LAHYAT FAKLTES DERGS 16:1 (2011), SS.45-70.

TIP VE TIBB-I NEBEV HAKKINDA MUSIR ALIMALAR (BBLYORAFYA DENEMES)

Modern Studies About Medicine and Prophets Medicine Biblography of Essay

Do. Dr. Veli ATMACA Frat niversitesi lahiyat Fakltesi e-posta: vatmaca@firat.edu.tr

zet: Tbb- Nebevye dair klasik eserler listesinden sonra musr (ada) almalar bibliyorafyasnn hazrlanmas, hem konunun ne derece ilgi grdn hem de ne lde ciddiyetle incelendiini anlamamz bakmndan gerekli grlmtr.Yaplan derleme neticesinde arzu edilen ilgiyi grmedii anlalan Tbb- Nebev alannn, bundan byle bir proje kapsamnda ya da bir heyet tarafndan incelemeye alnmas faydal olacaktr. Anahtar Kelimeler: Tbb- Nebev, Tabibler Tabakt, Rukye, Tp Tarihi Abstract: It is needed necessary both the importance of the subject and its interest, its severity to prepare the biblography of modern studies after the list of Prophets medicine of classical pieces.It is going to be useful to be explored the Prophet Medicine by a council or a Project because of being understood as having done the compilation that Prophet Medicine isnt showned intersted in it is desired. Key words: the Prophet Medicine, Doctors biblography, Praying treatment, Medicine History.

Do. Dr. Veli ATMACA 64 ____________________________________________________________________________

GR eitli ilim ve sanat dallarnda aratrma yapmann imknlar ve teknikleri ierisinde klasik kaynaklarn ortaya karlmas ve kullanlmas kadar nemli olan ada almalarn da bilinmesi gerekmektedir. Bu neminden dolay biz de Tbb- Nebev konusuna girmeden nce yaplmas gerekli olan baz alt balk veya mcavir konular makaleler eklinde alarak uzmanlarn tenkidine ve okuyucularn istifadesine sunmak istedik. Klasik Tbb- Nebevlerin listesini karmak amacyla yaptmz bir alma ierisinde Tbb- Nebev Hakknda Musr almalar da vermek zere derlemitik. Fakat konunun kendine has btnlne ve makale hacmine uymayaca dncesiyle bu konudaki musr aratrma ve almalar ayrca vermenin minasip olaca anlald. Esasen Tbb- Nebev konusunun, amzda yeterli ilgiyi grp grmedii de merak konusudur. Bu bibliyorafya almasyla, genel olarak Tbb- Nebev veya zel olarak baz teferruat meselelerle ne kadar ilgilenildii, kaynaklarn ve terminolojinin yeterince aratrlp aratrlmad ortaya kacaktr. slm Tarihinde birok bilim dalna hitabeden zengin bir edebiyatn olduu herkese malumdur. Biz bunlara Tr Edebiyat diyebiliriz. Zira her ilmi disiplinin kendine has ana veya alt balklarn ieren eserler listesi mevcuttur. Bunlardan biri de Tp ve Tbb- Nebevi trdr. slm Tbbna dair eserlerin dnya apnda tam ve mtekmil bir listesi henz mevcut olmamakla birlikte, Ekmeleddin hsanolu editrlnde hazrlanm ve slm Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi (IRCICA) tarafndan baslm olan Trkiye Ktphaneleri slm Tp Yazmalar (Arapa, Trke ve Farsa) Katalou, adl alma, Trkiyedeki klasik slm tp eserleriyle birlikte Tbb- Nebevlerin yazmalarnn isimleri, says ve yerleri hakknda duyulan ihtiyac nemli lde gidermektedir. Bu eserden, klasik Tbb- Nebev Bibliyorafyasn hazrlarken oka faydalandk. Muasr almalar ksmnda yer verdiimiz Osmanlnn son dnemlerinde yazlm olan Tbb- Nebev kitaplar iin de nemli mracaat eseri saylabilir. nceleme konusu olan ilmi alann klasik kaynaklaryla gncel almalarn bir btn halinde ortaya konulmas, ayn meseleyle ilgilenen dier aratrmaclarn da iini kolaylatracaktr diye dnyoruz. Bu bibliyorafya almamzda eksiklerin, gzden kaanlarn veya haberdar olamadmz ilmi ve kltrel incelemelerin olacan kabul ediyoruz. Ancak konu ile ilgili olup da ulaamadmz veya gzden kardmz almalara rastlayanlarn tenkid ve ilavesine ihtiyacmz olduunu sylemeliyiz. Musr almalarn dnemini, Osmanl Devletinin sonlar ile Cumhuriyetin balarndan itibaren, XIX. Y.y.n sonlaryla XX. Y.y.n

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 47 ____________________________________________________________________________

tamamn esas alarak snrlandrdk. Bu yzden son devir Osmanl ulemsna ait eserleri de bu almada vermeye altk. Bu bibliyorafya ile yakn ilgisinden dolay Tabiplerin biyorafilerine dair tabakt kitaplarndan bir ksmn da ilave ettik. Bibliyorafya almalar ierisinde in ciddi listeyi yksek lisans ve doktora bata olmak zere dier akademik kariyere sahip aratrmaclarn mesaileri oluturmaktadr. Buna ramen kendi zel merak ve gayretiyle Tbb- Nebev konusunda aratrma yapanlarn eserlerini de grmezlikten gelemiyeceimizi, onlarn da bu konularda dikkate deer bilgi ve belge elde edebileceklerini dnerek bibliyorafyada snrlamaya gitmedik. Sadece Trke almalarla yetinmeyip; Bat dillerinde yaplan telif ve tercme yollu yaynlara yer vermekle beraber Arapa almalar da beyan etmenin, konuya dair geni bir literatr taramas neticesinde bu konuda alma yapacak olanlara hazr bir bibliyorafya btnln sunmaya gayret ettik. slmda Tp ve Tbb- Nebev konusuyla baz hususlarda ayr dnlemiyen halk hekimlii, koruyucu hekimlik, cin, eytan arpmas, nazar, uurlu- uursuzluk, sihir ve by zerine yaplm almalarn, hadislerle ilgili grdmz kadarn da bu derlemede sunmay faydal grdk. Bu gruptan olmak zere ama kendine mnhasr zellikleri ve ayr bir kltr dnyasnn hasta tedavi yntem ve tekniklerini ieren, esasen Anadolu Halk tababetinde izlerine rastlanan amanlk zerine de nemli miktarda almay vermeye gayret ettik. Dorudan veya dolayl olarak slm Tbb ve Tbb- Nebev ile ilgilenen baz Tp Tarihi, Bilim ve Medeniyet Tarihi konusunda da ulaabildiimiz eser isimlerini kaydettik. Elbette tercme ve telif makaleler bibliyorafyann nemli bir ksmn tekil etmektedir. konu ile dorudan veya dolayl olarak ilgili grdmz makaleleri de ayrca listemize ekledik. Sz konusu Tbb- Nebev olunca hadisler veya snnet asndan meseleye bakn bir rn olarak Tp konusuna ve Tbb- Nebev hadislerine fkhi ereveden bakan almalarn da listemizde bulunmasn isabetli bulduk. 1. Tabip Tabakatna Dair Eserler

1Muvaffakuddin Es'ad b. lyas b. Circis bn'l-Mitran, Bustn'l-Etbb ve Ravdat'l- Elibb, Tahkik: Abdlkerim Eb veyrib, Trablus: Cemiyyetd-Davetil- slmiyyetil- lemiyye, t.y. 2Hna Fevz mir, el-Etbbl- Kusniyyn, Dirse ve Tahkik, el-Mecma's-Sekaf, Abudabi, 2002. 3Medyen b. Abdurahman Kusn Msr, Kmus'l- Etbb ve Nms'l- Elibb, Mecma'l- Lugati'l- Arabiyye, Dmak, 1979.

Do. Dr. Veli ATMACA 64 ____________________________________________________________________________

