SNEMA I: HAREKET-MAJ

Gilles Deleuze eviri: Ulus Baker

nsz

Bu inceleme bir sinema tarihi deil. majlarn ve gstergelerin tasnifine, taksinomisine nelik bir deneme. !ma bu birinci ciltte tasnifin unsurlarn, hatta onlarn da bir ksmn belirlemekle etini oru".

#k sk !merikal mantk$ %eirce&e '()*+,(+(-. ba/vuru oru", $0nk0 bu d0/0n0r imajlarn ve gstergelerin ku/kusu" en etkin ve $e/itli bir genel tasnifini a1m/t. Bu t1k doa biliminde 2innaeus&un a1t gibi bir tasnif 3hatta 4endele ev&in kim ada a1t gibi. #inema bu soruna eni bak/ a$lar da at or.

Ba/ka bir 0"le/me daha a" "orunlu deil. Bergson 4adde ve 5af"a& ()+6 lnda a"m/t: bu 1sikolojideki bir kri"in te/hisi di. !rtk d/ d0n ada fi"iki bir ger$eklik olarak hareket ile bilin$te ruhsal bir ger$eklik olarak imaj birbiri le kar/tla/tram orduk. 5areket,imajn ve daha da derinde "aman,imajn bu Bergsoncu ke/fi bug0n bile o kadar b0 0k bir "enginlik barndr or ki, oradan t0re ebilecek b0t0n sonu$lar elde edebilmi/ olduumu"dan emin olam oru". Bergson&un ksa bir s0re sonra sinema a dair a1aca o $ok 0"e sel ele/tiri e ramen hi$bir /e , onun ele ald hali le hareket,imajla sinematografik imaj arasndaki $ak/ma hi$bir /e engellemi or.

Bu ilk ksmda hareket,imaj ile $e/itlerini ele al oru". kinci ksm ise "aman,imaja nelik olacak. Bi"e le geli or ki sinemann b0 0k netmenleri aln"ca ressamlarla, mimarlarla, m0"is enlerle deil, d0/0n0rlerle de kar/la/trlabilirler. !ma kavramlar erine hareket,imajlarla, "aman,imajlarla d0/0n0rler. #inematografik 0retim alanndaki mua""am be hudelik bir itira" olu/turmu or: kar/la/trlama" ekonomik ve end0stri el

sonu$lar olsa da durum herhangi ba/ka bir erden daha kt0 deil. 7ola s la sinemann b0 0k aratclar aln"ca bira" daha krlganlar ve eserlerini aratmalarn engellemek sonsu"ca daha kola olu or. #inema tarihi bir kurbanlar tarihi. #inema bu aratclarn icat etme i becerdikleri ve her /e e ramen bi"e eri/tirebildikleri eri doldurulama" otonom bi$imler altnda, sanatn ve d0/0ncenin tarihinin daha a" bir 1ar$as deil.

4etnimi"i destekle ecek hi$bir r1rod0ksi on sunmu oru", $0nk0 aksine metnimi" herbirimi"in a" a da $ok ansna, he ecanna ve algsna sahi1 olduumu" b0 0k filmlerin bir destei olmaktan ba/ka bir /e istemi or.

Blm 1
Ha e!e" #s"ne Tezle

Bergson stne Birinci Yorum

Bergson hareket 0st0ne bir deil 0$ te" ileri s0rer. lki en 0nl0s0d0r ve bi"i dierlerini ihmal etme riski le kar/ kar/ a brakr. 8 sa onlara bir giri/ niteliindedir. Bu birinci te" u arnca hareket katedilen mesafe le kar/ma" birbirine. 9atedilen u"am ge$mi/tir, hareket ise /imdidedir, katetme e leminin kendisidir. 9atedilen mesafe bl0nebilir, hem de sonsu"ca, o sa hareket bl0neme" a da her blmede doas dei/meksi"in bl0neme". Bu daha /imdiden daha karma/k bir fikri varsa or: katedilen u"amlar to1tan tek ve a n homojen u"a a aittirler, o sa hareketler heterojendirler ve birbirlerine indirgeneme"ler.

!ma geli/tirilmeden nce bu birinci te"in ikinci bir ifadesi daha var: hareketi u"amdaki konumlarla a da "amandaki anlarla, ani hareketsi" :kesitlerle; eniden kurama"sn"< B le bir eniden,kurma ancak konumlara ve anlara so ut bir =====ard/klk, mekanik, homojen, evrensel ve u"amdan kesili1 alnm/, b0t0n hareketler i$in he1 a n olan bir "amann so ut fikrini bala arak a1 orsunu". 8 "aman her iki halde de hareket ka$ar elini"den. