TR RKYE CUM MHURYE ET MAR RMARA N NVERSTE ES SALIK K BLMLE ER ENSTTS T

KADIEHR E (YOZGAT) Y RESNN GELENE EKSEL HALK LACI OL LARAK KU ULLANILA AN BTKL LER

MUH HAMMED HSAN HA AN Y KSEK LSANS S TEZI

FA ARMAST TK BOTAN NK ANABLM DALI I

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Gizem G BULU UT

STANBU UL-2012

TR RKYE CUM MHURYE ET MAR RMARA N NVERSTE ES SALIK K BLMLE ER ENSTTS T

KADIEHR E (YOZGAT) Y RESNN GELENE EKSEL HALK LACI OL LARAK KU ULLANILA AN BTKL LER

MUH HAMMED HSAN HA AN Y KSEK LSANS S TEZI

ARMAST TK BOTAN NK ANABLM DALI I FA

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Gizem G BULU UT

STANBU UL-2012

BEYAN

Bu tezin kendi almam olduunu, planlanmasndan yazmna kadar hibir aamasnda etik d davranmn olmadn, tezdeki btn bilgileri akademik ve etik kurallar iinde elde ettiimi, tez almasyla elde edilmeyen btn bilgi ve yorumlara kaynak gsterdiimi ve bu kaynaklar kaynaklar listesine aldm, tez almas ve yazm srasnda patent ve telif haklarn ihlal edici bir davranmn olmadn beyan ederim.

18.05.2012 Muhammed hsan HAN

TEEKKR

almam ynlendiren, titizlii ve sabryla almama destek olan, her zaman bilgi ve tecrbelerinden yararlandm deerli hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Gizem BULUTa teekkr ederim. almalarm srasnda her zaman bilgisine ve tecrbesine dantm deerli hocam Sayn Prof. Dr. Ertan TUZLACIya teekkr ederim. Aratrma yresinde bana yardmc olan akrabalarma ve Kadehri halkna ayrca daima bana destek olan anneme ve babama teekkr ederim.

ii


NDEKLER Sayfa KISALTMALAR ve SMGELER...........................................................................v EKL, RESM ve TABLOLARIN LSTES........................................................v 1. ZET.......................................................................................................................1 2. SUMMARY.............................................................................................................2 3. GR ve AMA.....................................................................................................3 4. GENEL BLGLER................................................................................................6 5. GERE ve YNTEM...........................................................................................11 5.1. Aratrma Yresinde Yaplan almalar11 5.2. Herbaryum almalar.............................................................................13 5.3. Bulgularn Deerlendirilmesi.....................................................................13 6. BULGULAR..........................................................................................................15 CUPRESSACEAE 6.1. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus.......................................................16 PINACEAE 6.2. Pinus nigrasubsp.nigravar.caramanica..17 BERBERIDACEAE 6.3. Berberis crataegina..18 BORAGINACEAE 6.4. Cerinthe minorsubsp.auriculata19 6.5. Echium italicum...21 CARYOPHYLLACEAE 6.6. Telephium imperati subsp. orientale...23 COMPOSITAE 6.7. Achillea biebersteinii....................................................................................24 6.8. Achillea nobilissubsp.neilreichii26 6.9.Centaurea iberica..........................................................................................28 6.10. Tripleurospermum parviflorum........30 CONVOLVULACEAE
iii

6.11. Convolvulus arvensis.31 CUCURBITACEAE 6.12. Ecballium elaterium...32 ELAEAGNACEAE 6.13. Elaeagnus angustifolia..33 EUPHORBIACEAE 6.14. Euphorbia macroclada..34 GERANIACEAE 6.15. Erodium cicutariumsubsp.cicutarium.....36 GRAMINEAE 6.16. Cynodon dactylon var. dactylon.................................................................37 6.17. Zea mayssubsp.mays....38 GUTTIFERAE 6.18. Hypericum perforatum.............................................................................39 JUGLANDACEAE 6.19. Juglans regia..............................................................................................40 LABIATAE 6.20. Salvia cyanescens...............41 6.21. Salvia sclarea..............................................................................................42 6.22. Satureja wiedemanniana...44 6.23. Teucrium polium46 6.24. Thymus sipyleus subsp. rosulans...............................................................48 LEGUMINOSAE 6.25. Astragalus noeanus....49 6.26. Colutea cilicica...........................................................................................50 LILIACEAE 6.27. Allium sativum...51 LORANTHACEAE 6.28. Viscum album subsp. album......................................................................52 MALVACEAE 6.29. Malva neglecta...........................................................................................54 PAPAVERACEAE
iv

6.30. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum..55 PLANTAGINACEAE 6.31. Plantago lanceolata....................................................................................57 6.32. Plantagomajorsubsp.major.... 58 POLYGONACEAE 6.33. Polygonum cognatum60 6.34. Rumex crispus61 PRIMULACEAE 6.35. Cyclamen coumvar.coum.62 RANUNCULACEAE 6.36. Ranunculus kotschyi..64 RHAMNACEAE 6.37. Frangula alnussubsp.alnus.....65 ROSACEAE 6.38. Armeniaca vulgaris....................................................................................67 6.39. Crataegus microphylla...68 6.40. Crataegus tanacetifolia..69 6.41. Cydonia oblonga........................................................................................70 6.42. Prunus divaricata subsp. divaricata..71 6.43. Prunus spinosa subsp. dasyphylla.....72 6.44. Rosa canina...............................................................................................73 SALICACEAE 6.45. Populus x canescens...75 6.46. Salix alba76 SCROPHULARIACEAE 6.47. Verbascum glomeratum.....78 SOLANACEAE 6.48. Hyoscyamus niger......................................................................................80 6.49. Hyoscyamus reticulatus.............................................................................81 ULMACEAE 6.50. Ulmus glabra..83 UMBELLIFERAE
v

6.51. Eryngium campestre var. virens................................................................84 6.52. Petroselinum crispum....86 URTICACEAE 6.53. Urtica dioica...............................................................................................87 6.54. Urtica urens................................................................................................89 VITACEAE 6.55. Vitis vinifera...............................................................................................91 ZYGOPHYLLACEAE 6.56. Peganum harmala.....................................................................................92 zel Bitkisel Karmlar....................................................................................94 7. TARTIMA VE SONU....................................................................................95 8. EKLER................................................................................................................104 9. KAYNAKLAR....................................................................................................106 10. ZGEM......................................................................................................108

vi

KISALTMALAR VE SMGELER

Fl. of Tur.: Flora of Turkey and the East Aegean Islands MARE: Marmara niversitesi Eczaclk Fakltesi Herbaryumu R.: Resim subsp.: Alttr var.: Varyete *: Kadehri yresinde yetitirilen bitkileri belirtir.

vii

EKL, RESM ve TABLOLARIN LSTES

ekillerin Listesi: ekil 1. Kadehri haritas

viii

Resimlerin Listesi: Resim 1. Kadehri le Merkezi I Resim 2. Ylman Da ve Kadehri le Merkezi II Resim 3. Deveci Dalar I Resim 4. Deveci Dalar II Resim 5. Kadehri evresinden Bir Grnt I ve Verbascum glomeratum Topluluu Resim 6. Kadehri evresinden Bir Grnt II Resim 7. ekerek ay I ve evresinden Bir Grnt Resim 8. ekerek ay II Resim 9. Elmaliftlii Ky ve evresinden Bir Grnt Resim 10. Yrenin Doal Bitki rtsnden Bir Grnt Resim 11. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Resim 12. Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica Resim 13. Cerinthe minor subsp. auriculata Resim 14. Echium italicum Resim 15 Achillea biebersteinii Resim 16. Achillea nobilis subsp. neilreichii Resim 17. Centaurea iberica Resim 18. Ecballium elaterium Resim 19. Elaeagnus angustifolia Resim 20. Euphorbia macroclada Resim 21. Salvia sclarea Resim 22. Satureja wiedemanniana Resim 23. Teucrium polium Resim 24. Allium sativum Resim 25. Viscum album subsp. album Resim 26. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum Resim 27. Plantago major subsp. major Resim 28. Polygonum cognatum Resim 29. Cyclamen coum var. coum
ix

Resim 30. Frangula alnus subsp. alnus Resim 31. Prunus divaricata subsp. divaricata Resim 32. Prunus spinosa subsp. dasyphylla Resim 33. Rosa canina Resim 34. Verbascum glomeratum Resim 35. Hyoscyamus reticulatus Resim 36. Eryngium campestre var. virens Resim 37. Urtica dioica Resim 38. Peganum harmala

Tablolarn Listesi: Tablo 1. Kadehrinde yaptmz alma ile Yozgat evresindeki illerde yaplan etnobotanik aratrmalarn geleneksel halk ilac bakmndan karlatrlmas.

xi

Metin iinde yer alan cinsler (Alfabetik) CNSLER Achillea Allium Armeniaca Astragalus Berberis Centaurea Cerinthe Colutea Convolvulus Crataegus Cyclamen Cydonia Cynodon Ecballium Echium Elaeagnus Erodium Eryngium Euphorbia Frangula Glauchium Hyoscyamus Hypericum Juglans 1 2 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Tr Says 2 1 1 1 1 1 1 1 Sayfa 24-26 51 67 49 18 28 19 50 31 68-69 62 70 37 32 21 33 36 84 34 65 55 80-81 39 40 CNSLER Juniperus Malva Peganum Petroselinum Pinus Plantago Polygonum Populus Prunus Ranunculus Rosa Rumex Salix Salvia Satureja Telephium Teucrium Thymus Tripleurospermum Ulmus Urtica Verbascum Viscum Vitis Zea 1 1 1 2 1 Tr Says 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 Sayfa 16 54 92 86 17 57-58 60 75 71-72 64 73 61 76 41-42 44 23 46 48 30 83 87-89 78 52 91 38

xii

1. ZET

Bu alma Kadehri (Yozgat) yresinde geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkileri ortaya karmak amacyla yaplmtr. Bu amala Mart 2011- Mays 2012 tarihleri arasnda Mart, Nisan, Mays, Haziran ve Temmuz aylarnda yrede toplam 43 gn sren arazi almalar yaplmtr. Bu aratrma esnasnda yredeki 1 belde ve 26 kyn hepsine gidilerek halk ilac olarak kullanlan bitkilerden rnekler toplanmtr. Bu bitkilerin yresel adlar, tedavideki kullanllar, yararlanlan ksmlar, ilalarn hazrlan, uygulan ekilleri, dozlar, uygulama sreleri hakknda bilgiler derlenmitir. Toplanan bu rnekler Marmara niversitesi Eczaclk Fakltesi Herbaryumunda (MARE) bulunmaktadr. Sonu olarak, yreden toplanan 84 bitki rneinin tehisi sonucunda 56 trden geleneksel halk ilac olarak yararlanld saptanmtr. Bunlardan 48i yabani 8i ise yrede yetitirilen bitkilerdir. Bu bitkiler ve bunlarn tedavideki kullanllar metin iinde sunulmutur. Kadehri yresinde kaydedilen bitkilerden en ok yara tedavisinde, nefes darlna kar, kan ekerini drc olarak, romatizma tedavisinde ve mide rahatszlklarnn giderilmesinde yararlanlmaktadr. Anahtar Szckler: Etnobotanik, Halk lalar, Kadehri, Tbbi Bitkiler, Yozgat

2. SUMMARY

FOLK MEDICINAL PLANTS OF KADIEHR (YOZGAT) This study was made to reveal the plants used as traditional folk medicine in Kadehri (Yozgat). For this purpose, the field work was done between March 2011May 2012, in March, April, May, June and July lasting for 43 days in total. During this research all the settlement centers (including 1 small town and 26 villages) was visited. The specimens of the plants used as folk remedies have been collected and the information about local names, ailments treated or therapeutic effects, plant parts used, method of administration, dosage, duration of treatment has been recorded. The collected plant specimens are kept in the Herbarium of the Faculty of Pharmacy, Marmara University (MARE). As a result of identification of 84 plant specimens, 56 species used as a traditional folk medicine, have been determined. Among them 48 species are wild and 8 species are cultivated plants. These plants and their local usage in treatment are presented in the text. The plants recorded in Kadehri are mostly used for wound, asthma, diabetes, rheumatism and stomach diseases. Key words: Ethnobotany, Folk Medicine, Kadehri, Medicinal Plants, Yozgat

3 . GR VE AMA

Bitkilerin insan yaamnda ok bir neme sahip olduu yzyllardan beri bilinmektedir. Bata besin ve tedavi olmak zere birok amalarla bitkilerden yararlanlmtr. eitli hastalklarn tedavisinde yararlanlan en nemli doal kaynaklarn banda bitkilerin geldiini M.. 3000 ylna kadar uzanan aratrmalardan ve bu dnemlerden kalan kil tabletlerden, tapnak ve mezar duvarlarndaki resimlerden anlalmaktadr. Ondokuzuncu yzyla kadar tedavide bitkilerden dorudan veya eitli preparatlar hazrlanarak yararlanlmtr. Bugn dnyada zellikle, modern salk hizmetlerinin yeterli olmad yerlerde geleneksel halk ilalar ile tedavi eski nemini srdrmektedir. Bu geleneksel halk ilalarnn byk ounluu bitkisel kkenlidir. Dnya salk rgt [World Health Organization (WHO)] tarafndan dnya poplasyonunun % 80ninin geleneksel halk ilalarndan byk lde yararland belirtilmitir. zellikle gelimekte olan lkelerdeki rol ok nemlidir. Bununla birlikte gelimi lkelerde de birok insann bu tedavi ynteminden yararland bir gerektir (1). Sentetik ilalarn eitli yan etkilerinin grl, retimlerinin g, maliyetlerinin yksek olmas nedeniyle bitkilerle tedavi gnmzde yeniden nem kazanm, bitkisel kkenli ilalara yneli balamtr. Bitkilerden ila olarak dorudan veya eitli ekillerde (hap, toz, infzyon, dekoksiyon, merhem, yak) yararlanlr. Yurdumuzda en ok bilinen ve yaygn olarak kullanlan geleneksel ila ekilleri infzyon ve dekoksiyondur (2). Halk ilalarnda bitkiler ya ounlukla olduu gibi tek bana veya birou birlikte kullanlrlar. Bu ilalarn hazrlannda zel reeteler oluturulmutur ve miktarlar buna gre uygulanr (2). Geleneksel halk ilalar ile ilgili bilgiler nesilden nesile szl olarak aktarlmakla birlikte bunlardan bazlar yaplan aratrmalar ve derlemeler ile yazl kaynaklara dntrlmtr. Tersine olarak bu bilgilerin bir ksm ok eski yazl

kaynaklardan renilmi olabilir. Halk arasnda merakl baz kimselerin, deneyerek bulduu ve yazl hibir kaynaa dayal olmayan bilgilere de rastlanabilir (2). Gnmzde ise basn-yayn yoluyla bu konudaki bilgiler ok daha yaygn hale gelmekte ve bylece bilgilerin daha geni halk kitlelerine ulamas salanmaktadr. Bu bakmdan baz bilgilerin belirli bir yreye zg olup olmadnn saptanmas olduka zordur. Ancak krsal yrelerde, da kylerinde bu bilgilerin daha ok geleneksel nitelikte olduu bir gerektir. Bu trde geleneksel bilgiler o yrelerde yaplacak aratrmalarla yazl hale getirilmezlerse amzn deien koullar, salk alanndaki gelimeler ve salk hizmetlerinin yaygnlamas sonucunda bunlarn yok olmas kanlmazdr. Bylece yurdumuzda yllarn birikimiyle olumu bir kltr ve salk alannda nemli bir kaynak yitirilmi olacaktr (2). Geleneksel halk ilalar ayn zamanda bilim alannda eitli aratrmalarn konusunu oluturmaktadr. Bunlar ila endstrisinde yeni ilalarn yaratlmasnda klavuz bilgiler ieren nemli bir kaynak durumundadr (2). Trkiye, tarihsel bakmdan birok uygarln etkisinin grld bir blgede yer almaktadr. Bu nedenle, zengin bir geleneksel kltre sahiptir. Bu kltrn nemli bir ksmn geleneksel halk ilalar oluturmaktadr. Ayrca yurdumuz buna kaynak oluturacak zengin bir bitki rtsne sahiptir. Bitkilerle ilgili halk kltrnn bilimsel olarak saptanmasnda etnobotanik aratrmalarn rol ok nemlidir ve yurdumuzun eitli yrelerinde bu konuda yaplacak almalara ok gereksinim vardr. Bu aratrmalarla kltrmzn daha iyi tannmas salanacak ve baz geleneksel bilgilerin zamanla yok olmas da nlenmi olacaktr. Bu konuda Bodrum (Mula) ve Bozcaada (anakkale) yrelerinde yaplan almalarla ilgili yaynlar (3,4) bunun en bata gelen bilimsel rnekleridir. Ayrca, aratrma sonularnn halka ulatrlmas da ok nemli ve yararldr (3). Bu nedenle Anabilim Dal mzn bilimsel politikas dorultusunda ve aratrma projeleri kapsamnda, yurdumuzun eitli yrelerinde, geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkiler aratrlmakta ve bu konudaki halk kltr saptanmaya allmaktadr. Bu amaca ynelik olarak bu tez almasnda Yozgat li ne bal
4

Kadehri lesi, aratrma alan olarak seilmi ve Anabilim Dal mzda yrtlen daha nceki almalar (3-15) kapsamnda ele alnmtr. Literatrde Kadehri yresinin geleneksel halk ilalar hakknda yaplm zel bir bilimsel aratrma bulunmamaktadr. Bu nedenle Kadehrinde yaplacak zel bir aratrmann yrenin bu bakmdan tannmasna ve yurdumuzun geleneksel halk ilalar hakknda bilinen bilgilerine yeni katklar salamas ngrlmtr. Bu aratrmada, Kadehri yresinde geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkilerin hangi trler olduu, yreden toplam olduumuz rneklere dayanarak saptanmaya allm ve bunlarn tedavideki kullanllar ile ilgili bilgiler derlenmitir.

