MALİYET

TEORİSİ
 2
Maliyet fonksiyonunun biçimi, üretim fonksiyonunun biçimine

bağlıdır. Bir an için reçel üreticisinin, bir birim kavanoz ve bir

birim meyve toplayıcısı ile bir birim çıktı elde ettiği sabit

katsayılı bir üretim tekniğine sahip olduğunu varsayalım. Yani

K ve L arasında ikame yoktur. Bu üretim fonksiyonu Şekil

4.1’de gösterilmiştir.

Girişimci bir birimlik ürün (reçel) elde edebilmek için, hem

kavanoz üretimi (sermaye malı) hem de meyve toplanmasına

(işgücü) ödeme yapmak zorundadır. Bir birimlik reçel elde

etmek için girdilere yapacağı ödemeleri nasıl minimize

edebilir?
 3
Şekil 4.1. Sabit Katsayılı Üretim Fonksiyonu ve
Kayıtsızlık Eğrileri

K Eşürün
Eğrisi

3 3 birim reçel

2 2 birim reçel

1 1 birim
reçel

0 1 2 3 L
 4

Bir birim kavanoz yapımının fırsat maliyetinin 38 $ ve 5 saatlik

bir çalışma karşılığı olarak da meyve toplayıcısına 20 $ ödeme

yaptığını varsayalım. Girişimcinin reçeli en düşük maliyetle

üretmesinin yolu, birini kavanoz yapımında, diğerini de meyve

toplayıcılığında istihdam etmek ve 20 $’dan toplam 40 $

ödeme yapmasıdır. Şekil 4.2 bu durumu göstermektedir.

Üretim fonksiyonu sabit katsayılı olduğunu dikkate alırsak, 1

birim reçel üretmenin maliyeti 40 $ ise, 2 birim üretmenin

2x40=80 $, X birim üretmenin de X.40 $ olduğunu

söyleyebiliriz.
 5
Şekil 4.2. Sabit Katsayılı Üretim Fonksiyonu ve
Toplam Maliyet Eğrisi

Toplam
Maliyet

400 •

120 •
40 •
0 1 2 10 Reçel
Miktarı
 6

Maliyet fonksiyonu,
fonksiyonu belirli bir üretim düzeyini gerçekleş-

tirmenin en ucuz ya da en etkin yolunu tanımlayan maliyet-

çıktı ilişkisidir. Dolayısıyla girişimcinin kârını maksimize

etmeye ve belirli bir üretim düzeyini en az maliyetle elde

etmeye çalıştığını varsayıyoruz.

En düşük maliyet seçeneği, etkinlik olarak tanımlanmaktadır.

Bu anlamda maliyet eğrisi, her bir üretim düzeyine karşılık

gelen etkin noktaların geometrik yeridir. Girişimci, veri bir

üretim düzeyi için en düşük maliyeti gerçekleştireceği girdi

bileşiminin arayışı içinde olacaktır.

 7
Sabit katsayılı üretim fonksiyonu örneğinde reçel yapımcısı

girişimci için böyle bir arayış, tek üretim olanağı nedeniyle söz

konusu değildir. Girdiler arasında ikame yoktur, yani ikame

esnekliği sıfırdır. Girişimci girdiler arasında ikamenin olabildiği

bir üretim fonksiyonuyla çalışırsa, en düşük maliyetli girdi

bileşimini belirlemeye çalışacaktır.

Veri bir çıktı düzeyini en düşük maliyetle üretebilmeye olanak

sağlayan girdi karmasına, optimal girdi bileşimi diyoruz.

Optimal girdi bileşimin belirlenmesi, girişimcinin ne kadar bir

girdi karması ayarlama zamanına sahip olduğuna bağlıdır.

 8

Optimal girdi bileşimini belirlemede girişimcinin sahip olduğu

zamanın uzunluğu önemli olduğundan, maliyet fonksiyonlarını

kısa ve uzun dönem ayrımı çerçevesinde inceleyeceğiz.

Uzun dönemde tüm girdiler değiştirilebildiğinden, uzun dönem

maliyet fonksiyonuna bu açıda bakacağız.

Kısa dönemde ise girdilerden biri (işgücü) değişkendir.

 9

Reçel üreticisi girişimcinin karşısında belirli bir üretim düzeyini

gerçekleştirebilmek için sonsuz sayıda üretim tekniği

kullanabileceği bir teknoloji olanakları eğrisi olduğunu

varsayalım. Bu durum Şekil 4.3’de gösterilmiştir. Örneğin 3

birim sermaye, 9 birim işgücü kullanarak 7 birim çıktı elde

edebileceği gibi, aynı çıktıyı 2 birim sermaye, 11 birim işgücü

kullanarak da üretebilir. Girişimciyi asıl ilgilendiren konu,

hangi üretim tekniğini kullanırsa, 7 birim ürünü en düşük

maliyetle elde edebileceğidir. Bu arayışın yanıtı, girdilerin

göreli fiyatlarıdır.
 10

Şekil 4.3. Dışbükey Eşürün Eğrileri ve Maliyetler

K K

23 birim reçel 20• A

-1 E
D z+1z
12 birim reçel C
3 z 10 z
2 z 7 birim reçel 400
B
z
9 11 L 10 20 L

(a) ( b)
 11
Şekil 4.3b’yi dikkate alalım. 400 ile gösterilen AB doğrusunun

üzerindeki tüm noktalarda girişimci hangi üretim tekniğini

seçerse seçsin, 400 birimlik bir harcama yapacaktır (maliyet

üstlenecektir). Dolayısıyla bu doğruyu, rK+wL=400 denklemiyle

gösterebiliriz. Burada r, sermayenin birim fiyatı yani faiz oranı;

