You are on page 1of 12

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Bileşimler ve Bileşim

Araçları
 Birleşim detay tipleri ve tasarım
ÇELİK YAPILAR I  Perçinli Birleşimler
 Bulonlu Birleşimler
Dr. Kağan YEMEZ  Kaynaklı Birleşimler
KY.IU2008@gmail.com  Birleşim Analizleri

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 2

Birleşim detay tipleri


Birleşim detay tipleri Bileşenler - Kaynak
 Kaynak bölgesine ulaşım için
Yük
geçici platform gerekebilir.
 Hava koşulları…
 Elektrik hattı gerekli…
 Geçici bulonlar veya
köşebentler gerekebilir.
 Kontrol maliyeti...
 Daha uzun montaj süresi…

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 3 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 4

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Bileşenler - Bulonlar Bileşenler – L,T,levha,…

Yerine göre bulonlar çekme, kesme veya kombinasyonuna karşı


kullanılabilir.
Genelde montaj kolaylığı için delik çapı => D+2mm
Özel uygulamalar için sürtünmeli veya öngerilmeli bulon
uygulamaları…
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 5 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 6
Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri
Bileşenler – L,T,levha,… Birleşim tipleri
 Dolayısıyla bazı bölgeleri
güçlendirmek gerekebilir.  Kiriş-Kiriş birleşimler

 Kiriş-Kolon birleşimler

 Kolon ekleri

 Kolon tabanları
 Bileşenlerin kapasiteleri doğrultusunda
zayıflıklar göçme modunu, ve dolayısıyla  Çaprazların birleşimleri
moment aktarım kapasitesini belirler.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 7 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 8

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Birleşim tipleri Birleşim tipleri
 Kiriş-Kiriş birleşimler  Kiriş-Kiriş birleşimler

 Kiriş-Kolon birleşimler  Kiriş-Kolon birleşimler

 Kolon ekleri  Kolon ekleri

 Kolon tabanları  Kolon tabanları

 Çaprazların birleşimleri  Çaprazların birleşimleri

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 9 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 10

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Birleşim tipleri Birleşim tipleri
 Kiriş-Kiriş birleşimler  Kiriş-Kiriş birleşimler

 Kiriş-Kolon birleşimler  Kiriş-Kolon birleşimler

 Kolon ekleri  Kolon ekleri

 Kolon tabanları  Kolon tabanları

 Çaprazların birleşimleri  Çaprazların birleşimleri

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 11 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 12


Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri
Birleşim tipleri Birleşim Ekonomisi
 Kiriş-Kiriş birleşimler  Tasarım yüklerinin elemanlar  Maliyetlerin dağılımı
arası güvenli aktarımı
Material 20 - 40%
 Kiriş-Kolon birleşimler  Yeterince güçlü olmalı

 Yükü aşırı gerilme birikmeleri


Calculation }
 Kolon ekleri yaratmayacak şekilde Drawings }
aktarmalı
Fabrication } 60 - 80%
 Tasarlanan esneklik veya
 Kolon tabanları rijitliği sağlamalı Protection }
 Birleştirme elemanları montaj Erection }
 Çaprazların birleşimleri kolaylığı sağlayacak şekilde
tasarlanmalı. (Kutu, boru
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ profil
Çelik Yapılar Ibirleşimlerine dikkat) 13 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 14

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Birleşim Ekonomisi Birleşim Ekonomisi - öneriler
 Delik çaplarını, cıvata boylarını ve cıvata kalitelerini mümkün
olduğu kadar azalt.
 Kaynak bölgesine rahat ulaşım sağla ki kaynak kolay
yapılabilsin.
 İnce ayar gerektiren dar tolerans uygulamalarını minimize et.
 B ve C  Aynı tip standart birleşim detaylarını kullanmaya çalış.
alternatiflerinde  Kolay şantiye bulonlaması yapılabilecek montaj detayları kullan.
daha az malzeme  Şantiye vinç kullanımını hızlandırmak için elemanın zati ağırlığını
taşıyabilecek geçici destek detayları, elemanları kullan.
olmasına rağmen
 Düzgün ve doğrusal montaj kolaylığı sağla.
Karşılık Maliyet Varsayımları yüksek imalat
 Bakım gerekecek kritik yerleri dikkate al.
1cm3 kaynak = 0,7 kg çelik. maliyetinden dolayı
Berkitme levhası imalatı = kaynak maliyeti
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
Bir delik delme = 2 kg çelik
Çelik Yapılar I daha pahalı. 15 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 16

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Tasarım Prensipleri Tasarım Prensipleri
 Yapısal Davranış Gereksinimleri:
 Dayanım,
 Rijitlik,
 Süneklik veya
şekil değiştirme
kapasitesi