4Eb'l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kasm bn Eb Usaybia (668/ 1270), Uyn'l- Enb fi Tabakti'l- Etbb, erh, tahkk, Nizr Rz, Daru Mektebeti'l-Hayat, Beyrut, t.y. Sriyeli bn Eb Useybia bir gz hekimidir. Eserin muhtemelen ilk basks mril- Kays b. Tahhnn himmetiyle 1299/ 1882de Msrda baslmtr. Bu eser, Latinceye 1716da, Franszcaya 1816- 1893, 1854 ve 1876da, Almancaya 1910, 1940da ksmen veya tamamen tercme edilerek neredilmitir. 5Cemaleddin el- Kft (646/ 1248), Trihul- Hukem. Mellif, Msr Eyyub Devletinin bavezirliini de yapmtr. 6Ahmed sa, Mu'cem'l-Etbb min Sene 650 H. ila Yevmin Hz, Zeylu Uyni'l-Enb' fi Tabakti'l- Etbb' libni Eb Usaybia, Dr'r-Ridi'l-Arab, Beyrut, 1982. 7Kutbddin Mahmd b. Mesd b. Muslih Kutbuddin irz, Fi Beynil- Hce ilet- Tb vel- Etbb ve Vesyhum, Dirse, Tahkk, Muhammed Fud Zkir, Merkezu Zyed li't-Trs ve't-Trih, Ayn, 2001. 8Abdullah Abdurrezzk, et- Tbb ve RidtuhulMslimt, rdn, 1985. 9Urban Schwarzenberg, Biograpisches Lexikon der Hervorragenden Aerzte aller Zeiten und Vlker, Berlin Wien 19291935. Adndan da anlald gibi btn dnya hekimlerinin tantld bu esere daha sonra iki cild halinde XX. Y.y.n ilk yarsndaki hekimler de ilave edilmitir. 2. Osmanl Dnemi Tbb- Nebevileri

slm Tarihinde birok bilim dalna hitabeden zengin bir edebiyatn olduu herkese malumdur. Biz bunlara Tr Edebiyat diyebiliriz. Zira her ilmi disiplinin kendine has ana veya alt balklarn ieren eserler listesi mevcuttur. Bunlardan biri de Tp ve Tbb- Nebevi trdr. slm Tbbna dair eserlerin dnya apnda tam ve mtekmil bir listesi henz mevcut olmamakla birlikte, Ekmeleddin hsanolu editrlnde hazrlanm ve slm Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi (IRCICA) tarafndan baslm olan Trkiye Ktphaneleri slm Tp Yazmalar (Arapa, Trke ve Farsa) Katalou, stanbul 1984, bu alanda duyulan ihtiyac nemli lde gidermektedir. 1Hayruddn Hzr b. Muhammed el- Atf (948/1541), erRavdu'l- nsn f Tedbri Shhati'l- Ebdn.1

M. Denizkular, Kurn- Kerm ve Hadislerde Tp, stanbul, 1982, 169; R. Kk,

Tbb- Nebevi Literatr zerine Bir Deneme, lim ve Sanat, C.I/3, (6- 8), stanbul 1985, s. 8.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 49 ____________________________________________________________________________

2Ebul-Vezr b. Ahmed el-Ebher, et-Tbbun-Nebevi S.A.S. Eser ilalar, yiyecekler, iecekler, yeme ve ime db konusundaki rivayetlerden olumaktadr. Bir nshas Kzmiyye Seyyid Sadr Ktphanesi 5. Numarada kaytldr. kinci bir nsha ise, Meclisnin Mecmeul- el-Bihr adl eserinde kendisinden nakilde bulunduu ve el-Mehedr-Radv Ktphanesinde H. 1070te istinsah edilmi olandr.2 3Evliya Hseyin Bey, Hseyin Remzi Bey-Miralay, (1314 /1839/1896), lveli lm-i Hl-i Tbbi, stanbul, 1332. Mellif eser hakknda, Ahkm- slmiyenin menfi-i tayyibesi, balca ibadetlere mteallk evmir-i ilhiyenin tbbn hl-i hzrna gre menfiinden ve nevhi-i diniyenin yine tbb- hdrn kil olduu vechile mazarrtndan bhis bir risaledir, demektedir. 4Evliya Hseyin Bey, Hseyin Remzi Bey-Miralay, (1314/1839/1896), Tbb- Nebevi.3 Eserin muhtevasna dair aklamada, muhafaza-i shhat- bedeniye ve mdvt- tbbiye ve hamiyyt ve tedvi bil mi ve lel-i sriye ve emr-i tahaffuziyye ve tetabbub haklarnda krk iki (42) adet ahdis-i nebeviyyeyi amildir, denilmektedir. Feridun Nafiz Uzluk, Prona ait olan Frenszca eserin, Tbb- Nebevi adyla Hseyin Remzi tarafndan tercme olduunu bildirir. Kuran tabbeti, 97. Ayn eser yine Osmanl Trkesinden gnmz Trkesine Selahaddin Alpay tarafndan Tbb Nebevi Hz. Muhammed ve Tababet adyla sadeletirilerek, stanbul 1995 ylnda neredilmitir. 5Seyyid Sleyman el-Huseyn, Kenzul- Esrr fil- Havss vel-Ezkr, stanbul, 1344. Eserin tantmnda mellif, Esm-i Hsn-i Sbhniye ve yt- celile- i Kurniye ile evliya- zm ve meyh- kirm hazertndan menkul ezkr- celilenin mcerreb ve kati havssndan bhis mhim bir eserdir, demektedir. Eser Osmanl Trkesiyle yazlmtr. 6Ahmed, Tervhul- Ervh. 7Eref b. Muhammed, Hazinus-Sadt. 8Salih b. Nasrullah, Gyetul-Itkn fi Tedbr-i Bedenil nsn ( XVII. Y.Y.) Nzhetul-Ebdn adyla 1728de Trkeye tercme edildi. 9Abdullatif Badad, Tbb Krk Hads. 10Hac Paa ( Celleddin Hzr) Mntehab- ifa I.-? 11Kadzde Mehmed Efendi, Kitbu-if fi EhdisilMustaf, (Eser, Ahmed b. brahimin et-Tbbun-Nebevisinin tercmesi olup, Mustafa b. Ferhad tarafndan istinsah edilmitir).
2 3

R. Kk, a.g.m., 8 ; Rait Kk burada mellifin ismini Abdlvezr olarak vermekteyse de biz bunun Ebl-Vezr eklinde bir knye olduu dncesindeyiz. R. Kk, a.g.m., 8; Mahmut Denizkular, a.g.e., 170. Hseyin Remzinin eseri stanbul, 1324 tarihinde tabedilmitir.

Do. Dr. Veli ATMACA 05 ____________________________________________________________________________

12Muhammed Fahr, Tbb- Nebev.4 13Muhammed Sad el-Cezer (?), et- Tbbun-Nebev.5 14Muhammed Bedru'd-Dn Kaysnzde (1020/1611), etTbbu'n-Nebev.6 15ihbuddin Ahmed b. Ahmed b. Selme el-Kalyubi (1070/1659), el-Mesbhu's-Seniyye fi Tbbi Hayri'l- Beriyye.7 16Osmanzde Tib Ahmed (1136/1723), Shhatbd.8 17Ahmed b. Rd el - Karaaac (1251), Muhtasaru'tTbbi'n - Nebev . 9 18Marazde Ahmed b. Abdullah el- Kadirs, Kudds (1265/1848), Muhtasar Tbb- Nebev.10 19Milasl smail Hakk, Tbb- Nebev.11 20Dr. Nebl et-Tavl, Ehds fis-Shha.12 3. slm Tbb ve Tbb- Nebev zerine Trke almalar

1999.

brahim Canan, Hz. Peygamberin Snnetinde Tb (Tbb- Nebevi), Ankara 1995. 1Osman ztrk, Kuranda Tp ve Tpta Yemin, stanbul

2Ahmet Gner, Biyografilerle Adud Hastahanesi Tarihi slm Tbb ve Hastahaneleri Tarihine Bir Katk, Tibyan Yaynclk, zmir, 2005. 3Levend ztrk, slam Tb Tarihi zerine ncelemeler, stanbul 2006. 4Davut Aydz, Kuran- Kerimde Besinler ve ifa, zmir 2006. 5Cell Yenieri, Hz. Peygamberin Tbb ve Tbbn Fkh, stanbul 2009. 4. Muasr Arapa Tp ve Tbb- Nebev almalar

1Abdulbst Muhammed Seyyid, Vasaftu Tbbiyye minelKitb ves- Snne, www.sandroses.com.

4 5 6 7

8 9 10 11 12

M. Denizkular, a.g.e., 172. M. Denizkular, a.g.e., 172. R. Kk, a.g.m., 8. Badadl smail Paa, zhul- Meknn, Beyrut, 1990, II, 490; Mcteba Uur, Hadis limleri Edebiyat, Ankara, 1996, s. 319, eserin adndaki Snne aslnda Seniyye olmaldr. Nitekim bkz.: R. Kk, a.g.m., 8. R. Kk, a.g.m., 8. Mcteba Uur, a.g.e., 319. Mcteba Uur, a.g.e., 319; R. Kk, a.g.m., 8. R. Kk, a.g.m., 8. R. Kk, a.g.m., 8.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 51 ____________________________________________________________________________