w, işgücünün birim fiyatı yani ücret oranıdır. AB doğrusuna

eşmaliyet doğrusu adını veriyoruz. Eşmaliyet doğrusu,

girişimcinin sahip olduğu belirli miktar parayla oluşturabileceği

değişik girdi bileşimlerini gösterir. Bu doğrunun eğimini iki

şekilde belirleyebiliriz.
 12

Geometrik olarak AB doğrusunun tanjantı, eğimi verecektir.

Buna göre, karşı dik kenarın komşu dik kenara oranını belirleriz

(Şekil 4.4).

İkinci yöntemde eşmaliyet doğrusunun denkleminden hareket

ederiz.

TC = rK + wL
TC w
rK = TC − wL → K= − L
r r
dK w
=−
dL r
 13
Şekil 4.4. Eşmaliyet Doğrusunun Eğiminin
Belirlenmesi

K
TC r w
tan α = =
TC w r
TC
K1 = z
r
TC=400

a
z
0 TC L
L1 =
w
 14

Eşmaliyet doğrusunun eğimi, göreli girdi fiyatlarını ya da göreli

girdi maliyetini gösterir. Örneğin Şekil 4.3b’de AB doğrusunun

eğimi -1’dir. Yani sermaye ve işgücü girdileri eş-ölçüde göreli

maliyete sahiptir. Girişimci 20 birim yerine 19 birim sermaye

(bu örnekte reçel kavanozu) kullanımına geçerse (A’dan D’ye)

20 $ kazancı olur. Ancak işgücü girdisini 1 birim artırırsa, 20 $

harcama yapacağından, AB eşmaliyet doğrusunun üzerindeki E

noktasına geçiş yapmış olur.

 15

Veri bir üretim düzeyini en düşük maliyetle gerçekleştirmek

için, veri üretim düzeyini gösteren eşürün eğrisine teğet olan

orijine en yakın eşmaliyet doğrusunu seçmelidir. Bunu Şekil

4.5’i kullanarak açıklayalım. Şekilde dört farklı üretim düzeyi

(eş ürün eğrisi) ve harcama düzeyi (eşmaliyet doğrusu)

dikkate alınmıştır. Örneğin 25 birim çıktı elde edebilmek için

gereken en düşük maliyet düzeyini belirlemeye çalışalım.

 16

25 birim ürünü, 100 birim harcamayla elde edemeyiz. 700

birim harcama ile (α ve β noktaları) ya da 600 birim harcama

ile (ε ve λ noktaları) elde etmek olanaklıdır. Ancak bunların her

ikisi de en düşük maliyet düzeyleri değildir. 500 birim harcama

düzeyini gösteren eşmaliyet eğrisi, en düşük harcama düzeyini

göstermektedir.
 17
Şekil 4.5. Çıktı Genişleme Çizgisi

za

Çıktı Genişleme Çizgisi

B ez
zt
z
f 50 birim çıktı
5 z 36 birim çıktı
y 600
1 z l 700
β
500 z
z 25 birim çıktı
100 15 birim çıktı
0 4 20 A L
 18

Optimal girdi kullanım düzeyi, eşmaliyet eğrisinin eşürün

eğrisine teğet olduğu noktada belirlenmektedir. Yukarıdaki

şekilden, optimal girdi kullanımının 5 birim sermaye, 20 birim

işgücü bileşimi olduğu görülüyor.

Şimdi optimal girdi bileşimini matematiksel olarak görelim.

Bunun için üretim düzeyi veriyken, harcama düzeyini

(eşmaliyet fonksiyonunu) minimize etmeye çalışacağız.

Aşağıda Lagrange fonksiyonu kurulmuş, birinci sıra koşullar

elde edilerek, optimal girdi kullanım kuralı elde edilmiştir.

 19

3( K , L) = ( rK + wL ) + λ ⎡⎣U 0 − U ( K , L)⎤⎦

∂3 ∂U ∂U
= r−λ =0 → r=λ
∂K ∂K ∂K w MPL
= = MRTS KL
∂3 ∂U ∂U r MPK
= w−λ =0 → w=λ
∂L ∂L ∂L

∂3
= U 0 − U ( K , L) = 0
∂λ
 20
Şimdi ekonominin tümünde tam rekabetçi piyasa varsayımı
altında, örneğin yurt dışından büyük miktarda bir sermaye girişi
gerçekleşirse, bozulan optimal dengenin nasıl işleyeceğine
bakalım. Büyük miktarda sermaye gelişi faiz oranlarını düşürür,

dolayısıyla göreli girdi fiyatları (w/r) artar. Böyle bir durumda

girişimci açısından hem ikame hem de gelir etkisi oluşur.

Girişimci, göreli olarak pahalılaşan işgücü yerine sermaye
ikame ederek, aynı üretim düzeyini bir öncekinden daha düşük
harcama ile gerçekleştirebilir. Şekil 4.6’dan da değişimi
görebiliriz.

⎛w⎞ w MPL ⎛K⎞ ⎛ MPL ⎞ w MPL

r ⎜r⎟ > ⎜ L⎟ ⎜ ⎟ =
⎝ ⎠ r MPK ⎝ ⎠ ⎝ MPK ⎠ r MPK
 21
Şekil 4.6. Dışsal Şokların Firma Dengesine Etkisi

A’’

A’

A
K2 z

K1 z
U0

0 L1 L2 B’ B L
 22

Yukarıda veri üretim düzeyini elde etmek için en düşük maliyet

düzeyini veren girdi bileşiminin nasıl belirlendiğini gördük.

Eğer her bir üretim düzeyine karşılık gelen en düşük maliyet

düzeylerini koordinat eksenine işaretlersek, uzun dönem

maliyet fonksiyonunun grafiğini elde ederiz. Bu eğri maliyet-

çıktı uzayında, üretim genişleme çizgisinin bir başka

görüntüsüdür (Şekil 4.7).

 23
Şekil 4.7. Toplam Maliyet Eğrisi

Toplam
Maliyet
t
700 z

500 z f

100 zy

15 25 50 q
 24
Bir üretici kısa dönemde çalışıyorsa, üretim girdilerinden en

azından biri sabit olduğundan, uzun dönemdeki gibi girdileri

optimal bileşime ayarlama esnekliğine sahip değildir. Böyle bir

durumda üretici, değişken girdiyi, istenilen üretim düzeyini

gerçekleştirebilecek olan en az düzeyde ayarlayarak optimal

girdi bileşimini belirler. Bunu Şekil 4.8 yardımıyla görebiliriz.

Burada işgücü değişken, sermaye sabit girdilerdir. Bu nedenle

üretimde kullanılan sermaye miktarı CC′ yatay eğrisiyle

belirtilmiştir.
 25
Şekil 4.8. Kısa Dönemde Optimal Üretici
Davranışı

K
B
B’

A
A’

a b c d
K =C z z z z C′
z 400
b’ 300
z
a’ 200
100

0 A’ A B’ B L
 26

Örneğin 100 birimlik üretim yapabilmek için kısa dönemde

kullanılacak optimal girdi bileşimi a noktasıdır. Bu noktada

eşmaliyet ve eşürün eğrilerinin teğet olmadıklarına dikkat

ediniz. Yani uzun dönemdeki optimal girdi bileşimi denge

koşulu yerine gelmemektedir. Eğer üretici uzun dönemde

çalışıyor olsaydı, a’ noktasına karşılık gelen girdi bileşimini

kullanabilecekti.
 27

Bu durumda her iki girdi de değişkendir ve optimal girdi

bileşim koşulu da yerine gelmektedir. Kısa dönem maliyeti

genellikle uzun dönem maliyetinden yüksektir. Bu şekildeki

üretici için kısa dönem maliyet fonksiyonu, her bir üretim

düzeyi için katlanılan a, b, c ve d maliyet düzeyleri ile

belirlenir.
 28

Belirli bir miktar ürün elde etmek için girdilerin oranı

tanımlanmışsa (sabitse), buna Leontief üretim fonksiyonu

diyoruz. Örneğin 1 birim çıktı elde etmek için 1 birim sermaye

ve 6 birim işgücü kullandığımızı varsayalım. Yani sermaye ve

işgücü 1/6 oranında kullanılmalıdır. Bu ifadeyi matematik

biçimiyle şöyle yazabiliriz:

1
Q = min(1 Sermaye , İşgücü)
6
 29
Şekil 4.8. Leontief Tipi Üretim Süreci

E
3 z 3 Birim Çıktı
Dz
C
2 z 2 Birim Çıktı
A
1 z z 1 Birim Çıktı
B

0 6 8 12 18 L
 30

Şekil 4.8’de eşürün eğrileri Leontief tipi teknolojiyi yansıtacak

şekilde L biçimlidir. Bu tür bir eşürün eğrisi, belirli bir ürünü

elde etmenin tek bir yolu olduğunu göstermektedir. A, C ve E

noktalarındaki girdi bileşimleri, K/L=1/6 üretim tekniğinin

olanaklı olduğunu, sermaye ve işgücü arasında hiçbir ikamenin

bulunmadığını vurgulamaktadır. Örneğin sermaye 1 birimken

işgücü kullanımını 8 birime çıkartsak, üretim miktarı

değişmeyecektir. Yani 1 birimdir.

