İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

ÇELİK YAPILAR I
Yüzdesi
Sayı
(%)

ÇELİK YAPILAR I Bitirme Sınavı

( Telafi Sınavı )
% 50

Arasınav % 30

Değerlendirme Kısa sınav % ……

Ödev % ……
Dr. Kağan YEMEZ Yıl içi
Etkinli Proje % 20
kler
KY.IU2008@gmail.com Sunum % ……

Diğer % ……

Devam
% 70
Zorunluluğu
1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 2

ÇELİK YAPILAR I ÇELİK YAPILAR I

DERS PLANI DERS PLANI

Konu Konu

Giriş Elemanların tasarımı.

• Çelik Yapıların tarihsel gelişimi •Çekme Çubukları
• Çeliğin İnşaat Sektöründeki durumu ► •Basınç Cubukları
► Çeliğin üretimi ve mühendislik özellikleri
• •Eğilmeye Çalışan Dolu Gövdeli Kirişler
• Çelik uygulamalar •Eğilmeye ve basınca çalışan kolonlar
• Mimarlar neden çeliği tercih ederler ?
Çelik Birleşimler ve birleşim araçları.
Malzeme Olarak Çelik ve Çelik Yapıların Hesabına •Bulonlu Birleşimler
İlişkin Bilgiler. ► •Perçinli birleşimler
• Hadde Urunleri-Kalite bilgileri •Kaynaklı birleşimler
► • Tasarım sureci
Fabrikasyon ve montaj
• Tasarım kriterleri
Yangına karşı korunma yolları
• Genel Hesap esasları
► Korozyona karşı korunma yolları
Çelik tasarımında geçmişten alınan dersler
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 3 Çelik sektorundeki araştırma ve gelişmeler
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 4

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
Giriş

Çelik Yapıların tarihsel gelişimi
ÇELİK YAPILAR I
Çelik Yapıların İnşaat Sektöründeki
durumu

Çeliğin üretimi ve mühendislik özellikleri
Dr. Kağan YEMEZ

Çelik uygulamalar
KY.IU2008@gmail.com

Mimarlar neden çeliği tercih ederler ?

Çelik tasarımında geçmişten alınan
dersler
5 6
 Bir zamanlar ….

ÇELIK YAPILARIN TARIHSEL

GELIŞIMI

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 7 8

Demir - Çeliğin 3000 yıllık geçmişi Dökme Demir, Dövme Demir

ve Çelik

Dökme Demir 1750-1850 (Kolonlar
1900lere kadar)

Eritilip kalıplara dökülerek şekilverme

Dövme Demir 1850-1900

Tam eritilmeden döverek/haddeleyerek
şekilverme

Çelik 1880-

Kaynaklanabilirlik ☺
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 9
Korozyon 
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 10

Dökme Demir, Dövme Demir

ve Çelik

Coalbrookdale,, 1779 – ilk dökme demir köprü

Coalbrookdale
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 11
 Demir Kesitler – Köprülerdeki
Dökme Demir Yapılar Gelişme - 1850
Euston Station – 1837 Bibliotheque Sainte
Ingiltere Geneviève (1843-50), France

Bibliotheque Nationale
(1858-68), France
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 13 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 14

Dökme Demir Yapılar Galata Köprüsü – 1863

Newcastle High Level Greene's Boat House
Bridge – 1846-49 1858, UK

İlk rijit çerçeve demir bina

64m by 41m by 16m high

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 15 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 16

Galata Köprüsü – 1863 Dövme Demir Yapılar

Galerie des Machines – Eiffel Tower - 1889,
1889, France France

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 17 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 18
Demir Yapılar – Çelik Yapılar Çelik
William le Baron Jenney's First
Leiter building – 1879, Chicago
52 katlı Chicago Tribunal Tower
(1922)

1850 – Ingiltere

çelik üretimi - 60 kt/y

Demir üretimi 2,5 mt/y

2008 - Dünya

Çelik üretimi – 1,2 Mt/y

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 19 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 20

Türkiye’de Çelik Yapılar

Türkiye’de işleme kapasitesi => 7-10 milyon m2 => 0.8-1 mton

% 30-40 ihracat

2010 yılında Türkiye’nin yapısal çelik tüketiminin => 1.5 mton

Türkiye’deki “Çelik İnşaat” ın toplam inşaat yüzölçümü içindeki payı => %5

Yatırımlar %80 oranında özel sektör kaynaklı.