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 17 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 18


Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri
Tasarım Prensipleri Tasarım Prensipleri
 Dayanım
 Birleşim elemanları tasarım
yüklerini aktaracak dayanımda
olmalı
 Rijitlik
 Esnek (mafsallı) – yeterli dönme kapasitesine sahip
olacak kadar esnek, düşük moment aktarımı
 Rijit – dönme rijitliği => ihmal edilebilir birleşim
dönmesi, yüksek moment aktarımı
 Yarı-rijit
 Şekil değiştirme kapasitesi
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 19 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 20

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Tasarım Prensipleri Tasarım Prensipleri
 Birleşimlerin  Birleşimlerin sınıflandırılması
sınıflandırılması

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 21 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 22

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Tasarım Prensipleri Tasarım Prensipleri
 Birleşimlerin sınıflandırılması  Dayanım Yönünden

 Rijitlik yönünden

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 23 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 24


Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri
Tasarım Prensipleri – Yük aktarımı Tasarım Prensipleri – Yük aktarımı

 İç kuvvetlerin uygulanan
yük ile dengesi
 Her bileşen kuvvetlere
dayanacak kapasitede
 Şekil değiştirmeler birleşim
araçlarının (bulon, kaynak)
ve diğer bileşenlerin şekil
değiştirme kapasitelerine
göre dağılır.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 25 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 26

Birleşim detay tipleri Birleşim detay tipleri


Tasarım Prensipleri – Yük aktarımı Tasarım Prensipleri – Yük aktarımı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 27 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 28

Birleşim detay tipleri Çelik Bileşimler ve Bileşim


Tasarım Prensipleri – Yük aktarımı Araçları
 Birleşim detay tipleri ve tasarım
 Perçinli Birleşimler
 Bulonlu Birleşimler
 Kaynaklı Birleşimler
 Birleşim Analizleri

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 29 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 30


Perçinli Birleşimler Perçinli Birleşimler

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 31 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 32

Perçinli Birleşimler Perçinli Birleşimler

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 33 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 34

Çelik Bileşimler ve Bileşim İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ


Araçları
 Birleşim detay tipleri ve tasarım
 Perçinli Birleşimler ÇELİK YAPILAR I
 Bulonlu Birleşimler
 Kaynaklı Birleşimler Dr. Kağan YEMEZ
 Birleşim Analizleri KY.IU2008@gmail.com

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 35 36


Bulonlu Birleşimler
Bulonlu Birleşimler Kesme kuvveti aktarımı
 Normal Bulonlu birleşimler
 Kesme ve Ezilmeye karşı
 Öngermeli Bulonlu birleşimler
 Sürtünme ile
 Kesme ve Ezilmeye karşı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 37 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 38

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Çekme ve Kesme kuvveti
Çekme kuvveti aktarımı aktarımı
 Kesme gerilmelerinin
düzgün yayıldığı
varsayılır.
 Kesme düzlemi
yivlere denk
geliyorsa =>
Azaltılmış Kesme
Alan

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 39 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 40

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


 Bulon Çapları  Bulon Kaliteleri
 Altıgen Başlı Bulonlar < 68 mm
Grade 4.6 5.6 6.5 6.8 8.8 10.9
 M ile adlandırılır
fyb (MPa) 240 300 300 480 640 900
 M20 x 60 => yivsiz kısmın çapı 20 mm, yivli ve
fub (MPa) 400 500 600 600 800 1000
yivsiz kısmın toplam boyu 60 mm
 Boy aşağıdaki koşulları sağlayacak şekilde
6 x 8 x 10 = 480 => (fyb)
hesaplanacak; 6 x 100 = 600 =>(fub)
 Somun sıkıldıktan sonra en az bir dişten fazlası
somundan dışa uzayacak  Uygulamalarda 8.8 kalitesi sıklıkla kullanılır.
 En az bir tam diş somun ile yivsiz kısım arasında kalacak.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 41 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 42
Bulonlu Birleşimler
Bulonlu Birleşimler Gerilmeler
 Bulon Çapları
 Uygun bulonlar (D=d) dışında, kaba bulonlar için;
 d+1mm for M12 and M14 bolts
 d+2mm aşağıdaki koşullarda izin verilebilir;
 4.8, 5.8, 6.8 or 10.9 kaliteleri için Fv,Rd kesme dayanımı

0.85’i kabul edilir.


