(1789-1799)

ArastiranBatu
1

indekiler

5 5 6 6 7 8 8 8 8 9 9 10 10 11 11 11 11 12 12 13 14 19 20

Fransz Devrimi (1789-1799), Fransz Devrimini Hazrlayan Nedenler Devrimin Dnsel Nedenleri Devrimin Ekonomik Nedenleri tats Gnrauxnun Yeniden Toplanmas Serment du Jeu de paume Hizipler Merutiyet Devri (1789-1792) Bastille Baskn Kadnlarn Versay Sarayna Yry Varennes Olay Tuileries Saray Baskn Eyll Katliam Cumhuriyet Devri (1792-1795) Vendee syan Terr Dnemi 9 Thermidor Direktuvar Hkmeti (1795-1799) Konsl hkmeti (1799-1804) Fransz Devriminin Sonular Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi Fransz Devrimi Sonrasnda Avrupa Fransz Devriminin Osmanl Devletine Etkileri

Fransz Devrimi
(1789-1799),

Fransadaki mutlak monarinin devrilip, yerine Cumhuriyetin kurulmas ve Roma Katolik Kilisesinin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasdr. Avrupa ve Bat dnyas tarihinde bir dnm noktasdr. Fakat tm dnya tarihi iin de bir dnm noktasdr nk uzun zamandr gelien burjuvazi bu devrimle iktidar mutlak bir biimde ele geirmitir. Daha nceki Hollanda vengiltere burjuva devrimleri burjuvaziye birtakm kazanmlar salasa da bu snfn toplumda koulsuz bir egemenlik kurmasna olanak vermemiti. Milliyetilik akmn balatan en byk etkendir.

Fransz Devrimini Hazrlayan Nedenler

Fransz halk nceki dneme gre byk bir evrim geirmektedir. Halk bilinlenmekte sarayn, kraln, sekinlerin denetiminden kmaya balamtr. ehirlerde yaayan pek ok burjuva byk bir atlm iinde bulunmaktadr. Kitaplar yaygnlamakta aileler ocuklarn niversitelere gndererek salam bir gelecek kurma yolunu tutarak kltrel seviyeyi ykseltmekteydi. Bamsz yaynclarn karttklar gazete, bildiri ve brorler, kitlesel bilinlenmeye yol amaktadr. Bu koullar da toplumsal deiim taleplerinin olgunlamasna yol amtr. Toprak sahipleri ve soylular, ayrcalklarn korumaya almakta; bu sebepte burjuvalarn soylu tabakasna gemesini engelleyecek barikatlar ykselmekteydi. Soylular statlerini koruma hevesindeyken, burjuvalar da ekonomik olarak glenmelerine ramen toplumsal halklarda sz sahibi olamamaktan ikyetiydi. Krsal nfus ise zerindeki vergi yknn haemesini istemektedir. Devrimci dnce, lkede kkl yapsal deiikliklere gitmek gerektiine inanan katmanlar arasnda yaylmaya balamtr. Merkezi otorite lkenin iinde bulunduu evrimsel sreci kavrayamam ve eski yntemlerle sorunlar halletme yoluna ynelmek istemitir. Oysa zellikle burjuva ngiliz devrimini etkisiyle geici zmle yetinmek deil kitlesel olarak ngiliz modelindeki gibi parlamenter monari rejimi altnda ynetime katlmay arzulamaktayd.

Devrimin Dnsel Nedenleri

Toplum byk bir hzda deiiyor bunun altnda da aydnlanma lozoarnn byk etkisi bulunmaktayd. Aydnlanma felsefesi, mantn, kkl gelenekleri ve siyasal rejimin mutlakyeti eilimlerini ortadan kaldrmay emrettiine kanaat getirmitir. Aydnlanmaclar zgrln tm alanda olmas gerektii krini savunmakta. Descartes, daha XVII yy, akln ve eletirel zihniyetin stnlne bask yapm, Montesquieu ise, yasama erkinin halk temsil eden vekiller aracl ile kullanlmasn ve gler ayrl ilkesinin hayata geirilmesini nermitir. Voltaire e gre kral, lozoardan kurulu danmanlarn rgtne uyarak topumu aydnlatmay hedeemeli, ngiliz modelini benimseyerek, parlamenter bir sistemin kaplarn amalyd. Rousseau, insanlarn doutan eit olduuna inanmakta, ounluun iradesinin (halk egemenlii) siyasal rejim hkim olmas gerektiini vurgulamaktayd. Diderot ile dAlambert ise yasa nnde eitlik, dnce ve ifade zgrl gibi talepleri dilendirmekteydi Aydnlanma lozoarn etkilerini yannda ngiliz Halklar bildirgesi gibi metinler ve bunlarn temelini oluturan John Lockenin kirleri ve Amerikan Bamszlk Bildirgesindeki dile getirilen demokratik ilkeler ve liberal ekonomi kirleri burjuvalar hareketlendirmitir. Fanszlar dardan gelen kir ve hareketleri iselletirerek ihtilale zemin hazrlamlardr:

Devrimin Ekonomik Nedenleri

Devrim den nceki yllar Fransz ekonomisi iin pek de parlak saylmamaktadr. Gelien ticaret, savalar sebebiyle yavalama yne kaym, kyl mahsulnden beklenen verimi alamayarak byk skntlarla karlamtr. Ayrca, tek ktlkla, ala kadar dayanan sorunlarla karlamlar tek zm yolu olara kta ehirlere g etme yolunu tutmulardr fakat ehirlerde de onlar parlak bir yaam beklememektedir; artan nfusun ihtiyacn ehirler karlayamaz duruma gelmitir. Nfus artmas doyurulmas gereken insanlarn oalmasna sebep olmutur. Gelenlerin isizlik sorunuyla da karlamas, istihdam olana bulamamalar toplumsa sorularn artmasna neden olmutur. Aslnda Fransann ekonomisi pek ok ada devlete gre ileri saylmaktayd; fakat nceki dnemlerle karlatrldnda grlen fark

edilir gerileme halk panik iine sokmutur. Halkn iinde bulunduu ekonomik sorunlar vergilerin dzenli olarak denmesini yol am devletin en nemli gelir kayna olan vergilerin sekteye uramas hazineyi byk bir bunalma srklemi, uzayan sava maliyetlerinin fazla olmas ve teknolojinin gelimesiyle sava masraarnn artmas, birde saray masraarn arl sebebi ile devlet iasn eiine gelmitir. Bu sebepten kral vergilerin arttrlmas ve yeni vergileri konmas yolunu tutmu bu plan dahilinde tm toplumunda vergilerin yaygnlamas dncesi ortaya km Paris parlamentosu da bu yeni vergi aleyhlerine onay vermeyerek genel meclisin Etats Generauxun toplanmasn istemitir. Fransa, Kuzey Amerikadaki tm kolonilerini 1763 tarihinde, Yedi Yl Savalar sonunda imzalanan Paris Antlamas (1763) Paris Antlamas ile ngiltereye kaptrmt. ngiltere, Yedi Yl Savalarnn mali ykn, yeni vergilerle kolonilerden kartmaya kalknca; bu durum Kuzey Amerika kolonilerinde huzursuzluk yaratmt. 1774 ylnda On Koloninin balatt Amerikan Bamszlk Sava 1776 ylnda bamszlk ilanyla srmt. Fransa ise bu atmalara byk boyutlarda mali destek vererek dolayl olarak katlmtr. Bu sava harcamalar ve giderek artan saray masraar dolaysyla Fransz monarisi de mali ynden tkenmiti. tats Gnrauxnun Yeniden Toplanmas 1789 ylnda XVI. Louis, soylular toplayp toprak mlkiyeti zerinden vergi alnmasn istediinde; soylular, parlamentonun toplanmasn istediler. 1614 ylndan beri toplanmam olan parlamento, soylular, din adamlar ve halktan seilen kamaradan oluuyordu. Parlamentonun toplanmas, toplumsal yapdaki elikilerin de ortaya kmasna neden oldu. Bir yanda soylularn ve din adamlarnn ayrcalkl durumu dier yanda da burjuvazi ve halktan temsilcilerin arasnda parlamentoda ciddi sorunlar ortaya kt. 18. yzyln balarndan beri Fransa d ticaretinin kat kat artmas, varlkl bir burjuvazi oluturmutu. Bu snar, artk sahip olduklar ekonomik gce karlk gelecek bir politik g istiyorlard. Feodal yapnn ve monarinin kanlmaz sonucu olan sosyo-ekonomik snrlamalarn kaldrlmasndan yanaydlar.
tats gnrauxnun al Saclar Kraln sanda, solcular ise solunda oturuyor...(5 Mays 1789)

Serment du Jeu de paume Parlamentonun toplanmasyla orta snftan halk, zellikle varlkl snar, monariye kar sava atlar. Bir anayasayla monarinin yetkilerinin snrlandrlmasn, i gmrk duvarlarnn kaldrlarak i ticaretin serbestletirilmesi, vergilerin yeniden dzenlenmesi ve ynetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular. Bu talepleri 16. Louis kabul etmedi. Orta snf, peine halktan dier unsurlar da katarak 14 Temmuz 1789 gn Bastille hapishanesine saldrd. Hapishane ele geirilip mahkmlar salnd. Fransz Devrimi 1789-1815 yllar arasnda be farkl dnem yaayarak devam etti.

Hizipler
Fransz Devriminde ok farkl kesimler rol almtr. Paris yoksullarnn temsilcileri kendilerine Enragee (fkeliler) adn vermilerdi. Heberistler de yoksullara yakn ve radikal bir kesimi oluturuyordu. Devrimi bir halk hareketinden ok salt bir ilerleme olarak anlayan st kesim temsilcileri iki kanada blnmt. Jakobenler radikal ilerlemeci, Jirondenler ise liberal ve lml ilerlemeciydi. Jakobenler de daha sonra blnd ve Danton ayr ba ekti. Jakobenlerin iindeki en sertlik yanllar Robespierre ve San Justtu. San Just, Hrriyetin istibdadn istiyoruz paradoksal szleriyle n salmtr.