2Adil Muhammed Ali eyh Hseyin, Melleftu FitTbbn-Nebevi. En eski Tbb- Nebevi literatrnn kullanld eser, Kuran ve Hadislerde ngrlen salk tedbirleri, tavsiye edilen ilalar ve taleb eden sahabiler iin okunan dualardan bahseder. 3Muhammed Nizr Dakar, Ravidut-Tbbl-slmi, Dmak 1994. 4Hmid el-avb, Beynet- Tbb vel- slm, Kahire 1961. Livul-slm Dergisinde yaymlanm olan mteferrik makalelerden olumaktadr. 5Hasan Abdlhamid Mahcub, Said Abdlmecid Mahmud, Tbb'l- Kulb fi Mahvi'l- Haty ve'z- Znb, Darl-Ktbl-lmiyye, Beyrut, 2007. 6Ahmed b. Muhammed Yahya, Tahrcu ve Dirstu Ehdisit- Tbbn- Nebevi fi mmhtis- Sitte, mml-Kur, UsldDin Fak. Mekke, 1988. 7mer Ahmed Rav, Tbb'l- Kulb inde'l- mmeyni'lCelleyn bn Teymiyye el-Harrn ve bn Kayyim el-Cevziyye, DarlKtbl-lmiyye, Beyrut, 2006. 8brahim er-Rvi, stirtut- Tbbiyye fi Davil- slm. Konu ile ilgili hadislerin mucizev derecede ilmi deeri hakknda yazlm ve Hadratul-slm dergisinde mteselsil yaymlanm olan makalelerden oluur. 9Abdullah b. Abdilaziz el-Muslih, Kavidu Tenvulilczil- lmiyyi vet-Tbbiyyi fis- Snne ve Davbituhu, Medine, Trz. 10Ahmed b. Ebl- Vef Abdulkhir, Takvimul- Aml ellet Tenveletil-czil- lmiyyi vet- Tbbiyyi fis-SnnetinNebeviyye, Medine, Trz. 11Abdullah b. mer Bmusa, el- Habbetus- Sevd filHadisin-Nebeviyyi vet-Tbbil- Hads, Medine, Trz. 12Hassn emsi Paa, e-if bil- Habbetis- Sevd beynelczin- Nebevi vet- Tbbil- Hads, Drul-Kalem, Dmak-Beyrut, 1994. 13Hassn emsi Paa, el- Kratu ves- Salu ve- eyyibu vel- Hannu, Mektebetul-Vdi, Cidde, 1995. 14Hassn emsi Paa, el- lcu bis- Sm vel- Besalu, 1992, 1994. 15Hassn emsi Paa, Kabastu minet- Tbbn- Nebevi vel- lmul-Hads, 1991, 1993. 16Yahya b. Nsr Havci, el-Hacme fi Davil-HadisinNebeviyyi vel-Mmresetit- Tbbiyye, Medine, Trz. 17Muhammed Nzm Nesm, et- Tbbun Nebev ve lmulHads, Messesetur-Risle, Beyrut, 1987 I-III. 18Abdullah Said, lmul- Verse minel- czit- Tbbiyyi fil- Ehdisin-Nebeviyyeti- erife, rdn, 1989.

Do. Dr. Veli ATMACA 05 ____________________________________________________________________________

19Muhammed Said el-Bti, Muciztu fit- Tbbi linNebev S.A.S. Yrz. Trz. 20Nebl Tavl, Ehdisu fis-Shha, Messesetul-slm, Dmak, 1963. Salkla ilgili hadisler ve erhlerini iermektedir. 21Necb el-Keylni, Fi Ruhbit-Tbbin-Nebev, Messesetur-Risle, Beyrut, 1982. 22Muhammed el-Hc Ksm, et-Tbbul-Vikiyyin-Nebev, Musul, 1988. 23Ahmed evk el-Fencr, Heyet, et-Tbbul-Viki filslm, Kahire, trz. 24Abdullah b. mer, Hadislerde rek Otu ve Yeni Tb. 25Yahya b. Nsr, Hadisler Inda Hacamt. 26Abdullah Abdurrezzak, et-Tbb ve Ridtuhul-Mslimt, rdn 1985. 27Hssm er-Rv, er-Reslt-Tabib, Beyrut 1999. Kitapta sofra db, yeme imede dikkat edilecek hususlar, Kurn ve Hadislerde ad geen yiyecekler, akl ve ruh sal, sal koruma tedbirleri, ibadetlerin salk asndan faydalar zerine durulmu olup klasik ekliyle bir Tbb - Nebevi saylmaz. 28Eb sme Muhyiddin Abdlhamid, e-fiytul-Aere minel-Kitb ves-Snne, Riyd 1413. almada temas edilen on (10) ifal unsur olarak, Kuran, Hadis, Dua, Zikir, Namaz, Oru, Bal, Kuru Hurma, rek Otu, Taze Hurma ve Zemzem Suyu saylmaktadr. 29Abdurrezzk Kln, el- Vikyetu Hayrun minel- lc, Dmak 1995. 30Muslih Muhammed, el-lcul- Kurn li MarazilAsrin- Nefsn, Beyrut Trz. 31Muhammed Ali Bar, nsann Yaratl, (Trc. Mcteba Uur), Diy. Yay. 32Muhammed Ali el-Br, Kabastu minet-TbbnNebeviyyil-lc, Mektebetu-arkil-slm, Cidde, 1992. 33Muhammed Ali el-Br, es-Sivk, Drul-Menra, Cidde, 1994. 34Muhammed Ali el-Br, Hel Hunke Tbbu Nebev? Cidde, 1990. 35Abdullah Sindeh, et-Tbb'l- Mcerreb ve't- Tedv bi'lA'b mine'l-Emrzi'- ia, Dar'l-Ma'rife, Beyrut 2006. 36bn Bistm Nsaburiyyn, Tbbul- Eimme, erh, ta'lik, Muhsin Akl, Dar'l-Fkh, Kum, 2004. 37Fevz aban, Aslu'l- nsn Beyne'l- lim ve'l- Kutubi'sSemviyye, El-Mektebetu'l-lmiyye, trz. 38Said Serkis, Ed-Durru'n-Nefs Fi Tbb'l-Ab ve Esrri't-Tehs, Mektebetu Cezireti'l-Verd, trz.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 53 ____________________________________________________________________________

39Hn Armu ve Muvaffak El-mer, El-Aab Fil- Kitb, Daru'n-Nefis, trz. 40El-mamu'l-Gazzl, El- Evfak, Tpk Basm, trz. 41Bol Galiyunc ve Zeyneb Ed-Devhil, El-Hadratu'tTbbiyye Fi Msril- Kadme, Dru'l-Merif, trz. 42Muhammed b. Zekeriyya Er-Rz Et-Tabb, El-Hv Fi'tTb, 1-8, Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, trz. 43(Mellif yok), el-Adv Beynet-Tbb ve Hadsil-Mustaf, Drus-Sudiyye, Cidde, 1987. 44Muhammed Abdulaziz El-Hlid, El-stif bi'l-Kurn, Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, trz. 45E-eyh Ahmed Ed-Deyreb, Kitbu'l-Mucerrebt, ElMatbaatu's-Sidiyye, Msr 1344. 46Fdl Abd mer, el-Habbetus-Sevd fit-Tbb-ab, Cidde, Trz. 47Abdullah Sad, el-Habbetus- Sevd (Habbetul-Bereke) minel- czit-Tbbiyyi fil- Ehdisin- Nebeviyyeti-erife), DruzZiy, rdn, 1989. 48Latb Abdullah Tayyib, e-if fil-Habbetis-Sevd, Kuveyt, Trz. 49Muhammed Keml Abdulazz, el-Habbetus-Sed Devun li Klli Din, Mektebetu bn Sna, Kahire, trz 50Hassan ems Paa, e-if bi'l-Habbeti's-Sevd Beyne'li'czi'n-Nebe ve't-Tbbi'l-Hads, Darl-Kalem, Dmak, 1999. 51Abdullah Said, el-Keme, minel-czit-Tbbiyyi filEhdisin-Nebeviyyeti-erife, Druz-Ziy, rdn, 1989. 52Abdullah Said, er-Ratbu ven-Nahle minel-czitTbbiyyi fil-Ehdisin-Nebeviyyeti-erife, Yrz. Trz. 53Ebu Hatim Es-Sicistn, Kitbu'n-Nahle, Daru'l-Beir'ilslmiyye, trz. 54Abdullah Said, el- Hacerus- Shhi minel- czitTbbiyyi fil- Ehdisin-Nebeviyyeti- erife, Yrz. Trz. 55Abdullah Said, et-Tbbun- Nefs minel- czitTbbiyyi fil- Ehdisin-Nebeviyyeti- erife, rdn, trz. 56Muhammed Abduh, El- Mucerreb Mine'l- Kanun Fi'tTb, Mektebetu Cezireti'l-Verd, trz. 57Yusuf b. mer, El-Mutemed Fi'l- Edviyeti'l- Mufrede, Mektebetu Cezireti'l-Verd, trz. 58Mahmud Mustafa ed-Dimyti, Mfredtun- Nebtt beynel- Lgati vel-stiml. Bitkisel ilalar, isimleri ve kullanm ekli hakknda, Mecelletul-Muktatafenin 19351939 tarihleri arasndaki saylarnda yaymlanm mteferrik makaleler.

Do. Dr. Veli ATMACA 06 ____________________________________________________________________________

trz.

