kar koymayd. Yantladm:
6
- Bu sabah ve karlama dse, ikimizin de d grenin kendisi oldu-
unu sanmas gerekiyor. Belki uyanacaz, belki de hayr. Ama bu arada
de boyun emek zorundayz; dnyay, domu olmay, grmeyi, so-
lumay kabullendiimiz gibi.
- Ya d srerse, dedi kaygyla.
Gerek onu, gerek kendimi yattrmak iin, gerekle hi de yle hisset-
mediim halde kendine gvenen biri havasna brndm:
- Benim dm yetmi yl srd. Sonu olarak, yaayan hibir insan
yok ki uyandnda kendini kendisiyle birlikte bulmasn, ite bizim
bamza gelen de bu tek fark bizim iki kii olmamz. Benim gemiim-
le, yani seni bekleyen gelecekle ilgili bir ey renmek istemez misin?
Bir ey sylemeden kabul elti. Biraz kafam karm olarak devam et-
tim:
- Annenin sal yerinde ve Buenos Aireste Charcas ve Maipdaki
evinde iyi, ama Baba otuz yl kadar nce ld, bir kalp hastalndan.
Yarm inme bitirdi onu, sa elinin zerinde sol eli, bir devinkinin ze-
rinde bir ocuun eline benziyordu. lm sabrszlyla, szlanmadan
ld. Bykannemiz de ayn evde lmt. Ondan birka gn nce,
hepimizi birden arp, bize Ben yava yava lmekte olan ok yal
bir kadnm. Kimse bylesine allagelmi, sradan bir ey yznden
zlmesin demiti. Norah, kzkardein, evlendi ve iki olu var. Bu ara-
da, evde nasllar?
- yi, Baba, her zamanki gibi dini alaya alan akalar yapyor. Dn akam,
sann, kendilerini tehlikeye atmak istemeyen sr obanlarna benze-
dii iin vaazlarnda st kapal meselelerle konutuunu syledi. Bir
an duraksad, sonra bana Ya siz? dedi.
- Yazacan kitaplarnn saysn syleyemem, ama ok olacan biliyo-
rum. Bakalaryla paylaamayacan zevkler duyacan iirler ve ger-
ekd, dsel ykler yazacaksn. Baban ve aile yaknlarnn ou gibi
ders vereceksin.
7
Kitaplarnn baars ya da baarszlyla ilgili hibir ey sormamas
houma gitti. Baka bir ses tonuyla devam ettim:
- Tarihle ilgili olarak da... baka bir sava oldu, hemen hemen ayn
dmanlar arasnda. Fransa ksa zamanda boyun edi; ngiltere ve
Amerika Hitler adl bir Alman diktatre kar savatlar dngsel
Waterloo Sava. 1946 ylna doru, Buenos Aires, atamza ok benze-
yen yeni bir Rosas dourdu. Geen yzyl Enire Rfosun bizi kurtarmas
gibi bu kez, 1955te de Cordoba eyaleti bizi kurtard. Bugn, iler kt
gidiyor. Rusya dnyay ele geirmekte; demokrasi boinancyla kstek-
lenen Amerika imparatorluk olmaya karar veremiyor. Her geen gn,
lkemiz daha taral oluyor. Daha taral ve daha kendini beenmi
gzleri kapalymasna. Okullarda Latince yerine Guarani dilinin -
retilmesi beni hi artmayacak.
Pek dikkatle dinlemediini syleyebilirim. O anda gerek gibi grnen
olanakszn ilkesel korkusu onu rktyordu. Baba olmam olan ben,
bana kendi etimden bir ouldan daha yakn bu delikanlya kar sevgi
duyuyordum. Elinde bir kitap tuttuunu fark ettim, ne olduunu sor-
dum.
- Ecinniler, bana gre eytanlar", Fyodor Dostoyevski, diye karlk
verdi, biraz vnerek.
- Neredeyse unutmutum. Nasl bir ey?
Syler sylemez sorumun bir svg olduunu hissettim.
- Rus stat, diye kesti, Slav ruhunun labirentlerine herkesten nce ula-
t. Bu retorik giriimi, yeniden kendini toparladnn belirtisi gibi g-
rnd bana. Ona bu ustann baka hangi kitaplarn okuduunu sor-
dum. Aralarnda teki"nin de bulunduu iki ya da balk sayd. Son-
ra. Joseph Conrad okurken olduu gibi, kahramanlar birbirinden ayrt
edebiliyor mu ve Dostoyevski'nin btn yaptlarn incelemeyi d-
nyor mu diye sordum.
- Doruyu sylemek gerekirse, hayr, dedi biraz akn.
8
Ne yapmakta olduunu sordum. Bana Kzl lhiler" ad altnda topla-
yaca bir iir derlemesi hazrlad yantn verdi. Kzl Ritmler ad
zerinde de durmu olduunu ekledi.
- Neden olmasn, dedim, Birok iyi ncel gsterebilirsin. Rubn Da-
rionun mavi iiri ve Verlaine'in gri arks.
Hi aldr etmeden, kitabnn btn insanlarn kardeliini kutlayaca-
n aklad. Gnmzde air ana srt eviremez, diye devam etli.
Bir sre dnp ona gerekten kendini herkesin kardei gibi hissedi-
yor mu diye sordum, rnein btn l gmclerin, btn posta da-
tclarnn, btn ak deniz dalglarnn, btn ift numaralarda otu-
ranlarn, btn ses yitimine uramlarn ve bakalarnn. Kitabn ezi-
len ve yabanclam byk yna ilikin olduu karln verdi.
- Ezilen ve yabanclam byk ynn soyut bir kavramdan baka bir
ey deil, dedim. Yalnzca bireyler varolurlar eer herhangi bir insa-
nn varolduu sylenebilirse. Dnn insan, bugnk insan deil, diye
belirtmiti bir Yunanl. Cenevrede ya da Cambridgede bir srann ze-
rine oturmu olan biz ikimiz bunun kantyz belki de.
Unutulmaz olaylar, tarihin kuru sayfalar dnda, unutulmaz szlere
gereksinim duymazlar, lm deinde bir adam, ocukluunda hayal
meyal grd bir oyma bask resmi anmsamaya alr; bir savan
eiine gelen erler amurdan ya da avularndan szederler. Bizimki
benzeri olmayan bir konumdu ve gerekte hazrlkl da deildik. Ka-
nlmaz olarak edebiyattan konutuk; korkarm genellikle gazetecilere
sylediklerimden fazla bir ey sylemedim, teki benliim yeni ereti-
lemeler icat etmeye ve kefetmeye inanyordu; ben ise ok ak ve ya-
kn benzerliklerin karl olan, hayal gcmzn daha nce kabul
etmi olduu eretilemelere. nsanlarn yall ve gnbatm, dler
ve yaam, geen zaman ve su. Ona, yllar sonra bir kitabnda yer vere-
cei grm anlattm.
Beni dinlemiyor gibiydi. Birden:
9
- Siz ben idiyseniz, 1918 ylnda, kendinin de Borges olduunu syleyen
yal bir beyle karlatnz unutmu olmanz nasl aklamal, diye
sordu.
Bu gl gznne almamtm. ok fazla inanmadan,
- Belki olgu ylesine tuhaft ki, unutmu olmay setim, diye karlk
verdim.
Biraz mahcup bir tavrla,
- Belleiniz nasl, diye sormaya cesaret etti.
Anladm ki daha yirmisine gelmemi bir delikanl iin, yetmi yann
zerindeki bir adam hemen hemen lmt. Yantladm:
- ounlukla unutkanla benziyor, yine de ona sorulan hl bulabili-
yor. Anglosaksonca reniyorum ve snfn da sonuncusu deilim.
Konumamz d olmayacak kadar uzun zamandr sryordu. Anszn
aklma bir dnde geldi:
- Beni dnde grmediini sana hemen kantlayabilirim, diye atldm.
u dizeyi iyi dinle, bildiim kadaryla daha nce okumadm. Ar ar
tannm dizeyi ahengine uyarak okudum,
"Lhydre-univers tordant son corps tcaille dastres".
*

Neredeyse korkulu hayranln duydum. Alak sesle, her szcn
tadna vararak tekrarlad.
- Doru, diye mrldand. Ben asta byle bir dize yazamayacam.
Victor Hugo bizi birletirmiti.
Bundan nce, imdi anmsyorum, cokuyla, Walt Whitman'n gerek-
ten mutlu olduu deniz kysnda paylalm bir geceyi anlatan ksa
iirini tekrarlamt.

*
Yeryz ejderi, yldzlarla kapl gvdesini kvran.
10
- Whitman o geceyi ycelttiyse, gereklemesini istedii, ama asla ger-
eklemedii iindi, diye belirttim. iir, gerekten olmu olan deil de,
bir zlemi dile getirdiinde gzeldir.
Uzunca bir sre bana bakt. Sonra:
- Onu yanl tanmsnz, diye vurgulad. Yalan sylemek Whitmann
elinden gelmez.
Yarm yzyl bouna gemez. Geliigzel okumalar ve deiik beenile-
re sahip insanlar arasnda geen bu konuma sonucunda birbirimizi
anlayamadmz kavradm. ok farkl ve ok benzerdik. Birbirimizi
aldatmamz mmkn deildi, bu da konumamz zorlatryordu. Her
birimiz, brnn karikatrden bir kopyasyd. Durum, daha uzun s-
remeyecek kadar anormaldi, t vermek ya da tartmak yararszd,
nk onun kanlmaz yazgs, benim olduum kii olmakt.
Birdenbire Coleridgein bir fantezisini anmsadm. Biri cennetin iinden
getiini dlyor ve geiinin kant olarak da ona bir iek veriliyor.
Uyandnda iei buluyor. Benim de aklma benzer bir oyun oynamak
geldi.
- Dinle, dedim. zerinde para var m?
- Evet, diye yantlad. Yirmi frank kadar var. Bu akam Simon Jichlins-
ki'yi Crocodilee yemee ardm.
- Syle Simona, Carouge'da doktorluk yapacak ve ok insana iyilii
dokunacak. imdi ver bana bozukluklardan birini.
Cebinden, gm ve birka madeni para kard. Anlamadan, b-
yk parann birini bana verdi. Karlnda ona, deiik deerlerine
karn, hepsi ayn boyda olan u mantksz Amerikan kt paralarn-
dan birini uzattm. Agzllkle inceledi.
- Olamaz, diye haykrd, 1964 tarihli bu. (Birka ay sonra, bankadan
kan kt paralara asla tarih konmadn rendim.) Btn bunlar
bir mucize ve mucizeler korkuntur diyebildi.
Lazarusun diriliine tank olanlar da korkmu olmallar.
11
Deimedik, diye dndm. Kaynaklar hep kitaps.
Kt paray yrtarak ufak paracklara ayrd, sonra da kendi parasn
cebine att.
Ben, benimkini nehre atmaya karar verdim. Gm rmaa derek
kaybolan gm para, anlatm arpc bir grntyle ssleyebilirdi,
ama ans baka trl kararlatrmt.
- Batl iki kez boy gsterirse, korkunluunu srdrmez, dedim. Ona,
ertesi gn yeniden, iki ayr ada ve iki ayr yerde bulunan bu ayn s-
rann zerinde bulumay nerdim.
Hemen kabul etti ve saatine bakmadan, ge kaldn syledi. kimiz de
yalan sylyorduk ve ikimiz de tekinin yalan sylediini biliyordu.
Beni gelip alacaklarn syledim.
- Gelip almak m, dedi aknlkla.
- Evet. Benim yama geldiin zaman, grme duyunu neredeyse tama-
men kaybetmi olacaksn. Yalnzca sar rengi, glgeleri ve klar ayrt
edebileceksin. Tasalanma, yava yava artan krlk pek trajik deil.
Ar bir yaz akam gibi.
Birbirimize dokunmadan ayrldk. Ertesi gn, ben bulumaya gitme-
dim. Byk olaslkla o da.
Kimseye anlatmadm bu karlama zerine ok dndm. Anahtar
bulmu olduumu sanyorum. Karlama gerekti, ama teki benimle
dnde konuuyordu ve bu yzden beni unutabildi; ben ise onunla
konuurken uyanktm ve ans hl sknt veriyor.
teki beni dledi, ama kesin olarak deil. Dnde, anlyorum imdi,
dolarn zerindeki olanaksz tarihi grd.

ULRIKE
Hann tekr everthit Gram ok leggr i methal theira bert
*

Vlsunga Saga, 27
ykm geree sadk olacak ya da en azndan o gerekten sakladm
anya; sonuta ikisi de ayn kapya kar zaten. Olaylar yakn gemite,
ama edebi alkanlklarn ikinci derecede ayrntlar ekleyip nemli nok-
talar vurgulamay gerektirdiini biliyorum. Anlatmak istediim, York
ehrinde Ulrike (asla soyadn renemedim ve belki de asla rene-
meyeceim) ile karlamam. Anlat bir gece ve sabahn kapsayacak.
Onu ilk kez York Kilisesi'nin Be Rahibesi'nin yaknlarnda grdm
syleyebilirdim, Cromwel ikonolastlarnn istedii gibi btnyle re-
simden arnm u kilise pencerelerinin orada, ama aslnda ehir surla-
rnn dnda kalan Northern lnn'in kk salonunda tantk. Az insan
vard ve Ulrike'nin srt bize dnkt. Birinin ikram ettii ikiyi geri
evirmiti.
- Feministim ben, dedi. Erkekleri rnek almak istemiyorum. Ne ttn-
lerini, ne de ikilerini seviyorum.
Hazrcevap grnmek istiyordu ve bu tmceyi ilk kez sylemediini
anladm. Sonradan rendim bu szlerin kendisine benzemediini,
zaten sylediimiz bize benzemez her zaman.
Mzeye ge geldiini, ama Norveli olduunu rendikten sonra gir-
mesine izin verildiini anlatt.
- Norvelilerin York'a ilk girileri deil, diye uyard orada bulunanlar-
dan biri.
- Doru, dedi. ngiltere bize aitti ve biz onu kaybettik. Bir eye sahip
olabileceimiz ve o eyin kaybolabilecei gibi.

*
Gram klcm ald ve plak olarak ikisinin arasna yerletirdi.
13
te o zaman ona bakmtm. William Blake'in bir dizesi yumuak g-
m ya da cokun altn olarak szeder gen kzlardan, ama Ulrike hem
altn hem yumuaklkt. nce uzun, keskin hatl ve gri gzlyd. Gizem
ykl havas yznden daha ok etkilemiti beni. Kolay bir glmse-
mesi vard, ite o glmsemeydi onu daha uzaktaym gibi gsteren.
Siyahlara brnmt, oysa doann snk yzn renklerle canlan-
drmaya alan kuzey yrelerinde ender rastlanan bir eydir bu. Ak,
kesin bir ngilizce konuuyordu, rleri hafife vurgulayarak. Ben iyi bir
gzlemci deilim, bu ayrntlan yava yava kefettim.
Bizi tantrdlar. Ona, Bogota And niversitesinde retim yesi oldu-
umu syledim. Kolombiyal olduumu belirttim.
Dnceli bir havayla bana sordu:
- Kolombiyal olmak ne anlama geliyor?
- Bilmiyorum, diye yantladm, Bir inan ekli.
- Norveli olmak gibi, diyerek onaylad.
Baka hibir ey anmsamyorum o akam konuulanlardan. Ertesi gn
erkenden yemek odasna indim. Pencereden bakarken kar yam ol-
duunu, topran sabahn iinde yava yava kaybolduunu grdm.
Baka kimsecikler yoklu. Ulrike beni masasna ard. Yalnz gezinme-
yi sevdiini syledi. Schopenhauerin bir akasn anmsayp yantla-
dm:
- Ben de. Biz ikimiz beraber kabiliriz yleyse.
Evden uzaklatk, yeni karn zerinde yryerek. Krda, yaayan tek
canl yok. Birka adm tede, rman biraz aasnda bulunan Thorga-
tee gitmeyi nerdim. O zamandan Ulrike'ye k olduumu artk bili-
yordum; yanmda ondan baka birinin olmasn isteyemezdim.
O srada bir kurdun uluduunu duydum. Daha nce hi kurt ulumas
duymamtm, ama bunun bir kurt olduunu anladm. Ulrike rahatsz
olmua benzemiyordu.
Bir an sonra, sanki yksek sesle dnyormuasna:
14
- Dn York Kilisesi'nde grdm birka garip kl, Oslo mzesinde
grdm koca gemilerden daha ok etkiledi beni, dedi.
Yollarmz birlemiti. Ulrike, leden sonra yolculuunu Londra'ya
doru srdrecekti, bense Edinburgha gidiyordum.
- Oxford Streete Londra kalabalnda kaybolmu sevgili Ann arayan
De Quinceynin izinden gireceim, dedi bana.
- De Quincey aramaktan vazgeti, diye karlk verdim. Oysa ben yllar-
dan beri onu aramay srdryorum.
- Belki de bulmusundur, dedi alak sesle.
Anladm ki umutsuz olan bir ey bana yasak deildi ve onu dudaklarn-
dan, gzlerinden ptm. Tatl bir kesinlikle beni itli ve aka:
- Thorgateteki handa senin olacam. Oraya kadar bana dokunmaman
istiyorum senden. Bylesi daha iyi, dedi.
Belirli yataki bir bekr iin, sunulan ak artk beklenmeyen bir arma-
andr. Mucize koullan da belirleme hakkna sahiptir. Popayanda ge-
en genliimi ve beni akndan yoksun brakan, Ulrike gibi zarif ve
sarn, Teksasl bir gen kz dndm.
Ona beni seviyor mu diye sorma yanlgsna dmedim, ilk olmadm,
sonuncu da olmayacam anlamtm. Belki benim iin sonuncu olan
bu serven, baka biroklarndan yalnzca biri olacakt bu gz kamat-
ran, kararl Ibsen rencisi iin.
Elele yolumuzu srdrdk.
- Btn bunlar bir d gibi, dedim ve ben asla d grmem.
- Bir bycnn domuz ahrnda uyuttuu na dein d grmeyen u
kral gibi, diye karlk verdi.
Sonra ekledi:
- Dinle bak: bir ku tecek.
Ksa bir sre sonra, kuun tn duyduk.
15
- Bu lkede, dedim, biri lecei zaman gelecei grebildii sylenir.
- Ve ben leceim, diye bildirdi.
Ona baktm, aknlk iinde:
- Ormandan kestirme yapalm, diye steledim. Thorgatee daha abuk
varrz.
- Orman tehlikelidir, diyerek yantlad.
Yol boyu devam ettik.
- Bu nn her zaman srmesini isterdim, diye mrldandm.
- Her zaman, insanlara yasaklanm bir szcktr, diyerek onaylad.
Ulrike, nemini yumuatmak iin de iyi duymam olduunu ileri sre-
rek adm yinelememi istedi.
- Javier Otrola, dedim.
Tekrarlamak istedi, ama baaramad. Ulrike ad zerinde yanlma sras
bana gelmiti.
- Seni Sigurd diye aracam, diye aklad glmseyerek.
- Eger ben Sigurd'sam, sen de Brynhild olmalsn.
Admlarn yavalatman.
- Sagay biliyor musun, diye sordum.
- Elbette, Almanlarn sonradan Nibelungen diye bozarak anlattklar
trajik yk.
Konumak istemiyordum, baladm:
- Brynhild, sanki yatakta ikimizin arasnda bir kl olsun istermiesi-
ne yryorsun.
Anszn hann nndeydik. Adnn brk gibi Northern Inn olmas
beni artmad. t.
Kk merdivenin zerinden, Ulrike bana seslendi:
16
- Kurdu duydun mu? ngilterede kurt kalmad. Gel abuk.
Merdivenleri karken duvarlarn William Morris stilinde, ok koyu
krmz, meyve ve ku resimli bir duvar kdyla kapl olduunu fark
ettim. Ulrike nce girdi. Karanlk odann tavan alak ve iki ucu eim-
liydi. Beklenen yatak lo bir aynada yansyordu ve parlak maun bana
ncil'in aynasn anmsatmt. Ulrike imdi plakt. Beni gerek admla
ard, Javier. Karn gittike hzn arttrdm duydum. Artk ne mo-
bilya, ne ayna vard. kimizin arasnda kl da yoktu. Zaman kum gibi
akyordu. Yzlerce yllk karanln iinden ak fkrd. Ve ben ilk ve
son kez Ulrikenin grntsne sahip oldum.