Merutiyet Devri (1789-1792)

Bastille Baskn
14 Temmuz 1789da Parisliler Bastille Hapishanesine hcum ettiler. Bu genel ayaklanmann ardndan (1791) ylnda bir kurucu meclis topland vensan ve Yurtda Haklar Bildirisi yaynlad. Ardndan da ulusal egemenlie dayanan bir anayasa hazrlayarak monarinin yetkilerini snrlandrd. Bu anayasa, halk tarafndan seilecek bir parlamentonun yasama ve yrtme yetkilerini kralla paylamasn ngrmekteydi.

nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi

Kanunlar hazrlamak, bteyi tasdik etmek ve hkmetin icraatn kontrol etmek grevleri meclise verildi. Ayrca nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin esaslar uygulamaya konuldu. nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin uygulamaya konulmas ve bir halk meclisinin yrtme erkini ele almas, Fransada feodalite kurumlar ykt. Zaten halk ynlarndaki soylulara kar gelien fke, pek ok soylunun topraklarn brakarak dier Avrupa lkelerine kamalarna yol at. Fransadaki tm bu gelimeler, tm Avrupa asndan ok nemli sonular douracak, sadece gelecek yllarn deil, yzyllarn da isel dinamiklerini kkten deitirecekti. Avrupada herkes, feodal snrlamalardan kurtulan bir Fransa ekonomisinin byk bir gelime gstereceini,bunun ise Fransay, uluslararas ticaret alannda rekabet edilmesi ok zor bir g haline getireceini ngrebiliyordu. stelik bylesi bir ekonomik bymenin, eskisinden ok daha gl bir Fransz askeri gcn besleyebilecek durumda olmas, kuvvetle muhtemeldi. te yandan Fransada ortaya kan, insan haklarndan, eitlikten ve zgrlkten yana bu dnce hareketinin tm Avrupaya yaylmas ve mevcut monarilerin geleceini tehdit etmesi kanlmazd.

Kadnlarn Versay Sarayna Yry

Lafayette ve Marie Antoinette: yaklak 7.000 kadn ekmek isteyerek Versay Sarayna kadar yrd. Ardndan Lafayette komutasndaki 20.000 kiilik milis birlii de saraya ulat ve Kral ailesini Tuileries Sarayna getirdiler.

Varennes Olay
Avusturyaya kamaya alan ancak Varennesda yakalanan kral ailesi Parise geri getirildi.

10 Ausots 1792de gnll askerler ve ehirliler Tuileries Sarayn basarak kraliyet ailesini yakalad ve Temple Kulesine kapatt.

Tuileries Saray Baskn

Balarda burjuvazi, kral ve liberal grl soylular safna ekerek Fransann toplumsal ve ekonomik yapsnda, her tarafn da karlarna olan dzenlemeleri yapmak hesabndayd. Ama bylesi mttekler bulamad karsnda. XVI. Louis, yetkilerinin snrlanmasna raz olmamakta direndi. Ayrca o tarihlerde Fransada liberal aristokratlar yoktu, hepsi tutucuydu ve eski dzenin geri gelmesini istiyorlard. Bu durumda hem kral hem de soylular, Habsburg hanedanndan imparator II. Leopolde gveniyorlard. II. Leopold, 1791 ylnda, dier Avrupa devletlerince de desteklenecek olursa, Fransz Devrimine kar askeri g kullanlabileceini duyurdu. II. Leopold, ayn zamanda Fransa kraliesi Mari Antoniettenin kardeiydi. Kraln mutlakyet idaresini yeniden kurmak iin ierde isyan kartmas, darda ise Fransann dmanlaryla ibirliine gitmesi sonucu, 1792de cumhuriyet ilan edildi. Fransz Devrimi cumhuriyeti ilan etmek isteyen bir ok lkeye rnek olmutur.

Eyll Katliam

Eyll Katliam
Fransa Kral XVI. Louis grevlerinden mahrum brakldktan ve ailesi tutuklandktan sonra Fransz halknn byk bir ksm, kraliyet yandalarnn ayaklanacaklarna inanmt. Radikaller bu gibi komplocularn ldrlmesini istemilerdi. 2 Eyll 1792de Parislilerden oluan silahl bir grup hapishaneden dier bir hapishaneye nakil tayan konvoya saldrm ve mahkumlar ldrmt. Bunun zerine Paris, Lyon, Versailles, Orleans gibi yerlerde kalabalk kitleler hapishaneleri bastlar ve mahkumlar imha ettiler.

10

Cumhuriyet Devri (1792-1795)

Marie Antoinettenin idam

XVI. Louisin idam

Vendee syan
Sadece 1793 ile 1794 yllar arasnda (Jakoben devrimci diktatrl) 18000 ile 40000 arasnda kii Giyotin ile idam edildi.Cumhuriyet ynetimi milli birlii salad ve d tehdidi etkisiz hale getirdi.21 Ocak 1793te d glerle ittifak yapt iin kral XVI. Louis idam edildi. 16 Ekim 1793te kralie Marie Antoinette vatan hainlii suundan idam edildi.

