TALALI MALAT

TALALI MALAT (TALALI EKLLENDRME)

Kabaca ekillendirilmi paralarn veya blok halindeki malzemelerin, Takm ad verilen kesici bir alet yardm ile zerinden paracklar keserek ve/veya istenmeyen ksmlar koparp alarak istenen ekil ve lye getirme ilemine Talal malat bu ekilde kaldrlan fazla malzemeye ise Tala denir.

TAKIM

Takm tezgah zerinde kullanlarak herhangi bir i parasnn imal edilmesine yarayan vastalara veya ara gerelere Takm denir.

TALAL EKIL VERME YNTEMLERININ EMATIK OLARAK GSTERILII

TAKIM TEZGAHI

Takm ve i parasnn birbirlerine nazaran konumlarn deitiren, hareketlerini salayan ve kesme ilemi iin takma gerekli kuvveti uygulayan i makinasna Takm Tezgah ad verilir.

TAKIM TEZGAHLARININ KONSTRKSYON ESASLARI

parasn tutma veya balama takmlar veya tertibatlar. Kesme takmlarn tutulmas ve balanmas iin tertibatlar. paras ve takmlarn eitli harketlerine imkan veren mekanizmalar.

TAKM TEZGAHLARNN SNFLANDRLMAS

Takm Tezgahlarnn Snflandrlmas Tala Kaldrma Yntemine Gre
Talama

Kontrol Ynetimine Gre

Kullanm Amacna Gre

niversal ok Amal Tek Amal

Manuel Kontrol

Matkap

Otomotik Kontrol

Planya

Torna

Freze

TAKIM TEZGAHLARI

TAKIM TEZGAHLARI

Boyut toleransnn para boyutuna gre deiimi

TALAL MALAT SONRASNDA PARASNN YZEY PRZLLKLERI

Ra: Aritmetik ortalama ykseklik

BIR ELIK PARASNDA TALAL MALAT MALIYETI VE YZEY PRZLL

Tornalama, kesmenin parann dnme hareketi ve takmn ilerleme hareketi ile gerekletii tala kaldrma ilemidir.

TORNALAMA

Torna tezgah

TORNALAMA

TORNALAMA

Torna cihaz iin cihaz boyutu/g ve fiyat/cihaz boyutu ilikisi

TORNALAMA

Torna tezgahnda boyuna tornalama (ilerleme hareketi para eksenine parelel olursa), aln tornalama (kalem para eksenine dik ynde bir ilerleme hareketi yaparsa), i tornalama (parann i ksmndan tala kaldrma mevcutsa), fatura ama veya kesme, konik tornalama (kalemin hareket dorultusu para ekseni ile bir a yapyorsa) ve vida ama (ilerleme hz vida hatvesine gre ayarlanm vida profilli kalemle) gibi ilemler yaplr.

TORNALAMA

(a) (b) a) Boyuna tornalama, b) Aln tornalama, c) tornalama.

(c)

TORNALAMA

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

(f)

a) Boyuna tornalama, b) Aln tornalama, c) tornalama, d) Fatura ama veya kesme, e) Konik tornalama, f) Vida ama.

Tornalama ile genellikle dairesel ve eitli formlardaki silindirik, konik, kresel ve herhangi bir dnel malzemeler ilenir. Tornalama ilemlerinde kullanlan kesici takma Torna Kalemi denir.

TORNALAMA

Frezeleme, kesme hareketi takmn kendi ekseni etrafnda dnmesi ve parann ilerleme hareketi yapmas ile gerekleen bir ilemdir.

FREZELEME

Frezeleme ilemleri.

FREZELEME

FREZELEME

Freze cihaz iin cihaz boyutu/g ve fiyat/cihaz boyutu ilikisi

FREZELEME

(a) (b) a) Silindirik Frezeleme, b) Aln Frezeleme, c) Di Ama.

(c)

Frezeleme ile esas itibariyle dz yzeyler ve bunlardan oluan eitli formalardaki prizmatik paralar ilenir.

FREZELEME

Frezeleme ilemlerinde kullanlan kesici takmlar Freze aks denir.

FREZE AKLAR VE STANDARTLAR

Delik delme ileminde, kesme ve ilerleme hareketi matkap ad verilen takmn dnme ve dorusal hareketi ile oluturulurken i paras sabit kalr.