KONGRE
Ils sachiminrent vers un chteau immense, au
frontispice duquel on lisait: Je nappartiens
personne et Jappartiens tout le monde. Vous y
tiez avant que dy entrer, et vous y serez encore
quand vous en sortirez
Diderot, Jacques le Fataliste el son Maitre
(1769)
*

Alejandro Ferri adm. Kulanza asker yanklanmalar atnabilir, ama
ne zafer madalyalarnn, ne de Makedonyalnn byk glgesinin, artk
gney olmayan Gney'de, Santiago del Estcro Caddesindeki bir otelin
st katnda bu satrlar bir araya getiren, ad hemen hemen duyulma-
m adamla bir ilgisi vardr cmle beni dostluuyla onurlandrm
olan The Marble Pillars'n (Mermer Stunlar) yazar aire ait. Yaknda
yetmi yan dolduracam; birka renciye ngilizce dersi vermeyi
srdryorum. Kararszlk, savsaklk ya da baka nedenlerden tr
evlenmedim ve imdi yalnz yayorum. Yalnzlk bana ac vermiyor,
insann kendisine ve kendi huylarna katlanmasyla hayat zaten yete-
rince zor. Yalandm anlyorum; en amaz belirti de yeniliklerin
beni ilgilendirmemesi, elendirmemesi; belki de temelde yeni olmadk-
larn, olsa olsa eskinin rkek varyasyonlar olduklarn kavramadan
ileri geliyor. Genliimde gnbatmlarna, kenar mahallelere ve mut-
suzlua baylrdm; bugn ehrin gbeini, sabahlan ve dinginlii sevi-
yorum. Artk Hamleti oynamaya almyorum. Tutucu bir partiye ya-
zldm ve genellikle dalgn bir izleyici olarak katldm bir satran ku-
lbnn yesiyim. Merak eden okurlar varsa, Mexico Caddesindeki
Ulusal Ktphanenin karanlk, kuytu bir kesinde; hi deilse ierdii

*
ok byk bir atoya doru yol aldlar, alnacnda u okunuyordu: "Ben kimseye ait deilim ve
herkese aitim. Girmeden nce de oradaydnz, karken de hl orada olacaksnz Diderot
Yazgc Jacques ve Efendisi (1769)
18
saysz yanllar dzeltmek ya da azaltmak iin yeni bir basm hak
eden eserim John Wilkinsin Analitik Dil zerine Ksa Bir Incelemenin
bir kopyas duruyor. Bana sylendiine gre ktphanenin yeni yne-
ticisi, eski dillerin incelenmesini (sanki ada diller temel olmak iin
yeterli niteliklere sahip deilmi gibi) ve dsel bir serseriler Buenos
Aires'ini demagogca yceltmeyi kendine i edinmi bir edebiyat me-
raklsym. Onunla tanmaya hi almadm. Ben ki 1899dan bu yana
bu ehirde otururum, rastlant karma yalnzca bir tek serseri, ya da
en azndan serseri diye bilinen bir kii kard. Daha sonra yeri gelirse,
bu olay da anlatacam.
Yalnz yaadm sylemitim. Geenlerde, Fermin Egurenden szetti-
imi duymu olan kap komum, onun Punta del Estede lm olduu-
nu syledi bana.
Hibir zaman dostum olmam bu adamn lm aklanmaz bir biim-
de hznlendirdi beni. Yalnz kaldm biliyorum; yeryznde, o gizli
olayn Kongre ansn kimseyle paylama olana olmakszn sakla-
yan tek kiiyim. Bundan sonra, tek kongre yesi benim. Btn insanla-
rn kongre yesi olduklar, yeryznde kongre yesi olmayan bir tek
insan bulunmad doru, ama ben deiik bir yeyim. yle olduumu
biliyorum, bu da beni imdiki ve gelecekteki meslektalarmdan farkl
klyor. 1904 ylnn 7 ubat gn Kongrenin yksn kimseye an-
latmayacamza dair bizim iin en kutsal olan ey dnyada kutsal
olan ya da olmayan herhangi bir ey var m ki zerine ant itiimiz
gerek, ama u anda benim andn bozan bir kii durumunda olmamda
Kongrenin byk bir pay olduu da daha az gerek deil. Burada sy-
lediim biraz bulank, ama belki olas okuyucularmn merakn uyan-
drabilir.
Her neyse, giritiim grev pek kolay deil. Mektup biiminde bile olsa,
yk yazmay hi denemedim; daha da kts, kda dkeceim yk
inanlacak gibi deil. Bu grev Mermer Stunlarn haksz yere unutul-
mu airi Jose Fernndez Irala'ya dmeliydi, ama artk ok ge. Olay-
lar isteyerek bozmayacam, buna karn tembel belleimin ve her-
19
hangi bir beceriksizliin beni bir kereden fazla yanlmaya zorlayaca-
ndan korkuyorum.
Kesin tarihlerin pek nemi yok. Doum yerim olan Santra Feden
1899da gelmi olduumu unutmayalm. Bir daha hi geri dnmedim;
beni ekmeyen bu ehre, Buenos Airese, gvdemize ya da eski bir sa-
katla alld gibi altm. Pek nemsemeden, yaknda leceimi
seziyorum; bu yzden konu dna kma dknlm gemleyip,
anlatm tezletirmem gerekiyor.
Yllar zmz deitirmez zmz varsa tabii beni Dnya Kongre-
si'ne gtrecek olan igd, daha nce Ultima Hora'nn yayn kadrosu
arasna gtrmt. Taral yoksul bir gen iin gazeteci olmak roman-
tik bir yazg olabilir; bakentli yoksul bir gen iin bir srtmacn yaz-
gsnn romantik olabilecei gibi. Bugn kaba bir meslek grnen gaze-
tecilii istemi olmam bana utan vermiyor. Meslektam Fernndez
lralann, gazetecinin yazdnn unutulup gittiini, oysa isteinin bel-
leklerde ve zamanda iz brakmak olduunu sylediini duymutum.
Daha sonralar MERMER SUTUNLAR derlemesinde birka hafif d-
zeltmeyle yeralacak kusursuz sonelerinden kimilerini kafasna kaz-
mt bile (fiil o sralar pek yaygnd).
lk kez Kongreden szedildiini ne zaman duyduumu tam olarak bi-
lemiyorum. Veznedarn ilk aylm sayd gnn akam olabilir. Bue-
nos Airesin beni kabullendiini kantlayan bu olay kutlamak iin Ira-
lay yemee armtm. Kesin olarak Kongrede bulunmas gerektii-
ni ne srerek, arm geri evirmiti. Hemen o an, spanyollarn otur-
duklar geni caddenin sonundaki kendini beenmi, kubbeli byk
yapya deil, ok daha nemli ve gizli bir eye atfta bulunduunu sez-
dim. Herkes Kongreden szediyordu, kimileri aka alaya alarak, ki-
mileri seslerini alaltarak, bakalar kaygyla ya da merakla; inanyo-
rum ki hibiri neyin szkonusu olduunu bilmiyordu. Birka hafta son-
ra cumartesi Irala beni de davet etti. Gerekli btn admlar attn
aka syledi.
20
Akam dokuz-on sralarndayd. Tramvayda Irala bana hazrlk toplan-
tlarnn her cumartesi gn yapldn aklad ve don Alejandro Glen-
coe, belki de yalnzca admdan tr, beni onaylamt. Beraber Gaz
Lambas kahvesine girdik. Saylar on be yirmi kadar olan Kongre ye-
leri uzun bir masann evresinde oturuyorlard, bir peyke var myd,
yoksa bu ayrnty belleim mi ekliyor bilemiyorum. Daha nce hi
grmemi olduum bakan tanmakta glk ekmedim. Don Alejand-
ro din grnl, aln ak, gri gzl, kzla alan kr sakall, olduka
yal bir beydi. Onu her zaman koyu renk bir redingot giyinmi olarak
grdm; ellerini kavuturulmu olarak bastonuna dayama alkanl
vard, iriyaryd. Solunda ok daha gen, yine kzl sal bir adam oturu-
yordu: parlak salar, atei artryordu. Bay Glencoenin sakal ise
gz yapraklarn. Sanda, uzun yzl, ok dar alnl, biraz zppece gi-
yinmi gen bir adam vard. Apsent isteyen birka dnda, herkes
kahve smarlamt. Dikkatimi ilk eken, o kadar erkein arasnda tek
olan bir kadnn varlyd. Masann br ucunda, denizci giysilerine
brnm ve uykuya dalmakta gecikmeyecek olan on yalarnda bir
ocuk vard. Ayrca bir Protestan papaz, Musevilikleri kuku gtrme-
yecek iki kii ve sokak serserileri gibi boynunda ipek fular ve dar giysi-
leri olan bir zenci de bulunuyordu. Zencinin ve ocuun nne birer
fincan kakao konmutu. Marcello de Mazo adnda son derece nazik ve
gzel konuan, bir daha da hi grmediim bir adamdan baka kiileri
anmsamyorum. (Oturumlarn birinin kt ekilmi, solgun bir foto-
raf da var bende, ama yaymlamayacam, nk zamann giysileri,
uzun salar ve byklar orada toplanm yelere gln, hatta sefil bir
hava verebilir.)
Btn dernekler kendi dil ve geleneklerini yaratma eilimindedirler;
Kongre, katlanlarn acele etmeksizin ve herkesin kendi bana ulal-
mas ngrlen gerek amacn, hatta br yelerin ad ve soyadlarn
kendilerinin kefetmesini ister gibiydi. ok gemeden benim grevimin
soru sormamak olduunu kavradm, bylece Fernndez Iralay sorgu-
ya ekmeye kalkmadm. Zaten o da bana hibir ey sylemedi. Hibir
cumartesiyi karmamama karn, anlamam bir-iki ay srd. kinci
21
toplantdan itibaren, Donald Wren adl, sonralar bana ngilizce dersi
verecek olan, Gney Demiryollarndan bir mhendis komum oldu.
Don Alejandro ok az konuuyordu; tekiler dorudan doruya onunla
konumuyorlard, ama syledikleri her sz ona ynelttiklerini ve
onun onayn almaya altklarn sezdim. Elinin yava bir hareketi,
tartmann konusunun deimesine yetiyordu. Yava yava salondaki
kzl sal adamn Twirl diye garip bir ad olduunu rendim. elimsiz
grnmn anmsyorum, sanki boylar badnmesi yapyormuas-
na kambur durmaya zorlanan baz ok uzun boylu insanlarn zellii
vard onda. Elleri, durmadan zaman zaman masaya brakt bakr bir
pusulayla oynard. 1914 sonunda, rlanda piyade alaynda er iken ld-
rld. Hep sada oturan dar alnl gen adam Fermin Eguren, bakann
yeeniydi.
Gerekilik yntemlerine hi inanmadm iin (bildiim en yapay
akm, eer byle bir akm varsa) neler rendiimi hemen, ama para
para anlatacam. Ama bundan nce okuyucuya o zamanki durumumu
hatrlatmak isterim: Casildal iftinin olu, yoksul bir gentim ve Bue-
nos Airese ayak basp anszn kendimi o anda yle hissediyordum
bakentin yreinde bulmutum, belki de dnyann yreinde, kim
bilir. Aradan yarm yzyl geti ve ben sonuncu olmayan bu ilk gz ka-
mamasnn ansn hl saklyorum.
te olgular; en z biimde kda aktaracam. Don Alejandro Glencoe,
bakan, Uruguayl bir iftiydi. Brezilya snrnda kocaman bir topran
sahibi. Aberdcenden gelmi olan babas, geen yzyln ortalarnda
ktamza yerlemiti. Beraberinde yz kadar kitap getirmiti; don Ale-
jandronun yaam boyunca okuduu kitaplarn hepsi buydu diyebili-
rim (kendi ilerinde snflandrlabilecek bu kitaplardan ki hepsi
elimden geti szediyorsam, bu aralarndan birinin ykmn kkeni-
ni oluturmasndan dolaydr). lk Glencoe lrken, ardnda bir kz ve
sonradan bakanmz olacak bir oul brakt. Kz bir Egurenle evlenip,
Ferminin anas oldu. Don Alejandro bir ara milletvekili olma umuduna
kapldysa da, siyasal efler Uruguay Kongresi'nin kaplann onun y-
zne kapadlar. Adammz ayak diredi ve daha geni kapsaml baka bir
22
kongre yaratmaya karar verdi. Carlyle'in ateli sayfalarnda, u Anac-
harsis Clootz olayn okumu olduunu anmsad; Us tanrasnn tap-
nan olup, otuz alt yabancnn banda, Pariste bir toplantda insan
trnn szcs olarak sylev vermiti. Bu rnekten g alan don
Alejandro, tm uluslarn tm insanlarn temsil edecek Dnya Kongre-
sini yaratmay tasarlad. Hazrlk toplantlarnn merkezi Gaz Lambas
kahvesi oldu; drt yllk bir sre ierde olaca ngrlen al oturu-
mu, don Alejandronun iftliinde yaplacakt. Buenos Airesi sevmesine
ve Uruguay'n imdiki ulusal kahraman Artigosun yandalarndan biri
olmamasna karn, Kongrenin kendi yurdunda toplanmasna karar
vermiti. Tuhaf ama, drt yllk tasar sresi, neredeyse bysel bir
kesinlikle amalarn gerekletirmiti.
Balangta yabana atlmayacak katlma denekleri alyorduk, ama
abamz uruna kendisi de benim kadar yoksul olan Fernndez Irala
hakkndan vazgeince, biz dc onu izledik. Bu nlem iyiyi ktden ayr-
mamz saladndan yararl oldu; Kongre yelerinin says azald ve
geriye ballardan oluan kk bir grup kald. cretli tek grevli, ba-
kaca bir geim kayna olmayan, ayn zamanda ezici bir ii stlenen
sekreter Nora Erfjordundu. Tm gezegeni kaplayan bir rgt yaratmak
hi de nemsiz bir giriim deildi. Youn mektup, hatta telgraf trafii
vard. Peru'dan, Danimarka'dan, Hindistan'dan bavurular geliyordu.
Bir Bolivyal, lkesinin denizle arasnda hibir ulam yolu olmadn
ve bu eksikliin ilk oturumlardan birinin konusu olmas gerektiini
yazd. Parlak bir zekya sahip olan Twirl, Kongrenin her eyden nce
felsef bir dzen sorunu olduunu hatrlatt. Tm insanlar temsil ede-
cek bir kurulun temelini kurmak, Platoncu arketiplerin gerek saysn
ortaya karmaya almakla ki bu gizem yzyllardr btn dnya
dnrlerini akna eviriyordu ayn eydi. Daha ileri gitmeden, don
Alejandro Glencoenin yalnzca ifti ve hayvan sahiplerini deil, Uru-
guayllar, btn insanln habercileri olan kiileri ya da kzl sakall-
lar ve tm kollukla oturanlar temsil edebileceini belirtti. Nora
Erfjord Norveliydi. Sekreterleri mi, Norvelileri mi yoksa daha ak-
23
a btn gzel kadnlar m temsil edecekti? Bir tek mhendis, Yeni
Zelandallar dahil tm mhendisleri temsil etmeye yeter miydi?
Sanrm bu noktada Fermin araya girdi:
- Ferri burada gringolar
*
temsil ediyor, dedi, kahkahalarla. Don Ale-
jandro serte ona bakp, sesini ykseltmeden:
- Bay Ferri, igleri bu memleketin kalknmasna yarayan gmenleri
temsil ediyor, dedi.
Fermin Eguren benim varlma bile dayanamazd. Birbirine uyan ey-
lerle vnyordu; Uruguayl olmakla, iyi aileden gelmekle, kadnlarn
ilgisini ekmekle, pahal terziden giyinmekle ve de bir trl anlayama-
dm bir ey, Bask kkenli olmakla; nk bu rk tarihte inek samak-
tan baka hibir ey yapmamtr.
Anlamsz bir olay dmanlmz pekitirdi. Bir toplant bitiminde
Eguren bize Junn Caddesindeki genelevlerden birine gitmeyi nerdi.
Tasar pek houma gitmedi, ama alaylarna konu olmamak iin kabul-
lendim. Fernndez Irala ile beraberdik. Genelevden karken, bir am
yarmasyla karlatk. Biraz kafay bulmu olan Eguren eikte adam
iteledi. teki geii kapatp bize:
- Dar kmak isteyen bu baktan gemek zorunda, dedi.
imdi bile, uzun geidin alacakaranlnda ban prltsn anmsyo-
rum. Eguren dehet iinde kendini geri att. Kendimden pek emin de-
ildim, ama kinim korkuyu bastrd. Elimi, sanki bir silah karacakm-
m gibi koltuumun altna yanatrdm ve kat bir sesle adama:
- Bu hesab darda kapatacaz, dedim.
Yabanc tamamen deiken bir ses tonuyla bana seslendi:
- te byle insanlar severim. Yalnzca sizi denemek istemitim dos-
tum, diyerek saygyla glmsedi.
- Dost olduumuzu sen sylyorsun, diye yantladm ve dar ktk.

*
zellikle talyan gmenleri kapsayan, yabanclara verilen kmseyici ad.
24
Bakl adam geneleve dald. Sonradan adnn Tapia, Paredes ya da
onun gibi bir ey olduunu ve kavgac biri olarak tanndn rendim.
Kaldrma ktmzda, soukkanlln korumu olan Irala, omzuma
vurup, cafcafl bir tavrla:
- mzn arasnda bir silahor varm, selm sana dArtagnan, dedi.
Permin Eguren, dlekliine tank olduum iin beni asla balamad.
ykmn imdi, ancak imdi baladnn farkna varyorum. Bundan
nce yazdm sayfalar, belki de yaammda tek olan inanlmaz olayn
ortaya kmasnda, yazg ya da rastlantnn gerektirdii koullar be-
lirtmeye yarayacak yalnzca. Don Alejandro Glencoe her zaman Kong-
renin odandayd, ama bizler yava yava, aknlk ve kaygyla, ger-
ek bakann Twirl olduunu hissettik. Bu alev bykl tuhaf adam Glen-
cocyu, hatta Permin Egureni ylesine abartmayla pohpohluyordu ki,
orada bulunanlar ikisiyle de alay ettiini dnebilirdi. Kendinden hi
taviz vermeden yapyordu bunu. Glencoe snrsz servetinden gurur
duyuyordu; Twirl herhangi bir ey yaptrtmak istiyorsa yalnzca bunun
bedelinin bakann imknlarn ok atn ima etmesinin yeterli oldu-
unu anlamt. Srekli olarak yeni genileme olanaklar ortaya atyor,
don Alejandro da her zaman kabulleniyordu. Gittike byyen ve geli-
en bir dairenin merkezinde gibiydik. rnein Twirl, Kongrenin ba-
vuru kitaplar ieren bir ktphane olmadan ok ilerlemeyeceini bil-
dirdi; bir kitapda alan Nierenstein bize, Justus Perthes'in atlaslar-
n ve eit eit ok ciltli ansiklopedileri, Plinynin Natural History'si ve
Beauvaisnin Speculum'undan nl Fransz ansiklopedi yazarlarnn,
Britannicann, Pierre Larousseun, Brockhausun, Larsenin, Montaner
ve Simonn tatl labirentlerine (bu szckleri Ferndndez Irala'nn se-
siyle okuyorum) kadar her eyi salad. ncelikle boyanm yazlarnn
bana leoparn benekli derisinden daha gizemli grnd bir in an-
siklopedisinin ipekli ciltlerini saygyla okadm anmsyorum. Bala-
rna gelenler hakknda hibir ey sylemeyeceim, ayrca hi de yerin-
miyorum.
25
Belki de dalkavukluk etmeye almayan tek biz olduumuzdan, don
Alejandro, Fernndez Iralaya ve bana yaknlk duymaya balamt.
Bizi, duvarc ustalarnn oktan ie balam olduu iftlii La Caledo-
nia'da birka gn geirmek zere davet etti.
Akntya kar uzun bir yolculuktan ve alt dz bir tekneyle nehri ge-
tikten sonra bir sabah Uruguay kysna ayak bastk. Sonra, sefil han-
larda geceler boyu konaklamamz ve Guchilla Negrann ara yollarnda
dzinelerle kap ap kapamamz gerekti. Faytonla yol alyorduk; krlk
arazi bana doduum kk iftliin evresinden daha geni ve ssz
grnd.
Yurtluun iki ayr grnts u anda bile belleimde: Biri hayalimde
canlandrdm, br gzlerimin sonunda grd Aklszca, bir d-
teymiesine, Santa Fe bozkrlaryla Victoria tarz, grkemli Buenos
Aires bakanlk saray gibi olanaksz bir karm tasarlamtm; La Ca-
ledonia ise, ats beik biiminde, dal ve al kapl, geitleri mozaik
deli, uzun, irkin bir yapyd. Bana en kt hava artlan ve zamana
dayanabilmesi iin yaplm izlenimi verdi. Kaba duvarlarn kalnl bir
metreye yakn, kaplar ise dard. Kimsenin aklna aa dikmek gelme-
miti. Gnein ilk ve son nlar diklemesine zerine dyordu. evre
duvarlar tatand; zayf ve boynuzlu birok sr hayvan vard; atlarn
kuyruklar dne dne yere kadar uzanyordu. lk kez, yeni kesilmi
hayvan etinin tadn rendim. Birka paket poaa getirildi; bir-iki
gn sonra, khya bana yaamnda azna bir lokma ekmek bile koyma-
dn syledi. Irala tuvaletin nerede olduunu sordu, don Alejandro
geni bir el hareketiyle ona ktay gsterdi. Dolunay vard, ayaklarmn
uyuukluunu gidermek iin dar ktmda, dostumu bir devekuu-
nun gzetiminde iini grrken bastrdm.
Geceyle kaybolmayan scaklk dayanlmaz gibiydi ve hepimizin dilei
biraz serinlikti. Alak tavanl, birok oda mobilyasz gibi geldi bana;
bize gneye bakan, iki somya ve zerinde gmten bir leen ve ibrik
bulunan konsolla denmi bir oda ayrlmt. Yer plak toprakt.
26
Ertesi gn, beni bu yalnzla ve bu sabaha getiren yolun bandaki
kitaplkta ve insanln szcs, Anacharsis Clootza atfedilmi Cariyle
ciltleriyle karlatm. Akam yemeiyle ayn olan kahvaltdan sonra,
don Alejandro bizi yaplan binalar grmeye gtrd. At srtnda, plak
arazide bir sre yol aldk. Binicilii pek iyi olmayan Irala attan dt;
khya glmeden belirtti;
- ehirli attan inmesini iyi biliyor.
Uzakta inaat yeri belirdi. Yirmi kadar adam derme atma bir amfiteatr
ortaya karmlard. Aralarndan gkyznn grnd iskeleler,
merdivenler, sahneler ve sralar anmsyorum.
Birok kez iilerle konumaya altysam da abalarm boa gitti. Bu
anlamda farkl olduklarm biliyorlard. Birbirleriyle anlamak iin, Por-
tekizce havas tayan, ksa, z ve genizden gelen bir Brezilyallatrl-
m spanyolca kullanyorlard. Kukusuz damarlarnda hem zenci, hem
de yerli kan dolayordu. Salam yapl, ksa boyluydular; La Caledo-
nia'da uzun boylu bir adam oldum; oraya gidene kadar hi byle bir
duyguya kaplmamtm. Hemen hepsi chirip
*
, bazlar da bambachs

giyiyorlard. Hernndez ya da Rafael Obligadonun kitaplarndaki do-
kunakl kahramanlara ya ok az benziyor ya da hi benzemiyorlard.
Cumartesi gecesi iilen ikinin etkisi henz gemediinden, her an id-
dete ynelebilir durumdaydlar. Aralarnda bir tek kadn bile yoktu ve
hi gitar sesi duymadm.
Beni bu snr kynn insanlarndan daha ok ilgilendiren, don Ale-
jandroda grlen deiiklik oldu. Buenos Aireste sevimli ve ll bir
beydi; La Caledonia'da ise atalar gibi, sert bir oymak efi. Pazar sabah
sr obanlarna, bir tek szcn anlamadklar ncilden blmler
okuyordu. i babasndan devralm olan gen khya bir akam koa-
rak, bir iftiyle sr obannn baklarla kaptklarn bize bildirmek
iin geldi. Don Alejandro, hi istifini bozmadan ayaa kalkt. Olay yerine
vard, her zaman zerinde tad silahn korkudan tir tir titreyen

*
Araucan yerlilerinin giydikleri bir eit gmlek.
Bir eit geni pantolon (alvar benzeri).