Terr Dnemi
1793-1794 yllar arasnda kalan bu dneme Terr Dnemi de denmektedir.

9 Thermidor
Cumhuriyet esaslarna gre yeni bir anayasa hazrland. Fakat yasann gerekleri yeterince ve arlaan artlar sebebiyle tatbik edilemedi. Zamanla

11

ekonomik durumlar normale dnen ve mali adan glenen halk temsilcileri, parlamentoda ounluk saladlar ve ar tedbirlerin kaldrlmasn istediler. Bylece 1795te Direktuvar idaresi yapld. Bu dnemde icra kuvveti Beyzler ve htiyarlar Meclisi tarafndan seilecek be direktuvara brakld. Yasama yetkisi Beyzler Meclisine verildi. Milli hkimiyet esaslarnn kullanlmas cumhuriyet dnemine gre daha azaltld. Millet Meclisi seimlerine katlmak zengin olmay gerektirdi. Sonuta: Devlet ynetimi gleti, meclisler arasndaki dmanlk duygular artt, ordu, meclis kavgalarna ve siyasete girdi. Neticede konsllk idaresine geilmesine karar verildi.

Direktuvar Hkmeti (1795-1799)

Brumaire aynn 18 gn, NapolyoAn, asker darbeyle Direktuvar hkmetini bitirip Konsl hkmetini kurdu. (Franois Bouchot, 1840, (Versay Saray Mzesi)

Konsl Hkmeti (1799-1804)

konsl: soldan

12

1799da konsllk idaresi kuruldu. Bu idarede be direktuvarn yetkileri konsle devredildi ve tm yetkiler birinci konslde topland. Birinci konsl de General Napolyon Bonapart oldu. Bu idare 1804 ylna kadar devam etti. Bundan sonra imparatorluk idaresi balad.
Birinci Konsl Napolyon Bonapart

Fransz Devriminin Sonular

Yklmaz diye dnlen, hatta egemenlik hakkn Tanrdan ald iddia edilen mutlak krallklarn yklabilecei ortaya kt. lkel ekli Yunan ehir devletlerinde, gelimi ekli ngiltere ve ABDde grlen demokrasi, Kta Avrupasnda da gelimeye balad ve Bat medeniyetinin vazgeilmez unsurlarndan biri haline geldi. Egemenliin halka ait olduu kabul edildi. Milliyetilik ilkesi, siyasi bir karakter kazanarak, ok uluslu devletlerin paralanmasnda etkili oldu. Eitlik, zgrlk ve adalet ilkeleri yaygnlamaya balad. ahsi glere, zekya ve giriim yeteneine ortam hazrlad. Fransz htilli, sonular bakmndan evrensel olduundan Yenian sonu, Yakn an balangc kabul edildi. Dank halde bulunan milletler, siyasi birliklerini kurmaya baladlar. nsan Haklar Bildirisi, Franszlar tarafndan dnya apnda bir bildiriye dntrld. Fransz htillinin yayd kirlere kar htill Savalar (1792-1815) balad. nce Fransa ile Avusturya ve Prusya arasnda balayan bu savalara ngiltere ve Rusyada katldlar. Savalar Napolyonun yenilgisiyle sonuland. Viyana Kongresi ile Avrupann siyasi durumu yeniden dzenlenmitir.(1815)

13

nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi

Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi

28 Austos 1789da Fransz Devriminden sonra, Fransz Ulusal Meclisi tarafndan, Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi kabul ve beyan olundu. Bildirge; insanlarn eit doduunu ve eit yaamalar gerektiini, insanlarn zulme kar direnme hakk olduunu, her trl egemenliin esasnn millete dayal olduunu ve mutlak egemenliin bir kii ya da grubun elinde bulunamayacan, devleti idare edenlerin esas olarak millete kar sorumlu olduunu, hi kimsenin dini ve sosyal inanlar yznden knanamayacan sylyordu.

nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi

( La Dclaration des droits de lHomme et du citoyen) Fransz Devriminin temelini oluturan, 26 Austos 1789da demokrasi ve zgrlk sebep gsterilerek yaymlanan temel metinlerden birisi olmutur. 1789 Fransz Devriminin ardndan, insan haklarn korumak amacyla Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi yaymland. 26 Austos 1789da Fransa Ulusal Meclisinde kabul edilen 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi, 1791de kabul edilen Fransz Anayasasna n sz olarak eklenmitir. Bildiri; insanlarn zgr doduunu ve eit yaamalar gerektiini, insanlarn zulme kar direnme hakk olduunu, her trl egemenliin esasnn millete dayal olduunu ve mutlak egemenliin bir kii ya da grubun elinde bulunamayacan, devleti idare edenlerin esas olarak millete kar sorumlu olduunu, hi kimsenin dini ve sosyal inanlar yznden knanamayacan ortaya koyuyordu.

