You are on page 1of 50

T.C.


LLÎ EĞİ
TİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ
TİM VE ÖĞRETİ
M Sİ
STEMİ
NİN
GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)


LİŞİ
M TEKNOLOJİ
LERİ

İ
ŞLETİ
M Sİ
STEMLERİTEMELLER

ANKARA 2007
ğıtarafı
Milli Eğitim Bakanlı ndan geliş
tirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlığı nı
n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak
yaygınlaştı
rılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim
materyalleridir (Ders Notları
dır).

 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye


rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazı ş
rlanmı, denenmek ve
geliş
tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda
uygulanmaya baş ş
lanmıtır.

 Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği


kazandı rmak koş ulu ile eğitim öğ retim sı rası
nda geliş tirilebilir ve yapı
lması
önerilen değiş
iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.

 Örgün ve yaygın eğitim kurumları , iş


letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
ı
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşlabilirler.

 Bası şmodüller, eğitim kurumları


lmı rencilere ücretsiz olarak dağı
nda öğ tı

r.

 Modüller hiçbir ş
ekilde ticari amaçla kullanı ı
lamaz ve ücret karş ğ
lıında
satı
lamaz.
İ
ÇİNDEKİ
LER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ RİŞ.......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 1 ...................................................................................................3
1. İŞLETİ M Sİ STEMİ Nİ N TEMELLERİ...............................................................................3
1.1. Sistem Kaynakları ..........................................................................................................4
1.1.1. Kesme İ stekleri (IRQ)............................................................................................4
1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş imi (DMA) ..........................................................................5
1.1.3. Giriş /Çı kı şAdresleri (I/O) .....................................................................................6
1.2. Bir İş letim Sisteminin Bileş enleri ..................................................................................7
1.2.1. Kullanı cıArabirimi................................................................................................7
1.2.2. Çekirdek................................................................................................................. 7
1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................8
1.3. İşletim Sisteminin İ ş levleri ............................................................................................8
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi.....................................................................................8
1.3.2. Uygulamaları n Yönetimi .....................................................................................10
1.3.3. Yardı mcıProgramlarıDestekleme ...................................................................... 10
1.3.4. Bilgisayar Donanı mı nıKontrol Etme .................................................................. 11
1.4. İşletim Sistemi Tipleri.................................................................................................. 13
1.4.1. Çoklu Kullanı cı(Multiuser) İ ş letim Sistemleri ................................................... 13
1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ ş letim Sistemleri ................................................... 14
1.4.3. Çoklu İ ş lemci (Multiprocessing) İ şletim Sistemleri............................................14
1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ ş letim Sistemleri............................................... 14
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 15
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................18
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 2 ................................................................................................. 19
2. DOSYA YÖNETİ Mİ......................................................................................................... 19
2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................20
2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş im Tablosu-) Nedir? ........................ 20
2.1.2. FAT Nası l Çalı şı r? ............................................................................................... 20
2.1.3. FAT Çeş itleri (FAT16, FAT32, VFAT) .............................................................. 21
2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi .....................................................................................22
2.2.1. NTFS Nedir?........................................................................................................22
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................25
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 3 ................................................................................................. 27
3. BELLEK YÖNETİ Mİ ........................................................................................................27
3.1. Bellek Yönetimi Nedir? ............................................................................................... 27
3.2. Bellek Tipleri ............................................................................................................... 28
3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory) ........................................................ 29
3.2.2 Üst Bellek Alanı(UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş letilmişBellek .......... 29
3.2.3. Uzatı lmı şBellek (Extended Memory)................................................................. 30
3.2.4. Geniş letilmişBellek (Expanded Memory ) .........................................................32
3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA)........................................................ 32
3.3. Diğ er Bellek Çeş itleri................................................................................................... 33
3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)............................................................... 33

i
3.3.2. Bootstrap.............................................................................................................. 34
3.4. Bellek Çakışmaları ....................................................................................................... 35
3.5. KorumalıModda Bellek Adresleme ............................................................................35
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................38
MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 40
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41
ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 43
KAYNAKÇA .........................................................................................................................44

ii
AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 481BB0019
ALAN Bilişim Teknolojileri
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI İşletim Sistemleri Temeller
MODÜLÜN TANIMI İşletim sistemlerinin temellerini tanı
tan öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL
YETERLİ
K İ
şletim sisteminin yönetimini yapmak
Genel Amaç:
Bu modül ile; gerekli ortam sağ landığında, iş letim
ş
sistemi yönetimi ve sistemin çalı masıile ilgili bilgileri
bilecek ve kullandığınız iş
letim sisteminin
yapı landı
rmasınıyapabileceksiniz.

Amaçlar:
Bu modül ile gerekli ortam sağ ğı
landı nda;
MODÜLÜN AMACI
1. İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve
yapı
landı
rma yapabileceksiniz
2. Dosya yönetiminin nası
l yapı ğı
ldı nıbilecek ve
gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz
3. Bellek yönetimi nası
l yapı

r bilecek ve bellek
yapısınıayarlayabileceksiniz.
EĞİ
TİM ÖĞRETİ M Bilgisayar laboratuarıve bu ortamda bulunan bilgisayar,
ORTAMLARI VE bilgisayar masaları , lisanslıiş
letim sistemi programı,
DONANIMLARI sabit disk ve bellek modülleri
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili
değerlendirme soruları ile kendi kendinizi
değerlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda
verilen öğretici sorularla edindiğiniz bilgileri
ÖLÇME VE pekiş tirecek, uygulama örneklerini ve testleri
DEĞERLENDİ
RME gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğrenmeyi
gerçekleş tireceksiniz. Sı rasıyla araş

rma yaparak,
grup çalı ş malarına katılarak ve en son aş
amada alan
öğretmenlerine danı şarak ölçme ve değerlendirme
uygulamaları nıgerçekleş tiriniz.

iii
iv

RİŞ

RİŞ
Sevgili Öğ
renci;

Bilgisayarları n çalışabilmesi için gereken temel yazı lı


m iş letim sistemidir.
Bilgisayarlar çeş itli donanım ürünlerinin belli bir tasarı
ma göre bir araya getirilmesiyle
oluşturulur. Ancak kendilerinden beklenen iş leri gerçekleş
tirmeleri için bu sadece
donanı mdan oluş an altyapıyeterli değildir.

Bir kelime işlem yazı lımıile belge oluş turabilmek için önce bilgisayarı n açılması,
donanı m ürünlerinin birbirlerini tanı masıve birlikte çalı şacaklarış artları
n sağlanması
gerekecektir. Kullanı cıklavyede bir tuş a bastı ğında, bir harfin ekranda görüntülenmesi,
yazı lanları
n saklanmak istendiğ inde belgenin disk üzerine yazılması , belgeye bir dosya adı
verilebilmesi yapılabilecek iş
ler arasındadır.

Kullanı lan yazı lı


m ne tür olursa olsun bazıtemel iş lemler hep aynı dır. Dosyaları
n
diske yazı lması, diskten alı
nıp ekrana görüntülenmesi, bir dosyanı n basılmak üzere yazı cı
ya
gönderilmesi... Bu durumda tüm yazı lı
mları ş
n üzerinde çalıacağ ızemini oluş turmak ve temel
işlemleri gerçekleş tirmek üzere kullanı
lan yazılı
m ile karşı
laşılı
r. Bu, iş
letim sistemidir.

1
2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1

ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 1
AMAÇ

İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve yapı
landı
rma yapabileceksiniz.

ARAŞ
TIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş rmalar ş


tı unlardı r:
 Çevrenizdeki bilgisayarlarda kullanı lan iş letim sistemlerinin isimlerini
öğ reniniz.
 Farklıiş letim sistemlerinin ortak noktaları nıkendinizce belirlemeye çalış ı
nız.
 IRQ ayar tablosunu araş tı
rınız.
 DMA tablosunu araş tı

nız.
 I/O adres aralı klarıtablosunu araştı
rını z.
 Farklı iş letim sistemlerini birbirinden ayı ran en belirgin özelliklerini
belirlemeye çalı şı
nız ve bütün bu bilgileri sını
fta arkadaşları
nı ı
zla paylaşnız.

1. İ
ŞLETİ
M Sİ
STEMİ
NİN TEMELLERİ

Bilgisayarlarda iş
letim sistemi, donanı
mın doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel
sistem iş lemlerinden ve uygulama programları nıçalıştırmaktan sorumlu olan sistem
yazı lı
mıdır.

En yaygı n olarak kullanı


lan iş
letim sistemleri iki ana grupta toplanabilir: Microsoft
Windows grubu ve UNIX benzeri iş letim sistemlerini içeren grup (bu grup içinde pek çok
Unix versiyonu, Linux ve Mac OS sayı labilir).

İşletim sistemi, bütün diğ er yazılı


mların belleğ e, girdi/çı ktıaygıtlarına ve dosya
sistemine erişimini sağlar. Birden çok program aynıanda çalı ş
ıyorsa, iş
letim sistemi her
programa yeterli sistem kaynağ ınıayırmaktan ve birbirleri ile çakışmamaları nısağ lamaktan
da sorumludur.

3
1.1. Sistem Kaynakları
Sistem kaynakları, bilgisayar sistemi içerisinde kullanı
lan aygı tları
n (seri, paralel, usb
port, fare v.s.), programları n kontrol edilebilmesi, kullanı cılara hizmet edebilmesi için
gerekli mekanizmalarıanlatmak için kullanı lan kelimelerdir. Sistem kaynakları , sistem
içerisindeki donanım elemanları nı
n CPU ile haberleş ebilmesi için paylaştı
rılı
r.

Sistem kaynaklarıiki veya daha fazla donanımı n aynızamanda haberleş meye


ş
çalıması nı engeller. CPU’nun sistem aygı tları
nı tanımlayabilmesini ve onlar ile
haberleşebilmesini sağ
lar.

1.1.1. Kesme İ
stekleri (IRQ)

IRQ İ ngilizce karş ı


lı ğı Interrupt Request, yani kesme isteğ i kelimelerinin
kısaltmasıdır. IRQ ile donanı mlar sistem iş
lemcisi ile iletiş
im kurarlar. Bir nevi her
donanı mı
n özel adresi denebilir.