4 . GENEL BLGLER

Kadehri, Trkiyenin Anadolu Blgesinin kuzeybatsnda yer alan, Karadeniz Blgesi ile snr bulunan, Yozgat iline bal bir iledir. Kadehri 39'-40' kuzey enlemleri ile 34'-35' dou boylamlar arasnda yer alr ve ile merkezi denizden 1040 m yksekliktedir. lenin dousunda Sulusaray (Tokat) ve Yldzeli (Sivas), kuzeyinde Zile (Tokat), batsnda ekerek (Yozgat), gneyinde ise Saraykent (Yozgat) ve Akdamadeni (Yozgat) ileleri ile evrilidir. Kadehri 578km yz lme sahiptir(http://www.kadisehri.bel.tr/, Eriim tarihi 01.05.2012). 2011 saymna gre nfus 4993 kiidir. leye bal 26 adet ky, 1 tanede belde bulunmaktadr. Kylerin ve beldenin nfusuyla beraber 15000 kiiyi gemektedir(http://www.tuik.gov.tr/, Eriim tarihi 01.05.2012). Kadehrinin tarihesi eski devirlere kadar uzanmaktadr. lenin gneyinde tun devrine ait iki atal hyk, baka bir mevkide tarm arazisinin ierisinde yass hyk bulunmutur (http://www.kadisehri.bel.tr/, Eriim tarihi 01.05.2012).

Resim 1. Kadehri le Merkezi I

Kadehri yresinde, douda Ylman Da, kuzeyde Deveci Dalar, batda rdede Da, Kavak Beleni Da bulunur. All Seki ise blgenin en nemli yaylasnn 01.05.2012). bulunduu mevkidir (http://www.kadisehri.bel.tr/, Eriim tarihi

Resim 2. Ylman Da ve Kadehri le Merkezi II

Resim 3. Deveci Dalar I

Resim 4. Deveci Dalar II

Kadehrinde karasal iklim yaanmaktadr, mevsimler aras gei belirsizdir. Blgede yaygn olan bitki rts ise kurak bozkrlardr.Kadehrinin evresinde geni mera ve yaylalar mevcut olup, bu meralarn evrelerinde ise mee koruluklar bulunur. Ormanlk alan yoktur. Dalar meeler dnda kk allar ile kapldr.

Resim 5. Kadehri evresinden Bir Grnt I ve Verbascum glomeratum Topluluu

Resim 6. Kadehri evresinden Bir Grnt II

lenin gneyinde arazi dalgal bir grntye sahiptir. Dalk bir alan bulunmasa da tamamen dz bir konuma da sahip deildir. lede tarm yaplabilecek alanlarn byk bir ksm gneydeki bu dzlklerdir. le merkezindeki tek ve en nemli akarsu Kadehri Deresidir. Kuzeydeki Deveci Dalarndan gelen sular bu akarsuyu besler. Tarm arazilerini sulamada kullanlan bu dere yrenin en nemli akarsuyu olan ekerek ayna balanr. ekerek ay, Yeilrmakn en nemli kollarndan biridir(http://www.kadisehri.bel.tr/, Eriim tarihi 01.05.2012).

Resim 7. ekerek ay I ve evresinden Bir Grnt

Resim 8. ekerek ay II 9

Resim 9. Elmaliftlii Ky ve evresinden Bir Grnt

Tarm arazileri genellikle kuru tarma uygundur. Tarm yrenin en nemli geim kaynadr. Buday, ekerpancar, arpa, fi ve ayiek ilede yetitirilen en nemli tarm rnleridir. Bunlar dnda azda olsa baz kylerde zm ve meyve yetitiricilii de yaplr(http://www.kadisehri.bel.tr/, Eriim tarihi 01.05.2012). Dalardan erozyonla gelen alvyonlu toprak verimi artrmaktadr. lenin en nemli geim kayna olan tarm mevcut nfusa yeterli gelmedii iin dar g ok fazladr. Hayvancl ise kylerde halk, kendi ihtiyalarn karlamak amacyla yapmaktadr. Baz yksek da kylerinde ise arclk yaplmaktadr.

Resim 10. Yrenin Doal Bitki rtsnden Bir Grnt

10

5. GERE VE YNTEM

Aratrmamzn materyalini Kadehri yresinden Mart 2011 - Mays 2012 tarihleri arasnda toplanan bitki rnekleri oluturmaktadr. Aratrma konumuzla ilgili olarak yrede yaptmz almalar esnasnda geleneksel halk ilac olarak yararlanlan ve kullanlan 84 adet bitki rnei toplanm olup, bu rnekler M.. Eczaclk Fakltesi Herbaryumu nda bulunmaktadr. Tezle ilgili almalarmz balca aamada yrtlmtr: 1. 2. 3. Aratrma yresinde yaplan almalar Herbaryum almalar Bulgularn deerlendirilmesi

5.1. Aratrma Yresinde Yaplan almalar: ncelikle aratrma yresinde geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkilerin toplanmasna ve bu konudaki bilgilerin derlenmesine allmtr. Bu amala bitkilerin yetime dnemleri de gz nne alnarak 2011 ve 2012 yllarnda toplam 43 gnlk bir arazi almas gerekletirilmitir. Bu alma esnasnda Kadehri merkezi ile aada belirtilen 1 belde ve 26 kyn hepsine gidilmitir (ekil 1). Belde: Halky Kyler: Akakale, Aakzlz, Belren, Buzluk, amsaray, Derbent, Dikmest, Elmal, Elmaliftlii, Elmalt, Gmsu, Hanz, Kabal, Kemall, Kyl, Ovack, rencik, Seyhan, aa, Yakack, Yang, Yank, Yavuhasan, Yelten, Yoncalk, Yukarkzlz.

11

ekil 1. Kad dehri Haritas

12

Aratrma konumuz ile ilgili bilgiler, yrede yaayan yerli kimselerden salanmaya allmtr. Aratrmalarmz Anabilim Dal mzda hazrlanm olan, Bitkisel Halk lalar Aratrma Formu I (Ek-1) kapsamnda yrtlmtr. Daha sonra derlenen bu bilgiler topluca deerlendirilmitir. Ayn zamanda Anabilim Dalmzda hazrlanan, Bitkisel Halk lalar Aratrma Formu II (Ek-2) kapsamnda da, Kadehri yresinde halk ilac olarak bitkilerin kullanm yaygnl belirlenmeye allmtr. Ayrca yrede yaptmz aratrmalar esnasnda eitli fotoraflar ekilmi, bunlarn 38 tanesi almamamzda ilgili olduklar yerlerde sunulmutur. 5.2. Herbaryum almalar: Aratrma yresinden toplanan bitki rneklerine Fakltemizin Herbaryumu nun zel numaralar verilmi, kurutulup derin dondurucuda (-18 C) en az iki gn bekletildikten sonra kartonlara yaptrlm ve etiketleri hazrlanarak herbaryum rnei haline getirilmitir. Bu bitkiler, almamzn bulgular blmnde herbaryumumuzun kodu MARE ve numaras ile birlikte belirtilmitir. Bitki rneklerinin tehisinde balca Flora of Turkey and the East Aegean Islands (16,17), Flora Europaea (18) adl eserden ve Fakltemizin Herbaryumu ndan yararlanlmtr. Ayrca bitki resimlerinin yer ald Iconographia Florae Italicae (19) ve Trkiyenin Bahe Bitkileri ve Kent iekleri (20) eserlerinden ve baz temel botanik kitaplarndan (21,22) tehisler srasnda yararlanlmtr. 5.3. Bulgularn Deerlendirilmesi: Aratrma sonucunda elde edilen bulgularn, tezin yazm aamasnda, belirli bir dzende ve kapsamda sunulmas ile ilgili almalardr. Bulgular ayrca farmakolojik ynden deerlendirilmi ve bitkiler tedavide kullanllarna gre de gruplandrlmlardr. Yakn yrelerdeki benzer almalarla karlatrmalar yaplarak bulgularn uygunluklar veya farkllklar saptanmaya allmtr. Bitkilerin deskripsiyonlarnn yazmnda ve Trkiye de kaytl olduu illerin belirtilmesinde balca Flora of Turkey den (16,17) yararlanlmtr. Trkiye deki

13

yayl alan iinde Yozgatn kayd olmamas durumunda, kendi topladmz rneklere dayanlarak bu il, parantez iinde verilmitir. Bitkilerin deskripsiyonlarnda geen, Latince ve dier yabanc dil kkenli kelime ve terimler okunularna gre yazlmtr. Geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkilerin yresel adlar, aratrma yremizde kendi yaptmz derlemelere gre belirtilmitir. Yrede kltr yaplan bitkiler, adnn bana (*) konularak iaretlenmitir. Aratrmalarmzn yrtld Kadehri, Flora of Turkey deki kareleme sistemine gre B5 karesinde bulunmaktadr ve bu nedenle toplanan btn rnekler bu karede yer almaktadr. Bitkilerin yresel kullanllar ile ilgili blmlerde bilginin derlendii yerleim merkezi / merkezleri parantez iinde belirtilmitir. Aratrma yresinde bitkilerin tek bana veya karm halinde kullanldna rastlanm olup karmlar halinde kullanlanlar ayrca almamzn bulgular blmnn sonunda topluca sunulmutur. Tek bana kullanlan bitkiler, ayrca karm halinde de kullanlyorsa bu durum, o bitkilerin kullanl ile ilgili bilgilerin en sonunda belirtilmitir.

14

6. BULGULAR

Aratrma yresinde geleneksel halk ilac olarak kullanldn saptadmz bitkilerin tm Spermatophyta Blmnde, Gymnospermae ve Angiospermae Altblm kapsamndaki familyalarda yer alr. Yrede geleneksel halk ilac olarak saptadmz bu bitkilerin ait olduu familyalar, cinsler ve trler kendi aralarnda alfabetik olarak sunulmulardr.

15

CUPRESSACEAE 6.1.Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus Dioik al veya aalar. Yapraklar lanseolat, l evrel dizilili, seyrek, 6-25 mm uzunluunda 1.5 mm ye kadar genilikte, akuminat-mukronat, yeil, st yzey zerinde belirgin iki stoma izgili. Olgun kozalaklar az ok kresel, 6-8 mm apnda, koyu krmz veya mordan parlak kahverengiye kadar deien renklerde, krk (Flora of Turkey 1:80).
Resim 11. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus

Yresel Ad: Ard Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Adyaman, Ankara, Antalya, Bitlis, anakkale, stanbul, zmir, Kahramanmara, Kastamonu, Kayseri, Krklareli, Ktahya, Mersin, Sakarya, Samsun, Sinop, Sivas, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Elmaliftlii Ky, 1451 m, 19.06.2011, M..Han, MARE 13985. Yresel Kullanl: a)Kozalaklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Elmaliftlii).

16

PINACEAE

6.2.Pinus nigra J.F. Arnold subsp. nigra var. caramanica(Loudon) Rehder

30 mye kadar uzunlukta aalar. Kabuklar koyu griden siyaha kadar deien renklerde. Gen srgnler plak. Yapraklar 70-180 x 2 mm boyutlarnda, koyu yeil, sert, ounlukla geriye kvrk. Tomurcuklar reineli. Kozalak ovoid, dik veya ykselici. Pullar dz, apofiz az ok dz. Umbo mukronat (Flora of Turkey 11: 6).

Yresel Ad: am

Resim 12. Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Antalya, Aydn, Balkesir, Bursa, Denizli, Hatay, el, zmir, Kahramanmara, Kastamonu, Ktahya, Manisa, Mula, Sinop, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Elmalt Ky, 1091 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 13993. Yresel Kullanl: a ) Reinesi, scak st ile kartrlp, dahilen, bronit tedavisinde ve nefes darlna kar kullanlr (Elmalt).

17

BERBERIDACEAE 6.3.Berberis crataegina DC. 2 mye kadar uzunlukta allar. Dikenler ounlukla yapraklardan daha ksa. Gen ieklerin kabuklar koyu morumsu-kahverengi, ounlukla parlak ve bazen derince oluklu ve siyah lentiseller yok. Yapraklar darca obovat, ounlukla geniliinin hi olmazsa 3 katndan daha uzun, kenarlar kabaca serrat veya tam. nfloresans sk, 1-3 cm, 6-15 iekli. Meyveler olgunlamamken krmz, olgunlatnda siyah (Flora of Turkey 1:209). Yresel Ad: Karamh dikeni, Kzamk Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Antalya, Erzincan, Kastamonu, Kayseri, Konya, Ktahya, Malatya, Nide, Urfa, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Ovack Ky, 1267 m, 22.06.2011, M..Han, MARE 13980. Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14495. Yresel Kullanl: a )Meyveleri, dorudan yenerek, az yaras tedavisinde kullanlr (Dikmest). Karm 1: Bitkinin tm suda kaynatldktan sonra yumuam ksmlar ile Juglans regiann dvlm tohumlar kartrlp, bir bezle sarlarak, yara ve kesik tedavisinde kullanlr (Ovack).

18

BORAGINACEAE 6.4. Cerinthe minorL. subsp. auriculata(Ten.) Domac

Resim 13. Cerinthe minor subsp. auriculata

ki veya ok yllk otlar. Gvde dik, 25-75 cm uzunlukta, st taraftan basit veya dallanm. Taban yapraklar spatulattan oblanseolata kadar deien ekillerde, obtus, lamina petiole doru daralr; gvde yapraklar linear-oblong, lanseolat-eliptik veya obovat, 8 x 2-8 cm, obtus, sapsz, az ok gvdeyi saran. Brakteler genellikle yeilimsi. Kaliks az ok tabanda blnm, loblar lanseolat, akut, kenarlar silial. Korolla sar, kahverengi, mor veya meneke renginde, 10-11 x 3.5-4.5 mm boyutlarnda, korolla tpn st yarsna kadar genilemi, loblar lanseolat, akut. Pediseller skabrid veya ksa hispid. Merikarplar yaklak 3-5 x 3 mm boyutlarnda, ovoid-kresel, koyu kahverengiden siyahmsya kadar deien renklerde (Flora of Turkey 6:376). Yresel Ad: Trkiyede Kaytl Olduu ller: Afyon, Ankara, Bitlis, Bolu, Bursa, orum, Elaz, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Isparta, el, stanbul, zmir,

19

Kahramanmara,Kars, Krklareli, Ktahya, Mula, Nevehir, Samsun, Siirt, Sivas, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14324. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar bir kazan su iinde kaynatlpsuyu lk hale geldikten sonra, bacaklar bu suyun iinde bir mddet bekletilerek, romatizma tedavisinde kullanlr (Buzluk).