DELME LEMI

Delme ilemi.

DELME LEMLERI

(a) (b) a) Delik delme veya geniletme, b) Raybalama, c) Hava ba ama.

(c)

DELME LEMLERI

a) Delik delme, b) Delik geniletme, c) Raybalama, d) Silindirik hava ba ama, e) Konik hava ba ama, f) Dzeltme.

Kesmenin dorusal bir hareket ile gerekletii talal imalat yntemidir. Vargelleme ileminde i paras, planyalama ileminde ise kesici takm hareket etmektedir.

PLANYALAMA VE VARGELLEME

a) Vargel, b) Planya.

PLANYALAMA VE VARGELLEME

a) Vargel, b) Planya.

PLANYALAMA VE VARGELLEME

Planyalama ileminde, a) Yan kesme, b) Dz kesme, c) Oluk ama, d) Kademeli oluk ama.

Dorusal kesme hareketi yapan, ok azl ubuk eklinde bir takmla tala kaldrma ilemedir.

BROLAMA

Abrazif bir malzemeden imal edilmi olan ve ta ad verilen takm ile yaplan tala kaldrma ilemidir. Dzlemsel ve silindirik olmak zere iki gruba ayrlabilir.

TALAMA

a) evresel, b) Aln talama.

A:Ta, B: Tan yzeyi, C: Ta tayan malafa, D: paras, E: i parasn tayan tabla

TALAMA

a) Boyuna talama

b) talama

c) evresel talama

Tala kaldrma belirli boyut, ekil ve yzey kalitesine sahip bir para oluturmak iin ucu keskin bir takm kullanarak, i paras zerinden tabaka eklinde malzeme kaldrma ilemidir.

TALA KALDRMA

Tala ekilleri

TALA TPLER

(a) Srekli tala tipi (Yksek kesme ve dk ilerleme ile ilenen snek malzemelerde) (b) Yapk tala tipi (Orta kesme ve yksek ilerleme ile ilenen snek malzemelerde) (c) Kesintili tala tipi (Gevrek malzemelerde)

TALA KALDRMA

SPECIFIC ENERGY, US

KUVVET

Tala, i parasnda plastik ekil deitirme ile olumaktadr. parasna nfuz eden kesici u hareket ettiinde temas noktasnda, malzemenin ekil deitirmesine neden olan yksek gerilmeler ve scaklk meydana gelmektedir. ekil deiimi i parasnn kesme dzleminde younlar ve bu dzlemde oluan gerilmeler malzemenin akma snrn atnda tala i parasndan kopar.

TALA KALDRMA

Tala oluumu

Tala oluumu

(a)

(b)

(c) (d) (a) 70/30 pirin, (b) ostenitik paslanmaz elik, (c) kurunlu pirin, (d) orta karbonlu eliin tornalanmas srasnda meydana gelen tala oluumlar

 parasndan ayrlan tala, takmn kesme yzeyinden kayarak ikinci bir akma blgesi oluturur ve tekrar i parasndan uzaklar. Talan takmn kesme yzeyinde kaymas, yksek basnlar altnda meydana gelir. Bu ar koullarda oluan srtnmeden dolay, takmn yzeyinde yksek scaklklar (elikten tala kaldrmada 1200Cye kadar) oluur. Bu yzeyde de belirli koularda nc kesme dzlemi meydana gelir.

TALA KALDRMA

Tala kaldrma modeli

Az karbonlu bir eliin talal imalat srasnda farkl kesme hzlarnda takmda oluan scaklk dalm.

TAKM ANMAS

a) Kesme ilemi, b) Tala yzeyi anmas, c) Serbest yzey anmas, d) ve e) Her iki yzeydeki anma,

(a) Sementit karbr, (b) sementit karbr, (c) Al2O3/TiC, (d) Si3N4 gibi kesici takmlarnn kullanlmas durumunda oluan hasarlar.

Inconel 718 tornalanmas srasnda Al2O3/TiC kesici takmn hasar blgesinin SEM grnts.

Kesici takm hasar mekanizmalar ve kesme scakl ilikisi

Mekanik hasar snflandrlmas

3,3 m dak-1 besleme ile dvme eliinin ilenmesinde kullanlan karbonlu takm eliinin a) deformasyon kenarn gsteren fotoraf, b) scaklk dalm.