59-

Said b. Hibetullah, Kitabu'l-Muni Fi't-Tb, Dru'n-Nefis,

60Miel Hayik, Mevsatu'n-Nebtti't-Tbbiyye 15, Mektebetu Lbnan, Nirn, trz. 61Mustafa Dnmez, el- Ehdsut- Tbbiyye Beynel- Vahyillh vet- Tbbit- Tecrb, Journal of Islamic Reseurch, Yl 2, Say 3, Ankara Mays 2009, 165- 178. 5. Arapadan Bat Dillerine Tbb- Nebev Tercmeleri

Avrupa lkelerinde veya bat dillerinde Tbb- Nebev almalar hakknda ahsi aratrmalarmzda kayda deer bir bulguya rastlayamadk. Bu konuda daha salkl bilgi edinmek iin biz sre ngilterede bulunan aziz dostum, Ar. Gr. Salih Kesgin Beyden ve Almanyada alan Prof. Dr. Blent Uar Beyden yardm ricasnda bulunduk. Bir mddet sonra Sayn Kesginden cevap aldk ancak sayn Blent Uardan, menfi ya da msbet bir cevap alamadm. Kendilerine gnderdiimiz yaz yle idi: zel olarak Rukye (slamda Okuyarak Tedavi) ama genel olarak Tbb- Nebev (slm Tbb, Kurn Tbb veya Peygamberin Tbb) hakknda ngilizce yaplm olan almalar listesine ihtiyacm var. Kendi literatrmzden, eski ve yeni almalar yannda Arapa literatr byk lde derledim saylr. Ancak batdaki almalar eksik kald. Yaymlamak zere hazrladm aratrmada, tbb- nebevi listesini de vermenin faydal olacan dndm. Eer msait zamanlarnzda, yukarda aranmas uygun olacak konu balklaryla veya sizin aklnza gelen isimlerde bir tarama yapp, biriken listeyi, kitap ve makale knyeleriyle gnderme lutfunda bulunursanz ok memnun olacam. Bir mddet sonra Salih Kesginin bu ricamza yazd cevab paylamak istiyorum. Tbbu'n Nebevi konulu almalar ya Arapadan eviri olarak yaplm ya da ktphanelerde Arapa orijinal haliyle yer alrken bunun yansra bir de genel slam Tp tarihiyle ilikilendirebileceimiz bn Sina vb. ya da konu aratrmaya dayal makale almalar sz konusu. Anladm kadaryla sizin almanz daha ok Hz. Peygamber Tbb zerindeydi! Ancak sizi doru bilgilendirebilmek adna bu bilgiyi teyid etmem gerekiyor. Bir de parantez ierisinde belkide unu da ifade etmem uygun olacak, genelde batdaki islma dnk almalar daha ok polemik iren alanlarla ilikili, et- Tbbun- Nebev sanki biraz daha ikinci planda kalm gibi grnyor. Bu anlamda ok canl bir almayla/aratrmayla karlama imknmz sanrm olmayacak 1Ibn Qayem el- Jozeyah, The Prophetic Medicine, (etTbbun- Nebev libnil- Kayym el- Cevziyye, Translation By Abd el-

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 55 ____________________________________________________________________________

Qader the son of Abd el- Azeez), Reviewer By.. Dr. ngi, Drul- adulCedd, Msr 2003. 2Es-Suyut'nin "er-Rahme fi't-Tb ve'l-Hikme" diye isim verdii bu eseri on dokuzuncu yz ylda "La Medicine de Prophete" adyla Franszcaya A. Perron tarafndan 1860 ylnda tercme edilmi ve Paris'te yaynlanmtr. es-Suyt'nin szkonusu eseri ve Mahmud b. mer eamn'nin "Tbbu'n-Nebev adl eseri ile birlikte 1962 ylnda C.Elgood tarafndan "Medicine of The Prophet adyla ngilizce'ye tercme edilmitir. Bu bilgiyi Ahmet Araka, slm Tp Tarihi, 84den alm bulunuyoruz. 6. Rukye Hakknda Klasik Eserler

1Muhammed b. Abdilvhid Ziyuddin el-Makds (643), Kitbul- Emrz vel- Keffrt vet-Tbbir-Rukyt, Dru bn Affn, I. Bask, yrz. 1413. 2emseddin Muhammed b. Eb Bekr b. Kayym el-Cevziyye (751), el-Vbilus- Sayyib minel- Kelimit- Tayyib, Kahire, 1987. 3Abdurrahmn b. Muhammed el-Bistm (?), el-EdiyetlMntehabe vel Edviyetil-Mcerrebe. Kefuz-Znn, I/50: Hastalklara are konusunda zet bir eserdir. Mellif onu 888 ylnda Ramazan Bayram gecesi yazd. Hepsi tn hastal zerine olan 5 babadan ibarettir. 4Kefuz-Znn, I/149da, yazar belli olmayan bir baka elEdiyetl-Mntehabeden bahsedilmektedir. 7. Rukye Haknnda Muasr Trke almalar

1Ahmet Tunahanolu, Hadislerde Koruyucu Hekimlik, stanbul 1999. 2Hasan znder, Peygamberimizin Salk tleri (Tbb Nebevi), stanbul 1974. 3Ali Rza Karabulut, Tbb- Nebevi Ansiklopedisi, Ankara 1993. 4Veli Atmaca, Hadislerde Rukye, stanbul 2009. 5mer Dnmez, Raslullah (s.a.v.)n Hasta Tedavileri ve ifa Hazineleri, Hisar yaynevi, stanbul, Trz. 6Serkan Tekin, Dualarla Terapi, stanbul, 2007. 7Arif Arslan, Manevi Rahatszlklarn zm Dua le Gelen ifa, stanbul 2009. 8Kubilay Akta, Gizli Telkinle Kurn Terapisi, stanbul 2009.

Do. Dr. Veli ATMACA 04 ____________________________________________________________________________

8.

Trke Tezler

1Mahmut Denizkular, Kuran- Kerim ve Hadislerde Tp, stanbul 1982. 2Muhammed Hulsi Yeil, Rukye Konusunu leyen Rivyetlerin Tesbiti ve Deerlendirilmesi , Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), Konya 2007. 3Mustafa Dnmez, Eb Nuaym el-sfahnnin EtTbbun-Nebev simli Eserinin Tahkiki, (Baslmam Doktora Tezi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), Bursa 2005. 4Osman Oruhan, Hadste Metin Tenkidi lkesi Olarak Pozitif Bilimlere Aykrlk, (Baslmam Doktora Tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstts, Ankara-2005. 5Ahmet Turhanoglu, Hadislerde Koruyucu Hekimlik , (Baslmam Yksek Lisans Tezi), Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul-1996. 6Glfem Hekim, Hadislerde Uur ve Uursuzluk, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 1998. 7brahim Kutluay, Snnete Gre Tafdil ve Takdis Meselesi, (Baslmam Doktora Tezi, Danman, brahim Canan), stanbul, 2003. 8zeyr Yldrm, Hz. Peygamberin Hadislerinde Sihir ve Sihirin Mahiyeti, (Baslmam Yksek Lisans Tezi, Danman, M. Hayri Krbaolu), Ankara, 1993. 9Sait zelik, Hadislerde Rukye, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul 2001. 9. Rukye Haknda Muasr Arapa almalar

1Ebl- liye Muhammed b. Yusuf el-Crn, erRukyetu-eriyye minel- Kitb ves- Snnetin- Nebeviyye, rdn, 2007. 2Abdurrahman b. yid el-yid, er-Rukyetu- eriyye, Riyad, 2007. 3Hlid b. Abdirrahman el-Creys, Irki Nefseke ve Ehleke bi Nefsike, Riyad, 1428/2008. 4Muhammed Asm Tarbeye, el-stif bil- Kurn vetTedv bir-Ruk, Kahire, 1991. 5Muhammed brahim Selm, et- Tedv bil- Kurn velstif bir-Ruk vet-Tevz, Kahire, Trz. 6Eb Ahmed Keml b. Muhtar b. smail, Kenzul- Marife fir- Ruky vel-Muavvizt vet- Tbbin- Nebev, Yrz., Trz. 7brahim Muhammed Ceml, Tefrcul-Krb ve TefrhulKulb, Kahire, Trz.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 57 ____________________________________________________________________________

8Muhammed Alev el-Mlik, Ebvbul-Ferec, Kahire, Trz. 9Mahmud Muhammed Abdullah, e- if bid- Du, Mektebetuz-Zehr, Kahire, 1992. 10Muhammed Mahmud Ahmed, Musa Hatib, el- nsan vedDu, Kahire, 1997. 11dil Muhammed Ali eyh Hseyin, Melleftu FitTbbn-Nebevi. En eski Tbb- Nebevi literatrnn kullanld bu eser, Kurn ve Hadislerde ngrlen salk tedbirleri, tavsiye edilen ilalar ve taleb eden sahabiler iin okunan dualardan bahseder. Ebl- Brya ait aadaki Eserler, www.ruqya.org.tan alnmtr: 12Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, el- MenhelulMuz Fi Isbtil- Hakkatil- Hased vel- Ayn, Suud Arabistan 2000. 13Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, Menhecu- eri fi lcil- Mess ves- Sara, Suud Arabistan 2000. 14Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, el- FevkihudDevern lit- Tbbin- Nebev vel- Kurn, Suud Arabistan 2000. 15Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, el- Kavlul- Mun fi Mrtekizti Mulicis- Sara ves- Sihr vel- Ayn, Suud Arabistan 2000. 16Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, el- KavidulMesel li lcis- Sara ves- Sihr vel- Ayn bir- Ruk, Suud Arabistan 2000. 17Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, es- SevikulMrsele fit- Tesadd lil- Mezn ves- Sehara, Suud Arabistan 2000. 10. Tbbn Fkhi Adan Ele Alnd almalar

1Ali Muhammed Ysuf Muhammed, Buhsun Fkhiyye fi Mesili Tbbiyyetin Musra, Darl-Beairi'l-slamiyye, Beyrut, 2005. 2Abdlmecid b. Abdilaziz b. Zhim, Fetvl- lc bilKurn ves- Snne, Riyad, 1995. 3mer Sleyman Ekar, Muhammed Osman beyr, Abdnnsr Ebl-Basal, rif Ali rif, Abbs Ahmed Muhammed, edDirsatun Fkhiyye fi Kadyat- Tbbiyyetil- Musra, Drn-Nefis, Amman, 2001. 4Muhammed Nam Yasn, Ebhsun Fkhiyye fi Kadytit- Tbbiyyetil- Musra, Drn-Nefis, Amman, 1999. 5Muhammed b. Abdlcevd Hicz Nete, el-MesiltTbbiyyetl- Mstecedde fi Davi-eriatil-slmiyye, Drl-Hikme, London, 2001. 6Sad b. Mansr Mufea, el-Mevsat'l-Fkhiyye li- Ecinne ve'l- stinshi'l-Beer mine'n-Nhiyeti't-Tbbiyye ve'-er'iyye ve'l-