20

BORAGINACEAE 6.5.Echium italicumL. 90 cmye kadar uzunlukta, youn hispid-setal tyl, iki yllk bitkiler. Setalar ounlukla kuruduu zaman sarmslar. Gvde dik, youn yatk veya dik yatksetal. Yapraklar youn setal, akut, lineardan darca oblonga kadar deien ekillerde; taban yapraklar 25(-35) x 2(-4.5) cm boyutlarnda, ksa sap halinde daralr, gvdedeki yapraklar kk, sapsz veya hemen hemen sapszdr. iek kurulu ounlukla az ok piramidal, alttaki dallar, alt gvde yapraklarnn koltuklarndan ykselir; bazen daha dar ve az ok spikaya benzer. Kaliks iekli halde 6-8 mm, meyveli halde 12 mm. Korolla ak mavi, leylak renginde, pembemsi veya beyazms, 7-9.5 mm, darca huni eklinde, seyrek kls tyl veya d ksm az ok plak. Stamenler genellikle uzun, am; filamentler ak kahverenginden turuncuya kadar deien renklerde. Stilus bifid yaklak 1 mm. Merikarplar yaklak 4 x 2 mm boyutlarnda, az ok oblong, ie kvrk sivri gagal ve ykselmi damarl omuzlu, rugoz-tuberkulat Turkey 6:321). Yresel Ad: Slk otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Antalya, Artvin, Balkesir, Bitlis, Bursa, Denizli, Edirne, Erzincan, Erzurum, Eskiehir, Gaziantep, Hakkari, el, stanbul, zmir, Konya, Malatya, Mardin, Samsun, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14115.
21

ve

retikulat(Flora

of
Resim 14. Echium italicum

Yresel Kullanl: a ) Bitkinin tamam kk paralar halinde suda kaynatldktan sonra ezilip, bir bezle sarlarak, yara ve ban tedavisinde kullanlr (Belren).

22

CARYOPHYLLACEAE 6.6.Telephium imperati L. subsp. orientale (Boiss.)Nyman 10-30 cm uzunlukta, toprak zerinde yatk bitkiler. Yapraklar (5-)7-15(-20) x 25(-6) mm, eliptik-obovat, bazen sivri, alt yzde orta damar bariz belirgin. Simler az sayda ksa pediselli iekli. Sepaller 3-5 mm, oblong-linear, omurgal. Petaller kaliksin boyu kadar. Kapsula 5-6 x 3 mm boyutlarnda, kahverengimsi-yeil parlak. Tohumlar ounlukla 11-15(-18) (Flora of Turkey 2:97). Yresel Ad: Demra otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Balkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Elaz, Erzurum, el, Mula, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14114. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar kurutulduktan sonra dvlp, st ve ya ile kartrlarak haricen, yara tedavisinde kullanlr (Belren).

23

COMPOSITAE 6.7.Achillea biebersteinii Afan. 10-100 cm uzunluunda ok yllk otsu bitkiler. Gvdeler yuvarlak, boyuna izgili, seyrek veya az ok ska piloz. Yapraklar ska veya seyrek piloz, 2-3 pennatisekt, gvde yapraklar tabandakilere benzer, ortadaki gvde yapraklar linear veya linear-lanseolat, 2.5-12 x 0.5-2.5 cm boyutlarnda, yaprak ekseni tam, 0.5-1 mm geniliinde, primer segmentler ok sayda, u paralar klsdan lineara kadar deien ekillerde, akut veya akuminat, 1-4(-6) x 0.2-1 mm boyutlarnda. Kapitulumlar 30-200 veya daha fazla, korimbuslar 2-10 cm geniliinde, pedunkullar 0.5-4 mm. nvolukrum oblong veya genie ovoid, 3-4 x 2-3 mm boyutlarnda. Brakteler ovat genimsiden oblonga kadar deien ekillerde, az ok obtus, soluk, pubesent; itekiler zarms tepeli. Dilsi iekler 4-5 adet, altn sars renkte, 1-2 mm boyutunda; tps iekler 10-30 adet (Flora of Turkey 5:250). Yresel Ad: Eekotu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ar, Ankara, Bilecik, Burdur, ankr, Denizli, Elaz, Gmhane, Hakkari, Kars, Kayseri, Konya, Mardin, Mu, Samsun, Sivas, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Elmalt Ky, 1084 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 13988. Kadehri, Seyhan Ky, 1145 m, 23.06.2011, M..Han, MARE 14490.
Resim 15. Achillea biebersteinii

24

Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndanhazrlanan dekoksiyon, dahilen, karn arsnn giderilmesinde kullanlr (Seyhan).

25

COMPOSITAE 6.8. Achillea nobilis L. subsp. neilreichii (Kerner) Formnek 30-60 cm uzunlukta, stolonsuz bitkiler. Gvdeler silindirik, boyuna izgili, az ok youn bask veya yayk piloz. Yapraklar seyreke veya ska ynms-pubesent, gvde yapraklar taban yapraklarna benzer; tabandakiler 2-3 pennatipartit, oblonglanseolat, 2-10 x 1-3 cm boyutlarnda, ana eksen ounlukla dentat; ortadaki gvde yapraklar oblong-ovat, 2-5 x 1-3 cm boyutlarnda, primer segmentler az ok dzenli 1-pennatifit veya 1-pennatisekt 6-8 ift ana segmentli, ana eksen 0.7-1 mm, yapraklar birbirinden uzak; internodyumlar 2-4 cm. Kapitulum 50-150 adet ve daha fazla, korimbus 2-10 cm geniliinde, pedunkuller (0.5-)1-4 mm, seyrek, ksa, az ok yayk tyl. Involukrum obovoid, 3-3.5 x 2-2.5 mm boyutlarnda, seyrek, ksa, az ok yayk tyl. Brakteler genimsi-lanseolat ve akut veya oblong ve obtus, hafife tyl veya ska ynms. Ligulalar 3-5, stte soluk sar, altta beyaz, 0.8-1.5(-2) mm; disk iekleri 10-25 adet (Flora of Turkey 5:247). Yresel Ad: Eek otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Afyon, Ar, Bilecik, Bolu, Burdur, Denizli, Erzurum, stanbul, Kastamonu, Konya, Ktahya, Manisa, Sivas, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han , MARE 14010.
Resim 16. Achillea nobilis subsp.neilreichii

26

Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kolesterol drmek amacyla kullanlr (Buzluk).

27

COMPOSITAE 6.9. Centaurea iberica Trev. Tabandan itibaren tekrar tekrar dallanm, 20-80(-100) cm uzunlukta, tek yllk veya iki yllk otlar. Dallar ounlukla u kapitulann aasndan ksa bir mesafeden ykselir ve ana eksen yaknndan tepesini aar. Yapraklar seyreke tyl; alttakiler sapl pennatifitten pennatipartite yan kadar deien ekillerde veya lirat 6 ift dentikulat (pennatifit) lanseolat segmentli, ortadaki yan segmentlere benzer fakat sapsz ve daha az yan segmentli; sttekiler lirat, 1-2 yan segmentli veya lanseolat ve tam veya az kabaca dili. nvolukrum (10)13- 18 x (7-)9 12(-15) mm boyutlarnda, ovoidden anak ekline kadar deien ekillerde. Apendiks (iki sra halindeki brakteler) batc, saman renginde, dikenli ve deiik uzunlukta, (5-)10-25(-30) mm, tabandan (1-)2-3 ift dikencikli, braktelerin kenara yakn ksmlar dar, effaf kenarl. iekler ak pembe, kenardakiler nsal deil. Akenler 3-4 mm; pappus 1-2-5(-3) mm ( Flora of Turkey 5:543). Yresel Ad: akr dikeni Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adyaman, Ankara, Antalya, Bolu, anakkale, Denizli, Diyarbakr, Edirne, Erzurum, Eskiehir, Hakkari, Hatay, stanbul, zmir, Kastamonu, Konya, Ktahya, Nide, Ordu, Rize, Trabzon, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14103.
28 Resim 17. Centaurea iberica

Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kan ekerinidrmek amacyla kullanlr (Belren).

29

COMPOSITAE 6.10. Tripleurospermum parviflorum (Willd.) Pobed. 4-35 cm uzunlukta tek yllk otlar. ok sayda gvdeli, nadiren rizomdan kan tek bir gvdeli, stte dallanmamtr. Yapraklar ksaca 1-2 pennatisekt; lasinyalar ipliksi veya lanseolat-subulat. Kapitulum tek, uta, 0.4-1.2 cm geniliinde (ligulalar hari), nsal, plak, pubesent az ok ince pednkller zerinde bulunur. Brakteler plak, oblong-obtus, kenarlar zarms, krmzms-kahve veya beyaz. Reseptakulum konik veya uzam-konik. Ligulalar 2.5-8 mm; disk ieklerinin korolla loblar tepede glandsz. Akenler ksaca oblong, az ok ie doru kvrk, 1-1.5 x 0.3-0.8 mm boyutlarnda, olgunlatnda siyah veya koyu kahve renginde, bol msilajl, ndekiler 2 izgili, arkadakiler 3 izgili, izgiler kalnlam, fissrler derin; korona lobat, huni gibi, beyaz akenlerin1/3-1/2si kadar (Flora of Turkey 5:302). Yresel Ad: Papatya, Koyungz Trkiyede Kaytl Olduu ller: Amasya, ankr, Kastamonu, Konya, Sivas, Tokat, (Yozgat), (Trkiyede endemik). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, aa Ky, 955 m, 23.04.2011, M..Han, MARE 13756. Yresel Kullanl: a )Kapitulumlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Buzluk). b )Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darl ve ksre kar ve zatrre tedavisinde kullanlr (aa). c )Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kolesterol drmek iin kullanlr (Elmalt). d ) Toprak st ksmlar suda halandktan sonra, bir bezle sarlarak, yara tedavisinde kullanlr (Ovack).

30

CONVOLVULACEAE 6.11Convolvulusarvensis L. Dallanm toprak alt gvdeli srnc veya trmanc ok yllk bitkiler. Gvde toprak stnde dallanmam, 3 mye kadar veya daha fazla uzunlukta, plak veya zayfa pubesent. Yapraklar sagitat veya hastat, deiik boylarda, 5 x 3 cm boyutunda, plak veya seyrek pubesent, akut veya obtus, yan loblar genellikle yayk ve akut. iekler genellikle tek, koltuklarda, bazen iftler halinde, nadiren 3 iekli simler halinde. D sepaller obovattan genie oblonga kadar deien ekillerde, yaklak 4 x 2.5 mm boyutlarnda, obtus, trunkat veya mukronulat. Korolla beyaz veya pembe, nadiren mavi, 15-25 mm. Ovaryum plak (Flora of Turkey 6:213). Yresel Ad: Da sarma Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ar, Amasya,Ankara, Artvin, Balkesir, Bilecik, Bitlis, Bursa, Denizli, Elaz, Eskiehir, Gmhane, Hakkari, stanbul, zmir, Kahramanmara,Kars, Krklareli, Konya, Ktahya, Malatya, Mardin, Mula, Mu, Nide, Ordu, Urfa, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 14102. Yresel Kullanl: a ) Kknden elde st, bir mddet bekletilip younlatktan sonra nohut byklnde bir para alnp, su ile yutularak, kabzla, hemoroidlere kar ve antihelmintik olarak kullanlr (Dikmest).

31

CUCURBITACEAE 6.12. Ecballium elaterium(L.) A. Rich. ok yllk otlar. Gvde srnc, gl hispid, soluk yeil, 25 cmye kadar uzunlukta. Yapraklar olduka kaln, sert yapl, stte koyu yeil ve skabrit, altta soluk yeil ve ska hispid-tomentoz, ovat- genimsi, kordat, kenarlarda sinuat ve undulat, stte olduka konkav, ksaca 5 loblu; taban loblar az ok dik, 4-14.5 x 3.5-17 cm boyutlarnda. Pedunkuller dik, hispid, 2-10 cm. Erkek iekler, 3.5-37 cm rasemler halinde; petaller 8-16 x 4-7 mm boyutlarnda. Dii iekler ounlukla yaprak koltuklarnda erkek ieklerle birlikte; pedunkuller 1-8 cm, petaller 6-12 x 3-6 mm boyutlarnda. Meyve sarkk, 3-5 x 1.5-2.5 cm
Resim 18. Ecballium elaterium

boyutlarnda. Pulpa ok ac. Tohumlar 4 mmye kadar (Flora of Turkey 4:203). Yresel Ad: Ac kavun

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Amasya, Balkesir, Bilecik, Denizli, Hatay, el, stanbul, zmir, Kahramanmara,Krklareli, Konya, Mula, Sinop, Tekirda, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 17.05.2012, M..Han, MARE 14582. Yresel Kullanl: a ) Meyvelerinin suyu, buruna birka damla damlatlarak, sinzit tedavisinde kullanlr (Dikmest).
32

ELAEAGNACEAE 6.13.Elaeagnus angustifolia L. allar veya 7 mye kadar uzunlukta aalar, az ok dikenli, yeni gelien ksmlar ve yapraklar gmi pullarla kapl. Yapraklar 2-8 x 1-3 cm boyutlarnda. iekler az ok yapraklarla ayn zamanda oluur. Periant dta gmi, ite sar, 810 mm, ho kokulu. Meyve eliptik-oblong, 10-20(-30) x 612(-20) mm boyutlarnda,
Resim 19. Elaeagnus angustifolia

kzlms-kahverengi ( Flora of Turkey 7:534). Yresel Ad: de Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Balkesir, Bilecik, Bitlis, anakkale, ankr, Denizli, Eskiehir, Erzurum, Gmhane, Hakkari, el, stanbul, Kahramanmara,Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14007. Yresel Kullanl: a ) Bitkinin 1 kg iekleri ile 1 kg bal kartrlp, 1 ay boyunca gnde 2 yemek ka yenerek, ksrlk tedavisinde kullanlr (Buzluk).

33

EUPHORBIACEAE 6.14. Euphorbia macroclada Boiss.

Resim 20. Euphorbia macroclada

70 cmye kadar uzunlukta olan, ok sayda basit gvdeli, kk pruinozpapilloz, mavimsi yeil ok yllk otsu bitki. Gvde yapraklar eliptik-lanseolat veya oblanseolat, (2-)3-8.5 x 0.5-1.8 cm boyutlarnda, akut veya hemen hemen akut, tam, ounlukla belirgin palmat damarl. In yapraklar eliptik-ovattan genie ovata kadar deien ekillerde veya reniform, 0.7-2 x 1-2.5 cm boyutlarnda, obtus, mukronat, yuvarlak, kt veya hafife kordat, sarms. Inlar 5-9 adet; yaprak koltuundaki nlar 1-11 adet. Glandlar ounlukla 2 boynuzlu, boynuzlar ou zaman loblu veya ok paral. Siyatiyal loblar bifit, youn pubesent. Meyve ovoid, konik veya konik-ovoid, yuvarlak loblu, 4-5 mm apnda, pruinoz-papilloz ve seyrek piloz. Tohumlar kremsi, 3 mm uzunluunda, yzeyi dz, soluk gri renkli, karunkula konik ( Flora of Turkey 7:615). Yresel Ad: Stleen

34

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Afyon, Ar, Ankara, Antalya, Bitlis, Burdur, orum, Denizli, Erzincan, Erzurum, Gmhane, Hakkari, Kahramanmara,Kayseri, Konya, Mardin, Nide, Urfa, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, aa Ky, 955 m, 23.04.2011, M..Han, MARE 13758. Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 13999. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011. M..Han, MARE 14003. Kadehri, aa Ky, 955 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14110. Yresel Kullanl: a ) Bitkinin st, haricen, nasr ve et benlerinin yok edilmesinde kullanlr (Buzluk, aa, Yank). b ) Bitkinin st, koyun ynne damlatlarak, 3 gn boyunca vajina iine konularak, ksrlk tedavisinde kullanlr (Buzluk).

