Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi

Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Joseph von Hammer Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph von Hammer Byk Osmanl Tarihi Joseph

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

NDEKLER

BU TARHN NC DEVRES N MELLFN MRACAAT ETT DOU KAYNAKLARI CEDVEL .................................................................................. 5 I - Ummi Trihler ............................................................................................... 5 II - Hussi Trihler ............................................................................................... 6 B - Dier Eserler .................................................................................................... 7 III - Tercm-i Ahvl (Biyografiler)................................................................ 7 IV - Kanun Mecmualar Ve Devlet Yazmalar ......................................... 8 YRMBENC KTAP ................................................................................................... 8 Byk Sleyman'n Clusu ............................................................................... 8 Gazli'nin syan................................................................................................. 14 lk Macaristan Seferi Ve Belgrad'n Zapt................................................. 17 Venedik Cumhuriyeti le Muahede ............................................................. 24 Dhili ler ............................................................................................................ 25 Rodos'un Fethi ................................................................................................... 26 Rodos Fethinin Neticeleri .............................................................................. 39 ran Ve Rus Elileri ........................................................................................... 40 brahim Paa'nn Sadreti.............................................................................. 41 Krm'da Hanlk Mcdelesi .......................................................................... 42 Hayrbayn Vefat Ve Msr'da Vl Hin Ahmed Paann syan ..... 44 Dmd (Makbul) brahim Paa'nn zdivac ........................................... 46 brahim Paa'nn Msr'da Asayii Salamas ......................................... 48 YRMALTINCI KTAP................................................................................................ 53 Dmd Ferhd Pasa'nn dam ..................................................................... 53 Yenierilerin syan .......................................................................................... 53 Ecneb Devletlerle Dostane Mnsebetler .............................................. 58 Hrvatistan'da Muharebeler .......................................................................... 59 Macaristan'n Fethi ........................................................................................... 62 Moha Meydan Muharebesi Ve Neticeleri ............................................... 64 Kalender syan Ve Bastrlmas .................................................................. 71 Kaabz'n Muhakemesi .................................................................................... 83 Bosna, Macaristan Ve Dalmaya'da Fetihler ........................................... 85 Zapolya Ve Ferdinand1n Elileri ................................................................. 86 brahim Paa'nn Seraskerlie Getirilmesi .............................................. 88 2. Macaristan Seferi .......................................................................................... 91

Viyana Muhasaras............................................................................................ 93 Kuatlmann Kaldrlmas ...........................................................................101 Aknclar Orta Avrupa'da .............................................................................103 Ricat Sebepleri..................................................................................................106 YRMYEDNC KTAP .............................................................................................108 ehzadelerin Snnet Dn .....................................................................108 Ferdinand'n Elisi ..........................................................................................113 Kanunnin Beinci Seferi (Alman Seferi) ................................................122 Avusturya lerine Aknlar ..........................................................................128 Ordunun Dn .............................................................................................133 Koron'un Andrea Dorya Tarafndan Zapt.............................................139 Avusturya'nn Osmanl Devleti le Mnsebetleri Ve lk Muahedenin Akdi ............................................................................................140 brahim Paa Ve Mzkerelerin Seyri .....................................................144 Eliler Huzr-i ahanede ..............................................................................152 YRMSEKZNC KTAP ..........................................................................................156 ran Seferi ...........................................................................................................156 Kann'nin Orduya Katl ..........................................................................162 Tebriz'in Zaptedilmesi ..................................................................................163 Badadin Zapt .................................................................................................163 Badd .................................................................................................................165 mm-I zam Ebu Hanfe'nin Kabrinin Bulunmas Ve Trbe n Edilmesi ..............................................................................................................169 skender elebinin dm .............................................................................170 Fransa Ve Safev Elileri ...............................................................................172 Fransa le Ticret Anlamas: lk Kapitlasyonlar .............................179 Makbul brahim Paann Gzden Dmesi Ve dam ........................180 Koron'un Geri Alnmas ................................................................................183 Barbaros Hayreddin Paa ............................................................................184 Barbaros'un Ve arlken'in Tunus ekimesi ........................................187 mparator arlken Nezretinde Hal Vaheti .......................................194 YRMDOKUZUNCU KTAP ....................................................................................198 Veft Eden lim ve irler ...........................................................................198 Venedik le Harb ..............................................................................................200 Korfu Muhasaras ............................................................................................203 Kayanerin Hezimeti......................................................................................209

Akdeniz'de Birok Adann Fethi ................................................................212 dri Deiiklikler............................................................................................218 Bodan Seferi ....................................................................................................219 Barbaros'un Akdeniz'deki Fetihleri .........................................................222 Preveze Zaferi ...................................................................................................223 Hadm Sleyman Paann Msr Valilii Aden'i Fethi Ve Hind Seferi ................................................................................................................................225 Osmanl Donanmas Hind Yolunda...........................................................227 Aya Paa'nn Vefat .......................................................................................229 ehzadelerin Snnet Dn .....................................................................230 Venedik'le Savan Baz Safhalar .............................................................231 Venedik'le Anlama ........................................................................................236 OTUZUNCU KTAP ....................................................................................................239 Ferdinand'n Elileri ......................................................................................239 Macaristan Seferi .............................................................................................244 Budin'in lhak Edilmesi .................................................................................247 arlken'in Cezayir'i Zabtetme Teebbs .............................................255 Pete Muhasaras.............................................................................................263 Onuncu Sefer- Hmyn .............................................................................264 Orduy-U Hmynun Muazzam Yry ...........................................265 Valpo Ve iklo'un Fethi ...............................................................................266 Gran (Estergon)'Un Zabt .............................................................................270 thlveysenburg Fethi ..................................................................................273 ehzade Selimin Sabuhan Valiliine Tayini ..........................................279 Rstem Paann Sadareti..............................................................................280 Barbaros Hayreddin L'aa'mn rtihali.....................................................281 mparator arlken Ve Kral Ferdinand le Anlama ...........................282

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

BU TARHN NC DEVRES N MELLFN MRACAAT ETT DOU KAYNAKLARI CEDVEL I - Ummi Trihler (I. Sleyman ve II. Selm saltanatlarndan) 1- Tabakat'I-Memlik ve Derecti'l-Meslik, Nianc Cellzde Mustafa'nn eseri (lm. 1568/978); Byk Nianc unvmyle maruf; b yk kVada 371 varaklk bir cild; bu kitap 982/1575 senesinde, yni hit mndan 12 sene sonra Solnok (Szolnok)'da istinsah olunmutur; kolleksiyonumda mevcuttur. 2- Trh-i Sultan Sleyman, Ferd'nin eseri; saltanatnn balangcndan 949/1543 senesine kadar; orta boyda 364 varaklk bir cild; Osmanl Hanedan ehzadelerinden Mustafa tarafndan nefs bir hatla istinsah olun mu (ehzade iin yazlm olsa gerektir. M. At); kolleksiyonumda mev cuttur. 3- Sleymn-nme, mft Karaeleb-zde Abdlazz; iki nshadr ki, tam olan birincisi byke boyda 186 varaktr; orta boyda da 159 varak tekil eden ikinci nsha nakstr. (ems'nin eseri olan manzum Sleymnnme Roma'da Berberini Ktphnesi'ndedir ki, gayet gzel bir nshadr; Bu kitap ehname eczsndandr; Sultn Sleyman'dan evvel yazlm olan eserler srasnda evvelki ciltlerde gsterilmitir. ranl Fet-hullah Arif II. Selim tarafndan ilk nasb olunan ehnmeci'dir. Dier bir Arif -ki Para-parazde Molla Ahmed hretiyle maruf olup 968 (1560)'-da vefat etmitir- I. Sleyman'n olduka parlak vekayiini nazm ederdi; Mahremi nmnda bir ir de Badd fethine kadar Sleyman'n fetihlerini tasvr eden iirler brakmtr.). 4- Trh-i Peev, mellifi brhm Efendi Fnfkirchen kasabasndan1 ve bir mslman babadan olup belerbe sfatyle birok sancaklar idare etmi ve 1032 (1623) senesinde Hakka belerbei olmutur. Bu gzel trih Sultn Sleyman'n clusundan balar ve 1041 (1632) senesine kadar gider. Mverrih kendi zaman vekayiinin ekserisini bizzat vki olan mahedeleri zerine nakl eder. fdesinde ekseriya muasr ve kendisince tercmeleri
Almanca Fnfkirhen (Fnfkirchen) denilen kasabann Macarca ad Peecs (Pe)'dir. Mehur tarihinin nereli olduunu gsteren Peev -Konev ve Bursev gibi- ism-i mensb olaca anlalr. Lkin eski trihlerimizde Pe ehri ismi iin de Pe-;ev eklinde ism-i mensb yapld grlmektedir. R. At.
1

Sayfa

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

malm olan Macar mverrihlerine mracaat i'tin eder. Byke boyda 318 varaklk bir cild olup Viyana Ktphanesinde 127 numarada kaytldr. Alm (Almtz) Kilisesinde dah dier bir nshas vardr. Archiv fr Geschicht. Geographi und Statistik adl ki taba mracaat, 1822, no. 87-88. 5- Trh-i Selnik, Sultn Sleyman'n ilk senesinden balya-rak 1007 (1599) senesine kadar gider. Mverrih 36 senelik vekayi'i dev resini bizzat hid olarak nakleder. Siget (Szgeth) (Sigetvar) muhasarasndan i'tibren btn muharebelerde bulunarak evvel terifat me'-mriyetini ve sonralar Mekke ve Medine ve en sonra Anadolu defterdarl vazifesini f eyler. Me'mriyeti doru istatistik bilgilerin toplanmasn kolaylatrd iin, eseri bu hususta en kymetli kaynaklardandr. Byk boyda, gzel yazlm 843 sahfelik bir cilddir. Kolleksiyonumda mevcuttur.2 II - Hussi Trihler I. Sleyman'n Saltanat Zamanna Dir. 6- Trh-i Feth-i Rodos, Arabca, bu muhasarada hazr bulunan pdihn tabibi Ramazann eseridir. Tersiye (Tercer) tarafndan tercme edilmitir. Meni. de Tacad. des inscriptons'a mracaat, s. 22. 7 - Trih-i Feth-i Rodos, Veys'nin eseri. Bu trih bendeki Mne-fit- Veys Mecmuasmdadr. 8- Gazavt- Mohac, Kemlpaazde'nin eseri. Bu eser Tevrh-i Al-i Osman nmn dah hiz olup I. Sleyman'n 926 (1520) senesinde clusundan balayarak Mohac seferinden sonra Ofen (Budin, Buda) eh rinin 933 (1527)'de fethine kadar gider. ki nshadr: Biri orta boyda 123 ve dieri 83 varaktr. Pek gzel yazlm bir dier nshas Dresd (Dres-den) Kraliyet Ktbhnesin'dedir. 9- Gazavt- Estrogon ve stoni Belgrad, Sinan avu'un eseri; bu Sinan avu, Sultn Sleyman'n emriyle Barbaros Hayreddn'in sergzetini kendisine naklettii zttr. Orta boyda 190 varaklk bir cild olup kolleksiyonumda ve Paris Mill Ktphanesinde 75 numarada mevcuttur. 10- Fetihname-i Sigetvar, manzum, Merk'nin eseri, kk boyda 29 varaka. 3 Sayfa

6
Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/V -VI. Hac KaLfa'nn Kef'z-Zfinn'unda #eh'nin cFeth-nrae-i S%etvi>i mukayyed se de, bunu ve Heft Dafttan ide Nadlret'l-Muhrib unvanl iki eseri bulamadm. Heft Dastn Sultan Sleyman'n saltanatndan son
2 3

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

B - Dier Eserler 11- Berku'l-Yeman f Fethi'l-Osman, eyh Kutb'd-dn el-Mek-k'nin eseri (lm. 990/1583). Byke boyda 206 varakta, 986/1579 senesi istinsah olunmu bir nshas kolleksiyonumda mevcutdur; Paris Mill K tbhanesi'nde 826 ve 826-A, 827, 828 nu. larda drt nshas vardr. 12- Kitbl-Ticni'l-Vafreti's-Semen f Trih-i Yemen, mellifi gayr ma'lm; Paris Ktbhnesi'nde 829 nu.da (tzht ve Mstahre -ctda SilvestrD Sasi'nin makalesine mracaat, c. 4, s. 512). 13 - Metli''n-Nrn, Ahmed bin Ysuf bin Muhammed Frz'un eseri, Paris Ktphnesi'nde, nu: 28. 14- Bulu'l-Merm f Trh-i Devlet-i Mevln Behrm, Muhammed bin Yahya el-Mutb el-Hanef ez-Zebd. (Behrm, Yemen Ftihi Sinan Paa'nn halefidir) Paris Ktbhnesi'nde, nu: 829. 15 - Feth-i Yemen, Mukaff Nihl'nin eseri, Viyana Ktbhnesi'nde, nu: 479.4 16- Selm-nme-i Usl, mellif, II. Selm'in Manisa valiliinde maiyyetinde idi. Kk boyda 69 varak.5 Kolleksiyonumda mevcuttur. 17- Trh-i Feth-i Kibns, Zeyrek'in eseri, 982/1575 senesi istinsah olunmu olan bu eser, kk boyda, 63 varaktan mrekkeb olarak kolleksiyonumda mevcuttur. 18- Trh-i Feth-i Kbrs, mm Ahmed'in eseri, 1160/1747 senesinde istinsah olunmu; kolleksiyonumda mevcuttur.6 III - Tercm-i Ahvl (Biyografiler) 19- Ahlak- Sleyran, ir Fevrfnin eseri. Bu eser, Pdihsn yksek vasflarn bildirir ve Sultn Sleyman'n iirlerinin erhlerinden ilham alnarak yazlmtr; kk boyda 160 varak; kolleksiyonumda mevcut. 20- Genc-nme-i Ahlk, vezr-i a'zam byk Sokollu'nun yeeni olan
sene vekayiini ve Siget fetniyle n. Selm'in clusuna hvi ve li bin Mustafa bin Ahmed tarafndan yazlmtr. Bu mellif Ktinh'l-Ahbfir sahibi olup Cidde paasnn hizmetinde vefat etmitir. Knh'l-Ahbr, Sen-Jermen el yaklarnda 118 numaradadr. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/VI. 4 Niha'den baka, sair Rmzl t Mlml (Al, vajak: 350). Yemen fethini nazm etmilerdir. 5 Sellm-namo mellifi ttkrl'nin ojlu ehbI yine bu unvan le dier bir eserin shlbddr. Bu iki SeMm^Ume bir saylmamaldr, zira* Skr I. 8e-llm'tn ftuhatn, ehabl n. Selm'in saltanatm hikaye eder. 6 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/VII.

Sayfa

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Budin Vlsi Sokollu Mustafa Paa'nn tercme-i hl ve medhakrnesi; orta boyda 178 varaklk byk bir cild; lkin eksik; kolleksiyonumda mev cut. 21- Gazavt- Hayreddn (Barbaros). Barbaros Hayreddn'in Sultn Sleyman'n emriyle Sinan avu'a syleyip 'yazdrd vekayi'dir. Trke'de iki trls mevcuttur ki, biri birok tafsilt ve kaba bir lisan ile yazlmtr. kincisi daha mnakkah (zl) ve daha fash (gezl trk-e ile) olup Hulsai Muhrebt- Bahriyyeye esas olmutur. Birincisi orta boyda 89, ikincisi kk boyda 128 varaktr. Roma'da Barberini K-tbhnesi'nde biraz hatal ve fakat pek gzel bir nshas vardr. 22- Hadiku'I-Hakaik f Tekmileti'-$akaik, Nev'-zde Atullah'n eseridir. Takpr-zde'nin eserinin zeyli olup I. Sleyman'n clusundan IV. Murad'n vefatna kadar fukah ve meyhdan bin zt muhtevidir. Byk boyda 433 varak, kolleksyonumda mevcut. 23- Halfet'r-Res, res efendilerin biyografileridir ve Resm Ah-med Efendi tarafndan yazlmtr. Kk boyda 107 varaktr.7 IV - Kanun Mecmualar Ve Devlet Yazmalar 24- Kanun-nme-i Sleymn, Ebussud ve Nianc Mehmed tarafndan cem' edilmitir. Bunun iki nshas Viyana Ktbhnesi'nde, 94 numaradadr. 25- Mnet- Sultn Sleyman. Bu eser Sultn Sleyman'n* on-drt nmesiyle ilk sekiz seferinin rz-nmesi'ni hvidir. 15 parmak uzunluunda ve dokuz parmak geniliinde 405 varaklk byk bir cilddir. htiml ki Feridun'un III. Murad'n 11 cild olarak takdim ettii devlet yazmalarndan bir cildidir. Bunun ltuf gsterilerek tarafma hediye edilmi olmasn Avusturya mparatoru hazretlerinin stanbul sefareti tercman valye Raab'a medyunum.8 YRMBENC KTAP Byk Sleyman'n Clusu

Sayfa

8
7 8

Byk vak'alar insann iktidarndan ve daha ziyde ahvlin zorlamaHammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/VII-VIII Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/VIII.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Avrupa, tarihlerinde Kanun kelimesine mukabil legtelateur kullanlr. Bu trihlerin <magnlfique ve grand kelimeleri muhteem ve byk diye tercme olunur. Mtercim.
9

Sayfa

sndan doar. Btn bir insanlk kadrosu -terakkiye doru sessizce hareketinde hibir inklbn buhrni ile fsladr olmad zamanda bile - dima gayretle dolu bir levha arz eder; vak'alarm ehemmiyeti her zaman faillerine gre deil, ihata ettikleri direye ve -az ok ar, az ok mtekerrir olmak zere- ortaya kardklar ve meydana getirdikleri hdiselere gre hesb edilmelidir. Lkin ulviyet ifade eden fiiller ve mnevi bir asalete dellet eden eserler, mstesna ufuklarda uuan ruhlara has zelliklerdendir. Teessfe ayandr ki, bu trl fiiller ve eserlerin zuhurunu gren zamanlar, insaniyet trihinde ndirdir. Ancak milletlerin mukaddertnda bir dereceye kadar ehemmiyeti hiz vazife icra etmi hibir devlet yoktur ki, medeniyet tohumlarnn hep birden alm olduu bir safha gstermesin. Bir milleti kudretinin zirvesine karan bu hareket, bzan sahibinin itiraki olmakszn, hatt onun irdesi hilfna hsl olursa da, alelade halk kitlesini terakkiye sevk eden, byk adamlarn te'sr-leridir. hretli hkmdarlarn hayatla ilgili faaliyetlerine dima meyletmi olan dikkat -bunlar milletlerin vsl olduklar en yksek azamet noktasnn mikyas olmu ve ftih, kanun, mkemmel siys sfaty-le yalnz seleflerine ve haleflerine rneklik etmekle kalmyarak, saltanatlar zamannda civardaki devletlerde dah byk adamlarn ve byk vak'alarn olumasna mruz bulunmu olduu takdirde- daha ziyde artar. Kanun, Muhteem, Byk unvanlaryle9 yd olunan Sleymn'm saltanat zaman bu pekok vasflarla Osmanl trihinin en mhim devresidir. Devlet kudretinin, yeni fetihlerinin, medeniyetinin, kanun ve mmr eserlerinin en geni ve yaygn mevcudiyetini bu Pdih'a borludur. Osmanllar ancak Kanun mtevaz unvann verdikleri halde, Avrupa mverrihlerinin Byk sfatyle vasflandrdklar Osmanl Pdih, yalnz Sultn Sleyman'dr. Sleyman'n saltanat zaman, btn dnyda meydana gelen muazzam hallerden dolay son alar trihinin en yn- dikkat safhalarmdandr. X. asrn (hicr) balarnda Amerika'nn kefini mtekib Avrupa, siys muvzene usln teesss eylemi ve pekitirmi. Hristiyanlk'ta zuhur eden ta'dl-i mezhebi (refor-masyon) insan dncesinde yeni bir yol amtr. Hangi zamandr ki, faaliyetleri ve neticeleri i'tibriyle bundan daha muhteem olsun? Fransa'da I. Fransuva ve ngiltere'de VIII. Hanri'nin hkm srd, X. Leon'un san'at ve ilimlerin tecdidi hareketine riyaset ettii, arlken'in yeni mezhebe mukavemet gsterdii, Andreas Gritti'nin Venedik Doc'u makamn erefle

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

igal ettii, Vasil vanovi'in Rusya'nn mstakbel azametinin esaslarn hazrlad, I. Sigismund'un 40 senelik bir saltanatla Lehistan'n kudretini te'yd ettii ve Safev Hnedm'nm messisi ve ran'n Kann'si olan h sml'in Sultn Selim tarafndan vurulan darbe altndan kalkt ve bir taraftan da Hindistan'da Mool hkmdarlarnn en mehuru olan h Ekber'in, devletine btn Asya hkmdrla-nnca nmne-i imtisal olmu bir esas vaz* eyledii zaman kadar en byk eyleri cem' etmi bir trih safhasna pek az tesadf olunur.10 Trih sahnesinde Sultn Sleyman, hakl olarak hret kazanm olan bu hkmdarlarn hepsiyle rekabet edecek bir surette ortaya.kmtr. Avrupa mverrihlerinin Sultn Sleyman' II. Sleyman olmak zere yd etmeleri bir hat eseridir; Osmanllar I. Mehmed'in birader ve ra-kbi olan Sleyman', hibir vakit meru hkmdar deil, saltanat md-de'si olarak tanmlardr. arkllar'da Byk ve Muhteem unvanlar da grlmez; onlar yalnz Kanun, Shib-Krn,11 Shib-i Ae-re-i Kmile unvnlaryle tavsif ederler. Mill mverrihler bazen II. Sleyman ta'br ederlerse de, bundan maksadlar Avrupa lisanlarnda Sa-lamon ta'br olunan Sleyman Peygamber'e gre ikinci addetmektir ki, Arab, Acem ve Trkler o peygamberi Sleyman imlsnda yazarlar. bu Sleyman isminin tesdfndeki gzellie ve ark'ca ondan daha az manidar olmamak zere Pdih'm onuncu hicr asr balarnda (900/ 1495) domu olmasna istindendir ki, clusu umm tevecche mazhar olmutur. arkllar her asr banda byk bir adam zuhur edecei ve bu adamn asrna hkim olarak ve kendi tbirlerince boynuzlarndan tutarak asrn nefsinde tecessm ettirip onun haytn timsli olduu hakkndaki kanaatlerinden, saltanatn kuruluu vak'alarm yazdmz kita pta bahsetmitik; burada da 10 says hakkndaki inanlar ve bunun S leyman'n saltanatna tatbiki hakknda birka sz syleyeceiz. Fisagor vstasiyle ark'tan getirilen kadm ahkm- 'dd (saylara atfedilen bir takm hkmler) nazariyesine gre, mukaddes 7 says tabiatteki inklblar, buhran ve facia en messir olmak hususunda 3 ve 1 saylarndan sonra ilk mevkide bulunur. Maahaza 10 adedi Fisagor'un

10
Sayfa

Mverrih Robertson, Beinci arI, kitap: 2; yalnz X. Leon ve V. arl ve I. Fransuva ve VIII. Hanri ile I. Sleyman'dan bahseder. 11 Shib-Krn iki ekilde tefsir olunur: Biri. asrnda sa'deyn (ti urlu -lar)'in, yni Mteri (Jpiter) ve Zhal (Zhre>'nin hran (yaknlamas) vki olan pdihtr ki, ondan sonraki krn'a kadar geen mddetin sahibidir; dieri, Avrupa, lisanlarnda kron tbir olunan kran adl altn sikke'nin sahibidir. kinci tefsir daha bast addolunursa da, irlerin birinci manya i'tibr ettikleri zannolunur. Mtercim.
10

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

erbaasna (drtler; unsurlarn esas olan 4 says kastediliyor) tercih edilir ve hepsinin en mkemmeli olmak zere mruftur. Zra saylar silsilesi 10 ile hitam bularak, bundan sonra saymak iin tekrar ilk say ile balamak lzm gelir. ark'ta 10 adedinin mkemmellii el ve ayak parmaklarnn ve havasn (duyumlarn) (be havs- zahire ve be btna) 10 olmas, Kur'n'n aerleri, krat- aere, Tevrat'taki Evmir-i Aere (On Emir), Aere-i Mbeere12 (Cennetle Mjdelenmi 10 kii) ordunun 10'lu taksimat (onba, yzba, binba)13 ve semvt- aere (10 gkler)14 ukl-i aere (Aristo taksimine gre akln 10 mertebesi) ile tecell eder. 10 adedinin ehemmiyet ve kemli hakkndaki bu kadm fikirler iktizsinca, Hicret'in 10. asr ve 10. Osmanl pdihnn saltanat Doulular'ca byk vak'alarm zuhuru zaman olmaktan baka bir suretle telkki edilememek tabi idi.15 Asya trihi nasl IX. hicr asrda Timur'da ahsiyetini buluyorsa, X. hicr asrda Sleyman'da ahsiyetini buluyor ve o trihe gre 9 adedinin te'sri, nasl Tatar cihangirinin faaliyetlerinde tecell etmi ise, Sultn Sleyman'n saltanat ve-kayiini de 10 adedi tanzim etmitir. X. asrnda ilk senesinde domu olan 10. Osmanl Pdih mrnn baharnda tahta oturdu. Her trl kalb ve fikr meziyyetlere, kuvvetli bir beden yapsna ve teebbs azmine mlik olarak mill kanaati ykseltmekte olan Sleyman, Osmanhlar'ca ta-raf- llh'den gnderilmi olmak zere telkki edilmi,16 ve milletin sads byk vak'alannn yceliini kefederek Sleyman
Eb Befcri's-Sddk, mer'l-Frk, Osman bin Affn, Al bin Bbl Talb, Talha bin Ubeyd'1 -lah, Zbeyr bni'LAvm. Sa'd bin Bbl Vakkas, Sad bin Zeyd, Abdurrahmn bin Avf. Eb Ubeyde binil -Cerrh (r.a.). 13 Timur'a Te*slsftjt eserine mracaat, s. 74, 75; 1787, Paris. 14 Ukl-i aere saylarn silsilesinde semvtn aksine bir tertb zere bulunurlar. Semvt, ikincisi birincisinin zerinde ve dierleri de bu ekilde yukar doru mretteb olduklar halde, ukl -i aere (ak katlar) ikincisi birincisinden sonra ve hilm-i cer tertb-i hubt ile mrettebdirler. Binenaleyh afcl- evvel (ilk akl) semy- ir'de (onuncu sem'da) ve onuncusu olan akl- insan (insan akl) birinci gkte, yni arzda hkmn yrtr. Semvt ve onlar idare eden uklun bu tertibi hakknda daha ziyde tafsilt almak iin Haydelberg Sal nmesi'nde (1823, Nu: 20, s. 314) dsturlar ilanna bkz. bu 10 rakamnda phesiz ki Komallar'n fluctus decumanus ve Porte decumana tbirlerini grmelidir. Fotius'a da mracaat. Avrupal mverrihler iinde yalnz biri bu sayy na-zar- dikkate alarak, onuncu pdih olmak itibariyle Sultn Sleyman'a tatbik etmitir ki, o da Selnikli Moiz Almosnino (Moise Almosnino) nmndaki lim hahamdr. Bu mverrihin az bulunmas sebebiyle az tannm olan u eserine mracaat: Extremos y grandezas de Constantinopola. Compuesto por Rabi Moysen Almosnino, Hebreo. Traducido por Jacob Can-sino, Vassallo de-su Magestd Catolica interprete suyo, y Len-gua en las Plaes de Oran. (Madrid, 1638) Bunun 172. sahi -fesinde u ibare grlr: La. providencia divina ordene fu-, esse en esta Monarquia dezmo al Ottomano, que es numero perfreto. Eer Osmanl trihi yazan Fransz, talyan, ngiliz mellifleri bu fkraya muttali olsalard, onuncu pdih olan I. Sleyman', 14. pdih olmak zere II. Sleyman i'tibr etmek hatsna dmezlerdi. 15 Sleyman'n veldeti Avrupallarca XV. asrn sonu olduu halde, ark in X asrn birinci senesldir. 16 Bir adamn taraf-1 Hak'dan gnderildiine i'tikad etmek fo trl olur: Biri, o zat, cnib -i Hak'dan lhi emirlerin teblii in seilmi olduunu iddta, ve mu'cize Ue isbt ederek nbvveti tasdik olunur ki, htem'1 -en-bly gelmi ve artk yeni bir nbvvete imkn kalmamtr. Dieri zahir fililerine ve me'mlesine nazaran hakkn lutf olmak zere gnderildii zannodunur ki, bu yoldaki zan ve nanlarda hata farz etmek hatdr. Sultn Sleyman hakkndaki halkn i'tifcad daj bu yolda bir hsn -i zan di ve ona liyakatini trih i'rf etmektedir. Mtercim.
12

Sayfa

11

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Peygamber tarafndan Sab Melikesi Belks'a gnderilmi olan nme-ber (mektup gtrc) lisnndan Kur'n'da tnnehu men Sleymne ve innehu bismil-lahi'r-rahmni'r-rahm yetini onun hakknda iktibas etmitir.17 Bundan nceki kitapta grdmz vehile vezr-i zam Pr Paa Sultn Selm'in vefatnn duyulmasndan ekinerek silahdrlar khyas Sleyman Aa'y sr'atle ehzade Sleyman'n ikametghna gndermi (22 Eyll 1520) olduu gibi, Rumeli belerbei Ahmed Paa'y stanbul'a yollamt.18 Yeni pdihn yaklat haberi zerine Selm'in vefatn bildirmek iin solaklar toplad. Bunlar klahlarn yere atp teessr ferydlaryle bararak, btn.ordu adrlar da matem almeti olmak zere ykld. Pr Paa, hazne arabalarna mhr vurarak ikinci vezr Mustafa Paa ile Ferhd Paa'y Sultn Selm'in na'n stanbul'a gtrmee me'mr etti; kendisi de yeni efendisini karlamak zere ulak kya fetinde payitahta gitti.19 16 evval 926 / 30 Eyll 152020 pazar gn ehzade Sleyman gemiden skdar'a kp Yeni Saray'a tevecch eyledi.21 Yenieriler saf saf dizilmi olduklar halde mu'td olan clus bahiini istediler. O gn leden sonra
Inneh nn Sleymne ve inneh bismillanlrrahmnirra-hiym; 37. sre-i Kur'niyye'nin 31. yeti ki, Sab melikesi Belks le Sleyman Peygamberin bu kelimeleri ihtiva eden mektubunu ona ulatran Hdhd hakknda olup, Sultn Sleyman saltanat zamanna it devlet yazmalarnda ekseriy tekrarlanr. (Bu yet-i kerme Nemi sresindendir. Mtercim)1. 18 Nianc Celal-zade'nin trihi, varak: 17. Mft Kara, eleblzde Abdlazlz , Bfendl'nin trihi, varak: 9. 19 Cell-zde, varak: 17. 20 (Yirmibeinc Kitapla ilgili Not: 3'deki dipnotta Mtercim tarafndan ilve olunduu gibi, Sultn Sleyman'n clusu trihi 17 evval 926 - 30 Eyll 1520 Pazar gndr. Hammer, Venedik elisinin raporundan ald 30 Eyll trihini arabiye evirirken bir gn hat ederek, 16 evval yazmtr. Bu itibarla, 20 Eyll Sultn Selm'in vefat trihi olduu halde, 21 Eyll olmas iktiz eder. Fakat, Sleyman Aa, irtihlin ertesi gn gnderilebileceinden onun gidi trihi olmak itibariyle doru olmas mmkndr. Kann'nin clus trihi olan 17, Solak -zde'de doru yazlmtr (stanbul matbuu, s. 432). Kara eleb -zde'nin S-leymn-nme'si (stanbul basm, s. 11), Onbirind deniliyor ki, galiba yedinci kelimesi tertib hatsna uramtr. Nianc Trihi'nde (stanbul basm, s. 222) 18 denilmesi, ba t resminin, Pdih'm stanbul'a geli trihi olan ve ln-nmede c-s trihi saylan 17 evval Pazar gnnn ertesi gn yapldndan dolaydr. Dier bz trih eserlerde, yanl olarak, muhtelif trihler gsterilmitir. 21 Ferd'nin Sleymn-nme'si. Marini Sanuto'nun eserinden 19. cildde (Avusturya Hanedan arivinde ve bir nshas Venedik'te Aziz Mark Ktphnesi'nde) mnderic Venedik elileri muhrebtna mracaat etmeksizin Sultn Sleyman'n vusul trihini tyn etmek mkil olacakt. Cell-zde, Pdihn stanbul'a geli trihi olmak zere 11 evval Pazar gnn gsterir. Ancak Selim evvl'in 8'inde vefat ettiinden, bu ifde doru olamaz. Bir de 11 evval (25 Eyll) Pazar'a deil, Sal'ya tesadf eder. Abdlazz Efendi dah bu hatda bulunmutur. Ferd, yemn (bat) merasimini 18 evval (2 Te-rn-i evvel) gstermekle de hat ediyor. Zannma gre Vene dik raporuyla tyn olunan 30 Eyll trihini21 almak daha iyidir (Marini Sanuto): Questa mattina gionse con tre fuste il suo (di Selim) figlio Suleimano. Selm'in Edirne yaknnda 22 Eyll trihinde vefatndan ve Sleyman'n o ayn otuzu trihinde Manisa'dan geliinden anlalr ki, Sagredo, Knol-les ve dierleri gibi Avrupa mverrihleri tarafndan Sleyman'n birinci habere i'timd etmiyerek, yola kmak iin ikinci bir haberi beklediine dir yazlan szler ar hatadr. Zten bu ifdenin bir dayana da yoktur, zr bu hususta Osmanl mverrihlerinden hibiri birey yazmamtr.
17

Sayfa

12

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gelen Pr Paa'nn vusuln mtekib rsime-i dest-bs (bat merasimi) *nin22 ve dvn- mtem-i tedfinin ertesi gn vuku bulaca ln olundu. 17 evval /1 Tern-i evvel gn23 Sleyman siyah elbise giymi olduu ve refakatinde vezr-i zam bulunduu halde Enderun'dan Dvn Odas'na karak avularn alklaryle istikbl olundu. Mft, ulem, devletin der byk me'mrlar Pdihn elini pmee geldiler. leye doru, Selm'in na' Edirne-kapsna yaklam olduu haberi duyularak, Sleyman, na' istikbl etmek zere ehir hricine kt.24 Paalar atlarndan inip tbuta girerek, Sultn Sleymn da yaya olarak refakat etti. Selm'in na', stanbul'un yedi tepesinden altnc, yni Rum Patrikhanesi'ne bitiik tepenin zerine konuldu. Sultn Mehmed Cmii'nde cenaze namaz klndktan sonra25 Sultn Sleyman, saltanatnn fatihas olmak zere pederinin na'nn bulunduu mahalde trbe ve cami ile mekteb insn emretti.26 Yeni Pdih stanbul'a vusulnn nc gn clus bahii ve maalarna terakki taleb eden askeri hond etmek zere haznenin m hrlerini at.27 Selm'in clusunda er bin ake (50'er duka altn) ihsan etmi olduu yenieriler beer bin ake istiyorlard.28 Ordunun dier frkalarnn talebleri de bu nisbette artmt. Yenieriler sekiz sene nce aldklar kadar bahi ve terakki aldlar. Sipahilere, silhdrlara, gariblere, ulfecilere bunlarn te biri derecesinde bahi verilmekle beraber kendilerine tahss edilen yevmiyeler nisb surette artrlarak siph ve silhdrlara yevm 5, garblere 4, ulfecilere 3 ake zammolundu.29 Sleyman Manisa hkmetinde iken rriaiyyetinde bulunan aalar ih sana gark ile, lalas Kaasm Paa'y vezr, dier bir tbirle tulu paa tyin etti.30 Saltanatnn ilk gnn pederi ve eskiden hizmetinde bulunan asker ve ir ahslar hakkndaki vazifelerinin ikmline sarf f -tikten sonra, hkmranln ess ittihaz ettii adi ve ihsana mstenid ileri yapmakta

ark'da dest-bs (el pme; daha dorusu biat merasimidir). Avrupal-lar'n yemin merasimine mudildir. Ferd, varak: 8 ve Marinl Sanoto'da, c 19, Venedik elisi raporu. Cell-zde, varak: 18. Venedik elisinin 1 Terln -i evvel raporu eli bassi smontati tolsero la cassa e 11 pledl andano apresso 11 Patriarcato in uno loco dito Mysakoi (Mirza Saray olacak). 25 Cell-zde, varak: 18 (Sultn Sleyman pederinn cenazesini istikbal e Ftih CmWnde namaz klndktan sonra merkatne kadar piyade teyi eytedi. Sleymn -name, Bulak basm, 1248, s. 11, Mtercim.) 26 Cml, maret, sbyn mektebi, Yeni^bahe yannda medrese. Seymn -ntne. Mtercim. 27 Venedik elisinin (Marlni Sanoto'da, 19) raporu: Li 2 Ottobro cav* dal sachettl 507 di asprl 50 Casne (Rumca'dan bozma olup, chazno) m. l'uno per ai Janizeri, ea mandato per i librl de Casne, ohe sono n Adrianopoli> 28 Solak-zde, Selra-* Evvel'in clusu, vatsk: 82. 29 Cell-zde, varafe: 19. l, 223. 30 OelKzade, varak: , di, varaifc; 8,
22 23 24

Sayfa

13

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gecikmemitir.31 Selm'in vatanlarndan ayrarak stanbul'a getirmi olduu 600 bedbaht Msrl yurdlanna avdet msadesi aldlar. ran'la demir ticretinin yasaklanmas hakkndaki Selm'in irdesine mugayir hareketlerinden dolay mallar msadere edilmi olan tccara tazminat nmyle bir milyon akeden ziyde tevz olundu.32 Pdih, -maiyyeti tarafndan kt halleri grlm olan- silhdr aasn azl ile mttehimlerden beini dm ettirdi. Vahiyne iddetinden dolay Kanl lkabn alm olan donanma kapdn Ca'fer Be*in tersane kethdas tarafndan s-i istimali ortaya konuldu; bu ihbar zerine Pdih, Ca'fer Be'in azl ile itham altna alnmasn ve istintak (sorgulama) ta crm tebeyyn ettikten (ortaya ktktan) sonra aslmasn emr etti.33 . Bu dilne tutumlar ve cmerte ihsanlar hudud boylarna kadar b tn memlekette, Asya, Avrupa eyletleri valilerine, Msr'da Hayr Be (Hayrbay'a) e, Mekke erfi'ne, Krm Hn'na clustan birka gn sonra gnderilen ln-nmeler kadar sr'atle yayld.34 Gazli'nin syan Sleyman'n clusunu tebrik iin en evvel gelmi ve 8280 duka kymetinde altnl ve gml dokumalar takdim etmi olan Raguzallar il tifatlarla kabul edildi ve imtiyazlar ve muafiyetleri te'yd olundu. Sultn Sleyman, (Hayrbay') Hayr Be'i Msr Valiliinde brakan fermannda fikirlerini yle ifde ediyordu: - Emr-i erf-i kaz-cereyn ve kadr-i tvnum budur ki zengin ve
Kur'n- Kerm'in pek mehur olan tnnellah ye'mur bi'l-adli ve'1-ihsne nass ve Ferd'nin iktibas ettii dier fah-km beynennsi bi'1-hakki ve l tetehi'il-heva yeti mucibince. 32 Ferdi, varak: 9, 33 Ferd, varak; 9, Cel!-zde, varak: 20. li. varak: 223. 34 Evst- evval trihiyle trihlenni olan bu mektup, Sultn Sleyman'n tarihi hakknda gayet kymetli ma'lmt vermekte olan Rz-nme-i Esfr-i Sleyman'de mnderictir. Bunda Sleyman'n saltanat zamanna it devlet evrak ile Mekke erifinin, Krm Hn'nn, Hayri Be (Hayr-bay) 'in cevb-nmeleri de vardr. Selm'in vefat trihi bunlarda 8 evval (22 Eyll) ve Sleyman'n clus trihi 17 evval (1 Tern -i evvel) gsterilmitir. Bu mektubun ikincisi iinde bulunan Kur'n yetlerinden dolay dikkate yn olup bunlar 4 numaral Not'ta gsterilenlerle birlikte Sultn Sleyman'n saltanatna en muvafk yetler olarak grnrler. Sz geen yetler unlardr: 1) Velektim hiyl-kssi heytn ya uliyyel-bbi, 2) Ve le'in ekertm le ezdennekm 3) (Mealen) kr sayesinde nimet devam eder. Mektubun nihyetinde misl-i lzmi'l-imtisl vsl olcak ber-muktezy- nneh nin Sleymne ve inneh bismillhirrahmnirrahm ibaresinden sonra vki emirlerin icras beyn olunmutur. (Yazl yetlerden yalnz nneh min Sleymne... yet -i kerimesi Sleyman'n saltanatna muvafk olarak, dierlerinde yle bir ihtisas olmad aktr. kr sayesinde nimet devam eder. cmlesine yet demekle Hammer yanlmtr. Mtercim). Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/1 -6.
31

Sayfa

14

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

fakirler, bild ve kura ahlsi, kffe-i tebea bil-is-tisn sana mut' olmaldurlar; eer ilerinden vazifelerinde kusur edenler bulunur ise emir olsun, fakr olsun, itaate mecbur etmelisin. Velekm f'1 -kssin hayte emr-i lsini tahatturile her trl karkl men' eylemelisin, tltift ve himayeme bu suretle nail olursun. Ve lein ekertm le ezdennekm hikmeti teemml etmek lzm gelir. kr sayesinde nmet devam eder. muktezsmca bb- hmynumdan verilen emirlerin meddsn itkan ile msreten icra ve zr-i hkmetinde bulunan ekbir ve asgiri himaye etmelisin..._ilh..35 Hayr Be (Hayr-bay), Pdih'a takdim ettii cevb-nmede cls-i hmyunlarnn mes'd haberini ve kendisinin yerinde brakld hakkndaki irde-i seniyyeyi Kayrevan ve Habe hududuna kadar ner ettiini, hutbe ve sikkenin nm- hneleriyle tezyin oldunduunu, btn Arab meyhndan Pdih iin tebriknmeler gelmi olduunu, bunlar onlarn ve kendisinin hediyeleriyle birlikte yaknda takdim edeceini bildiriyordu. Hayr Be'e gnderilen emre benzer bir emrin m Vlsi Ga-zl'ye gnderilmi olduunda phe yoksa da, Gazali yeni Pdih'a ba- -lln bildirecek yerde, isyan gsterdi. Asklavun cinsinden olup Memlk hkmdarlarnn emri olduu halde Msr'n sondan bir evvelki Sultn Kansu Gr (Gavri)'ye hyanetle, buna mkften I. Selm .tarafndan Suriye Valiliine tyin olunmu bulunan Canbirdi Gazl, Selm'in vefatn Osmanl kontrolnden kmak ve istikllini iln etmek iin msid bir vesile telkki etti. Dmk kalesini zabt ve Beyrut'u en sdk klelerinden bri vstasyle istil ederek, Drzi ve Arablar' isyan ettirmek iin de Suriye dalarna ve Msr'a iki me*mr gnderdi.36 Bu srada bir taraftan da ilk hyanetinde eriki olan Msr Vlsi'ni isyana ortak etmek emelinde bulunarak, tecrbesiz gen bir pdihn zamannda pek kolay muvaffakiyet salamann kaabil olacan bildirdi.37 Hayr-bay girizghl bir cevb verdi: Evvel btn Suriye'yi ve zellikle en mhim mevkii olan Haleb'i zabt etmesi lzm geleceini ve ancak o zaman isyanda
Gerek ferman, gerek cevb Mneat-, Feridun'un 1. c.dedir. s. 461-456. Dercolunan fkralar melen alnmtr. Mtercim. 36 Marini Sanuto, c. 29, Dmak Venedik konsolosunun 6 Tern -i sn tarihli raporu: Come essondo venuta nova o Damasco della morte del Sr. Turcho addi 14 Octobre passato al Sr. Gazele, che dominava Damasco a nome del Sr. defunto di nazion Schiavon, di oaccupar per se la Sona, et immediatmente ex-pugno il Castello di Damasco, e mando levar U governo ch'era in man di Turchi, e mando in rominato Mir Gibi ai Drusi, e quel senza difficult entro Bairuti et occise quel Druso tutti i Turchi, che de li si ritrovavano in quel castello. n Gazeli spazzo, il Suo schiavo chamato Bono Bacar capo de Arabi al Cairo, qual pol far in questi contorni da cavalli 20 mille per sublevar li. Schiavi. 37 Sheyl, varak: 39. Ko Be, varak: 103.
35

Sayfa

15

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

muvaffakiyet te'mn edilmi olacan i'r etti. Lkin bu i'r ile beraber Gazl'nin mektubunu da mahremlerinden Al nmnda biriyle Pdih'a gnderdi.38 1520 Tern-i evveli balarnda (Zilhicce 926) Gazl, 15.000 Trkmen ve Memlk svarisi ve 8.000 tirendaz ile am'dan kp stanbul,yolunu tuttu. sler zerine sevk olunan ordunun bakumandanlna tyin olunan nc vezir Ferhd Paa, bu srada 4.000 yenieri ve o kadar svr ile Gelibolu'dan Boaz' geerek askerini Karaman Belerbei'nin ve ev -mirgzr sfatnda bulunan Dlkadir Bei ehsvr-olu'nun askerleriyle birletirdi.39 Tarablus- m, Beyrut ile btn Suriye arazsine sahip olan Gazl Haleb'i muhasara etmiti; mevkiin kumandan olup Antakya, Tarablus, Hama, Humus belerini celbetmi olan Karaca Paa40 slere iddetli mukavemet gstermekte olduu halde, bir taraftan da Ferhd Paa'nn yaknlat haberi geldi (22 Knun- evvel). Gazl am'a ric'atle Selim'in orada muhafz brakm olduu yenieriyi byk bir ziyafete davet etti; bunlar toplannca te tarafa geer korkusuyla cmlesini kati ettirdi.41 Ferhd Paa ve ehsuvar-olu'nun toplanm bulunan askerleri sr'atli bir yryle Haleb'den ayrllarnn drdnc gn m nne vsl olmulard. Gazl talihini denemek iin ehirden km olmasyle Mastaba meydnnda vuruma oldu (27 Knun- sn 1521 -17 Safer 927); muharebe isyanc takmnn uzun bir katlimndan ibaret oldu ve arta kalanlar dervi kyafetinde katlar. Gazl de kendi hazinedarnn hynetiyle ele geirilerek ba galibin huzurunda yuvarland (6 ubat-27 Safer).42
Cell-zde, varak: 22. Ferd, varak: 11, l, varak: 224. Solakzde, varak: 100. Abdtilazz Ef endi, varak: 11, Lutf. va: 21. 39 Cell-zde, Abdlazz Efendi, l, Solak -zde, bu hususta mttefiktirler. Venedik konsoloslarnn ikamet ettikleri mahallerde cereyan etmi vak'alara dir raporlarna i'timd etmemelidir. Bu hususta delil olarak Famagusta (Kbrs'ta Magosa) konsolosunun 17 Tern-i sn tarihli raporundaki yanllklardan bahsetmek kfidir (Sanuto, 19). Bu raporda Hayrbay Ga-zal'nin mektubunu getiren adamn bam kestii kaydedilmitir. Halbuki bu adam kaamakl bir cevapla efendisine iade etmitir. Rapordan": E fece taiar la testa al nonzio, et subito expedi due nonzii verso il Sr. Turco, del li quali uno e dis-montato a Selefke, et le altro a Schandelo^o. Yine bu rapor, Osmanl mverriMeriran 15.000 svr ve 800 tfeki yazdklan Gazali takmn 20.000 svr ve 20.000 piyade olmak zere gsteriyor: <H Sr Gazelli usci da Damasco per andare alta impresa del Castello di Aleppo con 20.000 cavalli et 20.000 pe-doni. Sagondino, Osmanllar'a kumanda eden ahs hakknda yanlyor. nk, Gazal'yi yakalayan vezr-i zam Pr Paa olduu zannda bulunur (Kitap: 1, s. 90), Sheyl (varak: 50) ve Ko Be -sonralar Haleb belerbeisi tyn olunan- Aya Paa ile ser-asker Ferhd Paa'y kartryorlar. (Mkerrer; metinde iaret edilmesi unutulmutur). Trk mverrihlerinin gsterdikleri trihlerin yanllna ve onlara mracaat olunurken ihtiyata riyet lzumuna yeni delil: Bu katlimdan bahsedenlerin hepsi 12 Reb'levve'e tesadf eden Peygamberin doum yldnmnde vukuunu yazmakta olup, hlbuki Gazl'nin ldrld muharebe 15 gn nce, yni 27 Safer'de vuku bulmutur. 40 Oggi (22 Knun- evvel) vi e levato l'assedio (Haleb Venedik konsolosunun raporu, Marini Sanoto, c. 29.) 41 Cell-zde. Solak-zde, Abdlzlz, Ali. 42 Marini Sanoto, c. 30: Havendo con grantfssima fatiga e frecuente in* vestigazlone scritto de mie mano volumi
38

Sayfa

16

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Bu nuzafferiyet haberi stanbul'a ulanca Sultn Sleyman Msr seferinde yenieri aas sfatyla sekin hizmetlerde bulunduunu grd mz Anadolu belerbei Aya Paa'y Haleb vlsi olarak tyin etti; Ferhd Paa'ya da h ismail'in -Gazl isyannn kendisine msid bir netice vermesini beklemekte olarak- hudud zerinde toplam olduu askerin hareketini gzetlemek zere Kayseri civarnda Erci Da eteklerinde ordu kurmas emrini tebli etti.43 Suriye muzafferiyeti Pdih'a o kadar sevin verdi ki, huss muhabbetinin bir nianesi olmak zere Gazl'nin ban sevincine ortak et mek iin Venedik Dou Loredano'ya gndermek istedi; istanbul'daki Venedik balyozu kendisini bu arzudan glkle vazgeilebildi.44 lk Macaristan Seferi Ve Belgrad'n Zapt Sultn Sleyman Gazl'nin ba geldii srada, bir vergi istemek iin Macaristan Kral'na sefaretle gndermi olduu BeKrm avu'un tahkir ve dm edildii haberini ald.45 Pdih, elisinin katlinden dolay hiddetlenerek Macarlar*la hemen muharebeye girimee karar verd. Zten, saltanatnn ilk gnlerinde Semendire ve Verbuzani beleri Ser bernk, Tisna, Sokol, Kanin mevkilerinin zabtyle muhsama yolunu amlard. Bunlardan ilk nn Hristiyan muhafzlar -serbeste ekilmeleri hakkndaki teslim artlarna aykr olarak- kati olunmutu. Kann, yama edilip yakld ve episkopos kahraman Berisolov Korenia ehri kenarlarnda gafletinden istifde edilerek dm edildi.46 Rumeli belerbei Ahmed Paa
XXIX, ete' am'da Venedik kon, solosunun Kbrs valisine raporu; Bntro H <U queto mee (febrajo) l'esercito vittorioso turco.-La vittorio quusi senza occiston di niuno Turc-ho.- Furono tagliat a pezzi col Gasali morii 5000 da Damasco. 12 febrajo 1521. 43 Cell-zade, varak: 22-29. Solak-zde, varak: 100-101, l, varak: 224. Ferdi, varak: 11-15. Abdlazz, varak: 10-20. Sheyl, varak: 49-50. Ko Be, varak: 104-105. Ferd, varak: 21. 44 Martoi Sanoto, c. 30: II Baglio fece tanto, che non fu mandatoda tes-ta) dlcendo sceriver <ui. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/6-8. 45 Katona, c. 19, s. 236, stoanfi'ye tercihn Tobero'nun rivayetini kabul ediyor. stoanfi, Behrm avu'un dm edildiini ve Tata yaknnda bir gle atldm yazd halde, Tobero buna dir birey sylemez. Osmanl mverrihleriyle Sagundi-no'ya nazaran Behrm avu'a yalnz fena muamele olunmu ve mahbs tutulmutur. l'de (Sleymn- Evvel saltanatndan 2. Hdise) u szler okunur: Harc talebine varan avu - alakoman.. Sugndino (s. 90) yle sylyor: in quella hora medesima, che la testa di Gazelli fu recata a Constanti-nopoli, Solimano intese ome il suo mbacsiadore, ch'egli havea mandato a nuntiar la guerra al Re d'Ungheria, se non gli dava tributo, era stato ingiuriato dagli Ungheri. Ancak nmeber (mektupu) dm olunmam olsa vezr-i zam br-hm Paa Ferdinand'n ilk iki elisi Hobordanski ve Veykzel-bergeri' nasl azarlayacak ve bunlar, sefretnmelerinden anlald zere, kendi haytlan hakkmda niin endeye deceklerdi? (VVindisch Ungarisches Magazin IV). 46 stoanfi. Katona, 19, s. 225 vd. Engel'in Srbistan THhi'ne de mracaat, s. 437.

Sayfa

17

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hemen stanbul'dan psala'ya gitmek emrini ald; 15.000 azab yazld; ordunun arkasnca yz toptan tertiblenmi bir takm gnderilip 40 ekdirme techz edildi.47 Sultn Sleyman, babas nmna insna balanan camiin ilk tan attktan ve pederini ve cedleri II. Byezd ve II. Mehmed'in kabirlerini ziyaret ettikten sonra, payitahttan kp seferi bizzat at. Suriye seferinden dnnden beri hareket emrini beklemekte olan ordughn psala'da kurmu olan Ferhd Paa, Sofya'da Pdih'a mlki olarak barut, kurun ve dier harb levazmn tamakta olan 3.000 deve gnderdi; As ya'da toplam olduu 30.000 deve de bir gnlk mesafe fslasyle kendisini takip ediyordu. Sofya, Semendire, Alacahisar, Vidin Hristiyanlar 10.000 araba un ve arpa tedrikiyle mkellef oldular; deve srtnda getirilen levazmn bedeli ve devecilerin creti hazneden verildi.48 Rumeli belerbei Ahmed Paa Ni'den aba'a gnderildi. Aknclar iki kola taksim edilerek Mihl-olu Mehmed kumandasnda bulunan bir frkas Transilvanya'y yamaya ve mer Be olu kumandasnda bulunan dier frkas ordunun pidrlma me'mr oldu. Vezr-i zam Pr Paa 1.000 yenieri ile siph ve azablar alarak Belgrad yolunu tuttu. Sultn Sleyman ise Alaehir yoluyla aba zerine yrmekte idi.49 Bu srada Ahmed Paa aba muhasarasn iddetle tazyik ediyordu; lkin yz kii ile birka svariden ibaret olan muhafzlar, reisleri bulunan cesur Simon Logodi'nin emri altnda, kahramanca mdfaa ettiler. Trkler hendekleri doldurduklar zaman bu mevkiin mdafileri Sava'y kendileriyle dman arasna almak suretiyle kolayca kurtulabilirlerken, altm kiiden ibaret kalmakla beraber hcuma intizra karar vererek cmlesi telef oldular. Ancak Osmanllar'dan da yediyz maktul oldu (8 Temmuz, - 2 a'ban).50 Sultn Sleyman, ertesi gn aba galibi Ahmed Paa ile sancak belerini huzuruna kabul ettikten sonra kaleye geldi. Macarlar'n balar Pdihsn geecei yol zerinde kazklara vurulmutu.51 Pdih, ehrin istihkmlarnn arttrlmasn, glendirilmesini emrederek, askerin Sirmi'ye
Ferdi; l, va: 225. gemilerin adedini 400'e karmakla aldanyor (S -leyman-namette 50 aded kadrga ve 400 pare let gemisi diyor, Iet kk gemiler <risa gerektir. Mtercim.) Bu donanma Kadr hcetden ziyde zd zevde ve brt ve top ve ir lt - ceng yklenmek suretiyle Dnimend Reis kumandasnda Karadeniz'den gnderilmiti (Sleymn -nme, Kara elebi, s. 23). 48 Ferd, varak: 17, 19, 23, 24. 49 Ferd, varak: 25. Ali, varak: 225. Bu mer Be olu, Turhan (Tura -han)'m olu idi. li, Bosna valisini Baba Paa olu Bafa Beg, Semendire valisini Husrev Be diyor. 50 stoanfi, 1, 7, Tobero, 1 ve Katona, c. 19,,s. 273. 51 Bz-name-i Sleyman!, Logodi'nin esir olduunu sylyor.
47

Sayfa

18

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gemesi iin Sava zerine kpr attrd. Bu inatn srd dokuz gn zarfnda Sleyman, iilerin gayretini' huzuruyla tevik iin nehir kenarnda bir ardak altnda kald. Ordu ve saray aalar da u manev te'sri ondan daha az messir olmayan denek darbelerini ilve ediyorlard. Bu aralk haber alnd ki, Semlin kalesi Vezr-i zamin eline dm, Kulpanik kalesi sahibesi kaleden kam, Yahya Paa olu Bal Be birok kaleleri zabtederek altm esirin ban kestirmitir.52 nata balanldnn onuncu gn 1800 dr' (zira?) uzunluundaki kpr kamilen hitm bulmutu. Lkin nehrin anszn vukua gelen bir feyezan kpry ksmen tahrb ettiinden askerin gemesi ancak sekiz gn sonra kaabil olabilmitir (21 a'bn-27 Temmuz).53 Bir aydan beri vezr-i zam Pr Paa Belgrad' abluka etmekte olduu halde, Sleyman ordunun bakyyesiyle yetierek ablukay muhasaraya evirdi. Padiah, duvarlarn zayf taraf Sava ve Tuna'mn birletii yerde olduunu kaleden firar edenler vstasyle haber alarak Adakale denilen mevke kurduu toplarla ehrin bu tarafndan gedikler atrd. Kuatlanlarn topu olmad ve u suretle en kuvvetli mdfaa vstasndan mahrum bulunduklar cihetle, Osmanl bataryalarnn mtemdi ateleri daha ziyde muvaffakiyet elde ediyorlard. Havala (Kavala) voyvodas, muhafazasna tevd olunan mevkii alaka terkederek, Belgrad'm btn toplarn Osmanllar'a teslim etmiti (9 Austos). Bulgar yardmc askerleri kaleye girmek zere ehir istihkmlarndan ekildiler: Kumandan Blasius Olah, Yanos Botius, Jan Murgey bu aylkla tutulmu korkaklarn kale mdfaasn da ihll edecekleri endiesiyle ieri girmelerine mni olmaa kalktlarsa da, nihayet muvafakat gsterdiler. Sultn Sleyman'n selefleri tarafndan vki olan taarruzlara dima mukavemet etmi olan u hristiyanln mhim mevkiini Macar kumandanlar byk bir kahramanlkla mdfaada devam ettiler; yirmi defadan ziyde vuku bulan hcumu def etmi olduklar halde;54 Pdih, bir talyan yhud Fransz mhtedsinin nasihati zerine ehrin -Macarlar'n Nianta ve Osmanllardn Nebuza adn verdiklerien cesm kalesinin altna lm konulmasn emretti.55 Kuatlm olanlarn
Bz-nme-i Sleyman!. Ferd, varak: 50. Rz.nme-i Sleymni, kumandanlar arasnda Kulpanik (Koulpenlc)'i zabt eden Avlonya sancak-beinl; Kulpanik sahibesini tkib eden Nibolu sancak -bei Behrm, ve Silistre saneak-bei Mahmd bele-ri; Mora Ftihi torunlarndan Mora Sancak Bei mer Be olu Hasan Be'i; II. Mehmed'in amirali sllesinden Balta-olu Pr Be'i sayar. 54 stoanfi, 70, Agrippa, s. 96 ve 97, 1622. 55 Cell-zde, varak: 24. Ferd, varat: 36.
52 53

Sayfa

19

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

arasnda eli silh tutabilecek, ancak drtyz kiiden ibaretti. u bir avu kahraman Belgrad' teslim etmektense duvarlar altnda gmleceklerdi. Lkin Fransuva D Hedervar ile Valanten Trk'n hyaneti ve Sirbllar'm dn husmeti56 serbeste ekilmek aryle kendilerini teslime icbar eyledi. Binenaleyh muhafzlar 25 Ramazan 927 (29 Austos 1521)57 trihinde kaleyi boalttlar.58 Bulgarlar' stanbul'a gnderdiler. 59Hl stanbul'un bir ky Belgrad adyla anlr. Pdih Bal Bei kale kumandanlna tyin ederek 3.000 yenieriden baka istihkmlar tamir iin 20.000 Ulah' da maiyyetine brakt.60 Belgrad'm dmesi Sirmi mntkasnn Baric, Perkas, Selankamen, Metrovie, Karlovi, Oyluk gibi mstahkem mevkilerinin de Osmanllar eline gemesi ile neticelendi.61 Sultn Sleyman bu mhim fethi memleketin btn kadlarna ve kumandanlarna tumturakl fetihnamelerle62 bildirdii gibi Venedik Docu'na da bir sefirle haber vermitir ki, Venedik Cumhuriyeti arivi bu elinin Senato huzuruna resmen kabul suretini muhafaza etmektedir.63 Kalenin tesliminin ertesi gn Pdih Cuma namazn Bel-grad ba kilisesinde klarak bu kiliseyi bu suretle camie evirmi ve Osmanl mverrihlerinin tabiriyle putlardan temizlemitir. Bu tbirle yalnz halar, tasvirleri deil,
Katona, 19, s. 313, 314. Dobraydus'dan naklen Prey, tstoanfi ve Engel, Srbistan Trihi, s. 455. Belgrad'n fetih trihi 26 Ramazn 927 - 29 Austos 1521 Perembe gndr. Ferdn Be'de (c. 1, s. 461) Belgrad Seferi Me-rhil-nmesi'nde hem Kadir gecesi, hem Cum'a gecesi mbarek gnde feth myesser oldu denilmi ve Devletl pdh saadetle Belgrad'a geleliden temam otuz gn old; kal'a temam otuznc gnde feth olnd szleri ilve olunmutur. Feridun Be Mecmuasnn 460. s.de Yevm'l -cum'a f 26 denilmesi, yanllk eseridir. Zr ondan evvelki gnn aramba olduu yukarsndan, ertesi gnn cum'a olduu, cum'a namaz klnd aasndan anlalr. Hammer fetih trihinin Mild'sini doru gstermitir; Hicr'sinde bir gn aldanmsa da Perem-ge olduunda bizimle ayn fikirdedir. Belgrad'n fethine trih: Bd-i feth-i bb mlk- ngrs 927 58 stoanfi, s. 99. Rz-nroe-l Sleym&n Macartar'm Selankanenden 30 Ey-101 trihinde gemiye bLndirildiinl yazar. 59 Ferdi, varak: 38. Cell-zde, varak: 45. 60 Ferd, varak: 40. 61 Cell-zde, varak: 44, stoanfi, varak: 93, Cenb, s. 424, stoan -fi'nin Perquasium dedii mahalli Birkas (Brkas) ve Met-rovie'yi Dimitrofca olmak zere yazar. Kantemir birincisini Burgaz ve ikincisini Tiroya y apar! Bundan mada bu mevkiin 26 Ramazan'da teslim olunduu Cenbi'de yazl iken, 5 Ra -mazan'da teslim edildiini syler. 62 Rz-nme- Sleymn'de aadaki vesika dercedilmitir: 1) Memlik - Osmniyye kadlarna irsal olunan slh Ramazn (3 Eyll) tarihli zafernmeler; bunlar Ferhd Paa'nn Gazl'ye galebesine. ba'm Ahmed Paa ma'rifetiyle ye Belgrad'm Pdih tarafndan fethine dirdir. Son zafer -nmede vezr-i zam Pr Paa ile ikinci vezir Mustafa Paa zikr-i ceml ile yd olunmutur (Nu: 14, varak: 42). 2) Dlkadiriyye Bei'ne Belgrad fetih nmesi (Nu: 15, varak: 47) ve onun Gazl'ye galebe eden Ferhd Paa'ya cevb -nmesi (Nu: 17 ve 18, varak: 48). 3) Raguza cumhuruna gnderilen mektup (Marini Sanuto, c. 20). Bunda fethedilen kalelerin isimleri g anlalr: Oppida Prochaz denilen mahallin Perguasium ve Dimit-roa'n Metrovie, Darnisi'nin (Darisi) Barygium, Selanhamen'in Salankamen olaca kestirilmekteyse de, Cinevarz'n neresi olaca bilinemiyor. 63 Marini Sanoto, Hall avu nmnda krmz klhl bir Osmanl elisinin 28 Ter!n-i evve tarihinde geliini u fkrasyla yazar: 28 ottobre verine l'orator turco Chalil Ciaus (Halil avu), vestlto di casacha rosa per rallegrasi della ereazione di Doge e significar la vittorta di Belgardo. Eli Senato'dan 300 duka hediye atmtr. Lojlye'nin Venedik Tarthi'ne de mracaat, kitap: 32, s. 21.
56 57

Sayfa

20

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hussiyle Suata Patina nmmdaki Srb azizesinin (Sent Venerand) na'm kasdediyorlar ki, Sultn Sleyman Srb papaslannn Belgrad muhsarasndaki hizmetlerine mkfaten bu na' alp istanbul'a gtrmelerine msade etmiti;64 ancak u hyanet bedelinden ok uzun bir zaman istifde edemediler; nk mteakiben Rum Patriki'ne bu cesed bakiyesi ile Sent-Barb'm bir kolunu ve Meryem tasvirini 12.000 dukaya satmaa mecbur oldular.65 Sultn Sleyman askerine mkfat verdikten, ehrin id aresini tanzim ettikten ve 200 top ile mdfaasn emniyet altna aldktan, aba istih kmlarn da 20 topla takviye ettikten sonra stanbul'a tevecch ederek, istikbline gelen ahlnin tekil eyledii zafer alay ile ehre dhil oldu.66
Engel, Srbistan Tfchi, s. 455. Brutus ve tstoanfi'den naklen; stoan bu azizeye Petea diyor; Tobero Petitoa yazyor. 65 Spandojlno. s. 91. 66 Ferd, varak: 43; Rz-nme-i Sleymn, varak: 42. Uyuduu esnada hanesinin yama edildiinden dolay Sleyman'a ikyet eden ve tebaya nezretsin hkmdarn vazifelerinden olduunu nazar- dikkate aldran kadn hakknda Sagredo'nun nakl ettii vak'a, phesiz bu ksa sefer esnasnda olmamtr; yhud hi olmazsa -henz vezret makamna ykselme-mi bulunan- ikyeti htnun zarar ve ziynn nakden dediini kabul de mmkn deildir. (Sultn Sleyman'n adaletine dir Avrupa'da mektep kitaplarna bile gemi olan bu fkra udur: Bir kadnn gece herkes uyuduu esnada hanesi soyulur. Kadn gelir, Pdih'a ikyet eder. Pdih Nasl olup da o kadar derin uyudunuz ki hrszlarn geldiini haber alamadnz? der. Kadn da: Biz sizi uyank bilirdik de onun iin o kadar derin uyuduk. cevbn verir. Zayiat tazmin olunur. Mtercim). Rz-nme-i Sleymni'den66 Belgrad Seferi Mays (Cumadel-uhr) - Ordy- hmyn 10 cumdel-uhr927 (18 Mays 1521) (Cuma ertesinde66 HalkalPnar'a konar. 19, Harami Deresi, 20, Bigados, 21, eltikli Burun,66 Bodn elisi rsime-i dest-bsye kabul olundu; 22, orlu, 23, Kardran, 24, Burgaz; 25, BabaesMsi; 26, Hafsa, 27, Edirne; bu belde halk istikbl -i sultanye itb ve atebeye hedy takdim iderler; 28 ve 29, tevakkuf; Rm-ili belerbeiyle sancak beleri pdihn ayaklar altna nefs eya vaz' ederler, pdih iade eyler, 30 ve 31, tevakkuf. Haziran (Receb) - 1, Tatar Ky, 2, Hisarl. Tatar elisi mevkeb -i hmyna gelir. 3, Sazldere, 4, Kara Keri olu. Sefirin rsime-i dest-bsye kabul. 5, ayr-Altunlar (Feridun'da Altunl). 6, tevakkuf. 7 (1 Receb), Hisarlk. 8, Kuisi (Feridun'da Kpes veya Kps), 9, Filibeye duhl. 10, tevakkuf, dvn; silhorlar huzr- pdihde silh ta'lmi yaparlar. 11, Celiye (Feridun'da Celic). 12, Tatarpazarc. 13, Aknc karyesi, 14, Ihtimn ovas, 15, Kazasker deresi, 16, Sofya. 17, tevakkuf. 18, tevakkuf, dvn; defterdarlar erzak tedriki ir desini telkki ederler; Kaasm Be ehirky'ne, Dizdrzde Ni'e ve Abd's -selm Sofya'ya giderler. 20 ve 21, tevakkuf. 22, Eflklar Kona. 23, Tekfur Pnar. Semendire hkimine 1.000 yenieri gnderilir. 24, ehirky. 25, Azur. 26, Ordu Bana nne konar. 27, Ni yanndan, Dorpa (Feridun'da Turpa -la) Ky kurbnden geer; Ahmed Paa aba (Sabacz) (Feridun'da Brdelen)'e doru gider. 28, Botna, 29, Alaca -hi-sar. 30. Kadky; yz yenieri aba zerine gnderilir. Temmuz (a'bn) - 1, lyasck; ordu aba zerine yrr; Hafa (Feridun'da Haka)'dan geer ve mevk'-i arziyye sapa, dolak yollar tkb ettirir; yeni aknc alaylar toplamaa me'mr Turhan (Turahan) ahfadndan mer Be-ol Hasan Be mevkeb-i hmyna iltihk eyler. 3, Ramki, Pr Paa Belgrad zerine yrr. 4, aturna, 5, Ratlo (Feridun'da Ratlus). 6, Bibercik (Feridun'da Grebirio). 7, (1 a'-bn, pazar) tevakkuf. aba'm haber-i fethi alnr. Sava nehriyle, arkadalaryle firara muvaffak olamayan yz muhafz neferlerin balar gelir. 8, bu balar yola rekz olunur. (Sudan gelenler ecsd idi; Brdelen'de kesilen balar da bakaca gelmiidi. Ferdna mracaat. Mtercim); sancak beleriyle birlikte Ahmed Paa huzr - hmyna kabul edilirler ve dest-i sultanyi takbl erefine nail olurlar; Sultn Sleyman hisar gezer ve etraf hendekle muhat bir tabiye insn ferman buyurur; orduyu imrr iin Sava zerine kpr kurdurur. 9, tevekkuf; Ahmed Paa Rmili sipahileri ve sekban ba bin yenieri ile Syrmie (Sirmi) (Sirem) kt'asna dhil olurlar; kpr ins ameliyatn huznyle tesri* iin Sultn Sleyman bir ardaa yerleir; paalar sopalarla amelenin gayretini tahrik ederler. 10, tevakkuf; alaylarn ksm- kllisi Sa-va'y geerler. Memleketi tahribt- harbden tahls etmesi ar-tyle Sirmi Prensesi'nin tbiiyyet-i
64

Sayfa

21

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ahaneyi kabul edecei haber alnr; bir tercman te'mnt- matlbeyi sle me'mr edilir. Sultn ve ekbir-i devlet afakdan hull-i leyle kadar kpr banda kalrlar. 11, nta devam. 12, Sirmi'de bulunan Ahmed Paa ameliyat ta'cl iin arlr. Sirmi Prensesi'nin kad ve Osmanl tercmanm Kral'a gnderdii haberi gelir; Avlonya sancak-bei Bal Be Prenses'in makarr ittihz eyledii Kulpeniza'nn zabtna gnderilir. Semlin'in (Feridun' da Zemn'in) Pr Paa ve Semendire Bei Husrev Be taraflarndan teshiri haberi. 13, Pdih kpr insna nezret eder. Mustafa Paa mstahkem hisarlarn fethi iin Sirmi'ye gnderilir. 14, Niblulu Behrm ve Silistreli Mahmd be-ler Sirmi Prensesi'ni tkb ederler. Pek ok Tatar ile Hn akrabasndan birinin dman eline dt haber alnr. 15, Yahya Paa-zde Bal Be Sirmi'de belerbei ordughna iltihk eder ve Macaristan'da bir cevelnhdan avdetde, altm ba ile Hn'n hasmn malb ve kati eden Deli Markus (Mar -cus)'u esr olarak getirir. 16, Pdih Behrm ve Mahmud belerin firari Prenses'in izini bulamadklarn, fakat kesretli ganimet elde ettiklerini renir. Pdih ameliyat tesr' iin dima kpr yannda bulunur. 17, Mustafa Paa birok esr ile avdet eder; Hnkr Bal Be ile mavere eder; yamurdan Sava taar. 18, yevm-i istirahat. Kpr itmam olunur; Sava stvy- zemne kadar ykselir. 19, Sular kpry aar ve mruru adm'I-imkn brakr; ubrun sandallarla icras emri; Belgrad'a karadan erzak gnderilir. 20'den 24*e kadar tevakkuf. 25, Belgrad muhafzlarnn muhsrn toplarn ivilemek zere hrc hareketinde bulunduklar ve def edildikleri haberini yollayan Pr Paa'mn tatar vsl oldu. Bu tatar Bari (Baridj) (Feridun'da Barih) kal'asnn teslimi haberini de getiriyordu. 26, Sleyman Sirmi'ye dhil olur. 27, istirahat. Hasan Be, Balta-olu Pr Be ve Bal Be taraflarndan sevk edilen seferin muvaffakiyet haberi. Altm seksen kadar esirin orduya muvasalat. Selankamin (Selanka -men)'in zabt. 29. Sleyman Sava boyunca Belgrad zerine yrr. 30, Kulpanik (Koulpanik) nm- dierle Kulpaniza'dan geer; 31, Pdih ordunun meserret ve tahsn avzeleri arasnda Belgrad surlar altnda gzkr. Austos (Ramazan) - 1, Sleyman Belgrad ve Semln'i tefti eder, yenierileri Belgrad nne sralar, sol cenhda yenieri aas Mustafa Paa maiyyetine verilir, sa kolda da sekbn -ba vezr-i zam Pr Paa kumandas altnda harb eder. 2, hcum, aeler hendekleri doldurur; be -alt yz kadar ehd. Mrahor- evvel ve sn maiyyetleriyle emr-i hafriyatta isti'ml olunurlar. 3, Hnkr aly- vl ile tekrar kal'a nnde grnr ve Pr ve Mustafa Paalar'n idare ettikleri hcum harektnda bulunur; hendek aelerle dolar; yenieri aas Bal Aa yaralanr. Ahmed Paa muhasara ordusuna iltihak eder. Bu gnden i'tibren ehir cihetinden Ada kal'a topa tutulur. Macarlar'n muhfizna gnderdikleri im-dd- mev'dun yolunu kesmek zere beyz yenieri kayklarla Tuna'dan yukar doru kmak emrini alrlar. 4, hareket ederler. Dhil-i ehr ve sahilde bulunan kule tahrb olunur ve kulenin sukutu Mustafa Paa'nn hcumunu teshil eyler. 5, (1 Ramazan pazartesi), Pdih nc defa olarak maiyyeti erknyle Belgrad nne gelir. 6, Sleyman tekrar gelir; Karaca Paa Sava zerine kpr kurur. 7, dvn; ertesi gn yine hcum olunmas kararlasn 8, Sadan Pr, soldan Mustafa ve merkezden Ahmed Paalar muhtelif cihet-den hcumda bulunurlar. Dman ehrin mdfaasn terk ile yangn karr ve kal'aya ekilir. 9, Hisar kuleleri altna lm almak emri. 10, Toplar siper arkasna alnr. 11, Silhdr-ba, mfrezesiyle Diyrbekir'den gelir; 12, dvn, 13, istirahat, 14, dvn. Yeni bir hcum tertb edilir. 15, Kal'adan kam bir kadn Pr Paa'ya kuvve-i muhafazann zaafn haber verir. 16, Sleyman hisar nnde merzkz bir adra nazil olur ve hcum emrini verir. Ahmed Paa, hareketi cenbeyn -den takviye olunmad iin telefat ile ric'at eyler. 17, Ahmed Paa'ya atiyye-i hmyn olarak hil'at aksa, altn kaplamal seyf-i kymetdr ile ikibin duka sikkesi ihsan edilir; Diyrbekir yenierileri orduya dhil olurlar. Sava kprs itmam olunur. 18, Rmili askerleri de muhasara ameliyatnda bulunmak zere gelirler. Bir nefer Mustafa Paa cihetinden dman ardana ate verir. 20, Pr Paa cenah efradnn nndeki kulenin zirvesi yklr. 21, Orduya yedi esr getirilir. 22, Pr Paa Selanfca-men'i teftie gider. 23, Dvn 24, ehsuvr-olu veys Be'in muvasalat; rsime-i dest-bsye kabul. Bir dman firarisinin vrdu. 25, Dvn. Be on gn mhlet Hs artyle kal'a teslm olacan bildirir; bu teklif red olunur; ate balar ve muhsrn yeni hcum icrasna hazrlanr. 26, Hcum def edi lir; Karaca Paa, Mahmd Bej ve skender elebi mecrhn mey nnda. 27, Dvn; bir kulenin berhava olmas; hcum, kesretli telef t. 28, Dvn; bu dvna bilcmle mer ve zue-m arlr. Krai'n muhfzne gnderdii casus bir frrt tarafndan ihbar ve tevkif olunur. Birincisi istintaka ekilir ve ikincisi hil'at alr. Bu haber zerine kuvve-i muhafaza m-zkerta ibtidr ve arz- teslimiyet eder; Semendire beli-ba-s ile bir yenieri neferi hisara girerler; iki muhafz dest - sultanyi pmee gelir ve mevkiin ertesi gn teslimini va'd eyler. 29, Belgrad'n zabt; Hristiyanlar ekilirler; yenieriler kal'aya yerleir. Hisar kumandam rsime-i dest-bsye kabul olunur ve pdih hil'at ihsan buyurur. Belgrad'da ezan oku nur. Ordu mskas kere alar. 30, Pdih kpry geer ve aa mahallede camie tahvil olunan bir kilisede salt- cum'ay ed etmek zere Belgrad'a girer. Vatanlarna avdet isteyen Macarlar ailelerine kavumak zere Selankamen'e gnderilir. 31, Dvn. Eyll (evval) - 1, Dvn. Bal Be bin ake atyye-i hmyn alr. 2, Hnkr nehir tarikiyle Belgrad'a gider. 3, Tevakkuf. 4, (1 evval, aramba), karaya kar ve at ile gezer. 5, gemiye biner ve Belgrad'a tevecch eder, 6, Sayd iin karaya kar. 7 ve 8, Dvn. ehr nndeki adann aalar kesilir. 9, Hnkr ava kar. Be lgrad'da mukm Sirbhlar istanbul'a gnderilirler. 10, Sleyman, aday dolar. 11, stirahat. 12, Dvn. Yenieri khyas

Sayfa

22

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Pdih, Belgrad'dan istanbul'a gelirken (19 Tern-i evvel) 2 yandaki olu Murd'n ve muahharan, yni varndan iki gn evvel bir kznn vefat haberini almt; stanbul'a girdikten 10 gn sonra da 9 yandaki olu Mahmd'un iek'ten veftyle mteellim oldu ( 29 Tern-i evvel). Vezirler Sleyman'n ocuklarnn cenazelerine yayan refakat ettiler ve bunlar, I. Selm'in trbesi yanna defn olundular.67 Pdih, birbirini mtekib akdolunan dvnlarda Raguza, Rusya, Venedik hkmetlerinin tebriklerini teblie gelen elilerin kabulyle megl olarak kederini datt. Raguzallar ihtiyalar iin buday satn al- mak msadesine ve Osmanl memleketlerinin btn liman ve pazarlarnda resm (vergi) den muafiyete nail oldular.68 Tratjak Guben ismindeki Rusya sefirinin talebi zerine Pdih, Ruslar' rahatsz etmemesini Krm Hn'na i'r ile beraber, aksi takdirde gazaba urayacan bildirdi.69 Rus elisinin Moskova'ya dnnde Krm hn-zdelerinden s-kender Mengb (Menkb) (?) birlikte gitti ve Pdih'n ar Vasili'ye dostluk duygularn teblie me'mr edildi. Osmanl Devleti ile ittifakn btn ehemmiyetini takdir etmekte 'olan ar, sonralar iki devlet arasnda taarruz ve tedafi bir ahidnme akdetmek zere zabitlerinden Jan Morosofu stanbul'a gndermise de, maksadna ulaamad.70

sekbn-baa ve samsoncu-ba khyala nasb olunur; onsekiz zabit blk bala terf' eder. 13, Sayd. 14, Zt ahane Belgrad Kprsn geer ve yatmak iin ehre gelir. 15, Dokuzyzbin ake tahsisat ile Bal Be'in Belgrad ve Semendire sancak-belerine ta'yni. 16, Dvn ve yeniden sancak-belikleri tevcihi. 17, stirahat. 18, Ordu Hisarla dner. 19, Semendire. 20, Yenieriler ve sancak-beleri mr-i alem ile ilerlerler; Semendire'ye elli, Belgrad'a ikyz, aba'a yiirmi top gnderilir 21, Luzina (Louzindja). 22, tsflania (Isanidja). 23, oyla (Schouiladj). Sleyman burada ehzade Murad'n irtihU haberini alr. 24, Bardak, 25, Kalum, 26, Ni, 27, Tevakkuf. 28, Derbend. 29, ehr-Ky (ehr Kki?), 30, Tekir-Pnan. Tern-i evvel (Zilka'de) - 1, Betlis, 2, Hac Kurban. 3f (1 Zilka'de, Perembe), htimn. 4, Aknc Karyesi, 5, eleb 6, Filibe. 7,8,9, Tevakkuf. 10, Ordu kayalktan geer ve bir boaza girer. 11, Semizce. 12, irmen. 13, Edirne, 14, tirahat. 15, Sayd, 16, Babaeskisi, 17, Kardran. 18, Garibler. 19, Silivri. Hnkr burada bilhare stanbul sarayna tevecch etmek zere, bir mddet tevakkuf eder, 26, 27 Austos'ta vki' olan alt hcumda bizzat bulunduu zlhir olur. Bundan baka Macarlar'n ksm-i kllisinin Se-lankamenMen vatanlarna gnderildikleri de anlalr. stoan -fi'nin zikrettii umm katlim olmamtr. Federvar (Feder-war), Trk ve sair birou serbeste Macaristan'a dndklerinden muhafz askerlerinden birka tarafndan ldrlmtr. (Federwar, Fehervari olsa gerek. Fehervari Kk kaleli demektir. Bu isimde Budapete'nin bir caddesi vardr. Trk, Trk kelimesinin Macarcas'dr. Refk At'mn notudur)1. Solak-zde (s. 439) Belgrad fethini yazdktan sonra, yine o sene (927) Yemen vilyetini istil eden ve kendi zannnca orann hkimi .bulunan skender'in maiyyetindekiler tarafndan ldrlerek bann stanbul'a gnderildiini yazyor. Nianc Tri-Jri'nde, bunun zerine Yemen fethedilmi lkelerden saylarak hutbe ve sikkenin nm- pdih ile ziynet bulduu ilve edilmitir. 67 Ferdi, vara: 41 ve 44. Rtiz-n&me-t SffleynMknl; Cell-zde, Abdl-azlz. 68 Marini Sanoto'da, c. 32, Venedik elisinin raporu. 69 Engel, Rag-uza Trihi, s. 198. 70 Karamsin, Rusya Trihi, c. 7, s. 129 ve 142. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/8 -12.

Sayfa

23

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Venedik Cumhuriyeti le Muahede Venedik hkmetinin, Selm'in vefatndan beri Bb - Hmyn ile mnsebetleri pek gzel idi; sefiri Marko Meho vstasiyle eski kapit lasyonlar yenileyerek (1 Muharrem 928-1 Knun- evvel 1521),71 otuz maddeyi ihtiva eden bir ahidnme akdetti. O zaman devlet srlarnn gizli tutulmasna o kadar i'tin olunurdu ki, bu ahidnmenin varl imdiye kadar Venedik mverrihlerine mehul kalmtr. bu ahidnme ticretin serbestisini, tccarn emniyetini te'yd ile her senede bir deitirilmek zere stanbul'da Venedik elisi bulundurulmasn tanzim ediyordu. Kaak kleler Venedik'e iade olunacak ve slm' kabul etmi bulunduklar takdirde biner ake hesabiyle bedel verilecekti; prenslerin hrriyeti iade edilecek ve deniz kazazedelerin iliilmiyecekti. Her kapdn -gemisi, kendisi iinde bulunmad halde bir limana girdii zamanda bile- sefinesinden mes'l idi. Kaatiller ve ir cinayet erbab iki hkmet tarafndan iade olunacakt. ki devlet tebeas arasndaki dvalarda tercmanlar muhakemede hazr bulunacak,72 bor iin balyos (Venedik konsolosu) habs edilemiyecek,73 Venedik tccar balyosun ruhsat olmadka Osmanl memleketlerinde seyahat edemiyecek, verasete mteallik dvalar balyos tarafndan grlecek, bu tacirler harcdan muaf tutulacaklard. Venediklilerin Memlik-i Berberiyye (Cezayir, Tarablus- Garb) ticretlerine engel olunmayacak; Venedik gemileri ylnz Akdeniz Boaz'na ve stanbul'a dhil olacaklar zaman muayene edilecekler, Gelibolu'da muayene edilmiyeceklerdi. Nihayet Venedik hkmeti Kbrs ve Zanta adalarnn temellkne mukabil her sene, biri 10.000, dieri 500 dukalk iki vergi tediye edecekti.74 Bu diplomatik vesika, Osmanl Dev-leti'nin daha sonralar dier devletlerle akdettii esasa taalluk eden maddeler itibariyle byk bir
Biri Viyana arivinde, dieri Venedik'in Sen -Mark Ktph-nesi'nde iki nshas bulunduu halde, Marini Sanuto trihinin 8. cildine mracaat etmeyen Kont Daru, bu muheden -meyi bilmez; Martines de grmemi gibidir; 1 Muharrem 928. tarihli Trke yazlm bir nshas Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi'nde bulunur; asl Venedik arivinde u isim altnda saklanmaktadr: Capitulatio Sultani Su -leimani principe Antonio Grimani per Marco Memmo. 72 imdi yabanc tebeaya mteallik dvalarn mzkeresinde bila tercmanlarn hazr bulunmas bu maddeden dolaydr. Hlbuki hkim-i er', kimse le mzkere etmeyip kitaba bakacak otursa ne okuduu tercmana malum olamyaca cihetle o zaman tercmann mahkeme-i er'lyye-de huzryle imdi mzkere odasna nfuzu bsbtn baka eylerdir. Muahedeler, addedildikleri zamann ahvline gre tefsr olunmak asl ka -aidedir; binenaleyh bu ahidnmelerin o suretle tefsiri el -hkm lmen galebe sznden baka btrseye dayanmaz; bununla beraber bu.kapti-lasyonlann ahdi hkmlerinin karlkl olmas nokta-i nazarndan ve ir noktalardan istinadghlar hep o szdr. Mtercim. 73 Yni efrddan bir Venedifcli'nin borcu iin kefil imi gibi balyos mah -bs olmayacak. 74 Marlni Sanoto, c. 32.
71

Sayfa

24

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ehemmiyeti hizdir. Hudud, Venedik ile Bosna Krallar arasnda XIV. asrda olduu ekilde muhafaza edilmitir.75 Dhili ler Sultn Sleyman'n clusunun ilk senesi u suretle -gelecek yllar iin uygun bir misl olmak zere- gerek sulhde, gerek harbde anl geti. Pdih'n nazar- dikkati bir n devlet ilerinden baka ynlere sapmam, ef'alinin herbiri byk adam, byk hkmdar, tam mslmah ahlkna dellet eder ekildeydi. Sultn Sleyman yksek fikirlere ve byk tasavvurlara mlik, icrada sebatl ve sr*atli, tslm kaidelere ta -mmiyle sdk olarak, ilimler ve san'atlar himaye ederdi. Hristiyanlar*a dmanlk deil, dostluk gsterir ve fakat Yahdler'den son derecede nefret ederdi.76 Geni ve ileriye doru km cebhesi, esmer cildi, va-krne tavr tabatinde iddetle meze olmu kbet-endliine dellet ederdi. Gznn stne kadar inen kavuu ehresinin sertliini artrrd.77 Babasnn ittihaz ettii kavuu deitirdi; Sleyman, dl-bendi klahnn etrafnda o suretle sarard ki, klahn yalnz ucu grnrd.78 Serpu, ark'ta pek mhim addolunur ve halk snflarnn ve memurlarn, ilmiyye ve dier dn tarkatlerin frkalarna dellet eder. Sleyman'n saltanatnda kavuk ve elbise daha huss bjr djkkatle kaai-delere rabt olundu.79 Yalnz Pdihn kavuu mrtef fcir' ekilde mas-n' ve iki adet balkl kuu tyyle (tu ile) mzeyyen idi. Vezirlerin kavuu alt tarafndan geniti ve yukarsnda dlbendin etrafna geni bir srma erit konulmutu, ki bunlara kallavi denilirdi. Sarayn byk memurlarna mahss mcevvezeler Pdihn serpuuna benzer ve fakat daha kk idi. Ulem ve fukah etrafna dlbend sarlm horasan giyerlerdi. Sarayn endern muhafzlarnn altn ilemeli klahlarna skf denilirdi; brn muhafzlarnn, yni bostanclarn klah -uclan arkalarndan omuzlarna doru iner- barata
Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/12-13. Sultn Sleyman'n Yahdler'e nefret gsterdiine dir olan ifdesinde Hammer, kaynak gstermemi ve bu hususta trih bir delile tesadf olunamamtr, 77 Venedik sefiri Memmo, Sultn Sleyman'n saltanatnn ilk senesi tarihli raporunda, bu pdih yle tavsif eder: Per-fetto Turco, observa molto la lege, connive li Christiani, tra-tamal li Ebrei, e persona che studia, obstinato nella sua opi-nione, di eta 25 (26), di natura cholerico, bruno, porta un tur-bante molto sopra gli occhi, che li rende un aspetto oscuro di giudi zio. Marini Sanuto, c. 33. 78 Sultn Selm'in kavuuna Selm>ye denilirdi; Sleyman'n kavuuna -her itist ark'ta hikmet timsli olan- Ysuf Peygamber'e, yhud Y-suf- Salhaddin'e mensb olmas muhtemel ol&ak zere Ysufiyye t bir olunurdu. 79 emil-nme'de Sleyman zamanna mracaat.
75 76

Sayfa

25

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

idi. Yenieri zabitleri mifer eklinde ve tylerle mzeyyen koka, yenieri neferleri kee kullanrlard. Memur ve asker olmayan ahl perian, yhud d bir dlbend veya -ban etrafna geliigzel balanm- al kullanrlard.80 Pdih -bu ekilde serpulanyle hizmet sfatlan muayyen- devletin byk memurlaryle birlikte her cuma alay ile camie giderdi. Mlk idarede drt vezr istihdam eden ilk Osmanl pdih Sultn Sleyman'dr. Seleflerinin zamanlarnda bunlarn adedi hibir vakit 3' gememiti.81 Bu vezirler, eyh Cemleddn Aksaray ahfadndan Kara-man'da domu olan, aldran muharebesinde Selm'in son derecede tevecchn celb ederek Msr muharebesini mtekib sadret makamna getirilen Pr Mehmed Paa; Sleyman'n enitesi ve Gegbze'deki gzel camiin bnsi plan skalavun cinsinden Mustafa Paa; Sebe Nikoli olup Sleyman'dan on ya byk, tab'an cenki, erir, pek haris bulunan Fer-hd Paa; devlet hizmetinde sakaln aartm, Pdih'm ehzadeliinde Manisa'da ilerinin idaresinde ve defterdarlnda bulunmu olan Kaasm Paa idi.82 Belgrad'm zabtndan sonra Kaasm, ihtiyarlndan dolay fekadln stedi; Pdih arzusunu yerine getirerek 200.000 ake ile -ki o zamann hesabna gre 4.000 duka tutar- tahsis etmitir.83 Vezirlerin tekad maalar o zamandan beri bu miktarda tyin edilmesi mu-td olmutur. Kaasim'm olu Ahmed de babasnn tekadl srasnda sancak bei nasb olundu.84 Rodos'un Fethi K, dvnlarla, inat ile geti. stanbul'da Selm nmna balanlan cami yava yava hitm buldu. Macaristan hududunda, abac ve Belgrad,

M. D'Ohsson'a mracaat. M. D'Ohsson, drt vezir tyininin 1556 senesinden evvel olmadn yazmakla yanlyor. Peev Sleyman'n vezirlerinden bahsettii srada Kaasm Paa mnsebetiyle der k: 1b -tid drt vezr olmak bunlar ile vki' old. Lkin Solakzde II. Mehmed zamannda drt vezr zikreder (bknz. Devleti Os -mniyye Trihi, c. II). Memmo'nun 1521 tarihli stanbul raporunda (Marini Sanuto, c. 33) yle mnderictir: Va (il Sr.) il Venerdi alla moschea accompagnato delli 4 vezeri. 1 Piri di nazione turco responde tutti, et stato piratico. bu Pr kelimesi ihtiyar demek olduu halde, trihte yanllklara sebep omlutur. Avrupa mverrihlerinin bir takm bunu Pyrrhus (Pirus) ve bir takm pirate yni deniz haydudu yapmlardr. Halbuki Acem ve ngilizler'in Pear (pr okunur) kelimelerinin karldr. 2 Mustapha Schiavone cugnado del Sr. 3 Firat (Ferhd) da Seben ico ann. 35 belli-coso 4 Casim turcho vecchio. 82 Peev, Defter-i Vrery-i SMeymnl'de lt. 83 Bir duka 50 ake kymetinde idi. Solak-zde'ye gre Selhn'tn clusunda altm ake tutard. 84 Ferdi, varak: 47. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/13 -14.
80 81

Sayfa

26

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Belgrad yaknnda Havale kalesi,85 Akdeniz sahilinde Kavala ehri muhkem bir hle getirildi. Tersanede 1.000 amele yeni donanma ve tec -hziyle megul idi. Osmanl Pdihlarnn tasavvur ettikleri ftuhat iin bu kadar msid bir zaman olmamt. arlken ve I. Fransuva, rekabetleriyle birbirinin kuvvetini mahv ediyorlard. II. Lui'nin kk yata bulunmas Macaristan' asilzdegnn istibdadna brakmt; X. Leon, bir Alman papasiyle, yni bizzat Luter ile mcadelede idi. Bu trl ahvl iindedir ki, Sleyman Rodos'un fethini kararlatrd. II. Mehmed'in muvaffak olamad bu seferi tasarlam olmas yalnz Avrupa ahvlinin karklndan kaynaklanmayp, Rodos, valyeler'in elinde bulunduka, Akdeniz'de gemi yzdrmek Hristiyan devletlerinin deniz kuvvetlerinin elinde kalaca aka grlyordu. Bundan baka stanbul ile yeni zabt edilen Msr arasnda bir muvasala noktas te'ss edip de u srete ticret serbestliini, deniz yoluyla Suriye'ye ve oradan Mekke'ye giden haclarn emniyetini salamak ihtiycm hissetmiti. Kf derece messir olan bu sebeplere dier ahs arzular da inzimam ediyordu. Hristiyanlar'* demir zincirleri altnda inleyen Mslmanlar kurtarmak, ceddinin parlak snna glge drm olan lekeyi izle etmek, II. Mehmed'in mn-lb olduu yerde glib olmak fikrinden pek mahzz oluyordu. O zamana kadar ele geirilemez addolunan Belgrad' zabt ederek memleketlerinin kuzeyinde Hristiyanln mhim bir mevkiini zr zeber ettii gibi. imdi de Akdeniz'de Hristiyanlar'n ileri karakol noktas olan Rodos'u zab etmek ve bu suretle Osmanl istilsn karada, denizde geniletmek istiyordu,86 Harb taraftar olan vezr Mustafa Paa ile amiral Kurdolu87 ele geirmek arzusunu tahrik etmemi olsalar bile u sebeplerin toplam, hi bhe yoktur ki, Pdih iin muharebeye kf grnecekti. Bunlara unu da ilve etmelidir: Memleketlerine hyanet eden iki alus -ki biri bir Yahd tabbi ve dieri daha ziyde Almaral ismiyle mruf, valye tarikat ba kanlar Andre'dir- adann hkmet merkezinin zahiresinin az olduunu ve kalenin birok yerlerinde gedikler bulunduunu beyn ile Rodos zerine hcum etmek iin zamann mnsib olduunu defalarca Sultn Sleyman'a arz etmilerdi. Bunun zerine sevkiyt iin
85 86

Ferdi, Solak-zade; Ali. M. Bourbon, Fontanus, ve onlardan naklen. Bosio ve Verto (Vertot), bu muharebenin sebeblen hakknda Cell zde, Ferdi, tabb sfatyle Rodos' da Pdih'n refakatinde bulunan Arab mverrihi Ramazn le hemen hemen ayn eyleri sylerler. Tereler (Tersiye)'nln Rodos'un 15:J2*de II. Sleyman Tarafndan Z&bt Hakknda Htralar eserine mracaat. 87 Osmanl mverrihleri Kurdolu'nun meselenin zerine srarla dtnden bahsederler. Lakin Fontanus. Knolles, Mzeray ve birok mverrihler ona sylettirdikleri uzun nutuklardan ve vezirleri aslsz olduklar phe gtrmeyen mektuplar isnd etmekten aarf- nazar etmi olsalar iyi olurdu.

Sayfa

27

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

karar verildi. Ancak Pdih, atmaya balamadan evvel Kur'n'm emrini yerine getirmek iin std- zam'a bir mektup gndererek teslim olmasn ihtar ve kendi arzusuyla itaat ettii takdirde valyeler'in hrriyetlerine ve mallarna dokunul m yacai hakknda ber-mtd yerin ve gn yaratcs ile Peygamber'i Muhammed (S.A.V.) ve dier yzsek-senbin rsl-i Huda ve asmandan nazil olan drt mukaddes kitb nmna yemin etmitir. 88 18 Haziran 1522'de, 300 yelkenden mrekkeb Osmanl donanmas89 stanbul'dan Rodos'a mteveccihen hareket etti. Donanmada pek ok mhimmtdan90 baka, bu sefere serasker (bakumandan) tyin olunan vezir Mustafa Paa kumandasnda on-bin bahriye ve itfaiye efrad bulunuyordu. ki gn nce (21 Receb-16 Haziran) Sultn Sleyman takriben 100.000 askerle91 karadan Marmaris Krfezi'ne gitmek zere yola kmt. Azimetinin ikinci gn Maltepe'de, Osmanl donanmasnn msid bir rzgr ile btn yelkenlerini aarak gitmekte olduunu grmek mahzziyetine nail oldu. Ordunun Kk Asya'dan geii esnasnda Pdih birbirini mte -kib birka sevinli haber ald: Hersek sancak-beinin kardei -Kerka (Titius) nehri mansabmdan pek uzak olmayan bir yerde olup deniz hrszlarnn barna olan- Dalmaya'nn skaradin (Skardona) kalesini istil etmiti;92
Verto, Burbon'un eski Fransz lisannda yazlm olan La grande et merveilleuse et tres-cruelle oppugnation de la noble ite de Rhodes, imprime l'an 1526 kitabn yeni Franszca'ya nakl etmekle belki hat etmitir. Bu kitapn tercmesinde eskiden beri sylendii vehile yzyirmidrtbin peygamber ye rine yzyirmialtbin grlr. Gkten inmi drt mushf dedii de Ktb-i Erbaa, yni Tevrat, Zebur, ncl, Kur'n'-dr. Yalnz mevz- bahis olan mektup dorudur: Beusneri Epistolae'nin 8. c. de dercedilmi olup Sleyman ve Viliye D Lil -Adam arasnda tet olundu denilen mektuplar, tamamen hayaldir. 89 Parti da Constantinopoli li 18 Giugno, 99 gallie sottile, 70 grosse, 40 palandarie, 50 fuste, Brigantini, e altri navigli fin, il numero di 300 vele. Marini Sanuto'nun 33. c. de eli Tiepo -lo'nun raporu. Burbon, Trklerin deniz kuvvetleri hakknda mufassal bir levha yapmtr. Verto, trihinin bu ksmnda uy durma mektup ve nutuklar dere edecek yerde bunu nakletmi olsa daha iyi olurdu. O levha udur: n y avoit 103 galle-res, qui vindrent premierement faire le gast et qui tindrent les passages durant le siege il y avoit 35 gaaces belles et gros-ses, 15 mahones et 20 tafforees; ces navires ici sont quelque peu differento de galleaces. II y avoit 60 fustes ou plus et plusieurs brigantins et autres barcetz galliors et esquirasses pouvoient estre dix ou douse navires, sus les quelles estoient les munitions e la grosse artllerie potu* battre la villa; toute foys depuys la venue des susdites navires qui estoient au nombre deux cent cinquante ou environ, quelques galleres et fustes et navires vindrent de Surye et se jongnirent avec Tar-mee et depuys en vindrent d'ailleurs durant le siege et furent la plus part du temps au nombre de quatre cens voiles ou environ. 90 Arab mverrihi donanmada karaya karlacak 2.000 kii ve 8.000 bahriye askeri bulunduunu yazar. Tersiye, s. 733. 91 Eserinin unvannda kendisini Burbon pii, asl valye Jak Karde diye tarif eden vekayi -nvis, Rodos adasnda toplanan Osmanl ordusunu aadaki ifadesiyle 200.000 olmak zere tyin eder: Le nombre des enemys, qu estoient au canip turc tant de guerre que de travail selon le commun dit, estoient deux cens mil hommes, dont il y avoit soixante mille duyts et experts faire seullement les mynes. 92 Peevl, varak: 28, bu vak'ay tarif eder. Solak-zde, varak: 102, Cell-zde, varak: 55t Spandojino, Ferdi, varak: 98. Abdlazz, varak: 46. Peev'nin Iskradn kalesinin zabt hakkndaki fkrasnn zeti udur: 928. Hersek bei Mahmd Be*in adamlarndan Bek-ta Voyvoda nmndaki dilver, bz serhad gzileriyle bu kalenin zerine varp ele geirmee
88

Sayfa

28

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yenieriler, Rodos'un batsnda Piskopia ve Limonia arasndaki Halke (Haliki, Halki) kk adasna yanap, kalesine lam aarak bu mevkii ellerine geirmilerdi;93 Ferhd Paa, Kemah'n fethi srasnda Sultn Selim tarafndan Dlkadiriyye emirliine tyin olunmu olan ehsuvar -olu Al Be'i dm ve memleketini devletin arazsine ilhak etmiti;94 hsl btn ahvl Pdih iin msid idi. u srada Osmanl donanmasnn bir ksm -bu azizden kalma mukaddes eyaya mlik bulunan- adann en byk yortularndan biri olan Azz Yahya Gn Favez kalesi yanndan Rodos'a asker karmt. ki gn sonra btn donanma ehirden az bir mesafede kin Parambolen koyuna demir att.95 Askerin, mhimmatn, toplarn dar karlmas, ordugh kurulmas iin, bir de seraskerin muhasaray amak erefini P-dih'a brakmas lzm geldii cihetle onun gelmesi iin bir ay geti. Rodos'un hemen karsnda Asya topranda --birbiri zerine binmi dalarla rzgrlara kar mahfuz- geni bir krfezin nihyetinde Marmaris (Fiskus)_.nminda bir kariye vardr ki, krfeze de ismini vermitir. Fiskus ahlsi skender'in Dr zerine seferinde ardlanna hcum etmilerdi; Makedonyallar tarafndan muhasara
alrlar. Dmana iradd gelir. Bekta Voyvoda pusuya girer. Pek kanl bir muharebe ile imddclar tr mr eder, ondan sonra kaleyi de alr. Peev kaleyi ziyaret etmitir. Bir liman kenarnda ve ta zerinde imi. Gayet dar olduundan hne bile iskna elverili deilmi. Dman elinde iken iinde bir-iki yz kii bulunarak Mslmanlar'a ziyde tecvz ederlermi; el'n (Peev zamannda) iinde kapcsndan baka kimse yok imi. 93 Peev, varak: 26, SiUeymn-nme. Ktip eleb'nin Bahnyye'si. Dresden nshas, varak: 45, bu adann tarifine mracaat. Orada Harke, yhud Hre yerine Halke okumaldr. 94 Sleymn-nme, li, Beinci Vak'a, varak: 225. Abdlazz, varak: 46. Ce-ll-zde, varak: 41, Ravzatti'l-Ebr&r, varak: 288. Nuhbetttt-Tevarh, varak: 128. Peev'nin (s. 73) verdii malmata gre ehsuvar-olu Al Be Dlkadiriyye vilyetinde mstakil surette hareket ederek, -kler gelip emir gnderildike onlara dah inkyd etmemi olduundan, Ferhd Paa te yakann muhafazas bahanesiyle Al Be'i yok etmek iin gnderilmiti. Ferhd Paa Sivas yaknna gelince, Al Be'i mavere iin diyerek getirtip, oullanyle birlikte dm ettirmitir. Fakat yine Peev (s. 82), 4 Muhar rem 932'de Ferhd Paa'nm katlini naklederken, Sultn Selm zamannda Paa'nn bz ekya tenkiline me'mr olarak ve Ru meli belerbei olduu halde vezret rtbesi alarak Anadolu'ya getiini; hlbuki ehsuvar-olu Al Be*in kendisinden evvel ekyay datmasyle Paa'nm Ekecik nm yaylakda kalmas emredildiini ve Ferhd Paa, ehzade Sultn Ahmed merhumun evldndan Sultn Murad'n ran'dan bu tarafa geerek Amasya yn yle birletiine ve hurc etmek zere bulunduuna dir halk arasnda dolaan bir rivayeti rikb - hmyna i'r ile altyz kiinin kanna girmi ve u suretle hayl para edinmi olduunu yazyor. Kara eleb -zde'nin RavzatiWEb-rr*da (stanbul basm, 418) yazd gibi, ehsuvarolu, Ferhd Paa'nm eski kininden domu olan gadrine uram ve kendisinin de cezasn grmesi fazla gecikmemitir (Yirmialtmc Ki -tap'm ba tarafna mracaat edilsin). Zavall ehsuvar-olu Al Be Belgrad fethini tebriken ve cevap sadedinde Sultn Sleyman'a takdim ettii arzada: Ba'dem pdh-i lem-penh haledi saltanatehu bunun gibi gazalara tevecch idicek me'mldr ki bu ker-i bmkdr da'vet olma, t ki fermn- erf-i vcbii'l-iz'n ile meiyyen ale'rre's varup sultn'l-guzt ...in nnde rikb-i hmynunda ba oynadup hir mrimzde Hakku Tal ehdet myesser ide. diye arz- hizmet ediyordu (Ferdn Be, 1, s. 467) 95 Solak-zde (s. 440) donanmann Rodos adasnda Acem Bae-si ve Nuhbet't-Tevfirh (s. 57) Cem Baesi nne demir attn yazyorlar ki, Hammer'in Parambolen Koyu dedii yer olmaldr. Solak -zde'de Cemin Acem olmas tertb hats olacaktr.

Sayfa

29

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

olunmalar zerine -bir orduya kar btn kuvvetleri 600 kiiden ibaret olduundan- zevcelerini, ocuklarn boazlayarak ve evlerine ate vererek Rm ordusu arasndan kendilerine yol ap daa iltica ettiler.96 Bizim zamanmzda, yni 1801 baharnda Msr'a memur 300 yelkenden mrekkep bir ngiliz donanmas skenderiye'ye gitmek zere Marmaris'e girmiti. 1522 Temmuzunun sekizinde Sultn Sleyman, 100'den ziyde muhasara toplarnn selmlan arasnda Rodos'a kt. 12 aded gayet byk top nazar- dikkati celbedi-yordu ki, bunlarn ikisi II. Mehmed tarafndan stanbul muhasarasnda kullanlanlar gibi 11-12 palm (Eski Yunan ve Romallar'm el ayasna m-sv lleri. M.) apnda glle atyorlard. Kalenin duvarlarnda ve i ksmnda bu byk dnelerden tesadf olunan birka mverrihlerin hemen inanlmayacak derecedeki ifdelerinin madd delilidir97. Sleyman bizzat istihkmlar gezdi ve askerinin muhtelif mevkilerini tefti etti. std- zam Viliye D Lil-Adam kylere ate vermi, btn haric binalar ykm, ky ahlsini gediklerin tamirinde istihdam iin kale iine almt. Yedi mevkiden herbirini Sekiz Lisan valyeleri'ne, yni Fransz, Alman, ngiliz, spanyol, Portekiz, talyan, Overniyo, Provans valyeleri'ne tevz etmiti. Bu suretle her millet bir mevkie me'mr ve erefi sikasyla muhafazasna mecbur idi. std- zam sarayn terk ile Meryem'e mensub muzafferiyet kilisesi yaknnda bulunan Glibler Kapssna yerlemiti. Glibler Kaps, Mandraio (Mendirek) ve Kadrga liman karsnda ve ehrin kuzeydeki girii idi. Bu kapnn solunda Alman lisan burcu, sonra Sent-Ambruaz kaps, mteakiben Fransz lisan burcu bulunuyordu; sada Overniya ve Fransa burlar vard. Bu drt istihkm beldenin kuzey tarafm mdfaa ederek, kuatanlarn hcumlarn yneltmi olduklar dou tarafnda -Osmanl mverrihlerinin Becne nmyle yd ettikleri- ngiliz lisan burcu ve ondan sonra Sent-Ambruaz
Tersiye (Tereler), Loyafa Akademisi Muhtralar, c. 25, s. 714. O devir mverrihlerinin ifdelerinin shhatinden emin olmak iin bu gllelerden birkan bizzat ltm. Burbon, btn bataryalarn mevkilerini tyin eder ve toplar sayar: Drt palm muhitinde glle atar drt dkme top; beten alt palme kadar ta glle atar onbe demir top; glleleri dokuzdan on palme kadar on bombarda toplanyle, oniki palmlk dier iki bom-barda topu; demir glle atar oniki aded Vasilik topu (Va -* silik Rumca'da hkmdara mensup demektir. Bu toplara bizde eskiden h denilirdi. Mtercim) ile kezalik demir glleli ifte apda onbe top; muhtelif apta oniki dkme havan d hevya atarlard. En byklerinin yediden sekiz palmha kadar glleleri vard:. La moyenne artlllerie comme sacres, passevolans estoient en grand nombre 1 espingarderie innumerable et increable. Toplar, 29 Temmuz'dan Austos nihayetine kadar ehre 1.713 ta ve havanlar 1.721 glle attlar. Yalnz sekiz aded bakirden yaplm yakc bomba vard. Marini Sanuto'nun 34. c. nde Rodos'un iki muhasaras rz-n-mesi olduu gibi, dier bir cildinin sonunda btn muhasara mddeti boyunca Hristiyanlar tarafndan atlan gllelerin miktar da yle gsterilmitir: 19 Temmuz'dan 31 Austosa kadar 1.556 ve 7 Eyll'den beri 9.460 glle. Bunlardan 8.300' yeni bataryalarla ve 1.150'si vasilik toplanyle atlmtr. Cem'-an 11.416.
96 97

Sayfa

30

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kaps ve std- zam'n saray geliyordu.98 ehrin gney taraf Provans ve talya valyelerine braklmt; Portekiz valyeleri Deniz kapsnn mdfaasna memur idiler. Liman zincirlerle kapatlmt ve zabt gayet zor olan mevkilerinin mdfaa etmekte olduklar Melekler Kulesi ve SenNikola Kuleleri ile de korumakta idi.99 Osmanllar ehri kuzeyden gneye doru u tertbde kuattlar: Sa cenhda Fransz ve Alman lisanlar burlar karsnda Rumeli belerbei Aya Paa ve onun yanlarnda spanya ve Overniya burlar karsnda nc vezr Ahmed Paa vard. Merkezde ve ingiliz burcu karsnda ser-asker ikinci vezr Mustafa Paa bulunuyordu. Pdih'n ordugh Mustafa Paa'nn igal ettii mevkiin arka tarafnda, Sen-Kom ve Sen-Damien tepesi zerinde Meryem'e nisbet edilen Alemonitra Kilisesi yaknnda idi. ehrin gney-dousunda, muhasara ordusunun sol cenahnda Anadolu belerbei Kaasm Paa Provans burcu zerine vuku bulacak hcumu idareye me'mr olduu gibi, daha tede ve yine bu sol cenahn nihyetinde vezr-i zam Pr Paa100 talya valyelerine mukabil bulunuyordu. Austos'un l'inde Rumeli belerbegi -daha nce Frstenfeld, Md-ling, Viyana, Hagno komandoru olan- Kristof Valdner'in kumandasnda muharebe eden Alman valyeleri mevkii zerine yryerek muhasaray balatt.101 21 top Alman burcuna, 22 top da Sen-Nikola Kulesi'ne yldrmlar yadryordu. Herbiri 3 toptan mrekkep ondrt batarya spanya ve ngiltere burlar zerine tevcih edilmiti.102 Kuatanlar ve kuatlanlar,
Topographlsche Ansichten gesamptit uf cAner Reise n dle I*evnte, 8. 72, 1811. Burbon Pii'nin eserinde Madraklden hcum tasavvurunda bulunan dmanlarn ieriye girmek iin besledikleri byk midi zale ettiler deniliyor. 100 Peri bascha le plus viell des quatre Baschas print la tran -\ chee tirant la porte d'Ytalie. Acmeet bascha estoit aux trenchees d'Espaigne est d'Auvergne. Le beglerbeg de la Na-tolie estoit aux trencpes de la Provance et le beglerbeg de la Romania estoit avec sa bande vers les jardins de S. Antoine de 2a bande tramontane. Asya muharebelerinde Anadolu be-lerbei sa cenah kumandanlnda bulunmasna ve Rodos muhasarasnda bu tertb zere hareket olunmamasna nazaran, bu adann o zaman Avrupa memleketlerinden saylm oldu* u anlalr. 101 Valdner Hanedan bu -komandorun htrasn ebedletirmek iin Tir&l eyletinde Ploden kasabasnda onun erefine bir yldnm te'ss etmitir ki, Marten Yortusu'ndan sonra gelen sal gnleri icra olunacakt. Ter siye, Muhtralar, 22, s. 753. Ploden, bu htray kaybetmitir. 102 Burbon'un ifdesine gre her biri toptan mrekkep onyedi batarya olduu halde Amsterdam basm Verto'nun 331. s'nde 17 batarya yerine 17 top denilmitir. Sultn Sleyman'n kinci Seferi (Rodos) Rz-nfimesi Haziran (Receb) - 16 Haziran 1522 (21 Receb 928). Hu-dvendigr skdar'a geer. 17, tevakkuf. 18, Maltepe 19, ukurayr, 20, Hereke; bir gnde iki merhale kat* olunur. 21, narl, 22, zmid kurbnde Yldz Kprs, 23, Kazldk, 24, znik civarnda Dikilita, 25, tznik civarnda Pamuku, 26, (1 a*bn, perembe), Yeniehir, 27, Akbyk, 28, Ermeni-Pazar civarnda Zencirli Ky. Yine bir gnde iki merhale alnr. Ordu n-n kurbnde Ermeni Derbendi'ni geer. Mey-i asker taz'f olunur. 30, Kzlkaya Ilcas, Temmuz (Ramazan) - 1, Ktahya ovas. Anadolu be-lerbei Kaasm Paa, yenieri aas Bal Aa ve azablar aas Al Be maiyyet-i hmyna gelirler. 2, Ktahya'da tevakkuf; dvn. 3, Tevakkuf. Rmili belerbei rsime98 99

Sayfa

31

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

i dest-b-sye kabul olundu. 4, Altunta sahras; bir uzun merhaleden sonra ordu Pnarbama konar. 5, Eke (Egdje) ky; ordu Marmaris'den geer. 6, Sanl ovas. 7, Sandkl ovas. Rodos -dan Mustafa Paa, ehri uzlama tarikiyle almann adml-imkn bulunduunu bildirir. 8,9,10, gn (...?) yry -den sonra suyun fkdanndan dolay ordu ll-pnar'a karib Ho-nar civarnda durur. 11, tevakkuf. 12, ordu Ladikya civarnda bir kervansaraya yakm adr kurar. 13, Tonca, 14, oban Ilcas, Ahmed Paa biraderi Hersek belerbei Mahmud Be'in Dalmaya'da tskradin (Scardona) hsn- hainini zabt eyledii haberi alnr. 15, Krk-Sd; bir gnde iki merhale. 16, istirahat; bu memleket akreb yatadr. 17, Bir gnde iki merhale. Bozdoan suyuna muvasalat. Sabk Konya kads Kara Kad'nn dm. 18, istirahat. Halke ceziresinde Herkes (y -hud Hereke) hisarnn lmlar vstasyle alnd renilir. 19, Talma, 20, h-medresesi, 21, ahne Ovas, Ferhd Paa' -nu ehsuvar-olu'nu oluyla birlikte esr ve dm eyledii haberi gelir. 22, Bozyk; ordu mkiltla Gk -beli derbendini geer. 23, Mula civarnda Karaba sahras. 24, istirahat. 25 (1 Ramazan, Cum'a), Gk -ova; Kargasekmez boazmdan geilir. 26, Marmaris liman. 27, istirahat; yk hayvant geri gnderilir. 28, Rodos adasna asker karlmas. 29, k msa deme; Anadolu askerinin bulunduu sol cenandaki metrisler tahrb ve birka topu itlaf olunur. 30, Dvn; yeni yaplan metrisler de tahrb olunur ve civarn tesviye- trbisine balanr. 31, ehenh ota- hmynun mevkiini tebdil ettirir ve ehri o kadar iddetle dodurur ki, muhafzlar zaaf almeti olarak toplarnn grltsn keserler. Austos (evval) - 1, Bataryalarn helk-efsn ateinden nefislerini synet. iin muhafzlar yer-al mahzenlerine iltica ederler. 2, Harektt aakeriyyeye nezret ve emr-i teftii bizzat f iin Hazret-i Pdih asn ve ecrda (dal paralar ve talardan) otaklar rekz ettirir. 3, Harb -i azm; frkalar toplarn siperler iinde kullanr. 4,5, Kurd-olu kadrgalar ile orduy-u hmyna muavenet etmesi irdesini telkki eder. 6, Sa cenhda yeni hendekler hafi* edilirken birka tonilato un bulunur. 7,8, ehenh Msr donanmasndan ma' -lmt alr. 9, Dvn; Hayri-Bay'm (Hayr-bay) gnderdii yi-irmidrt kadrgann vrdu. 10, Dvn, Aya Paa mfrezeleri nndeki aoli Kule (Tschaouli koule) (Canl Kule) yklr. Mkften btn paalar hil'at ile taltif olunurlar. 11, Sleyman Hayr Bay'm hedysn kabul eder; Memlik-i e-rkise (erke Memlkleri) rsime-i dest-bsye kabul edilirler. 12, ehenh Santarh-olu (Saint Eremo?) baesinde te-nezzh eyler. 13, Msr alaylar Pr Paa cenahnda mevk -i mahsslarn igal ederler. 14, Res Kara Mahmd Piskopia adasndaki lllik hisarm zabt emrini alr. 15, Pr Paa bataryalarn sralar. 16, lbasan alay-beinin irtihli. 17,18, Tesvi-ye-i trbiye ameliyat hendeklere kadar ileri gtrlr. 19, Cenh- yemnde harb; yz dman Pr Paa toplarnn zerine saldrr. 20, Muhfznin hurc hareketi, der-akab def olunur. 21, Orduya bir topu firarisinin vrdu. 22, Sol cenah frkalar tarafndan ikisi mhlik surette yaral kiinin esr edilmesi. 23, (Pazar) yd - sad. resm-i muyede. 24, Kanl harb. 25, ordunun iki topusu ldrlr. 26,27, Harb, 28, hendekleri allarla ve talarla iml emri. 29, Dmann devirdii Pr Paa toplan tekrar atee balar. 30, Hendek ameliyt - imliyyesi biter. 31, Pek iddetli cidal. Eyll (Zilka'de) - 1, Dvn; Ahmed Paa Zindan Kulesini derek gedik amaa balar. 2, Mahmd Paa'nn lllik (Piskopia) kal'asma yryde vefat eyledii ve maahaza askerin kal'ay ald haberi gelir. 3, ehrin hendei Ahmed Paa'nn askeri tarafndan dolduruldu. 4, Mustafa Paa tarafndan lm; btn bataryalar birden ate ederler. 5, ncirli Kal'as ahlisi bil-art teslm olurlar. Lmclar dmana tesadf eyler. Dman ok neft isti'ml ederse de bir netce vermez. 6, Dvn; yiirmibe kad azl olunur. 7, Casusluk eden bir firr ordugha getirilir. 9, Hristiyanlar birok havan toplar yerletirdiler. 9, stirahat. 10, Mustafa Paa'nn kumanda ettii cenhda iki lm patlamas. Asker istihkm t diresine girerse de Hristiyanlar yeni mancnk isti'ml etdikleri cihetle ric'at ederler. 11, Hudvendigr ata rMben Eski Rodos'a gider; Ahmed Paa ordughn nndeki tepeyi ikiye ayrarak ehir duyarlarnn alt tarafndan gedik amak zere merkeze toplar vaz' eder. Bu hcumda topu bai yaralanarak ertesi gn vefat eder. 12, Muhsrlar ve mahsurlar birbirini tah-rs iin elfz- muhakkirne tet ederler. 13, Hudvendigr kal'a istihkmtna tevcih olunan atein kf olmadn gre rek Mustafa ve Ahmed Paalar'dan her birinin kendi taraflarndaki duvarlarn altna lm koymalarn emr eder. 14, Dvn. 15, Hristiyanlar Kaasm Be'in iki lmm kefederler. 16, Hendeklerdeki askeri atele karrlar. 17, Ahmed Paa iki lm attrrsa da o anda balad hcum takviye olunmadndan ekilmee mecbur olur; bu lmlarn patlamasyle yzelli kii mecruh olur. 18, Bir firr istihkmn zerinden bir ok atar ki, buna yaptrlm olan mektubda Msr donan-masyle gelen Pr Al Res'in Osmanl ordughmdaki ahvlden her gn dman haberdr etmekte olduu muharrer idi. Ahmed Paa bu iin tahkikini zerine alr. Pr Paa tarafndan birka erke istihkma girip drt be bayrak ile muhsrla -rn ayaklar altna koyarak cerhadr etmek zere dmann hazrlam olduu, stne iviler kaklm bir uzun tahtay ele geirirler. Bu mnsebetle ieride ne ikinci bir hendek, ne de ikinci bir duvar olmad anlalr. 20, Ahmed Paa'ya, Aya Paa'ya, Bal Be'e kaftan giydirilir. 21, Mustafa Paa kolunda lmclar dman lmna tesadf ederler. Vki olan muharebede iki taraftan zyit olur. 23 (1 Zilka'de, Sal), Ahmed Paa birka lm atdrr. Ertesi gn hcum olunacan le vaktinden gece yarsna kadar dellllar nida ederler. 24, Hcum edenler ric'at ettirildiler. 25, Me'klt getirmek iin Anadolu'ya me'murlar gnderildi. 26, Dvn, Pdih hiddetlenerek Aya Paa'y tevkif ettirir. 27, Dvn; Aya Paa me'mriyetine iade olunur. 28,. Pr Paa, nikrsden muztarip olduu cihetle Aya Paa, kendi askerini Pr Paa'nn

Sayfa

32

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Atstos'u lm ve lma mukabil lm amak ileriyle geirdiler. std- zam Vilye D Lil Adam'in (Villiers de l'Isle Adam) kahramanl ve Girid adasndan geldiinde Tarkat'n Salb-i zam payesini alm olan Venedikli mhendis Gabriel Martinengo'nun mahareti sayesinde, valyeler'in yeralt manevralar byk neticeler verdi. Osmanllar ancak Eyll'n 4'nde (12 evval) idi ki, ingiliz burcunun gney ksmn uurmaa muvaffak oldular. Alan gedikler zerine yryp yedi Hristiyan bayra aldlar; Lkin std- zam, Salb-i zam bayran aarak yetiip, hcum edenleri ikibinden ziyde zayiat verdirerek ric'ate mecbur brakt.103 Trkler'in alt gn sonra ikinci bir hcumlar da yine o kadar byk bir zayiatla neticelendi; mahsurlar ise yalnz otuz maktul verdiler ki, topu generaliyle std-

askeriyle birletirmee me'mr olur. Dmandan kaarak ihtida etmi olan bir ahs son hcumda muhafzlardan yz kii telef, btn tfeki ve topu ressnn mecruh, tarikat re -ssmdan birinin maktul ve bir dierinin ar mecruh olduunu haber verir. Rodos halkndan birka kiiyi gizlice Anadolu tarafna geirmekle mttehim olan onbe gemici kadrga serenlerine aslr. Bir ehzadenin veldetinden dolay ordugh -da enlik. Tern-i evvel (Zilhicce) - 1, Ordugha iki Acem neferi ba getirildi. 2, Frenk istihkm denilen i istihkmn dl -mesine balanr. 3, Hudvendigr at ile Eski Rodos'a gider. 4, ehir duvarlarn ykmak zere yine ameliyata ibtidr olunur. 5, Mendirek liman zerine top atlmaktan vazgeilerek, toplar istihkmlarn karsna nakledilir. 6, Aya Paa ilk mevkiini alp Pr! Paa askerinin bana geer. 7, Aya Paa kolundan birka bin kii ehir duvarn hcum ile zabtetmek tecrbesinde bulunarak kal'aya en yakn kulelerden birine girerler. 8, Tul- emsde balayan kavga geceye kadar srer. 9, Mustafa Paa hcuma kar. 10, Tahtal Kulesi'nden gnderilen iki casus dmann yaknda bir donanma vrduna muntazr olduunu haber verirler. 11, Marib kapdm dest-bsa kabul olunur. Dman toplaryle o kadar gzel nian alr ki, hendein zerini serp atee tutarak elli altm adam itlaf ederler. 12, Mustafa Paa yeniden hcum eder ve i duvarn birka yerinde bir mddet yerlemee muvaffak olur. Y&-nieri aas Bal Be yaraland. 13, Hudvendigr Eski Rodos'a gider ve yeniden yaplmasn emreder. 14, Pr Paa -dn olduu gibi- dvna yalnz gider. Eski Rodos'un tekrar ins ameliyatna defterdar Abdsselm ve Mentee ve Karesi beleri nezretiyle ibtidr olunur. Akama doru, dmann Mustafa Paa tarafndan am olduu yarma tahrb edilir; dman ric'at etdirilerek ehir duvar hemn badan baa zabt olunur. 16, Hudvendigr, Sultn Cem baesini grmek zere ata biner. 17, Gnn nihayetine doru, duvann henz dman elinde bulunan ksm hcum ile zabt olundu. 18, Nsfu'l-Ieyle doru Ahmed Paa kolundan kal'aya ate verilir. 19, Byk muharebe. 20, Ahmed Paa kulundan altna lm konulan duvar ker. 21, Hudvendigr esb -svr olarak gezer. 22 (1 Zilhicce, aramba), Msr vlsi Hayr-bay*m vefat haberi Pdiha vsl olur. 23, Dvn; birka sancak be* inin terfii. 24, Mustafa Paa Msr Valiliine nasb olunur. 25, Dvn 26, Mustafa Paa azimetinden evvel Pdih'n elini pmee kabul edilir. 27, Mustafa Paa onbe gemiden m-rekkeb bir donanma ile Msr'a gider. 28, Anadolu Belerbei Kaasm Paa Mustafa Paa'nm yerine tyn olunur. 29, iddetli muharebe. 30, Anadolu belerbei dmann ad bir yarmay ykmak iin askerini Ahmed Paa kuluyla birledi -rir. 31, Dvn. Donanma, klamak iin Marmaris Krfezine ekilir. Tern-i sni - 1, Hudvendigr inat grmek iin Eski Rodos'a gider. 2 ve 3, stirahat (Bendeki Rz-nme-i Sleyman! nshasndan burada bir sahfe tamamen eksiktir. Teessf olunur ki bu sahfe 4 Tertn-i sn trihinden 27 Knun- evvele kadar muhasarann en mhim vekayyle ehrin teslimini mutazammndr. Rz-nme 27 Knun evvelden balayp Pdih'n stanbul'a var trihi olan 29 Knun - sn'ye kadar devam eder.) Knun- evvel (Rebl-evvel) - Sultn Sleyman 27 Knun-* evvel'den 6 Knun- sn'ye kadar Rodos'da tevakkuf eder. 7, Ordughn Olu (Olou)da kurar. 8, Mula. 9, Tevakkuf. 10, Kodo ky kurbnde Letnec (?). 11, Kens (Ki-ns?), 12, Kalobekler. 13, Yeniehir. 14, atm. 15, Alaehir. 16, Turasl, 17, Akhisar kurbnde Turahanl, 18 (1 Rebl-evvel, Pazar), tevakkuf 19, Paaky, 20 Tevakkuf. 21, Su -s-rlk ky, 22, Tevakkuf, 23, Gerdene, 24,; Suba, 25, Bala -banl yaknmda Anahor ky. 26, Kurunlu ve Umurbe, 27, Pazar ky, 28, Dil. 29, Hudvendigr stanbul'a mteveccihen gemiye biner. 103 Burbon Pii. Rz-nme- Sleyman!.