 Azaltılmış Fv,Rd > Fb,Rd ezilme dayanımı

 d+2mm for M16 to M24 bolts


 d+3mm for M27 and larger bolts.
 Matkap veya Zımbalama (d<25 mm)

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 43 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 44

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Gerilmeler Kesme Dayanımı
Nominal Nominal Stress  Kesme düzlemi yivli
diameter area area
db (mm) A (mm2) As (mm2)
kısımda ise;
8 50,3 36,6  Fv,Rd = 0,6fubAs/γMb
10 78,5 58,0  4.6, 5.6 and 8.8 için;
12 113 84,3  Fv,Rd = 0,5fubAs/γMb
14 154 115
16 201 157  Kesme düzlemi yivsiz
18 254 192 kısımda ise;
20 314 245
22 380 303  Fv,Rd = 0,6fubA/γMb
24 452 353
27 573 459 Delik boşluk/toleranslar => kesme/çekme/lokal eğilme
30 707 561 L => Fv,Rd ; bulon sayısı => Fv,Rd (daha az)

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 45 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 46

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Uzun Birleşimler Uzun Birleşimler
 Yük dağılımı  Uzun birleşimler
 Dıştaki bulonlar daha fazla
yük taşıyor !
 Akma sonrası daha
düzgün kesme dağılımı…
 Dıştakiler koptuktan sonra
ardışık göçme…
 Birleşim boyu kesme
kapasitesini etkileyen
önemli bir parametredir.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 47 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 48
Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler
Uzun Birleşimler Uzun Birleşimler
 Uzun birleşimler  Uzun birleşimler
 Bulonlar rijitse;  Öneriler:
 Bulon 1 ve 4 tüm yükü taşır.  Levhanın deformasyon
 Levha rijitse; kapasiteleri daha fazla
olduğu için bulonların
 Eşit dağılım kesmesinden önce
 Gerçek durum levhaların ezilme
uygun d/t oranları (1,5~2) için; dayanımına ulaşması
sağlanacak şekilde tasarım
(d~7√tmin – 2 mm)
yapılmalı.
 4 bulon =>29-21-21-29
 6 bulon => 25-15-10-10-15-25
 8 bulon => 24-13-8-5-5-8-13-24
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 49 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar 1 50

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Uzun Birleşimler Ezilme Dayanımı
 Lj > 15 d ise kesme  Ezilme basıncı; bulon çapı ve
dayanım azaltma katsayısı: levha kalınlığına bağlı…
 Yeteri kadar e1 mesafesi
olmalı…
 βLf ≤1,0 ve βLf ≥ 0,75  Yivler direk etkilemez ama şekil
değiştirmeyi etkiler.
 Düzgün dağılım varsa
 Levha şekil değiştirme kapasitesi
uygulanmaz ! (örn. Kiriş yüksekse “Sünek”; Bulon
gövdesinden kolon başlığına kesilirse “gevrek” davranış
kesme kuvveti aktarımı)
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 51 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 52

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Ezilme Dayanımı Ezilme Dayanımı

Fb.Rd = 2,5αfudt/γMb Fb.Rd = 2,5αfudt/γMb

p2
 α = min(1; )  α = min(1; )

 e2 > 1,5do ve p2 > 3do  e2 > 1,5do ve p2 > 3do


olmalı olmalı
 e2 = 1,2do ve/veya p2 = 2,4do  e2 = 1,2do ve/veya p2 = 2,4do
ise kesme dayanımı => 2/3 Fb.Rd ise kesme dayanımı => 2/3 Fb.Rd

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 53 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 54


Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler
Çekme Dayanımı Kesme ve Çekme Dayanımı

 Ft.Rd = 0,9fubAs/γMb ≤ 1,0

 V < %30 x Fv.Rd => T = Ft


 Ayrılma etkisinden dolayı ek
 Yivler bulon imalatçısı
çekme kuvveti… tarafından standardına uygun
 Birleşimin geometrisine ve bulon açılmaması durumunda 0,85
ve birleşim elemanlarının katsayısı kullanılır.
rijitliğine bağlı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 55 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 56

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Bulon mesafeleri Bir kenarı bağlı köeşebentler
 1,2 do < e1 < 12t veya 150 mm
 1,5 do < e2 < 12t veya 150 mm  Simetrik değil => azaltma
 t, min. Kalınlık  1 bulon: Nu,Rd = 2,0(e2 - 0,5do)tfu/γM
 Lokal burkulma gereklilikleri…  2 bulon: Nu,Rd = β2Anetfu/γM
 Korozyon koşulları => 40 mm + 4t  3+ bulon: Nu,Rd = β3Anetfu/γM
Basınc durumu;
 2,2 do < p1 < 14t veya 200 mm ≥ 5,0 do
p1 ≤ 2,5 do
 3,0 do < p2 < 14t veya 200 mm
β2 0,4 0,7
 Lokal burkulma gereklilikleri… β3 0,5 0,7
Çekme durumu;
 Dış sıra; 2,2 do < p1 < 14t veya 200 mm
 İç Sıra; 2,2 do < p1 < 28t veya 400 mm
 Korozyon yoksa => max değer x 1.5
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 57 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 58