Adyabatik Scaklk Ykselii

Tala Scaklk

Arayzey Scakl

Takm

v: Kesme Hz f: Besleme : Parasnn termal difuzyonu

Paras

Kesme blgesindeki tipik scaklk dalm

Titanyum, demir ve bakr alamlarnn ilenmesi srasnda takm yzeyinde oluan maksimum scaklk deiimi

Kesme ilemi srasnda akan talan kesici takm ucunda biriken, takm zerine adeta kaynam olan yksek sertlie sahip malzeme birikintisine Az Birikintisi denir. Az birikintisi saf metallerin ilenmesinde gzlenmezken genellikle alamlarn talal imalat srasnda oluur.

BUILD UP EDGE (AZ BIRIKINTISI)

Build Up Edge (Az Birikintisi) olan blgelerde sertlik ana malzemeden 3 kat daha serttir.
Tala

BUILD UP EDGE (AZ BIRIKINTISI)

Az Birikintisi Sertlik (HK)

Paras

Build Up Edge (Az Birikintisi) dk hzlarda ve hemen hemen btn metal alamlarnda meydana gelirken, yzey kalitesini kt ynde etkiler. Az birikintisinin en byk olduu kesme hzlarnda besleme arttka az birikintisi azalr.

YZEY PRZLL - HZ

A : Tala kesintilidir ve kesme yzeyi dzgndr. B : Build Up Edge (Az Birikintisi) oluur, przllk artar. C : Build Up Edge gittike azalr.

Takmlarda amalar, tala yzeyi (A), serbest yzeyi (B), yan serbest yzeyi (C) ve takm ucu (D) gibi blgelerde meydana gelir.

ANMA BLGELERI

Serbest yzey anmas: Yzey kalitesinin bozulmas ve toleranslarn tutturulamamas. Az birikintisi: Yzey kalitesinin bozulmas ve talan az terk ettiinde takmn azndan parack almas.

TAKM MR
LEM VB (mm)

ok ince tornalama nce tornalama Kaba tornalama Tala kesidi orta Tala kesidi byk nce vargelleme Kaba vargelleme nce frezeleme Kaba frezeleme

0,2 0,3....0,4

0,6....0,8 1,0....1,5 0,3....0,4 0,6....0,8 0,3....0,4 0,6....0,8

mr deeri, tala kaldrma ileminde, takmn nceden belirtilen kesme kriterlerine gre kullanlamaz duruma gelinceye kadar geen zaman birimidir. Yani, takmn iki bileme arasndaki alma zamanna takm mr denilir.

TAKM MR
Taylor Takm mr Eitlii

VTn = C
T: Takm mr V: Kesme Hz
Yksek Karbonlu elik iin VT0.15 = 30 Sementit karbr iin VT0.25 = 150 Almina seramik iin VT0.45 = 500

Dk alaml bir eliin ilenirken tipik Taylor Takm mr erileri

Tala kaldrma srasnda iyi ilenebilirlik, minimum kesme enerjisi, minimum takm anmas ve iyi yzey zellii ile salanr. Bundan dolay;
Talan kolay ayrlabilmesi iin i parasnn sneklii dk olmaldr. paras dk deformasyon sertleme ssne, dk kesit daralmasna ve dk krlma tokluuna sahip olmaldr. Kesme enerjisinin dk olmas iin malzemenin mukavemeti ve sertlii dk olmaldr. Takm ile i paras arasnda gl metalurjik bir ba (yapma) ve difzyon olmamaldr. parasnn yapsnda bulunan veya i parasna gmlm olan ok sert bileikler (oksitler, karbrler, intermetalik bileikler vb) kesici takm anmasn hzlandrr. Bu tr partikllerin ubuk eklinde ve keskin keli olmas daha zararldr. parasnn yapsnda bulunan yumuak ikincil faz partiklleri ve/veya inklzyonlar tala krlmasn saladndan ilenebilirlik asndan faydaldr. Bunlarn kesme mukavemetleri dk oladuundan kesme enerjisini drrler. Yksek termal iletkenlik kesme scakln dk tutmaya yardm eder. parasnn ergime scaklnn dk olmas, kesme scaklnn takmn yumuamasna veya i parasna etkileimeine sebep olan scakln altnda kalmasn salar.