Sayfa

33

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zam'm bayraklar bunlarn arasnda bulunuyordu.104 Eyll'n 13'nde (21 evval) nc bir hcumu mtekib Trkler yeni lmlar amaa mecburiyet grmeksizin ngiliz burcunu zorlayarak, zerine be bayrak dikmee muvaffak oldular. Komandor Valdner gayet kanl bir muharebe ile bu bayTaklardan birini alabilmi ve Overveiler hmisi Sen Tibo'ya (Thibault) takdim etmitir.105 Ertesi gn ehre hyanet etmekte ve Osmanl ordusuyle mnsebette olan Yahd tabibi bir ok ile dmana mektup ataca srada yakalanarak paraland.106 Bu muharebe umm olmayp, muhasara ordusunun bir ksmiyle ngiliz burcunu mdfaa eden valyeler arasnda vuku bulmutu. Lkin Eyll'n 24'nde istihkmlarn btn hatlarna yaylacak bir umm hcum ln olundu. leden gece yarsna kadar Osmanl ordusunda dellllar dolaarak; Yarn hcum olacak; ta, toprak pdihndr; kan ile mal gliblerin ganimetidir107 diye bartlar. Gne doarken Osmanllar ehrin kuzeyine, dousuna, gneyine yrdler. Ve sancaktan spanyol lisan burcunda dikilerek, yenieri aas burtan ieri girdi. Bayran dikti; lkin bu stnlk ksa bir sre devam ederek btn. sancaklar Hristiyanlarn ellerine geti. Trkler gediklerde ve hendeklerde 15.000 telefat vererek her taraftan ric'at ettirildiler.108 Muhasara mddetince vuku bulan yrylerin en mdhii olan bu hcumda yalnz valyeler'in ve tarikate mensb olmayanlarn deil, Rodos kadnlarnn da kahramanlklar grlmtr. Yanlarnda akan kan deryalarndan dehete kaplmayarak bir takmlar o kadar korkun bir cenkte b-tb kalan muhriblere yeniden kuvvet vermek iin ekmek ve arb, bir takm da gedikleri doldurmak iin toprak ve hcum edenlerin zerine atmak iin ta getirmekteydiler.109 ngiliz burcunun mdfaasnda len kumandanlardan birinin ma'ukas -ki nm mehul kalm bir Rum'dur- dierlerinin arasnda hem mecnnlua, hem de azamete, muhabbete ve vahete dellet edecek bir hareketle imtiyaz kazanmtr. ki ocuunu kucaklayp alnlarna ha iareti yaptktan sonra gslerine haner sokarak ve: te, dman, artk siz ne sa, ne de l iken nzik bedenlerinizi lekedr edemiyecektir...
Burbon topu generalini Guyt de Marselhac ve alemdar Henri Mau -selle diye adlandrr. Verto, birincinin ismini Kadrgalar kapdni Michel Argiliemont ile kartrr. (Taraflarn zayiat miktarlarn htiyatla kar -lamaldr. Mtercim). 105 Tersine (Tercier) der ki: Beinci hcumda bir bayrak almtr ki bunu Ovenveiler'in hmisi olan Azz l'ibo (Thibault)'-ya hediye ettiini, yine o mektubunda yazar. Bu hcum, -Burbon'un ifdesinden anlald zere-, beinci deil, ncdr. 106 Borbon. Rz-nme.i Sleyman!, Yahudi'nin mektubunu da bu gnn vekayiinde kaydediyor. 107 Rz-nam-i Sleyman!. 108 Burbon. Rz-nameH Sleyman! daha, ziyde telefat beyan eder. 109 Burbon.
104

Sayfa

34

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

diyerek atee frlatt. Ondan sonra knn kanl mantosunu giyerek ve eline bir kl alarak kavgann en kzgn tarafna kotu. Fevkalde bir kahramanlk gstererek kahramanlara layk bir ekilde ld.110 Pdih, hcumda muvaffakiyet gsterilememesinden hiddetlenerek mes'liyeti Rumeli belerbegi Aya Paa'nn zerine atp azl etmi ve habsettirmise de, ertesi gn serbest braktrp mansbn da iade etmitir.111 gn sonra Msr Vlsi Hayr-bay'in vefat haberini almas zerine, serasker Mustafa Paa'y mteveffaya halef olmak zere gnderdi; nc vezr Ahmed Paa muhasaray idare etmek iin onun yerine geti.112 Donanma amirallii memuriyeti Yaylak Mustafa Paa'dan alnarak Behrm Be'e verildi.113 12 Tern-i evvelde (21 Zi'1-ka'de) gne doduu srada Ahmed Paa ngiliz burcunu almay tecrbe etti; istihkmlar Osmanllar'n eline gemiken yenieri aas yaraland ve askeri ric'ate mecbur oldu.114 Yine bu ayn nihayetine doru hcuma geen Trkler kanl bir muharebeden sonra talya ve Provans burlarndan ric'at ettirildi. hafta daha, mnferid muharebelerle urald; lkin Osmanllar gittike yaklaan b ir muvaffakiyete doru ilerliyorlard. Bununla beraber 23 Tern -i sn'de "(4 Muharrem) vuka gelen neticesiz bir muharebe Trkler'den beyz kiinin zyiine yol at.115 Nihayet Sen-Andre Yortusu gn (30 Tern-i sn -11 Muharrem) spanya ve talya burlar yamur seylblar boand bir srada zabt olundu; lkin yeniden 3.000 zyt olmas zerine artk serasker ak hcumlara girimeyerek hendek amak ve lm kazdrmakla iktifaya karar verdi.116 Muhasarann balangcndan beri Trkler byk telefat vermilerdi; yans harb ederken, yars hastalktan olmak zere 100.000 gibi byk bir
Bizzat hazr bulunan mhendis Fontanus'un Rodos Muharebesi nmn -dakl eseri, c. 11: Ne hostis, dicebat, vilissimus vivis aut mortuls ge-mina, npbuitate orporibus potlratur. 111 Rz-nme-i Sleyman! Bu tevkif, Burbon'un ve ondan naklen Boziyo, Verto, Knolles, Mezerey, Sagredo, Miniy, ve Osmanl vekayinmelerinn yeni mstensihi olan Aliks'in Mustafa Pa'nn Pdih'n gznden dmesi mnsebetiyle yazdklar hikyeyi dourmutur. Bu hikyeye gre Sultn Sleyman vezirini bir kaza balatmtr. Hatt bu mverrihler Mustafa Paa'y vezr-i zam yaparlar; hlbuki vezr-i zam Pr Paa idi; Cyr Lucas kelimesinden bozma olmak zere Mutasa Paay cKrlo lkabyle yd ederler. 112 Cell-zde, varak: 67. Rz-nme-4 Sleyman!. 113 Ferd, varak: 64. Ali, Defter-i Vzera. 114 Rz-nme- Sleyman!, Burboa: O araziden (talyan elindeki) ve Provans gediinden. 115 Burbon ve Rz-nme- Sleyman!. 116 CelLzde, varak: 70, Fontanus Trkler'in zayiatn besbin tahmin eder. Burbon: Akmad Paa (Ahmed Pasa) bundan byle hcum etmyerek hendeklerine devam etmeyi kararlatrr diye yazar. Tersiye'de mverrih Ra mazn. Tersiye, s. 755, bu hcumu sehven 9 Muharrem'de gsterir.
110

Sayfa

35

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

rakam tahmin ediliyordu.117 10 Knun- evvel 1522'de valyeler dman ordughnda beyaz bayrak dalgalandm grerek, onlar da bir beyaz bayrak ektiler. Mteakiben iki Trk gelerek pdihn altn yaldzl turasn tayan bir mektup getirdiler ve std- zam ile mlakat taleb ettiler. Sultn Sleyman'a iki valye gnderilmesi zerine Pdih, ehri gn zarfnda teslim etmek artyle valyeler'e erefli bir teslim teklif etti ve muvafakat edilmedii takdirde btn Rodos ahlsini kltan geirip kedileri bile mstesna tutmayacan bildirerek teh-dd etti.118 Kalenin teslimi, Tarkat'm byk ha (salb-i ekber) payesini hiz olanlar arasndaki mzkerede ve daha sonra her lisandan temsilci olarak iki valyenin bulunduu mavere meclisinde kararlatrlmt. Lkin bu karar kuvvetli bir muhalefete maruz kalm ve iddetle takbih edilmi olduundan, Pdih'a spanyol valyelerinden iki temsilci da ha gnderilerek, bu kadar mhim bir mes'ele hakknda karar vermek iin daha mhlet istemilerdi. Rodos ahlsi Rum ve LtinlerMen mrekkep olduundan, aralarnda mzkerenin bittabi daha g olduu beyn edi liyordu. Sultn Sleyman, vecb yerine gemek zere, kumandanlarna harbe balanlmasn emretti (18 Knun- evvel-29 Muharrem).119 Lm ve hendek almalar yeni bir gayretle ele alnd. Trkler spanyol burcunun ileri istihkm zerine bir yrylerinde pskrtld lerse de, ertesi gn o kadar iddetle hcum gsterdiler ki, valyeler ehir iindeki istihkm ve hendeklerin arkasna ekilmek zorunda kaldlar.120 Nihayet mhimmatn tkenmesi, mahsurlar teslime mecbur etti. Vil -ye D Dil Adam, serasker Ahmed Paa'y iki valye gnderdi; Bunlar, Rodos'un std- zam Piyer D Bussori tarafndan serbeste tasarrufunu kendisi ve halefleri nmna te'min iin II. Byezd'in verdii bir ve-skay getirdiler. Ahmed Paa, bunu ele geirir geirmez yrtp, ayakla-ryle inedi. O gn esr etmi olduu iki neferin parmaklann, burunlarn, kulaklarn keserek galz kfrlerle dolu bir mektupla o halde std- zam'a gnderdi.121 Nihayet Vilye D Lil Adam son dereceye gelerek bir valye ile ehir ahlsinden iki kiiyi Rodos'un teslimini mzkereye
tPaa, muharebede 64.000'den ziyde ve hastalktan 40 -50 bin telefat vukua geldiini dini zerine yemin ile beyn etmitir (Burbon). 118 Burboa, 119 Burbon'da 10 Knun- evvelde. 120 Le 17 deceinbre, les Turcs donnernt l'assault a & barbacane d'Espag-ne.-Le lendemain (18), Us vindreut avec grosse pu'ssance donner l'assault la dite barbacano. (17 Knun- evvel'de Trkler spanya burcuna hcum ettiler.- Ertesi gn (16), yine o burca hcum etmek: zere byk kuvvetle geldiler) Burbon. 121 Burbon, Foitfanus, Halkondil'in Bale tab'nda, s. 493.
117

Sayfa

36

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gnderdi (21 Knun- evvel-2 Safer). Sultn Sleyman, bunlarn tekliflerini kabul ederek vezr-i zamini Tarkat'in murahhaslary-le teslm artlarn mzkereye me'mr etti. std- Azamn 25 valye-ler'den, ve 25 ahlnin ileri gelenlerinden olmak zere 50 kiiyi Osmanl ordusuna rehin gndermesi; Tarikat zalarnn 12 gn mhlet zarfnda adadan kmalar iin kendilerine gemiler tedrik olunmas; Rm ve L-tinler*in mezheb ve kiliselerine hrmet edilmesi kararlatrlmt. Ahl temsilcilerinin Pdih'dan huss talebleri zerine, ahidnmenin bir maddesi, askerin Rodos'tan bir mil teye ekileceine dirdi. Lkin ahidnmenin imza edildiinin beinci gn122 yenieriler, korkunluu derecesinde intizamsz olan o asker, kendilerini tutamadlar, Ferhd Paa kumandasnda ran hududundan gelen 15.000 arkadalarn ziyaret bahanesiyle, ellerinde denekten baka bir silh olmad halde ehre yaklaarak ve Koskvinien Kapm zorla aarak ileri gelenlerin hanelerini yama ve her trl ktl yaptlar. En ziyde Azz Yahya Kilisesi'nde gazaba gelerek duvarlardaki aziz tasvirlerini, istatleri bozup krarak s-toV Azamlar'n kabirlerini atlar, mihrblar alt-st ettiler; mukaddes tazynt yama ettiler.123 Azz Yahya Kilisesi'nin an kulesi zerinden Ezan okuyup Mslmanlar ibdete davet edildi; ite bu suretle Mslman mezzinleri, Trk davullar Hristiyanlk lemine Rodos'un fethini ln ettiler.124 Bu karklklara muhalefet gstermek isteyenler ya denek altnda can verdiler, yhud alnan mallar yk hayvan gibi omuzlarna alp ordugha gtrmee mecbur oldular. Rodos'un fethi, Noel Yortusu sabah, Papa Adriye'nin Sen Piyer Ki lisesi'nde duy- kudsyi f eyledii srada vuku buldu; bu merasim esnasnda pencere kenarndan bir ta derek papann ayaklar altna yu varlanm olduundan, Hristiyanln en byk mukavemet mevkiinin dmesine almet saylmtr.125 u suretle, teslmin balca maddeleri imza olunur olunmaz bozulmutu. Lkin bundan dolay Pdih'n m, vezirlerin m, yoksa yenierilerin intizamszln126 m itham etmek lzm gelecei bilinemez. Ahidnmenin tasdikinden birka gn sonra Ahmed Paa, Vilye D L Adam'a bz tebligatta bulunmak veya Pdih'n kendisiyle mlakat
Burbon, bu vak'a ahidnmenin imzasndan be gn sonra, yni Rodos' un, Trkler tarafndan istilsna tesadf eden 25 Knn-i evvel trihinde olduunu acjjcca belirtir. 123 Fantam ve Burbon. 124 Cell-zde, varak: 71. 125 SpandoJIno, varak; 94. 126 Burbon Onun (Pdihn) m, yoksa paalarn emriyle mi olduunu bilmem diyor.
122

Sayfa

37

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

arzusunda bulunduunu bildirmek iin spanya burcu gedikleri zerine geldi. std- zami cangnlden bu grmeyi istememekle beraber Safertn 7*sinde (22 Knun- evvel 1522)127 refakatinde yalnz birka valye olduu halde- Osmanl ordughna gitti. O gn dvn gn (bakanlar toplants gn) olduu cihetle, uzun mddet galibin adr nnde, kar ve yamur altnda kabul edilecei zamann gelmesini bekledi. Vezirlerle Ferhd Paa Pdih'n elini pmek merasimi iin ayakta huzura kabul olunmu ve Ferhd Paa bu srada vazolardan, tabaklardan, gm kupalardan tertb edilmi hediyelerini takdim etmiti.128 Nihyet std- zam bir hil'at giydirildikten sonra Sleyman'n huzuruna gtrld. ki sene nce hkmet makamna gelmi olan bu iki hkmdar uzunca bir mddet skt ederek yekdierini anlk nazarlarla tedkk ettiler. Sonra Pdih sze balayarak beldeler, lkeler kaybetmek hkmdarlarn talihlerinin nasibi olduunu syleyerek, std- zam' malbiyetinden dolay tesliyeye alt ve serbest ekilip gitmesi msadesini tekrar te'mn eyledi.129 Sleyman bu tavryle yksek fikirlilik ve mertlik gsterdi. Lkin, bu necbne hareketi ertesi gn tekzib etti. Bedbaht ehzade Cem'in -bilinmez bir kyafetle valyelerle birlikte Avrupa'ya geebilmek midinde olan- olu meydana karlmas zerine bunu erkek ocuuyla birlikte dm etti ve der ocuklarn stanbul'a130 gnderdi. Sleyman spanya burcunu ve Sen-Nikola Kulesi'ni grmee giderek, ordughna dnmeden evvel Rodos'u ve std- zam'm sarayn gmmek arzusunda bulundu. Maiyyetinde yalnz Ahmed Paa ile bir gen kle bulunduu halde, valyeler'in yemekhanesine giderek Vilye D Lil Adam' istedi. Pdih, -kendisinin szlerini Rumca'ya tercme etmekte olan Ahmed Paa vstasiyle- teslim artlarnn her noktasnn kafiyen icra olunacam yeniden te'mn etti ve Rodos'un tahliyesi iin daha uzun mhlet verdi (29 Knun- evvel -10 Safer). std- zam P-dh'a teekkr etti ve ahdin artlarna sdk kalmasn istemekle yetindi.131 Ertesi ve daha ertesi gn^ beyz yenieri olmak zere 1.000 kii Rodos muhafazasna
Sleymn-nme (s. 68), Megali Mastori yni Byk std, sjd - zamn huzr- pdihye kabuln mh-i safer'l-hayrun gurresi olmak zere kaydeder. Yine Sleymn -nme1 nin bu sahfesinde Pdih'n o gn Rodos zindannda mahbus olan birok mslman kurtard ve bunlara pek ok ihsanlar verdii kaytldr. 128 CeUl-ze. BOz-aame-i 129 Fontanus, Burbon. 130 Pontanus, Rz-nme-i SleynM, Spandojtao, va: 96; Osmlnl mverrihleri. 131 Burbon. Fontanus, iki hkmdara yeniden uzun nutuklar syletir. Pdih'n sz sylerken std- zam'a ihtirmen selm verir &lt>i elini sarna, gtrdn fdeye kadar kar..
127

Sayfa

38

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

konularak ehenh'n132 eyas Marmaris'e gnderildi; Donanma amirali de adann dier ehirlerini teslim almaa gitti. 1 Knun - sn 1523 (13 Safer 929)'da133 std- zam hareketinden evvel Pdih'n elini pmee gelerek drt altn vazo takdim etti. Sultn Sleyman tbrhm Paa'ya hitaben: - Bu Hristiyam ihtiyarlnda hne ve emvalini terke mecbur et tiimden dolay mteessif olmuyor deilim dedi.134 O gnn gece yansna doru Vilye D Lil - Adam maiyyetindekiler-le beraber Avrupa'ya mteveccihen yelken at. Ondan sonra gelen cuma gn Sultn Sleyman Azz Yahya Kilisesinde namaz kldktan sonra, Piskopia muhasarasnda telef olan kapdn Kara Mahmd'un135 kadrgasna bindi; Marmaris'e varnca Mentee, Karesi, Aydn, Saruhan san -,cakbeleriyle emr-i hru skender Be'e, Rodos istihkmlarnn sr'at-le tamirine nezret etmelerini emretti.136 Kendisi de muhasara esnasnda eski beldenin mevkii olan ve valyeler tarafndan Filermos ve Trkler tarafndan Snbll ad verilen mevkie bir bina137 yaptrmaa balamt ki, hl o gnl okayc yerde bz kalntlar vardr.138 Rodos Fethinin Neticeleri Rodos'un sukutu, ona tbi sekiz adann, yni: Lerius (leros), Kos (s tankoy),139 Kalimne (Glmez), Nisiros (ncirli), Telos (leki), Halce (Halki), Limonia, Sima (Smbeki) adalarnn da dmesine yol at.140 Yzgelikteki
Hammer, imdiye katlar dier pdihlar hakknda kullanmad halde, bundan sonra Sultn Sleyman hakknda tevkren arasra imparator tabirini kullanmaa balam okluundan, bu kelimeye tesadf olun duka csehensah ile tercme olunacaktr, Mtercim, 133 Sultn Sleyman'n 14 Safer Cum'a gn Cmi -i cedd-i Senci-vnbde namaz klarak, daha sonra Rodos'tan Marmaris'e getikleri Sleymn-nme'de kaytldr ki, 14 Safer 929, 2 Knun - sn 1523'e tesadf etmektedir. Sencivn (veya Sencuvn) Sen Jandr; bu trihte Azz Yahya diye tercme olunmu tur. Haber-i Sahh'de (Asr- Sleymn, s. 33) tertb hatas olarak Sen-Jak olmutur. 134 Rz-n&me-i Sleyman! 135 l ki il eyvl 928 feth olund; Mahmd Reis kal'a yriyiinde tfenk kuruniyle uruld. Peevl, c. 1, s. 75. Mtercim. 136 Civvlo. 137 Rz-nme.i Sleyman!. 138 Pontanus, Halkondlas'n Bale basm, s. 468: Ad montem Phijermum sper cujus verticem tyrannus Sacello diviparae vdrginis n balaneas se-demque arcanarum id bidinum et monstrucsi concubltus mutato, arcem erexit. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/14 -24. 139 Padin'n bu adaya gnderdii teslm teklifi mektubu Marini Sanoto'nun Kroniinde 1523 tarihinde dercedilnutir. Bunda Sultn Sleyman sekenenin hrriyetine riyet edecei hakknda yzseksen bin peygamber ve mukaddes kitaplar zerine yemn ediyor. 140 Pontanus, s. 481. Cell-zade, varak: 71. Peev 11 evval 928'de lke (leke?) ve 14 evvl'de tncirli kaleleri fethini gsterir. Ondan sonra tarihsiz olarak Kal'a-i Tahtal, cCezre-i stanky, Kal'a-i Bodrum (adasyla beraber) fetihlerini kayd eder.
132

Sayfa

39

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mahretleriyle muhasara esnasnda Pdih'a byk hizmetler gstermi olan Smbeki kadnlar beyaz dlbentden bir serpu tamak imtiyazna nail oldular.141 Kadm Alikarnas harabeleri zerine Alman valyesi leghold tarafndan in olunan Petreron (Pet -rorum?) kalesine Osmanl muhafzlar konularak, Sleyman'n on fe-tihi ikml olundu. Rodos muhasaras, mevcut devirlerin muharebeleri trihinde yalnz Vilye D Lil-Adam'in ve valyeleri'nin kahramanlk ve. cesaretleri ile deil, Trkler'in ilk defa olarak kullandklar bombalarn ve Martinengo cd olunan lm mukabili lmlarn ve davullarn kullanlmasyla ehemmiyetlidir.142 Sultn Sleyman, RodosHan hareketinden bir ay sonra muzaffer bir ekilde stanbul'a dhil oldu.143 Rodos'ta ehzade Mehmed'in doumunu haber alarak duyduu sevin, Abdullah adnda dier bir ehzadesinin lmyle haleldar olmakta gecikmedi. Pdih, Rodos'tan Osmanl memleketlerinin btn kadlarna, Kirim Hn'na, Mekke erfi'ne zafer -n-meler gndermiti. Rodos fethinin resmen tebli olunduu btn Hristiyan hkmetlerinden yalnz Venedik dvn- hmynun tebligatna sevin tezahrat ile mukabele etti.144 ran Ve Rus Elileri Sultn Sleyman'n parlak muvaffakiyetleri rn ve rvn ahlarnn o zamana kadar pek de hayr-hhha dellet etmeyecek surette muhafaza etmi olduklar sktu bozdu: Pederinin irtihlinden ve kendisinin clusundan dolay -fakat bir mddet te'hrle- ta'ziyet ve tebriki ihtiva eden" kdlan geldii gibi, Rodos'un fethinden dolay da memnuniyetlerini bildirerek, zamannda nmeler gnderdiler.145 500 svarilik maiyyetiyle
141 142

TurnerTn Tiav**s% c. 3. Pontanus, s. 401. Burbon. (Ter altnda alldn hissettirecek hassas davullardr. Mtercim). 143 Rz-nme-i Sleymanl. Donanma stanbul'a gitmek zere Sakz'dan geer. SpandoJno, s. 97. 144 Rz-nme-i Sleymnl. 30 Byll Padi&h'n Bursa kadsna fetihnamesi, varak: 67, Nu: 21; Krm Hn'na, va: 64, Nu: 20 mnclerictir. Venedik Doou'na olan nmeden Marini Sanoto'da bahsedilmitir. Bursa kadsna gnderilen Trke Rodos fetihnamesi Mnet - Feridun'da (s. 470-473) mevcuttur ve Evil-i ehr-i saferi'1-mu-zaffer sene tis'a ve urn ve tis'a mi'e, be-yurt-i kal*a-i Rodos ile trihlenmitir. Knm Hn'na gnderilen fetihnamenin unvan farkl olduundan, Mnet- Feridun (s. 470) yalnz bu unvan derctemitir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/24 -25. 145 Rz-nme-i Sleymftn. ran ah'nn mektubu, va: 71, Nu: 22; Pdih* m cev&b -nmesi, Nu: 23; irvan ah'nu mektubu, va,: 73, Nu: 24; cevb, 75, 25. ran h'nm tarihsiz olarak Tc'd-dn Hasan Halife ile gnderdii mektup Mnet- Feridun'da (s. 473 ve 474) mevcuttur. Bunda Rodos zi kredi m eksizin zaferin tebriki ve ta'ziyet yerine getirilmitir. Resl -kttb evri elebi insiyle yazld gsterilen cevb-nme 930 Muharrem'i trihiyledir (s. 474). Sultn Sleyman, h'a

Sayfa

40

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Boazii'nin Anadolu sahiline gelen Acem elisine, bir ecnebi hkmet sefirinin o kadar kalabalk ile stanbul'da boy gstermesi mnsib olmyaca bildirilerek, ancak 20 kii ile146 gelmesi emro-lundu. ar VasiH'nin Osmanl Devleti ile ittifak akdine memur etmi olduu Rus elisi Jan Morosof da o srada stanbul'da bulunuyordu; lkin Morosofun teebbsleri neticesiz kald.147 brahim Paa'nn Sadreti 1523 Hazran'nda vezr-i zam Pr Paa -makamna gz dikmi olan Ahmed Paa'nm iftiras zerine- azledildi ve daha sonra i'tiyd edildii vehile 200.000 ake tahsisat ile tekade ayrld.148 Sleymn, Pr Paa'nm yerine, kendisine olduka iltiftkr davrand hade-me-i hassa resi ve doanc brahim'i149 nasb etmitir ki, bu zt o zamandan itibaren Rumeli
Cenb- emret-meb, hkmet-inti-sb, smal bin eyh Haydari's-Safev eredehu'llah diye hitb ediyor; babasnn eyhliinin hatrlatlmas ve eredehu'llah (Allah ird eylesin) ta'bri ran hakknda iyi niyetler besle-nilmediini aktan aa gstermektedir. h ise, olduka ta' zmli (saygl) yazmt. rvn -h'm nmesi tarihsizdir; 14 Muharrem 930 tarihli cevb s. 475 ve 476*dadr. Cenb - emret-meb, tarkat-intisb, eyh brhm Be eklinde hitb ediyor. 146 Ferd, va: 82, Venedik elisi Pietro'nun 6 Kanun - evvel raporunda yirmi kii denilmiti'r, Marlnl Sanoto, c. 35. 147 Karamsin, Rusya Triki, 7, s. 143. Marini Sanoto, agc.; Venedik elisinin beyn olunan raporu ran elisiye birlikte Rusya elisinden de bahseder. Venedik elisi, Sleyman'n tabiat hakknda Non, 6 Sodomlta co -me 11 aitri Sgnori Treni, e ama la glusblzla.> der. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/25. 148 Cell-zade, Ahmed Paa'nn ftiralar hakknda pek serbest bir sekfide fi kirlerini beyfcn eder, varak: 77. Sleyman'n saltanatnn ilfc vekayii hak knda az i'tim&da lyk olan Almosino, 104 -114. sahifelerde hikye eder ki: Fiyale (Pir! Paa demek ister), Selimin giydirmek istedii zehirli elbiseden muhafaza etmek suretiyle ehzade Sleyman'n hayatm kurtar-, mis; l&kln brahim, Almasino'nun sand gibi stanbul saraynda deil. Ma* nlsa'da Sleyman'n yannda bulunduu dnlnce, bu hikyenin aslsz olduu anlalr. Peev, Pr Paa'nn Rodos seferindeki gayreti -dmanlarnn fesatlklarndan dolay- pek teekkre deer olmadndan, stanbul'a geldikten sonra, eskiden Msr'dan bu tarafa srgn edilmi ve clsda affedilmi olan zavalllarn birok mallarn aldna dir Ahmed Paa tarafndan yaplan telkinler zerine tefti olunmak ferman buyurulduunu, mfetti tyin olunan Fenr -zde Muhyd'dn'in er'e aykr bir ok maddeler ileri srdn, fakat Ahmed Paa'nn da emeli olan sadrete nail olamayp, bu hizmetin Harem-i hmynda olan oda-bakna i hinciler-aal zamme olunan brhm Paa'ya verildiini yazar (s. 79). Sleymn-nme'de Kara eleb-zde yle yazar: fsd- hussd- bed-nihd ile ba'de'1-azl ke-me-ke-i teftie mbtel olup... defteri 'mlinde vaz'-engt i'tirz olna-cak madde bulunmaman ta*yn-i havss- tekad ile nev'an tatyb buyuruld. (s. 199). 149 Solak-zde, varak: 102. Ferd, varak: 80. Cell-zde, varak: 78. Cenb, (Viyana Ktphnesi'nde, nu: 469), s. 428. Hasoda-ba ve i ahinci aas brahim'in 13 a'bn 929'da Rumeli belerbei ve vezr -i zam makamna ykseltildiini yazar. Cenb, yalnz oda-ba unvanm verir. Bu mverrihin ancak fihristine mracaat etmi olan ve has-oda-ba nmyle bir mansb olduuna hi phesiz vkf bulunmayan Kantemir, brhm'in d bir yenieri neferi iken vezr-i zam olduunu - beyn eder. Miniy, Kantemir'in ifdesindeki yenieri'yi grnce, bir yenieri isyan cd ederek, bunlarn odabas olan brahim'in (hlbuki brhm Paa hibir vakit yenieri ocana mensup bulunmamtr) bu isyan bastrdn ve hareketinden dolay vezr-i zam tyn edildiini syler. Bu mellifin szne gre bu isyan da, Pdih'n Rodos'un yama edilmesine mni olmasndan km. Yine ayn mverrih, on dan sonra Mustafa Paa'nn vezr-i zam olduunu ve kaza balandn hikye ederek, Lafonten'e nazire yapar. Bu cezann ikinci vezr Mustafa Paa'nn Msr'a gidii srasnda - gzden dm olan Yaylak Mustafa Paa

Sayfa

41

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

belerbeliini de vezr-i zamla ilveten hiz olmutur (13 a'bn 929-27 Haziran 1523). Parga gemicilerinden birinin olu ve genliinde mahir kemanc olan brhm, Trk korsanlar tarafndan tutularak Manisa civarnda bir dul kadna satlmt. Bu kadn gen klenin tabi gzelliim ve hnerini, gayet gzel giyindirmek ve i'tin ile terbiye etmek suretiyle ortaya karmt. O zaman henz ve-liahd bulunan ehzade Sleyman bir gn gezerken, keman almakta bulunan brahim'e tesadf etti. Gen klenin hner ve zeksna o kadar meftun oldu ki, o vakitten beri kendisine ayrlmaz bir dost ve clusunda hademe-i hassa ve doanclar reisliine tyin etti.150 brahim'in her gn artmakta olan nfuzu -Rodos seferini mnsip grmemekle idbr-n ta'cil etmi olan-Pr Paa'nn gemi hizmetlerine mukabil gelmekte te'hir eylemedi. Vezr-i zamin o vakitsiz gzden dmesi sebebiyledir ki, seferin bakumandanl kendisine uygun grlmemiti. Ahmed Paa'nn hrsl ve edd tabiati Pdih tarafndan brahim'e gsterilen tercihe mtehammil deildi; Pr Paa azl olununca, ikinci vezirlikte bulunmas cihetiyle vezr-i azamlk makam usl bakmndan kendisine verileceine inanyordu. Sleyman'n gzdesinin muzafferiyetine her n -hid olmamak iin Msr valiliini istedi; Ahmed Paa ile brahim'in rekabeti dvn- hmynda elm bir manzarann domasna yol at ve onun Msr'a gitmesi u hle son verecei iin, "Pdih, Ahmed Paa'nm arzusunu yerine getirdi.151 Krm'da Hanlk Mcdelesi Krm Hn Mehmed Giray'm, saltanatnn sekizinci ve mrnn 58' -inci senesinde vefat vukua geldi. Gerek o, gerek kardei Kalgay, kendisinin iki olu Gaz Giray ve Baba Giray taraflarndan ihdas olunan bir gece isyannda hayt terk ettiler (929/1522). Bu katmerli cinayetten sonra iki hn-zde, madurlarnn hkmet ve emvalini aralarnda taksim ettiler. Gaz babasnn, baba da amcasnn unvann ald. rn Be, dier tbirle ba sancak-bei olan Memi, Krm Hnl'nn Kalgay'dan sonra en byk
hakknda icra olunmu olmas muhtemeldir. Ancak Avrupa mverrihleri bu iki Mustafa'y birbirinden ayrmamakla beraber, ikisini de sad-rzaml kartrrlar. 150 Spandojtno, s. 100, Parga'da doduunu syler. Venedik elisi Flyero Zen, brahi m'in, veladeti, terbiyesi ve saraya girmesi hakknda Venedik Sena-tosu'na mufassal bir rapor gndermitir. 6 Kanun- evvel tarihli ve Ma-rlni Sanoto'nun 35. c.'nde dercedilmittr. 151 Ferd, varak: 80. Solafc-ede, varak:: 102. Celal-zde. ya: 78. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/25 -26.

Sayfa

42

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

me'mru bulunduundan, u hdiseye dir bb - devlete bir arza takdim ederek, gaasbn yerine, kardei Mehmed Giray tarafndan rehin olarak stanbul'a gnderilen Saadet Giray'm tyinini Pdih'dan istirham etti. Saadet Giray, yenieriler canibinden de himaye grerek Krm Tahtn zabt ve yeeni Gaz Giray' Memi Be'in arzusu vehile kal-gayla (Krm velahdlii) nasb eyledi. Tatarlarn idare uslne gre kalgay mansb dima, hkmette olan hanedann en kdemli azasna, yni hn'n ya bir amcasna, yhud bir kardeine verilmek lzm gelecei cihetle, buna mugayir olan o tevcih yeni karklklar yaratt. Alt ay sonra, Gaz Giray -ki henz 21 yanda idi- biraderi Baba Giray ile birlikte bayram tebriki iin hann huzuruna ktklar srada dm olundular. Saadet Giray kalgayla yeeni Devlet Giray' intihb etti. Lkin, az vakit sonra tslm Giray, kardei Gaz'nin intikamn almak zere milleti ayaklandrarak, hkmeti ele geirdi. Saadet Giray, yedi sene daha stanbul'da, Pdih'n verdii tahsisat ile yaayarak Eyb Omii'ne defn edildi (944/1537).152 slm Giray, kalgayl kardei zbek Giray'a verdi; lkin zbek, Sultn Sleyman'n tevecchnden dt iin bir sene sonra onun yerine Mengli Giray'n olu Shib Giray tyin edildi. Mehmed Giray, hkmeti eline alp da, memleketin asayiini btn kardelerini ortadan kaldrmak suretiyle te'mn etmek istedii zaman, henz ocuk yata olan Shib Giray Kazan'a iltica ederek lmden kurtulmutu. O vakitten beri Nogaylar153 onu kendilerine hn setiler. Shib Giray'm Krm Hanl'na clusu ile neticelenen ahvlden aada bahsedeceiz.154
Es-Seb''1-Yesir, itaMnski'nin el yazs kitab, varak: 61 -64. Es-Seb''s-Seyyr adl eser, Nogaylar'la birlikte muharebe eden airetler arasnda Sirlas ve s kabilelerini sayar. Bunun mukaddimesinde (varak: 9), in neslinden olmak zere aada zikr olunacak Tatar ve Trk kabileleri saylmtr: Mun-suk (Muncuk), Sedestn, Kumar, Sakalibe (Slavlar), Hlc (Halalar, Kalalar), Hazar (Evld- Yfes), Htay, Corce, S-ruk, Kumak, Bahn, Bulgar, Tas, Atlas, s, Ye'cc, Me'cc. Mncine neslinden olmak zere unlar zikreder: Tutek, l (iil?), Peragan, Ablak (Yfes'in dier evld). 13, sahifesinde u kabileleri sayar: Tatar, Mool, Karayet, Nayman, nkut, Tunkut, Yekrin, Krgz, alayr (Celyr), Sunyet (S-nit?), Merkit, Krlot, Turgud, Ayrat (Oyrat), Bargut, Tam-kalk, Tolas (Tles?), Yarlk, Komat, Herin, Hermoin, Or-ut, Kitmin, Trman (Toraman?), Sakayet, Pise. 154 Halm Giray'm 1226 trihinde telif ettii Glben -i Hnn (T-rhi: Ho-ter old gl jle-drdan/ Bitdi nihi Glben-i Hnn rab'de 1226 Srr)*a gre (stanbul basm 1287, s. 11 -15) Krm'da kalgaylk mansb Mehmed Giray Hn'dan balar. Pederi Mengli Giray Hn bir akma giderken Yerinize kimi brakacaksnz? diye sorulduunda Olum Mehmed Giray kalgay (kalsn) (kalgay: kala, kalsn demektir) demiti. Dndnde olunu hkmetten mahrum etmek istemedi; Kalgay Sultn unvann vererek Krm'n Akmescid kasabasn kendisine hkmet merkezi olarak gsterdi. stanbul'dan da Mehmed Giray'a velahd olmak zere bert verildi. Glben-i Hnn, bahsedilen ihtillde (Zilhicce 929) Nogay emirlerinden Mamy (Hammer* in Memi dedii) ve gum beleri ne srerek bunlar kelb -i akr (kuduz kpek) vasfiyle yd eder. Mehmed Giray'a halef olan Saadet Giray, Sultn Selm'in maiyyetinde bulunmu, onunla birlikte stanbul'a gelmiti. Pek zengin bir ktphane sahibi imi. Onun halefi Shb Giray Hn'n evvelce Kazan Han -l'na intihab, Kazan Hn'n im Hn'n ocuksuz vefatndan domu olduu ve Shib Giray*n orada rd bulamadn dan hacc bahanesiyle bu tarafa savutuu Glben'in verdii izahattandr.
152 153

Sayfa

43

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Hayrbayn Vefat Ve Msr'da Vl Hin Ahmed Paann syan Hayrbay, Gazl'nin isyannda Pdih'a sdk kalm ve grdmz vehile Rodos'taki orduya yedi Arab eyhi kumandasnda 3.000 kiilik bir yardmc kuvvet gndermiti.155 Lkin cinayetine ortak olmaktan ekindii Gazl'nin sonunu haber alnca derin bir mahzunlua dt.156 mrnn sonuna yaklatm hissederek btn klelerini zad ederek-, birok hayrat te'ss ve bunlara tahsisat tyin etti. Pekok emlkini vakf yaparak, bunlarn salayaca menfaatleri oullarna ve Memlk Sultn Nasr bin Muhammed Kalavun'dan dul kalan ve Sultn Gr ile evlen mekten imtina etmi olan zevcesine vasyyet etti. Hayrbay'm son hizmeti 20 yelkenden mrekkep bir donanmann tehizidir ki, bu gemiler dmd Kaytbay kumandasmad, henz Rodos'da bulunan Pdih'a taze asker ile Mslmanlar iin zafer sermyesi olmak zere Ukab ismindeki Peygam ber'in sancan getirmilerdi157 Yukarda yazld zere Sleyman, Hayrbay'n vefatn adaya ktktan on hafta sonra Rodos hisarlar nnde haber alarak, enitesi Mustafa Paa'y Msr valiliine tyin etti.158 Mustafa Paa, Canm ve nal nmnda kt fiilleri cmlesinden olmak zere Arab eyhi Hasan Merr ile onun amcasn ldren- iki kifin (yni Msr belerin-den ikisinin) isynyle uramaa mecbur oldu. Yenierilerle, bir frka tirendaz (okular) ile slerin
Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/26 -27. 155 Gazl'nin vefatna dir Venedik elisinin raporunda (Marini Sanuto, c. 30) Dervez (Derz?) emri Kaasm Be'den naklen mhim ma'lmt vardr: Li (Gazali) sopragionse in cam-po 7 capi de la gente araba nominata Naboles (Nablus) con 3.000 persone, dove fu scoperto come detti capi erano sta man-dati per Chairbeg con ordine, che dovessono interdersi coi Turchili venne lettera del Sofi per la quai fu molto ripreso esso. Gasali, che senza aver data notizia alla sua Signoria et altri amici sehavea mosso, - mando la sua donna e fioli al castello Karak, 8 giornate distante da Damasco. 156 Solak-zde, Msr trihlerinden naklen yazar ki: GazlTnin ldrld* g gn le ezan srasnda Ezher C&mii nnde bir adam yksek sesle Y ma'er'l-msUmn! Bu gn, bu saat Gazl'nin bas, Ali nmnda birinin kinciyle Sultn Sleyman'n dergahna gnderildi. diye barm. Birka gn sonra am'dan gelen ulaklar Gazl'nin gerekten o ffln ldrld haberini getirmitir. Hayrbay da Bb - Zveyle'ye defa olunmutur. Mtercim. 157 Sheyl, varak: 51. Jcr, varak: 105. Bugn Sanck - erif denilir. 158 9 Austos'ta 24 kadrgadan mrekkeb olan donanma Rodos karsnda demir att; 22 Tern -i evvel'de Hayrbay'n vefat haberi alnd. Rz-nme-i Sleyman! ve hatt Sheyl ve k-r, vezr Mustafa Paa ile kapdn Yaylak Mustafa Paa'y Mustafa ismi altnda ayrmakszn zikrederler. Avrupa mverrihlerinin bu iki ahs kartrmalar bundan kaynaklanr; o mverrihler bir taraftan da bunlar vezir -i zam Piri Paa ile kartrrlar. ki Musta'amn bu mverrihlerce ayn kii zannedilmesinde aadaki durumlarn dahil olmas melhuzdur: Bunlarm ikisi de Bosnal olup, ikisi de saraydan yetimiti. kisi de saraydan evlendirilmitir; biri Sultn Sleyman'n bir hemiresini, teki h-Hbn nemnda bir cariyesini almtr. Kapdn Mustafa Paa'nn sonralar vezr olmas haremi sayesindedir, ki Mustafa'nn ikisi de birer cami yaptrmlardr. Birinin Gegbze'de, dierinin Gelibolu'dadr. l'nin Defter-i Vzery- S ley m n's ine mracaat.

Sayfa

44

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zerine yryerek malb etti; iki reisinin ban Kaahire'de Bb- Zveyle'nin mazgallarna diktirdi.159 Az bir mddet sonra Mustafa Paa, haremi Sultn'm ricas zerine, stanbul'a getirildi. Sultn, Pdih'a talihsizliinden ikyet etti: Evvel Se-lm tarafndan bostanc-baya nikhland halde onun, babasnn emriyle dm felketine uramt; imdi de Mustafa'ya verilir verilmez, zevcinin kendinden uzaklatrlmasyla dullua mahkm oluyordu.160 Mustafa'nn yerine rikb mersndan, adyla anlan mahallenin messisi Gzelce Kaasm161 tyin edildi. Lkin Kaasm, tyininden birka ay geer gemez Msr Valiliini --sonralar Hin lkabm alm ve Osmanl trihlerinde bu suretle yd edilmi olan- Ahmed Paa'ya terke mecbur oldu. Ahmed, vezr-i zam mansbn kaybetmi olmasna karlk, Msr Sultanln gasb etmek istedi. Fakat Memlkleri kazanabildiyse de yenierilerin sadkatini bozamad. Msr byk timarlann tasavvurlarna let olan sefillere verdi. Kaahire kalesine sahip olan yenierilerden kurtulmak iin alen ve gizli her trl vstalara teebbs etti; lkin entrikalar hibir netice vermedi. Beklediine nail olamaynca, alt aydr hyanetine perde ittihaz ettii maskeyi kaldrd, ordughn Anbbe'de te'ss etti ve payitaht kalesini muhasara etti. Yenieriler bir yry yaparak gsterdikleri cesaretle htralara nakedilmi olan bir muharebede, slerden drtbinini ldrdler. Ahmed Paa, Memlk emirlerinden Celleddn adnda birinden, kale iine giden ve iki asrdan beri unutulmu eski bir su yolu bulunduunu haber ald. Bu md olunmadk muvaffakiyet vstasndan istifde ederek, memlklerini kaleye soktu ve yenierileri katlim ettirdi.162 Ahmed, Msr'a mlik olunca sultn unvanm ve slmiyet'in iki hakk- saltanatn (hutbe ve sikke) ald (Knun- sn 1524).163 iskenderiye ile btn sahil elinde olduu iin, Msr ile devlet merkezi arasnda muvasalat kesmek kolay oldu. Bununla beraber, onun azliyle yerine -Mustafa Paa'nn valiliinde Arablar*n isyanm byk mu vaffakiyetle bastran- yiit Kara Musa'nn tyin olunduunu bildiren Pdih'm fermanm getirmekte olan gemiyi eline geirdi. Yeni vl ile
Solak-zde, varak: 102, Ferd, varak: 77, Sheyl, varak: 52, kr , varak: 106. Spandojino, varak: 99. Al, Ferd; Sheyl, varak: 53. Nflzhet*n -Narirtn ile dier Msr trihleri, Kaasm Paa'y valiler cedvelinde unutmulardr. Tertlb trihiyle Mustafa ve Ahmed Paalar arasndadr. Hac Kalfa'nn Takvim t-Tevarh'inde vardr, s. 218. 162 Solak-zde, varak: 102. Ahmed Paa stanbul'dan 20 Ramazan'da hareket etmi ve 8 evvl'de Kaahire'ye varmtr. Ferd, varak: 84. Sheyl, va: 53; kr, varak: 106. Ali, varak: 225. Martni Sanoto*da, c. 35, Grld Venedik elisinin raporu: Tuttl da Turehia sonos ta tagllatl a pezzL> 163 Ferd, va: 85. Cell-zde, varak: 74. Solak-zde; varak: 102, Sheyl, va: 53. krl, va: 107. Abdlazz, varak: 58.
159 160 161

Sayfa

45

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

fermann hmili olan avuu ldrd. Ahmed, Osmanl Pdihlar gibi vezr bulundurmak isteyerek, Msr'n idaresini bunlara taksim etti. Lkin bunlardan Mehmed Be, Pdih'a sadkatle, Ahmed'e vefaszlk gsterdi. Ahmed'i kaldrmak iin her tedriki grdkten ve Kaahire evlerinde birka yz asker sakladktan sonra, gaasbn kaleden inip de ehirde hamama gidecei bir zaman bekledi. Girdii mahal Allah yen-sur's-Sultn Sleyman! sadlanyle basld. Ahmed, tra yarm olduu halde, o mahallin zerine kp kimse grmeksizin indi; atna binerek kaleye kat; alelacele toplanm birka askerden ibaret Mehmed Be takm Ahmedle birlikte ieri girdi. Lkin Hin'in i kalede yeni bir snak ve Memlkleri armak iin vakit bulmasndan ende ediliyordu. Her dakika, bir son olabilecei iin Mehmed Be, saraydaki haznelerin gliblerin mal olacan ln ettirdi. Yama hrsls birok Arab'n koumas iin bundan messir bir ey olamyacandan, Arablar duvarlardan trmanarak kaplar zorladlar. Ahmed, bu karklk ve yama sayesinde 20 adamyle tannmakszn kurtularak, arkyye nahiyesinde Ben Bekr airetine kat.164 Mehmed Be, erke Canm Hamrav kumandasnda bin svariyi onun takibine gnderdi. Cnrn Hamrav kaaklar tu-tamadan geri dnmesi zerine, Mehmed Be silhlan mkemmel bin kii ile bizzat kp Mahalleye gitti. Orada Arab eyhi Haris, Ahmed*i zincir iinde teslim etti.165 Hin'in ba istanbul'a gnderildi. Pdi-h'n isyan bastrmak iin 3.000 Yenieri ile karadan gndermi olduu nc vezir yas Paa avdet emrini ald; Kaasm Paa tekrar vilyet valiliine tyin olundu. Mehmed Be'in Pdih'a sadkati, yhudbir hine hyaneti mlik olduu timarlara dierlerinin ilvesi ve Msr defterdarl ile mkfat grd.166 Dmd (Makbul) brahim Paa'nn zdivac Yine bu srada Sultn Sleyman stanbul'da -o zamana kadar allmam bir tantana ile- hemiresi ile yezr-i zam brhm Paa'nn dnn yapyordu (18 Receb 930-22 Mays 1524). Atmeydan'na mkellef adrlar
Ahmed, Bekr airetinin ve Memlklerin yardmyle Kaahire'yi ele gei rmiti, Grld Venedik konsolosunun raporu: Saito (Sad) Begi tbni mer namnda bir Arab 80.000 kii le ve bnt Bekr nmnda bir Arab da on -bln kadar memlk ve alt bin Zenci kle ile, ahlinin tevecch ve kabulne dayanarak hi kan dfclmeksizin Kaahire'ye dhil oldular. Ma-rini Sanoto, c. 35. 165 Ferd varak: 88. Solak-zde, varak: 102. Ali, Birinci Vak'a, El-MInhu'r-Rahtnanlye, Eb Srur'un eseri; Peevl, varak: 30. 166 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/27-30.
164

Sayfa

46

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ve Pdih iin bir taht kuruldu. Sad vazifesi verilen ikinci vezir Aya Paa167 ile yenieri aas saraya giderek Pdih', dn huzruyle erefyb etmee davet ettiler. Sultn Sleyman bunlar iltifatlarla kabul etti; ibrahim Paa'y vgde gklere kararak dvet -ileri hediyelere gark etti ve gnderdi. Yedi gn, mtemadiyen, silhdr-lar, sipahiler, ulfeciler, garibler, cebeciler, topular pek debdebeli bir surette ziyafetlere ekildiler. Sekizinci gn yenilerilere, vezirlere, be-lerbelerine, sancak belerine parlak bir ziyafet verildi. Dokuzuncu gn -ki gelinin saraydan alnaca gnn arefesidir- Pdih brahim'in sarayna gitti. Btn hanelerin duvarlarna kymetli kumalar serilmi olduundan Sultn Sleyman adet altm ve ipekten bir duvar arasndan geiyordu. Sa tarafna mft-i muhterem Al Ceml'yi, sol tarafna gen ehzadeler muallimi ems Efendi'yi168 oturtarak, mezheb mes'elelerin-den bahseden, muhtelif medreseler mderrislerinin derslerine nezret eyledi.169 Bu limne sohbetler sona erince be emr-i hr evvel yalnz Pdih, sonra ulem iin sofra tertb etti; defterdar Mustafa erbet -drlk vazifesini f ile Pdih'a yekpare bir prze kse ile erbet sundu. Hazne-i hmynda mahfuz olan bu ksenin ilk sahibi Nrevn olduu rivayet olunur.170 Ulem helvalar ve ekerlemelerle hnelerine gnderildi. Pdih saraya avdetinde, Sultn Sleyman bir olu doduu haberiyle mutulanarak Selim adn verdi (24 Receb - 28 Mays).171 ki gn sonra sad, cihaz nahllanra172 gtren byk bir alayla saray- hmyndan brahim Paa'nn sarayna gitti. Bu nahllardan biri 60.000 ve dieri 40.000 kk paradan mrettep olarak, zerlerinde bin ekilde aalar ve simurg173 ve ank gibi
Eski Rumeli belerbeldir ki, Rodos muhasarasnda Alman burcuna kar hcumlar dare ediyordu. Tafcvm't.Terrih, s. 204. (Burada yanllk vardr: Pdisfth'in sa tarafnda, mft Kem&I-pasa-zade emseddtn Ahmed, solunda Hoca, Hay-reddin vard. Mtercim.) 169 Peevl, varak: 31. H, varak: 226. Solak -zde, varak: 103. (Verilen ders ... lnn caalneke halfeten fl'l-ard> yet-i kerimesinin tefsirinden idi. Mtercim, Solakzde'den.) 170 Hazne-i amirede olan kse-i ptruze ki taba ve serps ile Ntrev&n ydigrdur dly mehurdur, erbet ile ba defterdar olan Mustafa elebi sadetl pdha sunup andan yine gelp ylrine oturd. Peevl c. 21, s. 81. Mtercim. 171 Abdlazlz Efendi, varak: 63. Cell-zade, varak.: 82. Solak-zde, varak: 103. Almosino, II. Selim zamanndaki vekay'den bizzat ahld olmak zere bahsettii zaman y&n- mevsuk olmakla beraber I. Sleyman zamannn btn vekyni kartrr. brahim'in, izdiva dnn de olu nun snnet dn yapar. Halbuki brahim'in olu yoktu. II. Selm'in doum trihi Sleymn-nme'de (stanbul matbuu, s. 79) 930 Receb'inin 26'nc gn olmak zere kaytldr ve bu da 30 Mays 1524'e tesadf eder. 172 nnn kuvvetine almet. NakKnahl) katr gibi donanm eklindeki eski tabire nazaran, eski dnlerde kzn cihaz aa ekline konulur ve hayvanlarla, yahud cesametine gre arabalarla gtrlrm; fakat bunlarn kuvvet almeti olmas doru grnmez. Mtercim.) 173 Zend-Av*sta'nn bal akbabas, Simurg, esasnda ku manasna: olduundan ran esatirinde smurg'un bal, yhud vcdlu tasavvur olunduu anlalr. Burhan- K&At', simurg ve sreng'in anka olduunu
167 168

Sayfa

47

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hayli kularn resimleri vard. 2 a'bn - 5 Hazran'da Sultn Sleyman, brhm' in bu defa Atmeydan'na in ettirmi olduu saraya avdetle gre, raks, kou, ok yans ve ir umm elenceleri temaa etti. Kar -koca (gelin-dmd) erefine birok irlerin tanzim ettikleri kasideleri kabul ltfun* da bulundu; Hayl'nin kasidesi hepsinden ok takdire mazhar oldu.174 brahim Paa'nn Msr'da Asayii Salamas brhm Paa, mutlak kudreti, Pdih ile paylam addolunabilirdi. zdivacndan drt ay sonra Sleyman'n yeni bir itimd eserine nail oldu: Vl Kaasm Paa ve defterdar Mehmed Be arasnda zuhur eden ihtilflar halletmek ve lkenin kadm kanunlarm tekrir te'ss eylemek zere, donanma ve 500 yenieri ve birka bin askerle Msr'a gnderildi (1 Z'lhicce 930-30 Eyll 1524). Ulferi-ba Hayreddn, avu-ba Mehmed bin Sf, defterdar skender elebi, tezkireci Mustafa, mverrih Ce-ll-zde brahim'in maiyyetinde idiler.175 Sonralar res'l-kttb ve nianc memuriyetlerine terfi etmi olan Cell-zde Sultn Sleyman'n padiahlk devrinin trihini yazmtr. Devlet hiyerarisindeki mevkii birok vekayde bizzat hzr bulunmasn salad cihetle, trihi mracaat ve i'timd edilecek kymetli eserlerden biridir. Donanmann azimetinde Pdih stanbul civarndaki adalara kadar bizzat brahim'e refakatle pek meveddetkrne bir surette veda eyledi ki, ark milletlerinde iitilmemi ve Osmanl pdihlar trihinde baka misli grlmemi bir iltifattr.176 Donanma Gelibolu nlerinden geerken birka Acem esri -I. Selm zamannda, bu milletin din ve devlet dman olduu hakkn da verilen fetvaya dayanlarak- Pdih'n emriyle dm olundu.177 Sleyman'n saltanatnn balangcnda gstermi olduu yce duygular, u suretle bir taassub ve siysetin te'sri altna giriyordu.
yazyorsa, da simurg haylidir. Arab'n anka dedii ku ise, bsbtn hayli n, yoksa vaktiyle mevcd iken kayp m olduu mekkdr. Bununla beraber bunlar baka, baka kulardr, Smur, Zer olu Zal' terbiye etmiti. Mtercim. 174 li, Peevl, Cell-zade. Bu dnn tafsilt iin Marini anoto'da, c. 35. stanbul Venedik balyosunun oluna yazd mektuba mracaat: l Sg-nor dona 30 gardine d'asprl di 100 l'una ali Ganlzeri che andavano 8000 aile nozze in ordine del Slgnor, et accetto L'inyito con usarll porole in gran laude dlbrahlm, trai porvioni (adrlar) del Sr. era l'uns di Usun Hassan l'altro del Gurl. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/30 -31 175 Cell-zde, varak: 81. Ali, varak: 227. Ferd, varak: 91. Solak -zde, varak: 103. 176 Cell-zde, varak: 81. Ali, varak: 227. Ferdi, varak: 91, Solafc-zde, varak: 103. 177 Ferd, varak: 92.

Sayfa

48

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

brahim, Sakz'a urayarak Venedik me'mrlar tarafndan hrmetle karlandktan ve bz hediyeler aldktan sonra, Rodos'a yanat (10 Mu harrem - 7 Tern-i sn). Osmanl donanmas skenderiye'ye yelken at hlde sonbaharn rzgrlanyle Anadolu sahillerine derek, Rodos'tan hareketinden haf ta sonra Marmaris Krfezi'ne girmee mecbur oldu (1 Safer - 28 Tern-i sn). Senenin bu mevsiminde deniz yolculuuna emniyet edilememesi brahim'i karadan gitmee icbar etti. Msr defterdar Mehmed Emn178 idaresi zamannn hesabn vermek iin stanbul'a gitmek zere iken, vezr-i zamin Lazkye'ye geldii haberini almasyle, ilk tasavvurundan vazgeti ve Suriye'ye doru yelken aarak, brahim'in huzuruna kt. brahim, hareketini tasvb etti ve Kaahire'ye geri yollad. Msr Vlsi, Kaasm Paa, kara yoluyla am'a kadar gelerek defterdarn idaresine isnd etmekte olduu hatlar hakknda vezr-i zami msaadeli bir hkim buldu.179 brahim'in Haleb ve am'da bulunuu, bu iki ehirdeki belerbeilerinin hrs ve zulmn ortadan kaldrarak, kendilerini halk iin selmet olacak ekilde, korkuttu.180 Vezr-i zam getii btn yerlerde gsterdii b-taraflk ile ahlnin duasna mazhar oldu. brhm Paa'nin Kaahire'ye girii (24 Mart 1525) o kadar tantanayla vukua geldi ki, btn erke sultnlarnn ihtiamlarnn htralar yannda snk kald. Ar elbise giymi 5.000 yenieri, sipahi, memlk alay tekil ediyorlard. Bu mnsebetle Pdih'n kendisine vermi olduu at takmlar 150.000 altndan ziyde bir kymette idi. Svarilerinin mzraklar Osmanllar'n mill renklerine mugayir olarak- mavi ve beyaz idi. Vezr-i zamin hademesi hademe-i hne gibi srmal serpu ve elbise giymilerdi. Maiyyetindeki memlkler de byle giyinmilerdi.181 brahim'in Msr'da geirdii ayn her gn, trl dilne ve lu-tufkr icraatlarla nazar- dikkatleri celbetti. Memleketin ihtiylarna gre yeni kanunlar vaz* etti ve eskilerini tdil etti. darenin yaralarnn s lah edilmesi
Bu defterdar nzl-emni olacaktr ki; askerin levazm memurudur; konaklama memuru demektir. Ferd, varak: 95 ve 96. Cell-zde, Solak-zde, Alt, Ferdi. Olftl-zde'nln naklettii bir feonuma-ya nazaran vezr-i azam, KaasraVm beglarbegl Sinanck'dan hediye almasn takbih etmi ve eer davacs zuhur ederse, bunlarn kendisini kurtaramyacam sylemitir. 181 Marini Sanuto tarihi, c. 39: Entro con nestimabile pompa. Li Qerchessi Janizeri, Sipahi da 5.000, vestiti d'oro, cavalio d'oro e gioje fornimento dato dal Sr. costa 170 mille ducati veneziani; per il suo campo di cavalli 4.000 ben vestiti, ban-diera azur e bianca, poi li garzpni del Sr. vestiti d'oro con Ser-cola (klah) d'oro; - mostra nomo di gran condizione e in-gegno. Cell-zde'nin yazd 8 Cumade'1-uhr trihi yanltr; nk birka satr yukarda Pdih'n gidiini o ayn 18'-inde gsterir.
178 179 180

Sayfa

49

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hususlaryle aralksz alt. Ben Havre182 ve Ben Bekr ismiyle anlp hyanetle itham olunan airetlerin eyhleri aslarak ceza grdler, t vahalara ve Habe'e kadar Aa ve Yukar Msr'daki dier Arab airetleri reislerine, Pdih'a itaatle sadkatlerine yemn etmeleri ihtar olundu. ehirlerde dellllar dolaarak, hkmetten ikyeti olanlar, ne zulm grdklerini bildirmee davet ediyordu. Bor yznden hapse atlm fakirler salverildi. ocuklarn yetimesi ve iaesi iin huss nizamlar konuldu.183 brhm, kalede, vl konann karsnda hkmet haznesini mu hafaza iin iki kule yaptrd. N Mikyas yanndaki yar harb Amr bin s Cmii'ni masraflarn kendisi vermek suretiyle tamir ettirdi. Vergi defterleri Sultn Kaytbay ve Gur zamanlarndaki hallerine konuldu.184 Defterdarn hesabna gre brhm -idare masraflar ktktan sonra- Msr'dan bb- devlet iin tahsil olunacak mebl 80.000 duka185 olarak tesbt etti. Umm idare bu suretle dzelme yoluna girmekte iken, ga-ribler kumandan c' Aa, brhm Paa'nin Msr valiliine mnsib grdn tyn ederek, mmkn olduu kadar sr'atle stanbul'a avdet etmesini emreden Pdih fermann hamilen Msr'a geldi.186 Vezr-i zam, lkenin idaresini Suriye belerbei Sleyman Paa'ya braktktan sonra 22 a'bn 931 (14 Haziran 1525)'de Kaahire'den kt. am'dan geerken Venediklilef'in imtiyazlarn ve muafiyetlerini187 te'yd etti. Kayseri'de ikameti esnasnda, Dulkadir Trkmen belerin -den alnm olan timarlar iade etti (7 Eyll) ve Kaahire'ye girdii zamankinden ziyde debdebe ile stanbul'a dhil oldu.188 Pdih muhafz askerleriyle vezirler
Sleymn-nme'de (s. 77), Havre Urban Bei Amr olu eyh Al ile Urban eyhlerinden Bakr -oul Ahmed olmak zere grnrler. Birincisinin Bb- Zveyle'de asld tasrh olunmutur. Bu iki adamn dftm emsali iin bret olmutur. 183 Cell-zde, varak: 88 ve 89. (Salverilen mahbslarn borlan alacakllarna dendi, Sleymn-nme, s. 78. Mtercim). 184 Cell-zde, Solak-zde, varak: 104. l, varak: 227, Sleyman saltanatndan Onnctt vak'a. Djon (Digeon)'da Kanun-n&me-i MsU"a; Ha-nedn- OsraAnl ve Msr Hkmeti Huiasa-J Vekayi'i Mukaddfenesiyle, Teni 1113% ve Arab Hkay&ti eserine, Paris, 1781, mracaat. Fransa Enstits muhtralarnda Msy Do Sasi'nin Msr'da Araz Tasarruf Hakfcnm Gelimesi Seyrne dir muhtrasna mracaat, c. 1, c. 7. (Mnet- Feridun'un 2. cildinde er-Rislettt'1-Msriyye fi MenU''d-Dfvanfarfivye de mracaat. Mtercim. 185 Solak-zde, Cell-zde, li, Pecevf, Ltf. 186 Yine onlar. 187 Kapitlasyonlarn trihi iin nazar- dikkate alnacak malmattandr. 188 Marini Sanoto, c. 40. Aya Bascia andava avanti poi Mustafa Bascia poi lui solo fra i Solachi -presento Sdg. una capo d'oro con, gioje compra-ta 200.00a zeccheni- un diamante di 58 carati costa 30 m. 2. Uno di ca-rati 21 costa 16 m. Z. 3. Uno di 11 carati coeta 18 m. Z. Un semerraMo 15 m. Z.- Cosnandamento dato da ibrahim Bascia a Batk di venzia in Damusco. (Venedik elisinin rapora).
182

Sayfa

50

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

drt gnlk yoldan istikbl ve zt- hne tarafndan -kymetli talarla mzeyyen takm 200.000 duka kymetinde- bir Arab at hediye ettiler. brahim de avdetinde Pdih'a o kymette bir serpu takdim etti. Drt gn sonra drdnc bir ehzade dnyya gelerek Sultn Sleyman'n Msr gailesinin skn bulmasndan ve nedm-i hassnn vusulnden dolay hsl olan memnuniyeti bir kat daha artm oldu (14 Eyll).189

14 ErLl'de Padlsahm Wr olu dnyaya gelmitir ki, drdnc erkek ocuudur; birincisi 8 yandadr. Marini Sanofco, a.g.c. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/31 -34
189

Sayfa

51

YRMALTINCI KTAP .................................................................................................. Dmd Ferhd Pasa'nn dam ..........................................................................

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Yenierilerin syan ............................................................................................ Ecneb Devletlerle Dostane Mnsebetler ....................................................... Hrvatistan'da Muharebeler ............................................................................. Macaristan'n Fethi ........................................................................................... Moha Meydan Muharebesi Ve Neticeleri....................................................... Kalender syan Ve Bastrlmas ......................................................................... Kaabz'n Muhakemesi ...................................................................................... Bosna, Macaristan Ve Dalmaya'da Fetihler .................................................... Zapolya Ve Ferdinand1n Elileri ....................................................................... brahim Paa'nn Seraskerlie Getirilmesi ........................................................ 2. Macaristan Seferi .......................................................................................... Viyana Muhasaras............................................................................................ Kuatlmann Kaldrlmas ................................................................................. Aknclar Orta Avrupa'da................................................................................... Ricat Sebepleri ..................................................................................................

Sayfa

52

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

YRMALTINCI KTAP Dmd Ferhd Pasa'nn dam Sultn Sleyman'n saltanatnn u zamannda ecnebi devletleriyle diplomatik mnsebetlerinden bahsetmeden evvel, vezr -i zaminin Msr'a gidiiyle dn arasnda meydana gelen ve dnmesini gerektiren vak'alara dnelim. Ferhd Paa, Rodos seferi esnasnda, tam'm ve hunhar tabiatn Dlkadir beyliinde ehsuvar Hanedann sndrmekle teskine alm ve idaresine emnet edilen vilyette kendisini validen ziyde celld sfatyle gstermee devam etmiti. Mezlimi ve altyzden ziyde ahs haksz yere ldrmesi intikam! diye feryd ediyordu.190 Sultn Sleyman, Asya'dan kendisine erien mtekerrir ikyetler zerine Ferhd Paa-y azl etti. Lkin Valide - Sultn'n ve mcrimin zevcesi olan hemiresinin srarlarna dayanamyarak, 7.000 ake ile Semendire eyletine gnderdi. Hi phesiz ki, bu kadar tahsisatn irtikbna son vereceini ve hkmet merkezinin yaknlnn insafl bir idareye saik olacan md ediyordu. Lkin Dalmayah'mn aslen ktle meyyal olan tabiatini hibirey slh edemezdi; yeni eyleti halkn evvelki eyleti ahlisi gibi tazyik ederek gazab- ahaneyi davet etti. Pdih, bunda dah sapmaz adaletinin yeni bir delilini gstererek enitesi olduu halde Ferhd Paa'yi dm ettirdi (4 Muharrem 931-1 Tern-i sn! 1524).191 Yenierilerin syan Bu iddet numunesi ve Suriye vlsi Hurrem Paa'nm azliyle yerine donanma kapdn Sleyman'n nasbi, devletin byk memurlar zerin de msbet bir tesire yol at. Pdih, vezr-i zamin azimetini mtekib, payitahtndan kp, k, ilk defa olmak zere Edirne'de geirmee gitmiti. Dvn'a yalnz haftada iki gn riyaset ederek ekseri vakitlerini avda geirirdi. Memleketin idaresi zerinde mlk sahibinin (devlet sahibinin) kudretli eli
Ali, varak: 229, Sleyman'n Saltanatndan 11- vak'a. Ferdi, varak: 74 ve 99. Solak-zade, varak: 104. Cellz&de, va: 90; Peev, varak: 31. 191 Marini anoto'da, c. 41, Venedik elcisi Piyero Bragadino'nun 1526 tarihli raporu: Ferhd Bassa, fucugnado del Sgr., medlante la moie e la madre sost enuto, ha perso il Ghazali, Alaeddule sua moglie sorella, del Signor belissima donna vestita di negro.191 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/35.
190

Sayfa

53

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hissedilmediinden, ilerin cereyan tarz bundan mteessir olmakta gecikmedi. zellikle stanbul'da yenieriler kendilerinin ve Pdih'n hareketsiz bulunmasndan dolay sylenmee baladlar. Sultn Sleyman Edirne'den avdetinde saraya gitmeyip de Kdhne kasrnda kalmas zerine, bu sessiz hondsuzluklar ak bir isyana dnt.192 25 Mart 1525, yni Pdihn vusulnden gn sonra193 yenieriler brhm Paa'nm Aya Paa'nn, defterdarn hanelerini, Gmr, Yahd mahallesini yama ettiler. Sleyman frtnay varlyle yattrmak iin saraya kotu. Fesadn tertipilerinden birak, asker nmna Pdih'tan hediye talebine cr'et ettiinden, n kendi eliyle ldrd. Lkin oklarn zerine dorultmu olan arkadalarnn tehdidi zerine ekilmee ve muvafakat gstermee mecbur oldu. Tam zamannda datlan 1.000 duka isyan bastrd. Ancak yenieri aas Mustafa ile si-ph aas ve birok zabitler fesad tahrik etmi veyhud msid bulunmu olmak bhesiyle, bir takm azledildi ve bir takm da idam edildi. brahim'in arlmas194 ve bu vah milis askerinin sava ve yamac tabiatini igal iin sefere karar verilmesi sebeplerini, yenierilerin intizamszlnda aramaldr. Sleyman'n clusundan beri devletin en korkun iki komusu olan i Acemler ve gayr mslim Macarlarla sulh ahidnmesi imza olunmam ve her nekadar bb- hmyn bu iki hkmetle alen muharebede deilse de, dmanlk hibir vakit bsbtn kesilmemiti. Safev Hanedan messisi h smil takriben bir sene nce vefat etmiti. Vezr-i zamin dnnden az sonra stanbul'a gelmi olan bu haber bir sefaretle tebli olunmad iin Sultn Sleyman, yeni h Tahmasb'i mu'td vehile tebrike lzum grmedi. Bundan baka, nianc Cell'e bir mektup yazdrd ki, tahkir ve tehdid edici tarz, Osmanllarn i ve
Marinl Sanoto, c. 38. Plyero Bragadino"nun 25 Mays 1525 raporu : cAvri-sa come il Sr. tornato della caczia dove esser stato con persone 50 mille. 193 Ferd (varak: 100), sene ve ayda yanlyor; bu vak'a onun yazd gibi 941'de deil 931'dedir. 1 Receb'de dah deildir; nk Receb, Nsn ve Mays aylarna tesadf etmektedir; o isyan ise, Osmanl mverrihlerinin sktuna karlk bilgi vermekte olan Venedik raporlarna gre 25 Mart'ta kmtr. Sanuto (c. 39) diyor ki: II Sr. ritornando di Adrinopoli aile acque dolci li ando contra i Janizzeri e li domando il suo pre-sente consueto, e il Sr. li mostro cattiva ciera dicendo che gionto Ebraim Bassa procedera -e per che Ajas Bassa etiam non li facesse buona ciera, nde detti Janizzeri ritornano in terra e sacherono la casa di Ajas Bassa e del Defterdar, il gi -orno seguente addi 25 (di Marzo) mesero la casa di Ebraim in ruina, sacherono la Judecha -etiam il Commerchio; il Sr. entrato en Seraio volse acquetarli, dandoli Ducati 200 m. ed essendo entrati alcuni dei Janisseri principali- il Sr. di sua mano con le fze ne amazava tre di loro; vista quelli alcuni di loro voltanetiam l'archco con la friza verso il Sr. quel f forzo levarsi dove era, poimediantei capi a dato fin a 220 mille ducati. Ferd, Pdihn konaklad mahallin Beykoz olduunu ifde etmekle hat eder; Beykoz Boaz'n Anadolu tarafndadr; burada kastedilen yer Karadeniz'in Rumeli tarafndaki Terkos'tur (Lutf, varak: 66). 194 Ferdi, varak: 101. Marinl Sanoto, P. Bragadino'nun 22 Mays raporu: Padiah, brahim Paa'nm karadan dnmesini yazd.
192

Sayfa

54

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Hammerln tercmesi yerine Mttnge&t-i Feridun, c. 1, s. 478-479, aslndan, alnmtr. Mtercim. Derviler dilencHHc ederken (Allah in birsey ver mnasna olan) bu tbiri kullandklar cihetle. Sultn Sleyman bununla ah'a, babas Hay-dar'in eyhliini ihtar #dftw.
195 196

Sayfa

55

gayrimslimler hakknda diplomasi sbundaki ar tbirlerle, smail'in Selm tarafndan malbiyetini hatrlattktan sonra, Pdih yle devam ediyordu:195 Ker tabat-i dallet-i siritende zerre kadar celdet ve gayret olayd, okdan helak olurdun... inyetimze mazhar dp khcmuz altnda cn - pr-hirsma mn virildi; nin der-gh- cihn-penh ve brgh- felekitibhmuza dem gnde-rp arz- ubdiyyet ve cn-sipr ve izhr- rkkyyet ve hk-sr itmedin? Bu noksn- akl ile temm- gururun ve dire-i dalletden adem-i udln in'Allah eizz ve'1-ekrem, benm dah an -karib diyr- arka tevecch-i hmyn ve azmet-i meymnuma mcib-i bis old. Otak- gerdn-natk arz-i Tebriz ve Azerbaycan belki memlik-i rn ve Trn ve ir vilyet-i Semerkand ve Horasan sahralarnda kurlmak mukarrer old. Bu zamana dein te'hre sebeb aksy- memlik-i mahmiyyede kffr- ngrs ve Efrenc'de vki* olan Belgrad ve Rodos -ki muazzam t-1 kl*- rab'- meskn olup her biri 'cbe-i dehr-i bukalemun idi- istihlslan in leker-i cerr ve advv- ikr ile zerlerine azmet idp vardm gibi h-d-i tnn fetehnleke feth mbn hidyetiyle ve dell-i yensru-ke'llahu nusran azzan delaletiyle darbe-i hcm- ahbzn- Rma mtehammil olmayup her biri zemn- ka-llde hayta- feth ve teshire vusul bulup medr- esnam, dr'l-slm ve mebid-i evsn, mescid-i ehl-i mn olup yn-i kfr ve dall il-vechi'1-keml nignsr klnd. El-hamd-lillhil-lez hudn lihaz. mdi habr ve agh olasz ki inn azmet-i zafer-krnum senn zerine mn'atf olup asker-i zafer-rehbe-rn hcm- nusret-i mersmlar vilyetinedr; mukaddema tenbh-i ahvl-i kr-zr me-i marzyye-i dilvern- nmd-rn olman, sana dah i'lm olnd: yle bil ki grh- engh- kh-i kh, vilyetine dhil olup hnmn memlekettin t-rc itmeden tc- ilhd-revcun bamdan karup tarka-i ecdadna slik olup, abdl-vr nemed giyp, zviye-i derv ve meskenetde ve tekye-i mezelletde mnzev olup nevvb- km-ybumdan ey'en lillah196 idersen devlet ve saadet senn ola, iyilikden gayr nesne grmiyesin; vel, gurr- fir'avn ve pindr- Nemrd cibillet-i ekavet menzilinden zail olmayup rh- dallet ve leccete zhib olursan, in' Allahu'1-eizz, sa-dy- tesdm-i liy (?) ve nevr-i tezhm-i rumh- cy ve avze-i top- sika-girdr- ra'd-sr haym- mahfet-

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

meymuna vsl olcak neye uradm malm* ola; yle ki mr b-mkdr olup sakbe-i zemine girersen ve tyr-perende olup hevy- blda uarsan dah seni komayup, be-inyet-Ullahi'l-mlki'l-habr. arsa-i cihan vcd- habisinden tathr idem. Fermn- kadr-i nifzna cevb gndrp er isen vaktine hzr olasn. Vesselam...197 Bu mealde ve uslbda diyar belerbeine, Geyln h'na da yazld.198 Tahmasb, Pdih'a cevap yazacak yerde, eskiden olduu gibi, kendileriyle taarrz ve tedafi ittifak akdetmek zere, Macaristan Kra-l'na ve Almanya imparatoru arlken'e sefr gnderdi.199 O zaman Msr'daki karklklar yattrmakla megul olan Sultn Sleyman, Gelibolu'da bulunan btn Acem esirlerinin dm hakknda brahim Paa'ya verdii emirle, Acem h'na gnderdii mektubun hasmne mnsn pekitirdi. Yenierilerin isyann Msr'da iken haber alm olan vezr-i zam bunu bir hkmet srr olarak saklamyarak, bil'akis matem elbisesi giymek suretiyle200 ln etmi ve dnnde hkmetin hareketini iddetlendirmi ve geniletmi, Pdih'm harb isteklerini tevik etmiti. K mevsimi, -Macaristan zerine mi, yoksa ran zerine mi olduu bilinmeksizin- her trl hazrlklarla geti. Gemiler yapld, toplar dkld. Bu zamanda Osmanl topuluu, Avrupa'nn ir devletleri topuluklarna mdh bir stnl hiz bulunmu, Rodos ve Belgrad'm zabtnda balca sebeplerden biri olmutu.201 Pdih'n tasavvur ettii sefer ok zaman gizli kalamad. O vakit Osmanl Devleti, Venedik ile m-slaha hlinde idi. Fransa ile ilk ahi d nm e si on sene sonra akdedilmi ise de, iki devlet arasnda dostne mnasebetler mevcut olup, mektup ve sefr teatisine balanlmt. I. Fransuva, Sleyman'a mektup yazarak arl-ken'i Macaristan'da megul
nemed: kee, ptndr: zu'm, leccet: inad, nevir: Nireler, yakc eyler: haysm: boaz, sakbe-i zemin; yerin delii. Mtercim. Bu mektupta trih yoktur. Lkin Gln Hkimi'ne gnderilen mektup evst - Ramazn 930 ve Haydar elebi insiyle Di-yrbekir belerbei Husrev Paa'ya gnderilen hkm evst - Ramazn 931 tarihli olduundan, ikisinin arasnda yazlm olan u mektup da bunlara yakn bir trihte olacaktr. 198 Buna dir ki mektup Rznme-i Sleymn'de 27, 28 numaralarla varak 75-77'de mnderictir. (Geyln hkimine g&nderilen nme -ki h smail'in vefat haberini de vermektedir- <Mne&t_ Feridun'da, e. 1, s. 477478; ve Dlyrbekir belerbel Husrev Paa'ya hkm 479 -480'de mevcuttur. Mtercim) 199 Marim Sanoto, c. 36, ran hi'nn Piyetro nmnda bir papas ile gnderilen mektuplarn zikreder. 200 brahim yenierilerin syanndan mteessir olarak siyah elbise giydi. Marini Sanoto, c. 34. Bu tafsilt stanbul Venedik elisinin 18 Temmuz 1525 tar'hli raporundan alnmtr. Bu rapor yenieri ve sipahi aalarnn . yukarda bahsettiimiz idam hakknda da yle yazar: II Si-nor fece talar la testa al Aga del Janizzeri giovane di 35 anni, a molti cop! fece talar il soldo ed alfcri si che ii Capo del Sipahi ap*chato haven-dost lamentado i Sipahi che taiava il soldo, il Sdgnor fatto rltener il capo del Sipahi. 201 Marlnl, Sanoto'da, c. 38, 1529 senesi, Plero Bragadino'nun stanbul'dan mektubu: II Sr. ha manda il suo capo di Bombardier veder l'artllleria, vuol, aver 600 archebusi, fa getar basilischi che per ogni galia ne hebbl uno per le grosse di 8 e le sottile de 9.
197

Sayfa

56

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

etmek iin, oray istilsn tevik etmiti.202 Vukua gelen mehur muharebelerin hikyesine balamadan evvel, Belgrad'm fethinden Moha engine kadar be sene zarfnda Macaristan ve Eflk hududunda meydana gelen en mhim vekayi gzden geireceiz. Eflk henz Osmanl Devleti'nin haracgzn idi; lkin Sleyman Eflk' da memleketlerine eklemekle, oraya kendi seecei bir vl gndermeyi kararlatrd. Belgrad muhasaras esnasnda (1521) Transilvanya ile Eflk' istilya me'mr olan Mehmed Be, son voyvoda Nagl-Basarab'n 7 yanda bulunan olunun hilesiyle Eflk' ele geirdi. Gen prens ile validesini ve akrabasn stanbul'a gndererek Osmanl Devleti'nin gelecekte Eflk'ta hkm srmesine mukaddime olmak zere subalklara birok Trkler'i yerletirdi,203 Boyarlar, Rad adnda eski bir papas prens intihb ederek tasdiki ricsiyle Pdih'a bir temsilciler hey'eti gnderdiler. Mehmed Be, kendisine tc giydirilen papas Ter-govi'de malb etti. Muzafferiyetinden-sonra kendisini Eflk sancak-bei olarak ln etti. Eflklar Zips Kontu Zapolya'dan yardm istediler. Mehmed Be, memleketi bu korkun yardmcnn istilsna drmemek iin, boyarlarla bir ahidnme akdetmekte istical gsterdi ki, eski imtiyazlarn ve kendilerine bir ba tyini hakkn muhafaza ediyordu. 300 svr ile gelen Pdihn huss bir me'mru, yeni intihb olunan prense bert ile emaret almetlerini, yni sancak, davul, topuz getirdi. Eflk tahtna oturtulmas merasimi gn, me'mr, prense topuzu verecei srada btn boyarlarn huzurunda bana vurarak ldrd, boyarlardan da birka dm olundu.204 Bu haber zerine Zapolya, bir Macar frkasn hududtan geirerek Eflkllar'a iltihak ettirdi. Basaraba'nn akrabasndan olup boyarlar tarafndan tahta karlan bir ikinci Radul da memleketi Mehmed Be'in elinden almak zere birbirini mtekib be defa cenk etti. Son muhare bede Radul tammiyle malb olduu halde, Zapolya 30.000 kii ile imdadna gelip voyvodalk tahtna tekrar oturttu. Lkin ekilip giderken, ileride kendisine muhafazaya sz veremiyecei cihetle, Trkler'le ho geinmesini nasihat etti. Radul, uramaktan bir netice kmyacana kaa -ni olarak,
Hibir Avrupal mverrih, hatt Plasan bu vak'adan bahsetmez. Bu hu susta Osmanl mverrihleriyle Marini Sanoto, c. 41, Venedik elisinin raporuna ve Cell-zde'ye (varak: 104) mracaat edilmelidir. Plero Bra -gadino, 2 ubat 1526 trihiyle diyor M: L'ambass&dor di Pranda e stato oxpedito II, hanno donato asperi Xm. una, vesto d'oro. 203 Engel. Eflak; Trihi, s. 203, n. Louis'nin Lehistan Kral Slglsmund'a mektubundan naklen: tom. actionum regis SiglsmundUe mracaat. 204 Engel, s. 202, Raguzal Boinyoli (BocinoU)'nin Kaahlre'den mektubu, 29 Haziran 1524.
202

Sayfa

57

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kendisini Pdih'a teslm etmesiyle, sarayda alkonulup, yerine Vlad tyn olundu. Lkin Vlad boyarlarla uyuamayp kamaa mecbur olduundan,205 Sultn Sleyman, eskiden alnan 12.000 duka yerine 14.000 duka vermekten baka bir art komakszn Radul'u tahtna iade etti.206 Vlad, stanbul'a dnnde, yevm 50 ake ve 16 yandaki olu -zahir, gen gzdenin gzellii babasnn talihsizliinden ziyde iltifata mazhar olmasndan dolay207 - onun iki kat tahsisata nail oldu.208 Ecneb Devletlerle Dostane Mnsebetler Btn iktidar bir noktada toplamak iin yalnz dhilen deil, ark ve Garb*da dah ecnebi hkmetleriyle sulh hlinde bulunmak, devlet iin mbrem bir ihtiy olmakla beraber, Osmanl siysetinin de en m-hirne bir tedbri idi. Binenaleyh Eflk ve Moldavya'da skneti salamak ve Krm Hm'nn kolaylkla makamna oturtulmas iin Lehistan Krah'yle mzkerelere girimek lzm geliyordu. Sleyman Krm yarmadasna 1.000 yenieri ve top ve mhimmatn hmil 100 araba gndermekle beraber, 10.000 svari toplanmasn emretti (1525).209 Bu tedrikler arasnda Lehistan Kral Sigismund tarafndan, maiyyetinde yz kii ile istanbul'a bir eli geldi; sefir, huzr- ahaneye kabulnde alt gm vazo takdim etti. Ondan sonra saraydan karken, vezirler, mtd zere bir ziyafete davet ettiler. Vusulnde gsterilen tevecchkrne temayller tekzb edilmedi; 5 ay ikametden sonra, mtrekenin 5 sene uzatlmasna nail olarak geri gitti (Tern-i sn 1525).210 Raguza hkmeti, Devlet'le kendi arasnda ortaya kan bz ihtilflar 5.160 duka hediye etmekle sonunda halletmiti.211
Eflafc Trihi, s. 205. 12.000 duka vergi Bocignoli'de dercedllmitir. 207 Sultn Sleyman'n ahlk -temizlii cihetiyle, bu s'-d zanma mahall yoktur. Eflk Bei'nln memleketinden klliyetli idt vard. Tahsisat balanmas sdece bir iltifat olduundan, nufctarma baklamaz. Mtercim. 208 istanbul Venedik balyosu Pero Bragadlno'nun 1525 tarihli raporu: Eflk voyvodas azimet ve Pdih'a senev ondrt bin duka vergi itasn ta-ahhd eyledi. stanbul'da kendisine yevm elli ake, onalt yanda olan oluna yz ake tahsis olundu. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/36 -40. 209 Piero Bragadlno'nun stanbul'dan 30 Haziran 1525 tarihli raporu, Ma -rini Sanoto, c. 39; Li Tateri havendo mosso il loro Sr. con tradtanento l Sr. subito spazzo un altro Sangiaehi con 1000 Janizzeri e 100 carete di artigleria, con tutti li Bombardieri e mandamenti al Sanglachi di vil elnanza, sicche sarano di 10 mille cavaHi. 210 Piero Bragadino'nun 6 Tern-i sn 1525 tarihli .raporu; Marini Sanoto: *Jonse un ambassador del Re di Polonla con 100 caval, presento 6 cope d'argento manzo colli 3 Bassa e veniva per prolongar la tregua per anni set 211 Engel, Raguza Tarihi, s. 199.
205 206

Sayfa

58

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Venedik Cumhuriyeti, her trl siys ahvlde maslahatgzar gn dermekle beraber, stanbul'da dimi bir balyos bulunduruyordu.212 Bu zamanda idi ki, Fransa dah birinci defa olarak bb- devlete bir eli gndermi ve bu eli zt- ahaneden 10.000 ake hediye, kendisini ereflendiren bir hil'at ve bundan daha mhim olmak zere arlken ile kardei Ferdinand'm kuvvetlerini igal iin, Macaristan'a asker evki vaa dini almtr.213 O vakte kadar Trkler'le muahede iin mnferiden mtereddid kalm olan Macaristan Kral, Venedik hkmetinden istemee kendini hakl grd 8.000 dukann verilmemesi zerine, o da ahidnme akdini ka rarlatrd.214 Hrvatistan'da Muharebeler Belgrad'n fethinden beri Macaristan, Hrvatistan, Dalmaya Trk-ler'in aknlarna ak kalm ve birok atma vuku bulmutur. Onlar burada zikretmek lzm gelir. Belgrad'n dmesini takip eden sene (1524), Osmanllar Ostrovie, Sikardona nmmdaki Dalmaya ehirlerini zabtettiler; lkin Knin ve Kropa beldelerindeki Avusturya muhafz askerleri tarafndan ric*at ettirildiler.215 Bununla beraber, bir malbiyet, aknclarn Mihl-olu Fer-hd Be kumandasnda, Sava ve Orava arasndaki mntkay tahrb ile Karniyol'a kadar Hrvatistan' ate ve kan iinde brakmalarna mni olmad.216 ki sene sonra 15.000 akncy, Sirmi'de Pol Tomori ismindeki muhrib paps tammiyle malb ederek, btn esirleri ellerinden alm ve Ferhd Be'in ban, krk sancak ile birok at ile altn ve gm ilemeli hayl silh

Piero Bragadino'nun yerine Pietro Zen tyn olunup, bir mddet birlikte bulunmulardr. Marlnl Sanoto, 1526. Piero Bragadino; MarinJ Sanoto, c. 41, 1526. Solak-zde, va: 104. Plassan ve I. Fransuva e arlken'In btn mverrihleri Venedik raporlarnda ve Osmanl trihlerinde zikredilmi olan bu sefaretten hi sz etmezler. <L'ambasciador di Francia e stato expedlto, li hanno donato asptt 10.000, una veste d'oro. Bragadino'dan. 214 Li Hongaresi per l'avanzio consu tarono, non era ben conclu -der la pace fino non havessero li 80 milla ducati, che preten-dono haver della Sria. nostra. Budin Venedik konsolosunun 5 Tern -i evvel 1525 tarihli raporu, Marini Sanuto, c. 35. Bu fkra gvenilir olduu kadar sahih ise de, Katona'nin (c. 19, s. 417'ye nazaran) fkrasna emniyet olunamyaca gibi Sleyman'a isnd eyledii mektup da uydurmadr. Mektupta gsterilen 1524 trihinde Pdih Belgrad'da olmayp, bundaki: Rex Elemitarum, Moabitarum, custos trium fluviorum, pro -tector sepulchri crucifbd, nepos Dei Sabathoti, ac Mahumethi Pensgemuth. unvan da o kadar kabadr. Gebel ve Katona'-nn bu kadar ar bir hatya nasl inanm olduklar bilinemez. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/40 -41. 215 Engel, Dalmaya Trihi, s. 566. 216 Valvasur, 4, S- 421.
212 213

Sayfa

59

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Budin'de II. Lui'ye gndermitir.217 Zikredilmee deer grlen bu hezimetle birlikte, Verbuzen, Manastr, Semendire sancak beleri Husrev, Sinan* Bal Beler Yaye nnde grlmekte gecikmediler. Ancak Piyer Keglovi ve Blas Seri kumandasndaki muhafz askerleri btn hcumlara muzaffer bir ekilde kar koydular. Birka ay nce, Blas Seri, Cem adnda bir Trk zabiti tarafndan, mn ferid mbrezeye (teke tek delloya) anlp, bir darbe ile Cem'in bacan keserek izmesiyle, mahmuzyle birlikte drmt. Frangipan Kontu olup Kork Kardinali'nin kaynpederi ve arlken'in elisi olan harb adam Kristof -ki talya muharebelerinde mparator Maksimilyen'e o kadar ecaat rnekleri gstermitir- 16.000 kiiyle Yaye'yi muhasaradan kurtarmaa geldi; bu mevkiin nnde Trkler'i bozarak ordughlarn, Husrev Be'in adrn, 60 sancak ile asker mzkasn ele geirdi. Bu parlak zafer, Frangipan'a Kral II. Lui tarafndan Dalmaya ve Hrvatistan Hmsi unvann kazandrd. Martoloz denilen Osmanl hudud askerleri, 400 kii olduklar halde, Frangipan Kontu'nun muzafferiyetin-den biraz evvel Skardino'dan kp Damaya zerine atlarak, Kont Kar-lovi'in kalesi olan Skoza'y alm ve ilerinde memleketin ileri gelenlerinden biroklar olmak zere 300 esr tutmu idiler.218 Bu vak'alar, Sultn Sleyman'n Rodos ve Belgrad seferleri gibi, bizzat yapt Moha muharebesinin mukaddimesi olmaktan baka birey deildir. kinci seferin kumandanl, Msr'dan dnnden beri hakkndaki tevecch-i hne dima artmakta olan vezr-i azama verildi. Dier vezirlerin ona nazaran hi messebinde bulunmas kudretini artryordu. Bunlarn birincisi olan Mustafa ihtiyar ve meflu olduundan, hemen m temadiyen yatakta idi.219 kincisi olan Aya220 -ki Mustafa gibi Arnavud'durokuyup yazma bilmedii, glkle sz .syledii, yalnz muharebe adam olduu cihetle dvanda ancak det yerini bulsun diye grlyordu, brhm'in, etrafndakilere stnl genlii, sekin terbiyesiyle Pdih'm
Istoanfi, Kolonya bam, 1622, s. 104, ve Totoero, onlardan na&len Ka -tona, 19, s. 478-483. imek, s. 205. Engel, s. 566. 219 Marini Sanoto, c. 37: cTurchi e Martolo&i di Scardona e quelli lochl cir-cumviclnl da clrcha 400 sono andati assaltar Seusa, luocho del conte Zu-ane Carlovic, e l'hanno tolto, e sacheziato e menato yia, anime 308 e pre-so molti noblli irat qua" due Perosichi. 220 Mustafa di anni 84, Albanese vecchio, ammalato di gota, sta di 12 mesl 8 in letto, savlo, cugnado dei G. Sgr. aveva per moje sua sorella, ha gran piacer ehe sia detto, questo dlsordinato lussurioso per lo molto a schdavl 700, e ntrada 70 mille ducati, Piero Bragadino'nun 1526 raporu, Marini Sanoto, c. 41. n terao vezir Aya, Albanase di 44 anni, moh sa leger, uomo di guerra, non sa scrlver e raeno parlar, ha scb.ia.yl 600, ntrada, 60.000 ducati pocco cervello e la madre e tre fratelli monachi la.Valona, la auate manda cent ozecehint l'anno. Marini Sanoto.
217 218

Sayfa

60

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kendisine olan tevecch, her trl rekabeti imknsz brakyordu. Sultn Sleyman ile vezr-i zamin mahremiyeti o dereceyi bulmu idi ki, bermtd yemeklerini beraber yedikten baka, ekseriya ayrlmamak iin yataklarn birbirine yakn yaptrrlard. Pek az gn olurdu ki, en mhim lerle megul olduklar halde, Pdih ile vezr-i zam sabandan beri tezkire tet etmemi ve o gnn akamn birlikte geirmemi olsunlar. brhm'in ok okuduu cihetle mlshabetinin lezzeti nazar- dikkate alnrsa, bu emsalsiz tevecche pek almaz. brhm, ana dili olan Rumca'dan baka Trke, Farsa, talyanca bilirdi; trih ve corafya mtelasn pek severdi, en ok okuduu Anibal'in ve skender'in muharebeleri idi. Yalnz karabetlerine deil, yalanrin ve tabiatleri-nin mnsebetine de dayanan u irtibat, Pdih ile sadrzam arasnda alt seneden beri devam ederek, zerrece haleldar olmamt.221 Macaristan'a yrnmesi kararlamca, dier iki vezr ile birlikte efendisine refakat eden brhm, Venedik balyosunu .selefinin Rodos muhasarasnda yapt gibi- ordu ile birlikte gelmee davete memur oldu; lkin eli, arlken ile Kral II. Lui'ye, Venedikliler'in- Trklerle uyutuu bhe-sini vermemek iin, yallndan dolay zr beyn ederek, Pdih'm arzusuna muvafakat gstermedi.222 Hkmetin ecneb devletlerle mnsebetlerinde balca vsta olan tercman Ynus Be de seferde beraber idi. II. Byezd zamannda elilikle Venedik'e gnderilen Al Be lm, yerine bu Ynus Be tyn olunmutur,223 ki Sleyman'n clusunda Venedik Docu Loredano'ya tebliini daha nce grmtk. Ma caristan seferinden bir sene evvel mft Al Cemli vefat etti.224 Bu zt 20 sene mddetle en byk eriat memuriyetinde erefle bulunmutu. Sultn Slemn Ceml'nin htrasn en gzel surette takdir etmi olmak iin, ulm ve Osmanl edebiyatnn medr- iftihar olan en byk ulemdan birini, yni hem fkhda, hem Usan ve trhde byk bir hrete nail olan Keml Paa-zde'yi tyn etti.225
brahim di anni 33 (pdih 32 yasnda di) nostn o suddito dela Par-ga; smarto si di letta di ogni cosa di farsd legger Ubri di romancie, la vlta di Alessandro Magno, di Hannlbale, di guerre, compon a gr piacer di inuslca a piacere di saper della condizdone del Signori, dei sltl di terre e d'ogni ajltro cosa, copla ognl caotllena ehe pu aver, e dotto, lege persiano, molto aznado dal Sr. dorme spessissimo al Seraio in un letto ehe si toccamo ad uno; ognl giorno 11 Sr. 11 seriye oualche pollzza di sua mano e la mano e la manda per il suo muti). Da anni 6 nsieme hanno fatto questa vita insieme, ha intrada ducati 150 mille, 100000 di Bassa 50.000 di beglerbego, sehavi 1500, vestldo d'oro, a la madre con due fnt-tel al Seraio, 11 padre al un Sanglaco. Marini Sanoto'da, c. 41, P. Bra gadlno. 222 Plero Bragadino ve Hetro Zenlh stanbul'dan 26 Mart 1526 tarihli raporu, Mazini Sanoto'da, e. 41. 223 Marini Sanoto'da, c. 41, Venedik elisinin raporu: In loco di Alibei che morit, il. Sr. ha fatto Jundsbei, che f aratar alla Signoria al tempo del Lor edan. 224 Hac Kalfa, Mftller Defteri, s. 128. 225 Kemlpaa-zde edib ve mverrih olduu iin Arapa olarak er' meselelere dir yz kadar risale yazmtr.
221

Sayfa

61

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Macaristan'n Fethi Sultn Sleyman, kendisinin yokluunda stanbul'un idaresi iin Keml Paa-zde gibi bir mftye, eski Msr Vlsi Kaasm Paa gibi bir kaymakama (kaaim-makam) i'timd edebilirdi.226 Eyyb, Eb'1-Vef ile babasnn, byk babasnn, onun babasnn trbelerini ziyaret ettikten sonra 11 Receb 932 (23 Nisan 1526) 100.000 kiilik bir ordu ve 300 ef-vh- nriye (top vs. ateli silhlar) ile227 stanbul'dan hareket etti.228 Osmanllarn telkkisi, hareket edilen gn iki surette mes'd grd: Evvel, tarlalarn yeillenmesine ve b- haytn muhafazasna vazifeli olan Hzr'n gnne tesadf ediyordu,229 ki Pdihlarn klk saraydan yazlk saraya230 gittikleri ve stabl- ahaneden atlarn muzaffe-rne ayra karldklar huss gndr.231 Ondan baka, -Hz. Mu-hammed ile dier birok byk adamlann doum ve irtihl gnleri olduu cihetle, yolculuk iin en msid addolunan - pazartesi idi.232 Ordunun Osmanl vilyetlerinden geii byk bir intizam iinde oldu: Ekilmi tarlalara girmek, hayvan otlatmak, araz sahiplerinin hayvanla rn almak idam cezas ile yasaklanmt. Aykr hareket edenlerin balar kesildi, yhud asldlar: Pdih'm emirlerine aykr hareket eden birka kad bile iddetinden kurtulamadlar.233 Konaklama gnleri, Sultn Sleyman askere geit resmi yaptrr, dvan kurar, yabanc devlet sefirlerini kabul ederdi. 5 Nisan'da Moldavya Bei'nin elisi mu'td vergiyi takdime geldi; birka gn sonra Selm'in tabibi Ah eleb'nin olu Seyfullah' huzuruna
Bunlardan baka Sa'd'nin Glistn'na benzer Nigaristn nmnda Farsa bir eseri vardr. Les Mines d 'Orient, c. 1, s. 401, c. 2, s. 107, c. 3, s. 47, bu iki eserin bir ksm yerlerini iine almaktadr. Mo -ha Muharebesine dir Trke bir trih (gzel bir nshas Dresden Ktphnesi'ndedir), bir tefsir, Keafa haiyeler, Hidye'ye, Tecrid'e, Mifth'a, Tehfift'e erh yiazmtr. Msr seferinde refakatinde bulunmu olduu I. Selm'in emriyle iki Araba kitap tercme etmi ve Ysuf Zelha manzum eserini yazmtr. akaiku'n-Nu'mniyye'ye ve Ltffnin Tezki-re- uar'sna (ber'in tercmesi, Zrich, 1800, s. 79) mracaat. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/41 -44. 226 Keml Paa.zde Trihi, varak: 14. 227 Ferd, 106. 228 Solak-zde, varak: 104. 229 Hzr'n yle bir vazifesi ve muhafzl olmad gibi, <Hzr Bayram (Hdrellez) run slm'ca bir kudsiyetl olmayp, mevsimler inde bahar olmaktan baka, bir meziyyeti de yoktur; baharn balangc veya .en ol gun zaman olmak itibariyle Hristiyanlarca, yortu yaplr. (Mtercim). 230 Rgb Paa'nn Mnet'nda v dier inlarda bu mnsebetle pdihlar yazla azimete tevik iin mteaddid mektup numuneleri grlr. (Huss gnlere alt tebriklerde olduu gibi g zamannda, da sadrazam tarafndan tebrik arz takdimi eskiden beri mu'td idi Mtercim) 231 M. D-Ohsson. 232 Viyana mp. Ktphanesinde tbni Hacte'nin SttMcerdn. 233 Rz-nme4 Sleyman, 10, 11, 31 Mays ve 5, 19 Haziran.

Sayfa

62

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kabul etti ve yevmi 60 ake (bir duka) ile huss tabbliine ald.234 iddetli yamur Balkan'dan gemenin mktn artrp, Filibe'den Ni'e giden alt boaz hemen hemen geilmez hle getirdi.235 Filibe'de Anadolu svarisi orduya iltihk etti. Btn askerin Trayan Kaps denilen dar boazdan gemesinden karak mkilt bertaraf etmek iin, bu svari douya dnerek Bulgaristan'a zlad Boaz'ndan girdi.236 Vezr-i zam Sofya'da Pdih'dan ayrld; sonra Morava kenarnda yine birleip Petervaradin'e doru pidar oldu. Bosna ve Hersek sancak beleri Tuna kenarnda ve Belgrad civarnda orduya katldlar. 800 kk gemi ve kayktan mrettep olarak ilerine Mihl-olu, sken-der-olu, Yahi Be kumandalarnda yenieri konulmu olan Osmanl ince donanmas, ordugh karsnda demir att. stanbul'dan hareketinden ay sonra idi ki, Pdih Belgrad'da bayram mnsebetiyle237 ordu kumandanlarnn ve devletin byk memurlarnn tebriklerini kabul etti (1 evval 932 -11 Temmuz 1526). Vezr-i zam ise Petervaradin duvarlarna erimiti (5 evval - 15 Temmuz). Derhl kaleye kmak iin iskeleler kurdurdu, bir gn sonra ehir alnd. Vakit kaybedilmeksizin kalenin muhasarasna baland; muhasara 12 gn devam etmi ve Osmanl-lar'n iki hcumuna byk zyit verdirilerek238 mukavemet edilmi olduu halde, duvar altndan kazlan iki lmn patlamas muhsrlara geni bir gedik at: Muhafzlarn 500' idam ve 300' esr edildi.239 Vezr-i zam -askerlerinin mzraklar ucuna 500 ba saplanm olduu halde- Pdih' istikble gitti.240 Kalenin fethi mjdesini getirene 1000 altn vermi bulunan Sleyman, fevkalde bir dvan akdederek, vezr-i zamin emri altnda muharebe eden belere memnuniyeti beyn etti. 400.000 ake tahsisat olan belere eryzbin ake, dierlerine bu akenin yars ihsan olundu.241
Rftz-nftme-i Sleymn, 5, 20 Mays. Bu alt boaz Rz-nme-i SleymnTde zikr olunmutur: 1) Filibe'de Tatar-Pazarc Boaz, 2) Trayan Kaps, Kapl -Derbend (Amienln Succi Boaz), 3) htiman ve Sofya arasnda Kazasker Boaz; 4) Kaariye Lukarie Boaz, 5) ehr-Ky (ehir Kki?) boaz; 6) N Boaz (stihkm yzbasnn Hac Kalfa'mn Rm-ill'sine ilve ettii haritadaki yedi boaz ile karlatrnz.). 236 a.g.e., 23 Mays. 237 a.g.e., 11 Temmuz, Solak-zde, varak: 104. 238 Bz-n&ra/e-i SfeynAn, bir defasnda 150, bir defasnda 1000 yazyor. 239 Bz-nme-i Sleymnl, 28 Temmuz; Kemal-paa-zde, 29-32, Macaristan mverrihleri Petervaradin muhasaras hakknda az tafsilt verirler. Celftlzade'ye mracaat, varak: 97. Ferd, varak: 118. Peev, varak: 3, Al, varak: 229. 240 Marini Sanoto, c. 42. Venedik elisinin raporuna atfen: <a Pietro Va -radlno e disfatto tutto, et mortovj dentro 200 fanti alil uallq ha fatto talar la testa. 241 Kemlpaa-zde (varak: 32, 33) Gregprie, Burkas, Nogay, Di -mitrofa kalelerini zikreder. Ferd (varak: 119, 120), Saotn, Volkvar, Raca, Erdud kalelerini de syler. Peev (varak: 32), bunlardan baka drt kale zikreder ki unlardr: Kopnik, rin (veya rik), ervk, Parkan. Bu kylerin 10'u Macaristan haritasnda u ilimlerle
234 235

Sayfa

63

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Yine bu sralarda, Sirmi mntkasnn btn kaleleri Bosna beleri tarafndan ele geirildii haberi Pdih'a ulat. Osmanl ordusu lllok duvarlarna kadar Tuna boyunca ilerleyerek bu mevkii, muntazam muhasara altna ald. Trklerin hendekleriyle yaptklar ir eylerin her an daha ziyde tazyik etmekte olduu kale, yedinci gn kendi ihtiyariyle teslm oldu. Hi md edilmeyen bu teslimden dolay lllok ahlsinden 12 kii kaftan giydirilerek mkfat grdler. El pme merasiminin icrasndan sonra, Pdih orduda iln etti ki, seferden maksad Budin'in fethidir.242 Tuna ve Drava boyunca Eek (sek)'e kadar yola devam olundu. Pdih orada durarak 284 on uzunluunda bir kpr attrd; 6 gn sren inatna bizzat nezret etti. Yalnz 2 on geniliinde olan bu kprden ordunun gemesi de o kadar mddette mmkn oldu. sek nehri* yama edilerek yakld, kpr tahrb edildi. Osmanllar yamurlar ve sisler arasnda her admda bataklklar olan, sular tam bulunan bir memleket iinden Moha sahrasna kadar ilerlediler.243 Moha Meydan Muharebesi Ve Neticeleri Moha, Tuna'nn batsnda ve bu ehrin tekil ettii bir adann kar snda, balarla rtl bir ovann iindedir. Moha'n alt tarafnda, Tu na'nn sa kolu yannda Karasu (Karaice) nmyle anlan muazzam bataklk vardr. ehrin gneybatsnda anfiteatr eklinde bir da ykselir ki, bunun eteinde, kuzeyde Feldvar ky ve gneyde Trkler'in Pusu Kilise nmn vermi olduklar bir kilise grnr. Bu isim bugne kadar kalmtr: Buzokliadan Pusu-kiliseyi anlamak kolaydr. Bu dala Moha arasnda kasabann solunda ve ova istikametinde bir vd Ba-Kalu-pe ad verilen tepenin eteklerince uzanr.244
gosteTmitir: Gregurovecz, Berkazova, Zotin, Mitrovicz, Ireg, Cserevicz, Vucovar, Racsa, Kupanik, Er-doed. 242 Rz-n&me-t saieym&nl, FertU, Solak-zde, Cell-zftde. 243 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/44 -46. 244 Peev (varak: 34), bu mevkileri Broderith'e kadar doru ve daha ziyde tafsiltla tarif eder. Peev, Moha muharebesini grmemi ise de, babas ve alay-bei sfatyle byk-babas hazr bulunduklarndan, btn tafsiltm onlardan almtr. Peev'den nakleden Solak -zde, Cell-zde, Ferd, l, Lutf ile dier Osmanl mverrihlerindeki malmat o kadar aratrma mahsl ve doru deildir. Bu Osmanl mverrihleri gibi tstoanfi, Kamerarius, Gusinianus, Samboko VII, Zermeci Broderith'ten istinsah etmi ve onlarn eserleri de Engel, Ka -tona, Vendic, imek ile Fessler'e kaynak olmutur. Bac - Kalupe ismi imdi bilinmiyorsa da Sultn Sleyman'n atorizli'den getii ve sol tarafta Nagy Nyarad tepeleriyle douda Moha; sahrasna son veren tepeler arasndaki vdyi tuttuu ve bugn Bafa (Batsfa) nmyle mruf ormandan kt malmdur. imdi bahe hline konulmu olan bu orman piskopos emlkinin bir ksmdr. Ancak Bafalua yhud Ba -falo, yni Bac Ky kelimesinden tretilmi olan Bafa ismi, burada vaktiyle bir ky bulunduunu gsteri r. Buna ve Feld-var tepesine dir olan

Sayfa

64

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

28 Austos 1526 (20 Zilka'de 932), Osmanl ordughnda: n'Al-lah! sadlar aks-i endz oldu, Bu sad, ertesi gn muharebe edileceine iaretti. Vezr-i zam, bzan me'mriyeti sfatnn almeti olmak zere samur krk, bzan adet hademe-i hassa urbas giymi olduu halde, muharebe tertibini mzkere le kararlatrmak iin, birka defa Pdihn huzuruna gitti. Austos'un 29*uncu gn, ordu gnein domasiyle beraber -namaz ed ettikten sonra- harekete balad. Yahya Paa'nn olu ve Semendire mutasarrf Bali Be 4.000 zrhl svr ile pidar idi; ondan sonra, Rumeli askeri ve 150 topu olan bir topu takm ile vezr-i zam geliyordu; Asya askeriyle topularn dier yarsna kumanda et mekte olan Anadolu belerbei Behrm Paa vezr-i zami tkb ediyordu; en sonra da, muhafz askerleri, yenieriler, alt muntazam svr alay, Husrev Be kumandasndaki Bosna svarileriyle Sultn Sleyman ge-liyordu. Ordunun ba Naranyavar yoluyla -o zamandan beri Bozoklia nmn alm olankilise yaknna geldii zaman Bal Be 5.000 aknc ile ayrlarak, BaKalupe'nin solunda Moha sahrasna kan bir vdyi tutarak, bu suretle Macarlar' evirmi oldu.245 Pdih, leye doru Moha kasabasna hkim tepeleri tutarak harb nizm zere dizilmi dmanlar ayaklarnn altnda grd. Sleyman, gz nnde cereyan edecek olan kanl faciay temaa etmek zere, parlak bir zrh giymi, bana sorgulu bir kavuk koymu olduu halde, kendisi iin kurulan tahta oturdu. Birka sene sonra Budin belerbei Hasan Paa,246 Pdih'n bulunmu olduu mevkie bir kk yaptrm ve tepenin eteinde bir eme yaptrmtr.247 Sultn Sleyman, muharebe emrini vermeden evvel, ordunun btn kumandanlarn bir harb meclisine davet etti ve Husrev Be"in kuman dasnda dmdn (artlar) tekil eden ihtiyar aknclarn da bunda hazr bulunmasn istedi.248 Bunlardan Altuca249 nmnda bir zabit, zrh (ceveni) arkasnda, kepenei terkisinde, toulga (tolga) s banda, dudaklarnn
topografya malmatn Baron Medni-anski'den aldm. 245 Peev, varak: 33, 34, bu muharebeyi her mverrihin baka trl hikye ettiini syleyerek, bizzat hazr bulunan byk ba,banjn ifdesine gre anlatr. 246 Mukaddema mjr-i alem olaj Hasan Be, Peevl'nin Moja Dag'n ziyarete gittii zaman Budtn, Belerbed'ydi. 247 Mverrih Peev'nin tepenin eteinde kazlan kuyu ve zirvesinde in olunan kke dir verdii malmat bu mahallerin bugnk durumunu te'yd etmektedir. Filhakika Feldvar ovasnn ortasnda olduka yksek bir tepe vardr ki, Sultn Sleyman adrm ite buraya kurdurmutur. Baranya eyleti ahlsi o vak'anm htras olarak bunu Sataristye diye isimlendirmitir, ki Macarca satur kelimesi Trke'nin adr kelimesi mukabilidir. Kuyu da Trk emesi mnsna olarak Trk-kutya diye isimlendirilmitir. 248 Peevl, varak: 33, Husrev Be'i zikr le bu divnn huss ahvlini Ali Dede nmnda yine bu muharebede hazr bulunmu ihiyar bir eyhten naklen yazar; AH Dede Siget'de medfundur. 249 Peev'de Adil Toca (dil Koca), yni (ihtiyar dil) olmas muhakkak gibidir.

Sayfa

65

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

stnden yanaklarnn her tarafna byklan km olarak ilerledi. HusreV Be: - Merd ihtiyar! Sadetli Pdih senin re'yini soruyor dedi. Altuca (dil Koca) : - Dmekten iyi re'y mi olur? cevbm verip yerine gitti.250 Husrev Be, sk kitle hlinde mukavemet edilmez bir kuvvet ve iddetle yryen Macar atllarnn hcumuna mukabele etmenin g olacan Pdih'a ihtar etti; bunlarn, ordunun arl zerine atlmalarn-daki tehlikeyi beyn ettikten sonra, dmann hcumunda saflarn ayrlp, Macarlar'n ieri alnarak, saflarn kapatlmas ve bu suretle yandan ve arkadan hcum edilmesi re'yini arz etti.251 Bu re'y kabul edilerek, arlk, ordunun arkasnda uzak bir yere konuldu. Bal Be, Macar bayraklarnn grnmekte olduunu haber verdiinden, Sultn Sleyman da kendi sancaklarm atrd; gzleri yal olduu hlde ellerini ge kaldrarak : - lh! Kudret ve kuvvet senden! mdd ve himaye senden! mmet-i Muhammed'e yardm et! diye du etti. Bu hl grlnce, btn Osmanl saflarnda ecaat ve dn evki nmyn oldu. Svariler, ayn duygularla, atlarndan srayp ye re kapandlar; alnlarn yere srdler; sonra yeni bir gayretle atlarna bindiler ve Pdih'n urunda canlarn feda edeceklerine yemn ettiler. Vezr-i zam byk mkfat vaad ederek umm hisleri ve cokunluu Ordu Segedin ve Ba'a kadar ziraat yaplmam geni bir arazden sr'atle geti.
Merhum Al Dede'den iltdlm: brahim Pasa, Rumeli alaylarn yerletirdikten sonra Pdih'n huzuruna geldiinde, serh&d kumandanlarnn davet edilerek mzkere olunman ferman buyurulur. Kumandanlara avular gnderilir. Husrev Be hepsinden evvel gelir; Pdih'n bulunduu tepecie kmas emr olunur. brhm Paa ayakta, dier vezirler de Pdih'n karsnda diler. brahim, Husrev Beg'e hitaben Serhd beg* lerlsiniz; Saadetti Pdihmz sizden mavere istiyor; iste Moha sahras, lkin henz dmandan eser yok,; tedbir nedir? deyince, Husrev Be zt- ahaneye tevecchle (dnerek): cSadetli Pdihm, biz ser-hadde mavereyi serhaddin umr-dide thtlyrlanyle ederiz; kendi re'yi-mizle bir is grmeyiz. Ferman olunursa varp syleelim. dedi. Pdih O mavere olunacak adamlar buraya getiriniz diye emretti. Husrev Be, aada duran adamlarndan birine: Uz var. Koca Alay-begi, Kara Osman. Mehmed Suba, Adi Toca (dil Koca), Balaban eriba mavereye gelsinler diye syledi. Bu adam gittii gibi Adi Toca dedi bahdr ka gelir; cbbes arkasnda, togulgas banda, kepenei terkisinde, bir krci htiyar; terr (tral) amma byklar toulgasndan her biri dmana bir ok gibi km; Husrev Be, bunu davet zerine geldi sanarak Adi Toca, Pdih mavere emr ediyor der; Adi Toca Burada dmekden baka mavere mi olur? Beni Koca AJay -begi size gnderdi; dman alaylar grnm, arhacmar tutumu; geliniz, sancanzn dibinde bulununuz deyip atn teperek yine kendi alayna doru gittt. (Peevl*den telhis, stanbul basm, s. 90 -91: Mtercim). 251 Solak-zade ve Cell-zde bu re'yi Bal Beg'e atf ile yry esnasnda at zerinde Pdih le konuarak giderken beyn ettiini sylerler. (Se-mendire Bei Bal Be Padiah ile hem-ra&n (atba beraber) bulunarak Dman demir kale gibi pulada mstarak olduklarndan (elie brnm olduklarndan) mada birbirine zenclr gibi merbutdurlar; bu tarz le nereye hcum etseler takat getirilemez. Onlar 'bizim zerimize yrdk leri zaman iki tarafa ayrlmalyz; geciverdiklerlnde ise zerlerine hcum deriz. imdiye kadar hep byle cenk edilmitir. Lkin bizim askerin arkas arlk ile mfilaml iken dmana yol verilemez; malbiyetin bizim tarafta olmas htimldir. diye re'yini beyn etti.) {Solak -fde'den telhis, s. 454-455. Mtercim)
250

Sayfa

66

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Lkin hayvanlarn bir ou, iddetli yamurlar yamakla beraber susuzluktan, otsuzluktan telef oldu. Aknclar, Segedin'in yamasnda, Yenierilerden sr'atli davrandlar; yenieriler geldikleri zaman kalenin duvarlarndan baka birey bulamadlar. Ba'da, ahl btn bir gn kiliselerinde mukavemet gsterdilerse de akama doru -muhsr-lar iin byk apta telefata yol amakla beraber- hcumla zapt olundu. Bu kasaba ile civarndan pek ok eyler ganimet olarak yamaland. Vezr-i zam ile defterdarn hissesine ellierbin koyun dt.252 Sleyman, Titol'deki ordughnda, Radvi'in Osmanllar'dan birka yz kiinin bir takmn dm ve bir takmn esr etmi olduunu ve Batyani'nin dmdn tehdd etmekte bulunduunu haber alarak, ordunun arkasn muhafaza iin Husrev Be'i gnderdi. Ba ile Petervaradin arasnda, birka bin Macar aileleriyle, mallariyle birlikte -bataklklarla evrili olup mstahkem ordugh hline koymu olduklar- bir ovaya ekilmilerdi. Trkler iin bu mevkiin zapt, btn Macaristan kalelerinin ele geirilmesinden daha pahalya mal oldu; hatt Moha enginden ziyde zabit kaybedildi. Yenieri aas, samsoncuba, bunlarn muavinleri, avu-ba sava meydannda kaldlar.253 Macarlar, bu cenkte Misel D Bozi'nin Mo-rot'da gsterdii misle uygun davrandlar, ki, terkisine alm olduu zevcesiyle birlikte dolu-dizgin kaarken, TrkleYin yetimek zere bulunduunu grerek, ellerine drmemek iin kadn hanerle ldrm ve sonra intikamn almak iin hibir tarafa bakmyarak Osmanl saflar iine atlm idi.254 Garib bir tesadf olmak zere, Morot ile mstahkem ordughtaki kanl sahneler -malblarn mverrihleri tarafndan tafsltyle nakledilmekte olduu halde- gliblerin mverrihleri tarafndan sktla geitirilmitir. Bu da gsterir ki, mkemmel ve b-taraf bir trih yazmann birinci art muhtelif menblar birbiriyle karlatrmaktr. Petervaradin*-de ordu, Tuna zerine be gn zarfnda bir kpr kurdu; Sleyman bir hafta Edirne'de kalarak stanbul'a, yedi ay ayrlktan sonra,255 23 Te-rn-i sn (17 Saf er 933) trihinde vsl oldu. tbrhm Paa'nn Of en Kraliyet kasrndan alm olduu heykel -Dikilita ve stun ile Tun Ylanlar Amuduna tamamlayc bir unsur olmak zere- Atmeydan'ndaki saray nne konuldu.256 Bu
Peev, varak: 28, 38, 39. Keml-pasa-zde, varak: 93. Ra-name- Sttleymtt. Peev, varak: 38 ve 39. Ri-nme-i Sleyman!. 254 btoafl, Sekizinci Kitab'n nihyetinde, clarium facnus. 255 Rz-nane-i SHoynAnL 256 li Solak-zde. M. D'Ohsson'a gre Ayasofya'nm tuntan yaplm W byk avizesi Of en soygunumdan (ganimetlerinden) dr.
252 253

Sayfa

67

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

sr- atka henz mevkilerinde grlmekte ise de, heykeller hayl vakitten beri ortadan kaybolmutur. II. Meh-med, Kostantiniyye'nin fethinde ylan heykelinin ban kestirmiti. Sultn Sleyman, milletinin evhamnda teredddl olduu iin ve daha dorusu vezr -i azmin srarlarna dayanamyarak Atmeydan'n -slm bakmndan sanem addedilebilecek- bu heykelle tezyin etti. Bu husus, burada undan dolay da zikredilmee ayandr ki, Musev erati gibi erat-i Muhammediye dah insan eliyle yaplm tasvirleri men* ettiinden ve veziri iin hakkaten filozofa bir cesaret eseri addedilmee mstehaktr. Mezheb taassubu, brhm Paa'nn, din bakmndan gsterdii bu itinaszlktan ikyet etmekte geri kalmad. Fign nmnda bir ir, yazd bir hicviyede, birinci brhm putlar krm iken, ikincisinin meydanlara dikmi olduunu sylyordu. Bu ince eleyip sk dokuyan mukayese, bedbaht irin eee ters bindirilerek ehirde dolatrlmasndan sonra, aslmasn mcib olmutur.257
ki top Belgrad'da alkonuldu; . heykel stanbul'a getirilerek Atmey-dan'nda amd zerine konuldu. Vezirin saray kaps karsnda olmasy-le Pasa putperesttir diye. gftsind oldu, hatt Fign! eleb: D brhm med-bedr-l cihan, Yekt bt-lken, yeki bt-nin diye hicvettii cihetle bir nice mfsid gaddar zavally beardr ltdiler. Solak -zde'den telhs, s. 459 ve 460. Bir Halll-i evvel gelp esnam klmd lkest Sen, halllm, imdi geldin, halk kldn bt-perest beyti de hatrlanmaa ayandr. Mtercim. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/ 46-54 Solak-zde, varak: 106. l, Sleyman'n devrindeki Trk irlerinin tercme-i hallerinde (s. 263). Sagredo, Vertiye, Riko, Civvio, Uloa, Knolles Macaristan seferi iin iyi kaynak olamazlar. unlara mracaat daha iyidir: Oratio protreptica Cus-piniani cum descriptione conflictus quo periit Rex Ludovicus et qua via Turcus Solomes ad Budam usque pervenerit ex AIba Graecia; ondan sonra, Jo. Antonii Flaminii conflictus ille pannonicus cum Turcis, in quo Pannoniae Rex interiit; nihayet: Camerar de clade accepta ad Mogacium. Sultn Sleyman'n nc Macaristan Seferinin Merhil-nmesi Moha Muharebesi (932/1526) Nsn (Receb) 23 Nsan (11 Receb, pazartesi), stanbul'dan azimet, ordu Halkal-Pmar'da tevakkuf eder. 24, atalca, 25, nceiz yaknndan geip Tekvrli'de durur. 26, Karl. 27, Ahmed Be. 28. Hadim. 29, Ulfeciler. 30 Mahmd Aa. Mays (a'bn) - 1, Hasky, 2, Memak, 3, Tevakkuf, Hu -dvendigr bir sarayda ikamet eder. 4, stirahat, 5, Dvn, Moldavya elisi vergi getirir, fi, Dvn, 7, Tevakkuf, kethda Rumeli defterdar ileri gnderildi. 8, Pdih resm-i geit icra ettirir. 9, stirahat. 10, Bir nefer Meri zerinde Keml karyesi yaknnda ekin inedii iin dm edilir. 11, emeay-n, iki nefer hayvan almakla sulanarak balar kesildi. 12, Ordu Hisarlk, dier isimle Baalac'da durdu, yenieriler Filibe zerine sevk olundu. 13 (1 a'bn), Sazldere, Zam Ta -olu asld. 14, Altunayr, 15, Hlidli, 16 ve 17, Aa Korusu, 18, Dermalen, 19, Filibe sahras; timarh svariler Sofya'ya gnderildi. 20, Dvn, Ah eleb-olu Seyfullah yevm altm ake ile tabb-i sultan nasb olundu. 21, Anadolu belerbei ordugha iltihk etti. 22, Ordu Filibe nne vard, tevakkuf, kethda ve Rumeli defterdar yenierilerle beraber Sofya'ya doru hareket ettiler, bir boaz geildi; leden sonra sahra ceviz byklnde dolu tneleriyle rtld. 23, Pdih Anadolu ve Rumeli askerlerine zladi yolunu tutmalarn emret -ti 24, Emine, 25, mleki Kprs civarnda Tatar-Pazar, 26, Karapnar. 27, Ordu, Kapl Derbendi'nden geerek hti-man'da tevakkuf eder. 28, Kazasker Boaz'n geer; uzun merhale. 29, iddetli bir yamur ile Sofya nne varr. 30, Tevakkuf; btn rmaklar tap birok adrlar srkledi; Hu -davendigr bulunduu mevki terke ve ota- hmynu ve-zr-i zamin adrlarnn bulunduu mahalle kurdurmaa mecbur oldu. 31, Tevakkuf; bir kad, drt adam, nefer dm olundu. Haziran (Ramazn) - 1, Dvn, Rumeli belerinden birka dest-bsa kabul. 2, stirahat, Rumeli belerinin alay gsterileri 3, Yamur; Eflkler; vezr- zam Pdh'dan ayrlp ileri gider. 4, Tevakkuf. 5, Kariydi Karice, Boaz; iki si-lhdr atlarn biilmemi tarlalara koyuverdikleri iin balar kesildi. 6, ehir Ky karsnda Pnarba, 7, ehir Ky boaz; ordu Ni Boaz'nda konaklar. 8, Boaz'dan kp Ilca yannda bir deirmen etrafnda
257

Sayfa

68

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

adr kurar. 9, Ni nne gelinir. Semendire sular tatndan yamur ve dolu selleri altnda Karacahisar yolu tutuldu. 10, Morava kenarnda Despeni ky yannda konaklanhr; yamur, 11 (1 Ramazn), Tevakkuf. 12, Ordu Alacahisar Boaz yannda Bayrbak'da adr kurar. 13, Tevakkuf; Hudvendigr av yapyor. H 15, 16, stirahat 17, Dvn. 18, Alacahisar*a geilip Morava kenarndan Muskovi kyne kadar ileri gidildi. 19, 20, Tevakkuf. Vezr- zam Pdih'n ordughna iltihak eder, ve byk bir sr'atle Varadin (Petervaradin) zerine yrmek iin emir alr. 21, 22, stirahat; Otular birok Eflk kyllerini ldrrler. 23, Kozaron Kzi'nda tevakkuf; yamur ve taknlar devam eder. Sava zeripe kpr kurulduu haberi geldi. 24, Ordu tre nmndaki kk rma geer, fakat Morava'nm sulan o kadar kabarm ki, gemek imknsz. 25, Tevakkuf. Ordu'nun nnden gnderilen Vezr-i zam'n katettii merhaleler 16 Hazrn, Alacahisar'dan hareket, 17, re (bre?) nehrinden gei. 19, Kozaron Kz; drt gn konaklama; 23, Korsovik Pazar; yamur yol mkiltn artrr. 24, Gece gndz yamur; brhm Paa beklemee mecbur olur. Sel gibi yaan yamurlar adrlar srkler; Bal Be'in askerinden ikisi boulur. 25, Pirecik; ordu yamurdan ok ztrap eker. 26, Eraliye, 27, Gorcika; rmaktan kprlerle glkle geilir. 28, brhm Semendire yaknnda Baygnl'ya vsl olur. 29, Havale ve Eski Hisarlk Baygnl. 30 Belgrad. Temmuz (evval) - brhm Paa Rumeli askerine resm-i geit yaptrr. 2, Tevakkuf: yine resm-i geit; tehizat eksik olan timarhlar umarlarn kaybederler. 3, Tevakkuf ve geit. 4, Vezr -i zam adrn Tuna'nn te tarafnda Semln yanna kurdular. Hrszlk yaparken yakalanan alt EflkU dm olundu. 5, Ordu Semln yannda Tuna sahillerine adr kurar; Bosna ve Hersek sancakbelerinin gelmesi. 7, Bozuk -Kilise (Busiklicza); bu kyn kilisesi tahrb olundu. Kadir gecesi don oldu. 8, Teis (Tisa) ve Tuna nehirlerinin kavanda Selanka-men, Ln Papas Tomoris'in ikibin kii ile Petervaradin'e kadar ilerlediine; Kral'n Budin'de bulunduuna dir vezr-i azama haber gelir. 9, Tevakkuf. Aknc reislerinin vrdu. Hudvendigr Bayram merasiminin icras iin Belgrad'a gider. 10, Tevakkuf; sekizyz kk gemi ve sandaldan mrekkeb olan Osmanj donanmas Tuna'dan yukar kar. Anadolu askeri kprlerden geip Bozuk-Kilise'de kilise yaknnda birleir. Donanma Mihl-olu, Iskender-olu, YahBe-olu ku-mandasndaki yenierileri alarak yoluna devam eder. 11 (1 evval, aramba), Hademe -i hne Tuna te tarafna geerler. 12, Ordu, Tuna sahilinde Petervaradin sahrasna kurulur. 13, Petervaradin, 14, skele kurmak iin kereste toplanr. Yamur devam eder. Muharebe. (stanbul'dan Petervaradin'e 49 merhaledir). 15, Kale, hcum ile alnr. Baba Ca'fer mjdesini getirip, 1.000 altn ihsan verilir. 16, Bosna BeM. Hus -rev Be ve Mihl-olu Mehmed Be Tuna'nn te tarafna keifte bulunmalar iin gnderilir. 17, Anadolu askeri kale nnde yerlerini alrlar: 18, stirahat. 19, Bataryalardan dima ate. 20, iddetli muharebe. Asker saat hcumdan sonra yzeli zayiat ile ric'at eder. 22, ehrin kilise ve haneleri tamamen tahrb olunur. Muhafzlar bir yry (hurc) yaparlar. Bal-ta-olu Pr Be'e anszn hcum olunup malb edilir. Ordugh kaleye yaklatrlr. 23, Yeniden faydasz bir hcum; altm yenieri ve dier askerden altyz kii muharebe mevkiinde kalrlar. 24, Hudvendigr bin yenieriden mrekkeb bir imdd kuvveti gnderir. Vezr-i zam, mevkiini deitirir. 25, Hcum te'hr olundu. 26, iskender eleb'nin kayn pederi Hseyin eleb'ye altmbin akelik bir malikne ihsan olundu. 27, iki lm kale duvarlarnda iki gedik at; kale hcum ile alnd; kavgada yalnz yiirmibe kii zayi oldu. Vezr-i zam kale muhafzlarndan beyznn ban kestirdi; dier -yz de esr edildi. 28, Vezr-i zam ilerler. Hudvendigr, brhm Paa'nn brakt yere konar; vezr-i zam Pdiah'-n ordusu nne avdet eder. ervak (erevik: Cserevics) kalesi ahlsi artsz teslm olur. 29, Burgazl Kilise; vezr -i zam stanbul'a yetmidrt mtekaid gnderir. 30, Dvn, ordu be-lerine mkfat datlmas. Semendire bei, Sava kenarlarnda yaplm olan kalelerin teslm olmalarn taleb etmek zere Izvornik'e gider. Budin yolu tutulur. Yahya Paa -olu llok civarnda baskna tutulur; galib gelerek otuz ba ve otuz esr getirir. 31, ervek kalesi tarafndan geilerek Tuna sahilleri ne inilir. Austos (Zilka'de) - 1, tllok. Hudvendigr ordunun civar ehirleri yama etmesini men' eder. 2, Tevakkuf. 3, Eflk ve Bodan voyvodalarna aralarndaki ekime ve dmanl kapatmalar iin emir verildi. Hudvendigr kylerin yaklmas yasan tekrar eder. 4, Tevakkuf, llok kalesi nizm diresinde muhasara olundu, metrisler ald, toplar yerletirildi. 5, Muhasara devam ediyor. 6, Hudvendigr, kaleyi bizzat kefetmek iin gelir. 7, leye doru kalenin muhafzlar teslm olmak zere bir mhlet isterler. Pdih gnn nihayetine kadar msade eder. 8, Hristiyan ordugha gelir. Bir avula yaya -ba kaleye girerek tesellm artlarn kararlatrrlar. Drava zerinde Erdud ve sbek ahlsi itaat ederler, lllok'tan oniki Hristiyana hil'at giydirildi. 9 (1 Zilka'de; perembe), vezr-i zam maiyyetiyle ilerler; geldiinde Pdih el pmee kabul eder. 10, Ordu, htiyar Kadnn Taht denilen Dukin (Doukin)'de durur. Yamur ordunun hareketini gletirir. 11, Tuna zerinde Suten (Szotin) kalesinden geilir; byk bir manastr yannda durulur. 12, Vokovar. 13, Burohuk kalesi (Morkovia: Morcoviza); arlklar, dman eline geer korkusuyla ordunun arkasna nakl olundu. 14, Essek zerine sr'atli yry. 15, Drava kenarnda ordugh. Hudvendigr bu ehre kpr kurulmasn emrederek inata bizzat nezret eder. 16, natn devam. 17, Kprnn ba yapld, fakat daha ayaklar konulmad. 18, Vezr -i zam, Pdih ile beraber atla gezer; sonra ikisi birlikte inata nezret ederler. 19, Kpr bittiinden paalar ve vezr-i zam huzuruna kabul olundular. Vezr-i zam yine Hudvendigr*-n yanna giderek, Pdih onunla mavere eder.

Sayfa

69

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Yahya Paa-olu Bal Be*in kumanda ettii frkalardan Belgradl Kurdolu nmnda bir voyvoda maiyyetinden yzelli kii ile, dman karakollarna hcum iin kprden geip yediyz esr getirir. Dokuz bin akelik bir timar alr. 21, Yahya Paa-olu Bal Be ve Bosna Bei Husrev Be ve vezr-i zam ile ordunun bakyyesi kpry geerler. 22, Vezr-i zam ile Hudvendigr Drava'dan geerler. 23, Anadolu askeri beklenir; Essek yaklr; kpr de yklr. 24, Bir gol kenarnda konaklanr. Daim yamur. 25, Tevakkuf. 26, Bataklklar, kk gller arasndan zahmetli gidi. Eya ve yk hayvanlarndan bir takmnn zayii. 27, Ordu koum beygirlerini beklemek zere tevakkuf eder. 28, stirahat. Hudvendigr ertesi gn muharebe olunacam ln ettirir. Gen bir asker izinsiz ilerlemi olduu iin ba kesilir. Vezr-i zam defalarca Pdihn otana gider. 29, Ordu Moha sahrasna konar (Burada muharebenin tafsilt anlatlmtr). 30, Hudvendigr at ile kar. Btn esirlerin dvn adr nne getirilmesi ln olunur. 31, Hudvendigr altn bir tahta oturarak vezirlerin ve belerin ta'-zmtn kabul eder. kibin esirin dm. Sel gibi yamur yaar. Eyll (Zilhicce) - 1, Rumeli defterdar gayrimslim ce-sedlerinin defnine me'mr oldu. 2, Moha'ta istirahat. Macar ordusundan yirmibin piyade ve drtbin zrhl defn edildi. 3, Moha yakld. Ordu bir glden mkiltla geer. Yalnz bir kpr bulunduundan, yk hayvanlarndan ancak drtte biri ordunun arkasndan gelebilmitir. 4, Ordugha giren btn kyllerin dam iin emir; yalnz kadnlar mstesna. Aknclarn yama etmeleri yasakland. Rumeli'ne, Anadolu'ya Suriye'ye, Msr'a Diyrbekr'e, Krdistan'a, Bodan'a, Eflk'a zafernmeler. 5, -kprlde tevakkuf. 6, Tulis'den (Tolha) gei, Tuna sahilinde tevakkuf. 7, Miyne, byk bir ehir ya nndan geilerek Tuna sahilinde ordu kurulur. 8 (1 Zilhicce) (Cumartesi). 9, Tevakkuf 10, Budin, 11, stirahat. Hudvendi -gr, brhm Paa ile birlikte istihkmlar tefti, eder. 12, Mevkilerin ikinci muayenesi. 13, Hudvendigr ehirden kar; Tuna zerine kpr attrr. 14, Pdih tarafndan ittihaz olunan tedbrlere ramen Budin'de yangn kar. Vezr-i zam atei sndrmee koar, mesisi faydasz kalr. 15, Pdih ve vezr-i zam Kral'n av sarayna gider. Kalenin toplar ve kraln sarayn ssleyen tun heykeller nehir yoluyla stanbul'a gnderildi. 16, Sarayda muzka ve ziyafet 17 Hudvendigr KraT-n av sarayna gider. 18, (10 Zilhicce) bayramn ilk gn), yine ziyafet, rsime-i dest-bs. 19, Kraln bahesinde enlik. 20, Semendire Bei Hce Be ve kardei Mehmed Be Tuna zerine yeni atlan kprden ilk olarak geerek, Ada'nn karsnda adr kurarlar. Ordunun bir ksm vezr-i zam tarafndan idare edilen hareketi tkible Pete'de tevakkuf eder. 21, askerin gemesi devam eder. Pdih nzul etmekle eref verdii Kral saraynn yaklmasn men ile bir yenieri karakolu ikaame eder. 22, Askerin gemesi devam eder. Budin'den karlan Yahudiler1 stanbul'a doru sevk olundular. Macarlar sarayn muhafazasnda yenierilerin yerine geerler. 23, Kpr geceleyin para olarak krlp iki paras batar. Mi -hl-olu Be, Husrev Be, mer Be kumandalanndaki ordu ardlan kayklarla nehri geerler. 24, Yarn gidilecei ln olundu. 25, Sabahla birlikte hareket eden ordu ehirden mil mesafede ve Tuna'dan uzak olmayan bir mahalde durur. 26, Ordu gUer ve gayet gzel ayrlar arasndan geerek drt-buuk fersah tede ordugh kurar. Bu merhalede hi iilecek su olmad iin, atlarn birou telef olmutur. 27, Su ve yiyecek bulunmuyor. Arpann okkas yzyirmi (iki duka ve iki hums) ve dakkn okkas iki yz (drt duka) akeye kadar satlr. Yamur iddetle yayor. Hayvan telefat devam ediyor. 28, Bir gn sr*atle gidildikten sonra ordu Theis (Teis) kenarlarnda kurulmu Segedin'e vsl olur. ehrin sakinleri nehrin te yakasna kamlard. Bununla beraber ganimet olarak birok eya ve esr alnr. Hudvendigr Ba'a (Mooni -ya) (Mosztonya zerinde?) vsl olur; kasaba hcumla zabt olunur. Vezr -i zam ganimetten kendi hissesine ellibin ve defterdar yirmibin koyun alrlar. 30, ordugh Segedin karsnda Teis kenarnda kuruldu. Tern-i evvel (Muharrem) - 1, Teis kenarnda kk bir kale nnde tevakkuf. 2, Titel nnde. Deli Rare'in (Radi?) ordu dmdarlarndan yz kadar esr ald haber alnd; derhl Husrev Be dmdra (ardha) gnderildi; Palatin Na-dor psani mel'nu da orduyu taciz ediyor. Hayl esr getirildi. fersah gidildi. 3, buuk fersah gidilerek Fraska Da eteinde kin Petervaradin nne varld. Pidarlar dnk gn bir kpr insna balamlard. 4, Askerin pencik (her esr iin alnan vergi) vermeleri ve aksi takdirde esirlerin ellerinden alnaca ln edildi. 5, Kpr inatna devam edilmesi iin kereste getirildi. Hudvendigr gayet mstahkem bir mevki (Baceno: Bacsania? Bee: Becese?) nne vsl olup iddetli bir muharebe ile zabt eder. Yenieri aas c Aa, yenieri avuu, samsoncu-ba, birka yaya-ba bu muharebede ehd olmu ve birok aalar yaralanm ve birok sip-h de ehd dmtr. 6, Tevakkuf. Kethda ve defterdar as kere resm-i geit yaptrmaa baladlar. 7, Hudvendigrm orduya vsl olmas; onbir merhalede Petervaradin'e gelmiti. Bir gn Beene'de (Becsne) ve iki gn Petervaradin karsnda kalmtr ki, cem'an ondrt gn. Kapc-ba Mehmed yenieri aalna tyn olundu. Kpr inat sVatle ilerliyor. 8 (1 Muharrem), Kpr bittiinden ordunun bir ksmi nehirden geti; bakyyesine resm-i geit yaptrld. 9, Hudvendigr kprden geer; i-iTde (Kilikya) yeni bir isyan haber alnmasyla Anadolu belerbei azimet emri alr. 10, Hu -dvendigr'n Selankamen yannda ota kurulur. brahim, Va -radin ve lllok'a muhafz gnderir. 11, Ordu Bozuk-Kise'den geer. 12, Belgrad. 13, Eski Hisarlk. 14 ve 15, Semendire; asker Laii'de ordugh kurar; yry hzlandrlr. Morava zerinde Koviloc'a kpr kuruldu. Hudvendigr btn ordusuyla kprden geip leden sonra Koviloc'a vard. 16, So-poiye (Sopoiyitsche) gayet uzun bir merhaledir. 17, Parakin (Paraken). 18, Asker Ni'in bu tarafnda ordugh kurdu. Yol mkiltmdan dolay Ni'e

Sayfa

70

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kalender syan Ve Bastrlmas Sultn Sleyman, Macaristan' talan etmekte iken, Anadolu'nun her tarafnda isyan ejderi ba kaldryordu. Pdih'n dn iin Tuna'dan getii gn258 birka ulak I-il (Kilikya) Trkmenleri arasnda isyan kararak mthi bir surette etrafa yaylmakta olduu haberini getirdiler. Anadolu belerbei, memleketin asayiini iade iin hemen oraya gnderildi. Bu isyann sebebi -il sancak bei eski vezr-i zam Hersek Ah-med Paa-zde Mustafa Be'in sancan tahrri hakknda verdii emirdi. Kad Muslihddn ile ktibi Mehmed'e tevd olunan bu ite alen hakszlklar oldu. O vakitten beri ahl gizli gizli heyecan iinde idi. Bunu meydana karmak iin ancak bir vesile lzm geliyordu ki, o da zuhur etti. Sln Koca nmnda ihtiyar bir Trkmen, tarlasna ikiyz ake deresinde ar bir vergi konulmasndan ikyet etmesi zerine, cevp olmak zere sakaln tra ettiler. Bu hakaretten, verginin konulmasndan daha ziyde mteessir olan Sln Koca, olu Sln h Vel ve Znnn-olu nmnda nc bir nhond ile Trkmen airetleri bana geti. Kad, ktib, sancak bei anszn ele geirilip ldrld (10 Austos 1527 -12 Zilka'de 933). Karaman belerbei skender Paa-zde Hurrem Paa kuvvetine marur olarak sler zerine yrd. Lkin askeri, Kayseri'ye yakn Kurunlu Boaz yannda malb ve maktul olarak kendisi de sava meydannda kald. Glibler Tokat tarafna ynelerek, Artkbd ve Kazbd ovalarnda ynak yapmaya baladlar. Amasya'da ikamet eden Rm eyleti belerbei Hseyin Pa>, kendi askerini Dlkadir, Mara, Malatya belerinin askeriyle birletirerek ordughn Sivas'ta kurdu. Malatya Bei Yularkasd Be 1.000 svari ile dmann durumunu kefe gnderildii halde, 400 kii kaybederek ehre dnd. Ramazan-olu ailesinden ihtiyar Adana Bei Pr Be -kendilerine ma'lmt verilmi ve biri Ayn-tb (Anteb) ve biri Malatya'ya girmi olanvarlamamt. 19, Ni'in te tarafnda boaz giriinde ve Ilcalar yaknnda ordu kurulmak zere hareket. 20, Ni Boaz'na girilir ve dalarda tevakkuf olunur. avu Yreli Hseyin stanbul'dan gelip I -il isyan haberini te'yd eder. 21, Ordu ehir Ky yaknndan geerek boazn giriinde bulunan Kadi (Kadidj) nnde durur. 22 ve 23, Tevakkuf. 24, Sofya'da ordugh kuruldu. 25, 26, 27, 28 ve 29, Bu ehirde ikaamet. 30, Hudvendigr Filibe kprsn geip Istanmiyaka adl kk rmak kenannlarnda kin Kadnca Ky'nde tevakkuf eder; vezr-i zam beraber idi. 31, Tevakkuf. Tern-i snt - 1 ve 2, Hudvendigr Edirne'ye girip saray- hmyna iner; sekiz gn istirahatten sonra, 9 Tern -i sn (2 Safer, cum'a)'da yola kar; gn sonra -ki 12 Tern-i sn'dir- silhdr Rstem Aa'y emr-i hr tyn eder. 13, Sultn Sleyman istanbul'a dhil olur. 258 Rz-n&me-i Sleymnl'ye gre I Tern-1 evvel tarihinde ve bundan dolay Moha muharebesinin, Fessler'in zann gibi (c. 1, s. 329) yirmi drdnc gn deil, kirktfclnci gn di.