Bilgisayarı mı zı
n merkezi iş lem ünitesi olarak CPU çevre birimleri ile olan tüm
iletiş
imleri baş latı
r, onları
n yönetimini elinde tutar. Peki herhangi bir çevre birimi CPU'nun
kendisi ile ilgilenmesini nası l sağ
layacak, onun dikkatini nası l çekecek. İ
şte bu noktada IRQ
(Donanı m kesmeleri) devreye girer. IRQ, çevre birimlerinin dikkat çekmek için kullandı ğı
bir yöntemdir.

 Kesmeler (IRQ) Nası


l Çalı
şı
r?

Bilgisayarı mızdaki kesmeler Intel 8259 öncelikli kesme denetleyicisi (PIC) tarafı ndan
sağ lanı r. Önceleri ayrıbir çip olarak bulunan bu kesme denetleyicisi, günümüz
bilgisayarları nda anakartı n çipsetinde yerleş ik olarak bulunmaktadı r. Bir kesme talebi
geldiğ inde 8259 CPU'yu elindeki iş i geçici olarak durdurmaya ve hemen bu kesmeyi
yönetmesine olanak sağlayan bir programıçalı ştı
rmaya iter. CPU kesme hizmet programı na
dallanı rken dönüşadresini yı ğın hafı zada saklar ve iş
i bitince işleme yine kaldı ğıyerden
devam eder. Birçok aygı t aynıanda kesme hizmeti isteyebilir. Sistem tarafı ndan belirlenmiş
öncelik sı rası
na göre talepler karşılanır. Genelde kesme hizmet programıyüksek önceliğe
sahip bir iş lem tarafı
ndan kesilebilir. Ama daha öncelikli veya eş it seviyedeki bir cihazdan
kesme talebi gelirse o anki kesme programıbitene kadar bu istek saklanı r.

4
Resim1.1: Bir donanı
m için IRQ ayarı
nıgörme

Eğer bilgisayarı mı zda bir donanım cihazımız doğ ş


ru çalımıyor ise aygıt yöneticisi
penceresinden donanı m elemanı nıseçerek çift tı
kları
z ve de açılan sekmede kaynaklar
sekmesi ile boşolan bir irq seçmeliyiz. Ancak unutmamak gerekir ki, bu ayarlar için bilgi
düzeyimiz yeterli değil ise müdahale etmememiz gerekir.

1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş


imi (DMA)

DMA İ ı
ngilizce karş ğ
lııDirect Memory Access anlamı na gelen direkt
hafı za eriş
imi kelimelerinin kısaltmasıdır. Özellikle disk sürücüleri ve benzeri
cihazlar için bu seçeneğin aktif halde olmasıbelli bir performans artı şı
sağ lamaktadı r. Çünkü bu durum sayesinde cihaz gerek duyduğ u bilgileri
işlemciye uğ ramadan direk olarak sistem belleğ
inden elde edebilir.

Bu kanallar sistem belleğine bazıaygı tları


n (ses kartı, ethernet kartıgibi) eriş
imini
hızlandırmak için kullanılı
rlar. Bir sabit disk disk denetleyicisi sabit diskten bazıverileri
aldıktan sonra bunlarıRAM'e depolamak ister. Aynış im ağı(ethernet)
ekilde yerel iletiş

5
kartından da veri geldiğinde bunları
n RAM'e depolanmasıgerekebilir. BunlarıI/O adresleri
üzerinden CPU'ya oradan da RAM'e göndermek yerine bazıkartları n kullanabildiği DMA
(Direct Memory Access - direk bellek eriş imi) kanallarıvası tasıyla daha hızlıve CPU'yu da
meş gul etmeden direk RAM'e ulaş tı
rmak mümkün. Bu sayede CPU meş gul edilmemiş
zlıbir ş
olacak ve de bizim isteğimiz daha hı ekilde yerine getirilmişolacaktı r.

Tekrar özetlersek DMA verileri bir çevre biriminden RAM'e veya RAM'den çevre
birimine CPU'nun müdahalesine gerek kalmadan aktarabilmeyi sağlar. Çevre birimlerinin
birbirine direk ulaş masına imkan sağlayamaz. Sisteminize DMA kullanmak üzere kaç tane
kart takılabileceği sı
nırlı
dır.

Hafı im bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Ancak eriş


za eriş im adres
bilgileri çoğunlukla bizim değ iştirebileceğ
imiz bilgiler değildir. Bütün donanı m kartlarıile
ilgili eriş
im adresleri bilgilerini bilmemiz gerekir ki bu da çok düş ük bir olası

ktı
r.

1.1.3. Giriş
/Çı
kışAdresleri (I/O)

Bilgisayarı mı zın patronu olan CPU'nun çevre aygı tları


yla ve devre kartları(ses kartı,
ethernet kartıvs.) ile iletiş im kurmak ve bu aygı tlarıbirbirinden ayı rt edebilmek için
kullandı ğıGiriş /Çıkı ş(Input/Output) adresleridir. Bu adresler "port adresleri" veya "donanım
adresleri" olarak da bilinir. Zaten CPU'nun dı şdünya ile iletiş im kurmak için kullandı ğıiki
yol vardı r denilebilir. Bunlardan biri bilgisayarı mı zın ana belleğ inin adresleri diğeri de
bahsedildiğ i üzere I/O adresleridir.

 I/O Adres Çakı


şmaları

Her kartı
n mikroişlemci ile haberleş
mesi için farklıbir I/O adresi vardı
r. Birden fazla
kartın aynıadresi kullanmasıdurumuna çakı ş ma denir. İ ki kartın aynıadresi kullanması
durumunda mikroiş lemci tarafı ndan gönderilen komutlar bu kartlar tarafı ndan doğru
algılanmaz. Bu durum kartları
n çalı ş
maması na ya da hatalıçalış masına neden olur.

Çoğ u çevre birimi ve kartlar tek bir I/O adres aralı ğınıkullanı r. En basit ş ekliyle
klavyenizin kullandı ğıI/O adres aralı ğ ı
nıbaş ka bir kart kullanmaya kalkarsa, bu kart
çalışmayacak, bununla birlikte klavyeniz de devre dı şıkalacaktı r. Zaten kart üretilirken
klavyenin I/O adresini kullanacak bir kart tasarı mıyapı lmaz. Çünkü bu adres sabittir, klavye
denetleyicisi tarafından kullanı lmaktadır ve bir standart haline gelmiş tir. Kartlar üretilirken
bunlar göz önünde bulundurulan önemli kriterlerdir. "Peki o zaman I/O çakı şmalarınası l
olabilir?" diye bir soru gelebilir aklınıza. BazıI/O değ erleri standart değ ildir, sorunlarıda
zaten bu aralı k değ erlerini kullanan kartlarda görülmektedir. Şayet aynıadresi birden fazla
kart için ayarlarsanız çakı şmaya sebep olacağ ıiçin kartlar görevlerini yapamayacaktı r.

Giriş -çı
kışadresleri bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Dediğ
imiz gibi
bu bilgiler çoğunlukla bizim değ iştirebileceğimiz bilgiler değildir.

Bu bilgiler neden vardı r öyleyse? Cevap basit: Programlama ile uğraş anlar için gerekli
olabilir. Özel bir program geliş inde kullanacağıdonanı
tirildiğ m birimi ile ilgili özel ayarlar
gerekir ise bu bilgilerden faydalanarak ayarlamaları nıyaparlar.
6
1.2. Bir İ
şletim Sisteminin Bileş
enleri
Bir iş
letim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileş
enlerden oluşur:
kullanı
cıarayüzü (bu bir grafik kullanı cıarayüzü ve/veya komut satı rıyorumlayı cısı
["kabuk" da denir] olabilir), dosya yönetim sistemi ve bir çekirdek.

1.2.1. Kullanı
cıArabirimi

Genel olarak arayüz, herhangi bir ş eyin kullanımınıya da onda etkileş imi sağlayan
kısı
m olarak düş ünebilirsiniz Bir araba, gaz ve fren pedallarıile aracıyönlendirmeyi
sağlayan direksiyonu da içeren daha karmaş ı
k bir arayüze sahiptir. Bir bilgisayarın arayüzü
klavye ve fare ile monitörde gözüken ve bilgisayarıbirçok farklıişiçin kullanabilmemizi
sağlayan yazılı
mlardan oluş ur.

Macintosh bilgisayarların çı ş
kııve ardı ndan Microsoft’un Windows yazı lımı nın
geliştirilmesinden beri birçok insan, arayüz dendiğinde otomatik olarak grafiksel kullanıcı
arayüzünü (GUI –Graphic User Interface, grafik kullanı cıarayüzü-) düş ünmektedirler.
Bilgisayar kullanı mınıdaha kolay hale getirmede görsel nesneler kullanı
mıgittikçe gelişiyor
olsa da bu nesneler bilgisayar ve kullanı cıarası nda etkileş imi sağlayan seçenekler
topluluğ unun sadece bir parçası
dır.

Resim 1.2: Grafik kullanı


cıarayüzü
1.2.2. Çekirdek

Çekirdek, diskteki dosyaları


n izlerini tutar, programlarıbaş latı
r ve yürütür, belleği ve
çeş
itli süreçlerin kaynakları
nıdüzenler, ağdan paketleri alı r ve gönderir, vb... Çekirdek kendi
ı
başna çok az işyapar, fakat diğer servislerin kullanabileceği araçlarısağlar. Ayrı ca

7
donanı mlara doğ rudan ulaşan kiş ileri önleyerek, onlarıkendi sunduğ u araçlarıkullanmaya
zorlar. Bu yolla çekirdek, kullanı cılarıdiğer kullanı cı
lara karş ıkoruyacak bir yol izler.
Çekirdek tarafı ndan sağlanan bu araçlar sistem çağrı larıüzerinden kullanı lır. Sistem
programlarıiş letim sisteminin ihtiyacıolan çeş itli servisleri yerine getirmek için çekirdek
tarafından sağ
lanan bu araçlarıkullanı rlar.

Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da anlaş ılabileceğ i gibi, "kabuk",


çekirdeğ
in çevresini sararken, donanı
mla iletiş
im kurmak da çekirdeğin işidir.

Donanı
m <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar

Kimi iş
letim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrıbileş
enlerken, kimilerinde
bu ayrı
m yalnızca kavramsaldı r.

1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi

İş letim sisteminin dosyalarıorganize etme ve yönetme için ne kullandı ğınıgösteren


ifadedir. Dosya verilerin toplandı ğıbirimlerdir. Sanal olarak bilgisayar bütün verilerini
dosya olarak saklar. Bir çok dosya tipi vardı r. Program dosyaları , veri dosyaları, text
dosyalarıgibi… Dosya sistemi adıverilen bir yol ile iş letim sistemi dosyaları n içindeki
bilgileri organize eder. Genelde iş letim sistemleri hiyerarş ik dosya yönetim sistemini
kullanı r. Bu sistem ağaç yapı sıadıverilen klasörler içerisinde dosyalarıorganize eder. Bu
klasör sisteminin baş langıç noktasıkök dizindir (root directory, C:\>).

Sistem içerisindeki veri kümeleri dosya (kütük) olarak adlandırı


lır. Bu nedenle ikincil
bellekler daha genişanlamı yla giriş/çı
kışbirimleri (HDD, CD-ROM, Flashdisk v.s.)
üzerinde tutulan verilerin yönetimi dosya yönetimi kapsamı nda ele alı
nır.

Dosya yönetim sisteminin temel iş levleri üç maddede toplanmı ş


tır:
1 - Mantıksal dosya yapı ları
ndan fiziksel yapılara geçiş
in sağlanması .
2 -İkincil belleklerin verimli kullanılmasınısağ lanması.
3 - Dosyaları n paylaş ılması , korunmasıve kurtarı lmasıile ilgili araçları
n
sağ
lanması
.

1.3. İ
şletim Sisteminin İ
şlevleri
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi

Dosyalarıve klasörleri yönetme, kaynaklarısaklama ve güvenliğini sağlamayı , bu


kaynaklarıağkullanıcıları
nın kullanı
mı na sunmayıve yine bu kaynaklardaki değ iş
iklikleri
yönetmeyi içerir.

Bilgisayarda bulunan iş letim sistemleri, tüm programlar, oyunlar, bizim hazı


rladığımız
belgeler dosyalar halinde saklanı r. Bu dosyalar bilgisayarımızda harddisk adı nıverdiğimiz
fiziksel bir aygı tta saklanı r ve bu dosyalarıkendi araları nda gruplamak içinde klasörler
kullanı r. Yani verilerin bir arada tutulduğu ortamlara dosya denir.

8
Sürücü: Dosya ve klasörlerin saklanabileceğ i fiziksel ortamlardı r ve alfabede bulunan
harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile Harddiskler ise C ve
sonrasında gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM, DVD-ROM ve Tape Backup üniteleri
vb. diğer aygıtlar ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler.

Klasör: Sürücüler içerisinde bulunan ve


dosyalarıgruplamak amacıile kullanı lan program
grup isimleridir. Klasörler dosyalarıyaptıklarıiş
lere
göre gruplandı rırlar, bu sayede aradığı
mı z herhangi
bir dosyayıbulmamı ı
z kolaylaşr. Bu olay tıpkıbir
kütüphanede kitapları
n konularına göre
gruplandırılmaları na benzer.

Örneğ in bilgisayarı mızda hazı ğı


rladı mı z
belgeler, hesap tabloları , sunular vb. “C”
sürücüsünde bulunan “Belgelerim” adlıklasörde
gruplanmı şlardı r. Windows’a ait dosyalar “C” sürücüsünde bulunan “Windows” adlı
klasörde gruplanmı şlardır ve yine bu dosyalar yaptı klarıiş
lere göre kendi aralarında
gruplandı rılmı şlardır. Bu sayede örneğin bir oyunu silmek veya kopyalamak için o oyunu
çalıştı
ran bütün dosyalarıtek tek seçmek yerine bu dosyalarıiçinde barı ndıran klasörü
seçerek istediğ imiz iş lemi biraz daha pratik yapabiliriz.

Dosya: Bilgisayarda yaptı ğımı z her iş lem dosyalar aracı lığıile yapı lmaktadı r. Bir
oyun oynayacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanı r.
Kullandı ğımız bir muhasebe programı nda girdiğ imiz faturalar, çekler, senetler ilgili
dosyalara kaydedilir. Yazdı ğı mı z belgeler, hesap tabloları , sunular vb. dosyalarda saklanı r.
Bu sayede yaptı ğımız çalış
malarıistediğ imiz herhangi bir zamanda açı p okuyabilir gerekli
güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı .uzantı”ş eklinde
saklanı r. Dosyaadıo dosyanı n yaptı ğıiş e göre verilmişmantı ksal bir isimdir ve toplam 255
karakter uzunluğ unda olabilir, uzantıise o dosyanı n işlevine göre bilgisayar tarafı ndan daha
önceden belirlenmişbir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğundadı r. Uzantılar sayesinde o
dosyanı n hangi programla hazı rlandığı nıve hangi programlarla açı labileceğini anlayabiliriz.
Aş ağıda belli birkaç dosya uzantıörneğ i bulunmaktadı r;
Uzantı Açı klama
Exe Uygulama dosyaları
Bat Toplu işdosyaları
Txt Metin dosyaları
Bmp Resim dosyaları
Jpg Resim dosyaları
Doc Microsoft Word dosyaları
Xls Microsoft Excel dosyaları
Ppt Microsoft Powerpoint dosyaları
Zip Sıkış tırılmışdosyalar

Dosyalar bilgisayarı mızda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf
genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar.

9
1.3.2. Uygulamaları
n Yönetimi

Kullanı ş
cıbir program çalıtı
rmak istediğinde, iş
letim sistemi uygulamanın yerini sabit
diskten tespit eder ve uygulamayıRAM’e yükler. Bu iş lem etkileşimli işlem olarak
adlandırı
lır.

Etkileş
imli iş lem kullanı cılara, uygulamaları
dinamik biçimde yönetme, çalı ş
tırılan programları n
sonuçları nı doğ rudan elde edip, her an müdahale
edebilme olanağısağ layan çalışma türüne iliş kin bir
özelliktir. Bu çalı ş
ma türünde kullanı cı
lar, bir işin
çalış ma süreci boyunca iş e, monitör ve klavye vası tası
ile her an müdahale edebilmektedirler. Yani bir baş ka
söylemle, ekran baş ında oturan bir kullanı cının
bilgisayara bir komut vermesi ve o komuta bilgisayardan
yanı t almasıtüründe, bir nevi karş ılıklıkonuş ma yapar
gibi çalışma biçimine “Etkileş imli İ
ş lem” denir.

Bu tanımdan da anlaşılacağıgibi, kullanıcılar program geliş tirme, metin dosyaları


oluşturma, program derleme ve test etme, veri tabanısorgularıiş letme, bilgisayar ağ ı
komutlarıgirme, internet servislerini kullanma gibi kı lerini Etkileş
sa süreli iş imli İşlem
olarak yürütürler.

1.3.3. Yardı
mcıProgramlarıDestekleme

İşletim sistemi yardımcıprogramları , problemleri giderebilmek ve sisteminin sağlı


klı
işlemesini sürdürebilmek amaçlıkullanı r. Silinmiş , hasarlıdosyalarıbulabilmek, verilerin
yedeğini alabilmek gibi iş
lemlerde kullanır.

İşletim sistemi, üzerinde yer alan bazıyazı lımlar “Sistem Yazılı


mı ” olarak anılı
r.
Örneğ ğ
in derleyiciler (compilers) ; yazdı ı
mı z programımakine diline çeviren ara program,
editörler (editors), yararlıprogramlar (utility) ; virüs temizleyen programlar gibi gerçek iş
için yardı mcılardır, veri tabanıyönetim sistemleri (database management system) ve
bilgisayar ağıyazı lımları(network software) yine birer sistem yazı lımlarıdı
r. Ancak bu
yazı lı
mlar işletim sisteminin kendi öz parçalarıdeğ ildir.

10
Resim 1.3: Sistem araçları
na ulaş
mak

Başlat menüsünde donatı


lar içerisinde sistem araçlarıiçerisinde bu tip yardı
mcı
programlara ulaş
abiliriz.

1.3.4. Bilgisayar Donanı


mınıKontrol Etme

İş
letim sistemi programlar ile BIOS arası
nda durur. BIOS tüm donanı mıkontrol eder.
Programları n da işletim sistemi ile haberleş
ebilmesi için donanı m kaynakları na ihtiyacı
vardır. İ
şletim sistemi donanıma BIOS aracı lığ
ıile aygı ı
t sürücüleri ile ulaşr.

Bir bilgisayar sistemi, bir veya birden fazla iş


lemci (ya da diğ
er bir söylemle “CPU”),
gerçek bellek (RAM), saatler, terminaller, diskler, bilgisayar ağı(network) birimleri, yazıcı
üniteleri, CD sürücüsü, disket ve teyp üniteleri gibi I/O ünitelerinden oluş maktadır. Doğal
olarak bir bilgisayar sistemi oldukça karmaş ı
k bir yapıdadır.

11
Kullanı

Uygulamalar

İ
şletim Sistemi

BIOS Aygı
t sürücüleri

Donanı
m

Şekil 1.1: Doğal bir bilgisayar sistemi

Uygulama
yazı


Uygulama
yazı
lımı
Uygulama
yazı
lımı ... ... ... Uygulama
yazı

mları

4. Kuş ak Ağ
Derleyiciler Editörler diller Y. araçlar VTYS’ ler yazı

mları
ler Sistem
yazılı
mları

İ
şletim Sistemi

Makine Dili

Mikroprogram Donanı
m

Fiziksel Birimler

Şekil 1.2: Katmanlısistem

12
Programcı ları
, donanı mın bu karmaş ık yapısından etkilenmemelerini sağ lamak ve disk
gibi donanı m ünitelerinin nası ş
l çalıtı
klarınıanlamak zorunda bı rakılmamalarıiçin,
donanı mın üzerine ilave edilen yazı lı
mları n katmanlar ş eklinde (layered system)
oluşturulmalarıve bu sayede çok daha kolay bir ş ekilde, sistemin bütün parçaları nın
yönetilebilmesi ş
eklinde bir yapılanma, uzun yıllar önce geliştirilmişbir yaklaşımdır.