Do. Dr. Veli ATMACA 04 ____________________________________________________________________________

Knniyye, Takriz, Abdlmecid Zendn, raf, Abdlkerim Zeydan, Dar'l-man, skenderiye, trz. 7Ahmed Muhammed Kenan, el- Mevsat't- TbbiyyetlFkhiyye: Mevsatun Cmia lil- Ahkmil- Fkhiyye fis- Shha velMaraz vel-Mmresatit-Tbbiyye, Takdm, Muhammed Heysem Hayyt, Drn-Nefis, Beyrut, 2000. 8Ahmed Muhammed Ltf Ahmed, et-Telkhs- Sn beyne Akvlil- Etbb ve ril- Fukah, Dr'l-Fikri'l-Cmi, skenderiye, 2006. 9Ali Muhyiddin Karada, Ali Ysuf Muhammed, Fkhu'lKady't- Tbbiyyeti'l-Musra: Dirsetul- fkhiyyetit- TbbiyyetilMukarene: Mzevvede bi-Karrati'l- Mecmii'l- Fkhiyye ve'nNedevti'l- lmiyye, Dr'l-Beiri'l-slmiyye, Beyrut, 2005. 10Muhammed Ali Sertv, Kadyt- Tbbiyyetil- Musra fi Mzni- era, Dr'l-Fikr, Amman, 2006. 11sme Abdlalm Ferec eyh, Kide (La zarar ve la zrr) fi Ntkil- Mumeltil- Mliyye vel- Amlit- TbbiyyetilMusra fil- Fkhil- slm vel- Knnil- Vazi, Dr'l-Cmiati'lCedde, skenderiye, 2007. 12Sud Sath, Nakl ve Zer''l- A'zi'l- Beeriyye: edDirsetul- Fkhiyyetit- Tbbiyyetil- Knniyye, Messesetr-Risle, Beyrut, 2007. 13Muhammed Ysr brahim, Serkat'l- A'z bi'lCerrhati't- Tbbiyye ve Ahkmi'l- Ksasi'l- Mterettebe aleyh fi'lFkhi'l- slm, Dise ta'siliyye, Dru Tayyibeti'l-Hadr, Mekke, 2005. 14Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, Fethul- HakkilMbn fi Ahkmi Ruks- Sara ves- Sihr vel- Ayn, Suud Arabistan 2000. 11. Tabip Tabaktna Dair Eserler

1Muvaffakuddin Es'ad b. lys b. Circs bn'l-Mitran, Bustn'l- Etbb ve Ravdat'l- Elibb, Tahkik, Abdlkerim Eb veyrib, Cemiyyetd-Davetil-slamiyyetil-Alemiyye, Trablus, t.y. 2Hn Fevz mir, el-Etbbl- Kusniyyn, Dirse ve Tahkik, el-Mecma's-Sekaf, Abudabi, 2002. 3Medyen b. Abdurahman Kusn Msr, Kmus'l- Etbb ve Nms'l- Elibb, Mecma'l-Lugati'l-Arabiyye, Dmak, 1979. 4Eb'l-Abbs Muvaffakuddin Ahmed b. Ksm bn Eb Usaybia, Uyn'l- Enb fi Tabakti'l- Etbb, erh ve tahkk, Nizr Rz, Dru Mektebeti'l-Hayt, Beyrut, t.y. 5Ahmed s, Mu'cem'l- Etbb min Sene 650 H. il Yevmin Hz, Zeylu Uyni'l- Enb' fi Tabakti'l- Etbb' li- bn Eb Useybia, Dar'r-Raidi'l-Arab, Beyrut, 1982.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 59 ____________________________________________________________________________

6Kutbuddin Mahmd b. Mesd b. Muslih e- irz, Fi Beynil- Hce ilet- Tb vel-Etbb ve Vesyhum, dirse ve tahkk, Muhammed Fud Zkir, Merkezu Zyed li't- Trs ve't-Trih, Ayn, 2001. 7Abdullah Abdurrezzk, et-Tbb ve Ridtuhul-Mslimt, rdn, 1985. 12. Kitaplar Koruyucu Hekimlik ve Geleneksel Tp Hakknda Arapa

1Eb'l-Hasan Muhtr b. Hasan b. Abdn b. Sa'dn b. Butln bn Butln, Da'vet'l-Etbb, Safht mine'l- Edebi't- Tbbiyyi'l- Arab, dirse ve tahkk, zzet mer, Darl-Fikr, Dmak, 2003. 2Mmtz Mahmd mer Vasfi, el- A'raz't- Tbbiyye li'lEtfal, Keyfe Nefhemuh ve Netemel Maah, Dr'l- Ktbi'l- lmiyye, Kahire, 1999. 3Hn Arm, el-A'b fi Kitb, el-stihdamt't- Tbbiyye el- lciyyetit-Tecmliyyetit-Tasniyye, terceme, Muvaffak mer, Dr'n-Nefis, Beyrut, 2003. 4Muhammed Abdrrahm, el- A'b ve'n- Nebtat'tTbbiyye ve'l-Aziye fi Tefsri'l- Ahlm, Dar'l-Fikr, Beyrut, 1997. 5Sigmund Stephen Miller, el-Mevsat't-Tbbiyyet'lKmile li'l-sre, terceme, Enes Rif, Dr's-Sekfe, Doha, 1987. 6Ekrem Ceml Kunbes, el- Minhc fi't- Tbbi't- Tabi ve Ulmi'l- A'b, lem'l-Ktb, Beyrut, 2006. 7Mustafa Tls, el-Mu'cem't-Tbbiyy'n-Nebt, Dru Tls, Dmak, 1997. 8Zayed Nevvf Avvd Dveyr, Eserl- MsteceddtitTbbiyye fi Bbit- Tahre, Amman: Dr'n-Nefis, Amman, 2007. 9Eb Ali Avicenna Hseyin b. Abdullah b. Ali Belh bn Sn, e-if bi'n- Nebtt ve'l- A'b ve't- Tbbi't-Tabi mine'l- Knn fi't-Tbb, zabt ve hiye, Muhammed Emn Dannv, Dr'l-Ktbi'llmiyye, Beyrut, 2005. 10Eb'l- Ksm Halef b. Abbs Zehrv, et-Tasrf, Mevsa Tbbiyye mine'l- Karni'l-ir el- Mld, tahkik ve terceme, Subh Mahmd Hamm, Messeset'l- Kuveyt li't- Tekaddmi'l-lm, Kuveyt, 2004. 11Colin Clair, et-Tevbl ve'l- A'bi't- Tbbiyye, terceme, Sheyl Zekkr, Dr'l-Fikr, Beyrut, t.y. 12Ahmed b. Mld, et-Tbb'l- Arabiyyi't- Tns fi Ari Kurn, Dr'l-Garbi'l-slm, Beyrut, 1999. 13Muhammed Mahmd Abdullah, et-Tbb'l-Kur'n Beyne'd- Dev' ve'l- z, mracaat, Muhammed Hammm, Dar'arki'l-Arab, Beyrut, t.y.

Do. Dr. Veli ATMACA 45 ____________________________________________________________________________

14Mahmd Hc Ksm Muhammed, ntikl't- Tbbi'lArab ile'l- arb, Mebiruhu ve Te'sruhu, Dr'n-Nefis, Beyrut, 1999. 15Michel Hayek, Mevsat'n- Nebtati't- Tbbiyye, Arab ngiliz - Frans - Almn - Latn = Encyclopedia of medicinal plants, Arabic - English - French - German L, Mektebetu Lbnan, Beyrut, 1997. 16Hassn Kubeys, Mu'cem'l- A'b ve'n- Nebtati'tTbbiyye, Drl-Ktbl-lmiyye, Beyrut, 2002. 17Ysuf Eb Necm, Mu'cem'n- Nebtti't- Tbbiyye, Arab - Latn - Fransi - ngilz, Mektebetu Lbnan, Beyrut, 1999. 18Eb Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Ezd es-Sahar, Kitbl- M, Evvelu Mucemi Tbbi Lugavi fit- Trih, tahkik, Hd Hasan Hammd, Vezrett-Trsil-Kavm ves-Sekfe, Maskat, 1996. 13. Trke Telif Makaleler