27
khyaya verdi ve kendine baklar arasnda yer at. Derhal u emri
verdiini duydum:
- Brakn baklar ocuklar!
Ayn sakin sesle ekledi:
- Haydi imdi el skn ve kendinize gelin. Kavga istemiyorum burada.
kisi dc boyun ediler. Ertesi gn, don Alejandronun khyay kovduu-
nu rendim.
Kendimi yalnzlkla kuatlm gibi hissediyordum, Buenos Airesi bir
daha gremeyeceimden korkmaya baladm. Fernndez Irala bu kor-
kuyu paylayor muydu bilmiyorum, ama Arjantin'den ve dnmz-
de neler yapacamzdan ok sz ediyorduk. Sk sk dolatm yerleri
deil de Plaza del Once yaknlarnda, Jujuy Caddesindeki bir anakap-
nn aslan yontularn ve ehrin cra bir kesindeki eski bir barn -
n zlemle dlyordum. Her zaman iyi bir binici oldum; ata binip uzun
gezilere kmaya baladm. ounlukla bindiim ve imdi lm olmas
gereken Arap atn imdi bile anmsyorum. Bir le sonras ya da ak-
am, ola ki Brezilya topraklarna girmiimdir, nk snr, yanyana
dizili talardan oluan bir izgiden baka bir ey deildi.
Gnleri saymaktan vazgemitim ki, brlerinden hi fark olmayan bir
gn bitiminde, don Alejandro haber verdi:
- Yatma zaman geldi, yarn, sabah serinliinde yola kyoruz.
Nehir kysnda yol alrken kendimi ylesine mutlu duyuyordum ki, La
Caledonia'y sevgiyle bile anabilirdim.
Cumartesi toplantlarmza yeniden baladk. Daha ilk oturumda Twirl
sz istedi. Her zamanki ssl anlatmyla, Dnya Kongresi kitaplnn
yalnzca bavuru kitaplaryla snrl kalmamas gerektiini ve tm dn-
ya lke ve dillerindeki klasik eserlerin gerek bir bilgi birikimi olduu-
nu, bilmeme yanlna dlmesinin gze alnamayacan syledi, ne-
ri hemen onayland; Fernndez Irala ve Latince reten Dr. Ingnacio
28
Cruz gerekli metinlerin listesini karma grevini stlendiler. Twirl, bu
tasar zerine nceden Nierensteinla grmt.
O gnlerde, dlerinde Paris olmayan bir tek Arjantinli yoktu. Kuku-
suz en cokulusu Fermin Egurendi, sonra da ok farkl nedenlerle
Fernndez Irala geliyordu. MERMER STUNLAR airi iin Paris Verlai-
nedi, Leconte de Lisee idi; Eguren iinse daha iyi Junn Caddesiydi.
Onun Twirl ile anlamaya vardndan kukulanyorum. Sonraki bir
toplantda, Twirl Kongre yelerinin hangi dili konuaca konusunda
bir tartma balatt ve Londra ve Parise iki delege yollayp bilgi top-
lamakla grevlendirilmeleri gerektiini ne srd. Yansz grnebil-
mek iin nce benim adm nerdi, sonra ksa bir duraksamann ardn-
dan, dostu Egureninkini. Don Alejandro her zamanki gibi onaylad.
Wrenin, ona verdiim talyanca derslerine karlk olarak, beni bitim-
siz ngilizce dili incelemesine balatm olduunu sylediimi sanyo-
rum. Olabildii lde dilbilgisi ve balayanlar iin hazrlanm kalp
tmceleri bir yana brakp, dorudan, en zl biimleri ieren iire ge-
tik. Yaamm dolduracak olan bu dille ilk ilikim Stevensonm ateli
Requiem"i oldu; sonra Percynin saygdeer on sekizinci yzyla ka-
zandrd balatlar geldi. Londraya gitmemden az nce, beni Iralann
dizelerinin esizliinden kukulandrp, sululuk duymaya ynelten,
gz kamatrc Swinburne oldu.
Londraya 1902 Ocann banda vardm; daha nce hi grmediim
yaan karn yumuak okayn tattm hatrlyorum; byk bir mut-
luluk duyduumu da. Egurenle beraber yolculuk etmekten kurtulmu-
tum. British Museumm arkasnda gsterisiz bir pansiyonda yer bul-
dum, bylece sabah ve akamlan Dnya Kongresine yarar bir dil ara-
yyla kitapla gidiyordum. Evrensel dilleri nemsemezlik etmedim;
hem Esperantoyu Luganesin tarafsz, yaln ve tutumlu" diye nitele-
dii hem de eylemleri reddedip, adlar ekme yoluyla tm dilbilimsel
olanaklardan yararlanmaya alan Volapk aratrdm. Yzyllardr
zlemini ektiimiz Latincenin dirilmesi iin leh ve aleyhte olan kant-
lan tamm. John Wilkinsin her szcn anlamnn onu oluturan harf-
lerde bulunduunu ileri sren zmsel anlatmnn bile incelenmesi,
29
dnm geciktirdi. Okuma salonunun yksek kubbesinin altnda
Beatrice ile karlatm.
ykm, Dnya Kongresinin genel tarihini vermeyi amalyor, benim ya
da Alejardro Ferrininkini deil; ama birinci kinciyi kapsyor, baka
btn tarihlerin kapsad gibi. Beatrice ince ve uzundu, dzgn hatlar
vard; kzl salar bana karanlk Twirli anmsatabilirdi, ama asla byle
olmad. Henz yirmisine varmamt. Kuzey illerinin birinden ayrlp,
niversitede edebiyat renimi yapmaya gelmiti. Benim gibi yoksul
bir ailedendi. O zamanlar talyan kkenli olmak Buenos Aireste utan-
lacak bir ey olmasna karn, Londrada ou insan iin bunun roman-
tik bir yn olduunu fark ettim. Birka akamdan sonra birbirimizin
olmutuk; benimle evlenmesini nerdim, ama Beatrice Frost, No-
ra Erfjord gibi, lbsenin yayd inan izliyordu ve kimseye balanmak
istemiyordu. Syleme yrekliliini gsteremediim ilk szckler onun
dudaklarndan kt. Ey geceler! Ey lk ve paylalm karanlklar! Ey
glgelerde gizli bir rmak gibi akan ak! Ey her birinin br olduu o
esrime n! Ey esrimenin safl ve arl! Ey kendimizden getiimiz,
sonrasnda uykuya daldmz birleme! Ey gnn ilk nlar ve onun
seyrine dalm!
elin Brezilya snrnda, sla hasretinin tutsa olmutum; bana ok
eyler veren Londrann kzl labirentinde ayn ey gelmedi bama.
Yola km geciktiren tm bahanelere karn, yl sonunda dnmem
gerekiyordu. Noeli Beatricele beraber geirdik. Ona, don Alejand-
ronun kendisini Kongreye katlmaya araca konusunda sz ver-
dim; belirsiz bir ekilde, gney yarmkreyi grmenin houna gidecei
ve dii olan kuzenlerinden birinin Tasmania'da oturduu yantn ver-
di.
Beatrice gemiye gelmedi; ona gre vedalamalar anlamsz znt bay-
ramlaryd ve dramatik olaylardan tiksiniyordu. Bir nceki k karla-
tmz kitaplkta vedalatk. Ben korkak bir adamm: mektup bekleme
skntsn nlemek iin adresimi vermedim.
30
Her zaman dn yolculuklarnn daha ksa olduunu fark etmitim,
ama an ve kayglarla dolu bu Atlas Okyanusu geii bana bilmek bil-
mez grnd. Hibir ey, benim hayatma kout olarak Beatricein de
dakika dakika, geceler boyu kendininkini yaayacan dnmek ka-
dar ac vermiyordu. Sayfalar dolusu bir mektup yazdm, Montevi-
deodan ayrlrken yrtp attm. Bir perembe gn Arjantine vard-
mda, Irala limanda beni bekliyordu. ili Caddesindeki eski evime
yerletim; o ve ertesi gnleri Iralayla yry yaparak ve laflayarak
geirdik. Buenos Airese yeniden almam gerekiyordu. Fermin Egu-
renin hl Pariste olduunu renmek beni rahatlatt; ondan nce
dnm olmam uzayan yokluumun izini hafifletecekti.
Irala ylmt. Fermin Avrupada lsz miktarda para sap savuru-
yordu ve geri dnmesi iin verilen iki buyruu kulak arkas etmiti. Bu
nceden anlalabilirdi. br haberler beni daha ok kayglandrd:
Irala ve Cruzun kar koymalarna ramen, Twirl, ne kadar kt olursa
olsun iyi bir eyler iermeyen kitap olamad savnda olan Gen
Plinyden g almt; ve ayrm gzetmeksizin gnlk gazete La Pren-
sann tm ciltlerinin, Don Quixotenin bin drt yz deiik basks-
nn, General Mitrenin tm eserlerinin, niversite tezlerinin, hesap ki-
taplarnn, resm raporlarn, tiyatro izlencelerinin satn almnm
nermi ve hepsinin belgesel olduunu sylemiti. Nierenstein ondan
yana kmt; don Alejandro frtnal cumartesiden sonra" nergeyi
onaylamt. Nora Erfjord sekreterlik grevinden istifa etmiti, yerine
Twirlin adam olan Karlinski adl yeni bir ye gemiti. Koca paketler,
katalogsuz ve fisiz, don Alejandronun eski byk evinin arka odalar-
na ve mahzenine doluturuluyordu. Temmuz balarnda. Irala duvarc
ustalarnn ii braktklar La Caledoniada bir hafta geirmiti. Sorguya
ektii khya, patronun byle karar verdiini, ayrca zamann da fazla-
syla yeteceini aklamt.
Londrada burada szetmem gerekmeyen bir rapor hazrlamtm. O
cuma gn, yazdm teslim etmek iin don Alejandroya gidiyordum.
Fernndez Irala da benimle beraberdi. Akam olmak zereydi ve souk
gney yeli evin iine giriyordu. Alsina Caddesine bakan giri kapsnn
31
nnde atn ektii bir araba duruyordu. Arka avluya boalttklar
ykn arlyla iki bklm olmu adamlar anmsyorum. Twirl, bu-
yurgan, onlara emir yadryordu. Sanki nsezileri uyarm gibi, Nora
Erfjord, Nierenstein, Cruz, Donald Wren ve baka birka kii de ier-
deydi. Nora, kollarn boynuma dolayp beni pt. Bu kucaklama bana
bakalarn anmsatt. Sevecenlik ve mutluluk dolu zenci elimi pt.
Odalardan birinde, mahzen kaps akt; tula basamaklar karanlkta
kayboluyordu.
Birden ayak sesleri duyduk. Daha grmeden, gelenin don Alejandro
olduunu anladm. Arkasndan kovalayan varm gibi girdi ieri.
Sesi deiikti; ne cumartesi toplantlarna bakanlk eden arbal
adamn, ne de bir bak kavgasna son veren ve sr obanlarna Tan-
rnn szlerini reten derebeyinin sesiydi bu; gene de daha ok kin-
ciyi andryordu.
Kimseye bakmadan buyurdu:
- Aada ylm her ey dar karlsn, mahzende bir tek kitap bile
kalmasn.
Bu i aa yukar bir saatimizi ald. Avlunun plak taban zerine top-
ladmz ciltler, en uzunumuzun boyunu aan bir yn oluturdu. Gi-
dip gelmelerimizin sonu gelmiyordu, tek kmldamayan don Alejand-
roydu.
Sonra yeni buyruk geldi:
- imdi yn atee verin.
Terilin benzi att. Nierenstein yalnzca mrldanabilirdi:
- Dnya Kongresi, sevgiyle setiim bu deerli malzemeden nasl vaz-
geebilir?
- Dnya Kongresi mi, dedi don Alejandro. Ac alayl bir kahkaha att.
Daha nce gldn hi duymamtm.
32
Yok etmede gizemli bir zevk vardr. Alevler ltyla trdadlar, hepi-
miz duvarlara yaslanmak ya da ieri girmek zorunda kaldk. Yalnz
gece, kller ve yank kokusu kald avluda. Ateten kurtulmu birka
yapran topran zerindeki beyazln anmsyorum. Don Alejand-
roya, genellikle gen kadnlarn yal erkeklere duyduklar sevgiyle
bal olan Nora Erfjord, pek de anlamadan:
- Don Alejandro ne yaptn bilir, dedi.
Her zaman edebiyata sadk kalan Irala, bir epigram okuma frsatn
karmad:
- Birka yzylda bir skenderiye Kitapl yaklr.
Sonunda aklamay don Alejandro yapt:
- Size u an sylediimi anlamam drt yl srd, diye balad. stlendi-
imiz grev ylesine byk ki imdi farkna varyorum tm dnyay
kapsyor. Kongre, kayp bir itliin hangarlarnda bir grup arlatann
sylev vermesi olamaz. Dnya Kongresi dnyann ilk nyla balad ve
biz toza dntmzde de srecek. Yeryznde varolmad tek bir
ke bile yok. Kongre yaktma kitaplardr; Kongre Sezar'n tmenle-
rinin yolunu deitiren Kaledonyallardr; Kongre sprntde oturan
Eyb, armhtaki sa'dr, Kongre servetimi orospulara yediren o yarar-
sz heriftir.
Kendimi daha fazla tutamayp szn kestim:
- Ben de suluyum, don Alejandro. Size imdi getirdiim raporu bitir-
mi olmama karn dnm bir kadn akna, sizin cebinizden gecik-
tirdim.
Don Alejandro srdrd:
- Zaten kukulanyordum, Ferri. Kongre boalarmdr; Kongre sattm
boalar ve artk benim olmayan dnm dnm topraklardr.
Dehet dolu bir ses ykseldi Twirlinkiydi:
- La Caledonia'y sattnz sylemeyeceksiniz, deil mi?
33
Don Alejandro yavaa yantlad:
- Evet sattm. Bundan byle bir avu topram bile yok, ama yerinmiyo-
rum, nk imdi her eyi olduu gibi gryorum. Belki bir daha hi
karlamayacaz, nk Kongrenin bize ihtiyac yok, ama bu son ge-
cede hep beraber gerek Kongreyi grmeye gideceiz.
Zafer sarholuu iindeydi, kararll ve inancyla bizi ele geirmiti.
Kimse bir an bile olsun lgn olduunu dnmedi.
Meydanda st ak bir arabaya bindik. Ben arabacnn yanna otur-
dum. Don Alejandro buyurdu:
- ehri batanbaa gezecei: reis, istediiniz yere gtrn bizi.
Basaman zerinde ayakta duran zenci srtp duruyordu. Olan biten-
den bir ey anlayp anlamadn bir trl skemedim.
Szckler, paylalm bir hafza gerektiren simgelerdir. Burada aktar-
maya altm yalnzca benim hafzam; anlarm paylam olanlar
ldler. Gizemciler bir glden, bir pckten, btn kular olan bir
kutan, btn yldzlar ve gne olan bir gneten, bir arap testisin-
den, bir baheden ya da cinsel ilikiden yardm umarlar. Bu eretileme-
lerin hibiri, bizi bitkin ve mutlu gn aarmna kadar gtren o uzun
son geceyi anlatmama yardmc olamaz. Tekerlek ve nallar sokak tala-
rnda yanklanrken, biz ancak birka sz ettik. Gn aarmadan nce,
belki de Maldonado ya da Riachuelo olan karanlk ve kk bir su yak-
nnda, Nora Erfjordun gl sesi Sir Patrick Spens'in baladn syle-
meye balad, don Alejandro da zaman zaman ksk sesle ve yanl ton-
lamayla bir-iki dizeye elik etti. ngilizce szler bende Beatricein imge-
sini canlandrmad. Arkamda Twirlin mrldandn duydum:
- Ktlk yapmak istedim, iyilik yapmm.
Hayal meyal grdklerimizden baz ayrntlar varlklarn srdryor-
lar Recoleta mezarlnn krmz duvar, tutukevinin sar duvar, dika-
l bir sokak kesinde dans eden birka adam, demir parmaklkla
evrili siyah-beyaz ta deli bir kilise avlusu, demiryolu kavann
parmakl, benim evim, bir pazar yeri, dipsiz ve remli gece ama onla-
34
rn yerine baka eylerin olabilecei bu geici izlerin imdi nemi yok.
nemli olan, bir kereden ok alay ettiimiz tasarmzn tm evren ve
bizler gibi gerekten ve gizlice varolduunu duymu olmamz. Pek
umul beslemeksizin, yaamm boyunca o gecenin tadn aradm dur-
dum; ara sra mzikte, akta ve belirsiz anlarda ulatm sandm,
ama yalnzca bir kez sabah dmde bana geri dnd. Kime olursa
olsun hibir ey aklamayacamz zerine ant itiimizde, cumartesi
gn aaryordu.
Irala dnda hibirini bir daha grmedim. Bu ykden asla sz etme-
dik; en ufak bir szck, kutsal bir eye saygszlk olurdu. 1914te don
Alejandro ld ve Montevideoda topraa verildi. Irala bir nceki yl
lmt.
Bir gn Lima Caddesinde Nierensteinla karlatk ve birbirimizi gr-
mezden geldik.