Bu yapının en alttaki üç katmanıdonanı mıoluş turmaktadı r. En alttaki katman, fiziksel


üniteler, entegre devreler, kablolar, power (elektrik destek) üniteleri, disket sürücüleri, disk
üniteleri ve diğer benzeri donanı m birimlerinden oluş maktadır. Bu katmanı n mimari yapı sı
ile ilgilenmek ve bunlarıçalı ş
ma prensiplerini geliş
tirmek elektronik mühendislerinin iş idir.

Fiziksel üniteleri (donanı


m) doğ rudan kontrol eden ve fiziksel katmanı n bir üstündeki
en ilkel yazılım düzeyini oluş turan katman, “microprogram” dı r. Bu katman genellikle
“read-only” (yalnı zca okunabilir) bellek (ROM) sahası nda bulunur. Microprogram da
ekleme (add), taş ı
ma (move), karş ı
laştırma (compare) gibi makine diline ait temel komutları
adım adı m yerine getirir. Microprogram, örneğ in, Add iş lemini yerine getirmek için
eklenecek sayı nı
n nerede yer aldığınısaptar ve üzerine eklenecek sayı yıilave ettikten sonra
sonucu elde eder.

Microprogramın yorumladı ğıkomut seti (instruction set), makine dili (machine


language) katmanınıoluş turur ki, bu gerçekte makinenin gerçek bir
donanım parçasınıoluşturmakta ve bir bilgisayar da donanımı n gerçek bir
parçası
ymı ş gibi nitelenebilmektedir. Bu nedenle bazımakinelerde
Microprogram, donanımı n içinde varsayı
ldığ ı
ndan ayrıbir katman ş eklinde
bulunmaz.

Makine dili, genel olarak 50 ile 300 arası


nda komuta (intruction) sahiptir. Veri taş ıma,
aritmetik iş
lem yapma ve değ erleri kıyaslama gibi iş
levleri yerine getirir. Makine dili, yazı

ve disket sürücü gibi I/O (input/output) ünitelerinin denetimini özel yüklenmi şbilgiler
sayesinde yapmaktadı r.

Bir bilgisayar sisteminin dördüncü katmanı nda yer alan iş


letim sisteminin temel iş
levi,
donanımı n karmaş ıklığ ı
nıkullanı cı
ya yansı tmamak ve daha elveriş li ortam hazırlayıp,
kullanı
cının kolayca iş ini yapmasınısağlamaktır.

1.4. İ
şletim Sistemi Tipleri

1.4.1. Çoklu Kullanı


cı(Multiuser) İ
şletim Sistemleri

İki veya daha fazla kullanı cı


nın programlar veya
paylaşılan aygı ş
tlar üzerinde çalıabilmesidir. Bu konuya en
güzel örnek paylaş tırı
lan yazı

lardı
r. Bir çok kullanı
cıaynı
anda yazı cıya belge gönderir ve de sı ra ile bu belgeler
yazıcıdan çı
ktıalı nı
r.

13
1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ
şletim Sistemleri

Kullanıcılar sistemde aynıanda birden fazla iş lem


ş
(process) çalıtırabilirler. Bu, siz bir işlemi baş
lattı
ktan
sonra, o baş ğ
lattı ı
nı z iş lem çalı şmaya devam ederken
başka bir iş
lem de baş latabilirsiniz demektir.

Çoklu görev, bir iş letim sisteminde bir kullanı cı


nın,
birden fazla sayı da işlemi aynıanda iş letime alınabilmesi
özelliğidir. Yani çoklu görev, bellekteki birkaç veriyi aynı
anda iş lemesi ve iş lemci ile I/O ünitelerinin de bunlar
arasında aynı anda kullandı rılması ortamı nın
yaratılması dır. Ancak bir bilgisayar sisteminde, iş letim sisteminin kendisine ait birden fazla
işlemin aynıanda çalı ş
tırılması , bu sistemde “çoklu görev (multitasking)” özelliğ i olduğunu
göstermez. Bu nedenle bir iş letim sisteminde çoklu görev özelliğ i, ancak bir kullanıcının
birden fazla sayı daki işlemi aynıanda iş letebiliyorsa vardır.

Çoklu görev birçok uygulamanı n (programı n) aynıanda çalı ş



rılmasıdır. Bunun
sağlanmasıiçin, görevler (uygulamalar) kısa zaman dilimleri içinde iş ş
lemcide çalıtırı

r. Bu
zaman dilimlerinin oldukça küçük zaman dilimleri olmasınedeniyle yapay da olsa bir eş
zamanlılı
k söz konusu olur (İşlemci aynıanda iki iş
i yapamaz.).

1.4.3. Çoklu İ
şlemci (Multiprocessing) İ
şletim Sistemleri

Gittikçe yaygı
nlaşan bir durum da bir basit sistemin içerisine birçok CPU bağ
layarak
çok önemli hesaplamalarıyapmaktı r.

Her işletim sistemi birden fazla iş lemciyi destekleyemiyor. İ ş


letim sistemi, yapılacak
olan işlemleri iki veya daha fazla iş lemci üzerine dağı tmayıbilmeli ve bunlarıkontrol
edebilmelidir. Bu özelliğe sahip olan iş letim sistemleri arası
nda Windows 2000, Windows
NT, Linux, Unix, BeOS bulunuyor. Microsoft'un diğer iş letim sistemleri (Win9x - ME) çok
işlemcili sistemleri desteklemiyor. Destekleyememesinden dolayı , fazladan taktı ğı
nız
işlemciyi boş u boş una kullanmı şoluyorsunuz. Anlayacağ ı
nız, işlemleri iş lemci üzerine
dağ ı
tabilme özelliğinden yoksun.

1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ


şletim Sistemleri

Program ihtiyaç halinde iş letim sistemi tarafından küçük parçalara ayrı lı


r ve
ş
çalıtırılabilir. Bu özellik aynızamanda çoklu kullanı cısistemleri de destekler. Aynı
programı n parçalarıfarklıkullanı

lar tarafı
ndan da kullanı
labilir.

14
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİ
YETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler
1. Bilgisayarı
nı zdaki ses kartı

n IRQ ayarı nıtespit İ
rq ayarlarınıgereksiz ve de
etmek için bilgisayarım simgesinden özellikler penceresine
ulaşınız. Aygı nıseçerek yanlı
t yöneticisi sekmesinden ses kartı şolarak değiştirmemeye
ş
çalıtırınız. Kaynaklar sekmesinden irq ayarları nıtespit dikkat ediniz.
ediniz.

Bu yazı

mlar ne için
2. İ
şletim sisteminizde yüklü olan yardı
mcı
kullanı

yor, görevleri neler?
yazı

mlardan disk birleş
tiricisi, disk temizleme,
sistem bilgisi pencerelerini açarak uygulayı
nız.

a- Disk birleş
tirme iş
lemini c:\> sürücüsüne
gerçekleş
tiriniz.

15
b- Disk temizleme iş
lemini gerçekleş
tiriniz.

16
c- Sistem bilgisi penceresinden sistem bilgilerinize
ı
ulaşnı
z.

17
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aş ağıdaki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ ru yanlışsoruları dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı
klısorularda doğ ru ş
ıkkı
işaretleyiniz.
1. İşletim sistemi donanımlarıdenetleyen ve yöneten, uygulama yazı

mları

çalış tı
ran temel yazı

mdı r. ( )
2. Aş ı
ağdakilerden hangisi bir iş
letim sistemi değildir?
A ) Windows XP
B ) Linux
C ) Unix
D ) Microsott Office
3. Çevre birimlerinin bir işyapmak için iş
lemciden izin istemlerini, sı
raya girmelerini
sağlayan sistemin adınedir?
A ) PCI
B ) IRQ
C ) I/O
D ) BIOS
4. Bir iş
letim sistemi kullanıcı
arayüzü, çekirdek ve dosya yönetim sistemi
bölümlerinden oluş ur.( )
5. ğ
Bilgisayarda yüklü olan her türlü bilginin saklandııbirime ne ad verilir?
A ) Sürücü
B ) Klasör
C ) Dosya
D ) Byte
6. Bir dosyanı
n içinde saklanan bilginin türü dosya adı
na bakı
larak belirlenir.( )

7. Bilginin girilmesinden baş layarak, sonuçları


n dökümüne kadar geçen süre, Yanı
t
Süresi (response time) olarak adlandı rı

r.( )
8. Farklıkullanıcı
lara ait işleri aynıanda yapabilen iş
letim sistemlerine ne ad verilir?
A ) Çoklu kullanıcıiş letim sistemi
B ) Çoklu işlemci işletim sistemleri
C ) Çoklu görev işletim sistemi
D ) Çoklu kullanım (Server) iş letim sistemleri

9. Çoklu işlemci, bir iş


letim sisteminde bir kullanı


n, birden fazla sayı
da iş
inin aynı
anda iş
letime alınabilmesi özelliğidir.( )

10. Bir iş
letim sisteminin çoklu kullanı
m özelliği varsa, o sistem genellikle
multiprogramming de desteklenmektedir.( )
18
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2

AMAÇ
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 2
Dosya yönetiminin nası
l yapı ğ
ldıı
nıbilecek ve gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz..

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanı


z gereken öncelikli araşrmalar ş
tı unlardı
r:

 Çevrenizdeki dokümanlarınası l düzenlediğinizi kafanı zda tasarlayınız.