LENEBLRLK

MKROYAPI VE LENEBLRLK LKS

Dkme Demirler
Baz mikroyap bileenleri sertlik ve ilenebilirlii ters ynde etkiler. Dkme demirlerde mikroyap bileenlerinin sertlikleri aadaki tabloda verilmitir. Mikroyap Bileenleri Knoop Sertlik (100-gr)

Grafit Ferrit Perlit Steadite Karbr

15-40 215-270 300-390 600-1200 1000-2300

Dkme Demirler
Ferritin yzdesi azalmas ve perlitin yzdesi arttmasyla tornalama, frezeleme ve delme gibi tala kaldrma ilemlerinde takm mr azalr. Ayrca ne kadar daha ince perlit yaps mevcutsa takm mr o kadar dk olur.

Gri dkme demir ve beyaz dkme demirlerin mikroyaplar

Dkme Demirler
Kresel grafitli ve temper dkme demirlerin tavlanm mikroyaplar tamamen ferrit matrisinden olumakta olup gri dkme demirle karlatrldnda nispeten yksek hzlarda ilenebilirler.

Kresel grafitli dkme demirlerin mikroyaps.(500X).

Temper dkme demirlerin mikroyaps.(500X).

elikler
Dkme demirlerde olduu gibi farkl bileimlerdeki elik alamlarnn mikroyaps, ilenebilirlik zerinde nemli bir rol oynamaktadr.

Dvme eliklerin mikroyaps.(500X).

elikler
Tavlanm dk ve orta karbonlu eliklerde ferrit oran arttnda takm mr artar. Kkrt ve kurun gibi elementler mekanik zellikleri olumsuz ynde etkilesede ilenebilirlii artrr. Ksa ve geni inklzyonlarn mikroyapda bulunmas ve homojen dalmas istenir. Orta karbonlu eliklerde kresel form mkemmel takm mr salar ancak yzey kalitesini kt ynde etkiler. Widmanstatten yapsnn ilenebilirlii, tokluu ve sneklii zayftr ve bu nedenle Widmanstatten yapsna sahip eliklere talal malat ncesi tavlama veya normalizasyon ilemleri uygulanr. 300 ve 400 HB seviyelerinde sertlie sahip su verilmi ve temperlenmi elikler, dk sertlie sahip tavlanm ve normalize edilmi eliklere gre ilenebilirlii zordur.

elikler

elikler

elikler

elikler

Alminyum Alamlar
Alminyum alamlarnn ounluu ok yksek hzlarda ilenebilirlie sahiptirler ve bu nedenle takm mrnde snrlama yoktur. Ancak 380 ( % 8,5 Si) ve 390 (% 17 Si) gibi yksek silis ieriine sahip alamlar takm mrn etkiler.

a) nemsi olan yap silistir ve abrasiv andr etkiye sahip olduu iin takm mrn etkiler, b) Yksek silisli alamlarda silis yapsn ok ince bir ekilde datmak iin % 0,85 demirle kontrol edilen ve sodyum prosesi ile ilenebilirlii artrlan 380 alminyum alam.

(a)

(b)

TAKM MALZEMELERI

Takm elikleri, Stellitler, Sinterlenmi Karbrler, Seramikler, Elmaslar, Talama Malzemeleri.

TAKM ELIKLERI
Bu grubu oluturan karbon elikleri, alaml elikler, ya elikleri, hava elikleri ve hz elikleri sertliklerini sertleme yolu ile kazanrlar. elik bileiminde yaklak % 2ye kadar karbon ieren bir demir karbon alamdr. Sertletirme, malzemenin stlmasna ve yksek bir hzla soutulmasna dayanan bir sl ilemdir. Istma, tektoit alt elikler (C<%0,8) iin A3, tektoit st elikler (C>%0,8) iin A1 scaklnn stnde (A3+50C veya A1+50C) yaplr. Soutma kritik soutma hzndan daha byk bir hzda gerekleir.

Karbonlu Takm elikleri

Karbonlu takm elikleri 750 ve 835C arasndaki scakla stmayla ve oda scaklna hzl soutmayla sertleir. Yava soutulmu takm eliinin sertlii 200 HVden dktr. Su vermeden sonra sertlik 950 HV artar.