1Rait Kk, Tbb- Nebevi Literatr zerine Bir Deneme, lim ve Sanat, C.I/3, (6- 8), stanbul 1985. 2Ali Osman Ate, Akl Hastalklar zerinde Cinlerin Etkisi ve Rukye Konusuyla lgili Baz Rivyetlerin Deerlendirilmesi, Diyanet lmi Dergi, C. 19, S. 2, s. , Ankara, 1993. 3smail Hakk nal, Hz. Muhammed (SAV) ve Tp, Diyanet lmi Dergi, Hz. Peygamber zel Says, s. 181190, Ankara 2000. 4Ali elik, Tbb- Nebev ve Koruyucu Hekimlik, Snnetin Aktel Deeri, s. 133- 260, Kitap Neriyat- Datm, Ankara Trz. 5Ali elik, M. S. VII. Asrda Hicaz Blgesinde Hastalk Alglamalar ve Hz. Peygamberin Gerekletirdii Deiim, Snnetin Aktel Deeri, s. 261- 270, Kitap Neriyat- Datm, Ankara Trz. 6Ali elik, Peygamberimizin Rahatszlklar ve Bavurduu Tbb Tedvler, Snnetin Aktel Deeri, s. 270- 284, Kitap NeriyatDatm, Ankara Trz. 7Levent ztrk, Tbb- Nebevide Tbbi Etikin Meta- Etik Analizi, Sakarya nv. lahiyat Fak. Dergisi, s. 105- 119, S.9, Sakarya, 2004. 8Levent ztrk, Halil b. Ahmedin Kitbul- Ayn Adl Eserinde Yer Alan Tbbi Terimler Inda Erken Dnem slm Tp Tarihine Yeniden Bir Bak, Sakarya nv. lahiyat Fak. Dergisi, s. 1- 16, S. 10, Sakarya, 2004. 9Mustafa Dnmez, Eb Nuaym ve et-Tbbun-Nebev simli Eseri zerine, Uluda niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, cilt: 16, say: 1, 2007, s. 321-350. 10Asaf Ataseven, Tbb- Nebevi, Bezm-i lem Valide Sultan, Vakf Gureba Hastahanesi Dergisi, 12/ 34, st. 1985. 11Asaf Ataseven, Tbb- Nebevi ve Balca Hastalklar, slm, 1/ 11, Ankara 1984.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 61 ____________________________________________________________________________

12Asaf Ataseven, Tbb- Nebevi, Diyanet Dergisi, Hz. Peygamber zel Says, s. 93- 100, 25/ 4, Ank. 1989. 13Asaf Ataseven, Misvak- Di Fras, slm Medeniyeti, S. 7, s. 40- 43, stanbul, 1968. 14Ekmeleddin hsanolu, Trke Tbb- Nebevi Yazmalar, Tp Tarihi Aratrmalar, S.2, s. 3439, stanbul 1988. 15brahim Canan, slmda evre Sal, Din Eitimi Dergisi, S. 11, s. 42- 51, Ankara, 1987. 16Fatmatz Zehra Kamac, Hz. Peygamber Dneminde Salk Hizmetlerinde Kadnlarn Yeri, Sakarya nv. lahiyat Fak. Dergisi, s. 219- 223, S.9, Sakarya, 2004. 17Ayhan Tekine, Alternatif slmi Tp Tbb- Nebevi, Dvn, s. 57- 72, S. 4, 1998/1, ???, 1998. 18Ayhan Tekine, Tbb- Nebevide Tbbi Etik, Tp EtiiHukuku- Tarihi, C. 11, S. 2, s. 75- 90, Ankara, 2003. 19mer Dnmez, Resulullahn Hasta Tedavileri, Hisar Yaynlar, stanbul??? 20. Fehmi Cumalolu, Hadislerde Tababet, slm, 1/ 6, Ankara 1984. 21Ebu Nuaym Hfz, Tbb- Nebevi, (Kitabu- if fi Ahdisil- Mustafa), ev. Ahmed Dai, Yeni Symposium, 19/ 20, stanbul 1981. 22Salih Karacabey, Hadis Vahiy Mnasebeti ve Tpla lgili Hadisler Hakknda Hattbnin Grleri, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 1992, cilt: IV, say: 4, s. 217-226. 23A. Sheyl nver, Trk Tp Tarihinin Esaslar, Tbbiyeliler Bayram, 14 Mart Mukaddimesi, (stanbul, 1938), Ayn Yaz: (stanbul, 1939). 24A. Sheyl nver, Ylan Remzi ve Seluklu Tababeti, Dirim, sy. 1 (1939), s. 1418. Ve Farmakolog, sy. 35, (1939), s. 4348. 25A. Sheyl nver, Eb Reyhn Brn: KitbusSaydalesinde ahsi Fikirleri Hakknda, Trk Tp Tarihi Arkivi, sy. 17 (1940), s. 912. 26A. Sheyl nver, Telkinle Tedavi, Trk Tp Tarihi Arkivi, sy. 15 (1940), s. 125126. 27A. Sheyl nver, Trk Tp Tarihinin Anahatlar, Tbbiyeliler Bayram- 14 Mart 1942 (stanbul, 1942), s. 311. 28A. Sheyl nver, Gemite Trk Tp Tarihi, Tbbiyeliler Bayram 14 Mart 1944 (stanbul, 1944), s. 310. 29A. Sheyl nver, 1923den Beri Trkiyede Tb Tarihi Alanndaki almalarn Bir Hlasas ve Bibliyorafya, Dirim, nr. 2 (1950), s. 7678.

Do. Dr. Veli ATMACA 45 ____________________________________________________________________________

30A. Sheyl nver, Trk Farmakoloji Tarihi, Tenzu Kurslar (stanbul 1960). 31A. Sheyl nver, Her Yn ile slam Hekimlii, Dirim, sy. 8 (1972), s. 367371. 32A. Sheyl nver, slamda Tb, Cerrahpaa Tp Fak. Dergisi, sy. 4 (1972), s.396401. Ayn yaz: slam Ansiklopedisi, c. XII/I (stanbul, 1979), s.230234. 33A. Sheyl nver, Her Yn le slam Hekimlii, Dirim, sy. 8 (1977), s. 367371. 34A. Sheyl nver, Ruh Salnn Gdas Musiki, B. Grebene, Mzikle Tedavi (Ankara, 1978), (Ayr Basm). 35A. Sheyl nver, Tbb, slam Ansiklopedisi, M.E. B. XII/ 1, 230- 234, stanbul, 1979, I- XIII. 36Ramazan een, Eyybler Devrinde Tp Eitimi, slm Tetkikleri Enstits Dergisi, 1995, cilt: IX, say: (Prof. Dr. Nihad M. etin Hatra Says), s. 221-242. 37Ali Kaya, slm Hukukuna Gre Tbb Mdahaleden Doan Sorumluluk, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 1994, cilt: VI, say: 6, s. 147-166. 38Hakan Hadi Kadolu, Dini ve Tbbi Adan Snnet, Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2006, say: 25, s. 1-16. 14. aTercme Makaleler Arapadan

1Seyyid Cumeyli, Ya Resulallah, Mecelletul-Ezher, (.H.nal, SAM Tp poetinde), Say 3, s.289293, Kahire 1982. 2Mustafa erif el-f, ez-Zavhirus-Shhiyye vet-Tbbiyye fi Ahdsir-Resl Mehammed S.A.S., el- Mevrid, C.9, Say 4, s. 110-128, Badad 1981. 3Mahmud Nzm Nesmi, bdur-Resll-Arab fi Fennis-Shha vet-Tbbil-Vik, nternational Symposium For The History of Arabic Science, C. I, s. 823842, Halep 1977. 4Muhammed Sbir Ali e-fi, Min Hedyir-Resl filVikye minel-Maraz, ., Trasil-slmi, s. 231-254, Mekke 1400 H. 5Ali Mutvi, et-Tbbul-slm ev et-Tbbun-Nebev, Mecelletul-Ezher, C. 51, S. 8, s. 18581867, Kahire 1978. 6nim Abdullah Halef, es-Shhatul-mmetu fi Sadrilslm, Mverrihul-Arap, S. 35, s. 139149, Badad 1988

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 63 ____________________________________________________________________________

b-

Bat Dillerinden

1Irmeli Perho, The Use of The Koran and The Sunna n The Medicine of The Prophet, Studia Orientalia, C. 64, s. 131143, Helsinki, 1988. (Tarafmzdan Tercme ediliyor). 2Abdul Jalil, Tbb al-Nabi, Studies n History of Medicine, C. 1, S. 2, s. 128143, New York, 1977. 3Josef W. Mer, Aspects of Baraka (Blessings) and Ritual Devotion Among Medieval Muslims and Jews, Medieval Jawish, Christian and Muslim Culture Encounters in Confluence and Dialogue, C. 5, S. 1, Brill, Leiden, Boston, Kln, 1999. 15. Tp ve Bilim Tarihi Trke Eserleri

Bu balk altna dhil edilebilecek birok eser olmakla birlikte zel olarak tp bilim ve sanatna yer vermi olanlar bu listeye ekledik. nk bu listeyi vermekteki amacmz, konumuza dair tarihi bilgiye ulama imkn salayacak olan Trke yazlm olan birikimi sunmaktr. Ayn gereke bir sonraki balk iin de geerlidir. 1Ali Haydar Bayat, Tp Tarihi, zmir 2003. 2mit Serdarolu, Eski ada Tp, stanbul 2002. 3Veli Atmaca, Tarih Boyunca nan ve Tp, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara 2009. 4Veli Atmaca, Kadim Medeniyetlerde Hastalk Alglamas ve Hastalar in Dua Meselesine Giri, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara 2009. 5Ahmet Araka, slm Tp Tarihi (Balangtan VII./XIII. Yzyla Kadar), stanbul 2004. 6Levend ztrk, slam Tb Tarihi zerine ncelemeler, stanbul, 2006. 7Ahmet Gner, slam Tbb ve hastaneleri Tarihine Bir Katk, ??? 8Abdulhalik Bakr, Ortaa slm Dnyasnda Itriyat, Gda, la retimi ve Taii, Ankara 2000. 9A. Sheyl nver, Tb Tarihi (Tarihten Evvelki Zamandan slam Tababetine Kadar) [Cilt: 1], stanbul niversitesi Yaynlar: 64., 1938. 10Berna Arda, Esin Kahya, Tamay Baaa Gl, Bilim Etii ve Bilim Tarihi, Ankara 2004. 11Esin Kahya, Hintte Bilim, Ankara 1999. 12Sevim Tekeli, Esin Kahya, Heyet, Bilim Tarihine Giri, Ankara 2001. 13smail Yakt, Nejdet Durak, slmda Bilim Tarihi, Isparta 2002.