Sayfa

71

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

m ve Diynbekr beler- . beilerinin getirecekleri imdad beklemenin muvafk olacan beyn ey-lediyse de, gen ve cesareti mfrit olan Rm eyleti belerbei bu nas hat dinlemedi. 16 Eyll (19 Zilhicce) trihinde, ilknce Trkmenler ric'-ate mecbur ve reisleri Znnn telef oldu; lkin tekrar toplanp gece yarsna doru Hseyin Paa'nn ordughm gafletten yararlanarak basp Paa'y yaraladlar ve Sivas'a kamaa mecbur et tiler, ki orada ald yaradan lmtr. Sonunda Diynbekr belerbei Husrev Paa slerin muvaffakiyetlerine son vermek erefine nail oldu. Yine bu srada Adana ve Tarsus'ta da karklklar meydana geldi. Adana mlhakatndan Birendi nahiyesinde Domuz Olan ve Tarsus sancandan Ula nahiyesinden Yenice Be259 isyan karmlard; Vel Halfe nmnda bir Acem mutaassb da Tarsus civarnda Karaisal airetini isyan ettirmiti. Ancak bu iki isyan Adana bei Pr Be'in akllca tedbirleriyle ve messir bi r ekilde az vakit iinde sr'atle bastrld.260 Ertesi sene Karaman'da ortaya kan isyan daha ehemmiyetli olmu ve bizzat vezr-i zamin orada bulunmasn icb ettirmitir. Yenierilerin hm ittihz ettikleri Hac Bekta sllesinden261 Kalender-olu, bayrann altna birka bin dervi, abdal, kalender ile serserilerden birok kii toplamt. Rm, Anadolu, Diynbekr belerbelerinin birbirini m-tekib, ettikleri muharebelerde sler gh malb, gh glib oldular: Rm belerbei Ykb Paa Onaod (Avnaod?) boaznda Kalenderce malb olduu gibi, Kalender de Pasin Ovasnda Husrev Paa'ya bozularak Kara ayr'da Anadolu belerbei Behrm Paa'dan intikam alp, onu Tokat'a ilticaya mecbur etmiti. Behrm Paa, bu ehrin karsnda, kendisine katlan Karaman, Haleb belerbeileriyle birlikte Kalenderle felketli bir muharebede bulunarak, Karaman Belerbei, Aliye, Amasya, Birecik beleri ve Karaman ve Anadolu timar defterdarlar bu cenkte maktul dmlerdir. Vezr-i zam Dlkadir eyletinde Kara nm mahalde iken bu kanl malbiyetin haberini alarak, stanbul'dan getirmi olduu 3.000 yenieri ve 2.000 siph ile alelacele Elbistan'a kadar ilerledi. Lkin slere hcum etmeden evvel, muvaffakiyetini te'mn edecek iki tedbr ald: Trkmenler'e malb olan askerden orduya gelecekler olursa, malbiyetlerine dir neredecekleri haberler, dier askerlerin zihinlerini bulan -

72
Sayfa

Peev, c. 1, s. 120; bu iki syi Tonuz (Domuz)-olu ve Beke isimleriyle kaydeder. Ali, 223, Peev, varak: 44, Celftl-zde, varak: 114. Ferd, Solak-zde. 261 Hac Bekta Vel evldndan, yani Kadnck Ana'dan Burnu kam dam -lasyle nefs olu olan Habb olu evladndan; Kalender ibni skender, tbnl Balm Sultn, tbni Resul elebi, bnl HabU> Efendi. Peev, c. 1, s. 12. Mtercim,
259 260

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

dracandan hakl olarak korkarak, bunlardan kimse gelmemesini ve aksi halde ldrlmelerini emretti. Ondan sonra lzm gelenlere iltifat gstererek ve timrlar tevcih ederek, evvelce Kalender tarafna gemi olan Trkmen airetlerini262 bu tarafa kazand. Bunlarn ayrlmas zerine sler birka yz kiiden ibaret kalarak, sadrzamn anigrlerinden Bill, Mehmed ve Deli Pervane kumandasnda bir mfreze ile kolayca he-zmete uradlar; Kalender, maiyyetiyle beraber Basaz Dalan'nda tutularak kendisiyle Dlkadir hanedanndan felket arkada olan Vel Dm -dr*n balar kesildi, Peev'nin tbiri vehile fitrke asld, vezr-i azama getirildi (22 Ramazan 933-22 Haziran 1527). Bu muvaffakiyetten sonra brhm, Anadolu belerbeiyle Kk As ya belerini -Tokat muharebesinde kap da askerlik snna glge drm olanlar aratrmak zere- toplad dvna ard. Evvel Anadolu belerbei Behrm Paa'ya tehditkr bir tarzda: Yar plak, serseri, hne berdu, dervi takmnn nnden nasl katnz?263 dedi.264 Belerbei cevap veremedi, yhud cevba cr'et edemedi. Vezr-i zam bu suli teki belere de sordu. Onlar da ordunun malbiyeti meguliyetini birbirinin zerlerine attlar. Celldlar, yaklamak iin emir alm odluklar srada idi ki, sabk vezr-i zam Pri Paa-zde -il bei Mehmed Be, o vakte kadar muhafaza eyledii sktu bozarak, P-dih'm saadeti iin du ettikten sonra: - Ecdadmz bir muharebeye giriecekleri zaman, Allah'dan istimdd ve tecrbeli ihtiyarlarla mavere etmeyi mu'td edinmilerdir; biz ise ne onu yaptk; ne bunu yaptk; gurur, nefsimize i'timd bu felketleri bamza getirdi. Cezamz ekmek iin ite kl ve ite balarmz? dedi. artrd. lk safda harbetmekte olan Rumeli askerinin bana geti. Anadolu askeri, mtadn hilfna, ikinci saf tekil ediyordu265 Pdih'n yenierilerle beraber bulunduu nc saf bataryalarn yaknnda daa arka veriyorlard. Macarlar'n ilk saf Piyer Pereney266 ve papas Pol Tomori kumanFerd, iekli, Akakoyunlu, Masadl. Bozofclu airetlerini sayyor. blak, Crlak, Uak, Torlak. Civvio, Menavino gibi Osmanli trihi yazm eski mellifler defalarca Torlaklar'dan bahsetmilerdir. Boissard (ivtoe et icones Sultanorum, s. 95) hatt Torlak dervilerinin resmini dere eder. Mverrih Cell-zde bu mecliste ktib sfatyle hazr bulunarak, mazbatasn yazmtr, varak: 118. 264 Bir blk crlak, plak, birer serdeateli torlak aklardan niin flrr ettiniz? Peev, c. 1, s. 123. Mtercim. 265 l ve Solak-zde, Osmanllardn askeri usllerine tamamen muhalif olarak Rumeli belerbeini sa ve Anadolu belerbe-ini sol cenaha koyarlar. Hlbuki eer bunlar cenanda bulunmu iseler, aksi vaziyette olacaklard. Ancak Peev'de grld zere Sleyman bu defa ordusunu saf zerine kurmutur. 266 Solak-zde ve Peev Sertini derler. Solak-z&de, Tomor Bali dedik leri papas, kral kendisine karda d'.r ni, onun in Brane nmiyle mehur imi diye yazar; Peev ise, papasn babu olup bu gibi adamlara, Brat
262 263

Sayfa

73

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

masnda olarak sinesinde yldrm, bir bulut gibi ileri hcumla -Hus-rev Be'in re'yi mucibince Osmanllarn saflarn amalarndan, yhud Macarlar'n iddetli hcumlar karsnda ric'ate mecbur olmalarndan (ki bu daha muhtemeldir) dolay267- Rumeli askerini Anadolu askeri zerine drd. Lkin bu ilk galebe pek az srd. Bal ve Husrev Bele^in aknclar, bulunduklar vadiden ortaya karak, buradan dmann ar kasn evirip,268 o zamana kadar muzaffer olan ilk Macar safn, M taraftan hcuma mukavemet iin ikiye ayrlmaa mecbur ettiler.269 Bizzat Kral Lui kumandasnda olan ikinci saf, Anadolu askerinin iinden Pdih'n ve yenierilerin alm olduklar mevkie kadar kendilerine yol atlar. Orada iddetli ve korkun bir cenk oldu. nl muhrib Maral ile dier iki valye, muharebe meydnnda kalmak, yhud Pdih' l veya diri tutmak iin yemn eden otuziki Macar ile270 hakikaten zt- ahaneye kadar ilerlediler ve muhafz askerlerinin birkan ldrerek, ayaklar kesilmi olan atlar altlarnda yere kapanncaya kadar savatlar.271 Sultn Sleyman, defalarca zerine mzrak ve ok isabet ettii halde zrhnn salaml sayesinde kurtuldu; ancak gen kral II. Lui'-nin miferi, kendisini o kadar muhafaza edemedi;272 rivayete gre Lui cenk iin silhlarn kuanrken, ecelinin yaklam olduuna dir gizli bir hiss-i kable'1-vuk (nsezi) ile rengi atmt.273 Birbirine zincirlerle bal olan Osmanl toplar, o vakte kadar sustuklar halde nihayet on adm mesafeden, Macarlar'n zerine dnelerini yadrnca, bunlarn aralarnda korkun karklk kt; sol kollar karmakark vaziyette dalarak kat ve artk bundan sonra Kral bir daha grlemedi.274 Sa kol da, Bal Be tarafndan sktrlp her tarafa blk blk dalarak, nasl yapabildilerse
denildiini zikr eder; su hlde bizim tarihler, gerekte iki ayr kii lmesi daha, muhtemel grnen bu adamlar, bir tisi tarz ediyorlar demektir. (Mtercim). 267 Hammer, Hristiyanlk; gayretiyle planl hareketi, iddetli Macar hcumunun baarsna ham etmek istiyor ki, ilmi bir tavr deildir ve tamamen gerek ddr. (Hazrlayan). 268 Kz-n&me-l Sfeym&nl. 269 Peev, Ltfl, Rz-name-d Sleyman! bu hli zikrederler. 270 De proelio ad Mohazs nota Sambucci, Kvai'in Kk Macaristan Krall Ta'rft, c. 1, s. 27. Osmanl mverrihleriyle mukayese edilince, anlalr ki. ahvl, naklettiimiz gibi cereyan etmitir. Sultn, j Sleyman'n firar ettii ve o vakitten beri muharebe gnleri Pdih' bindii atn eyerine balamann det olduu doru deildir. 271 Solak-zde: Dsmen-i h&ksar alayndan nefer-1 ehrlmen-i hunhar ellerinde nize-l ftbd&r (mzrak) askeri slamun saflarn tr mr Idp yardlar. Padah -i lem-penh (stanbul basmnda: Cem-ch>) hazret-lerinn nne kavardlar. 272 Solak-zade. (Solai-zade, Kral'n suda boulduunu syler, s. 457. Bu mverrihe nazaran Tomor BalTMin de ba kesilmitir. Kezalik, s. 457. Mtercim) 273 Solatc-zde, Kral'in iki yerinden yaralandn yazarsa, da yanltr. 274 Broderith ve Istoanfl.

Sayfa

74

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yle, kimi arkaya, kimi sola katlar. Bunlarn iinde Trk elinden kurtulabilenler bataklkta bouldular; yaralar muharebe meydnn terketmee msid olmayan Kral da bunlarn iindeydi.275 ki aydan az bir zaman iinde Macaristan'n kaderi tyin edilmiti. Tuna, bir gn ve bir gece, dmann (Trk'n) darbesinden kurtulmak iin rmaa atlanlarn cesedlerini Semendire ve Belgrad nne dkt. Kurtulmaa muvaffak olan cz' bir miktardaki asker yamur seylbe-lerinden istifde ettiler. Mverrih ve kaniler Broderith, bunlarn iinde idi. Osmanl ordughnda, herkesin gece mevkilerinde durmas iin dellllar nida etti; muzka gece yarsna kadar o gnn muzafferiyetiyle ye ri g nlatt.276 Ertesi gn Pdih, tbrhm Paa ve ikinci vezr beraber olduklar halde, muharebe meydann gezdi. htiyar bir alay -bei-nin adrnn nnde durarak kendisini selmlamakta olduunu grp: - ecatli asker! imdi ne yapmak lzm gelir? diye sordu. O da Trklerin kadm sertliiyle: - Pdihm, dikkat et ki domuz, yavrularm bytmesin! dedi.277 Sultn Sleyman, tebessm ederek askere bir mikdr duka verdi. Ertesi gn stanbul'dan birlikte getirilmi erguvan bir adr altna kurulan tahta oturduu halde, vezirlerin, belerbelerinin tebriklerini kabul etti. Vezr-i zamin bana kendi eliyle bir sorgu koyarak, dier devlet byklerine hiTatler tevzi' ettirdi. Sekiz papasla birok Macar baron ve imtiyazl kumandanlarnn balar dhil olmak zere, 2.000 kesik ba dvan cadn karsnda ehram eklinde yld.278 Defterdarlar dman llerini sayp defn ettirmee me'mr oldular: 20.000 piyade ve 4.000 svrye kadar saydlar.279 Aknclar, btn memleketi vurmaa me'zn oldu. Ordu, Moha' yakp, muharebeden yedi gn sonra Budin'e tevecch etti (3 Eyll 1526). Pdih, yola kmadan evvel orduda bulunan esirlerin hepsinin dBroderith, stoanfi. Byk nianc Cell-zde, varak: 100, Ma-carlara aadaki u lakablan verir: Cehennemyn, cehen-nem-temkn, dv-misl, shib-i dall, hnzrler, andler (inatlar), habisler, kelbler, kfirler, fcirler, fklar, mnafklar, dvrsretler, zebn-suratlar. 276 Cell-z&de, Solak-zde, Peev, Ferd, Bta-n&mt-i SleymnL 277 Koca Alay-bel -ki 53. notta ad gemiti- adr nnde selama durduu manzr- hmayun olunca brahim Pasa! Alay beinl ar ve simdi tedbir nedr sor! * buyururlar. Alay-bei, vezr-i azamin suali zerine b-tekellf Ouzane>: Domuzun yatanda cocu olmasun> diye cevab verir. Padiah nlm -faand derek bir avu altun, virir. PeevS, c. 1, s. 95, 96. Mtercim. 278 Ez-name-1 Sleyman!. 279 Bu tahmin Brodarith ile Istoanfi'nin tahminlerine muvafk gibidir. So lak -zade bu mikdar 5.000 yazar. (stanbul basmnda gze ilimedi; bizim taraftan 1.500 maktul olduunu yazd yerde, s. 457, tertib hatsna urad zannedilir.)
275

Sayfa

75

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mini emrederek, yalnz kadnlar serbest braktrmt.280 Aknclarn esr almalar eniri iptal edildi.281 Yedi avu, zafernmelerle stanbul'a, Bursa'ya, am'a, Kaahire'ye, Diyrbekr'e, Haleb'e; bir memlk Edirne'ye,282 dier iki nme-ber Ek ve Bodan'a gnderil* di. Pdih, ihtiyarlnn bozamam olduu bir gzellik sahibi olan validesine bizzat mektup yazd.283 13 Zilhicce 932-20 Eyll 1526,284 Sultn Sleyman Of en (Budin) nne vard. Macaristan'n bu payitahtndan bir temsilci hey'eti ehrin anahtarlarn takdim iin Feldvar'a kadar istikble gelmiti. Pdih, se kenenin can ve malna taarruzu en iddetli cezalarla men' etti. Geliini tkib eden iki gn iinde brahim ile birlikte ehri dolat. Ertesi gn Tuna zerine bir kpr kurulmasn emretti. Etraf tem ettii srada ehirde kazaen ate zuhur etmiti; daha ertesi gn dier bir mahalle ile Ofen'in byk kilisesi yand. Vezr-i zam, yangnn yaylmasna mni olmak zere yangn
Bz-name-i Sleyran bir mkdr- kl demekle yetinir. Peevl, varak: 36, yazdmz rakamlar gsterir. Zilka'de 932 tarihli bir Moha fetihnamesi Mnet - Feridun'un 1. elidinde s. 483'de balar. Bunda Vardayn (Varadin), lllok ile namdr kalelerden Erig, Gorgorie, Harvik, Barkas, Sutin, Vekin (?) (Vkin?), Erdud, Temiroka, Nokay, Vokuvar, Bavaric, sek, Rae'nin alnd gsterilmitir. ngrs Kral Layo (La -o)'un Hristiyan krallarndan yardm isteyerek yzellibin asker toplad, Moha'm Budn'den yedi sekiz g (yni konak) berde olduu, Moha muharebesinin 20 Zilka'de 932 aramba gn vuku bulduu yazldr. Mnet- Feridun'un I. cildinin sonunda ve 535. sahifede Bdn Fetihnamesi unvnyle dercedilmi olan dier bir fetihnamede ngrs Kral Laoun Hristiyan hkmdarlarndan yardm isteyerek Moha sahrasn da yediyzellibin dman topland yazlmtr; Moha muharebesinde dmandan ikiyzbin telefat olduunda Peev ve Ham-ner de mttefik olduklarna gre, yukarda zikr olunan yzel-li bin rakamnda bir hat olduunda phe yoktur. Telefatn miktarna nazaran dmann miktarnda da mbala olmas gerekmektir. Bu ikinci fetihnamede Semendire sanca bei Bal Be'e Belgrad nnden cereyan eden ve Kesret -i umk mmsil-i bahr-i umman ve arz mkil-i Nl-i yemm-nih b-zebn ve b-girn ve letafeti ibih-i riz-i gl'izrn ve mnend-i ruh-sr, nn-i cn- kevser-nin ve zll-i rahn olan Sava suyu zerine kpr kurmas emrolunarak, onun da Sefn-i hill-misl zere pervn-i peyvend ve sreyy-mnend b-nazr zen-crler ile tk- smn- l-revak gibi bir cisr-i vas' ve bin'- ref yapt ve bunun aynn lemde gzler grm ve sun' sem'a gelmi olmad ve Varadin karasnn klel-i ref'as m-vz-i arh- bern ve brc-i men'as mlsk- felekpervn olmakla beraber vezr-i zam ve Rumeli belerbei brahim Paa'-nn messiyle 17 evval 932 Cum'a gn feth olunduu ve ondan sonra Budin'e doru gidilerek Moha muharebesi vukua geldii gsterilmekte ve dman serdr Timur Pavli nm papas olduu zikr edilmektedir. Peev, 932 Macaristan seferinden sonra (c. 1, s. 106), matbaaclk tekniine dir bir fkrack yazar. Bunda Basma hatt ile kitabet cd garb san'atdur; ve el-hakk zge cddur denilerek 1440 Mild trihinde Mayans ehrinde van Gutenberg nmnda Bir hakimin cd eyledii beyn olunmutur. Peev, IV. Murad devri ricalinden olduundan bu fkray 1050 (hicr) trihlerinde yazm olacaktr. Grlyor ki, matbaacln ehem miyeti o zamanlar takdir olunmutu; ne re ki harf ekillerinin ok eitli olmas yznden matbaaclk b ize Peev'den de bir asr sonra gelebilmitir. 281 Solak-zade'd (Dmann firarndan &onra) aknc taifesi yollarn alup oum kcdan geirdiler denildiine gre, ne esirlerin damna emir verilmi, ne de esir tutulmamas emr olunmutur. (Mterci m). 282 Rz-nme, mektup gnderilmesine me'mr aadaki isimleri zikreder: stanbul iin Yarulu Hseyin, Bursa'ya Cinci Hseyin, am'a Korkud, Kaahire'ye Aya Paa'mn kardei mteferrika Mehmed Be, Diyrbekr'e Deli skender, Karaman'a Dzeni Gzel Sinan, Haleb'e Kr Ca'fer, Edirne'ye Celeb (Celb?) nmnda memlklerden bir delikanl. Rz-nme-i S-leymn'de (Nu: 33, s. 112), zafer-nmeye mracaat. stanbul kaymakam bulunan vezire yazlan zafer-nme ile Budin fethini mtekib yazlan dier bir zafernme, reis San Abdullah Efendi'nin Dstr'ln'snda, nu: 138 ve 139'da derce-dilmitir. Kemalpaa-zde, varak: 59. 283 I Sgr. marciando verso Buda, ha scrltto alla sua madre, Venedik elisinin raporu, Marin Sanoto, c. 42. 284 Hammer'de 3 Zilhicce denilmesi hata eseridir, Peevl'den anlalr ki, dorusu yazdmzdr. Mtercim.
280

Sayfa

76

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mahalline kotuysa da vakit gemiti.285 Pdih bu felketi tkb eden gn, Kral'n av sarayna gitti ki, bu srada Herkl, Diana ile Apollo'mn tuntan heykelleri ve kalenin btn top takmlar nakl ediliyordu; bunlarn iinde (Osnianllar'dan alnma) gayet byk iki top vard ki, II. Mehmed'in Belgrad' neticesiz muhasarasndan sonra, ric'ati srasnda Ofen'e getirilmiti.286 Sultn Sleyman, Kurban Bay-ram'n Kral Kasr'nda geirerek, vezirler, mer' usllere uygun olarak el pmee geldiler. Tuna zerine Odun Pazar yaknnda kurulmasn emrettii kpr hitm bulduktan (17 Zilhicce - 27 Eyll) sonra, yanna ve-zr-i zami alarak, Pete'ye gitti. Ordu yava yava gemekte iken be-nci gn kpr krlarak te ikisi sulara gmld; askerin henz gememi ksmnn sandallarla nakline mecburiyet grld. Pete'de, Pdih Macar ileri gelenlerini huzuruna kabul ederek Jan Zapolya'y kral nasb edeceini vaad etti ki, bu adam Macaristan'n en zengin ve en haris byklerinden ise de, byk hkmdarlara mahsus vasflardan mahrumdu. Nihayet Pdih, Budin'e giriinden 14 gn sonra dn emrini verdi ve birok ganimetleri hmil olan ve nlerinden -her yata erkek, kadn ve ilerinde Ofen'den karlma Yahudiler de mevcut bulunan yzbine yakn- esir srmekte olan askerini, Tuna'nn sol tarafna evketti.287 Saray
Peev, varak: 37. Bz-name-i Steymanl. Cell-zade, varak: 106. Solak-zade, varak: 106. Keml-paa-zde varak: 62. Hasan Be-zade, Ferdi, varak: 128. Ali, varak: 231. Peev, varak: 37. 287 Bz-ntqe.i SJeymnl. Solak-zde, varak: 106. Rz-nme-i Sleymn. Marini Sanuto'da (c. 43), Venedik elisinin raporu diyor ki: La Turcho e stato in persona in Buda e Pete ha sacheggiato quello do cittade, delli popoli ne ha amazzati tutti li vecchi ele donne vecchie, salvando solo li fantolini e quelli menando via colle donne giovine. Fin aile gaterade delle finestre portato via per barcha tutto, e poi fatto questo ha posto a fuogo e fiamma tutte do quelle cittade. Ke -malpaa-zde, (varak: 67), Budin Kraliyet Saray'nn ir-ne bir tarifini yazar; kprnn uzunluunu 980 zira' tahmin eder. Ona ve Cell zde'ye gre Krallar Bela kumandasnda olduklar halde, Macarlar'n Moollar tarafndan malbiyet leri de bu Moha sahrasnda vuku bulmu. Cell-zde, (varak: 99), Macaristan Krali'n Korskol diye isimlendirir. Kemal paa-zde, (varak: 44), Tatarlardn Bereket Hn kumandasnda olarak Moha sahrasna kadar nfuz etmi olduklarna yazar. Peev Moha muharebesi mnsebetiyle slm'n zuhurundan beri vuku bulan yedi byk muharebeyi sayar ve Moha muharebesini en mhimmi, en by, ve en ereflisi olmak zere zikreder. Bu yedi muharebe unlardr: 1) aldran, 2) Kosoya, 3) Kadisiye, 4) Emr'l-Muvahhidn Ya*kb bin Ysuf un 1195 senesinde Alarkos (Alarcso)'da vukua ger len muharebesi ki, yine Peev'nin rivayetine gre bunda 300.000 dmandan 46.000 telef olmutur. 5) Teofil ve Mtevekkil arasndaki Ma'mriye Muharebesi; 6) Melikh'n Ho rasan'da Uzlarla (?) (Ouzlar ?) yapt muharebe, 7) Sal-h'd-dn-i Eyyb'nin Suriye'de Hristiyanlarca muharebesi. Peev'nin (c. 1, s. 96-98) buna dir ifdesi biraz ksadr. Evvel: Hudvendigrn Kosova, II. Murad'in yine Kosova ve daha sonra Varna, Ftih'in Bosna ve Uzun Hasan, I. Selm'in Knsu Gr, Tomanbay, Sultn Sleyman'n Moha, III. Mehmed'in Eri muharebelerinin, hibir hkmdar sllesinde grlmediini syler. Sonra Seluklu Sultn Melik-h, Dnimendli meliklerinden Melik Mehmed Gaz, Sultn Salhaddn Eyyb, dier melikler byk galebeler kazanmlarsa da ne kendilerinin, ne de dmanlarnn says bu kadar olmadn, Sultn Mansr Ya'-kb bin Ysufun Sebte (Cebelitark) Boaz'ndan tedeki muharebesinde 300.000 kiilik dman ordusu bozularak 50.000'i ldrlm, 13.000'i esr tutulmu, 100.000 adr, 100.000 merkeb ve katr, 46.000 at ganimet olarak alnm (bu rakamn bir ksmnn Hammer'in metninde unutulduu anlalmaktadr) ol duu gibi, Ma'mriye gazasnda 60.000 dman ldrlm ise de Moha gazasnda 200.000 dman katolundu denilse belki noksan var, mbalas yoktur denilebileceini yazar. En sonra Sddk-i Ekber'in zamannda
285 286

Sayfa

77

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kasrnn hazneleri ve Matyas Korvi-nus'un zengin ktbhnesi stanbul'a onderilmek zere, Tuna zerinde gemiye yklendi. Macaristan' dolamaa devam etmilerdi. Fnfkirhen ehrinin kendi ihtiyariyle tesliminden gn sonra ahlisi pazar meydnna toplatlarak dm edilmilerdi.288 Saraya kadar Tuna ile Balaton Gl arasndaki mntka bir lden ibaret kalmt. Trkler'in siyseti Macaristan'n fethinden ziyde, tahrb edilmesini gerektiriyordu. Bununla beraber btn u felketler milletin bir ksmna kahramanlk telkin etmekten baka bir netice vermedi. Macar krallarna mahss tacn sakl bulunduu Visgrad, kyllerin ve papaslann ecaati sayesinde kurtuldu. Kumandannn terk ettii Gran istihkm, Misel Naji nmnda bir Macar piyade neferi tarafndan muvaffakiyetle mdfaa olundu.289 Gran bapiskoposunun yazlk kasr olan Morot'ta olduu kadar hkmn yrtmedi: Ahlden 4.000'i mallaryla oraya ekilmilerdi; dier birka bin kii de arabalardan yaptklar sed arkasnda kendilerini korunmaya almlard. Bunlar, Trkler'in hcumuna kar koydularsa da, zerlerine evrilen muhasara toplarna mukavemet etmek mmkn olmad. Morot'ta para para edilen Macarlar'm mikdn -mverrihlerin tahminlerine gre- Moha muharebesi maktullerine msavidir.290 Bu iki vak'aya nazaran Macarlar'm bu seferde 200.000'e zayiat mbalaal deildir;291 ve Ferdinand yegne meru hkmdar iln olundu (Tern -i sn 1526). Ferdinand rakibinin zerine yrd; Zapolya'mn taraftarlarnn ekserisi
Rm, Hz. mer Zamannda Acem ve Msr, Zinnreyn'in (Hz. Osman) hilfetinde ran ve Afrika muharebelerinin en byk gazalardan olduunu hatrlatr. Mo-ha telefatnn miktarn metinde Hammer dah tasdik etmekte olup, dnynn en byk muharebelerinden biri olduunda asla bhe yoktur. (Moha meydan muharebesinin nemi ve bykl, yukardaki rakamlar bakmndan tekil ettii ehemmiyet yannda, ok ksa bir sre iinde birleik Hal ordusunu son derecede baarl bir harb taktii ve tabiye tarz uygulanarak imha etmemizden ileri gelir. Moha ayn zamanda ordu disiplini ve Trk teknik stnlnn semboldr. Bu durum, Ka-nn'nin babas Selm'in, 1514'deki aldran muzafferiyetinde ve Memlk ordusunu Merc-i Dbk ve Reydniye (Rdniye)'deki malb ediinde de grlr ki, bu zaferlerin kazanlmasnda Trk ordusunun muazzam disiplini, Trk toplarnn stn ate gc, bakumandann askeri dehs ve birliklerin seri ve muntazam manevra yapabilmeleri kaabiyeti dnynn o adaki bu iki byk devletine kar Osmanl Trk'nn stnln gstermi, Mool ordularn durduran, Hal srlerini Filistin sahillerine gmen ve sava kaabiliyetleri btn dnyca tannm olan Memlk ordusu, devletleriyle beraber yok edilmitir. Hazrlayan) 288 Moha muharebesinin vukuundan sonra Hernach volgt des Bluthundts, der sich nenndt eitt trkischen Kaiser, gethaten, so er und die seinen nach Eroberung der Schlacht anf den XXVIII (29 olacak) Augusti nechstvergangen geschehen in unsern mitbrdern der ungrischen Landschaften ganz un -menschlich triben hat und noch teblich tut. (Tahta zerine yaplm iki resim ile) ismiyle yaynlanan Almanca raporda Fnfkirhen hakknda unlar okunur: Als sie nun wie die gehorsammen, dahin kommen sein, hat sie der angezeigt wocha (paa) das christen ech volk alles bei einander zerteilen und zu tod schlagen lassen. 289 Broderith, stoanfi, Naji (Nagy)'nin Moha cengi hakkndaki fdesi ki Peevi'de zikredilmitir. 290 Plures iitur hic quam in campo Mohacs coesd sunt. Katona 19 s 708 291 Periisse hac clade 200 railliahominum, Broderith, fetoantt

Sayfa

78

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Actio Hyronfcn,! Lascrity ftpud Taraftn nom'ne regis; dan Bl, tns ad tatatarfeun, Ho*ari* Posontt, 1753, s. 159.
292

Sayfa

79

ayrlarak Tokay sahrasnda malb ve Fransz elisi Rison vstasiyle, kaynpederi bulunan Lehistan Kral Sigismund'dan yardm istemee mecbur oldu. Sultn Sleyman'a da t Transilvanya iinden bir sefr gndererek, kendisine vaad edilen kraliyet tacn ele geirebilmek iin yardm talebinde bulundu. Bu nzik sefaret vazifesini -ince bir fikir ve faaliyet sahibi olup kalemini de klc kadar maharetle kullanan ve az bir mddetten beri, sefaretle bulunduu Paris'ten dnm olan- Siradi Palatini Je-rom LaM'ye verdi. Laki, Pdih tarafndan kabul olunmadan evvel, mu'td zere vezirleri ziyaret etti. stanbul'a geldiinden beri Lui Gritti ile dostluk kurmu ve bb- devletle icra edecei mzkerelerin semereli olmas iin onun hakkndaki emniyetten istifde etmek niyetinde bulunmutu. Lui Gritti, eskiden stanbul'da eli ve imdi Venedik Docu bulunan Andrea Gritti'nin oluydu. Mahir ve hibir eyden ftur getirmiyecek de recede ikbl hrsna shib olmasyla, brahim Paa'nn hsn -i tevecchn celbederek, bu sayede Pdih'n iltifatna mazhar olmutu; o derecelerde ki, devletin ir devletlerle mnsebetinde dima Lui Gritti araclk ediyordu. Kendisini adm adm ecnebilerin ilerinin idaresine hasr etmi olduundan, yalnz Venedik hkmetinin memuru deil, Macaristan ilerinde dah en yksek derecede" hakem sfatiyle, siyset sahnesinde byk bir vazife icra ettiini greceiz. Laki, Zapolya'mn mlik olaca Kralln en mhim piskoposluunu (eyletini) vaad etmek ve senelik bin lerce duka vermek suretiyledir ki, Lui Gritti'yi kazanmt. Gritti'nin nfuzu sayesinde Laki'nin ileri bsbtn deiti. Vezirler, evvelce kendisini souk ve mtekebbirne kabul etmi olduklar halde, imdi riyet ve hrmetle karlar oldular. Eskiden vergi istenilmi iken, her sene mu'td hediyeleri hmil bir sefr gnderilmesi talebiyle iktifa olundu. Pdih, vezr-i zam, vezirler tarafndan sylenmi olan ve Macar elisinin raporlarnda zikredilmi olan szler, o zamann siyset ve diplomasisini o kadar iyi gsterir ki, burada bir ksmn nakl etmeyi mnsib gryoruz.292 brhm Paa, 22 Knun- evvel 1527 tarihindeki ilk mlakatnda Laki'ye yle sylyordu: - Niin metbun Macaristan tacn Pdih'tan daha evvel istememitir? Ofen yangnyle Kral Kk'nn muhafazasnn ne demek olduunu anlamad m? Burada her eyden malmat alnmtr. Aridk'n, senin efendinin deerlerinin ne olduu ve Hristiyanln teki prenslerinin ne

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

yapabilecekleri ma'lmdur. Bununla beraber Laki, Zapolya'nm yalnz Pdihsn dostluunu deil, onun zerinde tam bir nfuza sahip olan ztn da tevecchne maz -har olmak md ve arzusunda bulunduu eklinde mhirne bir cevap vermekle, tebessm ve tahsne nail olmutur. Ertesi gn, vezr Mustafa Paa'dan u sert Szleri iitti: - Demek oluyor ki, sen hediyesiz olarak, bizim dostluumuzu deil, yardmmz istemee gelmisin. Syle bakaym: Senin efendin, P-dih'm atnn ayan bast Budin'e ve Efendimizin avdeti iin tahsis olunan Kral Kk'ne girmee nasl cr*et etmitir? Bizim kanunumuz ister ki, Pdih'm istirahat ettii, atnn grnd her yer dima hk-mmz altnda bulunsun. Sen vergisiz olarak ve Pdih'm kullarndan biri tarafndan geliyorsun. Bilmez misin ki Gne gibi yegne olan met-bumuzun smn ve zeminde (Gk'te ve Yer*de) hkm cardir. Sen, Transilvanya Ban'nn adam, sadetli Pdih, efendin kadar ciz, fakr bir prensin babas olmak zere yd etmee nasl cesaret ediyorsun? nc vezr Aya Paa daha az sert muamele gstererek, taraf- hneden Kral Lui nezdine gnderilen kulun henz hayatta m olduunu sormutur. brahim, 28 Knun- evvel'de Laki'yi tekrar mlkate kabul ederek Zapolya'nn, Macaristan Kral sfatyle ve elisi vsitasyle, kendisine kk kardei gibi hitb etmesine msade gsterdi. laveten dedi ki: - Biz Kral Lui'yi ldrdk. Kasrn aldk, orada yemek yedik ve uyuduk. Onun krall bizimdir. Krallarn tc ile kral olacaklarm zannetmek deliliktir. cry- hkmet eden altn deildir, kymetli talar deildir, demirdir; kl, itaate mecbur eder; kl ile kazanlan eyi kl muhafaza etmek lzm ge lir. Biliriz ki Macaristan'n paras, menblar kalmamtr; u hlde senin efendin Pdih' metb tansn, onun kudretli ellerinden imdd istesin; o zaman yardm eder, yalnz Ferdinand' deil btn dostlarn da mahv eder, onlarn dalarn atlarmzn ayaklaryle ova yaparz. Doc Gritti ve olu olmasayd, Ferdinand'n ve senin efendinin hkmetinden nian brakmyacaktk; zr, karlkl olarak birbirini harb eden iki dmann muharebesi zerlerine gelen bir nc iin dima m-siddir. Eer ben yenierilerle, Rumeli askerleriyle Ferdinand'n zerine yrm olsaydm, yhud Aya Paa Bodanllarla, Tatarlarla' efendinin zerine dm olsayd, ne olacakt? Bu yaz, Venedikli dostlarmzn ricas zerine kendimizi hareketsiz tuttuk. Fakat byle yapmakla uyumuyorduk, ve eer gerekirse' muharebeye

80

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kmaa hazrz. ki rakibin birbirinin kuvvetlerini mahv etmi olduunu gryoruz; Pdih'm ordular kolayca galebe edeceklerdir. ki hasmmzn zerine, yalnz birinin zerine gnderdiimizden ziyde asker gndereceiz ve Budin'i bir ikinci stanbul yapacaz. Ben sana Trk usulyle, yni pek ksa syledim. Trkler az sylerler, ok yaparlar. Sen benim gldm grp de taaccb ediyorsun; klcmzn kuvvetiyle fethettiimiz yerleri istemee geldiin iin glyorum. Ma'lmun olsun ki, bizim ahin penesinden daha korkun penelerimiz vardr. Ellerimiz bir kere koyduumuz yerden kmaz, meer ki kesilmesin. Bu szleri hatrnda tut, nk hakikat budur. Yer, Gk'ten den her damlay alr; biz de onun gibi, bize sylenilen szlerin cmlesini, zellikle bir sefr tarafndan sylenilenleri hatrmzda tutarz. Lkin bizim uzun kollarmz varsa, sizin de uza gren gzleriniz vardr. Siz, pek ok senelerden beri kaybedilmi memleketleri istiyorsunuz, dima Belgrad' koruyorsunuz. Ben zannederim ki, Snni'y oktan beri unutmu bulunasn; lkin gryorum ki Sirmi arb imisin ve, anlalan, houna gitmitir. Bu eyletin bize varidatndan ziyde masrafl olduunu sylyorsun; bu imdilik dorudur; nk her ay yirmi sekiz yk gm ake, yni el-lialtbin duka sarf ediyoruz ki, senede 672.000 duka der.293 Sirmi'ye mukabil biz hediye istemiyoruz, vergi istiyoruz. Bize iki defa Lehistan'dan bahsettin; bu kralln son elisini senelik bir mtreke ile gnderdik M, onun da mddeti yaknda bitecektir. Lehistan'la muharebede bulunmamaklmzla beraber, son senelerde oradan ellierbin duka gelmitir; nk Tatarlar, Lehistan'dan aldklar esirleri hep Trklere satarlar; Kili ve Kefe gmrkleri de iki senede mu'td varidatlarndan 30.000 duka fazla vermitir;294 eer askerimiz Eflk'dan Lehistan'a girseydi, Kral ne yaparsa yapsn,, btn bir sene her yeri atee vererek, kan saarak orada kalacaklard.295 Sultn Sleyman, Laki'yi 27 Knun- sn 1528'de mlkate kabul ederek, onun syledii nutka cevaben u szleri syledi: - Metbunun sadkatini memnuniyetle kabul ederim; imdiye kadar hkmeti, fill surette hibir vakit onun olmamtr. O hkmet, fetih ve
Bu ifde gsterir ki, o vakit 1 duka altn 50 ake idi. nk yk 100.000 ake olduundan 28 yk ake 2.800.000 ake tutar. 294 Bir memlekete idhlat, menfaat salar, ihract da olmak artyle. brahim Paa bu art unutabilirdi; nk ganimet yoluyla da Osmanl lkesine ykl para girerdi. imdi ise o olamad iin, iyi dnmeliyiz; zira idhlftt memleketin toprayle, yni emlk ve arazisinin ecnebi te-bea eline gemesiyle hemen hemen ayn ey gibidir. (Mtercim, kendi zaman'iin bunlar sylyor. Bugn iin de istihsli artrarak hracata zemin hazrlayacak mhiyette olan ldhlttan memleketimizin (ayda salayacan sylemek yann olmaz.) 295 Bel, s. 176'da zikredilmi olan bu nakilleri Katona unutmutur.
293

Sayfa

81

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

82

kl hakkyle benimdir. Lkin ztma intisabna mkfat olarak Macaristan' terk ettikten baka, Avusturya'nn Ferdinand'na kar onu messir surette himaye edeceim, msterih olabilir. Mlakatn sonunda brahim Paa Laki'ye dedi ki: - imdi metbuna kral diyeceiz; Transilvanya Ban' deil. P dihmz, hkmdarnn dmanlar zerine bizzat yryecektir. Artk ne hediye isteriz, ne vergi! Laki, o vakitten itibaren, alacak seferin silh durumunu ve muharebe plnn tyn etti. Dnmesi iin ruhsat almak maksadyle, kabulnden bir gn evvel (3 ubat 1528) drt kat hil'at ve 10.000 ake (200 duka) hediye ald. Ertesi gn Pdihn huzuruna kabul edildi. Pdih, kendisine u yolda hitb etti: - Metbuna irtibatmz isbt iin kullanacamz vstalar bilirsin: Onun ileri benim ilerimdir; bana id olan ona iddir. Bilirim ki Hristiyan hkmetleri ecdadmn ve mslmanlarn zerine tehddli bulutlar ymlardr; ancak bulutlardan yldrm kmyordu. Onlar sebep olmasaydlar, insan kan dklmeyecekti; lkin her vesile ile zerimize yryenleri mahv etmek mutlaka lzm idi. Metbun, Hristiyan hkmetlerinin mhim ve gayr mhim her hlinden bizi dima haberdr etsin; aramzdaki ittifak gnden gne daha derin kk salacaktr. Metbuna dost ve vefakr bir mttefik olmak isterim. Bizzat, btn askerimle onun dmanlarnn zerine yryeceim, Allah'n habbi Muhammed'e ve klcma yemn ederim. Laki de, metbunun, Pdih'a dost olanlara dost, ve dman olan lara dman olacana Hayy olan Allah ve bizzat Allah olan Yesu''l -Mnc nmna yemn etti. 29 ubat 1528'de Macaristan ile Trkiye arasnda birinci ittifak ahidnmesi akdedildi. Bundan baka, Laki'ye, 50 top ve 50 kantar barut vaad edilerek, bunlarn Tuna ve Teis tarikiyle hemen gnderilmesi tedrikleri grld. O srada devletin btn sancak bejerine de, btn askerlerini k iarette sefer iin harekete hazr bulundurmalar emredildi.296 Vezr-i zam bu merte szlerden mteessir olarak, gemii affedip, Adana'nn akll valisi Pr Be'i maiyyetine alarak stanbul'a dnd ve pdih tarafndan byk iltifatlarla kabL olundu (11 Austos 1527 - 13
Katona, 20, s. 328 ve 334, Laki'nin bu memuriyeti hattnda tstoanfi ve Juvius (Jovius)'daki baz yanllklan ve LaK'nin rz-nmesindett bz trih hatftlann tamir etmitir.
296

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Zilka'de 933)297 Dvn'da cereyan eden mzkereleri pdihn dinlemesi ve shib-i mlkn (devletin sahibinin) nazar- dikkatinin vkelsnn ef li zerinde dima ber-karar bulunduuna dellet etmek zere, dvn odasnda ve vezr i zam makamnn stnde sarayn i tarafna esrarengiz bir pencerenin almas takriben bu zamanda vuku bulmutur.298 Kaabz'n Muhakemesi Vezr-i zamin stanbul'a avdetinden ay sonra, dn br mes'ele or taya karak, evvel Sultn Sleyman'n, sonra btn ehrin nazar - dikkatini kendisine inhisar ettirdi. Ulem zmresinden Kaabz nmnda biri, (Hz.) sa'nn (Hz.) Muhammed'e stnln alen mahallerde bile beyn etmi olmak thmetiyle dvna getirildi. Rumeli kazaskeri Fenr-zde Muhyiddn eleb ve Anadolu kazaskeri Kaadir eleb Kaabz'n dvasn dinlediler. ki kazasker bu sapk fikir hakknda yeterli bir dnceye ve u yeni meslek slikinin cesurca iddialarn redde muktedir deil idiler. Birincisi ecdadnn byk hizmetlerde bulunmu olmasndan marur idi ve ikincisi vazifesini yerine getirdiini gsterecek ilm bilgiler yerine, btn dncesini servet toplamaa hasretmiti. Kaabz'n dalletine (sapklna) ikna edici gzel deliller gstermek yerine, katline hkmetmeyi daha ksa ve daha kolay buldular.299 Vezr-i zam onlarn bu ifratn reddetti. Hiddetleri ve hkm vermekte acele etmelerinin hkimlik sfatna yakmyacan ve kendilerinin bu trl dallet fikirleri hakknda, kullanacaklar silhn ancak mezheb kaideleri ve eriat olup, o adam hemen meydn- siysete gndermek (dm etmek) deil, konu zerinde karlkl tartarak ikna etmek lzm geleceini, syledi. Lkin Muhyiddn ve Kaadir elebiler Kaabz'n delillerini reddedemediklerin-den, vezirler itham edeni ve itham edileni muhakemeden kardlar. Sultn Sleyman, kafesli pencereden, dvnda vukua gelen bu sahneyi grd; muhakemenin neticesinden hond
l, Peev, Ferdi, Solak-zde, Cell-zde. Kalender hakknda Peev'nin ne dedii metindeki haiyede belirtilmiti. Nuhbet't-Tevrih bu adamn Hac Bekta Vel kud-ds srrhlazz evldndan olduunu yazar. Haber-i Sahh'in ifde etmi olduu zere, Kalender'in asl malm deilse de, bana otuzbin kadar havadar toplam ve h unvann alm olduundan ok kurnaz bir adamd. Nuhbe, Znnn'un da Bo-zok sancandan ve Baba nmnda biriyle beraber kdn haber veriyor (Baba bir ahs deil, Znnn'un kzbalarca saygdeer bir mevki ifde eden sfatdr). Bu isyanlar bir taraftan mezheb mes'elelerine mstenid olduundan ranlar'n parmaklar bulunmas tabidir. ehsuvar -olu takmnn urad felket de Adana taraflarnda bir takm n-honudlar peyda olmas sebebiyledir. 298 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/54 -57. 299 Hikmet-i be-Jcatele>den gayr kelma kaadir olamadlar. Peev, s. 124 (Mtercim)
297

Sayfa

83

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

olrmyarak -beklenmedii halde- dvna girdi;300 iddetli bir tavrla vezr-i azama yle hitb etti: - s'y Muhammed'e tercih eden bir mlhid niin cezalandrlmad?*! brhm Paa cevaben dedi ki: - Kazaskerler salim delillerle mdfaa edecek yerde hiddetle mahkm ettiler. Bunun iindir ki, hakkndaki isndlardan dolay cezalandranndk. Pdih: - erati bilmek kazaskerlere mahss deildir; dva yarn mft ile stanbul kadsnn huzurunda cereyan etmelidir; mttehim o zamana kadar mevkuf tutulsun. dedi. O vakit stanbul kads bulunan Sa'deddn ve allme mft Keml Paa zde, ertesi gn dvna gelip oturdular.301 Ksa bir mddet iinde Kaabz'la mbhase ettikten ve fikrinden rc ettirmek iin hayli alarak mmkn olmadn anladktan sonra, er'an lzm gelen usle tamamen riyet ederek, katle (lme) mahkm ettiler. Kaabz bu mdhi fetva zerine de fikrinde srar ederek, son nefesine kadar sznden dnmedi;302 Sultn Sleyman'n, bir mlhidin haytn fslm kaaidelerini muhafaza iin feda ederken gsterdii iddet, bir zaman sonra dahil syi iin tedbrler alaca srada vahete dnmtr. Sultn Selm Camii civarnda bir mslmanm hanesi soyulmu; erkek, kadn, ocuk, kle, iinde bulunanlarn hepsi ldrlm idi (24 ubat 1528). Odun yarcl, cier satcl ile ehirde dolaan Arnavudlar hakknda bz bheler hsl ol duundan, bir ailenin intikamn almak iin bu bedbahtlarn katlim vukua geldi; sekizyz kii baka bir suretle muhakeme edilmeksizin celld -lara teslim edildi.303 stanbul'da bir mslman ailesinin dm olunduu gn, isyann iln etmi olan Seyd, Adana'ya bal Azz sanca bei bulunan amcasnn olu Ahmed Be'i, Azz yaknnda tammiyle malb ederek, 5.000 kii ile Berendi nahiyesi ve sonra buradan aa Aya kasabasn gret edip yakarak, Dlkadir arazsinde Kars kasabasnda ncir-olu nmnda dier bir
(Pdih) vzerfty arza da'yet etmi idi, Bolak-zde, s. 468. Vzer arza girdikde, Peev, s. 124.' u halde pdih dvna kageml deildir. (Mtercim). 301 Rm-ili kazaskeri tasaddun bahane ile kalkup gitdl Peev, s. 124. Mtercim. 302 li, Peev, Ferd, Solak-zde, Cell-zde. 303 Her end ki bu fesad idenler tecesss olnd, kat' sret -i er'a girecek mertebe zuhura gelmedi. Akbet rgadlik le esvak- ehri devr iden bkr Arnavud ksmndan olmak htimali virip ba'z allm dah zahir olmam etmekci, mumc, dellak, a, odun yanc ksmndan ve bl'l-cm-le bfcr maklesinden sekiz yz kadar adam ahz ohnup cargularda sokaklarda cem'iyyet yirlerinde kati olnup ekyaya balsJ havf ve hayet ol up andan sonra bumakle fesd zuhur tmedi. Peev, 127. Solak -za-de, birok gnahsz ademlerin kanna girilmi olmasna, teessf eder; s. 469 (Mtercim).
300

Sayfa

84

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

s ile birleip, Sis kalesi nne geldi. Bu taraflarda kan birinci isyan okadar muvaffakiyetle bastrdn grdmz Ramazan -olu Pr Be (ki stanbul'a gelmiti) Pdih tarafndan bu isyan da sndrmee memur oldu. Bir mddetten beri hasta bulunmakla beraber hi tereddt etmeksizin, birka bin kii ile istanbul'dan karak, son derecede tazyik grmekte olan304 Sis kalesinin imdadna tam vaktinde yetiti. O yaklatnda sler ikiye ayrldlar; bir frkas Azz zerine ric'at ederek, teki frka Seyd kumandas altnda Sis danda Derbend kalesi yannda mstahkem bir mevk tuttu. Pr Al Be, Seyd zerine hcum ederek, kardeiyle maiyyetinde 2.000 kiinin sava meydnn cesetleriyle doldur duklarn grdkten sonra galebe etti; Seyd'yi de ele geirdi. Ertesi gn Azz zerine yryerek, slerin ikinci frkasn da pern etti. Canl olarak zincire vurulmu olan Seyd'yi, s reislerinin balaryla birlikte stanbul'a gnderdi. Seyd de stanbul'da Pdih'n emriyle asld.305 Haleb ahlsi, kad306 ve valilerinin mezliminden bzr olarak, bir cuma gn ikisini de maiyyetleriyle dm etmilerdi (Mays 1528 - bn 934). Halkn bu suretle bizzat hak aramaa aklkmalar, mcrimlerin Rodos'a srgnleriyle cezalandrld. ... Bu srada Sultn Sleyman, memleketlerinin dier bir ucunda da yle bir isyan zuhur etmemesi iin, kodra sancak-bei Bal Be'in, voyvodann, khyann, bu sancakta irtikb ile sulanan be me'mrun -aslmasn emreti. Emrin icras, bunun iin stanbul'dan gnderilen iki avua tevd o lundu.307 Bosna, Macaristan Ve Dalmaya'da Fetihler Pdih'n amaz adaletinin korkusu, idarenin her ksmnda msbet te'srlere yol at. Sultn Sleyman, mteakiben Bosna ve Semendire v lleri Hsrev Be ile Yahy-olu'nun Bosna kaleleri zerine baarl teebbslerini haber alarak, Bal Be'in zulmlerinden kaynaklanan honudsuzluu unuttu. Geen k esnasnda vezr-i zamin dvana, Osmanl askerinin bir muzafferiyetini, yhud bir zabtn arz etmedii gn pek n dir olmutu.308 Mstahkem Yaye beldesi Bosna ve Semendire beleri-nin
3s kasabasn gret ve karasnn fethine de cesaret etmilerdi. Peev, s. 126. Peev, varak: 46. Ali, varak: 223, Onseklzincl vak'a. Celal-zade, varak: 119. Solak-zade, varak: 108. 306 Bu kadya Kara Kad> delerdi; emval mfettii olmutu. Peev, s. 127. Mtercim. 307 Peev. varak: 47. Alt v*"*: 230, Yirminci Vak'a. Celal-zade, 123. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/57 -59. 308 Ferd, s. 146,
304 305

Sayfa

85

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mterek kuvvetlerine uzun mddet mukavemet edemedi;309 cesur zabit Blas Seri orada olmad gibi Jan Hubordanski, Kaasm voyvoda ile bir ferd mbrezede ald yaradan dolay henz hasta idi. Kumandan Etiyen Korbuno, serbeste kabilmek artyle Yaye'yi korkaka teslim etti. Radvi de, mukavemet tecrbesinde bile bulunmakszn, Bosna'nn ikinci kalesi Banyaluka (Banaluka)'y teslim etti. Bu iki kalenin dmesi zerine, Belvizero, Orbura, Sokol, Leva, Serpvar; Apark, Perga, Bo-sa, Greben kaleleri Osmanllar'in eline geti. Hrvatistan'da Obdina, Lika, erbava; skalavonya'da Modru,, Pozaga; Dalmaya'da Orvana mevkileri de Osmanllara itaati kabul ettiler. Bundan dolay Knin, Modru, erbava piskoposluklar310 lv olundu. Pozaga Osmanl sancak merkezi oldu.311 Osmanl sllesinden olan Husrev Be (II. Byezd'in kzlarndan birinin torunu idi), Bosna valiliinde byk tantana ile oturmakta, ayn zamanda iddetli bir adalet neretmekte idi. Dalmaya'da Se-beniko'lu Murad Khya onun yannda bulunmu ve Husrev Be, Knin sancann idaresini tam bir selhiyetle ona vermiti312. Zapolya Ve Ferdinand1n Elileri 1528 senesinde, Sultn Sleyman Macaristan'a yeni bir sefer iin ha zrland ve biri Jan Zapolya, dieri Kral Ferdinand tarafndan gnderilen iki eliyi kabul etti; Zapolya'nn tahta gemesi krallk iin bir nifak tohumu olmutu. teden beri yrrlkte olan muahedeler Macaristan tahtna Maksimilyen'in torunu Aridk Ferdinand' davet etmekte idi. Fer -dinand'm kardei arlken, 28 Nisan 1521 ve 18 Mart 1522 tarihleriyle Vorms ve Brjcsel Diyetleri'nde akdedilmi vesikalar mucibince, Macaristan Krall'yla Avusturya'nn saltanat hakkn ona terketmiti. Palatin Etiyen Batori riyasetinde akdedilmi olan Presburg Diyeti'nde Zapolya gaasb
Yaye, Ftih zamannda fethedilerek iki sene Osmanlilar'da kalm iken, dman bir cuma namaznda mslmanlara hcum le onlar kat ve esr ederek, 68 sene kaleye mlik oldu. Husrev Be'in bir voyvodasna Kaleden bir adam gelip merdivenle ipt dilmis kapdan eri koymak in yar - dm edeceini syler. Husrev Be'e bildirirler; lakin Husrev Be gelinceye kadar i te tarafa akseder dncesiyle, voyvodann adamlar hemen o gece kaley* zabt ederler. Husrev Be gelirken mjdeyi alr; atn ve zerindeki eyann hepsini mjdelik verir. Peev, 130. Mtercim. 310 Bu piskoposluu, eylet, vilyet mnsna almaldr. Mtercim. 311 stoanfi, a-g.e.; Kerselich, Zagrebioe Farlatti Tarihi, 4, s. 112. Engel, Dalmaya Trihi, s. 566, Mac*rfst%, T&rih*, 24, s. 16. lrnek (Schnek), s. 203. 312 l. Sleyman zaman mers defterinde (varak: 295), 35 sene Bosna'y idare eden Husrev Be hakknda bize hayli taf-slt vermitir. Murad'n Knin sanca beliine ne suretle tyin edildiini de yazar. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/59 -60
309

Sayfa

86

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Ferdinand'n, Zapolya'nm teebbslerinden, Lakfnin memuriyetindeki muvaffakiyetten ma'lmt alarak, o da Sultn Sleymna eli gnderdi. Avusturya'nn bb- devlete gnderdii ilk sefaret olan bu sefaret, Jan Hobordanski ve Salatnok isimlerinde iki nons313 ile aslen Almanyal olan Sigismund Weixelberger'den mrekkep olup, imdd istemee deil, Macaristan'dan alnan araznin talebine, kesin bir anlama ve hi olmazsa bir mtreke teklifine me'mr idiler.314 Alt hafta seyahatten sonra, stanbul fethinin sene-i devriyesine tesadf eden 29 Mays 1528 trihinde stanbul'a vsl oldular. Pdih'n emri mucibince istikbllerine kan bin atl ile stanbul'a girdiler. brhm Paa, Hobordanski'den: - Btn Hristiyanlk lemi hkmdarlarnn, glgesine iltica etmekte olduklar Osmanl Pdih'nn huzurunda senin metbun (efendin), nasl, kendisine ziyde kuvvetli unvann vermek gibi marrne bir cr'ette bulunmutur? diye sordu. Hobordanski'nin, Osmanl devletinin himayesini istirham eden devletlerin hangileri olduunu bilmek istemesi zerine, brhm Paa Fransa'y, Lehistan', Venedik'i, Transilvanya'y sayd. Vezr-i zam, Ferdinand tarafndan taleb edilen memleketlerin listesini grmesi zerine,315 stanbul'un da istenilmemesine ok ardn beyn etti. Macar muharibi Hobordanski'nin kabaca tavrlar Lehistan palatini Laki'-nin protokollere uygun muamelelerinden pek farklyd. Sultn Sleyman, Ferdinand'n yalnz taleblerinden deil, bu taleblerin arz edili eklinden de o kadar mu ber oldu ki, elileri ikametghlarnda mevkuf bulundurdu. Ancak dokuz ay esaretten sonra kendilerini serbest brakarak; herbirine beyz duka hediye etti, ve u szleri syledi: - Metbuunuz bizimle henz dostne mnsebetler ve hudud kom uluunda bulunmamtr. Lkin yaknda bulunacaktr. Kendisine syleyebilirsiniz ki, btn ordularmla gidip mlki olacam, ve istediini ken dim vereceim. Sefirler, cevaben, efendilerinin, Pdih'n dost olarak gelmesinden
Avusturya elcilerine nons denilirdi. Mtercim. Zermeghi, Hex. gst. iner Ferdinamdum et Johannem, d*n Schwaadtner, d, s. 393. Macaristan M*hzenl, 4, 395. Avusturya, mparatorluk ve Kraliyet Hazlne-i Evraknda Hobordansky*nin raporu; bu arivde imdiye kadar bilinmeyen birok Trk vesikalar vardr ki, d efalarca onlardan bahsetmek vesilesi bulacaz. 315 Bu ehirlerden yirmidrdnn ismi: Selankmen, Belgrad, a -ba, Varadin (Vardayn), llok, Serend, Aya (Atzia), Vednek, Kropa, Bayca (Yaye?) Zivei (Zwetzy), Banyaluka (Bana -luka), Semln, Onova, rek, Zanzenet (Zenzeneth), Pee, Or-sova, Nihaldi, Skardona (Scardona), Udbine, Segedin, Novog-rad, Zadvin.
313 314

Sayfa

87

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

memnun olacan, fakat dman sfatyle de kabul edebileceini beyn ettiler. Mterekenin yenilenmesi iin efendisi tarafndan gnderilmi olan Lehistan elisi Sigismund Weixelberger'i Fefdir-^'Vn sdk hizmetkrlarndan Sigismund Dietrischtein (Ditritayn) zanneden vezr -i zam, bu Avusturya elisini arlken'in kardei tarafndan gnderilmi bir casus olmakla itham etti; eskiden II. Lui'nin sarayna gnderilen avuun katlini de o kadar ac bir surette takbih etti.316 brahim Paa'nn Seraskerlie Getirilmesi Sultn Sleyman'n, Macaristan Kral'mn mektubuna verdii cevap, u suretle tahkir edici idi: gn brahim Paa'ya, senelik 3 milyon ake tahsisat (60.000 duka) ile ser-askerlik, yni Avusturya zerine alacak seferin bakumandanlna memur edildiine dir btn dvn toplant hlinde iken bir bert verdi. Bizzat Pdih'n gz nnde, nianc olan mverrih Cell-zde tarafndan kaleme alnan bu bertn son fkralar, vezri azama verilen iktidar yle tarif eder317 Byrdm ki ba'de'1-yevm dah kemkn vezr-i zam ve memlik-i mahrsamda cenb- cellet-mebm kabilinden ser-askerm olup vzer'-i saf-nin-i mesned-niin ve Rum-ili beler beisi ve kad askerlerm ve mme-i ulem ve fuzal ve kuzt ve sdt ve meyh ve ir be Weixelberger'in raporu. Avusturya'nn Osmanl Devleti*ne bu ilk sefareti hakknda drt varaklk, matbu ve fakat basld yer gsterilmemi bir rapor mevcuttur: *Welcher getalt Knig Maj. zu Hungarn Behmeb Bot schaften nemlich Herr Sigismund Weichse!berger und ein Ungarlscher Herr ssu dem turHschen Kaiser zukommen slnd. Wendisch'e mracaat, Macarfetan MahienJ, 4. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/60 -66 317 tbrhm Paa'nn ser-askerlik bertnda kendisine u vasflar verilmitir: Rfi'-i tevk'-i ref' lem- met*- husrevn ve drende-i menr-i mehur mcibis-srr kt-i sitn, cenb- vezret meb, sadret nisb, devlet- iktisb, saadet intisb, vsta-i ak-d'd-devleti'1-ebediyye, rbta-i akd*ssadeti*s-sermediyye, kaa-d-i cyi'l-lslm, shib'1-izz ve'1-ihtim, es-srim's-samsm, drgam- pelengintikam, saf*z-zemn, melz-i ehl-i mn, hc-cet'r-rahmn alel-insn, mazhar- avtfu'llahi tel, masdar- eltf-i b-intih,... ve tebeyyn min ufkun sadetehu emsil-i'til, el-gz f seblTllh, el-mchd li-vechullh elmahff- bi-sun, letif-i evtfl-mlki'1-a'l, mbrizM-devle ve'd-dn ve'd-dny, nizml-mlk, vezr-i 'zam tbrhm Paa... Bu trl mbalal vasflar Acem saraylarndan intikal etmiti, bertn ktibi Cell-zde Hccet'l-rahmn ale'linsn demekle Akaid hududlarn da tecvz etmi ye dier mbalac tevk'lere rahmet okutmutur. Paa'nn tahsisat bert'ta evvelden tasarrufunda olan yi -irmi kere yz bin akelik hsslar zerine on kere yzbin akelik dahi ilhak ve izafe eyleyp cmle-i hasslar otuz kere yzbin akelie yetidirilp... ibaresiyle tyin olunmutur. Bu ake zamanmzn parasyla (1911-12 yllarnn parasyla) 30.000 Osmanl yzlk altnndan fazladr. Lkin bizim zamanmzn 1 Osmanl lirasndaki altnn Sleyman asrnda tahminen imdiki zamann 10 Osmanl liras kadar i grecei hesb edilmelidir, brhm Paa'nn trl trl hediye ve aidatlar, hatt civardaki meliklerden ald vergiler de bundan hritir. Bu tahsisat ile yaplan israflar, gsterilen debdebe ve drt, bizim dncelerimizin ve hayallerimizin hududuna smaz. Hammer'in tercmesi yerine aslndan alnmtr. Mttne&t - Feridun, c. 1, s. 482 ve 483. Mtercim,
316

Sayfa

88

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

lerbeilerm ve umman erkan- devlet-i kaahire ve 'yn- saltanat- baahire ve sancak beleri ve bb- sadet-mebumda hdmet iden blk aalar ve hccb- serperde-i azamet ve kamrn ve nevvb- krgh-i hamet ve kiversitn ve mteferrikalarum ve blk kethdalar ve kapum kullar cmlesi ve cem'-i memlik-i mahmiyyemde vki' olan alay beleri ve subalar ve eri-balar ve mecm'- askir-i nusrat-messerm halk ve ir zmre-i ekbir ve efzl ve cmle-i l ve esfil ve erbb- mensb ve ciht ve cumhr- enamdan kaatnn- sdde-i ar-sa ve sa-kinn- atebe-i ktfez ve kutn- memleket ve vatn- vilyet ve ehl be-rmdr. Ve cmle-i sagr ve kebr ve gan ve fakr muhasslan havasa avmm kffe-i enm- mumaileyhi vezr-i zam ve her zamanda umman ser-askerm bilp keml-i ta'zm ve tekrm ile muazzez ve mkerrem ye vfr-i becl ve tefhim ile mbeccel mufahham tutup marnileyhin huzurunda ikbl ve istikbl in dakika fevt itmeyp her ne ki dirse ve her ne vech grrse benm lisn- dr-brumdan sdr olmu kelm- sa-det-enm ve emr-i vcib'lihtirmum bilp sem'-i tahkk ile sa ve hsn-i kabul ile tilka' eyleyp devlet-i kaahir-i shib-krnye mteallik olan cmle-i mhimmt- umur ve kffe-i meslih-i cumhurda emrinden ve sznden tecvz ve udl ve inhiraf ve zhul eylemiyeler. Eer s-tne-i saadet inmda ve eer ir memlik-i mahrsamda vki' olan beler beilern ve sancak beilern ve bak 'l ve edn ve erbb- mensb ve mertib ve ashb- cihtun ve menziln ve bi'1-cmle havme-i saltanatumdan olan klli-y kullarmun azl ve nasbi anun re'y-i sibine ve fikr-i skbine mfevvez olup ol ki mersim-i kavnn-i ser-asker ve levzm- eslb-i sadret ve ddgsterdr. Medd klup slik-i meslek-i adalet ve nsfet ve zhib-i mezhib-i er' diyanet olup tabakat- mahl-kat il tefvt'd-derect menziline tenzil eylemekde dakika fevt eylemeye. Ve her br ki sefer-i hmyn vki' olup saadet ve ikbl ve izzet ve icll ile cenb - celletmebum tevecch itmel olup veyhud asker-i zaferpeykerm irsal olunmak lzm gele ol vakit dah er-askerlie mteallik olan husst her ne ise klliyen mmileyhn ry- sibine s-bet-karn v.e efkr- skbe-i metnet-rehnine mfevvez olup evmirine imtisal ve nevalesinden ictinb eyleyp emrine muhalefet itmeyeler. Yoldal ve merdnelii zuhur idenler babnda ve mstehakk- atfet ve inayet olanlar hakknda eer beler beilik tevcih itmekdr ve eer 'l ve ednya timr ve ulufe virmekdr bi'l-cmle env*- mensb ve ciht-dan muhassl ne tevcih ve ta'yn ve tefviz ve takld iderse benm izz huzr- saltanat- mevfr-i

89

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mstelzem-'1-hubrumda mahall-i kabulde ve menzile-i irtidda biline. Ve kezlik zikr olunan frka-i askir-i nusret-messirmden el-yzi-billah fermn- erife muhalif marnileyhtin emrine ve szne muhalefet ve ind edenleri kim gerekse olsun veyhud hilf-i er'-i mutahhar ve mugyri kanun-\ mukarrer reayaya zulm ve taadd idenler ka nefer olur ise olsun asla sdde-i sadetm canibine arz ve i'lm itmee tevakkuf itmeyp env- ukbt ve siystdan her neye mstehak ve sezvar olur ise olsun muktezy- er* ve kanun zre te'hr itmeyp siyset idp gerei gibi haklarnda geldre ki irlerine mcib-i ibret ve nashat ola. Ol bbda hi ehadd mni' ve dfi' olmaya. yle bi-eler, almet-i erife i'timd klalar. Tahriren f evil-i ehr-i a'bni'l-muazzam, li-senet hams ve selsn ve tis'a-mi'e, be-makam- Kostant-niyye..318 Pdih bu bert ile birlikte vezr-i azama terifat krk, mkellef eyerlenmi dokuz at gnderdi ki, birinin zerinde olduka pahal talar parldayan bir kl ve bir keman ile oklar bulunuyordu;319 br-hm Paa'ya alt tu ve o zamana kadar sancaklar drt olmak mu'td iken, yedi sancak verildi. kisi krmz, ikisi izgili, tekileri beyaz, yeil, sar olan bu yedi sancak Osmanl ordularna seyyrt- seb'ann (yedi gezegenlerin) mes'd te'srlerini celb etmek zere yorumlanmt. Rumeli be-erbei Kaasm Paa bunlar, Dvd Paa'daki ordughnda vezr-i azama ulatrd. Vezr-i. zam bu mnsebetle devletin byk me'mrlarm ve ordu kumandanlarn pek mkerremne taltf etti. Az bir mddet sonra Selm'in ve olunun hizmetinde ihtiyarlam olan ikinci vezr Mustafa Paa vefat etti. kinci vezirlik Rumeli belerbei Kaasm Paa'ya ve onun hizmeti ikinci defa olmak

Cell-zde nianc Mustafa Be nakleder ki: Bir gn divan daldktan sonra Pdih beni arp, 'Hamdolsun, memleketimz vs'at buldi; meslih ok; her yere kendimz gitmek mnaslb deglldr; brahim Paa ser-asker almak zere bir bert tesvld it> diye emr Udiler. O gice yazup irtesl gn huzurlarnda okudum, ma'kl buyurdlar. Gayet mkellef ya-zlup turalandukdan sonra huzura teslim olund. Hedy ile birlikde yenieri aasna tevden gndrildi. brahim Paa bertda hftss t'yin olunan milyon akeyi azkanarak tBb'1 -feth, vezr- zam Mehmed Paa'ya krk kere yssbin vermisdur. Bu kulunuza dahi ylece virilse. deyince Sultn Sleyman Onlar Kostantniyye fethine muvaffak olmu-lardur. Daha ziyde ihsan l>uyursalar caiz idi buyurmular. brahim Paa: Badd ve Bdn zamn- kadimden ben pyitahtdur. stanbul'a tercih olunmazlarsa ondan dn deildttrle zemininde cevab virecek olmu ise de Sultn Sleyman stanbul el'n payltahtmuzdur; o ehrler nasl tercih olunur? Hussiyle bizm onlara benzemee almak ne had -dunz! szleriyle kat'- kelm itmidttr. Peeyi- c. , s. 129 ve 130. Bu seraskerlik brahim Paa'nm ikblinin son noktas di. damnn sebebleri bundan baslar; nasl ki ileride grlecektir; fakat brahim Paa serasker olduu zaman Badd alnmam di. Mtercim Cell-zde, varak: 124-127. (Hammer, brhm Paa'nm seraskerlik bert mukaddimesinde geej\ bir ksm yet-i kermeyi zikreder ki, bunlarn tamm, Hammer'in zikretmedikle-riyle beraber, Feridun Be Mneat'nn 480 481'inci sahfele-rinde grlebilir.) 319 At takmlarndan biri de murassa idi. Peev. Mtercim.
318

Sayfa

90

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zere vezr-i zamla ilveten brhm Paa'ya verildi.320 2. Macaristan Seferi 10 Mays 1529'da, Sultn Sleyman, 250.000 asker ve 300 top ile stan bul'dan hareket etti. Pdih maiyyetinin ne tertb zere gidecekleri, huss bir emirle tyn olundu: Bata anigrler bulunarak, onlarn arkasndan mteferrikalar gelecek ve aalar da bunlar tkb edecekti. Nianclar, defterdarlar, kazaskerler Pdihsn yedi tuu nnde gideceklerdi.321 Filibe'de Meri yamurdan o kadar kabarmt ki, kpry alp, Osmanl ordughnn kurulmu olduu ovay bast (9 Haziran -2 evval). Birok asker bouldu; bir takm da su ile evrilmi olduklar cihetle, yiyecek bulamamak tehlikesine ramen aalara ktlar.322 Ordu iddetli bir yamur altnda glkle yoluna devam ederek Morava ve Sa-va'dan gemee muvaffak oldu. Drava nehrini de Eek (sek) yaknnda kpr atarak geti. Pdih Moha'a gelince Zapolya, elisi Laki ve 6.000 atldan mrekkep bir frka ile ballk arzna geldi. Vezr-i zam Zapolya'nn yaknlatn haber alnca, 50 yenieri ve maiyyetinden 50 svr ile istikbline kt.323 Ertesi gn (20 Temmuz-14 Zilka'de) iin Macaristan Kral'nn resm kabul kararlatrld, Ota- hmynun i tarafnda saray ve ordu aalar saf kurmu idiler; onlarn arkasna yay ve oklarla msellh solaklar, onlardan sonra seyis ve mteferrikalar bulunuyordu. Darda yenieriler iki tarafa dizilmilerdi. Onlardan sonra da sada sipahilerle Rumeli askeri, solda silhdrlarla Anadolu askeri mevk tutmulard. leye doru sol cenah aalaryle mteferrikalar Zapolya'y almaa giderek, ota- hmyna kadar maiyyetinde bulundular. Sultn Sleyman Zapolya'nn girdiini grnce adm ileri yryerek ptrmek iin elini uzatt; sa tarafna oturmak zere davet etti. Vezr-i zam brhm, Aya, Kaasm Paalar sol tarafda ayakta duruyorlard. Pdih Zapolya'-ya ruhsat verdii srada srma giyeli ba cins at ve srmah ukadan drt kaftan
Celal-zde, varak: 124, M. D'Ohsson, 7, s. 391. Solak-zade, varai: 168, Ferdi, varak: 150, Ali, Yirmiikinci Vak'a. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/66 -68. 321 Rz-nfltne-i Sleyman! 322 li 3. vak'a, varak: 236, ve Solak-zde, varak: 108, Cell-zde'nin 128'inci varakndan bir fkra nakledeler ki, buna inanmayan ok bulunacaktr; Oell-zde'nin nakka Ali Be'den hikyesine gre, bu Ali Be bir aa zerine km olduundan, sabaha kadar kk ylanlar kendisini bizar etmi ve azn, kulaklarm d elik zannedip girmek istemilerdir. 323 Rz-name-i Sleyman!.
320

Sayfa

91

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hediye etti.324 Sultn Sleyman, muharebe meydnnda Macar Kral'nn ta'zmtm kabul etmekle parlak muzafferiyeti sahnesini htralarda ebedletirmi olduu gibi, Moha sahras Kral Lui'nin hezimetini ve mll erefi mevk hrsna feda eden Zapolya'nn meskenetini grd cihetle, Kralla - gelen mahcubiyetin iki defa ahidi olmutur. Moha'tan Seksard'a girildii zaman, zvornik vlsi Bal Be, Macaristan Kraliyet Tc'n ve bu tacn muhafz olup Zapolya'ya taraftar (olmayan) (?) bir frka eline dm olan Piyer Pereney'i almak zere 500 svr ile ileri gnderildi. 3 EylLde Sleyman -o vakit Ferdinand'n elinde bulunan- Budin duvarlar nne geldi ve ehir civarnda325 balk srtlar zerine ordughn kurdu. Muhasara hazrlklarna balanld. Pdih ve vezr-i zam arkalarnda d krkl kaftan ve balarnda mifer olduu halde, ekseriya istihkmlar kefe karlard. Beinci gn dahil kap Osmanl-lar'n eline dt. Ertesi gn yeni bir hcum vuku bularak, muhafz askerleri, Alman zabitlerinden biri Kristof Besserer ve dieri Jan Tbinger nmnda iki alan te'srine kaplarak, hayatlar muhafaza olunmak ar-tyle -henz gedik almadan- teslim oldular.326 Yenieriler, kurduklar mdlerinin yerini bulmadn grerek sylenmee ve tazmnt talebine kalktlar. Bunlarn honudsuzluklan ar karklklara yol aarak, o srada sekbnba bandan yaraland; dier bir takm byk zabitler de taa tutuldu.327 Asker, arzularn Pdihta yerine getirmemesinden infiale kaplarak, ahlyi kle olmak zere sattlar. Alman muhafzlarn da kaleden kardklar zaman teslim artlarna ramen katlim ettiler. Binenaleyh, Moha esirlerinin ve bunlarn idam Pdi-h'a deil, mnhasran yenierilerin tamahkrlklarna atfolunmak lzm gelir.328 Budin'in zabtndan gn sonra, Zapolya, Arpadlar'n329 tahtna oturtuldu; fakat bizzat Pdih, yhd vez r-i zam ve
Rz-name.i Steymn, Fecev, varak: 38, li, varak: 237, Cell -zade, varak: 128, Ferdi, varak: 156. stoanfi. 325 Sultn Sleyman, Budin nne ancak 3 Eyll trihinde gelmi ve ehir ancak 8 EylTde teslm olmu olduundan, Macar ve Avusturya mverrihleri Budin'in teslimini 29 Aus -tos'ta gstermekle hat ederler. Pdihn mteakiben kazand zaferlerin ve zellikle 25 Knun - evveFde vuku bulan Rodos fethinin, hep ayn trihe tesadf ettiim sylemekle de hat ediyorlar. Rznme-i S ley mni, bu pdihn kazand zaferlerin trihi hakknda doacak her trl bheyi ortadan kaldrr. 326 8 Eyll tarihinde, Bz-nam-le Sleyman. 327 Roz-name-i Sfeyman. Cell-zde, Solak-zde, Hasan Bezde, Ferdi, Ali, Peeyi, varak: 48. Peevl'nin rivayetine gre bir esir, muhafz askerlerin gtrmekte olduu bir arabay muayene etmek isteyen bir mttslmann zerine kl ekmesiyle, bundan dolay katlim meydana gelmitir. Gerek yenierilerin ihtilli, gerek bu vak'a baka, hibir yerde dercedilme-mitir. 328 Rz-name-i Sfeymnl. 329 Macaristan'n ftihi Arpad sllesinden olan Macaristan Krallar. Mtercim.
324

Sayfa

92

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

dier bir vezr, hatt Avrupa ve Asya'daki dier belerbeilerden biri ve yenieri aas tarafndan deil, aann ikincisi demek olan sekban-ba ma'rifetiyle. Sekban-ba, Lui Gritti ile beraber Transilvanya voyvodasnn adrna giderek Kraliyet Kasr'na davet etti. Zapolya, sekban-ba-ya, 1000, maiyyetindeki yenierilere de bir o kadar altn verdi. Sultn Sleyman Budin'e bir Trk vl brakarak ve yeni emirgzrn maiyye-tine alarak, Viyana zerine tevecch etti; Semendire bei Yahya Paazade Mehmed Be, ordunun nnde giderek keifte bulunmak vazifesini if ediyordu.330 Viyana Muhasaras Sonbahar gndnnnn frtnalaryle birlikte, ilk aknclar, Mihl -olu torunlarndan birinin kumandas altnda Viyana'ya vardlar. Kont Jan Hardek'in bayrakdn Kristof Zedli ile alt valye,331 o zaman
Rz-nme.i Sleymn, Ali, vara*: 237, Peevi, varak: 49, Ferdi, varak: 158, Abdlaziz, varak: 81. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/68 -70. 331 Pessel (Levanklao'da, s. 460, Frankfurt, 1595) ve Labach; birincisi grme memuru, ikincisi Ferdinand'n harb ktibi idi; binenaleyh hademesi rodri Didaco Serava, kanun -ins Ribisehi ile Nurembergli Meldeman ve Leyhe gibi bunlar da muharebeyi bizzat grmlerdir. Didaco'nun raporu Alman Hu -ku Aratrmalarna Yardmc Olan Siys Evrakda baslmtr. Leibzig, 1717. Trihin bu ksm iin tercihn u melliflere mracaat ettik: tstoanfi, Jovius, Velius, Stella, Soiterus a Vinda, Roccoles, Ulich. Osmanl mverrihleri arasnda hibiri Rz-nme-i Sleynn sahibi kadar mkemmel ve doru deildir. Meldeman, muhasarann tarifinden baka ehrin ve Osmanl ordughnn mufassal bir plnm koymutur. Kymetli olduu kadar ndir olan eserinin unvan udur: Kurzer Bericht ber die reeht wahrhaftig Contrafactur trkUcher Bela -gerung der Stadt Wien, wie dieselbig atzusehen uod verstehen sei, vvelehe zu rhum, pres, lob md der gantzem Roemischen Volk, gemeiner Ritterschaft und insonderheit einem erbarn Rath der Statt Nurenberg durch Nicolaus Meldeman jetzt ver-fertigt, getruckt und ausgangen ist. Sultn Sleyman'n Drdnc (Viyana zerine) Seferi (935/1529) Mays (Ramazan) - 10, Pazartesi, (2 Ramazan), stanbul'dan hareketle Halkal pnara konuldu. 11, atalca; solaklar otuzbin ake bahi aldlar; Galata Frenk bezdesi (Gritti) Pdihtan bor olarak otuzbin altn ve yzbin ake ald. 12, 13, iddetli yamur, ziyde souk, tevakkuf. 14, Ordu, tn -ceiz yaknnda Kabasakal'a varr. 15, Hedikli, 16, Karl, Ka-pc-ba Mehmed ota- hmynu bir su birikintisinin st tarafna kurmu olduu iin altyz altn ihsan ald. 17 Ah-medbe Ky, anigrler, mteferrikalar, aalar nden giderler. Nianclar, kazaskerler, defterdarlar Padiahn atn t -kib ederler. 18, Ulfeciler kyne yetiilemediinden ordu, Hamza kynde durur. 19, Hasky, uzun merhale. 20, Edirne. 21 ve 22, tevakkuf. 23, Dvn. 24 ve 25, Tevakkuf. Anadolu be-lerbei Behrm Paa'nm gelii. 26, Kzlaa Yenicesi kad ve hatibi hrszlk yaptklarndan dolay asldlar. 27, Tevakkuf, Dvn; Behrm Paa el pmekle merref oldu. 28, Tevakkuf. 29, iddetli bir yamurla yola devam. 30, bir gnde iki merhale; irmen ovasnda ordu kuruldu. 31, Be-Olah (?). Hazrn (ew)l - 1, Sazldere, 2, Keklik. 3, Hlidli ayn, 4, Dogovie, gayet uzun merhale. 5, Filibe, 6 ve 7, Tevakkuf. Yamur. 8, (Sal, 1 evval) Tevakkuf. Aya Paa, Kaasm Be, Anadolu Beglerbei Behrm Paa, kazasker Kadri eleb, nianc, defterdar bayram mnsebetiyle vezr -i zamin adrnda ziyafete davet olunurlar. 9, Yamur. 10 ve 11, Tevakkuf. Meri suyu kpry aar; insanlar ve hayvanlar boulur; pekok nefer boulmamak iin km olduklar aalar zerinde iki gn iki gece kalrlar. 12 ve 13, Tevakkuf. 14, Ordu hareket eder. 15, Filibe'nin tesinde Kuruay'da adr kurulur. 16, Karapnar. 17, Mnendler. 18, Ihtimn. 19, Karaman Ky. 20, Sofya. 21, 22, 23 ve 24, Tevakkuf. Yamur. 25, Ota - hmyn ileri gnderildi. 26, Ulahlar*n oturduklar Ef-lklar Ky'ne geli; vezr-i zam nden gider. 27, Ordu Ka-riyeli Karca Boaz'nn tesinde adr kurar. brhm Paa Sukova (Succi; Suc?) kenarlarna varr. 26, ehir-Ky karsnda Ozur Ky civarna adr kurar. 29, Ni lcalar civarna varr. 30, ehir-Ky Boazi'ndan geilip Ni nne varlr. Temmuz (Zilka'de) - 1, Ni, 2, Yerlidere, 3, Alaca Hisar, 4, Tevakkuf. 5, Ordu, boazn giriinde Serluc nnde
330

Sayfa

93

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

adr 1 kurar. 6, re'den gei. 7 (aramba, 1 Zilka'de) ve 8, Morav sahilinde adr kurulur. 9, Baniha; vezr -i zam, lipania ve Erlanik yaknnda Korovie Pazar civarna adr kurar. 10, 11,12,13, Tevakkuf . 14, Ordu Koruvie Pazan'na, vezr-i zam Ak-kilise'ye vsl olur. 15, Hudvendigr*n Bala (Balack?) gelii. Vezr -i zam daha ileride bir kye varr. 16, Hudven -digr'n Ak-klise'ye, vezr-i zamin Hisarla gelii. 17, Hudvendigr Belgrad'a, vezr-i zam Havle'ye. 18, Ordunun Sir-mi (Sirm)'de, vezr-i zamin Semln'de tevakkufu. 19, Tevakkuf. 20, Eski Hisarlk. Bir siph ziraat yaplm bir tarlada at otlatt iin aslr. 21, Pdih, Havale yaknma vsl olur; vezr-i zam askere istirahat ettirir. 22, Ordu Semln'e vard. 23, Dvn, 24, Tevakkuf. Anadolu askeri ordu ile birleir. 25, Tevakkuf. Vezr-i zam yine hareket eder. 26, Roye (belki Obrice - Obriesch), 27, Gnde iki merhale; aba. 28, Sava zerinde Barka (belki Jarak), 29, Metrovi yaknnda ordu kurulur. Hudvendigr'a Diynbekr'den haber gelir ki, h Tahmsb Badd'da SSlfikaar*! ldrmtr. 30, Loradoluka, uzun merhale. Mrvl-fcalesi teslm olur. 31, Vukovar yaknnda adr kurulur; daim yamur. Austos (Zilhicce) - 1, 2, 3, Tevakkuf. Pdih birka kpr yaptrr. 4, Lorah'da adr kurulur. 5, Ordu Essek (sek) yaknnda Drava kenarna vsl olur. 6, (Cum'a 1 Zilhicce) More; burada takn sebebiyle Drava zerine kpr kurmak muhal olduundan nehrin bir merhale yukarsndan klmaa mecburiyet grlr. 7, Vezr-i zam Essek (sek) nnde kalr. Ordunun geebilmesi iin, batakl al ile doldurmaa emir verilir. Kyleri yakmak yhud esr almak men* edilir. 8, Tevakkuf. 9, Bataklk kurutulur. Dman birka esr alr. 10, Drava zerine kpr kurulur. Asker o kadar acele gsterir ki, birok yk hayvanlar rmakta telef olur. 11, Hudvendigr, kprnn bu tarafnda kalr. Ordunun geii iin byk zorluklar. 12, Hudvendigr kpr bana ota kurdurur. 13, teki tarafa geer. 14, Tevakkuf. Anadolu askerinin geii. Yamur. 15, 16, Tevakkuf. Frtna. Dokuz kii yldrm arpma syla lr. Btn asker Dravafy getiinden Pdih kpry yktrr. Birka Macar bei itaat arzna gelir. Nehirden gei alt gn srmt. 17, Pdih gol kenarnda Mabas Yurdu yaknnda Baranyavar kalesi nne vsl olur. 18, Moha; vezr-i zam beyzden ziyde adamla Kral Zapolya'nn istikbline gider. 19, Tevakkuf; Kral huzr- pdihye kabul olundu. 20, Ordu Sk (belki Kovask yaknnda Bataek: Ba-taszek)'da Kestuce'ye adr kurar. Ordu evvelki seferlerde gemi olduu bataklktan ekinildii iin, uzun bir yoldan dolar. Frtna, fzvornik bei Kk Bal Be beyz svari alarak, Macaristan tcu muhafz Piyer Pereni*yi orduya ge tirmek iin, onun esr eden bir Macar beinin yanna gider. 21, Tevakkuf. Mhimmat ve zahire ile dolu ince donanmann gelmesi beklenir. 22, 23, Dman birok akncy esr eder. 24, Tevakkuf, yamur. 25, Vezr -i zam Susar rman geer. Pdih bunun kenarnda durur. 26, Hudvendigr Susar (Segsard: Szegzard) rma zerinde kurulan drt kprden geip Susar nnde kalr. 27, Susr*a Pdihn girii. 28, Vezr -i zam yrmee balar. 29, Hendekler arasndan m-kiltl bir merhaleden sonra, Tuna zerinde Bintil'de beklenir. 30. Tuna zerinde Benov (Besnoy: Besnyoe) ve 31, Tuna zerinde Kulavar. brhm Paa'nm ser-askerliine dir yeni bir bert dvnda okunur. Eyll (Muharrem) - 1, Tuna zerinde bataklk iinde Abhalum 2, Sascalum (Sashalum: Szzhalum); Hristiyan -ki biri despotun oludur- Pdih'n elini pmee gelirler; Budin'in teslm olmyaca anlalr. 3, Hudvendigr Budin balar civarna otak kurdurur. ehir ahlsi s ln olunur. 4, Hudvendigr istihkmlar kefe kar. Pdih ve maiy-yeti kavuk yerine samur kalpak giyerler; elli Hristiyan Osmanl tarafna geer. 5 (Pazar, 1 Muharrem), vezr bir kaya binip kalenin etrafn dolar. Dmann dar hcumundan korkulur. 6, Vezir ve maiyyetindeki subaylar takiye denilen asker serpularn giymi olduklar halde, yeni bir keif yaparlar. 7, Kalenin bir kaps alnd. 8, Gedikler henz geilecek halde olmamakla beraber bir hcum icra olunur. Hristiyanlar teslim olurlar. Yenieriler terakki isterler; kardklar isyanda sekban-ba ile dier birka zabiti tala yaralarlar. 9, Ordughta birok esir satlr. 10, Asker, Alman esirlerini ehirden kacaklar srada ele geirirler. Ekserisi dm olunarak, ancak birka dolu dizgin kamak suretiyle ovaya karlar. Vezr -i zam adrn kaldrr. Esr pazar. Eski Bu-din'de tevakkuf. Husrev Be, elli yenieri ile Budin'de brakld. 13, Hudvendigr ava kar. 14, Sekbn-ba Kral Ya-no'u makamna oturtur. Yamur; hil'at tevz. Yano, sekbn -ba'ya ikibin ve yenierilere bin altn hediye eder. 15, Hudvendigr tevakkuf eder; vezir Gran'a gider; buuk merhaleden sonra bir boaza girer. 16, Novasilo (belki Neudrof, y-hud Novoszello); Semendire bei ordugha birka esr gnderir. Pdih, Hristiyanlar'm Viyana'dan kamakta old uklarn haber alr. 17, Komorn yaknnda bir kprden geilir. 18, Paraken kalesi, Yahya Paa esr gnderir. 19, Kier (Raab), ehir nnden geilir. Mehmed Be dmann kpry yakmasna mni olur. 20, Hudvendigr Kier kprsn, vezr-i zam Aksu zerine kurulan kpry geer. 21, stergrad (Pressburg), mkiltl yol; Hristiyanlar dimi atele orduyu ta'cz ederler. 22, Ordu rmak ve birok bataklk geer. Altenburg'dan (Ovar) Macaristan'n son hududlanna varlr. Ordu Alman hududunu geip ok yiyecek bulur. 23, tster-grad'm tesinden iki fersah ilerler. Resm-i geit. Hudvendigr, alaylar tam olmayan alay-belerine fkelenir. 24, Brk (Buruck). Yahya Paa -olu Viyana ehrine doru kefe gnderildi. Alman zrhl svarileriyle ehir nnde nc arpmalar; birka Hristiyan bann orduya gnderilmesi. 25, B rk; kk rmaklar geilir. Moha seferinden sonra Budin' -den hareketin sene-i devriyesi. 26, Pdih durur, Vezr-i zam Viyana yolunu tutar. 27, Hudvendigr hareket edip ehir nne vsl olur. Btn gece yamur. 28, Viyana muhafzlarnn dar hcumlar; bir avu, iki yaya-ba, birka yenieri telef olur. 29, stirahat.

Sayfa

94

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Hristiyanlar hcum ederlerse de, svari atlannca ekilirler. 30, Souk, yamur ve rzgr. B -lk-ba Pervane Be askeriyle hcuma kar. Tern-i evvel (Safer) - Vezr-i zam, Kaasm Paa ile btn aalar alarak nezd -i hmyna gider. 2, Semendire bei Mahmud Be mahsurlarn bir hcumunu def eder; otuzunu ldrr, onunu da esr eder. 3, Hayl yenieri hendekte yaralanr; suba Kaasm Be muharebe meydannda kalr. 4, Mahsurlarn iddetli top ateleri; bir glle Rumeli kethdasnn matbahma der. 5 (Sal, 1 Safer), Semendire ve Bosna beleri duvarlarn altna lm koymaa me'mr olur. Anadolu askeri hendekleri allarla doldurmaa alr. Hristiyan belerinin en limi olan Ark (Simon Litteratus Athinai) Hu -dvendigr'a arz- ta'zm etmee gelir. 6, Mahsurlarn hcumu. Beyz kii telef oldu ki, Kstendil alay-bei de bunlarn iinde idi. 7, Lmclarn almalar ve top atei devam eder; Kralln btn 'yan kalede toplanm olduu haber alnd. 8, Birok firarinin Osmanl ordughna gelmesi. Paa ve aalar anszn hcum olunur endiesiyle btn gece ayak zeri kalrlar. 9, ki lma ate verildi; iki gn faydasz hcum; zellikle Semendire bei tarafndan inadla hcum. 10, Vezr -i zam Pdih huzuruna girer. karken btn aalar refakatinde bulunurlar. Dman dier iki lm kef eder. 11, Baka bir lma ate verilirse de, alan gedik geni olmadndan yalnz Yanya ve Avlonya beleri hcuma karlar. 12, ki yeni lm byk gedikler aar. Vezirin adrnda Rumeli belerbeinin maveresi. Souk ve yiyecek ktl gittike daha ziyde hissolunmaa baladndan, ric'at k ararlatrlr; lkin gitmeden nce son bir gayret tecrbesine hazrlanlr. Hudvendigr her yenieriye bin ake bahi vaad eder. 13, Hcum ln olunur; Hudvendigr gedikleri kontrol eder. 14, Lmlara ate verilir ve yeni gedikler alr. Dvn; faydasz hcum. stanbul'a avdet iin emir verilir. 15, Mahsurlar, Semendire Paasnn olduu tarafdan bir hcum ya parlar. Toplar ince donanmaya naklolunur. Aknclar ordugha birok esr getirirler. Yenieriler vaad edilmi olan bahii alrlar. 16, Viyana'dan azimet. Dvn; el pme; ihsan ve mkfat tevzi; muhafzlar bir adam gnderip esirlere iliil -memesini isterler; esirler azd edilir. Hristiyanlar bu muameleye teekkr olarak, ehirde mahbus bulundurduklar mslman ordugha iade ederler. 17, Ordu Brck'e varr; kar. 18, Altenburg yaknndaki kpr geilir. Yklerden klliyetli bir miktaryla toplardan bir takm bataklkta kaybolmutur. 19, Tuna'dan gei iin byk mldlt. Kar ya devam eder. 20, Hudvendigr iki kpr geer. Kir (Raab) yaknnda durur. 21, Dier iki kprden gemekte yine m-fclta urambr. Vezr, toplardan ne kalmsa Altenburg*da gemiye ykleyip, top arabalarn atee verir. 22, Ordu zahmetli bir merhaleden sonra gol kenarnda Kornom nne adrlarn kurar. 23, Tuna zerinde Tata bir tarafta kalr; nehir uzunluunca ordu kurulur. Hibir alay bei huzr- pdi-hde gzkmediklerinden, bu ihmllerinden dolay te'db iin bunlardan otuzu emr-i sultan ile tevkf olunur. 24, ran ve Budin arasnda bir boazda ordu kurulur. 25, Kral Yaho P -dih' istikble gelir. Anadolu askeri hemen gece yarsna kadar kprden gemekle urar. 26, Ota- hmyn Tuna'mn teki sahiline kurulur. 27, Hnkr Budin kprsn geer ve Pete karsnda ota dikilir. Arkasnda Rumeli ordusu bulunur. Her piyade ve muntazam svariye (blkler) bir okka dakik ve bir okka arpa verilir. 28, Kral, Seferin neticesinden dolay Hudavendigr' tebrike gelir. Budin'den azimet. Bal-ba'da ordu kurulur. Klavuz bulunamamas orduya karklk verir; kimse adr bulamaz. Venedik Docu'nun olu (Gritti) ikibin altn ihsan alr. 29, Rumeli belerbei dmdr (art) kumandanln Anadolu belerbeine terk eder. 30, Bugn de ordu epeyce eya ve hususiyle vezr -i zamin eyasn kaybetmitir. Vezr-i zam t zerinde beleri toplayp ordugha gelmi olan Macaristan tacn gsterir. Yklerde grlen karklktan dolay ceza olarak altbin kii ulufeden mahrum olur. Hudvendigr Tuna zerinde Nid'e yerleir. Gritti, Pi-yer Pereni, Ark (Aihinai) Yano'a tc giydirmek iin Bu-din'e gnderilir. 31, Hnkr, Aktoyi ky yaknnda bir gl kenarnda ikaamet eder. Byk toplar Budin'den ancak bu rada orduya getirilebilmitir. Tern-i sn (Rebl-evvel) - 1, San-Ciyorci (Szent-Gioergy). Birok at bataklkta braklr, birok da insan telef olur. Hudvendigr avu-baya ve anigr-baya gazab ederek, zeametlerini bebin akeye indirir, birok asker alktan lr. 2, Ordu, yenieri aas Kaasm'n ldrld' yere konar. 3 (aramba, Reb'l -evvel), hzl gidi. Yine yk hayvanlar zayi' olur, arpann okkas yzyetmi akeye kadar satlr. 4, Ordu ba kalesi yannda kurulur. 5, Varadin, hzl gidi. Hayvanlarn telef olmalar devam eder. 6, Hudvendigr Petervaradin yaknndaki kprden geer. Vezr-i zam askere resm-i geit yaptrr. Tuna geilirken yine birok eya zayi' olur. 7, Tevakkuf ve yeni resm-i geit. 8, Hudvendigr Pe-tervaradin'e girer. 9, Nehir kenarnda ve eski bir kilise yaknnda ota- hmyn kurulur. 10, Belgrad'a vusul. Yenieri aas gitmek zere ruhsat alr. 11, Tevakkuf, Kovilo yaknnda Morava zerine kurulmakta olan kprnn insnn tamamlanmas beklenir. Dvn; Hudvendigr belerin yurd lanna dnmelerine msade eder. 12, Eski Hisarla geilir. Yamur iddetle yaar. avu-ba c Aa, aalk payesinde yerinde braklr. 13, Semendire'ye var. 14 ve 15, Ordu yoluna devam eder. Pdih ehirde kalr. 16, Spondie; iddetli kar ya. 17, uyluk. 18, Garmatovi. 19 ve 20, Ni. 21, Tevakkuf. 22, Ni'ten k; boazda ordu kurulur. 23, Suhazor, 24, ehir-Ky. 25, Kalotna, 26, Eflkler, 27, Sofya, 28, Ormanl, 29, Ihtiman, 30, Aknc. Knun- evvel (Reb''1-hir) - 1, Doanc, 2, Filibe, 3 (Cum'a, 1 Reb''1 -hir), Koni; yenieri aas ve mr-alem stanbul'a varrlar. 4, Semizce. 5, Yenice; Aya Paa stanbul'dan Pdih* istikble gelir. 6, Yamur; ordu

Sayfa

95

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mverrihlerinin Orak, yhud Deri yzc adn verdikleri korkun intizamsz askerin ilk ald esirler arasnda idi. Zedli ile felket arkadalarndan her biri mzrak ucunda bir esr ba gtrmee ve u suretle Leyt zerinde Brn'e kadar gidip de Pdih istikble mecbur oldular. Sultn Sleyman, Viyana muhafz askerlerinin mikdrlarn ve imdi Ferdinand'm nerede bulunduunu sordu. Bunlar, muhafzlarn 20.000 piyade ve 2.000 svariden ibaret bulunduunu ve Ferdinand'm yukar mntkalara ekildiini bildirdiler. Bunun zerine Pdih, Ferdinand' buluncaya kadar tkb edeceini ve kendiliinden teslim olacak olursa Vi yana ahlsinin mallarna ilimeyeceini ve fakat byle yapmazlarsa ehri askerlerine brakacam syledi. Aziz Vaeslav Gn'nn arefesinde (27 Eyll-23 Muharrem) Sleyman, Viyana duvarlar nne gelerek, ordughn Simering kyne kurdu. Ota- hmyn -ki onun yerine sonradan o vs'atte bir bina yaplmtr- dhilen srmal kumalarla denmi olarak, hrite altn direkler
Edirne'ye varr. 7, Tevakkuf; Kaasm Paa stanbul'a vsl olur. 8, Tevakkuf; zelzele. 9, Tevakkuf; defterdar skender elebi tarafndan ikaame olunan Yanbolu voyvodas Mahmud asld. 10 ve 11, Tevakkuf. 12, Ordu Babaeski'ye geer. 13, Kandran, 14, eltki 15, Harmderesi, 16, Hudvendigr stanbul'a girer. Rz-nme-i Sleyman!, bu seferde Osmanl ordusunun harekt hakknda mracaat olunacak en kymetli eser olduundan phe yoktur. arlken'in mverrihleri ardius, Velius, Jo-vius, Mesanius, Stella, Soiter ile stoanfi'den baka, Viyana'-nn birinci muhasaras iin u melliflere dah mracaat olunabilir: Grme memuru Pessel, mhimmat memuru Beck de Leopoldsdorf, harb ktibi Labach, hademe mdri Serava, L'ecrivain de Goerlitz de Leyhe, Kanun-ins Ribischi, Mari-ni Sanuto'nun 42. cildinde talyan rz-nmesinin iki muharriri. Levanklo'da Pessel'e ve Gebel (Goebel)'de Avrupa Siys Trihine Mteallik Evrak (Lamgov, 1767) *a mracaat edilmelidir. Almanya Hukuk Trihi Aratrmalarna Dir Siys Evrak (Leibzig, 1717). Lehye'ye de mracaat. Stern de La abch'un Meldeman tarafndan neredilen raporunun ad: Wahrhaftige Handlung wie und welchermassen der Trk die stat Ofen und Wien belegert, erstlich durch KM. zu Hun-gern und Bhemb Kriegs-Sekretari, Herrn Beter Stern von La bach krzlich begriffen und beschrieben. Nachfolgend durch Niklausen Meldeman Brger zu Nrnberg mit einer Anzei -gung was von Tag zu Tag sich zutragen hat, auss angeben, deren so von anfang mit und dabei gewezen sindt, gemert und erlengert. unlara d mracaat: Sampt einer contrafactur der Stat Wien ausgangen 1530. Ain grindlicher und vahrhaffter Bericht was sich nnter der Belag erung der Stadt Wyen imem-lich un 1529 Jar swischen denen in Wyen und Trgken ver -lauffen begeben und zugetragen hat von Tag zu Tag klaerlich angezeigt und verfasst. Des Trekischen Kaysers Herzug, wie er von Constantnopel mit aller Rstung zu Ross und fuss, zu wasser und land gen kriechische Vaessenburg kummen und frter Fr die kaeniglihen stat Ofen yn Ungarn und Wyen yn OEsterreich gezogen, die belegert und gestrmet mit ange -henkter ermammg der grausamen - Tyranney wyder christ-liche nation. u eser arlken ile Sleyman'n tahta zerine yaplm bir resmin ihtiva eder: Ein neues Lied in welchem auss augsburg, denen so von anfang mit und dabey gewesen die gantz Handlung der Trken in Ungarn und OEsterreich nem -lich die Belagerung der Stat Wyen begriffen ist, im Thon: O Gott in Deinem haechsten Thron. Didaks'n raporu: DeVien -nae Austriae urbis obsidione a Soymano Turcarum impera-tore suscepta'da bulunur. Schardius ve Reusuer, Syn dromus, s. 51'de de vardr. Wagner, (Alm.) Trkenbchlein, s. 313 Ayrca Ribischi'ye de bkz. De re turcia ad Viennae Austriae Henriei Ribi - schi Juriscomsulti Serenissimi Ferdinandi Hung. Bohem, regis et per Silesiam quaestoris aerar, epistola his-torialis ad dar. virum Henricum Stromerum; (Leibzig, 1530). Viyana Ktphanesinde mahfuz olup Kovai/in Lis Script. mn eserinde zikrettii el yazs, yalnz iki sahifeden ibarettir; lkin Pessel'in trihleri Mehul bir ahsn Rz-nmesiyle tezyd olunmutur (Nu: 714).

Sayfa

96

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zerine kurulmutu. Btn etrafna 12.000 yenieri tevzi olunmutu. Anadolu belerbei Behrm Paa'nn askeri, vehat Deresi'ne kadar P dih'n btn ordughnn sa tarafna yaylyordu. Simering'in sa tarafnda nianc ve defterdar adrlar bulunuyordu; vezr-i zamin ordugh azz Mark ile Viyana'mn Ocaklar Kaps denilen kapsna kadar olan mesafeyi igal ediyor ve bu noktadan Vienerberg denilen daa kadar uzanyordu. brahim Paa'nn adrlar yannda Gran istihkmlarn silh patlatmakszn alaka teslim etmi332 olan Pol Verday, Macar Krall tacnn muhafz Pol Pereny (Pereney), Zapolya'nn lim dostu Si-mon Atinayi (?) ile vezr-i zamin mahremi Lui GrittTnin adrlar vard. Azz Mark ile Vienerberg arasnda topuba kumandasnda drtyz toptan mrekkep topu takm, doanclar, kolovrncar (?) (kolomborn-clar?) (muhasara topular) bulunuyordu. Pidar kumandan Bal Be333 Vienerberg tepelerini ve bu dan ehre kar olan yamalarm i-g ediyordu; Vienerberg ilerisinde dmdr kumandan Husrev Be*in334 askeri, Viyana'ya kadar yaylmt. Kk Kaps ad verilen kapya Bulgarlardan, Hrvatlar'dan, Srbllar'dan toplanlm Rumeli eyleti askeri konulmutu; Iskoyallar Kapsnda ve Dubling*e doru Mos-tar Paas oturtulmutu. Muhasara ordusunda takriben 120.000 adam ve 20.000 deve vard. Kaasm Voyvoda335 Tuna zerinde, ilerinde mar-toloz bulunan (gayri muntazam asker bulunan) sekizyz balk kayndan mrekkep bir ince donanmaya kumanda ediyordu. ehirde mahsurlar -her biri Trkler'in bir ordughna karlk olmak zere- yedi mevkiin istihkmlar zerine datlmlard. Vezr-i zamin cadn karsnda -ki ota- hmynun arkasna tesadf ediyordu- Bavyer Dukas Palatin Filip 400 svari ve 14 tabur imparatorluk askeriyle Ocaklar Kaps'm igal ederek, solda Krmz Kule'ye, sada Karintiya Kaps'ndan yan yola kadar yaylmakta idi. stihkmn Karintiya Kaps'yle bitiik ve Ogstenler Manastrna kadar uzanan ksmnn muhafazas valye Eck Drebiah kumandasndaki Aa Avusturya muavin askerlerine tevd olunmutu. Ogstenler Manastr dhil olduu halde, oradan itibaren kasra kadar istihkm hatlar Abel D Hulnek'e ve onun stiryah askerine verilmiti. Harb maviri ve topu ba-std Olerik
332 333

tstoanfi, Katona, 20, s. 488. Pessel, Kk Bal Beg ki, daha kardei olup hepsi birer kumandanla tyin olunan z&t olduunu sylyor. Avusturya Tarihi Almananda yazld gibi, drt oluyla Belgrad Paas deil. Bu takvimde, s. 94, Narstaski yerine Mostar okunmaldr. Vellus'a da mracaat. 334 Pessel'ln. Ujlumbeg dedii. 335 Labach, Pesei, 7.

Sayfa

97

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Leyyiser, kasr mdfaa ediyordu. Kasr ile Iskoyallar kaps arasndaki mevkie -birka Avusturya timarls ile Viyana Belediye muhafzlar zabitleri maiyyetinde olduu halde- huzr- hkmdar maviri Leonar Lfels kumanda ediyordu. Ocaklar Kapsndan Elend (sefalet)336 denilen Yahd mahallesine yakn Verder Kaps'na kadar istihkmlar Rampreht Debersdorf ile bir takm Avusturya timarlsna ve spanyol askerine verilmiti. Saray kumandanlarndan drt Bohemya taburu miralay Emst D Landanstayn ile Jan Halvek kumandasnda 500 svr Verder ve Sel kulelerinden krmz Kule'ye kadar uzanan hatda cenk ediyorlard.337 Mahsurlarn kuvvetleri toplam 16.000 kiiden ibaret olup, bu bir avu asker Sleyman'n mdhi ardusuna kar nihayet 6 kadem kalnlnda ve burtan tammiyle mahrum bir istihkm mdfaa edecekti. Lkin mdfaa vstalar zayf ise de, Trkler'e kar kin iddetli ve derin, neferlerin gayreti emsalsiz, kumandanlarn maharet ve cesareti aded noksann kfi* surette karlamaktayd. Bu kumandanlar, daha sonra Spir umm toplantsnda Trkler'e kar harb edecek ordunun -yeeni Bavyerah Frederik'in yerine- ba-kumand anlna tyin olunmu olan Pa-latin eyleti kontu ve Bavyera Dukas ile Kont Nikola D Salem ve Ba ron Rkkendrof idi.338 Dman beklerken Viyana civarndaki mahalleler yaklm veya yklm idi. Birinci istihkmdan yirmi adm mesafede ehre doru topraktan yeni bir istihkm yapld. Tuna sahili kazklarla mdfaa olundu. Sel Kulesi ve Mezbahalar Kprs yaknnda bir bur yapld. Kumbaralarn yakc te'srlerine kar konulabilmek zere evlerin ahab sakaflar ykld. Mahsurlarn toplar 72 adedden, yni Osmanl toplarnn bete birinden ibaretti. Sleyman, ordughn Simering'de kurduu gn (27 Eyll - 23 Mut harrem), Tuna Osmanl ince donanmasn tekil eden'400 kayk nehirden yukar doru karak, tesadf ettikleri kprleri kamilen yakmlard. Ertesi gn, mahsurlar, 2.500 kii olduklar halde, Karintiya Kapsndan Trkler'in zerine bir yry yaparak 200 kii ldrdler ki, iki yaya-ba, bir avu, birok yenieri bunlarn arasnda idi. Tebdl-i kyafetle at zerinde ehrin etrafn dolamakta olan vezr-i zam da az daha esir edilecekti.339 29 Eyll

98
Sayfa

Quae ajudconm turri tenet et im ellendt germanice appellatur. Mverrih Didaco Serav'a mracaat, s. 58. pessel, Levanklav (Leonklavi), s. 457, 338 Pessel, s. 447. 339 Pessel ve Did&co, bu yry 29, Labach, Meldeman 27, Rznme-i Stt-leymnl 29 Eyll'de gsterirler.
336 337

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

(25 Muharrem) gn, takm tmarl, Kasr Kapsndan bir ikinci yry yaptlarsa da, Trkler'e biraz zayiat verdirdikten sonra dnmekte gecikmediler.340 2 Tern-i evvel (28 Muharrem), mahsurlar, Semendire beinin ordughna hcum ederek, otuz ba ve on esirle dndler.341 Yine o gn, mahsurlarn Karintiya Kaps ve Azz Kler Kilisesi altna kazdklar lmlara, mukabil lm kazlmasna balanld. Trkler'in lm yaptklar Hristiyanlarca, dman tarafna firar etmi bir Osmanl tarafndan haber verilmiti. Dman (Osmanllar), bu teebbslerinde muvaffak olamamas zerine, Karintiya Kaps zerine iddetli bir ate at ve ate btn gece devam etti.342 6 Tern-i evvel-2 Safer, vez>i zam aknclara duvarlara trmanmak iin iskeleler ve Anadolu askerine hendekleri dolduracak al ynlarn hazr etmelerini emretti.343 Yine o gn Zapolya tarafn tutan ve onun muhibbi olan Simon Atinayi Osmanl ordughna geldi. Bu zt, geni malmat sebebiyle, Rznme-i Sleymn'nin tbiri vehile, res'lulem dendiinden, marifden nasbli olan ve ilim erbabn mslman lardan olmasa bile takdir ve himaye eden Pdih tarafuidan iltifatla kabul olundu. Yine o gn (6 Tern-i evvel) akam saat altya doru, Kont Palatin Frederik, geceleyin Osmanl ordusuna hcum edecek taburlar tyin etmek iin kur'a att. Dman anszn basmak zere gnein douundan nce (7 Tern-i evvel)344 Eck D Rebiah kumandasnda 8.000 kiinin Sel Kaps'ndan Kasr ve Karintiya kaplarna gitmesi ve bu srada Sigismund Leyisser kumandasnda dier bir alayn Karmes Manas-tm'm evirerek dmann arkasndan hcum etmesi kararlatrld; lkin bu tertb, icrasnda ok ge davranld iin bir netice vermedi. Sigismund Leyisser askeriyle Kasr Kaps'ia vsl olduu zaman, gndz olmu ve yenieriler kar koymaa hazr bulunmutu. Bir sra zabitlerin korkakl ve yhud hyaneti sikasyle barmas, mahsurlarn firarna yol aarak harb meydannda beyz maktul ve bir miktar esr braktklar halde ehre dndler. Trkler bu muharebede Kstendi'in kahraman alaybeinin gen ya Meldeman'da Labaeh, 28 Eyll. Rflz-nme-i Sleyman!, 28 Eyll. Pessel, s. 463, yalnz bir lmn kefinden bahseder. Lkin Labach, 2 Terln - evvel yrynden ve bir gn vuku bulmu bir arhac msademesinden dah bahseder. Rz-name-l Sleym&ji'n'n o gnnde vzerft-nn padiah ziyaretinden baka birsey zlkr olunmuyor. 342 Pessel, ve Didaco. 343 RAz-name-1 Steymn, 4 Tern- evvel. 344 Pessel, Rz-nne-i SleymAn, Labach'n yanl olarak 6 TesrIn -4 evvel gsterdii bu tarihte tamamen mttefiktirler. Cell-zde, varak: 131, 132, 29 Syll ve 2, 6 Terini eroev hcumlarn, tasvir eder. Al, varak: 237, Peevt, varak: 39, AMlazz, 81 v 82.
340 341

Sayfa

99

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

nda vefatyla eleme dtkleri gibi, Hristiyanlar da Volf Hagen nmnda bir zabiti, Jorj Sterini'yi, spanyal Garcia Gijzman' kaybettiler. Yrye kumanda eden Eck D Rebih'n zrh altna mermi girmise de, te'srsiz kalmt. Osmanllar, mparator askerini o kadar yakndan t-kib ettiler ki, bir n, onlarla birlikte ehre girecekler zannolundu. Lkin gedik alm olmad gibi, kaplar kapannca, merdiven kurmak isteyenler de geri pskrtld.345 Sultn Sleyman, yeni br baskn zuhurundan ekinerek btn gece svarileri at srtnda bulundurdu (8 Tern-i evvel). Mahsurlar, u suretle Osmanllar silh altnda grnce -yanl olarak- ertesi gn kaleye bir hcum daha vukua gelecek sandlar.346 9 Tern-i evvel, leden saat sonraya (Jpru Karintiya Kaps'nn sanda ve solunda lm patlayarak iki gedik atlar ki, biri yirmidrt kiinin, bir cebhede girmesine msid ve teki 2 on vs'atinde idi. Os manllar gn mtemadiyen ehre hcum ettiler (10, 11, 12 Tern-i evvel) ; lkin -tehlikenin tehdit edici bir hl ald her mevkie giden- Ni-kola D Salem ve Jan Kayaner'i her yerde karlarnda buldular. ki lmn daha patlamas Karintiya gediini geniletti; ancak bu frsattan istifade etmek isteyen Yanya ve Aylonya beleri ikiyz kii zayiatla defa ric'at ettirildiler.347 12 Tern-i evvel, Karintiya Kaps'yle Ocaklar Kaps arasnda, duvarn byk bir ksm ykld, yeni bir gayretle hcum balad. Viyana Kuleleri yukarsndan, paalarn belerin, yenieriler ve azablarn gayretini denek ve kl ile tahrik etmekte olduklar grld. Osmanllar iki defa daha ric'at ettirildiinden, vezr-i zam mavere iin bir harb meclisi toplayarak, bunlara -ertesi gn mevsimin ilerlemesi ve yiyecek bulunmamas ric'ati emreyledii ve bir muharebe safnda veyhud muhasarada hcumu kfi gren eriat hkm348 yerini bulmu olduu cihetle- artk son bir hcum icras kararlatrld. Ordunun muhtell olmaa yz tutan ecaati para tevziyle, birok vaadlerle iade edildi.349 Yenierilerin her biri 1.000 ake,
'Pessel ve Serava, bu hcuma dir birsey syleniyorlarsa da LevanMavi (Leonklavirde, s. 389, ve Labach'dan naklen Meldeman'da zikredilmitir. 346 Bz-nme. Sleyman!, Mverrihler, yine o gn vuku bulmu irca olunmu bir yryten, ki Taschenbuch fr GeschlchVde mezkrdur, sz etmezler. 347 Rz-nfime-i Suleym&nl, Labacta, Pessei, Serava, Leyhe, Bek Rz-nmes, Marlni Sanoto: Alli 9 Ottobre fece il Turco Sopra la torre di Caranar verso il monatero di S.Chara due groese mine nel qual loco era il C.N. di Salm soyremo logotenente e con ipao Giovanl Cozlaner.> 348 Bu Hammer'in zu'mundan ibarettir. Byle rey yoktur. 349 Rm-ame-i SleymAn 13 Tern-i evvel.
345

Sayfa

100

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yni 20 duka ald; ordughda n olundu ki, duvarlarn altna ilk varan 30.000 akelik bir zeamet alacak, eer yle bir zeamete mlik olup da siph derecesinde ise suba olacak, ve eer suba ise sancak beliine karlacaktr. Pdih gedikleri bizzat muayeneye gitti ve kf derecede geni bularak vezr-i zami ziyadesiyle vd350 Yine o gn Osmanl lmclar yeni bir lm kazmakla megul ve ehre mtemdi bir ate yldrm yadrmakta iken, Pol 'Bakic ve Jan Kayaner bir yry yaparak, birok esirle dndler.351 Kuatlmann Kaldrlmas 14 Tern-i evvel (10 Saf er) gn, Osmanl ordusu, kola ayrlarak, top grlemesi ve mzka sesleri arasnda, Karintiya Kaps'nn sa ve sol taraflarnda kirkbe tvz (?) vs'atindeki gedik zerine yrd, tbrhm ve Behrm Paalar kl ve denek darbeleriyle askerin gayretini tahrik etmek istiyorlarsa da, messir olamyorlard. Asker, almanlar'n uzun arkebzleriyle lmekten ise, kumandanlarnn elleriyle lmeyi tercih eylediklerini sylyorlard. leden sonra saat e doru yeniden iki lmn patlamasyle, gedik daha da geniledi; mahsurlar, Kasr altnda bir ncsn de kefettiler ve ondan 28 tono (ton) barut kard lar. Son bir hcum daha tecrbe olundu. Lkin Viyana'nn kahraman mdafileri-nin ve reisleri Kont D Salem'in ecaati karsnda neticesiz kald. Kont D Salem bir dne ile deri ta parasyle bacandan ar yara almt. Sultn Sleyman, galebenin imknszlm grerek, ric't emrini verdi.352 Gece yarsna doru yenieriler adrlarn kaldrdlar. Ve gtremediklerini atee verdiler; manzaralar Viyana skinlerinin gzleri nnde aydnlatt gibi, lmek zere olup da mdfaasna muktedir olmadklar ahslarn ferydlan kulaklarna kadar gelirdi. te 14 Tern-i evvel trihidir ki, Sleyman, talihin birinci defa olarak silhna yaver olmadn grerek, Viyana'y ele geirmek tasavvrundan vazgemi ve bu ehrin parlak mdfaas, Almanya'nn geri kalan ksmlarn Trk tahakkmnden kurtarmtr. Bu trihin, Almanya kronolojisinde, byk vak'alann balang zaman
Rz-nao*e- SleymAn. Pesse, Labach, Serava; Hrmayer'n Tschen -buch... adl eserinde zikredilen Kont Nikola W Salem (Salm)*ln ifdesi. 351 Istoanfi. Ruz-n&me-i Sleyman*: Otlua ve azuga giden klmesnelerden kfir bl-had adam ald. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/70 -75. 352 Btks-ntaej Sleyman].
350

Sayfa

101

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

olduu grlmektedir: Brizah'm dmesi, Vestfalya Ahidnmesi, Hohkirhen Muharebesi, Ulm'un ele geirilmesi, Ayyena Muharebesi, Viyana Musalehas, Laybzig Muharebesi, nihayet Almanya'nn Napolyon ile olan uzun mcdelesine son veren muharebenin balangcnda Mttefik Devletleri ordularnn iltihk, birbirini mtekib hep bu gne tesadf etmitir.353 Viyana, kurtuluunu -Trkler'in buralara geliinden beri sessiz duransaat anlarn almak ve btn nkuslarn harekete getirmek su retiyle selmlad. Vezr-i zam, esri olan bayrakdr Zedli'e, bu grltlerin ne demek olduunu sorarak, memnuniyet haberi olduunu renmesi zerine, bayrakdr ipekli ve srmal elbise giydirip Viyana'ya gnderdi.354 b-rhim Paa'mn u hareketi ya bir hsn-i tevecch eserine, yhd bir mbadele mzkeresinde tearuz edebilecek mkijt i'tf arzusuyla tesviye etmek maksadna mstenid idi. Filhakika ertesi gn esirlerin tahlsi hakknda muharebe komiserlerine fena bir talyanca ile yazd mektub-da yle diyordu: Ben, brhm Paa, Allahn inyetiyle, en byk, en anl, en ziyde malb olmaz imparator olan Sultn Sleyman'n vezr -i zam ve mahrem ve maviri; ben,.onun devletinin mdri (idare edicisi), kullarnn, sancak belerinin reisi, ordularnn ser-askeri, size, asl ve merd zbitn! Ulanzla gnderdiiniz mektubun mealine muttali' olduk. Malmunuz olsun ki, biz sizin beldenizi almaa gelmedik, Aridk'nz malb etmee geldik; kendisini bulamadmz iindir ki, burada bu kadar gn kaybettik. Dn esirlerinizden n salverdik; bize tebli etmek zere ulanza sylediimiz vehile, sizin de bizim esirlerimiz hakknda yle muamele etmeniz mnsibdir. Elimizde bulunan esirlerinizi saymak zere bize bir me'mr gnderebilirsiniz ve bu bbda doruluumuzdan asla endeye mahal yokdur. nk eer Budin'de verilen sz tutulmam ise, kabahat bizim deil, onlarndr.355 Viyana nnde, Tern-i evvel ev-stnda yazlmtr.356

102
Sayfa

Brizah 1639; Vestfalya Musalehas 1648; Hohkirhen 1758: Ulm'un dmesi 1805, Ayyena 1806; Viyana Musalehas 1809, Laybzig 1813. 354 Pessel, Labach, Bz-raine-i Sleyman!. 355 Labach, bu mektubu brahim Paa'nn alametinin resmiyle beraber 4er. cediyor. Mektubu grm olan Rlbtschi (Ribigi) syle diyor: in levl ta-Ua papyo talice soripta, quas ego ipse n manlbus habui et legl. 356 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/75 -76.
353

Byk Osmanl Tarihi Aknclar Orta Avrupa'da

Cilt 5

Joseph von Hammer

16 Tern-i evvel'de Sultn Sleyman, ordughn kaldrd: Bununla beraber Viyana'ya az bir mesafede byk bir dvan kurdu: Vezirler, aa lar seferin mes'd neticesinden dolay tebrk ettiler; askere de galebe aldklarn gstermek iin hediyeler datld. Vezr-i zam kabzas, kn murassa bir kl, drt kaftan ile -herbiri beyz kuru yhud altmbin ake ve bununla beraber o vaktin rayicine gre 1.200 dukay ihtiva eden - be kese ake ald.357 Bir gn evvel yenierilere datlan para 246.000 dukadan fazla tutuyordu. u suretle Pdih ve vezr-i zamin siyseti -bundan yararlanmak istememek cmertliinde bulunmu olan - askerin nazarnda, bir mecbur ric'ti muzafferiyete dntrmek emelinde358 bulunmutur. Yine bu 16 Tern-i evvel gn, Alman askeri Viyana nne gelerek, esr iken Trkler'in ellerinden kap kurtulmu olduklarn sylediler. ehre almdlarsa da, msrifne yaptklar ve Trk sikkesiyle dedikleri masraflar nazar- dikkati ekti ve kendilerinden bhelenildi. kence altnda sorguya ekilerek sancaklarnn altndan kap dman tarafna gemi olduklarn, beldeyi yakmak ve kendilerini Vienerberg arkasnda bekleyecek bir frkaya rehber olmak zere klliyetli para aldklarn ikrar ettiler. Bu neferler para para edildi; azalar istihkmlara asld. brahim, son midinin de suya dtn grerek, 17 Tern-i evvelde, askerin ric'atte devam emrini verdi ve o gn Brn'den Leyta zerine gitti. Jan Kayaner, Pol Baki, Sigismmd ve Weixelberger dmdr-lara (artlara) taarruz ederek bir miktar esr, at ve deve aldlar. ada mverrihlerin ifdelerine nazaran, onlar bu mntkada on -bin adamdan ziyde esr almlardr.359 Viyana muhasarasnn srd hafta zarfnda Almanlar'n Sakman360 dedikleri aknclar, yalnz payitaht civarn deil, Yukar ve Aa stirya'y tahrb ettiler ve aknlarn Ratizbon taraflarna kadar genilettiler, kiliseleri, haneleri yaktlar; ahlyi ldrdler. Hlenberg eteinden Lihtentayn kasrna kadar btn
Rz-name-i Sleymnl, Solak~z4e, Cell-zde. 1 kese 50 kuru ve 1 ikuru 120 ake tutar. Lakl'nin brhm ile bir konumasndan anUu sldfe zere, o zaman 1 duka 50 kuru ederdi. Sleyman, 12.300.000 ake tevzi etmekle, son hcumu 246.000 duka ile te'dlye etmitir. 358 Osmanl ordusunun intizmna hale gelmedii gibi. Viyana mahsurla* rnn mikdarl&r az ve halleri perian idi. Trkleri taklb etmemeleri bundan iteri geliyordu. Hammer'in tercme olunan ibaresi, milliyeti, ci -hetiyle tabiatiyle m'zrdur. (Mtercim). 359 Pessel, Bek, Labach. 360 Osmanl aknclar Romallar'm Proedatores, ttalyanlar'n quastodori ve sacchegiatori (harb edici) dedikleri takmdr; Almanlar bu son kelimeden Sakman yapmlardr.
357

Sayfa

103

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

memleket bir yangn yerine dnd. Viyana muhasarasnn kaldrld gn Bonaklar Heyligentad balarn harb ederek son hcum malbiyetinin intikamn bu kyn ahlsini katlim etmekle aldlar.361 Dubling'de vergi defterleri yakld. Panzing, Sen-Vayt, Hottel-dorf, Hieing ateler iinde kald. Lihtentayn sinyorunun olu Kristof Frayleben, kknn yangnndan kurtarlp esr olarak gtrld. Breh-tolsdorf, duvarlarnn salaml sayesinde ap-anszm zabtolunmaktan kurtuldu. Brn, Anzerdorf, Baden, Klosternoburg mevkileri ykld. 6.000 aknc ns nehri zerindeki mntkalar tahrb ettiler ve Biberbah Kilise-si'ni yakarak bsi ve Vaydofen'den geri srldler. Avusturya milisleri resi olup Viyana'nn Trkler tarafndan ikinci muhasarasnda ehri mdfaa ettiini greceimiz Kndager'in kendisine lyk atas Jan Starem-berg, maiyyetinde pek az adam olmakla beraber, ns geitlerini muhfa-az etti; boazlarn hepsini kulelerle mdfaa ederek ve aalar kestirip yatrarak 30.000 akncnn geiini men' edip bunlar Istirya'ya doru dnmee mecbur etti ki, orada dah kendilerini intikam bekliyordu.362 Kyllerden biroklar, birbirini mtekib bunlar anszn bastrarak, ilerinden aldklar esrleri dm veyhud yakmak suretiyle ldrdler (e-hd ettiler). Stokro mevkiinde iki karde Tuna sahillerini her trl taarruzdan muhafaza ettiler. Kk kayklarla Tuna'dan geen 1.000 aknc zerine Kont Julien D Hardek tarafndan hcum edilerek mida kasabas ve kasrnn (atosunun) yaklmasna ceza olmak zere ldrldler. Groborl adnda bir atl, ecaati evkiyle Trkler'in bir takmn kayklarna kadar tktb etti; mcdelede kayk devrilip iindeki insan ve atlar suda bouldu. Baka bir tarafta, Erlbeg D Trusni yalnz on atl ve alt piyade ile bir deirmeni bir dman mfrezesine kar o kadar iyi md faa etti ki, yz telefat verdirdi. Kornoburg*da mstahkem bir kaleye atlm olan iki aknc takm stirya Byk Hkimi Jorj D Luhtenberg ve Ba vyera miralaylar Volfgang ve Sigismund D Deiks tarafndan mahv edildiler. Avusturya ordusu nehrin te tarafndan bu mcdelelere yardm ediyordu.
361

Hlstorische und topographische Darstellung der Pfarrea Schlaesser, Klaester im Erzherzothum Oesterrelch, Viyana, 1824, I, s. 78. 362 nns'in st Tarafndaki Avusturya'da Milis Trihi, mellifi Fransuva Kur (Kurz), Linz 1811, c. 1, s. 90; maahaza Trk-ler'in ehre girmi olduklar grnmyor. nk stirya ve-kayinmeleri Yukar Mar'da Osmanllarn istilsndan hi bahsetmiyorlar. Julius Sezar'n Siyset ve Kilise Trihi'nde (c. 7, s. 38, Graz, 1788) ve Valvasur'un eserinde (c. 4, s. 427) Voessenbourg muhasaras ve Sigismund Weixelberger'in Leib -nitz sahrlarndaki muharebesine dir olan ifdeler, Gn muhasaras esnasnda Sultn Sleyman emriyle icra olunan akna mteallik olmaldr, ki bu da sene sonra vukua gelmitir. Sigismund Weixelberger Viyana muhasarasnda bulunduundan, yine o zaman KarniyoTun imdadna gnderilen askerin banda bulunamazd. Seiten Stesten kazsmda Biberach Kilisesi duvar zerinde grlen mezar kitabesi dah ayn haty tar. nk bu akm 1M9 yerine 1528 senesinde gsterir. (Trih, statistik, San'at salnamelerine mracaat, 1827, 1828, 1829).

Sayfa

104

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Eer Hristiyanlar 20.000 maktul ve esr verdilerse, Viyana seferinde Pdih da 40.000 asker zayi etti. Aknclar bu tahribat srasnda, beyhude md etmi bulunduklar byk Viyana ganimetine mudil gelecek ganimetler aramakta iken, mun tazam ordu ric'ate devam etmiti. Trkler'in Kral Yano dedikleri Zapol -ya, Sultn Sleyman'n yaklatn haber alarak, Budin'den hareketle istikbline kt ve kendisini istikble gelen vezirler tarafndan kabul olunda gn sonra (29 Tern-i evvel - 25 Safer) Zapolya, seferin mes'd neticesinden dolay dvnda Sultn Sleyman' tebrik ile el ptkten sonra -on kaftan, zincir ve gemleri altndan at hediye alarak- kt. Gritti de ertesi gn 2.000 duka ald.363 Ordu, Tuna'nn sol sahilinden yola devam ederek, Balya, Bat -Monostor, Ba, Petervaradin tarikiyle Belgrad'a geldi. Klavuz bulunmamas ve o yerlerin bilinmemesi, vezr-i zamin eyas da dhil olmak zere, hayl yklerin zayi edilerek bataklklarda kalmasna yol at. Bu ihmllere ceza olmak zere yklerin nakline memur altbin kiinin tahsisatlar kesil di; birok kk zabitlerin de timarlar terkin edildi.364 Vezr-i zam, ordunun ric'atte dr olduu bu gibi kk talihsiz liklerden dikkatleri baka taraflara evirmek iin, hussi bir dvan top layarak, Macaristan tacn -Nirevn'dan intikal etmi olduunu syleyerek- btn devlet kadrosunun gzleri nne koydu. O vakte kadar brhm Paa. bunu yannda saklamt; ihtiml ki, eer Viyana'nn d mesiyle Macaristan bir Trk vilyeti olursa, kendi bana koymak iin. Lkin mevcud duruma binen Pereney (Pereny), Lui Gritti, Simon Ati-nayi ile Japolya'ya gnderdi (27 Safer - 31 Tern-i evvel). Sultn Sleyman, Belgrad'dan Venedik Docu'na tercman Ynus Be vstasyle bir mektup gnderdi ki, bunda Viyana seferini, Ferdinand'n ric'atini, Zapolya'nn Macaristan tahtna oturtulmasn ark'n mu'td m blaasyle iaret ediyordu.365
Rz-nme-i Sleym&nS. 25. M, 29 Terin-i evvel. Kezalik. 365 u halde Macaristan tac -memleket mverrihlerinin yazdklar gibi- Zapolya'ya Budin Kraliyet Kasr'nda verilmi deildir; Sultn Sleyman'n Budin ehrindeki iki merhale aadaki ordughndan gnderilmitir. Pessler'in Tipoltyn'e iti-md ederek zikrettii bert, uydurmadr. Zira Ebrobeckiz, Urur, Osrc an, Aligido (Ebbekir, mer, Osman, Al) gibi ga-rb iml bir yana bir Osmanl Pdihnn, zellikle Sultn Sleyman gibi bir hkmdarn u szleri yazmas hayldir: Si remanerem solu vel uno cum saltem Bosormano (ms -lman) vocato ive cum doubus, tribus aut ad summum qua-tour personis, ut saltem cum ictu obliger et tenear te requirere tibique ea dicam: Hic adsum ego paratus, quid me velis, pra-esto sum ad omnia! Bu varakann shhatine inanmak, Osmanllar'n detlerine ve ahlklarna kat'iyyen vkf olmamann ak delilidir. (Tipoltyn, Origine et occasus Transylv. Lug-duni, 1617, s. 175). M. D'Ohsson'un (c, 3), Zapolya tarafndan daha 1526 senesinde 30.000 duka
363 364

Sayfa

105

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Ricat Sebepleri Viyana'nn bu neticesiz muhasaras, Sultn Sleyman'n muvaffakiyetle taclanmyan ilk teebbsdr. Bu seferde meydana gelen tahrb ne Pdih'a isnd olunmaldr, ne de vezr-i azama. Bir de, Viyana muhasaras yalnzca brhm Paa'nn Hristiyanlarca uyumasndan dolay neticesiz kaldna dir, birok mverrihler ve hatt Robertson tarafndan ileri srlen isndlar, kat'iyyen aslszdr. Byle olmu olsa, Osmanl mverrihleri onun Viyana nnde hyanetini -tam bir iktidara mlik olmu olanPdihn bu gzdesinin birka sene sonra sukutunu gerektiren sebepler srasnda saymaktan geri kalmazlard. Hlbuki, buna dir birey sylemezler. Venedik ve Avusturya arivlerinde de byle bir zann te'yd" edebilecek en kk bir emare yoktur. Sonralar Avusturya sefirleri ile brhm Paa arasnda teesss eden mnsebetler dahi -ileride greceimiz vehile- yle bir hle dellet edecek birey gsteremez. Evvel, brhm Paa'nn ifde tarznda ml bir tevecche niane olabi lecek hibir tbir olmad gibi, Avusturya elilerinin szlerinde de kendilerinin temsil ettikleri hkmet hakkndaki hizmete dir m yoktur. brhm Paa, Macaristan tacna arzu duymu bulunduu hlde dah, Viyana malbiyetinden Zapolya'nm intihabnn tezyidinden baka- hibir ey kazanamayacakt (Not: 24). u halde Osmanl ric'atinin hakk sebepleri, vezr-i zamin hyaneti deil, yenierilerin evvelce Budin'de yz gsteren honudsuzluu, alkn olmadklar bir souktan ikyet etmekte olan Anadolu askerinin sylenmeleri, btn orduda hissedilen erzak ktldr. Viyana'nm bu gzel mdfaas, Budin, Raab, Plentenburg, Al-tenburg ehirlerinin kolayca teslmi hicabm ortadan kaldrr. Osmanl ftihlerinin, muharebe dalgalar, birinci defa olarak Almanya mparatorluu arazsine yayldklar halde Avusturya payitaht istihkmlarnda almas imknsz bir sed bulmu idiler.366

Sayfa

106

YRMYEDNC KTAP ................................................................................................. ehzadelerin Snnet Dn ........................................................................... Ferdinand'n Elisi .............................................................................................

tediye edilmi olduuna dir ifdesi, bir essa mstenid grnmez. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/77 -79 366 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/79 -80.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kanunnin Beinci Seferi (Alman Seferi) ........................................................... Avusturya lerine Aknlar ................................................................................. Ordunun Dn .............................................................................................. Koron'un Andrea Dorya Tarafndan Zapt ........................................................ Avusturya'nn Osmanl Devleti le Mnsebetleri Ve lk Muahedenin Akdi..................................................................................................... brahim Paa Ve Mzkerelerin Seyri ............................................................... Eliler Huzr-i ahanede ...................................................................................

Sayfa

107

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

YRMYEDNC KTAP ehzadelerin Snnet Dn Getiimiz kitapta, Sultn Sleyman'n ve vezr-i zamin mhirne siysetinin, Osmanl ordusunun Viyana nnde urad hakaretin hissedmemesine nasl altn zikretmitik. Neferlere, kumandanlara ihsanlar verilmi; Osmanl lkesindeki valilere, ecnebi devletlerine zafer-nmeler gnderilmiti. Bb- devletten sdr olan resm evrak aka gsteriyordu ki, Pdih Almanya'nn fethi arzusunda bulunmayp, maksad Fer -dinand'a yetierek, onu bir muharebeye zorlamaa mnhasr olduu gibi, Macaristan tacn Zapolya'nn bana koymasyle, bu tac terketmek gibi hne bir cmertlikte bulunmutur.367 Bu suretle, Osmanl ordusunun ric'ati btn
Siph ve devlet tercman Ynus Be'in Belgrad'da mhrlenip Venedik'e getirdii zafer-nme, Marini Sanuto'dan naklen aaya konulmutur. Bunun Rumca asl Venedik arivindedir: Cep a della lettera del Signor turco fctta alla signoria - nostra, tradotta di (turco, ce mot manque) in volgare Suleymansach Folo De Selim Sach Imperador Semper Vtoroso Suleimansach per gratia di Dio re Grandissimo di Cons -tantinopoli et Imperador dele do terre ferme, de TAsia et Persia et Arabbia, de la Syria, Mecha et Jerusalem et di tutta la region dTSgypto, e di tutta la region littorale Signor et Imperador, alla Illma et honoranda signoria di Venezia D. domino Andrea Griti duce la degna e condecente salutation. Sap-piano Vissa. Ula che cund lo ajrto delo omnipotente I ddio se levo la mia grand Maest. cum tutti li exerciti suoi, che anda-semo contra elu?e di Hongaria per incontrarsi con elRe di dfttto Ioco, corabatesimo et con lo ajuto di Dio superasimo et lo amaa -simo et prendesimo tutto el suo paese poi vene Joanne del paese de Erdel et sento nel locho del prefatto Re mandando suo Em-bassador alla porta dela mia molto grande Maest per causa de Iregno et mia molto grande Maest confirmo detto Joanne. Poi Ferdinando fratello del Re di Spagna quale era in Boemia e archi duca in Alemagna si levo cum al quante sue zenti et vene sopra il pretato Re Zuane et li tolse Buda sua sedia et la sua corona, de la quale in corono la sua testa, et li tolse tutto el reame di Hongeria sotto el suo poter, poi havendo inteso mia Maest. le pr edette cose subito commandato a Ibraimbassa mio primo vezir degno e valente, che andase ana giurnata avanti con tutte le genti de la Romania et aliquanti pedoni et a cavalo schiavi di mia Maest grande, et mia grande Maest andava subsequenter drio di lui cum Ayasbassa et Ca-cimbassa Vesiri et con tutta la mia porta et driedo veniva Bechrambeg, beglerbeg de la Anatolia, con tutto lo exercito de la Anatolia, et venuti Belgrado fesimo far un ponte sopra il fiume de la S&ve, et pasato el detto ponte venisemo in la Serimina (Sim, Sirmi) et tutte le terre, erano in esso Ioco, se resimo, et fatto il ponte passa semo, portade le chiave sue. Venuti poi sul fiume di Drava et da quel Ioco venisemo nel Ioco detto Mocha (Moha) dove combatesimo con el Re dove detto re Joanne vene a la Porta di mia grande Maest, de la qual li concesi il regno di Hongaria et Ievati deli el ditto Re mando una giurnata avanti cum el suo exercito et alli 29 de la luna de Zachiz (Zilhicce) che alli do settembre giongesimo a Buda et li etiam gionse tutta la mia armada per el fiume del Danubio et ero inteso, el prefato Ferdinando fugiendo se ne ando in Allemagna, dentro in Buda lascio quatro capitani cum molti fanti in custodia et defension dela citt; quelli commin -zorno combater com il mio exercito. La mia molto grande Maest comando che la dita citta fusse circumsesa cum le mie artillerie del mio exercito et cussi commenzorno a expug-narlo et tre giorni fu oppugnado come incluso et al quarto giurno prendescino la citta de fazi et li homini fugirno et an-dorno in la fortezza, dove cum l schioppi et artilleria li circumdesimo, et videndo che non potevanno scapolar dimandor-no misericordia, prendesimo la fortezza a tutto il resto di Hongaria et tutte le sue terre et ho donato el regno di Hongaria al prefato Joanne secondo OMtume di mia molto grande Maest cum tutti i loghi e Hem sue, azio el daa carazo (harac) a la porta de la Maest mia. Havemo abuto etiam cum 10 ajuto di Dio la corona vecchia di Hongaria, et che niuno poteva esser Re senza aver messa in testa dita corona;' ma 11 preposito veramente mio era di non zerchar queste .cose, ma di trovar el Re Ferdinuttdo, quale vene ad occupar per forza il regno di Hongaria, e Ievatossi di ditto Ioco se ne ando in Allemagna, et mia Maest molto grande Ievatossi de li cum tutto il mio exercito ando seguitandolo'et per el camino tro-voalcune terre Strigonia Camara (Kornom) et Obar (Atten-burg) et molta altre terre, de li qual alcune
367

Sayfa

108

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

vilyetlerin valilerine ve ecnebi sefirlerine muzaffe-riyet eklinde gsterildi. Sleyman, stanbul'a geliini mtekib -tahribatn, yamalarn aldatmaa kifayet etmemi olduu- ordunun ecaatini ihya etmek maksadyle, o zamana kadar iitilmemi derecede tantanal dnler tasavvur etti. Zafernmelere ve birok timr ve zeametler ihsanna ramen, muvaffakiyeti hakknda yaylan bheleri bu suretle yok etmek istiyordu. Devlet'in byk memurlarna, valilerine gnderdii dvet-rimeler-den baka, Venedik Docu'na gnderdii huss bir mektupla, drt ehzadesinin snnet dnnde komu ve dost sfatiyle onu da davet ediyordu. Ancak bb- hmyna gelmek iin tyn olunan mektubun gnderili trihinden itibaren alt haftadan ziyde olmadndan, Sultn Sleyman'n bu daveti zel bir protokol olmak zere f ettii, yhud Venedik Docu'nu n veya vekilinin dne yetimelerine msid olacak kadar mh let vermeyi haysiyetine muvafk grmedii zannolunabilir. Ynus Be'in Viyana seferindeki muzafferiyetleri ve Macaristan tacnn Zapolya'ya terkini Venedik Senatosu'na tebliinden takriben alt ay sonra idi ki, srmal mkellef elbise giymi yeni bir eli, Venedik asilzadelerinden oni-kisi delaletiyle Senato'ya sokularak, ehzadelerin yaknda snnet edileceini bildirdi ve Doc'a Pdih'm dostne davet mektubunu t etti.368 Doc, yandan ve seyahatin uzunluundan bahsederek i'tizr etmekle beraber,
se resero alcune forno derelicti dali suoi habitatori che fugirno, quel prefatte tutti terre predesimo cum tutti li confini della Allemagna et sopra i confini una terra che si chiama Pruckh, et una altra che chiamanno cita rosa (Rothneusiedel), et molto altre terre venero a rendersi alla mia molto grande Maest, e lavatone de queli lochi alli XXII de la luna di Micharem (Muharrem) zione 25 (26) di settembre, venisimo alla citta dela Viena, et cio inteso il prefato Re, si levo e fugendo se ne ando al regno di Bohemia et in la citta nominata Praga, et li si nascose, del quale piu non intendesimo si era morto o vivo, et cuoci per commandamento de la mia molto grande Maest furono man-date alcune genti a brusar e distrugger tutto il suo paese, et la mia armata etiam audo per el Danubio distruggendo molti lochi, la qual armata et la mia Maest etiam stette di sotto ditta Viena 22 giurni; voltosi de li mia Maest molto grande, viene Buda et el profato Re Joanne vene et baso la man di mia Maest, quale commando che fusse data la antidetta corona nelle man di esso Re. Et di quel Ioco cum lo ajuto de Dio me inviai verso la mia sedia di Constantinopoli. Per tanto sia noto a Voss. Ula che per la bona pace et amicitia intercidde fra nui, mandemo il Nostro Schiavo Jonus interprete della mia porta della mia molto grande Maest pe r Ambassador, azio vi porti le bone nove et congratulazione. Sappiate Vossign. Illustrissima che havemo comesso il presente schiavo nostro, che habbia a dirvi alcune parole et li darete fede a quanto vi dira non altro per hora. Data a Belgrado, 10 novembre 1529. 368 Orator turco a Venezia per invidar il doge ad andar a Constantinopoli per esser delle feste della cironcision di 4 fieli, che si fara questo Zugno. 21. Jugno venne il Orator del . richissimo d'oro, era accompagnato di 12 gentiluomini. II Serenis-simo I'uso grate parole e saludasse il Sr. -volesse venir, ma non puo taminar essendo troppo vecchio. Marni Sanuto, c. 53, 1530 senesi. Bu mektup 936 Ramazan' (1530 Mays) tarihlidir. Snnet dn 15 evvTde (12 Haziran) yaplmak zere kararlatrlmt. Vezir tarafndan sefirin veda mlakatna kabul -ki bu mlakattan klrken Gritti sefire dostlua byk bir tezahratta bulunmutur - ancak 21 Haziran'da vuku bulmutur; dn 15 gn te'hr edilmiti. Avusturya m paratorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi*nde, Venedik ksmnda, 1528 ve 1530 senelerinde Serbeniko hududunun belirlen mesine dir Hersek ve Bosna sancak-beleriyle Mostar ve Skardino hkimlerine gnderilen fermanlarn asl mevcuttur. Bu fermanlarda martolozlar, azablar, aknclar, morlaklar tarafndan Venedik arazsinde yaplan hasarlarn da tahkik olunmas yazlyd.

