Yoneylem Arastirmasi

DERSE GİRİŞ
Proje Yönetimi adı altında verilecek bu derste, bilgisayar desteğinde Yöneylem

Araştırması veya Yönetim Bilimi olarak (YA/YB) bilinen sayısal karar verme teknikleri,
güncel işletme örnekleri yardımıyla ele alınacaktır. Ele alınacak örnek projeler
işletmelerin, üretim, pazarlama, finans, insan kaynakları yönetimi ve planlama
konularında günümüzde sıkça karşılaştıkları sorunlar içinden seçilecektir.
Bu derste, günümüze kadar geliştirilmiş birçok YA/YB çözüm modellerinin tablolama

programları yardımıyla çözüm süreci ele alınacaktır. Ancak YA/YB tekniklerinin tablolama
programı yardımıyla çözüm süreci, finans, pazarlama, üretim, insan kaynaklarının
planlanması ve planlama gibi çeşitli işletmecilik konularına yönelik basit örnek ve gerçek
vakalar yardımı ile ele alınarak çözülecektir. Bu aşamada birçok kuruluşta yaygın bir
şekilde kullanılmakta olan Microsoft Excel* Programı esas alınarak modellerin çözümü
anlatılacaktır.
1
YA/YB modellerinin ele alınışı sırasında önce, ele alınan YA/YB
modeli hakkında bilgi verilecek, daha sonra basit örnek
problemler ele alınarak Excel modeli kurulacaktır. Bu modelin
kuruluşu aşamasında her hücrede yer alan formül ve bu
formülün yazılış nedeni, hücre adresleri eşliğinde
açıklanacaktır. Model oluşturulduktan sonra çözüm sürecini
tanımlamak amacıyla çözücüde (solver) yer alan parametreler
ve bu parametrelerin yer aldığı kutulara yazılacak hücre
adresleri, alan tanımları ve kısıtlayıcı koşullar gerekçeleri ile
ayrıntılı bir biçimde anlatılacaktır. Her konunun sonunda
öğrencilerin uygulama yapmasına olanak sağlayacak problemlere yer verilecektir. Bu
açıklamadan da anlaşılacağı üzere, bu dersin izlenebilmesi için öğrencilerin bu dersi
almadan önce Excel programını öğrenmiş olmaları ve Yöneylem Araştırması dersini
(Sayısal Karar Verme Yöntemleri) başarmış olmaları gerekmektedir. Zira bu dersin ele
alınışı sırasında, gerek Excel Programının temel kurallarına gerekse Yöneylem Araştırması
modellerinin teorik anlamda çözüm aşamalarına ayrıntılı bir şekilde yer verilmeyecektir
Ele alınan YA/YB tekniğine ilişkin olarak bilgisayar destekli çözüm yöntemi, bir örnek
yardımıyla açıklandıktan sonra, bulunan çözüme ilişkin yorumlara da yer verilerek
tekniğin daha açık bir şekilde anlaşılmasına olanak sağlanacaktır.
*Microsoft Corporation tarafından geliştirilen "Microsoft Office" paket programı içinde yer alan bir
uygulama paket programıdır.
Bu derste ele alınacak güncel projeler, Yöneylem

Araştırması çözüm yöntemleri dikkate alınarak,
elektronik tablolama programında modellenecek ve
çözülecektir.
Bu dersin temel amacı; öğrenciye, karşılaşılan işletme

problemlerini, Yöneylem Araştırması'nın herhangi bir
çözüm yöntemi yardımıyla elektronik tablo ortamında
model kurarak çözmesini öğretmektir.
BÖLÜM 1 - YA/YB'nin TARİHSEL GELİŞİMİ

Bu bölümde YA/YB'nin gelişmesine katkıda bulunan kişi,
ülke ve olaylar kronolojik bir sıraya göre ele alınacaktır.
YA/YB' nin tarihi evriminin ele alınışı sırasında, bu bilim
dalının hangi düşüncelerden ilham alınarak geliştirildiği
konularına da yer verilecektir.
2
Bölüm Amacı
Tarihsel gelişim, günümüzde karşılaştığımız karmaşık sorunları
çözmek üzere geliştirilmiş olan YA/YB teknikleri konusunda
ulaştığımız düzeyi daha iyi anlayabilmemiz açısından büyük
önem taşır.
Bu bölümde, insanoğlunun karşılaştığı problemleri çözme

konusunda geliştirdiği problem çözme anlayışının tarihi evrimi
ele alınarak, öğrencilere bir bilim dalı haline gelen sayısal karar verme tekniklerinin
gelişimi hakkında bilgi verilecektir.
1.1.1 Venedikli Gemi Yapımcıları

Yöneylem Araştırması, matematik, ekonomi, fizik,
kimya, bilgisayar ve mühendislik gibi çeşitli bilimlerden
yararlanan disiplinlerarası bir bilim dalıdır.
On beşinci yüzyılda, Venedikli gemi yapımcıları bir

gemi inşası için yapılması gereken işlemlerin süresini
ve önceliklerini biliyorlardı. Ancak bu konuda Endüstri
Devrimi'ne kadar bir gelişme olduğu pek söylenemez.
1776 yılında Adam Smith, bir üretim sürecinin

analizinde işgücünün ihtisaslaşmasının büyük bir
öneme sahip olduğunu açıklamıştır.
Ünlü İngiliz matematikçisi ve mekanikçisi Charles

Babbage, 1832'de Üretim ve Makinelerin Ekonomisi
üzerine (On Economy of Machines and Manufactures)
adıyla bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada Babbage, farklı işe farklı ücret ve Endüstri
Mühendisliği'ne ilişkin kavramlar üzerinde durmuştur.
On dokuzuncu yüzyılın sonlarında, Amerikalı mühendis Frederick Taylor, üretim

problemlerinin bilimsel yolla çözülmesi gereğinin en büyük savunucusuydu. Endüstri
Mühendisliği'nin bir meslek olarak geliştirilmesi, bilimsel yönetimin babası olarak
adlandırılan Taylor'un düşüncesiydi. Çalışanların performanslarının ölçülmesi, zaman ve
etüd analiz yöntemleri, yine Frederick Taylor tarafından geliştirilmiştir.
1.1.2 İlk Matematiksel Model

Taylor'un çağdaşı olan Henry L. Gantt'ın YA'na en büyük
katkısı, geliştirmiş olduğu işlerin makinalara atanmasını
sağlayan ünlü Gantt diyagramlarıdır.
1914 yılında İngiliz Frederick W. Lanchester, silah ve

asker donanımlarını dikkate alarak bilimsel bir biçimde
savaşların sonucunu tahmin edecek bir model
geliştirmiştir. Bu model, insan unsurunu da içeren
örgütsel karar problemlerini çözmeye yönelik ilk
3
matematiksel model olarak nitelendirilebilir.
1915 yılında Ford W. Harris, envanter kontrol modellerinin geliştirilmesine katkıda

bulunan ve halen günümüzde de kullanılan sipariş hacmi formülünü geliştirmiştir.
Danimarkalı Matematikçi A.K. Erlang ise, günümüzde kullandığımız "Bekleme Hattı

Modelleri"ne ilişkin "Kuyruk Teorisi"ni geliştirmiştir.
1930 yılında ise Horace C. Levinson, işletme problemlerinin çözümünde karmaşık

matematik modeller kullanmıştır. Levinson, yaşadıkları bölgeye bağlı olarak, tüketicilerin
gelir ve tüketimleri ile reklam ve satışlar arasındaki ilişkiyi temsil eden bir model
geliştirmiştir.
1.1.3 Yöneylem Araştırması

Modellerinin Gelişimine İkinci Dünya
Savaşının Katkısı
YA/YB'ye ilişkin birçok bilimsel gelişme olmasına karşın,
İkinci Dünya Savaşı'na kadar bu disiplin bir bilim alanı
olarak yeterince tanınmamıştır.
1930'ların sonunda İngilizler, radarların etkin kullanımını

araştırmak üzere uzmanlardan oluşan bir ekip
oluşturmuştur. Daha sonra İngiliz Savunma Bakanlığı,
Alman denizaltılarına karşı etkin bir savunma sisteminin
geliştirilmesi, yeterli bir sivil savunma sisteminin
oluşturulması, erzak ve yakıt konvoylarının
korunmasında optimal filo büyüklüğünün bulunması gibi
konularda yardımcı olmak üzere çeşitli bilim alanlarında
çalışmalar yapan İngiliz bilim adamlarını çözüm üretmek
üzere yardıma çağırmıştır. Bu gruplarda fizyolojist,matematikçi, fizikçi, astrofizikçi ve
asker gibi çeşitli alanlarda uzmanlar yer almıştır. Birçok disiplinden katılan uzmanların
katıldığı bu ekipler İngilizlerin Kuzey Atlantik savaşını kazanmasını sağlamıştır.
1.1.4 YA/YB nin A.B.D.’deki Gelişimi

Yöneylem Araştırması’nın Amerika Birleşik
Devletleri’ndeki gelişim süreci İngilizler’in Kuzey
Atlantik Savaşı’nda kazandıkları zaferle başlamıştır.
Alman denizaltılarına karşı etkin bir savunma
sisteminin oluşturulmasında ve sivil savunma gibi
konularda yardımcı olmaları için kendi alanlarında
uzmanlaşmış kişiler tarafından oluşturulan ekip büyük
bir başarı sağlamıştır.
4
1.1.5 YA/YB Bilim Dalının
Kurumsallaşması
Yöneylem Araştırması disiplininin endüstriyel işletmeler
tarafından kabul edilmesinden sonra bu bilim alanı hızla
gelişti.
Bu gelişmenin en önemli göstergeleri, 1950 yılında

İngiltere'de kurulan "Operational Research Society" , 1952
yılında A.B.D.'de kurulan "Operations Research Society of
America", 1953 yılında kurulan "The Institute of
Management Science" ve 1969 yılında kurulan "American
Institute of Decision Sciences" isimli çeşitli meslek
kuruluşlarıdır*
* Cook Thomas M., Russel Robert A. "Introduction to Management Science" Prentice Hall Inc., New Jersey, Third
Edition 1985 pp.;2-5
YA/YB Amerika ve İngiltere'de 1950'lerde kurumsallaştı.
1.1.6 YA/YB ve Bilgisayarlar

Özellikle savaştan sonra problemleri çözmek üzere birçok
disiplinden yardım alma yaklaşımı, giderek Yöneylem
Araştırması'nın önemli bir özelliği olmaya başlamıştır. Ancak
savaş sonrası yıllarda işletme yöneticileri bu yeni disiplini
çok dikkate almamışlardır. Özellikle tekniklerin, askeri
uygulamalara yönelik olarak geliştirilmiş olması, endüstriyel
işletme yöneticilerinin bu tekniklere bakış açısını olumsuz
yönde etkilemiştir.
Ancak iki önemli olay, Yöneylem Araştırması Teknikleri'nin işletme yöneticileri tarafından
5
kullanılmasını arttırmıştır:
1. George Dantzig tarafından geliştirilen Doğrusal Programlama çözüm tekniklerinin

kısıtlı dünya kaynaklarının optimal kullanımını sağlıyor olması,
2. YA/YB tekniklerinin çözümüne yardımcı olmak üzere yüksek hızlı işlem yapma
yeteneğine sahip bilgisayarların geliştirilmesi ve ticari amaçla üretilip satılması.
Bazı gerçek dünya problemlerinin YA teknikleri yardımıyla çözülebilmesi için karmaşık

yüzlerce işlem yapmak gerekmektedir. Bilgisayarlar insanoğluna oranla binlerce karmaşık
işlemi saniyeler ölçüsünde kısa bir süre içinde yapabilmektedir. Bilgisayarların sahip
olduğu bu özellik, Yöneylem Araştırmacılar açısından oldukça büyük önem taşımaktadır.
1970-80'li yıllarda YA/YB bilim dalı giderek Yönetim Bilişim Sistemleri alanı ile yakından
ilgilenmeye başlamıştır. Günümüzde ise bilgisayar teknolojisindeki büyük gelişme, bu
teknolojinin olanak sağladığı büyük veri tabanları ve bunları işlemeye yönelik yazılım
olanakları, artık YA/YB bilim alanında büyük boyutlu gerçek dünya problemlerinin
çözülmesine olanak sağlamıştır.
Yukarıdaki satırlardan izleneceği üzere, günümüze kadar işletmelerin karşılaştığı

problemleri çözmek üzere birçok çözüm yöntemi geliştirilmiştir. Ancak İkinci Dünya
Savaşı'ndan günümüze kadar geliştirilen bu çözüm yöntemleri, her geçen gün işletmeler
tarafından daha çok kullanılmakla beraber, giderek karmaşıklaşan dinamik çevre
koşulları, YA/YB tekniklerinin kullanılmasını zorlaştırmaktadır. Ancak gelişen bilgisayar
teknolojisi; işletmelere, sorunlarını çözebilmesi konusunda yeni olanaklar sunmaktadır.
Karşılaşılan problemler genellikle karmaşık olduğundan, bu problemleri Yöneylem
Araştırması'nın klasik çözüm yöntemleri ile, elle çözmek çoğu zaman zor, zaman alıcı,
hatta bazı durumlarda neredeyse imkânsızdır. Bu karmaşık problemleri Yöneylem
Araştırması tekniklerini kullanarak bilgisayar desteğinde çözmek için bilgisayar
olanaklarının gelişmesine paralel olarak birçok bilgisayar çözüm paketi geliştirilmiştir.
Ancak bu paketleri kullanmak için önce bu programlara sahip olmak, paketleri kullanmayı
öğrenmek, karşılaşılan problemlerin modellerini kurmak ve verileri programın yapısına
uygun bir şekilde bilgisayara aktarmak gerekmektedir. Bazı problemlerin çözüm
modelleri, paket programların bu modelleri çözmesine olanak vermeyebilir. Hiç şüphesiz,
problemin yapısına uygun yeni bir çözüm paketi geliştirilebilir. Ancak bu durum hem
oldukça pahalı hem de zaman alıcıdır.
Bu nedenle bu gereksinime cevap vermek amacıyla, problemlerin esnek yapılarını dikkate

alabilecek bilgisayar destekli ve herkesin kolayca yararlanabileceği yeni bir çözüm
sürecine gereksinim vardır. Son yıllarda çözücü (solver) veya benzeri gibi etkin bir çözüm
paketini içeren tablolama (spreadsheet) paketleri desteğinde YA/YB modellerine ilişkin
olarak geliştirilen çözüm süreçleri, bu arayışlara önemli bir cevap oluşturmuştur.
1.1.7 İşletme Problemlerinin

Bilgisayar Ortamında YA/YB
Teknikleri Yardımıyla Çözümünün
Getirdiği Yararlar
YA/YB çözüm yöntemlerinin elektronik tablo yardımıyla
çözümü büyük olanaklar sağlamıştır.
6
Wall Street Journal, Mart 87'de yayınladığı bir raporda, bireysel bilgisayarlarda yer alan
Solver fonksiyonu sayesinde, işletmelerin doğrusal programlama problemlerini, dev
bilgisayarlardan bireysel bilgisayarlara transfer ettiğini belirtmiştir. Bu şirketlere aşağıdaki
örnekler verilebilir;
Newfoundland Energy Limited, çeşitli karışımlar oluşturmak amacıyla satın alacağı

hampetrol miktarları konusunda, yirmibeş yıl boyunca doğrusal programlama modellerini
dev bilgisayarlarda çözmüştür. Bireysel bilgisayarların gelişiminden sonra Şirket, doğrusal
programlama problemlerini bu bilgisayarlar aracılığı ile çözerek eski dev bilgisayarlardan
yararlanmak amacıyla ödedikleri zaman kiralama bedelinden yüzbinlerce dolar tasarruf
sağlamıştır.
New York'ta kurulmuş olan Hawley Fuel kömür toptancısı, satın alacağı kömür
karışımını belirlemek üzere müşterilerinin kükürt ve kül miktarı konusundaki taleplerini
dikkate alarak yapmış olduğu doğrusal programlama modellerini yine bireysel
bilgisayarlarda elektronik tablo aracılığı ile çözerek büyük kârlar elde etmiştir.
İngiliz Columbiası'nda yaşayan Charles Howard, elektrik üretimini arttırmak üzere bir
barajın çıkış valflerinin açılış ve kapanış zamanlarını, doğrusal programlama yardımıyla
bularak enerji üretiminde büyük artışlar sağlamıştır.*
Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere, geçmiş yıllarda işletmeler genellikle doğrusal

programlama modellerini bireysel bilgisayarlarda çözebiliyorlardı. Oysa bu derste de
görüleceği üzere günümüzde Yöneylem Araştırması'nın hemen tüm çözüm modellerini
esnek bir yapı içinde ele almak ve çözmek mümkün hale gelmiştir.
* Ragsdale Cliff T. Spreadsheet Modeling and Decision Analysis ,Course Technology Inc., Cambridge, MA., 1995 pp.,
103
Bölüm Özeti
Bu bölümde,
•
Yöneylem Araştırması hakkında genel bilgiler,
•
Yöneylem Araştırması'nın tarihsel gelişimi ve
tarihsel süreçteki önemi,
• Bu metodun hangi alanlarda kullanıldığı,
• Yöneylem Araştırması'nın bilgisayarlarla entegrasyon süreci,
• Bilgisayarda uygulandığında bu metodun insanlara getirdiği kolaylıklar ve
kazançlar
anlatıldı.
BÖLÜM 2 - PROBLEM ÇÖZÜM SÜRECİ

YA/YB, problem çözmede bilimsel bir yaklaşım
uygulamasıdır. Bilimsel karar vermenin temel amacı,
karar verilecek konuya ilişkin yeterli ve sistematik
biçimde bilgi toplayıp karar seçeneklerini değerleyerek bu
seçenekler içinden amaca en uygun olanı seçme şeklinde
tanımlanabilir. Problemlerin yapısına bağlı olarak bu
7
adımların alt ayrımlarında bazı farklılıklar gözlemlense de bir problemin çözüm sürecine
ilişkin bazı temel adımlar vardır.
Bölüm Amacı
Bu bölümde amaç, öğrenciye günlük yaşam sırasında
karşılaşılacak problemlerin, bir elektronik tablo modelinin
kuruluşuna ilişkin aşamaları hakkında bilgi vererek,
problemlerin modellenmesi ve çözümü konusunda deneyim
kazandırmaktır.
2.1 Problem Çözmenin Aşamaları

Problem çözmenin aşamalarını şu başlıklar altında sıralayabiliriz;
! Aşamalar ile ilgili bilgi almak için başlıklara tıklayınız.
Gözlem ve Bilgi Toplama
Problemin Tanımlanması
Model Kurma
Model Doğrulama
Problem Çözümü
Uygulama
Problem çözmenin ilk aşaması, probleme ilişkin tüm

sistemi gözleyerek problem hakkında yeterli bilgi
toplamaktır.
Probleme bir çözüm bulmadan önce, problemin tam bir

tanımının yapılması gereklidir. Bu tanımın tam
yapılmaması halinde, probleme uygun bir cevap
bulunması mümkün değildir. Probleme ilişkin tam bir
tanımın yapılmasının yanı sıra, bu aşamada çözüm
seçenekleri ve analiz edilen sistemin amaç ve hedefleri
de belirlenmeye çalışılır. Sınırlı kaynaklara sahip
olduğumuz dünyada, söz konusu olacak kısıt veya
koşulların da açıkça tanımı yapılır. Önerilen çözümün
performansını değerleyebilmek için kâr veya maliyet
gibi ölçme ölçütlerine gereksinim vardır.
8
Bu aşama, model formülasyonu şeklinde de tanımlanabilir. Model, analiz edilen probleme
ilişkin bileşenlerin ve aralarındaki ilişkilerin soyut bir şekilde temsilidir. Bir model kurma
sürecinin en önemli bölümünü, bileşenler arasındaki ilişkilerin açık bir şekilde
tanımlanması oluşturur. Modeller, farklı yapılarda olabilmektedir. Örneğin, modeller
grafik, akış diyagramı, şebeke diyagramı veya matematik denklemler şeklinde olabilir. Bu
derste, problemlerin çözümünde sembolik model olarak da tanımlanan matematik
denklemler kullanılacaktır. Çünkü bu tip modellere matematiksel işlemler uygulamak ve
çeşitli analizler yapmak mümkündür.
Bu aşamada YB/YA’nın önemli bir kısmını içeren sayısal çözüm teknik ve yöntemleri
sürece katılır. Problem çözümü ifadesi, bir veya daha çok YB/YA çözüm tekniğinin modele
uygulanması anlamına gelir.
Bu aşama, geliştirilen, test edilen ve çözüm denemesi yapılan modelin uygulamaya

konması aşamasıdır. Ancak bu süreç, modelin çözüme konması ile sona ermeyecektir.
Uygulayıcılar, modelin uygulamaya konması ile elde edilen sonuçları dikkate alarak,
modeli amaçlar doğrultusunda düzeltmeli, model kuruculara geri besleme mesajı
sağlayarak daha sonra kurulacak modellerin daha güvenilir ve amaca uygun sonuçlar
üretmesine olanak sağlamalılardır.
Bölüm Özeti
Bu bölümde,
• Problem çözme süreciyle ilgili genel bilgiler,

• Problem çözme sürecinde izlenen adımlar
anlatıldı.
BÖLÜM 3 - Doğrusal
Programlama (Linear
Programming) Matematiksel anlamda
"doğrusal programlama"; doğrusal eşitlik veya
eşitsizliklerden oluşan doğrusal kısıtları dikkate alarak,
doğrusal bir amaç denkleminin optimizasyonu şeklinde
tanımlanır.
Bu bölümde özellikle Solver Fonksiyonu'nun kullanımı, açık ve ayrıntılı bir biçimde

anlatılacaktır.
Bölüm Amacı
Bu bölümde örnek doğrusal programlama problemleri ele
alınarak; model kurma, bu modeli solver (çözücü) yardımıyla
çözme ve bulunan çözümleri analiz etme ve yorumlama
9
konuları, örnek problemler yardımıyla ele alınarak öğrencinin deneyim kazanması
sağlanacaktır.
3.1 Doğrusal Programlamanın Tarihi Evrimi

Matematikçiler, İkinci Dünya Savaşı'na kadar doğrusal eşitlik ve eşitsizlikler konusunda
yeterince teorik bilgiye sahiptiler ve bu tip doğrusal sistemlerin ele alınıp çözülebilmeleri
için çok sayıda işlem yapılması gerektiğini biliyorlardı. Bilgisayar desteği olmaksızın,
doğrusal bir sisteme ilişkin işlemlerin anlamlı bir süre içinde insanoğlu tarafından ele
alınıp çözülmesi pek mümkün değildi. Bu durumun bir sonucu olarak, o dönemde
doğrusal sistemlerin çeşitli alanlardaki kullanım potansiyeli yeterince anlaşılamamıştır.
* İkinci Dünya Savaşı sırasında iki önemli gelişme doğrusal modellere ilişkin ilgiyi
arttırmıştır.
Bu iki gelişme, Doğrusal Programlama modellerinin kullanımını isteklendirmiştir.
*Winston Wayne L., Albright S. Christian a.g.e. s.,26
3.1.1 Simpleks Çözüm Algoritmasının Geliştirilmesi

Doğrusal Programlama modellerini çözmek için bilgisayar olanaklarından yararlanmayı
sağlayacak çözüm algoritması arayışları sırasında; genç matematikçi George Dantzig,
Simpleks Yöntem adı altında yeni bir çözüm yöntemi geliştirdi. Simpleks Yöntem, verilen
amacı en iyilemek (optimization) üzere mümkün çözüm seçeneklerini aritmetik ve
sistematik işlemler yardımıyla araştıran bir çözüm yöntemidir. Geliştirilen bu yöntem için
bir bilgisayar programının geliştirilmesi mümkündü.
Bu yöntem, bazı küçük düzeltmelerle günümüzde de doğrusal programlama modellerinin

çözümünde en çok kullanılan çözüm yöntemidir. Doğrusal Programlama problemleri ile
sıkça karşılaşan büyük kuruluşlar, bu tip modelleri Simpleks Yöntemle çözen bilgisayar
paket programlarına sahiptir.
Yakın tarihlerde büyük Doğrusal Programlama problemlerine çözüm üretmek üzere,

Karmarkar tarafından, farklı bir çözüm yöntemi geliştirilmiştir. Ancak yine de Simpleks
Çözüm yöntemi günümüzde en çok kullanılan çözüm yöntemidir.
10
3.2 Uygulamalar
Bu konuda, bir doğrusal programlama probleminin
elektronik tablo paket programında (excelde) nasıl formüle
edileceği, modelleneceği ve çözüleceği örnekler yardımıyla
anlatılacaktır.
Göreceğimiz uygulamalar;
• EvMob Marangoz Atölyesi

• Pınar Jakuzi Şirketi
• Diyet Problemi
olacaktır.
3.2.1 EvMob Marangoz Atölyesi (Dp1)

Mutfak dolapları üretimi yapan bir fabrikadan yeni ayrılan Ziya Uygur, EvMob marangoz
atölyesini yeni kurmuştur. Ziya Uygur, piyasada talebi olduğunu belirlediği masa ve
sandalye üretimine karar vermiştir.
Masa ve sandalye üretiminde yararlanılan torna, tesviye, montaj ve cila bölümlerinin

haftalık kapasiteleri ve her birini üretmek üzere gerekli süreler (dakika olarak) Tablo-1'de
verilmiştir.
Tablo–1 Masa ve sandalye üretim süreleri, birim kârlar, kapasiteler ve haftalık talepler
tablosu
Her bir masa ve sandalyeden elde edilecek birim kârlar sırayla, 20.000.000 ve 9.000.000
TL'dır. Masa ve sandalyeye olan haftalık talepler ise sırayla 50 ve 110 adet olarak
belirlenmiştir.
11
3.2.1.1 Çözüm Süreci
Probleme ilişkin geleneksel çözüm yöntemini uygulamak istersek, önce bulmak
istediğimiz karar değişkenlerini belirlememiz gerekir.
Bu probleme ilişkin karar değişkenlerini x1, x2 ile temsil edebiliriz. x1, x2, üretilecek masa
ve sandalye sayılarını gösterir.
Probleme ilişkin amaç denklemi ve kısıtlayıcı koşullar, aşağıdaki şekilde yazılabilir;
3.2.1.1.1 Modelin Analizi

Verilen probleme ilişkin olarak oluşturulan doğrusal programlama modelini biraz daha
yakından incelemek, modelin daha iyi anlaşılmasına olanak sağlayacaktır. Öncelikle,
amaç denklemini ele alalım. Eğer atölyede birer adet masa ve sandalye üretilirse elde
edilecek kâr (20.000.000*1+9.000.000*1=29.000.000 TL) yirmi dokuz milyon TL
olacaktır.
Hedef elde edilecek kârı ençoklamaktır (maksimize etmektir).
Ancak burada x1 ve x2 değişkenlerine istediğimiz kadar büyük değerler veremeyiz. Zira,

bu değişkenlere istenildiği kadar büyük değerler verilmesini kısıtlayan altı adet kısıtlayıcı
koşul vardır.
12
Bu bilgiler ışığında problemin çözüm sürecini şöyle tanımlamak mümkündür.
Problemin çözüm süreci, yukarıda tanımlanan altı kısıtı da sağlayacak ve aynı anda Z
değerini maksimize edecek x1 ve x2 değerlerini bulmaktır.
Bu tanım, bu ders programı boyunca her modelin çözümünde kullanılacak olan Çözücü
(Solver) Fonksiyonu'nun işlevini açıklaması açısından büyük önem taşır.
3.2.1.1.2 Problemin Excel'de Modellenmesi

Bu probleme ilişkin Doğrusal Programlama problemi acaba excelde nasıl modellenir?
Excel tablolama programı hakkında bilgi sahibi olanlar bu soruya tek bir cevap
verilemeyeceğini bilirler. Aşağıda, probleme ilişkin bir model örneği verilecektir. Daha
sonra verilecek çeşitli çözüm modelleri, konuya ilişkin farklı modeller hakkında yeterli
bilgi verecektir. Probleme ilişkin excel tablosundaki çözüm modeli aşağıda verilmiştir.
Tablo-2 EvMob Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
13
3.2.1.1.3 Girdi Bilgileri
Girdi bilgileri, probleme ilişkin olarak verilen tüm sayısal bilgilerdir. Elimizdeki bilgilere
ilişkin girdi bilgileri dört başlık altında ele alınabilir.
14
15
3.2.1.1.4 Üretim Değerleri