BAKA EYLER DAHA VAR
liovvard R Lovccraft'n ansna

Amcam Edwin Arnettin Arjantinin gneyindeki derinliklerde anev-
rizmadan ldn rendiimde, Austinde Texas niversitesi bitir-
me snavlarnn sonuncusuna hazrlanyordum. Hepimizin bir lm
karsnda duyduklarmz duydum: daha ok yaknlk gstermemi
olmann artk gereksiz pimanl. nsan, llerle konuurken, l ol-
duunu unutuyor. Felsefe renimi yapyordum. Casa Coloradada,
Lomas yaknlarndaki evinde, amcamn, hibir zel ad vermeksizin
bende felsefenin gzel sorunlarna kar bir ilgi uyandrdn anmsa-
dm. Yemek sonras portakallarndan biri, beni Berkeley idealizmine
balatmasna yardmc olmutu; bir satran tahtas ise Eleaclk eliki-
lerini gstermeye yetmiti. Yllar sonra, Hintonn, uzayn drdnc
boyutunun varln renkli kplerin badamlaryla kantlamaya al-
t kitaplarn dn verecekti. alma odasnn bulunduu katla,
prizmalar ve piramitleri kurduumuzu hl grr gibiyim.
Amcam mhendisti. Emekli olup, Demiryollarndaki grevinden ayrl-
madan ok nce, kendisine neredeyse krsal bir yalnzlk, ayn zamanda
kente yakn olma kolayl salayan Turderaya yerlemeye karar ver-
miti. Tahmin edilebilecei gibi, yakn dostu Alcxander Muiri mimar
olarak seti. Bu uzlamaz adam, uzlamaz Knox retisini izliyordu;
amcam, zamannn beyefendilerinin ou gibi zgr dnceliydi, daha
dorusu agnostikti, ama Hintonn yanltan kpleriyle ya da gen H.G.
WelIs'in iyi kurulmu karabasanlaryla ilgilendii kadar ilhiyatla da
ilgileniyordu. Kpekleri severdi; uzakta doduu ky Lichfieldin ans-
na Samuel Johnson adn verdii koca bir kurt kpei vard.
Casa Colorada, bat snrnda, bataklklarn balad bir tepedeydi.
Parmaklklarn arkasndaki araucariaslar byk yapnn kasvetini ha-
36
fifletmeye yetmiyordu. Dz bir dam yerine, kiremitten, eimli bir ats
ve kiiliksiz pencere ve duvarlar ezmek istercesine kare eklinde bir
saat kulesi vard. ocukken btn bu irkinlikleri kabul etmitim, tpk,
evren ad verilen u birbiriyle badamaz eyleri, yalnzca yan yana var
olmalar nedeniyle kabullendiimiz gibi.
1921de yurduma dndm. Anlamazlklar nlemek iin, evi ak art-
trmayla satmtk; bir yabanc almt. Max Preetorius, en yksek pey
srenin iki katn demiti. Evraklar imzalandktan sonraki akamst
yannda iki yardmcyla gelip, evin btn eyalarn, kitaplarn, kapka-
can, Las Tropas yolunun pek uzanda olmayan dkntle bo-
altmt (Hinton ciltlerindeki izimleri ve byk kreyi hznle hatr-
lyorum). Ertesi gn, Muiri gidip grm ve mimarn fkeyle reddettii
birka deiiklik nermiti. Sonradan, bakentten bir irket almalar
stlendi. Blgedeki marangozlar evi yeni eyalarla demeyi geri e-
virmilerdi; Glewden Mariani adl biri, sonunda Preetoriusun zorlad-
koullar kabul etmiti. On be gn boyunca geceleri, kaplan kapal
olan evde almt. Gene, bir gece yeni sahibi Casa Colorada'ya tan-
vermiti. Pencereler bir daha almad, ama karanlkta biraz k seile-
biliyordu. Bir sabah st, kurt kpeini kaldrmda l buldu, ba
gvdesinden ayrlm, para para. O k araucariaslar kestiler. Hi
kimse Preetoriusu bir daha grmedi.
Bylesine haberler doal olarak beni meraklandryor. Kiiliimin en
belirli izgisi de bu meraktr ki ayn merak, bazen beni hibir ortak
ynmz olmayan bir kadnla, yalnzca kim olduunu ve nasl olduu-
nu anlamak iin beraber yaamaya ya da lavdanom kullanmaya (pek
vgye deer bir sonuca ulamakszn), deneyst saylar aratrmaya
ve anlatacam tyler rpertici servene atlmaya itmitir, ister iste-
mez, konu zerinde aratrma yapmaya karar vermitim.
Alexander Muir'i grmeye giderek baladm ie. Belleimde uzun boy-
lu, esmer, gsz denmeyecek kadar zayf bir adamn grnts vard;
imdi ise karmda yllarla kamburlam, bir zamanlar simsiyah olan
sakal griye dnm birini buldum. Beni Temperleydeki evinde kar-
37
lad. Anlalaca zere ev amcamnkine benziyordu, nk ikisi de iyi
air, kt mimar William Morrisin ar llerine uyuyordu.
Grme etin oldu skoyann simgesinin devedikeni olmas bouna
deil. Bununla beraber anladm ki, ok sert Seylan ay ve rek dolu
tabak (ev sahibim sanki ocukmuum gibi ikiye kesip, tereyalayp
veriyordu) dostunun yeeni erefine sunulan Kalvenci sade bir lendi.
Amcamla arasnda geen ilahiyat tartmalar, oyunculardan ikisinin de
hasmnn ibirliine bel balad uzun sren satran karlamalarna
benzerdi.
Beni meraklandran konuya deinmeksizin, zaman geiyordu. Rahatsz
edici bir sessizlik sonunda Muir konutu:
Delikanl, dedi bana, buraya kadar Edwinden ya da beni son derece
az ilgilendiren ABDden szetmeye gelmediniz. Sizi de, beni de uyku-
dan alkoyan, Casa Coloradann sat ve garip alcs. Aka, konu hi
houma gitmiyor, gene de bildiklerimi syleyeceim. Olduka az zaten.
Bir sre bekledikten sonra acele etmeden srdrd:
Edwinin lmnden nce, belediye bakan beni brosuna ard.
Blge papaz da yanndayd. Kk bir Katolik kilisesinin planlarn
izmemi istediler. almamn karl iyi denecekti. Onlara hemen
olumsuz yant verdim. Ben kendini Tanrya adam biriyim, putlar iin
tapnaklar kurma alakln yapamam.
Burada sustu.
Hepsi bu mu, diye sormay gze aldm.
Hayr. Bu Preetorius Yahudisi btn yaptm ykp, yerine korkun
bir ey kurmam isliyordu. Alaklk, deiik biimler alabilir.
Bu son szleri kayg verici bir ekilde syleyip, ayaa kalkt. Sokan
kesini henz dnmemitim ki Daniel Iberra ile karlatm. Birbiri-
mizi, ayn kyden insanlar nasl tanrsa yle tanyorduk. Turderaya
yryerek dnmeyi nerdi. Kabadaylar beni hibir zaman ilgilendir-
medi, aa yukar dzmece ve baya bir sr pis dedikodu duyaca-
38
m kestiriyordum, ama boyuneip elik etmesini kabullendim. Nere-
deyse gece oluyordu. Uzakta tepede Casa Coloraday gren Iberra bir-
den yn deitirdi. Neden, diye sordum. Yant beklediim gibi deildi.
Ben don Felipe'nin
*
sa koluyum, dedi. Bana kimse korkak demedi
bugne kadar. Bana kafa tutmak iin Merlodan kalkp buraya beni
bulmaya gelen gen Urgoitiyi ve bunun ona neye mal olduunu hatr-
larsn phesiz. Neyse, birka gece nce bir enlikten dnyordum.
Tepedeki evin yz metre kadar yaknnda bir ey fark ettim. Atm rkt
ve dizginleri ekip yola ynelmeye zorlamasaydm, bugn burada olup,
bunu sana anlatamayacaktm. nan ki, atm rkmekte haklyd.
fkeyle bir kfr savurdu.
O gece uyumadm. Gn doarken dmde hi grmediim, grdysem
bile unuttuum, Piranesi stilinde bir labirentin betimlemesi olan bir
oyma bask grdm. Servilerle evrili ta bir amfiteatrd ve ykseklii
bu aalarn doruunu ayordu. Ne kap, ne de pencere vard, buna
karn bir sra saysz, boyuna yark bulunuyordu. Bir bytele, ier-
deki Minotauros'u aryordum. Sonunda grdm. Canavarlarn canavar
bir yaratkt; boadan ok bizonu andryordu; insan gvdesi yere
uzanm uyuyordu, d gryormua benziyordu. Neyi ve kimi dl-
yordu?
leden sonra, Casa Coloradann nnden getim. Demir kap kapaly-
d ve parmaklklarndan bazlar bklmt. Bir zamanlarn bahesi
alla dnmt. Sada, evresi ayakla inenmi pek derin olma-
yan bir ukur vard.
Geriye, benim gnden gne ertelediim bir hareket daha kalyordu.
Yalnzca btnyle yararsz olacandan deil, ayn zamanda beni kar
konulmakszn tekine, en sona gtreceinden geciktiriyordum.
Pek byk bir umut olmakszn Glewe gittim. Mariani, marangoz,
pembe tenli, ok iman, olduka sradan, itenlikli, yal bir talyand.
Onu grr grmez, bir gece nce gizlice kurduum oyundan vazgetim.

*
Iberra'nn koruyuculuunu yapt yerel siyasi eflerden biri.
39
Kartm uzattm, grkemli bir ekilde Ph.D. unvan zerinde kaygyla
durarak, zerindeki yazlar yksek sesle okudu. nceleri Turderada
amcama ait olan iftlik iin yapm olduu eyalarla ilgilendiimi sy-
ledim. Adam bol bol konutu. Sonsuz szlerini ve el kol hareketlerini
size iletmeyi denemeyeceim, ama bana syledii, ne kadar garip olur-
sa olsun, mterilerinin isteklerini yerine getirmeyi ilke edindii ve
ondan istenen ii de aynen yapm olduu. Birok ekmeceyi kartr-
dktan sonra, kaan Preetoriusun imzasn tayan, benim hibir ey
anlamadm ktlar gsterdi (phesiz, Mariani beni avukat sanm-
t). Ayrldmz srada bana, dnyann tm altnlar verilse bile, bir
daha Turderaya, hele o eve admn asla atmayacan itiraf etti. M-
terinin kutsal olduunu, ama kendi basit grne gre Bay Preeto-
riusun deli olduunu de ekledi. Sonra rahatsz bir sessizlie brnd.
Baka da hibir ey elde edemedim ondan.
Baarszlm nceden kestirmitim ama bir eyi ngrmekle, gerek-
letiini grmek arasnda fark var. Kendi kendime birok kereler, za-
mann u gemiin, imdinin, gelecein, her zamann ve aslann son-
suz rts dnda baka bir gizem olmadn syleyip durmutum.
Bu derin dncelerin yararszl ortaya kt; le sonralarn Scho-
penhauer ve Joyceu okumaya ayrdktan sonra her akam Casa Colo-
raday evreleyen topraklarda dolanp duruyordum. Bazen st katta
ok beyaz bir seebildim, bazen de bir inleme duyar gibi oldum. 19
Ocaa kadar bylece srp gitti.
Buenos Aireste, yaz scandan insann kendini yalnzca bunaltlm ve
hakarete uram deil, ayn zamanda ezilmi hissettii gnlerden bi-
riydi. Frtna patladnda saat gecenin on biri faland. nce gl g-
ney yeli, sonra anszn boalan saanak. Bir barnak aranyordum. Bir
imek aydnlnda, parmakln birka adm uzanda olduumu gr-
dm. Korku mu, yoksa umutla m bilmem, kapy ittim. Beklemediim
halde ald. Frtnadan sersemlemi, ilerledim. Yer gk beni tehdit edi-
yordu. Evin kaps da yar aralkt. Bir yamur dalgas yzm kamla-
d ve ieri girdim.
40
eride, yerin demesi sklmt, tkz kuru otlara basarak yryor-
dum. Evde baygn, i bulandrc bir koku dalgalanyordu. Solda m yok-
sa sada m bilmem, ayam ta bir eime takld. Aceleyle ktm. Ne-
redeyse bilinsizce dmeyi evirip yaktm.
Hatrladm, yemek odas ve kitaplk, aradaki blme yklm olduun-
dan, iinde tek tk eya bulunan kocaman bo bir odayd. Eyalar be-
timlemeye almayacam, nk gz kamatrc a ramen, gr-
m olduumdan emin deilim. Aklayaym. Bir eyi grm olmak
iin onu anlamak gerekir. Bir koltuk insan gvdesinin, eklemlerinin,
br organlarnn nkabuln gerektirir, bir makas ise kesme ilemini.
Lamba ve araba iin ne sylenebilir? Vah, misyonerin ncilini algla-
yamaz; gemi yolcusunun grd halatlar tayfalarnkilerle ayn deil-
dir. Eer evrenin gerek bir grntsne sahip olabilseydik, belki de
onu anlayabilirdik.
O gece bana gsterilen anlamsz biimlerin hibiri insan varlna ya da
anlalabilir bir kullanma uymuyordu. Bulant ve korku duyuyordum.
Odann bir kesinde st kata kan portatif bir merdiven buldum. Sa-
ylar onu gemeyen kaln demir ubuklar dzensiz aralklarla yerleti-
rilmiti. El ve ayaklarn kullanmn gerektiren bu merdiven anlalabi-
lir eydi ve biraz olsun rahatladm. I sndrdm ve bir sre karan-
ln pususunda bekledim. En kk bir grlt duymadm, ama bu
anlalmaz eyalarn varl kafam kurcalyordu. Sonunda karar ver-
dim.
Yukarya varr varmaz, korkulu elim bir kez daha yakt. Aadaki
karabasan st katta da canlanp byyordu. ok ya da yalnzca birka
nesne grlyordu, ama bunlar stste bindirilmiti. imdi, U eklinde,
ok yksek, ularnda yuvarlak oyuklar bulunan bir eit ameliyat ma-
sas anmsyorum. Evin sahibinin yata olabileceini dnmtm.
Onun canavar andran anatomisini, Tanr ya da hayvan vcudunu,
glgesiyle, rtk bir yoldan aklayabilirdi yatak. Bir zamanlar okuyup
unuttuum Lukianosun sayfalarndan dudamn ucuna "amphisbae-
na szc geldi; szck gzlerimin sonradan greceklerini elbette
41
btnyle kapsamyordu, ama ima ediyordu. Bunun yansra, tavann
yan glgesinde kaybolan V biiminde bir aynay da anmsyorum.
Ev sahibinin nasl bir grnm vard? Kendisi iin, onun bizde uyan-
drd korkudan daha az rktc olmayan bu dnyada ne yapyor
olabilirdi? Gkbilim ya da zamann hangi gizli yresinden, ne kadar
eski ve imdi hesaplanamayan gnbatmndan kp, bu gece, Gney
Amerikann bu kenar mahallesine varmt?
Kendimi, kaosa arlmadan gelmi hissettim. Darda yamur din-
miti. Saatime bakp aknlkla ikiye geldiini grdm. I ak bra-
kp saknarak aa inmeye baladm. ktm yerden inmemi engelle-
yen hibir ey yoktu. Ev sahibi gelmeden nce yapmam gerekiyordu.
Kaplar, kapatamad iin ak braktn varsayyordum.
Ayaklarm el merdiveninin sondan bir nceki basamana basyordu ki,
ar, yava ve oul bir eyin ktn duydum. Merak, korkuyu bastrd
ve gzlerimi kapatmadm.

OTUZLAR MEZHEB
Elyazmasnn asl Leiden niversitesinde incelenebilir; metin Latince,
ama bir-iki Hellen deyimi Grekeden evrildiini dndryor. Leise-
gang milattan sonra drdnc yzyldan kalma olduunu sylyor.
Gibbonun Gerileme ve k adl eserinin on beinci blmnn
notlarndan birinde ad geiyor. Ad bilinmeyen yazar yle diyor:
Mezhep hibir zaman kalabalk olmad ve bugn bile yandalarnn
says olduka az. Kl ve atele krp geirilmiler, ev kurmalar yasak
olduu iin yol kenarlarnda ve sava ykntlar arasnda barnrlar.
ou zaman plak gezerler. Kalemimin anlatt bu olgular herkesin
bildii eyler; benim amacm ise bulgulamama izin verilen inan ve
gelenekleriyle ilgili yazl bir kant brakabilmek. Efendileriyle uzun
uzadya tartmama karn, onlar asla Tanr Yoluna sokamadm.
lk dikkatimi eken llerle ilgili kavramlarnn eitlilii oldu. En cahil-
leri, bu yaam terk etmilerin gmlmesinin, onlarn gvdesini kul-
lanm olan ruhlar tarafndan yapldna inanrlar; brleri, geleneki
olmayanlar, sann brakn lleri ller gmsn paylamasnn,
gmme trenlerimizin grkemli samaln knama anlamna geldii
grndedirler.
Sahip olunanlarn satlp, gelirin yoksullar arasnda paylatrlmas -
dne herkes uyar; paylarn ilk alanlar bakalarna, onlar da bakalarna
verir ve bu byle srer gider. Bu, yoksulluklarn ve plaklklarn ak-
lamaya yetiyor, ayrca onlar cennetin daha yaknna da getiriyor. Co-
kuyla u ilkeleri tekrarlarlar: "Kargalar ele aln: ne ekerler, ne bierler,
ne kilerleri vardr, ne de ambarlar, ama Tanr onlar besler. Siz onlardan
daha m az deerlisiniz?" retileri tm biriktirmeyi yasaklar: Tanr
tarlalarda bugn olup yarn frna atlan otu yeniden yetitiriyorsa,
sizin iin daha fazlasn yapmayacak mdr, ey imanszlar! Yarnki yiye-
ceinizin ve ieceinizin ardnda komayn, bunun iin tasalanmayn.
43
Bir kadna arzu duyarak bakan kii, yreinde onunla zina yapmtr
bile yargs safl korumak iin verilmi ak bir ttr. Buna karn,
mezhep yelerinin ou, yeryznde bir kadna arzu duymakszn ba-
kan bir tek erkek olmadna gre, hepimizin zina yapm olduumuzu
ne srerler. Arzu eylemden daha az sulu deilse, doru yolda onlarn
da kendilerini ehvetin en arsna brakmalarnda bir saknca olamaz.
Mezhep tapnaklara olumlu gzle bakmaz. Yallar ak havada, bir tepe-
nin ya da duvarn stnde ya da kydaki bir sandalda vaaz verirler.
Mezhepin ad srekli varsaymlarn domasna yolamtr. lerinden
biri bu adn sadklarn indirgendii rakama iaret ettiini belirtir, bu
gln, ama kehanet ieren bir nermedir; nk Mezhep, retisinin
sapknl nedeniyle yitmeye mahkmdur. Bir baka varsayma gre bu
ad, otuz kar olan Nuhun Gemisinin yksekliinden geliyordu; gkbi-
limi nemsemeyen bir bakas, toplam bir ay eden gecelerin saysna
denk geldiini; bir bakas Kurtarcnn vaftizinden, yine bir bakas
Ademin kzl topraktan ortaya kt zamanki yandan kaynakland-
n ne sryordu. Tm bu varsaymlarn biri brnden daha doru
deildi. Aralarnda ba horoz, kollar ve gvdesi insan ve belden aa-
s ylan kuyruu eklinde betimlenen Abraxasn da bulunduu otuz
Tanr veya taht dizelgesini ileri sren de daha az uydurma deildi.
Deer biilmez Hakikati iletme yetkisi bana balanmad. Biri Haki-
kati bilebilir, ama ortaya dkemez. Benden yetenekli olanlar vaaz: ve-
rerek kurtarsnlar bu Mezhepin yelerini-vaaz vererek ya da kendile-
rini yaktrarak; nk mahkm edilmek kendini ldrmekten iyidir.
Kendimi bu iren sapknl anlatmakla snrlayacam.
Tanr insanlar arasnda insan olmak iin vcuda geldi, onlar, Onu ar-
mha gerecek ve Onun tarafndan balanacaklard. Seilen toplum-
dan bir kadnn karnndan dodu; yalnz sevgiyi yaymak iin deil, ayn
zamanda ok ac ekmek iin.
Olgularn unutulmaz olmas gerekiyordu. Bir insann kl ya da ayla
lmesi, sonsuz bir biimde insanolunun hayal gcn etkilemesi iin
yeterli deildi. Tanr her eyi dramatik bir dzene koydu. Byledir
44
aklamas son yemein ve sann ihanete urayacan nceden bildi-
ini belirten szcklerin, yandalarndan birine yaplan srekli uyar-
nn, ekmek ve arabn kutsallnn, Petrusun yeminlerinin, Gethsema-
nedeki son yalnz gecenin, on iki havarinin uykuya dalmasnn, Oulun
insanca iniltisinin, kan terinin, kllarn okluunun, ihanet pc-
nn, Pilatusun sorumluluu zerinden atmasnn, krbalamann, ha-
karetlerin, dikenli ta giydirmenin, erguvan krmzs elbisenin ve saz-
dan asann, sirkenin ve dn, bir tepenin doruundaki Han, tvbekar
hrsza verilen szn, sarslan yerin ve yeryzn kaplayan karanln.
Bunca teekkr borlu olduum yce Tanr, Mezhepin adnn gerek
ve gizli nedenini bulgulamama izin verdi. Mezhep'in byk olaslkla
doduu yer olan Keriothta Otuz Dinar adl kk bir manastr vardr.
Eskiden kullanlan bu ad bize anahtar olabilir. armha Gerilme dra-
mnda btn saygmla byle sylyorum kimi istemli, kimi istemd
oynayan, hepsi vazgeilmez, hepsi zorunlu oyuncular vard. Gm
dinarlar veren din adamlar, Barabbas' seen kalabalk, Judea valisi,
Onun ehitliinin Han diken, ivilerini akan, gmlei iin kura e-
ken Romal askerler istemd oyunculard. stemli oyuncular ise yalnz
iki kiiydi: sa ve Yehuda. kincisi insanln kurtuluunun bedeli olan
otuz gm akeyi atar atmaz kendini asmt. O zaman otuz yan-
dayd, Tanrnn olu gibi. Mezhep ikisini de eit olarak kutlu sayyor ve
dier hepsini balyor.
Bir tek sulu bile yoktur; bilinli ya da deil. Bilgelikin izdii yolda
uygulayclktan baka ey yapan bir tek kii yoktur. imdi hepsi
vn paylayorlar.
Elim baka bir irenlii yazmay reddediyor. Belirlenen gn gelince,
inananlar efendilerinin rneini izleyebilmek iin kendilerini bir tepe-
nin stnde hakarete uratp, armha gerdiriyorlar. Beinci Emirin bu
cinai bozumu, insansal ve tanrsal yasalarn gerektirdii gibi kesinlikle
nlenmelidir. Ey gklerin karglar, ey meleklerin kini...
Elyazmasnn kalan bulunamad.