Do. Dr. Veli ATMACA 46 ____________________________________________________________________________

14smail Yakt, Tp Felsefesi ve Etii zerine, stanbul 2010. 15Zeki Tez, Ortaa slm Dnyasnda Bilim ve Teknik, Diyarbakr 1991. 16Gaye ahinba Erginz, Hititlerde Anotomi ve Tp, stanbul 1999. 17Feridun Nafiz Uzluk, Genel Tp Tarihi I, Ankara 1958. Mellif, nsz V.te eserini, Douglas Guthrienin A History of Medicine, London, 1945 kitabna gre tanzim ettiini belirttikten sonra II. Ciltte slm Tbbn, III. Ciltte de Trk Tbbn yazacan beyan etmektedir. Ancak sz edilen eserin II. Ve III. Ciltlerini aramamza ramen bulamadk. Muhtemelen sz edilen ciltleri yazmaya mr vefa etmeyen merhum F. N. Uzluk, gelecek sigasyla kulland ifadelerini gerekletirememi veya bu ksmlar msvedde halde; baslamadan kalmtr. Bu eserin bir faydas da son ksma eklenmi olan, Bat dillerinde ve Trke olarak neredilmi olan genie bir bibliyorafyay okuyucularna ve aratrmaclara sunmasdr. Bkz.: 332-371. 18aban Den, slm ve Bilim, stanbul 2004. 19Galip Ata (Ata), Tp Tarihi I., Tp Tarihini balangcndan XVIII. Asrn sonuna kadar ihtiva eden eser, 248 sayfa halinde stanbul, 1925te yaymlanmtr. 20Osman evki (Uluda), Bebuuk Asrlk Trk Tababeti Tarihi, (nceleme, dipnot ve sadeletirme, lter Uzel), Ankara 1991. 21Aydn Sayl, Msrllarda ve Mezopotamyallarda Matematik, Astronomi ve Tb, ??? 22Kemalettin zden, Tp, Tarih, Mitoloji, ??? 23Murat Yurdakk, slmda ocuk Hekimlii, Ankara, 1984. 24Yusuf zbek, slm Asndan Sihir, stanbul, 1994. Eser in son ksmna, 257367. Sayfalardan ibaret olan, Manfred Ullmannn Natur und Geheimwissenschaften im slam adl eserinin slm Kltr Tarihinde Maji adyla, Yusuf zbek tarafndan yaplm tercmesi yer almaktadr. 25Doan Mirzaolu, Metafizik lem ve Bilinmeyen Ynleriyle Cinler, Zafer Yaynlar, stanbul 2000. 26Sedat Veyis rnek, 100 Soruda lkellerde Din, By, Sanat, Efsane, Gerek Yaynevi, stanbul 1995. 27Nazmi zelik, lk a Tarihi ve Uygarl, Ankara, 2002. 28Nadir Paksoy, Gezgin Bir Hekimin Dnyas, 27, zmit 2007. 29Ender Sara, Ayurveda, stanbul Trz. 30Nil Sar Editrlnde neredilen, Yeni Tp Tarihi Aratrmalar Dergisi, stanbul.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 65 ____________________________________________________________________________

16. a-

Tp ve Bilim Tarihi Tercme Eserler Arapadan

1bn Sn, el- Knn fit- Tbb, (Trkeye eviren, Esin Kahya), Ankara 2000. 2Hseyin b. Bistam, Abdullah b. Bistam ez-Zeyyad, mamlarn Tbb, (Trc. Hayrettin Tekmit), stanbul 2000. 3eyh Hkim Muinuddin iti, Sfi Tbb, (Trc. Hayrettin Tekmit) stanbul 1997. 4Abdullah b. Ali el-Cuaysin, Hastann El Kitab, (Trc. Sava Kocaba), stanbul 2006. 5Seyyid Hseyin Nasr, slm ve Bilim Tarihi, (Trc. lhan Kutluer), stanbul 2006. 6M. Ali el-Br, Kuran- Kerim ve Modern Tbba Gre nsann Yaratl, (Trc. Abdlvehhab ztrk, Mcteba Uur), Trkiye Diyanet Yay., Ankara 2005. 7Kind, el- Hle li Defil- Ahzn, (zntden Kurtulma Yollar, ev. Mustafa arc), stanbul 1998. bBat Dillerinden

1Karl Opitz, Die Medizin im Koran, Stuttgart, 1906. (Trc. Feridun Nafiz Uzluk, Kuran Tababeti, Ankara, 1971). 2Fzlurrahman, slam Geleneinde Salk ve Tp (ev. Adnan B. Balolu, Adil ifti), Ankara 1997. 3Andrew Stanway, Alternatif Tp El Kitab, (Trc. Alp Eker, Arif Kut, Alptekin Oku), stanbul, 1992. 4E. Enke, Die Medizin im Koran, Stuttgart, 1906.13 5W. H. R. Rivers, Tp, By ve Din, (Trc. brahim Enis Kksald), stanbul, 2004. 6Bronislw Malinowski, By, Bilim ve Din, (ev. Saadet zkal), Kabac Yaynevi, stanbul 2000. 7Heinrich Wallnfer, Azteklerin Unutulmu Tedavi Yntemleri, (Trkesi, Alev Krml), stanbul 1998. 8Irmi Rey- Stocker, Anfang und Ende des Menschlichen Lebens (Aus der Sicht der Medizin und Drei Monotheistisnchen Religionen Judentum, Chiristentum und slam), Basl, svire 2006. (Tecme edilmedi). 9Roberto Margotta, Tp Tarihi, ( Trc. Nilgn Gdc), stanbul 1998.
13

M. Hamidullah, slm Peygamberi, II, 877. Tercme edilmedi.

Do. Dr. Veli ATMACA 44 ____________________________________________________________________________

17.

amanizm Bibliyorafyas

Tarihsel adan tp tarihini incelerken karmza geleneksel tp veya halk tababeti denilen kltrel birikim de kmaktadr. Folklorik olarak Anadoluda devam edegelen saaltm (tedavi) uygulamalar, mahalle veya kylerde Ocak tabir edilen kiilerin, dindar kimliiyle ne kan ve halkn ifadesiyle Hoca denilen okuyucularn ve muska yapanlarn, yldznnemeden iyi veya kt emellere cevap veren sihir ve by erbbyla frklerin yntemleri, kullandklar ara gere ve merasimleri, gemi kltrn canl uzantlarn tamaktadr. Byk lde gelenein etkisinde kalan bu snflarn tatbikt, aman geleneinin briz izlerini tamaktadr. Bu yzden amanizm (amanlk ve Kamlk) hakknda bavurulabilecek ciddiyetteki almalardan ulaabildiklerimizi de eklemeyi faydal grdk14 aKitaplar

1Abdlkadir nan, Trk amanizmi Hakknda, Makaleler ve ncelemeler, Ankara 1987. 2Abdlkadir nan, Tarihte ve Gnmzde amanizm Materyaller ve Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu, 4. Bask, Ankara 1995. 3Mircea Eliade, amanizm, (ev. smet Birkan), Ankara 2006. 4Mircea Eliade, Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, (ev. Ali Berktay), stanbul 2003, I- III. 5Yaar Kalafat, Altaylardan Anadoluya Kamizm amanizm, stanbul 2004. 6Nadir Paksoy, Gezgin Bir Hekimin Dnyas, 27, zmit 2007. 7Wilhelm Radlof, Sibiryadan Semeler (ev. Ahmet Temir), Ankara 1986. 8James G. Frazer, Altn Dal Dinin ve Folklorun Kkleri, (trc. Mehmet H. Doan), stanbul 1991, I- II. 9Zekiye Tun, amanizm zerine Bir Aratrma, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), Elaz, 2007. 10zcan Kknel, Kt Ruhtan Ruh Salna, stanbul 1998. 11Fuzuli Bayat, Trk aman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar), Ankara 2005. 12Nevill Durury, amanizm, (ev. Erkan imek), stanbul 1996. 13Gary Buffalo, Sherry Firedancer, amanlarn Erk Hayvanlar, (ev. Blent Uluer), stanbul 2007.
14

Bu blm almalarnn tesbitinde bilgi destei saylayan Veysel Dinlere teekkr ederim.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 67 ____________________________________________________________________________