%50 ticari,

%30 sanayi,

%15 sağlık-sosyal-kültürel,

%5 diğerleri olarak sıralayabiliriz.

ÇELIK YAPILARIN İNŞAAT
SEKTÖRÜNDEKI DURUMU
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

Ortalama olarak Avrupa’da endüstriyel yapıların en az % 50’si çelik.

Türkiye’de ise endüstriyel yapıların % 25-30

Bina yapımında çelik kullanımı

Ingiltere % 54

Almanya /Fransa %30

Türkiye %0.5
Çok Katlı Yapılara Giriş 21 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 22

Yapısal Çelik Tüketimi Ulke Kg/kişi

Yapı Maliyeti
United Kingdom 22
ÜLKELER Kg/kişi
West Germany 16
Bina tipi yapıların ortalama maliyet dağılımı
JAPONYA 75 France 15
% 10 taşıyıcı sisteme,
ABD 21 Italy 11

% 26 ince işlere,
AVRUPA 18 Spain 13
Netherlands 31
% 23 dış yüzey kaplamasına,
TÜRKİYE 8
Luxembourg 28
% 20 temel inşaatına,
Sweden 17
% 16 hazırlık çalışmalarına,
(% ton) JAPONYA ABD AVRUPA TÜRKİYE Finland 25
% 5 mekanik aksama ait olduğu
Switzerland 18
Konut 21 4 2 0.5 Portugal 10
Endüstriyel 34 33 58 60 Austria 11
Çelik yapıların ortalama maliyet dağılımı
Diğer binalar 34 45 31 25 Norway 20
Çelik 47%
Kule/direk 3 5 5 5 Denmark 11
Korozyon koruma 5%
Köprü 8 13 4 10 Greece 5
İmalat 22%
Ireland 17 Montaj 8%
TOPLAM 100 100 100 100

Belgium 28

Yangın Koruma 18%
Turkiye 8
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 23 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çelik Yapılar I 24
ÇELIĞIN ÜRETIMI VE
MÜHENDISLIK ÖZELLIKLERI

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 25

Ílk 1 metrelik kiriş - Haziran 1911

Universal rolling beams

Universal
stand

Edger
stand

Mr. Grey : 1902

Yüksek Fırın

27 28

Günümüzde : Electri
Electrik
k Ar
Arkk Ocakları

Geçmişte : Ingot üretimi

1950’den önce, çelik kaliteleri
• Düşük mekanik özellikler (Re=210-320 MPa)
• Düşük sertlik ve süneklik
• Yüksek CE (Karbon eşdeğerlik) değerinden dolayı kötü
kaynaklanabilirlik

29 30
 EA
EAOO ile sürekli döküm

Blast furnace
Haddehane

EAF-Continuous Casting Route

31 32

Kiriş kütüğü döküm kalıbı

33 34

Haddehane

Dog Bones – Beam Blanks – KirişArcelor

kütükleri
International Çelik Dış
Sep 27, 2006 Ticaret 35
Küçük kesitleri
doğrusallaştırıcı merdaneler TM Beams - Differdange mill
Derinlik
(mm) Kiriş
1100
1000
Ağır kesitler için
Gag doğrusallaştırıcısı 800
Kolon
600

400

200

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130

37 Başlık kalınlığı (mm) 38

Köprüler için
1100 mm
(44”)

En ağır JUMBO kesit

Sıcak Haddelenmiş Profiller Profiller

European Sections

UPE 100-400 mm

IPE 100-750 mm

HE 100 – 1000 mm

HL 920 – 1100 mm

HD 260x54.1 to HD 400x1086

Angles L 100-250

Universal British Sections

UB 127x76 to UB 914x419

UC 152x23 to UC 356x634

American Sections

W 100x19 to WTM 1100x499 (W4x13 to W44x335)

W360x134 to W360x1086 (W14x90 to W14x730)

Other sections

HP, BP, UBP, HJ, IPN, UPN...
Sactan yapma Hadde Profili
41 42
 Kesit Özellikleri Kesit Özellikleri
IPE / IPN – UPE / UPN IPE / IPN – UPE / UPN