Sayfa

109

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kendi yerine fevkalde bir eli gndereceini ilve etti. Binenaleyh o srada stanbul'da murahhas Piyetro Zen'den baka Moenigo snnet dnnde Doc'u temsil etmee me'mr olmu369 ve dn 27 Ha-zran 1530 trihinde yaplmtr. O merasim gnnde, leye doru Pdih, btn saray ekbiri maiy yetinde olduu halde, Atmeydan'na azimet etti ki, bu meydann kuzeyinde Mehter-hne yannda lcivert ta stunlar zerine muhteem bir taht kurulmutu; zerinde altn ile revnakdr bir syebn (glgelik) bulunuyordu, bunun zirvesinde gayet kymetli kumalar dalgalanyordu. Ze mn, yumuak kalielerle denmi olarak civarnda bin renkte adrlar grlyordu. ki vezr -ki Aya ve Kaasm Paalar'dir- eskiden Aziz Yahya (Sen-Jan Kilisesi olan Arslan-hne'ye kadar Pdih' istikble geldiler.370 Yalnz Pdih at zerinde, ondan mada herkes yayan olduu halde, vezr-i zam, yenieri aas, devletin btn belerbeleri meydnn ortasna kadar geldiler; malb hkmdarlardan alnma adrlarn ortasnda kurulmu olan ve kymet ve revnaka hepsinden stn bulunan tahtnn basamaklarna kadar o hl ile Pdih'a refakat ettiler. II. Mehmed'in galebe ettii Uzun Hasan'n ve I. Selm'in tahtndan indirdii Gr (Gavri)'nin otaklar, tbrhm Paa'nn Macaristan Kral'-nn sarayndan ald heykellerin yannda grnyordu. Asker mzkann cokun nameleri arasnda Pdih tahta kt. Devletin byk memurlarnn, vezirlerin, aalarn, mft ile ulemnn tebrik ve hed iyelerini arz etmelerini mtekib, kendilerine mkellef bir ziyafet ekildi. kinci gn, bizzat stanbul'a gelmek zere davet edilmi olan vezirlikten ve valilikten azledilmi olanlar el-pme erefine nail olarak, bunlardan yalnz sabk vezr-i zam Pr Paa, Msr seferinde byk hizmetleri grlm olan Zeynel Paa,371 sabk Anadolu belerbei Ykb Paa, sabk Rumeli belerbei skender Paa, taraflarndan vekil gndermek msadesine nail olmu idiler. nc gn, sancak belerinin, Krd belerinin, yabanc devlet elilerinin kabulyle geti. Venedik elilerinin okluu, dier milletler elilerinin bulunmamasn hissetirmemi oldu. ki fevkalde eli ile -k Zen ve

110
Sayfa

Sleyman, Moenigo'nun i'timdnmesine cevaben 1 Muharrem 937 (25 Austos 1530) trihiyle gnderdii muhteem nme Avusturya mp. ve Kraliyet Hanedan arivinde Scritture turchescbe (Trke yazmalar) arasndadr. . 370 Cell-zde, varak: 135. Ferdi, varak: 165. Abdlazlz, varak: 84. 371 Solak-zde'ye ve Steymn-nme'ye nazaran Pir! ve Zeynel Paalar bizzat hazr diler. Solak-zde, s. 475, SiHeyman-oaroe, s. 107. Mtercim.
369

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Moenigo'dur- istanbul'da mukm Venedik balyosu Bernardo ve Doc'-un olu olup Pdih'n Zapolya nezdine memuriyetle gndermi olduu Alvazio Gritti bu dnde hazr bulundular.372 Pdih'n ayaklan altna arz olunan hediyeler, o zamana kadar g rlm olanlarn hepsini geti. Bu hediyeler, Msr ve m pamuklu men sucatndan373 ve Hindistan muslin ve allarndan, billur kadehlerden, in fafrlerinden, Tataristan krklerinden, Arab delikanllarndan, Trkmen atlarndan, memlklerden, Rm genlerinden, Habe ve Macaristan klelerinden mrekkeb idi. Yalnz vezr-i zamin hediyeleri 50.000 duka kymetindeydi.374 Sultn Sleyman halka bir muharebe manzaras sergiledi ki, bunda muhrib vazifesini if edenler hakikaten tfenk, kl, mzrak ile silhl bulunuyorlard. zel olarak in olunmu ve biri Macarlar tarafndan m dfaa edilmekte bulunmu iki ahb kule zerine hcumlar icra olundu.375 Drdnc gn saray hocalar, mtebahhir lim Hayreddn ile kazaskerler Pdih'a arz- tebrike geldiler. ekilen ziyafette onlar, vezr-i zamin sa tarafnda bulunarak, en lezz kzartmalar, ve en nefs tatllar verildi. Halk, hokkabaz ve canbaz oyunlaryla elendi. Beinci gn, silh oyunlarna, Rumeli'de bir belie tyin olunmu olan erke Bei nal (Aynal) ile Msr'dan gelmi olan memlklerin m brezelerine tahsis ayrld. Bunlarn silh kullanmakta ve ata binmekte gsterdikleri maharet, fevkalde takdire mazhar oldu. Pdih gecenin ge bir vaktine kadar bu oyunlara huzruyle eref vermekte olduu halde, iki ahb kule gece yars ate oyunlar arasnda tututuruldu. Ertesi gn dier iki kule grld ki, yine o gece binicilikte ve zor oyunlarnda ma-hretiyle mehur olan Crum nmnda biri tarafndan in edilmiti. Bu kulelerin herbiri yz kii tarafndan mdfaa olunmaktayd; bunlar karlkl olarak yryler yaparak birbirlerine hcum ettiler; t o zamana kadar ki, iki taraftan biri tammiyle malb olarak birok kzlarla deli- kanllar ganimet gibi glib gelen tarafn eline dt. Bu elenceler, yeni ate oyunu ile (il'b -i

Marini Sanoto'da, 1, 53, bu dn hakknda drt rapor vardr. Birincisi Pletro Zen tarafndan, 13 Temmuz 1530; ikincisi Moenigo tarafndan 14 Temmuz 1530; ncs balyos Bernardo tarafndan; drdncs Se nato zasndan Andrea Rossl tarafndan. 373 Cell-zde, varak: 135. Avrupa lisanlarna dhil olan coton (koton; pamuk) kelimesi Arabca'nn pamuklu dokuma mnsna olan kutn deil, pamuk mnsna olan kutn keli' meinden gelir. Cell -zde, birok dokuma isimlerini yazar: Kemha (am kuma: Damas), atlas (Satin), kutn, katfe v.s. 374 Ferd, varak: 17. Marini Sanoto, a.g.e. 375 Marini Sanoto, 4 Temmu tarihli rapor.
372

Sayfa

111

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

112

nriyye), iki kulenin yanmasyle son buldu.376 Yedinci gn, yenieriler, aalarnn ve svr kumandanlarnn refakatinde olduklar hlde hitan (snnet) nahllarn tantanal bir surette alp gtrdler. Bu nahllar mahrt ekilde olup, altn varaklarla yaratc kudretin kearet-i mahlkatma dellet etmek zere birok ince iek, meyve, ku, rp (drt ayakl hayvan) resimleriyle ssl idi. Sekizinci ve dokuzuncu gn raks ile, msik elenceleriyle geti; Atmeydan'ndaki stunla Dikilita arasnda uzatlm olan bir ip zerinde Msr'l bir canbaz hnerini gsterirken, gemiciler ve yenieriler, yal direklerin tepelerine, konulmu mkfatlar almak iin377 eviklik msabakasna km idiler. Onuncu gn, mderrisler ve bunlarn gnde ellier ake alan muavinleri ile kad ve mderris mtekaidleri mutantan bir ziyafete davet olu ndular. Stunun ve Dikilita'm zerine canbazlar kt. Ondan sonra gn de maskaralar, hokkabazlar, hayalciler hnerlerini gsterdiler. Oyuncularn hepsi balarna serpilen, yhud alnlarna yaptrlan altn ve gm sikkelerle birok bahi aldlar. Ondrdnc gn saray ve ordu aalar ehzadeyi -ki Mustafa, Ahmed ve Selm'dir- almak zere Eski Saray'a gittiler. Vezirler Atmeydan'nn giriine kadar yaya olarak ehzadeleri istikbl ile, dvn erknnn toplanm bulunduu Pdih'n otana gtrdler.378 Ertesi gn, ziyfet-i ahane verildi; Pdih'n sa tarafnda vezr-i zam, iki vezr, yni Aya ve Kaasm Paalar, Rumeli ve Anadolu beler beileri ve kazaskerleri, hce-i ehr-yr Hayreddn, Tatar Hn'nn olu; sol tarafnda eski vezr-i zam Pr Mehmed Paa, Zeynel Paa, Akkoyun-lu Sllesi'nden Ferruhd Be, Msr Sultn Kansu Gur'nin olu Mu -rad Be, son Dulkadiriyye beinin olu Latf Be bulunuyorlard. Onaltnc gn Pdih'n huzurunda vuku bulan ilm mbhase bil hasse clib-i dikkat oldu. avu-ba mftyi, cebeci-ba muallim-i pdihyi ulemnn mzkere meclisine davete memur oldular. Pdih'm sanda mft ve Anadolu kazaskeri Kaadir Efendi, solunda hoca ile Rumeli kazaskeri Fenr-zde Muhyiddn bulundu. Sultn Sleyman, ders olmak zere Fatiha Sresi'ni gsterdi. Alimne cevaplar verildike alklarla tahsn olunur ve cehalet, duraklama, tereddd gibi hallerde sktla mczt
376 377 378

Cell-zde, varak: 136 ve 137. Snnet mumu, Cell-zde, varak: 137, Ferdi, varak: 169. Cell-zde, varak: 137, Ferdi, varak: 170.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gsterilirdi. Sleyman Halfe nmnda bir mderris daha md -hi bir cezaya urad: Bir sule mukabil cevb bulamadndan kendisine nzul inerek, evine gtrld ve orada hayta veda etti. Nihayet, onsekizinci gn, brhm Paa'mn Atmeydam yanndaki sa raynda snnet icra olundu. Vezirler, belerbeileri, ulem huzr- ahaneye karak Pdih'n elini pme erefine nail olup luTatler giydiler. Evvelki gnler gibi, yeniden elenceler ve ate oyunlar tertb olundu. Hulsa bu dn hafta srdkten sonra Kdhne sahrasnda tertb edilen bir kou ile sona erdi.379 Sultn Sleyman, gsterdii tantanadan memnun olarak tbrhm Paa'ya: - Senin hemiremle izdivacn dnyle oullarmn dnnden hangisi daha gzeldir? diye sordu. brhm Paa u cevb verdi: - Benim dnm gibi imdiye kadar olmam ve olmayacaktr? Sleyman, bu beklenilmeyen cevaptan biraz fkelenerek: - Neden? diye sormas zerine, vezr-i zam: - Sizin dnnzde benim dnmdeki kadar byk bir davetli yoktur: Benim dnm, zamanmzn Sleymn* olan Mekke ve Medine Pdihnn huzuruyla merref olmutur. cevbn verdi. Pdih, bu mhirne sitayiten hayrete derek: - Bunu ihtar ettiinden dolay hezr tahsn! demitir.380 Ferdinand'n Elisi Snnet dnnden ay sonra (17 Tern-i evvel), istanbul'a Avusturya mparatoru Ferdinand'm ikinci bir sefaret hey'eti geldi ki, Hrvatistan valyeleri'nden rs mbeyncilerinden mparatorluun Sen -Vayt ve Gn mevkilerindeki askerlerin kumandan Nikola Yurii ile neberg Kontu ve
Cell-zde, varak: 139. Ferd, varak: 173. Ali, varak: 239; ylrmlnc vak'a. Abdlazz, va: 86. Peevl, v&: 56. Solak-zde, va: 110. 380 Solak-zflde'ye nazaran brahim Paa Benim dnme bizzat Mekke ve Medine ve sedd-i islm olan Budin ve Msr ve am Pdih Sleymn- zaman ve haUfe-1 blend-altn hazretleri terif buyurdular. demi ve Pdih bt-lhtlyr: brahim, hezr aferin ki bizi Uzam ettin szlerini sarf etmitir. (Mtercim). Bu sul ve cevb nazm etmi olan Yahya Be'den naklen Cell-zde (varak: 110). Bu fkray yalnz Solak -zde ve l yazm ve l matbah- mire ktiblerinden dnde bulunan bir ahsdan iittiini ifde etmitir. l, meydanda ehram gibi ylp dnn nc gn ahlye braklan et yemekleri hakknda da tafsilt veriyor; kz etleri srasnda btn danalar varm ve bunlarn yanndan canl kargalar, saksaanlar ve dier av kular, kpekler, kediler, tilkiler, tavanlar, kurd -lar, akallar karak yemeklere saldran a halkn zerine seyircilerin alklar altnda hcum etmiler. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/81 -85.
379

Sayfa

113

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tstirya valyesi Josef D Lamberg'den mrekkeb idi. Maiyyet -lerinde 24 kii bulunuyordu; bu eli hey'e'ti hakknda trih bir hatrat yazm olan Benuva Kropesi D Bernburg, Ltince tercman sfatiyle, bunlarn arasnda idiler.381 Elli avu, ehrin yarm fersah mesafesine kadar istikbllerine gelerek, Eliler Hn'na gtrdler, Pdih'n emri mucibince, hibireylerinin eksik olmamasna i'tina gsterildi. Gelilerinin dokuzuncu gn Yurii ve Jozef D Lamberg, brhm Paa tarafndan kabul edildiler (25 Tern-i evvel). O zaman Avusturya saraynda mill lisana o kadar hrmet olunurdu M, bu elilerin vezr-i azama ve Pdih'a memuriyet sebeplerini Almanca'dan baka lisan ile ifde etmeleri huss surette yasaklanmt.382 brahim Paa, kendi tercmannn talyanca'dan baka lisan bilmediini syleyerek, sefirlerin szlerinin Ltince'ye tercme, edilmesine muvafakat gstermediinden, bunlar fikir deitirmee mecbur kalarak, yalnz Hrvata bilen bir tercman istemekle iktifa ettiler; buna msade, olundu. Bunun zerine brahim Paa'ya* Yrii kendi lisan olan Hrvata ile hitb ederek, Pdih'la grmee kabul olunmalarn rica ettiler. Ve-zr-i zam bunlar arlken ve Ferdinand'n imdi nerede bulunduklar, bu hkmdarlarn i'tiydlar, ilerinin ahvli ve ire hakknda sullere gark etti. mparator ile Bohemya ve Macaristan Kral hakknda cereyan eden mklemede birincisi ancak spanya Kral ve ikincisini ksaca Ferdinand tbirinden baka bir surette yd etmedi. arl ile Papa arasndaki anlamann -tmparator'un askeri Roma ehrini yama ettii ve Papa'y esarete dr etmi olduu iin- sefirlerin zannettii kadar h-lisne olmyacan mtebessimne ihtar etti ve Papa ile Fransa Kral'-nn PdihMan istimdd etmi olduklarn383 ve spanya Kral'nn I. Fransuva hakkndaki muamelesinin
Itinerarium Wegraiss. K. Knig Majestet Postschaftigen Cons-tantinopol zu dem trkischen Kaiser Soleiman, Otuzuncu sene, 32 byk sahife, zerinde basld yer vs. iaretleri yerine yalnz 1531 senesi yazldr. Bu eser, eli Hobordanski'nin sefretnmesiyle tercman Kripei (Curipedschitz)'in bu sefarete dir ve stangul'dan yazlm, iinde bir resim ihtiva eden risalesi kadar ndirdir. Bu eserin ismi udur: Ein disputation der Gesprecht sweyer Stallbuben, so njit Kniglicher Majestart Bothschaft bey dem Trkischen Kayser zu Constantinopel gewesen; dieweil sy allda in ihrer eherbergung von den Trken verspert, beschehen, darinnen aile Gewohnheiten, Breuche, Glaub, Or^inung \md Landesart der Trkey gemeldt wird, von Herrn Benedikten Curipeschitz von Oberburg obgemelter Bothschaft lateinischen Oratoren, wie er von gedachten Stallbuben alda heimlichen gehaert, ganz nfzlich zu lesen. 382 Bu hey'eti dir Lamberg tarafndan Almanca ve Yurii tarafndan Ltince yazlan resm rapor Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan arivindedir. Mdekkkne ve mkemmel ma'lmt ihtiva etmesi itibariyle, benzeri evrakn birincisidir. nk Hobordanski'nin raporunda vekayin yars unutulmutur. O zamana dir evrakn en kymetlilerinden olan bu vesika elilerin vezr-i zam brahim Paa ile ilk mlakatlar hakknda unlar sylyor: Den wir ihne (brahime) gar ergentlich bemeckhen miesen, das wir Beselch hatten in teut-scher spracht zu reden und wollten des in latein verdulmet-schen lassen. 383 Er (brahim) weise woll darum, denn der pabst hier des -halben brief bel ihne gehabt und solch sein nodt
381

Sayfa

114

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

insaniyete mugayir olduunu szlerine ilve etti. Bu yolda daha birok ifdelerde bulunduktan sonra, balatlmasna memur olduklar grmeden maksadn ne olduunu sordu. Eliler bu ciheti ancak huzr - ahanede beyna memur olduklarndan, brahim'in arzusuna muvafakatta biraz mkilt gsterdiler. Bununla beraber Ltince yazlm kk bir varaka verdiler ki, memuriyetlerinin maksad bunda hulasaten gsterilmiti. Eer vezr-i zam, kendilerinin gnderilmesine sebep olan iten tammiyle malmat alacak olursa, huzr- ahaneye kabullerine engel olacandan ve Pdih ile mlkatdan vazgeerek Hobordanski gibi, hibir eye karar vermeksizin dnmee mecbur olacaklarndan korkarak, bu hususta tafsilt vermekten ictinb ettiler. kinci bir mlakatta brahim Paa, bu endeyi bertaraf ettiinden, eliler Hobordanski'nin -bsbtn askerce olan ifah tebligatna muhalif olarak- Pdih'a ulatrd mektubun i'tilfc muhtevasna, Ferdinand'n dima sdk bulunduunu beyn ile, kendilerinin bir sulh ahid-nmesi akdi iin gnderildiklerini ifde ettiler. tbrhm Paa, HobordanskTnin, yazl ta'lmt mnderecatna mugayir olarak, birok kaleleri ve hatt Semendire'yi taleb etmi olmasn tak-bh ederek, Ferdinand'n gaybubeti esnasnda efendisinin (yn Sultn S leyman'n) Macaristan' ele geirmi olduunu mbalal bir ekilde taf-sl etti.384 Hobordanski'nin memuriyeti iki suretiyle gz nne alnarak,
seinem Herrn dem Kayser und im trewlich klage, desgleichen hat Khunig von Frankreich solchs gar neulich durch sein postchaft und sonderes Schreiben anlergethan, dagegen im gedachter Khu nig von Frankreich seiner Leibharnisch einen geschenk habe und hat ferners gesagt, wir sollen glauben, das solch unmensch-liche Ding nit guet ende nemen, und das sy dy Trckhen solche unmenschliche Ding keineswegs teten. Er (brahim) habe den Kenig Ludwig zu Ungarn geschlagen und erlegt, aber des Kaysers (Sleyman) bevelch und auch sein gemuet sey rechtlich gewest, wann er pey Leben blieben und gefangen were worden, so hat ihn der Kayser um kein Gelt geschetzt, sondern als einen Khunig frey lelig lassen und da man sahe, das seine Khunigin zu ersten Khunigin Maria zu Ofen waer, da wurde von stund an bestelit, das niemant zur stat sol, son dern aile herhten der gezeld ausserhalp der stadt aufschla-hen und sy als eine Khunigin in nichts zu beleidigen, sondern hat in irem Stuel beleiben wollen aen, also ist menacfr-lich gelebt, nit wie der spanische Khunig gethan; so und wei-ters gesagt wie itzt E. M. Fercjinandus den Obordansky gesc-hikt hat; den Janusch Kral zu emorden, solche unmenschliche Ding wert got ungestraft nit lassen, also haben wir zu wissen begehrt was E. M. durch den Obordansky solte dem Janusch leid zu thuen befehlen haben; also hat er uns femer erzaehlt, wie Obordansky gen Ofen zu dem Janusch Kral kommen were mit dem anzeigh und were ime zue guet da, und het geheime sacheu mit ime zu reden, und so ime der Janusch Kral die stat geben und fr sich gelassen, da het der Obordansky ime einen Brief von E. M. berantwort nnd dieweil er den Brief gelesen, hat Obordansky etwas aus dem Ermel geruckt und nit geweinen maegen, also hat das ybel nit woln, das ein kleines Huntl so pey dem Woda geleen, was der huut anmelt, da hat Obordansky, wieder stili gehalten, das hat der Woda gemerkt und weider zu lesen angefangen und also ber den Brief geneigt gesehen und ersehen, das der Obordansky wieder ein messer zucken wolt und das nit so pald heraus gewinnen maegen, in dem ist der Woda atfgesprungen und einen tolch gezuckt und den Obordansky von im gestossen und geflohen, und ihn stehen lassen, der habe alsdann bekannt, das ime E. M. mit gaben bewegt dem Janusch Kral also zu erstechen. Hakkaten muhasara srasnda Zapolya'y ldrmek tasavvu -ruyla Budin'e girmi olan Hobordanski'nin elem verici akbeti bu hikyeyi bir dereceye kadar doru olabilir, dedirtiyor. 384 cEr (o, yni brahim) habe gesagt, es were der postschaft (Hobordansty's) schuld, dann EM. betten ein Brief

Sayfa

115

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kendisinin sert szler ve dosta bir mektupla iadesine bir mecburiyet hsl olduunu, ilveden sonra, bunun zerine Pdih'n Ferdi-nand' aramak iin sefere km ve Budin'de bulamamas zerine bir devlete payitaht olmaa yn olan gzel Viyana ehri nne gitmi olduunu385 Ferdinand Osmanllar'm muzaffer silhlar nnden dima firar ettii iin, asl imparatorun geldiini gstermek iin Almanya toprana aknclar salverdiini; memleketi feth etmek iin deil, ancak biraz gezinti yapmak iin geldiini anlatmak ve ziyaretinden bir htra brakmak maksadyle hisarlar biraz tahrb ettiini; byk toplar beraberine almayarak bu trl bir asker gezintiyi mkilta sokan souklarn balamas zerine ekildiini; dnnde -nk artk Ferdinand spanya Kral'nn Viyana vlsi olmaktan baka bir sfata mlik olmayp, Macaristan zerinde hibir hakk olmadndan- Pdih'n kendi bendesi Yano'u Macaristan Kral olmak
gesclrieben, der wer wol! mensschllch estelt gewesen. (Lamberg ve Yrii'ln rporu) Demnach sey der Keyser frter gen Ofen gerckt und das Land eingenommen und wird gefragt: wo ist nun der Ferdi-nandus gewest Lamberg'in raporu. 385 &Hat sich also (Sleyman) mit seinem her erhebt und in sein Khunigreich hungarn zogen, als er aber ber die Tra (Drava) khomen und entlich gedacht er werde E. M. derselben Ent-biethen nach und nachdem E. M. daselbst schreiben alles finden daselbst hinwenden dem Kaiser durch den Obordansky von E, M. geschickt, darum begerte E. M. er solte nit wider Ofen zeiherr, so kenne E. M. aber nit abziehen, so sol er wissen, dass E. M. gefast' sey in zu schlagen und E. M. habe das Schwert in der rechten Hand, welchen Brief uns der Wascha. frzeigt und ferners gesagt, ist das von Euern Khunig ein, vernnftings Schreiben gewest? aller ers werde men Keiser entschlossen E. M. zue suechen und zoh also fort fr Ofen allda ein Stuel ist, da ein jeder Kunig vo n Hungarn sitzen soll, da fand er E. M. auch nit, also habe er der Wascha Ofen gestrnt und gewonnen und viel trefliche Geschtz und Zuw bereitung darin geftraden, daselbst habe man den Keiser e-sagt E. M. weren zu Wien, dannen sey der Keiser daselbst hingezohen und als er fr Pruck komen, weches die Grenz E. M. Lande an Hungarn sey, habe aile Hofnung gehabt E. M. daselbst zu finden, aber der Pfleger daselbst sey im entgegen khommen und die schlssel zu dem Tor pracht und sich ime ergeben, dem hab er und ailen seinem Zuegehaerten kein leid tuen lassen und fort auf Wien E. M. zue sueche zogen; wie er fr Wien khomen haben vil leut gesagt E? M. weren in Wien aber der pischof von Gran hab eim die Warheit gesagt das E. M. gen Lintz der gar gen Prag geflohen weren. Da nun sein Keiser vernommen, das E. M- von Wien flchtig weren worden undjtein hov heten, da sey sein Keiser unmuetig ge-west das E. M. nit gefunden hat, und hat sich niedergesetzt und sein Gses anspornt (damit er den Sakhman gemeint) auf aile seiten das man sehe, das der rechte Kaiser da sey mit macht, und da aber der Kaiser da habe gesehen die sehaene stat Wien in einem ebenen Landre liegend mit genuegsamen gueten weinperg auch sehaenen Gopyrg und ebnen Landum-geben da hat er gesagt, hie gepert wol einen Kayser zu sitzen, da lass unser Haus bauen, allda wollen wir aller unsrer Freund warten und der Keyser sey auszogen, aein einsch -echt wie imer E. M. zu suechen und nit stat und sehlaesser zu gewinnem, darum er kein gros Geschtz mit ime gefuert so hat er dennocht zue einem Warzeichen, das er da gewest and das E. M. sehen, das er nit so jedse einstecke, habe er die Mauer an Wien durch seine Leut mit hauen und mit Kram-pen auch mit einem wen gen Pulver ein werfen lassen, wie wir ungezweifelt gesehen heten, dannoch sey der Keyser Kaelte und winters halber auch weil er von E. M. der einigem Kri-egsvolkh nichts gehaert wieder abzogen, und als er gen Ofen kommen da habe er dem Janusch Kral als seinem Deiner. Ofen und das Landt befolhen und er der Wascha. hab im zue Weizen die kunigliche Kron aufgesetzt; wie khunen dem E. M. das Kunigreich hungeren begeren, dieweilen sein Keyser zweimal gewaltetlich mit dem sebel erobert hab, warum sey E. M. nit komen darum zu sehlahen, und ferners yber sich schauend gesagt Oh Ferdinandus du wrdest Zaehren so deine Leute dy wir von Wien elendighlich wekh gefuert yeber dich das du sy so sehentlich verlassen und vergessen habest, nit entrinnen, sy werden trefen und ferners angezait: E. M. sehreib sich Kunig zu Huugern und ein erb des Khunigreich Yspana und der kais M. Bruder Statthaler, wo sey dasselbige Khunigreich hungern, ob noch Einer des Namens were und so E. M. nur des KtaKS *U E. M. Bruders Stathalter seyen, wo seyen denn E. M. Khunigreich und lande gegen welchen lan-den solle sein Keiser Frid mit E. M. machen? Avusturya mp. ve Kra. Hanedan Arivi'nde Lamberg ve Yurii'in raporu.

Sayfa

116

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zere tc giydirdiini ifde etti. brhm Paa, szn burasnda arlken'i tahkire balayarak onun talya seferini ancak I. Fransuva'dan para koparmak iin yaptn ve bana bir kukuleta ve bir tc koymu olduu iin kendisini imparator sandn syledi ve dedi ki: - mparatorluk kltadr; sulha gelince, Ferdinand Macaristan'dan vazgeip de orada henz elinde bulunan yerleri teslm etmedike ve arl ken Yarmada'ya ekilip gitmek zere Almanya'dan kp da Yano'a ihsan olunan krall, onun sknetperverce tasarrufuna brakmadka, sulh mmkn deildir.386 Eliler, brahim'in taleblerinin mbalaal olduunu hatrlattlarsa da, bunun bir faydas olmayp, nihayet para teklif ettiler. Lkin brhm Paa parmayle Yedikule'yi gstererek, orasnn altn ile dopdolu olduunu, binenaleyh efendisinin onlarn servetine asla muhtc olmadn; son elilerin (Hobordanski ile Weixelberger'in) himayesini satn almak iin kendisine 100.000 florin vermek istemiseler de, hibir hediyenin efendisinin menfaatlerini unutturamyacan onlara syledii gibi, imdi dah tekrar etmekte bulunduunu; Pdih'a fethettii memleketlerin terk et meyi tavsiye etmektense btn cihann fethinde ona yardmn arzetmeyi tercih edeceini ifde etti.387 Eliler, ake teklifinden dolay zrlerini beyn ederek, Pdih'dan bir mlakat msadesi almasn niyaz ettiler ve sekiz gn sonra buna n oldular. 17 Tern-i sn 1530 gn, saraya mutantan bir surette kabul edildiler; birinci avluyu geerken klavuzlar yanlarnda duran iki fil nazar- dikkatlerini celbettii gibi, ikinci avluya girilerinde zincire vurulmu iki

Darauf er gesagt: Nun mein Herr der Kaiser ist nit wider euren Friden mit E. M. anzunchmen doch dergestalt, das sich E. M. des Khunigreichs Hungern ganz entschlahen nit allein des so sein Keiser erobert, sondern das dazue so E. M. noch innen haben, deun das Khunigreich Hungern sey ainmahl seines Keysers und dans die Rom. kais. Majestaet wrd aus teutschen I anden in Yspania ziehen, den man knte sonst einen Friden mit E. M. nit annemen, dieweil der Janusch klagte E. M. Brueder zu feindt pey E. M. seyn und wem sol den das kumt noch nicht kein guet der rechter Frid seyn. Yrii ve Lamberg'in raporu. 387 brhm Paa'nn Viyana muhasarasn elilerden ald para zerine kaldrm olduuna dir ada avrupa mverrihlerinin i'tibr ettikleri efsneyi, aynen nakledilen aadaki fkra tekzb etmee kfidir: Darauf er gesagt, sein Keiser verkauf nit Lande und bedarf auch eures Geldes n it und zeite uns durch das Fenster Sieben Turn die weren ali woll Gelts auch silber und goldes, die hab er noch nie angegriffen; die forigen potschaften betten ime von E. M. auch hunderttausend Gulden verheissen er solle helfen, das sein Keiser E. M. die Fleck-en geb; ich hab innen aber gesgt und sage ens solches auch, das wir nit gedenkhen sollen das er von Geltz wegen seines Herrn Nachtheil raten wolle. Er sey in obgemelten seines herrn Schatz zu greifen geweltig, wann er well, er welt lieber seinem Keyser helfen aile Welt unterzuepringen, nit das er land und leut wekhgeben soll. Es sey auch pey innen nit der Gebrauch das man Geld und Mict neme und dem herrn sein Nachtheil rate, der seinen Schuden verhelfe, wie wr begert, darum schweigt dieser Beden sul Lamberg ve Yurii'in raporu.
386

Sayfa

117

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

arslanla iki parsn sayhalarryle selmlandlar.388 Solaklar, srmal klhlar giymi saray hademesi, 3.000 yenieri dvn odasnn nnde bulunmaktayd. Dvan'da, vezr-i zamin sa tarafnda vezr Kaasm ve Aya Paalar'la, Rumeli belerbegi Behrm Paa ve sol tarafmda iki kazasker, defterdar ile nianc mevkilerini almlard.389 Lamberg, vezr-i azama Almanca hitb ederek390 brahim Paa'nn mstehzi sullerine hep ayn yolda cevap verdi; nihayet, avu-ba ve nianc delaletiyle, arkadayle birlikte huzr- ahaneye kabul olundu. Sultn Sleyman'a Almanca bir nutuk rd ederek391 sefaret tercman tarafndan Ltinceye ve saray tercman tarafndan Trke'ye tercme edildi. I'timd-nmelerin takdiminden sonra, Yurii Hrvat lisnyle sze balayarak, Pdih'a, vki' taleblerini bildiren Ltince bir varakay verdi ve sr'atle cevblandrmlas ricsiyle szlerine son verdi. Pdih, muvafakat iareti yaparak birka kelime syledi. Vezr-i zam da arzularnn yaknda yerine getirileceini te'mn eyledi. ki gn sonra, brahim'in nezdine davet olundular; vezr-i zam bu mlakatta dah, evvelki bahse sz getirerek, yine Hobordan ski'den epeyce ikyet etti ve efendisinin iki defa silhyle fetholunmu olan Macaristan*! iade etmesindeki imknszl ne srerek, Sleyman'n, birinci seferini Fransa Kral'yla Ana Kralie'nin392 srarl temennileri zerine am ve
Lambergln. raporu ve merh-nn. Lamberg'in raporu. Nianc (seeretaire) raporda Behadum (Bahaeddn?) diye adlandrlmtr. Zween trkisch Pfaffen so in ailen Fellen Urthteil und Recht sprechen und drey allt praktikanden so des Keisers Kammergut handeln, insonderhedt ist der Obrist Secretary auf der rechten Hand, ite. 390 Darauf er durch mich Joseph von Lamberg in teutscher Spach angezeigt und durch unsern Tulmetschen lateinisch vertulmetschen lassen. 391 Wir dem Keyser seine Hand kst und nachmah. Is dem Keyser durch mich Joseph von Lamberg in teutscher Sprach die Werbung zu thuen angefangen und lateinisch durch unsern Tulmetschen vertulmetschen lassen. 392 Hammer'in Franszca mterciminin notudur: I. Fransuva'nin esareti srasnda Des Dangulem (Kral'm annesi) Sultn Sleyman'a Kont D Prangipan' gndermiti. Trkiye iin terettb edecek muhataray ve Al manya mparatoru'nun gnden gne yaylmakta olan kuvvetine kar, Fransa le ittifak etmesi lzumunu Pdih'a arzetti. Sultn Sleyman elciyi yeteri kadar dinleyerek, u mektubu yazd: Hvelaliyylganlyyll-mutiyyil-mun, Hazret-i izzet celletn kudretehu ve illet kelimetehunun inayeti; ve mihr sipihr-i nbvvet, ahter-i burc-i ftvvet, plvy- zmre-i enbiy, muktedy- frka- asfiy, Muhammed Mustaf'nun salle'Uahu te-l a'eyhi vesellim, mu'cizt-i kesreti'l-berekt. Ve drt yrinn -ki Eb Bekr ve mer ve Osman ve ATdr-anarun ve cem'-i" evliy'ullahun ervh-i mukaddeseleri mrfakat le, Ben ki sultn's-seltn, ve burhn'l-havkn, tc-bh-t Husrevan- ry-i zemin, zll'uUah- Hl-arzeyn, Akdenez'n ve Karadenlz'ttn ve Rm-ilinn ve Anadol'nun ve Karamn'un ve Rm'un ve vilyet -i Zl-kadiriyye'nn ve Dyr- Bekr'n ve Krdlstn'un ve Azerbaycn'un ve Acem' n ve nVun ve Haleb'n ye Msr'un v Mekke'nn ve Medlne'nn ve Kuds'n ve klliyen diyar- Arab'un ve Yemen'n ve dahi nice mem leketlerim ki ftby- kiram ve ecd&d- izamm, enanlahi berahmhm,- kuvvet-i kaahireleri ile feth eyledkleri ve cenb- celadet-meabum dahi tl- atebr ve emsr-i zafer-nlgmm ile fetih eyledm, nice diyrun sultan ve padh: Sultan Byezd. Hn lu Sultn. Selim Han olu Sultn Sleyman Han'am; Sen ki Frane vilyetmttn kral Franesko'sun;
388 389

Sayfa

118

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Dergh-1 seltn-penhum yarar adamun Frankpan ile mektb gn -drp ve ba'z gaz haber dah smarlayup memleketimiz* dmen mstevli olup el'n habsde idnzi i'ln dp halsmz hussnda bu ca -nibden inayet ve meded istid' eylemiiz; her ne ki dimis isenz benm paye-i serr-i lem-i masLrime arz olnup ala-sebl'ttafsll ilm-i gerifm muhit olup temam ma'lm ald. mdi pdhlar snmak ve habs ounmak aceb deildr. Gnlnz ho tutup zerdehtir olmayasz. yle olsa bi -zm by- kiram ve ecdd- zrrumuz, nrullahl merkadhm, dima def'-l dmen ve feth-i memlik in seferden hli olmayup biz dahi anlar tarkna slik olup her zamanda memleketler ve sa'b ve hain kal'a -lar feth oyieyp glce ve gndz atmuz eyerlenmi ve klcmuz kuanl-mdur. Hakku Subhne ve Teal hayrlar myesser eyleyup meiyyet ve Irdt neye mteallik olmu se vcde gele. Baki ahval ve hbar ne se mezkr adammzdan istintak olnup ma'lmunuz ola. yle bitesiz. Tahriren fi evil-t ehr-i hiri'r-reb'n, li-senetn isneyn ve selasln ve ti'a mte, be-makam-. dr's^altanati'laliyyeti'l-Kostantnyyeti'l-mahmiyyeti'l-mahrse. (Bu mektup Paris Mill Ktphanesi E Yazmalar Muhafz Msy Reno tarafndan bulunmu ve saray birinci tercman Msy Juanen tarafndan Franszca'ya tercme edilmitir. EvU reb'Lfthir 932: 12 ubat ortas 1536 asldan) (Mektubun tercmesi yerine asl nakl olunmutur, bk. Tarih -i Cevdet, c. 1, s. 348) Sultan Sleyman, Fransa sarayna stanbul'dan Eyll 1528 trihiyle dier bir mektup daha yazmtr M, bununla I. Fransuva'nn Beytllahm HrisUyanlan hakkndaki bir talebine mtevecclhne olduu kadar ne -cbne bir surette cevab veriyordu. Bu mektup, yukarda, naklettiimiz mektuptan ki sene sonra ise de, Mslman Hkmdar bunda -o zamann Hristiyanlar'nda grlen dn taassubuna muhali! olarak - sfti* dnler hakknda msaadekrln isbt etmekte olduundan, onu da buraya dere etmeyi vecbe addederiz. Dvn - hmyndan sdr olan ir mektublar gibi Hvel allyytl-ganiyyl'l-mutiyyi'l-muln> bal ile Jtfk satn yazlm olan bu mektup udur: (Bidayetten Sen ki Frane vilyetinn kral Franesko'sun szlerine kadar evvelkinin ayndr} Mark- hidyet ve saadet ve melce-i ashb- hkmet olan dergh- saltanat-iyn ve brgh- ikbl-ninuma irsal eyledignz mektbda memnk-i mahrsein muzftndan Beyt'1-Lahm kal'as dernunda mukaddema millet-i seviyye yeddinde bulnup cmi'e tahvil idilmi bir kilise bulundm bildirmisin z; bu husus hakknda her ne dimi isenz tafslen ma'lmum old. Eer bu keyfiyyet bir tasarruf mes'edeslnden baret bulunm olsa zt- sevket-smtmuzla sizn aramzda mevcd olan muhabbet ve meveddete binaen arzunuz nezd -l sadetmebunuzda karn-i icabet kabul olaca b-dtibh idi. Lkin bu madde emvl-i men-kle ve gayr- menkleye mteallik husst kabilinden olmayup umr- dniyyemze mtedirdttr; n ki Hdk - lem ve mrebbl-i ben dem olan Hakku celle ve al& hazretlerinn evmir-i mukaddesesine ittiben ve iki cihan gnei Peygamberimz salle'llahu Tel aleyhi ve sellim hazretlerinn eratine imtislen ibu kilise zamn - gayr- malmdan bert cmi'e tahvil olnup mshnnlar min dernunda namaz kilmlar-dur. Felihaz elyevm cami' ismini hiz olan bir mahalln muhassasn lehinden tahvil eratumuza mugyrdr; bu husus erat -i mukaddese-mzde cevz-dde alm olsa dah taleblnzn s'f mmkin deil di. Lakin ibdete mahss olan mahaller hricinde olarak hristlyanlarun ellerinde bulunan yerlern kaffeslnde sekeneden hi birini zamn- ad-let-ninumda, kimese end-nk ve rencide idemez. Zr-i cenh- himye-i ahanemde huzr- tmme mli koiarak yin ve usl-i mezhebiyyelerini if itmelerine msade olmmdur. El'n mezhebleri binalarnda ve mahallelerinde temm- emniyyet inde bululduktan hlde her kim olursa olsun bir ferdn kendilerini rencide itmesi ve en kk bir hussda d-flr- taadl olmadan kat'lyyen n-kaabil-i imkndur. yle bilesiz. Tahriren f ev:il-i Muharremn-Haram li-senetn hamsin ve selsn ve tls'a mi'e (Eyll ortas 1528), be-makam- dr's-saltanati'l-Kostan-tniyyei'l-mahmiyyeti'l-mahrse. (Asl hatrlanamadndan Franszca-sndan tercme olunmutur.) (Hayrullah Efendi Trh'lne nazaran, c. 1, s. 22, I. Fransuva, Trk ler aleyhinde akdolunan Avrupa ittifakndan ekilerek Sultn Sleyman'a bir sefir gndermi se de, onun elindeki mektup hududda Almanlarn eline gemitir. Daha sonra Franglpan vstasiyle ikinci defa bir mektup gndermitir. Hayrullah Efendi, s. 229 ve 230, I. Fransuva'nin vlideslyle kendisi tarafndan iki mektup tercmesini derceder' ki unlardr: Sultn Sleyman'a Fransa Kral Birinci Fransuva'nin Validesi tarafndan mektup: spanya Kral arlken, olum Fansuva*y Pavl (Pavoy?) muharebesinde tutup habs eyledi. imdiye kadar olumun halsn arl'n nsaniyetine brakm idim. Hlbuki me'mlmz olan nsaniyeti icra etmediinden baka, olumun hakknda bir takm hakaret dah etmektedir. mdi lemin musaddak olan azamet ve snnz ile olumu dmanmzn pene-i kahrndan hals ile Ibrz- bbhet buyurmanz zt- ahanenizden bilhassa niyaz ederim. Sultn Sleyman'a Bininci Fransuva'nin Mektubu Dnynn ciht -i ma'mrestnden birok lke -ve bildn hkim ve pdh ve b'1-cmte mazlumlarn dd-hfth olan sultn- muazzam ve hkaan- mufahham hazretlerine arz- mfil-bl budur M Macaristan Kral Birinci Ferdinando'nun zerine hcum ettiinizde biz dahi himmet ve inayetiniz ile habsden hals olup spanya Kral arlken'n zerine hcum edp cimizi alrz. Siz ki ehen -h- celfl'-nsmz onun hakkndan gelinmee inayet buyuruld hlde byle bende- ni'met-slnsmz olduma itibh buyurulmaya. Hayrullah Efendi Trlhi'ne gre bu mektup 1525 Kftnun - evvelinin 6'snda takdim olunmutur; Pdih eliye

Sayfa

119

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

dmanlarnn aleyhinde karadan ve denizden koruyacan arlken'n rakibine vaad eylemi olduunu ilve etti (25 ubat 1526 - Re-b''s-sn 932)393 Macaristan hakknda her iki taraf, kararlarnda srar ettiinde, Lamberg ve Turii veda mlakat istediler; alt gn sonra huzr- ahaneye kabul edilerek Pdih'm elini pmek msadesine nail oldular ve Ferdinand'a yazlan nme-i hmynu aldlar.394 Lamberg ve Yurii, stanbul'da sulh mzkeresi yapmakta iken, Fer dinand'n generali Giliyom D Rogandorf Budin'i muhasara etmekte ve brhm Paa'nn Hobordanski'nin marrne taleblerinden ikyet ettii gn, Hobordanski bir yryten dnen Zapolya'nn askerine kararak kendi hayt tehlikede kalacak olsa da Pdihn sntsnn haytna son vermek azmiyle- kaleye girmekteydi. Hobardanski tannp tutuldu; zerinde kan haner, tasavvur ettii fiile kf bir delil oldu. Bir torbaya konularak Tuna'ya atld.395 Yaye'nin kahraman mdfimn, Osmanl Devleti nezdinde ilk Avusturya sefirinin seflne sonu, bundan ibaret oldu. Macaristan payitaht -Macar milletine mensb ahslardan bakaKaasm Paa, M'min Aa, Sleyman'n me'mru Alvazio Gritti ile 3.000 Trk tarafndan mdfaa olunuyordu396 ogandorf muhasaray alt hafta iddetle devam ettirdi; lkin bu mddet sona erdiinde ekilmee mecbur oldu: Evvel Mehmed Be'in taze asker, harb mhimmat ve er zak ile dolu nce Donanmas tarafndan tehdd olunduu gibi, bundan mada Mehmed Be'in arkasndan gelmekte olan 2.000 svarinin vusulnden ende ediyordu. Budin'in Rogandorf tarafndan muhasarasndan alt hafta nce,
ziyde ltifat gstermitir. Mtercim.) 393 Osmanl mverrihlerinin verdikleri malmata ek olarak Avusturya ve Venedik arivlerinde bulunan evrak, Fransz mverrihlerinin ve hatt Flassen'in I. Fransuva'mn Osmanl Devle-ti'ne mracaat hakkndaki sktlarnn yerini doldurmaktadr: Nemblich (brahim diyor) als der Knnig von Frank -reich in des Kaisers Majestaet Fanknus gewest, hat er seinen Keiser (Sleyman) und ime (brahim) aus der Fanknus send -lich eschrieben, welchen Brief ein pot durch E. M. Lend in schuhen zwischen den sollen pracht habe, in welchem Brief der Khunig von Frankreich dem Kaiser demuetig klagt seine unfel und Beschwerung darin er gewest und in als seinen. Herrn und Brueder gebeten, das er ime in seinen Naeten also das einem rechten Kayser gegen jeden Khunig der in so gors-sen neten ist woll gezimbt nit verlassen; es habe auch des Khunigs von Frankreich Mutter dem Kayser sein halber send-lich und demtklich geschrieben und gebeten ime zu hlfen, darauf sey sein Keyser bewogen worden in nit zu verjassen und hat also mit im und den. Venedigern einverstand und puntniss gemacht also dass sy eine trefliche Armada auf dem mer aufgericht damit sy gegen Yspania rbeiten haben wellen, und der Keiser seli mit einem treflichen Her durch E. M. Lande in Fryaul und fort auf E. M. land ziehen seyn, deshal-ben sein Keyser sein her nun versamblet und pey einander gehabt. 394 Sefirlerin meriL-namelerinde veda mlakatnda ikinci avluda iki filin' arasnda bir zrfa grm olduklar dercedilmitir. 395 cRogendorfl ad. comit. Ntr. ap. Pray, Eplstolae procerum Utter'in eseri, c. 1, s. 163. 396 Istoanfi Kaasm' Cassonus ve M'min'i Numilla yapmtr. PeevT nin Macar mverrihlerinden naklen ve tstoanfi'nin Szermegi (ermeg)'nln fadesine muvafk olaraik, Budln muhasaras hakkndaki ifdeleri olmam olsa, bu son smi bilmek msk olacakt. Macarlar'da Gritti^ln vaftiz ismi Lul'dir, lakin asl ad AJvazto (Aloyse?)'dur.

Sayfa

120

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Semendire ve Hersek sancak-beleri Mehmed ve Murad Beler, Ferdinand'n arazsinde aknlar yapmak bahanesiyle Macaristan'n yarsn harb etmilerdi. Mehmed, Vag ve Nutra arasndaki (?) mntkaya demir ve ate salarak, da kylerine dehet vermiti. Murad, ahlsinin brakp kat Bayno mevkiini yakt. Onbe gnden az bir zaman iinde, yalnz Ferdinand'a deil, Zapolya'ya it olan birok kyler talan edilmi, 10.000 Macar esr gtrlmt. Istoanfi (Itsvanfi)'ye inanmak lzm gelirse, Zapolya bu bedbaht esirlerin Budin'den getiini grerek, hibir faydas olmayan-gzyalar dkmtr.397 Aknclar, yine o srada Karniyl zerine de dmlerdi; Noel Yor tusu'ndan Paskalya'ya kadar, aknlarn drt defa tekrarlayp 3.000'den ziyde esr gtrdler.398 Sultn Sleyman av ile elenmek iin gitmi olduu Bursa'dan dn nde, Budin'in kurtuluu haberini ald.399 K, dahil idare ilerine hasr olundu; haklarnda ikyet vki olan400 birka vl azledildi, dier bzlarnn da me'mriyetleri deitirildi. Rumeli belerbei Behrm Paa, kleleri tarafndan ldrldnden kaatiller ksasla cezalandrldlar ve onun makam tekrar vezr-i azama tevcih edildi.401 brhm Paa, bu k zarfnda bb- devlete gelen elilerle, pdih-dan ziyde megul oldu. Pdih'a kymetli hediyeler takdmiyle Sigis-mund'un sammi dostluk te'mntn tazelemee gelmi olan Lehistan Kra -h'nn elisine, metbu nezdine o yolda bir me'mriyetle ruhsat verildi.402 Macar Krall'nm iki mddesi olan Zapolya ve Pereney brahim'in tevecchn kendilerine hasretmek iin rekabet ederek, ikisi de gayet kymetli birer altn kadeh takdim ettiler.403 Vasili'nin Nisan 1531 tarihli bir mektubunu hmil olan Rusya elisi, daha nce Belgrad'a gnderilmi olan iki maslahatgzarn ne olduklarn sul ederek, Osmanl Devleti'ni ate ve demir ile tehdd ederek, bunlarn
397 398 399

tstoanfl, 30, Agrippa, s. 170. Valvasur, 4, s. 413. Ferdi, varak: 174. 400 Tarablus- am valisi Sleyman Paa, Dlkadir eyleti valiliine tyn odundu. am valisi sa Paa, kervanlarnn yama olunduuna dair tccar tarafndan vki olan ikyetler zerine azledildi ve ra, sabk Ru meli belerbegl Mustafa Pasa'ya tevflz olundu. Ferd, varak: 176. 401 Ferdf, varak: 172. 402 Hfetoria di gu&zzo, Venedik, 1569, s. 123: in qnei medesimi giorni Gal-zaa (?) huomo appresso del gran Turco di gran rispetto per andare al Re di Polonla per commisione del so Slgnore aviosse e per nuova ami -cltla contratare. 403 Mainl Sanoto, c. 54: Si trova qul un messo di Ptetro Pereny venuto per nome di tutti d Boroni come si dlce, per presentar al Ibralm una copa ocata contiene 6 auarte, costa assl danary. Tano'un mektubu suretine de mracaat.

Sayfa

121

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hrriyetlerinin iadesini talebe me'mr idi.404 Sleyman ile Vasi-li'nin mnsebetleri burada kald. Lkin yedi sene sonra Vasili ld. Onun halefi IV. Jan saray zabitlerinden Adaef i Pdih'a yazd dostne mektuplarla Moskova'dan stanbul'a gndermitir.405 Kanunnin Beinci Seferi (Alman Seferi) Sultn Sleyman, beinci seferini, sylediimiz vehile, Bohemya ve Macaristan Kral unvann verdii ve spanya Kral'nn bir adam addederek, mektuplarnda her zaman Viyana Vlsi diye yd ettii Ferdi-nand aleyhine deil, Almanya ve arlken aleyhine olmak zere at. brahim'in ve efendisinin ifrat derecedeki gururu, Ferdinand'da kendilerinin azamet ve kudretlerine lyk bir hasm grmiyerek, Macaristan tac iin balanan mnazaada arlken'den bakasn rakb olarak telkki etmee tenezzl etmiyorlard. Sleyman, daha sonra Osmanl Devleti'nin itaati altnda olmak zere Zapolya iin te'ss olunan Macaristan Kralh'-nn hududunu Viyana Vlsi marifetiyle, tehdd eden ispanya Kral'yla boy lmek erefini arzu ediyordu; lkin arlken'i kendisiyle muhre-bet etmek erefine
Karamsin'in trihi Rusya hkmdar Vasili tarafndan gnderilen sefr hakknda hibir ey sylemiyor; lkin Vasili'nin Padiaha' yazd mektubun tercmesi Marini Sanuto'nun mecmuasnda vardr: Copia di una lettera mandata dal Serenis-simo Re de Rosia al Potentissimo Signor Turcho. in Principio Dio Nostro Trinita il quale avanti il seculo e prepotente e da poi il seculo non manchera mai vi il patre e fiolo il spirito santo. H Granrissimo Sgr. Vasilao per Dio gratia Vero Signor di tutta la Rosia e di altri molti paesi Oriental e di Tra-montana Sgr. el Grandissimo Chnes hodie morsi (sic) siommo Graschi, Tieschi, Torzelli, Ungreschi, Premischi, Mulatti, Volgarschi montagne Sasoxove et altri habitatori presi la mia Imperial Corona mando questo tempo a Belgrado dui grandi homini del mio paese, a veder la facia di tua grande Signoria con presenti per la Tuna Grandezza, quel con verita ho inteso quelli alli piedi di l'ombra Tua essere inclinati, quel hanno at resentato el segno del bono amor con exponerli quanto la mia Signoria U haveva ordinado con rdine che in tre lune fussino tornati a lo Imperio mio, non havendo altro impedi-mento demandato de tua Imperial Corona par siano pasato el tempo in el paixe di tua grande Signoria siano sinariti per il che la mia lucidissima Corona e fata nobolosa et faccia nigra con li grandi homini del mio paese. Mandamo al presente co-luna alla tua forte Grandezza che tu vgli trovar li miti no-mini e far grande provesion o ori ferro o con foco nel paese che sono smariti e dove altramente asumisino la faza nostra in vero si chiamarano a tutti li potenti, che stanno e vivono sotto la fede del mpero mio con li vicini potenti nostri amici e Confederati quel tutti mandaremo a far vendetta per ritor-nar la faza mia biancha et la corpna lucida. Bene noto alla. Tua excelsa Signoria l'ordine quanto del grande tuo Propheta che dire el Signor; checonque fara morir el Justo, non pasera al jardin de piaceri, per andar ad habitar il cielo si non fara penitentia con el danno li contra tti sia licito ogni offesa. Per ho pregiamo l'Altezza del poter tuo, che ha inviato pazi e Ca-pitoli fra noi vogli trovar facendo quanto e ditto di sopra altramente exeguiremo la lege del Propheta non perche sarfe la mia grande Signoria quella che rompa la bona paxe, ma el peccato sia sopra Tanma di cui sara causa ne piu altro 11 anni de la grande Signoria. Tua siano longi e felici mentre durera la paxe fra noi. Data nelli giardini Scodui Tanno 1531 del mee di Aprile. Pdih'n Unvanlar A Suliman Soltan Signor di Costantinopoli dello mar bian-co e del negro e della Natolia e della Romania e de la Cara-mania e di quella grande Signoria de Cayro ve Sorya e di atre molte terre e paesi Signor fradello e bono amico. 405 Karan^ln, Bu^ya Trihi, 8, s. 229. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/85 -92.
404

Sayfa

122

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kavuturmak arzusunda bulunmakla beraber, bunun iin imparator olarak tanmyordu. Bu unvan kimse ile paylamak istemiyordu; nk brahim'in ekseriya syledii gibi, Gkte (lemde) yalnz bir Allah olduu gibi, Dny'da dah tek bir imparator (ehenh: krallar kral, ahlar h'ndan ziyde bulunmamas lzm gelecei fikrinde idi. Kendisini h- hn, pdh- 'zam, hkim-i lem unvnlaryla yd eden Sultn Sleyman'n darbeleri altnda ezilmee lyk yegne bir dman varsa, btn Almanya'y Trkler aleyhine harekete geirmee alan, kudret ve geni tasavvurlar I. Fransuva'nm rekabetine yol aan arlken idi.406 Sleyman, 25 Nsan 1532 (19 Ramazan 938'de stanbul'dan hareket et ti. 300 toptan mrekkep topu takmn ihtiva eden407 ordusunda 200.000 kii bulunuyordu ki, bunlarn 16.000'i Rumeli, 30.000*i Anadolu askeri, 12.000 yenieri, 20.000'i muntazam svr, 60.000'i aknc idi.408 Sleyman mczt ve mkfat mnsib zamanda kullanmak suretiyle askerini olduka iddetli bir intizama riyet ettirmee muvaffak oldu.409 Ni'ten geerken, Visgrad'da Zapolya ile akdolunan mtrekenin temdidini tleb etmek zere Kont D Lamberg ile Kont D Nogarola'dan mrek-keb olup Ferdinand tarafndan gnderilen sefaret hey'etini huzuruna ka bul etti410
arlken kendisinin Trkler aleyhine muharebeye tahrikinden hazzediyordu. Bu hususta delil almak zere, yalnz u risaleyi bey$$ ile iktifa ederiz: Ad Caroli mV, Imperatorem invicttsslmum, ut facta cum. omnibus Ohristlnianls pace bellum suscipiat in Turcas, Io Ctenesli Sepululedo Cordubensis Cohortatip. 407 Guvazo'nun trihine gre, s. 123, yalnz 120 top: Furono pezzi 120 in tutto, cioe sel toppl et cononi 46, e eolobrtne 44, c resto sagri e simili pezzi. 408 Ferdlnand'in bu hesab, varak: 84, Sleyman'n kuvvetini yzbine karan stoanfi ve Olahl'nln hesabna olduka mutabakat eder. Bahsi geen 120.000 (128.000) kiiye Belgrad'da 15.000 Tatar ve Oeek'te Husrev Beg kumandasnda 100.000 muharlb iltihak ettiinden, ordunun yeknu 250.000'e varyordu, demektir. 409 Rfck&Aue-! SieymAnl, 14 w 22 Mays. 410 Rz-nme-i Sleymn'nin 13 Haziran trihine ve Avusturya tmp. arivindeki u esere mracaat: Instruction auf den Edlen und uns lieben getreuen Lienhart Grauen zu Nugarol, unseren Caemmerer Josephen yon Lamberg, unseren Hofmarschalkl, Unsere Raete und Gesante was sie von unsern Wegen bey dem Trkischen Kaiser, handeln sollen. (Innsbrugg, 3 nov. 1731.) Bu eserin u fkras dikkate ayandn So aber der Torkh also frei und on einig Mitti der Geding sich nit einlas-sen, sondern das Kunigreich Hungarn wie vor ganz und gar haben wollt, sollen im unsere Rete und Qratores auf solches keine Antwort geben, sondern das Altes mik Stillschweigen beantworten. Sefirler, mtreke mddetini uzun tyin etmee ve hatt daim sulh akdine kadar bir senelik bir mtreke akdine me'zn idiler. Macaristan'n Ferdinand'a terkinden dolay denecek akeye gelince: Senelik hediye nmyle 25.000 dukadan 100.000 dukaya kadar teklif edebileceklerdi: Und mit diesen Vorbe halt also, das uns Hungarn bleib, moegen unsere vorbenanndte Rete solche Pension auf ein jerliche Zalung bewilligen und also dass sie von 25 M. Dukaten, gehen auf 30 M. und so solche nit genueg sein wirdet, auf 40 M. und so er dies auch uit zufrieden sein wirdet zuletzt auf 50 M. doch wohl bedechtglich und mit einem Verhaiss darnoch so es mit dem nit genug sein w*rdet, auf 60, 70, 80, 90 und zuletzt auf 100 M. und nit weiter. Viyana Ktphanesinde drt yapraktan ibaret ve ziyadesiyle dikkate deer matbu bir evrak vardr ki, tarihsiz olup u ismi tar: Von Zwien Torken new-lich w as sie gefragt worden und geantwortet habesu ki Trk'n Sultn Sleyman'n Gn'e gnderdii asker hakknda sorulan otuzbe sule verdikleri cevaplar bildirir. Onbeinci sul Nogorola'n nme'mriyetine dirdi: Wo die postschaft sei?; birincinin cevb: Sie sei beim Turken und ziehe mit im, wohim er ziehe. kincisinin cevb: Sie laben noch und sein stets b ei dem Ymbri Wascha, sie haben nicht woellen abziehen, haben geforcht geferligkeit und ermordung vor des trkischen Vortrab, haben drumb den Kayser gepeten das er sie bei im behilt. Yine bu eserde u malmat grlr: Sultn Sleyman drtyz para top
406

Sayfa

123

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Pdih' Belgrad'da bulmak zere gelmi olan Fransz elisi Rinson (5 Temmuz 1532 - 1 Zilhicce 938) bir mlakata nail oldu ki, bunda son sefer esnasnda Zapolya iin icra olunan merasime riyet olunmutur.411 u kadar ki, Ferdinand'm elileri I. Fransuva'nn -efendisine Pdih'n dostluunun yeniden salanmasyle avdet eden- elisi gibi hsn-i muamele grmekten uzak kaldlar.412 sek'te Piyer Pereney ile olu el pme merasimine kabul olundular; fakat Pdih'n deil, vezr-i zamin elini pebildiler. Gritti bir mddet sonra bunlarn tevkifini ihtar ettiinden, Pereney'in kendilerini mdfaa etmek isteyen iki arkada dm edilerek, dier ikisi haytlarn satn almaa mecbur oldular. Pereney ise, hrriyetini geri almak iin 7 yandaki olunu rehin brakmaa mecbur oldu. Zapolya'ya emnet edilen bu ocuk, daha sonra snnet ettirilerek stanbul'a gnderildii cihetle, babasn bir daha grmedi. Osmanl ordusu Belgrad'dan hareketinden sonra, Krm Hnnn kardei Shib Giray'n getirdii 15.000 Tatar'n ilhakyle kuvvetini artrmt. sek'de Bosna Vlsi Husrev Be, 100.000 kii ile ordugha iltihak etti.413 Sleyman, yolunun zerinde iklo, Agersek, Babua, Belovar, Berzense, Kapolna, iu (iev), afade, Kapornak, Votu, Poloke, Rom, Hidvek, Gurmendvar, Ikervar, Meteri, Sumbathey kalelerini ald (M.. 2).414 Lkin kk bir mevk olan Gn' o kadar kolay ele geiremedi; bunun kumandan Nikola Yurivi parlak mdfaasyle nmn ebed-letirdi.415

gtryordu; Pdih ile brahim Paa'nn maiyyetinde onbih yenieri bulunarak, bunlarn dokuz bininde tfek ve bininde harbe vard; el kadar ekmek on akeye kadar satlmakta olup 1 ake 5 dinarlk gerek kymeti hizdi. Pdih'n sanca altnda sekizbin Tatar ve otuzbin Anadolu askeri bulunuyordu. Askerin toplam ikiyzbin kiiyi buluyor ve bunlardan yalnz yans silh kullanmaa kaa -dir bulunuyordu. Yirmisekizinci, yni Ob er die Ungarn was nieder lass hacken? suline birinci u cevb verir: Mann fahe der Ungarn kein; ikinci: Er lass die Ungarn nicht tod-ten noch fangen diye cevap verir. Otuzuncu, yni: Ob sie sich zu Gns wast wehren? suline birinci: Er acht, es seien mehr dann tausent Turcken davor ersehossen worden. diye cevap verir. Otuzdrdnc, yani Obs Volck zuRoss harnisch fr suline birinci: Nein, Aber lang plechandtschusch frn sie, und ber vierhundert Catnehlthier frn pantzer hernach ve ikinci: Biw n achtzehn glid. cevbn verir. Peevide (c. 1, b, 160= ordunun Belgrada iniinde Fransa elisi de geldiinden muazzam alaylar tertib edildii ve otalar ve seraperdeler konularak imdiye kadar grlmemi bir debdebe ile kabul olunduu ve daha sonra arlken ile fransa elileri tekrar huzura karlarak debdebe ve darat gsterildii yazldr. 411 Rz-ntne-i Stiteymn; Ferd, varak: 186; Cel-zde, va: 148. 412 tstoanfi, 6. Cell-zde. Ferd, varak: 188. Abdlazz, varak: 88. Macar mverrihleri bu sefaret hakknda kafi birey bilmezler, tstoanfi bunun in Syle syler: cForunt tamen Franciscum regem non hoc tantum tempore auctorem fulsse. Lkin Osmanl mverrihleri Fransz sefirinin kabuln tafslen yazarlar. 413 Peevl, varak: 54. 414 Rz-nam-i Sleyman!; Peevl, varak: 54. Byk Nianc. 415 Bu Macarca isimlerin yazl yledir: Siklos, Bgerszeg, Babocsa, Belovar, Berzencze, Kapolna, Csicso, Safade, Kapornak, Wusch, Poeloeske, Rum, Hidiweg, Koermendvar, Ykevar, Mesterl, Sombathely, Gns. Tercmede Ma-carca'daki telffuzlar yazlmtr. (Refik At)

Sayfa

124

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

8 Austos'ta416 vezr-i zam Gn nne gelip ordu kurdu; gn sonra yamurlu bir hava ile Pdih vsl oldu. Her taraftan kk toplar, akaloslar yneltildi ki, bunlarn en by kaz yumurtas byklnde dneler atard. Bununla beraber gnn sonunda, istihkmn burlar kaybolmutu.417 O mddet iinde lmlar da kazlm olduundan, btn hat zerinde hcum emri verildi.418 Yurii, Kral'a raporunda on-iki hcum sayar; Rz-nme-i Sleymn'de ve Trk mverrihlerinde bunlarn drd zikrolunmutur.419 Duvarlar on yerden lmla atlarak sekiz zira' geniliinde bir gedik ald. Sultn Sleyman hendekler iin al kestirerek, bunlardan iki tepecik yaptrd ki, iyi silhlara mlik olan muhsrlar, bu tepelerin istihkmlara hkim olan zirvelerinden fazlasyle endielendiriyorlard. Yurii al ynlarna ate verebildiyse de, derhl sndrld. Pdih'n Gn nne geliinin ondokuzuncu gn (28 Aus tos) Yurii Kral'a raporunu420 yazm olduu srada, brhim Paa tarafndan da ehrin teslmiyle beraber, vergi vermek veyahud yenieri zabitlerine 2.000 Macar dukas hediye etmek suretiyle kendilerini satn almak iin, ihtar vki oldu. Yurii, Gn'n kendisinin olmadn, bundan dolay zerinde hibir ahs hakk bulunmayan bir ehri vergiye balayamyacam, bununla beraber ahlde istenilen 2.000 duka bulun madn, cevaben ileri srd. brahim'in dier ihtarna da baka cevap verilmediinden, derhrhcm kararlatrld.421 Vezr-i zam askerin ecaatini tahrk iin terakki ve tmarlar verileceim ln ettirdi. Peev-nin tbirince Herkes cnm azna alup y ba alram, y ba virirem diy alyordu.422 Yenieri ve azablar tarafndan duvarlarn zerine sekiz bayrak
cDrksche Belegerung vor Gnss m Monath Augusti des 1532 Jars unvanl, Rusnk'da dere edilmi br e yazsnda Belagerung der Knlg Mchen Freystadt Gns, s. 26, tk Trk alaylarnn gelii 5 Austos'ta ve ordunun gelii 10 Austos'ta gsterilmitir. 417 Katona, 20, s. 817 ve 829. 418 10, 20, 23, 28 Austos, Rz-nme- Steymnl. 419 Yurii'in raporu. Peevi. Rusnk'deki nsha bu hcumlar 13. 27, 2*de gsterir; hepsini ondokuz sayar: Bununla beraber sunu da ilve eder: Doch darunter nur 18 gewolug Sturm geth an, aber im (dothab Lob) ey khalner geratten. 420 Yrii'in Ferdinand'a Des Trken erschreckliche Belage-rung der Stadt und Schlos Gnns und derselben nach zwlf verlornen Strmen abzug durch den tewren Ritter Nikolaus Jurischitz Hauptmann. Das selbe Rm. Knug. Majestat aus Gnss wahrhaftiglich zu geschrieben 1532 unvanl raporu. (Gebel'in Trihe Mteallik Evraknda, s. 305-308). Rz-n-me-i Sleymn ile tamamen uyumaktadr. 2& Austos tarihli olan bu raporda brahim Paa'nn Gn nne geliinin 22'-inci gn denilmitir; u halde vezr-i zam 7 ve Pdih 10 Austos trihinde gelmilerdir. Bu kadar vazh ma'lmttan sonra Macaristan mverrihlerinin doru olmayan trihler gstermi olmalar, mesel Fessler'n (c. 7) brahim'in geliini 31 Temmuz'da ve Sleymn'nkini 1 Austos'ta demesinin sebebi anlalamaz. 421 Yurii'in 30 Austos tarihi* raporu ki, Goebel'de, s. 309, dereedi!mistir: BeHrage zur Geschlchte Kaser Karls T. 422 Peevi (stanbu basm, c. s. 160)
416

Sayfa

125

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

126

dikilmiken, siper ittihaz ettikleri aalar arkasnda son dakikalarn beklemekte olan ihtiyarlar, kadnlar, ocuklar, o kadar ac ve o kadar messir surette bartlar ki, hcum edenler dehete dp, iki bayra dmana brakarak katlar.423 Bu netice, gerek muhsrlara, gerek mahsurlara o kadar garb grnd ki, bir mucize ile tefsire lzum hissettiler. Hcum edenler gkte, parl parl parlar klciyle, kendilerini tehdd eden bir svr grm olduklarn iddia ettikleri gibi, mdfler de Sumbat (Ange nehri zerinde Stein) beldesinin byk hmisi Azz Marten tarafndan yardm edildiine kendilerini inandrdlar. Osmanhlar*n ekilmesinden saat gemi idi ki, grmek zere drt memur gedik zerinde grnerek Yurii'in gsterdii ecaatin, Pdih'n takdirlerini ekmi olduunu, bunun iin kendisini grmekten ve meziyye-tini takdr eder bir tavr gstermekten haz duyacam beyn ederek, vezr-i zamin verdii szn muhafazas altnda olmak zere, onun Trk ordughna gelmesini sylediler. Yurii, son hcumda yara alm olduundan, eer tekrar hcuma balansayd bir saat daha dayanamyacakt. Mevkiin muhasarasna baland zaman 700 kahramandan ibaret olan maiyyetinden imdi ancak yars kalmt. Topularn barutu yoktu; asker cesaretini kaybetmee balamt. Bundan dolay Yurii, teklifi kabul edip, fakat bir gei tezkeresi verilmesini ve iki rehinin kendisine teslim olunmasn art olarak ileri srd. Drt grmeciden biri gsnden bir mmrriyye (gei tezkeresi) karp verdi; ikisi de rehin olarak kald. Yurii, yenieri aas vstasyle vezr-i azama gtrld. brhm Paa ayaa kalkp elini uzatt; oturmasn teklif etti. Vezr-i zam, stanbul'da dr olduu hastalktan tammiyle kurtulup kurtulmam olduunu ve yarasnn ar olup olmadn sorduktan sonra Batyani ve Pi -yer Deberaus gibi niin teslim olmadn ve hl efendisinden imdd m beklediini sordu. Yurii, son suli geitirerek, artk eski hastalndan muztarip olmadn, biri ateli bir silhtan, dieri bir ta darbesinden alm olduu iki yarann tehlikeli eyler olmadn syledi ve nihayet, dmannn efendisine -mecburiyet grmedike- itaat arz etmee erefinin mni olduunu ifde etti. brhm Paa, Pdih'n ehir ve kaleyi kendisine ihs an edecei cihetle, huzr-i ahanede diz kmesi lzm geleceini beyn etti. Ancak Yurii, stanbul'da sefareti esnasnda brhm Paa*dan bir eye nail olmann en gzel resinin, harsne duygularn okamak olduunu
423

Bizzat Yurii'in ifdesinden naklen Jovlus, 30, Katona, 22. s 822.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

bildiinden, kendisi huzr- ahaneye kam-yacak kadar kuvvetsiz olmakla beraber, vezr-i zami tarafndan verilen kararlar zt- ahanenin dima tasdik etmekte olduunu beyn- etti. Bu cevap, brhm Paa'nn houna gittiinden, Yurii'in ekimserliini memnuniyetle kabul ettii gibi, bakyyei askerin giriine nlemek iin gediklerin giriine oniki nefer konulmas hakkndaki talebini de yerine getirdi.424 Yenieri aas kaleyi grmek istedi, lkin Yurii, ecaati derecesinde ihtiyat sahibi olduundan, aay ieri almamak iin, muhafz kuvvetlerinin intizamsz spanyol ve Almahlar'dan mrekkeb olduunu ve kendisi zten kale iin deil, yalnz ehir iin sz vermi bulunduunu syledi. Bu cevab da brhm tarafndan kabul olundu. Yurii, vezr-i azama ve ordunun byklerine kymetli gm vazolar vererek, kendisi de bir h'at ald. Bir Trk mfrezesi, muzkasm ald ve sancan am bulunduu halde, gediin zerine gelip igal etti. Krmz renkte olan bu sancan zerinde beyaz harflerle L ilahe illallah, Muhammeden reslullah yazlmt.425 Trkler de bunu yksek sesle tekrar ederek426 Hristiyanlar'n karsnda, dinlerinin o suretle yceltilmesi Gn'in yama edilmemesine mukabil- kendilerince pdihn erefine muvafk bir muvaffakiyet eseri sayld. brhm Paa'nn ertesi gn (29 Austos - 26 Muharrem) Gntn teslimini tebli iin Sultn Sleyman'a gnderdii mteferrika bir kaftan ald, tahsst da arpalk nmyle senelik 10.000 ake artrld.427 Pdih, vezr-i azama mkellef elbise ve sorgularla mzeyyen bir serpu tsyle memnuniyetini gsterdi.428 Ertesi gn toplanan dvanda, devletin vezirleri, belerbeileri, bele -ri Pdih'a tebriklerini arz ettiler.429 Daha ertesi gn, Altenburgun teslimi haberi geldi ve Ferdinand'n elileri Lamberg ve Nogarola'ya ruhsat verildi. Bunlar Belgrad'dan avdetlerinde Moha'ta Pdih'a mlki olmak zere tekrar gnderildikleri halde, evvelki gibi bir eye muvaffak olamadlar.430
Ich habe an im semerlet dasser hoch fr gut gehalten hat dass ich mlch zu dem Kaiser hab gewidert zu gehen, und dass ich so. viel von lhm in selnem Sinn halt. Yurii'in raporu. 425 Istoanl, 1, 11. 426 Katona'da Zermegi, 20, s. 826. 427 Rz-nme-i Sleymm, 29 Austos. 428 Peevl, varak: 56. Yurii'e braklan sancan hediye deil, sancak -beg-liine tyinine alamet olduunu beyn eder. (Kal'a-i mezbre (Peevl' nin tsek> dedii Eek kal'asi) Budin kralna itaat artyle eski begine virilp bir sancak-i hmyn dah sn olnd ki, el'ftn (Peevi'nin za -mnnda) kal'ada mahfuzdur. Hatt ni'met seferi denilen 1012 seferinde Erdel kral serhad Osmanl askerinden bir nukdryle oraya gitdi zaman sancan burca dikilerek onunla tefhur olndgn grmdr.> Peeyi c. 1, s. 165. Mtercim. 429 Jovius, 30, Katona, 20, s. 819, 820. 430 Rz-nme-i Sleymn'nin 31 trihi. Zaman bakmndan bize en yakn olan Fessler'e kadar Macar mverrihleri hepsi, elileri Gn muhasarasndan evvel gndermekle ayn haty ilemilerdir. Fessler'n (c. 7, s. 476) zannettii
424

Sayfa

127

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sultn Sleyman, en son kendilerini huzuruna kabul ettii vakit, bz hediyelerle beraber bir mektup verdi ki, bunda Ferdinand', memleketlerinin tahribiyle tehdd ederek bir meydan muharebesinde boy lmee davet ediyordu. Bu mektup altn varak ve mv hat ile yazlm ve al bir keseye konulmutu.431 te bu suretle Gn, Yurii'in kahramanl sayesinde Viyana gibi hafta, bizzat Pdih'n kumandas altnda bulunan btn Osmanl or dusuna kar durmutur.432 Avusturya lerine Aknlar Aknclar, birinci muhasarada Teis mevkiine kadar ilerlemi olan Kaasm'n433 maiyyetinde olduklar hlde, Aa ve Yukar Avusturya sancaklarn tahrb etmekte olduklarndan Viyana, Sultn Sleyman'n tekrar gelmesini bekliyordu.434 Bununla beraber ok gemeden haber alnd ki, Osmanl ordusu hi md edilmedii halde, Gn'-n sol tarafm tutarak Istirya zerine atlmtr. Sleyman'n bu karan spanya ve italya'dan Ferdinand'n ordusuna yardm kuvvetleri geldiine dir alnan haberlerden ziyde, mevsimin ilerlemesinden, yiyecek bulunmamasndan, zellikle kahramanca mdfaa edilen zayf duvarlarn byk ordulara kar gsterebilecekleri mukavemet hakknda Gn nnde hsl olan
gibi, Sleyman'n 28 Austos'ta ric'at etmi olduu da yanltr; nk o gn son hcum vuku buldu (Yrii'in raporuna bknz.) ve ordu ancak 30 trihinde kalkt. Bir de Sultn Sleyman, orduyu Koron muhasaras haberi zerine kaldrm deildir; zr Dor-ya bu ehrin nne ancak bir ay sonra, 21 Eyll'de vsl oldu. u eserlere baknz: Ant. Doria; Kurzer Inbegriff der merk -wrdigen Begebenheiten, welche sich zur Zeit Caris V. in der Welt zugetragen haben; (V. arl Zammnda Vukua Gelen Ve-kayiin Hulsas) (Gebel'in Trihe Mteallik Evrak'nda, 31); Robertson, Koron'un Doria tarafndan zabt hakknda hibir ey yazmaz. 431 Jovius, 30, Katona, 20, s. 819, 820. 432 Yrii'in Gn nnde kahramanca savunmasndan sonra ka sene yaad bilinmez. Ona, Karniyol umm kumandanl makamnda 1544 senesinde Kont Josef de Lamberg halef olmutur. Olu Adam'n 1538 tarihli kitabesinden Yrii'in o trihlerde vefat ettiine dir olan istidlal, Marnek Roznak'n Serbest Gn Kraliyet ehri Muhasaras, 1532, (Viyana 789, s. 1) eserinde -ki hacmi kk ise de kymetlidir- kf surette reddedilmitir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/93-97. 433 Gebel'in Trihe Mteallik Evrak'nda aadaki unvanla derce-dilen tafsilta mrcaat: Wahrhaftige Berschieibung des an-deren Zugs in OEsterreich wider den Trcken gemeiner Chris -tenheit Erbfende vergangenen funffzehnhundert zwey und dreyssigsten jahres thetlich beschehen und yetz and allererst in disem 1539 jar in Druck gefertigt mit lustigen Beschreibun-gen des landts Gelegenheit, Schlachtordnungen, berfallung, angriffes und sigs der unseren auch des Turkischen Kriegs-haufens flucht und niderlage, ob knfftig durch die Gnad des Allmaechtigen ein merer ernstllicherer Handlung wider ge-dachten Erbfende frgenommen, daraus Berichts und Erfah-rung zu erlangen. 434 Bu Kaasm' Istoanfi ve Jovius Casonus eklinde yazarlar. Lkin Valvasur'un (c. 6, s. 429) iddia ettii Mihlolu ailesinden olan aknclar kumandan deildir; nk Viyana muhasarasnda Mihlolu askeriyle St-Weit'de bulunuyordu. Kaa-sm ise Tuna ince donanmasyle Nussdorf tayd (Levanklo'da, s. 460, Pessel'in Viyana Muhasarasna mracaat).

Sayfa

128

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tecrbeden ileri gelmitir. Pdih bu sefere hemen hi top olmakszn balam olduundan, ilk maksad Viyana'mn ele geirilmesi deil, arlken ile bir meydan muharebesi yapmaktan ibaret olduu zanno-lunur. Gn'ten Avusturya elileri Lamberg ve Nogarola'nn getirmi olduklar mektuplarda dah, bunun bir yeni delili vardr. Lkin arlken ve Ferdinand'n ordular Viyana iinde kald ve Nevtad mstahkem mevkii Osmanhlar'la Viyana arasnda bulunduundan, o kadar byk bir surette balam olan u sefer, stirya iinde aknlardan ibaret kalmtr ki, bu aknlar o eyletin imdiye kadar grd aknlarn en mthiidir.435 Kaasm Be ise Avusturya iinden, son seferde gemi olduu yollar tutup onbe-onalt bin aknc Erstofen'de bir frka, Tes'ten geerek Klank, Disbah, Sitadlkiren yoluyla Volfern ve Lozansteinleiten kasabalarna kadar gitti. Bu son kasaba ancak birka kii tarafndan ve hatt rivayete gre btn pecerelere tfenker yerletirmi olan yalnz bir kii tarafndan mdfaa olunarak, ilk darbe Trk kumandanlarndan birine. isabet ettiinden, 500 kii kadar olan muhsrlar geldikleri yoldan geri dnmlerdir. Steir ehri aknclarn avdetini bin ar svarinin geliinden ziyde Sleyman'n ric'atine medyun olmutur. 12.000 kiiden mrek-keb olan bu aknc frkas, Steir'i tehdd ettikten sonra yolunun zerinde Veyer kasabasn yakt, fakat Vaydhofen zerine taarruzunda baarszla urad; ahl bir yry yaparak 300 at aldlar, 400 esir kurtardlar.436 Kaasm Tuna sahillerini tkib etmeyip, ormanlarla kapl bir da silsilesi olan Vienervald tarikiyle geri dnd ki, oradan Baden civarna karak stirya'da Sleyman'n ordusuna iltihak etmek istiyordu. Ancak, bu eylete giden boazlar Eyll'n 19'unda Kont Palatin Frederik'in emri Avusturya'da Teis zerindeki Mills Askernin altndaki mparator askeriyle tutulmutu. Trkler Potanstayn'e vardklar zaman, Luabersdorf mevkiini imparator mzrakllarndan yirmiiki blk timarl ile Augusburg yardm kuvvetleri kumandan ertlein D Brten-bah tarafndan igal olunmu buldular437. Bu kumandan onsekiz blkle ayrlarak 8.000 kii ile 500 okudan mrekkeb olan Osmanhlar'a hcum edip bunlar Potanstayn'dan

435 436

Jovlus, 30, Katona, 20, s. 829. Avusturyada Teis zerindeki Milis Askerinin Muhtasar Tarihi, s. 97. 102 (Almancadr). Muhtasar Trihi, s. 97. 102 (Almancdr). 437 Von einem Scharmizel darina eine merkliche Anzal Trken durch Hlf des Almechtigen erschlagen, aus einem Briefe dr von Augsburg Ha-uptmann geben m Leger zu Lewersdorf. (Lobersdorf veya Leopoldsdorf) 18 Eyll 1532, mellifi Gebel, s. 305-318.

Sayfa

129

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kard ve Kont Palatin Frederik'in topu altna srd.438 Ondan sonra frtnal bir geceydi ki, bundan istifde ile dman arasndan geebileceini md ederek, askerim ikiye ayrd: Birincisi Frz (Frz?) kumandasyle gneyde orman tutarak, aalar arasndan yol ap Istirya'ya girmee muvaffak oldu; ordunun izince gitti. Bizzat Kaasm Be kumandasnda olan ikinci ksm, evvel Augsburg yardm kuvvetleri kumandan tarafndan taarruza urayarak, ondan sonra da Stademberg vadisinden karken Palatin Frederik'in atei altna dt. Kaasm Be ilk vurulanlar arasnda bulunduundan, onun yerine Osman geerek sahrada kahramanca ilerledi; Kont Ludron ile Brandeburg Margrav Yoakim'in askerine tesadf etti. Bu arpma, bir muharebeden ziyde bir boazlamadan ibaret oldu: nk atlan btb kalm ve mzraklar evvelki muharebelerde krlm olan Osmanl svarileri mukavemet edemiyorlard; kaabilen birkam kyller Brkli boaznda ldrdler, bir takmn da Sebastien yaknnda bir kayann zirvesinden aaya yuvarladlar.439 Bu frkann geri kalan ksm Osman marifetiyle Bad ile Trayzkirhen arasnda toplandklar halde, evvel imparator askerine, sonra da bir Macar frkasna rastladlar. Pol Baki, mzram dikmi olduu halde Osman'n zerine yryp atndan drd; sonra eyer kanda- asl duran hanerini alarak onunla lmcl bir darbe vurup kymetli silhlarn elde etti. Kaasm'n altn ve mcevher ilemeli ve sorgula mzeyyen miferi440 Osmanl hinisnin Avusturya ka-rakuu tarafndan malb edilmi olduuna telmhen Kont Palatin Fre-derik tarafndan arlken'e tkdm olundu. Bu suretle, Kaasm Be'in 16.000 akncsndan ancak pek az Frz kumandasnda stirya'ya girebildi.441 Osmanl ordusu, Gra nne gelip de ordu kurmak iin bu mntkann Fraydberg, Kirhberg, Har tberg vadilerinden gemiti. Bu vadinin ahlisi kale hline koyduklar kiliselerine snmlard; haytlarn kurtardlar; lkin evlerini kurtaramya-rak onlar atee vuruldu. Macaristan ve Istirya hududu zerindeki Vaysen-burg yaknnda Osmanllar, ilerine bir adam girebilen byk toplarn brakmaa
valye Sebaatlen'in Tercfime- Halt, 1, s. 35. Schger. Ausftug in Horm&yr's hb*. Ta<schnlmoh, 9. sene, s. 152. 440 Istoanfi, 11; Jovlus, 30. 441 stoanfi'ye nazaran Kaasun'n 15.000 akncsndan hibiri kurtulmamtr. Peev (varak: 56) ve Solak-zde (varak: 109) bu hususta Macar trihisiyle ayn fikirdedirler. Yalnz Solak-zde, Kaasun'n -1529'da vuku bulup 12.000 zayiatla ric'ati neticelenen^- bu ikinci aknm birincisiyle kartrr. Bz mverrihlerin, Kaasm'n askerinden yalnz yars olan 8.000 kiinin telef olduuna dir rivayetleri daha i'timda lyk grnr. Zten bu rakam Jovius'dan naklen Valvasur, Megizer, Julius Sezar da almlardr. Jovius (Katona'da c. 20, s. 832), dier yarsnn Frz Be kumandasyle Istirya'ya geip kurtulduunu dah ilve eder.
438 439

Sayfa

130

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mecbur oldular.442 Bu mecbur terk etme hdisesi gsterir M, yollar, Rznme-i Siileymn'nin tbiri vehile Srat kprs kadar geilmesi zor olduu gibi, ordu da Gn muhasaras esnasnda bulunduu kadar top yoksa da heybetli toplardan bsbtn mahrum deildi. Poltao kalesi muhafz, Glaysdorf yaknnda bir Osmanl frkasna baskn vermek isteyip kanl bir harb vukua geldi (10 Eyll) ki, bunda muhafzn maiyyetindekilerden 400' telef olduktan sonra, kend isi de maktul oldu. Bu esnada Krm Hn, Mur nehrinin sol sahilini tahrb ediyordu. Nihayet ordu, l'nin tbirine gre ba u r cennet-i firdevsden nian, hl ki meskin ve byt karargh- ehl-i mzn olan Gra nne vsl oldu.443 htimldir ki, Sleyman Gra' ele geirme denemesinde bulunmutur. Osmanllarn ehrin iki kaps yaknnda kalenin eteine kadar gelmi olduklarna dir eski rivayete ve orada hakikat, yhud efsne olan bu vak'ay isbt iin bir Trk ehresi gsterilmekte olmasna nazaran, hi olmazsa byle bir tasavvur bulunduu zannolunabilir. Bu zann te'yd edecek bir ey de, btn Osmanl mverrihlerinin ifdeleridir ki, -Gn hakkndaki rivayetleri derecesinde hakikate muvafk olmak zere- Gra'n ele geirildiini sylemekten ekinmezler (Ancak, bu ele geirme Rz-nmei Sleyman! tarafndan bile tekzb olunuyor; nk onda Gra'n teslimine dir tek kelime olmayp, yalnz ordunun bu mevkiin alt tarafndan Mur nehri zerinden insan ve eyaca bz zyit ile getii beyn olunmaktadr (12 Eyll).444 Eer Trkler Gra'a sahip olmu olsalard, Mur zerine bir kpr kuracak kadar zaman geirmi olmalar ve Sultn Sleyman'n stirya'mn bir nehrinde boulmak tehlikesine kendini brakmamas lzm gelirdi.445 Jan Kayaner, Nevstad cihetinden vilyetine girmi olan aknclar ric'at ettirdikten sonra, Gra'taki askerle birleerek Ferniz'de Osmanl artlar
Jtls Bear,~7, s. 38. l, 25. Hdise, varak: 240: B cennet-i firdevsden nian, hl ki meskin ve byt karargh - ehl-i mzn. Ehl-i m-zn, Maher gnndeki ehl-i mzn mnsna gelirse de baka ekillerde de tercme olunabilir. nk ilm-i mzn arkllarda yalnz mantk ilmine deil, kimyaya (??) dah isim olmutur. Ehl-i mzn, ihtiyatl ve i'tidlli kimse veyahut servet sahibi (??) mnsna da gelebilir. 444 Oelal-zade, varak: 152; Ali varak 240, 25lnct vak'a. Peev, varajc: 57, Bz-name-l Sleyman!, 12 Eyll. 445 Bu seferin rz-nmesine nazaran Sleyman ll'de Gra pig-hna vsl olduu ve 12'de yzerek (yni krp kurulmaks-zn, at ile) Mr rman getii cihetle, bu ehrin 4.000 Trk tarafndan zabtna dir Julius Sezar'n rivayeti ve Al'nin Ol ehr-i kebr dahi teshir olnd demesi i'timda yn deildir, stoanfi daha doru olarak: Muram flumen apud Groecium Styriae urbem tumul-tuarie transjecit diyor, htoanffnin bunda hakk varsa da, Pdih'n Drava*y yzerek getiine dir ifdesi yanltr. nk ordunun bu nehirden gemesi iin drt kpr kurulmakla uralmtr. En ziyde garb olan, bu mnsebetle tbrhm Paa hakknda yle bir isndda bulunulmu olmasdr: Ib-raimi consilio, qui illum a Christianorum cervicibus sublatum cu piebat, stoanfi, varak: 184.
442 443

Sayfa

131

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zerine dt; onlar tammiyle malb ederek birok az bulunur harb malzemesi ve zellikle bir paann ban getirdi.446 14 Eyll'de Sleyman, Sekao nnde ordu kurdurarak bol miktarda yiyecek buldu. Birka gn sonra da ordughn Marburg yaknnda Drava sahillerine gtrd. Bu mevkiin kumandan Sigismund Weixelberger -ki 10.000 kiilik bir Trk frkasn Laybni sahralarnda mahv etmi ti- zerine vuku bulan drt hcumu defetti. Sleyman, bir kprnn tamamen kurulmasna kadar drt gn Drava kenarlarnda kald; vezirler, aalar denek ellerinde- ii sratlendiriyorlard. Kpr bitince asker karmakark gemee davrandndan, intizam muhafaza etmek ve felketli neticeler vukuunu icbettirecek bu acelecilii nlemek iin, vezr-i zam ile paalarn bizzat bulunmalar lzm geldi. Nihayet 21 Eyll'de leye doru gei ikml edilmekle, Pdih kprnn yaklmasn emretti ve kprden gei esnasnda brhm tarafndan gsterilen bu gayrete m -kften, kymetli eyer vurulmu bir at ile ake ihsan eyledi. Ordu Vinia boazndan Drava boyunca yoluna devam etti; stirya' -dan ric'ati, oraya girii kadar mkilt mcib olarak, her gn eyadan bir ksm zayi oldu.447 Aknclar, Feystri ve Gonovi'i yakarak Silli ve Nevhaus arasndaki yerlerin hepsini harb ettiler. Bunlardan bir takm Baklap denilen tepeleri geerek Sen-Lavant sahrasna inmi ve orada Sen-Leonard' vurarak Veydalp tepelerinden Karinti mntkasnda Hotten-berg*e kadar girmiti.448 Lkin memleketin milis kumandam Vayt Vel-zer bunlar malb ve ric'ate mecbur etti. Varasdin'in alt tarafnda Ra-sina kulesinden atlan bir kurun defterdarn kardei 'bn' ldrd; Osmanllarn intikam hem sr'atli, hem korkun oldu: Kule yakld; iindekiler katlim edildi. Esr gtrlenler arasnda Jorj Hust449 bulunuyordu ki, alnyazs kendisini Hindistan'a kadar sevk etmi ve ildberger ve mektep hocas Hohlenbah gibi, bize seyahatlerinin hikyesini brakmtr. Pdih ile vezr-i zam Herbarti mevkiinde ayrldlar:450 Pdih, yenieri ve sipahilerle birlikte sol taraf tutarak Kaproneka ve Vero yoluyla Pozaga'ya gitti. brahim Paa ordunun artlaryla saa dnerek hibir hasarda bulunmakszn birbirini mtekib Kro, Godove, Hasma,

132
Sayfa

446 447

Julius Sezar, 7, s. 45; Megfeer'den naklen. Rz-n&me-i Sleyman!, 23 Eyll. 448 Vayas Manastr'ndakl eski bir levha bu vak'aya hldlik etmektedir. Fillp Vonend'ft Archivcs fr Geschfchte, St*tdsUqUe, Lteratur und Kanat adl eserine mracaat. 449 stoanfi, 1, 11. s. 181. 450 Bi-name- Sleyman!

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Velika ile Zapolya'nn ecdadnn kulesinden geti.451 Logovi'de, vezr-i zam Andre Stavler isminde bir esri talyanca bir mektupla Ferdinand'a gnderdi. brhm Paa, ordunun asl ric'at sebeplerini vnme dolu ifdelerle arlken'in gaybubeti gibi gln bir bahane ile gizleyerek Bir hkmdarn memleketlerinin, onun zevcesi gibi olduunu beyn ile szlerine son veriyordu ki, arlken'in gerek zevcelerinin yannda, gerek memleketlerinde bulmann mkl olduunu belirten kaba ve hakkaten452 bir tahkirdir. Krkelli bin nfsu ihtiva eden Pozaga ehri atee verildi. sek'in alt tarafnda bulunan Podgara ve Na-si kaleleri itaatlerinin nianesi olmak zere anahtarlarn gnderdiler. Pdih, bu kaleleri zeamet olarak brahim'e verdi.453 Ordunun Dn Ordu Macaristan'dan, stirya'dan, Iskalavonya'dan 30.000 esr gtrd; lkin Posot'u getikten sonra, artk Pdih'm memleketlerine girildiinden, yeniden esr alnmasnn yasaklandn bildiren bir emir-nme nerolundu.454 Belgrad karsnda Sultn Sleyman'n ordusu vezr-i zamin ordu-suyle birleti (12 Tern-i evvel-12 Reb''l-evvel); brhm Paa, paalarla, belerle birlikte, efendisine ballklarn arzetmee geldi. Birlemi iki frka Tuna'yi geerek Belgrad kalesi altnda ordugh kurdular. Ertesi gnf Sultn Sleyman, askerine geit resmi yaptrarak, daha ertesi gn kurulan dvanda vezirlere, defterdarlara, niancya ,Anadolu ve Rumeli belerbeilerine hil'atlar giydirildi. Yine o gn son seferde kazanlm olan zaferleri haber vermek zere her tarafa, vilyetlerin valilerine, Venedik Docu'na ulaklar
stoanfi, il Jovius, 30; Katona, 20, s. 835. ark'ta mlk (devlet, vatan topra, hkmranlk hakk) arsa (gelin) benzetilir. Bu sebeple bir hkmdarn memleketini bir dmana brakarak: kamas, bu benzetmeyle iddetle takbih olunur. Bu itibarla, mezkr tbirden arlken'in zevceleri hakknda bir mn karmak, ark dillerindeki bu tebihi bilmemekten doan yanl bir yorumdur. Bu seferin rz-nmesine nazaran Sleyman ll'de Gra pig-hna vsl olduu ve 12'de yzerek (yni krp kurulmaks-zn, at ile) Mr rman getii cihetle, bu ehrin 4.000 Trk tarafndan zabtna dir Julius Sezar'n rivayeti ve Al'nin Ol ehr-i kebr dahi teshir olnd demesi i'timda yn deildir, stoanfi daha doru olarak: Muram flumen apud Groecium Styriae urbem tumul-tuarie transjecit diyor, htoanffnin bunda hakk varsa da, Pdih'n Drava*y yzerek getiine dir ifdesi yanltr. nk ordunun bu nehirden gemesi iin drt kpr kurulmakla uralmtr. En ziyde garb olan, bu mnsebetle tbrhm Paa hakknda yle bir isndda bulunulmu olmasdr: Ib-raimi consilio, qui illum a Christianorum cervicibus sublatum cupiebat, stoanfi, varak: 184. 453 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/98 -102. 454 Cell-zde, varak: 163 ve 165. Peev, varak: 58. l, varak: 24. Solak -zde, varak: 110, Rz-rtme-i Sleyman!, 8 Terln-i evvel.
451 452

Sayfa

133

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

karld.455 Bb- devlet tercman Ynus Be -ki Viyana muhasarasndan sonra Doc Andrea Gritti'ye Zapolya'nn Macaristan - tahtna oturtulduunu tebli etmek zere Belgrad'dan Viyana'ya gitmiti- bu defa da Belgrad'-dan oraya gnderildi. Ynus Be'in tad mektup, Pdih'm ric'atini erefli bir surette gstermee almaktayd.456 Buna gre ric'at, tmparator'un korkaklndan kaynaklanmt. u fkra nazar- dikkati celbe-diyordu: Pdih, o mel'n hkmdarn kadm ikametgh olan ve haytn kurtarmak iin terkedip, kendisiyle birlikte eytnn telkin ettii bir yola
Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi'nde bulunan bir mektup, brhm Paa'nn yalnz talyanca'daki slubuyla deil, u szleri ihtiva eden mhryle de dikkate -yndr: (Tercmesi): Peygamberin mhr muhabbetiyle, n ve eref ararm ve canmla Sultn Sleyman h'in bendesi ibrhmVim. (Mtercimin ilvesi: Nakledilmi olan ibare vezinli ve birbiriyle irtibatl olmadndan Franszca'dan yaplan tercmesi de tam mnsyle doru deildir. Asl udur: Be-mhr-i htem-i nr-i nbvvet, ez reh-i ta'zm edd ez cn bende-i Sleymn-h brhm suretinde vezin ve mn doru olursa da, byle olaca tabia -tiyle garanti edilemez. Buna gre beyitin mns yle olur: Htem-i nr-i nbvvete yemn ederim M, brhm, ta'zm iin, Sultn Sleyman h'n cn - gnlden kulu olmutur. Bu satrlar okuyanlardan bildirilen arivi ziyaret eden bulu nursa, tashihine himmet etmesi rica olunur.) Zikredilen mektubun asl udur: ibrahim Bassa-Dei gratia primo Visiro Secretario et sum-rao consilliario dello gloriosissimo magno et invictissimo Im-peractore Sultan Suileyman cape et Ghovematore de tutto lo Imperio di esso, et de tutti li suoi schiavi et baroni et superior con la grazia del meser domine dio, el mio invictissimo Zesar me a facto chapetanio Zeneral al tutto suo serzito e ha dado avanti alo paise dello re de Spagnia a brusar e ruinar adanda ai nostri zente; e anno preso adrea stodler e ano mena da nuy e a piazu e a pregar purase que misso signoreto desto paise e priego la signoria nostra, que no me fazi morir e meco facto franco et libero; mael nostro invictissimo Imperator non e avegn a questi paise a far mal ai poveri ma e avenuto per cercar lo re de Spagnia Charlo aposta, perche esso gi& tutto 1 mondo e prende i re e duchi e baroni e derichas e vende e pygia i soe denari, e a meso anche La corona, e dize queso imperator del tutto el mondo et da tre ani in qua e faser ziti pervignir a combater con nostro invictissimo Imperactor con questa scusa, e seria cogia da li poveri pura se denari e tessori da viena in que sel vol vignier a combater con nuy e nostro invictissimo Imperactor con tante serziti quanti mee al camin e a venir per ritrovarlo e non avemmo trova mai fin apreso a la viena semo sta e femo brusar e ruinar tanti i soi paise e avemo senti quelli in una zit nominata Graza, e semo pas-sate le muntagnie et chatibe strade per adar a trovar Do; anque la none avemo trova, i paisi delli re sono propria come i soe mogliere, et none avemmo sapuo mai a quel paise sese trova; data in la nostra sedia die XXVI. Sett embre MDXXXII. 456 Hammer, milliyetilik ve Hristiyanlk taassubu erisinde, zaman zaman bu kymetli kitabn lekeleyen ve kendisinden beklenmeyen yorumlara, hatt iftiralara sapmaktadr. Bunda belki kendine gre sebepleri de vardr: Avusturya mparatorluk sarayndaki vazifesi ve efendisine yaranmak gayreti de dnlebllirse de, en ma'kl ilim adamlarnda bile maalesef grlen Hal taassubu, Hammer'in objektifliine de glge drmek ten geri kalmamtr. Burada, Osmanl ordusu ve aknclar k endi hudutlarm geride brakp, Avusturya ve Almanya lerinde aknlar yapyor, kaleler alyor, esrer tutuyor; br yandan tabtat artlaryla v* yamurlarla mcdele ediyor; fakat bu topraklarn hkmdarlar ve ordusu ortada yok! Ahli, mahalli milislerle karnca kaderince Osmanl aknclarnn taarruzlarna kar durmaa alyor, arpmalara, kurulan tu zaklarda zaman zaman bizim taraftan da ehldler veriliyor, kk aknc gruplarnn mevzi birka muvaffakyetsizlikleri de olabilir, olmu tur da. Bunlar ele alarak, Osmanl ordusunun malben ric'at ettiini sylemek, bizzat Hammer'in yukardaki nakillerine bakarak bile, beyaz'a siyah demek kadar geree aykrdr. Bir kere Osmanl ordusu karsnda dman ordusunu bulamamtr, kincisi ordunun gezindii topraklar tamamen Osmanl hkmranlk sahasnn dndaki topraklardr. nc-, s, zaptedilen araz ve kaleler dman kaleleridir. Drdncs, Osmanl ordusu ve aknclar aylarca kendilerine it olmayan o topraklarda lc -ry- faaliyet ettikten sonra, sefer mevsimi bitmi, ve zaferle ve fetihlerle muntazam bir ekilde geri dnlmektedir. Bu geri dn malbiyetten dolay bir ric'atml gibi gstermek, salim dnce shiblerinin i deildir. (Hazrlayan).
455

Sayfa

134

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

sapan gayrimslim ahlyi iinde brakm olduu, Gra ehri nne gitmiti. u da ilve ediliyordu: Oralarda Hristiyan dni ykldktan sonra Pdih dnm ve Harboti (Harbart) ve Pozaga ile dier birok kaleler ele geirilmitir.457
Sultn Sleyman'n spanya Kral (arlken) zerine Beinci Seferi Rz-nmesi. Nsn (Ramazan), 26 Nisan 1532 (19 Ramazn Cum'a) stanbul'dan hareket. Ordu Halkalpnar'a konar. 27, atalca, 28, Kabak. 29, Hediyeli. 30, Karl. Mays (evval) - 1, Ahmedbe Ky; ya?nur. 2, Ordu Hadim kynde durmayp Ulfeciler'e konar; bir gnde iki merhale. 3, Hasky. 4, Edirne, oniki gn burada kalnd. 8 (1 evval), Bayram; tevakkuf. 9, Reaya ktib ve mfettilerinin, uaklarna samurlu kadife cepken giydirmi ve avulara Hun -kr'n atlarm vermemi olmalarndan dolay, te'dbi. 17, Ordu, br merhaleden sonra irmen karsnda bir ayra konar. 18, Baalaki tarafndan geip uzun bir merhaleden sonra H&arli i*?rna konar. 19, Sazhdere, 20, Keklikyurdu; vezr -i zam yryerek ota- hmyna gider. 21, Had-ce; vezr-i zamin adr ota- hmyun yanna kuruldu. 22, Derfil Ky yannda ukur ayr; uzun merhale ve drt kprden gei. 23, Filibe; yol, bataklklardan dolay mkilth olduundan Hudvendigr solaklara otuzbin ake tevz ett irir. 24, 25, 26, Tevakkuf. 27, Vezr-i zamin adr toplanr. 28, Ordunun hareketi; Koru'ya konar. iddetli yamur. 29, Kara -pnark, kk merhale. 30, Aknclar. 31, Ordu Kapl Der-bend'den karak thtimn ovasna konar; pek mkiltl merhale. Hazrn (Zilka'de) - 1, htimn, 2, Sofya, 3, Tevakkuf. 4, Yenieriler Ni'de toplanmak emrini alrlar; dvn. 5, Ve zr-i zamin hareketi. 6 (Perembe, 1 Zilka'de), Ordu Eflk -lar kyne konar. 7, Bir boaz geer. 8, ehir Ky karsnda bir kaynak yaknnda adr kurar. 9, Hudvendigr geri kalr. Rumeli belerbei yedi sancak -beiyle hareket edip Bi-tolnik Kyne varr. 10, Azor (Azvar?) XI, Hudvendigr Ni Kaplcalar yannda tevakkuf eder. 12, Ni, 13, Tevakkuf. Dvn. Ferdinand'm elisi el pmee kabul olundu. 14, Vezr-i zamin hareketi. 15, Ordu, ksa bir merhalelik yoldan sonra Kalona'ya varr. 16, Paakofa, 17, Harmatofic, 18, Dubraniya Kayna; ordu Vidin yaknnda Morava zerine kurulan kprden geer; gayet uzun merhale. 19, Ordu, boaz getik ten sonra adrlarn Yance'de kurar; uzun merhale. 20, Hudvendigr geri kalr. Vezr-i zam adrlarn Ak-kilise'de kurar; ordu birbirini drt kpr geer. Birka Hristiyan yola indiklerinden dolay dm olundular. Srekli yamur. 21, Hudvendigr Ak-kilisefye gelir. 22, Tevakkuf. Yamur. 23, iya; yamur. 24, Hisarl; iddetli yamur. 25, Belgrad; ya devam ediyor. 26, Orduyu kprden geirmek iin tevakkuf olunur. 27, Hudvendigr Sava'nn br tarafna geip Sirmi (Sirm) ovasna varr. Vez r-i zam Rumeli askeriyle istikbline kar. iddetli rzgr ve yamur. 28, Tevakkuf. Anadolu askeri Sava kprsn geip Sirmi (Serm; Sirem) ye girer ler. 29, 30, Tevakkuf ve iddetli yamur. Temmuz (Zilhicce) - 1, Tevakkuf, 2, aldran muharebesinde vefat eden Karh-ili bei Sinan Be*in iki olu ve bir siph, yol esnasnda yenierilerin birka koyunu aldklar iin balar kesildi; mzraa saplanm balar orduda gezdirildi. Yine bu sula sulanan krkbir Hristiyan o ekilde ceza grdler. 3, Dvn Rumeli ve Anadolu belerbeileri el pmee kabul olundular. 4, Tevakkuf. 5, Dvn. Fransz elisi, Lehistan Kral'nn. elisi, Ferdinand'in sefirleri -geen seferde Kral Yano'un kabulnde icra olunan merasim ile- el pmee nail oldular. Ordunun btn mehterhane takm bu mnsebetle dvn adrnn nnde toplanmt. 6, (Cumartesi, 1 Zilhicce), Fransz elisinin veda mlakat mnsebetiyle dvn. 7, Tevakkuf, 8, Ordu Senuha (Aanya: Aschania) ky yanma konar. iddetli yamur. 9, Ordu, Brdelen (aba: Sabacz) yannda Karako kyne konar. 10, aba. Vezr-i zam bir gnde iki merhale alr. 11, Ordu Yark (Yarak) kalesi yanma vsl olur. 12, Tevakkuf. 13, Metrovi tarafndan geilerek Borodonofdiya'ya konulur. 14, Ordu, Mprovyek (Mor -viyek) kalesi nne varp llla (IUats) kyne konar. Paa, Volkvar (Vokovar) yannda kpry geer. 15, Hnkr kpry geer. 16, Borhoh (Borovo). 17, sek (Ecssek); Piyer Pereni vezr -i zamin elini pmee kabul olunur. 18, Tevak kuf. 19, Hudvendigr geri kalr. Vezr-i zam sek kprsn geer. Birka rmak zerine oniki kpr daha kurulur. Despot'un olu vezr-i zamin elini pmee kabul olundu. 20, Tevakkuf. Hudvendigr rsek kprsn geer. Rumeli be-leri ve vezr-i zam Pdih'n girii iin hazrlk grmek zere maiyyetleri halkm ve ulfecileri ehre gnderirler. 21, Ser-ner kyne varlr. Arsak (Egerek: Egerszeg), iklo (Siclos), Seriyano (Szerecsem Yanos) kalelerinin zabt. Piyer Pereni habs olundu. 22, Ordu Kapolina kalesi nne varr. Ahlnin btn mallan ganimet olmak zere askere verilecei iln olunur. Kale alnd. 23, Bataklk iindeki kale zabt olundu. 24, Bir yenieriyi ldrm olduklar iin iki Tatar asld. 25, Ba -bofa (Babocsa). Yenieriler yamurlu bir havada alk toplar atarak hareket ederler. 26, Bilovar (Belev&r); kale zabt olundu. Birka hendekten geilir. 27, Ordu, iova (Csicso) ky yanna konar. Bonu kalesi alnd. Bir kprden ve bir hendekten gemek iin byk mkilt ekildi. 28, Safade; kale artsz teslm olur. Hudvendigr on yenieriyi solak yapar. 29, Salavis (Sala: Szala nehri) isminde bir sudan geilir. Bataklklar arasndan mkiltla yry. 30, Bir kalenin zabt. 31, Ordu Sen-Mihil
457

Sayfa

135

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kyne varr. Austos (Muharrem) - 1, Ordu Kaporonak'a konar. Bu kalenin ve Bileir (belki Salaber: Szalaber) ve Niarvar (belki Tkevar: Tskevar) kalelerinin zabt. 2, Sala zerine kpr kurmak iin tevakkuf. 3 (Cum'a ertesi, 1 Muharrem 939), Ordu, Kam ky yaknndan geerek Komandvar (Kermend: Koermend) kalesi nne adr kurar. 4, Bum kalesinin zabt. 5, Tevakkuf. Ordu Raab kenarlarna varr. Pdih nehre kpr attrr. 6, kervar (Ikenvar) ve Mester (Mesteri) nmnda iki kalenin zabt. 7, Kral Jan'n memleketlerinden Hidveg*de durulur; Raab zerine kurulan kprden geilir. 8, Topanko (Ta Planfa). Hnkr Raab zerindeki kprden geer. Orduda yiyecein ziyde pahall. 9, Gen (Gencs) kyne varlr. Sultn Sleyman Kek (yhud Gn.: Gnss) mevkiinin muhasarasn emreder, 10, Ordu adrlarn Gn karsna kurar. iddetli duvarlar altna konulan lmlar Hristiyanlar kaldrdlar. 20, Tevakkuf; ok dolu yaar. Yeni lmlar atlr. Bir parmak yer kazanmak muhal. Korkun top atei. Birka neferin dm. 22, Hendekleri doldurmak iin emir verilir. Duvarlarn zerinden atlan bir mektup ile muhafzlarn teslim olmak istedikleri bildirilir. Lkin mektubu geri alrlar. 23, ki lmn atlmas geni bir gedik aar, kavga balar, iddetli muharebe olursa da kalenin zabt mmkn olmaz. 24 ve 25, Dimi yamur. 26, Tevakkuf, Anadolu askeri odun toplamaa memur oldu. 27, tevakkuf, odunlar o suretle istif edildi ki, kalenin duvar yksekliine eit bir sath tekil etti. 28, Tevakkuf. Sabahleyin Nikola (Yurii) sulh talebi iin mk -leme memurlar gnderir. Daha evvelleri Ferdinand'n elisi sfatyle stanbul'a geldii iin talebi yerine getirildi. Nikola, vezr -i zamin adrna giderek kalenin teslimini arz eder. Paa dvn toplar. Hazr bulunanlar el pmee kabul olunur. 29, Ziyde yamur. Vezr-i zam mteferrika Ca'fer Be*i kalenin teslimi mjdesiyle gnderir. Hnkr Ca'fer Bee bir kaftan ve beyz altn verir, ve arpalk nmyle onbin ake terakki ihsan eder. 30, Daim yamur; paalar Pdih'n elini pmee kabul edildiler. Kalenin tesliminden dolay Hudven-digrt tebrik ettiler. 31, Sopron (denburg: Oedenburg) kalesi yine alnd. kese ake ve kaftan tevzi. Ferdinand'n elilerine ruhsat verildi. Eyll (Safer) - 1, stirahat. 2, (Pazartesi, 1 Safer) Koble ky (Kobelesdorf). Bir rmaktan mkiltla gei, ksa merhale. 3, elelo (asafalo: Csasafalou) karsna konulur. Bu kale ilk ihtarda teslim olur. Ordu birok bataklklardan geer. Ohel (Kogel) kyne konar; yksek bir dan zirvesinde, Almanlar'n en metin kalesi olmakla maruf gzel bir kale grnr. 5, Ohel Boaz geilir. Gayet sarp bir yoldan Dehan'a (Dechanskircljen) varlr. 6, boazn iinde ve Potandorf un (Pottendorf) berisine konulur. 7, Bu kale ile daha az mhim olmayan Kirberg (Kirchberg) kalesinin zabt. Yol mkilt dnknden daha ziyde. 8, Rayteno (Reitenau) nne konulur. 9, Marhofen (Meyerhofen) nnde, Fakistri (Faistreitz) menb nne konulur. Hrstiyanlar yaknda bir kaleden hcum ederler. Da boyunca mkiltl gidi. 10, Kalayi ky (Gleisdorf); bugn yolda bir kilise yakld, ve birok esir alnd. ncler iddetli bir muharebeye giriip galib geldiler, drtyz Hristiyan kltan geti; birou da balanyle beraber esir edildi. 11, Gracas (Gra:Graetz) nnde duruldu ki, spanya kralnn hkm altnda byk bir ehirdir. Tatar Ham askeriyle Mur nehri kenarna kadar gider. Btn ordu civar ormanlardan hrice kar. 12, Svari erkenden hareket edip o zamana kadar kprsz geilememi olan Mur nehrin den biavni'llahi tel mrur ederler; lkin birka adam ve bir ok eya zayi' oldu. 13, Aklos (Seckau) ovasnda ordu kurulur. Laypnhi (Leibnitz) kasabas grlr. Ordu buradan birok esir alr. Dakik (un) ve hububat gayet ucuzdur. 14, Pian (Viaynt: witschein) kalesinin ele geirilmesi; mkiltl gidi. 15, Dank bir haldeki orduyu toplamak iin tevk-kuf; o kadar kesif duman ki, birbirini grmek kaabil deil. 16, Drava kenarna, Morprok (Marbourg) nne konulur. Ordu bugn yedi -sekiz bataklk geer. Lemboh (Lembah: Lem-bach), tlaynia (Schleinitz), Radosek (Radnik kalelerininn zabt; Darava zerine kpr kurmaa balanr. 17, Kpr inatnda gecikme. 18, 19, Kprnn inat bitmesinden dolay tevakkuf. 20, Paa sabahleyin, Hnkr akama doru kpr den geer; frka birden kpr bana geldiklerinden karklk vuku bulur. Vezr-i zam ve dier paalar kpr zerinde bulunurlar. Vezr-i zam askeri nnden geirmek in btn gn at zerinden kaldndan Pdih mkellef donanm bir at ile ake ihsan etti. Ordu kpry bir gn, bir gecede geti. 21, le vakti, terkedilen sahilde hi kimse kalmamt. Akama doru kpr yklp Peto yaknnda ovaya adr kuruldu. Su bulunmuyor. 22, Peto*da tevakkuf, ksa merhale. 23, Drava kenarnda Vyoa (Vinicz) Yol gayet muhataral bir boazla kesilmitir. Birok yk zayi oldu. Kk ve byk toplarn arabalar pekok zahmetle ve ancak ertesi gnn nihayetine doru geii tamamlayabilmilerdir. 24, stirahat. 25, ki bataklk geildikten sonra Varasdin. 26, Logovi, Vezr-i zam ardlara kumanda etmek iin Pdih'dan ayrlr. Birok bataklk geilir. 27, Harboti (Herbartia). Pdih Pozaga yoluyla doruca sek'e gider. 28, erok (Czernek) kalesi. 29, Dobova (Duboschatz) Buras yama olundu. 30, Sacisne (Satniza) ilk ihtarda teslim olur. Tern-i evvel (Reb''l-evvel) - 1, (Sal, 1 Reb''l-evvel) Podgrad. 2, Velika. 3, Bertrek, 4, Trnova ky, aovonya (Schaikoviza), 5, Pozaga kalesinin itaati. 6, Pozaga sahrasnda Ekidina ky. 7, aln (alayan) Pazar ky; Kopak (Koba: Cobasch) kalesi kasabas yaklr. 8, Despotun oluna it Goriani kalesi; bu kale itaat eder. Fena bir kprden gei. imdi Pdihn arazisinde bulunulduu iin esir alnmamas orduya emredildi. 9, Ordu Bozok (Buzvet?) kenarlarnda konar. Altah kalesi; Kral Ferdinand'a id Pankova kalesinin itaati. 10, Puradonofi; uzun merhale. II, Cerdua, 12, Ordu Si -rem'e (Sirmi) geip Belgrad karsna konar, Vezr-i

Sayfa

136

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Ynus Be'in gnderilmesinden iki gn sonra vezr-i zam bayraklarn am ve muzkasm nne alm olduu halde, seferin sona ermesiyle bitmi olan seraskerlik almetini Pdih'm eline teslim etmek zere, Sava Kprs'nden geti (9 Tern-i sh-10 Reb''1-hir). Filibe'de dvn toplant hlinde iken, Sultn Sleyman, smil Gi-ray'm amcas Shib Giray'a Krm Hanl'n verdi; Shib Giray son seferde Tatarlar'la beraber orduya refakat etmi, Mur nehrinin dou cihe -tindeki aknlar takdirleri celbetmiti. Tekrar Krm Hanl'na tyn olunmak midinde olan kardei Saadet Giray, buna mukabil, senelik 300.000 ake
zam P-dih'n istikbline kar. Zt- hne kpry geip Belgrad tarafna otak kurdurur. 13, Tevakkuf ve resm-i geit. 14, Tevakkuf, dvn; paalar, defterdarlar, nianclar, Anadolu be-lerbei hil'at giydiler; el pme merasimi. 15, Tevakkuf. 16, Vezr-i zam bayraklarn aarak ve muzkas nnde, beler ve aalar arkasnda olarak, kpry geip ser-asker sancan Hudvendigr'a teslim eder. 17, Vezr-i zam ordudan ayrlr. 18, Hisarlk; Neme kalesi kumandan kale anahtarlarn gnderir. 19, Pdih Semendire'ye gider. 20'den 25'e kadar yamur, tevakkuf. 26, Polana. 27, Sipodi. 28, ubala, 29, eme nmyle maruf Kovaoina ky. 30, Ni kaplcalar. 31 Perembe (1 Reb''1-hir) tevakkuf. Tern-i sn (Reb'1-hir) - 1, ehir-Ky karsna konulur. 2, Bflklar ky. 3, Sofya. 4, Tevakkuf. Kar yaar. 5, Ormanlk Ky. Yenieri aas ve mr-i alem bugn stanbul'a varrlar. 6, Ihtiman ky. 7, Tatar Pazarc. 8, Filibe; dvn. 9, Kon. 10, Semizce. 11, Yeniceli ky. 12, Edirne; ehir donatld. 13, Tevakkuf. Sabk vezr-i zam Pr Mehmed Paa bugn vefat etti. 14'den 16'ya kadar tevakkuf. 17, Babaeski. 18, Ergene Kprs yaknnda Elvanl ky. 19, Silivri. 20, Halkal Pnar. 21, Pdih stanbul sarayna girer. ehirde ve Eyp, Galata, skdar kasabalarnda be gn enlik ve donanma. Pazarlar gece ald. Pdih, tebdil -i kyafet gezdi. 26 Tern-i sn, enliin son gn. Marini Sanuto'da (c. 57), Gn seferinin italyanca bir rz -nmesi daha vardr ki, tarihleri bakmndan Rznme-i Sly-mn'yle uyumaktadr. Ondan Gn'e id bir fkra: Quel 27 de la luna quelli di dentro cominciarono a diman-dar la pace spentanemente, e accordo spra la fede di Mahometo e sopra li patt di Mustafa e secondo il consulto si ac -cepto lo loro rendersi a patto, dove di dentro lo Sigr. loro con minr fiolo di Curtovich usendo di fora basaron o la graziosa man del Bassa inchinando la testa loro fia alla terra, e di poi pi quel loco levandosi lo eseraito per giorui 16 tuttavia cami-nando e scorrendo inverso la banda di Vienna Dove avete diquesta citt si pervenne alla nevicosa montagna Wesil (Wech-sel) cio ernossa (Hartberg, burada phesiz Rothberg yerine kullanlmtr.) montagna la pace e per mezzo all'incontro a Vienna e quella a man destra alli isparmi montagni dello in-terno della Alemagna, arivando quelli di Cavalieri nei mili grasignandossi al montarlo impossibil era, ma la gratia divina; che alli soi fedeli servi non mancha mal da quello loco mollis-simo arostarono delle nostre Insuli Gambelli carichati e ca-dauno delli Cambelli ponendeli in mane le zappe grande per far la Strada coli Gambelli ritirandosi a passo a passo cominciarono a montar la detta montagna, cosi lo esercito smontando e cavalchando lepredetto aspere montagne ascendendo pasa-rono arrivarono allo in erno; e paese di Spagua(?)e queli gu-artando e brusando e distruggendo e tutto mettendoli a gran ruina e senza ponti tre grandissimi fiumi passarono, Da poi passato il 16 della Inna di safer si pervenne incontro al fiume di Drava, dove era una gran citta (Marbourg) et in el meso di quella era il ponte dove si passva lo detto fiume, ma non facendo stima di tal ponte di novo un ponte fu fabricato e cosi parte de lo esercito passo per il detto ponte, e parte passo al Gurge di Sotto della citta dove era il passo e la giurni dui cola notte tutto lo esercito si transferi e passo il fiume, edi poi caminando in campo doi giurni s i arrivo in una aspra e folta selva. (Mkerrer) - Pdih'n 12 Tern-i evvel 1532 tarihli bir mektubunun suretidir (Marini Sanuto trihinde bulunan Pietro-Zen'in 1 Knun- evvel tarihli raporuna mracaat): Pervenissimo fin ad una gran citt nominata Gradjas che fu ab antique sedia e domlcio del detto Maledetto, dove avendo cognosciuto che il Maledetto spaventato del impeto del nostro gran esercito e levatori al suo-rpgno per salvarsi la vit ase ne partito lassadoli adversarii suoi infideli, che seguitano la via del diavolo et spento del tutt l'errore dei Infideliloro e vol -tati dal detto loco la potentissima Maesta mai con felice e gloriosa vittoria havendo expugnato delli Castelli pertinenti a quelli dette stabili infideli li Castelli nominati Carbona (Harbart)', el Bachizi (Rascina) Posega e fatto mi compote del desiderio suo e gionto con tutto il suo al mar simigliante esercito alla citt di Belgrado adi 12 della luna di rebioul ewwel 937 cosi fu di 12 ottobre 1552.

Sayfa

137

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tahsisat ile her sene 500.000 ake getirir geni arazlere nail oldu.458 Sultn Sleyman, yol esnasnda, o zaman Ne ve sonra Gnazen kalesi muhafz olan Lehistan elisi Opalinski'yi huzuruna kabul etti459. Eli, 30 sene nce Byezd ile akdolunan ve 1525'te Sleyman tarafndan yenilenmi olan Lehistan mtrekenmesinin uzatlmasn talebe me'mr idi.460 Lehistan Krah Sigismund bu suretle Bodan tarafndan memleketinin asayiini te'mn
Peev, va: 58. Soak-zde, va: 110, Ferd, va: 197. l, va: 241, Cela-zade, varak: 164. Piyer D Lucya Opalinski I. Sigismund tarafndan alt defa eli gnderilmitir: 1) Zapolya ile anlamaya ikna iin Fer-dinand'a, 2) Dn meseleleri ve Trkiye ile mnsebetleri arz etmek zere Germanya umm meclisine, 3) Seilmesini teb-rk iin Papa'ya, 4) Kz Elizabeth'i Sigismund'un oluna vermesini teklif etmek iin Ferdinand'a, 5) Tunus'a doru gidecei esnada Kral nmna tebriklerini arz etmek iin arlken'e; 6) Sultn Sleyman'a. Pdih ile Sigismund arasnda tet olunan mektuplar Prens Adam artoriski'nin Polavi ehrindeki ktphnesindedir. 940 (1533) trihiyle Sleyman tarafndan tasdik olunan ahidnrrenin tercmesi Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi'nde Trkiye Yazmalar ksmnda mevcutur. Orada Sleyman tarafndan Venedik elisi Pietrozen'e verilen i'timd-nme cevb da grlr. Polavi ehri ktphanesine tevd edilen mektuplar ve ir vesikalar unlardr: 1)- 932 Muharremi (Tern-i evvel 1525) trihiyle ve Lehistan'a senelik bir mtreke tsn muta-zammn ahidnme ki, Biec kalesi muhafz Stanislas marifetiyle getirilmitir. 2) Pdihm Muharrem 939 (Austos 1532) trihiyle Sigismund'un bir yazsna cevb ki, Gn nnde yazlm ve Opalinski tarafndan getirilmitir. Bu iki mektup, yeniden halisane beyn ve skn hlinde durmak zere Tatar Hn'na verilen emri bildirmektedir. 1621 senesinde III. Si gismund'un elisi Prens Zabarovski ile birlikte stanbul'a gelmi Lehistanl bir ir tarafndan nerolunan bir mektup da Sultn Sleyman'a isnd olunur. Efendisine verilmek zere, Pdih'n Opalinski'ye verdii rivayet olunan bu mektup, Moskova Trih, Corafya ve statistik Gazetesi'nin 1825 N-san nshasna (s. 28) dercedlmi ve oradan Trih tmleri Mecmuasnn 1826 senesi nu: 602 nshasna nakl olunmutur. Bunda Yaknda yetmi yan ikml edeceim; pek yaknda mes'd bir iklimde beraber bulunacaz, Pdihlar Pdi-h'nn ben sanda sen solunda (hiret'te; nezd-i llh'de), ga-lib ve muzaffer olarak oturmu olduumuz halde, bu dnyda bizi birbirimize rabt eden muhabbetli hislerden meserretle bahs edeceiz. Sefirin Opalinski hemiren zevcemi saadet ve erefin ne derecesinde grm olduunu sana syleyecektir. Sefri zt- hametlerine tevdf erata. Allah'a emnet olunuz! denilmitir. Ancak u birka satrn mnderict yalnz hak -kata benzemeyen szlerle, yalandan ibarettir: Zr Sleyman 1532 senesinde 70 deil, 32 yanda idi. Bundan baka, Ms-lmanlar'n kavisi olan yle bir Pdih, nezd-i llh'de, m*-mn olmayan bir hkmdar ile birlikte bulunamaz. Pdihn -burada Sigismund'un hemiresi olmak zere grnen- Rok-zelan (Hoxelane) ile izdivacndan dolay Kral ile hsl old u-u zannedilen akrabal da dier bir hatdr. Bu hat ise Za-barovski'nin sefareti hakknda Twardowski (Samuel de Skr* zypna) tarafndan Przcvvazina Legacya I, O, X, Krysztofa Ibarawskiego ete. ete. od No. Zygmunta m. Krla polskiego Szwedskiego do Soltano Cesarzo Tureckiego Mustafy u roku 1621, ete. unvnyle 1621'de Kali ve 1706'da Vilno ve 11639'-da Krakovi'de byk hacimde nerolunan zabtnameden kaynaklanmtr. Bu mellifin naklettii durumlarn hepsi yukardaki fkra derecesinde az itimda ayandr. Mesel o zaman Zabarovski ile stanbul'da bulunan eliler arasnda Kont Thurn'u (Bohemya ssi) mparatordun adam ve hatt mehur Papas Jan'n elisi olmak zere gsterir. Venedik ile mparatorluk sefirlerinin raporlarnda Roxelane La Rossa i sminden baka bir suretle yd olunmamsa da bu kelime ile kk Rusya'dan (imdiki Galiya) veyhud Gney Iitvan -ya'dan (Ukranya, Volinya, Padolya) olduunu beyn etmek istemi olmalar muhtemeldir; eer byleyse Roxelane'n Ga liya'da Lippa zerinde kin Brezezani diresine it Rubatin nmnda kk bir kyden fakr bir papasn kz olmas mmkndr. Kont Stanislas Rezevoski'nin fikri de budur. Wag-ner'in Trkenbchlein (Trkler Hakknda Kk Kitap) adl eserinde okunur ki, Roxelane aslen talyan olup Kastel Ko-lecyo tarafndan karlmtr. Fakat Ulrich Vallich'in de Reli-gione turcica (Trkler*in Dni) adndaki eserinden alnm olan (s. 319) ve oraya da Jan Fransua Neger*in sal-nmele-rinden menkl olan bu efsneyi Roxelane'n o vakit Sultn Sleyman'n gzdesi olmas ehzade Selm'i 1524 senesinde dourmu bulunmas tekzibe kfidir. Polavi Ktphanesinde Sleyman'n I. Sigismund'a dier bir mektubu daha vardr ki, 935 (1528) tarihli olup, bb - hmynun krk ticretinden alnan gmrk resminin iadesi lzumunu bildirir. Yine o sene trihini tayan Sleyman'n dier bir mektubu da Pe kale sinin Etiyen'e ve validesine iadesinin imknszlndan bahseder. Safer 954 (1547 Nisan) tarihli bir nc mektup da evvel Polonyallarn Ookof (Oczokow) arazsinde aknlarndan dolay tazminat denmesini ve ikinci olarak bir hrszn teslim edilmesini bildirir. 460 Marini Sanoto'da Venedik elcisinin 1525 tarihli raporu. Kromer, c. 29, Lehistanl Feiley ma'rifetiyle ilk kararlatrlan kapitlasyondan bahseder.
458 459

Sayfa

138

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

etmek istiyordu.461 Opalinski'nin mzkereleri tam bir muvaffakiyetle neticelenerek, Krm Hn Shib Giray'a Lehistan Kral'yla hl-i asayite bulunmas ve onu Devletin dostu nazariyle grmesi tebli olundu.462 18 Tern-i sn'de (19 Reb''1-hir) Pdih, yedi aylk bir ayrlktan sonra stanbul'a girdi.463 Be gn mtemadiyen, Osmanl mverrihlerinin spanya aleyhine Almanya Muharebesi adyla bahsettikleri bu son seferin muzafferiyetlerini tehir iin enlik yapld.464 stanbul, skdar, Eyp, Galata be gece kandillerle donatlarak pazarlar, dkknlar bezzistan geceleri dah ak tutuldu; halk, her gn birbirine ziyafetler ekerek elendi. Belgrad ve Rodos Ftihi'nin, Moha Meydan Muharebesi muzafferinin bizzat icra ettii seferler daha imdiden 5'i bulmutu; son seferini de, mmtaz vasflarn alen surette i'tirf etmemi olsa da kalben tasdik ettii (!) arlken aleyhine amt.465 Koron'un Andrea Dorya Tarafndan Zapt Sultn Sleyman'n Drava sahillerini tahrb ettii esnada ve Tuna ince donanmas sabk kumandan Kaasm Be Potanstayn vadisinde imparator ordularnn darbesi altnda can verdii gn idi ki, arlken'in mehur amirali Andrea Dorya Mora'da Koron ehrini zabt etti. Osmanl limanlarnn en mstahkemlerinden biri olan bu mevk, bir gn muhasara ile ele geirildi. ehrin karaya bakan cihetine kar yneltilen bataryada ancak 14 top vard. Lkin deniz kenarndaki dier cihet 150'den ziyde kkl bykl toplarla dlerek gedikler almt. Dorya'nm donanmas yksek kenarl 35 gemi ile 48 kadrgadan mrekkebti. Bununla beraber bu sr'atli ele geirme, kuatanlar iin ucuza ml olmad. Kara tarafndan karlan talya frkas 300 maktul, 100'den ziyde yaral verdi. Kadrga neferleri daha muvaffak oldular; iddetli ve fakat az sren bir muharebeden sonra, deniz tarafndan girdiler. Dorya, muhfzlarn zevceleriyle, ocuklaryle, mallaryle
9u esere mracaat: Historia rarum polonicarum coacbroata * Satemone, Neageb&uero, Hannovae 1618, s. 531 (Vapovius'un vakayinamesinden 462 67. notta zikredilen eserler. Bunlar, Shib Giray' cSatkereius eklinde yazarlar, 463 stanbul'dan 21 Nsan'dan km ve 18 Tern- snl (Kasm)'da dnmtr. 464 Rz-nftme-i Sleyman!, 21-25 Tern-i snl. 465 in tMs first essay of his (arlken) arma, to have opposed suche a leader as Solyman, was no smal honour to have obged him to retreat, merited very conslderalbe praise. Robertson, artken, 1,5. (Buradaki Ka nunl'nin arlken hakkndaki duygulan ve kalben tasdkt mes'elesi de mverrihin iim -tJ; ve tftmmiyle hissi bir kuruntusudur. Hazrlayan). Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/102 -104.
461

Sayfa

139

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ekilip gitmelerine msade gsterdi.466 Kalede Fransuva Mondoza 467 kumandasnda 2.000 span-yol brakarak Patras'a tevecch ile orasn da Koron kadar468 sr*-atle ele geirdikten sonra, nebaht nne geldi. Boazn giriinde II. B-yezd tarafndan yaptrlan iki kale Dorya'nm penesine dt: Mora tarafndaki kendiliinden teslim oldu; sahili mdfaa eden, hcum ile alnd. Mora'dan alelacele toplanlm bir Trk frkas cebren alnan kalevi geri almak istemise de, Sarno Kontu Jerom Totavilla kumandasnda 4.000 okunun yaklamas zerine nebaht'ya ekildi. Asl karada bulunan Mo-lineo kalesinin 300 yenieriden mrekkeb muhafzlar tammiyle ldrldler. Dorya, Trk kitbeleriyle sslenmi byk toplardan ikisini Sarno ve Salvani nmndaki generallere hediye ederek, dierlerini Cenovafya gtrd. Bunlar, mehur denizcinin hasm korsanlardan alm olduu klliyetli mebllarla yaplan kiliseye bir harb armaan oldu. Siion ve Ko-rin sahillerini tammiyle tahrb ettikten sonra, mevsimin ilerlediini grerek donanmasyle geri dnd.469 Avusturya'nn Osmanl Devleti le Mnsebetleri Ve lk Muahedenin Akdi Avusturya muharebesinin neticesi, Dorya'nm Mora'daki bir ksm yer leri ele geirmesi, gelecek kitapta naklolunacak ran muharebesi tasavvurlar Sultn Sleyman'n sava zihniyetini, sulh tekliflerini kabule da ha msid bir hle getirdiinden, Ferdinand'm bu senenin bitiinden evvel yeni bir sefaret iin istedii yol iczet-nmesini hemen verdi. Ynus Be'in, Knun- sn'nin ilk gnlerinde vuku bulmu olan VenediVe var, Guns'un cesur mdfinin byk kardei olan Avusturya elisi Jerom D Zara'nn stanbul'a geliiyle ayn trihe tesadf etti.470 Aralarnda
Paruta, Venedik Tarihi, 1, 7. Sagredo'nun HftW*i. Anton Dortas Innbegriff n Goebei's Bgttragen adl eser, 1532, s. 31. tstoanfi, c. 4. (... Koron kalesi, Osmanl hkmdarnn Alman seferiyle arlken'i arad srada onun amdral mehur Andrea Dorya tarafndan he ile Trk-ler'den alnm olup. . H. Uzunarsl, Osmanl Tarihi, c. n, 3. bask, s. 335, Ankara, 1975.) (Hazrlayan). 467 Guaz* Tarihi 468 Gnazo Tarihi, Venedik matbuu 1549, s. 124, muhafzlar 8.000'e karr; hcum edenleri ise 800 gsterir :800 soldati tra Itallani, Spagnoli, e Allemanl gli rlmase. 469 Paruta, Sagredo, Istoanfi, Dorpa. Peevl, va: 58. li, 26'nc vak'a, va: 142. Hac Kalfa, Esfar'l -BJhfcr, va: 18. Osmanl menbalar, Dorya'nin gedii esnada stanbul'a ekilen Osmanl donanmasnn kumandannn Ah -med Beft olduunu yazarlar, tstoanfi, Paruta, Sagredo mrl derler, Ooazo Zay seklinde gsterir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/104-105. 470 Elinin raporu, Jerom D Zara'nn Gn mdfine yalnz anadan m, yoksa iki taraftan m karde olduunu tyin etmez. Herhalde Nikola Yurii'in kardei olduu muhakkaktr. Bunun Zeng, tekinin ise Zara diye
466

Sayfa

140

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mverrih Marini Sanoto da dhil olarak 50 Venedik aslzadesi Senato tarafndan Ynus Be'in istikbline me'mr oldu.471 Yannda ancak 10 kii bulunan Jerom D Zara hibir ihtiram gsterilmek-sizin kabul olundu. Geliinin ikinci gn vezr-i zam ile grp drdnc iin. huzr-i ahaneye kt (14 Knun- sn). Sulh mzkeresine me'mr idi. Sultn Sleyman, durumun kat' bir sulha dntrlmesinin, Ferdinand'n itaat almeti olmak zere Gran anahtarlarn bb- deviete gndermesinden baka bir eye bal olmadm belirterek, ancak bir mtrekeye msade etti. Ferdinand ve arlken'i kardei gibi bildiini, arl-ken ile -hatt Gran'n tesliminden nce- 5 yhud 7 senelik bir sulh akdine hazr olduunu, Ferdinand'n Gran mevkiinden ziynn Macaristan'dan tazmin edeceini ilve etti.472 Jerom'un olu Vespazpen'in kendisine refakat ettii bir avu bu mealde bir mektupla Viyana'ya gitti (1 ubat 1533).473 Viyana ehrinin ilk defa grd bu Osmanl elisi byk tantana ile kabul edildi. Ferdinand eliyi srmal kumala mzeyyen bir taht zerinde oturduu ve banda bir tc bulunduu halde kabul etti. Sa tarafnda yirmi Macar ilerigeleni bulunuyordu474 ki, Varasden ve Fnfkir-hen piskoposlahyle Gran' teslim etmi olan Pol Verdey nmnda dier bir piskopos bunlarn arasndayd. Sol tarafnda Bohemya ileri gelenleri vard. Birka gn sonra, Osmanllar'm teklif ettikleri mtreke artlar, kendi lisanlaryle Bohemyallar'a ve Macarlar'a tebli edildi. Gran'n anah tarlarnn istenilmesi Bohemyallar' pek ziyde korkuttu. Lkin Ferdinand,
isimlendirilmesine gre, babalarnn bir olmamas muhtemeldir. Fakat belki bu ehirler doum yerlerini deil, mlik olduklar arazyi gsteriyordu. Jerom D Zara ile onun olu Vespaziyen Vilhelm Zara o zamana kadar siyaset sahnesinde grnmemilerdi. Jerom stanbul'a dnd zaman Vilhelm sefaret deil, yalnz mpa-rator'un Pdih'a bir mektubunu ulatrmak sfatyle ve zt - ahaneyi grmemek ve onunla hibir mzkereye girimemek emriyle oraya gnderilmitir. Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi'ndeki raporu u ad tar: Enarra-tio eorum quae per Vespasanum de Zara cum D. Ajasbassa et AIoisio Gritti in Constantinopoli tractata sun. Pragae, 5 inartii 1534. 14 Knun - evvel 1533'de stanbul'a gelerek, o ayn 30'unda Gritti tarafndan kabul olunmutur. Gritti kendisi amaa me'zn olduunu beyn ederek, mparatorun brahim Paa'ya mektubunu istemi ve Jerom u cevb vermitir: Valde de volubilitate et inconstantia Hungarorum mirabatur, quod post tot infortunia et summi Dei correctiones adea ne-fastis practicis seditionibus et dolis non desistant; - mirabatur, quod M.V. in illis litteris mentionem efcerit, ipsum Mi. Vae. id, quod cadem in Hungaria habet libere ad retineudum et possidendum permisse et ibrahim illum Aloisium interro -gavisse, an conclusioni pacis cum Oratoribus interfuissevelle ut Rex Joannes totum id regum possideat. 471 en Junisbel Orator del Sgr. Turc o per il qual fu ordin andasse tra 40 gentiluomini, tra di qual 10 Marini Sanuto ful commandato. - con il Caften d'oro tuchesco, che la Sgnoria la fece vestfr e cussi tuttl 11 sol da numero 18 vestll di Corachl di scaulatto. Marini Sanuto, c. 56. 9 Kmu -i sn 1533. 472 AH 10 (Ctenaro) entro l'Orator. del Ee de Rom an i con cavall 12, con non molta dlmostrazione alociato n Iuogo solito Fra Annenle Grecl alla banda sotto 11 podromo (Atmeydan) alil 12 ebbe audiemza dal Ibraim, quel lo fece aspettar sul podromo ali 4 aw il Sgr. l'Orator col suo fiol. Piero Zen'in raporu, Marini San uto, c. 56, 1533. stoanfi, 1, 12. 473 Avusturya mparatorluk Hanedan Arivinde Jerom D Zara'nin raporu. 474 simleri Istoanll'de, I, 12, s. 194; Katona'da, 20, s. 882 mezkrdur.