35

GERANIACEAE 6.15.Erodium cicutariumL. subsp.cicutarium 40 cme kadar uzunlukta tek yllk (gvdeler ilkbaharn banda daha ksa olmasna ramen) bitkiler. Taban ve gvde yapraklar birbirine benzemez. Taban yapraklar pennat, folioller ovat-oblong, akut lasiniat, 4-10 mm, tam veya kk dili segmentli derince pennatifit. Gvde yapraklar derin 1-2 pennatifit folioll. Stipulalar ounlukla ovat. Sepaller 4-5 mm, meyveli halde 7 mmye kadar byr. Arista 0.20.5 mm, ounlukla bir veya ok sayda setalar tar. Petaller ovat, birbiri zerini rtmez, ak mor veya pembe, sepallerin 1.5-2 kat kadar. Meyvenin gagas 2.5-3.5 cm. Merikarplar yaklak 5 mm, oluklu alt ksmlar ukurcuklu, ukurcuklar glandsz (Flora of Turkey 2:485). Yresel Ad: Danadili Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Antalya, Artvin, anakkale, Erzincan, Eskiehir, Hatay, stanbul, zmir, Konya, Mardin, Mula, Sakarya, Samsun, Rize, Trabzon, Van, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 09.04.2011, M..Han, MARE 13739. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Buzluk).

36

GRAMINEAE 6.16. Cynodon dactylon(L.) Pers. var.dactylon ok yllk bitkiler. Rizomlar, yayk, plak, noduslarda kklenmi, saman sars renginde. iek tayan gvdeler dik veya ykselici, tabanda dirsek eklinde kvrk, 30 cmye kadar uzunlukta, dz plak. Yaprak laminas linear-lanseolat, 6 cmye kadar uzunlukta, akut, her iki yznde plak, kenarlar skabrit. Spikalar 2-4(-7) adet, (2-)3-7 cm, az ok plak, ana eksen skabrit. Spikulalar 2-2.5 mm, ok ksa sapl, soluk yeil veya morumsu. Glumalar linear-lanseolat, 1-2.2 mm. Lemma ovatlanseolat, 2-2.5 mm, karina ve kenarlar siliat. Anterler yaklak 1 mm, mor; stigmalar morumsu-siyah (Flora of Turkey 9:580). Yresel Ad: Ayrk otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Antalya, Aydn, Balkesir, anakkale, Edirne, Hatay, el, stanbul, zmir, Kahramanmara,Kars, Konya, Manisa, Mula, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 22.06.2011, M..Han, MARE 13976. Kadehri, Elmaliftlii Ky, 1451 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13983. Yresel Kullanl: a ) Bitkinin tamamndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, karn arsnn ve sancsnn giderilmesinde kullanlr (Elmaliftlii). b )Bitkinin tamamndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kabzla kar ve iltihapl bbrek hastalklarnn tedavisinde kullanlr (Dikmest).

37

GRAMINEAE *6.17.Zea mays L. subsp. mays Gvdeler 4 mye kadar veya daha uzun, ii dolu, 2-6 cm apnda, dik, alt noduslarda kklenmi. Ligula trunkat, 3-5 mm. Lamina 90 cm veya daha uzun, 312(-15) cm genilikte, linear-akuminat, sinuat kenarl. Erkek iek kurulu 15-30 x 17-25 cm boyutlarnda, dik; spikulalar 6-15 mm. Dii iek kurulu yaklak 20 cm; stiluslar ok uzun (4 cmye kadar), iek ama zamannda veya daha sonrasnda knlarn tepesinden dar km ve sarkk. Meyve ounlukla kuneiform, 5-10 mm, dorsiventral olarak bask (Flora of Turkey 9: 621). Yresel Ad: Msr Trkiyede Kaytl Olduu ller: Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14497. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.04.2012, M..Han, MARE 14498. Yresel Kullanl: a )Stiluslarndan hazrlanan infzyon, dahilen, idrar sktrc olarak kullanlr (Dikmest). b ) Stiluslarndan hazrlanan infzyon, a karna gnde 2-3 defa iilerek, bbrek rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Buzluk).

38

GUTTIFERAE 6.18. Hypericum perforatum L. Gvdeler 10110 cm uzunluunda, dik, 2 izgili, az ok ykselici dall. Yapraklar 535 mm, darca ovat veya lanseolattan eliptikoblonga kadar deien ekillerde veya linear, bazen oblanseolat, sapsz veya az ok sapsz, dz, daima byk effaf noktal. Sepaller lanseolattan oblanga kadar deien ekillerde veya eliptik, akut veya akuminat veya ksaca aristat, tam, yzeysel siyah noktalar az sayda var veya yok. Petaller (5-)815 mm, kenarda az sayda siyah noktal ve bazen yzeysel siyah izgili. Kapsula (4-)59 mm, ovoid veya piramit eklinde, dorsal salg kanall ve lateral vesikll (Flora of Turkey 2:400). Yresel Ad: Mayasl otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Amasya, Ankara, Antalya, Aydn, Balkesir, anakkale, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gmhane, Hakkari, Hatay, Isparta, stanbul, Kahramanmara, Kars, Kocaeli, Konya, Manisa, Mersin, Mula, Nevehir, Samsun, Van, (Yozgat), Zonguldak. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14321. Yresel Kullanl: Karm 2:Bitkinin tm (1-2 kg) ileSalix albann yapraklar (1-2 kg) suda kaynatlp, lk haldeyken bu su iinde bir mddet oturularak (gnde 1 kez, 3 gn), hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk).

39

JUGLANDACEAE *6.19.Juglans regia L. Geni yuvarlak tal, 25(-30) mye kadar uzunlukta aalar. Gvde 1.5(-2.5) mye kadar genilikte, gmi-gri, dz kabuklu. Yapraklar 22-35 cm uzunluunda; folioller 5-9(-11) adet, eliptikten obovata kadar deien ekillerde veya oblong-ovat, akut veya akuminat, tam, altta damar koltuklarndaki ty demetleri dnda plak. Meyve az ok kresel, plak, yeil renkli, (4-)5-(-6) cm apnda, endokarp ince veya kaln hafife krk (Flora of Turkey 7:654). Yresel Ad: Ceviz Trkiyede Kaytl Olduu ller: Afyon, Artvin, Balkesir, Bitlis, Bolu, Burdur, Bursa, orum, Denizli, Erzurum, Hakkari, stanbul, zmir, Kahramanmara, Kayseri, Krklareli, Konya, Ktahya, Sakarya, Siirt, Tokat, Trabzon, Tunceli, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13974. Yresel Kullanl: a ) Taze yapraklar bir bezle bacaklara sarlp, romatizma tedavisinde kullanlr (Dikmest). Karm 1: Bitkinin dvlm tohumlar ile suda tm kaynatlan Berberis crataeginann yumuak ksmlar kartrlp, bir bezle sarlarak, yara ve kesik tedavisinde kullanlr (Ovack).

40

LABIATAE 6.20.Salvia cyanescens Boiss. et Bal. ok yllk otlar. Gvdeler dik, 25-50(-70) cm uzunlukta, st ksmda dallanm, alt ksmda piloz-lanat, st ksmda sapsz glandl az ok youn papilloz glandl piloz. Yapraklar basit, oblongdan genie obovata, suborbikulara kadar deien ekillerde, 3-9 x 2-6.5 cm boyutlarnda, sk tyl, serulattan hemen hemen tama kadar deien ekillerde, az ok kordat; petiol 1-7 cm. iek kurulu zayf dall panikula; vertisillastrumlar (1-)2-6 iekli, aralkl. Brakteler genie ovat-akuminat, 2.5-6 x 2-4.5 mm boyutlarnda. Pediseller 1.5-3 mm. Kaliks tps-an eklinde, genellikle hafife mor renkli, 7-10 mm, meyve zamannda 9-12 mmye kadar uzama gsterir, ksaca piloz, papilli glandl; st dudak dili, orta di yan dilerden daha uzun veya daha ksa, hemen hemen mukronat. Korolla leylak renginden mora deien renklerde, 16-20 mm; tp 7-8 mm, ikin, pulsu (nadiren deil); st dudak glce falkat. Stamenlerin alttaki ucu verimsiz doku halinde, merikarplar genimsi yuvarlak, ovoid, 2.5 x 1.7 mm boyutlarnda (Flora of Turkey 7:448). Yresel Ad: Kazankaras Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Bolu, ankr, Gmhane, Eskiehir, Kastamonu, Konya, Nide, Sivas, Yozgat, (Trkiyede endemik). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14113. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Belren).

41

LABIATAE 6.21. Salvia sclarea L. ki veya ok yllk otsu bitki. Gvdeler dik, az ok drt keli, 1 mye kadar boyda, stte ok dallanm, altta pubesentten hirsuta kadar deien ty rtsne sahip, stte glandl. Yapraklar basit, genie ovat veya ovat-oblong, yaklak 8-14 x 5-10 cm boyutlarnda, kordat, pubesent, kenarlar krenat-dzensiz dili; petiol 3-9 cm iek kurulu panikulat, ok iekli; vertisillastrumlar 2-6 iekli, seyrek. Brakteler pembeden akuminat, byk ak 15-35 gze maviye x 10-25 arpc, kadar mm

deien renklerde, zarms, ovat, boyutlarnda. Pediseller 2-3 mm, dik-yayk. Kaliks ovat an eklinde, yaklak 10 mm, meyve zamannda 13 mmye kadar uzama gsterir, skabrit, sapsz glandl; st dudak dili, mukronat. Korolla leylak renkli st dudakl ve 20-30 mm boyunda krem renkli alt dudakl; tp belirgin olarak karn eklinde ikin, pullu; st dudak falkat. Stamenlerin alttaki ucu verimsiz doku halinde. Merikarplar genimsi yuvarlak, 3 x 2 mm boyutlarnda (Flora of Turkey 7:438). Yresel Ad: Yalkara
Resim 21. Salvia sclarea

42

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Antalya, Bolu, Eskiehir, Gaziantep, Gmhane, Hakkari, el, stanbul, Kahramanmara, Kayseri, Kocaeli, Ktahya, Mula, Nide, Samsun, Trabzon, Tunceli, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, 911 m, Yank Ky, 18.06.2011, M..Han, MARE 14107. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14325. Yresel Kullanl: a )Yapraklar dvldkten sonra bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Yank).

43

LABIATAE 6.22. Satureja wiedemanniana (Lallem.) Velen. Yar alms ok yllk bitkiler. Gvdeler basit, sert, 6-15 cm uzunlukta, ykselici veya dik, youn yaprakl, 0.2-0.6 mm sert beyaz-pubesent tyl. Yapraklar kuneat-oblong, 6-14 x 2-4(-5) mm boyutlarnda, mukronat, alt yzde kolay grlebilen gittike kurulu yan damarl, iek darca hemen yapraklar seyrek tyl sert piloz, klerek youn, kurulunda yer alr. iek piramidal-oblong, 3-6 cm. Vertisillastrumlar iek tayan hemen sapsz 2(-6) iekli. ieklerin 1-2 kat kadar. Kaliks 3-3.5 mm, hemen hemen bilabiat, youn pubesent; diler lanseolatsubulat, kaliksin 1/3-1/2si kadar. Korolla beyaz, 6-10 mm. Merikarp bilinmiyor (Flora of Turkey 7: 319). Yresel Ad: Kekik Trkiyede Kaytl Olduu ller: Amasya, Denizli, Kastamonu, Tokat, (Yozgat), (Trkiyede endemik). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, amsaray Ky, 1249 m, 02.08.2011, M..Han, MARE 14009. Yresel Kullanl:
44 Resim 22. Satureja wiedemanniana

a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide ve safra kesesi rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Dikmest). b ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlna kar, astm ve bronit tedavisinde kullanlr (amsaray).

45

LABIATAE 6.23.Teucrium polium L. ok yllk, az ok yar alms bitkiler. Gvdeler 10-40 cm uzunlukta, yatk, ykselici veya dik, beyaz, gri (veya bazen altn sars), ynms tomentoz veya kvrk tyl. nternodyumlar yapraklardan daha ksa veya daha uzun. Yapraklar oblongdan darca obovata kadar deien ekillerde veya linear, obtus, tabana veya ortaya kadar krenat, dz veya geriye kvrk kenarl, ounlukla tomentoz. iekler balar halinde, ok ksa sapl. Brakteler linear-spatulat, tam veya krenat, kalikslerden daha ksa veya onlardan hafife daha uzun. Kaliks 3-5 mm, tps-obkonik, ounlukla ynms kadar, ayrlm. beyazms, loblar bazen veya birbirine kanesent,1/4-1/3 ska bask ne eit

olmayan, obtus dilere Korolla proksimal plak.

Resim 23. Teucrium polium

Merikarplar 2 mm (Flora of Turkey 7:69). Yresel Ad: Yavan

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ar, Ankara, Amasya, Aydn, Bitlis, Elaz, Erzurum, Eskiehir, Gaziantep, Hakkari, el, stanbul, Kars, Kayseri, Kocaeli, Konya, Ktahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mula, Samsun, Trabzon, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14005. Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14112.
46

Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar, suda kaynatldktan sonra bu su ile banyo yaplarak gne arpmalarna kar kullanlr (Buzluk, Yank). b ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, 1 yemek ka iilerek, ishale kar kullanlr (Buzluk, Yank). c ) Toprak st ksmlar, suda kaynatldktan sonra bu su ile banyo yaplarak, allerji tedavisinde kullanlr (Elmaliftlii). d ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide bulantsna kar kullanlr (Ovack). e ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, 1 yemek ka iilerek, ocuklardaki itahszla kar kullanlr (Belren).

47

LABIATAE 6.24.Thymus sipyleusBoiss.subsp.rosulans(Borbs) Jalas Sk yastklar oluturan alak odunsu ve serbest dall yar alms bitkiler. iekli gvdeler 1-7(-10) cm, dik, her tarafnda ounlukla ksa geri kvrk tyl; internodlar ounlukla yapraklardan daha ksa; kk, ovat, skca imbrikat dekuzzat yapraklardan oluan aksillar demetler. Gvdenin ortasndaki yapraklar lanseolattan hemen hemen lineara kadar deien ekillerde, geniliinin 3 katndan daha fazla uzunlukta, ounlukla az ok dz; yan damarlar genelde 2 ift, belirgin deil. Brakteoller ounlukla 1-1.5 mm, ounlukla pedisellerden daha uzun. iek kurulu kapitat veya az ok uzam, ounlukla ok iekli vertisillastrumlardan oluur. Kaliks 3.2-3.8(-4.5) mm, ounlukla yeil, az ok kampanulat; dudaklar eit boyda ve tbe eit; stteki diler 0.5-0.9(-1.2) mm. Korolla beyaz, bazen pembe, 5-6 mm (Flora of Turkey 7:371). Yresel Ad: Kekik Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Artvin, Erzincan, Erzurum, stanbul, Kars, Konya, Mula, Nevehir, Samsun, Sinop, Uak, Yozgat, Zonguldak. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, amsaray Ky, 1249 m, 02.08.2011, M..Han, MARE 13804. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide ve safra kesesi rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Dikmest). b ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlna kar, astm ve bronit tedavisinde kullanlr (amsaray).

48

LEGUMINOSAE 6.25.Astragalus noeanusBoiss. 10 cmye kadar uzunlukta alak allar. Yaprak ekseni dikenli, 1-2.5 cm, genken pubesent, geri kvrk. Folioller 3-4 mm, oblong, basit-sk tyl, 3-5 ift. Stipulalar yaklak 5 mm kadar, genie ovat-lanseolat, plaktan tylye kadar deien ekillerde, silial, uzunluunun te ikisine kadar birleik. iek kurulu kreselden silindirie kadar deien ekillerde, 10-15 iekli; her yaprak koltuunda 2-3 iek bulunur. Brakteler yaklak 5 mm, genie spatulat, seyreke tyl. Brakteoller yok. Kaliks 7-8 mm; tp yaklak 5 mm, genellikle plak; diler darca al, beyaz-piloz. Korolla ak pembe; standard 12-14 mm (Flora of Turkey 3:123). Yresel ad: Keven Trkiyede kaytl olduu iller: Elaz, Gmhane, Kayseri, Sivas, (Yozgat), (Trkiyede endemik). Herbaryum rnei kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 18.06.2011, 911 m, M..Han, MARE 14108. Yresel kullanl: a ) Kknden elde edilen sv, haricen, bacaklardaki varislerin tedavisinde kullanlr (Yank).