Üretim değerleri, verilen probleme ilişkin aranan kısıtları sağlayacak amacı en iyileyecek
(optimize edecek) çözüm değerleridir. Tablo-3'de bu çözüm değerleri I3:I4 alanında
verilmiştir. Bu değerlerin gerçek çözüm değerleriyle hiçbir ilişkisi yoktur ve model kurucu
tarafından rastgele verilmiştir. Bu değerlerin verilen kısıtları sağlaması gerektiği
düşünülmemelidir. Solver (Çözücü) fonksiyonunun temel hedefi bu değerleri
bulmaktır.
3.2.1.1.5 Kullanılan Kaynaklar
16
B7 hücresine, I3:I4 alanında üretilmesi planlanan masa ve sandalye adetleri için, gereken
toplam torna süresini, dakika olarak hesaplayıp yazmak gerekir. Torna tezgahında
kullanılacak toplam süreyi B7 hücresinde bulmak üzere bu değer;
Daha sonra bu formül, C7, D7, E7 hücrelerine kopyalanarak, üretimine karar verilen
masa ve sandalye miktarı için gereken tesviye, montaj ve cila bölümleri için tüketilecek
kaynak miktarları bulunur. Böylece on adet masa ve on adet sandalye üretilmesi halinde
her bir kaynaktan tüketilecek miktarlar bulunmuş olur (Tablo-3, B7:E7 alanı).
3.2.1.1.6 Elde Edilecek Kâr Değeri

Bu aşamada, üretilmesi planlanan masa ve sandalye değerleri için toplam kâr değerinin
hesaplanması gerekmektedir. Toplam kâr değeri, F7 hücresine yazılan aşağıdaki formül
yardımıyla hesaplanır.
17
Model kurulduktan sonra sıra, modelin test edilmesi aşamasına gelir. Bu aşamada I3:I4
alanında yer alan karar değişkenlerine farklı değerler verilerek, F5 hücresinde yer alan
kâr ve B5:E5 alanında yer alan kaynak değerleri test edilir.
3.2.1.2 Solver Çözümü

Test aşamasından sonra sıra, kurulmuş olan modeli çözmeye gelmiştir. Bu modeli çözmek
için önce Solver (Çözücü) fonksiyonunu canlandırmamız gerekmektedir (Tablo-4). Bu
fonksiyon, Tools (Araçlar) menüsü içinden seçilerek canlandırılır.
18
Tablo-4 Solver (Çözücü) Fonksiyonunun Seçimi
3.2.1.2.1 Verilerin Girilmesi

Çözücü fonksiyonu canlandırıldıktan sonra karşımıza bu fonksiyona ilişkin olarak Solver
Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu çıkar. Bu aşamada
sıra, bu iletişim kutusuna gerekli bilgileri girmeye gelmiştir (Tablo-5).
Örnek iletişim kutusunda da görüleceği üzere buraya girilecek bilgileri dört başlık altında
sınıflandırabiliriz:
• Hedef Hücre (Set Target Cell)

• Eşittir (Equal To)
• Değişen Hücreler (By Changing Cells)
• Kısıtlamalar (Subject to the Constraints)
Tablo-5 Solver (Çözücü) Fonksiyonu İletişim Kutusu
3.2.1.2.2 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı

Bu başlığın sağında yer alan hücrenin içine tıklanarak Tablo - 3'de yer alan toplam kâr
değerinin hesaplandığı F7 hücresinin adresi yazılır. Bu hücrenin adresinin Hedef Hücre
19
alanına yazılmasının temel nedeni, problemde de belirtildiği üzere bu hücrenin
eniyilenmesinin (optimize edilmesinin) istenmesidir.
3.2.1.2.3 Equal To (Eşittir) Alanı

Bu bölümde, bu ifadenin sağında eniyilenmesi istenen hedef hücrenin hangi yönde
eniyileneceği işaretlenir. Eğer hedef hücrede tanımlanan değerin en büyük (maksimum)
değere ulaşması isteniyorsa en büyük (Max) ifadesinin solundaki alan, eğer hedef
hücrenin en küçük (Minimum) değere ulaşması isteniyorsa en küçük (Min) ifadesinin
solundaki alan işaretlenir. Hedef hücrenin belirli bir değere eşit olması isteniyorsa değer
(Value of) hücresi işaretlenir ve sağdaki hücreye eşitlenmek istenen değer sayısal olarak
yazılır.
EvMob Marangoz atölyesi probleminde kâr maksimize edilmek istendiğinden Max (en
büyük) alanı işaretlenir.
20
3.2.1.2.4 By Changing Cells (Değişen Hücreler ) Alanı

Bu alana, problemde karar değişkenlerine rastgele olarak değer yazılmış olan hücrelerin
adresleri yazılır. Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde I3:I4 alanında x1, x2 karar
değişkenleri için rastgele değerler verilmiştir. Bu aşamada, rastgele verilen bu değerlere
ilişkin adres bu alana yazılır.
3.2.1.2.5 Subject To The Constraints (Kısıtlamalar) Alanı

Bu alana modelin yapısı dikkate alınarak söz konusu olan kısıtlar sırayla yazılır. İlk
aşamada yazılmak istenen birinci kısıtı yazmak üzere, Add (Ekle) ifadesine tıklanarak Add
Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun (Tablo-9) gelmesi sağlanır.
21
Tablo-9 Add Constraint (Kısıtlama Ekle) Kutusu
x1 ve x2'ye rastgele verilmiş olan 10 değerlerini dikkate alarak, torna, tesviye, cila ve
montaj bölümlerine ilişkin dört kısıt aşağıdaki gibi olacaktır.
Kısıtlamalar alanındaki eşitsizlikleri daha kolay ifade edebilmek için bazı durumlardan
yararlanılır. Bu problem için geçerli olan durumlar şunlardır;
22
3.2.1.3 Çözüm Tablosu
Solver Parameters iletişim kutusuna girilmesi gereken bilgiler eksiksiz ve doğru olarak
girildikten ve bu tablonun sağ üst köşesinde yer alan Solve (Çöz) tuşu tıklandıktan sonra,
optimum çözüm bulunduğuna ilişkin bir mesaj görüntülenir. Bu mesaj görüntülendiğinde,
Ok(Tamam) tuşuna tıklanarak aşağıda verilen çözüm tablosuna (Tablo-3) ulaşılır.
23
Tablo-3 Solver Fonksiyonu'nun Çalışmasından Sonra Ulaşılan Çözüm Tablosu
3.2.1.4 Çözüm Tablosunun Yorumu

Çözüm tablosu (Tablo-3), başlangıçta kurulan ilk çözüm tablosu (Tablo-2) ile
karşılaştırıldığında üç farklı alanda değişiklik olduğu görülecektir.
Tablo-3 ve Tablo-2
3.2.1.5 Çözücü Sonuçları

Model oluşturulup Solver Parameters değerleri girildikten ve Solve (Çöz) komutunun
verilmesinden sonra, çözüm değerlerinin bulunduğunu belirten Solver Results (Çözücü
Sonuçları) raporu görüntülenir. Bu raporda aynı zamanda, bulunan çözüme bağlı olarak
üç tip rapor üretilebileceğine ilişkin seçenekler de görüntülenir.
24
Tablo-12 Solver Results (Çözücü Sonuçları) Raporu
Verilen problemin çözümüne ilişkin yanıt, duyarlılık ve sınırlamalar, verilen seçenekler

içinden seçilebilir. Solver Fonksiyonu tarafından üretilen bu raporları, çözüme ilişkin
olarak yukarıda verilmiş olan açıklamalar ışığında (Tablo-12) analiz ederek yorumlamak
mümkündür.
3.2.2 Pınar Jakuzi Şirketi (Dp2)

Erim Pınar; banyo küveti üreticilerinden aldığı fiberglass küvetlere pompa takıp, özel bir
kaplama maddesi ile kaplayarak satmaktadır. Pınar Jakuzi'de iki tip jakuzi üretilmektedir.
Mavi Cennet isimli modele dört adet, Su Perisi isimli modele ise altı adet su pompası
takılmaktadır. Mavi Cennet modeline pompa montajı için 2,25, Su Perisi modeline pompa
montajı için 3,50 işçilik saate gereksinim vardır. Yine birinci tip modelin kaplanması için
3,60 m2 ve ikinci tip modelin kaplanması için ise 2,85 m2 kaplama malzemesine
gereksinim vardır. Gelecek üç aylık üretim dönemi için gerekli olan bilgiler aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Dönem başında 2000 adet pompa sipariş edilmiş olup, bu pompaların
birim maliyeti 30.000.000 TL'dir. Birinci fiberglass küvetin maliyeti 80.000.000TL, ikinci
küvetin maliyeti ise 105.000.000 TL'dir. Küvetlere pompa montajının (işçilik+genel
giderler+amortisman giderlerinin) saat başına maliyeti 120.000.000 TL'dir. Kaplama
malzemesinin metre kare fiyatı ise 35.000.000 TL'dir. Jakuzilerin birim satış fiyatları Mavi
Cennet için, 690.000.000 TL, Su Perisi için ise, 900.000.000 TL'dir.
Tablo-1 Gelecek Üç Ayın Bilgileri
25
Önce; verilen probleme ilişkin karar değişkenlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu
problemdeki karar değişkenleri, üretilecek Mavi Cennet ve Su Perisi Jakuzileri'nin üretim
miktarları olup, bu değişkenler x1, x2 ile temsil edilebilir (Tablo-2).
Excel'de kurulan çözüm modeli yakından incelendiğinde bu tabloda yer alan bilgileri üç
başlık altında ele alabiliriz:
• Girdi Bilgileri
• Karar Değişkenleri (Üretim Değerleri)
• Kullanılan Kaynaklar
Tablo-2 Verilen Probleme İlişkin Excel Çözüm Modeli

Girdi bilgileri, probleme ilişkin olarak verilen tüm sayısal bilgilerdir. Problemin verilerine
ilişkin girdi bilgileri üç başlık altında ele alınabilir.
26
27
Tablo-2 Pınar Jakuzi Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
28
3.2.2.1.2 Karar Değişkenleri (Üretim Değerleri)
Karar değişkenleri, verilen probleme ilişkin aranan kısıtları sağlayacak ve amacı
eniyileyecek (optimize edecek) çözüm değerleridir. Tablo-3'te bu çözüm değerleri J26:J27
alanında x1=10 ve x2=20 olarak verilmiştir. Bu değerlerin gerçek çözüm değerleriyle
hiçbir ilişkisi yoktur ve model kurucu tarafından rastgele verilmiştir. Bu değerlerin verilen
kısıtları sağlaması gerektiği düşünülmemelidir. Solver (Çözücü) Fonksiyonu'nun temel
hedefi bu değerleri bulmaktır.

Tablo-3'ten de görüleceği üzere C31:E31 alanında 10 adet Mavi Cennet ve 20 adet Su
Perisi tipinde jakuzi üretimi için gerekli olan kaplama malzemesi, işçilik süresi ve pompa
sayısı hesaplanmaktadır.Kullanılacak olan toplam kaplama malzemesini C31 hücresinde
hesaplamak için kullanılan formül aşağıda verilmiştir.
Daha sonra bu formül D31, E31 hücrelerine kopyalanarak üretimine karar verilen 10 adet
Mavi Cennet ve 20 adet Su Perisi için gereken, kaplama malzemesi, işçilik süresi ve
pompa sayısı hesaplanmış olur. Bulunan değerler üretimine karar verilen 10 adet Mavi
Cennet ve 20 adet Su Perisi için kullanılan kapasiteleri gösterir.
29
3.2.2.1.4 Elde Edilecek Kâr Değeri

Bu aşamada, üretilmesi planlanan Mavi Cennet ve Su Perisine ilişkin üretim
miktarlarlarının bulunması için toplam kâr değerinin hesaplanması gerekmektedir. Toplam
kâr değerinin hesaplanması için birim maliyet değerlerinin hesaplanarak bulunan maliyet
değerinin verilmiş olan birim satış fiyatından çıkartılması gerekmektedir (Tablo-3). Her bir
üründen elde edilecek kârı hesaplamak için aşağıdaki formül kullanılır.
Birim Kâr= Birim Satış Fiyatı - Birim Maliyet
Tablo-3'ten de izleneceği üzere Mavi Cennet ve Su Perisi Modelleri için H26 ve H27
hücrelerinde yer alan birim kârları hesaplamak için önce G26 ve G27 hücrelerinde yer
alan birim maliyetlerin hesaplanması gerekmektedir. G26 ve G27 hücrelerinde yer
alan formüller aşağıda verilmiştir.
G26>=E26*$H$23+D26*$H$21+C26*$H$22+B26
G27>=E27*$H$23+D27*$H$21+C27*$H$22+B27
G26 ve G27 hücrelerinde birim maliyetlerin hesaplanmasından sonra sıra birim kârların
hesaplanmasına gelir. Bu aşamada H26 ve H27 hücrelerinde birim kârlar aşağıdaki
formüller aracılığı ile hesaplanır.
H26 >=F26-G26
H27 >=F27-G27
30
Birim kârların hesaplanmasından sonra sıra H31 hücresinde yer alan toplam kârı
hesaplamaya gelir. H31 hücresinde yer alan toplam kâr aşağıdaki formül yardımıyla
hesaplanır.
H31 >=TOPLA.ÇARPIM(H26:H27;$J$26:$J$27)
veya
H31 >=SUMPRODUCT(H26:H27;$J$26:$J$27)

Modelin doğru bir şekilde kurulmasından sonra sıra kurulmuş olan modeli çözmeye
gelmiştir. Bu modeli çözmek için önce Solver (Çözücü) Fonksiyonu'na ulaşmak
gerekmektedir (Tablo-4). Bu fonksiyona, Tools (Araçlar) menüsü içinden Solver (Çözücü)
seçilerek ulaşılır.
31
Tablo-4 Solver (Çözücü) Fonksiyonu'nun Seçimi
3.2.2.2.1 Verilerin Girilmesi

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu çıkar. Bu aşamada sıra,
karşımıza çıkan iletişim kutusuna gerekli bilgileri girmeye gelmiştir.
Örnek iletişim kutusundan da görüleceği üzere (Tablo-5), bu kutuya girilecek bilgileri dört
başlık altında sınıflandırabiliriz:
• Hedef hücre (Target cell)

• Eşittir(Equal to)
• Değişen hücreler (By changing cells)
• Kısıtlamalar (Subject to the constraints)
32
3.2.2.2.1.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı

Bu başlığın sağında yer alan hücrenin içine tıklanarak Tablo-6'da yer alan toplam kâr
değerinin hesaplandığı H31 hücresinin adresi yazılır. Bu hücrenin adresinin Hedef Hücre
alanına yazılmasının temel nedeni, problemde de belirtildiği üzere bu hücrenin en
iyilenmesinin (optimize edilmesinin) istenmesidir.
3.2.2.2.1.2 Equal To (Eşittir) Alanı

Bu bölümde; bu ifadenin sağında eniyilenmesi istenen hedef hücrenin hangi yönde
eniyileneceği işaretlenir. Eğer hedef hücrede tanımlanan değerin en büyük (maksimum)
değere ulaşması isteniyorsa En Büyük (Max) ifadesinin solundaki alan, eğer hedef
hücrenin En Küçük (Minimum) değere ulaşması isteniyorsa En Küçük (Min) ifadesinin
33
solundaki alan işaretlenir. Hedef hücrenin belirli bir değere eşit olması isteniyorsa değer
(Value of) hücresi işaretlenir ve sağdaki hücreye eşitlenmek istenen değer sayısal olarak
yazılır.
Problemimizde kâr maksimize edilmek istendiğinden Max (en büyük) alanı işaretlenir.
3.2.2.2.1.3 By Changing Cells (Değişen Hücreler ) Alanı

Bu alana, Pınar Jakuzi Problemi'nde karar değişkenlerine rastgele olarak değer yazılmış
olan hücrelerin adresleri yazılır. Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde J26:J27
alanında x1, x2 karar değişkenleri için rastgele değerler verilmiştir. Bu aşamada rastgele
verilen bu değerlere ilişkin adres bu alana yazılır. Bu açıklamayı dikkate alarak bu alana
J26:J27 yazılır.
34
3.2.2.2.1.4 Subject To The Constraints (Kısıtlamalar) Alanı

aşamada yazılmak istenen birinci kısıtı yazmak üzere Add (Ekle) ifadesine tıklanarak Add
Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır (Tablo-9).
Tablo-9 Add Constraint (Kısıtlama Ekle) Kutusu
x1 ve x2'ye rastgele verilmiş olan 10 ve 20 değerlerini dikkate alarak kaplama, işçilik ve

pompa bölümlerine ilişkin üç kısıt aşağıdaki gibi olacaktır.
35
Kısıtlamalar alanındaki eşitsizlikleri daha kolay ifade edebilmek için bazı durumlardan
yararlanılır. Bu problem için geçerli olan durum:
Kısıtların Birlikte Yazılması :
Eşitsizlik yönü aynı olduğundan bu üç kısıtı tek bir koşul şeklinde yazmak mümkündür.
Yukarıda tanımlanan üç kısıtın, alan tanımları yardımıyla tek bir kısıt şeklide yazılışı
Tablo-10'da verilmiştir. Eğer istenirse iletişim kutusu (Tablo-9) üç kez seçilerek üç kısıt
da ayrı ayrı yazılabilir.
Üretilecek ürün sayılarının (x1, x2) negatif olamayacağını ifade eden son kısıt da Add
(Ekle) seçeneği seçilerek aşağıda şekilde yazılır.
Tablo-10 Üretilecek Ürün Sayılarının Negatif Olmama Koşulu

Bu alana; modelin yapısı dikkate alınarak söz konusu olan kısıtlar sırayla yazılır. İlk
Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır.
36

Çözüm tablosu (Tablo-11) başlangıçta kurulan ilk tablo (çözüm modeli) (Tablo-2) ile
karşılaştırıldığında üç farklı alanda değişiklik olduğu görülecektir.
37
Tablo-2 ve Tablo-11
3.2.2.4.1 Yeni Solver Tablosu

Koşulların yazılmasından sonra Solver (Çözücü) Parametreleri aşağıdaki gibi görününür
(Tablo-12).
Tablo-12 Tamsayı Koşulunun Eklenmesinden Sonra Solver Parametreleri
3.2.2.4.2 Yeni Çözüm Tablosu

Solver (çözücü) Parametreleri dikkate alınarak tekrar çöz komutu verildikten sonra
probleme ilişkin tamsayılı çözüm Tablo-11'de bulunur. Bu tablo incelendiğinde, kısıtlar
dikkate alınarak Mavi Cennet modelinden 59, Su Perisi modelinden 293 adet üretildiğinde
maksimum kâr elde edilir.
Maksimum Kâr Alanı (H31) :
38
H31 hücresinde bulunmuş olan 33.454 (*1000.000) TL değeri, 59 adet Mavi Cennet ve
293 adet Su Perisi üretilmesi halinde elde edilecek kâr değerini göstermektedir. Bu değer,
problemde verilen kısıtlar ve birim kâr değerleri dikkate alındığında ulaşılabilecek en
büyük değerdir. (Tablo-11)
Tablo-11 Tamsayılı Çözüm Tablosu
3.2.2.4.2.1 Kullanılan Kapasite Değerleri Alanı (C31:E31)

B31:D31 alanındaki değerler yakından incelendiğinde, bu alanda yer alan 1047, 1158,
1994 değerleri, 59 adet Mavi Cennet ve 293 adet Su Perisi üretmek için sırayla kaplama,
İşçilik ve su pompası için gereken kapasite değerlerini göstermektedir. Bu değerler ve
başlangıçta verilen kapasiteler incelendiğinde, tam sayılı çözüm arandığından tüm
kaynakların kullanılmamış olduğu görülür. Ancak arta kalan kaynakların hiçbir zaman tam
bir jakuzi üretimine elvermediği açıkça görülebilir (Tablo-11).
39
Tablo-11 Tamsayılı Çözüm Tablosu Ve Kullanılan Kapasiteler
3.2.2.4.2.2 Çözücü Sonuçları

Model oluşturulup Solver Parameters değerleri girildikten ve Solve (Çöz) komutu
verildikten sonra çözüm değerlerinin bulunduğunu belirten Solver Results (Çözücü
Sonuçları) raporu görüntülenir. Bu raporda aynı zamanda, bulunan çözüme ilişkin üç tip
rapor üretilebileceğine ilişkin seçenekler de görüntülenir (Tablo-13).
Tablo-13 Solver
Results (Çözücü Sonuçları) Raporu
Verilen problemin çözümüne ilişkin yanıt, duyarlılık ve sınırlamalar, verilen seçenekler

içinden seçilebilir. Solver Fonksiyonu tarafından üretilen bu raporları, çözüme ilişkin
olarak yukarıda verilmiş olan açıklamalar ışığında analiz ederek yorumlamak mümkündür.
3.2.3 Diyet Problemi (Dp3)

Son günlerde Gökçe'nin yaptığı diyet, 4 ürün grubu içerisinden gıdasını seçmesini
gerektiriyor. Bunlar, çikolatalı kek, dondurma, kola ve peynirli kektir. Bir dilim kek
50.000 TL, bir top çikolatalı dondurma 20.000 TL, bir bardak kola 30.000 TL ve bir dilim
40
peynirli kek ise 80.000 TL'dir. Bir gün içinde Gökçe, diyete göre, en az 500 kalori, 6 gr.
çikolata, 10 gr. şeker ve 8 gr. yağ almak zorundadır. Aşağıda, Gökçe' nin önüne konan
menünün içindeki kalori ve şeker miktarları verilmiştir.
T
ablo-1 Gökçe' nin Önüne Konan Menünün İçindeki Kalori Ve Şeker Miktarı.
3.2.3.1 Değişkenlerin Belirlenmesi

Pınar Jakuzi Problemi'nde olduğu gibi yine ilk olarak, bulunmak istenen karar
değişkenlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bunlar, aşağıda da belirtildiği gibi Gökçe'nin
her bir üründen, maliyetlerini minimize etmek ve kısıtları sağlamak koşuluyla ne kadar
alması gerektiğini ifade eden değerlerdir.
3.2.3.2 Amaç Denklemi ve Kısıtlayıcı Koşullar

x1, x2, x3, x4 Gökçe'nin bir günde tüketeceği çikolatalı kek, çikolatalı dondurma, kola ve
peynirli kek miktarlarını göstermek üzere Diet Problemi'ne ilişkin amaç denklemi ve
kısıtlayıcı koşullar, aşağıdaki şekilde yazılabilir.
41
Solver Parameters iletişim kutusuna girilmesi gereken bilgiler eksiksiz ve doğru olarak
girildikten ve bu tablonun sağ üst köşesinde yer alan Solve (Çöz) tuşu tıklandıktan sonra,
optimum çözüm bulunduğuna ilişkin bir mesaj görüntülenir. Bu mesaj görüntülendiğinde,
Ok(Tamam) tuşuna tıklanarak aşağıda verilen çözüm tablosuna (Tablo-2) ulaşılır.

Girdi bilgileri, probleme ilişkin olarak verilen tüm sayısal bilgilerdir. Elimizdeki bilgilere
ilişkin girdi bilgileri üç başlık altında ele alınabilir.
42
43
Tablo-2 Excel Çözüm Tablosu
44
3.2.3.3.2 Karar Değişkenleri
Verilen Diet Problemi'ne ilişkin aranan kısıtları sağlayacak amacı eniyileyecek (optimize
edecek) çözüm değerleridir. Tablo-2'de bu çözüm değerleri H4:H7 alanında verilmiştir. Bu
değerler verilen kısıtları sağlamaktadır.