14

Tarihi
24 Mays 1773te Fransada Grande Loge Nationale, yani gnmzn Grand Orient de France (GOdF) oluturulmutur ve bunun iin Fransz Devriminin baarlar olan ilkelerini iinde barndran bir anayasa hazrlanmtr. Grand Orient de Francen bir genelgesinde sonradan nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi olarak deien yasa ounluun ifadesidir szckleri bulunmaktadr. nsanlar daha sonra bundan gururla Masonluk-Demokrasisinin vatandalar olarak anlmtr. ngiliz kolonilerinin Amerikan Bamszlk Bildirgesinden sonra Marquis de Lafayette, 1777 ylnda Amerikan bamszl, eitlik, zgrlk ve kardelik kirlerini savunmak iin Amerikaya gitmitir. Bylece Protestanlarn yurttalk haklar iin sava vererek kleliin kaldrlmas iin aba gstermitir. zgrlk dncesinin inanl demokrat ve savunucusu olarak Demokrasi ve nsan Haklar iin olduka uramtr. Bu iki kavram Amerikada ilk defa asl olarak George Masonun kaleminden karak 1776da Virjinya nsan Haklar Bildirgesinde kesin olarak belirlenmitir. Bu dnemde Lafayette George Washingtonun yannda Mason Locasnda yer almtr. 1778de Fransa ve Amerika ngiltereye kar birlik olmu ve ngiltere Fransaya sava ilan etmitir. 1789 ylnda Marquis de Lafayette meclisin askeri kanadndan gelen yesi olmutur ve Amerikan modelini nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesinin bir ilk tasars olarak yeni ulusal meclise sunmutur. 26 Austos 1789da ulusal meclis tarafndan kabul edilen nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi uzun tartmalarn ve saysz deiiklik tasarlarnn bir rndr, ama ayn zamanda da Lafayettenin tasarsna dayanmaktadr.

erik
nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi bir nsz ve 17 maddeden olumaktadr. Bunlar; insanlarn haklar ve ulus zerinde varlan temel hkmleri iermektedir. Bu hkmler zgrlk, mlkiyet, gvenlik ve baskya kar koyma gibi doal ve devredilemez haklarn vatandalara verilmesi gerektiini ifade etmektedir. Her bir insan zellikle hukuk ve kanun nnde eit olmaldr. Ayn zamanda mason ve devlet teorisyeni

15

Montesquieu tarafndan kendi yazd Kanunlarn Ruhu adl kitabnda da talep edilen demokratik gler ayrln da iermektedir. nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesinin de dier benzer metinler gibi yaynland tarihte iindeki ifadeler sadece erkekler iin geerlidir. Olympe de Gouges de bunun zerine 1791 ylnda yaynlad Kadn ve Kadn Yurtta Haklar Bildirisi ile btn cinsiyetlerin hukuki, politik ve sosyal anlamda eit klnmasn talep etmitir. nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi de 4 Ekim 1958 ylnda yaynlanan Fransz Anayasasnn nsznde yer almtr. Bu da Fransz anayasasnn bir paras olarak da gnmz 5. Cumhuriyetinin anlamn da kaybetmediini gstermektedir. Bu bildirge Avrupadaki ilk insan haklar bildirgesidir.

nsz
Ulusal Meclisin tasarlad gibi Fransz halknn temsilcileri, tek sebebinin resmi kt durum ve ynetim bozukluunun olduu insan haklar konusundaki habersizlik, dikkatsizlik veya kmsemeyi de gz nnde tutarak; insanlarn doal, devredilemez ve kutsal olan haklarn nemli bir bildirge ile aklamaya karar vermitir. Bunun amalar da; Toplumun tm yelerinin bu bildirgeyi bilmesi ve hak ile grevlerini hatrlamas Yasama ve yrtme eylemlerinin dier politik kurumlarla karlatrlabilmesi ve bu sayede kurallara uyulmasnn salanmas Basit ve tartlmaz ilkelerden oluan vatanda haklarnn, daima anayasann ve kamu refahnn korunmas ile bir yol alnmasdr. Buna uygun olarak da ulusal meclis en byk varlk olan insan ve yurtta haklarnn korunmasn kabul edip aklamtr.

Madde 1 nsanlar, haklar bakmndan zgr ve eit doar ve yaarlar. Sosyal farkllklar ancak ortak faydaya dayanabilir.