49

LEGUMINOSAE 6.26.Colutea cilicica Boiss. et Bal. 5 mye kadar uzunlukta, yal srgnleri gri kahverengi olan allar. Folioller (3)4-5 ift, 30 mmye kadar boyda, eliptikten obovata kadar deien ekillerde. Korolla 20-22 mm boyunda, kanatklar kaykktan daha uzun, mahmuzlu. Ovaryum plak. Kaliks siyah ve beyaz tyl, pubesent. Diler yaklak 2 mm, akut, diler aras yuvarlak girintili (Flora of Turkey 3:42). Yresel Ad: Nazar otu, Patlang Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adapazar, Antalya, Bitlis, anakkale, ankr, orum, Eskiehir, Giresun, Hakkari, Hatay, el, stanbul, Kastamonu, Kocaeli, Ktahya, Nevehir, Samsun, Siirt, Sivas, Tunceli, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14105. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan infzyon, haricen, yara tedavisinde kullanlr (Yank).

50

LILIACEAE *6.27.Allium sativumL. Soan bask-ovoid, 5-15(-60) adet, az ok birbirine eit kk soancklardan olumu. Yapraklar 4-10 adet, 4-25 mm geniliinde, yass omurgal. Spata 1 valvli uzun gagal, dc. Umbella az iekli ve ok veya sadece tek bulbilli; brakteoller mevcut. iekler yeilimsi-beyaz veya pembe, nadiren beyaz. Periant segmentleri (1-)3 mm, lanseolat, akuminat. Filamentler periant segmentlerinden daha ksa; itekiler 3-5(-7) uzantl, en uzun uzantlar 4-5 mm uzunluunda ( Flora of Turkey 8: 162). Yresel Ad: Sarmsak
Resim 24. Allium sativum

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14492. Yresel Kullanl: a ) Soanc (1 adet) ezildikten sonra sabahlar tok karnna yenerek, yksek tansiyonu drmek amacyla kullanlr (Dikmest).

51

LORANTHACEAE 6.28.Viscum album L. subsp. album Gvde dallanm, 80 cmye kadar

uzunlukta. Yapraklar 2.5-7(-8) cm, obovatoblong, obtus, geniliinin 4 katndan daha az uzunlukta, 3-5 damarl. iekler sapsz, 3-5 iekli kmeler halinde. Periant 4 paral; erkek tepalleri ieklerin ovat, 0.5-0.75 tepalleri akut; mm dii 4-5 mm uzunluunda, ieklerin

uzunluunda,

genimsi, akut. Meyve yaklak olarak 1 cm boyunda, beyaz veya sar renkli, ounlukla kresel; tohumlar ounlukla genimsi (Flora of Turkey 7:547). Yresel Ad: kse otu, Kke Trkiyede Kaytl Olduu ller: Afyon, Ankara, Artvin, Balkesir, Bilecik, Bolu, orum, Isparta, zmir, Kastamonu, Krklareli, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 09.04.2011, M..Han, MARE 13742. Kadehri, Yank Ky, 911 m, 10.05.2011, M..Han, MARE 13759. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14327. Kadehri, Ovack Ky, 1267 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14485. Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14487. Yresel Kullanl: a ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, tok karna yarm su barda iilerek, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Buzluk). b ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, bronit tedavisinde kullanlr (Ovack).
52 Resim 25. Viscum album subsp. album

c ) Yaprakl dallarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Dikmest, Yank).

53

MALVACEAE 6.29.Malva neglecta Wallr. Tek yllk bitkiler. Gvdeler ykselici veya dik, basit ve az sayda stellat tylerden olumu piloz. Yapraklar az ok dairemsi, ok hafife loblu, krenat, piloz. iekler yaprak koltuklarnda demetler halinde. Epikaliks paralar linear. Sepaller genie genimsi, 2-4 mm uzunluunda. Petaller tabanda tyl, beyaz veya pembe renkli, 8-14 mm uzunluunda. Merikarplar piloz, dz birbirine komu kenarlar dz (Flora of Turkey 2: 407). Yresel Ad: Ebe gmeci, Kme Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Amasya, Artvin, Gaziantep, Isparta, Kars, Kayseri, Konya, Mardin, Samsun, Sivas, Tekirda, Urfa, (Yozgat), Zonguldak. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Elmaliftlii Ky, 1451 m, 19.06.2011, M..Han, MARE 13981. Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14109. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar suda kaynatldktan sonra dize, bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Elmaliftlii). b ) Toprak st ksmlar yada kavrulup yenerek, iltihapl bbrek hastalklarnn tedavisinde kullanlr (Buzluk). c ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlna kar kullanlr (Yank). Karm 3: Bitkinin toprak st ksmlar ile Urtica dioicann toprak st ksmlar, suda halandktan sonra arpa unu ilave edilerek hazrlanan lapa, bir bezle dize sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Elmaliftlii).

54

PAPAVERACEAE 6.30.Glaucium grandiflorum Boiss.et Huet var. grandiflorum

Resim 26. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum

30-50 cm uzunlukta, bir ana gvdeli, dik, skabrit ok yllklar bitkiler. Taban yapraklar lirat-pennatifit veya pennatisekt, obovat-oblong, keskince dentat segmentli. Gvde yapraklar taban yapraklarna benzer daha kk ve ampleksikaul. Sepaller 3-5 cm, skabrit-hirsut. Petaller (3-)4- 6 cm, koyu turuncudan koyu krmzya kadar deien renklerde, tabanda koyu noktal. Meyve onlar tayan yapraklar aan pedunkller zerindedir, yatk piloz, 10-15 cm uzunlukta, meyve halinde dik; meyve dz (Flora of Turkey 1:215). Yresel Ad: Gelincik Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Bilecik, ankr, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmara,Kayseri, Mu, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 22.06.2011, M..Han, MARE 13977. Yresel Kullanl:
55

a ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, ksre kar kullanlr (Dikmest).

56

PLANTAGINACEAE 6.31.Plantago lanceolataL. ok yllk, 7-90 cm uzunluunda, ounlukla muhtelif sayda rozet tayan bitkiler. Yapraklar 7-42 x 0.4-5 cm boyutlarnda, lanseolat-ovat, lanseolat veya darca lanseolat, kenarlar tam veya dzensiz dili, 3-5 (-7) damarl, plak, piloz veya villoz tyl, sapsz veya saplar laminann 1/3-1 kat uzunluunda. Skapus 7-85 cm uzunluunda, 5 oluklu, az ok bask tyl. Spikalar 0.5- 5.5(-8) cm uzunluunda, silindirik, konik-silindirik veya kresel, ok sk. Brakteler tepede ksaca uzantl, akut, az ok konkav, plak veya tyl, alttakiler yaklak 4 mm boyunda, sttekiler yaklak 3mm boyunda. Anterior sepaller 2.5-3.5 mm uzunluunda, genie dairemsi-ovat, birleik fakat orta damarlar ayrk, tepesi trunkat, kahverengi, plak; posterior sepaller 3-3.5 mm uzunluunda, plikat-konkav, asimetrik. Korolla loblar 1.5-2.5 mm uzunluunda, genimsi-ovat, lanseolattan ovata kadar deien ekillerde, akut veya akuminat, damarlar belirgin deil, kahverengimsi. Anterler sar renkli. Kapsla konik. Tohumlar 2.5 mm uzunluunda, kayk eklinde, parlak, pas rengi veya kahverengi (Flora of Turkey 7:513). Yresel Ad: Bayapra, Krkbahar Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ar, Amasya, Ankara, Antalya, Balkesir, Bingl, Burdur, anakkale, Edirne, Elaz, Eskiehir, Giresun, Hakkari, Hatay, stanbul, Kahramanmara, Kars, Kocaeli, Konya, Ktahya, Mula, Nevehir, Ordu, Sakarya, Siirt, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14004. Yresel Kullanl: a ) Yapraklar ezildikten sonra bir bezle sarlarak, yara ve ban tedavisinde kullanlr (Buzluk).

57

PLANTAGINACEAE 6.32.Plantago major L. subsp. major (4-)10-50(-70) cm uzunluunda, Bir veya birka rozetli, ok yllk otsu bitkiler. Yapraklar 3-37 x 1-11.5 cm boyutlarnda, lamina eliptik-ovat veya rotundat-ovat, az ok tam, dzensizce dentat veya undulat, 5-9 damarl, tabanda az ok kordat, koyu yeil, az ok plak, petiol ounlukla laminaya eit boyda. Skapuslar 3-30 cm uzunlukta, hafife oluklu veya izgili, yapraklara eit veya onlardan daha uzun, ksaca tyl. Spika 4-40 cm, darca ksmnda ksmnda brakteler sepallerden silindirik, seyrek, youn. 2-2.5 daha alt st Alttaki mm, uzun,

sttekiler 1 mm, sepallerden daha ksa, ovat, plak, yeil. Sepaller 2-2.5 mm, hemen hemen eit, yeil. Korolla tp 2.5-3 mm, plak; loblar 1 mmden daha ksa, genimsi. Kapsula 2-4 mm, ovoidkonik. Tohumlar (6-)10-13 adet, 7:507). gen prizmatik,
Resim 27. Plantago major subsp. major

elipsoid (Flora of Turkey

Yresel Ad: Bayapra, Krkbahar Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ar, Antalya, Artvin, Bolu, Bursa, Diyarbakr, Giresun, stanbul, Kastamonu, Kars, Krklareli, Ordu, Sivas, (Yozgat).

58

Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 22.06.2011, M..Han, MARE 13969. Elmalt Ky, 1084 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 13995. Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14491. Yresel Kullanl: a ) Yapraklar ezildikten sonra bir bezle sarlarak, yara ve ban tedavisinde kullanlr (Belren, Dikmest, Elmalt).

59

POLYGONACEAE 6.33.Polygonum cognatum Meissn.

Resim 28. Polygonum cognatum

ok yllk otsu bitkiler. Gvde srnc, yapraklar gibi yeil. Okrea zarms ve saydam, 3 damarl, belirgin, internodyumlar kadar veya daha uzun boyda (nadiren daha ksa). Yapraklar oblong-eliptik, sapl, ounlukla hafife mukronat. iekler yaprak koltuklarnda demetler halinde. Periant pembemsi, 4-5 mm boyutunda, meyve zamannda sertleir ve byr. Nuks parlak, periantn iinde bulunur (Flora of Turkey 2:276). Yresel Ad: Madmak Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adyaman, Ankara, Bitlis, Bursa, Erzurum, Gaziantep, Isparta, Konya, Ktahya, Mula, Rize, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, aa Ky, 955 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14006. Yresel Kullanl: a ) Kklerinden hazrlanan dekoksiyon, dahilen, bbrek kumunu ve tan drmek amacyla kullanlr (aa).
60

POLYGONACEAE 6.34.Rumex crispus L. 150 cmye kadar uzunlukta ok yllk otsu bitkiler. Taban yapraklar darca lanseolattan oblanseolata kadar deien ekillerde, boyu geniliinin 3 katndan daha fazla uzunlukta, akut. Yaprak saplar st yzde oluklu. iek kurulu sk. Pediseller, meyve zamannda periant segmentlerinden daha uzun, alt yarsnda eklemli. Meyve zamannda periant segmentleri kordattan genimsiye kadar deien ekillerde, en azndan bir tanesi tberkll, 4-5 x 3-4 mm boyutlarnda (Flora of Turkey 2:289). Yresel Ad: Efelik Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Artvin, Bolu, anakkale Diyarbakr, Gaziantep, stanbul, zmir, Kars, Kastamonu, Konya, Tunceli, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Elmal Ky, 1023 m, 29.06.2011, M..Han, MARE 13987. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14008. Yresel Kullanl: a ) Yapraklar piirilip yenerek, kabzla kar kullanlr (Buzluk). b ) Yapraklar, bir bezle boaza sarlarak, bademcik hastalklarnn tedavisinde kullanlr (Elmal).

61

PRIMULACEAE 6.35.Cyclamen coumMillervar.coum Glce bask-yuvarlak, pubesent, genellikle 3,5 cm apndan daha az genilikte, taban ksmndan kklenen kk yumrulu bitkiler. Yaprak k ve ilkbaharn erken devresinde ieklerden az nce ortaya kar, orbikular veya hemen hemen orbikular, tam veya hemen hemen tam, 2-5(-7) cm uzunlukta ve hemen hemen bu genilikte, donuk yeil veya genellikle st eitli mermerimsi damarl, kenarlar tam veya ou zaman dzensiz dili. Korolla ak veya koyu morumsu krmz, nadiren beyaz, loblar kulakksz, geri kvrk, ksa obtus veya yuvarlak, genellikle 10 mmden daha az, kenarlar tam veya nadiren bir ksm dili, taban belirgin koyu bir leke ile iaretlenmi, kk, beyaz veya ak pembe gze benzer bir leke tarafndan evrelenmitir. Stilus iinde veya ksaca tam. Meyve pediselleri utan kvrlr
Resim 29. Cyclamen coum var. coum

(Flora of Turkey 6:132).

Yresel Ad: Domuzava Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Amasya, Antalya, Bolu, Bursa, Hatay, stanbul, Kastamonu, Mula, Ordu, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Hanz Ky, 1350 m, 26.03.2012, M..Han, MARE 14436. Yresel Kullanl:
62

a ) Yumrular atete kzlendikten sonra, bir ipe geirilerek, menstrasyon dneminden sonra, vajina iine konularak, 1 hafta boyunca, ksrlk tedavisinde kullanlr (Buzluk).

63

RANUNCULACEAE 6.36.Ranunculus kotschyi Boiss. ok yllk, 25-50 cm uzunluunda bitkiler. Gvde dallanm plak veya yaykpiloz tyl.Taban yapraklar trisekt, segmentler kuneat, oblong eklinde derince blnm, loblar dili veya paral (nadiren oblong-lanseolat ve tam). Pednkller yuvarlak. Sepaller kuvvetlice geri kvrk. Petaller 7-18 mm boyutlarnda. Torus plak meyva hemen hemen dairemsi, kuvvetlice bask, yaklak 4 mm boyunda, hafife kaburga eklinde kntl; gaga engelli, 0.75-1.5 mm boyunda(Flora of Turkey 1:167). Yresel Ad: Mays iei, Yayla iei Trkiyede Kaytl Olduu ller: Artvin, Erzincan, Erzurum, Giresun, Kars, Kayseri, Sivas, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, amsaray Ky, 21.05.2011, M..Han, MARE 13788. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar dvlp, ezildikten sonra, iki gn boyunca bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (amsaray). Olumsuz Etki: Vcuda iki gnden fazla uygulanmas halinde cildi tahri ettii belirtilmitir. b ) Toprak st ksmlarsuda kaynatlp, buhar zerine oturularak, ksrlk tedavisinde kullanlr (Ovack).

64

RHAMNACEAE 6.37. Frangulaalnus Miller subsp.alnus

Resim 30. Frangula alnus subsp. alnus

al veya kk aalar, 2-5 m (nadiren daha az) uzunlukta. Yapraklar obovateeliptik, 3.5-8.5 cm, subakut, kte akuminat veya nadiren obtus, sadece damar koltuklarnn altndan bask ksa tyl, her iki yzde plak, yan damarlar 7-11 ift; gen srgnler bask pubesent, petiol 1-2 cm, pubesent. Meyve 6-10 mm apnda, olgunlatnda siyah (Flora of Turkey 2:525). Yresel Ad: Banito Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Artin, Bolu, Denizli, stanbul, Kastamonu, Kayseri, Konya, Ordu, Sakarya, Samsun, Trabzon, (Yozgat) Herbaryum rnei Kaytlar: B5Yozgat: Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14111. Yresel Kullanl:
65

a ) iekli dallar ile gvde kabuklar suda halandktan sonra, arpa unu ilave edilip hazrlanan lapa, bir bezle sarlarak, yara ve ban tedavisinde kullanlr (Belren).