B12 hücresinde, H4:H7 alanında alınması planlanan çikolatalı kek, çikolatalı dondurma,
peynirli kek ve kolanın içerdiği toplam kalori miktarı hesaplanmaktadır.
Bu değer ;
=sumproduct($H$4:$H$7;B4:B7)
formülü ile hesaplanır.
Daha sonra bu formül C12, D12, E12 ve F12 hücrelerine kopyalanarak, alınması
planlanan çikolatalı kek, çikolatalı dondurma, peynirli kek ve kolanın içerdiği çikolata,
şeker ve yağ miktarları bulunur.
45
3.2.3.3.4 Minimum Maliyet Değeri

Bu aşamada; alınması planlanan çikolatalı kek, çikolatalı dondurma, peynirli kek ve
kolanın maliyetlerinin toplam değeri (minimum) hesaplanmaktadır. Toplam minimum
maliyet, F12 hücresine yazılan aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
=sumproduct($H$4:$H$7;F4:F7)
46
Set target cell (hedef hücre), by changing cells (değişen hücreler) alanı ve subject to the
constraints (kısıtlamalar) alanı aşağıdaki şekilde doldurularak bir önceki ekranda bulunan
Tablo-2'deki çözüm değerleri bulunmuş olur (Tablo-3).
3.2.3.5 Solver Results (Çözücü Sonuçları) Raporu

Model oluşturulup Solver Parameters değerleri girildikten ve Solve (Çöz) komutu
verildikten sonra, çözüm değerlerinin bulunduğunu belirten Solver Results (Çözücü
Sonuçları) raporu görüntülenir (Tablo-4).
Tablo-4 Solver (Çözücü) Raporu
3.3 Doğrusal Programlama Problemleri

Şimdi konuyu daha iyi kavramanız için bazı problemler vereceğiz. Bu problemlerin
çözümü ile ilgili danışmanınızdan destek alabilirsiniz. Göreceğiniz problemler şunlardır;
47
• Problem 1 : Çelik Mengene A.Ş.
• Problem 2 : Figür Oymacılık
• Problem 3 : Hasyem Tavuk Çiftliği
• Problem 4 : Etil Kimya
• Problem 5 : Umut Vakfı
• Problem 6 : Sarıkız Süt Şirketi
• Problem 7 : Elsan Şirketi
• Problem 8 : Bora Jakuzi
• Problem 9 : Hedef Menkul Yatırım A.Ş.
3.3.1 Problem 1
Çelik Mengene A.Ş. iki farklı tipte mengene üretmektedir. Bu ürünlerin herbirinin makine
saati, işgücü ve sermaye (hammadde satın alınması için) gereksinimleri farklıdır. İlk ürün
ÇM701 birim başına 9.000.000 TL kâr getirmekte, bir birimin üretilmesi için 2 makine
saati, 5 işgücü-saat ve birim başına 100 TL'lik hammadde gerekmektedir. İkinci ürün
ÇM702 birim başına 12.000.000 TL kâr getirmekte, bir birimin üretilmesi için 3 makine
saati, 6 işgücü-saat ve 120 TL'lik hammadde gerekmektedir. Çelik Mengene A.Ş.'nin
günlük makine saati 200 saat, hammaddeye ayrılan günlük fon ise 8.000 TL'dir. 100
kişilik işgücü haftanın 5 günü, günde 8'er saat çalışmaktadır. Kişi başına saatte
6.000.000 ödenerek istendiği kadar fazla mesai yaptırılabilmektedir. Çelik Mengene A.Ş.
ürettiği tüm ürünleri satabilmektedir.
3.3.2 Problem 2
Figür Oymacılık Firması, iki çeşit tahta oyuncak üretmektedir. Bunlar tahta asker ve tahta
trendir. Bir tahta asker, 5.700.000 TL’ye, bir tahta tren ise 6.500.000 TL’ye satılmaktadır.
Bir tahta asker üretimi için 1.000.000 TL’lik hammadde, 400.000 TL ek maliyete
katlanmak gerekmektedir. Bir tren üretimi için ise 1.400.000 TL’lik hammadde, 350.000
TL ek maliyete katlanmak gerekmektedir. Tahta asker ve trenlerin üretiminde torna ve
tesviye olmak üzere iki çeşit kalifiye işgücü gerekmektedir. Bir asker; 2 dakika torna ve
48
10 dakika tesviye işlemi gerektirmektedir. Bir tren ise, 5 dakika torna ve 10 dakika
tesviye işlemi gerektirmektedir. Figür Oymacılık Şirketi'nin kullanılan tahta hammaddesi
açısından, hiçbir kısıtı yoktur. Şirket bir haftada en çok 100 saatlik torna ve 120 saatlik
tesviye yapacak işgücü olanağına sahiptir. Torna işçisinin saat ücreti 8.000.000 TL,
tesviye işçisinin saat ücreti ise 9.000.000 TL olup; bu ücretler üretim miktarına
bakılmaksızın işçilere ödenmektedir. Tahta trenlerin talebi konusunda piyasada hiçbir
sınırlama yoktur. Ancak tahta askerlerin haftalık talebi sınırlı olup 65 adettir.
3.3.3 Problem 3
Hasyem Tavuk Çiftliği'nde; tavuk ve hindilerin beslenebilmesi için günde ortalama 800
kg. özel karışımlı bir yem kullanılmaktadır. Bu özel karışımlı yem, mısır ve soya ununun
aşağıda belirtilen oranlarda karıştırılmasıyla elde edilmektedir. Bu özel yemin bileşiminde
en az %35 protein, en çok %5 lif bulunması zorunluluğu vardır. Bir kg. mısır 400.000 TL,
bir kg. soya ise 110.000 TL'dir. Mısır ve soyada mevcut protein ve lif miktarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
49
3.3.4 Problem 4
Kimya sektöründe faaliyet gösteren ve son yıllarda çizdiği başarılı grafiğiyle dikkat çeken
ETİL Kimyasal Ltd.Şti.,büyük ölçüde bu başarısını profesyonel yönetici ve işletmecileri iş
başına getirmeye borçludur. Sözkonusu şirket, bir müşterisinden 1000 kg ağırlığında bir
kimyasal karışım üretmesi için sipariş almıştır. Karışım üç farklı maddeden oluşmaktadır.
Bu maddelerin kg başına maliyetleri aşağıdadır.
3.3.5 Problem 5
Dört farklı bölgede özel ilk öğretim okulları olan Umut Vakfı mütevelli heyeti, iki yıldan
beri zarar etmeye başlayan okullardan birindeki altıncı, yedinci ve sekizinci sınıfı
kapatmaya karar vermiştir. Mütevelli heyeti, bu üç sınıfta okuyan ve altı farklı bölgede
50
oturan okul öğrencilerini gelecek yıl vakfın diğer üç okuluna göndermeye karar vermiştir.
İl Milli Eğitim Müdürlüğü, ev ile okul arası mesafesi bir kilometreden fazla olan
bölgelerden gelen öğrencilerin kesinlikle araçla taşınmasını zorunlu kılmaktadır. Taşıma
ücretleri okul tarafından üstlenildiğinden Vakıf Mütevelli Heyeti kapatacağı okul
öğrencilerini en düşük maliyetle göndermek istemektedir. Öğrenci servisleri birliğinin, altı
bölgeden vakfın diğer üç okuluna bir öğretim yılı boyunca birim öğrenci taşıma maliyeti
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tabloda yer alan "0" değeri taşıma hizmetinin
gerekmediğini "-" işareti ise o bölgeye taşıma yapılamadığını göstermektedir.
3.3.6 Problem 6
Sarıkız Süt İşleme Şirketi, civar köylerden gelen taze sütü satın alarak tereyağ, peynir ve
şişe süt üretimi yapmaktadır. Yönetim, yağ veya işlenmiş süt için kullanılan sütün
dengelenmesi için peynir fabrikasında en az 10.000 litre günlük süt kullanmak
istemektedir. Bir litre sütten elde edilen tereyağından 400.000 TL, şişe sütten 800.000 TL
ve peynirden ise 600.000 TL kâr elde edilmektedir. Yağ bölümü günde en çok 60.000
litre, süt şişeleme donanımı günde en çok 40.000 litre ve peynir donanımı ise günde en
çok 30.000 litre süt işleyebilmektedir.
51
3.3.7 Problem 7
ELSAN Şti. saat, radyo ve VCD player üretmektedir. Bu ürünleri üretmek için gereken
hammadde maliyeti ve işgücü süresine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Saat,
radyo ve VCD playera olan günlük talepler sırasıyla 200, 300 ve 150 adettir. Üretici
işletme, hammadde için günlük en çok 2.000.000.000 TL bütçeye ve 600 saatlik işgücüne
sahiptir. Şirketin stok alanı kapasitesi toplam 500 birimdir. Üretilen her saat 25 milyon,
radyo 40 milyon ve VCD player 125 milyon TL'ye satılmaktadır. Günlük sekiz saat mesai
yapılan işletmede 75 işçi çalışmaktadır. İşçiler haftada beş gün çalışmakta ve her işçi
haftalık olarak 150.000.000 TL haftalık ücret almaktadır. İşletmenin haftalık genel imalât
gideri ise ortalama olarak 120.000.000 TL'dir.
52
3.3.8 Problem 8
Ender Seren, Mavi-Cennet ve Su-Perisi adıyla iki tip jakuzi üretip satmaktadır. Bir akrilik
küvet üreticisine yaptırdığı banyo küvetlerine, pompa ve su çıkışlarına krom kaplamalı
pirinç su jetleri takıp elektrik donanımını hazırlayarak satmaktadır. Mavi-Cennet'e 4 adet,
Su-Perisi'ne ise 6 adet mini pompa takılmaktadır. Birim pompa maliyeti 30.000.000
TL'dir. Daha önceden dev marketlerle yapılan anlaşmalara göre, Bora Jakuzi'nin ürettiği
ürünlere gelecek yılın ilk iki ayında (Ocak-Şubat) olan talepler Tablo-1'de verilmiştir.
Şirkette her iki tip ürünü üretmek üzere iki üretim hattı vardır. 1 ve 2 numaralı üretim
hattı için ocak ve şubat ayında gereken üretim süreleri Tablo-2'de verilmiştir. Yine her iki
ürünün üretim hatlarındaki montaj süreleri ise Tablo-3'te verilmiştir. Herhangi bir üretim
hattında saat başına işçilik maliyeti sabit olup 500.000.000 TL'dir. Her iki tip Akrilik
küvetin ocak ve şubat ayı başındaki satın alma maliyetleri ise Tablo-4'te verilmiştir. Ocak
ayı başında elde stok mevcut olmayacaktır. Ancak taleplerin karşılanmasından sonra
şubat ayı sonu itibariyle mart ayına 500 adet stokla girilmesi istenmektedir. Akrilik küvet
ve pompa tedarikinde herhangi bir sınırlama yoktur. Ancak yapılmış jakuzinin stoklandığı
deponun maksimum kapasitesi 1000 adettir.
Tablo-3 Her ürünün üretim hatlarında birim Tablo-4 Ham fiberglas küvetlerin aybaşlarında
üretim süresi satınalma maliyetleri
(Saat olarak verilmiştir.) (Milyon TL olarak verilmiştir.)
Tablo-2 Her hatta aylar itibariyle elde edilecek

Tablo-1: Aylar itibariyle talepler
üretim süreleri
(Adet olarak verilmiştir.)
(Saat olarak verilmiştir.)
Tablo-3 Her ürünün üretim hatlarında birim Tablo-4 Ham fiberglas küvetlerin aybaşlarında
üretim süresi satınalma maliyetleri
(Saat olarak verilmiştir.) (Milyon TL olarak verilmiştir.)
53
3.3.9 Problem 9
Hedef Menkul Yatırım A.Ş. elinde mevcut 100.000.000.000 TL'yi piyasada mevcut dört tip
tahvile yatırmayı planlamaktadır. Şirket, her tip tahvilin beklenen yıllık getirisini, kötü
koşullardaki en düşük getirisini, ve aşağıdaki tabloda verilen faiz ödeme sürelerini dikkate
alarak her tip tahvile yapılacak yatırım miktarını bulmak istemektedir. Her tahvile ilişkin
olarak, tahvil tipleri, beklenen yıllık getiri, en kötü ekonomik koşullarda getirdiği getiri ve
tahvilin geri ödenmesi için kalan süre aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Şirket Yöneticileri bu tahvillere yatırım yaparken aşağıdaki üç kısıtın da dikkate alınmasını

arzulamaktadır.
54
3.4 Örnek Vaka Uygulaması
Rafko, süpermarketler için raf üretimi yapan bir şirkettir. Şirket, “Model S” standart,
“Model LX” büyük boyutlu olmak üzere iki tip raf üretimi yapmaktadır. Raflar üç ana
aşamada üretilmektedir. Bu aşmalar; kesim, şekillendirme ve birleştirmedir. Kesme
aşamasında; büyük kesme presi, metal levhaları raf boyutuna uygun bir biçimde keser.
Şekillendirme aşamasında, raf boyutunda kesilen levhalar önceden belirlenmiş yerlerden
kıvrılır. Birleştirme aşamasında ise, rafla ilgili parçalar kaynak ve perçinleme yoluyla
birleştirilir. Rafko’ya ait kesme ve şekillendirme makinaları her iki tip rafta da
kullanılmaktadır. Ancak birleştirme makinaları her iki tip için farklıdır. Tablo-1 her tip rafın
üretimi için gereken süreyi gösterir. Örneğin; bir adet “S” tipi rafın şekillendirme
makinasında işlenmesi için 0,25 saat gerekmektedir. Kesme ve şekillendirme
makinalarının her birinin aylık kapasitesi sekizyüz (800) saattir. “S” modelini birleştiren
makinaların aylık kapasitesi 1.900 birim, “LX” modelini birleştiren makinaların aylık
kapasitesi ise 1.400 birimdir. Mevcut durumda Rafko, “S” Model raftan ayda 400, “LX”
Model raftan ayda 1.400 birim üretip satmaktadır.
“S” modelin birim satış fiyatı 18.000.000 TL, “LX” Modeli'nin birim satış fiyatı 21.000.000
TL’dir. Rafko bu endüstri içinde önemli bir yere sahip olmadığından, rekabet nedeniyle,
fiyatları yukarıda belirtilen sınırların ötesinde arttıramayacağını bilmektedir. Bununla
birlikte pazarlama departmanı kuruluşun ürettiği miktar kadar rafın satılabileceğini
belirlemiştir. Her bir ürünün üretim maliyetleri Tablo-2 ve Tablo-3’de verilmiştir.
Rafko yönetimi gelecek aya ilişkin üretim planını görüşmek üzere toplanmıştır. Şirketin
ürettiği tüm rafların satılıyor olması ve şirketin tüm karlılığının bu konuya bağlı olması,
konuyu oldukça önemli kılmaktadır. Fabrikadaki mühendisler “S” Model rafların üretimine
son verilmesini istemektedirler. Zira, onlara göre 18.000.000 TL’ye satılan her rafın birim
üretim maliyeti 18.390.000 TL’ye olmaktadır. Ayda sadece 400 birim “S” Model rafın
satılması, onlara birim başına 390.000 TL kayıba neden olmaktadır. Ancak kontrol şefi bu
fikre katılmadığını ve “S” Model rafları birleştirme bölümünün büyük bir Genel İmalat
Masrafı (GİM) olduğunu ve az sayıda üretim yapılarak bu masrafın birim başına düşen
payının azaltılamayacağını, tersine üretimin arttırılması gerektiğini belirtmiştir. Kontrol
şefi bu düşüncesine ilave olarak tüm sabit maliyetleri karşılamasa da “S” Model raf
üretiminden elde edilen gelir sayesinde katlanılan maliyetlerin azaltıldığını ve daha düşük
kapasitede yapılacak üretim sonucunda şirketin karlılığının daha da düşeceğini
belirtmiştir.
Tablo-1: Modellerin ilk iki aşamadaki üretim süreleri
55
Tablo-2 Rafların standart maliyetleri
Tablo-3 Genel İmalât Masrafları (GİM) Bütçesi
(*)Hesaplamalar 400 adet S, 1400 adet LX modeli üretim planı esas alınarak yapılmıştır.
3.4.1 Vaka Uygulamasının Sorusu
56
Tablo-2 Rafların standart maliyetleri
Tablo-3 Genel İmalât Masrafları (GİM) Bütçesi
Tablolalara İlişkin Açıklamalar:
Tablo-2 ve Tablo-3'de yapılan dağıtımlar Faaliyet Esaslı Maliyetleme ilkelerine göre

yapılmıştır. Örneğin şekillendirme presinde mevcut aylık 800 saatlik kapasitenin 100
saatlik bölümünde "S" geriye kalan 700 saatlik bölümünde "LX" tipi raf üretimi
yapılmıştır. Buna göre toplam kapasitenin %12,5 "S" tipi raf üretiminde % 87,5 bölümü
ise "LX" tipi raf üretiminde kullanılmıştır. Buna göre Şekillendirme bölümüne ilişkin aylık
950.000.000 TL'lık sabit GİM'nın 118.750.000 TL (=950.000.000* % 12,5) "S" tipi rafa,
831.250.000 TL (=950.000.000* % 87,5) ise "LX" tipi rafa paylaştırılmıştır. Şekillendirme
aşamasında birim başına düşen sabit GİM ise şöyle bulunmuştur. "S" tipi raf için 296.900
TL (=118.750.000/400) "LX" tipi raf için 593.800 (=831.250.000/1400) olarak
bulunmuştur. Her Birim için standart GİM'nı hesaplamak için sabit ve değişken GİM'ı
toplanmaktadır.
Örneğin Tablo-2'de yer alan şekillendirme aşamasına ilişkin 1.496.900 TL değeri

(296.900+1.200.000=1.496.900) şeklinde bulunmuştur. Benzer şekilde yine
şekillendirme aşamasına ilişkin GİM olan 2.293.800 TL. değeri ise
(593.800+1.700.000=2.293.800) şeklinde bulunmuştur.
Bölüm Özeti
57
Bu bölümde,
• Doğrusal programlama ile ilgili genel bilgiler,

• İkinci Dünya Savaşı'nda doğrusal programlama problemlerinin gelişim süreci,
• Doğrusal programlama problemlerinin en kullanışlı ve güncel çözüm yöntemi olan
simpleks yönteminin gelişimi ve bilgisayarda uygulanış süreci,
• Doğrusal programlama problemlerinin çözüm süreci (örnek problemler eşliğinde),
• Excel'de problemin modellenmesi ve çözümü
anlatıldı.
BÖLÜM 4 - Ulaştırma
Modelleri (Transportation
Models)
Ulaştırma Modeli, Doğrusal Programlama Modelleri'nin
özel bir şeklidir. Bu modelde; malların, kaynaklardan
(fabrika gibi) hedeflere (depo gibi) taşınması ile
ilgilenilir. Bu modellerin temel amacı, kaynaktaki arz
miktarını dikkate alarak hedefin taleplerini karşılarken toplam taşıma maliyetlerini
minimize etmektir.
Bölüm Amacı
Bu bölümde; örnek transportasyon (ulaştırma) problemleri
ele alınarak, model kurma, bu modeli solver (çözücü)
yardımıyla çözme ve bulunan çözümleri analiz etme ve
yorumlama konuları, örnek problemler yardımıyla ele
alınarak öğrencinin deneyim kazanması sağlanacaktır.
4.1. Ulaştırma Problemlerinin Çözüm Modelinin

Geliştirilmesi
Ulaştırma Modelleri'nin genel yapısı Şekil-1'de
verilmiştir. Her biri birer düğüm olarak gösterilen m
kaynak ve n adet hedef vardır. Bağlantılar, kaynaklarla
hedefler arasındaki rotaları belirten ifadelerdir 1. (i,j)
bağlantısı i. kaynağı j. hedefe bağlarken iki tür bilgi
içermektedir:
i. kaynağın arz miktarı ai, j hedefinin talep ettiği miktar da bj olsun. Modelin amacı, tüm
arz ve talep kısıtlarını sağlarken toplam taşıma maliyetlerini minimum kılan xij bilinmeyen
miktarlarını bulmaktır. Konu, örnek uygulamalar yardımıyla ele alınacaktır.
58
Şekil–1 Ulaştırma Modelleri'nin Genel Yapısı
1
Taha, Hamdy, "Operatıons Research an Introduction " Prentice Hall, Inc., 1997 NJ., Çeviren, Baray Ş. Alp, Esnaf,
Şakir, "Yöneylem Araştırması" Literatür Yayıncılık, 2000 İstanbul S.163
4.2 Uygulamalar
Bu bölümde; bir ulaştırma probleminin elektronik tablo
paket programında (excelde) nasıl formüle edileceği,
modelleneceği ve çözüleceği örnekler yardımıyla
anlatılacaktır.
Bu bölümdeki uygulamalar;
• Egesantral Dağıtım A.Ş

• Ortam Boya Limited Şirketi
olacaktır.
4.2.1 Egesantral Dağıtım A.Ş. (Ulaşım Modeli)

Ege Bölgesi'nde mevcut üç santralin (ES1, ES2, ES3) elektrik üretim kapasiteleri sırayla
35, 50, 40 MegaWatt/saat, Manisa, İzmir, Aydın ve Muğla illerine ilişkin elektrik talep
miktarları ise 45, 20, 30, 30 MegaWatt/saat olarak belirlenmiştir. Santrallerin illere olan
uzaklıkları ise km. cinsinden aşağıdaki tabloda verilmiştir. Elektriğin illerdeki
MegaWatt/saat birim maliyetleri, santrallerin illere olan uzaklıklarıyla doğrudan ilişkilidir.
59
Tablo-1 Santrallerin İllere Olan Uzaklıkları (km olarak)

Egesantral Dağıtım A.Ş problemine ilişkin toplam arz ve toplam talep değerleri aşağıdaki
hesaplamalardan görüleceği üzere birbirine eşittir.
ES1, ES2, ve ES3'ün elektrik üretim kapasiteleri :
35+50+40=125 MW/Saat
Manisa, İzmir, Aydın, Muğla illerinin elektrik talepleri:
45+20+30+30=125 MW/Saat
Yukarıda verilen bilgileri dikkate alarak ulaştırma problemini çözmek üzere excel
tablosunda kurulan çözüm modeli, aşağıda verilmiştir (Tablo-2).
60
Tablo-2 Egesantral Problemine İlişkin Excel Çözüm Modeli

Egesantral Transport Modeli'ne ilişkin girdi bilgilerini üç başlık altında sınıflandırabiliriz.
61
62
Tablo-2 Egesantral Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
4.2.1.1.2 Santrallerden İllere Gönderilen Elektrik Miktarları

Alanı (C10:F12)
Verilen probleme ilişkin olarak santrallerden illere gönderilen elektrik miktarı için C10:F12
alanına rastgele bir değer yazılmıştır. Verilen örnekte bu değer 10'dur. Daha önce de
belirtildiği üzere, bu değerin kısıtlara uygun olması gerekmemektedir.
63
4.2.1.1.3 Elektrik Santrallerinin İllere Gönderdiği Toplam

Elektrik Miktarları Alanı (H10:H12)
Her santralin illere gönderdiği elektrik miktarlarının toplamı H10:H12 alanında hesaplanır.
H10 hücresinin fomülü aşağıdaki gibidir.
64
4.2.1.1.4 İllere Santrallerden Gelen Elektrik Miktarlarının

Toplam Alanı (C13:F13)
Her ile farklı santrallerden gelen elektrik miktarlarının toplamları C13:F13 alanında
hesaplanmıştır. Bu değerler, aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır.
65
4.2.1.1.5 Santrallerden İllere Gönderilen Elektriğe İlişkin

Toplam Mesafe (J15 alanı)
Santrallerden illere gönderilen toplam elektriğin katettiği toplam mesafe J15 alanında
hesaplanmıştır.
66
Tablo-2 Egesantral Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

Ulaştırma Modeli'nin kurulmasından sonra, sıra kurulmuş olan modeli çözmeye gelmiştir.
Bu modeli çözmek için önce Solver (Çözücü) fonksiyonunu canlandırmamız
gerekmektedir. Bu fonksiyon, Tools (Araçlar) menüsü içinden seçilerek canlandırılır.

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu çıkar (Tablo-3). Bu
aşamada sıra, karşımıza çıkan bu iletişim kutusuna gerekli bilgileri girmeye gelmiştir.
Verilen örnekten de görüleceği üzere bu iletişim kutusuna girilecek bilgileri dört başlık
altında sınıflandırabiliriz:

67
Tablo-3 Egesantral Ulaştırma Problemi'ne İlişkin Solver (Çözücü) İletişim Kutusu
4.2.1.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (C15)

Bu hücre içine tıklanarak; bu problemde en küçük (minimum) değere ulaşmasını
istediğimiz hücrenin adresi, ya excel tablosundan seçilerek veya klavyeden yazılarak
kodlanır.
Tablo-4 Solver (Çözücü) İletişim Kutusu

eniyileneceği işaretlenir. Egetrans probleminde toplam elektrik ulaştırma mesafesinin
enküçüklenmesi (minimum olması) istendiğinden "enküçük" (Min) alanı işaretlenir.
68
Problemimizde maliyet minimize edilmek istendiğinden Min (en küçük) alanı işaretlenir.

(C10:F12)
Bu alana, Egetrans probleminde karar değişkenlerine rastgele olarak değer yazılmış olan
hücrelerin adresleri yazılır. Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde, C10:F12
alanında santrallerden illere gönderilen elektrik miktarlarının, karar değişkenleri olarak
tanımlandığı görülecektir. Model kurma aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan
C10:F12 alanı Değişen Hücreler (By Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Zira bu
hücrelerin değişerek toplam mesafeyi en küçük kılacak değerlerin bulunması problemin
temel hedefidir.
69
Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır (Tablo-7). Bu problemde üç kısıt
vardır.
Tablo-7 Add Costraints (Kısıtlama Ekle) İletişim Kutusu
Kısıtlamalar alanındaki eşitsizlikleri daha kolay ifade edebilmek için bu problemde

yararlanılan durumlar şunlardır;
70
Kısıtların girilmesinden sonra sıra çözüm aşamasına gelir. Bu aşamada "çöz" (solve)
komutu tıklanarak çözüm bulunur (Tablo-2).
71

Tablo-8 yakından incelendiğinde başlangıç tablosuna göre (Tablo-2) üç alanda farklılık
olduğu görülecektir.
J15 alanında bulunan 11.750 değeri (Tablo-2),

çözüm aşamasına girdikten sonra 10.150 değerini
almıştır (Tablo-8). J15 alanında bulunan 10.150
değeri ES1, ES2, ve ES3 santrallerinden dört ile gönderilen toplam elektrik için
katedilecek en kısa yol değeridir. Bir başka ifade ile ES1'den İzmir ve Aydın'a gönderilen
10, 25, ES2'den Manisa ve Aydın'a gönderilen 45, 5 ve ES3'den İzmir ve Muğla'ya
gönderilen 10 ve 30 MegaWatt elektriğin toplam olarak kattetiği yol 10.150 Km olup en
kısa yoldur. Problemin temel amacı bu yolu minimize etmektir.
72
J15 alanında bulunan 11.750 değeri (Tablo-2),
çözüm aşamasına girdikten sonra 10.150
değerini almıştır (Tablo-8). J15 alanında
bulunan 10.150 değeri ES1, ES2, ve ES3 santrallerinden dört ile gönderilen toplam
elektrik için katedilecek en kısa yol değeridir. Bir başka ifade ile ES1'den İzmir ve Aydın'a
gönderilen 10, 25, ES2'den Manisa ve Aydın'a gönderilen 45, 5 ve ES3'den İzmir ve
Muğla'ya gönderilen 10 ve 30 MegaWatt elektriğin toplam olarak kattetiği yol 10.150 Km
olup en kısa yoldur. Problemin temel amacı bu yolu minimize etmektir.
4.2.2. Uygulama-2 Ortam Boya Ltd. Şirketi

Ferah boyalarının İstanbul Anadolu Yakası Başbayii Ortam Boya Toptancısı boyalarını üç
toptancıya satmaktadır. Ortam Şirketi'nin iki deposu vardır. Bu depolardan her hafta her
toptancı otuz koli boya talep etmektedir. Depolardan toptancılara bir koli boya
göndermenin birim maliyeti (milyon TL olarak) Tablo-1'de verilmiştir. Birinci deponun
kapasitesi 45 koli, ikinci deponun kapasitesi 35 kolidir.
Tablo-1 Depolardan Toptancılara Birim Taşıma Maliyetleri
73
4.2.2.1 Çözüm Süreci - A
Ortam Boya Ltd. Şirketi'ne ilişkin problem incelendiğinde; depo kapasitesinin
(46+35=80) 80 koli, toptancı taleplerinin ise (30+30+30=90) 90 koli olduğu
görülecektir. Bu bilgileri dikkate alarak geliştirilen excel çözüm modeline bir yapay depo
eklenmesi gereği vardır. Problemin excelde çözüm modeli Tablo-2'de verilmiştir.
Tablo-2 Ortam Boya Ltd. Şti'ye Ait 1. Excel Çözüm Modeli
Yukarıdaki modelde, bir önceki modelden farklı olarak arz ve talebin eşit olmaması
nedeniyle eksik kalan arz miktarını talebe eşitlemek amacıyla bir Yapay Depo eklenmiştir.
Bu depoya ilişkin olarak tanımlanan taşıma maliyetleri diğer maliyetlerle
kıyaslanamayacak kadar büyük değerlerdir.
Böyle büyük değerler verilmesinin amacı, çözücünün mümkün olduğunca bu depodan mal
göndermekten kaçınmasını sağlamaktır. Çözücü, minimum maliyeti sağlamak için elden
geldiğince gerçek depolardan mal göndermeyi seçmeli ve nihayet eşitliği sağlamak için en
74
son noktada yapay depodan mal göndermeyi seçmelidir.

Ortam Boya Ltd. Şirketi'ne ait çözüm modeline ilişkin girdi bilgilerini üç başlık altında
sınıflandırabiliriz.
75
76
4.2.2.1.2 Depolardan Toptancılara Gönderilen Toplam Koli
Alanı (F40:F42)
Bu alanda her depodan toptancılara gönderilen toplam koli miktarı sumproduct formülü
yardımıyla hesaplanarak yazılır. Örneğin F40 hücresinin formülü aşağıdaki gibidir.
4.2.2.1.3 Toptancılara Depolardan Gelen Toplam Koli

Miktarı Alanı (B44:D44)
Bu alanda, her toptancıya çeşitli depolardan gelen koli miktarlarının toplamı aşağıdaki
formül yardımıyla hesaplanarak yazılır.
77
4.2.2.1.4 Toplam Ulaştırma Maliyeti (H46)

Bu alanda, her depodan toptancılara gönderilen kolilerin toplam maliyeti bulunur. Bu
maliyeti bulmak için B36:D38 alanında yer alan tüm maliyet değerlerin depolardan
toptancılara gönderilen koli miktarlarını gösteren B40:D42 alanındaki değerlerle
çarpılarak toplanması gerekmektedir. Bu işlemi aşağıda verilen formül yardımıyla
başarmak mümkündür.
78

Ulaştırma Modeli'nin kurulmasından sonra sıra bir önceki ekranda kurulmuş olan modeli
çözmeye gelmiştir. Bu modeli çözmek için önce Solver (Çözücü) fonksiyonunu
canlandırmamız gerekmektedir. Bu fonksiyon, Tools (Araçlar) menüsü içinden seçilerek
canlandırılır.