 Bilgisayarları
n dokümanlarınası l düzenleyebileceği konusunda bir tablo
oluşturunuz.
 FAT dosya yerleş im tablosunu açı klayan grafikler araştırınız.
 NTFS dosya sistemini açı klayan grafikler araş tı
rınız
 FAT ile NTFS sistemlerini tablo üzerinde karş ı
laştırın, edindiğiniz bilgileri
sını
fınızda arkadaşlarını
z ile sı
nı f ortamında paylaş ınız.

2. DOSYA YÖNETİ

Dosya yönetim sistemlerine geçmeden önce, sabit disklerle ilgili bazıtanı


mlamaları
bilmekte fayda var.
 Kafa (Head) : Sabit disklerde okuma/yazma iş
lemini yapan mekanik parça.

 Plaka (Plate) : Bilgilerin yazıldığ ıparça. Bir sabit disk, birden çok diskten
oluşur. Üste üste gelmişbu diskler plaka olarak adlandı
rılı
r.

 İ
z (Track) : Sabit diskte bulunan plakaları n üzerinde gözle görülmeyecek eş
r. İ
merkezli daireler vardı şte bu dairesel çizgilere track (iz) denir.

 Sektör (Sector) : İ z yapı sını


n bölünmesiyle oluş an ve sabit disk üzerinde
adreslenebilir en küçük alana denk gelen parçaya sektör adıverilir.

 Küme (Cluster) : Sektörler üzerinde tanı şen küçük küme olarak


mlanmı
tanı
mlanabilir. Normalde FAT 16, FAT 32 ve NTFS dosya sisteminde, hard
19
diskteki bölümün kapasitesine göre formatlama sı rasında standart olarak
belirlenmişboyutta kümeler oluş maktadır. Cluster'ları n boyutunu, cluster'ları
kullanan dosya sistemi ve bölümün kapasitesi belirlenir. Ancak cluster'ları n
boyutu formatlama sırası
nda (/Z:n) parametresi ile elle de ayarlanabilir.

 Arayüz (Interface) : Sabit disklerin hangi ara birimi kullandı


ğı
nıbelirtir.

Sektörler İ
zler

Küme

Silindir

Plakalar

 RPM (Rotation Speed Moment) : Disklerin dakikadaki dönme hı zları



belirtir. Şu anda piyasada bulunan IDE sürücüler, 5400 rpm ve 7200 rpm
hızlarındayken, SCSI sürücülerdeki diskin dönme hı zı10000, 15000 rpm
hızlarında dolaşmaktadır.

 Veri Eriş im Hızı(Data Access Time) : Sabit diskteki kafanı n, bir veriye
erişebilmesi için bir izden diğer bir ize geçerken kaydettiği zamandı r.
Kullanı lan zaman birimi milisaniyedir. Bu süre ne kadar kı
sa olursa o kadar
iyidir.

2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi

2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş


im Tablosu-) Nedir?

Dosya yerleş im tablosu ( FAT ), bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kayı
tlı
olduğu alanlarıbelirtmeye yarar. Bir baş
ka deyiş
le FAT, bir diskin haritasıgibidir.

2.1.2. FAT Nası


l Çalı
şır?

Bu tarz dosya sistemleri File Allocation Table - Dosya yerleş im tablosu - adlıbir
sistem kullanırlar. Bu sistemde partisyon her biri belli miktarda sektör içeren "cluster", küme
isimli parçalara ayrılır ve hangi dosyaların bu cluster parçaları ndan hangilerine yerleş tiği,

20
hangi cluster parçaları nı n boş, hangilerinin dolu olduğu gibi bilgiler FAT üzerine yazı

r.
İşletim sistemi de herhangi bir dosyaya eriş im yapmak istediğinde dosyayıbulmak için FAT
üzerine yazı lan bu bilgilerden faydalanır.

2.1.3. FAT Çeş


itleri (FAT16, FAT32, VFAT)

 FAT 16: DOS, Windows 3.1 ve OS2 sürümü öncesi Windows 95 iş letim
sistemlerinin kullandığıdosya sistemidir. Eski bir dosya sistemi olduğundan
dolayı bir takı
m eksikleri ve dezavantajları
bulunmaktadır.

Bunlardan ilki kök dizininin (root) sı nırlandı rı


lmı şolması dır. FAT16 sisteminde
açılıştaki primary bölüme ait root dizini, FAT tablosu ve partisyon boot sektörü
cluster içinde yer almazlar ve sayı sıbelli olan sı ralısektörlerde tutulurlar. Bu
sayı nın belli olmasıkök dizine yapı lacak eklentilerin belli bir sı nırıolması
sonucunu doğ urur. Kı saca alt dizinleri istediğiniz kadar uzatabilmekle birlikte:
Birincisi, FAT16 bölümlerdeki kök dizinde belli uzunlukta giriş le
sınırlandırabilirsiniz.

İkincisi, FAT16 dosya sisteminde adresleme, adıüstünde 16 bit olduğundan


adreslenebilen maksimum cluster sayı sı65525’tir ve bu cluster’larin maksimum
boyutu 32KB olabilir (aslında cluster sayı
sı65536 olmalı dır ama bazı larıözel
amaçlar için tutulur). Bu da bizi FAT16 kullanan bir disk ya da partisyonun
2GB’dan daha büyük olamayacağısonucuna götürür.

Üçüncüsü, FAT16 elindeki bos sabit disk ya da partisyon alanı nıbir ş ekilde
ı
elindeki bütün cluster’lara dağtmak zorundadı
r. Bu nedenle sabit diskin boyutu
büyümeye baş ladıkça cluster boyutu da büyür. Cluster’lar bölünemezler ve
ancak tek bir dosya yahut dosya parçası
nıtaşı
yabilirler.

FAT 12/16 da küme (cluster) boyutları


Bölüm boyutu( GB) FAT tipi Sektör/küme Küme boyutu
0-15 12 bit 8 512bytes
16-127 16 bit 4 2K
128-255 16 bit 8 4K
256-511 16 bit 16 8K
512-1023 16 bit 32 16K
1024-2047 16 bit 64 32K
2048-4096 16 bit 128 64K*

 Sanal Dosya Yerleşim Tabloları(Virtual File Allocation Tables – VFAT) :


Windows 95 ve NT nin kullandı ğıdosya sistemi.Kı sa bir süre sonra yerini
FAT32 ye bırakmıştı
r.

21
 FAT 32: Windows 95, OS2, Windows 98, Windows
2000 ve Linux tarafı ndan tanı nıp kullanı labilen ve
FAT16’dan daha geliş mişbir dosya sistemidir.
 İlk olarak FAT32’de herhangi bir kök dizin
sınırlamasıyoktur.
 İkinci olarak FAT32, FAT16’daki 16 bit
adresleme yöntemi yerine 32 bit adresleme
yöntemi kullanı r. Bu sayede herhangi bir disk ya
da partisyon FAT32 altı nda 2 TerraByte (yaklaş ık
2000 GB) uzunluğ unda olabilir.
 Üçüncü olarak ise FAT32 cluster boyutları nıufak tutarak boşalan israfı

azaltır. FAT32 altı nda tek bir dosyanın erişebileceği maksimum boyut 4
GB ile sinirlidir.

FAT 32 de küme (cluster) boyutları


Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme Küme boyutu
0.256< 1 512bytes
0.256 -8 8 4K
8-16 16 8K
16-32 32 16K
>32.04 64 32K

2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi

2.2.1. NTFS Nedir?

NTFS (New Technology File System –Yeni teknoloji dosya sistemi-); Windows NT
ve devamıolan Windows 2000, XP tarafı
ndan desteklenen bir dosya sistemidir.

2.2.2. NTFS Nası


l Çalı
şı
r?

NTFS, dosya konumları nıFAT sistemindeki gibi bir ana indeks olarak saklamakla
birlikte (MFT, Master File Table –Ana dosya tablosu-) dosyanı n yerleş tiği konumlarıve
diğ er bilgileri her cluster’in içinde ayrı ca saklayarak daha güvenilir bir yapısunar. Ancak bu
arada oldukça genişbir disk haritasıoluş turur ve bu bilgiler önemli bir yer kapladı ğından
dolayı400MB’den ufak disk yahut partisyonlarda NTFS kullanı lmasıönerilmez. NTFS,
sunucu olarak görev yapan Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya
sistemi olması nın gerektirdiğ i ihtiyaçlar doğ rultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve
performansı tirmeler içerir ve özetle ş
yla ilgili iyileş u artıözelliklere sahiptir:

 Dosya konumları yla ilgili bilgileri cluster içlerinde de saklayarak daha güvenli
bir dosya sistemi yapı sısunar.

 Cluster boyutu partisyon boyutuyla sinirli değ


ildir ve 512 byte değ
erine kadar
22
ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaların parçalanmasınıazaltarak hem bos
alanın verimli kullanılmasını, hem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde
performans artı şı
nıberaberinde getirir.

 ı
Yaklaşk 16 GB’a kadar uzunlukta olan tek parça dosyalarıdestekler.

 ACL (Access Control List, Eriş im kontrol listesi) özelliği sayesinde sistem
yöneticileri tarafı
ndan hangi kullanı cıları
n hangi dosyalara erişebileceği ile ilgili
kısı
tlamaları n koyulabilmesini sağlar.

 Bütünleş
ik dosya sı
kış

rma özellikleri içerir.

 Uzun dosya isimlerini ve Unicode kaynaklıdosya isimlerini destekler. Unicode,


dosya isimlendirilmesi sı
rasında karakterlerin tanı
mlanmasıiçin ikilik sistemde
kodlar kullanı lmasınıöngören bir standarttı r. Bu standarda göre Unicode
kullanılarak verilmişolan dosya isimleri Unicode kullanabilen dosya sistemleri
tarafı
ndan tam olarak nasıl hazı
rlanmı şlarsa ş
ekilde görünürler (örneğin Japonca
yahut Arapça gibi).