66

ROSACEAE *6.38. Armeniaca vulgaris Lam. 15 mye kadar uzunlukta aalar; gvde kabuu gri-kahverengi, atlak; gen srgnler plak. Yapraklar genie ovat, 12 x 10 cm boyutlarna kadar, ince serrat, plak, genken nadiren ksa puberulent. iekler beyaz veya pembe, 2-3 cm apnda, hipantiyum ksaca silindirik. Meyve az ok kresel, 2.5-5 cm apnda, beyazms, sar veya turuncu, ince pubesent veya az ok plak; ekirdek dz (Flora of Turkey 4:20). Yresel Ad: Kays Trkiyede Kaytl Olduu ller: Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14494. Yresel Kullanl: a ) Meyvesi, dorudan yenerek, kabzla kar kullanlr (Dikmest)

67

ROSACEAE 6.39. Crataegus microphylla C. Koch 4 mye kadar uzunlukta allar; dikenler ok sayda, 0.5-1.2 cm uzunluunda. Yapraklar verimli srgnler zerinde genie ovat. 1-3 x 1-2.8 cm boyutlarnda, verimsiz srgnler zerinde 5 cm uzunlukta, tabanda hemen hemen trunkat veya genie kuneat, nce her iki yzde zellikle damarlar zerinde ve st dzeyin kenarlarnda tyl, daha sonra plak; loblar 3-5 (-7) adet, laminann 2/3- 3/4ne kadar yarlm; akut veya obtus, dentat veya krenat; petioller 0.5-2.5 cm uzunluunda; sepaller akut; stilus 1. Meyve parlak krmz, uzam elipsoitten armut ekline kadar deien ekillerde, nadiren kremsi, 9-12 x yaklak 6 mm boyutlarnda, gen olduu zaman piloz tyl; sepaller meyvede dik olarak kalc (Flora of Turkey 4: 146). Yresel ad: Al Trkiyede kaytl olduu iller: Ankara, Artvin, Eskiehir, Kastamonu, Sakarya, Samsun, Sinop, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 10.05.2011, M..Han, MARE 13764. Yresel kullanl: a ) Meyvelerinden hazrlanan infzyon, dahilen, nefes darlna kar kullanlr (Buzluk) .

68

ROSACEAE 6.40.Crataegus tanacetifolia(Lam.) Pers. Seyreke dikenli, 8-10 m uzunlukta, dik al veya kk aalar. Yapraklar obovattan rombik ovata kadar deien ekillerde, 1.5-2.5(-5) x 1.5-2.5 cm boyutlarnda, taban kuneat, yeil, villoz, alt yzde olduka youn; loblar 3-7(-9), derince dik derin dili, verimsiz srgnlerde hemen hemen orta damara kadar paral, glandl-serrat; petioller 3-10 mm. Korimbuslar 4-8 iekli. iekler beyaz, 2-2.5 cm apnda; sepaller geni, genimsi, meyve zamannda geri kvrk, stilus 5. Meyve sar, bazen krmz ile renklenmi, kresel, 2 cm apnda. Bilhassa taban ve u ksmlarnn yaknlarnda pubesent. Meyve ekirdei 5 (Flora of Turkey 4: 135). Yresel Ad: Al Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ankara, Bolu, Erzincan, Eskiehir, Kastamonu, Malatya, Samsun, Sivas, (Yozgat), Zonguldak, (Trkiyede endemik). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13970. Kadehri, Elmaliftlii Ky, 1451 m, 19.06.2011, M..Han, MARE 13984. Yresel Kullanl: a )Yaprakl dallarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlna kar kullanlr (Elmaliftlii). b ) Yapraklar ile ieklerinden hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide

rahatszlklarnn giderilmesinde ve kolesterol drmek amacyla kullanlr (Dikmest).

69

ROSACEAE *6.41. Cydonia oblonga Miller Byk allar veya 8 mye kadar uzunlukta aalar. Srgnler genken seyreke tomentoz, daha sonra plaklar. Yapraklar ovattan oblonga kadar deien ekillerde veya bazen az ok dairemsi, 10 x 7 cmye kadar olan boyutlarda, tam, nce her iki yznde beyaz-tomentoz, daha sonra stte plak ve altta ska villoz; yaprak sap 12 cm uzunluunda. iekler 4-6 cm apnda, sepaller glandl, dentat, geri kvrk. Meyve armut eklinde veya az ok kresel, (3-)5-12 cm, sarms, ho kokulu (Flora of Turkey 4:157). Yresel Ad: Ayva Trkiyede Kaytl Olduu ller: Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 22.06.2011, 1190 m, M..Han, MARE 13972. Yresel Kullanl: a ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, ksre kar ve balgam sktrc olarak kullanlr (Dikmest).

70

ROSACEAE 6.42.Prunus divaricataLedeb subsp.divaricata 10 mye kadar uzunlukta dikensiz veya dikenli kk aalar veya allar. Yapraklar 4-6(-10) x 2-4(-6) cm boyutlarnda, ovat-eliptikten obovata kadar deien ekillerde, krenat-serrat, srgnleri plak veya orta damarnn alt ksmnda pubesent. Yaprak saplar 2 cmye kadar uzunlukta, glandsz. iekler beyaz, yapraklardan nce oluur, 2.5 cmye kadar apta; pediseller halindeyken 2 cmye kvrk. kadar Drupalar uzunlukta; sepaller olgun iekler sarkk, kremsiden ovoid-oblonga kadar deien ekillerde, 15-30 mm apnda, sar veya krmzdan mora kadar deien renklerde; ekirdek dz veya trtkl (Flora of Turkey 4:11). Yresel Ad: Da erii Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ar, Ankara, Aydn, Bitlis, Bursa, anakkale, Eskiehir, Gmhane, Hakkari, Kars, Kastamonu, Ktahya, Mardin, Manisa, Sivas, Tokat, Trabzon, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14328. Yresel Kullanl: a ) Meyveleri gnde 6-7 adet yenerek, kan ekerini drmek amacyla
71 Resim 31. Prunus divaricata subsp. divaricata

kullanlr (Buzluk).

ROSACEAE 6.43.Prunus spinosaL. subsp.dasyphylla(Schur) Domin Dikenli, srgnleri pubesent allar veya kk aalar. Yapraklar 5 x 25 cmye kadar boyutlarda, obovattan eliptie kadar deien ekillerde, krenatserrat, stte az ok plak, altta pubesent. Yaprak saplar 1 cmye kadar uzunlukta. iekler beyaz, 1(-2) adet, yapraklardan nce oluur, kadar sepaller yaklak uzunlukta, siliat, 1.5 cm apnda. Pediseller 1 cmye pubesent; veya plak

pubesent. Drupalar dik, kresel, 1015 mm apnda, mavimsi siyah, pruinoz, etli, yeil, eki; endokarp dz veya hafife przl ( Flora of Turkey 4:9).

Resim 32. Prunus spinosa subsp. dasyphylla

Yresel Ad: Gvem Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Amasya, Ankara, Balkesir, anakkale, Edirne, stanbul, Kars, Krklareli, Kocaeli, Ktahya, Manisa, Sinop, Sivas, (Yozgat), Zonguldak. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14488. Yresel Kullanl: a ) Meyvesi, dorudan yenerek kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Dikmest).

72

ROSACEAE 6.44.Rosa canina L. (0.5-)1.5-3.5(-7) m uzunluunda, dik, bazen trmanc allar. Dikenler olduka kaba yapl, az ok kvrk, bask genilemi tabanl, az ok birbirine benzer ekilde, bazen dikenler yok. Yapraklar yeil; folioller 5-7 adet, dar eliptikten genie ovata kadar deien ekillerde, 1-4.5 x 0.8- 3.5 cm boyutlarnda, obtus veya akut, tabanlar yuvarlaktan kuneata kadar deien ekillerde, plak veya pubesent, altta damarlar zerinde bazen glandl, tek veya ift serrat, bazen glandl ift serrat, diler belirgin, ounlukla uzun ve akut, her bir kenarnda 17-20 dentat; stipulalar dar veya geni, ounlukla uzun, dz kulakkl. iekler tek veya 2-15 adet iek bir arada; brakteler ounlukla geni. Pediseller 1-2.5(-4.5) cm uzunluunda dz veya glandlhispid. Sepaller ovat, ounlukla olduka ksa, genilemi tepeli, d sepaller pennatifit, darca veya genie lanseolat, tam veya glandl-dentat loblu, plak, pubesent veya bazen altta glandl, ounlukla geri kvrk ve iek atktan sonra dc. Petaller 3 cmye kadar uzunlukta, beyaz, soluk veya koyu pembe. Stilus ounlukla uzun, da tam, ounlukla plak veya seyrek tyl, bazen villoz, stigma ba az ok gevek, kresel veya konik. Disk geni, konik, az dar. Hipantiyum ovoidden kresele kadar deien ekillerde, 1-2.5(3) cm uzunluunda, sarms-krmz veya krmz renkli, ge olgunlar (Flora of Turkey 4:124). Yresel Ad: Kuburnu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Afyon, Ar, Ankara, Antalya, Artvin, Balkesir, Bitlis, Bolu, anakkale, orum, Elaz, Hakkari, Isparta, stanbul,
73 Resim 33. Rosa canina

Kahramanmara, Kars, Kastamonu, Konya, Ktahya, Mardin, Nide, Ordu, Sivas, Tekirda, Trabzon, Yozgat. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Elmaliftlii Ky, 1451 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13982. Kadehri, Elmalt Ky, 1084 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 13989. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14013. Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14493. Yresel Kullanl: a ) Meyvelerinden hazrlanan dekoksiyon, sabah-akam 1 su barda iilerek astm tedavisinde, nefes darlna ve ksre kar kullanlr (Buzluk, Elmalt). b ) Meyvelerinden hazrlanan dekoksiyon, sabahlar 1 su barda iilerek, kan ekerini drmek amacyla kullanlr ( Buzluk). c ) Meyvelerinden hazrlanan marmelat, sabahlar a karnna 1 yemek ka yenilerek, hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk). d ) Bitkinin dallar eik konumda bir soba borusuna koyulup etraf stlp, toplama kabnda biriken zsuyu, haricen, yara tedavisinde kullanlr (Yank). e ) Meyvelerinden hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Dikmest).

74

SALICACEAE *6.45.Populus x canescens (Aiton) Sm. 30(-40) mden daha fazla uzunlukta aalar. Uzun srgnlerindeki yapraklar deltat-ovat, kordat, alt yz gri tomentoz. Ksa srgnlerindeki yapraklar hemen hemen orbikulardan ovata kadar deien ekillerde, az ok plaklaan. Stamenler 815 (Flora Europaea 1:65). Yresel Ad: Kavak Trkiyede Kaytl Olduu ller:Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Derbent Ky, 920 m, 29.06.2011, M..Han, MARE 13978. Yresel Kullanl: a ) Gvde kabuuyaklp kl, haricen, uyuz tedavisinde kullanlr (Derbent).

75

SALICACEAE 6.46. Salix alba L. 30 mye kadar uzunlukta aalar; kabuk derince atlak, grimsi. Srgnler ince, dik veya sarkk, balangta soluk zeytini yeil daha sonra kahverengimsi veya kzlms, krlgan deil, dar bir ta oluturur. Genken bask-ipeksi beyaz tyl daha sonra az ok plak; tomurcuklar lanseolat-oblong, yandan bask, akut, 6 x 1.5-2 mmye kadar boyutlarnda, bask ipeksi beyaz tyl. Yapraklar az ok darca lanseolat, ounlukla geniliinin yaklak 6-7 kat uzunlukta, 5-10 x 1-3 cm boyutlarnda, az ok uzun akuminat, ince serrat, genken her iki yzde bask ipeksi tyl, daha sonra st yz az ok plak; yaprak sap 5-12 mm, srgn zerindeki izi geni V eklinde, glandsz. Stipulalar kk, lanseolat, erken dc. Amentumlar yaprakl saplar zerinde, sk, silindirik, ounlukla iki eeyli, ekseni ska pubesent; anterler olumadan nce erkek amentumlar 25-50 x 2-4 mm boyutlarnda, stamenler 2, filamentler tabana doru tyl, anterler 0.5-0.6 mm; dii amentumalar 3.5 x 0.6 cm boyutlarnda, seyrek, nektaryumlar 1 veya 2 adet, ovaryum ovoid-konik, obtus, plak; meyve pediselleri 0.2- 0.8 mm, az ok nektaryumlara eit ( Flora of Turkey 7: 704). Yresel Ad: St Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Antalya, Balkesir, Bitlis, orum, Elaz, Erzurum, Eskiehir, Giresun, Hakkari, Isparta, el, stanbul, zmir, Konya, Ktahya, Mula, Rize, Samsun, Sivas, Tekirda, Trabzon, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat, Kadehri, Yank Ky, 911 m, 10.05.2011, M..Han, MARE 13778. Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13975. Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 13998. Yresel Kullanl: a ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, damar sertliine kar kullanlr (Yank).
76

b ) Gvde kabuklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, ar kesici olarak kullanlr (Yank). c ) Yapraklar suda kaynatldktan sonra, bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Belren). d ) Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Dikmest). Karm 2: Yapraklar(1-2 kg) ile Hypericum perforatumun(1-2 kg) tamam suda kaynatlp, lk haldeyken bir mddet iine oturularak (gnde 1 kez, 3 gn), hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk).

77

SCROPHULARIACEAE 6.47. Verbascum glomeratum Boiss. 50-200 cm uzunlukta, indementum sert ve kaba, bask, sarms stellat-tomentoz, glandsz iki yllk bitkiler. Gvde kuvvetli, silindirik, az ok uzunlamasna izgili, genellikle dallanm. Taban yapraklar lanseolattan obovat-oblonga kadar deien ekillerde, 10-35 x 2.5-12 cm boyutlarnda, tam, akut-akuminat, petiol kanatl, 1-10 cm; gvde yapraklar benzer fakat daha kk, sttekiler ovattan genie kordata kadar deien ekillerde akuminat, hemen hemen ampleksikaul. iek kurulu dallanm, geni bir panikula oluturur, 2-4(-7) iekli az ok gevek kmeler halinde. Brakteler orbikular veya genie ovat-akuminat, pediseller yaklak 5mm, brakteoller ovat. Kaliks 7-12 mm, loblar linear-lanseolat, akut. Korolla sar, 30-40 mm apnda, tp 2.5-3.5 mm, effaf glandlar tamaz, d tarafta Stamenler reniform, genilemi kadar ovat, 6-7 ve stellat-tomentoz. 5, anterler filamentler aada

birlemi, anterler tepesine beyazms-sar x 5-6 mm stellatynms. Kapsula genie boyutlarnda, 567). Yresel Ad: Srkuyruu
78

tomentoz (Flora of Turkey 6:

Resim 34. Verbascum glomeratum

Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Amasya, Ankara, Antalya,Bilecik, ankr, Denizli,Gaziantep, zmir, Konya, Malatya, Manisa, Sivas, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14001. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14011. Yresel Kullanl: a ) iek ve iekli dallarndan hazrlanan infzyon,dahilen, mide

rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Buzluk). b) iekleri bal ile kartrlp, yenerek ksre kar kullanlr (Yank).

c ) Yapraklar suda halandktan sonra, bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Buzluk).

79

SOLANACEAE 6.48.Hyoscyamus niger L. Glandl-villoz tyl bir veya iki yllk otsu bitkiler. Gvdeler 20-100 cm uzunluunda. Yapraklar ovat-oblongtan oblong-lanseolata kadar deien ekillerde, 5-25 cm, loblar genimsi-lanseolat, akut, tabandaki yapraklar altta ksa bir sap halinde daralm, gvde yapraklar sapsz, ampleksikaul. Kaliks 15-20 mm, meyve zamannda 20-40 mm, orta ksmnda daralm, ikin ksm ska tyl, batc dili. Korolla donuk sar, mor ams yapl, korolla boaz koyu mor, nadiren tamamen soluk renkli, 25-35 mm. Stamenler korolla dna tamam. Anterler mor (Flora of Turkey 6:454). Yresel Ad: Di otu Trkiyede Kaytl Olduu ller: Ar, Amasya, Ankara, Aydn, Bolu, anakkale, Erzurum, Eskiehir, Hakkari, Isparta, stanbul, Kahramanmara, Kars, Kastamonu, Krklareli, Kocaeli, Ktahya, Mula, Nide, Ordu, Siirt, Trabzon, Tunceli, Urfa, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14000. Yresel Kullanl: a ) ieklerinden hazrlanan dekoksiyon, gargara yaplarak, di arsna kar kullanlr (Yank). b ) Tohumlar suda kaynatlp, buhar haricen, di ve gzlerde sinek larvalarndan oluankurtuklar drmek amacyla kullanlr (Yank).

