You are on page 1of 14

78 79

7
9 Member Design - Columns

Background and design according to EC3


ÇELİK YAPILAR I
Dr. Kağan YEMEZ
KY.IU2008@gmail.com

78

80 81
8 8
0
Member Design - Columns 1
Member Design - Columns

82 83
8 8
2
Member Design - Columns 3 Introduction
Bu bölümün konusu sadece Basınç elemanları
(örn. Uçları mafsallı çubuklar)
•Sadece eksenel basınç
•Eğilme yok
 Uygulamada gerçek kolon
•Eksenel yüklerin dış merkezi dağılımı
•Ters kuvvetler
Uygulama
•Kalın/Tıknaz kolonlar, ve
•Narin kolonlar
Lokal burkulma olmayan
84 85
8 8
4
Kalın/Tıknaz Kolonlar 5
kesitler

Kalın/tıknaz kolonların özellikleri  Kesit sınıfı 1, 2, 3 lokal burkulma olmaz


• çok düşük narinlik  Tasarım basınç dayanımı Nc.Rd = plastik
• genel burkulma olmaz dayanıma Npl.Rd

Kalın/tıknaz kolonların basınç dayanımı Nc.Rd = Afy /γΜ0 5.4.4(1) a)


• kesite bağlı
• kesit sınıfına bağlı

Lokal burkulma olmayan


86 87
8 8
6 7
Narin Çelik Kolonlar
kesitler – Kesit sınıfı 4
 Narin kolonlar yarı elastik burkulma davranışı
 lokal burkulma plastik basınç dayanıma gösterirler
ulaşmayı engeller
 tasarım basınç dayanımı lokal burkulma
dayanımı ile sınırlıdır, π 2E
 Euler kritik gerilmesi σ cr =
λ2
Nc.Rd = No.Rd = Aefffy /γΜ1 5.4.4.(1) b)
Aeff => etkili kesit alanı 5.3.5
λ = lcr / i, where i = atalet yarıçapı
lcr burkulma boyu

88 89

Burkulma Boyu Burkulma Boyu

With lateral restraint Without lateral restraint


(a) (b) (c) (a) (b) (c)
Ideal buckling conditions
Theoretical K-values 1,0 0,7 0,5 2,0 2,0 1,0
Recommended K-values 1,0 0,8 0,65 2,0 2,0 1,2
when ideal conditions
are approximated
90 91

Burkulma Boyu Burkulma Boyu

92
9 Euler burkulma eğrisi ve 93
9
2
göçme modları
3
Narinlik sınırı λ1

Failure by σcr = fy olması için λ1 değeri - cl 5.5.1.2 (1)


σ
yielding
λ 1 = π [ E / f ]0,5 = 93,9ε
y

ε = [ 235 / f y ] 0 , 5
fy Failure by
buckling where
Euler
buckling  λ1 is equal to
curve 93,9 for steel grade S275
λ1 λ 76,4 for steel grade S355

Çelik kolonların gerçek


94 95
9 9
4 5
Birimsiz burkulma eğrisi davranışı
Euler eğrisi σcr/fy vs λ/λ1 olarak çizilebilir. –
Bazı kusurlardan dolayı Elastik olmayan
tüm λ and fy değerleri için bir eğri
burkulma Euler burkulma yükünden önce
σ/fy gerçekleşir
–Kolonun doğrusallığı
–Artık gerilmeler
1
–Uygulanan yükün dışmerkezliliği
–pekleşme
Orta narinlikte kolonlar bu tip kusurlarına
karşı çok hassastır.
1 λ/λ1
96 97
9
6 Kusurların etkisi 9
7 Deneysel çalışmalar

2 bölge: narin (beyond point of inflexion) & orta

Orta λ için yapısal kusurlar önemlidir. σ Medium Large


(NB Euler λ1 narinliği) slenderness slenderness

Çoğu uygulanan kolonlar bu gruba girer.