ARMAANLAR GECES
Uzun yllar nce, Piedad yaknlarnda, Florida Caddesindeki eski Con-
ftera del Aguilada dinlemitik bu yky.
Bilgi sorunu zerine tartyorduk. imizden biri sz Platoncu kura-
ma, yani her eyi nceki bir dnyada grm olduumuza, yani bilme-
nin yeniden renmek olduuna getirmiti. Yanlmyorsam babam,
Baconn, renmek anmsamaksa, bilmemenin yalnzca unutmu olma
anlamn tadn ileri srdn sylemiti. Metafizie boulmu
baka biri, yal bir bey, szald. Yava ve gvenli bir sesle konutu:
Bu Platoncu arketiplerin ne olduklarn tam olarak anlayamyorum.
Kimse ilk kez sar veya siyah grm olduunu ya da bir meyvenin
tadn ayrt ettiini anmsayamaz, belki de, henz ok kk olduu iin
uzun bir alglar dizisine baladn kavrayamadndan. Kukusuz,
kimsenin unutmad baka ilkeler de vardr. Sizlere, ansn hl sak-
ladm ve sk sk dndm bir geceyi, 30 Nisan 1874 gecesini anla-
tabilirim.
Eskiden tatiller imdikinden daha uzun olmasna karn, Lobos yakn-
larndaki kuzenlerimiz Dornalarn itliinde neden o tarihe kadar kal-
m olduumuzu bilmiyorum. O sralar srtmalardan biri. Rufino,
beni ky yaamna altryordu. On me yaklayordum, o ise ben-
den olduka bykt ve gzpekliliiyle n salmt. Eline abuktu;
atete sertletirilmi deneklerle kl d oynarken, her zaman
hasmyd yz kapkara olan. Bir cuma gn, ertesi gece kye gidip e-
lenmeyi nerdi bana. Doal olarak, neyin szkonusu olduunu bilmek-
sizin kabul ettim. Dans etmesini bilmediimi nceden syledim; dans
etmenin kolaylkla renildii karln verdi bana.
Yemekten sonra, yedi buuk gibi, evden ayrldk. Rufino bir enlie
gider gibi iki dirhem bir ekirdekti ve kemerine gm bir haner yer-
letirmiti; bana gelince benim de onunkine benzer kk bir akm
46
vard, ama alay konusu olma korkusuyla yanma almaktan kanm-
tm, ilk evleri grmekte gecikmedik. Lobosa hi gittiniz mi bilmem,
nemli deil; Arjantinde hibir ky yoktur ki brne benzemesin,
kendinin farkl olduunu dnme asndan bile. Ayn toprak yollar,
ayn tekerlek izleri, ayn alak atl evler ve btn bunlar at srtnda
giden bir adam daha nemli gsterir.
Bir sokak kesinde, ak mavi ya da pembeye boyal, kapsnda La
Estrella levhas asl bir evin nnde atlardan indik. Kaza balanm
koumlu atlar vard. Yar ak sokak kapsndan dar k szyordu.
Giri kapsnn blmesinin derinliinde duvar boyu tahta sralarn ye-
rald byk bir oda ve sralarn arasnda da nereye ald bilinme-
yen koyu renk kaplar bulunuyordu. Sar tyl bir fino havlayarak bizi
karlamaya geldi. erisi olduka kalabalkt; iekli ev giysileri iinde
yarm dzine kadar kadn gidip geliyordu. Siyahlara brnm sayg-
deer grnl bir hanm bana ev sahibesi gibi grnd.
Rugino onu selmlad:
Size yeni bir arkada getirdim, ama ata binmesini daha pek bilmiyor.
Tasalanmayn, ksa zamanda renir, diye yantlad kadn.
Utandm. Dikkati baka yere ekmek ya da ocuk olduumun anlalmas
iin, sralardan birinin ucunda kpekle oynamaya baladm. Mutfakta
bir masann zerinde ielere mimlenmi mumlar yanmaktayd ve
odann dibinde bir kede de bir mangaln bulunduunu anmsyorum.
Karmdaki kirele beyazlanm duvarda Meryem Anann resmi vard.
Biri, iki aka arasnda, beceriksizce gitarn tngrdatyordu. Azm
atee veren bir cin kadehini geri evirmemem ekingenliimdendi.
Kadnlardan biri bana farkl grnmt. Onu, Tutsak diye aryor-
lard. Bana biraz yerli havas varm gibi geldi, buna karn hatlar i-
zilmiesine gzel, gzleri ise son derece hznlyd. Salarnn rg-
s beline dek uzanyordu. Ona baktm gren Rufino, kza dnerek:
Belleklerimizi tazelememiz iin, bir daha anlatsana yerlilerin saldr-
snn yksn.
47
Gen kz sanki yalnz banaymasna konumaya balad ve anlatt
yknn dnda bir ey dnemediini ve bir anlamda yaam boyunca
bana gelmi tek eyin bu olduunu anladm. Bize unlar syledi:
Beni Catamarcadan gtrdkleri zaman henz ok kktm. Ne
bilebilirdim ki yerlilerin saldrlar hakknda? Estancia'da korkudan
kimse azna bile almazd adlarn. Yava yava, bir gizmiesine, yerli-
lerin kasrga gibi gelebileceklerini, insanlar ldrp, hayvanlar alabi-
leceklerini rendim. Kadnlar ierlek topraklara gtrp, rzlarna
geiyorlard. Sylenenlere inanmamakta direndim. Aabeyim Lucas, ki
sonradan mzrak darbeleriyle ldrld, hepsinin yalan olduunu sy-
leyerek bana gven veriyordu; ama bir ey doruysa, birinin yalazca
bir kez sylemesi yeterlidir doruluunun o an anlalmas iin. Hk-
met, sessiz sakin kalmalar iin yerlilere ii ve Paraguay ay datr;
fakat onlarn da dantklar ok kurnaz bycleri vardr, eflerinin
bir buyruu zerine, araziye serpitirilmi kk tabyalara saldrmak-
tan ekinmezler. ok dnmem yznden neredeyse gelmelerini ar-
zuluyordum ve gnein batt yana bakmaktan vazgemiyordum. Ne
kadar zaman akt bilmiyorum, ama donlar ve yazlar geti, hayvanlar
damgaland, khyann olu ld, saldr ncesinde.
Bir iki saniye susup, belleini tazeledi ve srdrd:
Sanki gney rzgr tayordu onlar. Ben bir devedikeni grmtm
ve o gece yerliler dme girmiti. Her ey gnbatmnda oldu. Hayvan-
lar, yer sarsntlarnda olduu gibi, insanlardan nce rendiler. Sr-
ler huzursuzdu, kular havada daireler iziyorlard. Her zaman bakt-
m yne bakmaya kotuk.
Kim geldiklerini haber verdi, diye sordu biri.
Gen kz, ok uzaklardaym gibi son tmcesini yineledi.
Her zaman baktm yne bakmaya kotuk. Sanki btn l devinme-
ye balamt. Pencerelerin demir parmaklklarndan, yerlilerden nce,
toz bulutunu grdk. Bize saldrmaya geliyorlard. Elleriyle azlarna
48
vurup, korkun lklar atyorlard. Santa renedeki birka tfek, biraz
grlt yapp onlar daha da kkrtmaya yarad, yalnzca.
Tutsak, bir yakary ezbere tekrarlar gibi konuuyordu; ama l yerlile-
rini ve lklarn sokakta duydum. Anszn, odann iindeydiler, sanki
atla bir dn kalntlarna giriyorlarm gibi. Bir ayyalar etesiydi.
Bugn, olay belleimde canlandrdmda, hepsini kocaman gryo-
rum. En bata yryeni kapnn yaknnda bulunan Rufinoya bir dirsek
darbesi indirmiti. Berikinin benzi atm ve oradan uzaklamt. Ye-
rinden kprdamam olan bayan, ayaa kalkp bize:
Gelen Juan Moreirayd, demiti.
Zamanla, o geceden anmsadm adamn Juan Moreira m, yoksa son-
ralar sr panayrlarnda sk sk greceim baka biri mi olduunu
kestiremiyorum. Bir yandan kare yeleli, kara sakall bir grnt canla-
nyor belleimde, bir yandan da iek hastalnn izini tayan kzl bir
yz. Kk kpek karlamak iin neeyle zplad. Bir krba darbesiyle,
Moreira onu yere yuvarlad. Srtst dp, ayaklarn rparak can
verdi, ite burada gerekten balyor ykm.
Sessizce kaplardan birine ulatm dar bir geide ve merdivene al-
yordu. Yukarda karanlk bir odaya saklandm. ok alak olan yatan
dnda hangi eyalarn varolduunu bilmiyorum. Titriyordum. Aada
barmalar kesilmiyordu ve bir ara krlan bir cam grlts geldi
kulama. Merdiveni kan bir kadnn ayak seslerini duydum ve ksa
bir lt grdm. Sonra da Tutsakn beni aran fsltya benzer sesi.
Ben hizmet etmek iin buradaym, yalnz barsever insanlara. Yakla,
sana bir ktlm dokunmaz.
Elbisesini karmt bile. Yanna uzanp, ellerimle yzn aradm. Ne
kadar zaman geti bilmiyorum. Ne bir tek szck, ne de pck payla-
tk. rgsn zp, dmdz salaryla oynadm, sonra da onunla... Bir
daha hi karlamadk, gerek adn da asla renemedim.
Bir patlamayla irkildik. Tutsak bana:
br merdivenden kaabilirsin, dedi.
49
Ben de yle yaptm ve kendimi toprak yolda buldum. Ay vard. Bir
polis avuu, Ands Chirino, elince sngl tfei, duvar kolluyordu.
Gelerek bana:
Grdm kadaryla erken kalkanlardansn, dedi.
Bir yant verdim, ama benimle ilgilenmedi. Adamn biri kendini duvar-
dan aa brakyordu. Bir srayta avu, elii gvdesine saplad.
Adam yere yuvarlanp srtst kalakald, inliyor, kan kaybediyordu.
Kk kpei anmsamtm. ini bitirmek iin, Chirino bir kez daha
sngy kulland. Sonra neredeyse neeli bir sesle,
Bu kez kaamadn Moreira, dedi.
Her bir yandan, evi kuatm olan, niformal adamlar kageldi, sonra
da komular. Andrs Chirino silah gvdeden karrken olduka glk
ekti. Herkes elini skmak isliyordu. Rufino glerek:
Bu kopuun iinmesi de bitti sonunda, dedi.
Bir bekten brne, grdklerimi anlatarak geziyordum. Anszn,
kendimi ok yorgun hissettim; belki de ateim vard. Svarak, Rufi-
noyu buldum ve eve yollandk. afan beyazln grdnzde, hl
at srtndaydk. Yorgunluktan te, kendimi tm bu olaylarn aknndan
sersemlemi duyuyordum.
O gecenin byk trna, dedi babam, adan bitirdii zaman.
teki onaylad:
Doru. Birka saatin ksa aralnda ak tanm ve lm grm-
tm. Her ey her insana anlanr -en azndan bir insann tanmasna
izin verilen her ey- ama benim iin iki temel ey bir gecede anlan-
mt. Aradan yllar geti ve bu yky o denli sk anlattm ki, yknn
kendisini mi anmsyorum, yoksa anlattm szckleri mi, bilemiyo-
rum. Belki Tutsakn yerli anlat iin de ayn ey olmutu. u anda,
Moreira'nn ldrln benim ya da bakasnn grm olmasnn
hi nemi yok.

AYNA VE MASKE
Clontarf Sava bitmi, Norveli dman utan ve bozgunu tatmt.
Byk rlanda Kral Ozana seslendi:
En parlak baarlar szcklerle perinlenmezse ltlarn kaybederler.
Senden zaferinin trksn sylemeni, vgler dzmeni istiyorum.
Ben Aereas olacam, sen de benim Vergiliusum. kimizi de lmsz-
letirecek olan bu iin stesinden gelebilir misin?
Evet Kralm, dedi Ozan. Ben byk Ollan'm. Nazm tekniklerini ince-
leyerek on iki k geirdim. Gerek iirin zerine kurulduu yz alt-
m efsaneyi ezbere bilirim. Ulster ve Munster iir dizileri harpmn
tellerindedir. Yasalarmz dilin en eski szcklerini ve en karmak
eretilemelerini kullanmama izin veriyor. Sanatmz, iyiyi ktden
ayrt edemeyenlerin ellerine dmekten, saygsz gzlerden koruyan
srlar bilirim. Bitkilerin gc, yldz falcl, matematik ve din yasalar
bilgilerimdedir. Ozanlar yarmasnda tm hasmlarm yendim. Czam
dahil, btn deri hastalklarn kkrtan hiciv alannda kendimi yeti-
tirdim. Senin iin savarken kantladm gibi, kl kullanmada da us-
taymdr. Tek bilemediim, bana yaptn baa teekkr etmek.
Kendinden bakalar uzun sylevlere balaynca kolayca yoruluveren
Kral, rahatlayarak yantlad:
Btn bunlar eksiksiz biliyorum. Ksa bir sre nce blbln ngilte-
rede tt sylendi bana. Yamurlar ve karlar geip, blbl G-
neydeki topraklardan geri dndnde, bana vg olan iirini, saray
erkn ve Ozanlar Okulu nnde okuyacaksn. Sana tam bir yl veriyo-
rum. Her harfi, her szc inceden inceye ileyeceksin. dln, bili-
yorsun ki hem benim krallk anma, hem de senin uykusuz, esin dolu
gecelerine yarar olacak.
Ey Kral, en byk dl senin yzn grebilmektir, dedi, ayn za-
manda dalkavuk olan Ozan.
51
Saygyla selmlayp, huzurdan ekildi, kafasnda imdiden birka dize
tasarlayarak.
Salgnlar ve ayaklanmalarla dolu bir yl gemiti; Ozan vg iirini
sundu. Yava yava, gvenle, elyazmasna hi gzatmadan okudu. Kral
bir ba sallamasyla onaylad. Herkes, kaplara ylm ve tek szck
bile duymam olanlar da Kraln hareketini taklit etti. Sonunda Kral
konutu:
Emeini onaylyorum. Baka bir zafer bu. Her szce gerek anlam-
n, her ada gemiin ozanlarnn verdii belgeci vermisin. Tm iirde
bir tek imge yok ki, klasik yazarlar kullanmam olsun. Sava gzel bir
insan rts ve kan klcn suyu. Denizin kendi Tanrlar var ve bulutlar
gelecei bildirirler. Sz sanatlarnn kurallarn ve llerin iyi bir bile-
imini ustaca badatrmsn; uyaklarn, ses yinelemelerinin, yarm
uyaklarn stesinden gelmisin. Btn rlanda edebiyat yokolmu ol-
sayd bile -absit omen- klasik Odunla hibir ey kaybolmadan yeniden
kurulabilirdi. Otuz yazc, iirini on iki kez kopya edecekler.
Ksa bir sessizlikten sonra, yeniden balad:
Btn bunlar iyi, ama buna karn hibir ey ortaya kmad. Damar-
larmzda kan daha hzl akmyor. Ellerimiz yaylara uzanmad. Kimse-
nin benzi solmad. Kimse sava l atmad. Kimse Vikinglere kar
koymaya kalkmad. Ey Ozan, bir yl sonra yeni bir vg iirini alkla-
yacaz. Onaymzn iareti olarak al u gm aynay.
Sana kranlarm sunuyor ve anlyorum, dedi Ozan.
Gkteki yldzlar k yollarn yinelediler. Blbl Saksonya ormanla-
rnda tt yeniden ve Ozan, bir ncekinden daha ksa elyazmasyla geri
geldi. Ezbere tekrarlamad; gzle grlr bir gvensizlikle, baz blm-
leri sanki kendisi bile tam olarak anlamyormu ya da saygszlk etmek
istemezmiesine geitirerek okudu. Metin garipti. Savan betimle-
mesi deildi, savat. Bir de olan Tanr, rlandann pagan ilhlar ve
yzyllar sonra, Eski Ulu Edda'nn balarnda savaacak olanlar, sava
kaosu iinde birbirleriyle mcadele ediyordu. iirin biimi de daha az
52
garip deildi. ou bir yklemin znesi, tekil bir add, ilgeler, allm
kullanmdan ayrlyorlard. Sertlikle yumuaklk ardarda birbirini izli-
yordu. Eretilemeler keyfiydi ya da yle grnyorlard.
Kral evresindeki edebiyatlara dantktan sonra, yle konutu:
lk iirin iin, hakl olarak bugne kadar rlandada yazlm btn
edebiyatn kusursuz bir zeti olduunu sylemitim. imdiki, ncekile-
rin hepsini geride brakyor, hatta onlar hie indiriyor. artyor, hay-
ran brakyor, gz kamatryor. Cahillere gre deil, iin erbab olan az
sayda insan iin yazlm. Fildii bir ekmece tek rnei koruyacak.
Bylesine nemli bir yapt reten kalemden daha yce bir yapt bekle-
yebiliriz.
Bir glmsemeyle ekledi:
Bizler, bir fabl kiilikleriyiz. Unutmayalm ki fabllarda says hk-
meder.
Bycnn armaan, l ve tartlmaz leme, diye mrldana-
bildi. Ozan.
Kral srdrd:
Onaymzn iareti olarak al u altn maskeyi.
Sana kranlarm sunuyor ve anlyorum, dedi Ozan.
Bir yl geti. Saptanan gnde, saray nbetileri Ozann yannda elyaz-
malar tamadn fark ettiler. aknlk iinde Kral onu inceledi; Ozan
baka biri olmua benziyordu. Zamandan baka bir ey, yz izgilerini
buru buru etmi ve deitirmiti. Gzleri, ok uzaklara bakyormu
ya da kr olmu gibiydi. Ozan Kraldan ksa bir grme iin izin istedi.
Kleler odadan ktlar.
Lirik iirini yazmadn m, diye sordu Kral.
Yazdm, dedi zntyle Ozan. Ama keke Efendimiz sa engelleseydi
beni.
Okuyabilir misin?
53
ekinirim.
Aradn cesareti bende bulabilirsin, dedi Kral.
Ozan iiri okudu. Tek szckten oluuyordu.
Yksek sesle tekrar etmeyi gze alamayan Ozan ve Kral, sanki gizli bir
yakar ya da svgym gibi sindirmeye altlar. Kral, ne Ozandan
daha az hayran kalm, ne de daha az arplmt. Bembeyaz yzleriyle,
birbirlerine baktlar.
Genliimde, dedi Kral. Batya doru denize almtm. Bir adada,
altndan yaban domuzlarn ldren gm tazlar grdm. Bir baka-
snda yalnzca byl elmalarn ho kokusuyla karnmz doyurduk. Bir
ncsnde ateten duvarlar grdm. Hepsinden en uzaktakinde ise,
gkyzn yararak akan ve sularnda balklarn ve gemilerin dolat
bir rmak bulunuyordu, ite sana gerekd eyler, ama bunlar, nere-
deyse hepsini ieren iirinle karlatrmak olanaksz. Hangi byden
esin aldn?
Gn aarrken, diye yantlad Ozan, nceleri anlamn kavrayamad-
m szckleri syleyerek uyandm. Bu szckler bir iirdi. Bir gnah
ilediim duygusuna kapldm, belki de Tanrnn balamad gnah.
Bundan sonra ikimizin de ilemi olduu, diye mrldand Kral. nsan-
lara yasaklanm, Gzelliki tanm olmann gnah. imdi, cezasn
ekmemiz gerekiyor. Sana bir ayna ve altn bir maske verdim; ite
nc ve sonuncu armaanm.
Sa avucunun iine bir haner yerletirdi.
Btn bildiimiz; Ozann saray knda kendini ldrd; Kraln ise
bugn, bir zamanlar krall olan u rlanda topraklarn bir batan
brne dolap duran bir dilenci olduu; ve iiri asla tekrarlamad...

UNDR
Okuyucuyu uyarmam gerekiyor; burada evirdiim sayfalar, on birinci
yzylda doup ld bilinen Bremenli Adamn Libellusunda (1615)
yeralmyor. Lappenberg bunlar Oxfordda, Bodleiann bir elyazmasm-
da bulmu ve zengin gncel ayrntlara bakarak, metne sonradan ek-
lendii sonucuna varm, ama ilgin olduunu dnerek, kendi Ana-
lecta Germanica'snda (Leipzig, 1894) yaymlamtr. Arjantinli basit
bir heveslinin gr pek nemli deil; okuyucu kendi yarglayacak.
Benim spanyolca evirim kelime kelime ayn deil, ama aslna sadk.
Bremenli Adam yle yazyor:
... Barbarlar, krfezin br yakasna uzanan vah topraklarn snrn-
da, yaban atlarnn yetitii yerlerde yaayan insanlar arasnda en ok
szedilmeye deer olanlar Urnlardr. Tacirlerin verdii kesin olmayan
ya da uydurma bilgiler, yolda karlalan tehlikeler, hara kesen ge-
beler yznden oraya hi ayak basmadm. Ama ilkel, ssz kylerinin,
Vistulann alak topraklarnda bulunduu belli. svelilerin tersine,
Urnlar sann gerek retisini benimserler; ngiltere ve br Kuzey
uluslarnn kraliyet soylarnn kkenindeki Ariusulukla lekelenmi ya
da kanl eytan ayinleriyle karartlm retiyi deil. Urnlar oban, ge-
mici, bycdrler, kl dver, hasr rerler. Bitmez tkenmez sava-
lar yznden topra ileyemezler. nsan kanlmaz olarak dmanna
benzer; bylece step ve zerinde yaayan kabilelerin zorlamasyla Urn-
lar yay ve at kullanmakta ok ustalamlard. Mzraklar bizimkilerden
ok daha uzundur, nk piyadeler iin deil, svariler iin yaplmtr.
Anlalabilecei gibi, Urnlar kalem kullanmna, mrekkep boynuzuna
ve parmene yabancdrlar. Yazlarn, Odinin Odin iin kurban edilip
dokuz gn dibudakta sallandrldktan sonra atalarna gsterdii gibi,
eski skandinav harfleriyle oyarlar.
55
Bu genel bilgilere, ll ve arbal konuan zlandal Ulf Sigurds-
sonun bana anlattklarn da ekleyeceim. Uppsalada, tapnak yaknla-
rnda karlamtk. Odun atei snmt; souk ve gnn ilk klar
ahap duvarn yarklarndan ieri szyordu. Darda kar stnde,
Tanrya kurban edilmi putperestlerin etlerini paralamaya gelen boz-
kurtlarn rktc izlerini grmek mmknd. Konumamz, papaz
mezlerinde det olduu zere Latince balamt, ama kullanm Thu-
leden Asyann pazar yerlerine kadar yaylan kuzey diline evirmekte
gecikmedik. Bana yle dedi:
Skaldlar'n
*
soyundan geliyorum. Urnlarn iirinin tek szce indir-
gendiini rendiimde, onlar aramaya baladm ve beni lkelerine
gtrecek yolu izlemeye koyuldum. Ac ve yorgunluun eksik olmad
bir yllk yolculuktan sonra oraya ulatm. Gece olmutu; yolda kar-
latm insanlarn bana garip bir ekilde baktklarn fark ettim, baz-
lar beni taladlar bile.
Bir demirci ocann parltsn grp ieri girdim. Demirci gece iin
bana bir dek sundu. Ad Ormdu. Konutuu dil aa yukar bizimki-
ne benziyordu. Birka cmle konutuk. lk kez kraln adn onun azn-
dan duydum: Gunnlaug. Bu kraln, on savan bitiminden bu yana ya-
banclardan kukulandn ve onlar armha germeyi det edindiini
rendim.
Bir insana bir Tanrdan daha az yakan bylesine bir yazgy nlemek
amacyla bir drpa ya da, kraln zaferlerini, nn, gnl yceliini
ululayan bir vg iiri yazmaya giritim. ki adam beni almaya geldi-
inde iiri ezberlemeyi yeni bitirmitim. Klcm onlara vermeyi red-
dettim, ama gtrlmeme kar koymadm.
Yldzlar hl gkyznde parlyordu. Her yannda kulbelerin yer
ald ak bir alan getik. Bana piramitlerden szedilmiti; ama mey-
dann ortasnda ilk gzme arpan sarya boyal tahta bir direk oldu.
Tepesinde bir baln kara resmini fark ettim. Bizimle beraber gelen
Orm, bu baln Szck olduunu syledi. Sonraki meydanda zerinde