Örnek şekilden de görüleceği üzere buraya girilecek bilgileri dört başlık altında
• Hedef Hücre (Set Target Cell)

• Eşittir (Equal To)
• Değişen Hücreler (By Changing Cells)
• Kısıtlamalar (Subject to the Constraints)
79
Tablo-3 Ortam Boya
Ulaştırma Problemi'ne İlişkin Solver Parameters (Çözücü Parametreleri) İletişim Kutusu
4.2.2.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (H46):

Bu hücre içine tıklanarak bu problemde (Ortam Boya Ltd. Şti.) en küçük (minimum)
değere ulaşmasını istediğimiz hücrenin adresi, ya excel tablosundan seçilerek ya da
klavyeden yazılarak kodlanır.
Tablo-4
Solver Parameters (Çözücü Parametreleri) İletişim Kutusu

eniyileneceği işaretlenir. Ortam Boya Ltd. Şirketi probleminde toplam elektrik ulaştırma
mesafesinin en küçüklenmesi (minimum olması) istendiğinden "enküçük" (Min) alanı
işaretlenir.
80
Problemimizde maliyet minimize edilmek istendiğinden Min (en küçük) alanı işaretlenir.
Tablo-5 Solver Parameters (Çözücü Parametreleri) İletişim Kutusu

(B40:D42)
Bu alana, verilen problemde karar değişkenlerine rastgele olarak değer yazılmış olan
hücrelerin adresleri yazılır. Probleme ilişkin Excel modeli incelendiğinde, (B40:D42)
alanında depolardan toptancılara gönderilen koli miktarlarının, karar değişkenleri olarak
tanımlandığı görülecektir. Model kurma aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan
(B40:D42) alanı Değişen Hücreler (By Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Zira bu
hücrelerin değişerek toplam maliyeti enküçük kılacak değerlerin bulunması, problemin
temel hedefidir.
81

Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır. Bu problemde dört kısıt vardır.
82
Tablo-7 Add Constraints (Kısıtlama Ekle) İletişim Kutusu

83
Tablo-8 Ortam Boya Problemi'ne İlişkin Yeni Çözüm Tablosu
84
Tablo-8 yakından incelendiğinde başlangıç tablosuna göre (Tablo-2), üç alanda farklılık
Tablo-2
H46 alanında bulunan 101.725 değeri iki

gerçek ve bir yapay depodan üç toptancıya
gönderilen toplam koli miktarı için
katlanılacak en düşük maliyet değeridir. Ancak Yapay depodan gönderilen 10 kolinin
herbirinin gönderme maliyeti 10.000 (*1000.000) TL olarak belirlenmişti. Oysa bu
maliyet sanal bir değer olup, bu değerin bulunan maliyet değeri içinden indirilerek gerçek
taşıma maliyetinin bulunması gerekmektedir. H48 hücresindeki gerçek maliyet değeri
aşağıdaki formülle bulunmuştur.
=H46-(F42*D38)
Bu hücrede hesaplanan değeri esas alarak gerçek maliyet 1.725*1.000.000)

1.725.000.000 olarak bulunur.
Problemin temel amacı bu toplam taşıma maliyetini minimize etmektir.
85
Tablo-8
H46 alanında bulunan 101.725 değeri iki

gerçek ve bir yapay depodan üç toptancıya
gönderilen toplam koli miktarı için katlanılacak
en düşük maliyet değeridir. Ancak Yapay depodan gönderilen 10 kolinin herbirinin
gönderme maliyeti 10.000 (*1000.000) TL olarak belirlenmişti. Oysa bu maliyet sanal bir
değer olup, bu değerin bulunan maliyet değeri içinden indirilerek gerçek taşıma
maliyetinin bulunması gerekmektedir. H48 hücresindeki gerçek maliyet değeri aşağıdaki
formülle bulunmuştur.
=H46-(F42*D38)
Bu hücrede hesaplanan değeri esas alarak gerçek maliyet 1.725*1.000.000)

1.725.000.000 olarak bulunur.
Problemin temel amacı bu toplam taşıma maliyetini minimize etmektir.
4.2.2.5 Çözüm Süreci - B

Hatırlanacağı üzere Ortam Boya Ltd. Şirketi probleminin ikinci bölümünde toptancılarla
yapılan anlaşmaya göre, toptancılara eksik gönderilen her koli için bir tazminat ödenmesi
söz konusudur (Tablo-9).
Tablo-9 Depolardan Toptancılara Birim Taşıma Maliyetleri
86
4.2.2.5.1 Yeni Çözüm Tablosu
Toptancılara ödenecek tazminat ve taşıma maliyetleri toplamını minimize edecek
ulaştırma planının yapılması istenmektedir. Birinci sorunun son çözüm tablosu (Tablo-8)
incelendiğinde yapay depodan toptancılara eksik gönderilecek koli miktarının B42:D42
alanında yer aldığı görülmektedir. Bu bilgileri dikkate alarak yeni çözüm modeli aşağıdaki
şekilde oluşturulabilir (Tablo-10).
Tablo-10 Tazminat Değerleri Dikkate Alınarak Hazırlanan Çözüm Modeli
4.2.2.5.2 Yeni Toplam Ulaştırma Maliyeti (H46)

Önceki çözüm modelinden farklı olarak B38:D38 alanına tazminat değerleri girilmiştir. Bu
alana girilen tazminat değerleri, toptancılara eksik gönderilen miktarlarla (yapay depodan
gönderilen miktarlarla) çarpılarak bulunan değer, gerçek ulaştırma maliyetleri ile
toplanarak H46 alanındaki toplam maliyet değeri bulunur. Hatırlanacağı üzere H46
alanında yer alan formül aşağıda verilmiştir.
87
Tablo-10 Tazminat Değerleri Dikkate Alınarak Hazırlanan Çözüm Modeli
4.2.2.5.3 Solver Çözümü

B38:D38 alanına tazminat değerleri yazıldıktan sonra izlenecek çözüm sürecinde herşey
önceki çözüm sürecinin aynıdır. Bir başka ifade ile Çözücü Parametreleri alanında yer alan
"Set Target Cell", "Equal to", "By Changing Cells" ve "Subject to the Constraints" alanına
yazılacak ifadeler önceki (Çözüm A) çözüm sürecinde yazılan ifadelerin aynısıdır (Tablo-
11).
Tablo-11 Ortam Boya Ltd. Şirketi Problemi'nin Çözümüne İlişkin Solver İletişim Kutusu
4.2.2.5.4 Çözüm Tablosu

Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu'na ilişkin ifadelerin girilmesinden ve çöz komutu
verilmesinden sonra aşağıdaki çözüm tablosuna ulaşılır (Tablo-12). Aynı maliyet değerini
veren birden fazla çözüm söz konusu olabilir. Ancak hiçbirisinde maliyet değeri çözüm
tablosunda bulunmuş olan değerden daha küçük olamaz.
88
Tablo-12 Tazminat Değerleri Dikkate Alınarak Bulunan Çözüm Tablosu
4.2.2.5.5 Çözüm Tablosunun Yorumu

Tablo-12 yakından incelendiğinde başlangıç tablosuna göre (Tablo-10), üç alanda farklılık
Tablo-10
Başlangıç tablosunda (Tablo-10) 4.350 olarak

görünen toplam ulaştırma maliyeti solver yardımıyla
çözüldükten sonra gerçek değerini almıştır (Tablo-
12). Solver Fonksiyonu toplam tazminat ve ulaştırma maliyetini H46 alanında 2.625,
(*1.000.000) TL olarak bulmuştur. Bulunan bu değer, tazminat ve ulaştırma maliyetleri
toplamını en küçük kılan ulaştırma planıdır. Ancak bu problemde farklı başlangıç değerleri
kullanılarak farklı çözümlere ulaşılmakla beraber hepsinde ulaşılan toplam maliyet
değerleri aynıdır.
89
Tablo-12
Başlangıç tablosunda (Tablo-10) 4.350 olarak görünen

toplam ulaştırma maliyeti solver yardımıyla çözüldükten
sonra gerçek değerini almıştır (Tablo-12). Solver Fonksiyonu toplam tazminat ve
ulaştırma maliyetini H46 alanında 2.625, (*1.000.000) TL olarak bulmuştur. Bulunan bu
değer, tazminat ve ulaştırma maliyetleri toplamını en küçük kılan ulaştırma planıdır.
Ancak bu problemde farklı başlangıç değerleri kullanılarak farklı çözümlere ulaşılmakla
beraber hepsinde ulaşılan toplam maliyet değerleri aynıdır.
4.3 Transportasyon Problemleri

• Problem 1 : Pota Plastik A.Ş.

• Problem 2 : Truva Oto Kiralama Ltd.Şti.
• Problem 3 : Burçak Ltd.Şti.
• Problem 4 : İETT
• Problem 5 : Üretim Planlama
• Problem 6 : Betsa Hazır Beton A.Ş.
• Problem 7 : Güncel Ltd.Şti. (Üretim ve Envanter
Planlama)
• Problem 8 : Kazakistan Demir-Çelik Endüstrisi
• Problem 9 : Konteks A.Ş.
• Problem 10 : İlaş Basımevi
• Problem 11 : Otomobil Üreticisi
• Problem 12 : Ağ Ltd.Şti
4.3.1 Problem 1
Pota Plastik A.Ş. plastik sektöründe faaliyet gösteren bir şirkettir. Bu şirketin stoklarında,
birinci fabrikada 1.200 kutu ve ikinci fabrikada 1.000 kutu ambalaj kağıdı bulunmaktadır.
Şirket, bu ürünler için üç farklı perakendeciden sırasıyla 1.000, 700 ve 500 kutu sipariş
almıştır. Fabrikalardan söz konusu perakendicilere birim ulaştırma maliyeti 1.000 TL
cinsinden aşağıdaki tabloda verilmiştir.
90
4.3.2 Problem 2
Truva Oto Kiralama Ltd.Şti. yöneticileri son günlerde müşterileriyle yaptığı kira
sözleşmesi nedeniyle bir problem yaşamaktadır. Söz konusu kira sözleşmesine göre,
"kiralanan otolar kiralanan merkezden farklı merkeze teslim edilebilmektedir". Şu anda,
sırasıyla iki farklı merkezde 15 ve 13 fazla araba bulunmaktadır. Aynı zamanda sırasıyla
9, 6, 7 ve 9 araba talep eden dört farklı yön bulunmaktadır. Merkezlerden ilgili yönlere
birim taşıma maliyetleri, milyon TL cinsinden, aşağıdaki tabloda verildiği gibidir.
4.3.3 Problem 3
Burçak Ltd.Şti. unlu mamüller üreten bir firmadır. Firma, iki farklı fabrikasında özel
bileşimli bir ekmek üretebilmektedir. Söz konusu ekmek üretimine ait bilgiler aşağıda
verilmiştir.
91
Üretilen ekmekler için dört restoran zinciri teklifte bulunmuştur. Talep edilen miktarlar ve
teklif edilen fiyatlar aşağıdadır.
Fabrikalardan restoran zincirlerine birim ulaştırma maliyeti (1.000 TL) aşağıda verilmiştir.
Yol Gösterme: Karı maksimize etmek demek negatif karı minimize etmek demektir.
4.3.4 Problem 4
İETT'nin A, B ve C garajlarında, sırası ile 5, 5 ve 8 boş otobüsü bulunmaktadır. Bu
otobüslerin dağıtımı ile görevli yönetici, trafiğin yoğun olduğu akşam saatlerinde,
Okmeydanı'na 4 otobüs, Etiler'e 5 otobüs, Aksaray'a 5 otobüs ve Beşiktaş'a da 4 otobüs
çıkarmayı tasarlamaktadır. Aşağıdaki tabloda bir otobüsün garajlardan her bir ulaşım
noktasına gidebilmek için ihtiyaç duyduğu süreler (dakika) ayrı ayrı gösterilmiştir.
92
4.3.5 Problem 5
Bir firma A, B, C ve D ürünlerinden hepsini veya birini üretebildiği üç farklı fabrikaya
sahiptir. Bu fabrikaların haftalık üretim kapasiteleri sırasıyla 450, 300 ve 250 adettir. A,
B, C ve D ürünlerine ait haftalık talepler ise sırasıyla 200, 350, 150 ve 300 adet olarak
belirlenmiştir. Söz konusu fabrikalara ve ürünlere ait kârlar milyon TL cinsinden aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
4.3.6 Problem 6
Betsa Hazır Beton A.Ş. inşaatlara hazır beton temin etmektedir. Şirket, üç farklı
fabrikadan üç farklı inşaat sitesine hazır beton ulaştırmaktadır. Fabrikaların arz
kapasiteleri, sitelerin talepleri ve birim ulaştırma maliyetleri (Milyon TL/ton) aşağıdaki
tabloda gösterilmiştir.
93
4.3.7 Problem 7
(Üretim ve Envanter Planlama) Güncel Ltd. Şti. kırtasiye sektöründe faaliyet gösteren
bir işletmedir. Firma, önümüzdeki yıl için üç aylık dönemler halinde okul defteri üretimi
için planlama yapmak istemektedir. Okul defteri için üretim kapasitesi, talep, milyon TL
cinsinden her dönem için üretim maliyeti ve talebi aşan her birim için elde bulundurma
maliyetleri (milyon TL) aşağıdaki tabloda yer aldığı gibi belirlenmiştir. Elde bulundurma
maliyeti için üretim maliyetinin %20'si standart olarak kabul edilmiştir. Tablodan da
görülebileceği gibi, son dönemdeki talep, kapasitenin üzerinde kalmaktadır. Üretim
maliyetindeki artışlar da enflasyon etkisi ve personel giderlerinin artmasından
kaynaklanmaktadır.
İşletme, mevcut üretim kapasitesiyle talepleri karşılamak amacıyla minimum üretim ve

elde bulundurma maliyetlerinde üretim takvimi geliştirmek istemektedir.
94
Yol Gösterme: Yapay bir sütunla birlikte 4x5 boyutunda bir matris oluşturunuz. Mevcut
dönemden daha geri bir döneme yükleme yapılamaması için X21, X31, X32, X41, X42 ve X43
hücrelerine çok yüksek maliyet (M) verilerek yasak yollar oluşturulmalıdır.
4.3.8 Problem 8
Kazakistan'da demir-çelik endüstrisinde faaliyet gösteren bir işletme üç farklı merkezde
çelik üretmekte ve depolamaktadır. Bu merkezler aşağıdadır.
Söz konusu merkezlerdeki fabrikalar aşağıdaki şehirlerdeki pazarlara çelik arz etmektedir.
Aşağıdaki tabloda ise ton başına ulaştırma maliyetleri (Milyon TL) verilmiştir.
Son günlerde, kamyon çarpışmaları nedeniyle Almaata'dan Pavlodar'a

ulaşım yasaklanmıştır.
Yol Gösterme: Ulaşımın yasaklandığı hücreye çok yüksek maliyet (M) verilerek yasak
yol oluşturulmalı ve yükleme engellenmelidir.
95
4.3.9 Problem 9
Konteks A.Ş. tekstil sektöründe çalışan büyük bir işletmedir. Konteks A.Ş. üç adet
fabrikasını kapatmak ve buralardaki yetişmiş elemanlarını açık kalacak üç fabrikasına
transfer etmek istemektedir. Transfer edilebilecek çalışan sayısı aşağıda
tablolaştırılmıştır.
Açık kalan üç fabrikanın talep ettiği eleman sayıları da aşağıdadır.
Açık bulunan fabrikalara transfer edilen her işçinin yapacağı günlük çıktı artış miktarlar
(adet) aşağıda verilmiştir.
4.3.10 Problem 10
İlaş Basım Evi tek sayfa reklam baskıları için altı sipariş almıştır. Siparişlerin miktarları
sırasıyla 28.000, 15.000, 15.000, 20.000, 38.000 ve 44.000'dir. Basım evinin elinde
bulunan üç baskı makinasının basabileceği günlük sayfa miktarları ise 50.000, 70.000 ve
96
60.000'dir. Baskı makinalarının bin sayfa siparişe göre değişken maliyeti aşağıdaki
gibidir.
4.3.11 Problem 11
Bir otomobil üreticisi beş bölgedeki anabayinin ihtiyacını üç depodan karşılamaktadır.
Depolar ile ana bayiler arasındaki uzaklıklar (km) ve bayilerin talebi ile depoların
kapasiteleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ayrıca, km başına birim ulaştırma maliyeti 2000
TL'dir.
4.3.12 Problem 12
Ağ Ltd.Şti. bilgisayar sektöründe çalışan bir işletmedir. Firma, bilgisayarlarını üç farklı
dağıtım noktasından (A, B ve C) müşterilerine ulaştırmaktadır. A, B ve C noktalarının arz
kapasiteleri sırasıyla 10, 80 ve 15 adet olarak bilinmektedir. İşletme, İstanbul, Marmara
97
ve Boğaziçi Üniversiteleri'nin bilgisayar alım ihalelerini kazanmıştır. Söz konusu
üniversitelerin talep ettikleri miktarlar ise sırasıyla 75, 20 ve 50 adet olarak bildirilmiştir.
İhale sözleşmelerine göre; karşılanamayan talebin birimi başına İstanbul Üniversitesi'ne 5
milyon TL, Marmara Üniversitesi'ne 3 milyon TL ve Boğaziçi Üniversitesi'ne de 2 milyon
TL tazminat ödenecektir. Aşağıdaki tabloda dağıtım merkezlerinden müşterilere ulaştırma
maliyetleri (milyon TL) verilmiştir.

Ayat, yelkenli teknelerin sadece fiberglas tekne bölümünü üreten bir kuruluştur.
Kuruluşun ürettiği tekneler diğer üretici kuruluşlar tarafından satın alınmaktadır. AYAT,
aşağıdaki listede belirtilen yelkenli tekne taleplerini, gelecek dört aylık süre içinde
zamanında karşılamayı hedeflemektedir. Zira zamanında karşılanamayan her tekne ve
gecikilen her ay için 75.000.000 TL gecikme tazminatı ödenmesi taahhüt edilmiştir. Ayat
A.Ş.'nin başlangıçta stoklarında on adet tekne vardır. Bir ay süre boyunca Ayat, normal
mesai süresi içinde kırk adet, fazla mesai süresi içinde yüz elli adet tekne üretme
kapasitesine sahiptir. Normal mesai süresi içinde üretilen bir teknenin maliyeti,
400.000.000 TL, fazla mesai süresinde içinde üretilen bir teknenin maliyeti 450.000.000
TL'dir. Teknenin bir ay stokta beklemesinin maliyeti ise yirmi milyon TL'dir.
98
4.4.1 Örnek Vaka Uygulaması Sorusu
Yol Gösterme: Yapay bir sütunla birlikte 4x5 boyutunda bir matris oluşturunuz. Mevcut
dönemden daha geri bir döneme yükleme yapılamaması için X21, X31, X32, X41, X42 ve X43
hücrelerine çok yüksek maliyet (M) verilerek yasak yollar oluşturulmalıdır.
Bölüm Özeti
Bu bölümde,
• Ulaştırma problemleri hakkında genel bilgiler,

• Ulaştırma problemlerinin çözüm modelleri,
• Çözücü’de (solver) bu tip problemlerin modellenmesi,
• Çözüm süreçleri,
• İstenilen hedefe nasıl ulaşılacağı
ile ilgili konular anlatıldı.
99
BÖLÜM 5 - Atama Modeli (Assignment
Model)
Atama Modeli; kaynakları işçiler, hedefleri de işler olan özel bir
Ulaştırma Modeli şeklinde yorumlanabilir.
Her bir kaynaktaki arz miktarı ve her bir hedefteki talep

miktarı sürekli olarak 1'e eşittir.
i işçisini j işine "ulaştırmanın" maliyeti ise cij'dir. "İşe en uygun

kişi" muhtemelen atama modeliyle halledilecek bir sorundur.
Bu durum mevcut işçilerin belirli bir ölçüt ışığında işlere
atanması problemi olarak da tanımlanabilir. Doğrusal
programlama problemlerinin özel bir hali olan Atama Modeli,
Ulaştırma Modeli gibi de çözülebilir. Bununla birlikte Atama Modeli için geliştirilmiş farklı
bir çözüm modeli vardır. Bu konunun içinde, bu çözüm modeli ele alınacaktır.
Bölüm Amacı
Bu bölümde; örnek atama problemleri ele alınarak, model
kurma ve bu modeli solver (çözücü) yardımıyla çözme ve
bulunan çözümleri analiz ve yorumlama konuları örnek
problemler yardımıyla ele alınarak öğrencinin deneyim
kazanması sağlanacaktır.
5.1 Atama Problemlerinin Çözüm Modelinin Geliştirilmesi

Herhangi bir Atama Problemi'nde amaç; bir ölçüt ışığında herhangi bir grubun
elemanlarının, başka bir grubun elemanlarına atanmasıdır. Bu problemi ulaştırma
modelinden farklı bir yöntemle çözeceğiz. Yöntemi açıklamak için örnek bir problem ele
alınacaktır.
100
5.2 Uygulamalar
Bu bölümde; bir atama probleminin elektronik tablo paket
programında (excelde) nasıl formüle edileceği, modelleneceği
ve çözüleceği örnekler yardımıyla anlatılacaktır.
Bu bölümdeki uygulamalar;
• Güzelyalı Kulübü
• Avrasya Havayolları
olacaktır.
5.2.1 Güzelyalı Kulübü (Atama Modeli)

Güzelyalı Kulübü yüzme takımı antrenörü Hasan Ardıç, kulüpler arası Karadeniz Yüzme
Tunuvası için elinde çeşitli stillerde yüzebilen altı bayan yüzücüden 4*100 bayan bayrak
yarışı için bir takım oluşturmayı planlamaktadır. Çeşitli stillerde yüzen Merve, İrem,
Candan, Defne, Yasemin ve Duygu'ya ait dereceler saniye cinsinden Tablo - 1'de
verilmiştir.
Tablo - 1 Altı yüzücünün çeşitli stillerdeki dereceleri

(*)Bazı yüzücüler bazı stillerde yüzmedikleri için bu stillerde dereceleri yoktur.
Güzelyalı Kulübü atama problemi incelendiğinde, dört stil için altı yüzücü olduğu
görülecektir. Bu problemde arz miktarının talep miktarından fazla olduğu görülmektedir.
101
Böyle bir atama problemi için aşağıdaki gibi bir atama modeli geliştirilebilir (Tablo 2).
Tablo-2 Güzelyalı Atama Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

Atama problemine ilişkin girdi bilgilerini üç başlık altında sınıflandırabiliriz.
102
103
104
Tablo-2 Güzelyalı Atama Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
5.2.1.1.2 Karar Değişkenleri Alanı (B39:E44)

Probleme ilişkin karar değişkenleri B39:E44 alanında yer almaktadır.
Daha önce anlatılan Ulaştırma (Transportation) Modeli'nden farklı olarak bu değerler

sadece "0" veya "1" değerini alabilir.
105
Tablo-2 Atama Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
Bu değerler herhangi bir yüzücünün herhangi bir stile atanıp atanmamasını ifade eder.
Toplam süreyi en küçük yapacak (minimize edecek) atamayı gerçekleştirmek üzere bu
alandaki değerler, Solver (Çözücü) fonksiyonu yardımıyla bulunacaktır. Tablo - 2'de
görüldüğü üzere başlangıç anında bu alandaki tüm hücrelere "1" değeri girilmiştir.
5.2.1.1.3 Stillere Atanan Yüzücü Sayılarının Bulunduğu

Alan (B46:E46)
Bu alandaki değerler, bulunacak olan karar değişkenlerine bağlı olarak hesaplanmaktadır.
Örneğin B46 alanındaki değer aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmaktadır.
Bu formül; C46, D46 ve E46 hücrelerine kopya edilerek her stilde yüzecek yüzücü sayısı
hesaplanır.
106
5.2.1.1.4 Yüzücülerin Atandığı Stil Sayısının Bulunduğu

Alan (G39:G44)
Bu alandaki değerler, Solver Fonksiyonu'nun işletilmesi sonunda hesaplanacak olan karar
değişkenlerine bağlı olarak hesaplanmaktadır. Örneğin G39 alanındaki değer aşağıdaki
formül yardımıyla hesaplanmaktadır.
Bu formül; G40, G41, G42, G43 ve G44 hücrelerine kopya edilerek her yüzücünün
yüzeceği stil sayısı hesaplanır. Örneğin G39 hücresindeki değer, birinci yüzücü için
B39:E39 alanındaki "1" 'lerin toplamına eşittir. Bu ise yüzücünün yüzdüğü stil sayılarının
toplamı anlamına gelir.
107
5.2.1.1.5 Toplam Yüzme Süresi Alanı (I37)

I37 alanında, dört farklı stilde yüzen yüzücülerin toplam yüzme süresi hesaplanmaktadır.
Bu değer aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
108
Tablo-2 Güzelyalı Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
Bu problemin temel amacı, toplam süreyi minimize etmektir.
Model kurulduktan sonra, sıra solver (çözücü) fonksiyonunu işletmeye gelir. Bu

fonksiyon, Araçlar (Tools) menüsü içinden seçilerek çalıştırılır.

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu gelir (Tablo-3). Bu
Örnekten de görüleceği üzere bu iletişim kutusuna girilecek bilgileri dört başlık altında

109
Tablo-3 Güzelyalı Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
5.2.1.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (I37):

Bu hücre içine tıklanarak, bu problemde en küçük (minimum) değere ulaşmasını
istediğimiz hücrenin adresi, ya excel tablosundan seçilerek ya da klavyeden yazılarak
kodlanır.
5.2.1.2.2 Equal To (Eşittir) Alanı:

Bu bölümde; bu ifadenin sağında eniyilenmesi (optimum olması) istenen hedef hücrenin
hangi yönde eniyileneceği işaretlenir.
110
Bu problemde toplam yüzme süresinin en küçüklenmesi (minimum olması) istendiğinden
"en küçük" (Min) alanı işaretlenir.

(B39:E44)
Karar değişkenlerine (bütün hücrelere) başlangıçta rastgele "1" değeri verilmiştir. Excel
modeli incelendiğinde, B39:E44 alanında, yüzücülerin uygun olan stillere atanması ifade
edilmektedir. Model kurma aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan B39:E44 alanı,
"Değişen Hücreler" (By Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Bu hücrelerin değişerek
toplam yüzme süresini en küçük (minimum) kılacak değerlerin bulunması, problemin
temel hedefidir. B39:E44 alanında bulunacak değerler kesinlikle "0" veya "1" değerini
alacaktır.
111
aşamada yazılmak istenen kısıt için Add (Ekle) ifadesine tıklanarak Add Constraints
(Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır. Bu problemde üç kısıt vardır.