Eğri alt sınırı test sonuçlarına göre fy
istatistiki olarak elde edilmiştir.
Point of
inflexion

λ1 λ

98
9 Kusurların etkisinin narinlik 99
9
8 9 Artık gerilme paterni
ile ilişkisi
Büyük narinliğe sahip kolonlar Typical residual stress pattern
–Çoğunlukla kusurlardan etkilenmez
–Max.Göçme yükü ≈ Euler yükü (Ncr) ∼ 0 ,3 f
y
compression
–Akma gerilmesinden bağımsız
Orta narinliğe sahip kolonlar ∼ 0 , 2 fy
tension
–Kusurlar önemli
∼ 0 , 2 fy
–Max.Göçme yükü < Euler yükü (Ncr) compression

–Doğrusallık ve artık gerilmeler en önemli


kusurlardır due to hot rolling

100 101
1
0 Artık gerilmeler 1
0 Doğrusallık eo
0 1

 Eksenel gerilmelerle kombinasyonu ile Eğilme momentine neden olur


akma erken olur N

 Etkili alan azalır

eo

+ = o r=

σn < f y fy
N /A σR σ
B
σn reaching fy
Combination with axial stresses

N
102
1
103
1 Kusur etkisi ile eksenel
0 Doğrusallık eo 0
2 3 gerilmelerin kombinasyonu
> fy => kesit
 σmax  Max. gerilme - combination of
P
kısmen plastik – Eğilme gerilmesi σB
– Artık gerilme, σR
Yielded – Uygulanan eksenel gerilme, N/A
zones σB
σR σmax
N/A

+ + =

104 105
1 1
0 Birimsiz narinlik 0
EC Burkulma eğrileri (ECCS)
4 5
λ
0,5
 Af  Deneylere dayanarak
λ = β A y 
 N cr  Cl. 5.5.1.2.(1) – > 1000 tests
–(I H T [ ⊥ Ο) sections
βA = 1 for class 1-3 –Narinlik oranı 55 – 160 arası
λ  sections
λ =  [β A ]0 , 5 Sayısal calısma ile desteklenerek
 λ1  βA = Aeff/A for class 4
sections

106 107
1 1
0 EC Burkulma eğrileri 0 Varsayımlar
6 7

Kolon dayanımı akma dayanımına fy  Geometrik kusur olarak yarım sin-eğrisi


uygulanan azaltma katsayısı χ ile = L/1000
hesaplanır.  Artık gerilmeler kesit tipine göre
χ narinlik ile ilişkili bir katsayı  Farklı kusur katsayılarına (α) karşılık
Burkulma eğrileri χ ’e karşılık referans farklı kesit tiplerine uygulanan 4 eğri
narinlik oranı olarak çizilir.
108 109
1
0 EC Burkulma eğrileri 1
0 EC Burkulma eğrileri
8 9

1
Eğriler matematiksel olarak:
a

b 1
χ= 2
≤1
0.5 c
φ + [φ − λ ]0,5
2

d
2
φ = 0,5[1 + α (λ − 0,2) + λ ]
–5.5.1.2.(1) (5.46)
1 2 3 λ

110
1
Kusur katsayısı α
111
1 Uygun burkulma eğrisinin
1 1
0 1 seçimi
 α aşağıdakilere bağlı; Cross- Limits Buckling Buckling
–Kolon kesit şekline section type about axis curve

–Burkulma yönüne (y or z axis) Rolled open h/b > 1,2 y-y c


sections t ≤ 40mm z-z b
–İmalat sürecine (hadde, kaynaklı veya
soğuk çekme) Extract from Table 2

Kusur katsayıları Table 1’de verilmistir


Table 2 helps with the selection of the
Burkulma eğrisi a b c d appropriate buckling curve
Kusur katsayısı 0,21 0,34 0,49 0,76

112 113
1
1 Tasarım Adımları 1
1 Tasarım adımları (2)
2 3

Burkulma boyunun her iki ana aks Uygun burkulma eğrisinin seçilmesi
yönüne göre hesaplanması –Üretim prosesi
–Mesnetler veya destekler arası mesafe –Kesit kalınlığı
–Birleşim detayı  λ değeri için determine χ ‘nin
.