*
Eski skandinav ozanlar.
56
bir ember bulunan krmz bir direk grdm. Orm yeniden bunun Sz-
ck olduunu syledi. Bana ne olduunu aklamasn istedim. Orm,
basit bir zanaat olduunu ve bir ey bilmedii yantn verdi bana. En
son nc meydanda, zerinde ne olduunu unuttuum bir resmin
bulunduu siyaha boyanm bir direk grdm. Meydann ilerisinde,
snrlarn seemediim uzun dz bir duvar vard. Sonradan daire ek-
linde olduunu, kerpiten bir sundurmann bulunduunu, ama kapnn
olmadn ve bu duvarn ehrin evresini dolandn saptadm.
Kaza bal atlar ksa boylu ve uzun yeleliydiler. Demircinin ieri gir-
mesine izin vermediler. eride hepsi ayakta, silahl adamlar vard.
Gunnlaug, kral, ac ekiyordu ve gzleri yar kapal, deve derileriyle
rtl bir cins yatakta uzanmt. Ypranm, sar tenli bir adamd, kut-
sal ve sanki unutulmu bir ey, gs eski ve geni yara izleriyle izik
izikti. Askerlerden biri bana yolat. Bir harp getirmiti. Dizlerim yer-
de, alak sesle drpa'y okumaya baladm. Bu edeb trn gerektirdii
hibir ey eksik deildi: Sz sanatlar, ses yinelemeleri, vurgular. Kraln
anlayp anlamadn bilmiyorum, ama bana hl sakladm gm bir
yzk verdi. Ban yaslad yastn altnda bir hanerin azn belli
belirsiz grdm. Sanda, zerine birka tan karmak ekilde konul-
duu, yaklak yz haneli bir satran tahtas vard.
Muhafzlar beni odann kesine gtrdler. Bir adam benim yerimi
ald ve ayakta durdu. Harpn tellerini sanki akort eder gibi tmbrdatt
ve anlamak istediim, ama anlayamadm bir szc alak sesle sy-
ledi. Biri saygyla: Artk bunun bir anlam yok dedi.
Gzyalar grdm. Adamn sesini ve neredeyse birbirinin ayn, tekd-
ze, daha dorusu sonsuz akortlar ykseltip deitirdiini duydum. Bu
ezginin her zaman srmesini ve yaamm olmasn isterdim. Anszn
durdu. Kukusuz tkenmi olan arkcnn harp yere attnda kard-
grlty duydum. Karklkla dar ktk. En sondakilerin arasn-
daydm. Gece olduunu grerek akna dndm. Birka adm attm.
Bir el omzuma dokundu.
57
Kraln yz senin tlsmn oldu, ama lmn yakn, nk Szck
duydun, dendi bana. Ben, Bjami Thorkelsson, seni kurtaracam. Skald-
larn soyundan geliyorum. Odunda kana, klcn suyu, savaa insanla-
rn rts diyorsun. Babamn babasnn da ayn imgeleri kullanm
olduunu duyduumu anmsyorum. Biz ikimiz de ozanz; seni kurtara-
cam. Bugnlerde. arkmzn esin kayna olan olgularn her birini
tanmlamaya almyoruz; hepsini yalnz szckle dile getiriyoruz.
Szck duymadm, dedim, syle bana yalvarrm.
Bir an duraksad, sonra:
Aklayamayacama ant itim. Ayrca, kimse hibir ey retemez.
Yalnz bana aramalsn. abuk olalm, nk yaamn tehlikede. Seni
evimde saklayacam, orada kimse seni gelip alma cesaretini gstere-
mez. Eer yeller elverili olursa, yarn sabah Gney'e doru yola kan
bir gemiye bineceksin. *
Bylece klar boyu sren bir serven balad. Bama gelenleri bir bir
sayp dkmeyeceim, talihimin ini ve klarn da anlatmayacam.
Srasyla krekilik, kle tccarl, klelik, odunculuk, haydutluk, ar-
kclk ve maden aratrcl yaptm. nsann dilerini dken bir cva
madeninde bir yl boyunca tutsak olarak almak zorunda kaldm.
sveten gelen adamlarn yannda Mikligararn
*
savunmas iin sava-
tm. Azov Denizi kysnda hibir zaman unutmayacam bir kadn tara-
fndan sevildim; onu terk ettim ya da o beni terk elti, ikisi de ayn ey
zaten. Aldatldm, aldattm. Bir kereden ok yazg beni ldrmeye zor-
lad.
Bir Yunan askeri beni delloya kkrtt ve iki kl arasnda bir seim
yapmak iin zorlad. Biri dierinden bir kar fazlayd. Beni korkutma-
ya altn sezip ksa olann setim. Bana, neden diye sordu. Yumru-
umdan yreine olan uzakln ayn olduu karln verdim. Kara-
denizin bir kyasnda, yoldam Leif Arnorson iin eski skandinav
harflerinden yonttuum bir mezarta duruyor. Serklandl Mavi Adam-

*
Konstantinopl. stanbul.
58
larla Sarazenlerle savatm. Zaman iinde birok kii oldum, ama bu
yalnzca hortum dediimiz bir frtnayd, uzun bir dt, ama btn bu
sre iinde asl olan Szckt. Kukulandm oldu. Kendi kendime,
gzel szckleri tasarlama, gzel oyunundan vazgemenin anlamsz
olduunu ve tek, belki de dsel bir szc aramak iin bir neden
olmadn yineleyip durdum. Bu usavurma bouna oldu. Bir misyoner
Tanr szcn nerdi, reddettim. Bir sabah, denize alan bir neh-
rin kysnda aradmn sonunda aklandn sandm.
Urnlarn lkesine dndm. Orada arkcnn evini bulmakta glk
ektim.
eri girip adm syledim. Gece olmutu. Thorkelsson yatt yerden
bronz amdandaki byk mumlardan birini yakmam syledi. Yz
ylesine yalanmt ki, benim de ihtiyarn biri olduumu dnmeden
edemedim. det olduu zere, kralnn haberlerini sordum:
Ad artk Gunnlaug deil imdi ad deiti, diye yantlad.
Sonra:
Anlat bana btn yolculuklarn, dedi.
Srasyla, imdi unuttuum btn ayrntlar vererek isteini yerine
getirdim. Sonuna varmadan nce szm kesti:
Tm bu lkelerde ok trk syledin mi?
Sorusu beni artt.
Balangta, dedim, ekmeimi kazanmak iin ark syledim. Sonrala-
r aklayamadm bir korku beni ezgiden ve harptan uzaklatrd.
Tamam, dedi, ykn srdrebilirsin.
steine uydum. Sonra uzun bir sessizlik oldu.
Kendini sana veren ilk kadndan ne aldn, diye sordu.
Her eyi, diye yantladm.
59
Yaam bana da her eyi verdi. Herkese yaam her eyi verir, ama o-
unluu bilmez bunu. Sesim yorgun, parmaklarm da gsz, yine de
dinle beni.
Harpn ald ve mucize anlamna gelen undr" szcn syledi.
len adamn trks beni esritti; trksnde, akorlarnda kendi dize-
lerimi, bana ak ilk tantan gen kle kadn, ldrdm adamlar,
gnbatmnn serinliini, sularn, kreklerin zerinde afan skt-
n tandm. Harp alp baka bir szck okudum.
Tamam, dedi Thorkelsson, duymak iin yaklamam gerekti.
Anladn.

YORGUN BR ADAMIN
DLKES
Oraya utopia adn verdi, yle bir yerin
olmad anlamna gelen Greke szck.
QUEDEDO
Birbirine tpatp benzeyen iki tepe yoktur, ama yeryznn her yann-
da ovalar ayndr. Bylesine bir dzlkte yryordum. Pek nem ver-
meksizin, kendi kendime bu yerin Oklahoma m, Teksas m, yoksa ede-
biyatlarn pampa dedii Arjantindeki yre mi olduunu soruyordum.
Ne sada ne de solda, bir tek it bile yoktu. Bir kez daha yava yava
Emilio Oribenin hep byyp genileyen u dizelerini tekrarladm:
Bilmez korkulu ovann yreinde
Ve Brezilya snrnn yaknnda.
Yol ukurlarla doluydu. Yamur yamaya balad. ki- yz metre ka-
dar tede, alak, drtke aalarla evrili bir evin n setim. Kap-
y aan adam yle uzun boyluydu ki korkar gibi oldum. Giysileri griydi.
Birini beklediini sezdim. Kapda kilit yoklu.
Tahta duvarl geni bir odaya girdik, tavandan aa sarkan lamba sa-
rmtrak bir k yayyordu ve bilmem neden, masa bana garip geldi. Bu
masann zerinde, eski birka oyma dnda hibir yerde grmediim
bir su saati bulunuyordu. Adam bana iskemlelerden birini gsterdi.
Birka dilde konumay denedim, ama anlaamadk. Sonunda sz ald-
nda Latince konutu. Uzak okul gnlerinden kalma bilgilerimi topar-
layp, syleiye hazrlandm.
Giysilerinden baka bir yzyldan geldiin anlalyor, dedi bana. Dil-
lerin eitlenmesi, toplumlarn, hatta savalarn eitliliini kamlad;
dnya Latinceye dnd. Bazlar Latincenin yeniden Franszca, Lemosi
ya da Papiamentoya dnp yozlaacandan korkuyorlar, ama im-
61
dilik byle bir tehlike yok. Ne olursa olsun, beni ne gemi, ne de gele-
cek ilgilendiriyor.
Bir ey demedim, o ekledi:
Birini yemek yerken seyretmek seni rahatsz etmiyorsa, bana elik
eder misin?
Huzursuzluumun farkna yardn anladm, evet, dedim.
Her iki yannda kaplar sral ve her eyin maden olduu kk bir
mutfaa kan bir koridoru getik. Bir tepsi zerinde akam yemei ile
geri dndk: Kaplar dolusu msr gevrei, bir salkm zm, tadnn ba-
na inciri anmsatt yabanc bir meyve ve byk bir srahi su. Sanrm
ekmek yoktu. Ev sahibim ince hatlyd ve baknca tuhaf bir ey vard.
Bir daha hi grmeyeceim bu sert ve solgun yz unutmayacam.
Konuurken en ufak bir hareket yapmyordu.
Latince konuma zorunluluu iimi gletiriyordu; ama sonunda un-
lar syleyebildim:
Anszn karna kmam seni artmad m?
Hayr, diye yantlad. Yzyldan yzyla byle konuklar gelir. Fazla
uzun kalmazlar. En ge yarn evine dnm olacaksn.
Sesindeki gven iimi rahatlatt. Kendimi tantmakta bir saknca gr-
medim:
Adm Eudoro Acevedo. 1897de Buenos Airesde dodum. Yam yet-
mii geiyor. ngiliz ve Amerikan edebiyat retmeniyim ve gerekd
ykler yazdm.
ki gerekd yky zevkle okudum diyebilirim, dedi. ou kiinin
gerek diye kabul ettii Kaptan Lemuel Gullivern Gezileri' ve Sum-
ma Theologiae. Bover, kesin olgulardan szetmeyelim. Olgularn
artk nemi kalmad. Zaten uydurma ve dnme iin basit balama
noktalar olmaktan te bir ey de deiller. Okullarmzda bize kuku ve
unutma sanat retiliyor, her eyden nce kiisel ve yerel olann unu-
tulmas. Kesintisiz zamann iinde yayor, ama sub specie aeternitatis
62
yaamaya alyoruz. Gemiten bize birka ad kald ki, dil bunlar da
unutma yolunda. Gereksiz kesinlikleri atlyoruz. Artk ne zaman dizini,
ne de tarih var; saylama da yok. Adnn Eudoro olduunu syledin; ben
admn ne olduunu sana syleyemem, nk bana yalnzca Birisi der-
ler.
Peki babann ad neydi?
Ad yoktu.
Duvarlardan birinde bir raf grdm. Rasgele bir kitap atm; elle ya-
zlm harfler belirgin ve zlemezdi. Keli izikler bana eski skan-
dinav alfabesini anmsatt. Bu alfabe yalnzca kazlarak yazlrd. Kendi
kendime, gelecekteki insanlarn boyca daha uzun olduklar gibi daha da
becerikli olduklarn syledim. Sezgisel olarak, adamn ince uzun par-
maklarna bakyordum.
imdi sana asla grmediin bir ey gstereceim, dedi ve 1518de
Baselde baslm, baz yaprak ve resimlerin eksik olduu, Thomas Mo-
reun Utopiasnn bir kopyasn uzatt.
Biraz kendini beenmilikle yantladm:
Basl bir kitap. Bende ikibinden fazla var, doal olarak bundan daha
az deerli ve daha az eski.
Bal yksek sesle okudun.
Glmeye balad.
Kimse iki bin kitap okuyamaz. Drt yzyldr yayorum da yarm
dzineden fazla okumammdr. Zaten nemli olan okumak deil, ye-
niden okumaktr. imdi ortadan kalkan basmevi, insanln en beter
afetlerinden biriydi, nk gereksiz metinleri badndrc ekilde
oaltmak yolundayd.
Benim zamanmda, daha dn, diye yantladm, bir gnden tekine
insann bilmemesinin ayp sayld olaylar olduu boinanc egemendi.
Gezegen olarak hortlaklarla doluydu: Kanada, Brezilya, svire Kongo-
su, Ortak Pazar. Bu Platoncu kendiliklerin tarihlerini bilenler yok dene-
63
cek kadar azd, buna karn, doal olarak son eitimbilimciler kongre-
sinden, diplomatik ilikilerdeki gerginlemeden, bakanlarn beyanat-
larndan -sekreterin sekreterinin, bu trn en belirgin zellii olan
dikkatli bir belirsizlikle hazrlad- haberdar olmayan yoktu.
Birka saat sonra baka bayalklarla silinip giden btn bunlar unu-
tulmak iin okunuyordu. Yeryzndeki tm uralar arasnda politika-
cnnki hi kukusuz en gzde olanyd. Bykeli ya da bakan, bir yer-
den bir yere uzun grltl tatlarla, motosikletler ve koruma grevli-
leriyle evrili olarak tanma zorunluluu olan, kaygl fotoraflarn
pusu kurduklar bir cins sakatt. Gren de ayaklarn kesmiler sanacak
derdi anam. mgeler ve basl metinlerin bunlardan daha fazla geerli-
likleri vard. Yalnzca yaymlanan doruydu. Esse est percipi (varolmak
fotoraflanmaktr), bu benzersiz dnya grnn ba, ortas ve so-
nuydu. Benim gemiimde insanlar ktlk dnmezdi; yapmcs
tekrar tekrar sylyor diye bir maln iyi olduuna inanrlard. Her ne
kadar paraya sahip olmann daha fazla mutluluk ya da erin getirmedi-
ini herkes biliyorsa da, hrszlk olduka yaygnd.
Para m, diye tekrarlad. Artk yoksulluun acsn eken kalmad,
kukusuz bayaln en skc biimi olan zenginlikten yaknan da yok.
Herkesin bir ilevi var.
Hahamlar gibi, dedim.
Anlamam gibiydi, devam etti:
Kentler de yok artk. Bir zamanlar gezme merakna kapldm Bahia
Bianca ykntlarn gznne alrsan pek bir ey kaybetmedik. Kiisel
eyalar yok imdi, miras da yok. Yz yalarnda, insan olgunlatnda
kendiyle ve yalnzlyla yz yze gelmeye hazrdr. Bir ocuk dnyaya
getirir.
Yalnzca bir ocuk mu, diye sordum.
Evet. Bir tek. nsan cinsini oaltmak iin bir neden yok. Bazlar in-
sann, Tanr'nn evren bilincine kavumasna yarayan bir organ oldu-
una inanrlar; ama kimse kesin olarak byle bir tanrsalln varoldu-
64
unu bilmiyor. Sanrm imdi tm yeryz sakinlerinin yava yava ya
da ayn anda intiharnn yarar ve sakncalar tartlyor. Ama biz yine
syleimize dnelim.
Kabul ettim.
Yz yanda, insanolu aksz ve dostsuz yapabilir. Aclar ve istemd
lm artk korkutma deildir onun iin. Bir sanat dalyla, felsefeyle,
matematikle urar ya da tek bana satran oynar. stedii zaman,
kendini ldrr. nsan, yaamnn efendisiyle, lmnn de efendisidir.
Bir alnt m, diye sordum.
Elbette. Bize yalnzca alntlar kald. Dil bir alntlar birliidir.
Ya benim zamanmn byk serveni -uzay uular, diye sordum.
Yzyllar nce bu aktarmalardan vazgeildi. Kukusuz ok gzeldiler,
ama asla bir buradadan ve bir imdiden kaamadk.
Bir glmsemeyle ekledi:
Zaten her yolculuk uzay yolculuudur; bir gezegenden brne ol-
sun, buradan kardaki ambara olsun, hep ayn. Sen bu odaya girdiin-
de, ben bir uzay yolculuu yapmaktaydm.
Bu doru, dedim. Ayrca, kimyasal maddelerden ve hayvansal trler-
den szediliyordu.
imdi adam srtn bana dnm, camdan dar bakyordu. Darda,
ova sessiz, kar ve ayyla bembeyazd.
Sormay gze aldm:
Hl mze ve kitaplklar var m?
Hayr. At yazma dnda gemii unutmaya alyoruz. Anma tren-
leri, yldnmleri, l adam yontulan yok imdi. Her kiinin kendine
gereken bilim ve sanatlar retmesi gerekiyor.
yleyse herkes kendi Bernard Shaw'u, kendi sas, kendi Archime-
desi olmak zorunda.
65
Bayla onaylad.
Hkmetlere ne oldu, diye sordum.
Gelenek yava yava geerliliklerinin kalkmasn istiyor. Seimlere
giriiyorlard, vergi dzenliyorlard, varlklara el koyuyorlard, tutuk-
lama buyuruyorlard ve sk denetim benimsetmeyi savunuyorlard,
ama dnyada kimse aldrmyordu. Basn hkmet adamlarnn sylev
ve fotoraflarn yaymlamaktan vazgeti. Politikaclar drst meslek-
lerle uramak zorunda kaldlar; kimileri iyi oyuncu ya da iyi ruh dok-
toru oldu. Kukusuz gerek, verdiim zetten daha karmak oldu.
Deiik bir ses tonuyla srdrd:
brleriyle ayn olan bu evi kurdum. Bu mobilyalar ve kapkaca
yaptm. Yzn bilmediim bakalarnn belki benden daha iyi iledik-
leri topra iledim. Sana gstereceim birka ey var.
Yandaki odaya doru onu izledim. Yine tavandan sarkan bir lambay
yakt. Bir kede, yalnzca birka teli olan bir harp grdm. Duvarda
sar tonlarn hkim olduu drtke yalboya resimler aslyd. Hepsi
ayn elden kmama benziyordu.
Benim yaptlarm, diye aklad.
Resimleri inceledim ve en kk olannn nnde durdum. Gnbatm-
n betimliyordu ya da esinliyordu, sonsuzlua ilikin bir ey vard.
Houna gidiyorsa alabilirsin, gelecekteki bir dostun ans, dedi dingin
sesiyle.
Teekkr ederek resmi aldm, ama br resimler bana bir huzursuzluk
verdi. Btnyle beyaz brakldklarn sylemeyeceim, ama hemen
hemen yleydiler.
Onlar senin eski gzlerinin grmeyecei renklerle boyanmtr.
Elleri harpn tellerini hafife tngrdatt ve bir ses dalgasn ancak alg-
layabildim.
te o zaman kap vuruldu.
66
Uzun boylu bir kadn ve -drt adam eve girdiler. Karde olduklar ve
zamann onlar birbirlerine benzettii sylenebilirdi. Ev sahibim nce
kadnla konutu.
Bu akam gelmezlik etmeyeceini biliyordum. Nilsi grdn m?
Arada bir. Resim yapmay hl srdryor.
Babasndan iyi baarmasn dileyelim.
Evi datmaya baladk. Elyazmalar, tablolar, mobilyalar, kapkacaklar:
Hibir ey brakmadk.
Kadn adamlar kadar alt. Onlara gerekten yardm etmemi engelle-
yen zaafmdan utan duydum. Kimse kapy kapatmad ve tm bu eya-
lar yklenerek oradan ayrldk. atnn beik biiminde olduunu fark
ettim.
On be dakikalk yryten sonra sola saptk. Uzakta, zerinde bir
kubbe olan kule gibi bir ey setim.
l yakma frn, dedi biri. inde bir lm odas var. Bir insansever
tarafndan icat edildii syleniyor, sanrm ad Adolf Hitlermi.
Boyuyla beni artmayan nbeti bize parmakl at. Ev sahibim ona
birka szck mrldand. Yapya girmeden nce bize veda iareti yapt.
Kar devam edecek gibi grnyor, dedi kadn.
Buenos Aireste, Mexico Caddesindeki alma odamda, birinin binler-
ce yl sonra, bugn yeryznde dalm maddelerle boyayaca yal-
boya resmi saklyorum.

DZEN
Anlatacam yk iki adam daha dorusu iki adamn rol oynad bir
olay hakknda, kendi bana olayn zel ya da olaand bir yan yok,
kahramanlarnn kiiliklerinden daha az nemli. kisi de gurur yzn-
den gnah ilediler; farkl biimlerde ve farkl amalarla. Anekdotu
oluturan olaylar (gerekten de bir anekdottan daha fazla deil) ksa
bir sre nce oldu. Amerikada geiyor; sanrm baka yerde olamazd.
1961 sonunda, Austinde Teksas niversitesinde bu iki adamdan biriy-
le, Profesr Ezra Winthropla uzun uzun grme frsatm oldu. Eski
ngilizce retiyordu (iki paral yapma bir ey izlenimi uyandran
Anglosakson szcnden holanmyordu). Dil zerine almalarnda
ne srdm birok cesur varsaym ve yaptm yanllar benimle
hibir atma yaratmadan dzelttiini hatrlyorum. Bana, snavlarda
hi soru sormad sylendi; konu seimini adaya brakp ondan yalnz-
ca bunu iyi anlatmasn bekliyormu. Eski Priten kkenli ve Boston
doumluydu, Gneyin gelenek ve nyarglarna almakta glk ek-
miti. Kar zlyordu, ama benim gzlemime gre, Kuzeyliler soua,
bir Arjantinlilerin scaa koulland gibi koullanmlardr. Uzunca
boylu, kr sal, evik deilse bile salam yapl bir adamn imdiden
belirsizlemi imgesini saklyorum. Meslekta Herbert Locken bende
brakt an daha belirli: Toward a History of the Kenningde (Eski
skandinav Edebiyatnda Mazmunlar zerine) adl kitabn vermiti.
Yaptnda Saksonlarn biraz kendiliinden olan bu mazmunlardan
(deniz yerine balina yolu, 'kartal' yerine sava ahini) abuk kurtul-
duklarn, oysa skandinav ozanlarnn bunlar iinden klmaz hale
getirinceye kadar birletirip iie soktuklarn ne sryordu, Herbert
Lockedan szediyorum, nk ykmn ayrlmaz bir parasn olutu-
ruyor O.
imdi kukusuz asl kahramana, lzlandal Eric Einarssona geliyorum.
Kendisini asla grmedim. O, 1969da Teksasa geldiinde ben Cambrid-
68
gedeydim, ama ortak bir dostun, Ramn Martfnez Lpezin mektuplar
araclyla onu ok yakndan tanm olduum kansna vardm, sert ve
souk biri olduunu; uzun boylu insanlar lkesinde bile uzun boylu
sayldn biliyorum. Kzl salar yznden rencileri kanlmaz
olarak ona Kzl Eric adn takmlard. Bir yabancnn hafif argo kul-
lanmasnn zorlama ve yanl olduu, onu arsz konuk durumuna
drd grndeydi ve okay" szcn bile kullanma alakg-
nllln asla gstermedi. Kuzey dilleri, ngilizce, Latince ve -
gizlemesine karn- Almanca uzmanyd. Amerikan niversitelerinde
iini yoluna koymas g olmad.
Sz edilmeye deer ilk yapt. De Quincey'in Cumbrian lehesinin k-
keninin Danca olduuna ilikin yazd drt makale zerine bir incele-
meydi. Bunu, Yorkshire kyllerinin leheleriyle ilgili bir alma izledi.
Bu iki inceleme iyi karland, ama Einarsson mesleinde ilerlemek iin
grlt koparan bir ey yazmas gerektiini dnd. 1970te, Yale
niversitesi Yaynlarnda Maldon Savann eletirel basmn yaym-
lad. Notlardaki derin bilgi yadsnamazd, ama nszdeki baz varsa-
ymlar, darya hemen hemen btnyle kapal akademik evrelerde
tartmalara yolamt. rnein Einarsson, iirin slup ynnden, ka-
stl olarak retorie dayanan Beowulftan ok, uzaktan da olsa kahra-
manlk iiri Finnsburhu artrdn ve ayrntlar ileme ynteminin
tuhaf bir biimde hakl olarak hayran olduumuz zlanda sagalarnn
yntemlerinin habercisi olduunu ne sryordu. Ayrca Elphins-
tonun metnindeki baz yanllar dzeltiyordu. Teksas niversitesi'ne
geldii 1969 ylnda profesrle atand.
Bilindii gibi, Amerikan niversitelerinde Germen dilleri uzmanlarnn
toplantlar olduka yaygndr. Bir nceki yl, East Lansingdeki Winth-
ropa verilmiti. Aratrma ylna hazrlanan blm yneticisi, Winth-
ropdan Wisconsin'deki gelecek dnem toplants iin bir temsilci se-
mesini istedi. Yalnzca iki gerek aday vard: Herbert Locke ve Eric Ei-
narsson.
Winthrop, Cariyle gibi, atalarnn Priten inancndan vazgemiti ama
ahlkn korumay srdryordu. devi akt; grn belirtmekten
69
kanmad. Herbert Locke, 1954ten beri kendisine yardmn esirge-
memiti, zellikle Beowulfun, birok niversitede Klaeberinkinin ye-
rini alan aklamal bir basknn hazrlanmasnda; ayrca Germen dilleri
uzmanlar iin ok yararl bir alma derlemekle urayordu: Okurlar
bouna etimolojik szlklere bavurma zorunluluundan kurtaracak
olan bir ngiliz-Anglosakson szlk. zlandal ise olduka genti; ks-
tahlyla, Winthrop da olmak zere, herkeste antipati uyandrmt.
Finnsburhun eletirel basm dikkati onun zerine ekmiti. Tartma-
y seviyordu: Sempozyumda suskun ve ekingen Lockedan daha iyi
grnyordu.
Winthrop kar karya kald sorunu inceden inceye dnrken, Yale
Philoiogical Quarterly'nin kitap tantma stunlarnda Anglosakson dili
ve edebiyat retimi konusunda uzun bir makale kt. Son sayfann alt
kesinde ak E. E. baharfleri okunuyordu, yannda da hi kukuya
yer brakmamak istercesine Teksas niversitesi" yazs vard. Bir ya-
bancnn yanlsz ngilizcesi ile kaleme alnm olan makale, en ufak
bir kabala bile izin vermemesine karn fke doluydu. Anglosakson
retimine; retorik slubuyla szde Virgilius benzeri bir eskia eseri
olan Beowulfla balamann, ngilizce renimine Miltonun karmak
dizeleriyle balamak kadar keyf bir ey olduunu ileri sryordu. Ya-
zar, kronolojik sray tersine evirmeyi, gnlk dilin habercisi olan on
birinci yzyl iiri The Grave" (Gmt) ile balayp kkene doru
uzanmay neriyordu. Beowulfla ilgili olarak da, bu bin dizelik skc
ynn bir parasn almak yeterliydi; rnein denizden gelip denize
dnen Scyldin gmme trenini. Bir kez bile ad gememesine karn,
Winthrop kendisinin hedef alndn hissediyordu. Bunun pek nemi
yoktu, ama retme yntemine saldrlmasn kabul edemiyordu.
Zaman sktryordu. Winthrop yansz kalmak istiyordu ve herkesin
zerinde konutuu Einarssonun yazsnn, kararn etkilemesine izin
veremezdi. Locke ile zlandal arasnda seim yapabilmek iin az g-
lk ekmedi. Bir sabah Winthrop blm yneticisi Lee Rosenthal ile
grt ve le sonrasnda Einarsson, Wisconsin kongresine katlmak
zere resmen grevlendirildi.
70
Yola kma tarihi olan 19 Marttan bir gn nce Einarsson, Ezra Winth-
ropun alma odasnda grnd. Winthropa veda ve teekkr etmeye
geldiini syledi. Pencerelerden biri, iki yan aal, bir ara sokaa ba-
kyordu ve iki adamn evresi kitap raflaryla doluydu; Einarsson Edda
Islandormun ilk parmen basksn tanmakta gecikmedi. Winthrop
ona grevini en iyi biimde yerine getireceinden emin olduunu ve
teekkr etmesine hi gerek olmadn syledi. Yanlmyorsam g-
rmeleri uzun srd.
Ak konualm, dedi Einarsson. niversitede, yneticimiz Lee Ro-
senthalin bizleri temsil etme grevini bana sizin dnz zerine
verdiini bilmeyen yok. Sizi d krklna uratmamak iin elimden
geleni yapacam. yi bir Germen dilleri uzmanym; anadilim sagalarn
dili ve Anglosaksonu ngiliz meslektalarmdan daha iyi telaffuz edebi-
liyorum, rencilerim cunning yerine cyning diyorlar ve derslerde
sigara imenin, hipi klnda gelmenin kesinlikle yasak olduunu bili-
yorlar. Talihsiz rakibimi eletirmem ise olabilecek en tatsz eydir;
mazmun konusunda yalnzca zgn kaynaklar deil, Meissnerin ve
Marguartm anlaml almalarn da incelediini kantlyor. Btn bu
nemsiz eyleri bir yana brakalm. Size bir aklama borcum var.
Einarsson bir sre durdu, pencereden dar bir gzatt ve zetledi:
Yurdumdan 1964 yl sonunda ayrldm. Biri uzak bir lkeye g etme
kararna varnca, bu lkeyi kavrama zorunluluu kanlmaz olarak
kendini gsteriyor. Kesinlikle filoloji yn ar basan ilk iki kk yap-
tmn tek amac yeteneklerimi kantlamakt. Kukusuz bu yeterli deil-
di. Maldon Sava beni her zaman ilgilendirmiti ki hemen hemen ta-
mamn ezbere okuyabilirim. Yale niversitesini, hazrladm eletirel
basm yaymlamaya raz ettim. Bildiiniz gibi, iir bir skandinav zafe-
rini anlatyor, ama sonralar zlanda saalan zerindeki etkisini ne
sren sava gelince, kabul edilemez ve sama buluyorum. Anadilleri
ngilizce olan okurlar pohpohlamak amacyla ortaya attm.
Konunun zne geliyorum; Yale Quarterlydeki saldrgan makaleme.
Bildiiniz gibi benim yntemimi doruluyor ya da dorulamaya al-
71
yor; ama kark bir yky ardarda gelen zmlenemez bin dizelik
bir ynla rencileri skntya bomakla birlikte karlnda, onlara
eer yolun ortasnda dersleri brakmazlarsa, Anglosakson yaznnn
tm corpusuna sahip olmalarn salayacak zengin bir szck daar-
c salayan sizin ynteminizin sakncalarn da bilinli olarak abart-
yor. Gerek amacm Wisconsine gitmekti. Siz ve ben, sevgili dostum,
ikimiz de kongrelerin gereksiz giderlere yolaan samalklar olduunu,
ama bir curiculum vitae de yararl olabildiklerini biliyoruz.
Winthrop aknlkla ona bakt. Zeki bir adamd, ama kongreler ve belki
kendisi de kozmik bir akadan baka bir ey olmayan evren dahil, nes-
neleri ciddiye alma eilimi vard. Einarsson srdrd:
Belki ilk grmemizi anmsyorsunuz. New Yorktan geliyordum. Bir
pazar gnyd; niversitenin yemekhanesi kapalyd ve biz Night-
hawk'a le yemeine gitmitik. O gn, ok ey rendim, iyi bir Avru-
pal olarak, Amerikan Savann klecilere kar bir mcadele oldu-
unu dnyordum; siz ise Gney'in Birlikten ayrlma ve kendi ku-
rumlarn srdrme hakkna sahip olduunu savunmutunuz. Syledi-
inize arlk kazandrmak iin Kuzeyden olduunuzu ve atalarnzdan
birinin Henry Halleckin saflarnda savam olduunuzu eklemitiniz.
Birlikilerin yrekliliklerini bile vmtnz. Baka biroklarndan
farkl olarak, karmdakinin kim olduunu neredeyse annda anlaya-
bilme nsezim vardr. O gn bana yetti. Siz, sevgili Winthrop, tuhaf
Amerikal yanszlk tutkusunun etkisi altndaydnz. Her eyden nce,
yansz olmak istiyorsunuz. Tam bir Kuzeyli okluunuz iin, Gneyin
davasn anlamay ve dorulamay denediniz. Winconsine gidiimin
sizin Rosenthale syleyeceiniz tek szce baktn renince, kk
buluumdan yararlanmaya karar verdim. Derslerinizde kullandnz
yntemlere saldrmak, oyunuzu almann en etkili yoluydu. Makalemi
yaymlamas iin Quarterlyyi sktrdm, alkanlklar gerei beni
admn baharfleriyle imzalamaya zorladlar, ama yazarn kimlii ze-
rine en ufak bir kuku duyulmamas iin elimden geleni yaptm. Hatta
birok meslektaa srrm atm.
Uzun bir sessizlik oldu. lk bozan Winthrop idi:
72
Her eyi imdi anlyorum, dedi. Ben Herbertin eski bir dostuyum,
almalarna sayg duyarm; siz, dorudan ya da dolayl olarak bana
saldrdnz. Oyumu sizden esirgemem, misilleme yapmak olurdu. kini-
zin deerlerini karlatrdm, sonucu biliyorsunuz.
Yksek sesle dnyormuasna ekledi:
Kinci olmadmdan, belki gururuma boyun edim. Grdnz gibi
dzeniniz sonu verdi.
Dzen yerinde szck, diye Einarsson karlk verdi, ama yaptm-
dan pimanlk duymuyorum. Blmmzn yararna en iyisini yapa-
cam. Wisconsine gitmeye karar vermitim.
lk Vikingimle karlayorum, dedi Winthrop gzlerinin iine baka-
rak.
Bir baka romantik boinan. Viking soyundan gelmek iin skandi-
nav olmak yetmiyor. Ailem Protestan kilisesine yrekten bal papaz-
lard; belki onuncu yzyl balarnda atalarm Thor'un cokulu rahiple-
riydiler. Bildiim kadaryla, ailemde denizci hi olmad.
Benimkinde ise bir dolu vard, diye yantlad Winthrop. Buna karn
pek farkl deiliz. kimizin de ortak bir gnahmz var: Gurur. Siz, usta-
ca tasarladnz dzeninizle vnmek iin beni grmeye geldiniz; ben,
drst bir adam olmakla vnebilmek iin sizin adaylnz destekle-
dim
Bizi birletiren baka bir ey daha var, dedi Einarsson: Uyruumuz.
Ben Amerikan vatandaym. Yazgn uzaklardaki Thulede deil, bura-
da. Bana, bir pasaportun insann doasn deitirmeyeceini syleye-
ceksiniz.
El sktlar ve ayrldlar.

AVELINO ARREDONDO
Olay, 1897de Montevideo'da geti.
Evinde konuk arlayamayacan bilen ya da evden uzaklamak iste-
yen btn drst yoksullarn yapt gibi, bir grup gen her cumartesi
Cafe del Globonun ayn ke masasnn evresinde toplanrd. Hepsi
doutan Montevideolu'ydu; lkenin i blgelerinden gelip, ne kimseye
alan ne de bakalarnn kendisine almasna izin veren Arredondoyu
aralarna kabul etmeden nce epey kararszlk ekmilerdi. Yirmisini
geiyordu; zayf, siyah sal, ksaca boyluydu ve biraz sakar birine ben-
ziyordu. Ayn zamanda hem canl, hem de uykulu gzleri olmasayd,
yz olduka sradan grnecekti. Buenos Aires Caddesindeki bir tu-
hafiyecide tezghtard ve bo zamanlarnda hukuk renimini srd-
ryordu. brleri, lkeyi kerten ve genel kanya gre, bakann i-
ren nedenlerden tr bilerek uzatt ne srlen sava protesto
ederken, Arredondo sessizliini korurdu. Cimriliiyle alay edildiinde
de susard.
Cerros Blancos Savandan az sonra, Arredondo arkadalarna, Merce-
des'e gitmek zorunda olduu iin onlar bir sre gremeyeceini sy-
ledi. Haber kimseyi heyecanlandrmad. Biri ona, Beyazlar'n isyanc
nderi Aparicio Saravia'dan uzak durmasn tledi; Arredondo g-
lmseyerek Beyazlardan ekinmediini syledi. Kendisi de Beyaz olan
br, baka bir ey sylemedi.
Nianls Claradan ayrlmak ona daha g geldi. Claraya da brlerine
sylediklerinin hemen hemen aynsn syledi. ok ii olacan ekleye-
rek mektup beklememesi konusunda uyard. Mektup yazma alkanl
olmayan Clara, sesini karmad. Birbirlerini ok seviyorlard.
Arredondo kenar mahallelerden birinde oturuyordu. Byk sava sra-
snda atalar Arredondolar'a kle olduu iin, ayn soyad tayan melez
bir kadn ona hizmet ediyordu. Clementina, son derece gvenilir bir
74
kadnd; Arredondo ona, gelenlerin hepsine kendisinin kyde olduunu
sylemesini buyurdu. Tuhafiyeciden kazand son ayl eline gemiti.
Evin toprak avluya bakan arka odalarndan birine yerleti. Bu, gereksiz
bir nlemdi, ama kendi isteiyle kapatlmaya balamasna yardmc
oluyordu.
Yeniden le sonralar uyuma alkanl edindii dar demir yatan-
dan, zntyle bo radara bakyordu. Tm kitaplarn satmt, hukuka
hazrlk ders kitaplarn bile. Geriye, hi okumad ve asla da bitireme-
yecei bir ncil kalmt.
Bazen ilgi, bazen de skntyla sayfa sayfa okudu ve kendini Tekvinin
bir blmn ve Vaizin sonunu ezberlemeye zorlad. Okuduunu an-
lamaya almyordu, zgr dnceliydi, ama Montevideo'ya gelip
yerlemeden nce anasna verdii sz tutarak, her akam Tanr Ba-
bamz duasn okumay unutmuyordu. Bu evlatlk szn tutmazsa
bana bir ktlk gelirdi kukusuz.
Arredondo hedefinin 25 Austos sabah olduunu biliyordu. Geirmesi
gereken gnlerin tam saysn da biliyordu. Amacna ulatktan sonra
zaman duracakt, daha dorusu ne olacann pek nemi yoktu. Bu ta-
rihi, sanki bir mutluluu ya da zgrl bekler gibi bekliyordu. Saati-
ni, srekli bakmamak iin durdurmutu, ama her gece, dardan gece
yarsn bildiren on iki vuruu duyar duymaz takvimden bir yaprak
kopararak, kendi kendine Bir gn daha geti" diyordu.
Her eyden nce, kendine bir dzen kurmak isledi: Paraguay ay i-
mek, kendi sard kara ttn cigaralarn tttrmek, belirli saydaki
sayfalan okuyup ezbere sylemek, Clementina bir tepsi zerinde ye-
meklerini getirdiinde, onunla biraz gevezelik etmeyi denemek, mu-
munu sndrmeden nce, yapaca konumay tekrarlayp dzeltmek.
Ya hayli ilerlemi olan Clementina ile sylemek hi de kolay deildi,
nk bellei uzaktaki kyne ve kynn gnlk yaantsnn anlar-
na taklp kalmt. Ayrca, bir satran tahtasna da sahipli, zerinde
dzensiz oyunlar kuruyor, asla da sonunu getiremiyordu. Bir mermi ya
da madeni parayla yerini doldurduu bir kale eksikti.
75
Zaman geirmek iin, Arredondo sabahlar bir toz bezi ve sprge ile
odasn temizliyor ve rmcek avlyordu. Melez kadn, kendi grevi
sayd, ayrca da Arredondonun ok kt yapt bu ilerle alalmasn
grmekten pek holanmyordu. Gne gkyznde ykseldikten sonra
uyanmay islerdi, ama gn aarrken kalkma alkanl isteminden
daha glyd. Dostlarn zlyordu, ama onlarn kendisini ok zle-
mediini de biliyordu; ekingen ve uzak duran biri olduu iin bu ko-
nuda bir alnganla kaplmyordu. Bir le sonras, ilerinden biri onu
sormaya geldiinde, kapnn eiinden geri evrildi. Clementina geleni
tanmyordu. Arredondo da kim olduunu hibir zaman renemedi.
Agzl bir gazete okuruydu; bu geici ayrntlar mzelerinden vaz-
gemesi g oldu. Derin dnmeye yatkn bir adam da deildi.
Gnleri ve geceleri birbirinin aynyd, ama ona zellikle ar gelen pa-
zar gnleriydi. Temmuzun ortalarna doru, ne yaparsak yapalm bizi
tutsak eden zaman blmeye almann bir yanlg olduundan kuku-
lanmaya balad. Bylece hayal gcn batanbaa lkesi Uruguayn -o
srada kana bulanm olan- topraklar zerinde gezinmeye brakt. D-
ncesinde grd bir zamanlar uurtma uurduu Santa lrenenin inili
yokulu tarlalarn; imdi lm olduunu sand bir midilliyi; oban-
larn kamlamasyla srlerin kaldrdklar tozu; her ay Fray Ben-
tostan iporta ykyle gelen tknefes yolcu arabasn; Otuz-lerin
karaya ktklar La Agraciada Krfezi'ni; Herdiveroyu; tepelerin do-
ruklarn, ormanlar ve rmaklar; fenere kadar trmandktan sonra,
Plata nehrinin iki yannda da bylesine gzel bir gr asnn olmad-
sonucuna vard Cerroyu. Montevideo Krfezine bakan bu tepeden,
Uruguayn ulusal simgesi olan tepeye geip uykuya dald.
*

Her gece, denizden gelen yel, uykuya uygun bir serinlik getiriyordu. li
uykusuzluk ekmedi. Nianlsn ok sevmesine karn, kendisine bir
erkein kadnlar dnmemesi gerektii sylenmiti, zellikle yannda
olmadklar zaman. Ky yaants onu drstle altrmt. br ie

*
Dz sahil endi zerinde bir tepenin ykseldiini gren denizcilerin nlemi olan Monte video"
(tepe gryorum), sonralar ehrin ad oldu. Bunun ansna da armalarda bir tepe resmi bulunur.
76
gelince, elinden geldiince dnmemeye alyordu; kin duyduu
adam.
atdan gelen yamurun grlts yalnzln gideriyordu.
Bir tutuklu ya da kr iin zaman, hafif meyildeki su gibi akar. Kapan-
nn ortasna doru Arredondo, bu zaman sanki zaman dymasna
yaad. n avluda, dibinde bir kurbaann bulunduu bir kuyu vard.
Aslnda aradnn, sonsuzluunun snrndaki kurbaa zaman olduu
Arredondonun hi aklna gelmedi.
Beklenen tarih yaklatka yeniden sabrszlanmaya balad. Bir gece,
artk kendini tutamayp, dar kt. Her ey deiik ve byk gibi g-
rnd. Bir sokan kesini dnerken, bir k grd ve kahvehaneye
girdi. Varlm tantlamak iin bir bardak susuz rom istedi. Tahta tez-
gha yaslanm askerler gevezelik ediyorlard. lerinden biri:
Savalardan szedilmesinin kesinlikle yasak olduunu biliyorsunuz,
dedi. Dn leden sonra, bamza sizi gldrecek bir ey geldi. Kla-
dan birka arkadala La Razonun nnden geiyorduk. erden, birinin
bu ynergeye kar geldiini duyduk. Zaman kaybetmeden ieri girdik.
Bro karanla gmlmt, ama biz konumay srdrene ate atk.
Sonunda susunca, ayaklar nde dar karmak iin, el yordamyla
aramaya baladk, ama btn bulabildiimiz, u fonograf denen kendi
kendine konuan makine oldu.
Hepsi kahkahalarla gldler.
Askerlerden biri, kulak kabartan Arredondoya dnerek:
Gzel di mi, moruk, diye sordu.
Arredondo ses karmad, niformal adam ona yaklap:
Hemen haykr bakalm: Yaasn lkemin Bakan Juan Idiarte Borda,
diye.
Arredondo kar kmad. Alayl alklarla kapya vard. Sokaa admn
attktan sonra son bir svg kulana geldi:
77
Korku lgn deil, fkeyi de ldryor.
Bir korkak gibi davranmt, ama olmadn biliyordu. Rahat rahat
evine dnd.
25 Austos gn, Avelino Arredondo uyandnda saat dokuzu gei-
yordu. nce Claray, sonra yalnzca gnn tarihini dnd. Yatarak,
kendi kendine: Elveda beklemeye dedi, Sonunda byk gn geldi!
Acele etmeden tra oldu ve aynada her zamanki yzn buldu. Krmz
bir boyunba seti ve en yeni giysilerini giyindi. le yemeini ge
yedi. Gri gkyz yamurun geliini bildiriyordu; oysa o mavi ve ber-
rak olacan tasarlamt. Nemli odasndan son kez karken yreini
hzn kaplad. Kapda Clementinayla karlat, cebinde kalan son
birka kuruu ona verdi. Hrdavatnn demir kepenginin stnde,
renkli baklava ekillerini grd ve iki ay geen bir sredir bunu bt-
nyle unutmu olduunu dnd. Sarandi Caddesi'ne doru yneldi.
Bir tatil gnyd ve darda ok az insan vard.
Plaza Matrize vardnda saat daha olmamt. Te Deumun sy-
lenmesi bitmiti, nemli kiiler, subaylar, yksek rtbeli papazlardan
oluan bir topluluk yava yava kilise merdivenlerini iniyorlard. lk
bakta -kiminin hl ellerinde tuttuklar- silindir apkalar, niforma-
lar, rtbe eritleri, armalar, ayin gmlekleri, olduka kalabalk oldukla-
r izlenimini uyandryordu; gerekte otuz kiiden ok deillerdi. Arre-
dondo korku duymad, bir eit sayg kaplad iini. Birisine kimin ba-
kan olduunu sordu.
te orada, ayin bal ve asasyla yryen Bapiskopos'un yanndaki
yantn ald.
Tabancasn kard ve ate at.
Idiarte Borda birka adm ilerledi, baaa yuvarland ve anlalr bir
biimde Vuruldum" dedii duyuldu.
Arredondo yetkililere teslim oldu. Sonradan unlar aklayacakt:
78
Ben kzlm ve gururla sylyorum. Partimize ihanet eden ve lekele-
yen Bakan' ldrdm. Tehlikeye atmamak iin, nianlm ve dostla-
rmla ilikilerimi kestim; herhangi bir etki altnda kaldm ne srl-
mesin diye hibir gazeteyi okumadm. Adalet iin yaplan bu eylem
bana ait. imdi, yarglanmak istiyorum
Herhalde olay byle oldu, biraz daha karmak olsa bile; ben byle ol-
mu olduunu hayal ediyorum.

DSK
Ben oduncuyum. Adm nemli deil. inde doduum ve herhalde ya-
knda leceim kulbe ormannn kysnda. Sylendiine gre bu or-
man, tm yeryzn kaplayan ve zerinde benimki gibi tahta evlerin
gezindikleri denize dein uzanyormu. Hi denizi grmediim iin,
bilmiyorum. Ormann br ucunu da grmedim. Kkken, aabeyim
ant iirmiti bana ikimizin beraber, tek bir aa ayakla kalmayncaya
kadar btn orman devireceiz diye. Aabeyim ld ve imdi benim
aradm, aramay srdreceim ey baka. Batya doru bir rmak
akyor, bu rmakta ellerimle balk avlayabiliyorum. Ormanda kurtlar
var, ama kurtlar beni korkutmuyor ve baltam beni hi aldatmad.
Yllarmn saysn hi tutmadm. ok olduklarn biliyorum. Gzlerim
artk grmyor. Yolumu kaybederim korkusuyla artk gitmeyi gze
alamadm kymde beni cimri diye bilirler. Ama ormanda bir oduncu
ne kadar servet top ayabilir ki?
Evimin kapsn kar girmesin diye bir tala kapatyorum. Bir akamst
ar admlar duydum, sonra kapma vuruldu. Atm ve bir yabancy
ieri aldm. Yal bir adamd, uzun boylu; ypranm bir rtye sarn-
mt. Bir yara izi yzn kesiyordu. Ya, gcn azaltacana, ona
daha otoriter bir hava kazandrma benziyordu, buna karn yrmek
iin bir bastona yaslandn gzlemledim. Ne olduunu anmsamad-
m birka sz ettik. Sonunda:
Ocam yok benim, nerede olursa orada uyuyorum, dedi. Btn Sak-
son topran batanbaa dolatm.
Bu szler yana uyuyordu. Babam hep Sakson toprandan szederdi;
imdi ngiltere diyorlar.
Ekmek ve balm vard. Sessizce yemek yedik, Yamur yamaya bala-
d. Birka hayvan postuyla ona, aabeyimin ld yere bir dek ha-
zrladm. Gece olunca, uyuyakaldk.
80
Evden ktmzda gn aaryordu. Yamur durmutu ve toprak yeni
yaan karla kaplyd. Bastonunu drd ve bana yerden almam bu-
yurdu.
Neden sana boyunemem gerekiyor, dedim.
nk ben bir kralm, diye yantlad.
Deli olduunu dndm. Bastonunu alp, ona verdim.
Farkl bir sesle konutu.
Ben Secgens kralym. Birok kez en iddetli arpmalarnda onlar
zafere gtrdm, ama yazgnn belirledii saat gelince, krallm kay-
bettim. Adm sern, Odinin soyundan geliyorum.
Kutlu saymam Odini ben; diye yantladm. saya inanyorum.
Beni duymam gibi srdrd:
Srgn yollarnda babo geziyorum, ama hl kralm, nk disk
bende. Grmek ister misin?
Kemikli elinin ayasn at. Elinde hibir ey yoktu. Botu. te o zaman
imdiye dein hep kapal tuttuunu fark ettim.
Gzn benden ayrmadan:
Dokunabilirsin, dedi.
Kaygyla, parmak ularm ayasna dokundurdum. Souk bir ey duy-
dum ve sanki zayf bir lt grdm. Elini aniden kapatt. Bir ey sy-
lemedim. Bir ocukla konuurmuasna szn srdrd:
Bu, Odinin diski, dedi. Yalnz tek yz var. Yeryznde tek yz olan
baka hibir ey yok. Elimde olduu srece kral olacam.
Altndan m, diye sordum.
Bilmiyorum. Odinin diski bu ve yalnzca tek yz var.
Bu diske sahip olma istei kaplad beni. Eer benim olursa satabilirdim,
bir altn kleyle deitirebilirdim ve kral olurdum.
81
Kulbemde gizli para dolu bir sandk var. Hepsi altndan ve baltam
gibi parlyorlar. Bana Odinin diskini verirsen, sandm sana veririm,
dedim. Bugn bile, hl kin duyduum bu serseriye.
Reddediyorum, dedi inatla.
Eh yleyse git yoluna, dedim.
Srtn bana dnd. Srtna indirdiim bir balta darbesi onu, drmeye
yetti de artt bile, ama yere derken avucunu at ve havada soluk
grdm. Baltamla yeri iaretledim ve ly kabarm rmaa srkle-
yip attm.
Eve dnnce diski aradm. Bulamadm. te yllar geti, aramay srd-
ryorum.

KUM KTABI
...thy rope of sands...
*

George Herbert (1593-1633)
izgi sonsuz sayda noktadan olumutur; dzlem sonsuz sayda izgi-
den; oylum sonsuz sayda dzlemden; yksek oylum ise sonsuz sayda
oylumdan... Kesinlikle hayr, bu, more geometrico deil, ykm an-
latmaya en iyi balama yolu. Bugnlerde, her uydurma yknn gerek
olduunu ne srmek det oldu; benimki ama, gerek.
Belgrano Soka'ndaki bir apartmann drdnc katnda yalnz yayo-
rum. Birka ay nce bir akamst, kapma vurulduunu duydum. A-
tm, bir yabanc duruyordu eikte. Uzun boylu bir adamd, hatlar belir-
sizdi. Belki de miyopluumdan tr yle grdm. Gri takm elbisesi ve
elinde de gri bir anta vard. Grnm drst bir yoksulluu yanst-
yordu. Hemen yabanc olduunu fark ettim. lk bakta yal biri san-
mtm, sonradan seyrek, sar salarnn beni yanlttn anladm, Ku-
zeylilerinki gibi beyaza alan bir saryd. Bir saatten uzun srmeyen
konumamz srasnda Orkneyli olduunu rendim.
eri aldm ve bir sandalye verdim. Konumadan nce bir sre bekledi.
Bir eit ktmserlik yaylyordu adamdan, bugn bende de olduu
gibi.
Kutsal Kitaplar satyorum, dedi.
Bilgilik taslamakszn yantladm:
Bu evde birok ngilizce ncil var, birincisi bile, Jean Wiclifinki. Ayrca
Cipriano de Valera'nnki, Lutherinki, edeb adan en kts ve Latince
Vulgatenin bir kopyas. Grdnz gibi, tam da gereksinim duydu-
um bir kitap deil ncil.

*
senin kumdan gerdanln
83
Ksa bir sessizlikten sonra, karlk verdi:
Sattklarm yalnzca ncil deil. Belki de sizi ilgilendirecek olan kutsal
bir kitap gsterebilirim. Bikaner snrndan satn aldm.
antasn ap, kitab masann zerine koydu. Sekiz yapraklk, bez kapl
bir ciltti. Birok elden getiine kuku yoktu. nceledim, allmam
arl beni artt. Arka kapann zerinde Holy Writ" yazsn oku-
dum, aada da Bombay.
On dokuzuncu yzyldan kalma sanrm, diye belirttim.
Bilmiyorum, hibir zaman renemedim, diye karlk verdi.
Rasgele atm. Tanmadm bir elyazsyd. Sayfalar olduka ypran-
mt, tipografisi ktyd ve ncilde olduu gibi iki stun olarak basl-
mt. Metinler skkt ve bentler halinde dzenlenmiti. Sayfalarn st
kelerinde Arap saylar yeralyordu. Asl ilgimi eken, rnein ift
sayfalardan birinin 40514 numarasn, karsndaki tek sayfann ise
999 numarasn tamas oldu. O sayfay evirdim; arkasndaki sekiz
haneli bir sayyd. Szlklerde olduu gibi bir resimle sslyd; bir
ocuun elinden km gibi, mrekkep kalemiyle beceriksizce izilmi
bir apa resmi vard.
te o zaman yabanc bana:
yi bakn, bir daha asla gremeyeceksiniz, dedi.
Bu noktay iaretleyip kitab kapanm. Hemen yeniden atm ve bouna
apa resmini aradm sayfa sayfa. aknlm gizlemek amacyla:
Kutsal Kiiapn Hindu dilinde bir varyant, deil mi, diye sordum.
Hayr, diye yantlad.
Sonra bir sr vermek istermiesine sesini alaltp:
Bu cildi, dedi, bir ova kasabasnda bir avu rupi ve bir ncil karln-
da aldm. Sahibi okuma bilmiyordu. Sanrm Kitaplarn Kitabn muska
zannediyordu. En alt kasttan biriydi; hastala bulamadan, glgesinde
84
yrmek bile olas deildi. Kitabn adnn Kum Kitab olduunu syledi,
nk bu kitabn da, kumun da ne sonu, ne ba vard.
Benden ilk sayfay aramam istedi.
Sol elimi kapan zerine koydum ve baparmam iaretparmama
bitiik cildi atm. Kendimi bo yere zorluyordum: Kapakla baparma-
m arasnda her zaman birka yaprak kalyordu. Kitaptan fkryor-
mu gibiydiler.
imdi sonuncuyu arayn.
Denemelerim yeniden baarszla urad. Artk kendi sesim olmayan
bir sesle, dilim dolaarak:
Bu olanaksz, diyebildim.
Yine alak sesle. ncil satcs bana:
Bu olanaksz, ama gerek. Bu kitabn sayfalarnn says tam olarak
sonsuz. Hibiri ilk deil, hibiri sonuncu deil. Neden byle keyf bir
biimde numaralandrldn bilmiyorum. Belki de sonsuz bir dizinin
bileenlerinin kesinlikle anlamszca numaralandrlabilecei izlenimini
uyandrmak iin.
Sonra, sanki yksek sesle dnyormu gibi ekledi:
Eer uzay sonsuzsa, biz uzayn herhangi bir noktasndayz. Eer za-
man sonsuzsa, biz zamann herhangi bir noktasndayz.
Dnceleri beni fkelendirdi.
Kukusuz bir dine inanyorsunuz, deil mi, diye sordum.
Evet, Presbiteryenim. Vicdanm rahat. blise kitabna kar Tanrnn
Szn vererek yerliyi dolandrmadmdan eminim.
Kendini sulu grmesi iin bir neden olmad zerine gven verdim ve
bizim iklimlerimizden yalnzca gemekte mi olduunu sordum. Yakn
zamanda lkesine dnmeyi dndn syledi. skoyal olduunu
ve Orkney Adalarndan geldiini ite o zaman rendim. Ona, sko-
85
ya'y sevdiimi ve Stevenson ile Humea kar gerek bir tutkum oldu-
unu syledim.
Stevenson ve Robbie Burns demek istiyorsunuz, diye dzeltti.
Bir yandan konuurken, bir yandan da sonsuz kitab kartrmay sr-
dryordum.
Bu garip rnei British Museuma armaan etmeye niyetiniz var m,
diye ilgisiz grnmeye alarak sordum.
Hayr, size sunuyorum, diye yantlad ve yksek bir fiyat syledi.
Tm itenliimle bu fiyatn olanaklarm iinde olmad yantn ver-
dim ve dnmeye baladm. Birka dakika iinde planm kurmutum.
Size bir dei toku neriyorum, dedim. Siz bu kitab birka rupi ve
Kutsal Kitap'n bir rneine kar elde ettiniz; ben ise size yeni elime
geen emeklilik ekimi ve Wiclifin gotik harflerle yazlm ncilini su-
nuyorum. Bana atalarmdan kald.
Siyah puntolu bir Wiclif, diye mrldand.
Odama gidip, paray ve kitab getirdim. Sayfalar kartrd ve balk
sayfasn kitapsever bir cokuyla inceledi.
Anlatk, dedi.
Pazarlk etmemesi beni artt. Sonradan, kitab bana satmaya kararl
olarak gelmi olduunu kavradm. Kt paralar saymadan cebine yer-
letirdi.
Hindistandan, Orkneyden, bu aday bir zamanlar ynetmi olan Nor-
ve Jarllarndan szettik. Adam gittiinde gece olmutu. Bir daha gr-
medim, adn da bilmiyorum.
Kum Kitabn, Wiclifin ncilinden boalan yere yerletirmeyi tasarl-
yordum, ama sonu olarak takm eksilmi 1001 Gece Masallarnn
arkasna gizle meyi kararlatrdm.
Yattm, ama uyuyamadm. Sabahn drdne doru yaktm. Olanak-
sz kitab yeniden elime alp yapraklarn kartrmaya baladm. Sayfa-
86
lardan birinin zerinde bir maske resmi grdm. Yapran st bir
numara tayordu, ka olduunu unuttum, ama 9. kuvveti vard.
Hazinemi kimseye gstermedim. Sahip olmann mutluluuna, alnma-
s korkusu ve gerekten sonsuz olup olmad kukusu eklendi. Bu iki
kayg eski rkekliimi arttrd. Birka dostum daha vard; onlar gr-
mekten vazgetim. Kitabn tutsa oldum, darya neredeyse hi k-
mamaya baladm. Bytele ypranm kapa ve srtn inceledikten
sonra herhangi bir hile olasl kalmamt. Kk resimlerin iki bin
sayfa arayla ortaya ktn saptadm. Hepsini alfabetik liste halinde,
doldurmakta gecikmediim bir deftere yazdm. Bu resim yalnzca bir
kez kullanlmt, hi tekrar etmiyordu. Geceleri, uykusuzluumun izin
verdii ksa aralklarda, dmde kitab grdm.
Kitabn korkun olduunu anladmda, yaz gelip gemiti. Gzlerimle
onu gren, parmaklarmla, ellerimle ona dokunan benim de korkun
olduumu kabullenmenin ne yarar olabilirdi? Kitabn bir karabasan
nesnesi, gerei lekeleyen ve bozan, utanmaz bir ey olduunu hisset-
tim.
Atei dndm, ama sonsuz bir kitabn yaklmasnn da sonsuz olma-
sndan ve yeryzn dumanyla boabilmesinden rktm. .
Bir yapra gizlemek iin en iyi yerin orman olduunu bir yerde oku-
duumu anmsadm Emekli olmadan nce, dokuz yz bin kitab ieren
Arjantin Ulusal Ktphanesi'nde alyordum; giri kapsnn sanda
sarmal bir merdivenin, dergi ve haritalarn sakland bodrum katma
indiini biliyorum. Kum Kitabn nemli raflardan birinde unutmak iin,
grevlilerin bir dikkatsizliinden yararlandm. Koyduum ykseklie
ve kapdan uzaklna bakmamaya altm.
Artk biraz yattm, ama Mexico Caddesinden gemek bile istemiyo-
rum.

SONDEYI
Okurun henz karlamad yklere ndeyi yazmak, bu, olay rg-
snn zmlenmesini gerektirdii ve bunu da nceden yapmak elve-
risiz olduu iin bir bakma imknsz bir i. Bylelikle ben sondeyi
yazmay yeliyorum.
Kitapta yeralan ilk yk, Robert Louis Stevensonn hep ans yaver
gitmi kalemini birka kez harekete geirmi olan bildiimiz, ift te-
masn iliyor. ngilizcedeki karl fetch" (sa bir kimsenin hayaleti)
ya da daha kitaps bir syleyile wraith of the living (yaayanlarn
hayaleti); Almancada "Doppelganger" (bir bakasna benzer adam). En
eski adlarndan biri ise teki benlikti, gibi geliyor bana. Kiiyi ayn
anda hem seyirci, hem de eylemli klan bu hayaletimsi grn, her-
halde maden aynalardan, sudaki yansmalardan ya da basite insann
hafzasndan kaynaklanyordu. teki" adl ykde, konuucularn iki
ayr kii olmalar iin yeterince farkl ve tek kii olmalar iin de yete-
rince benzer olmalarn salamak istedim.
Souk ak bana ok uzaklardaki Rhonun yatan hatrlatan Cambrid-
gedeki Charles Irma kysnda bu yknn kafamda doduu da be-
lirtmeye deer bir nokta deil mi?
Ak temas iirlerimde genellikle sk geer, ama dzyazlarmda deil;
Ulrikeden baka bir rnei yok. Okur teki ile arasndaki yakn ba
fark edecektir.
Kongre belki de bu kitabn en iddial yks; sonunda dnyann ken-
disiyle ve gndelik hayatn toplamyla kartrlacak kadar geni lek-
te bir giriimi konu alyor. Balangtaki mat anlatm bir Kafka yks-
n taklit etmeye alyor; sonu, phesiz bouna aba, Chesterton ve
John Bnyann verdii hazlara ayak uydurmaya. Hi byle bir an-
lanmaya deer bulunmadm, ama bir tanesini hayalimde kurmay be-
88
cerdim, ykye -detim olduu zere- birok otobiyografik e de s-
ktrdm.
Hepimizin bildii gibi anlalmazlklarla dolu olan hayat, her zaman
bilinsizce Poenun parodisini yaptn dndm bir yazar olan
H.P. Lovecraftin lmnden sonra baslan bir yksn icra etmeden
bana rahat yz gstermedi. Sonunda teslim oldum; yasl meyve Ba-
ka eyler Daha Var adn ald.
Otuzlar Mezhebi hibir belgeye dayanmakszn olas bir dinsel sap-
knl kurtaryor.
Armaanlar Gecesi belki de bu derlemenin sunduu en masum, en
iddetli, en yceltilmi yk.
Daha eski bir ykm Babel Ktphanesi (1914) sonsuz sayda kitap-
lar hayal eder. Undr" ile Ayna ve Maske tek bir satr ya da szckten
oluan, yzyllarca eski edebiyatlardr.
Yorgun Bir Adamn Dlkesi" benim yargma gre, derlemede yera-
lan en drst ve en melankolik para.
Amerikallarn etik saplantlarna her zaman ammdr. Dzen bu
nitelii yanstmaya alyor.
John Feltona, Charlotte Corday'e, Rivera Indarte'nin herkese bilinen
Rosaslar ldrmek kutsal bir itir yargsna ve "Hainse onlar eer /
Brutus'un haneri gerek diyen Uruguay ulusal marna karn, siyasal
suikast hogrmyorum. Ama ne olursa olsun, okur, Avelino Arredon-
donun sonradan bana gelenleri renmek isleyecekti. Luis Melian
Lafnur, balanmasn istedi, ama yarg Carlos Fein ve Cristobal Sal-
vanac onu bir ay hcre ve be yl hapis cezasna arptrdlar. Montevi-
deonun caddelerinden birinden biri bugn Arredondonun adn ta-
yor.
zde birbirinden farkl ve usa smaz iki kavram son iki yknn ko-
nusunu oluturuyor: Disk" yalnzca bir yz olan Euclides dairesini;
Kum Kitab ise sonsuz sayfalar olan bir kitab.
89
Aceleyle kaleme alnan bu notlarn kitaba olan ilgiyi tketmeyeceini
ve ierdii dlerin u anda onu kapatmakta olanlarn konuksever ha-
yal glerinde oalmay srdreceini umarm.
J.L.B.
Buenos Aires, 3 ubat 1975

Jorge Luis Borges - Kum Kitabı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jorge Luis Borges - Kum Kitabı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KUM

Bir eit geni pantolon (alvar benzeri).

You might also like