 31

Bir başka anlatımla, Leontief tipi eşürün eğrisi boyunca

marjinal teknik ikame oranı sıfırdır. İşgücü kullanımı 6

birimden 8 birime çıkmasına rağmen, işgücünün marjinal

verimliliği değişmeden kalmıştır. Daha çok ürün elde etmek

istiyorsak, 1/6 oranını koruyacak şekilde her iki girdiyi birlikte

artırmalıyız. Bu anlamda Leontief üretim fonksiyonu, ölçeğe

göre sabit getirilidir. Girdileri iki katına çıkarırsak, üretim de iki

kat artmaktadır. Leontief üretim fonksiyonu, sıfır ikame

esnekliğine sahiptir. Sermaye ve işgücü arasında ikame

olanaksızdır.
 32
Leontief üretim fonksiyonunun ne tür bir maliyet fonksiyonuna

yol açtığı görebilmek için, bir önceki aşamada kullandığımız

maliyet fonksiyonu oluşturma yöntemini uygularız. Bunu

aşağıdaki şekil yardımıyla izleyebiliriz.

Şekilde her bir üretim düzeyini elde edebilmek için gereken en

düşük maliyet düzeylerini gösteren eş maliyet eğrileri, eşürün

eğrilerine (A, B ve C gibi köşe noktalarında) teğet çizilmiştir.

Ancak bu teğet noktalarında, temel denge koşulu

sağlanamamaktadır. Temel denge koşulu şöyleydi :

w MPL
= = MRTS KL
r MPK
 33
Şekil 4.9. Leontief Tipi Üretim Süreci ve
Maliyetler

C
3 z 3 Birim Çıktı
B
2 z 2 Birim Çıktı

1 z 1 Birim Çıktı
A

0 6 12 18 L
 34

A, B, C noktalarında temel denge koşulu sağlanmadığından,

optimal girdi bileşimini belirleyebilmek için, A noktasının

solundan sağına hareket ederek MRTS değerine bakacağız.

A’nın solunda eşürün eğrisi dik olduğundan MRTS değeri

sonsuz; sağında yatay olduğundan sıfırdır. A noktası için şu

genel sonucu üretebiliriz:

w
MRTS A' nın Sağı < < MRTS A' nın Solu
r
 35

A, noktasında her girdinin birim değeri 20 $ ise, bir birim çıktı

elde etmenin maliyeti 6(20)+1(20)=140 ‘dır. Dolayısıyla B

noktasında da 280 birimdir. Üretim genişleme çizgisinin

doğrusal, ölçeğe göre getirinin sabit olduğuna dikkat edelim.

Bu nedenle, girdilerin (harcamanın) iki katına çıkarılması,

üretimi de iki kat artırmaktadır. Yani Leontief üretim

fonksiyonundan elde edeceğimiz maliyet fonksiyonu da

doğrusaldır(Şekil 4.19).
 36
Şekil 4.10. Leontief Tipi Üretim Süreci ve
Toplam Maliyetler

Maliyet

Maliyet
Fonksiyonu

0 q
 37
Leontief üretim fonksiyonunun, tek üretim tekniğinin

kullanımına izin verdiğini gördük. Buna karşın Cobb-Douglas

üretim fonksiyonu, veri üretim düzeyini elde etmek için sonsuz

üretim tekniğinin kullanılabilmesine olanak sağlamaktadır.

Genel olarak Cobb-Douglas üretim fonksiyonunu şöyle

yazabiliriz :
α β
Q = AK L , α>0 , β>0

Örneğin 9 birim işgücü, 1 birim sermayeye sahipsek ve

α=1/2, β=1/2, A=2 ise;

Q = 2(1)1 2 (9)1 2 = 6
 38
Şekil 4.11. Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu ve
Kayıtsızlık Eğrisi

z B(1,9)

A(9,1)
z
C(81,1/9)
z 6 Birim Çıktı

0 L
 39

Şekil 4.11’de eşürün eğrisi Cobb-Douglas üretim fonksiyonuna

göre çizilmiştir. Bu eşürün eğrisi, 6 birimlik üretim miktarının

sonsuz üretim tekniği, yani sermaye-işgücü bileşimi ile

üretilebileceğini söylemektedir. Biz burada yalnızca üç tane

örnek nokta aldık. B noktasında 1 birim işgücü, 9 birim sermaye

kullanarak 6 birim ürün elde edebiliyoruz. Aynı şekilde A ve C

noktalarındaki girdi bileşimlerini de kullandığımızda 6 birim

üretim yapabiliriz.
 40

Yukarıda ele aldığımız örnek Cobb-Douglas üretim fonksiyonu

ölçeğe göre sabit getiriye sahiptir : α+β=1. Yani girdi

miktarlarını iki katına çıkarırsak, üretim de iki kat artacaktır.

Cobb-Douglas üretim fonksiyonu, homotetik üretim

fonksiyonlarına bir örnektir. Bir homotetik üretim

fonksiyonunda girdileri l ölçüsünde artırdığımızda, üretim de l

ölçüsünde artar.
 41

α β
Q = AK L

α β α β α β
Q = A(λ K ) (λ L)
*
→ Q = λ λ AK L
*

α+β α β α+β
Q =λ
*
AK L → Q =λ
*
Q
Q
 42

Şekil 4.12’de, farklı parametrelere sahip olan Cobb-Douglas

üretim fonksiyonları a, b, c grafiklerinde, bunlara karşılık gelen

maliyet fonksiyonları da d, e, ve f grafiklerinde çizilmiştir. A

grafiğinin ölçeğe göre sabit getiri, b grafiğinin artan getiri, c

grafiğinin de azalan getiriye sahip olduğuna dikkat ediniz.