referans narinlik, λ bulunması


–Şekillin geometrik özellikleri
–Akma dayanımı
114 115
1
1 Tasarım adımları (3) 1
1 Summative test
4 5

Burkulma dayanımının tasarımı


Af y calculatethe reduction factor χ from
N b. Rd = χβ A EC3 equation 5.46. for
γ M1
– βA = 1 for section classes 1,2,3 –a rolled H section (not class 4)
– βA = Aeff / A for section class 4 –t < 100
Nb.Rd > tasarım eksenel yükü => ok –S275
Nb.Rd < tasarım eksenel yükü => daha –minor axis slenderness ratio λ = 130
büyük kesit seçerek tekrar dene… Verify the result with EC3 table 5.5.2

116 117
1 1
1
Özet - kalın/tıknaz kolonlar 1 Özet – Narin kolonlar
6 7

Kalın/tıknaz kolonlar ( λ ≤ 0,2) kesitin  λ > 0,2 => yük dayanımı burkulmadan
tam plastik dayanıma ulaşabilir dolayı azalır
–Burkulma tahkikine gerek bile yok. –Orta narinlikteki kolonlar elastik olmayan
–Lokal burkulma kesit sınıfı 4 profillerinin burkulmadan dolayı göçer
kapasitesini azaltır. –Narin kolonlar elastik burkulmadan dolayı
göçer.
Tasarım burkulma dayanımı = tasarım
basınç dayanımı * burkulma katsayısı, χ.

Eleman Tasarımı
118 119
1
Özet – burkulma eğrileri
1
1 1
8 9 Eğilmeye çalışan Kolonlar
EC burkulma eğrileri => azaltma
katsayısı
Background and design according to EC3
–Kesitin şekline
–İmalat prosesi
–Referans narinlik değeri
–Burkulma eksenine.
Burkulma eğrileri deneysel ve teorik
yaklaşımlar ile elde edilmiş, güvenli
sonuçlar vermektedir.
Eleman Tasarımı
120 121
1 1
2 2 Introduction
0 Eğilmeye çalışan Kolonlar 1

 Bu bölüm eğilmeye çalısan kolonları kapsar


Eğilme ve basınca maruz kalan elemanların
tasarımı
 Uygulamada çerçevelerin çoğu kolon elemanları
 Uygulama
– tek eksenel eğilme durumunda
–Yatay tutulu elemanlarda kesit tahkiki
–Yatay tutulu elemanlarda genel burkulma tahkiki
–Yatay tutulu elemanlarda yanal burulma burkulma tahkiki
– çift eksenel eğilme durumu özellikle H, I profil
kolonlu çelik tasarımda çok tercih edilmemelidir.

Eğilmeye çalışan kolonlar – Eğilmeye çalışan kolonlar –


122 123
1 1
2 2
2 tek eksenel eğilme 3 tek eksenel eğilme
x

 Kuvvetli aks N
 Yük-yerdeğiştirme eğrisi davranışı
doğrultusunda belirler
L
eğilme Lateral ψM  Teorik davranışı varsayıma göre değişir
restraints
z – örn. Doğrusal elastik veya plastik
davranış
M  Davranış karşılastırılabilir
y – kirişler (eksenel yük yok)
N
– Kolonlar (eğilme yok)
Column deflects in zx plane only

124 125
1 1
2 Elastikk davranış
Elasti 2
Elastik olmayan davranış
4 5
N
 Başlangıçta yük
 Yük artışı ile Loading Lnear elastic beam
Linear b am M artışı ile Loading
M,N v
yerdeğiştirme yerdeğiştirme M,N
oranı artar Elastic critical axial load (M=0) v oranı artar
Ncr Plasticbehaviour of
 Bu eğilerek  Eksenel yük
Mpl beam(N=0) M
şekildeğiştiren etkin olarak
elemanda eksenel M kesitin plastik N
yükün oluşturduğu moment
N (N,M)max
eğilme etkisidir. Elastic Beam-column kapasitesini
 Eğri kritik basınç interaction azaltır
yüküne asimtot  Tepe yükün
oluşturur. ötesinde eğri Firstyield
azalarak devam
eder In-planedeflection v
O In-plane deflection v O
126 127
1 1
2 2
6 Kesit davranşı – kesit sınıfı
sınıfı11 ve 2 7 Kesit davranşı – kesit sınıfı
sınıfı11 ve 2

 Burkulma olmazsa kesit tam M ve N ilişkisi kesit şekline asal eksenin


plastikleşmeye ulaşır yerine bağlıdır.
 Çeşitli eğilme momenti (M) ve eksenel  I kesitleri için asal eksen gövdede veya
yük (N) kombinasyonları vardır başlıkta olabilir.
– N=0, M=Mply.Rd , tam plastik moment -
– M=0, N=Nply.Rd , kritik eksenel yük.

128 129
1 1
2 2
8 Kesit davranşı – kesit sınıfı
sınıfı11 ve 2 9 Kesit davranşı – kesit sınıfı
sınıfı11 ve 2
b
fy
 Asal eksen gövdede ise  EC3’ün basitleştirmesi
tf
(equation 1) tw NM

NM=2fytwyn h
y y yn
– MNyRd = Mpl.y(1-n)(1-0,5a) but ≤ Mpl.yRd (eq 3)
MN

MN=fybtf(h-tf)+fy{(h-2tf)2/4- NM, MN according to Eq. (1) where n=NSd/Npl.Rd and a=(A-2btf)/A ≤ 0,5
yn2}tw –fy
 Yaygın kesitler için buna benzer
(a) yn < (h – 2tf) / 2
basitleştirmeler mevcut.
 Asal eksen başlıkta ise  Örn., I kesitler için:
b fy
(equation 2)
– Kuvvetli aks eğilmesi - MN,y = 1,11 Mpl.y(1-n)
NM=fy{tw(h-2tf)+2b(tf-h/2+yn)} tf NM
tw – Zayıf aks eğilmesi - MN,z = 1,56 Mpl.z(1-n)(0,6+n)
MN=fyb(h/2-yn)(h-yn}tf y y MN
h
yn
NM, MN according to Eq. (2)

–fy

(b) yn > (h – 2tf) / 2

130 131
1 1
3
0 Kesit davranşı – kesit sınıfı
sınıfı11 ve 2
3
1 Kesit davranışı – kesit sınıfı 3
 The simplified EC3 relationships are quite precise
N / Npl  Kesit sınıfı 3 elastik davranış ile sınırlı
1,0 Plastic neutral axis  Göçme öncelikle akma.
Iyn
0,8 Centroidal axis  Bu en büyük basınç eğilmesi
noktasında olur
0,6
 Max gerilme => σc + σb
0,4 Neutral axis
in flange  fyd = σc + σb => ilk akma
0,2 Exact Eqs. (1)/(2)
EC3 approx. Eq. (3) Neutral axis
in web
0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 M / Mpl
132 133
1 1
3
Kesit davranışı – kesit sınıfı 4 3 Genel Stabilite
2 3

 Kesit sınıfı 4 profillerinde akmadan  Kesit


davranışı ile çözüme ulaşılır
önce lokal burkulma olur  Genel stabilite de hesaba katılmalıdır
 Gerilmeleri hesaplamak için azaltılmış
kesit özellikleri kullanılır
 Bunlar narin basınç elemanların etkili
genişliklerine bağlıdır
 σc + σb ≤ fyd

134 135
1 1
3 Genel Stabilite 3 Genel Stabilite - elastik
elastik analiz
analiz
4 5
N
M
 Eğileye çalışan M
kolonda toplam y  Max. sehim, vmax, ve moment, Mmax,
x
moment
– ana moment
Euler kritik yükü PEy ile ilşikilidir -
M
v Nv M
– ikincil L
moment Nv Moment M π N
toplamıdır. d2v
=EI –––
v max = sec −1
dx2 N 2 PEy

π N
M max = M sec
M 2 PEy
M
N

136
1
Genel Stabilite – ilk seviye
137
1 Gerçek ve yaklaşım
3 3
6 yaklaşım 7 karşılastırması
N / P
Ey

1, 0

 1.seviye sehim (sadece momentten


kaynaklanan) ve moment 1/(1-N/PEy) 0, 8 A p p r o x i m a ti o n –
E q s . ( 7) a n d ( 8)

katsayısı ile büyültülerek E x a c t f or m o m e nt – E q. ( 5 )


0, 6

 => ML2 1 E x a c t f o r d e fl e c ti o n – E q . ( 4 )
v max =
8 EI y 1 − N / PEy 0, 4

0,2
1 v M
M max = M m ax max
– – – –– – – – – or – – – – –
M L2 / 8 E I M
1 − N / PEy 0
y

0 1 2 3 4 5 6 7 8
138 139
1 1
3 Genel Stabilite 3
Genel Stabilite
Stabilite-- σc, σb ve λ ilişkisi
8 9

 Max. Elastik gerilme σmax : σc / fy


 σc ve σb ‘nin farklı
değerleri için ve 1,0
M max narinlik oranları
σ max = σ c + σ b ilişkilendirilebilir.
M
 Grafik olarak =>

 σmax = fy =>

σc σb Slenderness
+ = 1,0 increasing
fy f y (1 − N / PEy ) σb / fy

0 1,0

Eksenel yük altında


140 141
1 1
4 4 Genel Stabilite
0 burkulma için düzenleme 1
σc / fy

 σmax = fy ve 1,0
 σb→ 0, σc → fy Euler gerilmesi σEy / fy

 Euler gerilmesi σEy yandaki eğriyi


σEy / fy
verir.

σEy / fy

PEy π 2 EI y π2 E
σ Ey = = = Slenderness
A AL2 λ2y increasing
σb / fy

0 1,0

142 143
1 1
4 Genel Stabilite - EC3 çözümü 4
EC3 kuralları
2 3

 EC3 yukaridaki yaklaşıma kullanılarak  NSd ve MySd etkileşim bağıntısı olarak


 Doğrusallık ve artık gerilmeler gibi ifade edilir
uygulamaları dikkate alarak  χy kolon burkulma azaltma katsayısını
 Gerilmeler yerine kuvvet ve moment hesaba katar
olarak ifade edilir  Eğilme moment dağılımını dikkate almak
 Daha sade eğilme paternleri için için β katsayısı
 Farklı kesit sınıfları icin farklı ifadeler
144 145
1 1
4 EC3 kuralları - kesit sınıfı 1 & 2 4
EC3 kuralları – kesit sınıfı 3 & 4
4 5

 Class 3 sections
N Sd kyM ySd
+ ≤1 – Aynı ifadede Wply yerine Wely
χ y Af y W ply f y
 Class 4 sections
µ y N Sd
ky = 1− Kbut K k y ≤ 1,5 – Etkili kesit parametreleri Aeff, Weff.y
χ y Af y – lokal burkulmadan dolayı asal eksenin
kaymasını hesaba katmak icin ek
W pl , y dışmerkezlik
µ y = λ (2 β My − 4 ) + − 1K but K µ y ≤ 0,9
Wel , y

Eşdeğer düzgün yayılı moment Eşdeğer düzgün yayılı moment


146 147
1 1
4
6 katsayısı
4
7
katsayısı

 Yatay yükler ve uç momentler


M
Q

 Uç momentleri βmψ = 1,8 - 0,7ψ M


1
∆ M βM = βMψ + MQ(βMQ - βMψ)/∆ M
M1
ψM 1 where
M
MQ = |max M| sadece yatay yükler altında
Q
M ∆ M
−1 ≤ ψ ≤ 1 1

 Yatay yüklerden dolayı momentler - udl βm= 1,3  İşaret değiştirmeden moment diyagramı
noktasal yükler βm= 1,4 ∆ M = |max M|
M
1 ∆ M