NTFS dosya sistemi kullanan Windows NT ve Windows 2000


sürümleri FAT sürücüleri görebilir ve bu sürücülerdeki dosyaları
okuyabilirler (Windows NT FAT16’yi, Windows 2000 FAT16 ve
FAT32’yi görür). Ancak FAT kullanan Windows 95, 98 ve DOS gibi
işletim sistemleri NTFS bölümlerini göremezler, dolayı sıyla dosya
sistemi NTFS olan disk yahut partisyonlara ait verileri okuyamazlar. Bu
nedenle sisteminizde örneğ in FAT32 altı na kurulmuşbir Windows 98 ve NTFS partisyona
kurulmuşolan bir Windows 2000 varsa Windows 2000 FAT32 partisyona kurulu olan
Windows 98’e ait dosyalarıgörebildiğ i ve bu sürücüye bir isim verebildiği halde, Windows
98 NTFS altı ndaki Windows 2000 dosyaları nıgöremeyecek ve bu partisyonu bir disk gibi
algı
layamayacaktı r. Bu nedenle bu sürücüye herhangi bir sürücü ismi vermez.

NTFS küme (cluster) boyutları


Bölüm boyutu( GB) Sektör/küme Küme boyutu
0.512< 1 512bytes
0.512-1 2 1K
1-2 4 2K
2-4 8 4K
4-8 16 8K
8-16 32 16K
16-32 64 32K
>32 128 64K

23
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİ
YETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler

ğı
1- Kullandı nı
z iş
letim sistemlerinin hangi dosya Pencerelerin Word ortamı
na
ğı
yönetim sistemini kullandı nıtespit ediniz. görüntüsünü aktarabilirsiniz.

24
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME

A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

ağı
daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ şsoruları
ru yanlı dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı ru ş
klısorularda doğ ıkkı

aretleyiniz.

1. Bilgisayarda bilgilerin (dosyaları


n) saklandığ
ıbirimler sabit disk, disket sürücü,
CD/DVD sürücü, ZIP sürücü gibi donı mlardı
r.( )

2. Sabit disklerde bilgilerin üzerine yazı ğ


ldııfiziki ortama plaka (plate) denir. ( )

3. Sabit disklerde kafanın, bir veriye eriş


ebilmesi için bir izden diğer bir ize geçerken
kaydettiği zaman aş ağıdakilerden hangisidir?
A ) Veri Eriş im Hı zı
B ) RPM
C ) SCSI
D ) IDE

4. Hangi dosyaları n küme parçaları ndan hangilerine yerleştiği, hangi küme parçaları
nın
boş, hangilerinin dolu olduğu gibi bilgilerin yazı ğı
ldı yere ne isim verilir?
A ) Track
B ) FAT
C ) Interface
D ) Sector

5. FAT16 sisteminde adresleme 16 bit olduğundan dolayı


kullanı
lan bir disk ya da
partisyonun 2GB’dan daha büyük olamaz.( )

6. Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya sistemi olması nı
n
gerektirdiği ihtiyaçlar doğrultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve
performansı yla ilgili iyileş
tirmeler içeren dosya yönetim sistemi aş ı
ağdakilerden
hangisidir?
A ) FAT16
B ) FAT32
C ) VFAT
D ) NTFS

7. FAT kullanan iş letim sistemleri NTFS kullanan iş letim sistemlerindeki bilgileri


görebilir fakat NTFS kullanan işletim sistemleri FAT kullanan işletim sistemlerindeki
bilgileri göremez.( )

25
8. NTFS dosya sisteminde bir dosyanı
n uzunluğu en fazla ne kadar olabilir?
A ) 2 GB
B ) 4 GB
C ) 8 GB
D ) 16 GB

9. Cluster boyutu partisyon boyutuyla sı


nırlıdeğ
ildir ve 512 byte değ
erine kadar
ayarlanabilir. Bu da disk üzerinde dosyaları
n parçalanması
nıazaltarak hem boşalanı
n
verimli kullanı
lması

, hem de özellikle yüksek kapasiteli sabit disklerde performans
ş
artıı
nıberaberinde getirir. ( )

26
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3

AMAÇ
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 3
Bellek yönetimi nası
l yapı ğı
ldı nıbilecek ve bellek yapı

nıayarlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araştırmalar ş unlardır:
 Bellek kelimesinin yaptı ğıçağ rışımlarıarkadaş larını ş
zla tartıınız.
 Bilgisayarlarda belleğ in ne işe yaradığınıaraş tı
rınız.
 Bellek çeş itleri hakkı
nda kı sa bir araş
tırma yapı nız.

3. BELLEK YÖNETİ

3.1. Bellek Yönetimi Nedir?

Bellek yönetimi, bilgisayarı n ana belleğ ini yönetmekle ilgili yapılan iş lemlerin
tümüdür. Gerektiğinde bellek tahsis etmek (malloc), kullanı mıbittiğ inde belleğ i serbest
bırakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı
lmayan bellek bölgelerini yönetmek
(garbage collection) gibi konularıiçermektedir.

Her bilgisayar, çalı şan programlarıtutmak için kullandı ğ ıbir miktar ana belleğe
sahiptir. Çok basit iş letim sistemlerinde bellekte aynıanda sadece bir programı n
bulunması na izin verilir. İkinci bir programıçalı ştı
rmak için, bellekte bulunan ilk program
silinmeli, ilk programdan boş alan yere ikinci program yüklenmelidir.

Çok geliş mişiş letim sistemlerinde aynıanda bellekte çok sayı da programı n
bulunması
na izin verilir. Bu programlarıdiğerlerinin etkisinden korumak için bir koruma
mekanizmasına ihtiyaç duyulur. İ şletim sistemi tarafı
ndan kontrol edilen bu mekanizma
donanımda mutlaka bulunmalı dı
r.

27
Normal olarak her iş lem, tipik olarak 0. adresten baş layarak yukarıya doğru giden bir
adres alanı
nıkullanabilmektedir. Bu basit durumda, bir iş lemin sahip olduğu maksimum
adres alanı
nın büyüklüğü ana bellekten daha azdı r. Bu yolla, bir iş lem adres alanı nı
n
tamamı nıkullanabilir. Ana bellekte işlem için yeterli bellek alanıolacaktır.

Bununla birlikte, birçok bilgisayarlarda adresler 232, 264 adres veren 32 veya 64
bitliktir. Eğer bir iş
lem bilgisayarın sahip olduğ u ana bellek alanı ndan daha fazla belleğe
ihtiyacıvarsa bu durumda ne yapmalı dır? İlk bilgisayarlarda bunun bir çözüm yolu yoktu.
Günümüzde bu sorunu çözen teknik sanal bellek olarak adlandı rı

r.

3.2. Bellek Tipleri

RAM bellek hem içeriğ ine bilgi yazmak hem de içeriğ indeki bilgiyi okumak için
tasarlanmı ştır. Belleğin belirli yerlerinde depo edilen program komutları , veriler ve
benzerlerinden meydana gelen sözcüklere herhangi bir sı rada (yani rastgele) ve aynısürede
erişilir. Erişim zamanısözcüğ ün bellekte bulunduğu yerden bağ ımsı zdı r. RAM’lar uygulama
programları nısaklamakta ve programları ş
n çalımasısı rasında elde edilen ara sonuçları n
saklanması nda da kullanı lı
r. RAM’da saklanan bilgiler değiş tirilebilir. RAM’da saklanan
bilgiler elektrik kesildiğinde kaybedilir.

RAM’deki bilgilere eriş im, disk ya da disket sürücülerindeki eriş


imle
ı
karşlaş


lamayacak kadar hı
zlı
dır. Bilgisayar her açı ğı
ldı nda RAM boş
tur.

ğası(kapasitesi) byte cinsinden belleğin kapasitesini verir.


Bellek sı

Byte; bellek ölçü birimidir, 8 bitten oluş


ur. Bit ise en küçük hafı
za birimidir.

RAM kullanı
m alanı
na göre 5 gruba ayrı

r.
 Geleneksel bellek
 Üst bellek alanı
 Uzatılmı şbellek
 Geniş letilmişbellek
 Yüksek bellek alanı

28
3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory)

Dos’un ana belleğ idir (base memory olarak da bilinir). 0 – 640 KB arasıhafı za
bölgesidir. MS-DOS uygulamalarıburada çalı ş
ır. Bütün PC’ lerde 640K sı nırısöz
konusudur. Eğ er hala DOS ortamı nda çalı şıyor iseniz ki günümüzde böyle bi durum artı k
yoktur, işletim sistemi dosyaları , aygı t sürücüleri (CD-ROM gibi), TSR programlarıiçin
başka bir hafı za imkanı nız yok demektir. Bu sı kıntı
nın aşılabilmesi için görsel ortam ile
beraber yeni hafıza tipleri geliştirilmiştir.

Uzatı şbellek alanı


lmı
1024 KB -
4 GB

Yüksek bellek alanı

640- Üst bellek alanı


1024 KB

Temel Bellek
0- Geleneksel bellek Hafı nİ
zanı lk 640 KB lı
k
640 KB (Temel bellek) bölümü
DOS programları

Şekil 3.1: Geleneksel bellek

3.2.2 Üst Bellek Alanı(UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş


letilmişBellek

Ayrı lmı şbellek olarak da bilinen bu alan 640 KB ile 1 MB arası ndaki hafı
za
bölgesidir. Üst bellek bloklarıhalindedir (UMB -upper memory blocks-). Tak-çalı ş

r
elemanları n sürücüleri, video sürücüleri bu alanda tutulur. EMM386.exe dosyasıtarafı
ndan
yönetilir.

Geniş letilmişbellek (expanded memory) üst belleğe benzer bir bellektir. EMS olarak
da bilinir (expanded memory specification). Bu belleğe 64 KB lık çerçevelerden 16 KB lı k

29
sayfalar halinde eriş
ilir. Bu sayfalar kullanı
lmayan UMB lere oluş turulur. Bu birincil aygı
t
sürücüsü EMM386.exe dosyasıtarafı ndan oluş
turulur. Geleneksel hafızadan bağ ı
msı z olarak
ş
çalı ı
r.