16

Madde 2 Her bir politik birlemenin amac; doal ve dokunulamaz insan haklarn korumaktr. Bunlar; zgrlk hakk, mlkiyet hakk, gvenlik hakk ve baskya kar direnme hakkdr. Madde 3 Egemenliin temeli, esas olarak ulustadr. Hibir kurulu, hibir kimse aka ulustan kaynaklanmayan bir iktidar kullanamaz. Madde 4 zgrlk bakalarna zarar vermeden istediini yapabilmektir: Her bir insann doal haklarn kullanmas da toplumun dier yelerinin de ayn haklar kullanmasn garanti altna alacak snrlar iindedir. Bu snrlar da sadece yasalarla belirlenebilir. Madde 5 Yasa sadece topluma zarar verebilecek eylemleri yasaklar. Yasalarn yasaklamad hibir ey engellenemez ve kimse yasann emretmedii bir eyi yapmaya da zorlanamaz. Madde 6 Yasa genel iradenin ifadesidir. Btn yurttalar bizzat veya temsilcileri araclyla yasalarn oluturulmasna katlma hakkna sahiptir. Koruyan veya cezalandran olarak yasa herkes iin ayn olmaldr. Btn yurttalar yasalar nnde eit olduu iin yeteneklerine uygun olarak ve zellikler ile yetenekleri konusunda ayrm grmeden, her trl rtbe, mevkii ve greve de eit olarak getirilirler. Madde 7 Yasann belirledii haller veya yasann ngrd biimin dnda baka bir yoldan hi kimse sulanamaz, yakalanamaz ve tutuklanamaz. Key dzenlemeler yaplmasn isteyen, key emirler veren, bunlar uygulayan veya uygulanmasna izin verenler cezalandrlmaldr. Ancak yasaya uymaya davet edilen veya yasalarca yakalanan her yurtta yasalara itaat etmelidir. Yasalara kar gelmek onu sulu klar.

17

Madde 8 Yasalar sadece kesin ve ak bir ekilde gereklilii olan cezalar belirlemelidir ve hi kimse suun ilenmesinden nce ilan edilen ve gerei ekilde uygulanan yasalar dndaki baka bir yasa nedeniyle cezalandrlamaz. Madde 9 Her insan sulu olduuna karar verilinceye kadar masum sayld iin; tutuklanmas kanlmaz olduunda, yani sulu olduu karar verildiinde grecei sertlik yasa tarafndan ar bir ekilde cezalandrlmaldr. Madde 10 Hi kimse, davurumu yasalarla oluturulan dzene zarar vermedii srece inanlar nedeniyle sorumlu tutulamaz. Madde 11 Dncelerin ve inanlarn serbeste davurumu en deerli insan haklarndan bir tanesidir. Her bir yurtta yasalarn belirledii durumlarda bu zgrlklerin ktye kullanmndan sorumlu olmak art ile bu ifadelerini zgrce konuabilir, yazabilir ve yaynlayabilir. Madde 12 nsan ve yurtta haklarnn garanti altna alnmas resmi bir gc gerektirmektedir. Bu g herkesin yarar iin oluturulmutur. Bu gc kendilerine emanet edilenlerin zel karlar iin oluturulmamtr. Madde 13 Bu kamusal gcn ve ynetim grevlerinin devamlln salamak iin genel bir vergi zorunludur. Bu vergilendirme btn yurttalarn olanaklarna gre eit lde blnmelidir.

18

Madde 14 Btn yurttalar bizzat veya temsilcileri araclyla verginin gerekliliini belirleme, bunu serbeste kabul etme, bu vergilerin kullanmn gzlemleme ve verginin miktarn, matrahn, tahsil ekli ve sresini belirleme hakkna sahiptir. Madde 15 Toplum tm kamu grevlilerinden, grevleriyle ilgili olarak hesap sorma hakkna sahiptir. Madde 16 Haklarn gven altna alnmad ve gler ayrlnn belirlenmedii bir toplumun anayasas yoktur. Madde 17 Mlkiyet dokunulmaz ve kutsal bir hak olduu iin, yasalarn belirledii kamusal gereklilik aka domadka ve meru bir tazminat denmedike kimse bu haktan yoksun braklamaz.

Fransz Devrimi Sonrasnda Avrupa

Fransz htilali savalarndan sonunda btn Avrupa devletlerinin temsilcileri VYANA KONGRES nde biraraya geldiler. Osmanl Devletinin katlmad bu kongre ile tarihte ilk defa Avrupa devlet temsilcilerinin tamamen katld bir toplant yapld. Bu kongrede Avrupa snrlar yeniden izildi. Hkmdarlarn haklarn korumay amalayan bu kongrede snrlar belirlenirken MLLYETLK ilkesi dikkate alnmad. Bu durum yeni atmalara neden oldu.