Mo M
Q  İşaret değiştirerek moment diyagramı
∆ M = |max M| + |min M|
Mo

Yatay tutulu olmayan Eğilmeye çalışan kolonların


148 149
1 1
4 4
8 kolonlar 9 yanal burulma davranışı
Eğilmeye çalısan kolonlar x
N Load Load
yatay yerdeğiştirme ve
burulmadan (normal L
(1) Elastic buckling (1) Elastic buckling
profillerde) dolayı burkulabilir. ψM
Kolon zx düzleminde (2) Inelastic buckling (2) Inelastic buckling
z
yerdeğiştirir
Kolon burkulur First yield
M
–yx düzleminde yerdeğiştirir ve Out-of-plane deformation In-plane deflection
–x eksenin etrafında burulur y
N
Elastik veya biraz akmadan (a) Out-of-plane behaviour (b) In-plane behaviour

sonra (plastik)
Elastik yanal burulma
Elastik Elastik yanal burulma
Elastik
150 151
1 1
5 5
0 burkulması - temel bağıntılar 1 burkulması - bağıntılar
Iy + Iz
N & M kritik kombinasyonları:  Polar atalet yarıçapı i0 =
A
M2  N  N 
= 1 − 1 −  π 2 EI z
2
i0 PE PE 0  PEz  Zayıf aks kritik yükü
 PE 0  PEz =
L2
where
– i0 , polar atalet yarıçapı GI t  π 2 EI w 
 Burulma burkulma yükü PE 0 = 1 + 
– Pez , zayıf aks kritik yükü i02  GI t L2 
– PE0 , burulma burkulma yükü

152
1 Eğilmeye çalışan kolonların 153
1 Yatay tutulu olmayan kolonlar için
5 5
2 Elastikk yanal burulma davranışı
Elasti 3 EC3 kuralları
Eksenel yük ile düzlem içi momentlerin Düzlem içi davranıla benzer olarak, kesit sınıfı 1
büyültmesine izin verilmez. & 2:
Yaklaşım; N Sd k LT M y S d
M
+ ≤1
χ z Af y χ LT W ply f y
1 − N PEy
µ LT N Sd
Etkileşim bağıntısı k LT = 1 − K but K k LT ≤ 1,0
χ z Af y
N 1 M
+ =1
PEz 1 − N PEy M cr ( )
µ LT = 0,15 λ c 2 β MLT − 1 K but K µ LT ≤ 0,9

Eğilmeye çalışsan kolonların


154 155
1
5
The factor kLT 1
5
4 5 çift eksen yüklenme durumu

 kLT nelere bağlıdır ?


– Eksenel yük seviyesine
– Eleman narinliğine λc
– Ana moment paternine – β
 Max. kLT = 1,0
 Gövde düzlemindeki aşırı
yerdeğiştirmeden dolayı oluşabilecek
göçme tahkiki yapılmalıdır.
156
1 Eğilmeye çalışsan kolonların 157
1 Eğilmeye çalışsan kolonların
5 5
6 çift eksen yüklenme durumu 7 çift eksen yüklenme durumu
 Cift
eksen yükleme icin 3-D analizi biraz
karmasıktır
 EC3 tek eksen eğilmesindeki kuralları
yarı-amprik yaklaşımla adapte eder,
örn. Kesit sınıfı 1 & 2 için:

N Sd k y M y S d kz M z S d
+ + ≤1
χ min Af y W ply f y W plz f y

Çift eksen durumu – kesit


158 159
1
5
8 tahkiki
 Eğer genel tahkiklerde azaltılmış eşdeğer
moment katsayısı, β < 1, kullanılıyorsa
lokal kesit tahkikleri gerekir:
 EC3: {MySd/ MNyRd}α + {MzSd/ MNzRd}β ≤ 1
ÇELİK YAPILAR I
where α and β depend on type of section
Dr. Kağan YEMEZ
 Daha basit konservatif ;
KY.IU2008@gmail.com
NSd/ NplRd + MySd/ MNyRd + MzSd/ MNzRd ≤ 1

159

You might also like