Sayfa

141

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

sahte anahtarlar ml olunabileceini, zten vezr-i zamin, kalenin kendi eline teslimini deil, yalnz itaat almeti olmak zere anahtarlar talep ettiini ve teklifinin asl mnsnn bundan ibaret olduuna yemin ettiini syledi.475 29 Mays'ta uygun bir cevapla geri gnderildi. Hem Ferdinand'n, hem de Macaristan'n son kralnn geride brakm olduu Mari'nin sefiri olan Kornelyus Dpoliius eper,476 avuu pek yakndan tkb etti. eper, Pdih'a Gran'n anahtarlanyle iki mektup takdimine me'mr idi. Bunlarn biri arlken'den idi ki, birderiyle Sleyman arasnda arabuluculuu ve Macaristan'n kardeine braklmasn teklifini iine alyordu.477 Ferdinand'dan olan dieri Koron'un iadesi478 iin arlken nezdinde tavassut edecei vaadini ihtiva ediyor ve OuTun baba tarafndan teklif olunacak sulhu memnuniyetle kabul edeceini ifde ederek bitiyordu.479 Bu sulh teebbsleri arasnda Jerom D Zara, brahim'in arzusuna uygun olarak, mtrekenin imza olunduunu haber vermek iin Viyana valisine, Karniyola Meclis idaresine, Gran, Fozaga, Koron kumandanlarna ve Andrea Dorya'ya istanbul'dan bir umm mektup yazd.480 Sultn Sleyman, mtrekenin akdinden frsat bilerek yeni harb ha zrlklar ve dahil idarede bir ksm deiikliklerle megul oldu. Byk olu Mustafa'ya Saruhan valiliini tevcih ve 40.000 duka tahsis etti.481 Osmanl avuunun Ferdinand tarafndan kabul oldunduu gn 15 yanda gzel bir delikanl olan ehzade Mustafa, dvn- hmynda merasimle pederinin elini pmee kabul olundu. Vezr Aya Paa rikbn tuttu, vezr-i zam kaftan giydirdi. Birka Suriye ye ran ehzadesi Sultn Mustafa'nn nail olduu eref-i kabulden hissedar oldular.482 Bir mddet sonra Sultn
Tenim Ferdinandus, posse pro callvlbus f acil e si sit nesesse allas con-flci. Istoanfi, mezkr sablfe. Kornielus Schepper'in brahim Paa ile bir mlakatndan -ki bunda brahim Paa vatanndan bahsetmitirPaa'nm svireli mi, Alsasl m, yoksa Fransa'ya komu bir vilyetten mi olduu tyn olunamaz: ' Ouaesivit (Toraimus) quae regio melior, Hispania an Fraucia. Respondit Cornelius gibi ut nato in eonfinibus Fran-ciae paleriorem videri Franciam, Hispaniam longe majorem et robustiorem. Hieronimos ile Kornelius'un raporu. 477 artken'in 6 Mart tarihli mektubunun ikinci nshas Avusturya tmp. Hn. Arivi'ndedir. 478 aper'ln Avust. mp. Hn. Arivi'nde bulunan i'timd -nmesi. Kralie tarafndan eper'e ve Jerom D Zara'ya yerilen 4 Eyll tarihli tam yetki veskas. 479 stoanfi, 1, 12. 480 Ad eximium regimen n Vienna, ad Capitancum Lubdanoe, ad Capite-naum Jaschanura in Strigonia e Bachi Janus Ferenz et Pekralus n Fo-sega. (Elinin yukarda ad geen rpom). 481 Ferd, varak: 197, 198. Bu mverrihe gre, baka deiiklikler de olmutur. O zaman Dlkadiriye bei olan Sleyman, azledilen Ykb'un yerine Diyrbekir valiliine ykseltilerek, Avlonya sancak -bei Ahmed Paa Dlkadiriye valiliine tyn olunmutur. Eskiden de Suriye valiliinde bulunan sa Paa vefat eden Lutf Paa'nn yerine, yine o memuriyete getirilmitir. Husrev Paa'nm vefatndan dolay Anadolu valilii mnhal kalmtr. 482 Mustafa e mandate in Sangiaco di Magnesia con ducati 40 mille di Timaro, e cussi la dominicali 9 vene basar
475 476

Sayfa

142

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sleyman'n -gzellii bihakkn mehur olan- validesi Hafsa Htn vefat etti (4 Ramazan - 30 Mart). Zevci Sultn Se-lm'in kabrinde medfndur.483 Nsan nihayetine doru Macaristan'da her ii grmekte olan Alvazio Gritti Budin'den stanbul'a geldi, ibrahim'in emrine istinaden Jerom ile bir mlakatnda, Sultn Sleyman'n Macaristan zerindeki taleplerine di r defalarca mzkere mevzuu olmu olan mes'eleyi at. Evvelce Fer-dinand'a gnderilmi olan avu, sulhun kat' artlarn kararlatrmaa me'mr edilen Vespazien D Zara ve Kornelius D Pliius ile birlikte 25 Mays'ta dnd. Jerom D Zara ve olu Vespazien Gran'n anahtarlanyle Ferdinand'n muhteem hediyelerini vezr-i azama takdim ettiler. Avusturya hkmdar Ferdinand'n itaat almeti olmak zere takdim ettii bu anahtarlar grnce, vezr-i zam, iftiharla tebessm ederek "erom'a, bunlar muhafaza edebileceini iaret etti.484 Kral'n, kabuln rica eyledii 2.000 dukalk bir elmas ve bunun iki misli kymetinde bir ykt ve elmasn yar kymetinde ve armut eklinde bir inci ile mzeyyen bir madalyonu da ayn derecede memnuniyetle ald.485 brhm, hemen mlakatta, akdolunacak ahidnme artlarmn mzkerelerine balamak istedi; lkin Jerom arkada beraber olmakszn hibir ey kararlatramyacan bildirdiinden, bu hususta birinci mzkerenin bir gn sonra icra edilmesine karar verildi. Mzkereler yedi gn srd. Ferdinand'n elilerinin brhm Paa ve Gritti ile yedi mlakatna dir olan vesikalar, yalnz o zamann siys mnsebetlerinin evrak- msbitesi olmalarndan dolay deil, brahim'in tabiat ve mevkiini tam-miyle tavsif etmeleri bakmndan da pek kymetlidirler ve bu trihte tas-vr etmekte olduumuz levhay ikml ederler. Bundan dolay, konumalar hakknda tafsilt vermemize ve brhm Paa'nn lisnndan son defa olmak zere iiteceimiz szleri nakletmemize, okuyucular msade ederler.486
la man al Sultan andarono tutti H Aga e Capigil asi. Arrivato alla se-conda Porta li Bassa tutti li tre usirono e li andarono a far la rive-renza e lo accompagnarono dentro, dove pocho stete, poi ussite accompagnato da li Bassa. Aya li tene la stapha, Ib-raim li caftano; cinse la spada e ritorno accompagna dirutta la terra, 15 anni, di bello aspetto; bianco e gratiato; ha il coilo longino come il padre e ha belUsima persona; mostra accorto. Entro un fiol del Soldan di Sona che stette due ore dopo quello entrona altro da Tauris. Elinin 4 Mart raporu; Marini Sa nuto'da, c, 56. 483 Celal-z&de, varak: 165. Sotot-zade, varajt: 40. MX>'Ohsson, 2, 512, Aorta tatrt. 484 Avusturya mp. Hn. Arivi'nde sefr raporu- Et supra iUud praesentavlt Hieronymus ipsi Bassae claves Strigcr4Mfc dixit wce clavs illas, quas tu et Caesar Turcarum petivlstis ad fide m et lirmitudinem Regiae MaJestatis Damini met declarandum. Ad quod praefatus Bassa subrisit et cum capite fecit signum, ut Hieronymus cas salvaret. 485 Sefir raporu; Bullam aurcam qualls praeflgitur pelvis n quali erat ada-mas 2000 aurerum inferlus rubinus 4000 aureorum et dependebat unio pyrtformis mille aureorum, 486 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/105 -108.

Sayfa

143

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

brahim Paa Ve Mzkerelerin Seyri 27 Mays'ta Avusturya elileri, epeyce kalabalk bir maiyyet askeriyle tekrar vezr-i azamn sarayna gittiler; bunlar Atmeydan'ndan geerken, Budin'den alnma heykellerle, memleketin ihkak- hakta ser usln icraya dima mde olan daraalarin487 grdler, brhm Paa, srmal bir kaftan giymiti ve bunun altnda mv renkte yine srmal bir libas grlmekteydi. eper ve Jerom'u yerinden kalkmakszn kabul etti ve bir mddet ayak zerinde brakt. Eliler de bir anlk bir bakla brhm Paa'y tetkik ettiler. brhm, orta boylu, esmer tenli, beyz ehreli idi; alt enesinde gayet keskin ve aralkl be-alt di na-zar- dikkati ekiyordu. Nihayet murahhaslar eteini perek Efendileri olan Ferdinand'n ve Kralie Mari'nin biraderini selmladlar. Vezr-i zam derhl muharebenin felketli neticeleri ve Pdih'm kudreti hakknda uzun bir nutka balad. yle sylyordu: - Aslnda, yenierilerin yevmiyesi yarm akeden ibaretti; sonra tedricen iki, , drt, be akeye terakki etmitir. Lkin sra neferinin sekiz akeden ziyde ald yoktur. Deniz kuvvetlerinin harb zamannda masraf pek oktur; ancak hazne o kadar zengindir ki, bundan pek az mteessir olur. Dn, talya'ya kar bir donanma techzi iin 1.000 at yk ake, yni 2 milyon duka aldm.488 50.000 Tatar cihan talan etmee kfidir. Binlerce kadn ve ocuu esaretten kurtarmak iin ormanlara gnderdim; ben ve baka biroklar byle hareket ettik; Trklerin hibiri Hristiyanlarn sylemekten haz duyduklar gibi vah, zlim, insaniyetsiz deildirler.- Bu byk devleti idare eden benm; her ne yaparsam, yaplm olarak kalr, zr btn kudret benim elimdedir; memuriyetleri ben veririm, eyletleri ben tevz ederim; verdiim verilmi, reddettiim reddedilmitir. Byk Pdih birey ihsan etmek istedii, y-hd ihsan ettii zaman bile eer ben onun kararm tasdik etmeyecek olursak, gayr-i vki' gibi kalr; nk her ey;
Ibi sunt columnae ex ablat ex Buda cum ima ginibus Her-culis, ete. Haec area (Yhippodrome) a meridie habet mare, ab occidente hortum Ibraimi bassae et ipsius domum, ab ori-ente palatium magni Caesaris. in hae area sunt multa pati-bula ive furcae ad horrorem nocentium ereetae (d'Ibrahim), vestem superiorem auream inferiorem ex auro et serico inter-textam coloris lazurei, - homo medioeris, statur e minr quam majr, nige Ius; vultu medioeriter oblonge, interiores den tes habet 5 aut 6 a se distantes et longos, acutos. 488 Bu hesap yanltr; ancak o zamanki ake rayicine gre m -. himdir: Mille semas asperorum quae faciunt viesies centena milli a ducatorum. Soma yni bir hayvann hamulesi Trk* e'nin yk kelimesi karl olup, 100.000 ake demektir. Binenaleyh 1.000 yk, 100 milyon ake eder. 100 milyon ake 2 milyon duka olunca, o vakit duka 50 ake tutuyordu demektir.
487

Sayfa

144

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Avusturya tmp. Hn. Arlvl'nde ve Ktpnanesfnde fihristinde, Umr- MezheWyy Tarih*, 152. Et dixit: ste est magnus Dominus et debemus psum ideo honorare,1 et sumsit Htteras et osculatus est eas - et quamdlu hie sermo de Carolo Caesare duravit tamdiu stetit ereetus.
489

Sayfa

145

harb, sulh, servet kuvvet benim elimdedir. Bunlar size sylemekten maksadm, meramnz serbeste sylemenize cesaret vermek iindir. Bunun zerine Kornelius, ta'lmt mucibince, Ferdinand'n Pdih' babas ve brhm Paa'y kardei olarak selmladn sylemesi zerine, vezir-i zam u cevb verdi: - Ferdinand, benim Pdihm kadar byk bir ehenhn dostluunu kazanmaa almakla pek iyi yapar; nk bu dostluk olmasa, bel ki trl felketlere urard. Ondan sonra Kornelius sze balayp meramn yle ifde etti: - Kral Ferdinand, Macaristan'n henz kendi elinde bulunan ksmna temellk edebilmek zere, sizin nashatlarnza mracaat etmek iin bizi gndermitir. Vezr-i zam Kornelius'un imsna cevap vermeksizin, ondan Ferdinand'n mektubunu ald srada, arlken'de de bir mektup olup olmadn sordu. Kornelius, arlken'in biraderi lehinde tavassutu bildiren mektubu vermesi zerine, brhm ayaa kalkarak: - O, sayg deer byk bir hkmdardr. dedi ve mektubu pp gs zerine koyduktan sonra byk bir hrmetle yanna koydu.489 Kornelius devam etti: - Kral Ferdinand, kardei mparatordu Pdih'm dostluk hislerinden haberdr etmitir. mparator arl, Pdiht kendi kardei addeder ve huss bir muahede yaplmaa hacet olmakszn aadaki artlarla Fernodinand'in sulhuna dhil olmak ister: Macaristan Ferdinand'a ve Arcel adas ilk sahiplerine iade olunduu takdirde Koron geri verilecektir; Ko ron ahlsi mallaryle ekilebileceklerdir. Papa, Venedik, Fransa Kral ile dier btn Hristiyan hkmetlerinin sulhun menfaatlerinden istifde etmelerine msade olunacaktr. brhm Paa cevaben dedi ki: - Eer arl, halisane sulh istiyorsa, metbum reddetmez; evvel mektubunu okuyaym. arlken'in mparatorluk mhrne bakarak u szleri syledi: - Metbumun (Pdih'm) iki mhr vardr ki, bir kendisinde durur, dieri bende bulunur; zr kendisiyle benm aramda bir fark olmasn istemez; eer kendisi iin elbise yaplmasn emrederse, benim iin de rneini smarlar; benim inat iin para sarfetmekliime msade etmez;

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

bu dvn-hne onun tarafndan yaptrlmtr.- Koron'a gelince, oras bir kaledir ki onun bizde binlercesi vardr, onu shiblenmek bizce mhim birey deildir ;Koron'u sulh yoluyla almaktan ziyde kuvvet yoluyla geri almay arzu ederiz; mnsib grdmz vakit onu yakabiliriz.- Pdih'im Macaristan' Kral Jan*a vermitir, dnyda hibir kuvvet onu onun elinden alamaz. Arcel, Barbaros'un sancadr. Kralie Mari'ye arazsini ve cihazn iade ettirmee alacam; eer Budin'de daha bir saat kalsayd bizim elimize decek ve Pdih'm tarafndan hemire gibi muamele grecekti. Byk hkmdarlarn erefi malblar affetmekledir? brhm Paa elilere ruhsat verirken, Macaristan meselesini mzkere etmek zere kendilerini Alvazio Gritti'ye gnderdi.490 Bu mlakat alt saat srmt. Kornelius ve Jerom, Gritti ile iki defa mlakat etmilerdir ki, Gritti bu ite hem taraflardan biri, hem de hakem olmak zere iki yzl bir vazfe yapmtr.491 Gritti, Sleyman'n Zapolya'ya verilen vaadinin yerine getirileceini ve kendisine gelince, eer isnd olunduu gibi Macaristan tahtnda arzusu olduu sahih ise, kpek gibi lmeyi terch edeceini sylyordu. Ondan sonra Macarlar hakknda birok kfrler ederek, bunlar hin ve idare olunmaz bir millet olmakla vasflandrd.492 unu da ilve etti: Koron'un iadesi iin mzkere etmektense, tekrar feth etmek, Trkler'in gururuna daha muvafk decektir; bundan dolay 60 kadrga Koron limann daha imdiden muhasara etmekte ve 10 gemi stanbul tersanesinde in edilmektedir; tammiyle techz edilmi 10 kadrga da Gelibolu'da yelken amak zere emir beklemektedir; dier 10 kadrga da Siragsal (Sarkostal) korsan Baloumo'ya kar gnderilmitir. Korkud olunun Rodos'ta 36 gemisi, birok yk gemileri ve bombartalan vardr ki, arlken Arcel adasn zabta teebbs edecek olursa, Polya sahiline asker dkmee hazrdr. Nihayet unu da syledi ki: Pdih, Barbaros'un sancan mparator arl'a iade etmek istemi olsa, buna gc yetmiyecei gibi, muktedir olsa da iade etmek is-temiyecektir. Sulhun akdedilmesinden sonra ispanyollar Koron'dan serbeste ekilebileceklerdir. Zten kendisi de Rumlar'dan Venedik tarafna dnm olanlar hakknda Pdih nezdinde
Elilerin raporu: Quum hoc diceret Ibraimus Bassa nihii respondere Hieronymus et Cornelius, sed se mutuo intuentes, qula dixerat quod ad Grit deberend se conf erre, tacite sedebant. Ouod notans Ibraimus eadem verba quae prius itenim dixit et subjunxit. Non dubitate quia ego sum qu Faciam quod volo, et non quod ipse Aloisius Gritti volet, sed ipse Aloisius faclet d quod ego jussero tantum loquimlni lli. 491 'Primum responait Aloisius Gritti: Se partim adversarium esse partim ar bit rum adversarium. quia Ibi venisset nomine Joannnis regis; arbitrum, qula ordinatus ad id a magno Caesare. 492 Avusturya mp. Hn. Arivi: Mu I ta mala de Hungaris locutus est dicena pessSmam gentem, lnfidissimajn intractabem.
490

Sayfa

146

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tavassutta bulunacaktr. arl'm bahis konusu olan muhedenmeye evvelce bu hususta reylerini sormakszn- dier Hristiyan devletlerini idhl etmi olmas alacak eydir. u grt gnn sabah Venedik eli ve balyosundan ald bir ifdede, Venedik Cumhuru uzun zamandan beri Osmanl Devleti ile tm bir i'tilf zere bulunduundan, arlken'in Venedik'le ilgili artlarnn tammiyle faydasz eylerden ibaret olduu bildirilmektedir. Kornelius cevaben dedi ki: - imparator Rum'dan te tarafa geenlerin affn muhedenmede zikr etmee mecbur olmutur; zr dostlarn feda ederek sulh y apmak merde bir hareket deildir. Mahaza bu yolda hareket etmek bizzat Grittf nin herkesten iyi bildii sebeplerden kaynaklanmaktadr ki, bu sebeplerin ess baka trl hareket etmi olsa Rumlar istihkar ediyor grnmekten ibarettir.493 Ondan sonra, Hristiyan hkmetleriyle ilgili fkraya gelerek, arf'n, btn Avrupa'nn asayiini istediinden bu hususta Hristiyanlk ve im paratorluk vazifesine riyet etmi olduunu beyn etti.494 yd-i Hamsin'in495 pazartesi gn, eliler brahim Ue ikinci bir mlakatta bulundular ki, birincisinden daha garb ve ihtiras, Sultn Sleyman'n saltanatnda byk bir vazfe gren ahsn hviyetini daha ziyde gstermee msaittir. Gritti, tercman Ynus Be, nianc ve vak'anvis Cell-zde bu mlakatta hazr bulundular.496 Mzkerenin asl maddelerine girilmeden nce, karlkl suller arasnda brhm unu sordu: - spanya niin Fransa kadar yi ziraat olunmamtr? Kornelius cevap verdi ki, bunun sebebini, memleketin kuraklna ve Endels Yahdleri'yle Mslmanlarnn karlmasna ve sabandan ziyde silh kullanmak arzusunda bulunan spanyollar'n gururuna atfetmek gerekir. brhm, bunun zerine dedi ki: - Bu gururu kanda aramaldr; kibirle, civn-merdlikle dolu olan Rumlar da byledir. Nihayet, mzkereyi bir temsil ile at:
Hoc punctum de reeipiendis Graecis transfugls in gratiam si pax fieret aperte dixit Cornelius Aloysio Carolum Caes&rem habere velle, et sine Ilo non esse honestum ipsi pacem acere per muLtas rattones quarum praecl -paum ipse Gritti posset intelligere, et ea erat, ut videretur Canotas IncoJas Graecos contemnere.> 494 Hoc enim esse imperatoris verae Crtetianae. 495 Paskalyadan 50 gn sonraki bayram ki, Musa'nn On Emir! ald gn olup, Hristlyanlara Yahudiler'den gemitir. 496 Cell-zde, ihtiml ki nianc olmak sfatyle bu mzkere hakknda susmay vazife saymtr.
493

Sayfa

147

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

- Hayvanlarn en korkuncu olan arslan zorla deil hle ile, muhafznn verdii yiyecekle, i'tiyd kuvvetiyle ele geirilir; muhafz onu korkutmak iin bir denek semelidir; hibir yabanc ona yemek vermemelidir. Arslan hkmdar, muhafzlar onun mavirleri ve vkelsdr; asa, hakikat ve hakkaniyettir ki, hkmdarlarn klavuzlar yalnz bunlar olmaldr. Ben efendimi, byk ehen-h hakikat ve hakkaniyet assyle idare ediyorum. Hkmdar arl da bir arslandr; u halde icb eder ki, elileri de onu bylece teshir etsinler.497 Ondan sonra kendisinin iktidarndan bahis aarak dedi ki: - Benim yaptm yaptktr; bir seyisi paa yapabilirim. Efendimin ma'lmt olmad halde istediim gibi memleketler, krallklar verebilirim; onun verdii ey benm tensibime yakn olmazsa irdesi te'srsiz kalr; bil'akis ben emrettiim halde o tensb etmezse, benim emirlerim icra olunur, onun deil. Sulh ve harb benim elimdedir; devletin haznesi be nim emrim altndadr. Efendim benden ziyde mkellef elbise iinde deildir; benim servetim dima el dokunulmam olarak kalr, nk o benim btn masraflarm verir. Krallklar, memleketleri, hazneleri bana emnet olunmutur; bunlar istediim gibi idare ve sarf ederim. Genliimden beri Pdih ile birlikte yaadm; onun doduu hafta domuum,- Tahta kt vakit, Macar'larla iyi komuluk mnsebeti te'ss etmek ve babasnn vefatndan dolay ta'zyet ve clusundan dolay tebrik almak maksadyle Macaristan'a bir eli gnderdi; lkin onlar mektup gtren adam tutup habsettiler. kinci bir avu yine, yine o memuriyete tyin olunmuken, ihtiml ki byk bir adam zannedildii iin, o da o hle urad. Btn bu muameleler byk pdih olduka muber ediyordu. Bir mddet sonra
Arslan, hkmranlk almeti olmak zere, Osmanl harb gemilerinin balarnda hl (Hammer zamannda) grlr. Bu mzkere vuku bulduu zaman stanbul'da arslan ve boadan mrekkeb heybetli bir heykeller grubu bulunuyordu ki, Rum mparatorlar'nn in ettikleri Bokoleon Saray'nn ismi bundan kalmtr. (stanbul ve Boazii'ne mracaat, c. 1, s. 119). Est marmor quoddam hic propere ad mare, in puo sculp -tus est leo ingen$ teaens taunm cornjbus, tam vasta moles, ut a mille hominibus moveri. non possit. Venedik elisinin Marini Sanuto'da (c. 58), dercedilmi olan 14 Knun - evvel 1532 tarihli mektubu bu heykeli olduka gzel tarif eder: Alla porta dove si amazzan animali a costo delle colone del Podromo (Hippodrome) da bassofuori della detta prta di ma-rina un leone, sopra il qual e un grandssimo tauro, majr bonamente che il vivo, svenato dal leone; il qual e un grandssimo tauro, majr bonamente che il vivo, svenato dal leone; il quale li e monlato sopra la schina e lo ha altirato, e da uua banda ad una coscia del tauro e un grandissimo Aio? e questo lione assai majr del vivo, e tutto di una pietra di una bona mina, questi animali soleano esser eon le teste voltate verso Anatoli, e par che quella demesima notte (21 novembre) se voltassinocolle teste verso Costantinopoli, cio la matna ve -dutotutta questa terra li e concussa e ha fatte stupor e stordir tutta questa terra, e ognuno e discorrendo secondo la passione deli' anima. Bu hadise Sleyman'n avdetinde 21 Terin trihinde vuku bulmutur. Ancak ertesi senenin Knun - snsinde stanbul'a gelebilmi olan Schepper'in, vak'a pdihn azimetinde meydana geldi diye yazmas, yanl ma'lmt al-masndandr: Caesare Turcarum exeunti in Hungariam mar-mor hoc versum est, quippe leo respiciebat Asiam, nunc respi-cit Europam, putant fatale esse.
497

Sayfa

148

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Fransa Kral Pavia'da malb olarak, validesi efendime u szleri yazd: Olum Fransa Kral, spanya Kral arl tarafndan habsedilmitir; zannederdim ki, arl onu salvermek civnmerdliginde bulunsun; lkin yle yapmas yle dursun, hakknda hi lyk olmayacak surette muamele etmitir. Byk ehen-h, olumu kurtarmak suretiyle ulvv-i insnz izhr buyurmanz istirham ederim..498 Pdih, Fransuva'nn urad felketten mteessir ve arlken'in muamelesinden mnfail olarak, kadnn avze-i istirhamna en messir surette hangi vstalarla yardmc olabileceini dnd; o zaman kendi eli-lerine Macaristan Kral tarafndan gsterilen kt muamelenin intikamn almak istedi. Hususiyle ki, Kral Lui'nin zevcesi, arlken'in hemiresi idi. Lui, Pdih'a mukabe leye kt; ikisi de ellerinde kl, Macaristan taht zerindeki mddeiytlarn mdfaa ettiler. Kl, mes'eleyi halletti; hkmet hakkn bize verdi. Macarlar' malb eden benim; nk Pdih Moha muharebesinde bulunmad; bize iltihak iin ata binmek zere iken kendisine muzaffaeriyet mjdesini gnderiyordum. Ondan sonra Budin'i zabtettik; ve bizim hakkmz mazhar- rchn oldu. brhm, Budin'in fethinde esirlerin ne kendisinin emriyle, ne de Pdih'n emriyle deil, ancak kendi hatlaryle katlima uramalarndan tafslen bahsetti.499 Hobordanski'nin mbalal tekliflerine tekrar s2 getirdikten sonra, Viyana muhasarasna geerek, tebdl-i kyafetle ve beyaz deil renkli bir sark ile ekseriya bizzat kefe ktm hatrlatt500 ve dedi ki: - Bu srada arl, italya'da Trkler'i harb ile tehdd etmek ve Lu-ter mezhebi erbabn cebren eski i'tikadlarna getirmekle megul idi. Al manya'ya geldi, hibir eye muvaffak olamad. Bir imparator iin bir eye balayp da bitirmemek ve syleyip de hibir ey yapmamak lyk deildir. Bir Rhibler Meclisi iln etti, fakat toplamad; Budin'i muhasara etti, alamad; kardei Ferdinand ile Kral Jan arasnda tekrar sulhu salamas gerekirdi, buna da teebbs etmedi; eer bugn bir Ruhban Meclisi toplamak istemi olsam, Luter'i bir tarafa, Papa'y bir tarafa kor, kilisenin birliini iade etmee kendilerini mecbur ederim;501 ben ve Pdih bu
Confugimus ad Te manum Caesarem, ut tu beralitatem tuam osten -das et filium meum redimas. Male cessit illls, qui non expectato praesidio ipsis ordinato ad dedu-cendum mane egressi sund castros Budensi, allquotque Turcas inventos occiderunt, quae res cum tumultum exitasset, prius prieie, quuam per se Ibraimum Bassam, posset; i ussu autem Caesaris aut sucum quam caeaos fulsse. Avust. tmp. Arlvl'nde sefaretin raporu. 500 Solebam, inquit, aliquando ambulare et circum&picere urbcm non cum lbo sed alio plleo. Sefaretin raporu. 501 Ego, lnquit, si nne yellem, possem Lutherum. ab una et Papam ab al-tera parto st&tuere, e utrumfiue ipsorum cogere ad celebrandun conci-iiuhl Sefaretin raporu.
498 499

Sayfa

149

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

150

suretle arlken'in yapmas lzm gelen eyi yapm oluruz. Macaristan Kral yatanda can vermi olsayd, ihtiml ki Ferdinand'm bir dereceye kadar veraset hakk olabilirdi; lkin muharebe meydannda ld iin krall bize aittir, nk kllarmzla feth olunmutur; biz Macaristan' istil ettik. Kardeine (Jerom'a hitb ederek) atosunu de ettik; btn vller arz - ta'zmt ettiler. Mnsib grdmz kadar Macaristan'da kaldk ve bize mukavemet edecek kimseye tesadf etmedik. brhm Paa, ancak bu mukaddimeden ve dier bz istitradlardan sonra, mzkerenin mevzuu olan hususa, yni arlken'in mektubuna sz getirerek ve mektubu eline alarak dedi ki: - Bu mektup, ihtiyatl ve mu'tedil bir hkmdar mektubu deildir. arlken, kendi unvnlanyle beraber, kendisine it olmayan birok unvanlar marrne bir ekilde sayyor; kendisine Kuds Kral demee nasl cr'et ediyor? Bu memleketin sahibinin byk ehenh olduunu bilmiyor mu? Pdih'tan memleketlerini almak m istiyor? Yoksa byle yazmakla onu hafife aldn m gstermek istiyor? Ben iittim ki, Hristiyan 'hkmdarlar dilenci kyafetinde Kuds ziyareti yapariarm; arlken Kuds' dilenci kyafetinde grmekle, kendini oraya kral m olacak sanyor? Bundan sonra Kuds'e girmeyi btn Hristiyanlar iin men edeceim. Kornelius, arl'n marrne bir ekilde kendisine tahsis etmi olduu bu unvandan dolay, mmkn olduu kadar ma'zeret bulmaa alarak, byle yazlmasnn sdece yazl uslnden olduunu ve hibir mn ifde etmediini syledi. brhm, devam etti : - Bundan baka, arlken Ferdinand ile benim efendimi ayn derecede tutuyor (eit gryor); kardeini sevmekte hakk vardr, lkin bunun iin byk pdih o kardeine kys ederek kadrini tenzil etmesi lzlm gelmez. Benim efendimin araz ve insan bakmndan Ferdinand'dan daha kuvvetli ve daha zengin sancakbeleri vardr. O zaman Jerom'a hitb ederek dedi ki: Senin kardein Nikola'nn akrabasndan olan Kara mid sancak-bei senin kralndan daha ok araz ve raiyyete mliktir.502 50.000 svr muharebelerde onun maiyyetinde bulunur; sipahileri, timrllar Ferdinand'n siph ve timrllarndan oktur: Pdihmn daha byle ok sancaklar vardr. mparator arlken yle bir mektup yazinaktan utanmas
Btn mverrihler Gns'n cesur mdtfinin bu akrabasndan hi sz etmezler. Hlbuki raporda yle gemektedir: Et conversus ad Hieron. yroum, affnls inqult NieoUz fratris tu et tuus qui es San zachus in Cara chemita (Edessa) (Bdessa, Urtadr; Halbuki Kara Amid Diyrbekir'dir. Mtercim);.
502

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

lzm gelirdi. Lkin Fransa Kral'nn Macaristan seferi esnasnda bize gnderdii ve sdece Fransa Kral diye imza ettii mektup, bundan ne kadar farkl ve hakkaten krala yakr surettedir!503 Bunun iindir ki hametli pdih da Fransa Kral'na eref vermek ve necbette ona rekabet etmek isteyerek unvanlarn hi yazmad, ve ok sevdii bir kardeine yazar gibi yazd; yine bunun iindir ki, Barbaros Fransa Kralrna, byk Pdihla itaat eder gibi itaat etmek iin emir ald. Eer arlken bizimle anlamay arzu ederse, yalnz o vakit imparator olacaktr; zr Fransa, ngiltere Krallar'na, Papa'ya, Protestanlar'a biz onu o sfatla tanttracaz . Zanneder misin ki, arlken ile Papa'y rabte-den sevgi, zellikle Papa Roma yamasn ve esareti mddetinde urad kt muameleyi hatrlarca, pek hakkdir? Ben onun resm tacndan gasb olunmu bir elmas 60.000 dukaya satn aldm. Bu elmas (parmanda bir yzk gstererek), habsedildii zaman Fransa Kral'nn elinde idi; sonradan bana gemitir. Fransa Kral nasl olur da arlken'i sever iddiasnda bulunabilirsiniz? brahim, szlerine son vermek zere ilve etti ki, mparatorun m nasebetsiz mektubunu, onun infialine yol amaktan ekindii iin^ Pdih'a takdim etmiyecektir. Ee-r arlken bir sulh ahidnmesi akdini arzu ediyorsa, bir eli gndermesi gerekirdi; onu beklemek iin aylk bir mtreke imza olunabilir. Ve nihayet Barbaros bu mddet zarfnda denizlerde Hristiyanlar aleyhine her trl muhasamat ta'tl eder. Yine o gnn akam brahim ve Sleyman, Gritti'nin hanesine giderek saat onunla konutular. Byle bir ziyaret Mslmanlar iin az takbihe yn grlmediinden, Pdih' brahim ve ritti tarafndan bylenmi bir mecnn addettiler.504 11 Hazran'da Gritti elileri mzkereye davet etti; kulland tbir lerden, sulhu evvel Pdih istemi gibi gsteren arl'n mektubunu ayp lamaktan balayarak,505 zellikle Ferdinand' Sleyman'a mudil tutan mnasebetsiz mukayeseden dolay nefretlerini bildirmeyi unutmad.506
brahim burada Plasan ile dier Fransz mverrihlerinin sktla geitirdikleri ve fakat Osmanl mverrlhlerlyle aada Martal Sanuto'nun (c. 58) syledii ikinci Fransz sefaret hey'etinl ma ediyor: Summa della relazione di Rincone stato Orator del Re Chrsttanlssimo al Sr. Turco fatta famillarmente. 504 De quo psius adventu postea plirima mala Thurcae dicebant, appel-lantes magnum, Gaesarem lnsensatum, stultum, maleflciatum ab Ibrahlmo ed Grytl, prout Intelgere potuimus n sequentibus, et singuli singula ma la in ftura divinabant tam Judaei <mam Thurcae. 505 Ouid aut significarent verba n litteris posita: Spem ezbibitam de pace tarctanda? Tamguam pse ($QIoyman) vellet tractare pacem. 506 Delnde quid Uud? ut in benefldum utrtusque Vestrum (Sleyman ve Ferdmand'ra) cedat lnquit Caesar Thurcarum, dijclsset Carolus: utrtusque et non vestrum, slc enim inqutt se supra nos ponit et me vult slmllem Ferdnando Regl.
503

Sayfa

151

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

lve etti ki, Pdigh Macaristan' Zapolya'ya ve vrislerine ihsan etmitir ve kendisi (Gritti) gelecek k, Devlet'in tam bir me'zniyetini hiz olarak, bu kralln yeni hududlarnn tyinine gidecektir. Ondan sonra Sultn Sleyman'n kudreti hakknda gurur dolu medhiyelerde bulunarak dedi ki: - Son Macaristan muharebesinde Sultn Sleyman'n huss maiy yetinde 1.800 hassa asker, vezr-i azamda 1.000, dier paalarda beeryz kii bulunuyordu. Kullarn Pdih'a itaati o derecededir ki, u dakikada bir ay o hereye muktedir olan brhm Paa'mn idamna gndermi olsa, bu emir derhl, hibir mkilt kmadan icra olunur. Dnyya yalnz o sulh verebilir. Hristiyanlk hibir vakit bu kadar paralanmamlar. Szn neticesi una mncer oldu ki, arl, sulh mzkeresi iin bir eli gndermelidir ve onu beklemek zere bir mtrekeye msade olunabilir. Lkin Kornelius ye Jerom cevaben beyn ettiler ki, eer Pdih sul hu reddediyorsa, arl muhasamatn ta'tl edilmesine muhta deildir. brhm, elilerle olan nc grmesinde (22 Haziran 1533), selef lerinden bu kadar adamlarn nail olmadklar bir eye muvaffak olduk larndan dolay kendilerini tebrik etti:507 Sulh, adedi belirlenmi seneler iin deil, Ferdinand'n muhafaza etmek istedii mddete devam etmek zere akdedildi. Bu muhedenme mucibince Ferdinand, Macaristan'da henz nerelere mlik ise onlar elinde kalacakt; Pdih da Ferdinand ve Zapolya'mn aralarnda akdedebilecekleri dzeltmeleri tasdik etmek hakkn muhafaza ediyordu. Vesikada unlarda eklenmiti: Pdi-h'n kulu Gritti Devlet tarafndan kralln yeni hududunun tyinine memur olacaktr; arl, kendisi de huss bir sulh akdetmek iin sefir gn derecektir, murahhasnn gelmesini beklemek zere ona kar muhsama -arl tarafndan balanlmam olmak kaydyle ta'tl edilecekse de, kar taraftan husmete balamhrsa, ona ve btn dnyya kar mdfaaya hazr bulunulmutur. Ertesi gn, elilerin Pdih'n huzuruna kabulne tahsis olunmutu. Evvelce vezr-i zam tarafndan yemee davet olunarak yemek esnasnda brhm Paa elilerin zt- ahaneye hangi tbirlerle meramlarn arz edebileceklerini tyn etti. Verilen talimat u yolda idi:508

Sayfa

152
507

Eliler Huzr-i ahanede

lk eliler Hobordanskl ile WeUelber*ar; ikincileri Lam^erg ile Turlgl; ncleri Lamberg ile Nogarola idiler. 508 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/108 -116.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Tun Corneus honore exhlbito salutavit ipsura magnum Caesarem se-cundum documentum quod dederat heri Ibrahimus, et secundum id quod oratores hodie admoniMrat. 510 Nihil esse U quod non ah patrts, nihil eeae patris <uad non sit fllil.
509

Sayfa

153

Olun Kral Ferdinand senin mlik olduun eyleri kendi mal gibi ve kendisinin mlik olduu eyleri senin maln gibi addeder, nk senin olundur. Macaristan' kendine alkoymu olduunu bilmiyordu; zr bilmi olsa bu memleketi muhafaza etmek iin hibir vakit muharebe etmezdi. Lkin madem ki sen, yni onun pederi, memleketlerinin hudud -lan dhilinde bulundurmak istiyorsun, sana mbarek olmasn ve shhat - tmmeni temenni eder. nk senin -ki onun pederisin- bu krall ve daha dierlerini tekrar elde etmesi iin yardmc olacandan da bhe etmez. Eliler, tercman Ynus Be'den, Kral Ferdinand'n kardei brahim'in (nk onun yardm bu sfatla vaad ve kabul olunmutu) u suretle bi raderinin huss ilerine alka gsterdiinden dolay kendisine teekkrlerini tebli etmesini rica ettiler. Ondan sonra avu-ba marifetiyle hu-, zr- pdihiye kabul edilerek Sleyman'n elbisesini (eteini) pmek erefine nail oldular. Kornelius, brahim'in szlerini aynen tekrar etti;509 Ynus Be vezr-i azama tebl etti; o da bu esas zerine sz san'ath bir beyn ile ileyerek Pdih'a tercme etti. Kornelius, takdim edecek hediyesi olmamasndan dolay zrlerini beyn ederek, Kralie Mari'nin cihaznn iadesini ve Ferdinand'n kardei olan brahim'in bb- hmynda Kral'n vekili sfatnda grnmesine msade edilmesini P-dihdan niyaz eyledi. Jerom, Byk Pdih'n olunun bafcasyle dima sulh hlinde ya amak ve srekli muharebede bulunmak ve stanbul'da bir balyosu yhud konsolosu olmak arzusunda bulunduunu ifde etti. Yz defa tekrar edilmi bir eyi, yni Oulun babasna it olmayan hibireyi olmad gibi, babann da keza hereyinin oluna it olduunu510 bir kere daha tekrarlad. Sultn Sleyman -Ynus Be'in nutkunun her blmn derhl tercme edebilmesi iin, ekseriya kendi szn keserek- yle cevap yerdi: - Pdih size, evvelki elilerin muvaffak olamadklar sulhu ihsan ediyor. Yedi sene iin, yirmibe sene iin, yz sene iin veriyor deil, -eer siz bozmazsanz- iki asr iin, asr iin, ebed olarak veriyor. Pdih Ferdinand hakknda bir olu hakknda olduu gibi muamele edecektir; Pdih'n memleketleri ve tebeas Ferdinand'n emri altndadr, nasl ki Ferdinand'n memleketleri ve tebeas da Pdih'n emri altndadr. Pdih

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kralie Mari'ye cihazn, dier emval ve arazsini iade ediyor. Kornelius ve Jerom, Mari'nin adna, birincisi Sultn Sleyman'n elini, ikincisi elbisesini ptler. brhm, efendisinin huzurunda lve etti ki: - Kral Ferdinand ve Jan arasnda akd olunan mukaveleler Sultn- Muazzam tarafndan tasdik olunacaktr; kulum Gritti bu bbda emir ala caktr. Byk Pdih, olu Ferdinand'n dostlarnn dostu ve dmanlarnn dman olacaktr. Vezr-i zam, arl'm mektubunun o suretle yazlmasnn sebeplerinin izahn Kornelius'tan tekrar taleb etti; o da bsbtn gayr -i mtecvi-zne bir surette tefsire alarak dedi ki: - arl .hibir kimseyi tahkir niyetinde bulunmamtr. Bununla beraber bu mektubun muhtevas hakknda kimsenin yanl anlamaktan men' olunmas kaabil deildir; lkin arl, kardeiyle Devlet arasnda akdolu-nan sulhu hi bhesiz ki tensb edecektir. brhm, daha syleyecek birey olup olmadn sefirlerden birka defa sorduktan sonra, saat srm ve fakat gerek vezr-i zam, gerek Pdih tarafndan pek uzun grlmeyen mlakata son verdi.511 Ertesi gn Kornelius ve Jerom brhm'in sarayna davet edilerek, Gritti'yi de orada buldular. Vezr-i zam dedi ki: - Dn bizimle birlikte ekmeimizden, tuzumuzdan yediiniz den beri dostlanmzdansnz. Ferdinand iin size iki mektup verilecektir: Biri Pdih tarafndan, teki benim tarafmdan, yni efendimin kudretinin yegne tevd edilmi olduu ve Devlet'in idresinin uhdesine brakld ahs tarafndan; nk mu'tdm bu suretle imza etmektir.512 mparator arl iin de size iki mektup vereceiz. Eliler, muahedenin aslnn kendilerine tebli ve hi olmazsa bir suretinin t edilmesini istemeleri ezrine, brhm Paa, usln byle ol madn ve her milletin kendine mahss detleri olup, bundan dolay Osmanllar'n da kendi detleri bulunduunu cevaben syledi. Lkin Gritt*nin, muhedenmeyi kendisinin okuyacan ifde etmesi zerine, brhm Paa devam etti:

154
Sayfa

Sic tandem valedixere Magno Caesari et egressi non sine admlratione omnium Turcarum, juod tamdiu apud magnum Caesarem manserint nam ad horas fere tres apud ipsum substiterunt. 512 Ouoniam sum Gubernator Impert i et Domlni ipsius, sic enim salemus scritoere. tbrhlm kendisinden yalnz Ferdinand'in elileri karsnda deil, Venedik elisi Pietro Zenovte'de o kadar az tevazu* le syler. Martal Sanuto, 58: Ibra'm il Sr. mi ha dato dirltto al mezzo del Impero, vol sla conoscluta la mia persona non come Bassa ma come partecipe del Impero, o dajl la vila e la morte a chi me piace: il Sr. si ha dato fa parte rosa e mi ha dato il turchlno ha dato l turchino. DMsum imperium, cum Jove Caesar habet, cosa che -mai pur fu>
511

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

- Gritti, musalehya idhl ve Ferdinand tarafndan hsn -i muameleye mazhariyetlerini arzu ettiimiz devletleri size sayacaktr. Kornelius ile Gritti arasnda, dn iadesi vaad olunan Kralie'nin cihaz hakknda iddetli bir bahis ald; brhm, Jerom'a, sklavon lis-niyle, verilen szn dindarca muhafaza olunacan syledi. Bunun zerine eliler vezr-i azamdan ruhsat aldlar (14 Temmuz 1533). brhm Paa da kardei Ferdinand'a muhabbetini arz etmelerini beyn etti. Bununla beraber, Ynus Be, Ferdinand ve arlken iin olan mektuplar ancak hafta sonra verdi;513 bunlar aldktan gn sonra hareket ettiler. te bu suretle Sleyman, Macaristan' gasbetmesini baba ile oul arasnda mevcut olmas lzm gelen mal mtereklii bahanesi altnda setr etti. Ferdinand ve brhm arasnda zu'm olunan kardelik de Ferdinand'n, bir devletin vezriyle ayn derecede addolunmas zilletini deiik bir surette gstermekten baka bireye yaramad. te Avusturya, Osmanl-lar'la ilk anlamasn, bu trl bir menfaat ve eref fedkrlyla satn almtr.514

YRMSEKZNC KTAP ............................................................................................... ran Seferi.......................................................................................................... Kann'nin Orduya Katl ................................................................................. Tebriz'in Zaptedilmesi ....................................................................................... Badadin Zapt .................................................................................................. Badd .............................................................................................................. mm-I zam Ebu Hanfe'nin Kabrinin Bulunmas Ve Trbe n Edilmesi .................................................................................................................... skender elebinin dm .................................................................................. Fransa Ve Safev Elileri .................................................................................... Fransa le Ticret Anlamas: lk Kapitlasyonlar.............................................. Makbul brahim Paann Gzden Dmesi Ve dam ........................................ Koron'un Geri Alnmas ..................................................................................... Barbaros Hayreddin Paa.................................................................................. Barbaros'un Ve arlken'in Tunus ekimesi ..................................................... mparator arlken Nezretinde Hal Vaheti ....................................................

O. gn Gritti hastaland. Yeni balyos Nitoola Justiniani ve eli Kome Kontareno (Come Contareno) stanbul'a geldiler. Bir hafta nce de Za-polya'nm elileri Laki (Lasczki) ve Kamlo Urslni (Camillo Urstno) payitahta gelmelerdi. 514 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/117 -119.
513

Sayfa

155

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

YRMSEKZNC KTAP ran Seferi Yazlmas mmkn olan btn muzafferiyet mektuplannn bir zaferler zincirine dntrmee muvaffak olamadklar Viyana seferinden, Avusturya ile ilk sulh ahidnmesinin imzalanmasndan sonra Sultn S leyman, gzlerini, devletinin batsndan dousuna evirdi. Ceddi II. Mehmed ve pederi I. Selm gibi, ran ah aleyhine bizzat sefer amak istedi. Bu andan itibrendir ki, Osmanllar iki asr zarfnda nbet nbet Acem ve Macarlar'la harb ederler. yle ki, bu iki devletten biriyle yaplan bar, dieriyle muhsamann almasna kat' bir iarettir. Hududunun iki mtekabil cihetinden bu iki hkmetle komu olan Trkiye'nin mevkii iktizsndan olarak, onlarla zarur bir rekabeti vardr. Toprakta kklemi demek olan bu dmanlk sebepleri zerine mill kin ve dn taassubu da ilve etmek lzmdr, Almanlarla Acemler'in lisan ve trihlerinin mukayesesi, bu milletlerin mterek bir asldan inmekte olduklar m lhazasn verir. rn ahlsi olan cedleri, Trkler'in cedleri olan Trn ahlsiyle muharebeden hl deillerdi. Osmanl bir Alman'da gayr msUmden baka birey grmez, bir Acem'de de bir rfz grr; binena leyh onun iin bunlarla muharebe Kur'n'n emrettii ve fukah fetvalarnn te'yd eyledii dn bir vazifedir. Selm, smil zerine olan seferinin mukaddimesi olarak devletinin hudutlar dhilinde oturan btn rfzleri dm etmiti; Sleyman da bir katlimda bulunduysa da, mah -dd bir direye mnhasrd, nk yalnz Gelibolu'daki mahbuslar hakknda icra olundu. Sleyman tarafndan h Tahmsb'n515 gecikmi tebriklerine verilen cevp ve o zamandan beri rn aleyhine tasavvur ettii' ve fakat daha msid bir zamana kadar te'hr etmee mecburiyet grd fetih tertiblerinin ilk ortaya k, bu mahbuslar hakkndaki muamele olmutur.516 Birok durumlar, vakalar abuklatrd. ki hkmdarn da hudud zerinde bulunan iki vlsi hyanet etmiti. Bitlis Hn eref Be Sleyman'n hizmetinden ayrlarak h tarafna gemi ve II. Byezd asrnda eytan-Kul isyan srasnda Teke'den iran'a iltica eden Ulama da, yeni vatannn hakkn
515 516

Sayfa

156

Serikovski (Senkowsky)'nin yazd gibi Tahmasp veya Tfthmasb (birincisi dorudur). Yirraialtnc Kitaba, mracaat.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sleyman'a satmt.517 Gn muhasarasndan birka gn evvel, Ulama, pdihn elini pmek zere huzura kabul edilerek, senelik 2 milyon ake tahsisat (400.000 duka) ile Hsn- Keyf (Hasankeyf) ve btn Bitlis arazsi belerbeiliine tyn edilmiti. Karaman, Amasya, Dlkadir, Suriye, Diyrbekir belerbeilerine de Ulama'nn kendisine verilen memleketleri, zellikle Bitlis'i tasarruf edebilmesi iin, ona yardmc olmalar emredilmiti.518 Ulama flvki Bitlis'in muhasarasna balamsa da, eref Be bir rn frkas ile yetierek geri ekilmee mecbur brakt. Bu malbiyetin haberi Sultan Sleyman'a, Meyser iinden Gna zerine giderken ulatrld. Tahmasb tarafndan Badd valiliine tyin olunan Zlfekaar Hn ki halfet'l-hulef519 unvniyle mruftur- da Ulama gibi hareket etmiti: Badd'm anahtarlarn Sleyman'a gndermi ve Osmanllar tarafndan vaad olunan imdadn gelmesine kadar bu ehirde durabileceini md etmiti. Lkin ksa bir mddet sonra Tahmasb'm adamlar tarafndan kati olunarak, onun lm, Badd'm ran hkmeti tarafndan shiplenilmesini yeniden te'mn etmiti. Bitlis, Osmanl hkmetine kar isyan etmi ve Badd Osmanl hkmetinin himayesine girmi olduu iin, bu iki mevkiin ele geirilmesi Sultn Sleyman'n devlet erefi iin bir mecburiyet hline gelmiti. Bundan dolay pek ok zamandan beri ran aleyhine tasavvur edilip de o zar mana kadar te'hr olunan muharebenin gereklemesi, daha ziyde te'hr olunamad. Vezr-i zam yine ser-asker nvnn^larak Macaristan Kral Ferdinand ile sulh ahidnmesinin akdinden biraz sonra, yni sonbahar gn d nmnde Bitlis'e mteveccihen hareket etti. Pdih ilkbahar gndn mnde bizzat Badd'a tevecch edecekti.520 Serasker Konya'ya vsl olmadan nce, narldaki ordughnda iken eref Be'in serhad askeri tarafndan tammiyle hezimete uratlarak ba kesildiine dir Ulama'dan mektup ,geldi. Maktuln ba da birlikte getirilmiti (21 Tern-i evvel 1533-2 Reb'1-ahir 940).521 brahim Paa, Krdistan irsen intikal edegelen sancaklarndan biri olan Bitlis hkmetini, mteveffann olu emseddn Be'e vererek menurunu gnderip

Cell-zade, varak: 169. Peev, varak: 59. Ferd, varak: 181. 519 Ferd, varak: 183. Evvelft h smail'in emr-i divn olan Hadim Be, bu haUfettn-hulefa unvann almt, Zlfekaar ona halef olmutu. Pe-ev, varak: 59. . 520 Cell-zade, Solak-z&de, Aa, Ferdi 521 Cel&l-z&de. varak':' 169. Peev. varak: 59,
517 518

Sayfa

157

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tTlama'ya baka bir gzel mansb vaad etti.522 Vezr-i zam klk ordughn Haleb'de kurdu; mevsimin msaadesiz olmasndan dolay durduu srada, ranllardn elinde bulunan birok kalelerin kumandanlaryle mzkereye girierek, bahar balarnda Osmanl ordusu ran' istil etmek iin hareket ettii vakit bu mzkereler onlarn teslimini kolaylatrd. dilcevaz, Erci, Ahlat (kadm Haliat) u suretle brahim'in eline dt. Bu mevk, Avrupa corafyaclarnca ark sahilindeki Van ehrine nisbetle Van Gl ve Asyallarda Erci (Batlamyus'un Arsisna diye isimlendirdii) Gl diye adlandrlan gln kuzey tarafndadr. Eer Van'dan nehir kenar nca kuzeye doru gidilirse Bendmah geidinden Erci'e (Ares) ulalm olur ki, miinbit ve ceviz aalaryla dolu bir sahrann zerinde grnmektedir. Batda iki merhale tede ise, hisarlarnn bir ksmn evirmi olan gln kysnda dilcevaz vardr.523 dilcevaz'dan bir merhale mesafede -kendilerine rmenah, yni Ermeniye hkmdar524 unvann yeren- Trkmen be-lerinin eski ikametghlar olan Ahlat, reyyn ve ilerinde yz dirheme kadar eken elmalanyle mehur bir sahrada kendini arz eder.525 Bu mevk, sk sk vuku bulan zelzeleden, ve daha ok da defalarca Krd be -lerinin, Trkler'in, Acemler'in muharebeleri, yznden harb olmutur. Hrizm hkmdar Celleddn Mengbirti tarafndan Seluklular elinden alnarak, Cengiz Hn zamannda Moollar ve Timur zamannda Tatarlar taralndan talan edilmitir. Ahlat, birok ulemnn doum yeri, Ermeni ve Trkmen belerinin526 mezarlarn527 ve bilhassa Osmanl Dev-eti'nin kurucusu Osman'n ecdmn mezarlarn iinde bulundurmakla mehurdur.528
Bu fkray Peeyfden alan Hanuner, me'hazinm biraz mnft karkl iinde olmasndan dolay emseddm'l Ulama'nn olu zanneder. Tercmede dorusu yazlmtr. (Mtercim). 523 CUn-nm, varak: 412. 524 Martin, Ermenistan'a Dalr Siysi ve T&Hfal HtmOnr, s. 13. 525 Cthan-nfimA, varak: 413. 526 Cihn-nm unlar zikreder: Telhs- Cami' sahibi Mehmed bin Mkdd; gizli ilimlerde byk otorite sahibi olup Moollarn Asya'y istil edeceini haber vermi olan Seyyd H seyin; hey'et-ins (astronomi limi) Mevlna Muhy'd-dn ki Nsir'd-dn tarafndan Meraa Rasadhnesi'ne davet edilmitir. 527 Fiti Dlakrua bu kabirleri ziyaret etmi, fakat aziz (evliya) mezarlar sanmtr. Martin. 528 Evliya, ubatlarn makberlerini ziyaret etmitir: Erturul'un ceddi Kaya Alp, Hasan Bayndr Hn, Sultn Tohtakay, Sultn Korkud Hn, Al Hn, Kaasm Hn, Bend Hn, Surbay (Seevrbayc) Hn, smail Hn, Bedrbay Hn, Caal Hn, Toh-tam Hn, Seluk Hn, sril Hn, Mersumbay, Kutlubay; bunlarn haremleri Mama Htn, Harm Htn, Can Hanm, Nilfer, Zebde (Zbeyde) Hnm, Serviboy Hnm, Zb Hanm, Sre-Harm, Hrd Harm, Dnd Harm; Bunlardan baka Drmend, oban, Karakoyunlu, Akkoyunlu Hanedanlar hkmdar ve ehzadelerinin de kabirlerini grmtr. Evliya Seyhat-nme'sinde (stanbul basm, c. 1, s. 140) yle yazldr: Ziyretgn- Ecdd- Seltn-i l-i Osman der Ahlat - Kot ya (Kaya) Alp-Bay ziyareti. Erdorul Bay'un dedesidir. Az-m'-n, ec, bahdr bir er imi. Cenubunda Hasan Bayndr Hn. Koya Alp By'n biraderidir. Mhn ahnn izniyle Ahlat'a hn olmu. ehr ire eser-i binas yokdur. Dierleri: Sultn Abdullah, zzeddn Hn,
522

Sayfa

158

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

brahim'in pln, Diyrbekir ve Musul tarikiyle Badd'a gitmekti; lkin kethda, yni muavin sfatyle vezr-i zamin yannda bulunan skender elebi bu plnn icrasna mni oldu. skender mliye idaresinde mahretiyle Sultn Sleyman'n emniyetini kazanm ve byk serveti kendisine nfuz vermiti. Byk memurlar iinde zenginlik ve debdebe bakmndan vezirlere, hatt bizzat vezr-i azama rekabet edebilen yalnz elebi idi. yz srmal serpu giyer altyz klesi vard;529 brhm Paa'nn byle serph kleleri drtyzden ziyde deildi. Dier iki ve-zrin ise altmtan seksene kadard. Ordunun gidiinde brahim Paa'nm kethdas olan tskender elebi, kendi maiyyeti halk olan msellh ve atlan gzel 1.200 kiiye bir resm-i geit yaptrd. Osmarilar'n idare usl gereince, devletin her me'mriyeti, her timr ve zeamet sahibi sefer iin, kendi nemlilik derecesiyle mtensib bir miktar asker karrd; o zaman defterdarlar sefer aldka orduya kendi masraflaryle techz olunmu 30 adam gnderirlerdi. skender elebi, vezr-i zam alaeldii ekilde bu adamlar istemesi zerine, ne red, ne de tammiyle kabul et-miyerek, ordugha 110 kii getirdi ki, memuriyeti cb getirmekle mkellef olduu asker de bunlarn arasndayd. brhm, defterdarn bu pintiliinden hsl olan honudsuzluunu gstermiyerek, o vakitten beri skender elebi hakknda kin duymaya balad. Defterdar, vezr-i zamin kendi hakknda ne fikir beslediini pekl bildiinden, onun dn bekli yordu. brhm Paa da
Sultn Hasan, Sultn Meymend, Sultn Bua -bay, Sultn Tohta-bay, Korkud Hn, Sultn Al Hn, Sultn Kzm, Sultn Bend Hn (Bund?), Zorbay Hn, sml Hn, Bedr -bay Hn, al Hn, Tohtam Hn, Seluk Hn, Is rl Hn, Ma'sm Hn, Kutlu?bay. Htnlar baka yerde yatar ki unlardr: Mama Htn (Erzurum vilyeti mlhakatndan Tercan kazasnn merkezi Mama Htn nmyle yd olunur. I. Selm'in ran seferine giderken orada bir hanede kald rivayet edilir ve bu hne oradan geenlere, gsterilmektedir. (Mtercim), Srma Htn, Can Hanm, Nilfer Htn, Serviboy Hanm, Zb Hanm, Vasfye Hnm, Hurd Hurme, Dndi Hur -me, Safiyye Hurme. l-i Dnffmendiyye'den: Melik Gndz, Melik Kble, Melik Safa, Melik Mukaddes, Melik Umrn. Ecddlan Sivas kurbnde Niksar'da yatarlar. l-i oban da Ahlat'a mlik olmulard. Cmle onki nefer kimselerdir. Bunlara efvh- nss-da emir derler. Asllar yine Mhn'dan olup hicretin 123 senesi Melik Him Emev zamannda bunlar ve Dastanllar slm ile merref olmulardr. Burada yatanlar unlardr: Emir Ziyd, Emr Ydis, Emr Kor-duman, Emr Abd-i Br, Emir Kanyak, Emr Srbn, Emr Sultn Vel emseddn. te bu Bit-ls Hnlarnn cedd-i 'zamdr. Kara-Koyunlular'dan yatanlar da unlardr: Kara Celyr Hn, Kara Ysuf Hn, Kara Turmu Hn, Kara Br-Hn, Kara eyh Hn; bunlarn havtni (htnlar) ehr ire zr-i zeminlerde ve serrler zerinde yatarlar. Trihleri bile zerinde muharrerdir. Bu didiimiz mastabalar zere kayalar ire erirlere nicesi katfe esvblaryle, beyaz ke-fenleriyle, salar sakallanyle yatarlar. Nicesi kadd, ve kurumu kalmdr. Hatt bir zenc-ehre gulm, elinde assyle, ayak zere, dde-bn gibi divra dayanup turur. Amma gayet mhf ehredir. Trbedrlan yok, kapdan ftih -i Revn Murd Hn ziyaret edeliden beri mesturdur. Hakr nice deliklerden ipler ile zr-i zemine inp ziyaret etdim, ve u beyti tahrr eyledim: Kcel-i suhn hk eyler haddi Cihan ire koyar nice kadidi. Arab ve Acem'de Ahlat kaddleri mehurdur. Vk'a sair yerlerde de var; amma bunlar sa ve sakallanyle ter taze tururlar. Evliy'nn Ahlat'a dir verdii ma'lmt ok mhimdir. Bir himmet sahibi zuhur edip de o civarda dier bz mahallere it ifadeleriyle beraber nazar- mtlaaya alarak, o taraflar grdkten sonra tedkk ve tenkd etmelidir. 529 Solak-zade, varak: 111, Cell-zde; AU, 321nd vak'a, va: 246, Peevvarak: 60.

Sayfa

159

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ziyadesiyle bu arzuda bulunduundan, ikisi de gizlice kendi mahvlarna hizmet etmi oluyorlard. Suriye defterdar Nakka Al,530 skender eleb'yi drmekle onun mansbna vris olmak midinde bulunarak, vezir ve defterdar arasndaki husmeti iddetlendirmee alt. Her ihtimle nazaran Nakka Al ile brhm arasnda kararlatrlan bir tertb gereince, ordunun hareket edecei srada hazne develeri yola kmak zere iken, her taraftan Hrsz var! sesleri iitildi. Vezr-i zamin adamlar koup hazne bekilerinden 30 kiiyi tevkf ettiler. Bu bedbahtlar, ertesi gn ikenceye konulunca i'tirf ettiler ki, defterdar ile uyuarak geceleyin hazneyi yama etmek tasavvurunda bulunmulardr. Fakat bu bir iftiradan ibaretti; askerin fovi selimi bu ite ser-askerin entrikasndan baka birey grmedi.531 skender eleb, o dakikadan i'tibren, artk dman mahv olmadka kendisi iin selmet olamyacan anlad. Vezr-i zami mahvetmek maksadyle, reyini mmkn olduu kadar delillere ve Acem'den gelme Ulama'nn ehdetine istind ettirerek, ordugha son gelen haberlere gre ran h'nn bugnlerde terketmi olduu ran payitaht zerine yr nlmesini teklif ederek, Tebriz'in alnmasnn Badd'm da dmesine sebep olacan ilve etti. md ediyordu k, bu mntkad a ordunun emniyetini, yhud erefini muhataraya koyarak, rakibinin Pdih nazarndan dmesini gerektirecek durumlar olabilsin. Tebriz Ftihi unvnyle yd olunmak hayline kaplan vezr-i zamin gurur ve ihtiras, kendisini defterdarn kurduu tuzaa drd. Hakkaten brahim, Badd' bir tarafa brakp Tebriz zerine ynelerek, Birecik yalannda Frat' geti ve 14 Mays 1534 (1 Zilka'de 940) trihinde Diyrbekir'e vsl oldu; askerinin hepsini toplamak iin orada alt hafta kald.532 Oradan ayrlndan on gn sonra (11 Zilhicce - 23 Haziran) Srvrek'e533 gidip bu mevkii ordugh ittihz ederek Avnik ve Van kalele rinin anahtarlarn takdim etmek iin gelen temsilci hey'etlerini kabul etti; Van kalesi, Osmanl devleti kalelerinin en mstahkemlerinden biridir ki, Timur hafta muhasara ettii halde ele geirememi ve zerine in edildii kayalar cihangirin emri gereince uurulmaa allm ve bu i iin alan

160
Sayfa

Bu z&t Haleb defterdar olup, am ve Diyrbekir defterdarl dahi henz ayrlmadndan cArab ve Acem defterdar derler mi. Nakka ABe cpflr hile ve dasitan, sahlb -1 mekr lz'&n olarak skender eleb'nin hilfnda olmasyle, elebi hakknda sadrazama asll aslsz telkinlerde bulunuyormu. 531 Cell-zde, varak: 171. Peevt, varak; 61. 532 Ferdi, varak: 206. 533 Peevl, c. 1, s. 177. Hn- Svftr Be. (Mtercim)
530

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

onbin kiiye bir gn sabahtan akama kadar mukavemet etmi ve bu iten de birey kmamtr.534 Suriye Vlsi (m beler-bei) Husrev Paa, Van muhafazasna tyin olundu. Ertesi gn Mahmd-lu Trk airetinden Emr Be Siyava'nn anahtarlarn getirdi.535 br-hm Paa birbirini mtekib Harem, Bidkr, Rozn, Hol, Tenoz,536 Avnik, Byezd, Vaytn, htimn537 kalelerinin de itaatini kabul etti. br-hm Paa k ordughn Sa'd-bd'a kurarak ehrin gneyindeki Gzn Trbesi yannda bir kale in ettirip,538 ahliyi itaat altnda tutmak iin iine bin tirendaz (oku) koydu. Kati ve yama gibi, istil felketinin iddetini nlemek isteyerek, Tebriz'e bir kad tyin etti ve asayiin muhafazas iin birok adam brakt. brhm Paa'nn bu tedbrleri -ki her trl karkl nlemee yetmitir539 bilhassa bu muharebe mnsebetiyle fukah tarafndan verilen fetva rfzlerin dm ve mallarnn yama edilmesini emretmi olduu iin, Paa'nn htra-i nmna bir ereftir. Bu seferin muvaffakiyetini haleldar edecek ey, ancak, ordunun K zcada boaznda urad malbiyettir. Ulama ile skender elebi brhm* Paa'dan 10.000 kiiyle oraya gitmek iin msade alm olduklar halde, bu askerin hemen hepsi telef oldu.540 O ksm malbiyet de irvan h'nn ve Glan (Geyln) Hkimi Muzaffer Hn'n itatiyle dengelenmi demektir. Bunlarn temsilcileri brhm Paa'ya kymetli hediyeler takdim ettiler. Vezr-i zam, Azerbaycan hkmetini Ulama'ya, Irak hkmetini Bayndr-olu Murd Be*e verdikten sonra, seferin neticelerine ve bu husus iin btn Osmanl memleketlerine imdiden zafer -n-meler gnderilmesinin mnsib olacana dir, Tebriz'den Sultn Sleyman'a mufassal bir ariza gnderdi.541
Cihn.nm, varak: 411. Bu trihin Yedinci Kitab'na balanz. Fetih trihi: Ald hisr - Van' Sleyman &hmuz (940 yerine 955 gsterir. htimal ki Hammer'ln almad lk msrda ta'miye var di (Mtercim) 535 Peevl, varak: 60. Cell-zade, varak: 172. Ferd. 536 Bunlar stanbul matbuu Peev'de (c. 1, s. 118) syle gsterilmitir: Cerm (veya Crm) Bdkr, Ds, Hail, Tenor. (Mtercim). 537 Ferd, varak: 207. Cell-z&de, varak: 172. Peev, varak: 60. 538 Cengiz Hn neslinden lk mslman olan Gzn Hn in yaptrlan trbe -ki el'an enb-l Gzftn diye mehurdur- beyhude mal teleflyle 'mr ve bir kal'a- metmeye tahvil klnd ve iine Trn -ah neslinden Mirza Muhammed ba'z mer ve bir mkdr askerle ta'yln oland. Peev, c. 1, s. 180. Mtercim. 539 Ferdi, varak: 205. Celal-zade, varak: 173, brfthm Pasa'nin bu neclb hareketi hakknda su gze ehfidette bulunurlar: Acem'den bir eer-i m gezend grmedi. 540 Celal-zade, varak: 174. Peevl, varak: 81. (Ulama Beg defterdar p&-anm huzuruna getirerek Bu diyarda as tazlba oca Kzl-cadag yaylagdur; Mr az askerle glrp dan, ocam berbftd" itmek koaydur diyerek ve skender de yle syleyerek Ulama'nin emri altna verilen onbdn asker o tarafa gnderildi. O koca mfsid Buradan tesi ma' mr yirlerdr diye askeri dar bir boaza sokarak ve kendisi gya nlgeh -ban olmak zere kalarak zavall asker ve atlar telef old. Peevden telhis, c. I, . 179). 541 Cell-zade, Ferdi, B**-naJae- SttlajnuM, 2 Eyll.
534

Sayfa

161

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kann'nin Orduya Katl brhm Paa'mn Diyrbekir'den kp da Tebriz'e mteveccihen ha reket ettii gn (11 Zilhicce 940 - 23 Haziran 1534) Sultn Sleyman, skdar'dan ran hududuna doru yola kt. Payitahttan ayrlmadan evvel Alvazio Gritti'yi bin kiiyle Macaristan'a gndermi, stanbul'un mu hafazasn bir sancak-beine, Kk Asya'nn muhafazasn Saruhan vlsi ehzade Mustafa'ya brakmt. Anadolu'nun idare merkezleri olan znik, Ktahya, Akehir, Konya beldelerinden sr'atle geti. Konya'da ika meti esnasnda brhm Paa'nn bir ula Van ile dier fethedilen kalelerin anahtarlarn getirdi. Pdih, ordusunun muzafferiyetlerinden dolay Cenb- Hakk'a krederek, tasavvufun byk iri Celleddn-i Rm'nin trbesini ziyaret etti. Kur*n(- Kerm) ve Mesnev okunulduktan sonra, derviler kudm ve ney sadlanyle sem'a baladlar. Dervilerin vecdi ve hareketlerinin sr'atinin hazr bulunanlara bahettii incizb o dereceyi buldu ki, gy Pr'in kabri dah bu ten semain cereyanna tutularak birlikte devr etmekte ve cihn- ma'nevnin sultn- zami olan Molla Hunkr'm hayli, ZlTullah f'l-Arz olan Sultn ijleymn'a ran seferinin gzel neticesini tebir eylemekteydi.542 Sleyman, babas SultntV-ulem ve olu Sultn Veled unvnlann hiz olan Molla Hunkr'n ruhniyyetinden istimdd eyledi.543 Pdih, Seyyidgz'de Seyyd Battal'm544 ve Erzurum'da eyh Eb tshk Kzern'nin kabirlerini de ziyaret etti.545

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/120 -125. 542 Celal-zade. varak: 173. 543 Konyad'a mehur meyhden Kerm'd-dn, Sadr'd-dn, Bur-hn'd-dn, Serc'd-dn e Seluklu Pdih Al'd-dn'in kabirleri mevcuttur. Cihn-nm (s. 616), Konya'y Efltun'a doum yeri yapar. Cihn-nm'nn buna dir ifdesi: Ziyretgh: Konya'da; mer-kad-i Mevln Celleddn Muhammed bin Sultnil-ulem, fevti 672, mri 68; Sultn Veled ve Bah'eddn Sultnl-ulem, eyh Kermddn, eleb Hsri, ems-i Tebrz, eyh Sadreddn, Kad Sirceddn, Seyyd Burhneddn Muhakkak - Tirmz. Mer-kad-i Al'eddn, ve Efltn- lh Konyan'm kal'asmdadr. u halde, Ktib eleb Konya'y doum yeri deil, makbe-rinin bulunduu yer yapmtr. 544 Bu Arab Seyydi 121/738'de vefat etmitir. Roman suretinde trihi Paris Ktphanesinde 31^, 318, 338, 339, 340, 341, 344; Viyana ktphanesinde 110 numaradadr. (Bu ztm trbesi Seyyidgzl kasabasnda ve ler Bayr denilen mahallededir. Bitiiinde cami ve dergh vardr. Bu bina Seluklu emirlerinden birinin validesi tarafndan ina olunmu ve 604'de Keyhusrev bin Kl Arslan tarafndan tamir ettirilmitir. HndftvatiUgftr salnamesi, 1324, Mtercim. 545 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/125 -126

Sayfa

162

Byk Osmanl Tarihi Tebriz'in Zaptedilmesi

Cilt 5

Joseph von Hammer

brhm'e malikne tahsis ettii Erci'ten emr-i hru Mehmed vstasyle vezr-i azmina kymetli hediyeler gnderdi (20 Eyll); ancak Acemler'in ser-asker ordusuna hcum etmek zere ilerlediklerini haber aldndan, dvnda hemen Tebriz zerine yrmek niyetinde olduunu beyn etti.546 27 Eyll'de, Tebriz ahlsi tarafndan istikbl olunduu halde, bu ehre girdi. Sonra, Pdih'n ve vezr-i zamin ordular Avican'da birletiler. 29 Eyll'de, Sultn Sleyman byk bir dvn akdederek, bunda ser-askere, belerbelerine, aalara, defterdar skender eleb'ye, res Cell-zde Mustafa eleb'ye,547 nianc Seyd Be'e h'atler verildi. Pdihn hassa askerleri, yenieriler, sipahiler adam bana 1.000 ake, yhud 20 duka ihsan aldlar. Gln hkimi Melik'l-Muzaffer, Sleyman'a ballk arz ile elini pmee geldi; irvan h'n olu Bayburt, Kemah, Karahisar, Adana belerinin askerlerinden mrekkeb olan Tebriz muhafzlarna kumandan t yin olundu. Ondan sonra ordu Miyne ve Zengn tarikiyle Sultaniye zerine hareketinde devam etti. Sultniye'de Pdih'a haber geldi ki, h Tahmasb bir ric'at hareketi yapmaa alyor ve Dlkadr Hanedan Be-i Mehmed Be, Osmanl tarafna gemitir. Tahmasb'n sanca altndan kaan, yalnz Mehmed Be'den ibaret deildi. hruh Be*in olu ve ran mersndan be kii daha efendilerinden yz evirip Sleyman'n bayra altna girmeleri zerine, Pdih tarafndan des-t bs (el pme) merasimine kabul olunarak, kendilerine hil'at, kavuk, haysiyetlerine lyk surette geinmek iin para ihsan olundu (15 Reb''1-hir - 24 Tern-i evvel)1.548 Badadin Zapt Mevsim ilerledii cihetle Hemedn'a gidilmek iin geilmesi lzm gelen da yolu byk zorluklara katlanmay gerektiriyordu. Birok yk hayvan
Vezr-i zam hareketin sr'atlenmesi iin birka ulak gnderdi. Rz-nme-i Sieymn'de 26 Eyll trihine mracaat. l (30. Hdise, varak: 244) ve Solak -zde (varak: 110), brahim Paa, Sultn Sleyman'n Tebriz'e gidip gitmiyeceini bilemediinden dvn Hfz'm Dvn'ndan tefel ederek (bir nevi fala baktrarak) dal (d) harfinde 53. gazelin ilk beyitleri tesadf eylediini syler. 547 Res efendi Osmanl mverrihlerinin ilk zikrettikleridir. brahim'in Jerom Zara ve Kornelius Schepper e mzkerelerinde bu sfatla hazr bulunmutur. Resm Ahmed Efendi'nin Halfet'r -Res unvnyle nerettii res'l-kttblarn ter-cme-i hallerinde ilk olarak onun ismi yazldr. 548 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/126.
546

Sayfa

163

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

164

telef olarak, toplar yamurlardan pek amurlu bir hle gelen yollara gmlp kalacakt, tbrhm Paa'nn hdisenin mkiltm, ordu nakliytna me'mr skender eleb'nin ihtiyatszlna atfederek, hasmn mahvetmek iin u gei esnasnda Pdih'n infialinden istifde ettii anlalyor: Bu telkinler zerine skender elebi azledildi, zerindeki byk malikneler Pdih hass olmak zere zabtedildi.549 Lkin bu hakszlk yollarn hlini asla deitirmeyip, hatt asker Hemedan' arkada brakarak, kudemnn Orvunt dedikleri Elvend boazlarna girdikleri zaman, yollar hi geilemiyecek dereceyi buldu. Birok eya kayboldu; 100 top arabas yaklp, bunlarn toplan dman eline gememesi iin gmld. Askerler yorgunluktan o kadar halsiz kalmlard ki, yolda vefat etmi ve Badd'da mm- A'zm kabrine defnini vasiyet etmi olan nianc Seyyd Be'in na'm ah kulesinde brakmaa mecbur oldular. Ordu, bin mkiltla Badd zerine doru ilerledi. Badd muhafz, aslnda Tekeli olan Mehmed Be bir itat-nme gndermi vel-kin maiyyetindeki askerin hepsini alarak kamt. Vezr-i zam o kadar mhim ve imdiki halde mdafaasz olan Badd'm zabt iin nden gitti; yamay nlemek iin kaplar kapatarak ehrin anahtarlarn alemdar vstasyle Pdih'a gnderdi. Sultn Sleyman, mjdeyi getirene 500 altnla o zamanlar varidat 300.000 ake tutan zvornik sanca be-lini verdi (24 Cumdelur t. 31 Knun- evvel). Ertesi gn ser-asker Badd'dan kp Pdih'n istikbline gitti. Sultn Sleyman, tevecchn gstermek iin vezr-i zami ihsana garke-derek 20.000 altn hediye etti ve tahsisatn Msr varidatndan almak zere bir misli artrd.550 Mteakiben vukua gelen dvnlarda belerbe-leri, beler, aalar Pdih'n elini pmek erefine nail oldular; seferin balamasndan beri olan hizmetlerine mkfat olarak terakkiler verildi. O zamana kadar res'l-kttb hizmetini if eden mverrih Cell-zde Mustafa elebi nianclk mansbna terf ettirilerek, riyaset hizmeti tez -kireci Receb'e tevch olundu. Dvn ktibi demek olan (mektubu, tahrrat mdri) tezkirecilik de Ramazan-olu Mehmed Be*e intikal etmitir ki, o da bir Osmanl trihi yazm ve daha sonra nianc olarak Byk Nianc'dan (Cell-zde'den) tefrik iin Kk Nianc unvnyle yd olunmutur. Sultn Sleyman, Cell-zde Mustafa Efendi'ye hass- hmyndan 180.000 akelik, yhud 3.600 altnlk malikne verdi; resl-kt-tVa 50.000 akelik,
549 550

Rx-nan^-i Sleyman!, 24 Tern-i evvel, Ali, Ferdi, Solak-zade, Cell-zde. Rz-name-i SIeymn, 10, 13, 30 Knun- evvel.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yhud 1.000 dukalk, tezkireciye 18.000 akelik, yni 360 altnlk malikneler tahss551 olundu.552 Badd Osmanl Devleti'nin batda Macarlar'a kar hudud kalesi olan Bel-grad, drT-cihd553 unvann ald gibi, douda da Acemler'e kar hudud kalesi olan Badd, dr'l-islm unvnyle yd olunur; Abbas Halfeleri'nin makam olduu iin Dr'l-Hilfe, birok evliya makber-lerini ihtiva ettii iin Burc-i Evliya, kaplar d kaplaryle rtl olduu iin Zevr554 ismiyle de anlr. Hicret'in 148'inci senesinde (765) Abbasi Hnedn'nn ikinci halfesi Mansr, Dicle'nin dou sahilinde Badadim temellerini att. Yerli mverrih ve corafyaclarn rivayetine gre, bu ehir yldzlarn yle uurlu bir toplantsnda kurulmutur ki, Ba-dd' dr'l-hilfe ittihaz eden otuzalt Abbas Halfe'sinin hibiri orada vefat etmemitir. Lkin bunlardan ou orada gmldr.555 Badd ismi, bz mverrihlerin rivayetine gre, zaviyesi bugn ehrin bulunduu mahalde te'ss edilmi olan bir derviin isminden alnmtr; yhd civarnn mnbit olmasndan dolaydr ki, bu daha muhtemel grnyor: nk daha Semiramis zamannda Hamdan lkesi Bistn diye adlandrlmt.556 Zamanmzda dah (Hammer zamannda) Badd pirin tarlalaryle, hurmalanyle, limon ve portakallanyle mehurdur. Irak- Arab'n komu ehirleri meyvelerinin vergilerini Badd'a gnderirler; Basra'dan pirin ve ekerkam; Vsftan elma ve zm; ehr-bn'dan nar gelir.557. Badd, Hindistan ile ran arasndaki ticretin mahzeni ve Basra ve sfahan'dan Suriye ve Kk Asya'ya giden kervanlarn gzerghdr.558
Rz-name-i Sleyman!, 8 Kanun-! evvel. Ferdi, Solak-zade, Ali. Cell-zde, varak: 180. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/126 -127 553 Bz Avrupallar, Cihad mukaddes harb demek olduu iin, Belgrad1 m byle islmlendirilmesini taassub nianesi olarak sayarlar. Esasen kilisenin Mslmanlar aleyhinde Hal muharebelerini kard bir zaman da, byle bir unvan verilmesi sz gtrmez. Lkin cihftd, eriat lisannda fl -seblUllah harb demek ise de, bu kelime slm'dan nce de mevcut ve ahroafc demek olan chd aslndan tremitir. Zamanmzda da er'I st. lah olarak deil, bir kelime olarak muharebelerimize cihad denilmesinde taassup eseri grlemez. Mtercim). 554 Cfaan-ntimA, s. 458. (Bu kelime, ylan kav! akan nehire sfat olur. Dicle, BadAd taraflarnda byle akt iin, ona Zevr denilmitir; bu sim Badd'a dahi verilir. Zevr, czlgzag kelimesinin tam mukabilidir. Mtercim) 555 Chan-nmA, s. 454. (Son Abbasi Halifesi Musta'sm ile 37'dr, (Mtercim). 556 Sicilyal Dtodor (Dlodore de Sice), kitap: 2, Bagystano der. 557 Clhan-nma, s. 459. Niebuhr'da Badd haritasna mracaat, c. 2, s. 289. Harita: 44. Ives'de ehrin tarifine, c 2, bab: 3. Otter, 2, s. 200. Taver-nlye, 4, s. 308. Sestni, Vlagglo di ritorno o di Bassora, s, 211. Heude, Seyahatname, s. 138. Mak Klneir, Cfy*, Hatrat, s. 252. 558 Mverrihin zamanna gre. (Mtercim).
551 552

Sayfa

165

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

150 kulesi, derin bir muhafaza hendei olan metn duvarlar Badd' her tarafndan kuatr. Bu duvarlar yarm dire eklinde uzanarak takriben 12.000 on arazyi igl eder.559 Farsa ad ok (tr) demek olan Dicle (Tger) kuzeyden gneye akarak, ehrin tekil ettii bir yayn kirii gibi grnr. Kuzeyde mm- zam kaps560 vardr ki, Ba* dd hricinde bir fersah mesafede medfn Eb Hanfe'den dolay byle isimlendirilmitir: Dier iki kap Aydnlk Kap ve Karanlk Kap isimlerini almtr. Krp Kaps Dicle'nin te tarafnda ehrin d mahallesinin batsnda bulunan Kular kalesine gtrr.561 Halfelerin eski sarayndan eser olmad gibi, dallarnn zerinde, sa ve sol tarafnda kymetli elbise, elleri kll svari heykelleri resmedilmi altn aac muhafaza iin, Halfe Muktedri'in Aa Saray nmyle bina ettii saraydan562 dah bir eser yoktur. Lkin Hrn'r-Red'in, zevcesi Z-beyde'nin kabri zerine in ettii kubbe hl mevcuttur. slm'n ilk dr'l-fnn (niversitesi) u olmak zere vezr-i zam Nizmlmlk tarafndan in olunan Nizamiye Medresesi'nin nerede bu lunduu ehirde kimsenin mlm deildir. Son Abbas Halfesi Mustansr'n563 Nizamiye Medresesi'ne benzer ekilde in ettirdii medrese, tahsis maksadn deitirmitir; ilim ve irfan kaps iken gmrk han Olmutur.564
Cihn-nm sahibi (s. 458) u tafsilt veriyor: Dicle sahilinden mm- zam kapsna kadar 700 zira' mesafede 12; o kapdan Ak Kap'ya kadar 2.850 zira* mesafede 34; Ak Kap' -dan Acem ars'na kadar 2.050 zir'da 26; ar'dan Karanlk Kap'ya kadar 2.850 zir'da 36, Karanlk Kap'dan sahile kadar 50 zir'da 4 ; oradan Kpr'ye kadar 2.650 zir'da 33; Kpr'den nehrin en uzak yerine kadar 1.050 zirda 18 bur vardr ki, toplam (12;400 deil), 12.200 zira' mesafeye taksm olunmu 163 burtur. 560 mm- zam adn tarihi Niebuhr (c. 2, s. 244) Maadem yhud Adem yapmtr. Yine bu mverrih Kzm yerine Kadem yazmak hatsnda bulunmutur. Bunun iindir ki, plnnda ehrin bir kapsndan mm - zam'a giden yol Adem, ehrin teki tarafndan Kazm'a giden yol (Kzmy-ye'ye giden yol) Kadem eklinde adlandrlmtr. Yine buna benzer bir hat olmak zere Karanlk Kap'ya Kara -ulu denilmitir. (Karanlk; karanuluk Trkenin muhtelif lehelerinden olup, ayn mndadr. Mtercim). 561 Cihan-nttm, s. 460. 562 Cihn-nm, s. 459. Sarayn ins Halfe Muktedir zamnn-daysa Altun Aa daha evvel mevcuttu; nk Bizans mparatoru, Halfe Mu'tasm nezdinden geri dnen sefirinin ta'rfi zerine Hebdomon Saray'nda bir rneini yaptrmtr. Maahaza bir trl aalar uydurulmas fikri Acem ve Lidya'nm eski hkmdarlar zamanna kar ki, Alkibydes bunlar hakknda bir austos bceini bile barndramadklarn yazar. Plutarkn Kral Aleksi ve Trihi Herodot isimli eseri. Aa Saray hakknda Cihn-nm'nn ifdesi udur: Dr'-eceret acb-i Bad^'dandir; dr-i vsi'a ve bes-tn-i vsi'ay mtemildir; ve bu darn eyvan iki birke-i kebrenin (byk havuzun) vasatnda zeheb ve fdda onsekiz gusu var idi (altn ve gm 18 dal vard). Her gusnn fr'- kes-resi var idi ki ekl-i esmrde (meyve eklinde) env'- cevahirle mkellel idi; bu ecerenin asn zere onbe fris misl! (atl heykeli) var idi. Birkenin cnib -i yesnnda da bunun misli var idi. Bu fris timslleri env'- harr ve dbc giymiler idi. Syf ile tururlard; ellerinde matrk (mzraklar) var idi ve hatt- vhid zere mteharrik olurlard. (s. 459). 563 Son deil, sem Abbasi Halfesi'nin (Musta'sm'n) pederidir. (Mtercim). 564 Mak Kinelr, Hatrat- Corafiyi, s. 252. Dou cihetinde 100 kk ve 17 byk kulesi (penceresi ) olan bu binann nehrin her tarafndan erden alt kapn vardr.
559

Sayfa

166

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Badd'a Burc- Evliya unvann veren birok trbenin bir ksm ehrin surlar dhilinde ve bir ksm hrite Rasfa mahallesinde ve neh rin bat tarafndadr. ehrin i ksmnda, Kaadiriyye tarkati messisi Abdlkaadir ile565, felsef mezhebinin (grlerinin, doktrininin) ehidi olan eyh Shreverd'nin566 mezarlar vardr. mm- zam'm trbesi, ehrin haricindedir. mm- zam Eb Hanfe, Drt Snn Mezheb'in drt imamnn birincisidir; Osmanl fukahs Kur'n ve Hads hkmlerinin tefsirinde onu rehber kabul etmilerdir.567 Dier immdan Hanbel de Badd'da yatmaktadr. Eb Hanfe'nin trbesi karsnda ve nehrin te tarafnda Peygamber'in hanedanndan 12 mam'dan ikisinin, yni 7. imm Ms Al Kzm ile 9'unculan olan Musa'nn torunu Mu-hammed Tak'nin trbeleri grlr. Badd, bunlardan baka -Drt Snn Mezheb'de Drt mamlar*dan sonra birinci derecede bulunan- birok mctehidlerin, yni snn ahkmn tefsiri hususunda ictihd derecesine varan zevatn kabirlerini de ihtiva eder. Mslmanlar, orada, sfiyyenin en byklerinden Cneyd'in, ibl'nin, Hallc- Mansr'un trbelerine arz- ihtiram ederler. Hallc, Cenb- Hakk'in nefsinde temessl etmi olduu dvasnda bulunduu iin, en id detli ikenceler altnda telef olmutur.568 Rasfe'de daha birok byklerin makberleri vardr. Abbas Halfeleri'nden569 bzlarnn kabirleri harabe hlinde bulunmakla beraber, bu halfelerin binalar in etmekte gsterdikleri ihtiamdan nianedirler.570 Badd, kuruluundan iki asr
1165 (561)'de vefat etmitir. M. D'Ohsson, 4, s. 822. Ma'sm olduu halde 1191 (587)'de dam olunmutur. Hac Kalfa, Tat 567 M.D'Ohsaon, 1, s, 17. 568 309 (922) 'de Hac Kalfa, Syt, TftUb-i Hulef, tbn ahne. 569 Cihn-nm, s. 460. smi veller demek olan Evliya, bir rya zerine -ki bunda (Hz.) Peygamber'i grmtbtn seyahatlerinde azizlerin makberlerini ziyaret etmi olduundan, Badd'n btn camilerini saydktan sonra, mm Kzm ve mm Tak trbelerini tarif ediyor. Eserinin sonunda pek ok noksanlar vardr ki, Badd trihiyle sona eren 4. cildin yazl ihtiyarlna tesadf etmi olduu phesizdir. 570 Peev, (c. 1, s. 173), Badd'n Timur'dan sonraki durumunu yle hlsa eder: Timur-lenk, Badd' ab an cedd mutasarrf olan Kara-Koyunlu Kara Ysuf un elinden nez' etmi idi. Muahharan Akkoyunlu pdh Uzun Hasan'm eline girdi. Daha sonra fr'- Zlkadiriyye'den Al'd-devle hkmet etmekde iken 913'de ah smil taamz etdi. Al'd-devle dalara il-itc etmekle h Azerbaycan'a avdet eyledi. Ak -koyunlu'dan Di-yr- Bekir vlsi olan Emr Beg Musl, h'a itaat gsterdiinden h Diyr- Bekr eyletini Ustacl Mehmed Hn'a vermi ve 914'de yine Irak- Arab'a musallat olmudur. Emr-i kebr Uzun Hasan Be Bayndn adamlarndan Badd taraflarnda bulunan Brik Be Prnk Bayndr! mukavemet edemiyerek Sultn Murd bin Sultn Ya'kb ile birlikde mteveccih-i diyr- Rm ve m oldu. h sml Badd'a ve sair ir bild- Irak- Arab'a muhrebesiz mutasarrf olarak hkmetini Hal-fet'l-Hulef lkabyle telkb eyledii Hadim Be nmnda birine tefviz etdi. 939'da Badd hkmetinde bulunan Zlfekaar Hn likden r -gerdn olarak Sultn Sleyman'a Badd'n anahtarn gndermi idi. Fuzl Sultn Sleyman'n Badd' fethini parlak bir kas -deyle medh etmi ve Pdih'm Badd'a geliine u trih msran drmt: Geldi burc-i evliyaya pdd- nmdr (941)
565 566

Sayfa

167

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

sonra, halfe sarayndan baka, Irk- Acem ve Arab'da hkmrn olan ve bizzat halfeleri bile titreten kudretli Bveyh Hne -dm'ndan Muizz'ddevle'nin571 saraynn in olunduu grld. Bu ailenin en byk hkmdar Azdu'l-devle572 Badd'da muhteem bir hastahne ve akrabasndan eref'd-devle bir rasadhne bina ettiler. Halfeler saray, daha Moollar'm istilsndan nce, Celleddn Hrezmh Mengbirti'nin573 Badd' yamalad zaman yaklmtr. Lkin Cengiz Hn'n kaymakam sftyle istil etmi olan Mool Hn Hulg'riun btn binalar tahrb ve btn ahlyi katlim etmee geldii vakit, ehir tamamen zr--zeber olmutur. Eski Badd Hilfet'le mahv oldu, lkin birbirini mtekib Irak'da hkmrn olan lhan, Kara-koyunlu, Akkoyunlu Hanedanlar zamannda eski harabeleri zerinde yeniden vcut bulduysa da, Timur, Cengiz Hn'n gemite yapt mezlimi tammiyle yenilemekte gecikmiyerek, hatt insan balarndan yaptrd ehramlarla Cengiz'i gemitir. Badd, Akkoyunlu Hnedm'ndan Safev Hanedan messisi h smail'e ve nihayet Sultn Sleyman'a intikal etmitir. Sultn Sleyman peder ve ecddndan Sultn'l-Berreyn ve Hkaan'TBahreyn, Hdi-m*lHaremeym*-erfeyn! Kostantniyye, Edirne, Bursa, Msr- Ndi-reti'1asr, m- Cennet-memm, Haleb'-ehb ehirlerinin sahibi unvanlarn tevars etmiti. Bunlara Belgrad- Dr'l-Cihd ve Ba-dd- Dr*l-Selm sahibi unvanlarm da ilve etti.574 Ordunun Badd klanda geirdii drt ay zarfnda, Pdih btn lkenin tahrrini emretti ve devletinin dier vilyetlerinde uygulanan timr ve zeamet usln oraya da tatbik ederek yeni fethettii bu memleketin idaresini en dilne esslar zerine te'ss etmekle megul oldu. ehrin bidelerini, Mehed-i Kerbel'y, mm Al ile olu Hseyn'in med-fn bulunduklar Necefi ziyaret etti.575 Mslmanlar arasnda dolaan bir ksm rivayetler Beyne'n-nehreyn (Mezopotamya) kt'asma kudsiyet isnd eder: Mslmanlar bu mntka da bu kadar dn ehdlerinin kanlarnn akt yerler olan Lmlm, Cm-cme,
Byk irin kadri takdir edilemeyip mehur ikvet-name'-sini yazacak bir halde kahnas o asrda erbb - kemle gsterilen iltifata nazaran garb karlanacak bir durumdur yazar. Plutark'n Kral Aleksi ve Tarihi Herodot isimli eseri. 571 Hac Kalfa. 356 (967)'de vefat etmitir. 572 372 (983) 'd* vfif&t etmitir. 573 1231'de vefat etmitir. 574 Osmanl Devleti-nJn Tekilt ve tdre UsflHbne mracaat, 1, 450. 575 Ei-nime-i Sttleymfcnl, 18-23 Mart.

Sayfa

168

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kerbel, Kaadisiye sahralarn; dem, Nh, Yahazkal, drs Pey-gamberler'in kabri denilen mahalleri; Peygamberdin sllesinden alt immn, yni mm Al, mm Hasan, tmm Hseyin, mm Asker, tmm Kasm ve tmm Tak'nin576 trbelerini; yeryznden kaybolan son imm Mehd'nin kaca maaray577 dn bir hrmetle ziyaret ederler. Bu trl rivayetlerde bahis konusu olan mahaller Mslmanlarn nazarnda trh ve corafya bakmndan yn- dikkat yerlerden ziyde ehemmiyet kazanr; slm Mnzir, Nu'mn, Mansr, Keykvus tarafndan in olunan sedr ve hvernak, devan ve aarkf (?) saraylarna pek az kafa yorarlar. Kezlik, kadm Hra ve Kfe Arab ehirleri harabelerini incelemekle pek az megul olurlar, Termodon ve Ketesifon harabelerine ise hi iltifat etmezler. Kadm Babilon ehrinin bulunduu yerde gkyznden nazil olan Hrt ve Mrt isminde iki melein gzel Ana-hd'i ele geirmee kalkm olduklar iin kyamete kadar zincirlenmi bulunduklar hayal emeden baka birey aramazlar: Bu iki melek in-zivghlarnn en derin kesinden kendileriyle istiareye gelen insanlara sihir retirler; gnl verdikleri kadn ise ta'lm ettikleri sihirli kelimenin gcyle gkyzne karak sabah yldzn ikametgh edinmi ve yldzlarn hep bir azdan okuduklar manzumede gnein ualarndan bir sz e terennmn stad vazifesini ilnihye yerine getirmekte bulunmutur.578 mm-I zam Ebu Hanfe'nin Kabrinin Bulunmas Ve Trbe n Edilmesi Ancak bu kadar garb htralarla dolu olan u lkede, Sleyman' en ziyde megul eden ey, drt Snn mezhebden birincisinin kurucusu olan mm- 'zam Eb Hanfe'nin kabrini aratrmak olmutu. Bu kabr, iler tarafndan tahrb edilerek, zerinde ne varsa yama edilmi ve na' yaklmt. Ancak Eb Hanfe'nin htrasna ve Sleyman'n dindarca arzusuna uygun olan bir mucize olmak zere, iler'in bu muhterem tr beye husmetleri beyhude olmu ve Allah'n ltfu ile na''a bfrey olmamt, mm'n kabrinin eski muhafz olan bir avu, ryasnda tmm'n kendisine grnerek, cesedini rfzlerin saygsz ellerinden kurtarmasn emrettiini
Clhan-nm, Otter, ves, Sestim, Niebuhr, Tavernie, Olivie. M.D'Ohsson, 1, s. 268. 578 Richard, Bahon HMlbeJeri Hatralar (Hrt ve Mrt hakkndaki Kur' n yetleri malm olup, haricindeki szler efsaneden barettir. Mtercim.) Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/128-131.
576 577

onun

Sayfa

169

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ve kendisinin de bu manev iarete dayanarak, Eb Hanfe'nin cesedi yerine bir gayrimslim cesedi koyup, mm'n na'n emniyetle bir yere nakletmi olduunu syledi. Ser-asker, bunu avutan renince, keyfiyyeti Pdih'a arz etmekle beraber, Talan nmnda bir mderrisi bu kymetli na'n aratrlmasna me'mr etti. eyh mderris, amelenin belirlenen mahalde topra kazdklar srada, rastladklar bir duvardan misk kokusu duyulduunu bildirdi, tmm'n na'mn orada bulunduuna, kabir muhafznn ifdesinin doruluuna asla bhe edilemeyecek bir delil tekil eden u almet zerine, brahim Paa bizzat giderek trbenin giriindeki ta kendi eliyle kaldrd. Sleyman dah koup gelerek binnin kubbesi altna girdi, fltn orduya kanat geldi ki, mm'n na' o zamana kadar zannolunduu gibi rfizler tarafndan yaklmam ve bil'akis setnv bir inyet-i mahssa olarak, kefi Pdih'a ve vezr-i zamna kalmt. Peygamber'in ashabndan Eyyb'un kabrinin stanbul muhasaras ifasnda kefi ne kadar mhim bir tesire yol am ise mm- 'zamn mezarnn bulunmas da, orduya o kadar byk tesir etti. Eer bu iki vak'a II. Mehmed ve Sleyman'n siys birer tedbri ise, halk zerindeki te'srleri bundan dolay azalm deildir. Btn ordu mm'n kabrini ziyarete koarak, Badd Ftihi'nin ceddi Kostan-tniyye Ftihi derecesine avn-i ilhye mazhar olduuna kanaat getirildi. II. Mehmed Eyyb Ensri zerine bir cm yaptrmt; Sleyman da mm- 'zam zerine bir kubbe in ettirmi ve o zamandan beri bu bina ehl-i Snnet'den olan Mslmanlar'm bir ziyretghJar olmutur.579 Pdih, Bdd'dan Viyana ile Venedik saraylarna zafernmeleri hmil olarak Memi avu'u gnderdi; bir mddet sonra Alvazio Gritti'-nin katli hdisesine mteallik ta'lmt; ile Viyana'ya bir nmeber daha gnderdi.580 skender elebinin dm
Celftl-zde, varak: 187-194, Bafedd'da bulduu bir el yazmasndan naklen Eb Hanfe'nin tercme- hlini yazar. Ali'ye de mracaat, 26. Vak'a, varak: 225. Peevl, varak: 63. (mftm'in kabrinin bulunmasna dair Pe evl'nin fkras M. 2'dedir. Hammer, mslttman olmad iin inanmya-billrse de, bizce Byyb Bnsari ve mam- A'zam gibi dn byklerinin kabirleri hakknda buna, benzer nyet-i lahiye zuhuru olmayacak eyler deildir.) 580 Ferdlnand'm Vlyana'dan 5 Temmuz 53S tarihli mektubunda syle deniliyor (Avusturya mp. Hanedan Arivi): Venld ad nos huc Vlennam ultima lumli meusis voivoda cum litteris menae Regeb (13 K&nun - sant) datls, venit etaUus 15 Febr. litteris in urbe Bagdad scrlptls. ad <nas 3. hujus responsum dedimus, et de co, quae de morte AIols' Gritti ad nos scripserat, grato animo accepimus victoriam^ Sultan Sleyman'n 5 u bat tarihli mektubu Viyana Ktphanesinde Tarlh-i Gayr- Ruhani evraknda mnderictir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/131-132.
579

Sayfa

170

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sleyman'n Badd'da ikameti esnsndadr ki, tbrhm, skender eleb hakkndaki intikam tasavvurunu icraya gayret etti. Azledilmi olan defterdar, makamyle birlikte btn siys nfuzunu da kaybetmi idi. Ancak hesapsz serveti onu sadrzam iin hl tehlikeli yapabilirdi. b -rhm Paa, bu ihtimlden de korkusu kalmamak zere hasm hakknda Pdih'dan bir dm emri almak iin hibireyi ihml etmedi. Bir dvn gn vezr Aya ve Kaasm Paalar henz gelmemi olduklar halde, skender eleb'nin bertaraf edilmesine ir taraf- pdihden emir karak, ehrin arsnda asld.581 Sleyman bu emri vermekle beraber defterdarn alt-yedibin klesinin mzayede ile satlmyarak saray kullar arasna alnmasn ve mallarnn hazne-i sultan iin msadere olunmasn irde etti. brahim'in kini bu derecede de kalmayp, skender'in kaynbiraderi Hseyin eleb'nin ba celldn satr altna dmedike skn bulmad. Defterdarn maiyyetihde o kadar adam bulundurulmas yalnz bir nmayi arzusundan ibaret deildi, muhtelif devlet hizmetlerini liykatle idareye kaabiliyetli bir genler fidanl tekil etmek istiyordu; binenaleyh fikir ve ecatleriyle temayz edenleri seer ve mlk idarenin muhtelif ubelerine, yhud orduya sokard. skender eleb'nin yedi klesi vezrete ve vezr-i zamla ykselmilerdir. Bunlardan Sleyman'n son vezr-i zami ve Siget Ftihi Sokollu' Mehmed Pa-a'y bilhassa sylemek lzm gelir.582 Osmanl mverrihleri derler ki, bu yedi vezirin servetleri toplam, s kender eleb'nin servetine eit ieildi.583 Sultan Sleyman Badd'da k geirdii srada, siph ve silhdr-larla sa ve sol garblerine ve ulfecilerine, seferde olduu gibi ota - pdih muhafazasnda bulunmalarm emretmiti,584 Bdd'dan ayrlnda ehre Diyrbekir valisi olup Badd'n ilk Osmanl valisi olmak zere me'mriyeti deitirilmi olan Sleyman Paa kumandas ile 1.000 tfenki ve 1.000 trendz (oku) dan mrekkep bir muhafz kuvveti brakt.585 2 Nsn 1535
Eaaame-i Sleyraftnl, 10 Mays. Alt 32. Vak'a. Ferdi, Solakzade, Celal -zade. (iskender elebi 8 Ramazan 941'de aslmtr). 582 l, Rstem Paa'nn dmd olup daha sonralar vezr-i zam olan Ahmed Paa'nn lisanndan naklen bunlarn isimlerini zikreder: Uzun diye lkablandnlan Sokollu Mehmed (Meh -med Paay- Tavl), Pertev Paa, Piyle Paa, Ahmed Paa, Zal Mahmd Paa, Lala Mustafa Paa, Hseyin Paa; beler -belerinden de: Glb Paa, Behrm Paa, Rus Hasan Paa. 583 l, Rstem Paa'nn dmd Ahmed Paa'nn skender e-leb hakknda El'n yedi veziriz, cmlemzn kudreti ve ha^ dem ve haemi kesreti merhum efendi denl deldr diye hikyet ettiini yazar. Yine l, ir Gazl'nin (Deli Birader) skender elebi hakkndaki mersiyesini dercediyorsa da, bu mersiye aslm olan dier ahslara id de olabilir. 584 BA-name- SUenpnan, 24 Kanun- evvel 1534. 585 Ferdi, varak: 223.
581

Sayfa

171

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

(8 Ramazan 941)'de, Tebriz'e avdet etmek zere orduyu harekete geirdi. Lkin geldii yolu tutmyarak Krdistan ve Me-raa'dan geti. Vari' terk eden h'n ric'ati haberi, ran ehzadesi Sm Mrz'nn gelii,586 biri Fransz, dieri Acem iki elinin yaklatnn bildirilmesi ay hdisesiz, dadaasz monoton bir surette devam eden bu hareket esnasnda, bir para itigal bahanesi olmutur.587 Fransa Ve Safev Elileri I. Fransuva Sleyman'a daha nce iki eli gndermiti; birincisi olan Kont D Frangipani Viyana seferinden sonra stanbul'a gelmi; ikincisi olan yzba Rinson Gn seferi esnasnda Belgrad nnde Pdih'm or dughna gelmiti. nc olmak zere Lafore nmnda bir eli Badd'n fethinden dolay Sleyman' tebrik iin Asya'ya gelerek,588 iki defa beyhude sulh teklifleri ile gelen Acem Hn Ustal'dan ziyde hsn -i kabule mazhar oldu.589 Tebriz'de ordunun meakkat ve hizmetleri hne bir cmertlikle mkfat grd: Her nefer yirmi altn ve senelik bin ake tahsisat olan her timarl senede ikiyz ake terakki ald. Sleyman, h'n sarayna yerleti ve vezr-i zam da onun yannda bulundu. Dier vezirler adr altnda ikamet ediyorlard. Osmanllar'n Tebriz'e dnlerinin ilk cumas Pdih, ser askeriyle birlikte, Sultn Hasan Cmii'ne gitti; bu alayda yenieriler etrafnda saf baladklar gibi, kumandanlar da at zerinde bulunuyorlard.590 Sultn Sleyman, rn h'mn payitahtnda 15 gn mddetle bulunduu esnada, memleketin tanzmtma, valiler tyinine, kazand yeni zaferlerin ecneb devletlere teblii ile alkal mektuplar gnderilmesine sarf- mesa etti. Dvn'm eski toplanma usln de Tebriz'de deitirmitir; bundan sonra Rumeli ve Anadolu belerbeerinin vezirlerle birlikte dvnda bulunmayp, ancak fevkalde ahvlde kendilerinin bir arzlar olduu zaman dhil olamlann emretti. Dier belerbeiler dvnn
Kz-nme-i Sleyman!, 31 Mays 1535. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/133. 588 Rz-nme-i Sleyman, 26 Mays. Fransz elileri Honar ordughna ancak 26 Mays'ta geldiklerinden, I. Fransuva ile Sultn Sleyman arasnda ilk ahidnmenin stanbul'da 1535 ubat'nda akdedilmi olduuna di r tarihi Flassen'in ifdesi, gerek zaman, gerek mekn i'tibriyle bsbtn yanltr. Pdih stanbul'a ancak 1536 ubat'nda gelmitir. 589 Rz-nme-i Sleyman!, 30 Haziran 1535. 590 Kezalik, 5 Temmuz.
586 587

Sayfa

172

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

topland yere asla girmeyip, kapda bulunacaklard.591 Sleyman, fethini kan ile tahkim etmeyi gerekli sayd: efkat nmnda bir Krd beinin yedi adamyle beraber balar kesildi.592 Muhtelif byk hizmetlere tyn olunan vller arasnda h'n kardei Sm Mrz'nn, ilticasndan dolay grd mkfat zikretmek lzm gelir ki, kendiine verilen eylet Kzl-zen'in te tarafndaki btn Irak parasn iine alyordu.593
Kezllk, 13 Temmuz. Rz-n&me-i Sttleym&ol, 11 Temmuz. 593 Rz-nme-i Sleymn, 22 Temmuz. Der terakkiler Ferd'de yazldr; varak 231 ve 239. Anadolu belerbei Mustafa Paa Rumeli belerbeiliine karak, onun memuriyeti henz Msr'dan gelen Sleyman Paa'ya verildi. Krd Hac Be Bitlis Bei oldu. Gz Hn ehryn beldesiyle civarndaki Mendli (Mendelli), Harmuye, Elvendiye kylerini malikne eklinde alarak Bayburd ve Kemhl sancaklar Diyrbekir eyletine ilhak olundu. Sultan Sleyman'n Altnc (ran'a Birinci) Seferi Rz-nmesi Haziran 1534 (Zilhicce 940) - 10 (aramba, 28 Zilhicce), skdar, 12, Tevakkuf. 13^y*zr-i zamin adr toplanr. 14, Maltepe, 15, Tekfur ayr; yamur. 16, Gegbze (Gebze), 17, Hereke. 18, Sazldere. 19, Sitre Kprs. 20, Kazldere, 21, Dikilita (znik yaknnda), 22, Tevakkuf. 23, Pambuk, 24, Yeniehir. 25, Tevakkuf, 26, Akbyk, 27, Een (en?), 28, Boz-yk, 29, nn. 30, Ilca. Temmuz (Muharrem) - 1, Ktahya, yamur. 2 ve 3, Ke-zalik. 4, Vezr-i zamin adr toplanr. Bu gn zarfnda Elmal Da'nda av. 5, Ordu, Altunta ky civarna konar, uzun merhale. 6, Ordu, Elmal Da etei boyunca gider. 7, rik Ky, 8, Karahisar. 9, Kzlkilise, 10, Selmaleykm. 11, Gl kenarnda shakl. 12, Alaehir'e konulur. Vezr-i zamin arkasndan giden garibler aas geri dnerek Van ve Vestn ehirlerinin itaati haberini getirir. 13 (Pazartesi, 1 Muharrem 941), 14, 15, Tevakkuf. 16, Ark. 17, Ilgn. 18, Rengi, 19, Kelmi Beli, 20, Konya. Vezr-i zam fetholunan kalenin anahtarlarn gnderir. 21, Tevakkuf. Pdih Mevlna Celleddn'in trbesini ziyaret eder. 22, Krkpnar, 23, Karacada menb, 24, Kabak Aka (Akakavak) 25, Oda. 26, Akoyuk, 27, Nekkare-zen ayr, uzun merhale. 28, Sa'diye, 29, Develi Karahisar, uzun merhale. 30, Boazkpr. 31, Kayseri. Austos (Safer) - 1, Tevakkuf. 2, Barismadan geip Sarmsakl yaknna konar. 3, apu Han, uzun merhale. 4, Gedik Han, 5, skf Han, 6, Ltf Hn, vezr -i zam bugn Tebriz'e varr. 7, Dnimendli, 8, Sivas. zbek h'nn elisi gelir. 9, Tevakkuf. Yenieri aas ileri gider. 10 ve 11, Tevakkuf. 12 (aramba, 1 Safer), Kohisar ovasna kadar gidilir; iki merhale alnmtr. 13, Kuu Hasan ovas. Evvel Kaz G -l'ne konulmutu; lkin orada su yoktu. 14, ahne Kayas eteinde Kapul Hisar kars; bir gnde iki merhale; yol pek mkiltldr. 15, Akehir ovasnda kin Marlum ayrlar. ahne-Kaya'dan Kalfack sahrasna kadar yol ok ktdr. 16, Suehri bal Dikin ky yaknndaki ayrlar, iki merhale birletirildi, nk mutd olduu zere Azbidi (Azebdi veya zbdi) kynde kalnmak lzm gelirdi; bu merhale ok uzun ise de yol dzgndr. Ordu birok kylerden geerek oban Emre trbesi yanndan geer, 18, Kemah mlhakatndan Aktepe; uzun ve yorucu bir merhale; dima ini ve yoku. 18, Kemh'dan Byk Yurd'a kadar yollar talk ve arabalarn gemesi mkildir, ne aa, ne de ky grlr. 19, Kir-mne, ok zahmetli merhale. 20, Erzincan. irvn -h'nn bir adamnn ordugha gelii. 21, Tevakkuf. 22, adrlar toplanr. 23, ubuk Yurdu Boaz giriinde konulur. 24, ki merhale birletirildi. stanbul'dan beri alman merhalelerin en mki -ltls budur. Dzn Han nne konulur. 25, Kars; Ftih Sultn Mehmed Uzun Hasan zerine gittii vakit Miyne Ky'n -de kalp Frat' oradan gemiti. 26, Mama Htn Hm'mn beri tarafnda Hobyar kalesi harabeleri yannda. 27, 28, Tevakkuf. 29, Tevakkuf. Souk kendini hissettirir; Tercan Da'na kar yaar. 30, Seferin nihayetine kadar Kemh'da kalacak za -hre ve mhimmatn gelii beklenilmek zere tevakkuf. 31, Ordugh kaldrlr. Eyll (Reb'l-evvel) - 1, Penek, boazlar iinde uzun merhale. Ordu boazlardan birinde kalr. 2, Hnis; vezr -i zamin bir ula u haber ve hatrlatmay getirir: Azerbaycan feth olunmu; hkmetini vezr -i zam belerbei Bayndr-olu'na vermi; Devlet'in eyletlerine zfernmeler gnderilmesi mnsib olur; Tebrz istihkmlarna balanm; Pdih'-n k ordughn orada kurmaa mevsimin msadesi olmadndan, Diyrbekir'e avdet edilmesi daha iyi grnr; G-ln ah Melik Muzaffer vezr-i azama bir eli gnderip, ve-zr tarafndan da derecesine lyk ikramla iade olunmu. 3, ermuk. Sultn Selm evvel Alaca -Hari'da, sonra ermuk'-da kalmt; iki merhale bir gnde alnd; ordunun Diyrbe-kir'de klamas kararlatrld. 4, Tevakkuf. 5 , Erzurum; seraskerin muzafferiyeterinin ln iin vilyetlere mektuplar gnderildi. Pdih Erzurum mezarlarn ziyaret eder. Nefer lerin ileri gitmesi yasaklanr, ordunun tln sra gitmesi emredilir. 6, Hasankale, uzun ve mkiltl merhale. 7, Ara zerinde obankpr, nehrin te tarafna geilir; uzun merhale. 8, Alagz, ykler iin mkiltl yol; az su
591 592

Sayfa

173

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

bulunur, ve bir boazda konulur. 9, imm Kayas; karklk olmamas iin e -y ordunun ilerisine gnderilir. 10 (Perembe, 1 Reb'l-evvel) Alekird (Elekird) vadisinin beri tarafnda Kovan kalesi harabeleri yannda Aydn Kyne konulur. ifte merhale; mzayaka, mkilt; burada Tebriz'e giden yol ikiye ayrlr; ser-asker tarafndan fetholunan Erci, hass olmak zere uhdesine verildi. 11, Frat sahilinde Ndli Ky, gzel ve dzgn yol. 12, Frat boyunca gidilir. 14, krk Ky; uzun ve mkiltl merhale, 15, A Ky. 16, Erci yaknlarnda ko nulur. Mu'td menzil. Mehmed Aa ser-askere hediye olarak birok eya gnderir. 17'den 20'ye kadar tevakkuf. 21, Dvn. Acemler'n ilerlediine dir vezr-i zamin bir ulandan alnan haber dolaysiyle dvnda Tebrz zerine gidilmesi kararlatrlr. 22, Ordu gl yaknnda Bendmah kyne konar. Geni ve talk yol. 24, Sekmnde ky yanndaki ayrlar; mkilth gidi. 25, Ordu Hoy*un te tarafna konar. O kadar dar bir boaza girer ki, iki svari yanyana gidemez. Yk hayvanlarnn biroklar uurumdan derek zayi olur. 26, Ahta; uzun merhale; iecek su bulunmuyor; vezr-i azamdan bir ulak gelip ordunun hareketine hz verilmesini tebl eder. 27, Ordu Heft -eme yaknnda Sifya'mn te tarafnda durur. Bir gnde merhale alnr; yol biraz mkiltl; yamur ve rzgr. 28, Ordu Tebriz'e varr ve Seydve'ye (?) konar; uzun merhale; eyann bir takm orduya ular. Tebrz ahlsi tebriklerini arz etmek iin Pdih' karlarlar. 29, Avicn ki Acem h'nm yazlk ordughdr ;vezr -i zam ve Pdih askerlerinin birlemesi. 30, Dvn. Ser-asker, belerbeileri, aalar, res Mustafa elebi cmleten kaftan giyip Hudven-digr'm elini pmek erefine nail olurlar. Pdihn hassa askeri biner ake (yirmi altn) ihsan aldlar. Tern-i evvel (Reb*l-hir) - 1, stirahat; yamur. 2, Dvn. Gln (Geyln) ah el pmee mazhar olur. 3, istirahat. 4, Pdihn ota toplanr. 5, Ordu Han -Abbas yanndan geer. Han-Abbs; vezr-i zamin pidar olarak Rumeli askeriyle gidii; Pdih hassa askeri ile (yenieriler, muntazam asker ve svariler) ordunun merkezinde bulunur; dm-dr (ard) Karaman askerinden tertb edilmitir. Ksa ve kolay merhale; lkin su yok, irvan h'mn olu Mehmed Mirza kumandan sfatyle Tebriz'de kalmaa memur oldu. Kara -hisar, Kemah, Bayburd, Aydn beleri ve onlarn svarileri Mirz'nn maiyyetine verildi. 6, Trkman ky yannda; uzun merhale; dar yol. 7, Karabaldr ay; gayet g yol ki, su da az bulunur. Ser-asker Rumeli askeriyle ileri gider. 8, Miyne. Uzun ve zahmetli merhale; geni bir nehir zerine kurulmu yksek bir kprden geilir. 9, Kaplant Gedii ortasnda Kzluzun kyne konulur. Vadiden geen rman suyu acdr: 8u boaz, te tarafndan balayan Irak ile kp brakdmz Azerbaycan arasnda hudud izgisidir. Vezr-i zam manevrasndan dnerek safa girer. Askerin ileri gitmek iin saflardan ayrlmamas emrolunur. Mkiltl, fakat uzunluka mutedil merhale. Acemler, ota- hmynun ordunun nnden gittiini bildikleri iin muhafazasna memur askeri gafletten istifde basmak isterlerse de, vezr-i zam tarafndan ric'at ettirilirler. 10 (Cum'artesi, 1 Reb'1-hir), Hn-Sercem (?) geni ve hl bir yer; eya geride kalmtr. Hn -Nikb, uzun fakat kolay merhale. 12, Zengn ehri; uzun merhale, su boldur. 13, Sultaniye ki, ekseri yerleri harb olmutur. Sultn Muhammed Hudbende, sekiz minare ile evrili bir kubbeyi ihtiva eden trbesinde burada gmldr. Haber alnd ki, h alabildiine kam ve Mehmed Dlkadr olu Osmanllar tarafna gemitir. iddetli souk ve kar. 14, Dlkadr-olu'nun kabul iin tevakkuf. Onun adr, vezr-i zamin adr yanna kuruldu. Dvnda Acem beleri Ulama, Dlkadr-olu, hruh Be'in olu Mehmed el pmee nail oldular; kaftan giydiler; Gln ah avdet iin ruhsat alr. 15, Sahan Kale; gzel yol; lkin dolu yrmeyi zorlatryor, 16, Ebher; k ortasnda gibi iddetli kar; beyhude tel; asker kendisini dman karsnda sanr. 17, Azalmaa balayan yiyecek gelmesini beklemek zere tevakkuf. hruh Be'in olu Mehmed 100.000 ake ihsan, iki kaftan, be dlbend ve bir mcevveze alr. Beraber gelmi olan be beden yirmier bin ake, ikier dlbend, mcevveze ve dier ikisi onbeer bin ake, birer kaftan, ikier dlbend, birer mcevveze aldlar. 18, Tevakkuf; Acem beleri el pmee kabul olundular. Aldklar ihsanlardan dolay Hudvendigra teekkrlerini arzettiler. Ulama ile dier belerbeileri hil'at giyip el ptler. Pdih ve paa, orduya resm-i geit yaptrmak iin ata bindiler. 20, Kk Rebblar ky yannda konuldu. Ulama Paa ve Dlkadr -olu Tebriz'e dnmek iin msade aldlar. Bu merhalede, Pdih'm Badd zerine yrmek kararn askere anlatmak iin, ota- hmyn kaps Badd'a doru ald. 21, Uzun merhale; souk; kar; yk hayvanlar souktan yol zerine derler. 22, Ova ky yannda; dar bir yol dan uzun merhale; develer, arabalar, zt- ahanenin arabalar, toplar, teki merhaleye yetiemediler. Gece at srtnda ve iddetli souk iinde geirildi. leden sonra o kadar ke -sf kar yad ki, insan etrfndakini gremezdi; birok yk hayvan zayi oldu. 23, Geri kalan develeri ve eyay beklemek iin tevakkuf. 24, Mziyn ky yanna konulur; yamur yollan bozduundan arabalarn gelmesi gecikir. Defterdar skender elebi azl olundu; onun ve Hseyin elebi'nin emvali hazne-i hne iin msadere olundu. 25, Dergzin civan; gzel yol- 26, Orduyu toplamak iin tevakkuf. 27, Yk hayvanlar iin ot tedrik edilmek zere tevakkuf. 28, Szen kyne konulur. Uzun merhale lkin yol dzgn; kar, yamur, souk. 29, Humartn karsnda Destgir ky; Hmn, Elvend Da'nn eteinde ve gzel bir sahra zerinde kindir. 30, Ot bulmak iin tevakkuf. 31, Salck kyne kadar gzel yol. Tern-i sni (Cumade'1-ul) - 1, Ordu, Sa'dbd civarna konar. 2, Yamurlu havada bir uurum stnde, pek kaygan bir yoldan geer. Sa'dbd, her tarafndan dalarla evrili bir sahradadr. 3, Bir sahrada kin Dnver; uzun

Sayfa

174

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ve zahmetli merhale. 4, Tevakkuf. 5, Tarlalar ortasnda kurulmu Melyur kalesi (?). 6, Veysel Karan. 7, Mzdet, geilmesi g bir bataklk ortasndan uzun merhale. 8, (Pazar, 1 , Cu-mde'l-ul) Orduyu toplamak iin beklenir. 9, Samgn ay. Yokulu yol, bataklklar, boazlar; yk hayvanlarndan birou kayboldu. Nianc Seyd Be'in vefat; na', mm- zam trbesi civarna defn olunmak iin ordunun arkasnca gtrlmtr. Erzurum'dan beri aa grlmemiti, burada ilk defa mee ve am aalar grlr. 10, Alemdar trbesi yanna konulur. nili yokulu yol; daim frtna; birok asker eyalar geride kald iin geceyi at srtnda geirmee mec bur oldular. Yz top kunda yaklp, toplar yere gmld. 11, Karabulak ay; talk yol, kaynak bulunmadndan asker yol zerinde sel sularn toplayp imee mecbur olurlar. 12, ahin Kale ki, bir tepe zerindedir, burada Irak - Arab'dan klp Badd vilyetine girilir. Fena hava, yamur. Eer yol fena ve merhale uzun olsayd, eya ordu ile birlikte yetiemezdi. Topu arabalarnn bu amurlu yollarda ilerleyeme-yen otlarn beklemek iin tevakkuf. Badd henz uzak olduundan Nianc Seyd Be'in na' b kalesine defn olundu. Yiyecek ktl, ordu yeni mam harabelerine varr; yol evvel bataklklarla kesilmi, sonra inili yokulu dar bir v -dden geer. Frtna ve yamur. 15, Kasr- rn ki, yar ha-rbdr. Araz kuru ve mahslsz, mer'as hi yok, bu daim frtna esnasnda birok yk hayvan zayi oldu ve birtakmn yamur selleri alp gtrd. 16, Bayrlar arasndan uzun merhale. Badd Belerbei Mehmed Be'in Pdih'a ehri teslim etmek istedii haber alnd. Badd kadsnn gelmesi. Dnver*den buraya kadar arazde zirat yaplmamtr. nsan ve hayvan alktan muztarip, 17, Yklemek beklemek iin tevakkuf. 18, Dokuz-Tulum ki bir gl kenardr; ksa merhale ve iyi yol. Badd korucu -bas Kara Vel, askerin (Teke askeri) azimetinden sonra Mahmud Be ile Seyyd Mansr'un ran ah'nn yanna kam olduklarn Pdih'a bildirir. 19, Tevakkuf. Daim yamur. Pdih evvel rma gemek ister, lkin sular pek kabardndan otana dnmee mecbur kalr. Birok adam ve yk hayvan boulur. Btn tarlalar su basmtr. Ordu buraya kadar bu derece musibet grmemiti. 20, Btn rmaklarn tamasndan dolay tevakkuf. 21, Sular biraz azalm olduundan dolay Pdih leden sonra yola kar. 22, Krd belerine hilkat giydirildi. 23, Ser asker Ba-dd'a gitmek zere ne geer Mercan civarnda Karadiyya'da ordu kurar. Ota- Hmyn bir tarlaya kurulur. 24, Nasn (Nseyn) seylbesinin feyezanndan dolay tevakkuf. 25, Bu seylbeden geilerek Brhn (?) kynde konulur. Burada hi mer'a bulunmaz. 26, Halsarki (?) seylbesi bir ta kpr ile geilir. Hamr (Kzlca) Da boyunca ksa merhale. 27, Av -se (?) ky, bir rmak kenarna konulur. Ordu bir aa kpr ile geer. 28, Birecik. Usl gereince Elvendiye merhalesine varlmak lzm gelirdi, lkin sr'atle gidildi. Ord u, pirin tarlalar iin alan kanallardan byk mkiltla geer. Ser-asker bugn gzel, fakat souk bir hava ile Badd'a varr. Be ve aalar maiyyetinde olduu halde atla kalenin etrafn dolar, ve setii az miktarda adamla ieri girer. 29, Lokman'n trbesi civarnda eyh Sekrn; ser-asker, Pdih'a mr-i alemi Ca'fer Be ile Badd'm anahtarlarn gnderir. Ca'fer Be mkfat olarak hil'atler, beyz altn, yzbin ake varidat ile zvornik sanca belini alr. 30, Badd'a girilmesi; el pme merasimi. Pdih bu yeni fetihten dolay tebrik olunur. Bu mnsebetle taraf - ahaneden ser-askere, yirmibin altn ihsan ve bundan baka Msr varidatndan alnmak zere tahsisatna yirmibin altn zam ve bir kaftanla murassa bir kl t edilir. Knun- evvel (Cumade'1-uhr) - 1, Dvn. Beler ve belerbeleri hil'at giyip el perler; Rumeli ve Anadolu as keri klaklarna giderler; dier asker yurdlanna dnmee me' -zn olur. 2'den 4'e kadar istirahat. Res'l-kttb Mustafa e-leb nianc, Receb elebi res, Mustafa da avu-ba oldu. 5 ve 6, Tevakkuf. 7, Pdih Badd' klak ittihaz eder. 8 (Sal, 1 Cumade'1-uhr), vezr-i zam konanda dvn. Badd'da birlemi olup da Mehmed Bele' birlikte gitmeyen Tekelilerdin hepsi vezr-i zamin yannda toplanrlar, ilerinden kiiye sancak verilir. Eskiden Meraa sancakbeyi olan Ulama Paa khyas Vel -Hn Be altyzbin ake senelik rd, yirmibin ake ihsan ve bir hil'at ile Malatya beliine nail olur. Ulama'nn sekbn -bas onbin ake ihsan ile bir hil'at ve bir sancak alr. Nianc-ba'ya 180 bin akelik hass tyin olundu; res Receb eleb'ye ellibin akelik bir zeamet ve dvn ktibi Ramazn-olu Mehmed eleb'ye onsekizbin akelik bir zeamet ile otuzbin ake maa verildi. Ktib Kara Memi e-leb'nin tahsisat yevmi otuzsekiz akeden elli akeye karld. 9, Kn en iddetli gnleri olan erban (souun en iddetli olduu 40 gnler) balar. Dvn. Me'mriyyet ve terakki alanlarn hepsi bu dvnda Pdih'n elini perler. h'-n Tebriz'e gittii, oradan askeri kard, kendisinin Sult -niye'ye ekildii haber alnr. 10, Yeni beler ve blk aalar el pmee kabul olundular. 11, Musul sanca Sa'd Ah -med Be'e verildi; muharebe esnasnda ota etrafnda bulunduklar Badd'da dah saray- hmyn etrafn muhafaza hizmetinde bulunmalar tmarl svariye emr olundu. Ordu alemdrl Mesih Paa -zde Mahmd Be'in olu Mehmed-h'a verildi. Kann- sn ve ubat 1535 (Receb ve a'bn). Mart (Ramaz)n - 13 (Pazar, 6 Ramazn) dvn. Aya ve Kaasm Paalar huzura girmeden, defterdar skender eleb'nin Badd'da At Pazar'nda aslmasna emir sdr oldu. 18, Serasker mm Al ve Hseyin trbelerini ziyaret ile Badd'a avdet eder. 23, Hudvendigr ser-asker, paalar ve aalarla birlikte o trbeleri ziyarete gider (Kerbel'da); Ulama'nn bir ula gelip imdd istediini haber verir. 27, Pdih, ziyaretinden avdet eyler. Ota - hmyn ve kiler Akolum'a nal k e dildi; defterdarlar yenieriye aylk tevz ederler. 28, Btn ordu Hudvendigrn nnden geer; skender eleb'-nin kaynpederi Hseyin eleb'nin boynu vuruldu. Nsn (evval) - 1, Hudvendigr, Acemler zerine yrmek zere Tebriz'e ynelir. Akolum'a konar; Ulama'dan

Sayfa

175

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

birka ulak gelir. 2, Vezr-i zamin azimeti: 3, Ho-Attr, 4, adrlarn birou rzgrdan yrtlr. 5 (Pazartesi, 1 evval), Ka-* zan-bun (?) ky civan, 6, Tevakkuf. 7, Bt, uzun merhale; su yok, ordu bir ehir kenarna varr. 8, Bendbd; mu'td merhale. 9, Eyvn, Hamr Da (Kzlda) eteinde. 10, eyh Me-cd trbesi yaknnda tevakkuf olunur. Burann suyu bulanktr. 11, Osmanl ky. 12, Tevakkuf. 13, Zulevkn ayn; mu'td merhale. 14 ve 15, Tevakkuf. 16, Mln (Meyln) yakn. 17 ve 18, Tevakkuf. Hudvendigr baka bir yoldan gitmee karar verdiinden, ileri giden paalar ve sancak beleri geri anldlar. 19 ve 20, Tevakkuf. 21, Gkyurt, 30'a kadar te vakkuf. Mays (Zilka'de) - 1,2, 3, Tevakkuf - 4 (Sal, 1 Zilka'de), Tevakkuf. 5, kinci emr-i hr Hseyin Aa Snb rma zerine bir kpr kurma emri alr. 6, Defterdar ve Rumeli khyas orduya vsl olurlar. 7'den 18'e kadar tevakkuf. 19, Vezr-i zamin adr toplanr. 20, Hasky; sr'atli gidi. 21, Tevakkuf. 22, Hnn kenti, mu'td merhale, ser-asker Hud-vendigrd'an ayrlp daha uzak konmaa gider. 23, Tevakkuf. 24, Kzldere. Su pek az. 25, Ulama'nm bir ula h'n Van'a gitmi olduunu ve kardei Sm Mrz'nn, Pdih'a ballklarn arz etmek iin yola ktn haber verir. 26, mn-h boazndan geilerek Honr'a konulur. Rumeli belerbe-inden gelen bir ulak, bir Fransz elisi gelmi olduunu ve arkasndan gelmekte bulunduunu haber verdi. Dier bir ulak da Amasya bei Mehmed Be'in Amasya sancanda isyan eden Acemler'i idam ettii haberini getirdi. Anadolu beler-bei Pdih'm ordughna katld. ok ylan bulunuyor. 27, Ser-asker ve vezr-i zam dvn kurup Anadolu belerbei ve beleri el pmee kabul olundular. 28 ve 29, Tevakkuf. 30, Kelne (Gelevne?), uzun ve zahmetli merhale. 31, Banar, ksa merhale. Yol, inili ve kl; taldr. Dokuz Tulum rmann menb buradadr. Badd belerbei Sleyman Paa ile Gz Hn'dan bir ulak gelip, Sm Mrz'nn Devlet'e itaat, etmi ve bu yolda Gz Hn'a tahrrt yazm olduunu haber verir. Haziran (Zilhicce) - 1, Kstb kalesi. 2, Seyyd Sdk; mu'td merhale. 3 (Perembe, 1 Zilhicce), Be Yurdu; geilmesi pek g dalarda konulur. 4, Kzlca kalesi; zahmetli yol. 5'ten 10'a kadar tevakkuf. 11, Kurban bayram mnsebetiyle el pme merasimi. 12 ve 13, Tevakkuf. 14, adrlar toplanr. 15, Sitre, yakn merhale. 16, Kl; ordu, dik bir dan kenarndan geer, orada adr kurar. 17, Hn Gedii. 18, Kn -dilen. 19, Tevakkuf. 20, Tkan (Tavkan?); uzun merhale; Ulama Be orduya iltihak eder. 21, Sarcakam, uzak merhale. ran h'nn eikaas (terifats) Tcl-Hn gelerek bir eli gnderilmesine msade ister. Eya, imdiye kadar yapld gibi, ordunun nnden gnderilecek yerde arkasndan karlr. 22, Kardul, uzun merhale. 23, Nv, Meraga sahrasnda gzel yol. Dellllar nida ettiler ki, ordu Avicn'a doru gidecektir. 24, Pdih bizzat Avicn'a gitmee karar verir. 25, Tch Hn'n orduya gndermi olduu emrin dnmesi ijjin ruhsat verilir. 26, Kongudere, uzun merhale. 27, Erivan'a, alelade merhale, fakat mskilth. 28, Adu Yurt, yol ok gzel. 29, Ser-asker Sa'dbd'a konar. 30, Tebriz yaknnda Sa'dbd. Ordu Badd'dan Tebriz'e ayda (doksanbir gnde) gitmitir. Yenierilere biner ake terakki verildii gibi, timarh svariden kk arpmalara gidenlere bin akede ikiyz ake terakki datlr. Temmuz (Muharrem 942) - 1, Tevakkuf. 2 (Cum'a) (1 Muharrem 942), Dlkadir ve Rm (Amasya) belerbelerinin gelileri. 3, Hudvendigr, ser-asker, dier vezirler Tebriz'e giderler. Hudvendigr h'n saraynda ikaamet eder. Vezirler, aalar, Kaasm Paa adrlarn kurdururlar. Ser -asker, Hudvendigr'la birlikte Tebriz saraynda bulunur. 4, Tevakkuf; zelzele. Ulama Be tarafndan Avicn'da alkonulmu ve Hudvendigr'm Tebrze gitmesi zerine orduya gelmemi olan bir Acem me'mrunun gelii. 5'den 9'a kadar tevakkuf. Hudvendigr ve ser-asker cum'a namazm Sultn Hasan C-mii'nde klarlar. Yenieriler ve at zerinde olduklar halde beler namaz esnasnda cami etrafnda bulunup Hudvendi -gr' otaa kadar gtrrler. 10, Tevakkuf. 11, Hudvendigr dvn kurar. Bir Acem me'mru vezr-i zamin elini per. Krd Be*i efkat Acemlerle mnsebette bulunmakla sulanarak be adamyle birlikte boynu vurulur. 12, Tevakkuf. eref Be'in olu olan khyann boynu vuruldu. 13, Tevakkuf. 14, Dvn. Bz sancak-beleri belerbeliine ykseltilerek, el pmee kabul olundular. Pdih, bundan sonra dvnda yalnz Rumeli belerbeiniriVe vezirlerin yannda oturup mhim bir maslahat iin arlmadka Anadolu beler-beinin vezr ile birlikte bulunmamasn emretti. Dier belerbelerinin de, vezirler ile birlikte oturmalar men* edildi. Pdihn emri gereince, vezirler dvna girdikleri zaman belerbeleri dvn kapsnda bulunacaklardr. 15, Tevakkuf. 16, Vezr -i zamin adr Avicn'a naklolunur. 17, Avicn. 18 ve 19, Tevakkuf. 20, Vezr-i zamin adr toplanr. 21, Hn Abbs, 22, Basz Knbed. Pdih'in Sm Mrz'y kendi olu gibi tutarak Kzlzen'in bu tarafnda Irak'a tab btn memleketleri ona verdii iln olunur. 23, Yassay. 24, Miy-ne. 25, Kzlzen, uzun merhale. 26, Hn -Sercem. 27, Hn- Nkbay, 28, Sngn, 29, Sultaniye. 30, Kydr Neb. 31, evrl (orul)1, uzun merhale. Austos (Safer) - 1 (Pazar, 1 Safer), Taht- Sleyman. 2, Dahne, 3, Dergzn. 4'den 6'ya kadar tevakkuf. 7, Dergzn'den Tebriz'e tevecch olunur. 8, Basz Knbed. 9, Ali Oba ay, 10, cs (Sevcs) (?), 11, v, 12, kerekde, 13, Nikbay Hn. 14, Serem Hn. 15, Kaplanl Gedii. 16, Yass ay, 17, Basz Knbed. 18, Avicn. 19, Cnvn, 20, Hudvendigr Tebriz'e varr ve Hybn yaknnda bahelere konar. 21, s -tirahat. 22, Hudvendigr ordughtan ayrlarak m- Gzn (enb-i Gzn) yannda bir bahede ikamet eder. 23 ve 24, Tevakkuf. 25, Vezr-i zam bir miktar svari ile son ordugh yaplm olan Hybn ay'na giderek pek ilerlemi

Sayfa

176

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

bulunan Acemler'i ric'at ettirir. 26, Tevakkuf. 27, Tebriz'den k. Ordu, m- Gzn'n te tarafndan ilerleyerek Srr Ky yaknna konar. 28i Safran. 29, Ordu, Merend nehri yanndan geerek Gktepe ayrlarnda konar. 30, (Pazartesi, 1 Reb'l-evvel) Karaky, 31, Hoy. Eyll (Reb''l-evvel) - 1 ve 2, Tevakkuf. Hudvendigr ve vezr-i zam ems-i Tebrz'nin trbesini ziyarete gitmek iin ata binerler, 3, Pr-Maz Haceresi. 4, Tevakkuf. 5, So-man. 6, Karanu-dere (Karanlkdere) ba, 7, Karanudere'nin bu tarafnda Ketk -Kerek. 8, Nevehir; sabahleyin vezr-i zam at zerinde olduu halde belerin, aalarn ziyaretleri ni kabul eder. 9, Bend-mh, 10, Erci, 11, Tevakkuf, 12 ve 13, Tevakkuf. Dlk adir Hnedn'ndan oniki kiiye ve avulara, topularla birlikte dilcevz zerine gitmeleri emrolun -du. 14, Sbhn Da kenarnda Al Be ba, 15, dilcevz; Bitlis ehrinin Gz Girn Be tarafndan fetih ve igal olunduu haberi alnr, 16, Tevakkuf. 18, Ahlat; Ulama, Van zerine gitmek iin emir alr. emseddn'in validesi Bitlis kalesinin anahtarlarn gnderir. Ser-asker leden sonra hareketle dilevz'a kadar uzanan da boyunca gider. 20, Tevakkuf. Ser -asker ehre girer, istihkmlar zerine konulan toplar boaltnr, ondan sonra dnerek Al Be bana konar. 21, leden sonra Erci'e vsl olur. Acemler Bend-mah'ya kadar kaarlar. Lkin akama doru kendilerine yetiilip ksa bir muharebeden sonra kltan geirilirler. 22, Ser-asker, Al Be banda tevakkuf eder. 23, Ah lat; ser-asker aknlardan dnerek ordugha gelir. (Burada birinci defa olarak Rz-nme- Sleymn ser-asker'e sultn unvann veriyor.) Diyrbekir belerbei Ulama Paa ile sek -bn-ba'nn am'a tesadfle muharebe etmekte olduklarna dir haber gelir. Eski Dlkadir beleri hanedanndan nn dman tarafna getikleri de renilir. 24, Gl kenarnda Nh-" mn. Burada souk su ve am aalan yardr. 25, Gzeldere. 26, Tevakkuf. Ser -asker Sultn, bir dvn akdeder. Bunda Diyrbekir belerbei Ulama Paa ile dier beler ve aalar habay Hn. 14, Serem Hn. 15, Kaplanl Gedii. 16, Yass ay, 17, Basz Knbed. 18, Avicn. 19, Cnvn, 20, Hudvendigr Tebriz'e varr ve Hybn yaknnda bahelere konar. 21, s tirahat. 22, Hudvendigr ordughtan ayrlarak m- Gzn (enb-i Gzn) yannda bir bahede ikamet eder. 23 ve 24, Tevakkuf. 25, Vezr -i zam bir miktar svari ile son ordugh yaplm olan Hybn ay'na giderek pek ilerlemi bulunan Acemler'i ric'at ettirir . 26, Tevakkuf. 27, Tebriz'den k. Ordu, m- Gzn'n te tarafndan ilerleyerek Srr Ky yaknna konar. 28, Safran. 29, Ordu, Merend nehri yanndan geerek Gktepe ayrlarnda konar. 30, (Pazartesi, 1 Reb'l -evvel) Karaky, 31, Hoy. Eyll (Reb''l-evvel) - 1 ve 2, Tevakkuf. Hudvendigr ve vezr-i zam ems-i Tebrz'nin trbesini ziyarete gitmek iin ata binerler, 3, Pr-Maz Haceresi. 4, Tevakkuf. 5, So-man. 6, Karanu-dere (Karanhkdere) ba. 7, Karanudere'nin bu tarafnda Ketk -Kerek. 8, Nevehir; sabahleyin vezr-i zam at zerinde olduu halde belerin, aalarn ziyaretleri ni kabul eder. 9, Bend-mh, 10, Erci, 11, Tevakkuf. 12 ve 13, Tevakkuf. Dlkadir Hnedn'ndan oniki kiiye ve avulara, topularla birlikte dilcevz zerine gitmeleri emrol undu. 14, Sbhn Da kenarnda Ali Be ba, 15, dilcevz; Bitlis ehrinin Gz Girn Be tarafndan fetih ve igal olunduu haberi alnr. 16, Tevakkuf. 18, Ahlat; Ulama, Van zerine gitmek iin emir alr. emseddn'in validesi Bitlis kalesinin anahtarlarn gnderir. Ser-asker leden sonra hareketle dilevz'a kadar uzanan da boyunca gider. 20, Tevakkuf. Ser -asker ehre girer, istihkmlar zerine konulan toplan boaltnr, ondan sonra dnerek Al Be bana konar. 21, leden sonra Erci'e vsl olur. Acemler Bend-mah'ya kadar kaarlar. Lkin akama doru kendilerine yetiilip ksa bir muharebeden sonra kltan geirilirler. 22, Ser-asker, Al Be banda tevakkuf eder. 23, Ah lat; ser-asker aknlardan dnerek ordugha gelir. (Burada birinci defa olarak Rz-nme-i Sleyman? ser-asker'e sultn unvann veriyor.) Diyrbekir belerbei Ulama Paa ile sek -bn-ba'nn am'a tesadfle muharebe etmekte olduklarna dir haber gelir. Eski Dlkadir beleri hanedanndan nn dman tarafna getikleri de renilir. 24, Gl kenarnda Nh-V mn. Burada souk su ve am aalar vardr. 25, Gzeldere. 26, Tevakkuf. Ser -asker Sultn, bir dvn akdeder. Bunda Diyrbekir belerbei Ulama Paa ile dier beler ve aalar hazr bulunur lar. 27 ve 28, Tevakkuf. 29 (aramba, 1 Reb''l-hir) ve 30, Tevakkuf. Tern-i evvel (Reb''1-hir) - 1,2,3, Tevakkuf. 4, Bitlis. 5, Tevakkuf. 6, Nhn ve Msr kyleri arasnda konulur. 7, Tevakkuf. 8, Veyselkarn. 9, Mrz ay. 10,'dan 13'e kadar tevakkuf. 14, Beer nahiyesinde Frat kenar,, 15'ten 17'ye kadar tevakkuf. 18, Salh ay. 19, Iyr ay (Ayyr ay?) 20, Amid (Diyrbekir), 21'den 27'ye kadar tevakkuf. 28, (Perembe, 1, Cumde'1-ul), Ser-asker sultn Siren (Seyrin)'e konar 29, ve 30, Hudvendigr ava kar, ve leden sonra mid kalesine kar. 31, Tevakkuf. Tern-i sn (Cumde'1-ul) - l'den 5'e kadar tevakkuf. Hudvendigr cum'a namazm Eski Cmi'de klar. 6, Tevakkuf. Dvn. 7'den 9'a kadar tevakkuf. 10, Vezr-i zamin cadn toplanr. 11, Karaba yaknnda Kzltepe, 12, Karacada havzasnda Elmal. 13, Hcgn. 14, bidn -irii. 15, dno Pnar. 16, Ruha (Urfa). 17, Tevakkuf. 21, Bir menb ve bir cami yannda Tell-Hle'ye konulur. 22, Dvd Trbesi yannr da. Hln rma kenarlanna konulur. 24, Haleb. 25 Tevakkuf. 26, Tevakkuf. Hudvendigr Eski Cmi'yi, kaleyi, trbeleri ziyaret eder. 27, (Cumertesi, 1 Cumdel-uhr), 30, Tevakkif. Knun- evvel (Cumde'1-uhr) - 1, Ordugh kaldnlr. 2, Asret (Asrib), 3, mekt (?). 4, Ordu s nehri

Sayfa

177

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Tebriz'de Pdih, Venedik Senatosu'na Badd'n zabt haberini gn derdi; nasl M, Badd'dan da Tebriz'in fethini bildirmiti.594 Mverrih nianc Cell-zde Mustafa elebi, Tebriz'de ikameti esnasnda Sleyman'n saltanatna dir yazd trih hakknda en selhiyetli rn edblerinin dncelerini almakla megul oldu. ran belagat u m nsebetle bir cevelngh bularak mellif pek mblal medihlere gark edilmi ve Cell-zde onlar eserinin iine i'tin ile kaydetmitir. Buna medihalara takriz ad verilir.595 Tebrz'den stanbul'a gelmek iin alt ay geti ve Pdih payitahtna 8 Knun- sn 1536fda muzaffer bir ekilde girdi. Osmanl mverrihleri Sleyman'n rn zerine olan bu birinci seferini, birka sene sonraki Nahcivan seferinden ayrmak iin Irk- Acem ve Irak- Arab (Ira-keyn: ki
zerindeki kprye vanr. 5, Antakya, 6, Bakra Da, 7, skender Pnan. 8, Kend Han, 9, Ilcak'da Kurd -kula nne ordugh kurulur. 10, Adana yaknnda Cihan (Ceyhan) suyu ke -nanna konulur. 11, 12, 13, Tevakkuf. 14, Av. Hazne ordunun nnde gnderildi, 15, Vezr-i zam yola kar. 16, Hasn Ky. 17, Glek kalesi civnnda Sarmak. 18, Bdicn Han nnden geilir. 19, Kfir Snd (1); da geildikten sonra Ulukla'ya varlr. 20, Enli-ova, 21, Tbgn Aka-ehri. 22, Oyuk. 23, Konya, 24, Bozok. Ordu Ilgn nnden geerek adr kurmak zere Altunta'a gider. 26 (Pazar, 1 Receb), s-hakl, 27, Dalar iinde Yabay Ky. 28, Seyydgz. 29, Eskiehir. 30, Bozyk. 31, Ermeni. Knun- evvel (Receb) - 1536 - 1, Yeniehir, 2, znik. 3, Kazkl Da boyunca gidilerek Sitre Kprs civarnda Deirmenli Ky'ne konulur. 4, zmid. 5, Hazne gtren develeri beklemek zere tevakkuf. 6, Gegbze (Gebze). 7, Tevakkuf. 8, Hudvendigr stanbul'a dhil olur. Bu isim Hal Muharebeleri zamanndan kalmtr. Rz-nme, yalnz Sultn Sleyman'n ordusunun hareket! nden bahsettiinden, iskender ele-b ve Ulama'nu Kzlca Bofeazlar'nda hezimetinden bahsedilmemitir.' Osmanl mverrihleri, Cell-zde, Sol ak-zade, l!, Peevl ve dierleri bile ordunun 10.000'den ziyade adam kaybettiini tasdik ediyorlar. Ckvaso Tarihi, (s. 136), gibi bu asrda yazlan trihlerle Almanya elilerinin raporlar bu zayiat 25.000'e karyorlar. htiml ki iki tahmin arasnda bir miktar tyin etmek lazm gelir. Ancak bu bozgunluun Tebriz civnnda vuku bulduunu ve birok paalarn harb meydannda kaldn bildiren ri vayete asla inanImamaldir, Tebriz, tfek almakszn tealim olmutu; muharebe meydnnda kalanlar inde gsterilen Nisanget Cancellier (yni: Nianc), 0 bozgunluk zamanndan sonra, Tebriz'den Badftd'a gidi lirken yolda tabii lmle vefat eylemitir. Bu vak'adan bahseden kk Almanca eserler unlardr: 1 - Die grosse Erlegung des trkischen Heers vom Soptu in Persien beschehen, tera die Zal des e rsen lagenen und gefangenen volks mit benennung allar bassa und nohmhaften sampt der Eroberung der Trken Schatz und der frewleln seiner Weiber der Frauenzlmmers n der elden Stadt Taurls in Persien aus der talienlschen sprach jetzund neu verteutseht. 15 may 1535; 2 - Wahrhafbe Anzeig kommend von Constantinope von dem merkllchen Schaden und Niederlage die der trklsche Kalser vom Sophl dem grossen Koenig n Persien n Janner dles Jar an Leuten. Kamelen und seinen Schatz erlltten hat 1535; 3 Verteutschter Cople eines we3cheft Schreibens aus Constantinopel den 13 novembrts tahaltem des Sopiu Vlctori vider der grossen Trken, selnel laupeule und Volks Gefenniss der aneal des gewonenen trk. Geschtz, diecroberte Stat und Land u.s.w.marz 1536. Nihayet su zannolunabllir ki, burada bAhls konusu olan muharebe Ula ma le Acem ah arasnda vuku bulan ve Rz-nme-i Sttfcym&nl'de 23 E7ltH trihinde gsterilen arpmadr: Rivayetin bundan maadas, Av rupa melliflerinin uydurmasndan ibarettir. brahim Paa gibi muazzam yetkilerle donatld ve kibirleri de tahrik edildii takdirde, kendilerine gsterilen hsn-i kabul ve tevecch istismar ettikleri grlmemi eylerden deildir. uras da yabana atlamaz ki, bu fikirleri ileri sren Osmanl mverrihleri bu noktay dikkate alamyacak kadar basiretsiz kiiler deildiler; yazdklarna gre, byle bir istismar veya cinsine ekme pekl mmkn olabilir. Yine de Allah bilir. Hazrlayan). 594 Pdisfth'n Badd'dan 20 Ramazan 941 (25 Mart 1535) tarihli ttrinci ve Tebriz'den 1 Muharrem 942 (2 Temmuz) tarihli kinci mektubu Venedik arivindedir. 595 Celal-zde, varak: 174, ran debasmdan erif Hseyin'in, Hseyin Ka --asm-z&de Mevlana Ahmed'in, ebstert-zade Fazlullah'n, Mustafa erif ol-Heeynl'nin, eyh MehmTin takrizlerim dere eder.