Karbonlu Takm elikleri

ok yksek sertlik art martenzit olarak bilinen bir yap oluturmak iin atomlarn yeniden dzenlenmesinin sonucudur. Martenzitin karakteristik yaps inemsidir.

a) Karbon elii, b) Yksek Hz elii.

Karbonlu Takm elikleri

200Cin zerindeki scakla yeniden stlrsa (temperleme) karbon atomlar kararsz pozisyonlarn kaybetmeye balar ve sertlik der ancak temperleme sresi uzadnda veya scaklk arttnda sneklik artar.

Karbon ve yksek hz eliinin 600Cye kadar scaklklarda 30 dakika yeniden stmadan sonra sertlik zerine temperlemenin etkisi.

Alaml Takm elikleri

Alam elementleri, elie sl ilem ncesi ve sonras mekanik, fiziksel ve kimyasal zelliklerini ve sl ilem srasndaki davrann gelitirmek amac ile katlrlar. Bu gruba giren takm malzemelerinde karbonun yansra krom (Cr), vanadyum (V), tungsten (W), molibden (Mo) ve manganez (Mn) bulunur.

Hz elikleri
Hz elikleri, yksek miktarda alam elementleri ieren asil eliklerdir. Bunlarn ierdii alam elemtlerinin toplam miktar, arlk oran olarak %30a yaklar. Alam elementi olarak karbondan baka krom, tungsten, molibden, vanadyum ve kobalt kullanlr.

HSS veya SS elikleri olarak bilinen bu eliklerin DIN standartlarna gre simgelenme tarz ve kullanlma alanlar aada gsterilmitir.
Simge S 3-3-2-10 S 2-9-1 S 6-5-2 S 6-5-3 S 6-5-2-5 S 10-4-3-10 S 12-1-2 S 12-1-4 S 12-1-4-5 S 18-0-1 S 18-1-2-5 S 18-1-2-10 DIN standardna gre Malzeme No 3333 3346 3343 3344 3243 3207 3318 3302 3202 3355 3255 3265 W 3 2 6 6 6 10 12 12 12 18 18 18 Kimyasal Bileim % Cr 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Mo 2,65 9 5 5 5 3,5 0,85 0,85 0,85 0,5 0,85 0,85 V 2,35 1,0 2,0 3 2 3,5 2,5 4,0 4,0 1,0 1,5 1,5 Co 5 10 5 5 10 C 0,95 0,80 0,85 1,2 0,85 1,25 0,85 1,3 %5 Co 1,4 %4 V 0,75 %1 Mo 0,80 %12 W 0,75 Simgenin aklamas S-Hz elii Rakamlar yzde olarak W, Mo, V, Co gibi alam miktarlarn gstermektedir. rnein S 12 1 4 5

elik

Torna ve planya kalemleri Profil torna kalemi Daire testere Freze aks Dili freze aks Matkap ucu Rayba Klavuz

3265, 3255, 3207 3207, 3302 3255, 3243 3207, 3255 3343, 3302 3346, 3343 3302, 3318 3343, 3318

Dkme D. ve eliin l. 3202, 3207

lenen Malzeme Dkm ve Sert Hafif Dkm Metaller 3202, 3207 3302

Plastikler

3302,3202

3302 3343, 3302 3343, 3302

3343 3302 3343, 3302 3343, 3302

3318

3318

3302 3302 3302, 3318 3302, 3343 3302, 3343 3302, 3343

3346, 3318, 3343 3318 3318, 3343 3302 3302, 3318 3302 3318 3333 3333, 3343, 3318

Stellitler
Bileimlerinde bir miktar demir ve karbon iermelerine karn demir olmayan metalik alamlardr, bunlar bir tr kobalt, krom ve tungsten alamlardr. 60...62 HRC sertliine sahip, anmaya dayankl ve alma scakl 800C civarnda olan bu malzemeler ancak dkm ve talama yolu ile ilenebilirler.