19

Fransz Devriminin Osmanl Devletine Etkileri

Siyasi, din, ekonomik nedenlerle meydana gelen ihtilal, Fransay ok farkl yerlere tad ve o tarihten sonra meydana gelen tm milliyetilik ayaklanmalarna temel tekil etti. Fransz inklb sonucunda, baz yeni devletler kurulurken, baz byk devletler paraland. Dnyada yeni olaylar ve oluumlar meydana geldi. Fransada 1789 ylnda halik ve burjuva snarnn krala ve zadegana kar meydana getirdii ve baarya ulaan bu inklb ayn zamanda Osmanl Devleti, Avusturya-Macaristan, ngiltere, Rusya gibi devletler iin pek de olumlu bir olay olmad. 1789 Fransz htilalinin mahiyeti, o srada Avusturya ve Rusya ile sava halinde olan Osmanl Devletini uzun sre ilgilendirmedi. 1791-92 Zitovi ve Ya antlamasndan sonra biraz ilgilendiyse de 1791de kraln yetkilerinin snrlandrlmas, hatta azli ve idam Osmanly endielendirmedi. htilalin en nemli mesaj milletlerin kendi kaderini kendisinin belirlemesi prensibi milletleraras camiaya yerleti. Osmanl Devleti, Fransz htilalini Avrupann i meselesi olarak gryor, hi ilgilenmiyordu. Ancak Fransann 1797de, Yedi adalara el koyup Yunanllar bamszlk iin kkrtmasyla milliyetilik prensibinin ve ihtilalin nemi ancak anlalabildi. Bu dnemde Fransz htilaline kar tarafsz kalan pek az lkeden biriydi. Osmanl lkesinde htilal yanllar, kahvehanelerde bror datyorlard. Hak, zgrlk ve eitlikten bahsediyorlard. Bu dnemde, ortaya kan yeni dncelerin Osmanllar tarafndan ne lde anlaldn kestirmek olanakszdr. III. Selim ihtilalci Fransay desteklemitir. Bu da Osmanlnn kendisi iin ok yakn gelecekte tehlike oluturacak olan bu olay tam olarak anlayamadn gsterir. Fransa,

20

ihtilalden ok ksa bir sre sonra yaylmac politikalar ierisine girmitir. Amerika bamszla destek vererek el altndan Amerikadaki ngiliz kolonilere silah satyordu. Ayn zamanda Osmanl lkesi olan Msra ok gemeden saldrmt. Fransann Osmanl Devleti zerindeki bu gizi hesaplarna ramen, Osmanlyla, Fransa arasnda Kanuni dneminden bu yana devam eden ve srekli gelien bir dostluk vard. ki devlet arasndaki ticari ve diplomatik faaliyetler ok eskiye dayanyordu. Fransz htilali baladnda bu olay Fransann i sorunu olarak gren Osmanl Devleti, bir slm devleti olmas hasebiyle kendi lkesinde Avrupa llerine gre bir adaletsizlik, eitsizlik, siyasi ve sosyal bozukluklar mevcut deildi. stelik Fransa dostu olan bir lke olmasna ramen ok uzaktayd. Buradaki gelimeleri ancak dolayl yollardan renebiliyordu. Osmanl Devleti bir ok problemle uramas, k srecine girmesi dolaysyla byle bir ile uramaya vakitte bulamyordu. 1792 ylnda Fransa, yeni rejimini korumak ve rejimini lkelere tantmak zere doal snrlarnn dnda savalara giriti. Bunun karsnda Osmanl Devleti tarafszln ilan etti. Fransann Osmanly paralamak isteyen Rusya ve Avusturyay yenmesi stanbulda sevinle karland. Fransann isteine ramen Osmanl Devleti bu yeni rejimi hemen tanmak istemedi. Osmanl yneticilerine gre Fransann yeni rejimi Avrupann sorunu idi. Osmanlnn Avrupa hukukuna dahil olmadn ne sryorlard. Osmanl hkmeti ihtilal karsnda gerekten tarafsz davranyordu. 1793te Fransa stanbula olaanst eliler gndererek, Fransa Cumhuriyet hkmetinin tannmasn Trkiye ile Fransa arasnda anlama yaplmasn ve Trkiyenin savaa girmesini istedi ama Trk hkmeti bunu reddetti. nk Fransann Cumhuriyetini tanmakla Avrupaya kar cephe almak istemiyordu. Prusya Fransay tandktan sonra Osmanl Devleti Fransa Cumhuriyetini tand. Bu tarihten sonra Fransa, Osmanly Rusya ve Avusturya aleyhinde savaa sokmak istiyordu. Osmanl buna yanamad. Napolyon ordular ile Avrupada bir ok ordular yenerek Compo Formio anlamasyla stnln kabul ettirdi. 1798de Msr igal eden Franszlarla Osmanllar arasndaki mnasebetler bitmiti. 1798de Pramidler savan kazanan Msrdan ngilizler ve Ruslar sayesinde onlarn desteiyle karabildi. Ama bu seferde Msra ngilizler yerleti. Franszlar gittikleri btn yerlerde milliyetilik akmlarn yayyorlard. Msra girip kan Franszlar Klemenleri Osmanl aleyhine kkrttlar. Daha sonra da igal ettii yedi adadan ekilmesi zerine blgeye Ruslar geldi. Tpk Franszlar gibi Ruslar da Rumlar Osmanl aleyhine kkrtmaya