Sayfa

178

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Irak) Seferi diye isimlendirirler.596 Fransa le Ticret Anlamas: lk Kapitlasyonlar brahim Paa, barn getirdii sknetten istifde ederek Osmanl Devleti ile Fransa arasndaki ticar mnsebetleri tanzim etmek zere, Fransz elisi Lafore ile bir ahidnme mzkeresine giriti. Benzer dier muahedelere esas olan bu ahidnmede her iki hkmete it sularda karlkl olarak gemilerin serbeste seyr etmesi ve btn hukuk meselelerde Fransz konsoloslarnn kat'yetle kaza hakkna sahip bulunaca te*-mn olunuyordu. Fransa tebeas hakknda ikame olunacak ceza dvalar kadlardan dvn- hmyna naklolunmakla beraber, hkm verecek kadlarla birlikte birer Fransz tercman hazr bulunacakt. Bir Fransz Mslman tebeaya it borcunu kapatmadan firar edecek olursa, Msl man tebeamn dier bir Fransz yhud Fransz Konsolosu aleyhinde dva aamayp, Fransa Kral'ndan dvc olmas kararlatrld. Yine bu muahede gereince Fransa tebeas, mahall hkime mracaat mecburiyetinde bulunmakszn, kendi arzular vehile vasyyet etmek hakkna mlik oldular; vasyyet edilen emval Konsolos'a teslim olunarak Fransz kanunlarna ve vasyyet artlarna gre Konsolos tarafndan lzm gelenlere verilecekti. Nihayet, bundan nce ele geirilip esarette istihdam olunanlann serbest braklmalar ve bundan sonra da harbde ele geirileceklere her iki tarafta esr muamelesinde bulunulmamas kararlatrld.597 Bu ticret ahidnmesi, Sleyman'n saltanatnn deil, onun kudretli veziri brhm Paa idresinin, elde bulunan son trih vesikasdr ki, ak tedildii srada brhm Paa 14 seneden beri vezr-i zamlkta bulunuyordu. Sleyman bir Rm klesini kendisine enite yapmak, devletin en byk makamlarna tyin etmek, hkmet idresinin dizginlerini eline vermek, btn ordularna ser-asker yapmak zere ekip karmt. li-cenbln son derecesiyle brahim'e dima pek sevgili bir karde muamelesi yapm ve kendi kudretine mdh bir rakb cd etmekte olduunu asla hatrna getirmemiti.598

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/134 -135. Flassan, cFimnsu Diplomasisinin Ummi ve MuhAfctneH Tarihi, eserinde, c. 1, ahidname tarihi iin 1636 yerine 1539*1 gsterir, ki yanlta. 598 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/135 -136.
596 597

Sayfa

179

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Makbul brahim Paann Gzden Dmesi Ve dam brhm ise, ikbl sarhou olarak, kendisini o mevkie karm olan ztn ltuflann unuttu; akl almaz gururu iinde her trl tevazu hissin den uzaklaarak, efendi'yi kul'dan ayran mesafeyi bilmiyor gibi grnd; ihtiras ve gururu o dereceyi buldu M, bsbtn pdiha mahss unvanlar bile almak istedi. arlken'in ve Ferdinand'n elilerine, Pdih'n irde ettii hususlarda bile kendisinin tam bir iktidar bulunduunu bbrlenerek gstermek isteyerek, ne kadar ihtiyatszca bir uslbla sz sylediini daha nce grzntrk. Venedik elisinin bir raporundan naklen/ Pdih'm kuldan baka birey olmayan Alvazio Gritti'nin sarayna gidecek derecelerde vezr-i zaminin arzusuna muvafakat gsterdii zaman, brhm Paa'nn Sultn Sleyman'n fikirleri zerindeki byleyici te'-sr'iii,' stahbul ahlsince ne kadar hondsuzluu mcib olduunu da yazmtk. Vezr-i zamin halk nazarnda Makbbln yaralayan hl, bundan ibaret deildir; bir hats da, Haleb'de iken orduyu iren entrikalarla defterdar skender elebi aleyhine evirmi olmasyd. Defterdardn evvel azli, bir mddet sonra da Badd'n bir meydnnda dmyle neticelenen bu entrikalarn muvaffakiyeti herkesin honudsuzluunu son dereceye kard. Buna ramen marur vezir, sken der'e galebesiye, Sleyman zerindeki hudutsuz te'sriyle, Tebrz ve Ba -dd fethinin verdii erefle, artk hibireye ehemmiyet vermez olmutu, ran'dan geri ekilirken -bu memlekete girerken iskender eleb tarafndan yaplan ikazlara ramen- orduya nerettii bir emir-nmeyi Ser-asker Sultn diye iraz etmiti. Hakiktte, Krd sancaklar mer-snca teden beri sultn unvannn kullanlm olmas, bulunduu memleketin detlerine tebaiyyet suretinde ve dolaysyle bir ma'zeret saylabilir; fakat ihtimldir ki, brhm, harsne tasavvurlarna muvafk bir tesadften istifde etmek istemi ve kendi kanatince tahta giden merdivenin bir basaman bu suretle atlamtr.599 Halbuki gurur cinneti iinde, tuttuu yolda byk bir adm sand bu hareket, bir arpma nnda ikbl gemisini para para edecek bir kaya olmutur. Sleyman'n bu gzde adamna mevkiini terketmek zere vali sfatyle Msr'a gnderilen vezr Ahmed Paa'nn sultn unvann gasbetmesinden ve bu uursuz gasb fiilini kendi
Celal-z&de, Solak-zade, AH ve Peevi'ye nazaran, skender ^> htarlar brahim'in onun aleyhindeki kininin balca sebeplerinden olmutur; Rz-name-i Sleymanl'de brahim'in birinci defa alarak 23 Eyll 1535 tarihinde Serasker Sultn> diye vasflandnldfc grlmektedir.
599

Sayfa

180

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hayatiyle deyerek trihte Htin nmyle l-netlenmee hak kazanmasndan bu yana 12 sene gemiti. brhm, Ah-med'in hrs gsterdii unvan almakla, P|dih'n nazarnda, Msr v-lsinin cr'etkrne isyannn verdii bneleri dourmu ve bu trl bir teebbsn ok zamandan beri tasavvur ettii hyanetin mukaddimesin den baka birey olmad kanaatini uyandrmt. Pdih, skender eleb'nin dmn tkb eden gece grd bir rya zerine de bu endeleri artrarak, ryay, semav bir ihtar olarak telkki etmiti. brahim'in keyfine kurban olan defterdar bir ulv afak iinde grnerek -ma'smlarn damna emir vermee sevk edecek de recede kendisine tahakkm etmi olan- marur bir iltift-gerdenin, yapr t gasblar karsnda gsterdii kaytszlktan dolay iddetle azarlayarak hitb etti; grnen hayl, bu szlerden sonra, bomak zere Sleyman'n zerine atlm ve Pdih iddetli sayhalarla srayarak uyanmt.600 Bu rya, Pdihla,olduka te'sr etmi olmakla beraber, Badd*-daM ulu hslarn kabirlerini ziyarette, Tehrz CnuTide Cuma namaz edasnda brhm'i beraber bulundurduu gibi, sarayna onu- da alm ve hatt kendi odasnda yatrd olmutu. Bundan biraz sonradr k*i Sleyman, nediminin byk iktidarndan ekinmee ve hyanetinden korkmaa balad. Bir pdihn veziri hakknda dm karrn telffuz etmesi in, ondan endielenmesi kfidir. Belki Sleyman, brahim'in Kur*n601 ve dier mukaddes kitaplar iin edeb-d olarak gsterdii hrmetsizlikten de fkelenmitir. Kezlik, belki vezr-i zamin -bsbtn gizli kalmas Pdih'n sn gereinden saylacak- mehul bir cinayetinden dolay intikam alacakt. Nasl ki vaktiyle Hrn'r-Red dah Ber-mek-zde Cafer'in dnvetini gizlemiti.602 u da ilve olunabilir ki, brhm, Ca'fer gibi byk bir servete mlikti; vezirlerinin kudret bakmndan rekabeti dah pek ok defalar sultnlarn gizli gizli hasedini dourmam mdr?
Bu ryay hepsi de nakleden Osmanl mverrihleri Celal-zade, Solak-sade, AH ve Peeevt'den rivfty*ten Mjyohssou S*ttonait- Osmaoinre imhalar, c. 1, i. 388. 601 l (34. Hdise), nakleder ki, brahim hakk duygularn saklamaa kendisini mecbur grd zaman, Kur'n iin ziyde ta'zm gstererek, nshas hediye edildike, per ve bana kor imi; lkin ran seferinden sonra Kur'n hediye olunduka, kendisinde birok nshas bulunduunu bararak syleyip hiddet gsterirmi. (Kur*n- Kerm'i mzeyyen ve murassa bir ekilde istinsah ederek devlet byklerine hediye etmeyi bz adamlann para kazanma vesilesi yaptklar eskiden beri vezirlerin terekesinden byle nshalar km olmas sebebiyle dnlebilir. brahim Paa'nn bu arszlktan domu olan hiddetini l ve dier bz mverrihler yanl tefsir etmilerdir. Bundan bir istihfaf mns karmak bizce doru deildir. Mtercim). (Doruyu ancak Allah bilir, fakat, soyu bozuk insanlarn devletin st kademelerinde hele Makbul 602 bn Hallikn, Ca'fer Bermek'nin tercme-i hlinde hikye eder ki, Hrn'r-Red, akrabasndan birini katlettirmesinin hakk sebebini sorar. Bunun zerine Ca'fer: / Eer gmleim bilecek olsa, onu yrtardm demitir. II. Filip de saray erknndan birine: Srrm bataki peruka bilecek olsa onu atee atarm demiti.
600

Sayfa

181

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

182
Sayfa

Her ne hl ise, brhm, 21 Ramazan 942 (5 Mart 1536) 'da, ber-mu'-td Pdih ile birlikte yemek yemek ve istiahat etmek zere saraya gittii halde, ertesi sabah boulmu bulundu. Cesedin hli gsteriyordu ki boulan srarla direnmitir. Yz sene sonra Harem duvarlarnda brhm*-in kan grlyordu. Talihin bu sayg deer tie-gha dhil edecei adam iin brahim'in gsterdii misle imtisal ederlerse- ne korkun ihtardr! Vezr-i zamin na' Galata'ya nakl olunarak, bir tekkeye gmld ve zerine bir trbe yaplmad. Yalnz kabrine dikilmi olan bir aa, bu gzden den vezirin mezarn uzun mddet iaret etmitir.603 te daha ocuk iken ihtida eden (mslman olan) bir Rm'un kat' ettii yolun sonucu bundan ibaret oldu. brhm, en aa derecede iken ikblin zirvesine kt; kle, hemen hemen efendisine msv oldu; kemanke, kudretli bir devlet ricali mertebesine ykseldi; mlk ve asker idareyi eline ald. Szn ksas, Sleyman zerindeki nfuzu kendisini byk bir devletin mutlak hkimi yapt. stn vasflar ve msikdeki mahareti balangta Pdih'n nazar- dikkatini celbetmi ve gerekten hkmet hizmetlerine girmesinin ilk sebebi Pdih'n bu tevecchnden dolay olmutur. Lkin gsterdii maharet ve btn idaresi mddetince muvaffak olduu hizmet ile mevkiine liykatini isbt etmitir.604 Bundan baka bir taraftan kuvvete olan i'tiyd, dier taraftan brahim'in szlerinde ve hareketlerinde grlen enerjik kudret, Pdih'i az vakit iinde klesinin stnln ftirfa mecbur brakmt. Pdih ile saltanat kudretini paylaan, Viyana ve Gn muhasarasn yapan, Tebriz ve Ba-dd' fetheden bu kle, Macaristan Kral Ferdinand tarafndan karde ve imparator arlken tarafndan yeen diye yd edilen bu adam, byk ve-kayiini okuyup dinlemeyi pek sevdii Sezar'a gnn birinde mudil olmak tasavvurunda bulunan bu adam, 15 Mart trihinde, yni nmne-i imtisal addettii kahramann yeft ettii trihin yldnmnde mahkren hayt terk etmee mahkm idi.605 Eer Halfeler'in, Acem hlar'nn, Tatar Hnlar'nn -mverrih Hondmr tarafndan bize tercme-i hlleri braklan- 200 vezr iinde hibiri Ca*fer-i Bermek kadar kudret sahibi olmamsa, hibiri de onun bir surette nakleder. kadar mdh bir sukuuta uramamtr; bunun gibi Osmanl
603 604

Solafc-zade, varak: 112. Ali, 24'nc Vak*a. 605 Almo&nino, s. 114, yle der: cTragedia de un Valldo, digua d'esser mal notada. brahim'in sukuutunu Plyale (Piri) Paa'mn Ucbal ve Idbn gibi

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

trihlerinin zamanmza kadar sayd ikiyz vezr iinde, hibiri brahim'in vsl olduu ikbl noktasna kmam; lkin hibirinin sukuutu da memlik-i devletde onun kadar hissedilmemitir.606 brahim Paa'nn makamna vris olan Aya Paa'mn vezr-i zam-l zamanndaki vekayiin hikyesine girimeden evvel, selefinin idaresi zamanna ait iki vak'ay burada zikr etmemiz lzm gelir. ran seferini naklederken ara vermemek maksadyle, bu iki vak'ay kronolojik srasnda vermekten vazgemeyi zarur grmtk; bununla beraber, bunlarn cereyan ettikleri yerler Asya'da deil, Avrupa'dadr: Koron'un spanyol askeri elinden geri alnmas ile Tunus'un Hayreddn Barbaros tarafndan muvakkaten ele geirilmesinden bahsetmek isteriz.607 Koron'un Geri Alnmas Ferdinand'm sefirleri stanbul'da sulh mzkeresinde bulunduklar ve arlken, Macaristan tacnn mnhasran Ferdinand tarafndan sahiple nilmesini salamak artyle Koron'u Devlet'e iade edeceini arz ederken, . Sultn Sleyman Koron'u almak iin Semendire sancak bei Yahya Paa olu Mehmed Be'i bir frka askerle gndermekte ve 70 yelkenden m refekeb bir de donanma karmaktayd (8 Austos 1533).608 Lkin An-drea Dorya Osmanl donanmasna tesadf etti; kuvvete yansndan az ise de hasmna taarruz ederek malb etti ve bu gemilerden birkan mahvettii gibi, ayrca 500 yenieri de zayiat verdirdi.609 Bununla beraber Koron; gnderilen asker tarafndan sk bir abluka altna alnmt. Mahsurlarn yiyecei kalmamaa balyordu. 20 gnden beri ehirde bulunan eek ve atlarn etleriyle idare ediyorlard. Ancak mteakiben bu yiyecekten de mahrum kaldklarndan; ayakkablarnn meinlerini gda yapmaa mecbur oldular. Alktan nr kalan 10 Rum, biraz yiyecek bulmak iin Osmanl ordughna indiler.610 spanyollar kendilerinin kbet-i halleri bunun gibi olacan dnerek korkup cesaretlerini kaybettiler ve muhasara ordusu kumandan olan generalle mzkereye girimee teebbs ettiler. arlken'in Sicilya Vlsi Pinyatelli'nin ar top takmlarn kaldrmak artyle
606 607

Guazo Tarihi, s. 129. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/136 -139. 608 Guvazo Tarihi, 128 ve 129. 609 Antuan Dorya ki, Bellin ilvesinde arlkenin mparatorluu zamanndaki Vekayie Bak unvanl eser. Peevi, va: 158. Ferdi, varak: 198. l 24. Vak'a, varak: 241. 610 Guvazod Tarihi, s. 129.

Sayfa

183

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ve serbeste ekilmeleri ak bir ekilde mukaveleye balanan muhafz askerlerini spanya'ya nakletmek iin gemiler gndermesi kararlatrld.611 ran seferi esnasnda Akdeniz'in, Koron'un Dorya eline gemesine yol aan teebbse benzer durumlara mruz olmamas iin, Sleyman, daha dorusu brahim, devletin btn deniz kuvvetlerinin kumandanlm Avrupa'nn imdiye kadar ancak Barbaros nm altnda tand ve hayt hakkndaki inanlmaz efsnelere tarihilerin vesikalar bulmaktan mahzz olduklar- Hayreddn'in elinde toplamt.612 Barbaros Hayreddin Paa Bu mehur adamn haytnn balca vekyiini sr'atli bir nazarla, toplamaa alacaz; biz, yalnz en ziyde reddedilemiyen menblar-dan aldmz gibi, ifdelerimizi en kat' vesikalar karlatrmak suretiyle tedkk ettik. Bu vesikalarn basma Hayreddn'in tercme-i hlini geirmek lzm gelir ki, bunu Pdih'n emriyle Amiral, Sinan avu'a syleyip yazdrm ve Hac Kalfa Osmanl Deniz Seferleri'ne dir olan trihinde muhtasar bir tahlilini vermitir.613 Midilli'nin II. Mehmed tarafndan fethini mtekib Rumeli sipahilerinden Vardar - Yeniceli Ykub isminde biri shak, Oru, Hzr (sonradan Hayreddn Barbaros nmn almtr), lys adnda drt oluyla bu adada yerlemiti, shk, tacir oldu; tekiler II. Byezd ve I. Selm zamanlarnda aknlarn deniz ticreti bahanesi altnda gizleyerek- korsanla baladlar. Azz Yahya (Sen-Jan) valyeleriyle olan bir muharebede lys telef ve Oru esr oldu. Lkin o zaman Anadolu sahili valilerinden biri olan ehzade Korkud'un mdhalesi zerine, Oru esaretten kurtuldu. Oru ile Hzr deniz hrszl614 mesleinde devam ettiler. Cr'et ve cesaretleri Berberiyye
611 612

Antuan Dorya, a.ge.., s. 34. pecevt, varak: 158. Aykorn (Eichorn) bile Son Asrn Trihi eserinde, Hay-reddn'i dima Schereddin ve Oruc'u Horouk yazar. Bu hat, 1796 ylnda Altona'da baslm Cezayir Beylii Hakknda Ma'lmt kitabndan kaynaklanmtr. Mellifi, Hay-reddn'in llys ismindeki drdnc kardeinden hi bahsetmez. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/139 -140. 613 stanbul'da baslm Esfr'I-Bihr (Tuhfetl-Kibr fi Esfri'l-Bihr) baka, Hayreddn'in vekayi hakknda iki kitap vardr: Birincisi korsann (deniz akncsnn) lisanndan yazlm kaba bir slbda (basit ve gzel bir uslb, samim ve scak bir ifdeyle yazlm. Hazrlayan) yazlm tam bir eserdir (Ga -zvt- Hayreddn Paa, Hazrlayan). kincisi, daha i'tinl kaleme alnmtr; Roma'da Barbarini Ktphnesi'nde birincinin mkellef bir nshas vardr, l dah 28. Hdise'de Hayreddn'in vekayini yazar ki, ksmen Yetm eleb'nin Kor-san'n kahramanlklarndan bahseden LehcetiTl-Ebrr adl manzumesinden faydalanmtr. 614 Burada deniz hrsz olarak vasf landrlmas ve isimlendirilmestae ramen, Trk korsan snf adi bir deniz haydudu snf deildi. Bunlar, karadaki Aknclarn denizdeki mukabiliydiler, yani deniz aknclar diler. Bunlar denizlerde dman gemilerini tkib eder, dman lkelerin sahillerini vurur, onlarn deniz kuvvetlerini

Sayfa

184

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hkmetleri tarafndan hizmetlerine mracaat edilmesini salad. Az bir mddet sonra bunlarn gemileri' Beni Hafs Hnedn'ndan Tunus Sultn Muhammed'in sefineleri safnda yer' ald. uka ykl bir Fransz gemisi ellerine "derek mehur Keml Res'in yeeni Muhyddn Reis bu gemiyi stanbul'a getirmee memur oldu; bb- hmyn bu hediyenin takdirle karlandna niane olmak zere, kendilerine iki kadrga ve iki h'at-i terif gnderdi.615 Y-kb'un iki olu bu birinci, muvaffakiyetten cesaret alarak akabinde, Afrika sahilinde Boce ve Circel616 zerine bir teebbste bulunmak iin 10 gemi tehizine baladlar. Oru, Cezayir zerine yrd; Hayreddn Circel'i eline aldktan sonra Tunus'a gelip stanbul'dan gnderilen iki kadrga ile Midilli'den henz gelen kardei shk' orada buldu. Bu vak'alar olurken idi ki, I. Selim, Msr seferini at ve Hayreddn, Pdih'a ballklarn teedd iin Kurd-olu'nu gnderdi. Bununla beraber Oruc'un Cezayir'de durumu pek mkld. Zr, spanyol donanmasna mukavemet etmekle beraber, arlken ile ittifak eden ve lkenin her tarafndan akp gelen Arab kabilelerine kar koymak lzm geliyordu. Lkin bu intizamsz airet halk 12.000 deve brakarak katklarndan, spanyollar da ehri Oruc'a terkederek ekildiler. Her ikisi de maksadlanna ulam olan iki karde, mesalerini Tenes ve Tlemsen zerinde birletirdiler. Hafs H nedn'ndan iki kardein idare etmekte bulunduklar bu iki ehir o korkun deniz hrszlarnn (Trk korsanlarnn) yaklamas zerine, kardeler tarafndan terkedildi.617 Hayreddn Cezayir'e gitti. Oru gen kardei shk ile birlikte Tlem sen'de muharebeye devam etti. Lkin spanyol askeri ilerleyerek Kal'at'lKl'y muhasara ettiler. Bu kale uzun mddet mukavemet edemiyerek, btn muhafzlar ve onlarla birlikte bulunan tshk, spanyollarn elinde maktul (ehd) oldular. spanyollar u birinci muvaffakiyetten sonra Tlemsen zerine yryerek ,yedi ay muhasara ettiler. Oru darya yapt bir hurc hareketinde muhafzlarla birlikte, shk'n ve. askerinin akte'strslz hale getirmee alrlard. Kendileriyle sulh halinde bulunulmayan Hristiyan devletlerin ekono mik ve moral bakmndan sarslmasn, bu devletler arasndaki deniz rtibatnn kesilmesini hedef alrlard. Trk korsan snf, bilhassa en-zade Korkud'un byk hizmetleriyle kurulup gelimi, ve bu tekilat e risinde Barbaros basta olmak zere, Osmanl denizciliinin en byk amiralleri yetimitir ki, bunlar XVHI. asra kadar Trk denizcilik trihinin en parlak sahifelerini yazmlardr... Binaenaleyh, Trk korsanlarn adi birer edeniz hrsz olarak deerlendirmek, hem trihi vak'alan yanl deerlendirmee yol aar, hem de Trklerin trihi basanlarn akl almaz bir taassupla hl hazmedemlyeh Hristiyan Avrupal taassubuna tirak edilmesi gibi bir zillete dlmesine sebeb olur. Hazrlayan. 615 Katib elebi. TofafetOt-Klbar fi Esfaii'l-Blhftr, varak: 12. 616 Katib elebi, a.g.e., varak: 13. (Bace veya Becaye ile lrel) unvanyle. 617 Katib elebi, a.g.e.. vnik: 13 ve 14.

Sayfa

185

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

186

betlerine urad. Buna ramen, Ykb'un olundan haytta bulunan Hayreddn Cezayir'in sahibi idi. Zr bu ehrin son mstakil hkmdar olan Selm'in katlinden sonra -nmn hutbelerde okutmak ve sikkelere basmaktan baka- btn saltanat haklarn almt. Hayreddn, kudretli bir hmnin mzaheretini salayabilmek iin, bu haklar Osmanl Pdi -h'na saklamt: Bundan dolay, o zaman Msr'da bulunan Sultn Se -lm'e emirgzarlk sfatyla tbiiyyetini arz etmek iin Hac Hseyin nmnda bilini gnderdi; Pdih, kendiliinden tab olua mkften gelen adama sancak-belii almeti olmak zere kl, at, tabi (davul) ve Hayreddn'e belerbeilik unvanm verdiini bildiren bert verdi. Bu mddet zarfnda Tlemsen'den tardedip de Fas'a snm olan Me'd ve Abdullah, babalarnn mirasn tekrar ele geirmek zere bu mntkann hkmdarndan bir ordu ile yardm grdler. Hayreddn, Mes' d'u def etti; lkin saltanat hukuku I. Selm nmna icra olunmak ar -tyle, senede 10.000 duka altn vermek zere Tlemsen'i Abdullah'a brakt. u kadar ki, ksa bir zaman sonra Hayreddn bir taraftan Tunus'tan gelen asker ve dier taraftan Arab airetleri canibinden mahsur kalarak, Cezayir'i tahliye etti ve tekrar gemilerine atlamaa mecbur oldu. Donanmas Sicil ya sahillerine giderek hayl yamalarda bulundu. Hayreddn, uzun bir ayrlktan sonra Cezayir'e dnd vakit ilk ii Tlemsen Bei'ne, evvelce hkmetim kendisine teslim ettii zaman kabul ettirmi olduu artlan, yerine getirtmek oldu. Gemi olan alt sene iin 60.000 dukann hemen denmesine ve bundan sonraki seneler iin 20.000'e ykseltilmesine muvafakat edilmedike, anlamaya yanamad. Hayreddn, limann karsnda bulunan ve 14 seneden beri Ispanyollar'n ele geirdikleri kk aday almadka, Cezayir'deki hkmranln kfi derecede emniyette grmedi. lk hcumu tam bir muvaffakiyetle taland. 500 spanyol esr oldu; kale temelinden ykld; aday karadan ayran ince boaz dolduruldu.618 Adada braklm olan ispanyol muhafzlarn himaye in 9 byk gemi geldii zaman, harabeden baka birey bulamadlar.619 Hayreddn 15 kadrga ile bunlarn karsna karak m-hirne olduu kadar cretkrca bir manevra ile hemen btn donanmay ele geirdi ve 2.700 esr le dnd. Mevkinin salad faydalardan istifde etmek iin, Odin (?) (Aydn olmal) Res'e Fransa ve spanya sahillerini tarassud etmesini
Esf4rrl_Bilftr, 16, 17. Bu tafsilt in: Bcmertunen ber den algierischem Staat (Cezayir Rey-lerbeyilil Hakknda Dnceler) adl esere bfcz. c. II., s. 625.
618 619

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

emrededek, kendisi de 15 spanyol gemisi ele geirip dier gemiyi yakt. Osmanl devletinin siysetine sadkat gstererek seferlerinin muvaffakiyetlerine dir Pdih'a mufassal bir arza gnderdi.620 ite, bu zamandan itibaren Hayreddn Barbaros, mparator arlken donanmasnn ba amirali Andrea Dorya'y karsnda korkun bir rakb olarak buldu. Dorya'nn Circel adas zerine taarruzu,621 bunlarn aralarndaki mcdelenin balangc oldu: Dorya geri ekilmek zorunda kald. Hayreddn, Cerbe adal korsan Sinan ile birletikten sonra, Cenova ve Fransa sahillerini harb ve yama etti. Lkin Sultn Sleyman, Mustafa avu vstasiyle Hayreddn'e Devlet'in Fransa ile bir sulh anlamas akdetmi olduunu, bu yzden Fransa'ya hrmet gstermesi lzm geleceini bildirdi. Babasnn alm olduu korsan hretini muhafaza edecek olan Hasan Be'in aknlar da bu sralarda balamtr. Hayreddn, arlken tarafndan iddetle tazyik olunan spanya Murbtn'inin istirhamlar zerine 36 ekdiri ile o liva yaknlarna gelerek, o bre dindalarn bu gemilere ald. Onbin kii birden bindiler. yle ki, birbirini mtekib icra ettii yedi seferde Endels Murbtn (Murbtlar)'inden 70.000 ki-iyi Berberiyye (Cezayir) sahillerini iskn etmek (enlendirmek) zere, o tarafa gtrmtr.622 Cezyirde mevkuf olan 7.000 Hristiyan esri iinde, 8 spanyol gemi sinden mrekkeb bir donanmann zabit ve nefer btn takm bulu nuyordu, ki bu gemilerden yedisi general Portondu'nun telef olmasyle neticelenen bir muharebede Hayreddn'in eline gemiti. Hayreddn, esirlerden balca 20 kiinin fidye-i necat olmak zere 20.000 dukalk byk bir mebl tyin etmiti. Bunlar firar etmek midiyle bir fesat tertb ettilerse de, niyetleri anlalarak, hepsi dm edildi. Hayreddn, dierlerinin haytna ilimedi: nk o zaman Hristiyan elinde esr olan cesur kap -dnlar Salih Res ile Turgud hakknda mukabele-i bi'1-misilde bulunulur korkuunda idi.623 Barbaros'un Ve arlken'in Tunus ekimesi

Esfr'l-Bihftr, varak: 17, 17. Kezallk ve Cezayir Beylerbeylii Hak. Mlahazalar. 2, s. 631. Esfr'l-Bihr (varak: 18) ve Cezayir Beylii Hakknda Ma'-lmt, s. 623. Burada Karamanl dier bir Hayreddn grlr ki, Osmanl trihlerinde hi bahsedilmemitir. Bu ismin, yanllkla Hayreddn'in kardeine verilmi olmas muhtemel ise de, onun kardei Oru ismindeydi. 623 EBfftrtt'LBh&r, varak: 19. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/140 -143.
620 621 622

Sayfa

187

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Koron'un Dorya tarafndan zabtndan sonra (1533) Hayreddn Sinan avu vstasiyle Sultn Sleyman'n bir hatt- erifini ald ki,624 arlken aleyhinde denizden icra olunacak sefere dir tedbirler hakknda mzkere olunmak zere, hemen istanbul'a gelmesini emrediyordu. Hayreddn, Tnus Sultn Hasan'n clusu esnasnda hkmranlna skn iinde sahip olmak maksadyle- idamn emrettii 45 kardeinden kurtulmu olan sdece bir tanesini istanbul sarayna gtrd. Amiral, istanbul'a doru yelken am olmakla beraber, giderken Messina aklarnda 18 gemi zabt ederek, btn adam ve taifelerini esr ettikten soj&ra;- gemileri ehirden grnecek bir yerde yakt.625 Koron'u zabteden Andrea Dorya, Hayreddn'in yaklatm haber alnca, Preveze'yi terkederek Brendizi*-ye mteveccihen Venedik Krfezi'ne dald; lkin cVetli korsan, Dorya'nn takibine 25 gemi gnderdi. Bunlar, Dorya'nin gemilerinden 7'sine yetierek ikisini esir ettiler. Cezayir donanmas bu zabtettii gemilerle kuvvet bulmu olduu halde mteakiben kapdn Ahmed Paa kumandasndaki Osmanl donanmasyle birleerek, iki amiral, brahim'in ran'a gidiinden az sonra, ikisi birlikte stanbul limanna girdiler. Hayreddn, balca zbitleriyle beraber Pdihn kendisine ikametgh tyin etmi olduu Tersne'ye gitti. Ertesi gn belli bal sekiz kap -dmyle des-t bsa (el pmee) kabul olundular. Mlakat sonunda Sultn Sleyman bunlara bil'at giydirerek kendi haznesinden maa tyin etti. Ha leb'te klaya ekilmi olan brahim Paa, beerbei rtbesi tevcih etmek ve alacak seferin muvaffakiyeti iin gerekli ta'lmt vermek zere Hayreddn'in kendisine gnderilmesini Pdih'a arzetti. Pdihn emir lerini karada da denizdeki kadar sr'atle icra ettiini gstermek iin, yorulmak bilmez korsan, kapdnlanyle birlikte at ile brahim'in ordughna gitti. Vezr-i zam, mutantan surette kabul ederek, btn dvn toplants hlinde olduu halde, Cezayir Belerbeilii unvann tevcih eyledi.626 Bu unvan ile dvanda dier belerbeilerin hepsine tekaddm etti. brahim'in elini pme merasiminden ve parlak enliklere tahsis olunan iki gnden sonra, stanbul'a geldi. Gidi geli ancak 22 gn srmt. Hayreddn, bu uzun yolculuk esnasnda yalnz iki yerde konaklad ki, biri Celleddn-i

188
Sayfa

Bu hatt- erif, Hayreddn'in Pdih emriyle Sinan Cavu'a yazdrd tercume -i hlinde tamamen deroedilml*tlr. (bkz, Gazavat-i Hayreddin Faa yahut Barbaros Hayreddin Paa'nn Htralar, Tercman 1001 Temel Eser, Nu: 14, 15, Hazrlayan: Brtuftrul Dzdag, stanbul. Hazrlayan) 625 Esfrl-Bihr. 626 Hac Kalfa Esfarl-Bllar'da ve Tafcvta*'*-Tevftrth'de Hayreddln'ln bu srada kapdn -plasalja tyinini z'kretmekle hat eder. Ferdi, varak: 250, kapdan -pasalk tevcihini 943 (1536) senesinde zikreder.
624

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Cell-zde, varak: 10. Solak-zade, varak: 110. Pecevl, varak: 59, Ali. Hayreddtn'fa Terctkme-i Hali (Gezav*t- Hayreddn Pasa). 629 Hac Kalfa, Esfrat-Bihar, va: 20. Gebel'de (va: 35) Dorya'nin rapora. 630 II Templo alla dMn* S. donna GkMtma d*A?*con* adl eser. Venedik. 1M5. 631 Leandro Albertl Decae. 41 Tm* ai'Itftlia, Venedik, 1581, s. 137.
627 628

Sayfa

189

Rm'nin trbesini ziyaret iin Konya'da ve dieri Sey-yd Buhr'nin kabrini ziyaret iin Bursa'dadr. Ve Hayreddn silhnn muzaffer olmas iin bu iki byk ztn yardm ve himmetlerini istirham eylemitir.627 Btn k, stanbul Tersnesi'nde ve bizzat Hayreddn'in idaresi altnda gemi yaplmasna sarfedilmiti;628 o ekilde ki, donanmann denize kaca vakit -Hayreddn'in Cezayir'den getirdii gemiler dhil olmak zere- 84 sefine bulunuyordu. Hayreddn'in gemilerinden 18'i kadrga ve bunlardan da 5'i kendi istekleriyle devlet hizmetine girmi korsanlara aitti.629 1534 senesi yaznn ilk gnlerinde ve Sultn Sleyman'n bizzat ran zerine yrmek iin Kk Asya'dan getii srada, Hayreddn Paa, Akdeniz Boaz (anakkale Boaz) 'ndan kp talya sahillerine yelken at. Messina Boaz'nda Kapdn Paa Koron ve Modon Rumlan'nn nakledilmi bulunduu Reggio'yu ald. Bu yeni ahl Hayreddn yaklatnda ehirden km ve limanda demirli alt gemiyi ganimet olarak brakmt. Amiral, u boazda geirdii gecelerin birinde, Malta Adas'nm fethini vaad eder gibi anlalan bir rya grd. Ertesi gn Sen-Lusido kalesini alarak, gemilerine 800 esr getirdikten sonra kaleyi yakt. itraro kalesiyle limanda bulunan 18 kadrgay da atee verdi. Osmanl donanmas itraro harabelerini terkederek Napoli sahiline doru yoluna devam etti. Sperlonga (sperilogan) yama edilerek yakld. Barbaros'un talya sahillerinin bu ksmndaki tahribatndan maksad, birok ganimet almaktan ve birok kz ve kadnlar esr etmekten ziyde Fondide Vespazio Ko-lona'nn zevcesini bir basknla ele geirmekti. Ciyolya Gonzaga nmnda olan bu gen kadn -btn talya irlerinin hsn-i smnsini tegann ettikleri- Yuannadi Aragonia630 ismindeki gzel prensesin kardei olup, onun da gzellii hemiresi derecesinde ve gzellikle hreti son derecelerde olduundan, Sleyman'n haremine renk vermee lyk kymetli bir avd. Korsanlarn karaya inmesi o kadar sessiz sadsz vukua geldi ki, Ciyolya yalnz bir gmlek giyinmi olduu halde, bir atn zerine atlayp kamak suretiyle kurtulabildi. Bir valyeden baka muhafz yoktu. Sonradan Ciyolya bu adam, unutulmamaa deer olan bu gecede ziyde cretkrlkta bulunmu, yhud lzumundan ,azla eyler grm olduu iin, ldrtmtr.631 Trkler, teebbslerinin netice vermemesinden hiddetlenerek Mer -

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yem'in tasvirlerini krmak ve Vespazio'nun ecdadnn kabirlerini yerle bir ederek gm tezyinatn almak suretiyle intikamlarn aldlar. Fondi (eski Fondum) nin yamas drt saat srd. Bu ehrin kilisesi duvarna asl olan bir levha, o korkun gecenin htrasn te'yd etmee tahsis olunmutur. Yuanna'nn byleyici gzellii, talya'nn en byk ir ve ressamlarna konu olmu olduu halde, kardeinin gzellii ancak Osmanl korsanlarnn bu taarruzundan sonra mehur olmutur. Yuanna'mn tasvirleri zamanmzda dah Paris, Varvik, Kast, Roma mzelerinde bulunur.632 Hayreddn,in talya sahillerindeki tahribatndan bir maksad da Tunus aleyhindeki tasavvurlarn Avrupa hkmetlerine hissettirmemekti; Sultn Sleyman'n 88 gemi, 8.000 yenieri, 800.000 altn633 vermi olmas, bu teebbs iinde. Tnus'da seneden beri -bu lkeyi ve civarm 350 senedir idare etmekte olan- Ben Hafs634 Hnedm'ndan Sultn Mulay
Bu smn GzeUin yedi tablosunu grdm: Biri Lu^da ikincisi Kravford galerisinde; ncs Oxford*da Warwick-Castle'de; drdnc ve beincisi Viyana'da Baron Puthon e Prens Lobomirsky galerilerinde; altncs Roma'da Doria galensinde; yedincisi Markiz d'Achinto iin yaplm bir rneidir. 633 Gebel'de mnderlc olduu zere (s. 43), Dorya 600 bin diyor. Sagredo, (s. 210), Venedik 1688, Ottocento mlla, SuLtonin yaz yor (800.000 slkke-t sultaniye, Osmanl altm). 634 Esfrii'l-Bihr'da Mevly Hasan, yanl olarak 20. sultn olarak zikredilmitir. Nuhbet't-Tevrih ise 22. gsterir ve saltanat vekayinden en yn- dikkat olanlar yazar. Avusturya Hanedan Arivinde ve Venedik Mecmuas Ben Hafs Trihi ve Venedik ile ticar mnsebetleri hakknda kymetli vesikalar ihtiva eder. Bu vesikalar unlardr: Liber blancus, ve yedi byk ciltte Libri dei Patti. Bunlarda Venedik ile Tunus hkmdarlar arasnda akdedilmi ahidnme vardr: lk ikisi Ltince, ncs talyanca'dr. Bu vesikalar burada unun iin de zikre yn grlmtr ki, mevcudiyetleri imdiye kadar mechl kalm olduu gibi, gerek slblar, gerek ticar trihle alkalan itibariyle dikkate lyktrlar. lk iki ahidnme kendisine Emr'l-M'minn el-Murtez unvann veren Eb' Zekeriyy Yahya bin Abd'l-Vhid'in 23 senelik saltanat zamannda akdolunmutur. Bu hkmdarn ismi bilinmemi olsa Venedik vesikasnn vermekte olduu Aboab -deles ve Boabdeles isimlerinden tanmak mkildir. 1251 tarihli olan birincisi yle balar: in nomine Dei pii et misericordis. Haec est pagina bene fortunatae pacis formatae inter Dominium Mirum Boabdilem Soldanum Barbariae filium ati et potentis Miri Birzachacium (Eb Zekeriyy) bonae memoriae filii alti et potentis ac Sa-pientis Beaomet filii alti et potentis ac Sapientis Beni Eb'nafes (Eb Hafs) ex parte ona et nter Magnificum seu inclitum D. Marinum Maurocenum Ducem Venetiarum ex altera per ma-num videlicet Bochomen Gaytum Doane et mandato ejusdem Soldani Miri Boabdile et per manum nobilis ac Sapientis viri Phlipp Juliani Legati ejusdem Domini Marin Maurocini Du-cis Venetiarum, qui ad ha c destinatus fuit. Ab ipso, Domino Duce requirenda scu reformanda pace atque firmanda secum usque ad termiuum annornm quadraginta ab incarnationis anno, quo presens pactum consoriptum fuit. (Lbio dei patti, vol. II, t 2). Galtus ftuane juin 1271, commence par ces mots: (in nomine Dei pii in laudem Dei Machometi profetae humilis sper omnes Societates suas Saracenorum. Ista littera est ad renovandam pacem, quae erat ligata per praeceptum Domini nostri Chaliphae qui se regit cum Deo Miramoni (Emrl-m'-minn) Aboabdale (Abdlvhid) Ebnolomara R asi din (Ri -dn) quem Deus manu teneat in Victoria sua et salvet per uam potentiam etmanu teflfiat benedietionem Eei sper Saracenos; et pactum, quod olim fuit factum usque ad aunos quadraginta, quod factum fuit die sexta intrante Maaran (Mo-harrem) anni 649 de Machomet cum Venetis renovamus et affirmamus usque ad complementum de 40 annis Sarracinesc-his sicut in alia parte olim facta continetur in millesimo, quod recordavimus antea pro ampliare corum voias omnes et pro complere suas sperancias itaquod current per proficuum suum prolon gatione seripta inista charta. Facta fuit presens chatta anno di Machoment 669 (1270) . 27 Knun - evvel 1320 tarihli nc ahidnme Ben Hafs*n 12. sultn olup vesikada Monsayt yazlan Eb Bekr bin Yahya el -Mntecib ile akte-dilmitir. Marini Sanuto'nun Mlki ve Siysi Trihi (c. 51, s. 332)'nde bu son ahidnmeden nce olarak, 12 Mays 1317 tarihli bir ahidnme daha vardr: Turcimanavit Mongabis Sa -racenus, qui consuetus facere interpretatioiem Turcimanus Dohanae. in die Jovis qui Saracenisca lingua vocarur Jullar ann. 717 secundum cursum Saracenorum, qui dies concorda-tur cum die 12 Maji. Lkin bu trihte yanllk vardr, nk 12 Mays
632

Sayfa

190

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

(Mevlay) Hasan hkmet etmekteydi. Bu zt atalet ve sefhete meylinden dolay ne memleketinin istihkmlarn takviyeye, ne de 44 kardeinin635 kan lekeleri zerinde grlmekte olan tahtn mdfaa edecek asker tanzimine asla kafa yormuyor, yalnz 400 delikanldan mrekkeb olan haremi halkn artrmaa alyordu. Hayreddn, Mevly Hasan'n nefretleri zerine eken bu hkmetine son vermek ve daha nce stanbul'a gtrm olduu kardei636 Rid'i onun yerine Tunus tahtna oturtmak bahanesiyle, donanmasn Tunus kar sna gtrd. Hasan'n hizmetinde bulunan iki spanyol'dan dnme mslman'n delleti zerine, 5.000 svari ile deniz tarafndaki kapdan eh re giderek kaleyi hemen hi mdafaasz ele geirdi.637 Lkin ahl Yaasn Pdih ve Hayreddn! sadlanndan baka birey itmedikleri ve Rid'in stanbul'da brakldn renmeleri zerine, Kapdn Paa'nn asl tasavvurunun ne olduunda tereddt etmediler. Karde kaatili hakkndaki nefretleri, asrdan ziyde Tunus'ta saltanat sren bu iki hanedana muhabbetleri ve bilhassa Osmanl boyunduruu altna girmekten kendilerine hsl olan korku nnde, silinip gitti. Bunun zerine, dmesi iin sebeb hazrlamaa altklar hkmdara yardm ederek, Mevly Hasan' -snm bulunduu airetlerin yardmyle- tekrar ehre girmee tevik ettiler. Mevly Hasan, sahilde oturan Arab airetlerinin nne derek, Tunus kaplarndan cebren girmee muvaffak oldu: Lkin Hayreddn, toplarnn messir yardmyle Sultn' geri ekilmee ve kendisini selmete atmak iin kamaa mecbur etti. Kapdn Paa, Tnus'dan 9 mil mesafedeki Halku'1-Vd kalesini zabtetti. Avrupallarn Goletta suretinde tercme ettikleri bu isim, d ar ve az sren bir boazn, ehri, karsndaki gle balad iin verilmitir.638 Hayreddn Tunus'a ancak birka ay shib olabildi; mparator arl -ken Mevly Hasan'n, daha ziyde Malta valyeleri'nin ricalarna mu-vafakatla, tahtndan indirilmi olan Sultn'a hkmetini de etmek ve fakat bilhassa o mntkay cesaret ve ecatiyle* Hristiyanlk donanmas iin bir dehet kesilmi olan adamn elinden almak iin, Tunus'u istil tasawur -
1317, 28 Safer'e tesadf eder. 635 Kardelerinin adedi Sagredo'nun dedii gibi 22 ve Robertson'un (1.5) yazd gibi 34 olmayp, 45 (Nuhbet't-Tev&rh) di. Beni Hafs 551 (1156)' den beri saltanat sryordu. 636 Avrupa mverrihlerinin Mouliassen dedikleri Mevly Ha-san'dan baka biri deildir. Mevl Arablar'da ve Trklerde Molla telffuz olunur. Rid (Rashid) de Hrn'r-Red'-dir ki, Avrupallar onu Rosette yapmlardr; nasl ki Msr'n Red ehrini ayni isimle yd ederler. 637 Sagredo, . 212. 638 Sagredo, s. 213. Esfrtt'l-Bhar, varak: 20. Gazvat- Hayreddin, 26. meclis.

Sayfa

191

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

lcenbne ve kahrmnsini639 kurmu idi. mparator, muzka henkleriyle limandaki toplarn sayg atlanyle selmlanarak, stanbul'un Osmanllar tarafndan fethinin yldnm olan 1535 Mays'nn 29'uncu gn -spanyol aslzdegnnn en gzideleri beraberinde olduu hlde- Barselona'dan gemiye bindi. Dorya'mn kumandas altnda bulunan donanma, muhtelif byklklerde 500 gemiden mrekkepti ve bizzat arlken'den bakasnn emrine tbi olmayan Marki Guasto kumandasnda spanyol, talyan, Alman askerleri bindirilmiti. 16 Hazran'da -bir taraftan denizin tekil ettii boaz ile ve dier taraftan sular Tunus duvarlarna kadar uzanan gl ile mdfaa olunan Goletta'ya evvel Alman sonra spanyol ve nihayet talyan askeri karld.640 Biri dierinden takriben 1 mil mesafede bulunan ve her biri krkar admlk bir kare tekil eden iki kule, Goletta'nn balca kuvvetini tek ediyordu. Tunus'un anahtar saylabilecek olan bu kale, ayn zamanda Hayreddn'in bir tersanesi idi. O kadar mhim olan bu mevkiin muhafazas, Hayreddn'in en sebatl kaptnlarndan Korsan Sinan'a braklmt.641 Bu kalenin muntazam muhasarasnn devam ettii bir ay zarfnda, mahsurlar defa darya hcuma teebbs ettiler. Birincisinde Dk D Sarno ld ve ncsnde Marki Mondeya ar yaraland.642 Muhasarann ikinci gn, byk kymette baharat ykl bir Osmanl gemisi Goletta limanna yaklamt; lkin spanyol askerini grnce byk bir sr'atle dnp alarga almak iin btn yelkenlerini amt. Birka gemi takibine ktlar; dierlerinin hepsinin nnde bulunan byk bir gemi nazar- dikkati celbetti ki, seyredenlerden Granvil'in ve mparator Kanlaryasnn hizmetine mahss bulunduunun almeti olmak zere, mparator'a mahss kartal bayran ekmekteydi. Osmanl gemisi zabt edildi ve 30.000 duka kymetinde olan hamulesi Amiral Dorya'ya terke-dildi.643 En asil ailelerden bir hayli talyan sefere itirak etmek zere Avrupa'dan gelmi idiler. Kont D Benevan ile Aarko Margrav ve Dk Ferdinand D Gonzag bunlar arasndayd. Donanmann Barselona'dan ktnn otuzuncu gn -ki 29 Hazran'dr- firari Sultn Mevly Hasan, arlken'e arz- ta'zmata geldi ve ayaklarna
Bu tab'rler Hammer'in kendi tarafgirliinin eseridir. Bizce ise durum sudur: Avrupa trihinin en byk mparatoru arlken, bir Hal koalisyonunun basnda, henz Trk Deniz Kuvvetlerinin bana getirilmi olan bir belerbelmizin zerine gidiyor, hem de henz Osmanl idaresine alnmaya allan br Kuzey Afrika lkesinde! Bunun erefli yan vana, o da bize aittir. Hazrlayan. 640 Robertson, 1. 5. 641 Armerius, Halkondilas'm Bale basm, 1556, s. 535. 642 23, 25, 26 Haziran 1535. Etrobius. 643 Etrobius, 668.
639

Sayfa

192

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

644 645

Etrobius ve Armerius. Horas (Horace), 1, 19. (arlken'in Afrika'y ele geirmek tasavvuruna ulviyet snad hayli aribdlr! Mtercim). 646 Halkondilas'da Btrobius, s. 557. 647 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/143 -148.

Sayfa

193

kapanp himayesini istirham etti.644 mparator Dk Daleb'i, Alarko Margrav'n, Kont D Benevan' onu karlamaa gndermiti. Sultn iltifatlarla kabul edildi ve ikinci mbeyncisi Braet hkimi Lui Di Flandr'n adrnda, kendisine her trl ekerleme ve erbetler kram edildi. Mevly Hasan'n Murbtlardan refakatinde bulunanlar keman ve oklarla, hanerle, otuz-krk zira* uzunluunda mzraklarla msellh idiler. Sultn mparator*a te'mn etti ki, yiyecek ykl 8.000 deveyle 6.000 s-vr kendisini tkb etmektedir; lkin ne onlar, ne bunlar grnmediler. arlken, askerinin kuvvetine istinaden dvasnn ulviyyetini (!) bu yeni yardmclarn uzun mzraklarm, zehirli keman (yay) ve oklarn kullanmak suretiyle lekelemek (!) istemedi.645 14 Temmuz'da Goletta hcumla alnd; gn gnne iki sene nce Sultn Sleyman arlken'in kardei Macaristan Kral Ferdinand'la anlamaya muvafakat gsterdii halde, mparator'un istedii sulhu reddetmiti. mparator ordusu Goletta'nn biri Tuz Kulesi ve dieri Su Kulesi646 ad verilen iki kulesini zab-tettii vakit, her cinsten klliyetli bir miktarda silh ve mhimmat ile 40 top buldu ki, bunlardan biri stanbul ve Rodos muhasaralar mnsebetiyle trihimizde tarif edilen ve zerlerinde Latin ve Arab harfleriyle kitabeleri kazlm veyhud zanbak ve semender nakedilmi bulunan gayet byk toplardand. Goletta'nn zabt zerine arlken, bunlardan baka 100 gemi ile muh telif apta 300 top eline geirdi. Bu mevkiin dmesinden ve tersanesinin kaybedilmesinden sonra Hayreddin, kurtulu midine dp bir saf mu harebesine girimek istedi. syanlarndan bir karklk vukua gelmesini nlemek ve btn askerim harbe karabilmek iin, ehirde mahbs 7. 000 Hristiyan esirini katlim etmek istedi; lkin silh kuvvetiyle mecburiyet grmedike itaat etmeyen ahl tarafndan men' edildi. Amiral'in dmana kar karacak ancak 9.700 adam vard. Bu zayf ordunun drtte Anadolu'da Mar'a'tan alnmt. ehirdeki dier drtte biri tekil eden asker ise, ehir surlarnn dna kmaa pek az meylettiler. Hayreddn Tunus istihkmlar altnda yle bir mevki tuttu ki, dman ordusunun ehre yaklamasn kesinlikle nlemee kfi grnyordu. u kadar ki, muharebeye tutuulmak gerektii zaman yalnz Anadolu askeri silh kullandlar, Afrika askeri ise dmekten imtina gsterdiler.647

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mparator arlken Nezretinde Hal Vaheti Bu srada Tunus ehri iinde mevkuf bulunan Hristiyanlar, zincirlerini krmaa muvaffak oldular ve mevkiin kaplarn kapadlar.648 Hayreddn, geri ekilebilecei bu yerden mahrum olmas zerine sdk kap -dn olan, Goletta'nn kahraman mdafii Sinan Korsan, bir Yahudi mhtedi, bir de Avrupal mverrihlerin eytan Avlar649 adn verdikleri dier bir mhted ile birlikte Bone (?) tarafndan dalara kat. Ertesi gn (21 Temmuz 1535) mparator arlken, an bir hcum korkusyle askerine disiplini muhafaza ettirerek, ordusunu ehre yneltti. Harekete balamadan evvel askerin Tunus'u yama etmesine msade olunup olun-myacan mzkere iin saat sren bir meclis kuruldu.650 mparator, ehri muhafaza arzusunda idi, fakat spanyol askerinin yamaclk fikirleri, generallerinin re'yine stn geldi. Yama, iki gn sabahtan akama kadar devam edecekti; 30.000 kii boazland; 10.000'i de esr edildi.651 Uzun bir zamandan beri Tunus ve evresinde elm bir esaret iinde bulunan 30.000 cesedin karlmas ne elem verici bir takas ve ne ha-zn bir mbadeledir! Bu gem almaz asker iinde en ziyde spanyollar yama ve vahete dknlk gsteriyorlard. Evleri, sandklar, kilerleri, hatt en derin kuyular nefret dolu bir hrsla aratrrlard. Cmi'ler, medreseler, mektebler harb oldu; ndir ve kymetli kitblar yrtld, yakld. Her tarafta ldrmeden, yerin kazlmasndan, yamadan baka birey grlmyordu.652 nc gn, mparator yalnz yiyecek eyleri yama etmelerine msade olunmu olan Alman askeriyle ehre girdi; glible-rin tahribatlarna son vermelerini ve bunda devam edenlerin dm ile ce-zlandrlaacklarm iln ederek, orduya bir emirname neretti. arlken, Austos'un l'inde orduyu ehirden kararak Goletta'nm eteinde ve Su Kulesi'nin karsndaki eski mevkilerini tutmalarn emretti. Ordu her admda neferlerin gerek canskc bir muhafzlktan kurtulmak iin, gerek su katlmam bir vahet sikasyle ldrm olduklar esirlerin lelerini ayaklan altnda buluyordu. Cesedler iinde birko kadnlar dikkati ekiyordu: Bunlarn imanlklar o derecede idi ki, koca memeleri
Hac Kalfa, Bsf&rttl-Blhar, varak: 21. Etrobius, Armerius. Govmo Trih, s. 166. talyanlar (Cacda Diavofo, Felemenkliler Kuuppe dWel], Etrobius sid&abolns isimlerini verirler. 650 Gnvflco Tarihi, s. 156. 651 BbroMus, Amerlus, Guvo Tarih*. 652 Haliondilas'da Etrob'UB, s. 572.
648 649

Sayfa

194

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Halkondllas'da Btroblus, 573: Ut ubera Mis ad cozendlcos usqw pro penderet. Btrobtus, 573. 655 Bu ahidname Etroblus'da tamamen ve Guvazo'da hulasaten dercedilmls-tlr. Guvazo Bone ehri in 8.000 duka tediyesi inci avcl hakknn terkinin arta balandn yazyorsa da, yanlktr. AhUlnamenln aslnda bunlara dfttr bir ey yoktur,
653 654

Sayfa

195

karnlarnn altna kadar inerdi. imanlk, Berberiyye sahillerinde kadnlar kokoruz ile beslemekten dolaydr.653 Yiyecek tedrikine me'mr olanlar zahirenin gemilere naklinde olduka yava davrandklarndan ertesi gn akama kadar kaldrlp gtrlemiyecek eyann terk edilecei ln edildi. Lkin Tunus yamasnda hri tutulmu olmalarndan dolay pek mnf olan Alman ve talyan askeri, verilen mehilden evvel yamacla kalktlar. Akama kadar nakledilebilecek eyay, daha sabahleyin yama etmeye baladlar. mparator bu yama intizamsizln ordunun t ortasnda men' etmek zere, Goletta kalesine kotu.654 8 Austos'ta tam selhiyeti hiz komiserler arlken ile Mevly Hasan arasnda bir ittifak ahidnmesi imza ettiler.655 ki, Mevly Hasan'n kudretten mahrumiyetin ve horlanmann son derekesine indiinin garib bir vesikasdr. Bunda, Tunus'ta bulunan btn Hristiyan esirlerinin hemen salverilmesi, btn Hristiyanlar'n ehirde ikametleri ve dn yinlerini serbeste icra edebilmeleri dere edildi. Tunus hkmdarnn talebi zerine Valans ve Grenad (Belensiye ve Grnata)'da bulunup henz Hristiyanlam Arablar bu tedbrden istisna olundu. Sultn, hl Hayreddn'in elinde bulunan Bne, Bizerte, trk'ye e hirlerini arlken'e teslim etmeyi taahhd ediyor, Goletta'nn zellikle ve tammiyle mparator'a braklyordu. Bundan baka Mevly Hasan, Go letta'nn igliyesi masraflar tazminat nmyle, galibe 12.000 duka verecek ve her sene Sen-An Yortusu'ndan bir gn evvel -kran nianesi olarak- Fs cinsinden 12 at ve 12 tay takdim edecekti. Muahede artlarna lk riayetsizliinde Sultn Hasan mparatora 50.000, ikincisinde 100.000 duka deyecekti. Bu riayetsizlik bir daha tekerrr edecek olursa memleketinden karlacak ve devletini kaybedecekti. Mukavelename Arab ve spanyol lisanlarnda yazlp okundu. Sadkane infaz iin Hasan, Peygamber ve Kur'n ile bir parasn knndan kard klc zerine yemn etti; imparator da, ha ile mzeyyen mantosunun bir etei zerine uzatlm olan kendi elini pdkten sonra, ahid-nmenin btn maddelerinin harfyyen icra edileceine dir, o almet -i muhtereme (ha) zerine yemn etti. Bunun zerine Sultn itaat ve teekkr tezahrlerini tekrar gstererek, mparator'dan ruhsat ald.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

arlken, Goletta'y igal iin Tunus'ta Bernar Mendoza kumandasnda 1.000 tspanyol ve Dorya'nn yeeni kumandasnda uzun omurgal 10 gemi braktktan sonra, 18 Austos'ta gemisine binerek Berberiyye sahillerinden ayrld. Devletinin bat hududunda bu vak'alar cereyan etmekte iken, Sley man ve brahim Tebrz*i zabt etmi ve tran m'nn saraynda muzaffer bir edayla verdikleri emirleri infaz ettirmekteydiler. arlken, iki d efa Osmanl hkmetine galebe etmiti: Gn muhasaras esnasnda Sleymn'in kendi nnde ric'at ettiini ve mparator ordusuna taarruza cesaret edemeksizin tstirya'y tahliyesini grmt. Bu defa da Osmanllarn birinci deniz adam olan Hayreddn'i Tunus'tan kard. Tunus'un zabt arl-ken'in asker snnn zirvesi oldu; bu parlak zafer, gaasb glerin mah -vyle Mevly Hasan'n atalarnn tahtna iadesi, o kadar ok Hristiyan'n esaretten kurtanlmasyle insaniyyete edilen byk hizmet, arlken'in nmn -Hristiyanln en kudretli hkmdarna- lyk bir n hle-siyle ihata etmitir.656 Buna, hussiyle, siysetinin gtt menfaatlerini ve erefini tercih etmi olduu iin mstehak olmutur. Robert-son,657 hakl olar,^ ihtar eder ki, mparator, ada olan mparator-lann teebbslerine sebep olan hodbinlikten de, o teebbsleri idare eden kklkten de kendini muhafaza etmesini bilmitir. Bununla beraber, tarafsz nazarlar Tunus ve Tebriz seferlerinin ikisine birden evrilen mverrih, brahim'in hareketini arlken'in muamelesine tercih ettiini saklayamaz. Vezr-i zamin tnetn irdesinin gc, Pdih'n gyabnda Tebrz ve Badd' tahrb ve yamadan muhafaza etmi; hlbuki mparator'un zaaf, muzafferiyetini kymetli ktbhne-lerin mahv ve 30.000 ma'sm kurbann dmyle kirletmitir. Eer tbr-hm'in dmesinden sonra dn taassub Budfr kasrndan alnp da Atmey-dam'na konulmu olan harb htralarnn mahvyle vezr-i zamin zaferterinin
Hmmer'ln burada tarafgirlii ve taassubu yine nksetmistlr. nceki kitapta fade ettiimiz gibi, arlken, Osmanl- ordusunun Avrupa ortalarnda aylarca dolap dman ordusu arad srada, ortada gzkmyordu; Kral Ferdinand da taht ehrini terketm' gitmiti. Karssnda dman ordusu bulamayan Kaann, dman topraklarnda aylarca dolap pek ok kaleler fethedip, geri dnerken de, Trk aknclar Almanya erleri ne kadar hemen hemen btn Orta Avrupa'y tar mar ediyor, bunlara ancak mahalli milisler kar koyuyordu... Tunus'ta se yapt, koca bir Hal donanmas ve hal koalisyonundan ibaret bir ordu le, Osmanl'nn henz ayak bast bir kaleyi, yerli halkn, eski kraln da yardm-larryle Barbaros'un bir kaptanndan almtr. nsanla h'zmet mes'ele -slne gelince: 7.000 (30.000 deil, nceki sayfa'ara bkz.) Hristiyan esiri kurtarmak insanla hizmet olarak gsterilirken, yine Hammer'in yukarda belirttii gibi, kendls'ni ordu zanneden bu ntizamsz gruhun vahetleri, yamalar, cinayetleri, ldrlm masum kadnlarn simanly-la alay edercesine lnenilen 30.000 ceset... Bu ces etler asker cesedi deil, Mevly Hasan'n tebeas olan siviller, masum kadn ve ocuklar... Objektif ilim zihniyeti, buna tek kelimeyle hkm verir: Vahet! (Hazrlayan). 657 Robertson, HW, of, Cbftfle T-, 1, 5.
656

Sayfa

196

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

htralarn nasl yok etmek istemise, arlken'in Tunus'taki mu-zafferiyetini te'yd iin de san'at, ylece trihin imdadna yetimitir: m-parator'un beraberinde getirdii Felemenk ressam Jan Veymer, o seferin muharebelerini alt byk levhadan mrekkeb bir takm tekl eden re simleriyle tasvir etmitir ri, bu levhalar vaktiyle Prens jen'in saray olup Trklerden alnan harb htralarnn toplanm bulunduu Belve -derde, zamanmzda dah hayret nazarlarmz celbetmektedir.658

YRMDOKUZUNCU KTAP ......................................................................................... Veft Eden lim ve irler ................................................................................ Venedik le Harb ............................................................................................... Korfu Muhasaras.............................................................................................. Kayanerin Hezimeti ......................................................................................... Akdeniz'de Birok Adann Fethi ........................................................................ dri Deiiklikler .............................................................................................. Bodan Seferi .................................................................................................... Barbaros'un Akdeniz'deki Fetihleri ................................................................... Preveze Zaferi ................................................................................................... Hadm Sleyman Paann Msr Valilii Aden'i Fethi Ve Hind Seferi ................ Osmanl Donanmas Hind Yolunda ................................................................... Aya Paa'nn Vefat .......................................................................................... ehzadelerin Snnet Dn ........................................................................... Venedik'le Savan Baz Safhalar ...................................................................... Venedik'le Anlama ..........................................................................................

Trihe Mteallik Evrak (s. 180)'de, drdnc ve beinci cild-lerde Primissere mracaat. Sagredo, brahim'in gzden dmesi ve Vlide-Sultn'a atfettii vefat hakkndaki ifde* lerinden ziyde, bu heykellerin kaybolmas hakkndaki rivayetinde dorudur (s. 221). Vlide-Sultn, seferin almasndan nce vefat etmiti. Sagredo, o trihlerde Sultn Sleyman zerinde nfuzu olan Roxelane'a atfetmi olsa, belki aldan -mam olacakt. Bu tarihi, arlar heykelinin yklmasn 1525 senesinde gstermekle de byk hat yapar, zr bu vak*a, Ferdnand'n elileri stanbul'a gelmezden evvel, 1532'den biraz nce olmutur. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/148 -152.
658

Sayfa

197

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

YRMDOKUZUNCU KTAP Veft Eden lim ve irler Sultn Sleyman'n bizzat idare ettii seferlerin altncs (VI. Sefer-i hmyn) olan Iran seferini, bir sene fasla ile biri Venedik, dieri Eflk zerine iki sefer tkb etmitir. Pdih'n stanbul'a dnyle Avlon* ya'ya gitmesi arasnda geen senenin dikkate deer vakalarndan olmak zere Tunus kaybedilmi ve mft Keml Paa-zde vefat etmitir, lmne drlen Araba bir trih beytinin tbirine gre Keml Paa-zde ile ulm mezara gmlmtr (1536),659 er' meslein Osmanl'da en byk derecesi olan mftlik, Kur'n'm en gzel tefsirine yazd haiyelerin salad marufiyyet derecesinden geri olmamak zere, hafzasnn kuvvetiyle de mehur olan Sa'd eleb'ye verildi.660 Yine o zamana doru Gazl ve tshk elebi nmnda iki ir vefat etti. Birincisi Deli Birader lakabyle tannmt; ikincisi Msr seferi esnasnda, merhalelerin uzun bo vakitlerini faydal sohbetleriyle doldurmak zere I. Selm tarafndan getirtilip de acemice ve mnasebetsiz tavrlarndan dolay evvel dayak ve sonra idam cezasna mahkm olduklar halde, Pdih'n lme olan muhabbeti sayesinde cezadan kurtulmu olan irden biriydi, shk eleb, ne hanesinde, ne darda hibir kavuk giymek istemezdi; dima fena szler sylerdi; Trkler*de ndir olmayan bir ibtily ihtiyarlna kadar muhafaza etti; haytnn son senelerinde sarholuu brakt; lkin kadnlara nefretten hi vazgemedi. Her gn yaln ayak, ba kabak sokaklarda gen ocuklar arkasndan koar, beyitlerini zehirli hicivlerle doldururdu.661 Trkler'in Areten'i olan Deli Birader, hayt tarzndaki garabet ve btn namuslu mslmanlarn takbihine uram olan Dfi''l-Gumm662 unvnndaki mecmusyle hem daha hnerli, hem ahlk daha bozuk bir
Hac Kalfa, Takvtm't-Terarth. Almostno, varak: 136: cCiencla y apa-cldad de mofti Qutamel Baxa Ogll, y obras que escritio. (Keml Pa-a-zade'nln vefat rtlharl-tlm t>H-kemal: 938) 660 Task&pr-z&de'nln a*P*y*u'n:NTn*i*yye'si. Sa'd elebi, Beyaavl'ye haiye yazmtr. 661 Ltifi, Teridre-i uarft, s. 96. Ask Hasan elebi, Hasan elebi, Knal -z-de. (uar tezkireleri vezinli ve kafiyeli sz syleyenlerin hepsini hesap, lam olduklarndan, gerekten hatrlanmaya ve zikredilmee deer birok irlerimiz, mnasebetsiz vezincilerin arasnda, karp gitmitir. Avrupa, ular dahi sur tezkirelertadeki eserleri semee muktedir olamadklarndan, hi de kaale alnmaa yn olmayan bir takm adamlara Osmanl airi namyle i'tib&r vermelerdir. uar tezkireleri szn kymetini takdir edebilen biri tarafndan kamilen gaden geirilerek, her irin, bu tezkirelerin hakikate uygun olup olmad mehul ehdetleriyle deil, kendi eserleriyle muhakeme edilerek bir <OBmanl Edebiyat Trihfc yazmas, uzun zamandan beri beklenmektedir. Mtercim). 662 Bz hal tercmelerine nazaran Dfi'T-Gumm ve Rl''l-Hmm> unvanyla 7 rlsftle yazmtr. Bunlarn mevzuunu Hammer yazamad gibi, biz de, edeb d eyler olduundan, izah edemiyecelz.
659

Sayfa

198

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

adam hretim kazanmtr. I. Selm'in biraderi ehzade Korkud'un i^ki meclislerindekerin en en-akrak adamyd. Bir gn irin pek cr'ef arca bir sznden yaralanarak, bann kesilmesini emretmiti. Deli Birader, ehzde'nin sarholuk nnda verdii emri icra edecek olursa, kendisinin de haytndan olacan kapc-baya hatrlatmak suretiyle akllca bir tedbrde bulunarak, dedi ki: - Senin banda stdne doldurulmu olduu halde yarn benim bamn yanna konulacaktr. Kapc-ba korktu; Deli Birder'in idamn ertesi gne te'hir etti ve pek de gzel yapt: nk Korkud, akl bana gelince, eer kapc -ba verilen emri yerine getirmise, onun da ldrlmesini emretti.663 Korkud Msr'a gittii zaman Deli Birader Geyikli Baba'nn zaviyesine m -rd olarak,664 daha sonralar tedris iin Sivrihisar'a ve Akhisar'a gitmi, oralarda hicviyeleriyle mdhi bir hret kazanmtr. Tedris mesleinde mu'td olduu kadar devam etmemi, zamanndan evvel tedrisi brakm olmakla beraber, stanbul'a avdetinde -belki hmisi olan defterdar skender eleb'inin nfzuyla- 1.000 ake maaa nail olmutu. Muhtelif binalara, sarf etmek zere vezirlerden de hayl paralar ald. Bunlarla Boazii'nin Rumeli sahilinde bir cami, bir zaviye, bir de hamam yaptrd. Bu son bina, Deli Birder'in dnp tertb etmi olduu ekilde, nefs-ne hazlar vesilesiyle ve hizmet eden gen ocuklarn gzellikleriyle Trk-ler'in ehvet-perestce ibtillanna o kadar muvafk geliyordu ki, memleket halk takm takm gidiyorlard. brahim Paa, umm ahlk korumak iin bu binay yktrmas zerine,665 Deli Birader Arabistan'a giderek, orada hamamlar, bir cami, bir zaviye yaptrm ve stanbul'a da hiciv mektuplar gndermitir.666 Birgn bahesine birka arkada davet etmi olduu halde, birden bire: - Dostlar! Cemiyetimiz artk perian oluyor: Ecel sakisi bana camm
uar Tezkireleri, Latifi ve As* Hasan, apelin tercmesi, s. 243. Kezllk, Knah-zde, Beli-i Bursevl, Baldr-zde. 665 Kmal-zde ve k Hasan. k Hasan, Deli Birder'in ter-cme-i hlinde bulunan eserinde bu irin, brahim Paa'nn izdivac mnsebetiyle syleyip de gzden dmesine sebep olan Burada efendi kimdir, uak kimdir kimse bilmez; ziyafete ba plan yhd hizmet eden kimdir? Bu da ma'lm deil mealindeki beyti zikreder. Deli Birader skender elebinin kudretli himyesi sayesinde kurtulabildi. Bu himaye olmam olsa Budin'den getirilip Atmeydan'na konulan heykeller mnsebetiyle yazd beyitlerden dolay brahim'in emriyle aslm olan ir Fign ile ayn akbete urard. 666 Bunlarn biri u mealde bir beyitle balar: Ey kuzey rzgr, syle bana, ne yapyorsun, ve ne haber ler getiriyorsun? Kaa-sm Paa hamam yaptrmak iin ire sekizbin ake verdi. Mustafa Paa onbin ake vaad etmi ise de vaadini yerine getirmeden evvel vefat etmitir. Deli Birader bunun zerine Mustafa Paa'nm Edirne'deki kprs hakknda u beyitleri yazarak metrkesinden yz altn almtr: Bildi merhum Mustaf Paa Kprdr fl-hakka bu dny Gedi merhum didiler trih: Kprden gedi Mstafi Paa.
663 664

Sayfa

199

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

(kadehini) sunuyor. diyerek, vefat etti.667 Venedik le Harb Venedik ile Osmanl Devleti arasnda 36 seneden beri devam eden sulh hlinin en salam istinadgh, brhm ile sukut etmiti. brhm Paa, Venedik tebeas olarak dnyya geldii halde Venedik Cumhuru'nun hmsi olmu ve sonralar Transilvanya'ya gnderilen, Doc'un olu Alva-zio Gritti'ye byk dostluk gstermiti. nce yenieri aalnda, sonra ikinci vezrlikte bulunmu ve brahim'e halef olmu olan Arnavud Aya Paa doru ve civanmert bir adamd ve iki devlet arasnda mevcud dostluk balarnn korunmasna ihtimam gsteriyordu. 668Lkin onun bar niyetlerine -bir deniz muharebesinde eref ve ganimete nail olmak midiyle Venedikliler'in denizdeki en kk hareketlerini hakk bir dmanlk almeti olarak telkki eden- Hayreddn Barbaros'un sava temaylleri mudil geliyordu.669 Birka seneden beri Venedik, Osmanh-lar*a birok harb bahanesi vermiti: Koron muhasaras esnasnda Cum-hur'un Girid adasndaki deniz kuvvetleri kumandam Proveditor Cirola-mo, skenderiyeli gen murbt unvnyle mruf olan o zamann en mehur bir korsanna hcum ederek amiral gemisini ve drt kadrgasn zab-tetmi, dier ikisini de batrmt. Bu arpma 300 yenieri ile 1.000 klenin haytna ml olmutu. Gen murbt, sekiz yarasn<Jan kan akmakta olduu halde denize atlmt; lkin Venedikliler kendisim denizden karp yaralarm sardktan sonra, sulhun bozulmas iin Osmanhlar'a bir sebep vermemi olmak iin zabtett ikleri o drt kadrga ile Afrika sahiline gnderdiler. Yine bu srada buday yklenmek zere Venedik limanlarna girmi olan 2 gemi Cumhur tarafndan msadere olunmu, bunun zerine Doc, Cumhurun idare meclisi ktibi Danyel Di Frederii'yi,670 bu iin bir yanllktan ibaret olduunu bildirerek zr dilemek iin stanbul'a gnderdi. O vakit ileri idare etmekte olan brhm Paa'nm her trl mki -lt ortadan kaldrmasyle, bu hareketin kt bir neticesi grlmedi.671 ran
Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/153 -155. Parata, Venedik Tfttfh, 1, 8. s. 571. Venedik, 1605. Sagredo, Trihi Ht -*ala i, 5, s. 237, Venedik, 1688. 669 Gut* Trihi* s. 199. Parata, S&credo. 670 Parota, 1. % s. 543. Saceedo, 1, 4, s. 203. 671 Sagredo (kitap: 4, s. 220), brahim'i Venedik'ten bir asilzade ile bir taciri idam etmi olmakla itham eder ki, birincisinin suu, arlken'in ran h' Tahmasb'a gnderdii bir eliye seyahati iin at tedrik etmi olmas imi; fakat bu hadse, b rahim'in -doum yerine hkim olan- Venedik Cumhuriyeti hakknda uygulad msamahakr siyaset aleyhine bir delil olamaz. Eer, Venedik mverrihlerinin hikye etmekte olduk* lan gibi, Roxelan'm
667 668

Sayfa

200

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

seferinden sonra, ve Fransa sefiri Lafore ve Raguza elisi Don Serafino Di Gozi marifetiyle faal bir surette idare olunan mzkereler esnsnda672 Pdih, devlet tercman Ynus Be'i drdnc defa olarak Venedik'e gnderdi. Ynus Be, muahedelere daha ziyde i'tin edilmesini Senato'ya ihtar etmee ve arlken'e kar I. Fransuva ile ittifak iin tevik etmee me'mr idi.673 Sultn Sleyman ile dostne mnsebetler derecesinde I. Fransuva ile arlken'e kar tarafszl muhafaza etmek isteyen Venedik hkmeti, eliye ziyde iltifat gstererek, bar niyetlerinin te'mniyle ruhsat verdi. Lkin Avusturya Hanedan aleyhinde tasavvur olunan ittifaka girmek teklifini kaale almad. Bu cevap, denizden ziyde karada kuvvetli olan Pdih'n Adriyatik Denizi'nde muharebe etmektense, Macaristan zerine asker sevketme-e daha mtemayil olaca dncesine dayanyordu. Bu srada Tomazo Moenigo'nun da derhl stanbul'a giderek tran seferinin parlak netice sinden dolay Doc'un tebriklerini arzetmesi ve birka Venedik gemisinin zabt olunmasndan, Venediklin Suriye'ye ithaltnda gmrklerin arttrlmasndan, balyosun mektublarnn tevkif edilmesinden ve muahedele re muhalif ir durumlardan dolay ikyet etmesi emredildi. O kadar uzun bir zamandan beri Venedik le istanbul arasnda vcud bulmu olan uyumann devamn samim olarak arzu eden Aya Paa, Moenigo'nun ikyet ettii durumlar hakknda mazeret beyn ederek, bir re bulunacan vaad etti. Bu te'mnt, Senato'ya, Osmanl limanlarndaki byk apl tehizat hazrlklarnn Tunus yhud Napoli zerine olduu midini vermee az yardm etmedi,674 1537 Mays'mda675 Sleyman, iki ehzadesi Mehmed ve Selm ile beraber stanbul'dan ordusuyla Avlonya'ya gitti. Hayreddn
entrikalar brahim'in gzden dmesine hizmet etmise, bu kadn brahim'e husmetinden dolay, onun tevecch gsterdii Cumhuriyet hakknda da husmet gstermi ve bu durum Venedik ile muharebenin zuhuru sebeplerinden olmutur. 672 Paruta, 8. kitap, s. 570. Ynus Be'in .Venedik'de ikaameti esnasnda Lafore brahim ile bir ittifak ahidnmesi yapar ki, 1536 ubat tarihlidir. Her ihtimle nazaran, bu trihte Fransa ile Osmanl Devleti arasnda baka bir ahidnme yoktu. Zten Flssen bu ahidnmenin mevcudiyetine, ancak dier tarihilere i'timd etmek suretiyle inanr. Bu tarihiler ise, vakalarn trihleri srasn tamamen ihll ederler. Flassen bu hususta yle syler: Bu ahidnmenin msveddesi yhd asl elde olmayp, yalnz neticeleriyle malmdur. Hlbuki bu neticeler, yni Polya sahilinde yaplan tahribat Fransa ile bir ittifak ahidnmesinden ziyde, Sultn Sleyman ile arlken arasnda mevcd olan harb hlinden domu olabilirdi. 673 Venedik tarihileri ve Kont Daru Osmanl Devleti tarafndan gnderilen tercmann bu memuriyetindeki gizli maksad vkf deildirler. Lkin Venedik Arivi'ndeki veskalarda ortaya konulmutur. u evraklara mracaat: Ctolcgo delle per-sone spedite a Venezia per parte del gran Signor, 1536: 15. Genaro Janusbeg dragomano per sollecitare a far lega col Re di Francia contro l'Imperatore. 674 Parota, 8, s. 573. 675 Rz-nn*- SleymAnl. Ferd, 256-263. (13) Ferdi, 245, 250.

Sayfa

201

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Barbaros'un kumandasnda bulunan donanma da o srada Adriyatik Denizi'ne kt. Tunus'un kaybedilmesinden sonra Barbaros Cezayir'e giderek, oradan 27 kadrga ile Mayorka ve Minorka adalarna ynelmiti. Mahon'u yama etmi, ondan sonra 5.700 esirle Afrika sahillerine geerek, yolu zerindeki Bizerta'y zabt etmi, nihayet stanbul'a gelmiti.676 Pdih, azfmetinden evvel Hayreddn'in denize kmasn emretti ve kapdn -paala tyin etti.677 arlken'in amirali Melf Prensi Andrea Dorya, o vakit Messina limannda demir zerindeydi. Osmanl donanmasnn yaklat haberi zerine 17 Temmuz'da oradan ayrld. Kymetli eya ykl 10 Osmanl gemisinin skenderiye limanndan hareket ettiini haber alarak, bunlar tkb etti ve iddetli bir mukavemet grmeksizin ele geirip yakt. 22 Temmuz'da Andrea Dorya, Pakso adas karlarnda Gelibolu sncak-beinn kethds Al elebi kumandasnda 12 Osmanl kadrgasna rastlayarak gne domadan bir saat evvel zerlerine hcum etti. Dorya, zerinde krnz bir mintan olduu halde kadrgann zerinde ayakta duruyordu, etrafnda beyaz elbiseli asilzadeler bulunuyordu. Muharebe gayet iddetli oldu ve birbuuk saat srd. Trk gemilerinden bir adam kurtulmad. Dorya da dizinden yaraland. Barbaros'un 100 gemi ile kendisini tkb etmekte olduunu haber alarak, bu kuvvetin stnlnden dolay ekilip eline geirdii 12 kadrga ile Messina'ya dnd.678 Hayreddn, Ltf Paa ile birlikte Pulya sahillerine yneldi; nk Sultn Sleyman'n ve kendisinin arzusu II. Mehmed'in bu mntkadaki fetihlerini yenilemekti. 8.000 svari, daha fazla miktarda piyade, mdhi bir muhasara toplan takm Otranto yannda Kastro sahiline karld. Binyatelli nmmda bir hin, Osmanl svarilerine klavuzluk ederek vatanm bizzat yamalad gibi, Kastro muhafz askerlerini de teslim olmaa ikna etti.679 Otranto
Gebel'in arlken'in Trihine Mteallik Ewknda (s. 41) Doriann Sergzetleri. Hac Kalfa, Esfr'l Bihr, varak: 21. Hac Kalfa, Minorka Bei'nin attan dp ldn nakleder. Kfirlerin korkaklklar sebebleri unvanl bir bbda unlar okunur: Onlarn i'tikadina gre hrriyeti bahsna haytn kurtarabilecek iken kendisini ldren adam cennete girmez. Hac Kalfa rivayet eder ki, Doria bir esre yle sylemi: Sizin dninizde bir kfirden kaan cehenneme gidecek ve ikisinden kaan cennete girmeyecek diye yazl deil mi dir? Bizim eratimizde ise bire kar bin olduumuz halde de bir mslman ldrmek men' edilmitir. Sizin eratiniz insan ldrmeyi eref sebebi sayar, bizim ise cinayet bilir; Papa byle olmasn arzu eder; lkin dorusu udur ki askerler her vakit onu dinlemezler. Hac Kalfa Hristiyanlk'ta hakkaten byle olup olmadn anlamak iin Hristiyan ulemsna mracaat edip, onlardan olmad cevbn aldn, ve Andrea Doria'nn avam tabakasndan biri olup okuyup yazmadan b-haber bulunduunu ilve ediyor. 677 Ferdi, 245, 250. 678 Guvan Tarihi, s. 197. Andrea Dorya'n Hayat, Caroll Sgonfl, s. 64. 679 Govaoo Tarihi, s. 197. cDoife's Be**bwhl*en n Goebcfa Be*trcen m Geschtchte CarI's V. eserinde, s. 45. Parota, s. 603. Hac Kalfa, &farttl-DlhiT, varak: 22. Ferdi, varak: 246 ve 263.
676

Sayfa

202

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kalesiyle dierleri de dmann kendilerine verdii ve fakat tutmad sze inanarak itaat gsterdiler. Trkler, bir ay bu gzel memleketleri tahrbden geri kalmayp, dnlerinde ahlsinin 10.000'den ziydesini esr gtrdler.680 Hayreddn, talya sahilinden -o srada tecvzleri vuku bulanArnavudlan te'db iin Preveze'ye gitti.681 Bununla beraber, Venedik Cumhuriyeti'ne henz harb n edilmemiti; Ynus Be de, bir Trk gemisinin Dalmayal Nasi D Zara ile Jerom Pezaro kumandasyle Korfu sularnda bulunan Venedik donanm asnn karakol gemisi tarafndan zabt edilmesinden dolay bz talebleri tebli etmek zere, beinci defa olarak Venedik'te grnd. Kt bir tesadf eseri olmak zere. Cumhr'un drt kadrgas Ynus Be'i getiren kadrgay Korfu krfezinde tkb ederek, iddetle sktrdndan, bunlar Himare sahillerinde karaya vurdular; ahl de kazazedelere fena muamele etti ve ancak Ynus Be*in rtbesini rendikten sonra braktlar. 682 stanbul'daki balyos Orsini, milletler hukukunu bu flsretle nakz etmesinden'dolay sulhu ihll eden ihtiyatsz adam kim ise onun te'dbini, Pdih nmna istedi. Senato, Ynus Be'in kadrgalar zerine yryen Kont Gradeniko'yu habsederek, Trk gemisini zabt etmi olan Pro-veditor Kontari'nin de Avogadori mahkemesinde muhakemesini emretti. Pdihn krgnl u tarziye ile skn bulmadan nce, Dorya bu infiali bir kat daha artrd: yle ki, aralarnda gizli bir ittifak olduu bhesi-ni verecek bir tarzda Jerom Pezaro'ya bir mektup yazd ve bunu Adriyatik Denizi'nde Trklerin eline geirtti. Andrea Dorya'nn bu hileden maksad, Pdih'n Venedikliler'den ikyeti sebeplerini artrmak sOre-tiyle Cumhur'u tarafszlktan karmakt. 12 kadrgasnn mparator donanmas tarafmdan zabt olunduunu unutamayan Hayreddn de bir taraftan Pdih' harbe tevik ediyordu. Pulya'y tahrb eden Otranto ve Brindizi zerine taarruza cesaret etmeksizin geri arlarak, Korfu'nun fethi kararlatrld.683 Korfu Muhasaras

Gna Trihi Dorya, (Gebel, s. 46), Hayreddln'ln bir mddet kaptanpafalkdan azledilerek, yertne Lutfl Paa'nn tayin edildiini yamakla hata eder. Hayr eddn vefatna kadar o makamda kalmtr. Hac Kalfa'nin Brfar'1 -Bl. hr'na ve T*kvlmll*t-Tevarih1ne mracaat. 682 Parota. 1, 7, 896, 23 Tsmmn* tava, var*k: 196. 683 Parota, 1, 7. 602 ve 603. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/155-158.
680 681

Sayfa

203

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Venedik Krfezi'nin giriinde, ileri karakol gibi bir mevkide bulunan Korfu byk adasnn evresi 120 mil olup, yarm ay yhud yarm orak eklinde doudan batya uzanr ki, Antik a*da Drepanon, yni Orak denimlesi, bu eklinden ne'et etmitir, talk olmasndan dolay Sera ve msikiye ve ziyafetlere dknlkle mruf sekenesi olan Feaeler'den dolay Feaiya diye isimlendirildii gibi, nihayet imdiki isminin menei olmak zere Korkiya (Korsira, Corsyra)684 ismiyle anlmtr. yada mellifi, Kral Alsinous'un muhteem bahelerinde tegann ederek Fea-eller'i ilh sesiyle sevda sarhou eden Kr Demodokus'u bize tantmtr.685 Tusidid (Tucidides) ile birlikte Peleponnes muharebeleri srlarna vkf olmu ve o zamann Rumlar'nn siys karakterlerinde imdiki Rumlarn siys karakterlerini aratranlar bilirler ki, Korint ile Atina'nn rekabeti, her iki tarafn da Korsira'y ele geirmek arzusunda bulunmasndan kaynaklanm ve bu rekabet 27 sene muharebesini ve Yunanistan'n en hlis kannn akmasn mcib olmutur ki, Sibot ve Patras deniz savalar, Plata, Potide , Halkidise, Midilli muhasaralar, Midilli ve Plata esirlerinin vahce idam, Nisias ve Demosten686 ismindeki generallerinin ldrlmesi, Egos nehri cengi,687 nihayet Lakedomonyaklar*-n Atinallarda stnl bu muharebenin sonucu olan vak'alardr. Yunanistan hrriyetinin zevalinden sonra Korsira, tahakkm altnda kalmtr, daha sonra llirya Kraliesi Tota'nn gururu, ada zerine Romallar'n hiddetli silhlarn ekmitir. Kartacallar'm mttefiki olan Makedonyal Filip, Romalar'dan yeni fethettikleri bu aday almak istediyse de, muvaffak olamad. Korsira, Koma ve Perse arasnda bir muharebe meydan olarak, byk isimler tayan hayl Romallar'n askeri harektlarda yhud cenklerde bulunmasyle hret kazand. Markus Te-rentius Varo, ende verici faaliyetleriyle Korsira'da Pompe'nin ummi kumandanlyle Adriyatik deniz hrszlar zerine gidecek olan- Roma donanmasnn taifelerini kurtard.688 Otigli Katon Kbrs'tan dnerken Korsira'da adrlarnn yaklmas esnasnda idaresi zamanna it defteri kaybetmi ve bu hdise ise Katon'un iffeti hakknda Senato'nun emniyetini bir kat daha gstermee vesile olmutur.689 ieron,

204
Sayfa

Korsira (Corcyra) ismi hakknda Andrea MostukstdTnin Kortu Tfesvirft -ti eserinde Vahter ile Stellini tarafndan yazlan notlara mracaat. Milas, 1811, 1, 24. 685 Odisse, Terennm 8. 686 Tusidid (Tuktddes), 4, 32, 68 ve 86. 687 Ksenofon, Olimp Yunan Tarihi, 43, ene: 3 ve 4. 688 Varo (Varro), De Re rustfea, 1, 4. Plutark, Pompe'nin Te*ettme-I H*H. 689 Plutark, Katon'un Tercm-i HAM.
684

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Roma'dan Kilikya'ya ve Kilikya'dan Roma'ya seyahatinde 7 gn Korsira'da 7 gn de Kasope'de kald.690 Sezar ile Pompe arasndaki dahil muharebelerde Markus Bibolus, Goller galibinin harektn gzetmek zere 110 gemiden mrekkeb bir donanma ile Korsira limanna geldi. Katon, Farsal mu harebesinde malb olan ordunun perian bakyyelerini ve kaak sena trleri bu adada toplad; Filip'in muharebesinden sonra Domisius Enobarbus'un Yunan Denizi'ne nezret etmesi de bu adadan vuku bulmutur. Tibol, stmadan Korsira'da hastalanm;691 Agripin, ocuklar ve Germanikus'un klleri ile bir mddet burada kalmtr.692 Normandiyah-lar, Rober'in olu Bohemond kumandasnda ve Sicilya Kral I. Roger zamannda iki defa Korsira'y Bizansllardan almlard.693 Kostanti-niyye mparatorluu'nun Latinler arasnda taksiminde bu ada Venedik-liler'in hissesine dp, XIII. asrn balarnda ve Doc Ziyano idaresi zamannda malikne olarak asl ailelere verilmitir.694 Daha sonra Korsira, Napoli
ieron, Atte MefctufalMi, 3, 5, 6; 16. 2 ve 9; 5. 2 ve 9. Alb. TU)., Sr-i hazin. 3. 692 Tasitus (Tacitus), Kronik, 1. 8. 693 Mortotatdi, Korfn Ttsrtrati, 2, s. 151 ve 155; Romuald, Farsal Kronii. 694 Venedik Hkmeti zamannda Korfu'nun asilzadelere temlikine dir olan vesikann suretidir: nstrumentum conasssionis castri Corfus cum Insulis et partinentiis ejue, (Libro dei Patti II. fol. 225.) in nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi anno incarnationis ejusdem millesimo ducentesimo septimo mense Julli, ndictione decima Rivoalto. Post concessam cartam factam eodem uprascripto anno et mense, quam vos Dnne Petre Ziani Dei gratia Venetiarum Dalmatiae atque Chroatite Dux, Dnne quarte partis et dimidie totius Inperi Romanae cum judicibus et Sapientibus consilii collaudatione populi Venetiarum fecistisi nobis Angelo Atotanta, Petro Mc-haeli, Stepbano Fuscateno, Giberto Camino Octaviano Firmo, Jacabo Sojo, Marino capiti in collo, Jugolino Stavlano et Symoni Bono et Joanni de Alto per quam nobis nostrisque heredi-bus et proheredibus dedictis, et in perpetum concessistis cast-rum quod dicitur Corfus cum tota ipsius castri insula et cum aliis insulis ad ipsis castri ducatum pertinentibus cum omni juris integritate et plenitudiue rationis, proter quod nos in proximo illue credebimus cum viginti militibus ad usum mi-litae decenter armatis nobis computatis in numero suprascrip-to habentibus sentiferos duos pro militum uno quoque et hoc facere debemus stipendio nostro ad obtinendum et manutenen-dum castrum illud ad vestrum et successorum vestrorum et fidelitatem. Quo obtento debemus nos et heredes ac heredes et proheredes nostri inperpetuum semper habere ibi pro ipsius castri custodia milites viginti computatis ut supra le-gitur nobis in ipsis habentes pro quolibet scu tiferos duos. Et quot non est semper vivere nobis datum statutum est ut cum aliquis nostrum vel heredum ve proheredum nostrorum decesserit lius heredum vel proheredum nostrorum dilatione abjecta institui debet, in ejus loco ut vicem suppleat ocum -bentis. Qui infra spatium anni dimidii venire Venetias debet et facere nobis fidelitatem vel successoribus nostris et inves-tituram a nobis vel successoribus recipere de ipso Castro, nii per nos vel successores nostros indultum fuerit, qui ibi hoc faciat sacramentum nostrorum commissionem recipiat eccle-sias in pertinentiis nobis concessis positas debemus habere eo modo quo habebatur temporibs Grecorum Imperatorum. Ho-mines ipsius loci faciemus vobis jurare fidelitatem et succos-soribus vestris et cum juraverint mobis jurare illos faciemus salva fidelitate vestra et successorum Vestrorum. Et nos om-nes et alios in ipsulis consistentes debemus in suo sttu tene-re, nihil ab aliquo amplius exigentes quam quod facere con-sueverant temporibus Graecorum Imperatorum. Homines Ve-netiarum intot districtu nostro salvos et securos ahbere de bemus in personis et rebus, et sine datione et exactione aliqua eosque manutenere et deffendere in suprascriptis pertinentiis nostris contra omnes homines, qui eos vellent offendere bona fide. Et si contigerit unum alicui dampaum fieri in pertinentiis illis per homines nobis subditos studiosi esse debemus ad fa-ciendum quod sua recuperet. Debent autem homines Vene-tiarum potestatem habere victuaia extrahendi de omnibus pertinentiis nostris ad differendum in Venetias sine contradic -tione cujusquam etalia mercimonia ad portandum quocunque voluerint Amicos Venetarp^debemus habere amicos et inip micos Venetiarum sicut vos inimicos, Cum quibus nullam con-cordiam nullamque treugam facere debemus sine vestro
690 691

Sayfa

205

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Krallan'nn elinden tekrar Venedik'e intikal ederek, XTV. asrn nihayetine doru Doc Antonio Venier adaya yeni imtiyazlar vermitir. Ynus Be'in kadrgalarnn Gradeniko tarafndan takibinden bir ay sonra, Sultn Sleyman, Avlonya'daki695 ordughndan Hayreddn'e,
vel successorum vestrorum, consensu Capitaneos vestros et missos vestros et successorum et galeas vestras et corum debemus recipere honorifice, et dare ipsis Capitaneis et galeis vestris strinam convenientem. Vos vero vel successores vestros, si illuc venire contigerint solempniter cum elero et popolo cruce procedente suscipere debemus usque, ad ripam venientes et sequentes vos ad ecelesiam solempni cantico, Procurare quoque vos debemus semel, vel bis si volueritis et laudes vobis ac successoribus vestris ter in anno. in Pascha majori, in festo Do-mini et in majori festo majoris Ecclesiae decantari faciemus Nullam conspirationem, vel institutionem facererdebemus in facto mercationum contra utilitatem et commodum hominum Venetiarum. Debemus autem singuis annis in perpetunm in-festo Apostolorum Petri et Pauli vestro communi Venetiarum hic in Venetiis solvere per nos vel per noetrum missium omni contraclictione remota manuellatos honos quingentos. Haecomnia quae continentur superius debemus afcere et observare Vobis et successoribus vestris et communi Venetiarum nos et heredes ac rpoheredes nostri in perpetuum quod attendere et observare jurramento astricti tenemur. Et sic teneri debent post nos heredes nostri et proheredes. Et si non fuerit obser-vatum per omnia, omnes possessiones nostras et porprietat es terrarum et cassarum nostrarum, quas habemus in Venetiis et extra Venetias et ipsam arcem Corifus perdere debemus, et ipsa ommia in commune Vestrum venire debent ad facien-dum exinde quidquid ipsi vestro communi placuerit sin con-trarietate cujusquam. Haec omnia, quae continentur superius sint in commissione nobis facta a vobis ut supra legitur pes capitula singula ordinate conseripta. Et nos viri omnes prae-dicti haae omnia per capitula singula nos promittimus serva-turos. Quae fatemur nos ad Sancta Dei Evangelia juravisse. Signum supraseripti junzolini m.m. hoc f. rog. Signum supraseripti Joannis de Ato m.m. hoc. f. rog. Ego Angelo Acotanto mea manu subscripsi. Ego Petrus Michaeli m^n. seripsi. Ego Gibertus Quirino m.m. seripsi. Ego Stephanus Turcarenus m.m. seripsi. Ego Jacobus Juliano teslis subscripsi. Ego Simon Bonus m.m. seripsi. Ego Jacobus Sojo m.m. seripsi. Ego Marinus capite in collo m.m. scripsi. Ego Pascalis Mauro Subdiaconus testis subscripsi. Hic cadit locus Ego Peternianus de Putheo, Sgn Notarii. Subdiaconus et Notarius complex et notavi. 695 Sultn Sleyman'n Avlonya zerine olan yedinci seferi rz-nmesi 943 (1537): Mays (Zilhicce) - 12 (Perembe, 7 Zilhicce), Pdih ehzade Mehmed ve Selim beraberinde olduu halde stan bul'dan kar, Yark-Burgaz'a konulur. 18, atalca. 19, Ince-gjz. 20, Vezirler, kumandanlar Pdih'n bayramn tebrik ederler. 21, Kostermeri Ky; uzun merhale. 22, Elvanbe ky. Uzun merhale. 23, Burgaz. 24, Babaeski. 25, Havsa. 26, Edirne; ahl kalabalk bir halde Pdih' istikble ktklar srada yldrm derek terziler esnaf alemdarm ldrr. 27, stirahat. Dvn; sancak -belerinde deiiklikler. 28, stirahat 29, stirahat; dvn; Gz Hn Lristan belerbeliine terf olunur. 30, stirahat; yamur. 31, Ota- hmyn kal Haziran (Muharrem 944) - 1, irmen karsna konulur. 2, isarlk. 3, akr Aa Deirmeni. 4, Keklik; yamur. 5, H -lid ayn. 6, Sinanbe ky. 7, Filibe. 8, Tevakkuf; dvn; Kral Yano'un elisi el pmee kabul olunur. 9, Dvn; Pdih yola kar. 10 (Pazar, 1 Muharrem), Tekfur Pnar. 11, Saruhan -beli'de su takn ordugh kurmaa mni olduundan, te tarafta Bulana kadar gidilir. 12, Kstence Ilcas mlhakatndan Bana Ky. 13, Samakov; mu'td merhale. 14, Sa-park Yanas 15, Tekfur Pnar; gayet dar yollardan geilir. 16, Kstendil Ilcas, 17, Tevakkuf. 18, Ova (Awe yhud Aveh?) 19, Kokonopence, 20, a ky. 21, Hasanbe; iftliin bu tarafnda Mecdli Ky civarnda 22, skb, 23, Tevakkuf. Rumeli beleri el pmee kabul olundular. 24, Tevakkuf; yamur. 25, Dvn; Pdih yola kar. 26, Ordu, Sulu-derbend'in te tarafnda tevakkuf eder; ksa merhale. 27, Kal -kandelen yaknnda Vardar (Axios) zerindeki kpry geip Yulak zerinde ordugh kurar. 28, Karacaova Kuruky 'nde kalnmas kararlatrlmt; lkin sr'atli gidilerek Kapao-va'ya varld. 29, Ordu Bokobik (?) Boazn geer; uzun merhale. 30, Turya Yaylas da zerinde Ereli ky civarnda kalr; zahmetli merhale. Temmuz (Safer) - 1, Ordu Istroga ky yanndan geer; ve bir gl (Ohri Gl) kenarna konar. 2, Tevakkuf, dvn. 3, Tevakkuf. 4, Dvn; Pdih'n adr toplanr. 5, Itumri (kombi) Irma zerine kurulan kprnn bu tarafnda Tokuz ovas Ordugh kurmak imknsz. 6, Babi Yayi. 7, Bir boaz iinde kurulu ky, 7, lbasan; Tokuz'dan tlbasan'a kadar yol ok dardr. 8, Tevakkuf; byk av. 9, Sdk; boazn giriinde durulur. Menb bulunamayacandan dolay ieri girilmez. 10 (1 Safer, Sal), birok bataklk ve rmak geildikten sonra Barbolen. 11, Kumana yaknnda Kaasm-Be, donanma otuzalt gnde Gelibolu'dan Avlonya'ya gelir. 12, Vo-vis Irma geilir. 13, Avlonya. 14, Tevakkuf. Dvn. 15, Tevakkuf. 16,17, Tevakkuf; dvn. 18, Tevakkuf; ota- hmyn kaldrlr. 19, Ordu Breze Da (?) zerinde tevakkuf eder. 20, 21, 22, Tevakkuf; pazar akam ve pazartesi gecesi Andrea Dorya Korfa karsnda Gelibolu khyas kapdn Al elebi ile muharebe ederek Al elebi oniki kadrga kaybeder. 23, Pdih, Rumeli askerine donanmaya kmalarm ve Polya'ya (Puy: Pouille) doru gitmelerini

Sayfa

206

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

emreder. 24*ten 31'e kadar istirahat. Austos (Reb''l-evvel) - 1, 2, 3, stirahat. 4, Bir zelzele hissolunur. 5, 6, stirahat. Lutf Paa donanma ile Polya' dan avdet eder. 7, stirahat 8, (aramba, 1, Reb''l-evvel)'-den 14'e kadar istirahat; Hudvendigr Avlonya'dan uzaklamt. Donanmay Korfa'ya gndermek iin geri geldi. 15, IJay-reddn Paa donanmasyla Avlonya nlerine gelir. 16, 17, Dvn. 18, Lutf Paa Korfa'ya yelken aar. 19, Pdih Korfa' -nn itaatini beklemek zere Kodus Ky yaknnda ordugh kurdurur. 20, Sarmsakl Kilisesi yaknnda Nene'ye gelir. 21, Tepedelen. 22, Argiro-Kastro (Argiri), iddetli $ir yamurla iki merhale alnr. 23, Piskopya. 24, Ordu jfcre Boaz bo yunca giderek Navarince Ky civarnda tevajkuf eder; girilmesi g bir boaz. 25, Mayus (Maios) 26, Kaponatak liman yannda Konsuponi. 27'den 31'e kadar tevakkuf. Eyll (Reb''1-hir) - l'den 6'ya kadar tevakkuf; Pdih Korfa'ya gitmee karar verir; ve ordunun adadan bu s ahile dnmesini emreder. 7 (Cum'a, 1 Reb''1 -hir)'den 14'e kadar tevakkuf. 15, Malko ayn'na konulur. 16, Radop. 17, Tevakkuf ve dvn; Rumeli defterdar Yalca Mehmed Be Rumeli umarlar khyas nasb olundu. Anadolu khyas Mah-md elebi Rumeli defterdarlna, Anadolu defterdar Turhan Be Anadolu khyalna geti; stanbul subas veys Be Anadolu defterdarlna ve mteferrika Hasan eleb, veys Be'in yerine nasb olundu. 18, Dvn; el pme merasimi. 19, Pdihn adr kaldrld. 20, Lhine Kasr; Rumeli ve Anadolu kazaskerleri azl olundular. 21, Krkgeid. 22, Ka -bas Ky. 23, Mamira. 24, ay-derbendi. 25, Kerm Be ayr. 26, Aa Persepiya (Pirsepe). 27, Sivat (Kevt), 28, Manastr. 29 ve 30, Tevakkuf. Tern-i evvel (Cumde'1-ul) - 1, Tevakkuf. 2, Trbeli Ky. 3, Ostrova. 4, Vodine. 5, Ordu burada kalr. 6 (Cumartesi, 1 Cumdel-ul), Vardar kenarna konulur. 7, Selanik. 8, Tevakkuf. 9, Lengaza Ilcas. 10, Anus Derbendi (?)'nin bu tarafna konulur. 11, Suc Ky. 12, Siroz. 13, Kastomir. 14, Doanclar Ky. 15, Kavala. 16, Karasu. 17, Karasu Yenicesi. 18, Kuruay. 19, Ar-Hn. 20, Mekri, 21, Ferecik Ilcas. 22, Ferecik alt. 23, Dimetoka. 24, Edirne'ye bal olan ada karsna ulalr. 25, Edirne. 26, Tevakkuf. Yedi gn sonra, Te-rn-i sn'de Hudvendigr stanbul'a girer. Sultn Sleyman'n Bodn zerine Olan Sekizinci Seferi Rz-nmesi (945/1538) Temmuz (Safer) - 9 (Perembe, 1 Saf er), Pdih stanbul'dan azimetle Halkal-Pnar'a konar. 10, atalca; sVatli gidi; Mustafa Paa'nm hallesi (hanm) olan Pdih'm hemiresi vefat etti. 11, Ordu uzun bir merhaleden sonra Ince-iz'in te tarafna konar. 12, Ora Ky. I. Selm'in babas II. Byezd ile muharebe ettii mahalle -ki Yavuz'un irtihli de burada vuku bulmutu- adr kurulur. 13, Karl-ko, ksa merhale. 14, Ahmedbe ky. 15, Hamzabe ky. 16, Ul-feciler ky. 17, Edirne. 19, 20, Tevakkuf. Rumeli ve Anadolu beleri el pmee kabul olundular. 21, Tevakkuf. 22, Basra Bei Emr Red'in olunun gelii. 23, Tevakkuf. 24, Dvn. 25, Pdihn cadn kaldrlr. 26, Ordu Tunca sahiline konar. Defter-emninin btn vezirlerle birlikte mlek kyne kadar Pdih istikble gitmeleri emr olunur. 27, Yenice Kzlaa; uzun merhale. 28 (Pazar, 1 Reb'l-ewel), Mansurlar Ky; mu'td merhale. 29, Saray karyesi. 30, Tevakkuf. 31, Brcili. Austos (Rebl-evvel) - 1, Aa ky. 2, anigr ky; uzun merhale. Ordu birka kpr geer. 3, Balkann bir bogaz giriince Suculu karyesi. 4, Mir-alem kprs geilerek yolun pek darlat bir yere konulur. 5, Ordu, Sultanlar ky civarnda bir gl kenarna vsl olur; ksa merhale. 7, Dona seylbesi yakn. 7, Tevakkuf. Dvn; Bodn Voyvodas Pi-yer Rre'ten bir temsilci hey'eti gelmesi. Bunlar el pmee kabul olundular. Sinan eleb ulaklarla birlikte olarak, Voy-voda'y bizzat huzr- pdihye gelmek zere davete gider. 8, Karagz. 9, Babik; uzun merhale. Bir orman iinde zahmetli yol. 10, Tevakkuf. 11, Kavarne, 12, Papash. 13, Tathck. 14, Stgl. Dz yol, ksa merhale. 15, Astrabao. 16, Baba kasabas; Saru Saltuk Dede burada medfundur (Baba Da, Hac Kalfa'nn Rm-ili'sine mracaat, s. 28, 29.). 17, Bodn Voyvodasna gnderilmi olan Sinan eleb dnerek, Voyvo-da'nn Pdih'n dvetine icabet etmekten ekindiini haber verir. Pdih Saru Saltuk Dede kabrini ziyaret eder. 18, ehir ahlsi esr edildiler. Hudvendigr Baba Da'nda avland. 19, Tevakkuf; bununla beraber ota- hmyn daha uzaa gtrlr. 20, Kataloyi ky; dz yol; su az; ordunun konduu yer pek dardr. 21, Isak skelesi. Tuna zerine br kpr atlarak ordu Bodan'a girer. 22, Tevakkuf. Semendire Bei Yahya Paaolu orduya katlr. 23, Dvn; Rumeli beleri el pmee kabul edildiler. Husrev Paa Rumeli'ne gider; ve -zr Mehmed Paa Anadolu belerbei Rstem Paa'nm geliine kadar orduya kumanda etmee ve sabk defterdar Haydar eleb Tuna zerine kurulan kprnn mdfaasna memur olur. 24, Anadolu askeri kprden geer. 25, Ota- hmyn kaldrlr. 26, Pdih kprden geer. 27 (Sal, 1 Re-b''1-hir), Tevakkuf. 28, Mahve-ba. 29, Kzlgl. 30, Tevakkuf. 31, Ordu Prut nehrini geerek Faline (Falcsin) konar. Eyll (Reb'l-hir) - 1, Ordu, Prut kenarnda durur. 2, 3, Tevakkuf. 4, Sapan (Span?) ky. 5, Deirmenli ky. 6, Budan Gl. 7, Kuruca (Kuruac?) 8, Vize kprs. 9, Ya -si; Krm Hnnn gelii. 10, Voyvoda Pnar. 11, Farmz-ba, 12, Hurremnr ky. 13, Eski bir manastr yanna konulur. 14, Oruen, 15, Bodn'n idare merkezi olan Suava (Sucza-wa). 16'dan 21'e kadar tevakkuf. Dvn; Bodn Belii eski voyvodann oluna verildi; ekilmee balamak emri verilir. 22, Suava'dan klr; ordu Yandoa'ya konar. 23, Auan, 24, spen. Rznme-i Sleymfin burada son bulur. Pdih stanbt'a ancak 1539 Nsan'nn ilk gnlerinde vsl olduundan, Rz-nme'de alt aylk vekay eksiktir.

Sayfa

207

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Korfu'ya gitmesi emrini gnderdi. Bunun zerine Osmanl donanmas adaya doru yelken aarak Ltf Paa'nm 25.000 kii ve 30 toptan mrekkeb olan kolordusunu oraya kard (25 Austos). Trkler'in gelmesini mtekib kaleden ancak mil mesafede olan Potamo yama edildi. Drt gn sonra vezr Aya ve Mustafa Paalar, Rumeli belerbei, Yenieri aas, aknclarn aas 25.000 kiilik bir kuvvetle geldiler; gn gece mtemadiyen memleketi tahrb ettiler.696 Korfu'da mahsur Venedikliler hareketsiz durmuyorlard; burlara birok top karld. Direkler ve kesilmi aalarla ehirde sed eklinde istihkmlar yapld. 1 EylTde muhasara edenler, kaleden bir mil mesafede Malipiyero Kayas denilen tan zerine 50 brelik bir top yerletirdiler; bu top gnde yalnz 19 mermi atarak, onun da yalnz 5'i hedefe isabet etmi ve dierleri ehrin zerinden aarak denize gitmitir.697 2 EylTde Pdih Korfu adasnn karsnda ve karada bulunan Bastia'da otak kurdurdu. Vezr-i zam Aya Paa ile Hayreddn Paa, kadrgalarndan kale zerine birka glle attrdlarsa da iyi nian alnmad iin bunlar zarar vermeksizin, Kardaio yannda adann dou sahiline dt.698 Korkun bir frtna muhasara ordusunun faaliyetlerini durdurdu. Lkin Aya Paa'nn gece yans istihkmlar keif iin ehrin hendei kenarna kadar ilerlemesine mni olamazd. Aya Paa'mn ihtar zerine Sultn Sleyman, birka gn evvel gemisiyle birlikte ele geirilmi olan Korfu'lu bir tacir marifetiyle, kumandan teslim olmaa davet etti. e-hirdekilerin hayt ve mallarna ilimemeyi taahhd etti ve Polya seferinde imza edilen teslim artlarn bozarak ahlyi esir olarak gtrm olan Trk kumandanlarnn dm ile cezalandrldklarn ve esirlerin memleketlerine iade edildiklerini bildirdi. dareciler, Pdih'n ihtarna cevap vermediler.699 Alessandro Tron kumandasnda bulunan mahsurlarn topular, Osmanl topularndan iyi idare edildi: ki kadrga bat-rld, ve yalnz bir glle ile hendekte drt kii ldrld. Yalnz bir top ile salanm olan bu son te'sr, topuluun o vakitki hline gre fevkalde addolunarak, Osmanl mverrihlerinin rivayetlerine nazaran, Pdih, bir kalenin zabt bin mslmann lsne bedel olamryacan bildirerek, muhasarann kaldrlmasn emr etmitir.700

208
Sayfa

Marmora, Korfu Tarihi, Venedik, 1672, s. 236-240 v 301. Guv*w> Tarihi, s. 202. 698 Ri-nmenin kaydna gre, Pdih bugnden i'tibftren stanbul'a dnmeye niyet etmitir. Serdar sfatyle seferde bulunan Ltfl Paa, bu muhasara hakknda ancak birka sz syler. 699 Guv*zo Tarfhl, s. 203. 700 Alt, 35. Hdise, varak: 249. Peevl, bu mnasebetle Ali'den naklen hikye eder ki, 1590 (1007) trihinde
696 697

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Osmanllar Brami sarayn, Potamo kyn, Malpiyero Kayasn zabt ederek, buralar balca mevk ittihaz etmilerdi. Sultn Sleyman Otran -to burnunda bir da zerinde olan ve adann merkezinden daha mstahkem olan Sent-Angelo kulesine bir defa hcum ettirdi.701 Rastlad galebe kaabil olmaz mukavemet, gitmesine karar verdirdi. EylTn yedisinde asker gemilere binmee baladlar. Sekiz gn sonra adada Trk kalmamt. Lkin Korfu nndeki malbiyetlerinin acsn Butrinto'nun yaklmas ve Pakso'nun zabtyle aldlar.702 Kayanerin Hezimeti Alt hafta sonra Pdih stanbul'a giriyordu (1 Tern -i evvel). md olunduu dereceden pek az netice vermi olan bu seferin almasnda Bosna vlsi Husrev Be ve Verbozen voyvodas Murad, Dalmaya'nn birka kalesi zerine daha muvaffakiyetli teebbslerde bulunmulard. Kesin bir netice ile talanan birka seferden sonra Husrev ve Murd Kls703 kalesini muhasara ettiler. Bu kale, klmaz bir kale zerinde bulunuyordu ve eskiden Macaristan'n Trkler tarafndan istilsnda, Kral Bela ile ocuklarna smak olmutu. Osmanllar, kaleye hibir taraftan im -dd gelmemek ve u suretle muhafzlarn teslim olmaa mecbur brakmak iin, iki kule yaptlar.704 5.000 kii ile Klis'in kurtarlmasna koan Piyer Krosi tammiyle malb oldu.705 Askerinden pek az bir miktar kaarak kurtulabildi. Klis kumandan, Krosi'in Trkler tarafndan bir mzraa saplanm olan ban grnce, kurtulu midi kalmad ve itaat etti.706 Murd, birbirini mtekib Bozko, Berizlo, Obrova kalelerim al -dj.707 Dier
Varasden muhasarasnda bir glle Wr srada durmakta olan sek'z Trk askerinin bacaklarn krarak, bunlardan besi mteakiben yaralarnn te'sriyto vefat etmilerdir. 701 Guva> Tarihi, s. 203. 702 Marmora, s. 210. Parota, Venedik Tfcrtht, 6, 8, s. 613. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/158-161. 703 Peevl, varak: 65, Macar mverrihleri Verbozen sancakbeini Alborad diye yazarlar. 704 Peevi, va: 65, Cell-zde, va: 195. Solak-zade, va: 112, Ali, 249, ttoanfl, 1, 8. Katona, 20, s. 1042, Ferdi, varak: 254. 705 Peevl, varak: 65, Celal-zade, varak: 195, Solak-zade, varak: 112. Ali, varak: 249. Katona"da stoanfi, 20, s. 1042. Gnv* Tarihi, varak: 208. Per-UI, varak: 254. 706 latoanfi, 20, 13, 707 Peev (varak: 68), onlara u isimleri verir: Obrovaca, Budak, Derislak (phesiz ki Berizlo'dur). Peev, Osmanl mverrihleri iinde en mkemmel bilgi verenidir. Mevkilerin isimlerini doru -olarak tesbit eder; nk kendisi, eskiden Ks sanca mlhakatndan olan Kirka sancak -beliinde bulunmutu; ancak Musl Mehmed Paa Klis sancana memur olduu zaman azledilmitir. stoanfi ile ondan naklen Engel, i -mek (Schimeck), Fessler Klis ile dier kalenin, Macar ordusu Kayaner kumandasnda muharebeye giritii zaman Osmanllar tarafndan zabt olunduunu yazarlar. Lkin Kayaner ancak Austos nihyetinde hareket etmi ve Klis ise Peev

Sayfa

209

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

taraftan da Bosna Vlsi Husrev Be ve Yahy-olu Mehmed Paa, Osmanl Devleti ile Ferdinand arasnda akdolunmu sulha ramen, Macaristan zerine taarruzda birbirine rekabet ediyorlard. Ferdinand bu taarruzlar durdurmak iin Drava'mn dou sahilindeki Kap-rovana'da 16.000 piyade ve 8.000 svariden mrekkeb bir ordu toplad. Hemen hepsi Husar olan bu svariler Lui Pegri ve Pol Baki ile sonradan affedilen ekya resi Ladislas More'nin kumandasnda bulunuyorlard. Dier kumandanlar arasnda Bohemyal Oberilik, Avusturyal Har-dek Kontu Jul, stiryal Jan Ungnad, Karintiyal Erasm Mager, Tirolyeli Lodron Kontu Luyi, ordunun bakumandan Karniyolah Kayaner nazar- dikkati celbediyordu.708 Semendire Vlsi Yahy-olu Mehmed Paa Macaristan ordusunun Kaprovena'da toplandm haber alnca Vok-var'da imdadna gelmeleri iin Alacahisar'da kardei Ahmed Be'e, Bosna Vlsi Husrev Be'e, Izvornik Bei Ca'fer'e, Murad Voyvodaya ulaklar gnderdi.709 Bu srada Kayaner ordusu sekizi byk apta710 49 top ile Valpo, yaknlarnda Karaia'yi gemi ve muhasara edecei Eek (sek) duvarlar altna kadar gelmiti; ancak Mehmed Be'in kendisini srekli olarak ta'ciz etmesi yznden savunma durumunda kalmaa mecbur oldu. Birok Eflklar, Bohemyallar, aykistler, Nasadistler (Tuna gemicileri), 711 Martolozlar (Srbistan askeri, hudud muhafz) Macaristan ordughnn etrafna dolarak toplarn at ve kzlerini aldlar, mh immat ve erzak geliini kestiler; ordugh o kadar yakndan tazyik olundu ki, hibir nefer istihkm hattndan ileri gemee cesaret edemiyordu. Erdod mevkiinde levazm bulabilmek midiyle Kaayner ric'at etti. Lkin Voka nehrinden geilirken kpr byk apta toplarn arlna dayanamayp krld; toplar da suya derek batt. Kayaner muhasara toplarn terket -mee712 mecbur olarak, sahra toplaryla bunlarn arabalarn zincirlerle birbirine balayp iki saf hlinde tertip etti; o surette ki, ordu bunlarn arasnda hareket hlindeki bir istihkm iinden gidiyor gibi yrrd. Deakvar'da, Martolozlarnm en gzdeleriyle birlikte olan Yahy-olu'yla Klis ftihine tesadf etti. Buna ramen Hristiyan ordusu Vertio Da'-nn en yksek tepesini iddetli kar yaarken geti; lkin dz arazye varldnda geitte kendilerini beklemekte

210
Sayfa

ile Cell-zde'nin rivayetlerine nazaran 943 Ramazan' sonunda (Mart 1537) zabtedilmitir. 708 Katona'da Istoanfi, 20, s, 1045. 709 Peev, varak: 69. 710 Peev, varak: 69. Bunlara 'balyemez' ad verir. 711 Peev, varak: 69 ve tstoanfi. 712 Kezlik.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

713 714

Fessel, Viyana Muhasaras. stoanfi, , 13, Kolonya basm, ondan naklen Engel ve Fessler.

Sayfa

211

olan Trk svarilerini karlarnda buldular.713 1537 Knun- evvelinin birinci gn iki tarafn svarileri birbiriyle tututular; bu ilk atmada Viyana ve Gn muhasaralarnda o kadar eref kazanm ve Nevstad civarnda Kaasim Be frkasn nahv etmi olan Pol Baki en kahraman arkadalaryle beraber kurun yamuru altnda can verdi. Yine o gn akam Kayaner, Gorya ve irokopolya arasndaki sahrada ordu kurdu. Mutlaka iki mahrecden birini semesi lzm gelirdi: Biri Fasika'dan Valpo'ya giden geit ki, fersah uzunluunda bir orman arasndan geiyordu; dieri Gorya'y solda brakarak, affedilmi ekya resi Ldislas More'ye it olan Sent-Elizabet kalesine giden geit. Bakumandan, orduyu u bulunduu tehlikeli halden karmann yollar hakknda mzkere etmek zere meclis toplad: Uzun mzkereden sonra Valpo yolundan ric'ate devam edilmesine karar verildi. Lkin Ldislas More gece kalesine giderek Jan Ungnd ve Papas Si mon Erdodi dah onu tkb ettiler ve kaleye girmee muvaffak oldular. Luyi Pegri ile Kayaner dah gndz olmazdan nce, alaka katlar. Lordon Kontu uyand zaman Macaristan, Istirya, Karniyola askerinin kendisini brakp gittiklerini anlad; ya galebe etmee ya lmee kesinlikle azmederek Erduda kalan Tirolller, Avusturyallar, Karintiya-llar, Bohemyallarla birlikte adm adm Osmanl ile mcdeleye karar verdi. Atla saflarn nnden geerek askeri vazifelerini fya tevik ve kamaktan gelecek utanc ihtar etmekte iken, bir nefer: - Gzel sylyorsun Lodron; senin alt, bizim ise yalnz iki ayamz var; sen bizden kolay kaabilirsin diye bard. Bu szler zerine Lordon atndan inip bu ekilde szn kesmee! cr'et eden neferi klciyle ldrdkten sonra, silh arkadalarna hitaben: - Kardeler; ben de sizinle birlikte piyade olarak kavga edeceim. dedi.714 Atlarn hastalara, yarallara datp, hareket emrini verdi. Ordughndan kar kmaz Osmanl svarisinin hcumuna urad (2 Knun- evvel 1537), Karintiya kuvvetleri kumandan Mager, parlak apkas ve zerindeki tylerle hasmn silhlarm herkesten nce kendi zerine davet ederdi. Her taraftan zerine hcum edilerek ldrld; fakat haytn pahal satt. Avusturyallar, reisleri Gunringer, Jorj Tayfel, Gebhard Belzer, Leonar Lamberg Trkler'in eline dtkten Trn Kontu Nikola yaral olarak

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

katktan sonra, ldrldler. Ancak reisleri Alber ilk'in daha muharebenin banda alaka terk etmi olduu Bohemyahlar'n kltan geirilm esi hepsinden fec oldu. Bandan ve gsnden ar yaral olan Lodron, maiyyetindeki Tirolller'le beraber bir havuzun kenarna kadar ric'at ettirildi. Byle sktrlmas neticesinde her taraftan kuatan dmana mukavemet edemiyerek -kendi cesur olduu iin cesaret erbabn takdire muktedir olan- Klis Bei Murd Be'in ihtar zerine alay timarl ile teslm oldu. Esirler stanbul'a gnderildiler, fakat yaralarnda asla kapanma mdi olmayan Lodron, Mehmed Be'in emriyle muhafzlar tarafndan ldrld. Ordugh ile btn toplar gliblerin eline geti. Osmanllardn aldklar toplardan bilhassa biri, uzunluu ve ap itibariyle nazar - dikkati celbediyordu ki, otuz sene sonra Siget muhasarasnda ve XVI, asrn son muharebelerinde Kayaner Topu715 ismiyle tekrar meydana ktn greceiz. Pol Baki, Lodron ve Mager'n balar payitahta gnderildi.716 Jorj Tayf el ve Gebhard Belzer -sonralar Tomas Nadaski tarafndan bir muharebede tutulup esarette bulun-durulan- Murad Aa ile mbadele olundular. Firari Pegri ve Kayaner Viyana'da habsedilerek birincisi Gra (Graz) ve nsbrk, ikincisi Kosta-nia kalesinden firar ederek, Bosna sancakbei Mehmed Bele' muharebeye giritii halde, hyanetine ortak etmek iin bir ziyafete davet ettii Zirini tarafndan ldrld.717 Akdeniz'de Birok Adann Fethi Macaristan'da bu vak'alar cereyan ederken ve Sultn Sleyman Kor -fu zerine yaplan seferin neticesinden hond olmayarak Arnavudluk sa hillerini terkedip stanbul'a dnerken, Venediklilerle gerek karada, gerek denizde cenk devam ediyordu. Korfu muhasarasnn kaldrlmasndan sonra, Mora sanca hkmetinde bulunan vezr Kaasm Paa718 Mal-vazya ve Napoli Di Romanla zerine giderek, bu iki beldeyi muhasara etmesi iin emir ald. Koron ve Modon'un terkinden sonra, bu iki mevk Venedik ile II.
Selftniki'de Koyan tojm-y*.' stoanfi, 13, s. 218. Kolonya (Kola) basm. 717 stoanfi; Peevl, varak: 70. Kayaner'in hyanet gstermi olduunun Osmanl mverrihi is&nyle te'yid edilmi olmas bu vak'anm doruluu hakknda hi bhe brakmaz. Cell -zade, varak: 200. SolaJc-zade, vaak: 112. li, varak: 247, 35. Hadise. Ltf!, varak: 83-64, Ferd, varak:. 270, gibi Osmanl mverrihlerinin Kalaner't Koysa>a tebdil etmeleri, tstoanfl le Kantemlr'in (Sleyman 1, nu: 15) Koyanus Ve cKop -hak eklinde tebdil etmelerinden daha affedilebilirdir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/161 -164 718 Parota, s. 164.
715 716

Sayfa

212

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Byezd arasnda akdolunan ahidnme mucibince Venediklilerde kalmt. Kapdan Paa Hayreddn Barbaros, ser-asker Ltf Paa donanmann te ikisini stanbul'a gtrdkten sonra 70 kadrga ve 30 ekdiri ile henz Venediklilerin elinde bulunan adalar tekrar zabt etmek zere Akdeniz'i dolat. Bu adalarn birou gerek mdfaa vstalarnn yokluundan, ge rek Hayreddn Barbaros isminin verdii dehetten dolay, ilk ihtarda teslim oldular ki, u adalar o cmledendir; Omiros719 tarafndan bereketli koyun srleriyle, budayyle, arabiyle, vlen ve Yunan'm en byk filozoflarndan ruhun lmszl nazariyesinin ilk nairi Fisagor'a kadm irakiyyn (illuminisme)720 muallimi Fregides'in vatan Sira, y-hud Siros (ira); Ail'in -validesinin himmetiyle kadn klnda ve Kral Likomed'in cariyeleri arasnda- sakland ve buna ramen Ulis tarafndan bilindii ve uzlet gnlerinde Asil tarafndan Piros'a hmil birakilan Deidamia'nn721 doduu Skros; Roma mparatorlar zamannda kt hretle mehur bir srgn yeri olup Jovenal'in Romallar'n ahlk fesadndan istifde etmek isteyenlere, cinyetleriyle oraya srgn edilmee hak kazanmalarn tavsiye ettii, talktan ibaret ve tik a trihinde Giraks722 ismiyle mruf Jora nmndaki kk ada; hi nebat yetimeyen bir kayalk olup tncil-nvis tarafndan Apolalipsis'in723 tanzim edildii yer olan ve birok limanlar Akdeniz korsanlarna snma yeri ittihaz edilen Patmos; Pizani ailesine it olup724 dier alt ehre kar Omiros'un doum yeri olmak erefini kazanmaa alan byk ire byk bir ant-mezar yaptran -lk a trihinde Jus adyla mruf- tos; Kiriniler'in maliknesi olup Karyalilar tarafndan Pira, sonralar Pilea ad verilen ve lk a trihinde Astipalea ismiyle yd edilen Stampella;725 nihayet san'atiyle, denizciliiyle Atina'ya rakb ve Salamn muhrebesiyle Jpiter mbediyle, Rumlar'n tahakkmnden Os-manllar'n zabtna kadar bir felket menb olmaktan hli kalmayan servetiyle dima hrete sahip olan, tik a trihinde Unon adiyle anlan Ein. Ein Adas, vaktiyle Atinallar tarafndan ele geirilerek ahlsinin bir ksm katlim ve bir ksm nakl olunmu,726 ve sonralar Roma konsolosu Publius Supliius tarafndan zabt edilerek hemen btn ahlsi
719 720

Omiros, Odbse, 15, 402. Dlogen I*ert. Suidas lero, Ouest Lo*e, 1, 1, 721 Propertlus, 722 JuvenaJ, Hicvlyye, 1. 723 Tornfort, 1, 2, Mektup: 10. 724 Kezallfc, Mektup: 6. 725 Bizansl Stephanus, De TO&ibus. (lhi Sofra.) 726 Tustdid (TuMdides), 1, 106, 108; 2. 27; 4, 57.