80

SOLANACEAE 6.49.Hyoscyamus reticulatus L.

Resim 35. Hyoscyamus reticulatus

Bir veya iki yllk, glandl-pubesent otsu bitkiler. Gvde dik, 40-60 cm uzunluunda. Tabandaki ve gvdenin alt ksmndaki yapraklar sapl, oblong veya oblong-lanseolat, pennatipartitten pennatisekte kadar deien ekillerde, lamina 5-15 cm, yaprak sap lamina uzunluunun yarsndan daha uzun deil. Gvdenin st ksmndaki yapraklar sapsz, pennatipartit, loblu veya tam. Kaliks 10-20 mm, meyve zamannda 20-30 mm, orta ksmnda daralmam, diler sivri ulu, batc, yayk veya geri kvrk. Korolla nce soluk sar, sonra koyu as damarl morumsu meneke renkli, 20-30 mm, hemen hemen kampanulat. Stamenler korollann iinde. Anterler sar (Flora of Turkey 6:454). Yresel ad: Di otu, Knack,

81

Trkiyede kaytl olduu iller: Ar, Ankara, Artvin, Bolu, Burdur, anakkale, orum, Erzincan, Eskiehir, Gmhane, Hatay, Isparta, stanbul, zmir, Konya, Malatya, Nide, Siirt, Sivas, Urfa, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 13997. Yresel kullanl: a ) ieklerinden hazrlanan dekoksiyon, gargara yaplarak, di arsna kar kullanlr (Yank). b ) Tohumlar suda kaynatlp, buhar di ve gzlerde sinek larvalarndan oluankurtuklar drmek amacyla kullanlr (Yank). c ) Kurutulmu bitki atete yaklp, kan duman, haricen, gzler ve dilerde sinek larvalarndan oluan kurtuklar drmek amacyla kullanlr (Seyhan).

82

ULMACEAE 6.50.Ulmus glabra Hudson 35-40 m uzunlukta kk srgnleri olmayan aalar. Srgnler nispeten sert zellikle genken az ok hispid. Yapraklar 16(-24) x 8(-12) cm boyutlarnda, genie obovattan eliptie kadar deien ekillerde, st ksmlar 3 loblu, uzun kuspidat veya akuminat, derince serrat, st skabrit, alt yz kabaca veya hafife pubesent. Petiol ok ksa ve laminann uzun tarafnn aurikulat taban ile az ok rtlmektedir. Samara genie obovattan eliptie kadar deien ekillerde, 2.5-3 cm, plak veya orta ksmlar bazen pubesent; tohum samarann ortasnda (Flora of Turkey 7:646). Yresel Ad: Kara aa Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Artvin, Balkesir, Bolu, Bursa, Hatay, Isparta, stanbul, Kayseri, Ktahya, Mu, Samsun, Sinop, Trabzon, Yozgat, Zonguldak. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 22.06.2011, M..Han, MARE 13971. Yresel Kullanl: a )Gvde kabuu suda kaynatldktansonra, bir bezle sarlarak, ban tedavisinde kullanlr (Dikmest).

83

UMBELLIFERAE 6.51.Eryngium campestre L. var. virens Link Gvde tabannda lifli, sert yapl, otsu ok yllk bitkiler. Gvde ounlukla tek, 30-60 cm uzunluunda, yuvarlak, ortasndan itibaren genie dallanm. Taban yapraklar kalc, dtan genimsi-ovat, 10-25 x 10-18 cm boyutlarnda, derimsi, ounlukla ternat, primer segmentler bipennatifit, loblar ve kanatl ana eksen dikenlidentat (gen yapraklar basitten foliollye kadar deien ekillerde). Gvde yapraklar daha kk, ortadaki ve sttekiler geni, hemen hemen gvdeyi sarc, taban dikenli kenarl. iek kurulundakiler ounlukla 3 paral. iek kurulu sarms-yeil, genie korimbusa benzer ekilde ok dallanm; kapitulumlar ok sayda, ovoid-kresel subulat ekilde, 7-13 mm doru apnda. Brakteler 5-6 adet, linear(tabandan tepeye daralm), az ok yzl, ounlukla 1-2 mm geniliinde, ok belirgin olmayan ounlukla sepallerden lanseolat, akut as tam. damarl, uzun, pullarla kenarlar tam, merikarplar kuatlm
Resim 36. Eryngium campestre var. virens

Brakteoller

(Flora of Turkey 4:303).

Yresel Ad: eker dikeni, eker kangal Trkiyede Kaytl Olduu ller: Afyon, Amasya, Ankara, Bitlis, Bolu, Bursa, anakkale, Elaz, Hatay, Isparta, el, stanbul, zmir, Kayseri, Krklareli, Konya, Ktahya, Mardin, Mu, Sivas, Trabzon, Urfa, (Yozgat).
84

Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Yank Ky, 911 m, 18.06.2011, M..Han, MARE 14104. Kadehri, Belren Ky, 1091 m, 04.07.2011, M..Han, MARE 14116. Yresel Kullanl: a ) Gen krpe gvdesi, dorudan yenerek, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (Yank). b ) Gen krpe gvdesi, dorudan yenerek, nefes darlna kar kullanlr (Belren).

85

UMBELLIFERAE *6.52.Petroselinum crispum (Miller) A.W. Hill plak, iki yllk bitkiler. Gvde dik, yuvarlak, izgili, 50-80 cm uzunluunda. Yapraklar dtan genimsi-ovat, 3-10 x 2-7 cm boyutlarnda, plak; paralar kuneat-obovattan lanseolat-lineara kadar deien ekillerde, ounlukla dzensizce krenat loblar tayan derince blmeli. iek kurulu panikulat-korimbus, hemen hemen birbirine eit, 1.5-4 cm uzunluunda; brakteler 1-3 adet, subulat, 3-7 mm uzunluunda, tam veya 3 paral; brakteoller 5-8 adet, subulat, kk. Merikarplar 2.5-3 x 0.5 mm boyutlarnda, olgunlukta hafife kavisli (Flora of Turkey 4:423). Yresel Ad: Maydanoz Trkiyede Kaytl Olduu ller: Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Dikmest Ky, 1190 m, 21.06.2011, M..Han, 13973. Yresel Kullanl: a )Yapraklarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, mide

rahatszlklarnngiderilmesinde ve iltihapl idrar yollar hastalklarnntedavisinde kullanlr (Dikmest).

86

URTICACEAE 6.53. Urtica dioica L. Yaygn, kkl, 30-150 cm uzunluunda, ok yllk otlar. Yapraklar genie ovattan darca lanseolata kadar deien ekillerde, 4-11 x 3-10 cm boyutlarnda, kenarlar keskin veya kabaca dentat, akuminat. Dioik. Erkek ve dii iek kurulu birbirine benzer ekilde, yaklak olarak 8 cmye kadar uzunlukta, ok dallanm. Dii iekler belirgin morumsu fra eklinde stigmal; periant segmentlerinin iteki ifti olgunlukta yaklak olarak 1.5 mmye kadar byme gsterir, ovat, tm yzeyi piloz (Flora of Turkey 7:635). Yresel Ad: Isrgan Trkiyede Kaytl Olduu ller: Adana, Ankara, Antalya, Balkesir, Bitlis, Bolu, Elaz, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Hakkari, stanbul, zmir, Kars, Konya, Nide, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Ovack Ky, 1267 m, 21.06.2011, M..Han, MARE 13979. Elmaliftlii Ky, 1451 m, 19.06.2011, M..Han, MARE 13986. Yresel Kullanl: a ) Kurutulmu bitkiden hazrlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlna kar kullanlr (Ovack). b ) Toprak st ksmlar bir miktar suda piirildikten sonra iine buday unu ilave edilerek hazrlanan lapa, bir bezle sarlarak, yara ve ban tedavisinde kullanlr (Belren).
87 Resim 37.Urtica dioica

Karm 3: Bitkinin toprak st ksmlar ile Malva neglectann toprak st ksmlar suda halandktan sonra iine arpa unu ilave edilerek hazrlanan lapa, bir bezle dize sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Elmaliftlii).

88

URTICACEAE 6.54. Urtica urens L.

10-60 cm uzunluunda; dallanm gvdeli tek yllk monoik otlar. Yapraklar ovat veya eliptik, keskince ve kabaca dentat, tepede obtus veya ksaca akuminat. Spikalar yaklak olarak 1 cmye kadar uzunlukta, sk, yaprak koltuunda, alt ksmnda seyrek, st ksmnda skk yapl, erkek ve dii iekler ok sayda. Dii ieklerin periant segmentlerinin iteki ifti meyve zamannda byr, kenarlar boyunca piloz, orta ksmnda az ok plak, kordat-ovat, yaklak olarak 2 mm uzunluunda (Flora of Turkey 7:635). Yresel Ad: Isrgan Trkiyede Kaytl Olduu ller: Bursa, Erzurum, Gmhane, el, stanbul, zmir, Nide, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat:Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 09.04.2011, M..Han, MARE 13740. Kadehri, aa Ky, 955 m, 23.04.2011, M..Han, MARE 13750. Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011 M..Han, MARE 14002. Yresel Kullanl: a ) Toprak st ksmlar, haricen, yara ve romatizma tedavisinde kullanlr (Buzluk). b ) Toprak st ksmlarndan hazrlanan dekoksiyon, dahilen, iltihapl bbrek hastalklarnn tedavisinde kullanlr (Buzluk). c ) Toprak st ksmlar kurutulduktan sonra toz haline getirilip bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Yank). d ) Toprak st ksmlar kurutulduktan sonra toz haline getirilir, yourtla birlikte yenerek, kan ekerini drmek amacyla kullanlr (aa).

89

e ) Toprak st ksmlar, suda halandktan sonra, bir bezle sarlarak, romatizma tedavisinde kullanlr (Buzluk).

90

VITACEAE *6.55. Vitis vinifera L. Gvdeleri uzun, odunsu, trmanc, yapraklar karlkl tendrilli dioik bitkiler. Yapraklar dc, palmat loblu, tabanda kordat, kabaca dentat, erkek bitkinin yapraklar ounlukla dii bitkilerden daha derince loblu, genken alt yz ounlukla tomentoz. iekler hermafrodit, byk. Meyve 6-22 mm uzunluunda, tatl, yeil, sar, krmz veya siyahms-mor renkte ve az tohumlu (bazen yok), tohumlar uzun gagal (Flora of Turkey 2:522). Yresel Ad:zm Trkiyede Kaytl Olduu ller:Trkiyede yetitirilen bir bitkidir. Herbaryum rnei Kaytlar:B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 23.04.2012, M..Han, MARE 14486. Yresel Kullanl: a )Meyvelerinden hazrlanan pekmez, gnde bir kez, en az bir ay barda iilerek, kanszla kar kullanlr ( Buzluk). b )Meyvelerinden hazrlanan pekmez, tahinle kartrlp, 10-15 gn boyunca, gnde 3 kez, yemeklerden nce bir yemek ka yenerek, mide rahatszlklarnn giderilmesinde kullanlr (Buzluk).

91

ZYGOPHYLLACEAE 6.56.Peganum harmala L. 30-70 cm uzunluunda, odunsu ksmdan ykselen salam gvdeli, dik, ok yllk plak otlar. Yapraklar alternan, kk dc stipulal, dzensiz paral, linear, lanseolat veya darca eliptik segmentli. iekler tek, ounlukla yapraklar karsnda. linear, yeil, Sepaller yaprak

segmentlerine benzer ve bazen dzensiz olarak paral arasnda beyaz, ounlukla mm. Kapsula ve sepallerin bir kk

epikaliks vardr. Petaller eliptik, hafife hafife

sepalleri aar, 10-13(-19) sapl, genie obovoid veya kremsi, lokulisit, yaklak 8 x 8 mm boyutlarnda (Flora of Turkey 2:494). Yresel Ad: zerlik Trkiyede Kaytl Olduu ller: Amasya, Bolu, Burdur, anakkale, Denizli, Elaz, Erzincan, Eskiehir, stanbul, zmir, Kahramanmara,Kars, Kastamonu, Kayseri, Konya, Mardin, Nide, Urfa, Van, (Yozgat). Herbaryum rnei Kaytlar: B5 Yozgat: Kadehri, Buzluk Ky, 903 m, 17.06.2011, M..Han, MARE 14012. Yresel Kullanl:
92 Resim 38. Peganum harmala

a ) Toprak st ksmlar yaklp, kan duman tts halinde, epilepsi krizlerine kar kullanlr (Buzluk). b ) Meyvesi bir ay boyunca, gnde bir adet su ile yutularak, hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk). c ) Toprak st ksmlar suda kaynatlp, kan buharna oturarak, hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk).

93

ZEL BTKSEL KARIIMLAR

KARIIM-1:Berberis

crataeginann

tm

suda

kaynatldktan

sonra

yumuatlm ksmlar ileJuglans regiann dvlm tohumlar kartrlp, bir bezle sarlarak, yara ve kesik tedavisinde kullanlr (Ovack). KARIIM-2:Hypericum perforatumun tamam (1-2 kg) ileSalix albann yapraklar (1-2 kg), suda kaynatlp, lk haldeyken bir mddetiine oturularak (gnde 1 kez, 3 gn), hemoroidlere kar kullanlr (Buzluk). KARIIM-3:Malva neglectann toprak st ksmlar ile Urtica dioicann toprak st ksmlar, suda halandktan sonra arpa unu ilave edilerek hazrlanan lapa, bir bezle dize sarlarak romatizma tedavisinde kullanlr (Elmaliftlii).

94

7. TARTIMA VE SONU

Kadehri (Yozgat) yresinde, halk ilac olarak kullanld belirlenen bitkilerden 84 adet rnek toplanm; bu rneklerin tehisleri sonucu 56 tr bitkinin yrede halk ilac olarak hastalklara kar ve tedavide kullanld saptanmtr. Bitkiler yrede tek bana ve/veya karm halinde halk ilac olarak kullanlmaktadr. Yrede baz halk ilalar hazrlanrken st, ya, yourt, arpa unu, buday unu, bal gibi rnlerin ilave edildii ya da kartrld saptanm olup, bu maddelerin tedavi edici edici etkisi bulunmad dnlp, yardmc madde olarak kabul edilmitir. Geleneksel halk ilac olarak kullanld tespit edilen 56 trden, 48i yrede yabani olarak yetiirken, 8i ise yetitirilen bitkilerdir. Kadehri yresinde bitkiler en ok infzyon ve dekoksiyon halinde kullanlmaktadr. Kadehri yresinde halk ilac olarak kullanlan bitkiler, kullanllarna gre topluca deerlendirilmi ve tedavideki kullanm amacna gre aada belirtilen ekilde gruplara ayrlmtr (bitkiler metin iindeki numaralarna gre belirtilmi, karmlar K harfi ile gsterilmitir). Yara, ban ve kesiklerin tedavisinde (3,5,6,10,26,31,32,37,44,50,53,54,K1) Nefes darlna kar (2,10,22,24,29,39,40,44,51,53) Kan ekerinin drlmesinde (9,10,20,28,42,43,44,46,51,54) Romatizma tedavisinde (4,19,21,29,36,46,47,53,54,K3) Mide rahatszlklarnn giderilmesinde (1,15,22,24,28,40,44,47,52,55) ksre kar (4,10,30,41,44,47) Bronit tedavisinde (2,22,24,28) Hemoroidlere kar (11,44,56,K2) Kabzla kar (11,16,34,38) Ksrlk tedavisinde (13,14,35,36) Astm tedavisinde (22,24,44)
95

ltihapl bbrek hastalklarnn tedavisinde (16,29,54) Kolesteroln drlmesinde (8,10,40) Karn arsnn giderilmesinde (7,16) Gz ve azdaki kurtlar drmek iin (48,49) Safra kesesi rahatszlklarnn giderilmesinde (22,24) Az yaras tedavisinde (3) Ar kesici olarak (46) Alerji tedavisinde (23) Antihelmintik olarak (11) Bademcik ve boaz iliklerinde (34) Balgam sktrc olarak (41) Bbrek rahatszlklarnn giderilmesinde (17) Bbrek talarnn drlmesinde (33) Damar sertliine kar (46) Di arsnn giderilmesinde (48,49) Epilepsi krizlerinde (56) Et benlerinin drlmesinde (14) Gne arpmalarna kar (23) drar sktrc olarak (17) drar yollar iltihabnn giderilmesinde (52) shale kar (23) tahszla kar (23) Kanszla kar (55) Mide bulantsna kar (23) Nasrn yok edilmesinde (14) Sinzit tedavisinde (12) Tansiyon drc (27) Uyuz tedavisinde (45) Varis tedavisinde (25) Zatrre tedavisinde (10)