1024 KB - Uzatı şbellek alanı


lmı
4 GB

Yüksek bellek alanı Ayrılmı şbellek


384 KB
UMB ler halinde
Çalışan programlar
 Sistem BIOS
640- Üst bellek alanı  Tak-çalı ş tı
r
1024 KB sürücüler
 Video sürücüler
EMM386.exe kontrol
eder
0- Geleneksel bellek
640 KB (Temel bellek)

Şekil 3.2: Üst bellek alanı

3.2.3. Uzatı
lmı
şBellek (Extended Memory)

Uzatılmı şbellek olarak da ifade edilir. 286 veya yukarı sı


bilgisayarlarda 1Mb’ ı n yukarısındaki bellek alanı na verilen isimdir.
Windows gibi özel programlar, DOS’ ta RAM sürücüler ve
SMARTDRIVE tarafı ndan kullanı lı
r. HIMEM.SYS ile kullanı labilir
hale getirilir. Bu belleğe eriş im mikroiş lemcinin korumalımodu
sayesinde olur. Uzatı lmışbellek ile temel bellek arası ndaki en önemli
fark gerçek modda çalı şan programları n hiçbirisinin uzatılmışbellekte
çalışamaması r. Yani uzatı
dı lmışbellek, programları n çalıştı
rı lması
için değil verilerin saklanmasıiçin kullanı lır.

30
8088 / 8086 mikroiş lemcisinin adresleyebildiği en çok bellek 1’MB dı r. Bunun
384’KB kı smıvideo bellek ve BIOS programları na ayrılmıştır. Dolayısıyla DOS'a 640 KB
kısmıkalı r. İş
te bu 8088 / 8086 mikroişlemcilerinin kullanabildiği 1 MB'lı k temel bellekten
sonra kalan bütün bellek uzatı lmışbellek olarak adlandı rılır. Bu belleğ e erişim 80286,
80386, 80486 mikroiş lemcilerin korumalımodu sayesinde olur. 8086/8088 mikroiş lemciler
uzatılmı şbellekten yaralanamaz. 80286 tabanlıbir mikroiş lemci 15 MB kadar 80386/80486
tabanlımikroiş lemciye 4 GB kadar uzatı lmışbellek eklenebilir. Uzatı lmı şbellekle temel
bellek arası ndaki en önemli fark gerçek modda çalı şan programları n hiçbirisi uzatı lmı ş
bellekte çalı şmaz. DOS gerçek modda yazı lmış tı
r. Bu yüzden temel bellekle sı nırlı
dır.

Bu demek değildir ki uzatılmı şbellek gerçek modda hiç kullanı lamaz. Uzatılmı ş
bellek veri depolamak için kullanı
labilir. Ancak bu iş i yapacak yazı

m uzatılmışbelleğin
özelliklerine uygun yazılmışolmalı dır (Dosun RAMDRIVE.SYS). Uzatı şbelleği tam
lmı
anlamı yla kullanan korumalımod iş letim sistemleri ve DOS kontrol programlarıda vardır.
OS/2, Microsoft Windows gibi.

XMS (extended memory


specification)
Uzatılmışbellek alanı 1 MB üzeri bellek
1024 KB - (Extended memory) Windows kullanı r.
4 GB HIMEM.SYS kontrol
eder.

Yüksek bellek alanı

640- Üst bellek alanı


1024 KB

0- Geleneksel bellek
640 KB (Temel bellek)

Şekil 3.3: Uzatı


lmı
şbellek alanı

31
3.2.4. Geniş
letilmişBellek (Expanded Memory )

Geniş letilmişbellek olarak tercüme edilen expanded memory, 640K’ dan daha fazla
belleğ e ihtiyacıolan programları n kullanmasıiçindir. 8086 veya 80286 bilgisayarlara özel
kartlar yardı mıile eklenmiş tir. EMS yazı lı
mlarıile kullanılabilir hale getirilir.Geniş
letilmiş
bellek sisteminde eskiden kullanı lmakta olan yı ğın - aktarma adlı bir yöntem
kullanı lmaktadı r. Bu belleğ
in çalışması3 parçadan oluş ur.

 Birincisi, yığı
n aktarmalıbellek kartı dı
r ve gerekli olan ekstra belleğ
i üzerinde
taşı
r. Bu ekstra bellek 16 Kb’ lık parçalara bölünmüş tür.
 İkincisi, genişletilmişbellek yöneticisi (Expanded Memory Manager - EMM)
denilen bir yazı lımdı r.
 Üçüncüsü, geniş letilmişbelleğ
i kullanacak uygulama programı dır.

EMM geniş letilmişbelleğ i kullanacak uygulama programı na hizmet yordamları


sağ lar. Uygulama programıEMM’ nin hazı r fonksiyon çağ rı
larıyardı mıyla geniş letilmiş
belleğ i kullanı
r. Bilgisayar ilk açı ldığ ında EMM harekete geçer ve PC’ nin bellek alanı nda
kullanı lmayan bölge bulmaya çalı şır. Bu işiçin gerekli 64 Kb’ lı k alan belirlendikten sonra,
EMM tarafı ndan 16 Kb’ lı k 4 pencereye bölünür. Uygulama programı , genişletilmişbelleğ i
kullanabilmek için EMM’ ye 4 kullanı labilir pencereden yararlanmak istediğ ini bildirir.
EMM uygulama programı nı
n istediği geniş letilmişbilgileri 16 Kb’lı k sayfalara bölerek
pencerelere yerleş tirir. Uygulama programıbu bilgileri pencerelerden alı r. Bilgi saklamak
istediğinde ise elindeki bilgileri 16 Kb’ lı k sayfalara bölerek pencerelere yerleş tirir. EMM bu
bilgileri pencerelerden alarak geniş letilmişbelleğe kaydeder.

Genişletilmişbellek sadece veri saklamak için kullanı


labilir. Programlar geniş
letilmiş
ş
bellekte çalıtırılamazlar.

Bilgisayar ilk açı ğ


ldıında EMM harekete geçer ve PC’nin bellek alanı nda
kullanılmayan bir bölge bulmaya çalı şı
r. Bu işiçin gerekli miktar 64 KB’dir. 64 KB'lik
kullanılmayan alan belirlendikten sonra EMM tarafı ndan 16 KB’lik 4 pencereye bölünür.
Artık genişletilmişbellek uygulama programıtarafı ndan kullanı
ma hazı rdı
r. Bir uygulama
programı nı
n genişletilmişbelleği kullanabilmesi için EMM fonksiyon çağ rı
ları
nıiyi bilmesi
gerekir. Yani genişletilmişbelleği kullanmak için özel yazı
lmışolması gerekmektedir.

Geniş letilmişbelleğ i kullanmak için özel yazılmı şuygulama programlarıgerektiğinde


sıradan DOS programlarıiçin 640KB'lı k limit hala geçerlidir. Bilgisayarınızın uzatı ş
lmı
belleği varsa bu bellek bir program yardı mı yla geniş
letilmişbellek olarak kullanılabilir.

3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA)

HMA, ya da “Yüksek Bellek Alanı


”, uzatı şbelleğ
lmı in ilk 64K’ lı
k kı
smı
dır ve DOS
tarafı
ndan özel olarak kullanı

r. Windows da kullanabilir.

32
Uzatılmışbellek alanı
1024 KB - (Extended memory)
4 GB
Uzatı lmışbelleğ in ilk 64
KB lı
k bölümü
Windows’un kullandığı
DOS çekirdeği burada çalış
ır.
Yüksek bellek alanı

640- Üst bellek alanı


1024 KB

0- Geleneksel bellek
640 KB (Temel bellek)

Şekil 3.4: Yüksek bellek alanı


3.3. Diğ
er Bellek Çeş
itleri
3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)
İşletim sistemlerinin birçoğu disk yüzeyini RAM belleğ in bir uzantısıymı şgibi
kullanan ve böylelikle fiziksel belleğ in görünürdeki miktarı ran sanal bellek desteğ
nıarttı ine
sahiptir. RAM bellekteki kullanı lmayan bloklarda bulunan bilgileri, disk yüzeyine yazar ve
RAM bellek baş ka iş
ler için serbest kalmı şolur. Bu bölümler gerektiğ i zaman bunlar belleğe
tekrar alınırlar. Bu olaylar kullanı cı
dan bağ ı
msı z bir ş
ekilde gerçekleşir.

'Sanal bellek (virtual memory)' windowsun uygulamaları


çalıştı
rırken, kullandığıbellektir, Windows hdd'nizi üzerinde bir .swp
dosyasıyaratarak bellek olarak kullanı r... Yüksek RAM'e sahip
sistemlerde bu dosya çok kabarmaz, ama az ram ile çalı şıyorsanı z,
Windows sizin koyacağı nı
z sını rlara kadar kullanmaya çalışır. Elbette
ki sanal bellek kullanı mıRAM kullanı mıkadar hı zlıdeğildir, bu
nedenle program hı zları
nda düş üşyaş anır.

Sanal bellek koruma modlu bir iş letim sisteminin modern


mikroişlemcilerin üstün özelliklerini kullanarak dı şdepolama birimlerinden her hangi birini
gerçek bellek gibi kullanması dır. Ortada fiziksel bir bellek olmadığından sanal bellek adı
verilmiştir. Bilgiler bellek yongaları nda değil de herhangi bir depolama biriminde saklanır.
Gerektiğ inde fiziksel belleğe alı
nı r.

33
Şekil 3.5: Sanal bellek ayarlama

Bilgisayarı m simgesine sağtı klayı z. Buradan geliş


p özellikler penceresini açarı miş
sekmesini seçtiğimizde performans bölümünde ayarlar düğ mesini tı ğı
kladı mızda
performans seçenekleri penceresi açı r. Bu pencerede de geliş
lı miş sekmesini
tı ğ
kladıımı zda sanal bellek ile ilgili veriler görünür. İhtiyaç halinde değiştir düğmesi ile
sanal bellek boyutunu değ iştirebiliriz. Ayarlayabileceğimiz en az ve en yüksek boyut bize
pencerede gösterilmektedir.