112
113

Tablo-8 çözüm tablosunu göz önünde bulundurarak, başlangıç tablosuna (Tablo-2) göre
değişim gösteren dört alanı yakından inceleyerek çözüm tablosunu yorumlayalım.
Tablo-2
Bu alan, yüzücülerin atandıkları stillerde yüzdükleri

sürelerin toplamını ifade etmektedir. Çözüm
tablosunda bu değer “204” olarak bulunmuştur.
204 saniye dört yüzücünün toplam yüzme süresidir.
114
Tablo-8
Bu alan, yüzücülerin atandıkları stillerde yüzdükleri

sürelerin toplamını ifade etmektedir. Çözüm tablosunda
bu değer “204” olarak bulunmuştur. 204 saniye dört
yüzücünün toplam yüzme süresidir.
5.2.2 Avrasya Havayolları (Atama Modeli)

Farklı bölgelere (Adana, Samsun, Konya, Van) sefer yapan Avrasya Havayolları Şirketi'nin
elinde 4 farklı tip uçak vardır (TU-100, TU-230, TU-340, TU-400). Uçakların bu bölgelere
sefer yapması halinde katlanılacak maliyetler ve gelirler Tablo-1 ve Tablo-2'de verilmiştir.
Çeşitli havalimanlarına gerçekleştirilen seferlerden (bu havalimanlarına giden ortalama
müşteri sayısının ve uçakların taşıma kapasitelerinin farklı oluşu nedeniyle) farklı gelirler
sağlanmaktadır.
Tablo-1 Uçakların Seferlere Göre Maliyetleri (1.000 TL)
115
Tablo-2 Uçakların Seferlere Göre Gelirleri (1.000 TL)
5.2.2.1 Kâr Matrisinin Oluşturulması:

Verilen bilgiler çerçevesinde; ilk olarak kâr matrisini elde etmemiz gerekmektedir. Bunu
gerçekleştirmek için gelirler matrisinden, maliyetler matrisini çıkartmamız, ve böylelikle
her bir bölgeye yapılan sefer için elde edeceğimiz kârı bulmamız gerekmektedir.
Kâr matrisini bulmak için; excel ortamında gelirler ve maliyetler matrisini Tablo-3'teki gibi
oluşturduktan sonra C3 hücresinden I3 hücresini çıkararak TU-100 uçağının Adana
seferinden elde edilen kârı buluruz. Bu hücredeki formülü kâr matrisinin tamamına
kopyalayarak tüm uçakların her bir seferden elde ettiği kârı ya da zararı buluruz.
Tablo-3 Uçakların Seferlere Göre Kârları (1.000 TL)
116
Kâr matrisinin belirlendiği, arz ve talebin eşit olduğu böyle bir atama problemi için
aşağıdaki gibi bir atama modeli geliştirilebilir (Tablo-4).
Tablo-4 Avrasya Havayolları Atama Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

Verilen probleme ilişkin girdi bilgilerini üç başlık altında sınıflandırabiliriz.
117
118
Tablo-4 Avrasya Havayolları Atama Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
5.2.2.1.2 Karar Değişkenleri Alanı (B39:E44)

Avrasya Havayolları Problemi'ne ilişkin karar değişkenleri C8:F11 alanında yer
almaktadır.
119
Bu değerler herhangi bir uçağın herhangi bir şehir uçuşuna atanıp atanmamasını ifade
ederler. Toplam kârı maksimum yapacak atamayı gerçekleştirmek üzere bu alandaki
değerler, Solver (Çözücü) fonksiyonu yardımıyla bulunur. Bu alana Tablo-4'te rastgele
değerler girilmiştir.
5.2.2.1.3 Uçuşlara Atanan Uçak Sayılarının Bulunduğu Alan

(C13:F13)
Bu alandaki değerler önceki uygulamada olduğu gibi bulunacak olan karar değişkenlerine
bağlı olarak hesaplanmaktadır. Örneğin C13 alanındaki değer aşağıdaki formül yardımıyla
hesaplanmaktadır.
Bu formül; D13, E13 ve F13

hücrelerine kopya edilerek her şehir
uçuşuna atanacak uçak sayısı
hesaplanır.
120
5.2.2.1.4 Uçakların Atandığı Uçuş Sayısının Bulunduğu Alan

(H8:H11)
Bu alandaki değerler, Solver fonksiyonunun işletilmesi sonunda hesaplanacak olan karar
değişkenlerine bağlı olarak hesaplanmaktadır. Örneğin H8 alanındaki değer aşağıdaki
formül yardımıyla hesaplanmaktadır.
Bu formül; H9, H10, H11 hücrelerine

kopya edilerek her bir uçağın uçuş sayısı
hesaplanır.
121
5.2.2.1.5 Toplam Kâr Alanı (J6)

J6 alanında, dört farklı şehre, dört farklı uçakla gerçekleştirilen uçuşlardan elde edilen
toplam kâr hesaplanmaktadır. Bu değer aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
122
Tablo-4 Avrasya Havayolları Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
Bu problemin temel amacı, toplam kârı maksimize etmektir.
Model kurulduktan sonra, sıra Çözücü (Solver) Fonksiyonu'nu işletmeye gelir. Bu

fonksiyon Araçlar (Tools) menüsü içinden seçilerek çalıştırılır.
Çözücü Fonksiyonu canlandırıldıktan sonra karşımıza bu fonksiyona ilişkin olarak Solver

Örnekten de görüleceği üzere bu iletişim kutusuna girilecek bilgileri dört başlık altında

123
Tablo-5 Avrasya Havayolları Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
5.2.2.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (J6)

Bu hücre içine tıklanarak, bu problemde en küçük (minimum) değere ulaşmasını
kodlanır.
5.2.1.2.2 Equal To (Eşittir) Alanı:

eniyileneceği işaretlenir.
124
Verilen problemde toplam kârın maksimum olması istendiğinden "en büyük" (Max) alanı
işaretlenir.

(C8:F11)
Bu alana, verilen problemde karar değişkenlerine rastgele olarak değer yazılmış olan
hücrelerin adresleri yazılır. Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde, C8:F11 alanında
uçakların uygun olan uçuşlara atanması ifade edilmektedir. Model kurma aşamasında,
rastgele değerler yazılmış olan C8:F11 alanı, "Değişen Hücreler" (By Changing Cells)
alanına tanımlanmalıdır. Bu hücrelerin değişerek toplam kârı maksimum kılacak
değerlerin bulunması, problemin temel hedefidir.
125
Constraint (Kısıtlama Ekle) kutusunun gelmesi sağlanır. Bu problemde üç kısıt vardır.
Tablo-9 Add Costraints (Kısıtlama Ekle) İletişim Kutusu

126
127

Tablo-10 çözüm tablosu incelendiğinde başlangıç tablosuna (Tablo-4) göre değişim
gösteren alanları yakından inceleyerek çözüm tablosunu yorumlayalım.
Tablo-4
Bu alan; uçakların atandıkları uçuşları gerçekleştirmeleri

durumunda gerçekleşen kâr toplamını ifade etmektedir.
Çözüm tablosunda bu değer “1700” olarak bulunmuştur.
128
Tablo-10
Bu alan; uçakların atandıkları uçuşları gerçekleştirmeleri

durumunda gerçekleşen kâr toplamını ifade etmektedir.
Çözüm tablosunda bu değer “1700” olarak bulunmuştur.
5.3 Atama Problemleri

• Problem 1 : Boğaziçi Restoran

• Problem 2 : Çelsan Ltd. Şti.
• Problem 3 : Ahmet Yesevi Üniversitesi
• Problem 4 : Y & Y Mağazaları
• Problem 5 : Özel Ömür Hastanesi
• Problem 6 : Mediko İlaç ve Tıbbi Malzeme Pazarlama
A.Ş.
• Problem 7 : Onur Elektronik Ltd. Şti.
• Problem 8 : Küçük Palmiye Taksi Durağı
• Problem 9 : Hidro Ltd. Şti.
• Problem 10 : Türkiye Futbol Federasyonu
5.3.1 Problem 1
Boğaziçi Restoranlar Zinciri yaptırdığı pazar araştırmaları sonucuna göre, Kazakistan'ın
Karaganda Kenti'ne dört tane restoran açmayı planlamaktadır. Açılacak restoranlar farklı
mimarilere göre yapılacaktır. Bunun için de söz konusu inşaat projeleri için firmanın daha
önce birlikte çalıştığı altı inşaat şirketi teklifte bulunmuşlardır. Son teklif değerleri milyar
TL olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir.
129
5.3.2 Problem 2
Çelsan Ltd. Şti. üç farklı torna tezgahıyla üretim yapmaktadır. Her makinede sadece bir
operatör çalışabilmektedir. Operatörlerin eğitim ve tecrübe düzeylerinden kaynaklanan
farklı maliyet miktarları bulunmaktadır. Her operatör bir makinede sadece bir adet ürün
üretebilmektedir. Operatörlerin her makine için maliyet değerleri (milyon TL) aşağıdaki
gibidir.
5.3.3 Problem 3
Ahmet Yesevi Üniversitesi İşletme Bölüm Başkanı önümüzdeki kış yarıyılı için ders
dağılımı yapmak istemektedir. Dört ana derse dağıtım yapılmalıdır. Bu ana dersler lisans,
MBA, Yöneylem Araştırması yüksek lisans (MS) ve doktora seviyesindedir. Bölümdeki dört
profesör ayrı ayrı derslerden sadece birisine atanabilecektir. Geçen yıla ait performans
değerleme sonuçlarına göre atama yapılmak istenmektedir. Aşağıdaki tabloda; geçen yılki
130
farklı seviyedeki öğrencilerin 4 üzerinden ortalama değerleme sonuçları verilmiştir.
Profesör D'nin doktora öğrencisi olmadığı için önümüzdeki dönem doktora dersine
girmeyecektir.
5.3.4 Problem 4
Y & Y Mağazaları'nda dört iş dört işçiye yaptırılacaktır. Değişik beceri ve tecrübe
seviyelerine sahip olan işçilere farklı ücretler ödenecektir. Aşağıdaki tabloda bu
atamalarla ilgili maliyetler yer almaktadır. Tablodan da görüleceği gibi A işçisi 3.işi, C işçi
de 4.işi yapamamaktadır.
5.3.5 Problem 5
Özel Ömür Hastanesi Yöneticileri, hastenelerinde olmayan üroloji, kardiyoloji, ortopedi ve
jinekoloji departmanlarını açmak istemektedirler. Bu yeni bölümler için dört baş hemşire
adayı başvuruda bulunmuştur. Hastane müdürü, problem çözümünde sayısal yöntemlerin
gücüne inanmaktadır. Bu amaçla dört baş hemşire adayıyla mülakat yapmış ve 100
131
üzerinden bir ölçekle adayları değerlendirmiştir. Bu değerlendirmeye göre, 0'a yakın
değer ilgili bölüm için çok uygun, 100'e yakın değer ise söz konusu bölüme hiç uygun
olmadığı anlamına gelmektedir. Değerlendirme tablosu aşağıdadır.
Yol Gösterme: Tabloyu, maliyet tabosu olarak değerlendirebilirsiniz.
5.3.6 Problem 6
Mediko İlaç ve Tıbbi Malzeme Pazarlama A.Ş. beş farklı bölgedeki eczanelere toptan ilaç
ve tıbbi malzeme pazarlamaktadır. Her bölgeye bir satış elemanını göndermeyi
düşünmektedir. Yoğun rekabetin yaşandığı sektörde, bir an önce bölgedeki müşterilerin
dolaşılması büyük önem taşımaktadır. Her elemanın bölgeleri (A, B, C, D ve E) dolaşma
süreleri (gün) aşağıdaki gibi tablolaştırılmıştır.
132
5.3.7 Problem 7
Onur Elektronik Ltd. Şti. elekronik parçalar üretmekte ve diğer firmalara satmaktadır.
Geçmiş kayıtlara göre, her işçi tarafından üretilen bozuk parça sayısı farklılık
göstermektedir. Aşağıdaki tabloda, altı parça (A, B, C, D, E ve F) için her işçinin ürettiği
aylık ortalama hatalı ürün sayısı verilmiştir.
5.3.8 Problem 8
Küçük Palmiye Taksi Durağı'na bağlı altı taksi çalışmaktadır. Öğle saatlerinde, taksi
durağını beş müşteri taksi istemek amacıyla aramıştır. Taksilerin şu anda bulundukları
yerlerden, arayan müşterilerin bulundukları yerlere olan uzaklıkları (km) aşağıda
verilmiştir.
133
5.3.9 Problem 9
Hidro Ltd. Şti., kimya sektöründe faaliyet gösteren büyük bir şirkettir. Firmanın bir
departmanında beş makinesi ve beş çalışanı bulunmaktadır. Tabloda, her çalışanın
makinelerdeki ürettiği günlük çıktı miktarları verilmiştir.
5.3.10 Problem 10
Türkiye Futbol Federasyonu Başkanlığı, yapılacak üç futbol maçı için ikişer gözlemci
göndermeyi düşünmektedir. Altı gözlemcinin söz konusu olan maçlara (A, B ve C) gitmek
için katetmeleri gereken yol (km. cinsinden) aşağıda verilmiştir. Bununla birlikte,
Federasyon 4. gözlemciyi A maçına daha önce yaşanan gerginlikten dolayı göndermeme
kararı almıştır.
134
Kredi kartı şirketleri ve bankalar için, posta ile gelen ödemeleri kabul edecek ödeme
kabul merkezlerinin sayısının belirlenmesi oldukça önemli bir sorundur. Ödeme kabul
merkezlerinin (ÖKM) sayısının azlığı, herhangi bir zaman diliminde postada olan ödeme
makbuzlarının sayının artmasına neden olmaktadır. Bu durum ise, zamanında bankaya
girmeyen nakit nedeniyle şirketin faiz kazancından yoksun kalmasına neden olmaktadır.
Tersine; ödeme merkezlerinin sayının fazla oluşu ise, sabit maliyetlerin artmasına neden
olmaktadır. Ödeme merkezlerinin sayısının sabit maliyetleri azaltmak ve kayıp faiz gelirini
minimize edecek şekilde belirlenmesi, Lockbox Problemi olarak tanımlanmaktadır.
Aşağıdaki problem, Lockbox Problemi'ne bir örnektir.
Sancep Kredi Kartı Şirketi, ülkenin dört farklı bölgesinde ödeme merkezi kurmuştur
(Marmara, Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu). Her bölgeden postalanan günlük ödeme
makbuzlarının tutarları sırayla Marmara Bölgesi 7 Milyar, Ege Bölgesi 5 Milyar, İç Anadolu
Bölgesi 6 Milyar ve Doğu Anadolu Bölgesi ise 4 milyardır. Sancep, müşterilerinin
ödemelerini nereye gönderecekleri konusunda bir karar vermek zorundadır. Ödemelerden
elde edilecek gelire ilişkin yıllık faiz oranı %20'dir. sancep, müşterilerin ödemelerini tahsil
için bu dört bölgede yer alan dört şehirde ödeme merkezi açmayı planlamaktadır. Bu
şehirler sırasıyla; İstanbul, İzmir, Ankara ve Erzurum'dur. Aşağıdaki tabloda; her
bölgeden, her şehire, çekin postaya verilişi ile şirketin hesabına geçişi arasında geçen
ortalama süreler verilmiştir. Bir ödeme merkezinin yıllık maliyeti 5 milyar olarak
hesaplanmıştır. Her şehir, posta makbuzlarını tek bir şehire göndermek zorundadır.
Herhangi bir şehirdeki ödeme merkezinde işlenecek çeklerin sayısına ilişkin başka bir kısıt
yoktur.
5.4 Örnek Vaka Uygulaması Sorusu
Çeklerin bölgelerden şehirlere ortalama gönderilme süreleri (Gün Olarak)
135
Bölüm Özeti
Bu bölümde,
• Atama problemleriyle ilgili genel bilgiler,

• Atama problemlerinin ulaşım problemlerinden
mantık ve çözüm modeli yönünden farklılıkları,
• Çözüm modelleri (örnek problemler eşliğinde),
• Atama problemlerinin Solver'daki çözüm süreci
anlatıldı.
* Diğer bölümler ileriki tarihlerde kullanıma açılacaktır.
136
BÖLÜM 6 - Şebeke (Ağ) Modelleri
Bir şebeke, bağlantılar (veya dallar) ile birbirine bağlanmış
bir dizi düğümden oluşur. Yöneylem araştırmasında; şebeke
(ağ), dallarla birbirine bağlanan düğümler olarak uygun bir
biçimde modellenip çözülebilen çeşitli modeller vardır. Bu
bölümde dört farklı model ele alınacaktır. Ele alınacak
modelleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• En Kısa Yol Modelleri,

• Maksimum Akış Modelleri,
• Minimum Maliyetli Akış Modelleri,
• PERT/CPM Modelleri
Bölüm Amacı
Bu bölümde;
• En kısa yol
• Maksimum Akış
• Minimum Maliyetli Akış
• PERT/CPM
problemleri ele alınarak, model kurma ve bu modeli solver (çözücü) yardımıyla çözme ve
bulunan çözümleri analiz ve yorumlama konuları örnek problemler yardımıyla ele alınarak
öğrencinin deneyim kazanması sağlanacaktır.
6.1 En Kısa Yol Modelleri

En Kısa Yol Modeli; kaynakları işçiler, hedefleri de işler
olan özel bir Şebeke (Ağ) Modeli şeklinde yorumlanabilir.
Her bir çıkış ve giriş noktasından; toplam girişler ve

toplam çıkışların farkı alınarak, başlangıç noktası "1" ve
en son varış noktası "-1" olan koşula eşitlenir.
En Kısa Yol Problemleri'nde bir şebekedeki başlangıç ve

varış noktaları arasındaki en kısa yol belirlenir. Konunun
içinde En Kısa Yol Problemleri'nin çeşitli çözüm modelleri
ele alınacaktır.
137
6.1.1 En Kısa Yol Problemlerinin Çözüm Modelinin
Geliştirilmesi
En Kısa Yol Problemleri'nde bir şebekedeki başlangıç ve varış noktaları arasındaki en kısa
yol belirlenir. Bu tip modeller iki nokta arasındaki en kısa yolun belirlenmesinin yanı sıra;
teçhizat, yenileme gibi karmaşık problemlerin çözülmesinde de kullanılır. Konu bir örnek
problem yardımıyla ele alınacaktır.
6.1.2 Uygulama
Bu bölümde; bir en kısa yol probleminin elektronik tablo
paket programında (excel) nasıl formüle edileceği,
modelleneceği ve çözüleceği bir örnek yardımıyla
anlatılacaktır.
Bu bölümdeki uygulama;
• Yeşil Taşımacılık A.Ş.
olacaktır.
6.1.2.1 Yeşil Taşımacılık A.Ş.

Yeşil Taşımacılık, İstanbul-Balıkesir arasında soğuk hava tertibatlı kamyonlarla sebze ve
meyve taşımacılığı yapmaktadır. Şirket bu iki nokta arasında farklı güzergâhlar
izleyebilme olanağına sahiptir. İstanbul-Balıkesir arasında yer alan uğrak noktaları ve bu
uğrak noktaları arasındaki mesafeleri katetmek için kamyon başına katlanılması gereken
maliyetler (feribot bileti+yakıt masrafı milyon TL olarak), Şekil-1'de verilmiştir.
138
Şekil-1 İstanbul Balıkesir arasındaki ulaşım şebekesi
Bu ulaşım şebekesine (ağına) ilişkin tablo aşağıdaki şekilde oluşturulabilir (Tablo-1).
Tablo-1 İstanbul-Balıkesir ulaşım ağına ilişkin uzaklıklar tablosu
6.1.2.1.1 Çözüm Süreci

Yeşil Taşımacılık A.Ş. (En Kısa Yol) Problemi'ne ilişkin excel çözüm tablosu Tablo-2'de
verilmiştir. Bu probleme dikkat edilirse bağlantıların yönleri belirtilmemiştir.
139
Burada temel amaç, mevcut bağlantıları dikkate alarak İstanbul'dan Balıkesir'e giden en
düşük maliyetli yolu bulmaktır.
Tablo-2 Yeşil Taşımacılık A.Ş. Problemi'ne İlişkin Başlangıç Çözüm Modeli
6.1.2.1.1.1 Girdi Bilgileri

Tarafımızdan başlangıç çözüm tablosunda verilen bilgileri üç başlık altında
sınıflandırabiliriz.
140
141
142
143
Tablo-2 Yeşil Taşımacılık A.Ş. Problemi'ne İlişkin Başlangıç Çözüm Modeli
6.1.2.1.1.2 İllerden Çıkışlar (M31:M40) Alanı

Bu alandaki değerler illerden çıkış sayılarını verir. Bu değerler formül yardımıyla
hesaplanır. Örneğin M31 alanındaki değer;
Diğer hücrelere (M32:M40), bu formül kopyalanarak her hücredeki değer hesaplanır.
144
Tablo-2 En Kısa Yol Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli
6.1.2.1.1.3 İllere Girişler Alanı (B42:K42)

Bu alandaki değerler illere geliş sayılarını verir. Bu değerler formül yardımıyla hesaplanır.
B42 hücresinde yer alan değer,
C42:K42 alanındaki değerler, yukarıdaki formülün ilgili hücrelere kopyalanması sonucunda

hesaplanabilir.
145
6.1.2.1.1.4 İllerden Çıkışların Transpozesi (B43:K43) Alanı:

B43:K43 alanı M31:M40 alanının transpozesidir. Bir başka ifade ile B43:K43 alanı, kolon
halinde hesaplanan M31:M40 alanının satır halinde yazılmış şeklidir. Bu alanda yer alan
hücrelere ilişkin değerler aşağıdaki formüller yardımıyla hesaplanabilir. Burada B43:K43
alanında yer alan her hücreye sırayla,
B43 > =M31 C43 > =M32 D43 > =M33 E43 > =M34 F43 > =M35
G43 > =M36 H43 > =M37 I43 > =M38 J43 > =M39 K43 > =M40
formülleri yazılarak istenen sonuca ulaşılabilir. Ancak bu değerleri daha kısa yoldan
hesaplamak mümkündür. Bunu yapmak için önce, B43:K43 alanı seçilerek B43 hücresine
formül yazılır. B43 hücresi,
146
B43 hücresine yukarıdaki formül yazıldıktan sonra "Ctrl", "Shift" ve "Enter" tuşlarına aynı
anda basıldığında M31:M40 kolonunda yer alan değerler B43:K43 satırına yazılır. Bu
değerler, illerden çıkışları temsil eder. Böylece illere olan girişlerle çıkışlar, alt alta
yazılmış olur.
6.1.2.1.1.5 B44:K44 Alanı

Bu alanda yer alan değerler formül yardımıyla hesaplanır. Örneğin B44 hücresinde yer
alan değer aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
B44 > = B43 - B42
Bu formül C44:K44 hücrelerine kopyalanarak diğer hücrelere ilişkin değerler hesaplanır.

Bu alan "çıkış adedi - giriş adedi"ni temsil etmektedir. Bu alandaki hücrenin değeri "1"
ise, girişlere göre bir fazla çıkış olduğunu; "0" ise, giriş sayısı ile çıkış sayısının eşit
olduğunu ve "-1" ise giriş adedinin çıkış adedinden bir fazla olduğunu ifade eder.
147
6.1.2.1.1.6 Karar Değişkenleri (B31:K40) Alanı

Bu alana başlangıçta rastgele değerler girilir. Ancak çözüm aşamasında tanımlanan
kısıtlar nedeniyle son çözüm tablosunda bu alanda, "0" ve "1" değerleri bulunur. Bu
alanda bulunan "0", "1" değerleri, en düşük maliyetli ulaşımı sağlamak üzere, illerin
ulaşım yolu üzerinde olup olmamasını temsil eder.
Çözüm tablosunda iki ilin kesiştiği köşede yer alan "1" değeri, o illerin en düşük maliyetli
yol şebekesi üzerinde yer aldığını, "0" değeri ise iki il arasındaki bağlantının çözüm
güzergâhında yer almadığını ifade eder.
148
6.1.2.1.1.7 Toplam Maliyet (M29) Alanı

M29 hücresinde İstanbul'dan Balıkesir'e giden güzergâh üzerinde yer alan illere ilişkin
toplam ulaşım maliyeti hesaplanır. Bu maliyet,
149
Bu problemin temel amacı, bu toplam ulaşım maliyetini minimize etmektir.
Model kurulduktan sonra sıra çözücü (solver) fonksiyonunu işletmeye gelir. Bu fonksiyon
Araçlar (Tools) menüsü içinden seçilerek çalıştırılır.

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu görüntülenir (Tablo-3).
Bu aşamada sıra, karşımıza çıkan bu iletişim kutusuna gerekli bilgileri girmeye gelmiştir.
Örnek tablodan da görüleceği üzere bu tabloya girilecek bilgileri dört başlık altında

150
Tablo-3 Yeşil Taşımacılık A.Ş. Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
6.1.2.1.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (M29)

Bu hücre içine tıklanarak bu problemde en küçük (minimum) değere ulaşmasını
kodlanır.
Tablo-4 Yeşil Taşımacılık A.Ş. Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri Tablosu

Bu bölümde bu ifadenin sağında en iyilenmesi istenen hedef hücrenin hangi yönde
eniyileneceği işaretlenir.
151
Yeşiltaş probleminde, toplam ulaşım maliyetinin en küçüklenmesi (minimum olması)
istendiğinden "en küçük" (Min) alanı işaretlenir.

(B31:K40)
Bu alana, Yeşiltaş Problemi'nde karar değişkenleri olarak içine rastgele değerler yazılmış
olan hücrelerin adresleri yazılır. Bütün hücrelere başlangıçta "1" değeri verilmiştir.
Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde; B31:K40 alanında yer alan "0", "1"
değerlerinin, bağlantıların seçilen güzergâh üzerinde olup olmamasını ifade ettiği
görülecektir. Model kurma aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan B31:K40 alanı,
"Değişen Hücreler" (By Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Zira bu hücrelerin
değişerek toplam ulaşım maliyetini en küçük kılacak değerlerin bulunması, problemin
temel hedefidir. B31:K40 alanında bulunacak değerler kesinlikle "0" veya "1" değerini
alacaktır.
152

153

154
155
Tablo-8 çözüm tablosu incelendiğinde, başlangıç tablosuna (Tablo-2) göre değişim
gösteren dört alanı yakından inceleyerek çözüm tablosunu yorumlayalım.
Tablo-2
M29 alanında, başlangıç çözüm tablosunda

(Tablo-2), toplam maliyet 861.273
(*1.000.000) TL bulunmuştur. Solver
(çözücü) yardımıyla bulunan çözüm sonucunda (Tablo-8) ise toplam maliyet, 243
(*1.000.000) TL bulunmuştur. Bu değerin, İstanbul-Bandırma ve Bandırma-Balıkesir
bağlantılarına ilişkin maliyetlerin toplamı olduğu görülür. diğer güzergâhlara ilişkin
maliyetlerin bu maliyetten düşük olması söz konusu değildir.
156
Tablo-8
M29 alanında, başlangıç çözüm tablosunda

(Tablo-2), toplam maliyet 861.273
(*1.000.000) TL bulunmuştur. Solver
(çözücü) yardımıyla bulunan çözüm sonucunda (Tablo-8) ise toplam maliyet, 243
(*1.000.000) TL bulunmuştur. Bu değerin, İstanbul-Bandırma ve Bandırma-Balıkesir
bağlantılarına ilişkin maliyetlerin toplamı olduğu görülür. diğer güzergâhlara ilişkin
maliyetlerin bu maliyetten düşük olması söz konusu değildir.
6.1.3 En Kısa Yol Problemleri

Şimdi konuyu daha iyi kavramanız için bazı problemler
vereceğiz. Bu problemlerin çözümü ile ilgili danışmanınızdan
destek alabilirsiniz. Göreceğiniz problemler şunlardır;
• Problem 1 : Otoyol
• Problem 2 : Trans Ltd. Şti.
• Problem 3 : Yuvam İnşaat Hizmetleri A.Ş.
• Problem 4 : T & J Tekstil Firması
• Problem 5 : RHO Elektrik Elektronik Ltd. Şti.
157
6.1.3.1 Problem 1
Bir şirket müdürü; yaşadığı kentte, A semtinde oturmakta ve F semtindeki ofisine
arabasıyla gitmektedir. A'dan F'ye doğrudan otoyol bulunmamaktadır. Şirket müdürü,
evinden işine giderken geçen zamanı minimize edecek bir yol araştırmaktadır. Bu amaçla,
yol üzerinde olabilecek semtlerden (A, B, C, D, E, F) birbirlerine olan sürüş zamanlarını
(dakika) kaydetmiştir. Aşağıdaki tabloda bu veriler sunulmaktadır. Boş bırakılan yerlerde
doğrudan otoyol bağlantısı bulunmamaktadır.
*Theory and Problems of Operations Research, Schaum's Outline Series, Richard BRONSON, McGraw-Hill, USA, 1982,
ss.174-175-Uyarlama-
6.1.3.2 Problem 2
Trans Ltd.Şti. kargo sektöründe faaliyet gösteren bir kuruluştur. Şirket, 50 adet bulaşık
makinesini Ankara'dan Sivas'a taşımak üzere bir anlaşma yapmıştır.Taşımada
kullanılabilecek iller arasındaki birim başına taşıma maliyetleri (milyon TL) aşağıdaki gibi
belirlenmiştir. Boş bırakılan yerlerde doğrudan aktarma yapılamamaktadır.
158
*Theory and Problems of Operations Research,Schaum's Outline Series, Richard BRONSON, McGraw-Hill, USA, 1982,
s.182 -Uyarlama-
6.1.3.3 Problem 3
Yuvam İnşaat Hizmetleri A.Ş. aynı anda altı farklı bölgedeki site inşaatlarını
sürdürmektedir. İnşaat ofisinden sitelere veya sitelerden ofise personel ve ekipman
transferi günde birkaç kez olduğundan maliyetler ciddi bir şekilde artabilmektedir. Siteler
ve ofis arasındaki ulaşım alternatifleri aşağıdaki şebeke modelinde verilmiştir. Düğümler
siteleri ve bağlantılar da yolları göstermektedir. Siteler arasındaki uzaklıklar (km) ilgili
yollar üzerinde belirtilmiştir.
*An Introduction To Management Science,9th Ed., David R. Anderson and others, South-Western College Publishing,
USA, 2000, s.410,s.428 -Uyarlama-
159
6.1.3.4 Problem 4
T & J tekstil firması, ürettiği kot pantalonları konteynerlere yükleyerek kamyonlarla
limana taşımaktadır. Üretimin yapıldığı fabrikadan limana, kamyonların kullanabileceği
birkaç farklı yol bulunmaktadır. Bu yollar aşağıdaki şebeke modelinde görülmektedir.
Burada, 1. düğüm fabrikayı, 8. düğüm limanı ve diğerleri de aradaki şehirleri
göstermektedir. Her bağlantı, şehirler arasındaki otoyolları ve üzerlerindeki değerler de
ilgili yoldaki seyahat süresini (saat) göstermektedir.
*Management Science, 3rd Edition, Sang M.Lee and others, Allyn and Bacon, Needham Heights, 1990, s.320
-Uyarlama-
6.1.3.5 Problem 5
RHO Elektrik Elektronik Ltd.Şti., elektrik ve elektronik parçaları üretmekte ve
pazarlamaktadır. Genellikle ürünlerini yarı mamul olarak sektördeki diğer firmalara
satmayı tercih etmektedir. Firma, gelecek dört ay için talebi sırasıyla 100, 140, 210 ve
180 adet olan transformatör bobinlerinin satışını gerçekleştirecektir. İşletme, ancak her
ayın talebini karşılayacak kadar stok yapabildiği gibi, birbirini izleyen iki veya daha çok
periyodun talebini karşılayacak şekilde fazla stok da bulundurabilmektedir. İkinci
durumda, fazladan elde bulundurulan adet başına 1.2 milyon TL'lik bir elde bulundurma
maliyeti söz konusudur. RHO Ltd., gelecek 4 ay için satın alma fiyatlarının sırasıyla 15,
12, 10 ve 14 milyon TL olacağını tahmin etmektedir. Sipariş verildiğinde 200 milyon TL'lik
bir hazırlık maliyetiyle karşılaşılmaktadır.
160
Yol Gösterme: Ayları düğüm olarak alabilirsiniz.
*Yöneylem Araştırması,6.basımdan çeviri,Hamdy A. TAHA, Çev:Ş.Alp Baray ve Şakir Esnaf, Literatür Yayınları,
İstanbul, 2000, s.222 -Uyarlama-
6.1.4 Örnek Vaka Uygulaması

İnşaat ve Müteahhitlik Ltd. Şirketi sahibi Metin Özbek, 2000 yılı başında beş yıl süre
içinde yapmayı üstlendiği on beş katlı üç binanın hafriyat işlerini yapmak üzere mevcut iki
seçeneği değerlemek istemektedir.
1. 2000 yılı başında 120.000.000.000 TL bir hafriyat makinası satın almak.
Alınan makinanın beş yıl boyunca etkin bir hizmet verebilmesi için yıllık bakımlarının her
yıl sonunda eksiksiz yapılması gerekmektedir. Hafriyat makinasının herhangi bir yıldaki
yıllık bakım maliyeti, makinanın o yıl başındaki yaşına bağlıdır. Makinanın yaşına bağlı
olan yıllık bakım masrafları (Yıl sonu itibariyle) Tablo-1'de verilmiştir. Bu tabloyu
inceleyen Metin Özbek, iş makinasının yaşlanması halinde katlanacağı bakım
maliyetlerinin oldukça yükseldiğini görmüştür. Bu bilgiyi dikkate alarak bu süre içinde
hafriyat makinasını satıp, yenisini alabileceğini düşünmektedir. Yapılan araştırmada
hafriyat makinasının satış fiyatının da hafriyat makinasının yaşına bağlı olduğu
görülmüştür (Tablo-2).
161
2. Yıllık maliyeti 30.000.000.000 TL'den beş yıl süre ile bir hafriyat makinası
kiralamak.
Metin Özbek beş yıllık bir dönem içinde katlanacağı toplam maliyeti en düşük düzeyde
tutmak (minimize etmek) istemektedir. Metin Özbek'in bu amacını gerçekleştirmesi için
nasıl bir yol izlemesi gerekmektedir? Problemi basitleştirmek için herhangi bir yılda yeni
bir hafriyat makinası satın alma maliyetinin sabit olup 120.000.000.000 TL olduğu
varsayılacaktır. Yine beş yıllık süre içinde enflasyon katsayısının "0" olduğu
varsayılacaktır.
Tablo-1 Hafriyat makinasının yıllık bakım Tablo-2 Hafriyat makinasının yıl

maliyetleri tablosu başlarındaki satış fiyatı tablosu
Yol Gösterme: Öğrenci önce bir maliyet tablosu bulmalı daha sonra maliyeti minimize
edecek en kısa yolu bulmalıdır. Daha sonra bulunan bu maliyet ikinci seçenekle
karşılaştırılarak karar verilmelidir.
6.1.4 Örnek Vaka Uygulaması Sorusu
*M/D Bu ifade "Mümkün Değil" anlamı taşır.
162
Yıllık Maliyetler Tablosu (Satın Alma Maliyeti+Yıllık Bakım Maliyet(leri)-Satış Maliyeti)
6.2 Maksimum Akış Modelleri
Maksimum Akış Modelleri'nde amaç, sınırlı iletim

kapasitesi olan bağlantılardan oluşan bir şebekede
başlangıç düğümü ile son düğüm arasında aktarılacak
ürün miktarının maksimize edilmesidir. Başlangıç ve
son düğüm arasında aktarılacak ürün miktarının nasıl
maksimize edileceğini bir örnek yardımıyla inceleyelim.
6.2.1 Maksimum Akış Problemlerinin Çözüm Modelinin

Geliştirilmesi
Maksimum Akış Problemleri'nde bir şebekedeki aktarılacak maksimum ürün miktarı
belirlenir. Konu bir örnek problem yardımıyla ele alınacaktır.
163
6.2.2 Uygulama
Bu bölümde; bir maksimum akış probleminin elektronik
tablo paket programında (excelde) nasıl formüle edileceği,
anlatılacaktır.
• Transanadol Petrol Taşıma A.Ş.
olacaktır.
6.2.2.1 Transanadol Petrol Taşıma A.Ş.

Transanadol Petrol Ulaşım Şirketi'nin Bakü ile Antalya arasında çeşitli şehirlerden geçen
bir boru ağı vardır. Bu boru ağında dokuz depo vardır. Depoları birbirleri ile ilişkilendiren
boru hatları, yıllık maksimum taşıma kapasiteleri (bin ton/yıl olarak) ve akış yönleri
aşağıdaki diyagramda verilmiştir (Şekil-1).
164
Şekil-1 Transanadol Bakü - Antalya Boru Ağı ve Maksimum Taşıma Kapasiteleri
Şekil-1'de verilen Transanadol boru ağına ilişkin tablo, aşağıdaki şekilde oluşturulabilir
(Tablo-1). Bu tabloda şehirler arasındaki bağlantılara ilişkin maksimum kapasite
değerleri, sol sütunda verilen şehirlerin başlangıç düğümü, üst satırda verilen şehirlerin
ise petrolün aktarıldığı varış düğümü olduğu varsayımıyla yerleştirilmiştir. Böylece Şekil-
1'de verilen şebeke diyagramında yer alan şehirler arasındaki petrol akış yönlerinin nasıl
ifade edildiğine dikkat edilmelidir. Excel çözüm modeli bu tablo esas alınarak
geliştirilmiştir.
Tablo-1 Transanadol Bakü - Antalya Boru Ağı ve Maksimum İletim Kapasiteleri

Tablosu
165
Transanadol maksimum akış problemine ilişkin excel çözüm modeli, Tablo-2'de
verilmiştir. Bu model incelendiğinde bu modelde yer alan A1:J10 tablosu ile Tablo-1'de
verilen tablonun birbirine çok benzediği görülecektir. Bu iki tablo arasındaki tek fark excel
modelinde yer alan A1:J10 tablosunun B10 hücresinde yer alan "40" değeridir. Çözüm
modelinin B10 hücresinde yer alan bu değer,
başlangıçta Bakü'den Tiflis'e gönderilen tüm petrolün Antalya'ya ulaşabileceği ve

çözüm tekniği nedeniyle bu petrolün tekrar Bakü'ye gönderildiği varsayımına
dayanmaktadır.
Bu durum, çözüm aşamalarının anlatıldığı satırlarda tekrar ele alınacaktır.
Tablo-1 Transanadol Bakü - Antalya Boru Ağı ve Maksimum İletim Kapasiteleri Tablosu
166
Tablo-2 Transanadol Bakü - Antalya Boru Ağı Çözüm Modeli Başlangıç Tablosu

Başlangıç çözüm tablosunda verilen bilgileri 2 başlık halinde sınıflandırabiliriz.
167
168
6.2.2.1.1.2 İllerden Çıkan Yıllık Toplam Petrol Miktarı Alanı

(L13:L21)
Bu alanın ilk hücresi olan L13 adresi,
L13 hücresine yukarıdaki formül girilerek Bakü'den çıkan yıllık toplam petrol miktarı
bulunur. Daha sonra bu formül L14:L21 hücrelerine kopyalanarak diğer illerden çıkan
toplam petrol miktarı bulunur. Böylece her ilden çıkan yıllık toplam petrol miktarı bu
kolonda hesaplanır.
169
6.2.2.1.1.3 İllere Gelen Yıllık Toplam Petrol Miktarı Alanı

(B23:J23)
Bu alanın ilk hücresi olan B23 adresi,
B23 hücresine yukarıdaki formül yazılarak Bakü'ye diğer illerden gelen yıllık toplam petrol
miktarı bulunur. Bu formül C23:J23 hücrelerine kopyalanarak diğer bütün illere gelen
yıllık toplam petrol miktarı bulunmuş olur.
170
6.2.2.1.1.4 İllerden Çıkan Yıllık Toplam Petrol Miktarının

Transpozesi (B24:J24) Alanı:
B24:J24 alanı, L13:L21 alanının transpozesidir. Bir başka deyişle L13:L21 alanının satır
halinde yazılmış şeklidir. Kısa yoldan bu değerleri hesaplamak için, B24:J24 alanı
seçilerek B24 hücresine formül yazılır.
Yukarıdaki formül yazıldıktan sonra, "control", "shift" ve "enter" tuşlarına aynı anda
basılarak; B24:J24 alanına, illerden çıkan yıllık toplam petrol miktarı kolonunun
transpozesi yazdırılır.
171
6.2.2.1.1.5 Fark Alanı (B25:J25)

Bu alanın ilk hücresi olan B25 adresine;
B25 >= B23 - B24
formülü yazılarak illere gelen petrolden, illeri terk eden petrol miktarı çıkarılır. Daha sonra
bu formül C25:J25 hücrelerine kopyalanır. Bu formülün icrası sonunda B25:J25
hücrelerinde yer alan değerler, o illerde kalan petrol miktarlarını temsil eder.
172
6.2.2.1.1.6 Karar Değişkenleri Alanı (B13:J21)

Bu alana başlangıçta rastgele değerler girilir. Ancak aşağıda tanımlanan kısıtlar nedeniyle
son çözüm tablosunun B13:J21 alanında, iller arası yıllık boru kapasitelerini aşmayacak
biçimde değerler bulunur. İllerin kesişim hücrelerinde yer alan bu değerler çözüm
tablosunda maksimum akışı sağlamak amacıyla o iller arasında akması gereken petrol
miktarını verir.
173
6.2.2.1.1.7 Antalya'ya Toplam Gelişler (J23) Alanı

J23 hücresi çeşitli illerden Antalya'ya gelen toplam petrol miktarının hesaplandığı
hücredir. Diğer illerden Antalya'ya gelen toplam petrol miktarı;
Bu problemin temel amacı, Antalya'ya gelen toplam petrol miktarını temsil eden J23
hücresini maksimize etmektir.
174

Model kurulduktan sonra sıra Çözücü (Solver) fonksiyonunu işletmeye gelir. Bu fonksiyon
Araçlar (Tools) menüsü içinden seçilerek çalıştırılır.

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir iletişim kutusu görüntülenir (Tablo-3).
Bu aşamada sıra, karşımıza çıkan bu iletişim kutusuna gerekli bilgileri girmeye gelmiştir.
Örnek tablodan da görüleceği üzere bu tabloya girilecek bilgileri dört başlık altında

175
Tablo-3 Transanadol Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
6.2.2.1.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (J23)

Bu hücre içine tıklanarak bu problemde en büyük (maksimum) değere ulaşmasını
kodlanır.
Tablo-4 Transanadol Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu

Bu bölümde bu ifadenin sağında en iyilenmesi istenen hedef hücrenin hangi yönde en
iyileneceği işaretlenir.
176
Transanadol Problemi'nde Antalya'ya gelen toplam petrol miktarının en büyüklenmesi
(maksimum olması) istendiğinden "en büyük" (Max) alanı işaretlenir.

(B13:J21)
Bu alana, verilen problemde karar değişkenleri olarak içine rastgele değerler yazılmış
olan hücrelerin adresleri yazılır. Bütün hücrelere başlangıçta "5" değeri verilmiştir.
Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde, B13:J21 alanında yer alan değerler ile iller
arasındaki petrol borularının kapasitelerini temsil ettiği görülecektir. Model kurma
aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan B13:J21 alanı, "Değişen Hücreler" (By
Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Zira bu hücreler çözücü fonksiyonunun
işletilmesinden sonra aralarında petrol akışı olan iller arasında akacak petrol miktarını
temsil edecektir.
177

178

179
Kısıtların girilmesinden sonra sıra çözüm aşamasına gelir. Bu aşamada “çöz” (solve)
Tablo-8 Transanadol Problemi'ne İlişkin Çözüm Tablosu

Dört alanı yakından inceleyerek çözüm tablosunu yorumlayalım.
180
Şekil-2 Solver (çözücü) Fonksiyonu'nun Çalıştırılmasından Sonra Karar Değişkenleri
Alanında Bulunan Değerlere İlişkin Çözüm Ağı
Çözüm süreci sonunda Antalya'ya gelen toplam petrol miktarını maksimize etmek
kaydıyla karar değişkenleri alanında, iller arasında akacak petrol miktarı bulunur. İller
arasındaki akışı gösteren bu değerler Şekil-2'de verilen şebeke diyagramında
gösterilmiştir. Şekil-2'ye dikkat edilirse başlangıç ve son düğüm hariç (bu illerde tüketim
olmaması nedeniyle) bütün illere gelen ve illerden çıkan yıllık toplam petrol miktarlarının
birbirine eşit olduğu görülecektir.
Şekilde verilen ağ üzerinde yer alan değerler, Antalya'ya maksimum petrol akışını
sağlamak amacıyla iller arasında akan yıllık toplam petrol miktarıdır.
181
Tablo-8
Başlangıçta (rastgele olarak belirlenen) "5"

olarak girilen bu alandaki hücrelerde, "çöz"
(solve) işleminin icrasından sonra "0"
değerlerini de içeren çeşitli değerler yer alır. Birinci satırda Bakü ile Tiflis'in kesiştiği C13
hücresinde yer alan "38" değeri Bakü'den Tiflis'e gönderilen petrol miktarını
göstermektedir. Yine Tiflis ile Kars ve Trabzon'un kesiştiği E14 ve F14 hücrelerinde yer
alan 20 ve 18 değerleri Bakü'den Tiflis'e gelen "38" bin ton petrolün "20" bin tonu Kars'a
"18" bin tonu ise Trabzon'a aktarılmaktadır. Çözüm tablosu incelendiğinde yukarıdaki
çözüm ağı elde edilir (Şekil - 2).
182
6.2.3 Maksimum Akış Problemleri
vereceğiz. Bu problemlerin çözümü ile ilgili
danışmanınızdan destek alabilirsiniz. Göreceğiniz
problemler şunlardır;
• Problem 1 : Turkuaz Koll. Şti.

• Problem 2 : İstanbul Emniyet Müdürlüğü (Trafik
Akışı)
• Problem 3 : Global Telekomünikasyon Hizmetleri
A.Ş. (Telekomünikasyon Akışı)
• Problem 4 : Alkin Petrokimya Tic.Ltd.Şti.
• Problem 5 : Uydutel
6.2.3.1 Problem 1
Turkuaz Koll. Şti. kömür madenciliği sektöründe çalışan saygın bir kuruluştur.
Kurumsallaşma yolunda önemli adımlar atan işletme, yeni oluşturduğu Yöneylem
Araştırması Departmanı'nı etkin bir şekilde kullanmaktadır. Şirket, ocaklarından çıkardığı
kömürleri raylı sistemle limana ulaştırmakta ve oradan da sipariş verilen yerlere
183
göndermektedir. Firmanın kullandığı raylı sistem aşağıda verilmiştir. 1.düğüm, kömür
ocaklarının bulunduğu yerdeki raylı sistemin başlangıcını ve 8.düğüm ise limanı temsil
etmektedir. Ara düğümler de rayların bağlantı noktalarıdır. Kömürler, bağlantı
noktalarında (düğümler) gerektiğinde trenlere bağlanabilecek raylı arabalarla
taşınmaktadır. Dallardaki rakamlar ise ilgili yöndeki maksimum kömür arabası sayısını
(100 adet) göstermektedir.
*Management Science, 3rd Edition, Sang M.Lee and others, Allyn and Bacon, Needham Heights, 1990, s.278
-Uyarlama-
6.2.3.2 Problem 2
İstanbul Emniyet Müdürlüğü, yapım aşamasında olan yeni ofisinden uluslararası yol
bağlantısına (TEM) kadar olan bölümde akşam saatlerindeki potansiyel trafik akışını
analiz etmek istemektedir. Ofisten çıkan arabalar üç farklı yol izleyerek yola devam edip
şehiriçi caddelerden uluslararası bağlantı noktasına ulaşabilmektedir. Anlatılanlar,
aşağıdaki şebeke modeliyle gösterilmektedir. 1.düğüm ofisi, 9.düğüm de TEM bağlantı
noktasını temsil etmektedir. Aradaki düğümler de şehiriçi caddelerin kesişim noktalarını
belirtmektedir. Dallardaki rakamlar da ilgili yönlerdeki bir saatteki araba kapasitesini
(1000 adet) belirtmektedir.
184
*Management Science,3rd Edition, Sang M.Lee and others, Allyn and Bacon, Needham
Heights, 1990, s.328 -Uyarlama-
6.2.3.3 Problem 3
Telekomünikayon altyapısı alanında faaliyet gösteren işletmelerden birisi de Global
Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş.'dir. Şirket, İstanbul ve İzmit arasındaki telefon
görüşmelerinin kalitesinin artırılması için yeraltına kablo şebekesi döşeme işini almıştır.
Aşağıda görüldüğü gibi, aramalar seri kablo ve düğüm bağlantıları vasıtasıyla
taşınmaktadır. Şekilde, birim zamanda iki nokta arasında yapılan arama sayıları da (1000
adet) verilmiştir. İki şehir arasındaki maksimum telefon aramalarının sayısını bulunuz.
*An Introduction To Management Science,9th Ed., David R. Anderson and others, South-Western College Publishing,
USA, 2000, s.434-Uyarlama-
185
6.2.3.4 Problem 4
Kazakistan'da faaliyet gösteren Alkin Petrokimya Tic. Ltd.Şti.'nin dört farklı şehirde
rafinerileri bulunmaktadır. Bu rafineriler arasında, günlük taşıma kapasiteleri ton olarak
aşağıda verilmiştir.
*Yöneylem Araştırması, 7.baskı, Ahmet Öztürk, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001,ss.321-322 –Uyarlama-
6.2.3.5 Problem 5
Uydutel telefon şirketi, aşağıdaki tabloda verilen şehirler arasındaki bağlantıları dikkate
alarak maksimum haberleşme kapasitesini belirlemek istemektedir. Tablodaki değerler
aynı anda gerçekleşen telefon görüşmelerini (1000 adet) yansıtmaktadır.Tabloda, dal
sayıları, başlangıç ve bitiş düğümleri, akış ve ters akış kapasiteleri verilmiştir.
186
*Yöneylem Araştırması ve İşletmecilik Uygulamaları, Mehpare Timor, İ.Ü.İşletme Fak. Yayınları, İstanbul, 2001, s.355 –
Uyarlama-

Aygazdaş, İstanbul Anadolu yakası doğalgaz dağıtım şirketi, Darıca'daki gaz tanklarında
stokladığı doğalgazı, Şekil-1'de verilen ağ üzerinde yer alan tüketim merkezlerine
iletmektedir. Tüm doğalgaz akışı, kullanım miktarına (gaz talebine) bağlı olarak ağ
üzerinde yer alan merkezlerdeki vana ve pompalar yardımıyla denetlenmekte, böylece
borularda fazla basınç oluşması önlenmektedir. Yoğun kış aylarında sabah 6.00 gece
01.00 saatleri arasında mevcut ağ üzerinde yer alan çeşitli merkezler arasındaki boru
hatlarının günlük maksimum kapasiteleri (bin m3 olarak) Şekil-1'de ve bu merkezlerin
günlük ortalama doğalgaz talepleri (bin m3 olarak) Tablo-1'de verilmiştir.
Şekil-1 Aygazdaş Darıca - Kadıköy Doğalgaz Dağıtım Ağı
187
Tablo-1 Aygazdaş dağutum ağı üzerindeki merkezlerin günlük ortalama tüketim
miktarları
Genel Müdür Taner Yöndeş, Yeni Aboneler Servisi Müdürü Ali Kurtarır'ı çağırarak gelecek
kışa ilişkin yeni talepler konusunda bilgi ister. Genel Müdür daha sonra Aygazdaş Şebeke
Kontrol Müdürü İbrahim Gürer'i çağırarak gelecek kış için fazla basınç olmasını önlemek
amacıyla çeşitli merkezlerdeki vana ve pompalara ilişkin plan yapmasını ister.
Genel Müdür ile yapılan toplantıdan sonra Ali ve İbrahim Bey toplanarak önce gelecek yıla
ilişkin doğalgaz talebini ve yeni abone başvurularını incelerler. Yapılan çalışmalar
sonucunda Kadıköy dışındaki merkezlerde kayda değer yeni abone başvurusu olmadığı
görülür. Kadıköy bölgesinde mevcut tüketim kadar yeni bir talep olduğu görülmüştür.
Mevcut tüketim miktarını, yeni talebi ve mevcut şebeke yapısını inceleyen Ali ve İbrahim
Bey aşağıdaki gibi bir plan hazırlayarak Genel Müdür'e sunarlar.
Bu planda gelecek kış, bütün merkezlerdeki vanalar açık tutularak borulardan maksimum
miktarda doğalgaz akışı sağlandığı ve sadece Kartal Kadıköy arasındaki borunun günlük
kapasitesi pompalar yardımıyla 50.000 m3'ten 55.000 m3'e çıkarıldığı taktirde
(55+45+30+30=160) Kadıköy yöresine ilişkin yeni talebin karşılanabileceği belirtilmiştir.
Genel Müdür kendisine sunulan planı incelediğinde, bu planın yanlış olduğunu ileri sürer.
Bu duruma bir çare bulmak için tüm bölüm başkanlarını bir araya toplayarak doğalgaz
ağını incelemelerini, yeni talebi karşılamak üzere en düşük maliyetle Kadıköy'e
gerçekleşecek maksimum akışı sağlamak için diğer merkezlerdeki vanalardan akacak
doğalgaz miktarlarını ve bu akışa ilişkin dar boğazları belirlemelerini ister.
6.2.4.1 ÖRNEK VAKA UYGULAMASI SORUSU
Yol Gösterme: Birinci aşamada doğalgaz tüketimi olan merkezlere gelen gaz miktarı ile
bu merkezden çıkan doğalgaz miktarları arasında en az tüketim miktarı kadar bir fark
olması gerektiğine dikkat edilmelidir. Bu ilke dikkate alındığında sanal olarak Kadıköy'den
188
Darıca'ya geri gönderildiği varsayılan değerler arasındaki fark, kısıtlayıcı koşuldan istisna
edilmelidir. İkinci aşamada, tam kapasite ile kullanılan hangi boru veya borularda
yapılacak bir kapasite arttırımının Kadıköy'deki toplam talebi karşılayacağı araştırılacaktır.
Tablo-1 Aygazdaş dağıtım ağı üzerindeki merkezlerin günlük ortalama tüketim miktarları
6.3 Minimum Maliyetli Şebeke Akış Modelleri

Minimum Maliyetli Şebeke Akış Modelleri'nde amaç, iletim
hatlarının (bağlantıların) kapasitelerini dikkate alarak
ürünleri; şebekeyi oluşturan bağlantılar yardımıyla
kaynak düğümlerinden (arz noktalarından), uç düğümlere
(talep noktalarına) en düşük toplam maliyetle iletmektir.
Başlangıç ve son düğüm arasında aktarılacak ürün
miktarına ilişkin toplam aktarma maliyetinin nasıl
minimize edileceğini bir örnek yardımıyla inceleyelim.
6.3.1 Minimum Maliyetli Şebeke Akış Problemlerinin Çözüm

Modelinin Geliştirilmesi
Minimum Maliyetli Şebeke Akış Problemleri'nde bir şebekedeki
aktarılacak ürünün toplam maliyeti minimize edilir. Konu bir
örnek problem yardımıyla ele alınacaktır.
189
6.3.2. Uygulama
Bu bölümde; bir minimum akış probleminin elektronik tablo
anlatılacaktır.
• Petrolsan Petrol Taşıma A.Ş.
olacaktır.
6.3.2.1 Petrolsan Petrol Taşıma A.Ş.

Petrolsan Petrol Taşıma A.Ş.; C11 kuyusunda, yılda 750.000 varil ve C18 kuyusunda,
yılda 925.000 varil petrol üretmektedir. Petrolsan, üretilen petrolü tankerlerle D101 ve
D108 depolarına veya yine tüketim merkezleri olan İstanbul, Ankara ve İzmir'e karadan
tankerlerle nakledebilme olanağına sahiptir. Depolara gönderilen petrol ise, yine yukarıda
adı geçen illere, demiryolu ile dev tanker vagonlarla nakledilmektedir. İstanbul, Ankara
ve İzmir'in yıllık petrol talepleri sırayla; 700.000, 500.000 ve 450.000 varildir. Her bin
varil petrolü kuyulardan depolara, kuyulardan tüketim merkezlerine ve depolardan
tüketim merkezine gönderme maliyetleri (bin varil başına milyon TL olarak) Tablo-1'de,
kara ve demiryolu tankerlerinin yıllık toplam taşıma kapasiteleri ise Tablo-2'de verilmiştir.
Tablo-1 Birim Taşıma Maliyetleri Tablosu (bin varil başına milyon TL)
190
Tablo-2 Yıllık Maksimum Taşıma Kapasiteleri
Yol Gösterme: Tablo-2'de yıllık arz miktarının yıllık talepten 25.000 varil fazla olması
nedeniyle, yaratılan yapay müşteriye gönderilecek maksimum petrol miktarı, 25.000 varil
olarak tanımlanmıştır. Yukarıda verilen probleme ilişkin Tablo-1 ve Tablo-2'de verilen
bilgiler dikkate alınarak, excel çözüm modeli oluşturulur.

Petrolsan A.Ş. Problemi'ne ilişkin excel çözüm modeli, Tablo-3'teki gibi oluşturulur. Bu
model incelendiğinde, Tablo-1 ve Tablo-2'de verilen tabloların B21:I28 ve B47:I54
alanlarında yer aldığı görülecektir. Başlangıçta rastgele sayıların yerleştirildiği B31:I38
alanı son aşamada çözümün bulunacağı karar değişkenleri alanıdır.
191
Tablo-3 Petrolsan Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli Tablosu
Çözüm aşamasında, bu alanda C11 ve C18 kuyularından çıkarılan petrollerin talep
noktaları olan İstanbul, Ankara ve İzmir'e en düşük maliyetle ulaştırılması gereken
güzergahı ve bu güzergahta taşınması gereken yıllık maksimum petrol miktarı
bulunacaktır.