Sinterlemi Karbrler
Avrupa da sert metal adn tayan sinterlenmi karbrler, balayc malzemeleri kobalt (Co), titan (TiC) ve tantal (TaC) karbrlerinden sinterleme yolu ile elde edilen malzemelerdir.
Matris (Co) WC

Seramikler
Seramikler, ana malzemesi alminyum oksit olan ve sinterleme yolu ile imal edilen malzemelerdir. Porozitesi %2den daha az olan Al2O3in younluu yksek, en yksek sertlie sahip, yksek scakla ve anmaya kar ok dayankl olan ve yksek kesme hzlarnda kullanlabilen seramiklerin darbe ve eilme mukavemetleri ok dktr. Bu nedenle ince veya ok ince tornalama gibi ilemlerde kullanlabilirler.

Elmaslar
En sert malzeme olan elmas, scakla ve anmaya kar ok dayankl fakat ok krlgan ve pahal bir malzemedir. Krlgan olduu iin ince veya ok ince tala kaldrma ilemlerinde kullanlr. Elmas takmlar ok yksek sertliklerinden dolay abrasif anmann olduu artlar altnda karbrler ve oksitlerden daha dk anma hz ve daha uzun takm mrne sahiptirler.

Elmaslar
Takm malzemesi olarak, kymetli talardan ayr bir grup oluturan sanayi elmaslar kullanlr. Bunlar pratikte tek para, ok kristalli elemanlar veya toz eklinde uygulanr.

ok kristalli elmas takmn a) 25 m tane boyutlu, b) 2 m tane boyutlu dalanm mikroyaplar.

Farkl sertlik deerlerinde olan eitli i paralarnn ilenebilirlii iin takm malzemesi seimi

Talama talar; organik veya inorganik maddelerin birarada tuttuu andrc partikllerden oluan ve talama, honlama, lepleme vb. ilemlerde kullanlan eitli biimlere sahip kesme takmlardr.

TALAMA TALAR

 Andrc Tipleri Alminyum Oksit Silisyum Karbr Kbik Boron Nitrr (CBN) Sentetik Elmas

ANDRC PARTIKLLER

Andrc partikllerin sertletirilmi elie gre sertlik deerleri.

ANDRC PARTIKLLER

 Andrc seimi i parasna ve sertliine baldr 40 HRC zerinde eitli aday andrclar vardr. 58 HRC sertliine kadar dzenli ve gevrek alminyum oksit karm kullanlr. 58 HRC sertliinin zerinde ise gevrek alminyum oksitler poplerdir.

TALAMA TA SEIMI

Akkan bir sv kullanlmasnn balca amac, takm zerinde bir soutucu ve/veya yalayc olarak hareket etmesidir. Soutma ile kesme srasnda oluan sy evreye ileterek s miktarn azaltmak; yalama ile de takmla tala ve takmla ilenen yzey arasna nfuz ederek srtnmeyi azaltmak ve takmn anmasn nlemektir. Kesme svlar bir ok amalar iin kullanlr: Takm, i paras ve makinay ar scaklktan ve ekil deitirmelerden korumak, Takm mrn uzatmak, Yzey kalitesini iyiletirmek, Kesme blgesinden talan uzaklamasn kolaylatrmak. Genel olarak kesme svlar emlsiyon yalar, kesme yalar ve kimyasal veya sentetik kesme svlar olmak zere gruba ayrlabilir.

KESME SIVILARI

KESME SIVILARI
lem Yntemi Talama Tornalama Dk karbonlu elikler Paras Orta karbonlu Yksek karbonlu elikler ve alaml elikler Paslanmaz ve sya direnli alamlar.

zlebilir ya, yar sentetik veya kimyasal talama svs Genel amal, zlebilir sentetik veya sentetik sv. Genel amal veya yal, zlebilir ya, yar sentetik veya sentetik sv. Yal veya ar basn zlebilir ya, yar sentetik veya sentetik sv. ya, yar Ar basn zlebilir sentetik veya sentetik sv. Ar basn zlebilir ya, yar sentetik veya sentetik sv. ya, yar

Frezeleme

Ar basn zlebilir ya, yar sentetik veya sentetik sv.

Delme

KESME SIVILARI

Tornalama (a), frezeleme (b,c) ve talama ilemi (d) ile ilgili olarak kesme svlarnn uygulamas. Tornalama ve frezelemede ok iyi sonu veren iki jet kullanlmtr.

KAYNAKLAR
T Metalruji ve Malzeme Mh. Talal malat Ders Notlar Sakarya niversitesi Metalurji ve Malzeme Mh. Talal malat Ders Notlar