Sayfa

213

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

esir edilmi olduu gibi, bu defa da Barbaros oradan 6.000 esir almtr.727 Osmanl Amirali, Paros, Antiparos, Tine, Naksos adalarnda daha ziyde mukavemete tesadf ettiyse de, bu mukavemet ele geirilmelerine mni olamayp geciktirmekten baka bir netce vermedi. Mermerle-riyle mehur olan Paros'ta ilknce Karyallar ve Fenikeliler, daha sonralar Arkadyallar ve Giridliler sakin olmulardr; Giridliler'in resi adaya ilk ismini vermi ve sonra bu isim Propontid ile Trakya sahillerinden pek uzak olmayan Tasos (Taoz) adas muhacirlerine gemitir.728 Bizans corafyacs Stefanos adamn Paros isminden evvel birbirini mtekib ald alt ismi zikreder.729 Kezlik Rumca'nn Paroslu gibi muamele etmek darb- meselini zikreder ki, hinne ve imanszca hareket etmek demektir; ada skinlerinin bu kt hretlerinin sebebi udur ki, Mitadi tarafndan mahsur bulunduklar zaman teslm olacaklarna dir vaadlerine aykr davranm730 ve Mitadijjpin muhasaray kaldrmak zere te'diyesini art olarak ileri srd yi: talan akeyi vermemilerdir. Temistokles sonralar kendilerini vergi |ltna ald; Peloponnes muharebesi esnasnda amiral Teramen adann yuk|r smf ahlsine vergi koymakla beraber bunlar demokrasi frkasna frahkm etmitir.731 Bir mddet Batlamyuslar'la Mitridd tarafndan tasarruf olunduktan sonra, tekrar Atinallarn, daha sonra Roma ve Biz|hsllar'n eline dt. Paha sonralar Venedik memleketlerine ilhak edilerek Somariva ailesi, daha sonra Krispo ailesi, nihayet Venieri ailesi hissesine isabet etmi ve bu aile tarafndan Sagredo'ya vasyyet edilmiti. Mukavemetten sonra barut kalmadndan kaytsz artsz teslim olmaa mecbur oldu. Glib, ahlden ounu ilerinde Sagredo da dahil olduu halde- esr alp gtrd.732 Eskiden Tenos denilen Tine adas -+$ menblarnn okluundan dolay (su ile alkal bir kelime olan) Hydrossa ismiyle yd olunur- evvel Osmanl ordusuna teslimiyet arzletmiti; lkin Giridli-ler'in yardmlar zerine isyan ederek Trkler'i karm ve ikiyz sene Venedik idaresi altnda kalar ak, bu hkmetin ^kdeniz'de en son hkmnde bulunan yer, bu ada olmutur. Btn Akdeniz adalarndan yalnz Naksos (NJikaa) adadr ki, Hayreddn ile bir ahidnme imza ederek, bununla Osanl devletine vergi ver-

214
Sayfa

727 728

Parota, 1, 8, s. 616. Manner, Corafya, c. 9, s. 75, Strabon ve Stephanus'dan naklen. 729 Bu alt isim unlardr: Demetriaa, Zachythos, Hyria, Hllieosa, Mnos, abamla. 730 Stefanus, de Urbibus, Herodat, 6, 132. MMtadl'de Komelius Nepos. 731 Diodor, 13, 48. 732 Farota, s. 617. Sagredo, s. 247.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

meyi tasdik ve her sene bebin duka vermeyi tlahhd ediyordu. Lkin itaati, yamadan kurtulmasn te'mn edemedi. D Krispo, ilk senenin vergisini derhl te'diye etmi olmakla beraber, Osjrnanl Amirali adadan nakit ve emtia olarak takriben 20.000 duka ald.733 Kiklad adalarnn kraliesi hkmnde olan Naksos -ki Tezen'in terkettii Ariad ile izdiva eden Dionis'in hkm altna gemitir- pek eski bir zamandan beri Paros ve Andros ile etrafndaki dier adalara stn gelmiti. Birbirini mtekib ismini ve sekenesini deitirerek, evvel Trakyallar tarafndan - toparlak eklinden dolay- Istrongil,734 sonra Tesalya prensleri tarafndan Dia, nihayet Karyallar*n resi ismine nisbetle Naksos ismini alm, daha sonra Rm muhacirleri gelip ikaamet etmilerdir. Rumlar, Naksos muhacirlerinden bzlarnn tahrikleri zerine, onlara vatanlarn alver-mek isteyen Mile (Milet?) Acem valisi Aristagoras vuku bulan ilk hcumu muvaffakiyetle mdfaa ettiler. Lkin Datis zamannda Acem donanmas Adalar Denizi'ndeki adalar talan ettii zaman Naksos bunlarn mterek talihsizliine uramaktan kurtulamad; mbedleri tahrb edildi, ahsi esr olarak nakledildi.735 Naksos Acem istils musibetini hatrlayarak, Salamin ve Plata nrmyle nl olan muharebe gnlerinde Yunan hrriyeti iin mcdele etmek zere bir donanma gndermitir.736 Ondan sonra Romallar'n tahakkm altna gemitir. Antuvan Filipi muharebesini mtekib aday Rodoslular'a terk ettiyse de, az bir mddet sonra tekrar ald. Hallar Kostantin hkmetini taksim ettikleri vakit, Venedik Cumhuriyeti Akdeniz Adalarn kendi nm- hesaplarna elde etmek zere asilzadelere izin verdiinden, Marko Sanoto Naksos, Paros, Antipa -ros, Milo, Argentria, Sifanto, Poliandro, Tanio, Nio, Santorin737 adalarn zabt etti ve mparator Hanri'den Aripel (Akdeniz Adalar) Dukas bertn ald. Osmanl devletine senelik vergi vermeyi taahhd eden Jan Krispo, Sanoto'dan beri adann 20'inci dukas, ve Naksos, Hayreddn'in deniz aknlarnda Osmanl pdihna itaat ettirdii adalarn 10'uncusu738 idi. Napoli Di Romania ehri -ki mitoloji, te'ssini Nipton'un olu Naopolius'a kadar karr- Osmanllar tarafndan, Korfu'nun kurtuluundan i'tibren 18 ay muhasara edildi. Denize doru uzanm bir dil zerinde in
733 734

Parota, 8, s. 617. Sagredo, 1, 5, s. 245. Diodor, i. 735 Herodot, 6, s. 96. 736 Diodor, 5, S. 52. 737 Ttomfort, arkta Bfc Seyahat Hikayesi, 1, s. 254. 738 Scyros, Jura, Pathmos, Stampalaea, Nlo, Egne, Paros, Antiparos, Tine, Naxos'.

Sayfa

215

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

216

olunmu olan bu mevkiin bir taraf yanalmaz kayalar ve dier taraf denizdir. Mnferid bir kaya zerine yapml bir kule dman gemilerinin girmesini nler. Mevkiin tab en zayf olan noktas, yni ehri ka raya balayan Palamed Tepesi'nin hkimiyeti altnda bulunan ciheti bur ve kulelerle en fazla tahkim olunan ksmdr. ehrin bu taraftan da ile dil arasnda skm olan girii, bir muhasara ordusuna, mkilttan baka birey brakmayan bir geit tekil eder. Limann dnda dik kayalar dan ibaret sahil, karaya asker karlmasna engel olduu gibi, birok yerlerin s olmas, olduka byk gemilerin yanamasna bile mni'dir.739 Napoli'nin ehemmiyeti ve bu mevkiin ele geirilemez olmas, Ftih Sultn Mehmed'in silhlarn davet etmise de, Belgrad ve Rodos'ta olduu gibi, burada da talih, mevkiin duvarlar nnde kendisini terketmiti. Rodos, Koron ve Modon fethinden sonra, burasn da almay kararlatrm olan Byezd dah muvaffak olairad. Sultn Sleyman, atalarnn neticesiz kalm mesilerini yenilemek iin Mora VUsi Kaasm Paa'y vazifelendirdi. Kaasm Paa, 14 Eyll 1537'de Argos'tan karak Napoli Di Romania'-y muhasaraya gitti. Evvel krlardaki hayvanlarn hepsini toplad: Lkin mevkiin kumandan Vetur Bosihio t Argos kaplarna kadar gtrd iki hcum ile bu yamann intikamn ald (4 ve 28 Tern-i evvel). Kaasm Paa 5 ay zarfnda haftada gn ehrin duvarlar altnda hareketler icra ederek, o taraflarda kavga etti. Toptan mahrum olmas, baka trl hcuma mni oluyordu. ubat'ta birka cakalos topu koyduysa da, mahsurlar hemen akabinde bunlar sessizlie mahkm ettiler.740 Nisan'n 5'inde muhafzlardan ikiyz kii su almak zere dar ktklar halde, yz kiilik bir frkaya rastladlar. Bunlarn o kadar azlkla grnmeleri dman hcuma cesaretlendirmek iindi. Hakkaten iki taraf arpmaya balar balamaz Kaasm Paa binden ziyde atl ile Sent-Eli Da'nn kar yamalarndan ortaya kt. Mcdele gayet iddetli oldu; Napolililer reisleri Ronkona ve Vetur Bosihio dhil olmaz zere - 50 yiit kaybettikten sonra ehre ric'at ettiler. Kaasm Paa bu muvaffakiyetten istifdeyi dnerek, zarar vermekten ziyde korku vermi olan toplan Palamed Tepesi zerine yerletirmek iin 10 gn urat. Ancak, 7 hafta sonra, yni Haz iran'n sekizinde, mahsurlar zerine byk apta toplarla ate etmee balad; yine Hazran'n 16'smda Napoli'den 3 fersah mesafede Palao
Parota, s. 615. KoronelU (CoronelU), Tarihi ve Corafi H&ferater, yine ini mellifin Egeo Redivio eserine mracaat, s. 47. 740 Guvaso Trihi, s. 106-107, Venedik. 1549.
739

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kastro'da bulunan ordughn terkederek, ehre bin adm mesafede Azze Venerand Kilisesi yanna yerleti. Birinci hcumda haric istihkm zabtederek tahkim etti ve oradan Venedikliler zerine gayet iddetli ate etmee balad. Kaasm Paa 20 Austos'ta gayet byk bir top tyin etti ki, gnde kantar arlnda 20 ta glle atyordu; mahsurlar bu topu karakoloso, yni kemik-kran diye isimlendirdiler. Palamed Tepesi zerine konulan byk apta 8 top ile hric istihkm zerine yerletirilmi olan daha kk dier 7 top741 ehir zerine daim ate ettikleri gibi,, bu suretle dman alkoyarak, Osmanl askerini korumu ve bunlarn hendek kenarndaki kayalar zerine yirmi adm uzaklnda bir istihkm in etmelerine frsat vermiti. Mahsurlar ekseriya geceleri merdivenlerle duvarlardan inerek hendei geerler ve hendein te tarafndaki kayalardan trmanarak istihkmlarda yerlemi olan Trklerin zerine derler, epeyce adam ldrerek esirlerle dnerlerdi. Kaasm Paa neticesiz kalan bu kadar mesaden ve dmann mtemdi yrylerinden yorularak 14 Tern-i sn'de muhasaray kaldrp Argos'a dnd. Venedikliler, o dndkten sonra, Palamed Tepesini igal ettiler. Bununla beraber karakol muharebeleri btn k ve ertesi bahar esnasnda devam etti. Kaasm Paa Napoli kumandam Pizani'nin yorulmak bilmez mdfaas karsnda ric'at ettikten sonra, Argos'ta klliyetli miktarda asker brakarak, kendisi nebaht'ya ekildi742 Napoli Di Romania muhasaras Sleyman'n saltanatnda asker trihin bir safhas olmaktan baka birey deildir. Pdih bizzat Bodan Bei zerine yrd. Hayreddn Barbaros Akdeniz'de Venedikliler ve onlarn ellerindeki adalar zerine aknlarda devam etti. Msr Vlsi Sleyman Paa Kzldeniz'de Portekiz donanmasyle cenk etti. Bu muharebenin hikyesine girimezden evvel, idarenin muhtelif ubelerinde meydana gelen mhim deiiklikleri zikretmek cb eder.743
Venedik mverrihleri Sacri Passavolanti diyorlar. Sacri kelimesi Trke'de sakar demek olan fa1* sacerden bozma olup a|fcaloz> Y^hud balyemez topu* n&nasndadjr, 742 Gnv^ay Tarihi, varak: 208. Pizani (Pisani) iin Marya Dey Frari (Maria dei Frari) Kili -sesi'nde Nikola Pizani tarafndan yaplan kabrin kitabesi udur: Benedictus Pisarus vir Clar .Imp. Tu ra classe altera ex Jonis in Hellespondum fugata altera in Ambracio sinu apta, Leucade et Cephalonia expugnntis aliisque recuperatis insu -lis, Nauplia obsidione liberata, Nichio saevissimo pirata inter-fecto, Divi Martii Procurator creatus pace composita Corcyrae obiit. Bu kilisede Pafus piskoposi dier bir Pizani iin yaplm makber vardr ki, onun da kitabesi udur: Jacobus Pisaurus Paphi Episcopus, qui Turcas bello, se ipsum pace vinecbat ex nobili inter Venetos ad nobiliorem inter angelos familiam de-Iatus, nobilissimam in illa die coronam justo judice redden-dae hic situs expectat, vixit annos platonicos. Obiit 1547, 19 Cal. ab. 743 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/164 -169.
741

Sayfa

217

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

dri Deiiklikler brahim'in dmesinden sonra, evvelce yazdmz vehile, Aya Pa -" vezr-i zam olmutu .Bu mnsebetle ikinci vezirlie gelen Kaasm Paa, tamah ve irtikbndan dolay ksa bir mddet sonra azledilerek, yerine Rumeli Beglerbei Mustafa Paa tyin olundu. Belerbei Mustafa Paa'ya halef olan Lutf Paa, bir mddet sonra nc vezrlie nail oldu.744 Lutf Paa, bu vezirlik ve belerbeilk sfatiyledir ki, Puy ve Korfu seferlerine ser asker olarak kumanda etmitir. Venedikliler'den 10 ada alm olan Hayreddn, stanbul'a muzaffer bir ekilde dnd vakit Pdih kendisini byk bir iltifatla kabul ettii halde, Lutf Paa geici olarak gzden dmt. Osmanl mverrihleri bu tevecchszln sebebini bildirmiyorlar; yalnz azledildiini ve birka gn sonra tekrar makamna getirildiini sylyorlar.745 kinci vezr Mustafa Paa 30 Mays 1538 (1 Muharrem 945) 'de vefat ettiinden yerine Lutf Paa, onun yerine de Rumeli belerbei Mehmed Paa tyin olundu. Anadolu belerbei olup Kbrs Ftihi Lala Mustafa Paa'nn kardei olan Husrev Paa, bilhare Lutf Paa'nn veftyle onun yerine geldi; Rstem Paa Di-yrbekir belerbeiliinden Anadolu belerbeiliine, Bal Be Rm (Amasya) belerbeiliinden Diyrbekir belerbeiliine geti; sancak-bei Hseyin'e Amasya belerbeilii verildi.746 skalavonya'da Poega (Pozaa) yeni livas Yahy-olu'na verilerek, Semendire sanca da Ars-lan Paa'ya tevch olunmutur ki, bu zt daha sonralar Budin'e tyin olunmutur; Sleyman'n saltanatnn nihayetine doru bahsedilecektir.747 Dvud Paa, o zaman Kzdeniz'de Osmanl donanmasna kumanda etmekte olan Hadim Sleyman Paa'nn yerine Msr Vlsi oldu.748 Pdih, kendisinin yokluunda stanbul muhafazasn sadret kaymakam sfatyle Ferhd Paa'ya ve Kk Asya'nn umm nezretini Aydn ve Saruhan Vlsi
brahim'in sukutu, onun koruyucusu olan Dlkadiriyye valisi Mehmed Paa'mn da gzden dmesine yol aarak, mansb Rstem Paa'ya verildi; m ve Amasya belerbeleri yer deitirdiler. Bir mddet sonra Rstem Paa Karaman beler-beliine, ve tlys Paa Dlkadiriye beliine tyn olundu. Bu deiikliklerin hepsi Sleyman Paa'mn Arabistan'a ve donanmann Polya'ya gitmesinden nce, 1537 senesinde vuku bulmutur. Azlolunan vezr Kaasm Paa ile Napoli muhasarasn idare eden Kaasm Paa baka baka ztlardr. l, def -ter-i vzer'da (s. 249), bu durumu pek iyi gsterir. 745 Ferdi, varak: 276, 276. 746 Kezallk. varak: 279. Ali, 36. Hadise, varak: 250. 747 Ali, 35. Hadise, varak: 249. Ferdi, varajk: 250. 748 Sleyman Paa Msr Valiliine 931 (1524>*de arlarak 941 (1534) senesine kadar kalmt; ona halef olan Busrev Paann yerine iki sene sonra yine Sleyman Paa nasboluaarak, iki sene daha memuriyet etmitir.
744

Sayfa

218

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ehzade Mustafa'ya tevd etti.749 O srada bir Floransa elisi, ar hediyelerle stanbul'a, Dk Kozme D Medii'nin bir mektubunu getirdi; Pdih, talyan memurunun stanbul'a ikaametini uzatmasn istedi ve gnlk sofra masraflar iin klliyetli ake tahsis etmek suretiyle Floransa'mn bu hareketinden dolay honudluunu gsterdi. Osmanl trihinin zikrettii ilk ta'yint yni seferlerin tamiyye (sofra ve yiyecek masraflar) si olarak pdih tarafndan verilen ilk ake budur.750 Bodan Seferi Bodan 22 seneden beri, Osmanl Devleti tbiiyyetini tanmakta olduu halde,751 Pdih bu memleketin prensi Rare'in durumundan memnun olmadndan, zerine sefer at. Viyana seferi esnasnda Bog-dan Bei Rare'in elisi Totol Logotet Budin nlerinde Osmanl ordughna gelerek, efendisi tarafndan Pdih'a ball hakknda te'mnt vermiti. Dnnde Sleyman'dan, dn yinlerinde serbestlik ve bein (voyvodann) seilmesi hakknn Boyar (asilzdegn) lara verildiini bildiren bir bert ald, u kadar ki: intihb, Devlet tarafndan tasdk edilecekti.752 Boyarlar'dan mrekkeb bir temsilciler hey'etinin tbiiy-yet almeti olmak zere her sene stanbul'a 4.000 duka, 40 ksrak, 20 tay getirmesi kararlatrld. Sultn Sleyman, Viyana'dan dnnde, kararlatrlm olan hediyeleri bizzat Piyer RareHen alarak, karlnda batanbaa kapl bir samur krk (vezirlere mahss libas), iki tu (sancak-bei almeti), bir koka (yenieri ortablarinm serpuu) verildi. Bundan baka Total stanbul'da efendisinin nmna bir saray insna msade ald ki, hlen (mverrih zamannda) Bodan Saray nmyle mevcuttur.753

l, 36. Hdise, varak: 250. Cell-zde, varak: 206. Ferd, varak: 279. Bu mverrih (va: 350), Floransa'mn ikinci Mr sefaretinden bahsederek Duk&'y gah Frane Bei gb Frane serdar diye yd eder. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/170 -172. 751 1516'da. Engel, Bodan Trihi, s. 104 ve Eflk Prensi Nagun Hkmeti. 752 Kantemir, Sleyman Saltanat, i iaretli haiye. Bu tarihi, bu berat Sobiyeski'nin 1686'da yakmasndan nce grdn te'mn eder. Bununla beraber Kantemir'in ifdelerinden Bodan trihiyle ilgili olanlara, Trkler'in trihine dir olanlardan daha ok i'timd etmek lzm gelmez; KantennYe gre, Bodn Bei, Budin'e 1529 senesinde gelmitir; hlbuki olu Etiyen 1517'de vefat etmitir. Engel'in Bodan Trihi (s. 164 ve 167) yle yazar: Bu mukaveleler (yni Sleyman tarafndan Budin'de verilen bert mnderict) Trkler tarafndan Prens Piyer Rare'in hkmetine kadar tamamen icra olunmutur; o zaman Piyer'den bir harai (hara) istediler, lkin Rare 1529 senesinde dukalk makamnda bulunuyordu ve Sultn Sleyman bert selefine deil, ona vermitir. 753 Kantemir, Sleyman, e e iareti! haiye, s. 229.
749 750

Sayfa

219

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Son zamanlarda Rare'i gerek harc754 denmesinde imtina gstermesinden (Sultn Sleyman'n bir hatt- erifi haracn talebini men' ettiinden bu mmkn grlmez), gerek Osmanl Devleti'nin dostu olan Polonya Kral Sigismund ile muharebe etmesinden, Macaristan Kral Ferdinan ile mzkerelere girimesinden ve Alvazio Gritti'nin katlind e kendisinin de rol olduundan phelenlmesinden dolay, Pdihsn gazabn davet etmiti.755 Bodan seferini son sebebe balamak lzm gelir. Sultn Sleyman stanbul'dan babasnn, II. Byezd'in, Ftih Mehmed'in trbelerini ziyaretinden sonra, 11 Safer 945 (9 Temmuz 1538, Sal) tarihinde hareket etti. Ertesi gn, Mustafa Paa'dan dul kalm olan hemi resi vefat etti. Edirne'de, Pdih, yeni Rumeli Belerbei Husrev Paa ile Basra'da Arab Bei Emr Red'in756 olunu el pmee kabul etti. Emr Red'in temsilcisi, o vakte kadar mstakil kalm olan pederi nmna payitahtnn anahtarlarn Pdih'a takdim eyledi. Sultn Sleyman yalnz hutbe ve sikke hukuk- saltanatn muhafaza etmek ar-tyle, Red'i emaretinde brakt.757 Babada'nda Seluklu Pdihlar zamannda bir takm Trk muhcirleriyle Tataristan Dobrucas'na gelip yerlemi olan ihtiyar Trkmen Saltuk (Saltk) Dede'nin mezarn ziyaret etti. Krm Hn Shib Giray 8.000 svarisi ve btn olanlar ve oullanyle Ya*da Osmanl ordusunu iltihak ederek balln bildirdi.758 Ordu top sadlanyle, yenierilerin el silh boaltmalaryle ota- hmynu kurduktan sonra Ya ehrini atee verdi; Rare'in yeni yaptrd saray ile btn kiliseler yand. Pdih Semendire sancak-benin svarilerini ve Tatarlar' fi-rr bein takibine me'mr ederek, kendisi de ordunun geri kalan ksmiyle onlarn arkasndan hareket
Kantemir, a.g.e., i i aretli haiye, s. 222. Ali, 36. Hdise, varak: 250. Muharebe sebebi olmak zere haracn te'diyesinden intizamszlk vuk-xam ve devletin dmanlarna para gnderilmesini zikr eder. 755 Kovamhih, Scrpto-res mlno*es rerum hungarlcarum De rebus gestis Jto-aunis Regs Hungariae autore Veiantlo adl eseri, s. 58. 756 Red kelimesinde yanllk yaplmtr; Diyr- Basra hkimi Mekaas olu Emr Rid'dir ki, nic e zamandan beri hutbe ve sikkenin sahibi ecdad olduu halde, bu defa Mani' nmndaki olunu, veziri makamnda bulunan Mr Muhammed'i, kazaskerini birok hediyeler ve Basra'nn anahtarlar ile birlikte gndermiti. Gelen adamlar 27 Safer 945'te Pdih'm huzuruna kmak erefine nail olup Basra hkmeti eylet unvnyle Emr Rid'e verilmi ve bert, sancak, hil'at gnderilmitir. 757 Ali, Hac Kalfa'nin Rm-Ui's, s. 27-30. 758 Cell-zde (varak: 219), ve l (varak: 250) u isimleri verin Mest -i hn Abdullah Olan'n olu Ma'k Olan, Murtaza Olan, Hac Halil Olan, rn Belerden Baba -Beg, Hce Mama-beg, Haan Pulad Beg, Baypulu Beg (?), Mrn Beg, Kpak Bei Hac Al Beg, Kk Beg, Manfut (Mangut) Be* i Can -beg, Ak-babay Mrz, Kust Mrz, Selm-h Beg, Ahmed Paa-beg, Ali Hac Beg, brahim Beg, Tugalib Beg (?), Bird -Gz Beg, Keml Beg, N Mrz, Ak-Kk Be, (Kazan Hn'nn elisi Nuku Be, Abdullah'n elileri Yahi ve dak Be ve dierleri). Kap-olam (kap muhafazasna memur) demek olan olanlardan Timur trihine it kitapta bah setmitik ki, orada alan (olan) ismi altnda grnyor lar.
754

Sayfa

220

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

etti; Eflk Bei tarafndan gnderilen 300 Ulak nclk ediyordu.759 Piyer Rare, sk ormanlar iinden Tran-silvanya'ya kat. Osmanllar yaklatnda, Suava ehri mstahkem olduu halde mdfaaya almakszn, teslim oldu. Para dolu flarla dolu mahzenler, kymetli krkler dolu maazalar, gm kseler, altn cild-li ncirler, kymetli talarla mzeyyen kllar, voyvodann btn haznesi gliblerin eline geti.760 Sultn Sleyman Boyarlar' davet ederek, onlarn ricas zerine Rare'in kardei761 Etiyen'i Bodan Voyvodalna tyn edip beylik almetlerini, yni koka, samur krkl kaftan, tabi ve nekkaare, tu ve san cak verdi.762 Etiyen Rare'e verilen bert'ta, daha nce voyvodann iki senede bir vergiyi bizzat stanbul'a getirmesi, yaklmas seferin sebeplerinden birini tekil eden Tuna zerindeki Kili kalesinin yeniden ins, Akkirman ehrinin mstahkem hle konulmas ve Karadeniz ile Dinyes-ter ve Prut arasndaki arziinin haracgzrhk suretinde Akkirman muhafzlarna verilmesi bildirildi.763 Suava'da Sigismund'un bir elisi -k Sleyman'n gitmesinden nce, kymetli hediyeler takdim etmek zere stanbul'a gelmiti764 met-buna iltifatl nmeleri hmil olarak iade edildi; o srada, Budin'e snd zannedilen Rare'in teslim olmasn teklif etmek zere Rare'in sarayna bir avu gnderildi.765 Ordu, Prut'u geince (4 Terin-i evvel 1538), Budan'dan alnan araz Akkirman ve Kili sanca nmyle bir liva olarak tekil edilip Hasan Be'e verildi. Isak Kprs'nde, Pdihsn burada toplanmalarm emretmi olduu btn Osmanl memleketleri ulaklar zafer-nmelerle muhtelif mahallere gnderildi.766 Badd Valisi Sleyman Paa azledilerek yerine Dlkadir Belerbei Mahmd Paa tyin edildi.767

H, varak: 250. Ali, varak: 251. Peevi, varak: 73. Ferdi, varak: 291. Cell-zde, varak: 218. Engel, 8. 181. Bz-nme-t Sleyman!, cson begin kardei yerine sehven olu> yazar. 762 Peevl, Ali, Cell-zde. Ferdi, mezgr sahifeler. 763 l, Peev. Cell-zde, Ferdi. Engel, s. 181. (Vasat-i vllyeU Bodan* dan bir mkdr araz ikraz olnup Prut nehrlnn Akkirman tarafndan Khc (Kili) nm ehrun mukabelesinde Turl Suyna varncaya, kadar hudd ta'yri olnmai artyla. Peevl, c. 6. s. 212.) (Mtercim,). 764 Ferdi, yarak: 284. 765 Peevl, varak: 73. 766 Cell-zde, varak: 221, su eyaletlere ulak gnderildiini yazar: Lris -tan, Krdistan, Azerbaycan, Grcistan, Dmak, Haleb, Karaman, Rm (Amasya), Ejderhan, skenderiye, Cezayir, Saruhan, Oermlyfln, Aydn, spanya, Palasefc (?), Portekiz, Bosna, Semendi re. Hersek, tzvomlfc ve Av -lonya. 767 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/170 -172.
759 760 761

Sayfa

221

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Barbaros'un Akdeniz'deki Fetihleri Pdih, Yanbolu'da, vl bulunduu Diyrbekir'den gelmekte olan Rstem Paa ile, babasnn son olarak kazand muzafferiyetin haberini getirmekte olan Hayreddn Paa'nn olunu kabul etti. Sleyman, Yan -bolu havlisinde av ile elenmekte iken, Kapdn Paa muzaffer bir e kilde stanbul'a girdi: Pdih'n k geirecei Edirne'ye giderek balln bildirmek zere msade ald.768 Sultn Sleyman Edirne'ye gelerek, bayram srasnda Bodan elilerinin ar hediyelerini kabul etti ve Hayreddn Paa'nn geen yaz esnasnda Akdeniz'deki muharebeleri hakknda verdii tafsilt dinledi.769 Hayreddn Akdeniz seferine istanbul'dan ancak 40 kadrga ile kmt; nk deniz mevsimi girdiinde -vezirlerin kendi masraflaryle in etmeleri pdih tarafndan emr olunan-100 gemiden yalnz 10'u bitmi ve geri kalan 9O' henz tersanelerde, veyhud tehizat ikmle muhta bir halde bulunmutu. Hayreddn, btn donanma birlemedike denize kmak istemiyordu. Lkin vezirlerin bir entrikas niyetini deitirdi: yle yi kardlar ki, Andrea Dorya, Salih Res'in Msr'dan getirmekte olduu 20 tccar gemisini ele geirmek iin 40 kadrga ile Girid aklarnda dolamaktadr,770 Bu haber zerine, Hayreddn 3.000 yenieri ve bahriye kumandanlanyle771 birlikte, Malos Krfezi'nin medhalindeki yedi adann772 karaya en yakn olan Eskiyatu (Siyatos) adasna mteveccihen yelken at. Bir kaya zerine yaplm olan Siyatos kalesi alt gn, alt gece alan gediklerden dlerek yedinci gn hcumla zabte-dildi. Hayreddn mahsurlardan birounu kltan geirip 3.400 kiiyi de esr ald. stanbul'dan hareketinde henz tehiz olunmam 90 gemi ile Salih Res'in 20 kadrgas da Siyatos'da Amiral'in kuvvetine katld; bylece donanmann kuvveti yz gemiye (110 gemiye) yni bu sefer iin gerekli olan dereceye vard.773 Osmanl donanmas Siyatos'dan Anboz (Eriboz) karsndaki Ski-ros
Peev:, Ferd, Celal-zade Padisah'in Edirne'ye vusHra 2$ Cemazy'l-ewel!/23 Terfn-t evvel olarak tayin ediyorlar. 769 Ferdi, varak: 291. Cell-zde, varak: 222. 770 Hac Kalfa, Tuhfet'k-Klbir fi Esflrfl-Blhar, varak: 23. Ferdi, varak: 294. Peevl, varak: 73.. Celal -zade, varak: 221. Alt, 37. Vak'a, varak: 251. 771 Koca-tti (zmit)'den Alt Beg, Teke'den Hurrem Be, Sayda'dan Ali Bet*, Alaiye'den Mustafa Beg. Esfarttl Bibar. 772 Siyatos (Sciathus), Skopolos (Scpolos), Halonepos, Eudemla Peparethos, Gerontta, Scandile (Skandlle). 773 Hac Kalfa. Bsfatti-UMhar, varak: 23.
768

Sayfa

222

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

adasna yelken at. Nmn talk olan toprandan alan Skiros Du-loplar'n deniz haydutluklaryla, Teze'nin oraya srgn edilerek hayta veda etmesiyle mehurdur.774 Bu taraflar tahrb eden Trk korsanlarnn hcumlarm ekseriyetle def etmiti; lkin bu defa itaatini arzet -mes iin Barbaros'un bir defa grnmesi yetti. Senelik 1.000 altn vergi altna alnd; ve Barbaros, stanbul'a ganimetle dolu 7 gemi gnderdi.775 1536'da zabtetmi olduu Tine adasna 1.500 duka vergi koy^u gibi, Serifos776 ve Andros adalarna 1.000'er altn takdir etti (13 Temmuz 1538).777 Hayreddn, istanbul'a gidiinden bir ay sonra Girid adasna bir karma yapt. Retmo (Resmo) ve Hanya kendilerini muvaffakiyetle savundular. Lkin Milapotamo ve Sitia ahlsi kaarak yamaya mruz kaldlar; gliblerin burada bulduklar zahire ve toplar gemilere nakledildi. 80 ky yakld.778 Hayreddn, Kandiye'den -adada bir zamanlar mevcut bulunan Yedi ve Drt ehir'den, ki Epitapolis ve Tetrapolis nmlary-le mrufturlarSkarpanto -eski Karpatos-'ya yneldi. Ancak, Hayreddn bu fetihleri yapt zaman, o ehirlerden yalnz mevcuddu. Birka gn Piskopia'da779 durduktan sonra, stanto'ya doru yelken at ve kendi kadrgalarn ald deniz neferlerinin binmi olduu gemileri de 780 orada brakt. Stampalia'dan, Hristiyan kadrgalarn vurmak iin her tarafa korsan gnderdi.781 Bu sefer ile bundan evvelkinden Hayreddn, Venedik adalarndan 25'ine inmi ve 12'sini fethederek vergi altna alp 13'n tahrb etmitir.782 Preveze Zaferi Hayreddn Paa, Papa ile Venedik ve spanya'nn birleik donanma larnn, mehur Aksiyom (Actium) Burnu karsndaki Arte Krfezi'nde kin Preveze kalesine hcum hazrlnda bulunduklarm haber almas zerine,
774 775

etrabon, 9. Plutark. Ha^ Kalfa, varak: 24. 776 Hac Kalf, yalnz bir ada diyor; Peevi ismini veriyor (tstendil, Andre-sirfo, Peevi, c. 1, s. 213. Mtercim). 777 Ertesi sene Corsino Sommarlva, Fransz elisi vastasiyle senede 35.000 ake vermeik zere aday temellk etmitir. Bu mnasebetle verilen Akdeniz'in eski Duka ve Hknndarlarmm Yenj Tarihi unvanyla 1698'de Paris'te baslan eserde bulunan fermana baknz. 778 Hatt l, 300 diyor. 779 Prl Rels'in Bafcryye'sine gre, lgl (veya lki; llekl) Bu eserin mtt -verrihde tam bir nshas. Berlin Ktphanesinde eksik bir nshas* Dres. den Ktphanesinde daha az eksik bir nshas vardr. 780 Lond Frkateleri 781 Gnll gemileri, Esf&rtt'l-Btt&r. 782 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/172 -174.

Sayfa

223

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

22 gemi ile tehdd olunan noktaya gitti. Hristiyanlar kuvvete ok stndler; zr Venedik'in 80, Papa'nn 36, spanya'nn 50 kadrgas vard.783 Osmanl donanmas Arte Krfezi'ne girer girmez, Hristiyan donanmas Preveze nne gelip demir att (25 Eyll - 1 Cumde'l-ul).784 Mttefikler'in karaya kmak iin yapabilecekleri her trl harekete mni olmak emriyle, Korsan Murad, Turgud, Gzelce, Salih Res pidar konuldu. Dman, ilk balamak niyetinde grnmyordu; Hayreddn gn sonra Krfez'den kp Hristiyan donanmasna meydan okudu. Dorya bir ric'at hareketinde bulununca, artlar tekil eden Venedik amirali Kapello gemilerini evirip Preveze nnde bulunan Osmanl gemilerine iddetle yrd. Lkin Hayreddn, krfeze girmeyi mnsib buldu. Hayreddn'in Kapello'nun iddetli atei altnda geidin giriinde birbirini sktrmakta olan- kadrgalarnda byk bir karklk grnmekte olduu halde, Dorya ric'at emri vererek Santa Mavra adasnda Kapadokato'ya ekildi. Ertesi gn (28 Eyll) Hristiyan amiralleri bir harb meclisi kurdular; Dorya muharebeden ekinmek re'yinde bulundu; lkin onun re'yi kabul olunmadndan, iki donanma yeniden boy lt. Osmanllar'n sa cenah Turgud,785 sol cenah Salih Res ve merkezi Hayreddn kumandasndayd. Dorya'nn kararsz hareketleri Osmanl Amirali'nin serbest ve cr'etli hcumlarna kar gelemedi; iki Venedik kadrgas havaya uup bir Venedik, bir de Papa kadrgas zabt olunarak iindekiler kltan geirildi. Gecenin bastrmas Osmanllar'n u muvaf fakiyetten istifde .etmelerine mni oldu; Hristiyanlar daha byk zyit vermekten bylelikle kurtulup, her biri bir tarafa daldlar ve Santa Mavra sularndan ktlar. Hayreddn olunu Hristiyan kapdnlarmdan esr den iki kii ve muzafferiyet haberi ile -o zaman Yanbolu'da bulunan- Pdih'a gnderdi. Yanbolu ehrinde enlik yaplarak Sultn Sleyman, Amiral'inin hizmetine mkften hass- hmyndan alnmak zere Hayreddn'e tah-ss edilenlere 100.000 ake daha zammetti.786
Sagredo, 264. Hac Kalfa, Esfr'l-Bihr'da, bu donanmann miktarn mbalaal gsterir; spanya'nn 80, Venedik'in 72, Papa'nn 30, Malta Tarka'nn 10, Cenevizlilerin (Dorya kumandasnda) 50, Portekiz'in 10 kadrgas bulunduunu, toplam olarak 112 kadrga, 140 ekdiri, 300 nakliye gemisi olduunu yazar ki, umm yeknu muhtelif byklkte 600 demektir. te taraftan da Sagredo Hayreddn'in donanmasn tekil eden gemilerin 122 yerine 150 olduunu syler. Guva -zo'nn Battaglia del Caleone (Kadrga Muharebesi) dedii bu kavgann tarifi, onun trihinde 8 sahife tutar: 23 4-242). 784 Esf&Hi'LBihr, varak: 25. Peevi, varak: 74. Celal-zade, varak: 224. Ferdi, varak: 295. li, varak: 252. 785 Sagredo, s. 265. 786 Hammer, yukarki sahifelerden anlalaca zere, Preveze deniz muharebesini, vekayn hakikatine ve neticelerine ramen, hafife alyor. Eer bu da Hristiyan taassubunun bir eseri deil ise, Preveze'nn hafife alnmas
783

Sayfa

224

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Hadm Sleyman Paann Msr Valilii Aden'i Fethi Ve Hind Seferi Hadm Sleyman Paa'nn Kzldeniz'de Hindistan ve Arabistan zerine seferi Hayreddn'in Akdeniz'de -byk ksm Dorya'nn hareketsizliinden dolay olan- muvaffakiyetten daha yksek bir ehemmiyeti hizdir.787 Arabistan ve Hindistan muharebelerini mcib olup Osmanl hkmetinde yeni bir takm genilemelere yol aan sebepleri burada zikretmek gerekir. Preveze deniz muharebesinden 12 sene nce, yni Moha muharebe sinden az evvel, Sultn Sleyman Macaristan ile Arabistan'n ikisine birden gzlerini evirmiti: Nasl ki, u vak'alarn yazmakta bulunduumuz zamanda dah Bodan ve Hindistan'n her ikisine birden sefer amak tasavvurunda bulunmutur. Cesur kapdn Sleyman Res -birka Arab ssini te'db ve kendisinin ismini Seb iklimi hududuna kadar ner etmek zereKzldeniz sahillerine gnderilmiti.788 brahim Paa Msr'n idaresini tanzim ettikten sonra, burann valiliine boyu ksa ve fakat ecaati tecrbe edilmi olan -ve noksan olan zas kendisini byk faaliyetler karsnda iktidarsz
tar ilmi bakmndan byk hatdr. Zr: Bu muharebe, birok bakmlardan o trihe kadar yaplm en byk deniz muharebelerinden biri olarak kabul ed ilmektedir: Bir tarafta, bir iddiaya gre 302, bir dier rivayete gre 308 para saff- harb gemisi ve ayrca kk harb ve nakliye gemilerinden mteekkil olup, toplam gc 600 paray geen, donanmann kreklerini eken onbinlerce forsann dnda 60.000 asker bindirilmi olan ve Fransa ile ngiltere'nin dda o zamann btn Avrupa devletlerinin gemilerinden mrekkeb Hal donanmas'na kar 122 gemiden mteekkil olup, forsalar dnda 20.000 asker (Ord. Prof. .H. Uzunarl'ya gre 8.000 cenki) bindirilmi olan Trk donanmas, bu kesn netlceli deniz muharebesini zaferle kapamakla, Akdeniz'de Trk' hakimiyetini perinledi, Akdeniz'in adet bir Trk gl hline gelmesine ramak kald. Karada Osmanl karsna kmaya cesaret edemiyen, karsa da persn olan Hristiyan Avrupa devletleri, denizde de stnl Osmanl'ya kaptrmakla Orta, Kuzey ve Bat Avrupa'ya sktrlm oldular. Bu durumun siyasi neticeleri ise olduka farkl bir istikamette geliti: Denizci Venedk'in kbl yldz kararmaa balad. Ak denizlerde hayat hakk arayan Portekiz ve spanya, zaten o srada byk devletler arasnda, yer alyordu ti, onlarla da Hind denizlerinde muharebeler devam ediyordu. 1577'de bu devetlerden Portekiz, Hind Okyanusu'nda dona nmas sindirilememekle beraber, Vadi's-seyi Muharebesi'yle Fas'ta kara ordusu lmh edilerek, ak denizlerdeki stnln nce spanyol-lar'a, sonra da Hollanda ve ingiltere'ye gemesine zemin, hazrland... Ayrca, Barbaros'un Preyeze'de Dorya'nn kararszlna istinaden zafer kazand ims da yanltr. Dorya. Barbaros'un t&klb ettii muharebe usl ve taktii karssnda tutunamayp kurtuluu muharebe sahasndan kamakta bulmutur. Barbaros'un ganimet bakmndan gerei gibi istifde edemedii meselesi ne gelince: Ganimet, bu savan -ve dier savalarn- gayesi deildir, hedefi deildir; neticelerinden biridir. Barbaros, dman zerine hareketinde manevrasnn sr'atle cra edilmesini dndnden, donanmasna dman gemilerini yama etmelerini kesin ekilde yasaklam, ganimet isini dmann hezimetinden sonraya brakmtr. Ama bu hengmede Dorya ok hzl kamsa, onun firardaki sr' ati, Preveze deniz zaferimize asla glge dremez. S. Kl). Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/174-175. 787 Hac Kalfa, Esf&ru'l-BH&r, varak: 26. 788 Ali, 21, Vak'a, varak: 220. Peevi, varak: 32, ve dier Osmanl mver rihleri. Piero Bragatjlno'nun Martni Sanuto'da (c. 41) 6 Mays 1528 tarihli raporundan: ulyman Reys capo di afmata di India a di 25 del passato parti di qui con tre navi, tre galere grosse fornlde djartllleria, sopora la quale e andati 4000 homini.>

Sayfa

225

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

brakmayan- Hadm Sleyman Paa'y tyin etmiti.789 Sleyman Paa, tantanay sevmekte vezr-i azamdan geri kalmazd: Muhafz askerleri, gzellikleri ndir ve bnyeleri kavi 1.000 delikanldan mrekkep olup, bunlarn hepsi altn kemer kuanr ve zerlerine kymetli haner takarlard.790 Trih Sleyman Paa'y medh eder ve Emr Canm Hamrav ile olu Emr'1-Hacc Ysuf un katlinden baka hatsn bulmaz.791 Sleyman Paa, Kaahre kale ve mahallesine tezyin etti ve Kasn792 mahallesinde bir zaviye ve biri kale iinde Sriya'da ve dieri N zerinde Bulak'da iki cami in etti. Msr'dan alman vergiyi Msr haznesi nmyle stanbul'a ilk gnderen odur. Vakflarn idaresini bizzat zerine alarak, bu hususta kendinden sonrakilere de ilk nmne o oldu. Lkin bu idare sonralar yenieri aasnn eline dt.793 Sleyman Paa Msr' 10 sene hikmet ve metanetle idare etti.794 Gn seferi esnasnda Pdih, Sleyman Paa'ya Svey limannda 80 kadrga ve sandal ve mavna yaptrmasn emretmiti.795 Lkin bu donanmann mkemmel ekilde tehizinden nce, 800.000 dukay bulan, ran seferi masraflarnn tesviyesine tahsis edilmi olan Msr vergisini, bizzat brahim Paa ordusuna ulatrmaa taraf- pdihden me'mr oldu. Sleyman Paa'nn halefi Husrev Paa Msr' bir sene idare ettikten sonra, hazneye 800.000 yerine 1.200.000 duka soktu. Sultn Sleyman'n bu art haber almas zerine, bu sene varidatnn evvelki seneye nisbet -le fazlasnn zulmden hsl olup olmadnn anlalmas iin tahkikat almasn emretti. Husrev Paa, kendinden nceki vl zamannda Msr varidatnn daha az olmasnn bir donanma ins masraflarndan doduunu ve bununla beraber hslatn bereketli olmas ve tarlalarn daha iyi sulanmas verginin te'diyesini kolaylatrdn ve nizama soktuunu ortaya koydu. Pdih, Husrev Paa'nn u suretle berat-i zimmet edilmesini kabul ettiyse de, bir mddet sonra azletti ve yerine Sleyman Paaf -y getirdi. 400.000 duka varidat fazlas mparator Valans'm796 su yollarnn tamirine
Peevi, varak: 79: ar s&him drt kalbi gibi ecaatinden kinaye. PeevL 791 El-Mnhu'r~Rahmaniyye ve T&tth-i Sheyl!, varak: 54. 792 Mahmd bin Yusuf'un Trfh-i Msr', Sheyli, varak: 54. 793 Ea-MinhuT-Rahmniyye. Sttheyli, Nzhet'n-Nurtn. 794 El-Minh'r-Rahmniyye, bu ztn idaresi hakknda bz beyitler ihtiva eder ki, u mealdedir: O gnlerde Msr gzeller ehreleri kadar revnakdr idi: Kaahire henz muzaffer idi; bu gn ise harabeden ibarettir; nsanlar saadet iinde idi-ler; bolluk iinde yaamaktaydlar. 795 Peevi. Trke'nin (bir nevi gemi demek olan) bace (? barca?) kelimesi talyanca'da daima fuste kelimesiyle tercme olunur. 796 Sheyl, varak: 55. (Hammer burada Bki'nin Pdih suyun kadrini bildiinden bin kemer iinden ehrin
789 790

Sayfa

226

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

sarfedildi ki, bu suretle hsl olacak su, payitaht sulayacakt. Sleyman Paa'nn Msr valiliine iadesi, Husrev Paa'nn gayretkeliinden dolay Pdih'ta hsl olan endeden ziyde, ran seferim tkib eden sene iinde bir Hind elisi ile bir Hind ehzadesinin gelmesinden ne'et etmiti. Bu ehzade Delhi Pdih Sultn skender'in olu Burhan Be idi ki, byk Babr'un olu ve -nmnn dellet ettii vehile Mool (Hindistan Trk) imparatorlarnn en by olan -ah Ekber'in babas797 Mool (Hindistan Trk) hkmdar Hmyn'un askerleri nnden kamaktayd. Sultn Sleyman, Burhan Be'i mmtaz bir surette kabul ederek, gnlk 300 ake (6 duka) tahsisat verdi. Bu nl firari ile birlikte Edirne'ye Gcert hkmdar Bahdr h'n bir elisi geldi. Gcert hkmdar da Delhi Sultn'nm dmanndan korkmakta olduundan, haznelerini evvelce emniyet altna alm ve Diyo (Diu) nmndaki limanm ele geiren Portekizlilere kar Hdim'1-Ha-remeynden yardm istemee gelmiti. Bahdr h'n Bb- Hmyn'a gnderdii zengin hediyeler arasnda 60.000 krre798 tahmin olunan bir kemer nazar- dikkati celb ediyordu. Sleyman Paa'ya, Kambaya hkmdarnn yardmna gitmek zere derhl bir donanma techzi iin emir verildi. Lkin tehizatn bitmesinden evvel, Bahdr ahn Portekizliler tarafndan dm edildii haberi alnd.799 Paa, Bahdr h'n'Mekke'ye konulmu olan haznelerini istanbul'a gnderdi ki, altn ve gm dolu 300 sandktan ibaretti.800 Osmanl Donanmas Hind Yolunda Hayreddn Barbaros'un donanmas Akdeniz adalarn ele geirmek iin Akdeniz (anakkale) Boaz'ndan kmakta iken (13 Haziren 1538), 80 'lik Sleyman Paa da Svey limanndan hareketle Arabistan sahillerine yneliyordu. O kadar iman, o kadar ihtiyard ki, yerinden kalkmak iin
kalbine kadar ulatrmtr mealinde olaca ye suyun hanere tebihini ifde edeceini anlalan bir beytinin tercmesini yazyor ki, asl hatrlanamam olduu ve aratrlmas u anda mmkn olamad cihetle yazlamamtr. M. Ata) 797 Ferd, varak: 246. 798 Ferdi, varak: 25. Ferd'nn hesabna gre krre 100.000 duka tutar. Bundan dolay bu kemer 6 milyon duka, yhud 300.000.000 ake gibi byk bir kymetteydi. (Mverrihin Crore (krre) dedii, yzbin man sna olan Krr lfzndan ibaret olacaktr. Mtercim) 799 Peevl, varaik: 76. Cell-zade, varak: 221. Tafsilt iin Manuel de Faria y Sousa, the portuyues AsJa, Londra, 1694. Bahadr bu eserde Badiro ve Hmyn Omaum ekline konulmutur. 800 Ferdi, varak: 278. Bahdr h'm vefat haberi Edirne'ye evval 944 (ubat 1538)'de vsl oldu. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/176 -178.

Sayfa

227

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

drt adamn yardmna muhtc idi; lkin btn gcn muhafaza etmi, faaliyet ve cesaretinden birey kaybetmemiti.801 Kumanda ettii donanma 72 yelkenden mrekkebti ve 20.000 asker tayordu.802 Bunlarn 7.000'i yenieriydi. Venedik ile Osmanl Devleti arasnda sulh n -kta'ya urad zaman tccar gemilerinden cebren alnarak Osmanl kadrgalanna konulmu olan birok Venedik esri de bulunuyordu. Donanma Zebd'i geerek (29 Safer - 27 Temmuz) Aden zerine yneldi. Arab emri mir bin Dvud, Sleyman Paa tarafndan hle ile amiral gemisine getirilerek esir edildi, Aden arazsinden bir sancak tek edildi ve Behrm Be*in muhafazasna tevdi olundu. Birka hafta sonra.Sleyman Paa askerini Gcert sahillerine kard. Koka ve Kat nmnda iki kaleye hcum ile zabtetti ve Eyll balarnda Diyo ehrini muhasara etti. Osmanllardn toplan arasnda takriben birer kantar arlnda glle atar cesm toplar vard.803 Bu trl ateli silhlarn, dklmesinden ziyde, Svey berzahndan Hind Okyanusu'nda Diyo duvarlarna kadar nakil leri hayret vericidir. Muhasara 20 gn srd. Bu mddet zarfnda Portekiz kumandam Antuan D Silveira kaleyi kahramanca mdfaa etti. Btn muhafzlar, hatt Portekiz kadnlar bu kahramanla itirak ettiler. Sleyman Paa ordusunda ktlk kmakta gecikmedi; Diyo ehrinin yeni hkmdar Mahmd Portekizlilerdin menfaatine hizmet ederek, Os-manllar'a yiyecek tedrikinden imtina gsterdiinden, asker gemilere ekilmee mecbur oldu. Mahmd, gsterdii emniyet karlnda amiral gemisinin byk direine aslm olan Aden Arab emirinden daha ihtiyatl davranmt: Sleyman Paa'nm srarlarna ramen donanmaya gelmedi; bhesiz ki onun hakknda da Aden Emiri'nin ve Zebd Emri Ahmed hakknda yaplan muamele yaplacakt. Yemen hkmeti Krdistan Ftihi Bykl Mehmed Paa'nm olu Mustafa Be'e verildi. Sleyman Paa 10 aylk ayrlktan sonra 22 evval 945 (13 Mart 1539)'da Cidde limanna girdi. Ondan sonra Hacc iin Mek ke'ye giderek, Kaahire yoluyla stanbul'a geldi. 80lik Arabistan Ftihi'ne eref vermek iin kendisine dvanda vezirler arasnda yer tahsis olundu.804
The portugues Asla, c. 1, 10, s. 433. Viaggio et impresa, che fece Solyman Bassa del 1538 contra Portoghes per racguistar la citt del Diu n In -dia. Venez. 1545. Sleyman Paa pdih haremi hadmlarndan olup yenierilerden deil idi: His face ugly and belly so big, he was more Hke a beast than man, his age 80 years. 802 Hac Kalfa, Esf&rti'l-BU&r, varak: 26. 803 The portoffueb Asia, 1, s. 438.: Carring balls above 90 pounds welght. 804 Esfarin-Bhar, varak: 27. Peevl, vara*: 77. Ferdi, varak: 314. Celal-sade. Solak-zde. Lutfl, varak: 88. PtHs Kfitttphfcnce ti&h&t MsOhr*t eserinde, c. 4; varak: 444. Berk Alimanfye mracaat. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/178-179.
801

Sayfa

228

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Aya Paa'nn Vefat Yangn, veba, vezr-i zamin vefat Bodan, Venedik, Arabistan seferlerinde kazanlan muzafferiyetlerin verdii ne'eyi bozdu. 17 Safer 946 (4 Temmuz 1539)'da Tersane mahallesinde o kadar iddetli bir yagm kt ki, tersanede bulunan esirlerin hepsi ate iinde telef oldular; yangn rzgrn evkiyle limann te tarafna geerek pek byk hasarlara yol-at. Bu felketten dokuz gn sonra vezr-i zam Aya Paa vebadan vefat etti. Aya Paa'nm asl Arnavud'tu. de rhib olan kardei analarnn ikametgh olan Avlonya'da yayorlard;805 Aya Paa'nn, kendinden evvelki sadrzam brahim Paa kadar Venedik menfaatlerine m-sid bulunmu olmas alacak bir ey deildir. Aya Paa doru ve hakinas bir adam hretine mlik idi, fakat kadnlara ihtilasndan dolay ayplanrd. Hanesinde 40 kadar beik bulunduu olmu ve vefatnda 120 ocuk brakmtr. 806 Vezr-i zamlk, selefinin memleketinden olup bir. Arnavud iin ndir meziyyetlerden olmak zere ilmiyle mmtaz bulunan ikinci vezr Lutf Paa'ya verildi, Lutf Paa, Aya Paa'nn aksine kadnlar sevmez, onlar dima istihkar ederdi; zevceliine verilmi olan807 Sleyman'n hemiresi
Marinl Sanuto'da, c. 41, Piero Bragadino'nun 1626 trlhU raporu. Osman Bfendi, Hadfkatfl'l-VMra; Alt. Defter-i VUzerft. Takvm't-Tevrh'e tam bir basiretle mracaat lzumuna kaani olmak iin Hac Kalfa'nm Aya Paa'nn vefatn hangi trihte ve Lutf Paa'nn vezr-i zam oluunu ne zaman gsterdiine dikkat etmek kfidir. Lutf -ki ifdelerindeki doruluk ve sadkat, en gvenilir Osmanl tarihileri arasnda kendisine sekin bir mevk verdii gibi, kendisinin vezr-i zamlma it vak'alarda herkesten ziyde malmat olmas lzm gelir- bu me'mriyetine 26 Safer (13 Temmuz) trihini gsterir. Ferdi de (s. 208), onunla tammiyle mttefiktir. u halde Hac Kalfa'nn Takvm't-Tevrhi'nin Cedvel-i Vzersnda (s. 176) Aya Paa'nn 944 Zilhicce'sinde azl olunduunu yazmas ak bir hatdr. Bu ayrl onbe ay sonradr. Osman Efendi'nin Tercim-i AhvM Vuzer's, Hac Kalfa'nn yanlm aynen tekrarlamtr. Aya Paa'nn azlini ve Lutf Paa'nn nasbim Kayaner'in bozgunluunu takiben 944 Receb'inde gsteren Solak-zde de aldanyor. Avusturya mp. ve Kral. Hanedan Arivi'ndeki en eski vesika Aya Paa'nn 1537 tarihli bir mektubudur ki, Kral Ferdi -nand'n, Lui Gritti'nin katlinden dolay zr dilediini Pdi-h'a yazd yaznn cevb olarak Kral'a yazlm ve Marya Barzizi marifetiyle getirilmitir. Pdih'm mhrnde u hads, san'atkrne bir surette nakedilmitir: Kef bi'1 -mevtl atfien. agnigr-ba Aya Paa, Silezyal Jerom Esigmer nmnda bir mhteddir. Zikredilen Ariv'de bu mhtednin Breslau'da Vblfgang Sauraman'a bir mektubu daha vardr ki, bunda ran muharebesi mnsebetiyle mparatordun (Pdi-hn) Kzl Trkler (Acemler; daha dorusu Kzlba Trkmenler) zerine 140.000 kiilik bir ordu ile yrmekte olduu yazldr. Lutf Paa ancak 1539'da vezr-i zam olduundan Crusi TurcoGraecia nmndaki eserin (s. 156-161), mft Cemli hakknda yazd fkrann 1536'da Lutf Paa zamannda vuku bulmu olmas mmkn deildir. Zten btn Hristiyan kiliselerinin yklmas hakknda verilen emr Osmanl Pdihlarnn, en msid ve en insaniyetlilerinden olan Sultn Sleyman'dan ziyde Sultn Sellm'in tabiatna uygundur. (Tabi ki Hammer, bu trl vahliklerin 20. asrda Hristiyanlar tarafndan icra edileceini bilemezdi. Mesel tngilizler'in Hindistan'da Mslman ve Hin -dlar'a yaptklarn, kendi anda muhtelif Avrupa devletlfirinin Afrika ve dier smrgelerindeki baka dn ve rktan insanlara reva grdkleri; hatt gerek Balkan Harbi, gerek I. Cihan Harbi'nde Balkan Trklne; Trkistan Trklne yaplan mezlimleri grseydi, belki bundan vahet diye bahsetmee imtina ederdi. Her Trkolu hatrndan karmamal ki, ngiliz bavekili ve II. Cihan Harbi'ndeki rolyle mehur ve malm olan Churchill bile, ngiliz parlamentosunda, Trkler'in Hristiyan
805 806 807

Sayfa

229

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

hakkndaki kt muamelesi, iki sene sonra kaynbiraderinin gznden dmesine sebep olmutur. Me'm-riyetinden azl edildii zaman zevcesi tatlk ettirilerek (boandrlarak) Dimetoka'ya srgn edildi. Birok eser yazmtr ki, bunlardan biri mellifinin azlinden 12 sene sonraya kadar gelen bir Osmanl trihidir.808 ehzadelerin Snnet Dn 1539 sonbaharnn balarnda Sultn Sleyman Asya taraflarnda ava kmak zere stanbul Boaz'm geti; Bursa'ya vardnda ahl atlarla kar km olduundan, bu svr alayndan hissettii honudsuzluu gsterdi. Tebeas tarafndan bir daha bu ekilde bir hrmet noksanna uramamak iin tmarl svarilerden bakasnn at ile karlamaya gelmelerini
olmadklar iin insan saylamyaca-n ve ldrlmelerinin br insanlk suu olmyacan alenen ve rahatlkla syleyebilecek kadar ileri gitmi; souk ngiliz centilmenliinin grn altndaki hunharca barbarl, ngiltere parlamento zabtlarna tescil ettirmitir... Bu msamahakr Trk Milleti ise, bugn bile insanlnn, hogr snn, toleransnn cezasn evltlarnn kanyla demektedir. Hazrlayan)1. 808 Maurace D'Ohsson (c. 4, s. 351), Hasanbe-zde'den naklen yle yazar: (Lutf Paa) bir gn, sefhne bir halde yakalanan bir mslmnn -dabn zahna mni clduu- bir uzvunun ustura ile kesilmesini emreder. Utan vesilesi olan bu vahyne emir herkesin nefretini eker. Lutf Paa, Pdih'm hemresiyle evlenmiti. Bu sultn da bahsi geen emri nefretle karlar ve kocasna gayet messir ve ac tevbh -lerde bulunur: r ve hicab ayaklar altna almamak lzm gelmez miydi? Bu kadar vahyne ve bu kadar edebsizce bir cezay nasl cd ettin? szlerini syler. Vezr u cevb verir: Bu ceza ilenen su ile mtensibdir; dne, kanunlara riyet etmiyerek namuslarm ayaklar altna alanlar hakknda hep byle yaplacaktr. Bunun zerine sultn vezr*i, edeb-siz, vah, gaddar sfatlanyle tavsf eder. Lutf Paa, pr-hid-det, bir topuz yakalayarak zevcesinin zerine yrr. Sultnn feryadn iiten criye ve hadmlar imdadna yetierek vezri velinimetlerinin diresinden derek karrlar. Bu fevkalde hdise Lutf Paa'nn dmesine sebep oldu. Sultn Sleyman vezirin hareketini alenen takbh ederek, zevcesiyle ayrlmalarn emretti ve memuriyetinden azlederek Dimetoka'ya srgn etti. Lutf Paa, orada mrn tamamlad. Bu ifdeye gre, Boissard (Vitoe et icoues sultanoroum Turcicorum) Lutf (Lutsis diyor) hakknda u beyti yazmakta aldanmstr: Quae tibi cum molli res pollute cinaedo Cum cubet in thalamis regia nympha tuis. Osmanl Trihi'nin mukaddimesinde, Lutf Paa Trke, Araba eserlerinin listesini yazar. Araba eserlerinden ikisinin unvanlar unlardr: Zbdet'l-Mesil f'I-t'tikadt ve'I-tbdat; Kitb'I-Knz fi Letifi'r-Rmz f'I-Ehadsi'l-Er-ban. Bunlardan baka, insann davranlarna sebep olan asl maksad, ehdler ve hirete dir iler, Snn ve Mu'tezler*-in vasflan, Cum'a namaznn artlar, hamama girmek ve trnak kesmek, halet-i nez' (can ekime an) de akln kaybetmek ve nedamet ve tevbe, av ve kurban hayvanlar, hastalarn if bulmas, lmek zere bulunanlarn durumu hakknda olmak zere cem'an sekiz kitap yazmtr. Trke yazd kitaplardan unlar zikr etmek lzm gelir: 1) Kitb - Ten-bh'l-Gaafiln ve Takbhl-Batln, 2) Tuhfet't-Tlibn (dn vazifelere dir), 3) Kitb'l-Hayt, 4) Es'ile ve Ecvibe, 5) Kitb't-Tbb, 6) Trh-i Osmn, 7) Sekler Zamannda Saltuk Dede'nin stils, 8) saf-nme (drt bb). Gayet ndir olan son eser bir cildde cildlenmi olarak bende mevcuttur. Lutf, Trh-i Osmn'sinde vezr-i zamla ne suretle tyn olunduu tafsiltn mtekib ulak hayvanlarndan alnan rsum hakknda birka fkra nakleder ve ran seferlerinden bz misller ileri srerek bu hususta vukua getirilen kt kullanlar zikreder; bu husustaki ifdesinin samimiyeti Trkler'i Moollar'a kys derecesine kadar gtrr: Ve Osmanl ulak zulmnden Cengizler takld gibi itmiler idi. Al -mosnino'nun hidlii Ltf'nin ifdesini te'yd eder (varak: 131): Mandando en espezial derogar la lei que ania, de que ls Correos y lacoyos os quando iban cosas del real servicio pudiesen quitar los cavallos a qualquier caminante, tomando con esto la mano de que qualquiera que toparan en os de-siertos, y despoblados, se le tomavan, deyandolo all solo, pa-sando el riesgo que se considera en persona y hazienda. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/179 -180.

Sayfa

230

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yasaklayan bir emirname neretti. Pdih Bursa'da ancak 8 gn kalarak, stanbul'a gelmek zere geri dnd; Akdeniz Boaz (anakkale Boaz)'ndan geerken, Boaz'n Frenklerin uslne gre ihkm edilmesini emretti. 15 Cumde'1-ul (28 Eyll)'de payitahta dnd. Byezd ve Cihangir adndaki iki ehzadesinin snneti iin dn yaplarak Tern -i sn'nin ll'inden 26'sina kadar 15 gn devam etti. k gn Sultn Sleyman Atmeydan'na gitti. Vezirler, belerbeiler, beler karlayp tebriklerini arz ettiler. Yenierilere ve hassa askerlerine muhteem bir ziyafet verildi. Arslanlar, kaplanlar, pelenkler, parslar, vaaklar, kurdlar, zrfa-lar halkn temaasna arzedildi. Ertesi gn Pdih, kazasker ve defterdarlarn arasnda tahta oturmu olduu halde, vezirlerin ubudiyet ve hediyelerini kabul etti. Lutf Paa, Arabistan Ftihi 80'lik Hadm Sleyman Paa, Sofu Mehmed Paa, Rstem Paa, Anadolu belerbei Sleyman Paa, Karaman belerbei Ferhd Paa dest-bs (el pme) merasimine kabul olundular. Fransa,809 Venedik ile Macaristan Kral Ferdinanc+'in ve Jan Zapolya'nn elileri bu erefden hissedar oldular. Greilere, can-bazlara, hokkabazlara, hayalcilere, maskaralara, soytarlara, halk elendirmeleri emredildi. Ondan sonra sra mugannilere, rakkaslara, msik-cilere gelerek, hatt Yahudiler de meydn yerine yedi bal ejder getirdiler. Vezirler, beler, ulem, meyh, Pdihsn cmertlii sayesinde kymetli hediyelere nail olarak terif hil'atleri giymi olduklar halde ekildiler.810 Sultn Sleyman, oullarnn snnet dnyle birlikte kz Mihri-mh Sultn'n Rstem Paa ile evlilii merasimini de icra etti.811 Venedik'le Savan Baz Safhalar Korfu'nun muhasarasndan i'tibren 3 seneden beri Venedik ile muharebe devam ediyordu. Bu uursuz muharebenin son vak'as olmak ze re Venedikliler Dalmaya'da Kastel-noovo (Kastelnova) kalesini zabtet-mi, ve fakat Hayreddn mteakiben ellerinden almt. Dalmaya'nm en mstahkem mevklerinden olan bu kalenin teslmiy-le
NapoliH CanteJml (Kantelml). Paruta'ya mracaat, I, l, s. 715, 718, 723. Cell-zade, varak: 233.236. Ferd, varak: 317 vedev. Paruta, 1, 10, s. 714: Safebbe stato appunto.n tempo delle solennita delle nozze della flgliuola e del ritagllo del figliuoli del Sgnore, et P- 723: figliuola del Signo marltata in Rta.> Berlin Ktphanesinde Diez el yazmalarnda, Nu: 31, Uurnme'nin (?) 43'ncU sah'lfesinde bu dnde karlan yemeklerin defteri vardr M, Osmanl mutfann tarihi in ga-rlb bix vesikadr. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/180 -181.
809 810 811

Sayfa

231

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

232
Sayfa

muharebenin ba arasnda geen mddette gerek Osmanllar, gerek Venedikliler iin hayrl hayrsz birok vak'a zuhur ederek, iki taraf karlkl olarak birka kale alp vermilerdir. Bunlarn ele geirilmesi veya teslimi hakknda bz tafsilt vereceiz. Zara Venedik kumandan Kamillo Orsini Ostrovi kalesini zabtetme -yi tasavvur etmiti. 300 piyade ve 150 svariyi gemilere bindirerek (u bat 1538) Zara'dan 12 mil mesafede Vaiyo-Zara denilen kye yanatlar. Btn gece yrdkten sonra vaktiyle Tamplie (Ma'bediyyn) tarikat valyeleri duacsnn ikametgh olan Avrana (Orana)'ya vsl oldular ve orada istirahat ettiler. Gece bastrnca yola derek ertesi gn gne doarken Ostrovi nlerinde bulundular ve kaleyi hcum ile aldlar. Ye-diyz Trk ldrld; kale iinde yaplm haneler yakld; her taraf yama edilerek 3.000 hayvan Orana'ya gtrld.812 Venedikliler Obro-va, Sfardona nmnda iki kaleyi de Osmanllardan o kadar kolaylkla ldlar.813 Bu son mevkiin mdfaasnda, kalenin ftihi olan Kilis sancak-beinin akrabasndan Murad telef oldu. Senato, ilknce Trklere hareket ss olamamas iin strovi ile beraber her ikisini de yktrd. Trkler, buralardan, yama iin Venedik ve Macaristan memleketlerine gider ve ganimetleri oralarda saklarlard.814 Venedikliler'in muvaffakiyetleri mteakiben Nadin kalesinin Osmanllar tarafndan zabtyle karland. Zara'dan 8 mil mesafede pek yksek bir kaya zerinde in edilmi olan Nadin kalesi Venedikliler iin gzetleme hizmeti grp, o mevkiden dmann Nona, Zara, Sebeniko, Polizena, Novigrad zerine olan hareketlerini kefetmek ve haber vermek kaabil oluyordu. Sebenkolu Morato nmnda bir mhted zabit, 3.000 Trk' Nadin'in duvarlar altna kadar getirdii vakit kale bei Venedik asilzadesi ve muhafzlar 40 svari ile 50 piyade idi. Mahsurlar, Trkler'in sayca stnlklerinden dehete derek, kendilerine serbeste ekilmeyi garanti eden bir teslimiyet arn kabul ettiler; lkin kaleyi bu suretle silh patlatmakszn teslim ettikten sonra, alaklklarnn cezasn ekmekte gecikmediler: Trkler'in klcndan kurtulmu olan balar, Sen -Mark meydnnda satrla dt.815 Bosna Bei Husrev Paa ve KIis sancak-bei Murad Be, bir mddet sonra Sava ve Una nehirlerinin birletikleri noktada bulunan Dopia'y zabt ettiler. u malbiyet, Sava zerinde bulunan
Ouvazo Tarihi, varak: 222. tstoanfl, l, 13, Nadln'in zabtn ubat'ta teslim olmu Ostrovi vak'asndan evvel g^stermele hat4 eder, nk Na-dln, daha sonra Nlaan'da 813 Panta, 1, 9,8, 672. 814 Istoanfi, 1, 13, s. 218, Kolonya basm. 815 Guvaso Tartbi, varak: 222. Peev, varak: 66 ve 74. Ayuraniye (Drana) ve Nadin. Paruta, 1, 9, s. 670.
812

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Yazenovi, Sobo kaleleri muhafzlarn, bu mevkileri terkedip yakmaa mecbur brakt. Nadast ve Keg-lovi isminde iki res isika, Ravzovi, Agram mevkilerinin Dopia gibi Osmanllar eline dmemesi iin, o zaman Trklerde bulunan Bazenovi mevkiini anszn zabt ederek ganimetleri taksim ettikten sonra duvarlarn ykm idiler.816 Kayaner, sek yannda malb olduu vakit, bir Bohemyal frkasnda ku manda etmekte olan general Devel, Trkleri Macaristan'da Bodru ve Teis nehirlerinin bitiinde bulunan Tokay'dan karmaa alt; lkin Osmanllar, Piyer Peroni'nin alelacele getirdii imdada ramen, bu kaleyi zabtettiler. Peroni, Tokay altnda yaplan muharebede yaralanp ekilmee mecbur olduundan, Trkler kasabaya sahip kaldlar. Ancak duramyacaklann anladklarndan, yama ile iktifa ederek geldikleri yldn dndler.817 Deniz kenarnda ve Raguza'dan Kataro'ya giden yolun ortasnda bu lunan Kastel-Noovo ismindeki Dalmaya mstahkem mevkiinin zabt, I seferin en mhim vak'alanndan biri olmutur. Birleik Hristiyan donanmas, unsurlar'n yer hareketindeki mcdelesi neticesinde Pozoulo'da yeni bir da meydana getirdii ve denizin sahilini ileri kard gnden bir gn nce -evvelce yazld vehile- Preveze muharebesini kaybetmitir.818 Muharebeden sonra Papa'nn vekili Prens Melfi ve Venedik amirali Vianzo Kastel-Noovo'nun muhasaras ilemine balamak zere, Kataro'ya tevecch ettiler.819 Bunlar takibe hazrlanan Hayreddn, birdenbire iddetli frtnaya tutuldu; donanmas perian olarak Avlonya iskelesine 70*den ziyde gemi kaybettikten sonra girebildi. Orada hasarlarm tamir etmek ve yeni kuvvet toplamak iin byk bir gayretle uramaa balad.820 24 Tern-i evvel 1538 Pazar gn Hristiyan deniz kuvvetleri Kastel-Noovo'ya yaklat; kadrgalar drder drder sralanmt.
stoantt, 1, 13, s. 218. Guvazo Tarihi, varak: 216. Bohemyah'nn bu hcumu Katona'da mezkr deildir: bu frka reisinin smi Guvazo'da bazan Deve ve bazen Bohemya milletinden Devel Az'ember suretinde yazlm ise de, u isim Bohemyal ismindeden ziyde Macar ismine benzer. 818 29 Eyll. Albeni, BULn talya'ma Tmit, s. 178. Gebei'd (s. 51) An -tuan Dorya. Bu yer hareketi iin Muharebe gn. yhud muharcueden_ az evvel demekle aldamyor; Muharebeden sonra* diye okumaldr. 819 Kapello'nun Trkler aleyhine muharebedeki cretkrlklar Venedik'te Santa Mariar Formoza Kilisesi'ndeki kabrinin kitabesinde gsterilmitir: Vincentius Cappellus maritimarum rerum peritissimus et antiquorum laudibus par, triremium onerariarum pra fectus ab Henrico VII Britt. Rege insigne donatus, classis legatus V, Imp. designatus ter classem deduxit, coUapsam navalem disciplinam restituit, ad Zacinthum. -in Ambrcio inu Barbarossam Ottomanicae classis ducem pos-tridie ad internetionem deleturus nii fata christianis adversa vetuissent: Xn Rizonico simi Castro novo expugnato Divi Martii procurator u^iversae reipublicae consensu creatus, in patria moritur totius" ivltatis raoerore, statis 72 (1542). 820 Guvaao Tarihi, varak: 242. Hac Kalfa. Esfr-ftihr, va: 26.
816 817

Sayfa

233

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Her sra kendi nbetinde toplarm boaltarak arkadaki sraya yer vermek zere ekilecekti. Ancak birinci sra bu manevray yapmazdan evvel, ikinci sray tekil eden drt kadrga o kadar sr'atle ilerledi ki, birinci sradaki gemiler balarn evirmi-yerek, her iki sra birbiriyle arpma tehlikesine dt. Fena yaplan bu manevradan doan intizamszlk, teebbsn muvaffakiyetini sr'atlendir-mee sebep oldu. Taife karaya kt ve baka vesite mlik olmadklar iin -kalenin korkun atei ortasnda- merdivensiz hcuma giriti. ehir zabt olunarak, deniz ve kara tarafndan savunma yapmakta olan iki kule teslim oldu. 1.700 esr ve 70.000 ek'den ziyde tahmin olunan ganimet, bu zabtn bedeli oldu. Napoli hdivi ve umm kumandan Ferdinand D Gonza bu mhim istihkm kendi tasarrufu altna alarak Fransisko Sarmiente kumandasnda 4.000 ispanyol'dan mrekkeb muhafz kuvveti brakt.821 Ertesi senenin knn- snsi balarnda Sebeniko'lu Marato delaletiyle sevk olunan u sancak bei 6 top ile mevkii muhasaraya geldiler. Murato, spanyol muhafzlarn Nadin muhafzlar kadar kolaylkla tesli me ikna edeceini zannediyordu; lkin tekliflerini teblie, yhud top gl-lesiyle te'yde vakit bulamakszn, spanyollar bir yry yaparak Trklerin toplarn zabt ettiler ve kendilerini Spoletto zerine attlar. Bu mev kiin ahlsi Osmanllard pusuda bekleyerek, elilerinden yetmiini ldrdler.822 Malbiyeti tamir iin yeni bir donanma yelken at, Kastel -Noovo zerine yeni bir kara ordusu sevk olundu. Az bir zaman nce Rumeli belerbeiliine terf edilmi olan Husrev Paa 60.000 kii ile mevki muhasaraya gittii gibi, yine o zamanda Hayreddn Paa 150 gemi ile o tarafa gidiyordu.823 13 Temmuz 539'da Osmanl donanmasnn ft Sinan ismindeki korsan kumandasnda 27 kadrgadan mrekkeb pidar Kastel- Noovo karsna geldi. Ertesi gn Trkler, ehirden bir mil mesafedeki emeden su almaa geldiler; spanyollar anszn bunlarn zerine derek, drtyz -n ldrdkten sonra, gemilerine gitmee mecbur ettiler. 17 Temmuz'da, Barbaros bizzat kalenin nne geldi. Hayreddn, Kataro'dan gelmekte idi. Kataro Venedik valisi yiyecekten, iecekten hediye takdimine komutu.

234
Sayfa

Gtvzo Trihi, varak: 247. Hac Kalfa, Esfr'LBlhar, va: 26. askerin miktarn 6.000 olmak zere tyin eder. Gebel*4e Anfcuan Dorya yalnz 3.000 der. Paruta, s. 17. 822 Guvazo Tarihi, yarak: 247, 823 De Castelli novi direptlone a Solimano Imperatore facta anno 1540 (1539) narratio Chr^stopheri Bchori ad Franciscum regem Gallum n Synromus, s. 76. 35.000 Morlak ve Martoloz daha sayar; lkin muhasarann trihinde bile a)dandii dnlrse, bu aded az timda ayandr.
821

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Muhasaraya balamak zere 80 top824 sahile karld. Bazilik (h) denilen topu onlar srasnda saymaldr, ki, herbiri 100 libre arlnda glle atyorlard. Bunlarn ikisi sekiz tekerlekli kundak zerine konularak, balarna da 40 aded muhasara ve balyemez toplar yerletirildi. Az-ze Venerand tarafnda yerletirildiler. ncs daha kk apta o mik tar top ile takviye edilerek, ehri tuzlalar cihetinden atee gark ediyordu. Dier yirmi ateli silh Osmanl ordusunun ortasnda idi. Muhasarann devam ettii hafta zarfnda Osmanl bataryalar cem'an 10.000 kadar glle attlar.825 7 Austos'ta, Husrev ve Hayreddn Paalar ikisi birlikte hcum ettiler. Trkler ehre girmi olduklar halde, Sarmiente cesur askeriyle yetierek hasmn 8.000 telefatla duvarlarn hricine att. Ertesi gn iki spanyol mhtedsi kalede yiyecek ve mhimmat olmadm; muhafzlarn muhasarann balamasndan beri byk hasar grm olduklarn, son hcum ehrin yukar ksm kulesini mdfaa eden 700 askerin saysn 30'a indirdiini haber verdiler. Bu haber ezrine Hayreddn yeni bir hcuma karar verdi ki, sonuncusu ve en kanls olmutur (10 Austos). Osmanllar, duvarlardan trmanarak ikinci defa mevkiin iine girdiler. spanyollar, bunlar ric'at ettirecek kadar kuvvetli olmadklarndan dima muharebe ederek ve hayatlarn pahal satarak ric'at ettiler. O zaman muhasarann balangcnda kumanda etmekte olduu 4.000 kiiden yalnz 300 askeri kalm olan Sarmiente, deniz tarafnda henz elinde bu- . lunan kuleyi vermek ve kendisi de teslim olmak teklifinde bulundu. Martolozlar, muhasara esnasnda telef olan 8.000 kardelerinin intikamn almak zere esirlerin kendilerine teslm edlimesini yksek seslerle taleb ettiler. Lkin Barbaros bunlarn arzusuna muvafakat gstermeyip Sarmiente ile dier zabitleri stanbul'a gtrd.826 Acem'den gelen Ulama Kastel-Noovo kumandanlna nasb olundu; kalenin alnd gnn ertesi gn Zirano kulesi muhafzlar muhrebesiz teslm oldular.827 kinci gn Kataro vlsi Osmanl donanmas bakumandanna yeniden yiyecek ve iecek gnderdi. Ancak Barbaros muvaffakiyetine marur olarak bunlar reddederek Kataro'nun anahtarlarn istedi. Vl Bembo ka lenin
Syndromus'da Richer, s. 476. Hac Kalfa. Esfarfltf-BIhr, 27. Richer: cnovem misillium pilarum, s. 77. Hac Kalfa/ya, gre 8.200, va -ra&: 27; Guvazo'ya gre 3-0O0, s. 264, 826 Richer, b&b 1, s. 77 ve 78. Guvazo Tarihi, s. 264. Hac Kalfa, Esfrtt'l -Bi-har, varak: 27, muhasarann balangcn 8 Reblnir. (23 Austos) olarak tyin eder. 827 Sek'z ciltlik Scrittrfre tnwsheschede Doc"un 22 Temmuz 1539 trihiyle stanbul elisi Lorano Grltti'ye iki mektubu mnderictlr. Bunlarda u yazldr: E rlnglazrerete l'Ambassador Francese (Rlncon) per il buon offl-. do Che l'ha fafcto rifferitocd per dltto D. Cesare Catelmo.
824 825

Sayfa

235

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Venedik'e it olduunu ve Venedik'le Osmanl Devleti arasnda akdedilmi olan mtrekeye ramen meydana gelebilecek her trl hcuma mukavemet edebileceini bildirdi. Bununla beraber Barbaros askeri -ni Kataro nne kararak muhasarasna balad. u kadar ki, Bembo mu hasrlar zerine o kadar iddetli ate etti ki, teebbslerinden vazgemee mecbur oldular. Osmanl Amirali validen gm kse iinde takdim olunan 500 ek'y aldktan sonra askerini gemilere bindirdi.828 Venedik'le Anlama Sultn Sleyman, kendisini Kastel-Noovo'ya hkim klacak seferi taV cl etmekte olduu halde, Venedik hkmeti anlama veya umm mtreke akdetmek zere mzkereye balamt. Bunun iin payitahta gnderilmi olan Gritti 1539 Nisan balarnda dnerek, tercman Ynus Be delaletiyle vezirlere takdm olunduunu ve onlar tarafndan mtevecci-hne kabul edildiini ve sulhun md edilebileceini bildirdi. Senato derhl, Sultn Sleyman nezdine evvelce iki defa sefaretle gnderilmi olan Pietro-Zen'i stanbul'a gnderdi. Pietro-Zen sekiz sene nce Osmanllar'la akdolunan anlamay yenilemee me'mr idi. Lkin vazifesini f edemeksizin yol esnasnda, Bosna-Saray'nda vefat etti. Gerek muharebelerde, gerek mzkerelerde bulundurduu 84 yanda To -mazo Kontarini Pietro Zen'e halef oldu.829 Bununla beraber Trkler'-in KastelNoovo zerine tedrikt faal bir ekilde devam ediyordu; Kon-tarh'nin stanbul'a varmas bu ehrin zabtndan sonra vuku buldu. Sleyman kendisini resmen kabul etti, fakat ona hitaben sz sylemedi. Mlakatn devam mddetince elini srekli olarak gsnn zerinde bulundurmutur ki, saray erkn bu hli infial yhud gazab almeti olarak tefsir ettiler.830 Bz ehirlerin iadesini teklif etmekte olan Konlarini'nin teklifleri hakaretle reddedildi; vezirler buna cevaben bilkis Malovazi, Napoli Di Romania ile Kastel-Noovo*ya kadar Arnavudluk'un terkini taleb ettiler. Kontarini ifrata varan tekliften dehete kaplarak, artk mzkerelere de vam etmemeyi ihtiyata daha muvafk buldu. Grmelerin sonunda, ve -zr-i zam -anlama akdinin daha geni selhiyete bal olduunu anlatmak
Paruta, 1, 10, s. 721. GOT Tarihi, varak: 165. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/181 -185. 829 Paruta, a. 713. 830 D'animo turbato, s. 714.
828

Sayfa

236

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

maksadyle- Kontarini'ye dedi ki; - Bizzat Venedik'e gidiniz, fakat pdihn oullarnn snneti ve kznn izdivac dnlerinde hazr bulunmak zere Eyll'de avdet ediniz. Bu dnler mutd tantana ile icra edildi. Venedik murahhas hazr olmamakla beraber balyos Kanale serbest braklarak, merasimde bulun mak zere davet edildi. Ertesi senenin balarnda (1540) 'yndan Luici Badoero sulha dair balanlm olan mzkerelere devam etmek iin stanbul'a geldi. Here-yin muharebeden evvelki hle irca olunmasn teklif ederek anlamaya me'mr idi. Sefer masraflar olmak zere tazminat nmyle 300.000 dukaya kadar para arzna da me'zn idi. Lkin Malovazi ve Napoli Di Ro -maruVy asla terk etmeyecekti. yn meclisinden Badoero'ya verilen t-limt bundan ibaretti. Lkin Onlar Meclisi daha geni selhiyet verdi ki, Napoli ve Malovazi mevkilerinin terk edilmesine kadar msade ediyordu. Badoero'nun bb- devlet nezdindeki mzkerelerinde, Napoli muhaciri olup I, Fransuva'nn elisi olmu olan Kantelmi831 araclk ediyordu. Biri Meclis-i yn'n, dieri Onlar Meclisi'nin kttibi olan Kavezo nmnda iki karde Badoero'nun iki yzl talimatn Kantelmi'ye haber vermilerdi;832 bunlar daha sonra srr ifa etmelerinin cezasn aslmak suretiyle ekmilerdir. Bu srra muttali olan Kantelmi, onu dvn'a syledi. Binenaleyh Badoero'nun stanbul'a vusulnde yn Meclisi'nin kat' emirleri diresinde kalmak istedii halde, vezirler tekliflerini reddederek, anlamann ancak daha byk fedkrlklarla satn alnmasnn kaabl olabileceini beyn ettiler. Nihayet, ay mzkereden sonra, Badoero bir anlama akdetti ki, Venedik iin Malovazi'yi, Napoli Di Ramania ile Dalmaya sahilinde Na -din ve Orana kalelerine Hayreddn'in ilk muharebesinde Akdeniz'de zabtettii Skiros, Potamos, Paros, Antiparos, Niy, Ein, tstampalia adalarna, safer masraflar tazminat nmyle de 300.000 duka altnna mal oluyordu. ki devletin sefirleri bu ahidnmenin tasdiknamelerini ancak ertesi sene zarfnda mbadele ettiler ki, o ahidnme Venedik iin erefli olmamsa da, byk bir tehlikeden kurtulmasna sebep olmutur.833
Sleyman ae Venedik arasnda mtreke mzfceresi iin Kantelni'nin ki defa me'mrlyeti hakknda Paruta'ya mracaat, 1, 10, s. 715, 723. Flassen bu vekayii bilmez. 832 Paruta, 1. 10, s. 728. Daru, 1, 2fi, s. 57. 833 ki Trk vesikas Venedik arivinde saklanmaktadr ve biri Reb''l -evvel 947 (Temmuz 1540), ikincisi Zilhicce 947 (Nisan 1541) tarihlidir. Daru'nun Venedik Trih'nde gsterilen Mays 1540 trihi, u halde ne Venedik ahidnmesine, ne de tasdiknamesine it olabilir. Avusturya Imp. ve Kral. Hanedan Arivi'nde 1530'dan 1549'a kadar Trkiye Yazmalar (Scritture turchesche) arasnda aada zikredilen 10 evrak vardr: 1) Fransa ile dostne mnsebetlerde bulunulmas tavsiyesini bildiren Sultn Sleyman'n Venedik Docu'na mektu bu, 29
831

Sayfa

237

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Osmanl Devleti'nin Venedik ile dmanla son vermesi ite bu e kilde vuku bulmutur. Bu muharebe esnasnda Osmanl ordular hem Avrupa'da, hem Asya'da, megul olmulard. Hayreddn, Akdeniz'de, Vene-dik'in, Papa'mn, tmparator'un birleik donanmasn malb ederken, Pdih Bodan Prensi'ni memleketinden tard ederek, bu memlekete baka bir hkmdar dikiyor, Sleyman Paa zafer silhn Hindistan'a kadar ulatrarak Diyo'yu muhasara ediyor ve iki Arab emrini Devlet'e tab olmaya mecbur brakyordu. Sultn Sleyman'n tlini u suretle birden noktada, memleketlerinin batsnda, kuzeyinde ve gneyinde grlm oldu.834

OTUZUNCU KTAP ..................................................................................................... Ferdinand'n Elileri .......................................................................................... Macaristan Seferi .............................................................................................. Budin'in lhak Edilmesi ...................................................................................... arlken'in Cezayir'i Zabtetme Teebbs ......................................................... Pete Muhasaras.............................................................................................. Onuncu Sefer- Hmyn ................................................................................. Orduy-U Hmynun Muazzam Yry ....................................................... Valpo Ve iklo'un Fethi ................................................................................... Gran (Estergon)'Un Zabt .................................................................................. thlveysenburg Fethi ...................................................................................... ehzade Selimin Sabuhan Valiliine Tayini ....................................................... Rstem Paann Sadareti .................................................................................. Barbaros Hayreddin L'aa'mn rtihali ............................................................... mparator arlken Ve Kral Ferdinand le Anlama ...........................................

evval 947 (28 ubat 1540). 2) Bu hususta yeni tevikleri bildiren Sleyman'n Doc'a mektubu, ki 1 evval 948 tarihli olup Doc'a 1 Nisan 1542 trihinde verilmitir. 3) Barbaros'un kadrgalarndan alman eyann iadesini Venedik'e tebli eden ferman eklinde mektup, 1 Safer 949 (17 Mays 1542) tarihli. 4) Ynus Be marifetiyle gelen yazya cevaben, Venedik elisi Jerom'un kabulne dir Sultn Sleyman'n mektubu, 4 Tern-i evvel 1542. 5) Yine o trihle ferman eklinde Doc'a bir mektup ki, bir firari klenin teslimini taleb ediyor. 6) Yine o sene trihini tayan ve ayn ekilde olan^ bir mektup ki, yeni yaplm bir kalenin yklmasn istiyor. 7) Sultn Sleyman'n balyos Tiyepolo iin i'timdnme cevb, 6 Knun- sn 1545. 8) Sultn'n Doc'a bir mektubu ki, Venediklilerin Dalmaya'da uradklar hasarlara dir ve 953 (1546) tarihli. 9) ran'daki fetihleri ln eden ve Haleb'den 29 evval 955 (1548) tarihli mektub. 10) kyn iadesi hakknda ve ferman eklinde, evval 956 (1549) tarihli, Venedik Cumhuru'na mektup. 834 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/185 -187.

Sayfa

238

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

OTUZUNCU KTAP Ferdinand'n Elileri Bu kitap, Venedik ile yaplan anlamadan arlken ve kardei Ferdi-nand ile akdedilen ahidnmeye kadar cereyan eden vak'alar hikye eder ve 7 senelik bir zaman iine alr. Bu mddet, batan sonra Macaristan muhrebesiyle dolu olup Sultn Sleyman'n satvetinin en yksek noktasna kmas da o seneler iinde vuku bulmutur. Bu 7 senenin sonunda, o byk hkmdarn saltanatnn ikinci devresine gireceiz; o devirde Hayreddn Barbaros ve brhm kadar dikkate yn devlet ve harb adamlar, Belgrad, Rodos, Badd, Macaristan fetihleri kadar parlak ftuhat grmiyeceiz. Lkin Macaristan Krall'nn byk ksmnn Osmanl memleketlerine ilhak ve yukar ksmnn Avusturya'ya braklmas sebebiyle, Macar lkesinin Avrupa medeniyetiyle, 150 sene Avrupa'y istil ile tehdd eden Asya arasnda kanl bir mcdeleye sahne olduunu greceiz. imdi bizi igal edecek olan bu 7 sene zarfnda, Macaristan'n zabt kadar mhim bir fetih, Avrupa diplomasisi zerinde arlken ile Byk Sleyman arasndaki ahidnme kadar ar neticeleri mu-tazammn bir sulh ahidnmesi ve bunu tkb eden vekayi, bir taraftan harb meydanlarnda byk kuvvetler kullanlmasn ve bir taraftan da Avrupa devletleri kabinelerinde diplomasinin dikkate deer gelimesini ve faaliyetini gerektirmitir. Venedik ile Osmanl Devleti arasndaki mzkere srasnda ve ondan sonra Ferdinand, kendi memleketleri zerinde kopacan tahmin ettii frtnay nlemee almt; arlken de, nihayet, Avrupa'nn o kadar ok zamandan beri muhtc olduu asayii salayabilmek iin, Ferdinand'a iltihak etti. Seferler, muzafferiyetletf, malbiyetler bizzat vak'alann olumasna uygun genilikte mnteir olur; halbuki diplomatik haberlemeler byle deildir. Bunlar, ekseriya sr olarak kalmaa mahkm olup vesikalar tarihi iin elde edilmesi imkn diresine girinceye kadar asrlarca arivlerde gizli kalr. Tarihilerin Macaristan muharebesinden evvel ve sonra vukua gelen mzkereler hakknda eksik veyahut batanbaa yan* li ifdelerini, ite bu menblarn noksan bulunuuna atfetmek lzm gelir. Sleyman'n Badd'dan, Tebriz'den, Diyrbekir'den Ferdinand'a gnderdii mektubun her birine derhl cevap yazlmt.835 Pdi-h'n
Sultn Sleyman'n Badd ve Tebriz'den mverreh mektuplarna Kral Ferdinand'n cevab-nmeleri yukarda gsterilmitir. Pdih'n Diyrbekr'den gnderdii nc mektubuna cevap -nmesi Avusturya mp. ve Kral.
835

Sayfa

239

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

stanbul'a varmasndan sonra Ferdinand, Iran seferinin mes'd ne ticesinden dolay tebrik etmek ve henz imzalanan anlamann hilfnda vukua gelen ahvl ve Kralie Mari'nin cihaznn teslmindeki gecikme ile Osmanllar'n Avusturya memleketleri hududundaki srekli aknlarndan ikyet etmek zere, Maria Barizi'yi gndermiti. Vezr-i zam Aya Paa,836 cevaben, eer Gritti katledilmemi olsa, Mari'nin cihaz oktan iade edilmi bulunacan, Osmanllardn hududdaki aknlarnn Avus-turyalar'n Osmanl memleketlerindeki aknlarndan kaynaklanm olduunu ve Srbistan'da hkmranlk hakknn Sultn Sleyman'a id bulunduunu beyn ederek, iki seneden beri vergilerini veremmi olan Kont Srin ile dierlerine birikmi mebl vermelerinin ihtar edileceini syleyerek szlerini bitirdi. Kayaner'in bu srada urad hezimet musalahay muamma hline getirdi. Lkin Ferdinand bu vak'ann douraca durumlarn nn almak iin 10 sene nce Zapolya'nn sefiri sfatyle Viyana muhasarasnda Sleyman'a refakat etmi olan Jerom Laki'yi837 stanbul'a gnderdi. Gritti'nn katlinden sonra Laki, Zapolya tarafndan hapse atlmt; Polonya Kral Sigismund'un mdahalesiyle hrriyetine kavutuktan sonra Ferdinand'n hizmetine girmi ve o zamana kadar en metanetli istinad -gh olduu efendisinin uyumaz dman olmutu. Bir intikam ihtiycna itaat ederek, Grosvardayn'da Zapolya e Ferdinand arasnda akdolu-nan gizli muahedeyi Sultn Sleyman'a haber verdi. Bu Jaber zerine Pdih, yannda bulunan Lutf Paa'ya hitb ederek, unlar* syledi: - Bu iki kral, balarnda tc tamaa lyk deillercUr; bunlar sz lerinde durmazlar; ne Allah korkusu, ne de insanlarn korkusu, muhata zasna yemn etmi olduklar ahidnmeyi bozmaktan kendilerini men* ede -

Hanedan Arivi'nde-dir ki, Ferdinand'n Innsbruck'dan yazlm 14 Mays 1536 tarihli mektubudur. Litterae Ferdinandi, 14 mai 1536, Inns-bruck: Pervenere ad nos litterae M. V. in civitate Embdie (mid) datea per Mustafa Ciaus Albak. Kral, Sleyman' stanbul'a mes'd avdetinden dolay tebrik ve Barzizi'nin ya landa dnecei midinde bulunduunu beyn ediyor. 836 Seconda risposta del Gran Signor per bocha del Sgr. Ajas bacha sopra quelo che Johan Marya Barzr dolendosse, che le prime poposte non esser conforme aile promesse fatte per il Gran Sinor alla Regia Maest, che al manco il detto G. Sig-nor si havesso di risolvere che non volendo reintegrare pa-cificamente la Regia Maest del regno di Ongeria, che al manco prometesse et fasse consento che detta maest con le forze proprie potesse expellere il Conte Johan Scepusiense foro del detto regno, e se anche il G. Sgr. non volesse consentir a questo che Johan Marya Barziz sia certificato per possersene expeditamente ritornar della Regia Maest per il cami no dove era venuta. (Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivi). 837 Laki'nin rtlmftd-namesl 8 Eyll 1539 tarihlidir; Avusturya tmp. ve Kraliyet Hanedan Arsivl'ndedir Lakl'nln Andronikos Trankjlos namnda! bir refiki vard ki, o da Zapolya'nn hizmetini terk etmiti. Veranlus tarafndan 5 ubat M tarihiyle kardeine gnderilen fektuba mracaat, Katona, 20, s. 130.

Sayfa

240

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

memitir..838 Laki, 8 Tern-i evvelde stanbul'a vsl olarak 7 Tern-i sn'de hu-zr ahaneye kabul olunduysa da, Pdih kendisini emareleri aka grlen bir sabrszlkla dinlemekle beraber, Budin'in muhasarasn ihtar ederek serzenilere gark etti. Bzlar bu elinin burnuyla kulaklarnn kesilerek iadesini, bzlar da zincire vurulmasn Sleyman'a tavsiye ediyorlard. Buna ramen Laki cmertlii sayesinde bu muameleleri bertaraf etmee muvaffak oldu; Rstem Paa'ya da altn zincir takdim edilmek istenildii halde, yalnz o hibir ey kabul etmedi.839 Ertesi sene Laki, mparator'un yeni ta'Imtyle Hagnu'dan stanbul'a gitti;840 bu ta'lmt cbmca Zapolya'nm o vakte kadar Macaristan'dan tasarruf etmi olduu ksmn Avusturya'ya terkedilmesi hakkn da Sleyman' ikna iin her teebbs tecrbeye ve bu terke mukabil saat, doan, kpek vesireden olmak zere tertib edilen senelik hediyeler vaa dini me'mr idi. Laki'nin gidiinden 15 gn sonra Zapolya'mn vefat Fer dinand tarafndan yeni bir eli gnderilmesine ihtiya gstermiti, Ferdi nand, Andronkos Trankilos'a verdii talimatta: - stanbul'a ko, u! diyordu; vezr-i zam Lutf Paa'y vezir Rstem Paa'y, bb- devlet tercman Ynus Be'i KraTn menfaatlerini kazanmak iin hibir eyi ihml etmemesi tavsiye olunuyordu.841 Sultn Sleyman da Zapolya'nn, vefatndan 15 gn nce, Kralie za bel'den bir ocuu domu olup olmadm aratrmak iin Budin'e avu gndermiti. Kendisini Transilvanya Dukas iln etmi olan Maliat bu ocuun meriyyeti hakknda zihinlerde pheler yaratmak istemiti.842 zabel, ocuu kucanda avu'un yanna getirerek Byk mpa -ratorun himayesini vasyyet etti. Bu srada valide, cesurca olmas ismetinin cazibesinden geri kalmayan letfetli bir tavrla sne-i smnini (gm gibi gsn) ap avu'un huzurunda ocuuna st verdi.843 avu diz kerek ocuun ayan pt; ve sa elini ocuun gsne koyarak Kral Jan'n olu bul haddine varmasndan itibaren -baka hibirinin itiraki olmamak zere- Macaristan'da hkmet edeceine Sultn Sleyman nmna yemin
838 839

Jovlus, 34, fi. 227. Laki'nin Avust. mp. Hne. Arsivi'ndekl raporu . 840 Sleyman nezdinde sefir Hlyeronimia Lasklo'ya ta'lmt Hagnoria 8 Temmuz 1540. 841 Andronkos Trankilus'a verilen ta'lmt. Viyana, Austos 1540: Ut Cons -tantinapolim advoles, carras, et si ileri potest adjuvante Lutfi et Rustem Bacha nec non Junts bey andientiam lmperatore studeas. Avusturya tmp. ve Kra. Hned. Arivi. 842 Katona'da verantU BpstoJa, 20, s. 1418 . 843 Reclusa mamlllart et exserta pftpUIa, coram lactavisse.

Sayfa

241

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

etti.844 Bununla beraber Ferdinand ordusunun generallerinden Leonar Fels, Budin nne gelip ehri muhasara altna ald. Lkin fena mevsimlerin ilerlemi olmasndan dolay neticede ekilerek Pete, Vayzen, Viegrad, tuhlvaysen mstahkem mevkilerini zabt etti. arpmalarn balamasy -le beraber zabel Pdih'n sr'atle yardmlarn dilenmek iin sdk m avirleri Verbuci ve ersegi'yi derhl stanbul'a gnderdi. zabel'in elileri Sleyman'n huzuruna kabul edilerek, Macaristan'n 30.000 dukay bulan vergisini kymetli hediyelerle tahtn ayana koydular (Tern -i evvel 1540); bilmukabele kendilerine bert verildi ki, bununla Devlet tebeas olan Zapolya'y kraliyet mesnedinde te'yd ediyordu.845 Rumeli beler-bei Husrev Paa ve nc vezir Mehmed Paa alelacele Budin zerine yrmek iin emir aldlar; Pdih da zabel'in hkmet naibi kralie s fatyle hukukunu muhafaza etmek zere, onlar ordu ile tkb edecekti.846 Laki ile vezirler arasnda mzkere ile, bir ay daha geti. Ferdi-nand'n elisi, bb- devlete dimi ikyet vesilesi olan Budin muhasarasndan dolay mazeret bahanesi olmak zere bunun Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda ancak iki aylk bir mtreke akdedilmi bulunmasndan kaynaklandm beyn etti. Kral Ferdinand'n ne Hrvatistan'a, ne de Sleyman'a id dier vilyetlere deil, ancak Zapolya'mn memleketlerine taarruz etmi olduunu da ilve etti.847 Lki, geen sene beyhude uram olduu noktalara dokununca vezr-i zam Lutf Paa yle sylemekle iktifa etti: - yi sylyorsun Laki, lkin fena hareket ediyorsun..848 Dier vezr -ki Pdih'n dmd Rstem Paa, Sleyman Paa, Mehmed Paa'drLaki'yi, Lehistanh olduu halde Almanlar'a hizmet etmek iin mill duygularndan kopmu olmasndan dolay aypladlar. Laki, bu hareketini hakl gstermek iin, Fransa Kral'nm elisi spanyol domu olduu halde, meru efendisine kar I. Fransuva'nn menfaatlerine hizmet etmekte
Katona'da verantli Epstola, 20, s. 1418. Ferd, varak: 336: Harc vaz' olmp illsiyle nlsan- alisin gndrildi. 846 Cum Tekeli et Szemezei accessissent et nuntium dedissent de defectione Peremi et aliorum ad Ferdinandun, Sultanus cum legato Joannis concludit et regnum puero contulit. (Avusturya mp. ve Kral. Hanedan Arivi'nde Laki'nin raporu.) Advenit hie Chriptohorus Semczcy, ut proderet quatuor castra ac patriam Turcis. Heri etiam fillus Pereni ingressus est Conclave et circumcidetur Adrianopoli: Petrus Voivoda Moldaviensis est pollicitus redditurum se castra quae in Trans-ylvania habet Orator Gallus discessit ad inflammandum bel-lum, magnoauxilio fuit Oratoribus Regis Joannis, ut regnum puero daretur. (Keza). 847 7 Terin-1 evvel, in Dlvano repetivi legatlonem quam supcrlori amo ha-bui. Laki'nln raporu. Engel, 4, s. 71'de iki sefirden bahsediyorsa da, bu hatdr. 848 Laki'nin rapora. Pulchere locutus, turpe fecltl.
844 845

Sayfa

242

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

htimal ki Napolili olarak domu ken arlken'in tebeasmdan olan Kan -telmi'yt kasdedlyordu. Laki'nin raporu: Vine me fecere Regis oratorera. 851 Quomodo confinia composulstis cura Kisilbassa (Kzlbaa hududunuzu nasl kestiniz?), Lafc'nin raporu. 852 Laki'nin raporu. 853 Volfgang Betlen (Wojfang BeleD'in dedii gibi, 1, s. 356, Yedikula de-l. bln 1782.
849 850

Sayfa

243

olduunu849 ileri srd. Lutf Paa I. Fran-suva ile mparator arasnda Hagnu ahidnmesinin hangi maksada istinaden akdedildiini sordu. Laki, Dvnda hazr bulunan Barbaros'u gstererek: - Bunu byk amirale sorunuz. cevbn verdi. Barbaros, glerek: - Ben burada Fransa elisine vekil mi olacam? dedi.850 Dvandan sonra vezirler Laki'yi mu'td olan ziyafete davet ederek, seyahat ve sefaretleri hakknda iltifatl szler syleyerek, huzr- ahaneye kabulnden dolay da tebrik ettiler (7 Tern-i sn 1540). Laki, f etlii muhtelif sefaretlerden bahisle arlken'in saraynda, ran hlan' -nn eskiliini Osmanl Pdihlarndan daha evvel gstermee alan iki Acem sefirinin dncelerine kar ktn syledi. Bu sefirlerden birinin, Sultn Sleyman'n ran'daki ende verici muvaffakiyetlerini haber vermek zere evvel Portekiz Kral'na, sonra mparator*a gnderilmi bulunduunu, dierinin de dny imparatorluunu^ h ile aralarnda paylamak iin imparatordu ikna etmekle vazifelendirilmi olup, buna arl Avrupa'nn, h da Asya'nn sahibi olacan ilve etti. Lutf Paa mstehzi bir edayla: - Lkin hkmetlerinizin hududunu nasl kararlatrabildiniz?851 diye sordu. Yine o gn leye doru Laki, Pdih diresine kabul olundu. Pdih, elinin geldiini grnce yle hitabetti: - Ferdinand'a sylemedin mi ki, Macaristan bana iddir? O hlde buraya niin geliyorsun?.852 Ondan sonra edd bir hiddet gstermesi zerine eli mlakat salo nunun dna karld. Vezirler, Ferdinand ile yeni bir muharebe amann mnsib olup olmayaca hakknda pdih huzurunda saat mzkere hlinde kaldlar. Muharebeye giriilmesi kararlatrldndan, del-lllar dvnn kararn ln ederek, Laki, vezr-i zamin saraynda habs edildi.853 Tercman Ynus Be kendisini teselliye gelerek, Pdih hediye etmi olduu doanlar pek beendii iin, korkacak birey olmadn ve gerekten Hadm Sleyman Paa, burnunu ve kulaklarn kesmek fikrin de bulunmusa da Pdihn muvafakat gstermediini syleyerek cesaret verdi. Lutf Paa Laki'ye Devlet hizmetine girmesini teklif etti. L -ki

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mallarn, zevcesini, ocuklarm terk edemiyeceini syleyerek ekim ser davrannca vezr-i zam, Pdih hizmetine girince zevce ve kasrdan mahrum olmyacandan, bu bahanenin makbul olamyacam beyn etti. Laki muhalefette srar gsterdiinden, vezr-i zamin saraynda mahbs kald. Buna ramen pazar gnleri Rm Patrikhnesi Kilisesi'nde du din lemek zere kmaa izin verildi. Hakknda gsterilen iddete ramen, kendisinin ve maiyyetinde bulunan adamlar tamiyye'si (yemek veya sof ra masraf) olmak zere, bir miktar ake tahsis olundu. 1540 Knun- evvel'inin birinci gn Sultn Sleyman, ehzade Meh med ve Selim ve 3.000 yenieri ile Edirne'ye giderek, ancak 1541 Nsn'mda dnd. Dnnden hafta sonra 120 erkek ile 7 kadm hazneden 25.000 altn alm olmak bhesiyle ikenceye konuldular. Yine o zamana doru Lristan ve Grcistan vlsi Gaz Hn'n isyan haber alindi.854 Sleyman ran hududuna 2.500 yenieri, 700 siph, 600 ulfeci gnderdi. te bu sradadr ki, gzden dmesinin sebebi olan ahvli daha nce yaz dmz Lutf Paa azledildi, fakat Pdihn dmd olmasndan dolay azledilmi vezr-i zamlara tahsisi mtd olan 200.000 ake, ona da tahss edildi (18). htiyar Hadm Sleyman Paa vezr-i zamlk makamna geldi.855 ikinci vezirlik Rstem Paa'ya, nc vezirlik Mehmed Paa'-ya, drdnc vezirlik Rumeli belerbei Husrev Paa'ya, Rumeli beler-beilii yenieri aasna, Badd belerbeilii de veys Paa'ya verildi. ehzade Mustafa, tahsisatna senelik 500.000 ake ilvesiyle Saruhan1-dan Manisa'ya nakl olundu.856 O senenin k ve ertesi senenin bahar iindeki vekayi bundan ibaret olup, eli Laki bu mddet zarfnda ' hep vezr-i zam saraynda mahbs kalmtr.857 Macaristan Seferi 23 Haziran (28 Safer)'da Sultn Sleyman, Macaristan zerine bizzat sefer amak zere stanbul'dan hareket etti. Vezr-i zam, Devlet'in dou hududlarn ran h'nn teebbslerine kar muhafaza etmek bahanesiyle Kk Asya'da kald. Lkin hakikatte, ehzade Mustafa'nn hareketlerine

244
Sayfa

Ferd, varak: (18) Ferd, varak: 344. Lakl'nin 9 Mays tarihli raporu. 856 Ferdin and'n bu tahsisatn artrlmas hakkndaki ifdesi, bu askerin Pdih'n Asya'daki seferi esnasnda eylet vlliin-dekl ehzadesine muhafazasna me'mr bulunduu hakkndaki zannn belirten eli Laki'nin u fkrasna uygundur: Non tantum contra Persam quam contra filium, ne patri rebellet, quod timebatur. 857 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/188 -193.
854 855

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

858 859 860

Laki'nln raporu. Ferdi, varak: 346. Lutfl. vWak: 94. Ferdi, varak: 347.

Sayfa

245

nezret etmee me'mr idi: nk baba ile oul arasndaki karlkl soukluk her ne kadar cidd bir surette 12 sene sonra meydana km ise de, ehzde'nin ikbl hrs daha o zamandan Pdih'n bhesi-ni ekmiti.858 Sleyman'n Macaristan'a gidiinde vezr-i zami refakatine almamaa karar vermesi Sleyman Paa'nn ne ihtiyarlndan, ne de vezr-i zamin mfrit derecedeki selhiyetinden doacak rekabetten deil, ikinci vezr Rstem Paa'nn nfuzunun stnlnden kaynaklanmtr. Pdih'a dmd olmu olan Rstem, daha nce hademe -i hassadan bulunmak sfatyle 80'lik hadmdan ziyde tevecche nail olmutu. Cereyan eden durumlara baklrsa kolayca anlalr ki, Sleyman, eski nedimi brahim'in byk kudretini ve bunun yol aabilecei neticeleri hatrna getirerek, vezr-i zamhga ancak Aya, Lutf, Sleyman Paalar gibi karada, denizde uzun mddet sren askeri hizmetleriyle tecr be edilmi adamlar getirmek ve saltanat haklarna rakb kar korkusuyle bunlara pek fazla iltifat gstermemek istemitir. Bununla beraber, bundan sonraki vak'alar gsterir ki Sleyman Paann -Rstem Paa'mn nfu-zuyle krlanselhiyeti Pdih iin hibir vakit ende sebebi ve rekabet mevzuu olmamtr. Rstem Paa, zevcesinden ziyde -Sleyman'n en ok sevdii haremi olan- kaynvalidesi sayesinde nfuz kazanmt. Pdih, hussiyle brahim'in -ksmen onun te'sri neticesi olan- sukutundan sonra bsbtn bu kadnn te'srinde kalarak o zamandan beri hkmet dizginlerini Rstem Paa'ya terketmiti. Rstem Paa ise, vsi kudretini -ileride greceimiz vehile- kendi arzusuna deil, Hurrem'in arzusuna gre kullanmtr. Pdih, stanbul'dan bir merhale mesafede iddetli yamura tutularak ordunun hareketi imknsz bir hle gelmi olduundan, bo zamanlarm idri memurlarn bzlarnda deiiklikler yapmaa sarfetti. Ulemnn mttehiden verdikleri re'y hilfna olarak mest zerine mesh caiz olamyacana dir fetva vermi olan mfti ivi-zde azledilerek, o makama Molla Abdlkaadir tyin olundu.859 Erzurum valisi Fer-hd Paa da, idare tarz hakknda vki' olan ikyetleri tahkik etmek iin Grcistan hududuna gnderilen bir mfettiin i'r zerine azledilerek, Erzurum valiliine vezir Dukakin-olu'nun mahdumu Ms Paa getirildi.860 Sultn Sleyman Filibe'de bulunduu srada Hayreddn Barbaros'un 80 kadrga tehiz ederek, bir spanyol donanmasnn tehdd etmekte olduu

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Cezayir'in imdadna komas iin emir gnderdi. Kendisi de ordusuyla Sofya ve ehir Ky'nden geti ve Islad Boaz tarikiyle Ni'e ynelerek, burada hediyeler takdimine gelen Floransa elilerini resm bir mlakata kabul etti ve Kozme D Medici'ye hitaben samimi szlerle dolu bir mektup ile iade eyledi.861 Bu Macaristan seferi de -btn evvelkiler gibi- ordunun intazama tam riyeti diresinde vuku bulmutur: Mverrih Ferdi, bir denek alann bin denek yediini yazar.862 Belgrad'da Rumeli belerbeiliinden sonunda vezirlie ykseltilmi bulunan Husrev Paa orduya gelerek yeni grevinden dolay Pdih'a teekkrlerini sunp dvnda yerini ald.863 Yine bu ehirde, Nibolu sancak bei Ah* med Be ve ksa zaman nce affedilen Piyer Rare, Kogares'teki atosundan hinne bir surette darya ekmi olduklar Macar reisi Maliat' Pdih'a teslim ettiler.. Piyer Pereni ile gizliden gizliye mnsebetlerde bulunmakla itham edilen Maliat, mrnn geri kalan gnlerini geirmek zere Yedikule'ye gnderildi.864 Pereni'nin Pdih'a sdk olacana dir ettii yemin zerine, rehin olarak stanbul'a brakm olduu olu, hayl zaman nce snnet edilerek hademe-i hassaya alnmt.865 Sultn Sleyman Belgrad'dan gitmeden nce, ezare Fregozo ile beraber stanbul'a gitmekte olan Fransz elisi Rinson'un ldrld haberini ald. I. Fran-suva'nn elisi Turin yolu zerinde Marki Gvasto'nun haydudlan tarafndan taarruza urayarak ldrlmt.866 Sultn Sleyman'n kafasnda bu hdisenin dourduu elem verici te' sir, Semendire valisi Yahy-Paa-olu, Bosna valisi Ulama ile Valantin Trk ve zabel birleik askerlerinin Rogandorf kumandasndaki Avusturya muhasara ordusuna galebesi haberiyle bir dereceye kadar zail oldu; Ferdinand'n bu generali Budin yaknndaki Gerhard tepesindeki ordu* ghm bile alelacele terkedip hemen, ekilmee mecbur olmutu. Tuna'nn indirmekte olduu cesedler, Sleyman iin askerinin muvaffakiyetine b he kabul etmez deliller tekil ediyordu.867 Tuna zerindeki ince donanma kumandan Kaasm,868 Almanlar tarafndan tahliye olunan Pete ehrini zabt etmiti. Pereni Erlau'ya kam, Rogandorf ut adasna ekilerek yaralarnn
861 862 863

Ferdi, varak: 349 ve 350. Bir pe hsran eyleyen, bin p-1 glran ylrdl Ferdi, 350, Ferdi, varak: 351. Macarlar'm Uzref adm verdikleri Husrev Paa. Fessler'ln tstoanfi'ye bakarak yazd gibi vefat etmi olmayp drdnc vezirlie getirilmiti. 864 Fessle. Engel, tstoanfi'den naklen, 1, 14. 865 Laki'nln 1539 senesi raporu. 866 13 Temmuz 154Tde stanbul'a giderken; Fessler'n sand gibi stanbul' dan dnerken dcit. Flesson, c. 1, s. 388. 867 Ferdi, varak: 352. 868 Istoanlfde Kasson. dier mverrihlerde Kassan.

Sayfa

246

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

arlndan orada hayt terketmiti. Daha nceleri Ferdinand'n stanbul'da elisi ve son olarak Pete'deki Avusturya nce donanmasnn kumandan bulunan, Gn'n cesur mdfinin kardei gayretli bir Dalmayah olan Jerom, Budin muhasarasnda o kadar yara almt ki, o da aras ok gemeden ld.869 Laki, hasta olmakla beraber, Belgrad'daki Osmanl ordughna ka-. dar askerin arkasndan getirilmiti; Pdih1 in Budin'den dnnde hemen lm denilebilecek bir halde hrriyeti geri verildi.870 25 Austos 1541'de, Mehmed Paa, btn belerle birlikte Budin'den Pdih' istikble kt.871 Ertesi gn Sleyman askerini Tunan'n sa sahiline geirerek Alt-Ofende ordugh kurdu. te buradadr ki, daha ertesi gn -Osmanllarn 21 Austos'ta Rogandorf a galebelerinde esir etmi olduklar872 600 kii, Avusturyal Baltazar Puhhaymer ve Bohem-yali Melbor Borziza gibi bz kumandanlar hri olmak zere 28 Austos'ta avu-ba Ali Aa Pdih tarafndan gen Macaristan Kral'na altn zincirli ve altn eyerli drt at ve Kralie*ye yzkler, ipekliler, bilezikler hediye etmek zere Budin'e gitti; bu seferde P-dih'n refakatinde bulunan ehzade Byezd tarafndan da Zapolya'nn oluna kymetli hediyeler gtryordu.873 Budin'in lhak Edilmesi Eli Al Aa, Pdih'n bizzat ziyarete gelmesi Devlet'in kanunu hkmnce caiz olmadn Kralie'ye beyn ederek, olunu Budin'i o kadar gzel mdfaa eden asilzadelerle beraber Osmanl ordughna gndermesini syledi. Bu haber, zabel'e byk ende vermekten hl kalmad; geceyi bir meclis ile geirerek Zapolya'mn lrken tavsiye etmi olduu mavir papas Martinoi'nin kararna uygun olarak ocuunu gndermee
869 870

tstoanH. kitap: 14, s, 234. Fessler (7. s. 590)'n Laki'nin ancak Belgrad'a vardnda habs edildiini yazmas hatadr. Lakl'nin Belgrad'da, Fransz elisi Rinson'un katlinde arlken'in- raedhall olmad ortaya ktktan sonra, saverlldl'.na dlr 601'lnci sahlfedeki fdesinde de yanlyor (Katona'da Jovius, 21, s. 88). Bizzat Laki'nin raporundan anlald zere 17 Terin-i sn-den beri esir muamelesi grm ve ancak shhi durumuna anlarak braklmtr. 871 Ferd ve Pecevi, varak: 77, 4 Cumadel-ul. 872 Bethlen'ln yanl olarak dedii gibi (1; kitap; 3, s. 371) 29 Austos'ta deil. 873 Peevi, varak: 78. Osmanl mverrihleri Bethlen'n syledii (1, s. 379), lkinci ehzade Sellm'den hi bahsetmezler, fatoanfi, kitap: 14, s. 241; Jovl-. us, c. 11. (Halbuki Peev ehzade Sultan Selim ve Bayezld'in bu serede Padiah le beraber bulunup ikisi tarafndan dahi kral-zdeye armaanlar gnderildiini yazar. c. 1, s. 230. Mtercim) Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/193 -196

Sayfa

247

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

karar verdi. 29 Austos'ta -ki Moha muharebesinin onbeinci yldnmdr- henz 1 yanda bulunan kral-zde Sigismund Zapolya, bir st nine, iki dye, zabel'in 6 ba-mviri Martinoi, Petrovi, Valanten T-rk, Etien Verbei, Urben Batyani, Pudmaniki refakatiyle Osmanl ordughna gnderildi. Kk Sigismund kadnla bir altnl arabada bulunarak, mavirler yaya olarak refakat ediyorlard. Defterdar ve nianc, birok sancak-beleri ve avularla beraber ocuu istikble gelerek, etrafnda yenierilerle Pdih'n muhafzlar bulunan bir adra gtrdler,874 Sigismund'u Pdih'a takdim etmee Petrovi tyn olunmutu; lkin ocuk onunla gitmeyip alamaya balad; st-nine mavirlerle birlikte bizzat Pdih'n huzuruna girmee mecbur oldu: Podmaniki ile defterdar ve nianc az bir mddet iinde kadn dar kardlar; dier 5 mavir dvn adrnda kaldlar. Pdih, Budin'i kendisine tahsis-etmi olduunu vezirleri vstasyle onlara tebli etti. zabel'in mavirleri bu haberi rendikleri srada -Kral-zde'yi gtren alayn getii zaman dost ve mttefik sfatiyle halka karm olan- yenieriler ehrin kaplarn zabtetmilerdi; ahl silhlarn teslim ettikleri ve yenierilere iyi muamele gsterdikleri takdirde, mal ve canlarnn korunacan dellllar iln ediyorlard. Gne batmadan nce Budin bir Osmanl beldesi olmutu. Bu eski payitaht, Macaristan Kral'nin Moha bataklklarnda vefatnn sene-i devriyesinde bu vehile sukuut etti; Krallk da Trk-ler*in muzaffer silhlar kuvvetiyle Zapolya'ya verildii gn, Budin'in zabtyle olunun elinden alnmtr. Sleyman, zabel'in mavirlerini bir hafta ordughnda alkoyarak, Kralie'nin stanbul'a gtrlmesinin mnasib olup olmyaca hakkn da onlarla grmede bulundu.875 Bir taraftan da tzabel, babas Sigis-murid'un eski sefiri vstasiyle elilerinin serbest braklmas meselesini mzkere etti.876 Vki olan teebbslerinde kymetli hediyelerle tevecchn
Istoanfi, Jovius (c. 40, s. 285 ile u eserlere bknz: Vier Wahraftige Missiven, eyne dea Frauen Isabella Ku-niginn Janus nachgelassene Wittib in Ungarn, wie untreulich der Trk and die iren mit ir umgangen; die andere eyne so in der Belagerung bey der Kuniginn im Schloss gewest, wie es mit Ofen var und nach der Bdagerung ergangen; die dritte eynes Ungarn von Gran wie es itz zu Ofen zugeht die vierdt des Trkischen Tyranen an die Sibenbrger aus dem Latein ins Teutsch gebracht anno 1542. Gen Prens'in Sleyman'n ordughna gtrld zaman maiyyetinde bulunan ve tia -bel'in adamlarndan olan biri tarafndan yazlm olan bu eser, bavurmak iin kymetlidir. Lkin ada tarihilerin hibiri ve hatt Katona buna vkf deildir. Burada bahis mevzuu olan drt mektup Avusturya mp. ve Kral. Hn. Arivi'ndeki Trih ve Diplomasi ksmndadr. 875 Jovius'un vzer lisanndan naklettii ve Bethlen'den ald nutuklar (Katona, 21, s. 75), az l'timda ayandr. Bethlen Sleyman'n Budin'e giriini sehven 2 Eyll yerine 29 Austos'ta gsterir. 876 Per Agarchum Elglsmujutt pmtria legattun.
874

Sayfa

248

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kazanm olduu- Mihrimh Sultn'n kocas Rstem Paa tarafndan yardm gryordu. Budin'in zabtedildii gn yenieri aas Kralie'ye ikaametgh olan kasr teslim etmesini ihtar etti; Kralie, Sultn Sleyman'a terk edeceini sylemekle beraber, kendisi iinde bulunduka kimsenin girmesine izin verilmemesini rica etti. stedii vaad olun-duysa da yerine getirilmedi. Yenieri aas kasrn kapsn zabt ederek, akama kadar orada bulundu; bu mddet zarfnda adamlar girip k yor, fakat kimseye fenalklar olmuyordu; aann emriyle hapishaneler ald. 1 Eyll 1541'de, bir avu, gitmee hazrlanmasn ve eyasn beraber gtrmek iin kz satn almasn Kralie'ye tebli etti. Bu srada yenieri aas tersanenin anahtarlarn istedi ve ald. Ertesi gn Sultn Sleyman Budin'e girip (2 Eyll Cum'a) Meryem Ana Kilisesi'ne giderek namaz klmak suretiyle kiliseyi camie tahvil etti.877 ki gn sonra nianc, refakatinde tercman olduu halde Kralie'ye altn ve laciverdi hatlarla yazlm bir bert getirdi: Bunda Sultn Sleyman Peygamberce, ecdadna, klcna yemin ediyordu ki, Budin'i ancak gen kraln ocukluk mddetince elinde bulunduraack ve bul ana varnca kendisine tes-lm edecektir.878 1.000 martoloz, 2.000 yenieri, 1.000 svr, 500 solak, birka yz gemici Budin muhafzlna memur oldular. Bu askerin kumandas, asl Macar olup879 daha nce Badd valiliinde ve daha sonra Anadolu belerbegilinde bulunmu olan Sleyman Paa'ya verildi. Pdih bu mnsebetle kendisine vezir, baka bir tbirle tulu paa unvann ihsan etti,880 Hayreddn Efendi mslmanlara kad tyin edildi; lzabel'in istanbul'da son elisi anslye Verbei beyz ake, yni 10 duka yevmiye ile Macaristan ba -hkimliine terfi olundu. Zapolya'nm oluna Martinoi ve Petrovi'in vesayeti altnda Translvanya (Erdel) sancann tevcih olunduuna dir nianc tarafndan bir bert- pdih! karld gn lzabel'in Almanlar tarafndan -daha ziyde Trk Valland denilen Valantin Trk'den mada mavirleri salverildi. Valantin, Trkler'in gayretli bir taraftar olmakla beraber
Avusturya, Imp. ve KrL Han. Arivi, stoanfi bert grdn syler ve niancy NisaegU yapar. Ferd (s. 354) onunla ayn grtedir. Peev (varak: 78), Nianc Cell-zde'nin bu vak'ay trihinde yazmamasndan dolay taaccb eder. Bununla beraber, Cell-zde (varak: 219), yle yazar: Erdel vilyetinde sancak - hmyn virilp sonra irip yarar oldukda gir babas yirine ngrs Krall tevcih ohnmak zere muhede-i hmyn eref-sdr buld. Solak-zde dah (varak: 113) byle syler. Cfimi''t-Tevrh*-de Ktib Mehmed ve Nuhbet't-Tevrih dah gen prens Sigismundi'ye Transilvanya'da sancak tevcihinden bahs ederler. Lutf'ye de mracaat, varak: 93. 879 Jovius: in Hungaria nemine Sulimanus, qui ab lneunte aetate bello captus. Katona, 21, s. 87. Bethlen, I, s. 393. 880 tstoanfi, kitap: 14. Pecevl. varak: 78. Ferdi, varak: 355. Gran hkimi Mustvek (Mustwek)'ln Avusturya arivindeki lyihas.
877 878

Sayfa

249

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

250
Sayfa

grne gre dvnda Martinoi tarafndan vki' olan iftira zerine Yedikule hapishanesine atlm, ve be sene esaretten sonra orada vefat etmitir.881 Bu hapishanede haytn itmam eden Trk ve Malyat ile - olu hademe-i hassaya girmi olan- Pereni Macarlarn hyanetlerine Osmanhlar'm ne suretle mkfat verdikleri hakknda vatandalarna mdhi br misl gstermilerdir. Trk iki olunu rehin olarak arz ettiyse de, Pdih, Pereni dah iki olunu stanbul'a gndermiken ahdini bozduunu cevaben bildirerek, Hargo ve Siget kalelerinin teslimini daha salam bir te'mnt saydn ilve etti. 5 Eyll'de Kralie kasrdan kt. Sleyman Paa, Martinoi'nin hanesine yerleti. Verbei Jan Zapolya'nn sarayn ikaametgh ittihaz ettiyse de, hkimlik memuriyetini uzun mddet muhafaza edemiyerek, vatannn dman olan tarafn verdii bu hizmetin riyle hayt terk etti. Hristiyanlar tarafndan mtd olan merasim yaplmakszn Yahd mezarlna gmld. Tamvar (Tamevar) sanca Petrovi'e verildi. (Macaristan'n) bu gasb ise Pdih'n tama' m artrmaktan baka bir eye yaramad: Kralie'nin azimeti esnasnda Fnfkirhen kasabasn da arzu etmekte olduunu kendisine bildirdi, tzbel ekildikten sonra yenieriler Budin kalesini istil ettiler.882 Kralie'nin gitmesinden ve Macaristan Krallar saraynn istilsndan bir gn sonra Ferdinand'n iki elisi -ki Salm (Salem) Kontu Nikola ve Sigismund Herbertayn'dir- Osmanl ordughna vsl oldular. Bu iki adam trihte erefli htralar brakmlardr: Birincisi, Viyna'nn cesur mdfiinin ol u idi; ikincisi de birok sefaretlerde sekin hizmetler gstermiti. Ferdin and; Osmanl ordusunun hareketini haber alr almaz, yeniden mzkerelere balamak maksadyle sefir iin yol ruhsatnamesi stemiti; iki sefir bu ruhsatnameyle geldiler ki, o zaman mu'td olan yazma uslne gre u mealde idi: Bb- hmyn herkese kdedir (aktr); birey isteyecek olan herkes girebilir. Bu ibareye nazaran her eli bb - devlete gelebilirse de, ruhsat-nmede bunlar serbest kmaa selhiyetleri belirtilmedii gibi, beynelmilel hukuk hkmlerine gre muamele grecekleri de garanti edilmiyordu. Sultn Sleyman Ferdinand'n Laki tarafndan getirilmi olan son
881 882

Mustoek, kezalik. Mustvek, Avusturya Arivinde. (Osmanllarn dman tarafndan yazlm alan ve tamamen yalan olduu da baka hibir kaynakta -yerli ve yabanc kaynakta -fcafasedtlmem-W* sabit olan bir rivayetten baret tir. Hazrlayan).

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mektubuna yazd cevabnmede: Bu hkmdarn btn Macaristan' mnhasran tasarruf talebini bildiren yazsn alm olduunu, hlbuki mteveffa kral Zapolya'ya memleketin idaresinden baka birey verilmeyip binenaleyh onun saltanat haklarn icra etmee hibir cihetle hakk olmadn; Zapolya'nn olu -babas gibi- sdk bir bende olduundan, Macaristan hkmetinin pederine verildii gibi ona da verilmesi karar latrldm; Osmanl ordusunun hareketinin, onu bu hkmete sahip kl mak maksadyla vukua geldiini beyn ediyordu.883 Salm Kontu Nikola'ya muavin olmak zere evvel Fransuva Revay884 seilmise de, memuriyetini Sigismund D Herbertayn'a terk etmiti. ki eliye verilen talimatta -Belgrad'da braklm olduu halde- Osmanl ordusunda zannedilen Siradi Palatini Jerom Laki ile mmknse birleilerek, onunla mzkere edildikten sonra, Pdih'n hangi artlarla sulha muvafakat edecei anlalmak zere vezirlerle mlakat edilmesi885 yazl idi. Bundan baka Salm ve Herbertayn Kral'n, kendisine verdii haklar gstermek maksadna mstenid olduu ve Pdih ile asla muharebe niyetinde olmadn, Macaristan Kralh'na sknetle sahiplenmek iin verilmesi hakl bulunacak akeyi te'diyeye hazr bulunduunu dvna garanti etmee me'mr idiler. Macaristan'n tam olarak temellk iin 100.000 filorine kadar teklif edeceklerdi; eer bu teklifleri kabul e ttiremezler ise, Zapolya'nn vefatndan beri Ferdinand tarafndan silhla zabt olunan memleketlerin iadesini ve Avusturya'nn saltanat hukukunu tasdik eden Yukar Macaristan'n temellkne iliilmemek iin, senelik 40.000 filorin denmesini taahht edeceklerdi.886 ki eli gemiden ktklar vakit tercman Ynus Be deil, Viyana bakkallarndan Yohan Pibrah'n olu ikinci tercman Tainz Tulman ve avu ba tarafndan ho-tned (hogeldin) merasimi icra olundu (7 Eyll). Rstem Paa'nn adr civarnda bir adra gtrldler. Ertesi gn Rstem
Bu mektup Aya Paa'nn 1537 trihiyle Marya Barzizi eliyle getirilen mektubundan sonra gelmitir. Maylat'a gnderilen ve ileride bahsedilecek olan bir emir de bundan ncedir. Mezkr mektup, kronolojik srayla, Avusturya mp. ve Kral. Hn. Arivi'ndek Sleyman zaman Trkiye evraknn ncs -dr. Fakat bir Osmanl Pdih tarafndan Macaristan Kra-l'na yazlm ilk mektuptur. stanbul'dan Safer 948 (Haziran 1548) trihiyle trihlenmitir. Tercman Ynus Be'in Edirne'den 1 Mart 1541 trihinde ve Kral Ferdinand'a yazlm talyanca bir mektubu da mevcuttur. Bunda Ynus Be kendisine Interpreto deli1 eccelsa Porta del Gran Signore unvann veriyor. FerdinancTm cevb -ki msveddesi Avusturya mp. Hn. Arivi'nde mevcuttur ve Laki'nin esaretinden ikyetle, yeni bir eli in yol ruhsat -nmesi talebinde bulunmaktadr- 27 Mays 1541 tarihlidir. 884 Nikola Salm ile Sigismund D Herbersteyn ve Fransuva Revay'm vezir Rstem ve Metamed Paalarla Tercman Ynus Bee 29 Austos 1551 tarihli i'timadnamelert (Avust. Ailvk). 885 Bassas accedant et expiscari contemlant quonam animo ait Turcarum Caesar erga pacem tocandam 886 Salm ve Revay'a verilen talimat* mracaat.
883

Sayfa

251

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Paa'nn huzuruna kabul oldunduktan sonra, dier vezr Mehmed Paa ve Husrev Paa'y ziyarete gittiler.887 Veldet-i Meryem gnnde eliler mu'td merasim ile huzr- ahaneye kabul olundular: Pdih'n adr yanndaki dvn adrnda vezr ile birlikte ve minder zerinde yemek yediler; vezirlerin arkasnda kazaskerlerle nianc bulunuyordu. Elilerin muhtelif milletlere mensup 46 asilzadeden mrekkep olan maiyyet-leri de sancak beleri tarafndan dier adrlarda yemee alndlar.888 Yemein sonunda vezirler Pdih'n adrna giderek, mteakiben sefirler de huzura davet olundu. Bunlar Sultn Sleyman'n ayaklar altna gayet gzel yaldzlanm byk bir kadeh, yalnz saat ve gnleri deil, yldzlarn hareketle rini de gsterir san'atkrne yaplm bir asma saat koydular. Oniki hizmeti bu saati Pdih'n huzuruna getirdi; nasl kurulacan zt- ahaneye tarif etmek zere yanlarnda bir de saati vard. Bundan baka bu san'at eserinin btn ksmlarn havi bir de kitap takdim edildi. Bir dereceye kadar ilm-i hey'ete (astronomi) vkf olan Sultn Sleyman bu makineyi byk bir dikkatle kontrol etti. Pdih srmal bir syebn altnda bulunduu halde, yannda bir kalkan, bir grz, bir yay ile oklar vard. R stem ve Mehmed Paalar sanda ayakta duruyorlard, teki tarafnda Ferdinand'n elilerini ieri almaa me'mr olanlar ve -gmle mzeyyen asay tayan- basilhdr'la hasoda-ba bulunuyorlard. Salm ve Herbertayn birbirini mtekib Pdih'n elini perek memuriyetlerin neden ibaret olduunu arza giritiler. Lkin Pdih, onlar sze balamadan evvel Ne diyorlar? diye sorarak, daha ilk anda szlerini kesti ve vezirlere hitaben: - Baka diyecekleri yoksa, braknz gitsinler! dedi. ki gn sonra Rstem Paa ile mzkereye baladlar. Paa son art olmak zere, Ferdinand'n zabt etmi olduu memleketlerin tamm iade edilmedike ve Macaristan'n o tarafta kalacak ksm iin vergi taahhd olunmadka bara nail olamyacaklarm bildirdi.889 Sefirler, vergi verilmesine muvafakat etmee selhiyetli olmadklarn beyn ile, mtreke akdini ve zincir iinde grdkleri Baltazar Puhhay mer'le dier esirlerin mbadelesini taleb ettiler. Rstem Paa cevaben, sulh akd olunduu takdirde esirlerin fidye-i nectsz iade olunacan; muharebe

252
Sayfa

Sigismtmd D Herberstayn'm eserlerindeki raporlar (1, s. 260), Adelung tarafndan yazlp Peterstoug'da 1818'de baslan Stgisman D Harber-tayn adh eser. Salm, Husrev Paa'y Hassam eklinde adlandrr ve Bu aln valisi tyn edilmi sanr. 888 Jovius'un raporu, kitap: 40, s. 258 vd., Herbertayn'n Katona'daki porunu (21, s. 82) ikml eder .O'ndan nafclen Bethlen'in Trans Trihl'ne mracaat, 1, s; 396. 889 Katona'da Jovius, 21, s. 83; Jovius'dan naklen Bethlen. Adehing'da mund Hrberstayn, 5. 268.
887

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

890 891 892

Katona'da Jovius. 21, s. 86. Sigismund D Herbertayn, s. 270. Bu mektubun asl Viyana arivinde, mevcuttur.