96

Yukardaki listeye gre yrede bitkilerden en ok yara tedavisinde, nefes darlna kar, kan ekerini drc olarak, romatizma tedavisinde ve mide rahatszlklarnn giderilmesinde yararlanlmaktadr. Kadehrinin bal bulunduu Yozgat ili kapsamnda almamz dnda herhangi bir aratrmaya rastlanmamtr. Yozgata komu olan illerde yaplm alt adet yresel etnobotanik aratrma bulunmaktadr: rgp (Nevehir) (13), Amasya (23), Yahyal (Kayseri) (24), Merzifon (Amasya) (25), Pnarba (Kayseri) (26), iekda (Krehir) (27). Bu aratrmalardan elde edilen bulgularla Kadehri yresinden elde edilen bulgular karlatrlm olup ortak bitkiler Tablo 1de sunulmutur. Bu tabloya gre geleneksel halk ilac olarak 5 yrede 1 ortak bitki, 4 yrede 3 ortak bitki, 3 yrede 14 ortak bitki ve 2 yrede 4 ortak bitki bulunmaktadr. Bu bulgulara gre ortak bitkilerden 7 yrede (Kadehri dahil) benzer kullanl olana rastlanmamtr. Yrede en ok bilinen ve en yaygn kullanm olan bitkiler: Malva neglecta, Plantago major subsp. major, Rosa canina, Salix alba, Teucrium polium, Tripleurospermum parviflorum, Urtica dioica, Urtica urens ve Viscum album subsp. albumdur. Hypericum perforatum bitkisi tek bana kullanlmayp sadece karm halinde kullanlan bir bitkidir. Yrede halk ilac olarak kullanlan bitkilerden Ranunculus kotschyinin toprak st ksmlarnn ciltte fazla bekletilmemesi gerektii uyarsn grtmz kimseler yapmtr. Yrede halk ilac olarak kullanlan Astragalus noeanus, Crataegus tanacetifolia, Salvia cyanescens ve Satureja wiedemanniana bitkilerinin Trkiyede endemik olan bitkiler olduklar saptanmtr.

97

Tablo 1. Kadehrinde yaptmz alma ile Yozgat evresindeki illerde yaplan etnobotanik aratrmalarn geleneksel halk ilac bitkileri bakmndan karlatrlmas ( kullanl benzer olmayanlar iareti ile belirtilmitir).

Ortak Kullanl Bitki ad Amasya (23) iekda (Krehir) (27) Merzifon (Amasya) (25) Pnarba (Kayseri) (26) rgp (Nevehir) (13) Yahyal (Kayseri) (24)

Achillea bierbestenii Allium sativum

Tansiyon drc Yara tedavisinde Tansiyon drc

Tansiyon drc

Armeniaca vulgaris Berberis crataegina Colutea cilicica Cyclamen coum var. coum Cydonia oblonga

Kabzla kar Yara tedavisinde

ksre kar

ksre kar, balgam sktrc

98


Bitki Ad Amasya (23) iekda (Krehir) (27) Merzifon (Amasya) (25) Pnarba (Kayseri) (26) rgp (Nevehir) (13) Yahyal (Kayseri) (24) DEVAM Ortak Kullanl

Cynodon dactylon var. dactylon Ecballium elaterium Elaeagnus angustifolia Eryngium campestre var. virens Euphorbia macroclada Hyoscyamus niger Hyoscyamus reticulatus Hypericum perforatum Juglans regia

Bbrek hastalklarnda Sinzit tedavisinde Sinzit tedavisinde Di ve gzdeki kurtlar dkmek Di arsna kar Di arsna kar Sinzit tedavisinde

99

DEVAM Bitki Ad Amasya (23) iekda (Krehir) (27) Mide rahatszlklarnda

Ortak kullanl Merzifon (Amasya) (25) Pnarba (Kayseri) (26) rgp (Nevehir) (13) Yahyal (Kayseri) (24)

Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Malva neglecta Bbrek hastalklarnda

Romatizma tedavisinde

Peganum harmala

Hemoroidlere kar

Hemoroidlere kar

Petroselinum crispum Plantago lanceolata Plantago major subsp. major Rosa canina Yara tedavisinde Yara tedavisinde

drar yollar iltihabnda

Yara tedavisinde

Yara tedavisinde

Yara tedavisinde

Yara tedavisinde

Hemoroidlere kar

Hemoroidlere kar, kan ekerini drc, mide rahatszlklarnda

100

DEVAM Bitki Ad Amasya (23) iekda (Krehir) (27) Merzifon (Amasya) (25)

Ortak kullanl Pnarba (Kayseri) (26) rgp (Nevehir) (13) tah ac tah ac, mide rahatszlklarnda, gne arpmalarnda Mide rahatszlklarnda Nefes darlna kar tah ac Yahyal (Kayseri) (24)

Rumex crispus Salix alba Teucrium polium

Thymus sipyleus subsp. rosulans Urtica dioica

Mide rahatszlklarnda Romatizma tedavisinde

Urtica urens

Romatizma tedavisinde Kan ekerini drc Kan ekerini drc Kanszlk

Viscum album subsp. album Vitis vinifera

Kanszlk

101

Baz bitkilerin, yrede tr ve cins ayrm yaplmadan ayn yresel isimle adlandrlp, benzer kullanlar olduu saptanmtr: Crataegus microphylla Crataegus tanacetifolia (Al), Hyoscyamus niger Hyoscyamus reticulatus (Di otu), Plantago lanceolata Plantago major subsp. major ( Ba yapra, Krkbahar), Satureja wiedemanniana Thymus sipyleus subsp. rosulans (Kekik) ve Urtica dioica Urtica urens (Isrgan). Baz bitkilerin ise ayn yresel isimle adlandrlmasna ramen kullanmlarnn farkl olduu saptanmtr: Achillea biebersteinii Achillea nobilis subsp. neilreichii (Eek otu) ve Urtica dioica Urtica urens (Isrgan). Halk ilac olarak kullanlan bitkilerden Malva sylvestris, Polygonum cognatum, Rumex crispus, Urtica urens ve U. dioica bitkilerinden yemek yapmnda yararlanld saptanmtr. Thymus sipyleus subsp. rosulans ve Satureja wiedemanniana bitkilerinden ise baharat olarak yararlanld belirlenmitir. Anabilim Dalmzda hazrlanan Bitkisel Halk lalar Aratrma Formu I (Anket Formu-1) ile ilgili olarak yrede 25 kii ile grlm olup grlen kiilerin hepsi yetikin ve krk yan zerindedir. Anabilim Dalmzda hazrlanan Bitkisel Halk lalar Aratrma Formu II (Anket Formu-2) kapsamnda, Kadehri yresinde bitkilerin kullanm yaygnl belirlenmeye allmtr. Ankete katlan 40 kiiden 24 tedavide bitkilerden yararlandn 16s ise yararlanmadn belirtmitir. Bitkilerden yararlanan 24 kiiden 22si 40 yan stndedir. Anketimizin sonucuna gre yrede halk arasnda bitkilerle tedavinin gnmzdede devam ettii anlalmtr. Kadehri yresinde halk hekimlii yapan birine rastlanmamtr. Yredeki almalarmz srasnda yerli halktan birok kiiyle grlm olup zellikle de yetikin ve yal insanlar seilmitir. Kylerdeki aratrmalarmzda halk ilalar hakknda bilgi sahibi kiilere ulalmaya alp ulalmad durumlarda da yaknlaryla grlmtr. Aratrma yresinde halk ilalar konusunda edinmi olduumuz bilgilerin gemiten gnmze kadar nesilden nesile aktarlarak geldii, fakat gnmzde bu bilgilerin iyi saklanmad ve yeterli nemin verilmedii
102

grlmtr. Sentetik ilalarn daha yaygn kullanlmas ve gelien salk sisteminden daha fazla yararlanlmas bunun nedenleri saylabilir. Kadehri yresinde yaptmz bu aratrma ile geleneksel halk ilac olarak kullanlan bitkilerle ilgili bilgiler saptanmtr ve bunlarla ilgili bilgiler derlenmitir. Bylece Kadehri yresi bu ynden ilk kez tannm olup, bu konudaki bilgilerin gelecek kuaklara aktarlmas salanmtr. Ayrca bu almada elde edilen bulgular modern tedavi alannda yaplacak eitli aratrmalara da kaynak olabilecektir.

103

8. EKLER
Ek 1 ANKET FORMU 1 MARMARA NVERSTES ECZACILIK FAKLTES FARMASTK BOTANK ANABLM DALI BTKSEL HALK LALARI ARATIRMA FORMU I Bitkinin ad: Aratrma yresi ( le/Ky): Grlen kii: Tarih: No:....... 1. Bitkinin yresel ad:...... 2. Bitkinin kullanm alan: nsan sal Hayvan sal 3. Bitkinin kullanlan ksm:... . 4.Bitkinin tedavideki kullanl amac:..... . 5. Bitkinin kullanm: Tek bana Karm halinde 6. Kullanl / Hazrlan yntemi : Dorudan nfzyon Dekoksiyon Lapa ( katk maddeleri :..........) Yak (..............) Dier:..) 7.Kullanl ekli : Dahilen Haricen Dier:.... ......... 8. Ya grubu : Bebek ocuk Yetikin kimse 9. Cinsiyet: Erkek Kadn 10. Kullanm dozu / ls : Gnde :....... 11. Kullanm zaman :a. A karnna Tok karnna b. Sabah le Akam 12.Kullanm sresi : .gn .hafta yileinceye kadar 13. Etkisi : Olumlu Olumsuz Az olumlu 14.Yan etki: Yok Var (aklaynz:...) 15. Bitkinin tedavi dnda kullanl amac:...... .... 16. Dier bilgiler:

104

Ek 2 ANKET FORMU 2 MARMARA NVERSTES ECZACILIK FAKLTES FARMASTK BOTANK ANABLM DALI BTKSEL HALK LALARI ARATIRMA FORMU II 1. Ailenizin eitli salk sorunlarnn giderilmesinde bitkilerden yararlanyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayr 2. Yararlandnz bitkileri nereden/nerelerden salyorsunuz? ( Bir veya daha ok iaretleme yapabilirsiniz. ) ( ) Kendi yaadmz ky ve evresinde yetien bitkileri kullanyoruz. ( ) Kendi yaadmz ilede yetien bitkileri kullanyoruz. ( ) lemiz dndan getirilen ve piyasada satlan bitkileri kullanyoruz. 3. Yararlandnz bitkiler hakknda bilgi vererek yrenizde yaptmz bilimsel aratrmamza yardmc olmak ister misiniz? ( ) Evet Adnz , soyadnz : ( ) Hayr 4. Eer yardmc olmak istiyorsanz;

105

9. KAYNAKLAR

1. 2. 3. 4. 5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Akerele O. (1992). WHO Guidelines for assesment of herbal medicines. Fitotreapia, LXIII:p99-p110. Tuzlac E. (2006). ifa Niyetine Trkiyenin Bitkisel Halk lalar. Alfa Yaynlar, stanbul, s.3-8 Tuzlac E. (2005). Bodrumda Bitkiler ve Yaam. Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul. Bulut G, Tuzlac E. (2009). Bozcaadann iekleri ve Yararl Bitkileri. Bozcaada Kaymakaml, stanbul, s. 7. Alparslan DF. (2003). Babaeski (Krklareli) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Arslan . (2005). Dereli (Giresun) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Bulut G. (2008). Bayrami (anakkale) Yresinde Etnobotanik Aratrmalar. M.. Salk Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Doan A. (2008). Ovack (Tunceli) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Emre G. (2003). Ezine (anakkale) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Erol MK. (1995). Eirdir (Isparta) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Eryaar P. (1998). Gnen (Balkesir) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Sadkolu E. (2003). Koarl (Aydn) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). enkarde . (2010). rgp (Nevehir) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Tolon Fenerciolu E. (1996). ile (stanbul) Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Yazcolu A. (1994). Trabzon Yresinin Geleneksel Halk lac Olarak Kullanlan Bitkileri. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof. Dr. Ertan Tuzlac). Davis PH. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 19, Edinburgh University Press, Edinburgh. 106

17. Gner A, zhatay N, Ekim T, Baer KHC. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh. 18. Tutin TG, Burges NA, Chater AO, Edmondson JR, Heywood VH, Moore DM, Valentine DH, Walters SM, Webb DA. (2002). Flora Europea Vol 1, Cambridge University Press, Cambridge. 19. Fiori A. (1993). Iconographia Florae Italicae, Firenze, (Reprint, Bologna 1981). 20. Tuzlac E. (2010). Trkiyenin Bahe Bitkileri ve Kent iekleri. Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul. 21. Strearn WT. (1973). Botanical Latin, Davis & Charles (Holdings) Limited Newton Abbot Devon. 22. Baytop A. (1998). Botanik Klavuzu. .. Basmevi ve Film Merkezi, stanbul. 23. Alpnar K. (1979). Amasya Yresi Bitkilerinin Yerli Ad ve Kullanllar, Bitki 6:s243s249. 24. Bac Y. (2000). Aladalar (Yahyal, Kayseri) ve evresinin Etnobotanik zellikleri, Ot Sistematik Botanik Dergisi, 7(1), s89-s94. 25. Ezer N, Mumcu Arsan . (2006). Folk Medicines in Merzifon (Amasya), Turk J Bot 30: p223-p230. 26. zkan AM, Koyuncu M. (2005). Traditional Medicinal Plants Used in Pnarba Area (Kayseri-Turkey). Turkish J. Pharm. Sci., 2 (2), p63-p82. 27. Vural M, Karavelioullar FA, Polat H. (1997) iekda (Krehir) ve evresinin Etnobotanik zellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 4 (1), s117-s124.

107

10. ZGEM
Kiisel Bilgiler Ad Doum Yeri Uyruu E-mail Eitim Dzeyi Mezun Olduu Kurumun Ad Doktora/Uzmanlk Yksek Lisans Lisans Lise Marmara niversitesi Eczaclk Fakltesi Eczaclk Blm Zile Dinerler 75.Yl Anadolu Lisesi 2007 2003 Mezuniyet Yl Muhammed hsan Zile T.C. hanihsan@hotmail.com Soyad Doum Tarihi TC Kimlik No Tel Han 01/02/1985 10929080076 5052414385

Deneyimi (Sondan gemie doru sralayn) Grevi 1. 2. 3. Yabanc Dilleri ngilizce Okuduunu Anlama* orta Konuma* orta Eczac Kurum Hanzade Eczanesi Sre (Yl - Yl) 2007-2012 Yazma* Orta

* ok iyi, iyi, orta, zayf olarak deerlendirin Yabanc Dil Snav Notu # KPDS DS IELTS TOEFL IBT TOEFL PBT TOEFL CBT FCE CAE CPE

# #

Baarlm birden fazla snav varsa, tm sonular yazlmaldr KPDS: Kamu Personeli Yabanc Dil Snav; DS: niversiteleraras Kurul Yabanc Dil Snav; IELTS:

International English Language Testing System; TOEFL IBT: Test of English as a Foreign Language-InternetBased Test TOEFL PBT: Test of English as a Foreign Language-Paper-Based Test; TOEFL CBT: Test of English as a Foreign Language-Computer-Based Test; FCE: First Certificate in English; CAE: Certificate in Advanced English; CPE: Certificate of Proficiency in English Saysal ALES Puan (Dier) Puan Bilgisayar Bilgisi Program Microsoft Office 88.640 Eit Arlk 87.045 Szel 84.964

Kullanma becerisi orta

*ok iyi, iyi, orta, zayf olarak deerlendirin

108