 43

Ölçeğe göre sabit getiri durumunda girdileri (harcamayı) iki

katına çıkarttığımızda, üretim de aynı ölçüde artmaktadır. Yani

üretim miktarı ile maliyet arasında sabit ve doğrusal bir ilişki

vardır. B grafiğinde ise üretim, girdi artışından daha hızlı

arttığından, maliyetler üretim artışından yavaş gitmekte, c

grafiğinde de bunun tam tersi bir durum yaşanmaktadır.

 44
Şekil 4.12. Farklı Getiri Durumlarında Cobb-
Douglas Üretim Fonksiyonu ve Toplam Maliyetler

K K K
Üretim Üretim Üretim
Genişleme Genişleme Genişleme
Çizgisi Çizgisi Çizgisi

B B B
18 z 18 z 18 z
152.75 17.47
9 zA 36 9 zA 9 zA
18 10.3
54
0 9 18 L 0 9 18 L 0 9 18 9 L
(a) (b) (c)
Maliyet Maliyet
Maliyet

0 q 0 q 0 q
(d) (e) (f)
 45
Bir üretici niçin sermaye ve işgücünü birbirine ikame etmek
ister? Bunun yanıtı, girdilerin göreli fiyatlarında yatmaktadır.
Örneğin sermaye işgücüne göre daha pahalı bir girdi haline
dönüşürse, üretici daha çok işgücü kullanımına yönelir. İkame
esnekliği, göreli girdi fiyatlarındaki değişme karşısında,
girdilerin birbirlerini ne ölçüde ikame ettiklerini gösterir. Bu
kavramı daha önce açıklamıştık. İkame esnekliğini şöyle
gösterebiliriz :

∆ ( K L)
( K L)
σ=
∆( w r )
(w r )
 46

Bir üretici kısa dönemde hem sabit hem de değişken

maliyetlere sahiptir.

Sabit maliyetler,
maliyetler üretimin sabit girdilerinin yol açtığı

maliyetlerdir ve üretim miktarından bağımsızdır. Kısa dönemde

sermaye malları (binalar, makineler) sabit olduğundan,

bunlara yapılan harcamalar sabit maliyetleri oluşturur.

 47

Değişken maliyetler,
maliyetler üretimin değişebilen girdilerinin yol açtığı

maliyetlerdir ve üretim miktarının bir fonksiyonudur. Kısa

dönemde işgücü değişken girdi olduğundan, işgücü kullanımı

için yapılan harcamalar değişken maliyetleri oluşturur. Şekil

4.13a uzun dönemde ve 4.13b kısa dönemde üretim

miktarındaki değişmeyi göstermektedir.

 48
Şekil 4.13a. İki Girdi ve Üretim Fonksiyonu
z
q

Bz

K A
L

0
 49
Şekil 4.13b. İki Girdi ve Üretim Fonksiyonu

q
C
z

Sermaye
veriyken toplam
üretim eğrisi

B
z

A
z
0 L
 50

Şekil 4.14’de kısa dönem toplam maliyet fonksiyonu çizilmiştir.

Bu fonksiyonda sermaye miktarı sabitken, veri üretim

miktarlarını elde etmenin toplam maliyeti gösterilmiştir.

Üretici yalnızca sermaye malı istihdam etmişse, henüz üretim

yapamayacağından, yalnızca sermaye malı harcaması kadar bir

toplam maliyete katlanacaktır.

 51

0A ile belirtilen bu kısma, toplam sabit maliyet diyoruz. q

arttıkça, TC’nin değişen kısmı da toplam değişken maliyeti

göstermektedir. Buna göre kısa dönem toplam maliyet (STC),

toplam sabit (TFC) ve değişken (TVC) maliyetlerin toplamıdır

diyebiliriz.

TC = TFC + TVC
 52
Şekil 4.14. Toplam Maliyet Fonksiyonu

Toplam
Maliyet
(STC)

e
c d z
b
a z z
z
TC1z z

Az

0 q1 q2 q3 q4 q5 q
 53
Şekil 4.15. Kısa Dönem Ortalama ve Marjinal
Maliyetler

AC
MC
SMC

SAC

e
z

d
z

0 q4 q5 q
 54
MC ve AC eğrileri arasındaki ilişki:

TC = AC .q , AC = AC (q )
dTC d ( AC .q ) dq dAC dAC
= = AC + q → MC = AC + q
dq dq dq dq dq

AC > 0 , q>0 ise

dAC
<0 ⇒ MC < AC
dq
dAC
=0 ⇒ MC = AC
dq

dAC
>0 ⇒ MC > AC
dq
 55

Kısa dönem toplam maliyet fonksiyonunun her iki yanını q ile

bölelim:

TC TFC TVC
= +
q q q
SAC SAFC SAVC

Kısa dönem ortalama maliyet, ortalama sabit maliyet ile

ortalama değişken maliyetin toplamına eşittir.

 56
Ortalama maliyet,
maliyet birim ürün başına düşen maliyettir. Kısa
dönem toplam maliyeti ürün miktarına bölerek, kısa dönem

ortalama maliyeti elde ederiz.

TC
AC =
q
AC’yi grafik olarak şöyle belirleriz. Orijinden çıkan ve üretim

fonksiyonunu kesen her bir doğrunun eğimi (TC/q) bize

ortalama maliyeti (AC) verir. Dikkat edilirse AC, e noktasına

kadar (yani q5 üretim düzeyine kadar) azalmakta, q5 üretim

düzeyinde en düşük değerini almakta ve bundan sonra

artmaktadır.
 57
Şekil 4.16. Kısa Dönem Ortalama Maliyetler

Maliyet
SAC
SAVC

zd

zc

b
z

a SAFC
z
0 15 q
 58
Marjinal maliyet,
maliyet üretim miktarını Dq kadar artırmanın

karşısında toplam maliyette meydana gelen artıştır.

∆TC
MC =
∆q

Dq sonsuz küçüklükte değişime uğrarsa, marjinal maliyeti

şöyle ifade etmemiz gerekir :

⎛ ∆TC ⎞ dTC
MC = lim ⎜ ⎟ =
∆q → 0
⎝ ∆q ⎠ dq
 59
İyi huylu bir üretim fonksiyonu ile çalışılıyorsa, marjinal

maliyet (MC), TC’nin q ’ya göre birinci sıra türevi alınarak

belirlenir.

MC ’yi grafik üzerinde belirlemek için, her bir üretim düzeyinde

TC ’ye teğet olan doğrunun eğimini ölçeriz. Dikkat edilirse, bu

teğetlerin eğimi önce giderek azalmakta, q4 üretim düzeyinde

en düşük değerine ulaşıp, sonrasında artmaktadır. Hem SAC

hem de SMC eğrileri, U biçimli eğrilerdir.

 60

Şimdi de toplam maliyet fonksiyonunun her iki yanının q ’ya

göre birinci sıra türevini inceleyelim :

dTC dTF C dTVC

= +
dq dq dq

dTC dTVC
= = SM C
dq dq

TC ’nin ya da TVC ’nin q ’ya göre birinci sıra türevleri, kısa

dönem marjinal maliyeti (SMC) verir.

 61

Örnek firmanın kısa dönem toplam maliyet fonksiyonunun

aşağıdaki gibi olduğunu düşünelim. Buradan hareketle diğer

tüm maliyetleri belirleyelim ve grafikle gösterelim.

 62
Şekil 4.17a. Kısa Dönem Toplam Maliyet

STC = q 3 − 15q 2 + 100q + 540

STC

0 q
 63
Şekil 4.17b. Kısa Dönem Ortalama Maliyet

3500

3000
540
SAC = q − 15q + 100 +
2
2500 q
2000

1500

1000

500

q
10 20 30 40 50 60
 64
Şekil 4.17c. Kısa Dönem Marjinal Maliyet

SMC = 3q 2 − 30q + 100

200

150

100

50

q
2 4 6 8 10 12 14
 65

Yukarıda üretici için kısa dönemde sermayenin sabit bir girdi

olduğunu gördük ve maliyet fonksiyonlarını da bu varsayım

altında inceledik. Her bir sabit girdi (sermaye) düzeyi için, bir

kısa dönem maliyet fonksiyonu oluşacaktır. Üretici, üretmeyi

istediği her bir miktar için, toplam maliyetini en düşük kılan

sermaye yatırımını ayarlayacaktır. Uzun döneme geçildiğinde,

tüm girdiler değişken hale gelecektir. Aşağıdaki şekilde üç tane

kısa döneme ilişkin toplam maliyet fonksiyonları çizilmiştir.

 66

Birinci kısa dönemde 5, ikincisinde 10, üçüncüsünde 15 birim

sermaye malı kullanılmıştır. q1 miktar üretim düzeyine kadar 5

birim sermaye malı kullanmak, diğerlerine göre daha ucuzdur.

 67
Şekil 4.18. Uzun Dönem Toplam Maliyet

Kısa
TC2
Dönem
STC TC1
TC3 zz Uzun
Dönem
TC
y (LTC)
z

z
x

0 q1 q2 q
 68

Her bir üretim düzeyi için hangi kısa dönemde (ölçekte)

çalışılacağı, veri üretimin en düşük maliyetle gerçekleştirildiği

ölçek büyüklüğü belirlemektedir. Yukarıdaki şekilde bunu q1

üretim düzeyine kadar birinci kısa dönemdeki ölçek büyüklüğü

sağlamakta, q1-q2 üretim aralığında ikinci dönem, q2’den daha

yüksekteki üretim düzeyleri için üçüncü dönemde oluşturulan

ölçek büyüklüğü tüm olası dönemler içerisinde toplam maliyeti

en düşük hale getirmektedir.

 69

Her bir üretim düzeyi için toplam maliyeti en düşük kılan

maliyet eğrilerini kullanırsak, Şekil 4.18’deki uzun dönem

maliyet eğrisini (sarı renkli) elde etmiş oluruz.

Yukarıdaki yaklaşımı kullanarak, uzun dönem ortalama maliyet

(LAC) eğrisini de belirleyebiliriz.

 70
Şekil 4.19. Uzun Dönem Ortalama Maliyet

SAC
SAC2

SAC1
Uzun
SAC3 Dönem
AC
z (LAC)
z

0 q1 q2 q
 71

Uzun dönemde, veri bir üretim düzeyini elde etmenin toplam

maliyeti, kısa dönemdekinden daha büyük olamaz. Çünkü kısa

dönemde kullanabilme olanağına sahip olduğumuz herhangi

bir sermaye-işgücü bileşimini, uzun dönemde de kullanabiliriz.

Uzun dönemde, veri bir üretim düzeyini elde etmenin toplam

maliyeti, kısa dönemde aynı ürün miktarını olanaklı en düşük

maliyetle elde etmektir.

 72

Bu anlamda uzun dönem toplam maliyet eğrisi, her bir üretim

düzeyi için tüm olası kısa dönem toplam maliyetlerinin en

düşük olan değerlerinden oluşmaktadır. Şekil 4.19’da örnek

olarak yalnızca üç kısa dönem incelenmiştir. Dönem sayısını

artırdığımızda, LTC ’nin genel görüntüsü, STC ’ye

benzeyecektir.
 73
Uzun dönem marjinal maliyetin (LMC) türetilmesi, kısa dönem

marjinal maliyetin (SMC) türetilme yaklaşımıyla aynıdır. SMC,

SAC ’yi minimum noktasında kestiği gibi, LMC de LAC ’yi

minimum noktasında keser. Bu durum aşağıdaki şekille

gösterilmiştir.

Kısa dönem ortalama maliyetin uzun dönem ortalama maliyete

eşit olması durumu, marjinal maliyet için de geçerlidir. Küçük

üretim miktarlarında LMC, SMC ’den büyüktür. Büyük üretim

miktarlarında ise bunun tam tersi doğrudur.

 74
Şekil 4.19. Uzun Dönem Marjinal Maliyet

Maliyet
SAC1
SAC2

SMC1
SAC3
SMC2
LMC
SMC3

0 q
 75
Şekil 4.20’de q1 üretim düzeyini dikkate alalım. Bu üretim

düzeyinde LAC eğrisi, SAC1 eğrisine teğettir (A’ noktası). Aynı

üretim düzeyinde LMC ile SMC de eşittir (A noktası). q1 üretim

düzeyinin altındaki üretim miktarlarında LAC>SAC1 ve

LMC>SMC1 ; ’dir. q1 üretim düzeyinin üzerindeki üretim

miktarlarında LAC<SAC1 ve LMC<SMC1‘dir. Uzun ve kısa

dönem marjinal maliyet eğrileri arasındaki bu ilişkiyi daha iyi

anlayabilmek için, aşağıdaki eşürün ve eşmaliyet eğrilerinden

yararlanalım.
 76
Şekil 4.20. Uzun Dönem Marjinal Maliyet

Maliyet
SAC1
LAC
SAC2

A’ SMC1 SAC3
z
SMC2 LMC
z SMC3

zA z

0 q1 q
 77

Şekil 4.21’e göre üreticiyi kısa dönemde düşünelim. Üretici

K kadar sabit sermaye kullanarak üretim yapacaktır. Ancak

işgücü miktarını artırarak, üretim miktarını artırabilir. Üretim

genişleme çizgisi A’D yatay çizgisidir. Üretici, K miktar ser-

maye ve L1 miktar işgücü kullanarak, q’ miktar üretim

yapabilir. Bu girdi bileşimi hem kısa hem de uzun dönem

optimal girdi bileşimidir. Bu noktada uzun dönem ile kısa

dönemin toplam ve ortalama maliyetleri eşittir. Bu durum Şekil

4.20’de A’ noktasıdır.
 78

Üretici üretimini q′′ düzeyinden q′ düzeyine çıkartmak isterse,

her iki girdiyi de artırmak zorundadır. Ancak elimizde K kadar

sermaye olduğundan, yalnızca işgücü miktarını artırmamız

gerekir. Bu durum, q′ düzeyinden az üretim düzeylerinde SMC

’nin LMC ’den neden küçük olduğunu açıklamaktadır. q′ üretim

düzeyinden q* ’a geçersek, uzun dönemde sermaye de

değişken faktör olacağından, optimal girdi bileşimi C

noktasında oluşur.
 79
Bu durumda 3 numaralı eşmaliyet eğrisine göre harcama

yapmış oluruz. Ancak kısa dönemdeysek, sermaye sabit

olduğundan K düzleminde D noktasına hareket ederiz ve 4

numaralı eşmaliyet eğrisi düzeyinde bir maliyete katlanırız. Bu

nedenle, q′ den daha büyük üretim düzeylerinde SMC, LMC’den

büyüktür.
 80
Şekil 4.21. Uzun Dönem Marjinal Maliyet

zC
A’ D
K z z
z q*
q’

q’’