14William a. Haviland, Kltrel Antropoloji, (Trc. Hsamettin na, Seda ifti), stanbul 2002. 15Cemal ENER, amanizm - Trkler'in slamiyetten nceki Dini, Etik Yaynlar, ubat 2000. 16M.Reat GNER, Okltizm - Tarih Boyunca Gizli Bilimler, Ege Meta Yaynlar, 1996. 17Metin AND, Oyun ve Bg - Trk Kltrnde Oyun Kavram, YKY, Austos 2003. 18Ergun CANDAN, Trklerin Kltr Kkenleri, Snr tesi Yaynlar, Temmuz 2002. 19nver GNAY, Harun GNGR, Trklerin Dini Tarihi, Rabet Yaynlar, Mart 2003. 20Orhan TRKDOAN, Trk Tarihinin Sosyolojisi, IQ Kltr Sanat Yaynclk, Temmuz 2003. 21Semih Tufan GLALTAY, Tanr'nn Trkleri, Kafkas Basn Yayn A.. 2003. 22Esat KORKMAZ, Eski Tr nanlar ve amanizm, Anahtar Kitap Yaynevi, Ocak 2003. 23Wilhelm Radloff, Trklk ve amanlk, (Trkesi, A. Temir, T. Anda, N. Uurlu), stanbul, 2009. 24Pervin Ergun, Trk Kltrnde Aa Klt, Ankara, 2004. bMakaleler

1Ayten Altnta, Eski Trk Tbbna Bir Bak, Trk Tp Eitiminin nemli Admlar, Hsrev Hatemi, Ayten Altnta, stanbul, 2006. 2Erdal alk, Trklerde Nazar, Trksoy Dergisi, , Say,24, 2007. 3Nurettin azi Ksemihal, By ve Din Probleminin Bugnk Durumu, Sosyoloji Dergisi, . . E. F. Yaynlar, C. 7, stanbul, 1952. 4Ahmet nal, Hititlerde ve ada Anadolu Kavimlerinde Byclk, Elemterefi Anadoluda By ve nanlar, Yap Kredi Yay., stanbul, 2003. 5Muhtar Kutlu, Byc aman, Elemterefi Anadoluda By ve nanlar, Yap Kredi Yay., stanbul, 2003. 6Ahat Salihov, amanlarn Tedavi Usulleri ve Tbbn nanca Etkisi, Trksoy Dergisi, Say, 23, stanbul, 2007.

Do. Dr. Veli ATMACA 44 ____________________________________________________________________________

18. Eserler

Cin eytan Sihir By Hakknda Yazlm Olan Arapa

Balkta yer alan her bir kavram hakknda daha fazla alma bulmak mmkndr. biz burada ncelikle, hastalk ve tedavisi konusunda cin, eytan, sihir ve byye bak asyla yazlm olanlar belirtmek istedik. Bu bak asyla hazrlanm eserler bir bakma Mezopotamya, Msr ve Arap yarmadasnn hastalk sebebi, iyileme veya ifa bulma uygulamalarnn ne gibi karakter arzetiinin de ipularn vermektedir. aman geleneinde ruhun n plana kt anlaya ve inana kar, bu saydmz blge ve corafyalarda cin ve eytann belirgin ekilde ne kmas iki gelenei ayran mhim bir farktr. amanlk veya kamlkta hastalk sebebi olarak ruh veya ruhlar ne kadar etkili ise Mozopotamya, Msr ve bunlarn byk oranda tesirinde kalm olan Chiliyye Arap tababetinde cinler ve eytan o kadar barol oynamaktadr diyebiliriz. Bundan tr amanlkta ruh arma veya ruh kovma ritellerinin yerini, bahsettiimiz blgede cin arma, cin kovma veya eytan savma uygulamalar almaktadr. ite bu blgesel karaktere uygun olarak Semv Din ve onlarn kutsal kitaplarnda cin ve eytan fenomenine nemli vurgular yaplmaktadr. Ksaca belirtmeye altmz bu kltrel ve corafi farkllklardan hareketle, yukarda amanizm hakknda yaplm almalar verirken burada da tbbi adan cin, eytan, sihir ve by hakknda yazlm baz eserlere iaret etmeyi dndk. 1Yazar Mechul, Tahsnu'l- nsn Mine's- Sihri ve'l- Cinni ve'- eytn, Dru'l-Ktbi'l-lmiyye, trz. 2Muhammed Mahmd Abdullah, e-if bil- Kurn mines- Sihr ve Messil- Cn, Kahire, 1992. 3Vahd Abdusselam Bl, es-Srimul- Bettr fit- Tesadd lis- Seharatil- Err, Cidde, 1412. 4Mahmd Beyym Heykel, el-lc bil- Kurn li ifi Emrzin Tesebbebe fihal-Cn, Kahire, 1992. 5Ukke Abdulmennn et-Tayyib, Dstru- eytn ve Kurnuhu, Kahire, Trz. 6Mecdi Muhammed e-ehv, el- lcur- Rabbn lisSihr ve Messi- eytn, Kahire, Trz. 7Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, el- MenhelulMur fi Isbtil- Hased vel-Ayn, Drul- Men, rdn, 2000. 8Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, el- Menhelu-eru fi lcil-Mess ves-Sara, rdn, 2000. 9Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, el- FevkihudDevvn lit- Tbbn- Nebev vel- Kurn, rdn, 2000.

F.. lahiyat Fakltesi Dergisi 16:1 (2011) 69 ____________________________________________________________________________

10Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, el- Kavlul-Mun fi Mrtekizti Mulicis-Sara ves-Sihr vel-Ayn, rdn, 2000. 11Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, Fethul- HakkilMbn fi Ahkmis- Sara ves- Sihr vel- Ayn, rdn, 2000. 12Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, el-Kavidul- Mesel li lcis- Sara ves-Sihr vel- Ayn bir- Ruky, rdn, 2000. 13Ebl-Ber sme b. Ysin el-Men, es-SavikulMrsele fit- Tesadd lil-Mezn ves- Sehera, rdn, 2000. 14Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, El- Kavlul- Mbn fim Yudradul- Cin ve- eytn, Suud Arabistan 2000. 15Ebl- Ber sme b. Ysn el- Men, Mnkertulnsn fim Yusallatul- Cin ve- eytn, Suud Arabistan 2000. 16Manfred Ullmann, slam Kltr Tarihinde Maji, (Trc. Yusuf zbek), stanbul 1994. Bu sonuncu eserin orijinali her nekadar Almanca olsa da burada verilen baz bilgiler ve bu esnada Arapa nemli eserlere yer vermektedir. 17Ernst Zbinden, slmda ve Eski Ortadouda Cin ve Ruh nanlar, (Terc. Ekrem Sarkolu), Yeni Ufuklar Neriyat, Yrz. Trz. SONU Tbb- Nebev ve bu konuya dair hadislerin klasik eserlerde yer alna ve ounluu Tasnif Devri sonrasna ait mstakil eserlerin tesbitine dair yaptmz almann btnln salamak amacyla sunduumuz bu Tp ve Tbb- Nebev Hakknda Musr almalar (Bibliyorafya Denemesi) adl derlememizde ok sayda almann olduu grlmtr. Listesi verilen bu almalar iin, bu konudaki gayretlerin tamamdr diyemeyiz. Ulaamadmz ya da gzden kardmz ilmi ve kltrel aratrmalarn daha da fazla olacandan phemiz yok. Ancak mevcud imknlar ve eldeki bilgiler erevesinde isimlerini zikrettiimiz telift, saysal olarak bakldnda az bir rakam deildir. Yine de arzu edilen boyutta meselenin ele alnmadn da grdk. Dier almalar bir yana braklacak olursa akademik ve ilmi yntemlerle Tbb- Nebev hadislerinin ada bir derlemesinin yaplmadn, eitli sebepler veya farkl bak alarndan tartma konusu yaplm olan Tbb- Nebev hadislerine dair aratrmalarn azln grmekteyiz. Listemizi olutururken, Tabib Tabaktna dair eserleri bir yana brakrsak, Osmanlnn son devir Tbb- Nebevleri, Arap dnyasndaki neriyat, bat dillerine yaplan tercmeler ve arkyatlarn konuya dair incelemelerinin bata saysal olarak yetersiz olduunu itiraf etmeliyiz. Trke telif eser ve makleler ile bu hususla dorudan ilgili veya bir ksmnda ele alnm olarak dolayl tez almalar ise ilmi adan ok

Do. Dr. Veli ATMACA 05 ____________________________________________________________________________

kymetli olmakla birlikte mikdar olarak eksik gzkmektedir. Yani Tbb- Nebev konusunun, hadis ilmindeki ve literatrndeki konumu, alan, imkn, snnet deeri, ahkm yn, hadis ve tp ilminin usl, yntem ve bulgularyla bir btn halinde incelenmedii sonucuna varlmtr. Klasik Tbb- Nebev listesiyle birlikte dnldnde musr almalarn okluu, meselenin ya bir tr proje veya bir heyet almasna ihtiya olduunu gstermektedir. Meselenin yeterince ciddi bak asyla ve yeterli mikdarda ele alnp alnmadn grmek ve bu konuda daha sonra alma yapacak olanlara kolaylk salamak amacyla yaptmz bu bibliyorafya derlemesinde eksik braktmz; ismini zikretmediimiz almalardan haberdar olanlarn tenkid, destek ve ekleme yapmalarn arzu ediyoruz.