Sayfa

253

devam ederse mbadele iin frsat domasnn tabi bulunduunu ifde etti.890 Bu mlakatn ertesi gn Sleyman, elilerin herbirine iki kaftan, be top ipekli kuma, 6.000 ake (100 duka) verdirdi; ondan sonra veda etmeleri iin huzuruna kabul ederek bu defa da ilk mlakattaki merasime riyet etti. Sigismund D Herbertayn Pdihn elini pmee hazr lanrken, brnde anszn hsl olan bir ar dizini bkmesine engel ol duundan Rstem Paa'ya hitaben: Allah akna bana yardm et! dedi. Rstem Paa elinin maksadn bildii halde hi yardm etmedi. Fakat Si gismund'un hlini anlam olan Sultn Sleyman, ihtiyarn itaatinin iareti olan bu protokol yerine getirmesini kolaylatrmak iin elini kaldrd; ondan sonra vezirlerine hitaben: - Braknz, gitsinler dedi.891 Huzurdan klnca Rstem Paa, elileri Tuna boyunca Budin'in hemen duvarlar altna kadar gtrd; kendilerine mdhi bir top takmy -le nehirde demir zerinde bulunan ince donanmay ve muharebe esnasn da Trkler'in eline geen toplan gsterdi. Eliler ordugh bir hendek ile evrilmi buldular ki, bu hendek de arabalardan ve zincirle birbirine balanm toplardan mrekkep bir sed ile muhafaza edilmi ve onlarn arkasna da derin bir deve dizisi yerletirilmiti. Szden ziyde iarete itaat etmee alkn olan Mslman askeri elilerin getii esnada derin bir sessizlik iinde bulundular. Ordughda kurulmu olan birok adrlarn arasnda ehenhn -dierlerinin hepsinden daha yksek olan, yanlan kuleli- adrlannn nazar- dikkati-ekmemesi kaabil deildi. Rstem Paa Herbertayn'a: - Ne grdn? diye sordu. Eli mhirne, mdhinne bir cevap verdi: - Byk ve kudretli bir hkmdarn nihayetsiz gcn grdm. dedi. Ertesi gn Rstem Paa elilere, Pdih'n Ferdinand'a cevb-nmesini vererek, kendisinin de Macaristan Krah'na yazd bir mektubu ilve etti.892 Bu iki mektup, kenarlan srmal torbalar iine konulmu olup, meallerinde az fark vard. Pdih, askerinin Macaristan' silhlannn dar besiyle fethetmi olduunu ve Ferdinand Gi-an, Tata, Vigrad, tuhlveysenburg ehirlerini iade etmedike yeni bir muahede akdine

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

muvafakat etmiyeceini bildiriyordu. Sefaret heye'ti, Osmanl ordughnda 11 gn kalm ve bunun 7 gnn faydasz mzkerelerle geirmiti; 1541 Eyl-l'nn 18'inde sefaret he/eti Viyana'ya dnmek iin gemiye bindi. a vu-ba ile tercman, bunlar gemiye binecekleri mahalle kadar gtrerek, tayfaya serinlik verecek merubattan bol miktarda tedrikine nezret ettiler.893 Elilerin gitmesinden 6 gn sonra, Kralie tc ile dier krallk almetlerini alarak payitahttan kt. Tahtn ve nikh hediyesi olmak zere verilen kasr kaybettiinden dolay alamak zere Lippa (Lipve)'ya e kildi.894 Drt gn sonra da Sultn Sleyman ehri terkederek (22 Eyll), Tern-i sn ortalarnda stanbul'a vasl oldu.895 Budin'de ikaa-meti esnasnda, sonralar Baron D Lagard nmyle asilzadelik verilmi olan deniz yzbas Polen, Fransz elisinin italya'da ldrldn haber vermee gelmiti;896 Sultn Sleyman bu cinayetin cezasn, Avusturya elisi olup hasta olmakla beraber hl Belgrad'da mevkuf bulunan Siradi Palatini Jerom Laki zerinde icra
Macar limi Kys, yirmi sene sonra, Herbertayn ve Salem'-in sefareti hakknda mparator II. Maksimilyen'e ithfen mufassal ma'lmt ihtiva eden bir eser neretmitir ki, Avust. mp. ve Kral. Hn Arivi'nde Trihe Mteallik El Yazmalar arasndadr; ve unvan udur: Exegeticon, hoc est com -pendiosa quae dam descriptio ad arma sumenda contra effe-rum, Barbarum et Christiani nominis haereditarium hostem Tyrannum Thurcam, Divo Maximiano Secundo electo Roma-norum Imperatori anno 1564 feliciter dedicatum a humillimo veterano clientulo autore Petro Litterato Kys Quinque eccle-siensi Pannonio Domini Nicolai Olahi Archiepiscopi eccleesiae Strygoniensis Primatiae Regiae Hung. Caes. locumt. familiar Mellif, ahs ve kendisinin tercmanlk memuriyeti hakknda u bilgileri veriyor: Eo tne Dominus Comes a Salmis vi -dens ob pestilentiam servitorum suorum penuriam in arce Strygoniensi me et Jeronimum Dwdyth alias Schardelath jam dudum defunctum precatus a Keverend quondam Dno. Paulo de Warda Archiepiscopo ecclesiae Strygoniensis Domino meo in interpretem scribam et servitorem impetraverat, dumque in codem campo turcico horologium magnum argenteum deau-ratum Thurca per Caesaream Majestatem missum in medium Janycherorum (Janissaires) atque Zwlakorum (Solaks) presentiam attelissemus, quidam interpres Thurca et intimus Sec-retarius Imperatoris Thurcarum ex physionomia mea illic me cognoverat nomine Petrus Ewzthery, cum quo ante cladem Ludovici regis dum puerum tredecin annorum ferme agebam in Gymnasio Quinquceccesiensi sub uno tyrocinio et p aecep -tore conversati atque eruditi fuimus, quum tempore prefatae infelicis cladis Mochaziensis, quosdam Serenissimi Ludovici regis Hungariae advineam parentis mei prope Quinqueecele-sias tm profecti ambo fueramus Turci invia publicia regni prope me ceperunt; ego vero Christi propensissima gratia in denssimis dumetis praeceps confugiens conservatus eram; in codem itaque castro tucico, quum cum praefatis Dominis ora-toribus certi diebus versarer cum eoque interprete Thurcico familiariter tamquam cum meo veterano condiscipulo amica-biliter conversarer in maximo et firmissimo secreto Caesaris Thurcarum campum typum modum et -formam -ad amussim mihi dum bona fide declarassetperscribendum curavi. 894 Beyn olunan ve Gran Hkimi Mustwek tarafndan neredilen drt mektuptan birincisi Kralie zabella'dan Severino Bona de Balicze Lippa'dan yanlm ve 1541 tarihlidir. Bunda u fkra okunur: Wir koennen nicht mer bergen, dass wir von unserer Morgengab nicht mer dann die zwey Geschlaes inne haben Salmath nud die Lippen; das Schloss Chlitzo und Rikel-war haben wir dem Peter Waiwod in der Moldau wieder ms -sen zustellen, der itzo sein Schloss fordert. Von dem andern Schloss Dewa haben wir das ganae jar keinen Heller einge-nommen; die drey Geschloess Thokei, Ravout vod Tata hader romisch Kunig innen, Valentinus Toercek, so man trk Va -landt nannt, hat das Schlos Debrecyn, so hat der Trk unser mit keinem wort nie gedacht. 895 Ferdi, stoanfl le (kitap: 14) tamamen mttefiktir: Soman clrca ldus novembrfs Hadrianopoin atque inde Oonstannopollm reversus est. 896 Sagredo, kitap: 6, s. 283: Se ne passo a Buda, dove incomtrato Solimano di ritorno d'Ungherla Flassen, 1, s. 389, birinci basm.
893

Sayfa

254

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

etmek istemiyerek, onun gitmesine msade etti. bhesizdir ki, eli Polen'in orada bulunmas beynelmilel hukuk hkmlerine bu ekilde riyet edilmesine te'sr etmitir.897 arlken'in Cezayir'i Zabtetme Teebbs Pdihsn stanbul'a dnnden bir ay sonra Osmanl donanmas muzaffer bir ekilde limana girdi. Donanmann bu muzafferiyetleri Hay reddn Paa'nn mahareti eseri olmaktan ziyde arlken'in donanmasn Cezayir nnde perian eden unsurlar (drt unsur; yani Hava, Su, Ate, Toprak) m te'sri di. 20 Tern-i evvel 1541'de arlken 74 kadrga le muhtelif ebdda 200 gemiden mteekkil olup 20.000 piyade, 1.000 svari898 ile 400 Malta askerini tayan donanmasyle, Cezayir'in dousunda bulunan Tementus (Matafus) burnu krfezine demir atmaa gelmiti, imparator donanmas iinde -bir yarn galiblerine mkfat tertb edilmek maksadyle gelinmi gibi- birok spanyol hanmlar grlyordu. Hayreddn, eyleti askerinin kumandasn Hasan Be*e brakmt; fakat onun maiyyetine dmana mukabele edecek asker 600 svari ile birka bin Arab'tan ibaret idi.899 ehrin teslimi hakknda yaplan ihtara Hayreddn girizghl cevp verdi. Ertesi gn900 arlken askerini harb nizamna sokarak koldan yrd: ispanyollar nde bulunuyor, ondan sonra Almanlarla mparator geliyordu; en sonda da Kamillo Kolona.kumandasndaki talyanlar ve Malta askeri vard. Tementus Burnu'ndan Cezayir'e kadar olan dz hattn mesafesi 12 mil ve sahil boyunca 20 milden ibarettir. Bununla beraber zirveleri tutmu olan kuvvet tarafndan taarruza urayan asker, bu mesafeyi ancak 3 gnde kat edebilmitir. nc gn spanyollar dan
Lki brakldktan sonra, Polin'in sefirin dm hakkndaki ikyetleri, Pdihn bu hususta mparatorun masumiyetine inandna dellet etmez. Zten Laki, Fessler*in zannettii gibi, Pdih Belgrad'a vardnda salverilmemitir. Jovius yalnz u szleri yazar: Ex itinere autem Laschium legatum liberaliter dimiit. Yukarda sylediimiz drt mektubun Gran hkiminden Baron Fransuva d Ravay'ya yazlm ncsnde u fkra yazldr: So ist auch H. Hieronymus Ladzky auch wieder kommen, sagt er habe den trkischen Kaisser 2 tag-reis von Ofen gelassen, und wie er den Trk Walandt auf einem reslein umherfre, er sei angefesselt an Haden und Fs-sen und werde aber nachts angescmidt an Ketten. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/196 -202. 898 Malta valyesi Vllagagnoni. CaroH T zpedtUo ta AfHc*m adl eserinde askerin miktarn kati surette tyin eder: 7.000 spanyol, 6.000 Alman, 6.000 talyan, 3.000 her milletten gnll, 400 Malta askeri. (Hal-kondilas'n Bala basm, s. 597). 899 Esf&r'I-Blh&r, varak: 27. Robertson, 800 Trk ve 5.000 Moritanyal der. 900 Tftr tayin eden eserler VUlacacnoni'oln kitabiyle Gut* TfcrlM'nden (a. 286) barettir. Lkin ne Robertson, na de Cexayh"e Dir M&lmt mellifi bunlar bilmezler. Kitap: 1, bab: 2, s. 654.
897

Sayfa

255

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zirvesini, Almanlar yamalarn, talyanlar sahili igal ettiler. Kadrgalar sahil boyunca orduyu tkb ve sa cenahn muhafaza ediyorlard. Bu kadrgalardan biri Paksos'da Turgud Reis eliyle bir Venedik kaptanndan zabt edilmi ve ertesi sene Korsika sularnda geri alnm olan Caneto Dorya'nn gemisi idi.901 Mhimmat, yiyip iecek, toplar 23-24 Tern-i evvel gecesi sahile karlacakt.902 Akam hava sakin olduu halde birdenbire yamur seylbelerini def eder iddetli bir rzgr kt; mteakiben frtna o kadar iddetlendi ki hem ordunun, hem donanmann selmetini tehlikede brakt. adrsz, manto-suz olan asker sabaha kadar aralksz yamur yedi. Ertesi sabah hepsinin organlar hareketten kalm, donmu olduu halde, toprak da ayaklarnn altnda kaymaktayd. 14 kadrga kazaya urad M, Prens Melfi ile Canetto Dorya'nn gemileri bunlarn arasndayd. Dier 130 gemi de kaybolmutu. Birka gn evvel mutaassb bir Murbt, Mslmanlarda imdd- lh vuku bulacan haber vermiti; bu kefin beklenmedik bir surette tahakkuk etmesi, Cezayir mdftlerinin cesaretini artrd ve dman zerine yrmee karar verdiler. talyanlar bunlarn n hcumlarna tutularak evvel, daha nce zabtettikleri bir kprnn te tarafna atldlar. Lkin onlar da hcum edip dman geri pskrttler. Ancak ehrin ate menzili altna kadar srmek hatsn iledikleri gibi, toplarn az altnda bile merdiven kurup kmaa cr*et ettiler: Bunlarn hemen hepsi telef oldu;903 ilerinden ok az yola hkim dalarn zerinde mevzilenmi olan Arablar'n dolu gibi yadrdklar oklar arasnda bizzat ilerleyerek, imddlarna gelen mparator'un cesareti sayesinde kurtuldular.904 Karaya vuran kadrgalardaki 800 Mslman esiri hrriyetlerine kavuarak Hristiyan taife kltan geirildi.905 Bu kadrgalardan birinde bulunan nl Meksika Ftihi Fernando Kortez, denizin ve Arablar'n tekil ettii iki byk tehlikeden pek glkle
901 902

Gmmao Tarihi, a. 286. Cezayir Beylii Vekayi (c. 2, s. 662), bu frtnay asker karlmasnn ikinci gnnde gsteren Robertson'un hatsna iaret etmitir. Guvazo'nun verdii trih, Hac Kalfa'nn Es-fr'l-BihVndakiyle tamamen muvafktr. kisi de bu frtnay beinci gnn gecesinde (Donanma 20 Tern -i evvelde vsl olmutu) vki olmu olmak zere gsterirler. Yalnz Hac Kalfa, askerin geliini 28 Cumde'1-uhr, yni 20 yerine 19 Tern-i sn olarak tyn etmekle hat eder. Hayreddn vekayine dir olan eser, 20 Cumdel -hireyi perembe gn olarak zikreder; 1541 senesinde bu trihe tesadf eden haftann perembesi ise 20 Tern-i evvel'dir. Bu hle gre ad geen tarihiler arasnda haftann gn bakmndan ittifak varsa da, ayn hangi gn olduunda ihtilf vardr. Guvazo trihinde ise (s. 268), yle grlr: La seguente notte, qual fu ai 24 ottobre. 903 Vlllagagnoni, s. 599, diyor U: Attqu ex Italis eos derdrunt n fttgam ultHis non magma esset uma milltlae. Guvazo lae bil'aHs yle yazyor: Se quei ItalUni haveasoro havuto sesle per dar assalto non e dublo, ajcuno, ehe la tem p%U&vano dlspemtamente. 904 Hac KaJfa, Esfr'l-Bhar. 905 Verto, c. 1

Sayfa

256

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kurtulabildi. Frtna gn devam etti. Bu mddet esnasnda, gemilerin karaya vurmasndan kurtulabilmi olan zahirenin sahile karlmasna imkn bulunamad. arlken atlann kesilmesini emrederek, ordu gdasn yalnz bunlarla te'mn etti. Erzakn, toplarn zayi olmas, mparator*u Cezayir zerindeki tasavvurlarndan vazgeirmee mecbur brakt. Ric'at emrini verdii halde, bu da byk bir glkle yaplabildi: Irmaklar nehir kadar bym,906 toprak bataklk olmutu.907 Yollar o derecede bozulmutu ki, ordu Tementus Kr-fezi'ne gidebilmek iin drt gn uramaa mecbur kalarak,908 ancak 31 Tern-i evvel'de gemilere bindi. Donanma bu misafirden holanmaz sahili terkettiinin henz nc gn idi ki, bir frtna bastrarak donanmay Bce (Becye) krfezine ilticaya ve orada hafta demir zerinde kalmaa mecbur etti. mparator, Afrika sahilinde ancak bir ay kalmt. Btn bu zaman esnasnda Hayreddn Barbaros,909 arlken'in donanmasn tahrb eden frtnalardan emn olan bir limanda mnvez kalmt. Bundan dolay, m parator'un hezimeti Kapdn-Paa'nm himmeti eseri deil, unsurlardn te*sri sebebiyledir.910 Hayreddn'in aada bahsedilen muharebeleri, Ferdinand aleyhindeki seferden bir sene sonra vukua gelmise de, Macaristan seferiyle ilgili vak'alann hikyesini kesmemek iin, bu muharebeleri anlatmaa devam edeceiz. Hayreddn'in Akdeniz'deki bu yeni hareketleri, Budin'de Pdih tarafndan kabul olunmu ve stanbul'a beraber gelmi olan Fransz sefiri Polen'in srar zerine gerekletirilmitir. Eli birok teebbslerden sonra, dvn- hmyunu arlken'in aleyhinde muharebeye devam etmekte, Osmanl Pdift'nn da efendisi kadar menfaati olduuna ikna etmee
Hac Kalfa, bu seylbelertn en byn Hras diye isimlendirir. Guvzo Trihi, s., 107. Cezayir Beylii Vekayi sahibi Robertson'un Matafouz'u Cezayir'den gnlk mesafede gstermesini hakl olarak yanl bulur. Lkin o da Robertson gibi donanmann askeri Mataouz'a kardm ve Vilaganyoni'nin Cezayir'den bu buruna kadar olan mesafeyi, aadaki ekilde, pek ak bir surette gsterdiini bilmez: Urbs duode cim fere media ducta linea milli-bus abest a promontorio. u halde, dz bir hat zere mesafe, Cezayir Beylii Vekayi sahibinin hakl olarak zannettii gibi, drt fersahtr. nk Villagenyoni unu ilve eder: Sin autem pedipus eatur propter litoris obqui tatem 20 millia erant facienda. Matakouza ismi Araba Tementz (?) kelimesinin muharrefidir. Bu isim Esfarii'l-BihVda zikredilmitir (s. 27). Pir! Res'in bahriye atlasnda harita zerinde ve Obrun'dan mteekkil koyun yannda bir bakas tarafndan yazlm olarak Kffrn donanmas burada mahv edildi szleri grlr. Cezayir Beylii Vekayi mellifi (c. 1, s. 113) Monte fuse yni spanyollar'n Matifuc kelimesini yazd halde Matafoz kelimesinde Temend fouze kelimesini anlayamam olmas hayret vericidir. 909 GebeTin Tarihe Mteallik EvW**nda dercedilen Antuan Dorya'nin *u Zamnmn Hatmanmaga Defter Vak'aktn adl eseri. 910 Esfari-Bihar, arlken'ln Cezayir bozgunluunu saltanattan feragat etmesine karar verdiren sebeplerin en messirlerinden biri olmak zere zikreder.
906 907 908

Sayfa

257

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

muvaffak oldu. Bunun zerine tercman Ynus Be'e 6 sene nce Fransz elisi Lafore'nin talebi zerine kendisine verilen memuriyeti bir kere daha f etmesi iin, sefaretle Venedik'e gitmesi emri verildi.911 Talimat gereince, Venedik Cumhuriyetini, mparator aleyhindeki seferden hissedar olmaa ikna iin her trl mesayi sarfedecekti.912 Ancak, Venedikliler, ikisi de kuvvetli iki hkmdar arama girecek kadar kudretli olmadklarn ve bu mcdelede kendileri iin seyirci bulunmaktan iyi bir hareket olamyacan gemi tecrbelerle pek iyi bildiklerinden, Osmanl Devleti'nin teklifini mhirne bir surette geitirmilerdir. Polen, Fontenblu'ya dnnde, Hayreddn'in donanmasnn pek ya knda sefer aacan I. Fransuva'ya te'mn etmekle beraber, Pdih'n vaadlerine nazaran Osmanl Amirali'nin Fransa Kral'ndan ta'lmt almaa me'mr olduunu ifde etti. Polen, Pelisiye nmnda ikinci bir eli yannda olduu halde, Venedik yoluyla stanbul'a avdette gecikmedi. Sarayn idarecisi ve hadm-aalarm reisi olan kapu-aas'nn himayesiyle Pdih ile grmee nail oldu. Rstem Paa'nm nfuzu, vezr -i zamin nfuzundan stn gelerek, bu sayede, donanmann pek yaknda geleceini Kral'a vaad eden bir mektup, Pdih tarafndan kendisine verildi.913 Hakkaten Polen, bir mddet sonra -110 kadrga ile 40 kk gemiden mrekkep bir donanmaya kumanda etmekte olan- Hayreddn ile birlikte gemiye bindi. Donanma, anden Messina nnde grnerek ilk ihtarda kale teslm oldu. Barbaros, ndir bir gzellie sahip olan, Don Diego'-nun kzn esr alp, Hristiyan dnini terkettirerek kendi haremine al* di (1543). Trk donanmasnn grnmesi, Ponza adasn Ostia kasabasn tela drdyse de, Polen*in o sahiller ahlsine yazd bir mektup gvenliin adesini salad; o derecelere kadar ki, Netono ve Ostia ahlsi gemilere buday ve arb getirdikleri gibi, Barbaros, Tiber nehri man-sabnda hibir taraftan endeye uramakszn su almaa muvaffak oldu. Mahaz Roma alt -st olmutu. Asilzadeler muharebeye hazrlandlar; papaslar, rahibeler, kadnlar, ocuklar Sabin vadisinde Tivoli'nin te tarafna katlar.914
Sagedo, s. 283, Ynus Be'in bu gidiinin sulj ahidnmesinl yenilemek in olduunu syler. Paruta, c. I, s. 738, bza mallarn talebine dir olduunu zanneder. lAkin bunlar I. Fransuva lehine mzkereye balamak iin bahaneden baret olduu phesizdir. 912 Sagredo, 1, 6, s. 283. Venedik, 1588. 913 Sagredo (s. 286), bu mektubu nakleder. Fransa Arivi, Plisiye'-nin sefareti hakknda bu trihte bahsedilmi olan evvelki sefaretlerin hepsinden az vesikalar ihtiva eder grnyor. Z -ra Flassan bile Plisiye'nin ismini zikr etmez. Halbuki Sagredo (s. 248), Monsignor Pelliciero ordinario ministro tabiriyle bu eliden bahseder. Knolles'e de mracaat; c. 1, s. 490: The sharpe oration of Soliman the Eunue Bassa to Polinus. 914 Sagredo (s. 287): Nella Sabina e in Tivoli.
911

Sayfa

258

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Osmanl donanmas Tortone ve Cenova sahillerinden geerek, Marsilya'ya demir att. Hayreddn ehirde byk bir tantana ile kabul ol undu. Polen, burada kral tarafndan evvelce gnderilmi bir takm emirler buldu ki, Fransz kuvvetlerinin Osmanl kuvvetleriyle birleerek derhl Nis'i muhasara etmelerini bildiriyordu. Angein dukasnn emri altnda 22 kadrga ve 18 byk gemiden mrekkep Fransz ve 150 yelkenden mrekkep Osmanl donanmas derhl Nis nne gittiler. Kale -eskiden Barba-rosu'n esaretinde bulunmu olan- Malta valyesi Paolo Simeoni tarafndan kahramanca mdfaa edildi.915 ehrin yama edilmeyeceine dir Polen'in Barbaros nmna verdii sz zerine, Nis, teslim olmakta gecikmedi916 (20 Austos 1543). Yenieriler byk bir ganimet almak midinde aldanarak ve kalenin batarya atelerine kar mukavemette devam ettiini grerek sylenmee baladlar. Biraz sonra Franszlarn barutu kalmayp Osmanllardan satn almak mecburiyetinde kaldlar. Hay-reddn, ihmllerinden ve btn bu teebbsn idaresinde gsterdikleri ha fifliklerinden dolay kendilerini ayplad ve Pdigh'n donanmasnn par lak iler grmee alm olduunu ve Nis'in zabt gibi neticesi ehemmiyetsiz eyler iin erefini tehlikeye koymak istemediini bildirdi. Angein Dukas, Barbaros'un hiddetini pek g teskin edebildi. Bununla beraber, Marvi Guvastonun muhsrlann donanmalarndan stn bir kuvvetle pek yaknda geleceine dir kale kumandanna yazd bir mektubun ele geirilmesi, Osmanllarn muhasarann kaldrlmasna karar vermeleri sonucunu dourdu. Lkin ehri yama edip yakmadan ekilmediler.917 Nis, Alp Dalan ile Akdeniz arasndaki mntkada, Osmanllarca marfiyet kazanm yegne ehirdir ki, II. Byezd'in kardei talihsiz Cem'in mecbur ikaametgh olmu ve 60 sene sonra, Fransz donanmasnn bir Hristiyan hkmetine kar Osmanl donanmasyle birlemesi gibi garb bir manzaray grmtr.918 Osmanl lkelerinin batsnda bu vak'alar cereyan ederken Krm'da karklk zuhur ederek, Pdih'n ve bilhassa iltiftddesi Rstem Pa-a'nn
915 916 917

Sagredo, s. 287. Tarih Flassan'da kaytldr. 1, s. 390. Sagredo, c, 287. 918 Nysa muhasaras Esfrl-Bihr'dan ve Hayreddn'in vekayin-den baka Sinan avu'un 1542 ve 1543 Macaristan seferi trihi eserinde dah zikredilmitir. Bu mverrih Fransz donanmasnn ihtiva ettii gemilerin miktarn sekizi kadrga ve drd byk gemi olmak zere yalnz 12 gsterir. Onun rivye* tine gre Hayreddn Osmanl donanmasn k geirmek zere stanbul'a getirmee ruhsat isteyerek, Sultn Sleyman'n tercman Hasan vstasiyle gnderdii mektup mucibince, dnmee me'zn olmutur (Trih -i Sinan, varak: 186). Sleyman'n emri gereince Hayreddn'in Sinan avu'a syleyerek yazdrm olduu bu eser, Cezayir muhasarasnn kaldrl zamannda biter (Ad geen eser Gazav&t- Hayreddn Paa adyla malmdur. Hazrlayan).

Sayfa

259

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

nazar- dikkatim celbetmiti. Yarmadann sknunu bozan bu ahvl, Rstem Faa'nn siyseti neticesi idi. Yukarda yazdmz vehile, Sultn Selim'in ah ismail ile muharebesinde beraberinde olan Saadet Giray, Sultn Sleyman'n Badd seferine kadar Krm' idare etmiti. O srada slm Giray'n entrikalarndan dolay hkmeti terk etmee karar vermi ve birka sene sonra bir Osmanl vilyeti merkezi olmu olan Badd'da vefat etmiti.919 slm Giray, kardei zbek Giray' kal-gay nasbetmi olmakla beraber, Devlet, islm Giray'n hanlm tasdik etmiyerek Mengli Giray'n olu olup Kazan Hn bulunan Shib Giray' Hanla getirdi ve islm Giray' kalgaylk mertebesine indirdi (1532/939). Shib Giray'n hanlm pekitirmek iin Pdih kendisine 300 topu, 300 silh, 1.000 yenieri, bir miktar ake gndermitir ki, o zamandan beri her Hn deimesinde pdih tarafndan sekban akesi nmyle hediye edilecek ake miktarnn bu kadar omlas teaml hline getirilmitir.920 Shib Giray, islm Giray ile ancak 18 ay iyi geinebildi; Nogay be lerinden Bak Be'in yardmyle slm Giray' su doldurulmu bir f iinde souktan ldrm ve mteakiben Bak Be'i de ayn hle uratarak, hem maduru, hem de gadrinin letini, ikisini birden mezara gmmtr. Kermesi Shib Giray ile izdiva etmi olan Al Be, kardei Bak Be'in intikamn almak zere 12.000 kiilik bir ordu toplad. Lkin Shib Giray 40.000 muhrib ile Al Be'in askerini bir boazda yakalayp mahvetti.921 Eer ihtiyatszlkla syledii birka szden dolay vezr-i zam. Rstem Paa'mn husmetini zerine ekmemi olsayd, bu muzafferiyet Krm saltanatnn kendi inhisarnda kalmasn salayacakt.922 Mbarek Giray'n olu, Mengli Giray'n torunu Devlet Giray, o zaman rehin sfatyle istanbul'da bulunuyordu. Amcalar Mehmed Giray ve Sadet Giray'n hkmetlerinde, zevcinin vefatndan sonra birbirini m -tekib bu iki hnn yatana intikal eden validesinin himayesiyle lmden kurtulmutu.923 Yeeninin stanbul'da bulunmasndan hakl 'olarak ende eden Shib Giray, Erderhn, yni Hac Tarhan memleketi hanl iin onu tavsiye etti. Rstem Paa zahirde bu teklifi mnsib grd; Devlet Giray resm surette Ejderhan Hanl'na, lkin gizli surette de Krm Hanl'na

260
Sayfa

Nuhbe*'t-T*rlh, Saadet Giray'n veffttmi 1532 senesinde zikredene de, E-Seb'fi's-Syyftr, tft 1537 senesinde fteterlr. 920 Et-Seb'a's-Segry&r, varak: 64. 921 Cenbt, varak: 121. 922 NuhbetU't-Tevirth, varak: 253. 923 Cea&bl. Es-Sebft*s-Sgry*r.
919

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tyin olundu; Shib Giray da askeriyle o zaman alen isyan hlinde bulunan erkesler'in ve zellikle ne kabilesinin zerine yrmee me'mr oldu. Shib Giray, rakibine kar memleketi bo brakt srada Devlet Giray Akkirman'a vararak alen surette Ejderhan Ham olmak zere kabul olundu (952/1545). Mteakiben Krm Hn unvann alarak, Pdih'n bertn ibraz etmekle kendisini bu ekilde tantt. Kal-gay Emin Giray'n zerine yryp Bulak Giray ile Mbarek Giray' esaretten kurtard ve Shib Giray'n akrabasndan biroklaryle beraber bunlar amcasnn ldrlmesi hususunda tevik etti. Hakkaten Shib Giray dmanlarnn vurduu 17 haner yarasyle telef oldu. Bahesaray yaknnda Salack'da Giray ailesinin messisi olan ceddi Hac Giray iin yaptrm olduu kubbe altna defnolundu.924 Tabb ve ir Kaysnt-zde Nid -ki Shib Giray'n idamn gzleriyle grmt- manzum bir eserinde htrasn dile getirmitir. Sultn Sleyman, Budin'den dnnde devlet ilerinin muhtc olduu ihtimam unutmamakla beraber, av elencesiyle uramaa balad. Vilyetlerin idaresi hususunda bz deiiklikler uygulanarak, Budin v -lsi Macar Sleyman Paa hastalktan dolay hizmete iktidar kalmadn beyn ile tekadln taleb ettiinden dolay, onun memuriyeti Bal Be*e tevcih olunmu ve Sleyman Paa vatannn mahkmiyetinden sonra ok yaamamtr.925 Diyrbekir hkmetinde bulunan dier bir Bal, devlet mallarndan aldna dir defterdar tarafndan vki olan ihbar zerine, azledildi. Karaman vlsi Hseyin Paa da vezr-i zamin ithamndan dolay azledildi. Bunlardan birincisinin mansb Dlkadiriyye vlsi Ala Paa'ya ve ikincisinin hizmeti Ramazan-olu Pr Paa'ya verildi.926 Emlk-i hmyn idaresi hususunda s'-i istimallerin tahkk-na me'mr olan m kadsnn i/r zerine, Badd vlsi veys Paa azledilip yerine Aya Paa tyn olundu.927 Pdih, ehzade Mehmed'i Saruhan valiliine tyn etti ve 3 milyon akeden (60.000 duka> aa olmayan bir tahsisat verdi. Dier ehzadesi Selm'i Konya valiliine gnderdi. ehzade Mehmed, tyini gn pederinin elinden hkmranlnn almeti olmak zere tabi ve alem alarak, birka gn skdar'da kaldktan sonra, memuriyet merkezine gitti. ehzade
924 925

Eg-fe&'ft's-Seyyfcr, varak: 65, Ferd varak: 360), Pdih tarafndan Budin'den ikaame olunan ilk vl -Wernharln (Katona, c. 21, s. 91) zannettii gibi- Budin'de evkaf kurucusu Mehmed deil, asl Macar olan Sleyman Paa olduunu gstermektedir. Gran Irfr"" raporu (yukarda bahsedilen mektuplarn ncs) Ferd'yi te'yd eder: Der Trk hat zu Ofen Suteiman Bassa lassen, der uvor in Babilonien gewest. 926 Ferdi, varak: 360. 927 Kezal, varak: 362.

Sayfa

261

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Selim hakknda da bu merasim icra olundu.928 Sultn Sleyman, Macaristan' henz terketmiti ki, Osmanl ordu sunun iki frkas memleket dhilinde aknlara baladlar. Bosna valisinin emri altnda bulunan birincisi, Moravya zerine yneldi. Fakat takn hlinde bulunan Vag nehrine tesadf ederek, yolda durmaya mecbur kald, ikincisi Transilvanya'y kendi lehine ve Pdih aleyhine isyan ettirmee teebbs etmekle sulanan Amerik Balassa ile Maliat'n arazsini tah-rb etmek zere Gyarmat zerine yrd (Nisan 1542) Balassa aleyhine karlm ve slbunun iddetiyle dikkate deer bulunmu olan bir ferman, Transilvanyallar'a retti ki, memleketleri Pdih'a ait ve kendileri Pdih'n kullarndan saylm olduundan, eer Ferdinand'm tekliflerine kulak asacak olurlarsa 100.000 Tatar ve Aknc, yurtlarn kan ve ate iinde brakacaktr.929 Zapolya'nin vefatndan sonra stanbul'da grnm olan ktib Trankilus Andronikus Pdih'n lcenblna lyk bir ihsan olmak zere, Maacristan'n terkini ve mukabilinde senelik 50.000 ve bu da kfi grnmedii takdirde 100.000930 duka takdimini teklif etmek zere, Ferdinand tarafndan yine stanbul'a gnderildi. *ti-md-nmede sefr gnderilmesindeki gecikme iin yol ruhsatnamesinin mevcud bulunmamas mazeret sebebi olarak gsteriliyordu.931 Vezirler Trankilus'un tekliflerini o derecede ehemmiyetsiz tuttular H, Pdih'n huzuruna kabulne muvafakat gstermediler. Ferdinand'm kendisiyle Zapolya arasnda akdedilmi olan muahedeye istind eden hakknn meriyyetine dir Trankilus'un ileriye srd sebeplere cevab olarak, vezirler o haktan bsbtn baka bir suretle, daha manidar olan fetih hakkn ortaya koydular. Vezr-i zam Hadm Sleyman Paga -beyliini Osmanllar'a kar dima mdfaa etmi olduu iin btn ailesiyle birlikte ba kesilmi olan- Al'd-devle'nin hline urayabileceini efendisine
Ferd (varak: 363). Bu mellifin gzel trihi Pete muhasaras ve muhtelif eyaletlerdeki deiiklikler srasnda kalr. Bu trihin kolleksiyonumdaki nshasnn bir ehzade tarafndan yazlm olduu grnr. nk sonunda u szler vardr: Ke-tebet'l-fakr l-i Osman. 929 Trankilus Andronikos'a verilen 1 Temmuz 1542 t&rlhlt talimattan: <Bt hile dlctus nuntius noster studeblt, impetraret et persuaderet Magnltudnl sunae (pdihn) si non nii gloriosissnum et Invicto an lmo suo dignisaimura esse regnum Hungartae sua l'i>eralitabe nobis possldendum daret, haberetque nos tot Regnorum Prlnclpem, qui ad Magnltudinem uam ret-peetum habentes, annua splendlda et Magnttudinc sua dlgnamuneta eldem offeramus. 930 Trankilus Andronikos'a verilen 1 Temmuz 1542 t&rlhlt talimattan: <Bt hile dlctus nuntius noster studeblt, impetraret et persuaderet Magnltudnl sunae (pdihn) si non nii gloriosissnum et Invicto anlmo suo dignisai mura esse regnum Hungartae sua l'i>eralitabe nobis possldendum daret, haberetque nos tot Regnorum Prlnclpem, qui ad Magnltudinem uam ret-peetum habentes, annua splendlda et Magnttudinc sua dlgnamuneta eldem offeramus. 931 Avusturya mp. ve Kral. Hn. Arivindeki itimadnftmeye bkz.
928

Sayfa

262

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yazmasn sefire ihtar etmek derecesine kadar gitti. Henz ikinci vezir bulunan Rstem ilveten dedi ki: - tbrhm, Viyana'y ancak parmann ucuyle tutmutur; ben ki elimle kavramak isterim. Efendin bize kar Alman, spanyol, talyan olan tebeasn deil, bizim tebeamz: Macarlar', Transilvanyallar', Moldav yallard tahrk etsin. Eer sen Pdh' gremiyorsan, dest -bs merasimine nail olamyorsan, bunu getirdiin tekliflerden baka birey hamletme. Hatt vezir, yol ruhsatnamesinde bb- hmynun birey istemek iin gelmek arzusunda bulunan dost ve dman herkese ak olduu beyn ediliyorsa da, dn garantisine dir birey olmadn hatrlatnca, Trankilus, Laki gibi kendisinin de esr olarak tevkif edileceinden korktu. Ancak bu tehdd icra olunmayp Trankilus Andronikos 9 Tern -i evvel trihinde stanbul'dan kabildi; fakat hibireye muvaffak olama* di.932 Pete Muhasaras Trankilus Andronikos stanbul'da faydasz mzkerelere devam etmekte iken, Ferdinand'm ordusu -12 sene nce Yurii ve Lamberg*in sefaTrankilus Andronikos'a verilen 1 Temmuz 1542 t&rlhlt talimattan: <Bt hile dlctus nuntius noster studeblt, impetraret et persuaderet Magnltudnl sunae (pdihn) si non nii gloriosissnum et Invicto anlmo suo dignisai mura esse regnum Hungartae sua l'i>eralitabe nobis possldendum daret, haberetque nos tot Regnorum Prlnclpem, qui ad Magnltudinem uam ret peetum habentes, annua splendlda et Magnttudinc sua dlgnamuneta eldem offeramus. retleri srasnda Bogandorf un yapt gibi- Pete'yi muhasaraya geldi. Yeni Pete Vlsi Bali Paa, Bosna Vlsi Ulama Paa ile Pozaa sancak-bei Murad Be'i imdadna ard; Ulama 3.000, Murad 1.000 svari getirdi. Bunlarn en byk zabitleri olan sekban-ba Ysuf'un933 kumandasndaki 1.000 Yenieri, Bal Paa'n in askeri arasnda muharebe ediyordu; askerin geri kalan ksm hudud askerinden, azablardan, marto -lozlardan mrekkeb idi.934
Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/202 -209. Istoanfi (kitap: 15, s. 249): Duce Jusopho Chiliarcho, qui, quob dello persico camelis et sarcinariis jumentis praefuisset sagmarius aut Segvanbassa appela batr> demekle, byk bir hat yapyor. nk sekbn-ba kelimesinin asl mns kpek muhfzlannm ba demek olup, bu memuriyetin deve ve eya evkiyle bir mnsebeti yoktur. Fessler ise bu memuriyet unvann Jusuph Sagmar eklinde sanki bir isim imi gibi yazar. 934 Asaporum, Sarhoriorum. Martolosorum. tlcei kelime, eserhad askeri demek olan serhadlbden bozmadr.
932 933

Sayfa

263

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Almanlar'la talyanlar arasnda ortaya kan yanl anlama neticesi olarak, hcuma Almanlar itirak etmedi; bundan dolay talyan Vitelli, Medii, Paavici'nin iddetleri Macar Zerrini, Revay, Banfi'nin kahra manlklar, hcum edenlerin 40 topla am olduklar gedii zabt edip de ieri girmelerine msid olmad, Revay ar yaraland, Banfi ld. Ferdinand'u ordusu 80.000'den aa deildi; bir anda Brandeburg elektr Yoa kim 40.000 piyade ile 80.000 svariye kumanda ediyordu; stirya kaptan Jan Ungand'n 10.000, Macar Gaspar Seredi ile Piyer Pereni'nin 16'ar bin askeri vard. Sekiz alman harb danman sfatyle ordu maiyyetinde idiler. Bu kadar mavir ve reislerin birbirine aykr te'sirleri harektn birliine ve seferin neticesine menf istikamette te'sr etti. Muhasaraya balanldktan 7 gn sonra 80.000 *yukardaki hesaba gre 90.000+ miktarnda olan muhasrlar ric'at ederek, u hareketleriyle hepsi 8.000'den ibaret olan Pete muhafzlarna malb olduklarn i'tirf etmi oldular.935 Onuncu Sefer- Hmyn 1543 baharnn ilk gnlerinde Sultn Sleyman'n muzaffer sancaklar, yine Macaristan zerine yrd. Bu sefer -ki Sleyman'n bizzat idare ettii seferlerin onuncusudur- askerin intizama riyeti ve levazm tedrikinde gsterilen ihtiyat hususlarnda, dier seferlere nisbetle daha ziyde dikkate ayandr. Ordunun azimetinden nce Pdih, 188.000 mi-nut arpa ve 40.000 minut un toplattrmt; Al Be ve vezr-i zam br-hm Paa'rin kapc-bas olup Al Be'in maiyyetinde en byk zabit olan Segedin Bei Sinan Aa kumandasnda, 371 gemilik bir donanma bu mhimmat Karadeniz'den naklederek Tuna'dan yukar karmaa me'-mr idi. Sultn Sleyman, k Edirne'de geirmi ve Rumeli belerbei Ahmed Paa'y ubat nihayetine doru oradan Sofya'ya gndermiti.936 Kendisi de 18 Muharrem 950 / 23 Nsn 1543'de, muazzam bir debdebe ile Edirne'den hareket etti.937
Sinan avu 1543 Macaristan seferi trihinde, zten mbalal olan 80.000 rakamna, bir sfr ilve eder. Btn mverrihlerden Pete muhasaras hakknda en ziyde tafsilt veren Peev, kuatanlarn kuvvetini 100.000'e kararak, Trkler'e has bir slbla Cmle Hersekler ve beler ve kral olan si -kllerin geldiini yazar. Istoanfi'nin Pete imdadna geldiklerini zikrettii paalardan baka, Peev, Semendire bei Du-kakn-zde Mehmed Be*i, Yahya Paa-zde Mehmed Be'in olu Pozaga bei Arslan Be*i, Alacahisar Bei Bdehn Bei, Ks bei Murd Be*i ve Kstendil bei Hzr Begi zikreder. Peev bu malmat Hzr Be'den iitmitir. (Bdehn, stanbul matbuunda Dihn Mehmed Bedir. Mtercim). Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/209 -210. 936 Sinan avu, varak: 26 ve 28. 937 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3 /210.
935

Sayfa

264

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Orduy-U Hmynun Muazzam Yry Susuzluk hissedenlere su vermek zere dolu krba gtrmee me'mr olan sakalar, ordunun en ilerisinde idiler; onlardan sonra, herbiri yedi badan mrekkebi ve dolaysiyle hepsi 2.100'e varan 300 katar katra yklen mi hazne ile pdihn eyas geliyordu; daha sonra yedekte 100 tavile (birbirine balanm hayvanlardan mteekkil katar) ve her tavile 9 i'tibriyle 900 ba at, levazm ykl 900 katar, yni her katar 6 i'tibriyle 5.400 ba deve bulunuyordu. 1.000 cebeci, 500 lamc, 800 topu, aalaryla 400 top-arabacs, khyalar, ktibler onlar ve saray erkn, kilerci-ba, haznedr-ba, kap-aas da bunlar tkb ediyorlard. Mteakiben iki cenaha ayrlm svariler geliyordu; sa cenhda krmz sancaklany-le 2.000 siph, yeil sancaklaryle 500 ulfeci, beyaz sancaklanyle 500 gu -reb (garibler); sol cenhda sar sancaklaryle 2.000 silhdr, yeil ve beyaz ubuklu sancaklaryle 500 ulfeci, beyaz ve krmz ubuklu sancak* laryle 500 gureb vard. Bu askerin arkasnda da dvn erkn, nianc -ba, kazaskerler, nlerinde drder tu bulunan ve zbitleriyle, kleleriy -le evrili olan 4 vezir bulunmakta idiler. Onlardan sonra Pdih'n ikar (av) hademesi, yni doanclar, ahinciler, akrclar, atmacacar, zaarclar, samsoncular, mteferrikalar, anigrler,938 stabl- mire hademesi geliyordu. Gemleri ve zengileri gml, eyer ve giyelerinin kenarlar srmal Rumeli, Anadolu, Karaman, Krd, Acem, Arab atllar birinci ve ikinci emr-i hr ile serrclar, silhorlar ve onlarn kethda ve ktibleri tarafndan sevk olunmakta idiler. 300 mbeynci (kapc-ba) at zerinde ordunun en sekin ksmnn, yni kl, mzrak ve uzun tfek ile silhl 12.000 yenierinin ilerisinde gider ve yenierilerin krmz bayraklar nnde tu bulunurdu. Nihayet yedi altn ubuklu alem ile yedi tu zt- evket-simt- pdihnin yaklatm haber veriyordu.939 letlerini demirden zincir ile boazlarna takm 100 nekkaareci ile 100 tabl-zen harb havalar terennm ediyorlard. Bunlar takiben 400 solak bulunuyor, solaklarn balar pdihn zengisi yannda idiler; bunlar sorgularla mzeyyen klah ve
Les chasseurs au faucon. a la grue et a l'fejervier, les gardlens des dogues et des furets, IH tourrlers, les 6cuyers tranchants. 939 Bu muzafferne hareketin tarifi, Sinan avu'da 15 varak doldurur. Pdih'n azimetini Cell-zde (varak: 244) ve Peev (varak: 80) 18 Muharrem / 23 Nisan, pazartesi olarak gsterirler. Sinan avu 18. yerine 12 demekle beraber, pazartesiyi aramba'ya evirir. Bu ise katmerli hatdr. nk, 12 Muharrem (18 Nisan) Sah'ya tesadf eder.
938

Sayfa

265

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kee giymi olduklar ve ipek kuak kuanm bulunduklar halde arkalarnda san'atkrne ilenmi ve altn kakma vurulmu ok glflar bulunurdu. Solaklarn pdih etrafnda tekil ettikleri direnin hricinde avu-ba maiyyetiyle giden 150 avu gmten kk zincir paralar asl ve yine gmten yaplm olan asalarn sallayarak bunlarn kardklar sese bin defa tekrar ettikleri Pdihm ok yaa! sadlarn kartrmakta idiler. Solaklarn tekil ettikleri saffn iinde -balarnda altm mifer ve ellerinde altn mzrak bulunan ve en kymetli kumalardan yaplm elbiseler giymi olan- 70 peyk vard. Zt- hne bunlarn ortasnda gayet gzel bir ata binmiti; zt- evketleri, Osmanl mverrihinin tbirince hafif bulutlar arkasndan a'aa-bah olan gne gibi- solaklarn dalgalanan sorgular arasnda mestur idi.940 Valpo Ve iklo'un Fethi Sultn Sleyman bu debdebe ve tantana ile stanbul'dan kt srada, sklavonya ve Macaristan'da Budin Vlsi Bal Paa ve Bosna Vlsi Ulama Paa seferi balatm idiler. Ulama, Pozaa sancak-bei Murad ve Moha sancak-bei Kaasm ile birletikten sonra, Urben Batyani'nin elinde bulunan, Kris ile Pozaa arasmdaM Atine kulesi nne giderek, Ett-yen Banf'nin elinde bulunan Safronik ve Geglavi'in elinde bulunan Be-lustina kaleleriyle beraber Okla'y zabt etmiti. Trk kumandanlar La-dislas More ismindeki cesur haydudu da Rahoa kulesinden def ettiler. More, Matra Tepesi'nin eteindeki dostu Etiyen Lozon'a it Nana kulesine snd. Lkin Bal Paa Nana'y da alarak More*yi ve oullarn Ye-dikule'de Maliat ve Valantin Trk'n nasibinden hissedar olmak zere istanbul'a gnderdi. More ile oullan dinlerini deitirerek, kendilerini beklemekte olan esaretten kurtuldular; dinlerini deitirdikleri takdirde kendilerine me'mriyetler, rbteler verilecei vaad dilen Maliat ve Trk ise, vatanlarna sadkat etmemi olduklar halde, dnlerine sadkat gstererek hapishane iinde zayflayp kaldlar.941 - Pozaa Bei Murad Be, Kstendil Bei Hzr Be, Avlonya Bei Mesih Be, nebaht sancakbei Yahya Paa-olu Ahmed Be942 sek'in st
Sinan avu, varak: 30-36. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/211 -212. 941 Istoanfi, 1, 15; Katana, 21. s, 289. 942 Peevl, varak: 81. Bu mverrih, stoonfi'nin Ulama ve Murad le birlikte zikrettii Kaasm'dan bahsetmez.
940

Sayfa

266

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tarafnda ve Tuna'nn dou sahilinde, be sene nce Kayaner'in firarna ve Lodron'un anl lmne hid olan sahradaki Valpo'yu muhasara ettiler.943 Orduy-i Hmyn mukaddimesini tekil eden Rumeli belerbei Ahmed Paa birliklerinin Valpo'ya gelmesi gecikmedi. Pdih, olu Byezd ile beraber Edirne'den Filibeye gitmi ve Anadolu belerbei brahim Pasa orada orduya ltihak etmiti (24 Muharrem - 29 Nsn)944 Balkan tepelerinde av ile geirilen gn iindeydi M, Pdih payitahttan gnderilen bir ulaktan, Hayreddn'in Fransz elisini beraber alarak 126 gemi ile stanbul'dan Akdeniz Boaz'na yelken atm haber ald. Moha Bei Kaasm da o srada mufassal bir arzasyle dmann. Seksr'da kurmu olduu bir tuzaktan muvaffakiyetle kurtulduunu arz etti. Sofya'da, Budin vlsi Bal Paa'nn vefat haberi geldi; onun mansb Yahya Paa-zde Mehmed Paa'ya verildi. Yine bu srada dvnda bz kad ve mderrislerin terfi ilemleri yapld. Ordu Sofya'y terkedince, Pozaa sancak-bei Murad Be'den vezr-i azama gelen bir mektup, Valpo'nun muhasaraya alnm ve iklo ile Fnfkirhen'de945 toplanan946 dmann perian edilmi olduunu bildiriyordu.947 ek'e varlmadan nce Rumeli belerbei Ahmed Paa'dan gelen ulak,
Jovlus, 43, . 476. Celftl-sade, s. 240. Sinan avu, varak: 47. Ordu arasyle lrmen'den, Begalam, Gnbefti, akraga, Deirmenli mezralarndan, H&Iidl ayn'n -dan, Rogos Kytt'nden emitir. Yaascayayla DalarVnda, gn ay dzenlenmitir. 945 Valpo, iklo (S'kJos), Fnfklrfaen (Fttnfklrchen) bizim, tariklerde syle yazlmtr: Valipve, kl, Fey. Mtercim, 946 Sinan avu, varak: 50 ve 55. 947 Bu arlzadan anlalr ki, Sultn Sleyman tstoantt'nln zannettii gibi bizzat Valpo'ya gelmi deil dir. Ancak o taraflarda bulunduu in mevkiin teslimini b'zzat tasdik etmi olmas muhtemeldir. Sinan avus'un Valpo teslimini 22 Haziran, Istoan'inln 23 Haziran gstermi olmas bu suretle tefsir olunabilir. Peevl, Valpo'nun fethi mnsebetiyle mverrih Katib Mehmed'in <Caml'u*-T*vftrlh sahibi) bu muhasarada ilk defa muharebeye girdiini ve Yahya Paa-zade Ahmed Beg'n kapc-bass olan onun kardeinin de yaralandn syler. (K&tb Mehmed Efen-dl'nln biraderi bu muharebede naml bir dmann basn kesmesi zerine 400 ake terakki almtr. Mtercim) Sinan avu (varak: 56) -ki bu seferin trihini bizzat grerek yazmtr- metrslerin teftii vazifesiyle mkellef idi; kapc-bags Mehmed ile Voyvoda Kiva'nn (Keyvn?) da kendi maiyyetinde bulunduklarn zikreder. Onun trihinin htiva ettii malmat, evvelce hatrlatm olduumuz gibi, teessfe y&n olarak Sultn Sleyman'n sekizinci seferinde kalan Rz-nme-i Sleymn'nin noksann ikml eder. Sinan avu'a nazaran ordunun Sofya'ya kadar hareketi yledir: en Ky'nden zor'dan geerek Ni yaknnda Hicalar'da iki gn durduktan sonra 22 Safer (26 Mays) trihinde oradan karak, daha sonra Alacahisar'a varlr. Boaz'dan ve ber ve Moraya nehirlerinden geilerek Bastinca, Ak -kilise, Vralya (sraniye?), Hisarlk yoluyla Belgrad'a gelinir. gn durulduktan sonra Belgrad'dan 3 Reb'l-evvel (6 Haziran)'de hareketle Sava nehrinin sol sahili boyunca giderek srasyla Mo-rav'ya, Graboa'ya, Debroje, Kormarie'ye, konulur. Daha tede bir kprden geilir, ve Hac Mahmud Be Pdihn emri mucibince doksan gemi ile aba nnde grnr. Ordu abac'a ve daha sonra Mitrovi'e vsl olur. Yamur tevakkuf mecbur eyledii hlde, nihayet hareket edilerek tllace, Vokuvar, Burhova yoluyla devam eder.
943 944

Sayfa

267

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Valpo'nun 3137 ta glle yedikten sonra Osmanllar'm eline dtn (19 Reb''l-evvel 949 / 22 Haziran 1543) bildiriyordu. Pdih sek'in altndaki ordughnda Valpo kumandanm huzuruna kabul ederek, kendiliinden itaat gstermesinden dolay iltifat etti ve Budin yaknnda bir zeamet ihsan etti.948 Valpo'ya muhafz kuvvet tyin etti ve bir imm ile kad konuldu. Sultn Sleyman divanda vezirlerin tebriklerini kabul ederek, Ahmed Paa'y iklo'u muhasara iin gitmee me'mr etti; 13 top ve 30 akaloz insan kuvvetiyle ve bataklklarn iinden byk mkiltla iklo nne, gtrld. Mehmed Khya bizzat alandan inip nmne-i imtisal olmak iin bir topa girdi. Pdih, gayretine mkften 200 duka ihsan etti.949 Muhasara ileri Rumeli belerbei Ahmed Paa'nn nezreti altnda Bosna, Fozaa, Moha sancak-beleri Ulama, Murad, Kaasm taraflarndan idare olundu.950 Lkin metris ald srada Fnfkirhen muhafzlar o mevkiin teslimi iin mzkere etmek zere adam gnderdiler.951 Mnbit bir ovada kurulmu olan bu kasabay teslim almak zere Murad ve Kaasm ayrlp gittiler ve Bal voyvoday kumandan olarak oraya koyduktan sonra iklo nne geldiler.952 Onlarn yokluu srasnda muhasara ordusuna 1.000 Tatar'dan ibaret bir kuvvet gelmiti.953 Bundan baka -hepsi bu muhasaralarn tehlikelerinden ve erefinden hissedar olmaa hevesli olan- ve-zr Mehmed ve Husrev Paalar, Semendire Bei Teke-zde Hac Mehmed, Mora Vlsi Mehmed Trhn (Turahan), zvornik Bei Hayreddn dah iltihak etmilerdi.954 Ancak byk toplar henz 100 ve daha kk ap-takiler 200 dne atm olduklar halde, iklo kasabas sekiz gn mdfaadan sonra teslim oldu (2 Reb'1-hir - 5 Temmuz); lkin kale
Sinan avu, varak 68, kumandan Misel ante diye isimlendirir; stoanfi ise cAfchlus yazar. Kumandana bir zeamet verilmesi stoanfl'n'n aadaki fkrasyie, onun ve adamlarnn ldrldne dair verdii haberi tas -hlh eder: Occulta perfidla. ut credi par est, necat, noqum amplius apparuere. Katona'da, 21, a. 299. 949 Sinan avu, varaX: 72 v 77, 950 Sinan avu, varak: 79. 951 Peevl brahim Efendi doum yeri olan bu kasabay: Pey kal'as ki etraf ve cevnibl glistan ve bsta n ve her kuesi bg- behlt ve gl-zar- rem'den nln verir bir ehr-i kadm ve sedad- azfmdr... diye ver. Onun rivayetine gre bu kasaba sefc (Essek) sancak befcl ve Moha Bel Kaosun Be'ln azimetleri zerine harbe takat get'reraeyip teslim olmutur. iklo ve Peuy Zapolya zamannda itaat ettikleri halde, onun veftyle Ferdlnand'a tbi olmulard (Mtercim). 952 Sinan avu, varak: 86. Peev (varak: 81) onurda mttefiktir. Cell-zde'ye de mracaat, varak: 247. u halde, Katona, Fnfkirhen ve iklo'un zabtedilmelerini kronolojik srasye zikreden Stella'nn hatal olduunu sylemekle hat etmitir: Ordine praepostero quam ante Quique ecclesias Soclosia Tur -cis occurerit. (Kitap: 21, s. 33). Bu ifde u iki mahallin mevzilerine nazaran doru ise de, zabtedili trihlerine nazaran doru deildir. Zten Katona, stoanfi'nin de Stella gibi sylemekte olduuna dikkat etmemitir: Ut prius, quam Solimanus apta Soclosia castra moveret obliti officii honorisque sui de turpi ac inhonesta fuga consi lia inirent Katona'da, 21, s. 310. 953 Sinan avu, varak: 81 ve 82. Sinan avu Tatarlar'in kuvvetini 80.000 karr. 954 Kezalik, varak: 79.
948

Sayfa

268

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ehri rnek almaktan imtina etti.955 ehrin teslimi mdjesini Pdih'a ulatrmaa me'mr olan Husrev Paa'nin khyas Sheyli, tahsisatna 4.000 ake ilvesiyle mesrur oldu.956 Kale de Perendi'nin ktibi Misel Dyak ve iki Naj (Nagy; veya Nadci)1er957 tarafndan vki olan ihtar zerine gn sonra teslim oldu. Ahlden bzlar Trkler'in geliinden nce sknetli bir gece esnasnda mezzinin bir bur tepesinden ezan okuduunu iitmi olduklarm iddia ettikleri gibi, dierleri de muhasarann balamasndan sonra, karanlk bir gece esnasnda Nibolu muharebesini mtekib Sigismund'un kendi lkesi hkmeti tarafndan tutuklandn, imdi Trk esirlerinin mahbs bulunduu hapishanede parlak bir k grdklerini te'mn ediyorlard. Bu hlin haber verdii felketin defi iin bur yklm ve fakat esirlerin haytna dokunulmamt.958 Muhafzlardan 166 svr stanbul'a gnderildi; kale, Moha sancak-beliine ilve olundu.959 Sultn Sleyman, 13 Temmuz 1543 (10 Reb'l-hir)'de iklo'tan Tuna sahiline azimet etti. Rumeli belerbei Ahmed Paa bu srada sol taraftan Fnfkirhen yolunu tutarak a kalesini muhasaraya gidiyordu. Kale kendi ihtiyariyle itaat gsterdi. Seksrd'da Ahmed Paa yine ordunun byk ksmna iltihak etti.960 Tuna'mn solunda bulunan Nyanyavar kalesi Osmanl askeri iin muhataral bir mevkide bulunmakla beraber, onun zabtyle uralmyarak Feldvar'a kadar gidildi; iki merhaleden sonra 23 Temmuz'da961 Sultn Sleyman, Rumeli ve Anadolu beler-beleri ve bunlarn sancak-beleri, alay-beleri, voyvodalar, subalr, Budin vlsi Yahya Pa-oul Mehmed Paga ve onun gnllleriyle muhafzlar (belileri) maiyyetinde bulunduu halde, muzaffer bir surette Budin'e dhil oldu. Bu alayn geii esnasnda Osmanl Tuna donanmas kapdm Al Be
Sinan avu, varak: 86. Cell-zde'de, Pecevl'de, Nuhbet*t-Tevxlh'de lUncb yer'ne ondrdnc okunuyor. 956 Sinan avu, varak: 90. 957 Sinan avu (varak: 95), bunun in mavere meclisinin asas simle. rinl yle gsterir: Misel Dyak. Nadcuk (Nadck), Mondu, Nadci (Naj), Misel, Kafoor, Kani. tstoanfl (Katona, 21, s. 305) yle yazar: Micha -elem cognomento ferreum. 958 Sinan avu, varak: 99 ve 100. 959 Peev, varak: 80, Cell-zde, varak: 249. 14 Reb''I-hir trihinin doru olmadna en kuvvetli bir delildir ki, Cell-zde ' ile l gibi (41. Vak'a) ondan iktibas eden mverrihler, birka satr aada, o ayn sekizinde dvan olduunu ve bu dvnda Pdihsn o kalenin fethinden dolay mkfat olarak hil'at dattn yazarlar. 960 109. Jovius, stoanfl, Stella bu hususta bir ey demezler. 961 Sinan avu'un Sasalonya ve Olikos dedii yerlerin nereleri olduunu bilemedim. Lkin Kantemir*de (Sleyman Saltanat) Liposa Bezosi, Schoklavass (oklavas) ve Estergon -Belgrad (Usturgon-Belgrad) beldelerinin Valpo, Fnfkirhen, iklo, Gran olduklarn kim anlayabilir. Bu mellif Beznoi* -nin Bac (Becs)'den baka bir yer olmadn tarif edememitir: nk 33. haiyede yazar M: Be-Kilise ehri de o trihte zapt olunmu grnr.
955

Sayfa

269

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

ile kethdas Hasan zt- ahaneyi top atlaryle selmladlar. Sultn Sleyman mutantan bir dvanda Valpo, Fnfkirhen, ik-lo gliblerine hondluunu beyn eyledi. Pozaa sanca bei Murad Be 30.000 ake terakki ve olu 12.000 akelik bir zeamet ald. Yenieriler kazgancs (kazancs) ile onun yama -ki iklo duvarlarna ilk merdiven kurup kanlardr- 20.000'er ake mkfata nail oldular.962 Bir'den kantara kadar glle atar 40 byk top ve kk apta 400 top Silistre Bei Acem Shrmrm emri altnda Tuna'dan yukar karld (27 Temmuz); bu muazzam top kuvveti, son olarak stanbul'dan gnderilmi ve SilistreMen gemilere yklenmiti.963 Gran (Estergon)'Un Zabt 26 Reb'l-hir (29 Temmuz)'da Gran964 muhasaras balad. Bu ehrin kalesi Gran ve Tuna nehirlerinin birletii yerin karsnda bulunan bir tepe zerindedir. Kral Sent-Etiyen'in doum yeri olmakla tannm olan Gran ehri, hricea ve muhtelif renklerde mermerlerle kapl bulunan ve Gotik mimarsinin en gzel eserlerinden olan byk kilisesiyle ve bir dolaptan 460 zira' ykseklie su karan su mahzeniyle de mehurdur.965 Almanlar'dan, Ispanyollar'dan, talyanlardan mrekkep olan muhafzlar 1.300 kiiydi.966 spanyollar'dan Marten Liskani ve Fran-suva Salamanka ehrin alt ve st taraflarna kumanda ediyorlard. Alman askerinin kumandas Tristan Viertaler ile Misel Regensburger*e, talyan-lar/n Turbielli ile stratejide byk mahareti olan istihkm generali Vi-telli'ye tevdi edilmiti. Budin'den 7 gemi ile getirilen 300 top ile 15 byk top,967 ehri gece gndz ddler. Yahya Paa-zde'nin olu -^-ki biri Budin vlsi Mehmed, ikincisi Vbltrin sancakbei Aralan, ncs Segedin bei Der v'dir- tuhlveysenburg'a kadar olan memleketleri vurmaa memur oldular (109). Sleyman biri Alman, biri spanyol, biri de talyan olan mhtedy i, kendi milletlerine mensup askeri teslime tevik etmek zere ehre
Sinan avu, varak: 121. Jovius Zirmar diyor. Fessler (c. 8, s. 623) nirsah yazyor. Sinan avu (varak: 12$), toplarn yirmidrtbin (4.000?) atm barutunu yedibin kantar olarak tyin ediyor. Donanma da bundan baka 24.000 glle, 10.000 kazma ve krek, 5.000 byk ivi gtryordu. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/212 -215. 964 Bizim trihlerde Estergon. (Mtercim). 965 Bu gzel kiliseyi harb olmadan nce grm olan Peevl, onu ve su benini tarif eder. 966 Sinan ava$ bunlar bzan 3.000, bzan 13.000 gsterir; belki istinsah hatasdr. 967 Stella, bab: 2: 40 magnis bombardis aeneds ac minutioribus fere 300 quatere caeperunt. Katona'da, 21, s. 335.
962 963

Sayfa

270

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

gnderdi.968 Bunlarla konuan bayrakdrlar cevaben dediler ki, ne vaad, ne tehdd kendilerini vazifelerini f etmekten men' edemiye-cektir. Kuatlanlarn cesareti spanyol Sanios Kotan'm 600 kiiyi imdada getirmesi ve muhafzlarn denmemi istihkaklarnn pek yaknda deneceini vad etmesiyle artt; lkin en mahir topular olan bir Kalab -riah'nn Osmanllar tarafna gemesi969 ve dier mhtedlerin ehrin zayf tarafn, yni su kulesini dmana haber vermesi ve Osmanl topularnn gedik amak zere, oraya yakn bulunan adadan kuleyi drne -e devam etmesi sebebiyle, az vakit iinde niyetleri zaaf buldu.970 Umm hcum 9 Austos Perembe gn vuku bulacakt; ancak bir falc 6 Austos Pazartesi gnnn uurlu gn olduunu haber verdiinden, askerin arzusuna uygun olarak kararlatrlan vakitten nce hcuma karar verildi. Hcuma karlk verilerek Osmanhlar'dan birok asker maktul dt ve yaraland. Tuna ince donanmas kapdn ile san'atndan pek fena netice grm olan remmal971 (falc) de yarallar arasnda idi. Kuatlanlar ve kuatanlar karlkl olarak tahminen ikier yz ziyt verdiler.972 Yukarda sylediimiz Gotik kilisenin an kulesini ssleyen altn hac'-m, bir top darbesiyle zr zeber olmas zerine Sultn Sleyman: - Gran bizimdr diye barmt.973 Bu hayra yorma, eserini gstermekte gecikmedi: spanyol Liskan ve Salamanka, muhafzlarn silhlan ve eylanyle birlikte serbeste ekilip gidebilmeleri artyle, kalenin teslimini mzkere ettiler. Sen-Loren Yortusu'na tesadf eden 10 Austos (9 Cumade'l-hir) 'ta teslim mukavelenamesi imzalanarak muhafzlar Gran'dan974 ktlar; lkin kararlatrlan artlara tammiyle riyet olunmad. Al Aa, Liskani'nin Piyer Pe -reni'yi ele geirdii srada boazndan ekip alm olduu altn zinciri bir yadigr olmak
968 969

Jovius, 43; Katona, 21, s. 330. Katona'da Stella, s. 327 ve 339. 970 Katona'da Jovius, 21, s. 318. 971 Sinan avu, varak: 143. Remml yazyor. Katona bir nev gaibden haber verme san'at olan bundan, II. Murad'n stanbul'u muhasaras srasnda bahsediyor. 972 Jovius'un bu ifdesi (Katona'da, c. 21, s. 317) -ki Sinan avu'un rivyetiyle uyumaktadr- Stella'nn (Katona'da, c. 21, s. 338) Trklerde 3.000 kii zyit olduunu bildiren sznden elbette daha dorudur, u kadar ki, bu bin rakamnn yanllkla yz yerine yazlm olmas muhtemeldir. Sinan avu cesedler arasnda Sancak-bei Bal Cnd Sinan', Silistre beini, rmr*(?), Pozaga eri -basn, zenbereki-ba'y, kilerci-bay, Malko-olu'nun kap-khysn, Mora alay-beinin kardeini, Sinan Be'i, Rstem Paa'nn ktibini; yarallar arasnda baltac Mehmed Bei, Semendire alay-be-ini, Remml'in de kendisini sayar. 973 Kemlik, 9.. 310, 974 Jovlus der ki: Sleyman Gran'n ceddi Bayezld tarafndan Modon'un zab -tedilmi olduu gn fethedilmi olmasndan dolay Cenab- Hakka arz- kran etm'ttr. Bu ifde, Sultn Sleyman'n kameri seneye gre deil, Rmi gne ylna gre hesab etmesi halinde doru olabilir. Buna ramen Modon 10 Austos'ta deil, 9 Austos'ta zabtedUmltir. (Bu tarihin drdnc cildine ve o cildde mtercimin, ilvelerine baknz.)

Sayfa

271

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

zere istedi; liskani, mevkiinin muhatarasndan kurtulmak iin bu fedkrl gze ald; Trk ise -eyerleri altnla dolu olan- atlar da, gemiye binecek adamn ata ihtiyc olmayacan syleyerek, taleb etti.975 Sultn Sleyman, muhafzlarn gitmesine ruhsat vermeden nce, bunlar cesedlerin defninde, cesetlerin bulunduu yerlerin.temizlenmesinde, ve buna benzer mstekreh ilerde istihdam etti.976 muhafzlar Mslman olmaa ve kendi hizmetine girmee mey ettirebileceini md ediyor ve kendilerine vaadlerde bulunuyordu. Yalnz birka dnlerine ve krallarna kar taahhd etmi olduklar sadkati ihll ettiler.977 Muhasara esnasnda Osmanl topular 9544 demir ve 200.000'-den fazla kurun glle atmt; ilk gllelerden birini getiren her nefere 20 ake verilirdi.978 Gran'm feth olunduu gn -ki cum'dr- Pdih cuma namazn kilisede ed ederek, kilise bu suretle camie evrildi. Namazdan sonra ve zrler yeni feth olunan yerlerin ne suretle idare edilecei hakknda mzkere etmek iin ota- hmynda toplandlar. Pdih yedi bei, yni Semendire, Volitrin (veya Voltirin), Alacahisar, Prezrin, Pozaa, zvor -nik, Segedin sancak belerini 500 istihkm askeri, 500 azab, 500 beli, 500 gnll, 500 yenieri, 2.000 martoloz ile ehrin igaline tyin etti. Gran kads ve sancak-bei Budin kad ve paasnn emri altnda bulunacakt.979 Gran'n tesliminin ertesi gn Lehistan Krah'nn bir elisi resmen huzru ahaneye kabul olunarak, Osmanl silhlarnn yeni kazand muvaffakiyetler hakknda efendisinin tebriklerini, hediyelerle birlikte tak -dm etti.980 Sultn Sleyman, Gran istihkmlarnn tekrar insn hzlandrmak iin, her sipahinin yk ve her paann 1.000 yk ta getir mesini emretti. Rstem Paa yalnz bana 5.000 yk ta tedrik etmekle mkellefti. Devletin byk memurlarnn u istei yerine getirmek iin gsterdikleri sr'ate mkfat olarak Pdih kendilerine h'atler ihsan etti (121)'.981

Jovius. Sinan avus'un ifdesine gre, bu suretle saklanan para 10.000 duka'y buluyordu. Stella, Katona'da, 21, s. 343. (Temizlenme i zarur ve elzem idi; geri kalan ise malbiyetin hazmedilememesi yznden ileriye srlm birtakm irkin rivayetlerden ibarettir, ki Hammer'n yine ayn hkmdarn bu ve daha nceki ve sonraki seferleri esnasnda ordudaki disipline dftir syledikleri ve Kann'nin ahsiyeti hakknda belirttikleri, bu tarz eylerin asla mmkn olmayacann delilidir. Hazrlayan) 977 Jovius: Nec plures quam 70 ex omni natione milites reper tlsunt, qui ad Sollnanum transire vellent. avu, yalnz 50 kiiden bahsede?. Fakat buna mukabil 164 delikanlnn da Sultn Sleyman'n hizmetine girdiini lve eder. 978 Sinan avu, varak: 150. 979 Sinan avu, varak: 156. 980 Kezallk. 981 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/215-218.
975 976

Sayfa

272

Byk Osmanl Tarihi thlveysenburg Fethi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sinan avu, varak: 157, 161. KezaUk, 163. Jovlus, 34, Katona'da, 21, s. 348. 984 Sinan avu, varak: 164 ve 166. 985 Sinan avu, varak: 168. 986 Peevl, varak: 74.
982 983

Sayfa

273

Ordu Gran'dan, Macaristan Krallarnn takdis ve defin mahalli olan tuhlveysenburg kadm ehri zerine yneldi. Bu mevkiin muhasarasna tahss olunan toplardan biri 50 libre arlnda glle atard, ve 18 palm uzunluunda idi. Az nce ran'dan gelmi olan Topu Esedullah, bunu, byklerin mermisindeki gte, fakat kklerin sr'atini hiz olmak ze re, bir kantarhk glle atar gayet byk toplarla, kk akaloz toplan arasnda bir modele uygun olarak dkmt. Sleyman, azimetinin birinci gn Gran ve Komorna arasnda bulunan NesmiTde, -ertesi gn Tata (Dutis)'da ordughn kurarak, bu ikinci merhalede bz terf ilemleri icra olundu. Gran muhasarasnda ald yaralardan lm olan Silistre sancak-bei Sihr-mr'm memuriyeti Teke sancak-bei Baltac Mehmed'e verildi; onun yerine yenieri generallerinden Husrev Aa; bunun yerine silhdrlar generali Mehmed; onun yerine ikinci vezr Rstem Paa'nm kardei olup sa garibler generali bulunan Sinan Aa; o memuriyete sol garibler gonerali Hasan Aa; o mansba da ahinci-ba Ahmed Aa; onun yerine doanc-ba'nn biraderi Memi Aa tyin edildi.982 Tata, mukabele tecrbesinde bulunmakszn teslim oldu ve duvarlar yktrld.983 Pdih bu ehir nnde Barbaros Hayreddn'in Reccio'yu alm olduunu ve Hasan Be kumandasnda Cezayir'den gelen 40 kadrga ile kuvvetini artrarak daha mhim teebbslerde bulunmak iin Franszlarn kuvvetine iltihak ettiini haber ald. Ertesi gn de bir ulak gelerek, ran ah ile kardeleri arasnda bir cenk zuhur ettii, biraderle rinden birinin mid'e kat haberini getirdi.984 Yine ayn zamanda Shib Giray'm olu Emn Sultn, dman memleketlerini vurmak ze re 5.000 kii gndermi ve bunlarn 1500 esir ile dnm olduunu bb-devlete bildirdi (19 Cumde'1ul / 20 Austos).985 Yine o gn tuhl veysenburg muhasarasna balanld. Anadolu belerbei tbrhm Paa, Budin'den muhasara toplarm v topularn getirmee memur edilmiti; onun gelmesi beklenirken, vez+ Rstem, Mehmed ve Husrev Paalar Anadolu belerbei Ahmed Paa'nr ve yenieri aasnn yardmyle siper atlar.986 Muhasaraya balanldktan sekiz gn sonra, kalede alan gedik kf grlerek bir yry yapld ise de,

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Osmanllar ric'at ettirildiler987 ikinci hcumda telefat daha ok oldu ve ehir ancak 4 Eyll988 trihinde alnabildi, Sultn Sleyman, malb dmanna licenblk gstererek kumandan Macar Varko'u el pmee kabul etti; krallarn mezarlarm iinde bulunduran kilise bu defa tahrbden muhafaza olundu. Budin valisinin kardei Ahmed, 600.000 ake tahsst - seneviyye ile (12.000 duka) tuhlveysenburg sancak-beliine tyin olundu; 1.000 yenieri ile memleketten alnan 3.000 asker, ehrin muhafzlarm tekil ettiler.989 Bu muhasara esnasnda Kaasm Voyvoda Tulna'nn solunda bulunan Nyanyavar kalesini ele geirmiti. Shib Giray'n olu Emn Sultn, Krm Tatarlar'yla ve Mbarek Gray'n olu Devlet Giray Dobruca Tatar-lar'yla bu mntkay her taraftan vurdular. tuhlveysenburg*u teslim etmi olan muhafzlar takibe giritilerse de, Sumnio Da yaknnda Ni-kola Zerrini tarafndan malb edildiler; fakat o da ald bir yaradan dolay zaferinden istifde edemedi.990 Fransuva Akapuna Balaton Gl yaknnda Siho nehrinin kaynanda 700 svr ile Osmanllar'a hcum etti; lkin hasmn sayca okluu yznden, kahramanca gayretine mukabil haytn kaybetti.991 Sultn Sleyman tuhlveysenburg'da Krallarn mezarlarn gzden geirerek, ller hakknda dirilerden ziyde merhamet gsterdi; nk ahlyi sadkat yemini iin hkimleriyle birlikte ehir dnda bir yere davet ettii halde -btn ehir teslime dir olan mukavelenamede dhil deilmi gibi- mukavelenameyi imza edenlerden madasn.992 tuhlveysenburg'dan hareketten evvel devletin btn valilerine, Raguza Cumhuruna, Fransa

Sinan avu, varak:, 174. Cesetler arasnda Ahmed Paa'nn zel hizmetkrm, Osmn -h Be'in alemdarn, mteveffa vezr-i zam Aya Paa'nm voyvodasn, Karahisar beinin khyasn; yarallar arasnda da baltac Mehmed Be ile Bill Mehmed Be*i zikr ediyor. 988 Sinan avu ve Peev birinci hcumun 27 Cumde'-ul (28 Austos), ikinci hcumun 2 Cumde'1 -uhr (2 Eyll) trihlerinde vuku bulduunu yazyorlar. Sinan avu hcumun gnn -Peev'nin dedii gibi yazarkencuma demekle hat ediyor. Jovius Sultn Sleyman zamannn btn mhim vak'alarni Moha'm fetih trihi olan 29 Austos'a getirmek meraknda olduundan, birinci hcumun trihini de o vakit gsterir. Peev'nin, ehrin derhl teslim olduuna dir ifdesi yanltr. 989 Peev, varak: 85. iklo, Gran, tuhlveysenburg ehirlerinin trihini yazmak isteyenler, Sinan avu'un ad geen e-hirin muhasaras hakkndaki rivayetinden istifde edebilirler. Cellzde, l, Nuhbet't -Tevrh, ancak birka kelime yazyorlar. 990 Katona'da Stella, s. 377; Kovaslfl (Kovachich)'de, eski bir talyan el yazma oaaaran, cDedttto flflMregalis, I, s. 80. 991 Katona'da Stella, b, 378, 992 Cos interpretano i Turchi le premjsstonl e gluramenti loro. Kovac -hich'de eski bir talyan el yazs, 1, s. 82. (Rivayetin me'hazmn ne kadar zayf olduu ortadadr. Bu itibarla olmaldr ki, Kanuni devrini hikye eden hibir yeril kaynakta bu katliamdan, Im&en dahi hibir sz edil-memit'rki, bu da ayrca, zikre deerdir.)
987

Sayfa

274

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Kral'na, Venedik Senatosu'na zafernme-ler gnderdi.993 Pdih, tuhlveysenburg'dan Pete'ye gitti. Oradan da sonbahar ba langcnda stanbul'a tevecch etti, 10 gn sonra Petervaradin'de Tuna'y geti.994 Belgrad'a vardnda (21 Eyll), orduyu klaa dnmek zere terhis ederek, kendisi payitaht yolunu tuttu, istanbul'da yaplmas muhtemel olan giri enlikleri yol esnasnda ikinci ve en sevgili olu ehzade Mehmed'in vefat (8 a'bn - 6 Tern-i sn) haberini almasndan dolay mateme dntrld.995 Babalk duygularna bir darbe tekil eden bu olaydan pek mteessir olarak, ehzde'nin na'nn istanbul'a nakledilmesi iin emir verdi. ehzade, yenierilerin eski mahallesi civarna defn edildi. Osmanl mimarlarnn en mehuru olan Sinan, ehzde'nin htras iin mezar yannda bir cami insna me'mr olup, bu camiin inat be sene srd ve 300.000 altn sarf olundu.996 Ftih Camii numune ittihaz olunup, fakat byk kubbenin etrafnda drt yarm kubbe ile ondan farkl dmtr. Haricen talan pek gzel ilenmi iki minare ile mzeyyendir. eride st unu yoktur; mimar, camiin insna sebep olan keder ile zdelemesini istemi gibi, manzaras hzn vericidir.997 Medresenin mderrislerine, padiahln dier medreselerinin mderrisleri derecesinde maalar tahsis olundu.998 Ertesi sene, yni 1544 senesi baharnn ilk gnlerinde Osmanl kumandanlar Macaristan'da, skalavonya' Hrvatistan'da muharebeye balayp pek ok ehir ve kale aldlar. Sultn Sleyman, Macar Krallarnn taht ehri ve defnedildikleri yer olan beldeyi ele geirdikten sonra, Vigrad eh rinin de zabtn arzu etmesi lzm gelirdi. nk bu mevki Tuna'nn sa tarafnda ve Gran'n altnda bulunduu iin nehirde gemilerin emniyetle seyretmesi bakmndan zabt edilmesi gerekli olmam olsa bile, Macaristan Kraliyet tac orada muhafaza ediliyordu. Kale'nin Slavca Vigrad olan ismi, Yksek kale demek olduundan, sarp bir da zerindeki mevkiini zh eder; Almanca Blindenburg ad ise Kryapar Kala (Hayret verici, artc) pek
993 994 995

Celal-zade. varak; 260. Cell-zde, varak: m. Ali, 43. Vak'a, s. 255. Cell-zde, varak: 261.' l, 44. Vak'a varak: 255. Solak -zde, varak: 114. Cell-zde ve l, ehzadenin vefatn 8 a'bn, pazartesi gsteriyorlar. Lkin 8 a'bn (6 Tern -i sn 1543) Sa-l'ya tesadf eder. Bu mverrihler cenazenin 18 a'bn perembe gn vuk^upu bildiriyorlar; hlbuki 18 a'bn (16 Te%rn -i sn) Cuma idi. (Bir gnlk fark takvm hesabyla r'-yet ihtilfndan olabilir. Mtercim). 996 Ali, 150 yk ajce diyor. 1 yk, 100.000 akedir; ve 1 altn, 50 akedir. (Bugtlnk ehzade CmiTdlr Hazrlayan.) 997 Evliya Seyhat-nmesi ve ondan naklen stanbul ve Boazii Topografyas, Pete 1822, c. 1, s. 414. Evliya (c. 1, varak: 48) der ki, eyh Al Tabi (Tanburcu Ali) -ki Eyp tanburcusu-dur- bu camiin avlusunda bir nar aacnn altnda rm-gzndir. 998 Ali, 44. Vak'a, Kantemir, bu camii, yanl olarak, Yenikap'da n olunmu gsterir ve Yenikapi'y Engi Kap yapar. <Slr*n, 40, haiye 34.)

Sayfa

275

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

276

mutheem manzarasna nisbetle konulmu olup, gya o manzara letafet ve vs'atiyle insann gzlerini kamatrarak grmiyecek dereceye getirip, kr yapar. iklo gibi, ivgrad da Salamon isminde bir Macaristan Kral'na 18 ay mahbes olmutu. Kral Kari, kendisine ikametgh ittihaz etmek ve Macaristan tacn vaz' eylemek zere Vigrad' iyiyce kuvvetlendirdi. Vigrad, Bohemya Krah'nn, daha sonra Almanya mparatoru olan olunun, Lehistan Kral Kazmr'in, Bosna Kral Etiyen'in Macaristan Kral Kari ile tecvz ve tedafi bir ittifak iin mlakat yerleri olmu olmakla mehurdur. Lehistan Kral Kazimir, oul ittihaz ettii yeeni Lui'ye saltanat fergatnmesini orada imzalam ve Karl'n defin merasimini Brandeburg Margrav Jan ile birlikte yine bu memlekette icra etmitir. Sonralar Macaristan Krallar dima Vigrad'da oturmaz oldular; lkin Matyas Korvinus, hkmet merkezi olan Budin ehri kadar tezyinine i'tin ederek, kameriyelerle, heykellerle, emelerle dolu baheler atrd. Macaristan ordularnn muzafferiyetleri tehir olunduu gnler, emelerden halka krmz ve beyaz arab datlrd.999 Kalenin kilisesinde mermer mihrblar letafete Argonotlarn gm bo-rulanyle rekabet ederdi. Ahrlara ieriden mermer denmiti. Matyas Korvinus Vigrad'da Papa ile Pdihsn elilerini kabul etti. Osmanl elisi Kral saraynn tezyinatndan o kadar ard ki Pdih sana selm eder szlerinden baka birey syleyemedi.1000 Bu pek ksa sz Kral'n houna gitmediinden bir daha mlakata kabuln istemeksizin iade etti. Matyas Korvinus Vigrad'a byk imtiyazlar verdi. Lkin ikinci Lui bu mevkii kadn asna malikne olarak balad. Moha muharebesinden sonra Vigrad ve Macaristan tac, ikisi birden, Trkler'in eline dt ve onlar da Zapolya'ya ihsan ettiler. 1001 Bu prensin vefatnda, Ferdi-nand'n temellk altna girdi. Macaristan seferinin almasndan evvel, Sleyman tarafndan Ferdinand'a yazlm olan mektuplarn hemen hepsi Vigrad ile tulhveysen burg'un ldesine dir idi. Budin mzkerelerinde bu iki kale, Ferdinand'n elileri Salm ve Herberstayn tarafndan da talep olundu. Sultn Sleyman, tulhveysenburg'u bizzat ele geirmiti; Vigrad'n fethini Yahya Paa -zde Mehmed Paa'ya tevd etti. Mehmed Paa, tuhlveysenburg'a yeni sancak bei tyn olunan biraderi Ahmed Be ile Segedin sancak* bei Dervi Moha sancak-bei Kaasm, Pozaa (Poejga) sancak-bei Mu-rd Be*
999 1000 1001

Oluhi, MacatfaMn KnUt T"tMW, stella, a.g.a, 14. Peml, vara*: 86 ve 87. Caesar salutat, Olahl, a.gtttoanfi, 1, 16, Katona'd. 31, . 442. Peevl, varak: 87.

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yardma armakla beraber, Gran ve Budin yenierilerinin de yarsn alarak, igrad' toparlad btn bu kuvvetlerle kuatt. On gn sren srarl bir mdfaadan sonra, muhafz, askerleri serbest ekilebilmek artyle teslm oldu. Budin vlsi, kalenin cesur kumandan Piyer Amade'nin haytn glkle kurtarabildi.1002 Mehmed Paa, kazand muvaffakiyet zerine, Tuna'y geip Neo g-rad Palatinlii'nin idare merkezi olan Neograd ehrine yrd. Beldenin muhafzlar, o yaklanca kam olduklarndan, silh almakszn bu mevkii zabtetti ve bir voyvoday be sfatye ikaame etti.1003 Neograd'dan Hatuan (Hatvan) zerine yrd; orann kumandanlar Danc Kardeler utanmadan Erlau'ya kamak zere, memleketi atee verdiler. Mehmed Paa Deli Krd nmnda birini Hatuan'da muvakkaten voyvoda olarak brakt. Bir mddet sonra Pdih, kahraman Markoi'nin Erlau'daki aknlarna son vermek iin Vel Be'i Hatuan'a sancak-bei sfatye gnderdi.1004 Ozura ile de kk Sarvis rma sahili zerinde kin olup kumandanlar Tomas Markoi'nin uzun bir zaman Budin yolunu tehdd etmi olduu Dumbavar, Dobregz, Simonturnia kaleleri Osmanllarn eline dmekte gecikmedi. Mehmed Paa, Ozura'y Moha sancak-bei'ne verdi.1005 Simontornia muhasaras esnasnda Osmanl askeri -Velika nmnda Iskalavon kalesini muhasara etmekte olan- Bosna ve Hersek sancak-beleri Ulama ve Malko ile birlemek emrini aldlar. Civardaki arazlerden bu mevke koup gelmi olan kyller Osmanllar'n gizli dostlar Pilat'n vaadleri zerine1006 muhafzlar teslm olmaa zorladlar: Velika'nn zabtndan sonra Ulama ve Malko muharebeyi Isklavon ay'dan Hrvatistan'a naklettiler. Ivonia yaknnda, Piyer Erdodi'nin zayf bir muhafz kuvveti ile igal etmekte olduu Monoslon kalesini1007 zabtettiler. Trklerin bu ilerleyileri Agram piskoposunu Dombro ve Hazma kaleleri iin endeye drd. Ulama ile Malko Varasdin kazasnn -Smsedvar'n te tarafnda uzanan ve Sagoria, yni dan arka tarafnda adyla anlanksmn tamamen istil ettiler. Lunska arazsine vardklar zaman Kont Nikola Zirini'yi Hrvatlar'la, Kont Bildertayn' stiiyahlar ve Karintiyallar'la
Stella, a.g.e., 14. Peevl, varak: 86, 87. tstoanfl, kitap: 16. Katona, 21, s. 442. Peev, varak: 87. Yine onlar. 1005 Peevl. 1006 Peevl, varak: 87. Katona'da, (21, s. 443) stoanfi: <a quodam Andrea cognamento Pilato, Lipi Sempcei ministro, <jui forte co profugerat, per-suasl. 1007 Mons Claudfus, quem nostrl Monoslonem (Petho Monyoronem) vocant, arx haud procul ab Juanicza dissita.
1002 1003 1004

Sayfa

277

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

yol kesmee hazr buldular. Her iki taraftan bir mtreke tensb olundu ve bu mtreke esnasnda iki ordunun yiitleri birbirlerini teke tek mbrezeye davet ettiler; Lkin Ulama ile Malko, yeni imdd alarak Hristiyanlarn zerine anszn atlp dattlar. Zirini ve Bildertayn Lunska kalesine doru katlar; birincisi bir kprden getii srada altndaki hayvan vurulup, kendisi glkle kur-tulabildi; ikincisi tutulaca esnada hendeklere atlarak, az daha mrn tamamlayacak iken sakalndan tutup kardlar. Trkler bu muvaffakiyetten sonra Dobia ile Benaluka zerine ekil diler.1008 Lunska hezimetinin -Gran'dan kan Trkler zerine Fran-suva Nyari tarafndan Sala tarlalarnda kazanlan- galebe ile c aln-di. Osmanl babular a'bn, Kubd, Ramazn, Nash1009 msid bir gece esnasnda, 400 yenieri ve 1.500 svr ile Tuna'y gemilerdi; Sala kasabas istihkmlarna merdiven kurduklar sradayd ki, kalenin muhafzlar Meliyor Blassa kumandas altnda bir hurc yaparak topu desteiyle Osmanllar' ekilmee mecbur ettiler. Fransuva Nyari alelacele toplad birkayz piyade ve svr ile, zten gece yrmekle yorulmu olan Trkler'in arkasna dt. iddetli bir muharebeden sonra oda-ba Hseyin'in vefat, muzafferiyeti Macarlar'a te'mn etti. 500'den ziyde Trk muharebe meydnnda kalarak, ancak birka yenieri Gran'a kamaa mu vaffak olabildi. Nyari, askerinin esr almasn yasaklam ve harbin talihi tammyle kendi taraflarnda yz gstermedike yamaya msade etmemiti.1010 Sultn Sleyman, Macaristan'n idaresinde, Mehmed Paa'ya at&zi meclisi resi sfatyle refakat etmek zere defterdar Halil'i brakmt. Ha lil, Macaris'n 12 sanca1011 iin bir vergi defteri yapmtr ki, 150 sene Budin eyletinin yegne ml kanunu olmu ve Avusturya ile cereyan eden sulh mzkerelerinin hepsinde Defter-i Hall nmyle mhim bir konu olmutur. Pdih tarafndan Hall, Macaristan Vlsi Mehmed Paa'ya kar murakb hlinde bulunarak, haznenin menfaatlerine nezret etmee
Katona'da, 21, 6. 446, &toanfi. tstoanfl bunlar Sabanus, Ct&atas, Raraadanus, Nassufus diye yazar. 1010 Katona'da, 21, s. 447; 450, stoanfi. (Nyarl'nin esir alnmasn men etmesi, ele denlerin ldrtume*! demektir. Mtercim) 1011 O zaman bu 12 sancak unlard: Budin, Gran (stoni -Belgrad), tuhlveysenburg, Moha, Fnfkirhen (Be), iklo, Neograd, Hatvn, Siksard, Vespirim, Segedin, iontorina; bu sancaklara sklavonya, Pozaga, Semendire ehirleriyle btn Sirmi ve Srbistan'dan Voletrin ilhak olunmutu (Cell-zde trihinin mukaddiraesindeki istatistik hlasaya mracaat.). III. Murad ve III. Mehmed zamanlanndadr ki, Siget, Kanije, Erlau (Eri), Raab, yeni kralla ilve edilmitir. Banat ile Transil-vanya'nn bir ksm ayr bir eylet (Tamvar eyleti) tekl ettiler. Nasl ki Bosna da Izvornik, Bosna, Kirka, Ks, Hersek sancaklarndan mrekkeb ayr bir eyletti. Hac Kalfa'mn Macaristan Cografyas'na mracaat
1008 1009

Sayfa

278

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

memur idi. Defterdar, tuhlveysenburg sanca k-bei ve Macaristan Vlsi Mehmed Paa'mn biraderi Ahmed Be'in teslm artlar hilfna kiliseleri yama ve mukaddes vazolar alm olduunu bb- devlete bildirdi. Sultn Sleyman, derhl, bu hususta tahkikat yapmak ve sahcak-beini memuriyetinden azl ettikten sonra stanbul'a gndermek zere, Halil'in tulhveysenburg*a gitmesini emretti. Hall, Pdih'm ta'-lmt diresinde, hi beklemeksizin Ahmed Be'in ilimedii Macar Krallan mezarlarn bizzat ap, talarn, asalarn, krallk almeti olan kreleri, bulduu dier altn ve gm kymetli eyalar ald; ve fakat bunlarn hepsini byk bir dikkatle hazneye idhl eyledi. Zapolya'nm kemiklerini Tanrlarnzdan biridir* diyerek ehrin hkimine teslim etti. Hkim bunu yeni bir tbuta koyarak tulhveysenburg'un hrici mahallesinde kin Aziz Misel Kilisesi'ne defn ettirdi.1012 ehzade Selimin Sabuhan Valiliine Tayini Yine bu 1545 seneindedir ki, Sultn Sleyman Novi ve Senya ahlsi tarafndan Nadin ve Orana arazsinde vukua getirilen aknlardan dolay Venedik Docu'na yazl olarak ikyetlerini tebl etmitir.1013 Sultn Sleyman, Macaristan seferinden dnnde ve olu Mehmed'in vefatndan biraz sonra, vilyetlerin idaresi hususunda iki mhim de iiklik yapmtr ki, ehemmiyetlerine binen onlar burada zikredeceiz. Henz 20 yanda bulunan Konya valisi ehzade Selm, kardeinin vef -tyle boalm olan Saruhan eyletine tyn olundu. Pdih'n oullar arasnda vukua gelen memuriyet nakilleri, devletin dier valileri arasnda dima olagelen deiikliklere kys olunmamtr. ehzadelerin bulunduklar valiliklerin ehemmiyeti arazlerinin geniliine gre deil, stanbul'a mesafeleri i'tibriyle hesb olunmaldr. Pdihn oullarndan biri, payitahta en yakn bir vilyete arld zaman, yalnz babasnn haytnda deil, onun vefatndan sonras iin bilhassa nazar- iltifata maz-har olduuna dellet eder. nk bulunduu yer i'tibriyle taht iin s tanbul'a
Wolfang de Bethlen, HfetortKum, kitap: 3, s. 418 -420. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/218 -224. 1013 Avusturya mparatorluk ve Kraliyet Hanedan Arivinde bulunan Venedik evraknda, Trk yazmalar (Sciitture turchesche), 2. Orada Sultan Sleyman'n 952 Saferl tarihiyle Venedik Docu'na bir mektubu g-rlOr ki, Husrev Beg'ln sancanda bir kariyenin tahribiyle 40 adam, 1.800 kz, 300 koyun kaldrldndan ikyet edilmektedir. 954 Safer tarihli kinci bir mektupta Padiah Nadin kalesi istihkamlar in Venedik Docu'ndan dlger ve duvarc istiyor.
1012

Sayfa

279

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

en ksa mesafeye sahip bulunmu olur. stanbul'a en yakn bulunan eylet ki. Manisa'dr- o zamana kadar, pederinin kalbinde ve pederinin tahtnn yannda birinci mevki tutan, Sleyman'n en byk ehzadesi Mehmed'de idi. Bu esnada (Mart 1544), kendisinden daha byk olan Amasya valisi Mustafa'nn ve daha sonralar Karaman valiliine tyin edilen1014 Byezd'in haklarna aykr olmak zere, ehzade Selm Manisa valiliine getirildi. Manisa'da veba salgn hkm srdnden, Selm, oraya hemen gitmedi; Kei Da'mn temiz havasn teneffs etmek zere bir mddet Bursa'da kald. ehzade Saruhan valiliine tyn olunduu sene iinde kznn dnyaya gelmesi saadetine nail oldu. 1015 Rstem Paann Sadareti Yine bu esnada, onlardan daha az mhim olmayan bir tyin vukua gelmitir ki, bu da yeni bir vezr-i zam tayinlidir. Hadm Sleyman Pa-a'nn azli, yandan ziyde (takriben 90 yanda idi), vezr-i zamin uzaklatrmasyle, onun makamn elde etmek veya hi deilse bir derece yaklamak midinde bulunan vezir Husrev Paa'nn bir entrikasndan kaynaklanmtr.1016 Vezr-i zamlk makam, ikinci vezir Rstem Paa'ya verilmitir ki, daha nce yazdmz vehile bu byk iltifat zevcesi Mih rimh Sultn'dan ziyde Rus asll olan kayn validesi Hurrem Sultn sa yesinde kazanmt.1017 Rstem Hrvat't. brahim Paa'nn fevkalde iltifatlara mazhar olduu zaman Moha seferinden sonra birinci silhdar lktan emr-i hr mansbna km, daha sonralar Diyrbekir belerbeAUi 18 (Octobre 1546) passato mando (Solyman) in Sanzac -hat di Caramania, che vol dir Cilicia, il secondo fighiulo di questa Sultana chiamato Beyezeth, et retien appresso di si il terzo solo chiamato Gienger (Djihanghir), e gobbo et come dicono di natura ingenioso e faceto. (Avusturya fmp. ve Kral. Hanedan Arivfnde Veltvik'in 5 Knun- evvel 1546 tarihli, stanbul'dan yazlm rapru. Venedik elisinin yine bu arivdeki 6 Tern -i evvel 1546 tarihli raporunda dah unlar okunur: Li giorni passati ma-mato di questa vita ile Signor di Bogdania, in loco del quale investito il magrior filo; il terzo giorno Sultan Bajezid uscito fuori di Costantinopoli per ander al suo Sangiac in Caramania in una citta detta Cnga presso Scandaloro; sono stati dati 20 gordone (bourses) di zechini a 10.000 per gordone. Bu fkra, yalnz tarihe mteallik olmas itibariyle deil, ihtiva ettii corafi ma'lmt itibariyle de garbdir: nk Scandaloroyu Konya yaknnda gsterir; o halde bu ehrin skenderun olmas imknszdr. 1015 Usulinin Selim-namesi, varak: 14-17. bu sultan: Esma Sultan, Gevher Sultan, ah Sultan idi. Usuli, bir sipahinin olu olduu halde ulemadan o lduu iin, bu sfatla ehzade Selim refaketinde Konyaya gitmitir. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/224. 1016 Ali. Osman Efendi Hac Kalfa, Tafcvlntfi't-Tevftrlh, s. 176. 1017 Ali, Defter-i VOzera'da vezir-l azam Ahrned Pasa mnasebetiyle diyor H, cEl-Kssa, Rstem Paa'nn sadra gelmesi hussi nisvn- iffet-nis&nun maksd old> Rstem Kilise tuzlalarna, sahipti. Avusturya arivindeki Trkiye yazmalar'nda su ibare grlr: clnstrumento de la posseslon del - gran Vezir Rstem concedute da* Serenlsslmo Sgnor oolla dtehiara-zlone del confini.> stanbul, 953 (1546).
1014

Sayfa

280

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

iliine ve nihayet vezrete nail olmutu. Harbden baka bireyden an lamazd. lim ve edebiyattan nasbsz ve bu hususta -her ikisi de trih ile megul olan- halefleri brhm ve Lutf Paalardan farkl idi; ar tabiatl ve grn iddetli idi. Rstem Paa, irlerin amansz dman olduundan,1018 onlar da hicviyelerle intikam aldlar. Buna ramen, alenen kendilerini himaye eden brhm Paa gibi hareket edip de, hibirini astrmad. Vezr-i zam Lutf,, Paa dah hretli bir fakh ve mverrih olmakla beraber, zellikle slblaryle imtiyaza mazhar olan ir ve nairleri az severdi. Avrupa'da olduu kadar Asya'da da mehur olan Hikyt- Bdpy (Beydab Hikyeleri) mtercimi Slih-zde Aleddn -tercmesi haytnn yirmi senesine ml olan- bu ahlk mecmuasn takdim ettii zaman Lutf Paa, mtercimin byle eylerle vaktini boa harcad iin hayret ettiini, bir fkh mes'elesi ile itigl etse daha iyi yapmam m olacam sul etti. O vakit defter-emni olup daha sonra niancla ykselen mverrih Ramazn-zde edebiyat hususunda vezr-i azamdan daha bilgili olduundan, Aleddn'in eserim 50 altna satn alarak Pdihla arz etti. Sultn Sleyman o akam kendi el yazsyle mtercime bir bert gnderdi ki, bununla Bursa kadln tevcih ediyordu.1019 Ancak Aleddn hner ve ikdamnn mkfatndan uzun mddet istifde edemiyerek, ehzade Mehmed'in ld sene vefat etti.1020 Barbaros Hayreddin L'aa'mn rtihali ki sene sonra, 4 Temmuz 1546'da, Dorya'mn korkun rakibi Hayred-dn Barbaros, anl mesleini itmam etti;1021 na', Beikta'ta in ettirmi
Ali, Rstem Paann tercme-i halinde ve Osman Efendi Hadikatl-Vzerada naklederler ki, Sultan Sleymann, kerimesini Rstem Paaya vermeyi tasavvur ettii sralarda, vezirin dmanlar bir kalasnda czam bulunduu sylentisini yaydklarnran, Padiah hakikati anlamak iin haremdeki sadk bendelerinden birini Rstem Paann yanna koymutu. Bu ahsn, bir gn vezirin elbisesinde bir bit grmesi (arkllarn kanaatine gre czamllarda bit bulunmayacandan) zernine, Elhamdlllah! Senin temizliin sabit oldu; Padriah damad olmaa layk olduun ortaya kt diye barm. Hadikatl-Vzera bu mnasebetle u beyiti yazar: Olcak bir kiinn baht kav, talii yar, Kehlesi dahi mahallinde anun ie yarar. 1019 Lutf, Hasan elebi, Tezkiretir-uar, Bel-i Bursev, s. 116. Beli, Ramazn-zde'nin bu mnsebetle Elmasn kymetini ancak kuyumcu bilir; bakalar ise onu cam sanr. mealinde nazm yhud rd eyledii beyitleri zikreder. Bu beyitler, Rama-zan-zde tarafndan, Rstem Paa'nn irler hakknda gsterdii tahkir edici tavra dir nazmedilmi ve Hadkat'l-Vzer' da bahsedilmi olan beyitler olmaldr. Bel-i Bursev Bursa Ulems tercme-i hallerinde Hasan'n Tezkire-i ur'sndan rivayet pek mehur olan aadaki beyitlerin dahi Hmyn-nme sahibine it olduunu syler: Grmesen bir dem seni gam derd-nk eyler beni Gayr ile grsem eer gayret helak eyler beni. 1020 Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/225. 1021 Avusturya arivindeki, Venedik Balyosunun Temmuz 1546 tarihli rapo rundan: cBarbarossa e morto questa
1018

Sayfa

281

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

olduu medrese yanna defn olundu. Trbesinin kubbesi hl orada yosun ve sarmaklarla i-ie olan ltif bir yerde gzlere arpmaktadr. Hayreddn ancak 60.000 altn ve 2.000 kle bu akt. Dier esrleriyle 60.000 altm oluna te'mn edebilmek iin klelerinden 800'n Pdih'a vasyyet ederek 200'yle, bor olarak vermi olduu 30.000 dukay vezr-i azama balad.1022 mparator arlken Ve Kral Ferdinand le Anlama Macaristan seferinin mehur vak'alarm yazdktan sonra ,bir mddet iin arpmalar tatl eden mtrekeden ve Sultn Sleyman'n evvel arlken ve daha sonra Ferdinand ile akdetmi olduu iki anlamadan bah setmemiz kalyor. Bu hususlardaki mzkerelerden mverrihlerin pek az bahsetmi ve bununla beraber byk hatlar yapm olduklar iin, bz tafsiltn nakletmekliimiz mnsib olar. Muharebenin ikinci senesinden beri Gran Piskoposu Kral'n bir vlsi olmak sfatyle Vedezofi vstasiyle Budin Vlsi'ne1023 mracaat ederek bir aylk bir mtreke akdetmiti (Haziran 1544). Yine bu senenin nihayetine doru Ferdinand -Hind Denizlerindeki arpmalarn- durdurulmasn talep etmek zere istanbul'a gitmekte olan- Portekiz elisi Eoduardo Katanao'yu1024 (Oboardo Cataneo) Osmanl Devleti ile kendi nmna bir sulh akdi iin yetkili kld gibi, ayrca Erlau hkimi Jerom Adorno'yu eli sfatyle gnderdi. Adorno bu memuriyetinde Bo-lonya'nm asl bir ailesinden olan Jan-Mari Malvezi nmnda bir talyan' ktip bulunduruyordu.1025 ubat'n son gn Edirne'ye vsl olarak, vezr-i zam Rstem Paa ile dier vezirleri ksa srede ziyaret etti. Onbe gn sonra huzr - ahaneye kabul

notte passate alje ore tre; ha las-ciato al Slgnor 500 schiavi, ed 10.000 zecchini, tutu gli altri da 15 anni postl in Uberta, e 30.000 zechini sieno spesl per fabricare una moshea 10.000 zecchint a Mustafa suo nipote e genero, ano stati ritrovati 35.000 zecchini et 5.000 aspri. 1022 Veltovlk'ln stanbul'dan 5 Terta-i skn 1546 trihU roparo. Esfrl-BI-har, v&rak: 27. Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/226. 1023 Responsio Mehemetls (Budin valisi Mehmed Paa) ad legationem Do-mini Locumtenentls (Gran piskoposu Pol Verantius) medio Joannis De-seuifl factam Dezofl (Deseuf i)'nin 1544 tarihli raporu. 1024 Plenipotentia pro Oboardo Cataneo Portugalliae oratore et Hieronyme Adurno Praeposito ecclesiae Agrensis Internuntio nostro nobis dilectis, quos ad tractandum ac agendum cum Serenissimo et Potentissimo Principe Dpmino Solimano Tur-carum Imperatore ordinavimus. Viyana, 29 Knun- evvel 1544. Adorno, 1545 senesinde vefat ettiinden stoanfi'nin hats -ki Katona dah (21, s. 533) hatrlatmtr- kfi surette sabittir. stoanfi'nin zannna gre, Osmanl Devleti nezdine Interoonce unvnyle ilk gnderilen eli Adorno'dur. 1025 Malvezi, Adorno'nun vefatn mteaklb Edirne'den dnmtr. sfcoan -fi'in zannettii gibi bir mddet orada, kalm delildir

Sayfa

282

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

kararlatrld; lkin mlakatn vuku bulaca gnn gecesi vefat etti.1026 Malvezi vezirler tarafndan arlarak, Adorno'nun zehirlenerek deil, tab bir lmle vefat ettiine dir hid ettirildi. Ondan sonra, Rstem Paa elinin byle olmayacak bir zamanda vefatndan dolay teessflerini bildiren bir mektubu Mal-vezi'ye vererek, huzr- hmyna kabul edilmeksizin dnmesine msade etti. Adorno ve Malvezi Viyana'dan ayrlmadan nce Ferdinand onlarn seyahat mddetleri boyunca arpmalarnn durdurulmas kaydyle, Budin vlsi Mehmed Paa ile bir mtreke akdettii gibi, Macarlar ve Trkler arasnda ekime konusu olan dvalar iin Macarlar tarafndan Siget, Komorn, Erlau (Eri), Agram ve Trkler tarafndan Budin, Peuy, Velika, Yasberin ehirlerinde huss mahkemeler kurulmas kararlatrlmt (155). Mehmed Paa, Malvezi'nin dnnde Macarlar'n taarruza balamadklar mddete mtrekeyi devam ettirmee msid bulunduunu te' etmiti.1027 O srada Worms'da bulunan Ferdinand sulh mzkeresi iin hukuk mezunlarndan Nikola Sikko'yu1028 derhl eli tyin etti. ki hkmetin Macaristan'daki memleketleri o zaman ne halde iseler ylece brak lacaklard; bu artla Sikko senelik hediye nm altnda Pdih'a 10.000, vezr-i azama 3.000, dier vezirlerin herbirine 1.000 altn takdimini teklif etmee mezun idi.1029 Ferdinand'n Macaristan'daki askerinin kumandam Leonard Felis Budin valisiyle, Sikko'nun avdetine kadar mtrekenin temdidini imza etti (159). Bir taraftan da mparator arlken, Ferdinand'n elileriyle birlikte sulh mzkeresi iin Hollandal Veltvik'i stanbul'a gnderdi. Pozgay'in talimat, 24 Mays 1545. Avusturya, arivinde Siglamund Posgay'n raporu. . Sikko Osmanl payitahtna giderken o kadar sr'atli davrand M, raporuna nazaran yolda 10 hayvan atlatmitr.1030 Veltvik, Sikko'ya yazd
(155) Avusturya Arivinde Mehmed Be ta'limt, 5 ubat 1545. Disse esso Bassa di Buda, ene da esso non mancharla di perseverar n la tregua mentre ehe gli nostri non lo provocaslno aile guerra, e con ctuesta conelusione io Giovan Maria Malvezzi son venuto a Vlenna t fedelmente ho presentato tutte le scrltture di Vostra Maesta a] Magniflco et Generoso S. Leonardo di Felz. Malvezi'nin raporu. 1028 Eli Nikola'nin terhlsnmesi, 5 Mays 1545. 1029 nstructio de his rebus, quas res Magnificus et nobllis Nicolaus Slccus doctor et orator noster fidelis nobis dllectus apud Sereniasimum et Po-tentissimum prinipem Domlnum Sultan Soliman Imperatorum ac Aslae et Graeclae illiusque primarlos Bassas et Consiliaros inlrascriptos nomne nostro sununa ilde et dlligentia agere et traetare debet. Dat. in noatral Imp. dvitate Wormatlae di XXI mensia mali, A, D. 1545. 1030 Adeo celerlter huc deiatos sum, ut decem eqws in itienere interfecerin, magni enim lntoderabiles Calores
1026 1027

Sayfa

283

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

mektuplarda kendisi gelmeden nce hibir ey kararlatrlmama -sm yazmsa da, bu kgdlar Osmanllardn eline dmt. Fransz eli si Montlk Ferdinand'n sefirinin mzkerelerini sekteye uratt gibi,1031 Veltvik de geldiinde 10.000 altn teklifini takbih etmi ise de, Sikko senelik vergi demek olan bu paradan baka Osmanllar elinde bulunan esirlerden Valanten Trk ile dier birka asilzadeye it kalelerin teslimi hakknda vezr-i zam tarafndan yaplm olan teklifler zerine, bunlar iin de taahhd altna girmee mecbur olmutu. Nihayet iki murahhas Edirne'de 10 Tern-i sn 1545 tarihiyle 18 aylk bir mtreke-nme imza ettiler ki, bu mddet zarfnda mparator ve Ferdinand, kat' esaslar zerine sulhu kararlatrmak zere tam selhiyetli yeni eliler gnderecek idiler.1032 Ferdinand 1544 senesinde, Adorno'nun sefaretinden evvel, Dezofi (Deseuffi) vstasiyle birinci ve 1545 senesinde Sikko'nun memuriyetinden evvel Pozgay vstasiyle ikinci defa olarak Budin valisiyle mtreke imzalamt. 1546 senesinde de Erasm rer ile Sigismund Pozgay, arlken'in ve Ferdinand'n elisi Veltvik'in mzkere mddeti boyunca devam etmek zere yeni bir mtreke imza ettiler. Baharda, Veltvik'in yaknda geleceini haber vermek iin Ogrinovi stanbul'a gnderildi.1033 Veltvik de, yazn ilk gnlerinde Ratsibon'dan kt. Veltvik'e verilen talimat,1034 o zamana kadar sulhun akdine balca engel tekil eden hususlar bertaraf etmesini, yni Pdih' Manyatlar'm zengin arazsinin terkedil-mesi talebinden ve para takdimi teklifiyle dier iddialarndan vazgeirt-mee mmkn olduu kadar almasn bilhassa tavsiye etmekteydi. Osmanl Devleti ise yalnz, evvel kendisine itaat edip de sonradan eski efendileri tarafna gemi olan Manyatlar'm emlkini deil, Gran etrafnda olup bu mevkiin muhasaras esnasnda svari timr olmak zere tahsis olunan malikneleri istiyordu. Veltvik, her vezire senelik 1.000, vezr-i azama 3.000, tercman Ynus Be'e 500 atln teklif etmee selhiyetliydi. Dvn, Valanten Trk, Piyer Pereni, Brevek, Homonay arazisini yeniden meydana kard halde, sefir, bunlarn Ferdinand'n tebasndan olduklarn ve binenaleyh zt- ahane kendi
erant, ed ad nonam diem Juli huc veni, et postquam bis aut ter cum Rusteza et allis Bassts colloquuts essem n durissimum carcerem conjectus sum, ubi per mensem ful, nec alta.ua sn-berat opea imperatorem Turohamm convenJendi, orator si quidem Gallus maxime mini adversabatur. Sikko'nun istanbul'dan 25 Austos tarihli ra poru. 1031 Sikko Tercman Kaasm Beg'i daha az muhataral olmayan bir hasm bujmustur. Kaasm Beg yine bu 1545 senesi nihyetinde vefat etmitir. Venedik balyosu 14 Kanun - evve tarihli raporunda onun hakknda unlar yazar: cCassambeg Dragomano e morto, l'era un gran rihaldo lnimlco del Christlanl.> 1032 Sikko'nun Edirne'den 10 Austos 1545 tarihli mektubu. 1033 Ogrlnovi'e verilen ta'llmat. 19 Mart 1546. 1034 Kli Veltvik'in ta'Hmt, Ratlsbon, 1546.

Sayfa

284

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

tebeas zerinde ne gibi hukuku mlik ise, Kral'n da onlar hakknda ayn haklara mlik bulunduunu bildirecekti. Veltvik, yolculuk esnasnda Tatar-Pazan'nda Montlk'n halefi olan ve istanbul'da dnmekte bulunan Fransz elisi Aramont'a tesadf etti. Trkler'in Macaristan ve Osmanl Devleti arasnda akdedilmi mtrekeyi her gn ihll etmekte olduklar hakknda, birka defa grmelerde bulundu.1035 Aramont, Osmanh Devleti'nden 300.000 altn bor alma mzkeresine me'mr olduu halde, buna muvafakat edilmeyip , her sene skenderiye'den bir miktar gherile almak msadesinden baka bireye nail olamamt.1036 Portekiz elisi de memuriyetinde daha fazla baarl olmad. nk Sultn Sleyman Osmanl gemilerinin Hindistan denizlerinde serbest ge zebilmesi iin bir vergi denmesi hususunda Portekiz hkmeti tarafndan yaplan teklifi kat'iyyen reddetti.1037
Ynus Be Aramont'un gidiinin sebeblerini eliye yle anlatr: Hora ho inteso meglio la causa di l'andata d'Aramon t da Yunusbeg, la qual e in effetto, che Mr. Monluc ha inpedito nellacorte, che Aramontnon habbi avuto ne lettere ne avisi d'inportanza et sono stati gesti Signori in tanta colera per questo, che il ditto Aramont ne ha avuto a patir molti rechi-ochi et dicono chiaramente, chesi mostra ben che onn e ho-mo di cerrvelio in la Corte di Francia, peich e per inimicitia particolare di dui servitori lassa il Redi Francia di avisare un suo principal amico e favorito; hora Mr. Tramont per ruinar il Monlue lettere di credenza dal Turcho et commandamento di bocha da Rustanbassa, eh el bebbi dire al Re di Francia suo Sgr. che quando il manda simili homini come Mo nluc, che li tagli la lingua o la testa, perehe in effecto l'anno passato furono dette da Monlue cose indegne tanto del G. Tr. quanto di Rustanbassa. Veltvik'in 5 Terin -i san 1545 tarihli raporu. 1036 VettvU'ia iBporu. 1037 Quanto aile cose di Portogal il Turcu non voul intendere altra risoluzione con il Re, se non gli remetta e buitti li 3000 centari di specie, quali atre volte il Re ha riceputo in tributo dal Turche. Veltvik'in 5 Tern -i sn raporu. Aramont'un gidiinden sonra 1547 senesinde stanbul'a gelen Fransz sefir leri Venedik sefirlerinin raporlarna gre unlardr: 1) Kodin-yak (Alli 10 (Giugno 1546) gions qui Mr. Codognat) Bu sefir, ertesi senenin balarnda bir daha gelmitir: Mr. di Codog-nado huomo della ehristianissima Maest gionse qu in giorni 25 da Narenta. (7 Knun- sn tarihli rapor). 2) Fme. Dapoi alli 28 (juin) gi onto in questo luogo un gentiluomo francese nominato Mr. de Fme, spedito da S.C. M. questo Sr. con lettere credenziali, et qual ando alli 29 a visitazione del Bassa. (9 Temmuz 1547 tarihli rapor). Eli Aramont'un Raguza'dan yirmidrt gnde ve 6 Nisan 1547 trihinde vsl olarak o ayn 12'snde Pdihn huzuruna kabul olundu (22 Nisan 1547 tarihli raporu). Ondan sonra M. de Fme part li 29 Agosto per andar in Ikalia. 7 Temmuz tarihli dier bir ra porda bir tskoyah'nn stanbul'a geliine dir unlar okunur; Sristo e seellerato Zuan Buriotto scuoto si e fatto Musulma no. Hayrullah Efendi Trhi'nin Sultn Sleyman cildinin sonunda o zaman Osmanl Devleti ile Fransa'nn mnsebetlerine, ittifaklarna ve elilerine dir yazd huss bir bahis aa ya hulasaten alnmtr: I. Fransuva'nin clusunda btn Fransa Neme memleketleriyle evrilmi olduu gibi, Girid, Korfu adalar, Cenova, Floransa Umanlar arlken'in donanmalarna toplanma yeri olmutu. arlken ark memleketleri zerine de nfuz etmek fikrinde bulunduundan, Fransa hkmeti Osmanl Devleti'ne yaklamak lzumunu hussetti. Grnte, Osmanl memleketlerinin yklm eski kavimleri hakknda bz ma'Imt almak memuriye-tiyle gnderilen Monpeliye Piskoposu'nun stanbul'da saray ile balad gizli muharebe ark Hristiyanlarm da hond etmekte idi. Fransuva'nin Pavi muharebesinde arlken'e esr dmesi zerine Fransuva'nn validesi Sultn Sleyman'a birok hediyelerle bir mektup gndermi ise de, eli Bosna hududunda Nem -eliler tarafndan ldrlerek hediyeler de alnd. Daha sonralar Macar asilzadelerinden Jan Frangipan stanbul'a gnderilerek Fransuva'nin vlidesiyle Sultn Sleyman arasnda mektuplamalar olmutur. (Bu mektuplar Hayrullah Efendi Trihi'nden naklen metinde verilmi, Fransuva'nin mektubunun 1525 K-nun- evveli'nde takdim olunduu yine
1035

Sayfa

285

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Veltvik stanbul'a vardnda rtbesine yakan bir saygyla kabul edilerek 20 avu ve avu-ba kendisini karlamaa kt. Fakat evvelce Laki'nin bir nevi mahbusluk hlinde ikamet etmi olduu yere gtrld, istanbul'da ikametinin ilk haftalarnda firari Rogandorfun gelii, paann bir hastal, elinin de ar bir rahatszl her trl mzkereye mni oldu. arlken'in hassa askeri kumandan ve Viyana mdfinin olu olan Kristof Rogandorf -tmparator'un ve Kralie Mari'nin ziyde sahiplendikleri zevcesiyle aralarnda ortaya kan mkilttan dolay 8.000 duka altn
orada, naklen, yazlmta); arlken, kendi mttefiklerine, Fransuva'nin bu hareketini Hristiyanlar aleyhine bir hareket olmak zere telkki ettirmee altndan, Fransuva 1526 ubat'nda hapisten ktktan sonra Osmanl Devleti ile mnsebetlerini gizlemekle beraber, bir taraftan da bunun daha salamlatrlmasma alrd. Sonralar Sultn Sleyman tarafndan arlken ve Ferdinand aleyhine harb ln edilmi (1532) ve Pdih muharebeye giderken yolda Ferdinand tarafndan gelen eliye iltifat olunmayp, Fransa tarafndan arlken aleyhine donanma istemek zere gelen ej-i iltifata nail olmutu (Yirmiyedinci Kitap'a baknz). Venedik elisinin bu hususta verdii malmata gre, 400.000' den fazla slm askerinin elinin geliini tebrik iin yakdkla-n me'alelerden hsl olan k, Roma'nn ehr-ynlerinden parlakt. arlken, Osmanl ordusuna mukavemet gsteremedi. Sonralar arlken'in Afrika'ya taarruzu Hristiyanlar*! gayrete getirerek, Fransuva knanmaa balanlmsa da, Fransuva, Lafore'yi mukm eli olmak zere istanbul'a gndermi ve Pdih ran zerine seferde bulunduundan, bu eli Tebriz'e kadar giderek 1536 ubat'nda evvelki muahedeyi tecdden hatt- hmyn almaa muvaffak olmutur. O muahededen sonra Fransa Kral'na Pdih unvan verilmi ve bu unvan Franszlar tarafndan imparator kelimesiyle tercme olunmutur. Cezayir Vlsi Barbaros'un Sicilya ve Sardinya zerine hcum etmesi Fransa elisi tarafndan taleb edilerek, buna da msade olundu. Sultn Sleyman, I. Fransuva'ya yardmc olmak zere Avlonya'ya asker gndererek Ankona ve Otranto yollanyle Napoli'ye yrmek zere bulunduu halde, Venedikli'nin tahminlerin hilfna dmanca hareket ettii grld. Fransa ile akdedilmi olan ittifaktan ise bir semere grlemeyip, Fransuva, Avrupa'nn galeyana gelmesinden dolay arlken le dmanl bir kenara brakmaya mecbur oldu. Bu haber, Pdih'a aksettirilince fkelenmesine yol am ve Fransa sefirine dvn- hmynda tarizlerde bulunulmutur. Fransa, Osmanl Devleti'ni gcendirmek istemediinden arlken ile tekrar muharebeye giriti. Bunun zerine stanbul'dan huss bir mektup ile Fransa'ya dnp tekrar elilikle Pdih nezdine gelmekte olan Rankoni (Rinson) arlken'in iradesiyle Milin Vlsi tarafndan ldrld. Bu elinin ldrlmesi, elindeki talimat alp da Fransuva*-nn ne ekilde hareket ettiini Avrupa'ya ifa etmek ve Osmanllar nezdinde nfuz sahibi olan byle bir adam stanbul'da bulundurmamak maksadna dayanyordu. Bir Fransz vlsi elinin tehlikeye urayacan hissederek, entrika ile talimat elinden almt. arlken, ta'lmt ele geirememi olmas zerine, kendisi bir talimat uydurarak neretti. ldrlen elinin yeri ne de polis hizmetinde Polen tyn olundu. Bu eli Budin ehrinde zt- hne ile bulumutur. Berberiye'nin arlken'in eline geen yerlerin geri alnmasnn Hayreddn'e emredilmesi zerine, arlken'in mehur hezimeti vuku buldu. Bu srada Fransz elisi stanbul'dan Fonten-blu'ya ve Fontenblu'dan stanbul'a gidip gelmekteydi. Fransa Kral bir muharebeye daha balamak zere donanma istemi ve Sultn Sleyman Sefiriniz Polen'in istid's zerine donanmas mkemmelen mcehhez olduu halde gndermee msade etdim, ve re'yinizden hrice klmamasn kapdnlarma emr etdim. Muharebenin tamamlandnda iade ediniz, arlken'in hilesinden tehaffuz ile nil-i galebe olmakszn musleha etmeyiniz. mealinde mektup yazmtr. Polen gemilerle Marsilya'ya gittii zaman, Pdih tekrar Macaristan'a gitmiti. Fransz ve Osmanl donanmas Nis ehrini vurup bz sahilleri zabt ettikten sonra Tuln Tersnesi'nde klamtr. Ertesi sene Osmanl donanmas 14.000 talyan esriyle stanbul'a gelmitir. Fransuva 1547 Martnn 31'inde vefat etmise de, halefi de onun ark politikasnda devam etmitir. Cevdet Trihi'nin 1. cildi zeylinde Sultn Sleyman asrnda brahim Paa tarafndan dvn- lde Fransa elisine rd olunan bir resm nutuk yazldr. Hayrullah Efendi Trihi'nin 139. s. nde bu nutkun mhiyetine nazaran sadrzam brhm Paa tarafndan deil, Rstem Paa tarafndan rd olunmu olmas lzm gelecei beyn ediliyor. Hlbuki Cevdet Trihi'nde (c. 1, s. 41, 1309 basm) nutkun, Sultn Sleyman'n ark sefe rinde bulunmas cihetiyle stanbul kaymakam olan ikinci ve-zr brhm Paa tarafndan rd olunduu yazlmtr. Bu nutuk bahsi ve Sultn Sleyman'n Fransa Kral'na mektuplar bundan sonraki cildde tafsil olunacaktr.

Sayfa

286

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

alarak, eski efendisi aleyhinde Sultn Sleyman'a hizmetini arzetmee gelmiti (27 Eyll 1545). Grnteki tavrlar Pdi-h'a ho grnerek, kendisini huzuruna kabul ve yevmi 100 ake tahsis etti. Ancak Mslman olmaktan ekinmesi, msrifne alkanlklar, kumara ibtils, arlken'in ve Ferdinand'n elisi hakknda muhataral ol- mas muhtemel bir 'itibr ortadan kaldrd.1038 Stmadan muzta-rip olan zt- hne stanbul'dan Edirne'ye gitti. Yine ayn hastala tutulmu olan Veltvik de Pdih'n arkasndan gitti (18 Tern-i evvel 1546). 14 Knun- evvel'de, Veltvik resm bir mlakatta arlken ile Ferdik nand'n altn ve gm kadehlerden mrettep hediyelerini Sultan Sley man'a takdm etti, sonra i'timd-nmelerini arz ederek ksa bir nutuk verdi ve memuriyetinin maksad hakkndaki tafsilt belirten bir muhtra verdi. Sleyman cevaben, bir sene nce kendisine vki' olan teklifler hakknda msid bir cevap getirmise, durumun dzeltilmesi iin her trl mktm ortadan kaldrlacan eliye syledi. Veltvik, bu hususta vezirlerle greceini ifde ettiinden, Pdih: yle olsun diyer ek kendisine ruhsat verdi. Veltvik, vezirlerle ilk mlakatnda bir sene nce Hat -van'n zabt ve Kaasm Be'in mparatorun arazsinde akmlanyle mtrekenin ihll edilmi bulunmasndan ikyette bulundu; lkin vezirler bu hareketlerin mtreke hakknda akdolunan mukavelenameye hibir halel getirmediini isbta altlar. Rstem Paa, Osmanl Devleti tbiiyetini kabulden sonra Ferdinand'm hkmranl altna geri dnm olan baronlardan bahsederek, bunlarm armalar ilenmi ve balmumu zerine baslm mhrlerini ihtiva eden mektuplarnn Pdih nezdinde mev-cd olduunu syledi. Veltvik, bunlarn Ferdinand'a gnderdikleri mek-tuplardaki mumlarn daha yumuak ve daha taze olduu cevbn verdi.1039
II C. Rcgendurf arrivato qua alli 27 di Settem bre con un vento, come il portass le cose di tutta Christianit sopra le soale - si ha slargato primo delle questione ch'egri ha conla sua doanna, la quale ui fu legiera di cervelio culpanda Tlm-deratore e la Regina Meria che a torto l'han diffesa, e che pen dispetto si e venuto a metter iu grembo di questo Gran Sig-nore, e che Sua Maest veda li servici che li potra far havepdo lui tanti castelli in Austria. Kont Nikola D Salem tarafndan Kral Ferdinand'a 31 Knun- sn 1547 trihiyle yazlan ve sureti Milli Trih mecmuasnn 4. sene says, s. 140'nda dercedilmi bulunan istirhm -nme buna iddir. Rogandorf un gelii hakknda Venedik balyosu, hkmetine yle yazar. Gionse in Constautinopoli un Gentiluomo tedesehe nom-aton il Conte Christoforo Rgendrf, Signre per quanto dice di 7 castelli d'Austria, si presento a Rostem, il quaie lo comman-de a Jonusbeg. Ha portato seco denari per la sonuna di 40,000 zecehini; fu basiar la man* al Signor alli 10 (Ottobre) una mesa ora, li ha fatto molto facile la presa di Vienna; et dans une autre lettre du 5 janvie 1547. Questo Conte Regendorf e venuno anch esso qui in Andrinopoli. Bu muhtelif vesikalar, Avusturya tmp. ve Kral. Hn. Arivi'ndedir. 1039 Dcendo che havevano mandato qua i loro sigllli in cera, io II rlposl che la cera, qua havevano data a nol, era pi fresca.
1038

Sayfa

287

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

Mzkereler 10 aydan az srmedi; halledilecek en byk mkil, Tfkler'in evvel Tata ve Erlau (Eri) 'y ve bunlardan baka -Gran ve Ko-morn arasnda kin ve Defterdar Halil'in defterinde Osmanl arazsinden olmak zere kaytl bulunup svari timn olarak tahsis edilmi bulunan- arazyi ve nihayet -bir mddet Pdihla emr-gzr olmak sfatn kabul edenValanten Trk ve Pereni ile dier Macar asl-zde-lerinin zengin arazlerini taleb etmekte olularyd. Nihayet Hazran'n 13'nde Rstem Paa'nm konanda aadaki esaslar diresinde bir ahid-nme imzasna karar verildi: Vezirler tarafndan 11.000 duka altn olarak hesaplanan asilzadelerin arazsi, senelik 5.000 altn tazminat mukabilinde Avusturya'ya terke dilecekti. Pereni ve Trk'n mlkleri olan araz senelik 10.000 duka mu kabilinde iade olunup tyn olunan timarlar iin de senede 5.000 duka verilecek, velhasl bir sene nce kararlatrlan senelik 10.000 duka ile be raber tamam senelik 30.000 duka altnna bali olacakt. Bu ake, muay yen vdelerde gn gnne tediye olunmak artyle 19 Haziran 1547 trihinde bir anlama, daha dorusu be senelik bir mtreke-nme akdedildi ki, mparator arl, Papa, Fransa Kral, Venedik dah buna dhildi. Tasdiknamelerin mbadelesi 3 ay zarfnda vuku bulacakt.1040 Veltvik, Malvezi ile Ogrinovi'i stanbul'da brakarak ahidnmenin bir nshasyle gitti. 1 Austos 1547 trihinde arlken, anlamay Augs-burg'da imzalad.1041 Veltvik'in maiyyetindeki memurlardan Justi (Yus-ti) di Argento Eyll nihayetlerine doru arl ve Ferdinand'nvtasdiknamelerini stanbul'a getirdi. Argento, Malvezi ile birlikte azimetine ve bundan sonra Malvezi'nin stanbul'da Ferdinand'm maslahatgzar sfatyle ikametine msade olunmasn istedi. Rstem, Pdih adna cevaben, Malvezin'in stanbul'da kalp anlamann artlarna riyet iin Ferdinand tarafndan rehin olmak zere telkki edileceini beyn etti. Bununla beraber, Sultn Sleyman, kendisi ahidnme iin Allah, Peygamber, ecdadnn adlarna ve klcna yemm etmi olduu hald*, arl ve Ferdinand'm yle huss bir surette yemn etmemi olduklarndan korktuu cihetle, bu pheyi izle etmek
Avusturya hap. ve Kra. Hn. Arivinde Veltvik'in raporu: Justructio de Us, quae egregli Joannes Mana Malvetlus consiliar'us et Justus de Argento. Secretarhs nostrl fide ! es nobls dllecti simul ambo vel alter corum apud Screnissimum et Potenssnum, Principem Donunum Soley manum Imperatorem Turcharum Asiae ac Gracciae Uusque primarios Bassas et Consiiarios nomine nostro sununa fide et dlgentia agere et tractare debent. 1041 InteUigmus quomodo orator S.M.R. Regis fratris nostri quin<iuennales inducias pepegerit, et qua ratlone in iHis comprehensl simus una cum sacrosancto Impero et subditls nostrls, ita ut addere quoque faederl posslmus nobls Conjunctos et confaederatos Prlncipes, et exigi a nbis contirmafcionem et ratlfioationem.
1040

Sayfa

288

Byk Osmanl Tarihi

Cilt 5

Joseph von Hammer

lzm geliyordu: Lkin Hristiyan krallar tarafndan ber-mutd rd edilen: Biz, imparatorca veyhud kralca yemn ederiz szlerinin Pdih'n yeminine mudil olduu hakknda Justi di Argen -to'nun ileri srd te'mnt devlet tercman kf grd.1042 10 Te-rn-i evvel'de Malvezi ve Justi huzr- ahaneye kabul olunarak Pdih kendilerine taltif edici birka kelime syleyerek ruhsat verdi. ki gn sonra vezr-i azama veda eltiler. Rstem, anlamann uzun sreli olamayaca hakknda Franszlar tarofndan vki olan ifdeyi tekzb etmenin kendilerine ait olduunu syledi; Ferdinand'm Papas Jorj Otievi'e pek ok i'timd etmemesini ve onun Osmanl Devleti aleyhine yazaca mektuplar Pdih'a gndermesini ve Sultn Sleyman'n da Ferdinand aleyhine yazlm mektuplar iin aym ekilde hareket edeceini ilve etti.1043 Son sz olmak zere eer Rogandorf mparatorun ve biraderinin eline decek olursa haytna iliilmek lzm gelmeyip, yalnz burnunun ve kulaklarnn kesilmesini ifde ettikten sonra,1044 30.000 duka tutarndaki senelik demeden rtma it olan 3.000 dukadan baka, kendisi iin av kpekleri ve d;anhr- Pdih iin mahir bir asma saatisi taleb ederek, bu saaty hakkmd;; lyk olduu ekilde riyet gsterileceini vaad etti. Mteakiben ahidname zerinde altn Pdih turasn gstermesi zerine Justi bu turann nianc tarafndan ekilmi olduunu, mpara tor arl ve Kral Ferdinand'n ise imzalarn kendi elleriyle yazm olduklarn ileri srd. te Macaristan muharebesi sene mzkereden sonra birbirini takip eden sefaret neticesinde bu ekilde sona erdi1045 mparator arl'n birinci defa olarak dhil olduu bu ahidnme, Avusturya'nn da -Osmanl mverrihlerince vergi addolunan- senelik bir deme vaadiyle satn ald ilk
Justi di Argento'nun Osmanl Padiah Nzdinde Sefret-namesi. Evvelki sefretnme. 1044 Kezlik, Rogandorf ve onun Trkiye'den gidii hakknda Venedik balyosunun Beyogiu'ndan 9 T. evvel 1547 tarihli raporuna, bajoua. 1045 Bu ahi d nmenin gerek mnderict, gerek trihi hakknda bu gne kadar btn mverrihlerde pek byk karklk vardr. Istoanfi, 16, 19, Haziran trihini tyn ederse de, Veltvik'in bi rinci memuriyetiyle ikincisini kartrmak ve ahidnmenin imzalan trihini 1547 yerine 1546 gstermek suretiyle byk bir hat yapar. kornda Son Asrn Trihi eserinde (c. 3, s. 463) o haty tekrarlar. Diplomasi Rehberi ise Struve'den naklen 1544 senesini gstermekle daha byk hat iler. Sag-redo ahidnmenin tasdikini 12 yerine 9 Tern -i evvel gstermekle, hakikate yaklam olursa da, naklettii vesika doru olmad gibi, onun kalemi altnda btn isimler tannmaz hle geliyor: D segretario suo di qualche conto nominato Boslo insiem con iGanes Marchese, au lieu de nominato Giusto insi-eme con Giovann iMalvezzi. arlken ve Ferdinand'n tasdiknamelerinden -ki suretleri Avust. tmp. ve Kral. Hn. Ar-vi'nde mevcuttur- birincisi 1 Austos ve ikincisi 29 Austos tarihlidir. Venedik eVisinin raporu Lehistan Kral'nn yine o sene zarfnda gelmi bir elisinden bahseder: Questi giornie giondo un moncio del Re di Polonia per giustific ar aleuni-dauni e her i con fini.
1042 1043

Sayfa

289

Byk Osmanl Tarihi anlamadr.1046

Cilt 5

Joseph von Hammer

Sayfa

290
1046

Hammer, (Baron Joseph Von Hammer Purgstall), Byk Osmanl Tarihi, dal Neriyat: 3/226-232.