0 L1 L
 81
Bir maliyet fonksiyonu, veri bir üretim düzeyinin en düşük

maliyetle elde edilmesinin matematiksel ifadesidir. Üreticinin

Cobb-Douglas tipi bir üretim fonksiyonuyla çalıştığını ve toplam

sabit maliyetinin bulunmadığını varsayalım. Maliyet fonksi-

yonunu elde edebilmek için, üretim kısıtı altında toplam girdi

harcamalarını minimize etmeye çalışırız. Bu problemi aşağıdaki

gibi tanımlayabiliriz :

Amaç Fonksiyonu : Min( K , L ) ( rK + wL )

α β
Kısıt Fonksiyonu : q = AK L
 82
Bu problemin Lagrange fonksiyonu şöyledir :

3 = ( rK + wL ) + λ ⎡⎣ q − AK α Lβ ⎤⎦

Birinci sıra koşullar :

∂3 αAK α−1 Lβ
= r − λαAK α−1 Lβ = 0 → λ= w β K
∂K r =
∂3 β AK α Lβ−1 r α L
= w − λβ AK α Lβ−1 = 0 → λ=
∂L w

∂3 α β α β
= q − AK L = 0 → q = AK L
∂λ
 83
Birinci sıra koşulun üç denklemini kullanarak, K ve L ’yi

çözersek:

1 β
⎛q⎞ ( α+β ) ⎛α w⎞ ( α+β )
K =⎜ ⎟
*
⎜ ⎟
⎝ A⎠ ⎝β r ⎠

1 α
⎛q⎞ ( α+β ) ⎛β r ⎞ ( α+β )
L =⎜ ⎟
*
⎜α w⎟
⎝ A⎠ ⎝ ⎠
 84

Yukarıda bulduğumuz K ve L değerlerini, eşmaliyet

denklemindeki yerine yazarak düzenlersek, toplam maliyet

fonksiyonuna ulaşırız :

TC (q ) = rK + wL
* *

1 β 1 α
⎛q⎞ ( α+β ) ⎛α w⎞ ( α+β ) ⎛q⎞ ( α+β ) ⎛β r ⎞ ( α+β )
TC (q ) = r ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ + w⎜ ⎟ ⎜α w⎟
⎝ A⎠ ⎝β r ⎠ ⎝ A⎠ ⎝ ⎠
 85

Yukarıda bulduğumuz toplam maliyet fonksiyonu her iki girdiyi

de değişken varsaydığı için, uzun dönemlidir. Şimdi de

sermayeyi sabit kabul ederek (yalnızca işgücü değişken), kısa

dönemdeki toplam maliyet fonksiyonunu belirleyelim. Bunun

için yukarıdaki matematiksel çözümün aynısını kullanacağız.

Amaç Fonksiyonu : Min( L ) ( rK + wL )

α β
Kısıt Fonksiyonu : q = AK L
 86
Bu problemin Lagrange fonksiyonu şöyledir :

3 = ( rK + wL ) + λ ⎣ q − AK L ⎤⎦
⎡ α β

Birinci sıra koşullar :

∂3
= w − λβ AK α Lβ−1 = 0
∂L

1
∂3 α β α β ⎛ q ⎞ β
= q − AK L = 0 → q = AK L → L = ⎜
*
α ⎟
∂λ ⎝ AK ⎠
 87

Kısa Dönem Toplam Maliyet Fonksiyonu :

S T C ( q ) = r K + w L*
1
⎛ q ⎞ β
S T C (q ) = rK + w ⎜ α ⎟
⎝ AK ⎠

Sabit Değişken
Maliyet Maliyet
 88
Şimdi de sırasıyla kısa dönem ortalama ve marjinal maliyetleri

bulalım.
1
⎛ q ⎞ β
w⎜ α ⎟
STC ( q ) rK ⎝ AK ⎠
SAC ( q ) = = +
q q q

rK w ⎛ 1−β ⎞
SAC ( q ) = + 1
β
⎜⎜ q ⎟⎟
q
( )
AK α β ⎝ ⎠

∂STC ( q ) 1 w ⎛ 1−β ⎞
SMC ( q ) = = β
⎜⎜ q ⎟⎟
∂q β 1

( AK )
α β ⎝ ⎠
 89
Örnek: Optimal istihdam ve üretimin belirlenmesi.

Toplam sabit maliyeti TFC=85 birim olan bir firmanın elinde

1300 birim tutarında bir toplam finansman olanağı vardır.

Üretim faktörlerini saat başına r=30 ve w=5 birim fiyattan

istihdam eden bu firmanın üretim fonksiyonu da şöyledir:

q = 4K L
0.4 0.2

TC = TFC + TVC → TVC = TC + TFC = 1300 − 85 = 1215

TVC = rK + wL → 1215 = 30 K + 5 L
 90

 = q( K , L) + λ [TVC − rK − wL]

 = 4 K 0.4 L0.2 + λ [1215 − 30 K − 5 L]

∂ −0.6 0.2 ⎫
= 1.6 K L − 30λ = 0 ⎪
∂K
⎪
∂ ⎪⎪
= 0.8 K 0.4 L−0.8 − 5λ = 0 ⎬ K ∗ = 27 , L∗ = 81 , q∗ = 36
∂L ⎪
⎪
∂
= 1215 − 30 K − 5 L = 0 ⎪
∂λ ⎪⎭