Başlangıç çözüm tablosunda verilen bilgileri 2 başlık halinde sınıflandırabiliriz.
192
193
6.3.2.1.1.2 Karar Değişkenleri (B31:I38) Alanı
B31:I38 alanı çözüm alanı olup bu alanda; çözüm süreci sonunda kuyulardan depolara,
kuyulardan illere ve depolardan illere gönderilecek petrol miktarları bulunur. Başlangıçta
bu alana rastgele sayılar yazılmıştır.
6.3.2.1.1.3 Kuyu ve Depolardan Gönderilen Toplam Petrol

Miktarı (K31:K38) Alanı
Bu alanın ilk hücresi olan K31 adresine,
194
formülü girilerek C11 kuyusundan diğer depolara ve illere gönderilen toplam petrol
miktarı bulunur. Daha sonra bu formül K32:K38 hücrelerine kopyalanarak diğer kuyu ve
depolardan illere gönderilen toplam petrol miktarı bulunur. Böylece her kuyu ve depodan
gönderilen yıllık toplam petrol miktarı bu kolonda hesaplanır. Daha sonra B41:I41 alanı
seçilerek B41 hücresine,
formülü yazılarak B41:I41 alanına, kuyu ve depolardan çıkan yıllık toplam petrol miktarı
kolonunun transpozesi yazdırılır.
195
6.3.2.1.1.4 Depo ve İllere Gelen Yıllık Toplam Petrol Miktarı

(B40:I40) Alanı
Bu alanın ilk hücresi olan B40 adresine,
formülü yazılarak C11 kuyusuna gelen toplam petrol miktarı bulunur. Bu formül C40:I40
hücrelerine kopyalanarak diğer bütün kuyu, depo ve illere gelen yıllık toplam petrol
miktarı bulunmuş olur.
196
6.3.2.1.1.5 Fark (B42:I42) Alanı

Bu alanın ilk hücresi olan B42 adresine,
B42 > =B40 - B41
formülü yazılarak depo ve illere gelen petrolden, kuyu ve depolardan çıkan petrol miktarı
çıkarılır. Daha sonra bu formül C42:I42 hücrelerine kopyalanır. Bu formülün icrası
sonunda B42:I42 hücrelerinde yer alan değerler, o illerde kalan petrol miktarlarını temsil
eder.
197
6.3.2.1.1.6 Kuyulardan Çıkan ve İllere Gelen Yıllık Toplam

Petrol Miktarı (B44:I44) Alanı
Bu alana kuyulardan çıkan yıllık toplam petrol miktarı ile illere gelen yıllık petrol miktarı
ters işaretle yazılır. Bu satır kuyulardan çıkarılan ve illere gelen petrol miktarına ilişkin
kısıtın yazılmasına esas olur.
198
6.3.2.1.1.7 Toplam Taşıma Maliyeti (K28) Alanı

Bu alanda toplam taşıma maliyeti olan K28 alanı,
Bu modelin temel amacı bu maliyet tutarını minimize etmek olacaktır.
199

Parameters (Çözücü Parametreleri) adı altında bir tablo görüntülenir (Tablo-4). Bu
aşamada sıra, karşımıza çıkan bu tabloya gerekli bilgileri girmeye gelmiştir. Örnek
tablodan da görüleceği üzere bu tabloya girilecek bilgileri dört başlık altında

200
Tablo-4 Petrolsan Problemi'ne İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
6.3.2.1.2.1 Set Target Cell (Hedef Hücre) Alanı (K28)

Bu hücre içine tıklanarak bu problemde en küçük (minimum) değere ulaşmasını
kodlanır.

Bu bölümde bu ifadenin sağında en iyilenmesi istenen hedef hücrenin hangi yönde en
iyileneceği işaretlenir.
Petrolsan A.Ş. probleminde illere gelen toplam petrol miktarına ilişkin toplam taşıma
201
maliyetinin en küçük (minimum) olmasını sağlamak üzere "en küçük" alanı işaretlenir.
6.3.2.1.2.3 By Changing Cells (Değişen Hücreler) Alanı

(B31:I38)
Bu alana, Petrolsan A.Ş. probleminde karar değişkenleri olarak içine rastgele değerler
yazılmış olan hücrelerin adresleri yazılır. Bütün hücrelere başlangıçta "50" değeri
verilmiştir. Probleme ilişkin excel modeli incelendiğinde, B31:I38 alanında yer alan
değerler kuyulardan depolara, kuyulardan illere ve depolardan illere gönderilen petrol
miktarlarını temsil etmektedir. Model kurma aşamasında, rastgele değerler yazılmış olan
B31:I38 alanı, "Değişen Hücreler" (By Changing Cells) alanına tanımlanmalıdır. Zira
çözücü fonksiyonunun işletilmesinden sonra bu hücrelerde çözüm değerleri bulunacaktır.
202

203
204
Tablo-9 Petrolsan Problemi'ne İlişkin Çözüm Tablosu
6.3.2.1.4 Çözüm Tablosunun Yorumlanması

Tablo-9 çözüm tablosunda, 2 alanı yakından inceleyerek çözüm tablosunu yorumlayalım.
205
206
6.3.3 Minimum Maliyetli Akış Problemleri
• Problem 1 : Özel Yaka ve Ardıç Kolejleri

• Problem 2 : Simya Kimyasal Ürünler Tic. Ltd.Şti.
• Problem 3 : Dinamik Makine Üretim ve Pazarlama
Koll.Şti.
• Problem 4 : Ulaştırma
• Problem 5 : R & D Yönetim Danışmanlık Firması
6.3.3.1 Problem 1
Özel Yaka Koleji ve Özel Ardıç Koleji, dereceye girmiş ancak öğrenimini finanse
edemeyecek durumdaki öğrencileri kabul ederek kayıtlı burslu öğrenci oranlarını belirli bir
düzeye getirmek istemektedir. Burslu öğrenci oranı her iki okulda da %30 ile %40
arasında olmak zorundadır. Burslu olmayan öğrenciler iki bölgede yaşamakta, burslu
öğrenciler ise diğer üç bölgede yaşamaktadır. Beş bölgeden iki okula seyahat uzaklıkları
km cinsinden aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
207
Yöneylem Araştırması,6.basımdan çeviri,Hamdy A. TAHA,Çev:Ş.Alp Baray ve Şakir Esnaf, Literatür Yayınları, İstanbul,
2000, s.246 -Uyarlama-
6.3.3.2 Problem 2
Simya Kimyasal Ürünler Tic. Ltd.Şti., ayda 660 ve 800 ton olmak üzere iki müşteri için
temel bir kimyasal maddeyi üreten iki tesise sahiptir. 1. tesisinin aylık üretim kapasitesi
400 ile 800 ton arasındadır. 2. tesisinin aylık üretim kapasitesi ise 450 ile 900 ton
arasındadır. 1 ve 2 tesisleri için ton başına üretim maliyeti sırasıyla 25 milyon ve 28
milyon TL'dir. Hammaddeler, 1 ve 2 tesisleri için sırasıyla 200 ve 210 milyon TL
maliyetle, aylık en az 500 ve 750 ton göndermek üzere kontrat yapmış iki tedarikçiden
temin edilmektedir. Simya Kimyasal, gerek hammaddenin, gerekse son ürünün ulaştırma
maliyetini de tahmin etmektedir. 1. tedarikçiden, 1 ve 2 tesislerine hammaddeyi
ulaştırmanın maliyeti ton başına 10 ve 12 milyon TL'dir. 2.tedarikçiden, 1 ve 2 tesislerine
hammaddeyi ulaştırmanın maliyetleri 3 ve 4 milyon TL iken, 2 tesisinden ton başına
ulaştırma maliyetleri 5 ve 2 milyon TL'dir. 1 ton hammaddeden 1 ton nihai ürün elde
edildiğini varsayarak;
Yöneylem Araştırması, 6.basımdan çeviri, Hamdy A. TAHA, Çev:Ş.Alp Baray ve Şakir Esnaf, Literatür Yayınları,
İstanbul, 2000, ss.245-246 -Uyarlama-
6.3.3.3 Problem 3
Dinamik Makine Üretim ve Pazarlama Koll.Şti. makine parçaları üretmekte ve özellikle
yarı mamul olarak sektördeki diğer firmalara pazarlamaktadır. Firma, önümüzdeki yıl için
208
üçer aylık dönemler halinde özel bir tip rulman üretmeyi planlamaktadır. Tahmin edilen
talep ve maliyetler aşağıdaki tablodaki gibidir.
6.3.3.4 Problem 4
Yöneylem Araştırması, 7.baskı, Ahmet Öztürk, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001,s.314
6.3.3.5 Problem 5
209
R & D Yönetim Danışmanlık Firması, danışmanlığını yaptığı bir firma projesi için gelecek
dört ay boyunca (Ocak-Nisan arası) aşağıdaki çizelgeye göre çalışacak işgörenlerle
kontrat yapmıştır.
Talebin düzensiz olması nedeniyle, verilen ay için daha fazla sayıda işgören tutmak daha
ekonomik olabilmektedir. İşgörenleri işe alma maliyeti iş dönemlerinin bir fonksiyonu
olup, bu durum aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

GSMCELL A.Ş. Müdürü Metin Ataklı, yaz aylarında İstanbul -Antalya, İzmir-Antalya ve
Bursa - Antalya arasında artan telefon trafiğine bir çözüm geliştirmek istemektedir.
Özellikle Haziran başından Ağustos sonuna kadar geçen üç aylık dönem içinde her gün
ortalama olarak İstanbul'dan Antalya'ya 5000, İzmir'den Antalya'ya 4000, Bursa'dan
Antalya'ya 2500 konuşma talebi olmaktadır. Metin Bey, İstanbul, İzmir ve Bursa'dan
Antalya'ya kadar çeşitli illerde mevcut GSM aktarıcılarına gelen telefon sayılarını çeşitli
şekillerde yönlendirerek bu talebe olabildiğince cevap vermek istemektedir. Şekil-1'de
iller arasında mevcut günlük maksimum telefon kapasiteleri verilmiştir.
210
Şekil-1 Çeşitli illerde mevcut aktarma istasyonlarının günlük ortalama çağrı aktarma
kapasiteleri
Metin Ataklı aktarma istasyonlarına ödenen kira ve diğer işletim maliyetlerini

hesaplayarak iller arasındaki birim çağrı maliyetlerini Tablo-2'de bulmuştur.
Tablo-2 İller arasında birim çağrı aktarma maliyetleri tablosu (1000 TL olarak dikkate
alınacaktır.)
211
6.3.4.1. ÖRNEK VAKA UYGULAMASI SORUSU
Tablo-2 İller arasında birim çağrı aktarma maliyetleri tablosu (1000 TL olarak
dikkate alınacaktır.)
6.4 PERT/CPM Modelleri

Bina, otoyol, köprü, yüzme havuzu, hastane, köykent
inşası, büyük uzay projeleri, yeni bir bilgisayar sisteminin
yerleştirilmesi, yeni bir ürünün tasarım ve pazarlanması
veya gemi inşası gibi birçok faaliyetten oluşan büyük
projelere ilişkin analiz ve kontroller PERT/CPM şebeke
modelleri yardımıyla yapılır. Günümüzde; proje planlama
ve kontrol aracı olarak kullanılan en etkin yöntem PERT
ve CPM'dir. Yapılan araştırmalar, bu tekniklerin büyük
boyutlu projelerde en çok kullanılan Yöneylem
Araştırması yöntemleri olduğunu göstermiştir. Her iki
yöntemin bir projeyi analiz süreci, hemen hemen aynıdır.
İki yöntem arasındaki en önemli fark, faaliyet sürelerinin belirlenmesindedir.
• CPM yönteminde süreler, deterministik bir şekilde belirlenirken,

• PERT'te faaliyetlere ilişkin süreler probabilistiktir.
212
PERT'te analiz yapılabilmesi için her bir faaliyete ilişkin sürelerin bir Beta Dağılımı
gösterdiği varsayımıyla bu dağılıma uygun olarak ortalaması bulunmaktadır. Bu nedenle
daha sonraki satırlarda her iki yöntem için aynı analiz süreci anlatılacaktır. Literatürde
herhangi bir projeyi oluşturan faaliyetlere ilişkin analiz ve çözüm yöntemi konusunda
herhangi bir sorun yoktur. Eğer proje küçük ise projeyi çizip Kritik Yol'u elle ve teorik
hesaplamalar yardımıyla bulmak olasıdır. Eğer proje büyür ve yüzlerce faaliyetten
oluşursa, bu durumda, bu konuda yazılmış bazı özel bilgisayar programlarından
yararlanmak, zorunluluk haline gelir. Ancak günümüzde orta büyüklükteki projeleri artık
elektronik tablolama programları ile çözmek ve analiz etmek olasıdır. Bir projeyi analiz
etmek ve çeşitli kontrolleri yapmak için önce faaliyetlerin birbirleri ile olan ilişkilerini
dikkate alarak projenin şebeke diyagramı çizilir. Bu diyagramı çizmenin temel amacı, her
faaliyetin En Erken Başlama (EEB) ve En Geç Tamamlanma (EGT) sürelerini
belirleyerek projeye ilişkin Kritik Yol'u belirlemek ve bu yola ilişkin analiz ve
değerlendirmeleri yapmaktır. Günümüzde bilim adamlarının çabaları sonucunda
elektronik tablolama programları yardımıyla PERT/CPM modellerinde projeye ilişkin çeşitli
sürelerin hesaplanması ve Kritik Yol'un bulunması mümkün hale gelmiştir. PERT/CPM
modellerinin elektronik tablo (excel) yardımıyla bulunuşuna ilişkin olarak geliştirilen
çözüm yöntemi, bir örnek problem yardımıyla gösterilecektir.
6.4.1 PERT/CPM Problemlerinin Çözüm Modelinin

Geliştirilmesi
Herhangi bir PERT/CPM Problemi'nde amaç, bir ölçüt
ışığında herhangi bir grubun elemanlarının başka bir
grubun elemanlarına atanmasıdır. Bu problemi ulaştırma
modelinden farklı bir yöntemle çözeceğiz. Yöntemi
açıklamak için örnek bir problem ele alınacaktır.
6.4.2 Uygulama
Bu bölümde; bir PERT/CPM probleminin elektronik tablo
anlatılacaktır.
• Hoşseda Konser Organizasyonu
olacaktır.
6.4.2.1 Hoşseda Konser Organizasyonu

Hoşseda Konser Organizasyon Şirketi; Ufuk Çizgisi Rock Grubu'na bir stadyumunda bir
konser verdirmeyi planlamaktadır. Rock konserinin okullar açılmadan önceki son cuma
gecesine yetiştirilmesi planlanmaktadır. Okullar açılmadan önceki son cumaya kadar
henüz 19 gün vardır. Bu organizasyonun gerçekleştirilmesine ilişkin faaliyetler, öncelik
213
sıraları, bu faaliyetlere ilişkin Normal ve Hızlı Süreler, Normal ve Hızlı Maliyetler,
Maksimum Kısaltma Süreleri ve Günlük (Birim) Maliyetler Tablo-1'de verilmiştir.
Tablo-1 Hoşseda Konser Organizasyon Şirketi'nin Konser Organizasyon Faaliyetleri ve

Öncelik Sıraları (*) Maliyetler Milyon TL olarak verilmiştir.
Hoşseda problemine ilişkin yukarıdaki tabloda verilen bilgileri esas alarak Şekil-1'de
verilen PERT diyagramı çizilir. Bu diyagramda oklar faaliyetleri temsil eder. Yine bu
diyagramda kutular ise faaliyetlerin başlangıç veya bitiş anlarını temsil eden düğüm
noktalarıdır. Diyagrama dikkat edilirse bazı durumlarda kutular birden fazla faaliyetin
başladığı veya birden fazla faaliyetin bittiği durumu temsil eder. Bu durum aşağıda
yapılan EEB ve EGT hesaplamalarında büyük önem taşır.
Şekil-1 Hoşseda Problemi'ne İlişkin PERT/CPM Şebeke Diyagramı
214
Bu problemin temel amacı verilen şebeke diyagramında "A" faaliyetinin başladığı "1" no'lu
düğümden "K" ve "H" faaliyetlerinin sona erdiği "9" no'lu düğüme kadar gerçekleşen
faaliyetlerden oluşan projenin tamamlanma süresini bulmaktır.
Bu sürenin bulunabilmesi için her düğüm noktasında önceki faaliyete (veya faaliyetlere)
ilişkin En Geç Tamamlanma ve sonraki faaliyete (veya faaliyetlere) ilişkin En Erken
Başlama anlarının belirlenmesi gerekir. Tüm bu işlemler elektronik tablo yardımıyla
yapılabilir. Eğer bulunan "Kritik Yol Süresi" projenin tamamlanması için verilen süreden
daha uzun ise en düşük maliyetle projenin hızlandırılması gündeme gelir.
6.4.2.1.1 PERT/CPM Problemlerinde Kritik Yol Süresi ve

Yörüngesinin Bulunuşuna İlişkin Çözüm Modelinin Excel
Yardımıyla Geliştirilmesi
Verilen probleme ilişkin excel modeli, Tablo-2'de verilmiştir. Bu tabloda B1:J1
hücrelerinde, düğüm numaraları, A6:A16 hücrelerinde ise faaliyet isimleri verilmiştir. Bu
model dikkate alındığında B6:J16 matrisinin değerleri şöyle yerleştirilmiştir.
Herhangi bir faaliyet hangi düğümden çıkıyorsa, o hücreye "-1"; hangi düğüme geliyorsa,
o hücreye "+1" değeri konur.
Tablo-2 Hoşseda Problemi'ne İlişkin Excel Başlangıç Modeli
Tabloda yer alan N6:N16 vektörüne ilişkin değerler şöyle hasaplanmaktadır. Örnek olarak
N6 hücresindeki değer, B6:J6 alanındaki her sayı, B2:J2 alanında yer alan sayılarla
karşılıklı olarak çarpılıp toplanması sonucunda bulunur.
N6 = (-1*0+1*3+0*15+0*17+0*9+0*6+0*18+ 0*20 +0*22) = 3
Bu değeri elde etmek için excelde N6 hücresi;
215
N7:N16 hücrelerinde yer alan değerler de aynı şekilde hesaplandığından N6 hücresinde
verilen formülün bu hücrelere kopyalanması yeterlidir. M2 hücresinde yer alan "16" sayısı
bu hücre adresinin J2'ye eşitlenmesi sonucunda bulunmuştur. P6:P16 hücrelerinde yer
alan değerler ise A6:A16 hücrelerinde yer alan faaliyetlere ilişkin süreler olup başlangıçta
verilmiştir. Model oluşturulduktan sonra Kritik Yol'un bulunuşuna ilişkin süreç dört
aşamadan oluşur.
6.4.2.1.1.1 I.Aşama (Kritik Yol Süresinin Bulunuşu)

Tanımlanan modelin oluşturulmasından sonra veya Kritik Yol'a ilişkin süreyi (projenin
tamamlanma süresini) bulmak için excelde mevcut çözücü fonksiyonunun kullanılması
gerekmektedir. Bu probleme ilişkin çözücü (solver) tablosu Tablo-3'te verilmiştir.
Tablo-2 Hoşseda Problemi'ne İlişkin Excel Başlangıç Modeli
216
Tablo-3 1.Aşama Kritik Yol Süresinin Bulunuşuna ilişkin Çözücü Tablosu
Tablo-3'de verilen çözücü tablosunda yer alan alanların tanımı aşağıdaki şekilde olacaktır.
Problemin çözümü için Tablo-2'de başlangıçta B2:J2 alanına rastgele sayılar yazılmıştır.
Daha sonra çözücü fonksiyonu canlandırılarak Hedef Hücre'nin adresi, amacın yönü (Max
veya Min olması), Değişen Hücrelerin adresi ve Kısıtlayıcı Koşullar Tablo-3'te verilen
şekliyle tanımlandıktan sonra fonksiyona "çöz" komutu verilir. Bulunan çözüm değerleri
Tablo-4'te verilmiştir. Bu tablo incelendiğinde M2 hücresinde bulunan "22" değeri "Kritik
Yol" süresidir.
6.4.2.1.1.2 II.Aşama (Düğümlerde En Geç Tamamlanma

EGT Sürelerinin Bulunuşu)
Bu aşamada amaç, her düğüm için hesaplanması gereken EGT sürelerinin bulunmasıdır.
Bu değerleri hesaplamak için Tablo-2'de verilen excel başlangıç tablosunda kritik yol
süresi bulunduktan sonra ulaşılan tabloda iki ufak değişiklik yapmak gerekmektedir
(Tablo-5).
Tablo-5 EGT Süresinin Hesaplanması İçin Yapılması Gereken Değişiklikler
Tablo-2'de verilen modele ilişkin B2:J2 alanında yer alan rastgele değerler, Tablo-3'te
verilen solver (çözücü) fonksiyonunun icrası sonunda yeni değerlere kavuşur. Ancak
bulunan değerlerin EGT değerleri olup olmadığı kuşkuludur. Bu değere ulaşmak için önce,
önceki aşamada M2 hücresinde bulunan "22" günlük süre, bu hücreye formülün yerine
217
doğrudan yazılır. EGT değerlerini bulmak için B2:J2 düğümlerinde yer alan EGT sürelerini
temsil eden sayıların toplam değeri, P2 hücresi;
Bu iki değişiklik yapıldıktan sonra projenin tamamlanma süresinin daha önce bulunan
süreye eşit olmasını sağlamak koşulu ile amaç, P2 değerini maksimize etmektir.
6.4.2.1.1.2.1 EGT Anlarının Solver Çözümü

Bu aşamanın sonunda çözücü yardımı ile maksimize edilmeye çalışılan P2 değerini
oluşturan B2:J2 hücrelerindeki değerler de maksimize edilmeye çalışılmış olur (Tablo-6).
Tablo-6 yakından incelenirse, Tablo-3'te verilen "Çözücü Parametreleri" (Solver
Parameters) İletişim Kutusu'na oranla üç farklı nokta olduğu görülecektir.
218
Tablo-6 EGT Sürelerinin Bulunuşuna İlişkin Solver İletişim Kutusu
Yukarıda belirtilen değişiklikler ışığında çözücü fonksiyonuna çöz komutu verilmesinden

sonra bu fonksiyon yardımıyla, Kritik Yol üzerindeki bolluklar "0" olmak koşulu ile her bir
faaliyetin en geç tamamlanabileceği (EGT) süreler (B2:J2 alanında) bulunmuş olur
(Tablo-7).
B2:J2 alanında bulunan değerlerin önceki tabloda bulunan değerlerden farklı olduğuna
dikkat edilmelidir. Yine B2:J2 satırındaki değişikliklere bağlı olarak N6:N16 sütununda yer
alan değerlerin de değişeceği unutulmamalıdır.
6.4.2.1.1.3 III.Aşama (En Erken Başlama Sürelerinin

Bulunuşu)
Bu aşamada her düğüm için En Erken Başlama (EEB) anlarının belirlenmesi için Tablo-7'yi
yeniden düzenlemek gerekmektedir. Yapılan düzenlemeler sonucunda Tablo-8 elde edilir.
Tablo-8'de yapılan düzenlemeleri dört başlık altında toplayabiliriz.
219
Tablo-8 EEB Sürelerinin Hesaplanması Konusunda Yapılan Değişikliklere İlişkin Formüller
220
6.4.2.1.1.3.1 EEB Anlarının Solver Çözümü
Tablo-9 Düğümlerdeki EEB Anlarının Hesaplanması İçin Çözücü (solver) İletişim Kutusu
Yukarıda verilen çözücü tablosunu daha yakından incelemek yararlı olacaktır.
221
Yukarıdaki çözücü fonksiyonuna çöz komutu verildikten sonra çözüm tablosuna
(Tablo-10) ulaşılır.
222
Tablo-10 EEB Anlarının Bulunduğu Çözüm Tablosu
6.4.2.1.1.4 IV. Aşama (Kritik Yolun (Kritik Yörüngenin)

Belirlenmesi)
İşlemler sonucunda; B1:J1 alanında belirtilen her düğüm için B2:J2 alanında yer alan EGT
ve B3:J3 alanında yer alan EEB anları Tablo-10'da belirlenmiştir. Yine aynı tabloda
A6:A16 alanında belirtilen her faaliyet için L6:L16 ve N6:N16 alanlarında iki tür faaliyet
süresi belirlenmiştir. Bunlardan ilki, N6:N16 alanında belirlenen sürelerdir. Bu süreler, her
ardışık iki düğüm için B2:J2 alanında hesaplanan EGT anları arasındaki farklardan
oluşmaktadır. L6:L16 alanında yer alan süreler ise her ardışık iki düğüm için B3:J3
alanında hesaplanan EEB anları arasındaki farklardan oluşmaktadır. Tüm bu bilgileri
dikkate alarak Kritik Yol'a (Kritik Yörünge'ye) ilişkin şöyle bir tanım yapılabilir. "Kritik
Yol, EEB ve EGT anları birbirine eşit olan (veya farkları "0" olan) düğümlerden
geçen yoldur."
Tablo-10 dikkate alındığında verilen probleme ilişkin, Kritik Yol (Kritik Yörünge) 1-2-4-7-8-
9 düğümlerinden geçen yoldur.
Bu düğümlere dikkat edilirse; bu düğümler için hesaplanan EEB ve EGT anları birbirine
eşit olup farkların hesaplandığı B4:J4 satırında bu düğümlere ilişkin farkların da sıfır
olduğu görülecektir. L6:L16 ve N6:N16 sütunlarında yer alan ve tanımı yukarıda verilen
faaliyet sürelerine yakından bakıldığında Kritik Yörünge üzerinde yer alan bu faaliyet
sürelerinin birbirine eşit olduğu görülecektir. Bu problemde 1-2-4-7-8-9 düğümleri
arasında yer alan A-C-I-J-K faaliyetlerinin herbiri için L6:L16, N6:N16 ve P6:P16
kolonlarındaki değerlerin birbirine eşit olduğu ve bu faaliyetlerde hiçbir bolluğa yer
olmadığı görülmektedir. Kritik Yol, verilen projenin tamamlanması konusunda en uzun
yoldur. Yukarıda verilen problemle ilgili tüm çözüm bilgileri dikkate alınarak PERT/CPM
şebeke diyagramı aşağıdaki şekilde çizilebilir (Şekil-2).
Şekil-2'de verilen PERT/CPM diyagramı dikkate alındığında Kritik Yolun 22 gün süre alan 1-
2-4-7-8-9 düğümlerinden ve A-C-I-J-K faaliyetlerinden oluştuğu görülmektedir. Yine Şekil-
2'de verilen şebeke diyagramında Kritik Yol'un geçtiği düğümlerde EEB ve EGT anlarının
birbirine eşit olduğu açıkça görülmektedir.
223
Verilen problem hatırlanırsa; bu projenin 19 günde bitirilmesi gerektiği belirtilmişti. Ancak
çözüm sürecinden de görüleceği üzere bu projenin en erken bitirileceği süre 22 gün
olarak bulunmuştur. Bu durumu ve problemde verilen bilgileri dikkate alarak projenin en
düşük maliyetle Kritik Yol süresi kısaltılabilir. Projenin hızlandırılması adıyla tanımlanan
bu süreç aşağıda ele alınacaktır.
Şekil-2 Hoşseda PERT/CPM Problemi'ne İlişkin Şebeke Diyagramı
6.4.2.1.2 Excel Yardımıyla PERT/CPM Projelerinde