Daha geniş
Daha geniş
flanş
flanş
Daha ince Daha ince
gövde gövde

Sep 27, 2006 43 Sep 27, 2006 44

Kesit Özellikleri Kesit Özellikleri

IPE / IPN – UPE / UPN IPE / IPN – UPE / UPN

paralel

%14 eğim

45 Sep 27, 2006 46

Kesit Özellikleri
IPE / IPN – UPE / UPN HE- Profiller
• Kalın etli kesitler
• Daha Geniş Flanşlı
Kesitler (HE 300’e
paralel kadar genişlik =
yükseklik)
%5-8 eğim
•Paralel flanşlı
Sep 27, 2006 47 48
 Hadde Profiller - Çelik Kaliteleri Kalite S275JR

235 MPa = S235 JR, St 37-2, Fe 360, A36 (245 MPa), Q235

275 MPa = S275 JR, 43B, 43C

355 MPa = S355 JR, 50B, 50C, 50D, A572/50, A992/50, Q345

HISTAR 355, A913 / 50 (345 MPa)

HISTAR 460, A913 / 65 (450 MPa)

HISTAR 355 TZK, OS (for offshore – low temp.)

HISTAR 460 TZK, OS (for offshore – low temp.)

49 50

Kalite S275JR Çeliginin Özellikleri

Sertlik

Kaynaklanabilirlik

Boyuna--kalınlık
Boyuna

Süneklik

Sismik Tasarım :
“Güçlü Kolon - Zayıf Kiriş” kavramı

51

Charpy V Çentik
darbe testi
(CVN) V çentik
 Kaynaklanabilirlik HISTAR 460 HD 400 x 1086 kg/m
CE (%) 140 (mm)
kaynaklanırken
0.7 80
40 130
70
0.5 10 50
140 >0
10
0.3

Ön ýsýtma °C
Ön ısıtma yok!
0.1
500
0 Re (MPa)
235 355 460

Mn (%) (Cr + Mo + V) (%) (Cu + Ni

Ni)) (%)
CE (%) = C (%) + + +
6 5 15

Malzemelerin Davranışı Malzemelerin Davranışı

enerji yutma özelliği
enerji yutma özelliği

elastik
elastik
M a = P.h Ma M a = P.h
P(t) P(t)
h h
φ φ φ
uç
a a

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 57 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 58

Malzemelerin Davranışı Malzemelerin Davranışı

enerji yutma özelliği  enerji yutma özelliği

elastik  elastik

elasto--plastik
elasto  elasto--plastik
elasto
Ma Ma Ma Ma
P(t) P(t)
h boşaltılmış h
enerji
φ φ φ φ
a a uç
daha fazla enerji yutulur!
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 59 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 60
 Malzeme : Çelik Malzeme : beton

elasto-plastik
elasto-
elastikliği azalır
M/Mp
direnç
1.2 stiffness
E (elastisite modulü)
1.0 N/mm 2

40
3 2 1 1 2 3 φ/φp 30
20
1.2
1.0 10

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 61

cy ε
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 62

Çift Donatılı Betonarme Öngermeli Beton

maliyet artar
belli bir noktaya kadar elastik

ani rijitlik kaybı
M/Mp
M/Mp

φ/φp φ/φp

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 63 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 64

Yığma Yapı Süneklik

3 çevrimden az göçme anındaki maksimum bozulma

Süneklik =

başlangıçta çok rijit maksimum elastik bozulma
P
bozulma = uzama veya öteleme

δ
ani göçmeye karşı sigorta

P
enerji yutma kapasitesi

non-lineer davranışı ile

direnç kaybı olmaksızın !!!
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
δ 65 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 66
 HISTAR : Süneklik Yapının Davranışı

çerçeveler
180° bükme testi
180°

esnek
Yarıçap = 0

deprem perde duvarları

stiff
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 67 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 68

Yapının davranışı Çelik çerçeve testi

P

Çerçeve + Tuğla duvar !!!!

doğal titreşim frekansı değişir -> P
yükler değişir

burulma etkisi

kolonlardaki kesme kuvveti artar

kesme
kuvveti
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 69 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 70

P
küçük plastikleşmeler
P Plastik mafsal
3
2
P

yatay öteleme 1
4
Çelik çerçeve testi
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 71 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Çok Katlı Yapılara Giriş 72