Bulonlu Birleşimler
Bulonlu Birleşimler Öngermeli Bulonlu Birleşimler
 Daha fazla rijitlik
 Normal Bulonlu birleşimler  Fatigue (Yorulma) yüklemelerine
 Kesme ve Ezilmeye karşı karşı daha iyi performance
 Öngermeli Bulonlu birleşimler
 Sürtünme ile
 Kesme ve Ezilmeye karşı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 59 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 60


Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler
Öngermeli Bulonlu Birleşimler Öngermeli Bulonlu Birleşimler
 Levhaların ayrılma  Genellilkle 10.9 kalite kullanılır.
rijitliği bulonun
 Öngerme kuvveti;
rijitliğinin 4 katı
 Fp.Cd = 0,7 fub . As
 Öngerme yöntemleri
 Torq yöntemi
 Somun sıkma turu yöntemi
 Kombine yöntem

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 61 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 62

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Öngermeli Bulonlu Birleşimler Öngermeli Bulonlu Birleşimler
 Öngerme yöntemleri
 Torq yöntemi
 1. adım: tüm bulonlar %75 x Ma
 Somun ve Pul
 2. adım: tüm bulonlar %100xMa
 Somun sıkma turu yöntemi  Daha kalın
 1. adım: tüm bulonlar “el sıkılığı" somun
2. adım: tüm bulonlar 2. kez “el


sıkılığı"
 Kopmayı
 Son adım: gerekli tur sayısı sağlamalı
 Kombine Yöntem  Diş atmamalı
 1. adım: tüm bulonlar %75 x Ma
 2. adım: tüm bulonlar %75 x Ma
 Son adım: 90° - 120° tur

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 63 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 64

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Öngermeli Bulonlu Birleşimler Öngermeli Bulonlu Birleşimler
 Delik çapları  Kesme ve Çekme Dayanımı
 d+2mm for ≤ M24  Fs,Rd = nµ(Fp.Cd - 0,8Ft) /γms
 d+3mm for > M24  Moment aktaran birleşimlerde çekme kuvveti basınç ile
 Sürtünme dayanımı karşılanıyorsa sürtünme azaltması uygulanmaz.
 Fs,Rd = nµFp.Cd /γms
 İşlem görmemiş yüzey => µ = 0,20
 Kumlanmış yüzey => µ = 0,50
 Kumlanmış, ethyl-zinc silicate
(kalınlık 30 - 60 µm) ile boyanmış => µ = 0,30
 Kumlanmış, sıcak daldırma galvanizlenmiş => µ = 0,10

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 65 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 66


Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler
Pratik uygulama önerileri Pratik uygulama önerileri
Geniş ve oval delikler  Geniş ve oval delikler
 İmalat sonrası ön montaj kontrolü
 Kısa oval ve geniş deliklerde %15 kayma dayanımı azalması
 Uzun oval deliklerde %30 kayma dayanımı azalması
 Fs,Rd = [(ksµ)n/γms]. Fp.Cd
 Kısa oval ve geniş ks = 0,85; uzun ks = 0,70
 Kısa oval delik sınırları
 (d + 1) mm by (d + 4) mm for M12 and M14 bolts
 (d + 2) mm by (d + 6) mm for M16 and M22 bolts
 (d + 2) mm by (d + 8) mm for M24 bolts
 (d + 3) mm by (d + 10) mm for M27 and larger bolts
 Uzun oval delik sınırları
 (d + 1) mm by 2,5 d for M12 and M14 bolts
 (d + 2) mm by 2,5 d for M16 and M24 bolts
67  (d + 3) mm by 2,5 d for M27 and larger bolts 68

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Pratik uygulama önerileri Pratik uygulama önerileri
Uygun ve Enjeksiyonlu bulonlar

 Step < 2 mm => dayanım azaltması yok


 Ara plakası
 Korozyon koşulu yoksa t > 2 mm
 Dış hava koşulları t > 4 mm
 EC ‘da özel hesap yöntemi 69 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 70

Bulonlu Birleşimler Bulonlu Birleşimler


Pratik uygulama önerileri Pratik uygulama önerileri
TC (Çekme kontrollü) – Yük göstergeli pullar
 Korozyon koruması yapılmış levhalar;
 Boya kalınlığı >15 µm (örn. sıcak daldırma
galvanizli levhalar) ön gerilmeli bulonlar 1
veya 2 defa sıkılmalı. Pratik olarak birincisi
montajdan 2 hafta sonra ve ikincisi 3 ay
sonra.
 Korozyon koruması yapılmış bulonlar;
 Yivlerin sıkılaştırır.
 Yağlama yapılabilir.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 71 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 72

You might also like