3.3.2. Bootstrap

Bootstrap Loader Rom bellekte bulunan çok kı sa ve iş letim sisteminin yüklenmesini


gerçekleştiren bir programdı r. Bootstrap Loader programıiş letim sisteminin bulunduğ u disk
veya disketten “Disk Boot” programı nıokur. Disk Boot programıbaş arılıbir ş
ekilde okunup
belleğe yazılırsa, Rom Loader programıkontrolü Disk Boot programı na devreder. Disk Boot
programıkonrolü aldı ktan hemen sonra iş letim sistemini belleğ e yükler.

34
3.4. Bellek Çakı
şmaları

Kalabalı k ek donanı ma sahip bir sistemde, bazıdonanı mların "çalışma adresleri",


kullandığ ı
nı z işletim sistemi tarafı ndan aynıatanı nca, çakışma dediğimiz olay ortaya çı kar.
Donanı mlar kendi araları nda, "burasıbenim, ş urasısenin" gibi kavga ederler ara sı ra. Çoğu
zaman, aynı"çalı ş ma adresine" sahip donanı mlar kendi aralarında bu yeri paylaş arak sorun
çıkartmazken, bazı lar ise inatçılı
k eder ve "yok arkadaşburasıilla benim; sen git baş ka yere
yerleş "şeklinde uyumsuzluk çı karabilir. Bu sayede iki donanımda birbirine küser ve ikisi de
çalışmaz. Ama, BIOS'a girip, aygı tları
n kullanmasıgerektiği çalı şma adreslerini (IRQ, DMA
vs.) kendiniz belirlediğ inizde her şey kuzu kuzu çalı şması na devam eder.

Şekil 3.6: Bellek çakı


şmasıörneği

Genelde bellek çakışmalarıolduğ u zaman “bu program cevap vermiyor –this program
is not responding-“ mesajıalırı
z. “Şimdi sonlandır –end now-“ düğmesi ile cevap vermeyen
yani çalışma adresini bulamadığıiçin cevap veremeyen uygulamaya son verilir.

3.5. KorumalıModda Bellek Adresleme

Korumalımod bellek adresleme kavramıgeleneksel bellek üzerindeki hafı zaların


uygulamaları ş
n çalıtı

lmasında kullanılmasıile ilgilidir. 1024 KB üzerindeki belleklerde
uygulamaları ş
n çalıması
na izin verme iş
lemidir. Bunun yapı lmasıiçin sanal bellek kullanı
lır.

Gerçek mod bellek adreslemede uygulamalar yani programlar sadece 1024 KB lı k


hafıza bölümünde çalı ş
abilir. Yani bütün uygulamalar geleneksel bellek ve üst bellek
alanında çalışı letim sistemi bu ş
r. DOS iş ş
ekilde çalıan bir iş
letim sistemidir. Yani gerçek
moda çalı şır. 1 MB üzeri belleklerin uygulamalarda kullanı labilmesi görsel iş letim
35
sistemlerinin geliş mesi ile kaçınılmaz hale geldi. Günümüzde bellekler 4 GB kapasiteye
kadar çıkmaktadı r. Bu alanı n kullanı
labilmesi için korumalımod belelk adresleme denilen
yöntem kullanı lır ve de sanal bellek yardı mıile 1MB üzeri bellek bölgesi kullanı lmaya
baş lanı
r.

 Gerçek mod

İşlemci, CPU hafı zanın 1024 KB lı


k bölümünü adresler DOS gibi text tabanlıiş
letim
ş
sistemleri sadece bu moda çalıırlar

 Korumalımod

Bu moda her uygulama kendi adresleme bilgilerini taş ır. Böylece bir program bütün
sistem adresleme bilgileri kapatılmadan sonlandırı
labilir. Yani bir hafı
zadaki bir bellek alanı
diğ er bir bellek alanınıetkilemez. Her program kendi bellek alanıile sınırlı
dır ve de 1 MB
üzeri bellek alanı na ulaş
abilir.

Üst bölge kullanı


lamaz

Gerçek mod Korumalımod

uygulama uygulama
1024 KB 1024 KB

Sanal bellek

Şekil 3.7: Gerçek mod – Korumalımod karş


ılaş
tırması

36
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİYETİ

İ
şlem Basamakları Öneriler

İ
şletim sisteminiz üzerinden,  Takı ğı
ldı nı
z yerde öğretmeninizden yardı
m
ğı
kullandı nı
z donanı
mları
n alabilirsiniz.
hangi bellek adreslerini
ğı
kullandı nıinceleyiniz.
 Edindiğ
iniz bilgiler  Anlatarak öğ
renme öğ
rendiğ
ini
doğrultusunda bir slayt gösterisi pekiş
tirmenin en iyi yöntemlerinden
hazı
rlayarak arkadaş
ları
nızla birisidir.
ı
paylaşnı
z.

37
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME

A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)


ağı
daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ şsoruları
ru yanlı dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı ru ş
klısorularda doğ ıkkı

aretleyiniz.
1. Bilgisayarda programları ş
n çalıtı

lmasıiçin gerekli olan fiziki alana ne ad verilir?
A ) Disk
B ) Bellek
C) İ şlemci
D ) Anakart

2. Gerektiğ
inde bellek tahsis etmek (malloc), kullanımıbittiğinde belleği serbest

rakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı lmayan bellek bölgelerini
yönetmek (garbage collection) gibi iş
lemlere bellek yönetimi denir.( )

3. Bilgisayarlarda kullanı
lan bellek tipleri ROM ve RAM belleklerdir. ( )

4. Kalıcıolarak programlanan ve sadece okunan bellek tipi hangisidir?


A ) RAM
B ) ROM
C ) FLASH
D ) Ana Bellek

5. Programları ş
n üzerinde çalıtırı
ldığ
ı, üretilen sonuçları ğ
n geçici olarak saklandııbellek
ağı
türü aş dakilerden hangisidir?
A ) RAM
B ) ROM
C ) FLASH
D ) Yardımcıbellek

6. RAM bellek kullanı m alanına göre geleneksel bellek, uzatı şbellek, geniş
lmı letilmiş
bellek ve yüksek bellek olmak üzere 4 gruba ayrılır.( )

7. RAM üzerinde programların çalış


masıiçin değ
il, üretilen bilgilerin saklanmasıiçin
ayrı şolan bölüm hangisidir?
lmı
A ) Geleneksel bellek
B ) Genişletilmişbellek
C ) Uzatılmı şbellek
D ) Yüksek bellek

38
8. Çekirdek bellekteki kullanılmayan bloklarda bulunan bilgilerin, disk yüzeyine
yazılmasısuretiyle belleğin baş
ka işler için serbest bı
rakı
lmasıyla elde edilen belleğe
sanal bellek denir.( )

9. Rom bellekte bulunan çok kı


sa ve iş
letim sisteminin yüklenmesini gerçekleş
tiren bir
program hangisidir?
A ) Smartdrive
B ) Bootstrap Loader
C ) Himem
D ) Swap file

39
MODÜL DEĞERLENDİ
RME

MODÜL DEĞERLENDİ
RME
PERFORMANS TESTİ(YETERLİ
K ÖLÇME)

ğ
Modül ile kazandıını
z yeterliği aş
ağı
daki kı
staslara göre değ
erlendiriniz.

DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ EVET HAYIR

Farklıiş
letim sistemlerini incelediniz mi?

ğ
Kullandıını
z iş
letim sisteminin hangi dosya yönetim sistemini
ğ
kullandıınıtespit edebildiniz mi?
Farklıiş
letim sistemlerinin arayüzlerini incelediniz mi?

Bilgisayarı
nı ş
zda herhangi bir çakıma olduğ
unda bu sorunu kendi
ı
başnı
za çözebiliyor musunuz?
Hangi iş
letim sistemlerinin aynı dosya yönetim sistemini
ğ
kullandıınıbiliyor musunuz?
Her iş
letim sistemi tipi için bir örnek verebiliyor musunuz ?

DEĞERLENDİ
RME

ğı
Yaptı nı
z değ
erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğ
renme faaliyetlerini
tekrarlayı

z.

Modülü tamamladı
nız, tebrik ederiz. Öğ
retmeniniz size çeş
itli ölçme araçları
uygulayacaktı
r. Öğretmeninizle iletiş
ime geçiniz.

40
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ1 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 B
4 D
5 C
6 Y
7 D
8 A
9 Y
10 D

ÖĞRENME FAALİ
YETİ2 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 A
4 B
5 D
6 D
7 Y
8 D
9 D

41
ÖĞRENME FAALİ
YETİ3 CEVAP ANAHTARI

1 B
2 D
3 D
4 B
5 A
6 D
7 C
8 D
9 B

Cevapları
nı ı
zıcevap anahtarlarıile karşlaş

rarak kendinizi değ
erlendiriniz.

42
ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR

ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR
 www.bilgisayardershanesi.com
 www.mastercom.com.tr
 www.belgeler.org
 www.cclub.metu.edu.tr
 www.programlama.com
 www.pratikbilgisayar.com
 www.microsoft.com
 bestwow.tripod.com
 www.bilgisayarlisesi.com
 tr.wikipedia.org
 www.bilgisayarogren.com
 science.ankara.edu.tr
 www.dogus.edu.tr
 stu.inonu.edu.tr
 buelc.boun.edu.tr
 internetdergisi.com
 www.e-bilisim.net
 www.gencbilim.com
 w3.gazi.edu.tr/~kmustafa

43
KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 www.penta.com.tr
 www.bilgisayardershanesi.com
 www.mastercom.com.tr
 www.asnet.com.tr
 www.belgeler.org
 www.cclub.metu.edu.tr
 www.programlama.com
 www.be.itu.edu.tr
 www.pratikbilgisayar.com
 www.microsoft.com
 www.bilzum.com
 bestwow.tripod.com
 www.sj.k12.tr
 www.bilgisayarlisesi.com
 tr.wikipedia.org
 gunaysoft_depo01.sitemynet.com
 www.bilgisayarogren.com
 science.ankara.edu.tr
 www.ertam.com
 www.dogus.edu.tr
 stu.inonu.edu.tr
 buelc.boun.edu.tr
 internetdergisi.com
 www.e-bilisim.net
 kardelen47.tripod.com
 www.gencbilim.com
 w3.gazi.edu.tr/~kmustafa

44

You might also like