21

baladlar. Dier taraftan Ruslar Balkanlarda ulusuluk faaliyetlerini yaymaya devam ettiler. Franszlar, propagandalarn ekilmi olduklar blgelerde, srdrdler. Trke, Rumca, Ermeniceye tercme ettikleri milliyetilie ve Cumhuriyete dair eserleri zel adamlar Akdeniz adalarna gnderdiler. Yunan isyanlar 6 Mart 1821de Eak Budanda balad. Etnik-i Eterya bu faaliyeti yrtyordu. Fransann abalar ve zararl faaliyetleri sonucunda, Osmanl milleti olan gayr-i mslim Hristiyan teba bata olmak zere bir sre sonra msman teba devlete kar isyan etmitir. 1804 tarihinde Srplar isyan etmilerdir. 1821de Morada isyan meydana gelecektir. 1830 ylnda Yunanistan bamsz olarak bir devlet kuracaktr. Daha sonralar Franszlar, Cezayiri igal edecekler ve bunun yan sra M. Ali Paaya destek vererek Valinin devletine kar cephe almasna salayacaklardr. Rusya ise Balkanlarda Osmanl aleyhine propaganda yapt gibi, Krma girerek, Krmda yaayan Trkleri bamszlk vaadetmek, girimi olduu trl entrikalarla Krm Osmanldan ayrarak ilhak etmitir. Artk byk devletler Osmanlnn iilerine mdahale ediyorlar ve her taraftan Osmanly kertmeye alyorlard. 1839 Tanzimat Ferman ve daha sonra Avrupal devletlerin basklar sonucunda, 1856 ylnda ilan edilen Islahat Fermanyla gayrimslim tebaya ok geni haklar veriliyordu. Bu slahat Fermann, Osmanl kabul etmek zorunda kalmtr. Fransann tarihteki Osmanl Politikas daha nce anlattmz rneklerde grld zere, mspet bir yn yoktur. Fransa pek ok olayda Osmanl Devletini kendi menfaatleri iin kullanaca paravan veya alet olarak grmtr. eitli rklar, farkl dinlere mensup milletleri bnyesinde barndran Osmanl Devleti iin milliyetilik akm Osmanl iin gerek bir felaket olmutur. Avrupal devletlerin kltrel, ekonomik, siyasi ve askeri basklar sonucunda Osmanl Devleti her tarafnda isyanlarn balad her devletin mdahalesinin olduu bir devlet haline gelmiti. Tm planlar Osmanly paralamak iin yaplyordu. 1856 Islahat Fermayla gayrimslim tebaya bir takm haklar verdiyse de Avrupal devletlerin isteklerinin ard arkas kesilmek bilmedi. Rusya Balkanlar, Fransa Cezayiri, ngiltere, Kbrs ve Msr, Avusturya-Macaristan, Bosna Herseki, ilhak etmek iin zikrolunan yerlere girmilerdi. Osmanl Devletinin ortaya att ve ne Osmanlclk ne de slamclk gibi projeler Osmanly kten kurtaramamtr. Merutiyetin ikinci kez ilan edildii 1908 tarihinde Avusturya-Macaristan, Bosna Herseki

22

topraklarna katmasnn yan sra Bulgaristanda bamszln ilan etmitir. Osmanllar bu durumu kabullenmek zorunda kaldlar. Tunus, Fas, Karada gibi bir ok ulus Osmanly kar nceden isyan etmilerdi. talyanlar, Trablusgarb igal ederek Kuzey Afrikadaki son Osmanl topran da aldlar. I. ve II.Balkan Savalar sonucunda Osmanl Devleti bir ok topran kaybetti. Arnavutluk devleti bu sava sonucunda imzalanan anlamalarla ortaya kmt. Milliyetilik hareketlerinin artk n alnamyordu. 1870 ve 1871de siyasi birliklerini tamamlayan talya ve Almanya tm projeleri Osmanl zerine endekslemilerdir. talya, Kuzey Afrikay egemenliine ald. Almanya ise Osmanl Devletini bir Pazar olarak gryordu. I. Dnya Savana Almanyann yannda giren Osmanl, savatan yenilgiyle knca bir ok topran kaybettii gibi sava sonunda da imzalanan Mondros Atekes anlamasyla adeta itilaf devletlerine teslim olmutu. Osmanl mslman tebas olan Araplar, ngilizlerin ve Franszlarn propagandas sonucunda I. Dnya Savanda Osmanly arkadan vurdular. Osmanl artk ata yurdu olan Anadoluyu kurtarmak iin alyordu. Sonu olarak unu ifade etmekte ok byk yararlar vardr. 1789da ortaya kan milliyetilik akmlaryla ilgilenmeyen Osmanl 1918lere ve Lozan Anlamasnn yapld 24 Temmuz 1923 tarihine gelindiinde bu akmdan en ok zarar gren devletti. Osmanl Devleti artk paralanm ve yeni milletler, yeni devletler ortaya kmtr. Trk milleti ancak nefsi mdafaa yaparak milliyetilik akmnn ancak nefsi mdafaa yaparak milliyetilik akmnn penesinden kurtulabilmitir. Ruslar Ermenileri bir maa olarak kullanp Trk ordusunu ve Trk milletini uzun sre uratrmtr. 1915te Suriyeye tebcir edilmiler ama bu beladan bir trl kurtulamamtr. Trk Milleti M. Kemal Atatrk nderliinde yaplan Mill mcadeleyi olaanst gayret ve mcadeleyle, nefs-i mdafaa yaparak binbir glkle kazanabilmitir.

23