Hızlandırma Modelinin Geliştirilmesi
Hatırlanacağı üzere Hoşseda Konser Organizasyonu Problemi'nde, proje süresi "19" gün
olarak verilmişti. Modelin çözülmesinden sonra Kritik Yol Süresi ise "22" gün olarak
bulunmuştur. Projenin en düşük toplam maliyetle problemde belirtilen "19" günlük sürede
tamamlanabilmesini hesaplamaya yönelik excel modeli Tablo-11'de verilmiştir.
Bu modelde faaliyetleri hızlandırma konusunda verilen "Maksimum Kısaltma Süreleri"'nin

elverdiği ölçüde kısaltma yapılabileceği hatırdan uzak tutulmamalıdır. Bu nedenle projeyi
kısaltmak üzere çok farklı değerler söz konusu ise kısaltma işlemlerinin birkaç adımda
yapılması önerilir. Aksi taktirde geçersiz çözümlerle karşılaşmak mümkündür.
Projedeki hızlandırma başlangıçta mutlaka daha önce bulunmuş olan kritik yol üzerinde
olacaktır. Aşağıda ele alınan excel modeli hızlandırmayı kritik yol üzerinde gerçekleştirir.
Zira Kritik yol üzerinde yapılmayan kısaltma, projeyi kısaltmayacaktır.
Tablo-11'de verilen tabloda daha önce tanımlanan alanlara ilave olarak bu tabloda yer
alan yeni alanları daha yakından tanımlamak yararlı olacaktır.
224
Tablo-11 Hoşseda Problemi'nde Kritik Yolun 19 Güne İndirilmesine İlişkin Hızlandırma
Modeli
225
226
227
6.4.2.1.2.1 Kritik Yol Süresinin Verilen Süreye Eşitlenmesi
Bu model oluşturulduktan sonra sıra çözüm aşamasına gelir. Kritik Yol ve Yörüngesinin
bulunuşu sürecinde olduğu üzere bu çözüm dört aşamada bulunur. Kritik Yol Süresinin
verilen süreye eşitliğini sağlayan faaliyet sürelerini bulmak amacıyla Çözücü
228
Parametreleri (Solver Parameters) iletişim kutusu, Tablo-12'de verilmiştir. Bu tabloda yer
alan alanları yakından inceleyelim.
Tablo-12 Kritik Yol süresinin 19 Güne İndirilmesine ilişkin Çözücü Parametreleri

İletişim Kutusu
229
230
Çözücü Parametreleri tablosunda çöz komutu verilmesinden sonra Tablo-13 elde edilir.
231
Tablo-13 Kısaltma Sürelerinin Bulunuşuna İlişkin Çözüm Tablosu
Tablo-13'te K10:U10 alanı yakından incelendiğinde "22" günlük sürenin minimum

maliyetle "19" güne indirilmesi için "A" faaliyetinin "1", "C" faaliyetinin "2" "D" faaliyetinin
ise "1" gün kısaltılması gerektiği görülecektir. Başlangıçta verilen tablodan görüleceği
üzere projenin "22" günde tamamlanması halinde katlanılacak toplam maliyet
"75.350.000.000" TL'dır. "75.350.000.000" TL'lik maliyete ek olarak, yukarıda belirtilen
A, C ve D faaliyetlerinin Kritik Yol'u toplam olarak "3" gün kısaltması halinde, "W13"
hücresinden de görüleceği üzere "6.200.000.000" TL'lik bir ek maliyete daha katlanılması
gerektiği görülecektir.
Tablo-13'e dikkat edilirse kritik yolun "22" günden "19" güne indirilmesi için projede
toplam olarak "4" günlük bir kısaltma yapılması gerektiği görülmektedir. Bu kısaltmanın
üç günlük bölümü, daha önce belirlenen 1-2-4-7-8-9 kritik yörüngesi üzerinde en düşük
maliyetli olan "A" ve "C" faliyetlerinde yapılmıştır. Ancak Kritik Yol süresinin kısaltılması,
toplam projenin "19" güne indirilmesini sağlayamamış ve 1-2-5-8-9 yolu kritik hale
gelerek süre "20" gün olmuştur. Bu nedenle yukarıda kurulan hızlandırma modeli, bu
ikinci Kritik Yol üzerinde en düşük maliyetle kısalabilecek "D" faaliyetini "1" gün kısaltarak
her iki Kritik Yol'un "19" gün olmasını sağlamıştır. Bu durumu Şekil - 6.4.2.10'da görmek
mümkündür.
Tablo-13'te hangi faaliyetlerin kısaltılacağı ve toplam olarak katlanılacak ek maliyetler

belirlenmiş olmasına karşın ilk çözüm tablosunda bulunan "Kritik Yörünge"'nin, kısaltma
işleminden sonra değişebileceği düşüncesiyle "19" günlük proje süresi esas alınarak yeni
"Kritik Yörünge"'nin (veya yörüngelerin) belirlenmesi gerekmektedir. Bu aşamada Kritik
Yörüngenin bulunuşuna ilişkin olarak yapılacak işlemler, daha önce yapılan işlemlerin
aynısıdır. Bu işlemler proje süresinin bilinmesinden sonra üç aşamada gerçekleştirilir.
232
6.4.2.1.2.2 EGT Anlarının Bulunması
Kritik Yörüngenin bulunması için Tablo-13'te verilen tablonun "W10" hücresinde ilave bir
formül yazmak gerekmektedir. Bu formül EGT anlarının toplam değerini hesaplamak
amacıyla yazılmıştır. Bu formülü içeren tablo, Tablo-14'te verilmiştir. EGT anlarının
toplam değerinin hesaplandığı W10 hücresi,
Kritik Yörüngenin bulunuşuna ilişkin daha önce verilen bilgileri dikkate alarak ve "19"
günlük Kritik Yol Süresi esas alınarak her düğüm için hesaplanacak EGT sürelerinin
bulunuşuna ilişkin Çözücü Parametreleri (Solver Parameters) tablosu Tablo-15'te
verilmiştir.
Tablo-15 incelenirse bu tablonun, Tablo-6'nın aynısı olduğu görülecektir. Bu nedenle

Tablo-15'te yer alan amaç alanı, değişen hücreler ve kısıtlar alanına yazılan ifadelerin
daha iyi anlaşılabilmesi için Tablo-6'ya ilişkin açıklamaların gözden geçirilmesi yararlı
olacaktır. Bu tabloda "çöz" komutu verildikten sonra bulunan EGT anları Tablo-16'da
verilmiştir. Bu tablo dikkate alındığında, düğümlere ilişkin EGT anlarının "B10:J10"
alanında bulunduğu görülecektir.
Tablo-15 EGT Anlarının Bulunuşuna İlişkin Çözücü Parametreleri Tablosu
233
6.4.2.1.2.3 EEB Anlarının Bulunması
Kritik Yörüngenin bulunması için düğümlerde yer alacak EEB anlarının bulunması için
Tablo-16'da dört değişiklik yapılması gerekmektedir. İlk değişiklik B11:J11 alanında olup
bu hücrelere rastgele sayılar yazılacaktır. İkinci değişiklik ise bu EEB anlarını temsil
edecek bu değerlerin toplamı W11 hücresinde bulunacaktır. Bu hücre;
Üçüncü değişiklik; Q12 hücresine Q12=J12 şeklinde yazılan formüldür.
Son değişiklik ise; L14:L24 alanına yazılan formül yardımıyla hesaplanan değerlerdir. Bu
alanın ilk hücresi,
Bu formül; L15:L24 hücrelerine kopyalanarak diğer hücrelere ilişkin değerler bulunur.
Yapılan değişikliklerin daha iyi anlaşılabilmesi için yukarıda ele alınan Kritik Yörüngenin
bulunuşu aşamasına bakmak yararlı olacaktır (Tablo-17). Tablo-17 esas alınarak "Çözücü
Parametreleri" tablosuna Tablo-18'de verilen bilgiler girildikten sonra "çöz" komutu
verilerek EEB anları, Tablo-19'da verilen tablodaki değerlere ulaşılır. "Çözücü
Parametreleri" tablosunda yer alan alanlara girilen adres ve kısıtlar için, Tablo-9'da
verilen "Çözücü Tablosu"'nda hesaplanan EEB anlarının bulunuşu aşamasında yapılan
tanım ve açıklamalara bakılması yararlı olacaktır.
234
Tablo-17 EEB Anlarının Bulunması İçin Yapılan Değişiklikler
Tablo-18 EEB Anlarının Bulunuşuna İlişkin Çözücü Parametreleri İletişim Kutusu
6.4.2.1.2.4 Kritik Yol Süresinin Bulunması
235
Tablo-19 yakından incelendiğinde; düğümlerdeki EEB ve EGT sürelerinin ve faaliyetlerin
eşitliğinden Kritik Yörüngenin 1-2-4-5-7-8-9 numaralı düğümlerden geçtiği ve
A,C,D,E,I,J,K faaliyetlerinden oluştuğu görülecektir. Tablo-19'daki bilgileri dikkate alarak
hızlandırılmış projeye ilişkin şebeke akış diyagramı Şekil-3'te verilmiştir.
Şekil-3 Hızlandırma Süreci Sonunda Bulunan EEB ve EGT Süreleri Dikkate Alınarak
Çizilen Şebeke Diyagramı
Tablo-19 EEB Anlarının Belirlenmesine İlişkin Çözüm Tablosu
236
6.4.3 Çözümün Yorumlanması
Hoşseda Konser Organizatörü; Ufuk Çizgisi Rock Grubu'na ilişkin konser organizasyonu
için Tablo-1'de öncelik sıraları verilen faaliyetlere ilişkin şebeke diyagramı Şekil-1'de
verilmiştir. Konser organizasyonu projesine ilişkin verileri dikkate alarak excel çözüm
tablosu Tablo-2'de verilmiştir. Daha sonra her düğüme gelen ve düğümden ayrılan
faaliyetlere ilişkin EGT anları ve EEB anları çeşitli işlemler sonucunda Tablo-10'da
bulunmuştur. Tablo-10 dikkate alınarak konser projesine ilişkin PERT/CPM şebekesi Şekil-
2'de çizilmiştir.
Bu şekil yakından incelendiğinde düğümlerde bulunan EEB ve EGT anlarının ve Tablo-

10'da hesaplanan faaliyetlerin eşitliği dikkate alınarak Kritik Yörüngenin 1-2-4-7-8-9
düğümlerden geçen A-C-I-J-K faaliyetlerinden oluştuğu bulunmuştur. Yine bu tabloda
Kritik Yol Süresi "22" gün olarak bulunmuştur.
Bu projenin maliyeti problemin verilerinden görüleceği üzere 75.350.000.000 TL'dir. Oysa

hatırlanacağı üzere bu konserin gerçekleştirilmesine ilişkin mevcut süre "19" gün olarak
verilmiştir. Bu düşünceyi esas alarak faaliyet sürelerinin kısaltılmasına ilişkin excel modeli
Tablo-11'de verilmiştir. Kurulan modelin işletilmesi sonucunda proje "19" güne
indirilmiştir.
Kritik Yol süresinin "19" güne indirilmesi için A faaliyetinde "1", C faaliyetinde "2" ve D
faaliyetinde "1" günlük kısaltma yapılması gerekmekte ve bu kısaltma için 6.200.000.000
TL ek maliyete katlanılması gerektiği bulunmuştur.
"19" günlük proje süresi dikkate alınarak yeniden EEB ve EGT anları yeniden
hesaplanarak Tablo-19 elde edilir. Bu tablo ve "19" günlük süresi esas alınarak projeye
ilişkin şebeke diyagramı Şekil-3'te çizilmiştir.
Şekil-3 Hızlandırma Süreci Sonunda Bulunan EEB ve EGT Süreleri Dikkate Alınarak Çizilen
Şebeke Diyagramı
Bu diyagramda iki adet Kritik Yörünge olduğu görülmektedir:
237
Bu projenin maliyeti (75.350+6.200=81.550) 81.550.000.000 TL olarak bulunmuştur.
6.4.4 PERT/CPM Problemleri

• Problem 1 : Evkent A.Ş.

• Problem 2 : Pegasus Turizm Ltd.Şti.
• Problem 3 : Derya Yat San. Tic.
• Problem 4 : H & R İnsan Kaynakları ve Danışmanlık
Ltd.Şti.
• Problem 5 : Jetair
• Problem 6 : Vitamin Gıda Ürünleri Paz. Ltd. Şti.
• Problem 7 : Ahmet Yesevi Üniversitesi
• Problem 8 : Ateş Zincir San. ve Tic. A.Ş.
• Problem 9 : Lamda Mühendislik Hiz. Ltd.Şti.
• Problem 10 : Koza Triko
6.4.4.1 Problem 1: Evkent A.Ş.

Evkent A.Ş., inşaat sektöründe faaliyet gösteren bir kuruluştur. Şirket yöneticileri,
yapımını üstlendikleri bir site inşaatına yakın bir yere şantiye binası yapmak istemektedir.
Şantiyenin yakınına elektrik jeneratörü ve yeterli büyüklükte bir su tankı da kurmak
istemektedirler. Faaliyet tanımları, önceliği ve süreleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
238
(Kaynak: Management Science,3rd Edition, Sang M. Lee and others, Allyn and Bacon, Needham Heights, 1990, s.330
-Uyarlama-)
6.4.4.2 Problem 2: Pegasus Turizm Ltd.Şti.

Pegasus Turizm Ltd.Şti., bir proje ihalesine girmiş ve ihaleyi kazanmıştır. Söz konusu
projeye ilişkin faaliyetler dizisi, süreleri ve maliyetleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
(Kaynak: Yöneylem Araştırması, 7.baskı, Ahmet Öztürk, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001,s.321-Uyarlama-)
6.4.4.3 Problem 3: Derya Yat San. Tic.
239
Derya Yat San. Tic. Ltd. Şti. kendisine teklif edilen bir projeyle ilgili bilgileri aşağıdaki gibi
tablolaştırmıştır. Buna göre,
(Kaynak: Management Science,3rd Edition, Sang M. Lee and others, Allyn and Bacon, Needham Heights, 1990, s.334
-Uyarlama-)
6.4.4.4 Problem 4: H & R İnsan Kaynakları ve Danışmanlık

Ltd.Şti.
Dr. Meltem ÇELİK, H & R İnsan Kaynakları ve Danışmanlık Ltd.Şti.'nin yöneticiliğini
yapmaktadır. Dr. ÇELİK, müşterilerinin isteği üzerine, 'iş arama süreci'ne ilişkin bir
program hazırlamaktadır. Söz konusu program, cv hazırlama, mektup yazma, randevu
alma, endüstri ve firmaları araştırma... gibi bazı aktiviteleri kapsamaktadır. Tüm
aktiviteleri ve muhtemel süreleri içeren tablo aşağıda verilmiştir.
240
(Kaynak: Quantitative Analysis for Management, 3rd Edition, Barry Render and Ralph M. Stair,Jr., Allyn and Bacon,
Needham Heights,1988, ss.677-678 -Uyarlama)
6.4.4.5 Problem 5: Jetair

Jetair uçak şirketinin yöneticileri yeni bir yatırım için aşağıdaki verileri tablolaştırmışlardır.
241
(Kaynak: Yöneylem Araştırması, 7.baskı, Ahmet Öztürk, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001,s.320-Uyarlama-)
6.4.4.6 Problem 6: Vitamin Gıda Ürünleri Paz. Ltd. Şti.

Vitamin Gıda Ürünleri Paz. Ltd. Şti., verileri aşağıda tablolaştırılan bir projeye ilişkin teklif
vermek istemektedir.
242
(Kaynak: Sayısal Yöntemler,Cilt 1,Fahri M. Ünsal ve diğerleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2000,s.231-Uyarlama-)
6.4.4.7 Problem 7: Ahmet Yesevi Üniversitesi

Ahmet Yesevi Üniversitesi, bir koro oluşturup yıl sonu mezuniyet etkinlikleri çerçevesinde
bir konser verdirmek istemektedir. Sözkonusu konserle ilgili faaliyetler aşağıda
listelenmiştir.
(Kaynak: Yöneylem Araştırması,6.basımdan çeviri,Hamdy A. TAHA,Çev:Ş.Alp Baray ve Şakir Esnaf, Literatür Yayınları,
İstanbul, 2000, ss.263-264 -Uyarlama-)
243
6.4.4.8 Problem 8: Ateş Zincir San. ve Tic. A.Ş.
Ateş Zincir San. ve Tic. A.Ş. demir-çelik sektöründe çalışan saygın bir kuruluştur. Şirket,
ciddi ve tutarlı çalışmaları sayesinde sektörde kendini kabul ettirmiş ve pazar payını bir
kat daha artırmıştır. Mevcut fabrikası yoğun talepleri karşılayamaz duruma gelmiştir. Bu
nedenle yeni bir fabrika kurma kararı alan firma, bunun için, aşağıdaki aşamaları ve olası
süreleri tesbit etmiştir.
6.4.4.9 Problem 9: Lamda Mühendislik Hiz. Ltd.Şti.

Lamda Mühendislik Hiz. Ltd.Şti. elektrik mühendisliği alanında faaliyet göstermektedir.
Bir otel tesisatı projesi için aşağıdaki veriler toplanmış ve tablolaştırılmıştır.
244
(Kaynak: Sayısal Yöntemler,Cilt 1,Fahri M. Ünsal ve diğerleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2000,ss.231-232-Uyarlama-)
6.4.4.10 Problem 10: Koza Triko

Triko sektöründe önemli bir pazar payına sahip olan Koza Triko, önümüzdeki sezon için
yüklü miktarda sipariş almıştır. Söz konusu sipariş için faaliyetler, süreleri ve maliyetleri
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
245

Yaklaşık altı yüz yıllık bir tarihi olan Pembebağlar Kasabası, Dörtkardeşler Çayı'nın ikiye
böldüğü seksen üç bin nüfuslu küçük bir ilçedir. Bölgenin en önemli ürünleri,
Dörtkardeşler Çayı'nın taşıdığı kilden üretilen çömlek ürünleri, kadın el sanatları ürünleri
ve yöreye has üzümlerden yapılan şaraplardır. Dörtkardeşler Çayı, ilçede yer alan tarihî
Hanköy Kervansaray Harabeleri ve bağların bulunduğu bölge ile ilçe merkezini birbirinden
ayırmaktadır. Bu iki bölge birbirine yüz yıllık tarihi olan ahşap bir köprü ile
bağlanmaktadır. Köprü oldukça dar ve taşıma kapasitesi oldukça sınırlıdır. Bu nedenle
motorlu araçlar yaklaşık onsekiz kilometre ötedeki Demirköprü köprüsünden karşı yakaya
geçmek zorunda kalmaktadır.
Yörenin en büyük şenliği olan Pembebağlar Bağbozumu ve şarap şenlikleri yeni sona
ermiştir. Şenlikler, yöre ekonomisine yılda ortalama olarak 80-120 milyarlık bir katkı
sağlamaktadır. Son yıllarda şenliklere gelen turist sayısı düşmekte bu nedenle şenlik
kutlamaları hayli sönük geçmekte ve bu durumun sonucu olarak katkı giderek
azalmaktadır. Tarihî Hanköy Kervansaray, şarap mahzenleri ve çömlek atölyelerinin
bulunduğu bölge ile şenliklerin düzenlendiği ve mağazaların bulunduğu ilçe merkezi, çayın
farklı taraflarında olması nedeniyle ilçeye gelen turistlerin motorlu taşıtlarla tüm yöreyi
gezmeleri ve alışveriş yapmaları imkânsız hale gelmekte bu nedenle yöre şenlikleri, tur
organizatörlerinin programlarından çıkarılmaktadır.
Gelecek yıl şenliklerin ellinci yılı kutlanacaktır. Yukarıda belirtilen durumu dikkate alan
belediye başkanı Mahmut Sertaş, belediye meclisini toplayarak ilçe merkezi ile bağların
arasından akan Dörtkardeşler Çayı'nın üzerindeki yüz yıllık ahşap köprünün güvenli ve
yeterli olmaması nedeniyle yıkılarak yerine yenisinin yapılması konusunda meclis kararı
alır. Bu durum, ilçede bu tür işleri yapan Pembebağlar İnşaat Şirketi Müdürü Ayhan
Sözbir'e iletilir. Ayhan bey bir ön araştırma yapmak için bir haftalık süre ister. Eski ahşap
köprü genişliği 80-140 metre arasında değişen çayın en dar bölgesine yapılmıştır. Ayhan
bey eski köprünün yıkılma süresinin yaklaşık 28-30 gün alacağını ve bu köprünün
yıkılması halinde yeni köprünün yapım süresi boyunca iki yaka arasındaki trafiğin
aksayacağını bu durumun hem projeyi yürüten ekibi hem de ilçe halkını büyük sıkıntıya
sokacağını belirler. Yine yeni yapılacak köprünün müsait olan ikinci bir noktaya
yapılmasının, köprü yapım süresini en çok 5-6 gün uzatabileceğini ve maliyete ufak bir
ilave yapılmasına neden olacağını belirler. Ayhan bey bu durumu başkana iletir. Başkan
durumu meclisi olağanüstü toplantıya çağırarak görüşür. Toplantı sonunda Ayhan Beyin
son önerisini de içeren yeni bir proje hazırlayarak kendilerine takdim etmesini isterler.
Ellinci yıl şenliklerine 337 gün vardır. Ayhan bey hemen işe girişir ve köprü inşaat
projesini hazırlar. Yapılan ilk projeye göre köprü yapım projesine ilişkin olarak toplam
inşaat süresi 416 gün olarak belirlenmiştir. Oysa ellinci yıl şenliklerine 332 gün olup
Başkan bu köprü projesinin en geç şenliklerden bir hafta önce tamamlanmasını
istemektedir. Bu durum İnşaat Şirketi tarafından iki gün içinde tekrar gözden geçirilerek
yeni yapılacak çelik konstrüksiyon köprünün yapım projesine ilişkin faaliyetleri,
faaliyetlerin öncelik sıralarını, faaliyetlerin normal ve hızlı sürelerini (gün olarak),
246
faaliyetlerin normal ve hızlandırılmış maliyetlerini belirler. Ayhan Bey tüm ekibi
toplayarak köprünün yapım süresini nasıl kısaltabileceklerini ve bu kısaltma için
katlanılması gereken ilave maliyeti hesaplamaya çalışır. Tahmini olarak köprü yapım
projesinin 323 güne indirilebilmesi için hangi faaliyetlerin kısaltılabileceğini ve bu
faaliyetlerin hızlandırılması için katlanılacak maliyetleri belirleyerek başkana sunar.
İletilen bilgilere göre köprünün 323 günde inşaa edilebilmesi için ilave olarak katlanılması
gereken maliyet yaklaşık ………………… TL'dir. İlçe belediye meclisi, toplanarak son öneriyi
dikkate alır; ancak köprünün tamamlanması açısından gecikilen her gün festivalin
gecikmesine, sonuç olarak ilçenin gelir kaybına neden olacağı düşüncesiyle bir tazminat
konmasını ister. Sonunda Pembebağlar İnşaat şirketi ile yapılan anlaşma sonunda
şirketin, 323 gün sonunda gecikilen her gün için ilçe belediyesine, 500.000.000 TL
tazminat ödenmesi koşulu anlaşmaya konur. Bu koşulun kabul edilmesinden sonra İhale
belediye meclisinin kararı ile Pembebağlar Şirketi'ne verilir.
247
6.4.5.1 Vaka Uygulamasının Sorusu
248
Bölüm Özeti
Bu bölümde,
•Şebeke modelleri,
En Kısa Yol Modelleri,
Maksimum Akış Modelleri,
Minimum Maliyetli Akış Modelleri,
PERT/CPM Modelleri
olmak üzere 4 ayrı başlık halinde incelendi ve her başlığa
ait problemlerle ilgili genel bilgiler,
• Hangi tip problemler için ne tip model seçmemiz gerektiğinin temel mantığı,
• Çözüm modelleri (örnek problemler eşliğinde),
• Şebeke problemlerinin Solver'daki çözüm süreci
ile ilgili konular anlatıldı.
"Yöneylem Araştırması Uygulamaları"

dersinin sonuna gelmiş bulunmaktayız. Bu
çalışmamızın tüm öğrencilerimize faydalı
olması dileğiyle...
Sınavlarınızda başarılar...
Prof. Dr. Öner ESEN
249

Yoneylem Arastirmasi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yoneylem Arastirmasi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DERSE GİRİŞ

Proje Yönetimi adı altında verilecek bu derste, bilgisayar desteğinde Yöneylem

Bu derste, günümüze kadar geliştirilmiş birçok YA/YB çözüm modellerinin tablolama

Bu derste ele alınacak güncel projeler, Yöneylem

Bu dersin temel amacı; öğrenciye, karşılaşılan işletme

BÖLÜM 1 - YA/YB'nin TARİHSEL GELİŞİMİ

Bu bölümde, insanoğlunun karşılaştığı problemleri çözme

1.1.1 Venedikli Gemi Yapımcıları

On beşinci yüzyılda, Venedikli gemi yapımcıları bir

1776 yılında Adam Smith, bir üretim sürecinin

Ünlü İngiliz matematikçisi ve mekanikçisi Charles

On dokuzuncu yüzyılın sonlarında, Amerikalı mühendis Frederick Taylor, üretim

1.1.2 İlk Matematiksel Model

1914 yılında İngiliz Frederick W. Lanchester, silah ve

1915 yılında Ford W. Harris, envanter kontrol modellerinin geliştirilmesine katkıda

Danimarkalı Matematikçi A.K. Erlang ise, günümüzde kullandığımız "Bekleme Hattı

1930 yılında ise Horace C. Levinson, işletme problemlerinin çözümünde karmaşık

1.1.3 Yöneylem Araştırması

1930'ların sonunda İngilizler, radarların etkin kullanımını

1.1.4 YA/YB nin A.B.D.’deki Gelişimi

Bu gelişmenin en önemli göstergeleri, 1950 yılında

YA/YB Amerika ve İngiltere'de 1950'lerde kurumsallaştı.

1.1.6 YA/YB ve Bilgisayarlar

1. George Dantzig tarafından geliştirilen Doğrusal Programlama çözüm tekniklerinin

Bazı gerçek dünya problemlerinin YA teknikleri yardımıyla çözülebilmesi için karmaşık

Yukarıdaki satırlardan izleneceği üzere, günümüze kadar işletmelerin karşılaştığı

Bu nedenle bu gereksinime cevap vermek amacıyla, problemlerin esnek yapılarını dikkate

1.1.7 İşletme Problemlerinin

Newfoundland Energy Limited, çeşitli karışımlar oluşturmak amacıyla satın alacağı

Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere, geçmiş yıllarda işletmeler genellikle doğrusal

BÖLÜM 2 - PROBLEM ÇÖZÜM SÜRECİ

2.1 Problem Çözmenin Aşamaları

! Aşamalar ile ilgili bilgi almak için başlıklara tıklayınız.

Gözlem ve Bilgi Toplama

Problem çözmenin ilk aşaması, probleme ilişkin tüm

Probleme bir çözüm bulmadan önce, problemin tam bir

Bu aşama, geliştirilen, test edilen ve çözüm denemesi yapılan modelin uygulamaya

• Problem çözme süreciyle ilgili genel bilgiler,

Bu bölümde özellikle Solver Fonksiyonu'nun kullanımı, açık ve ayrıntılı bir biçimde

3.1 Doğrusal Programlamanın Tarihi Evrimi

Bu iki gelişme, Doğrusal Programlama modellerinin kullanımını isteklendirmiştir.

*Winston Wayne L., Albright S. Christian a.g.e. s.,26

3.1.1 Simpleks Çözüm Algoritmasının Geliştirilmesi

Bu yöntem, bazı küçük düzeltmelerle günümüzde de doğrusal programlama modellerinin

Yakın tarihlerde büyük Doğrusal Programlama problemlerine çözüm üretmek üzere,

• EvMob Marangoz Atölyesi

3.2.1 EvMob Marangoz Atölyesi (Dp1)

Masa ve sandalye üretiminde yararlanılan torna, tesviye, montaj ve cila bölümlerinin

Probleme ilişkin amaç denklemi ve kısıtlayıcı koşullar, aşağıdaki şekilde yazılabilir;

3.2.1.1.1 Modelin Analizi

Hedef elde edilecek kârı ençoklamaktır (maksimize etmektir).

Ancak burada x1 ve x2 değişkenlerine istediğimiz kadar büyük değerler veremeyiz. Zira,

3.2.1.1.2 Problemin Excel'de Modellenmesi

Tablo-2 EvMob Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

3.2.1.1.4 Üretim Değerleri

Tablo-3 EvMob Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

3.2.1.1.5 Kullanılan Kaynaklar

Tablo-3 EvMob Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

3.2.1.1.6 Elde Edilecek Kâr Değeri

Tablo-3 EvMob Problemi'ne İlişkin Excel Çözüm Modeli

3.2.1.2 Solver Çözümü

3.2.1.2.1 Verilerin Girilmesi

• Hedef Hücre (Set Target Cell)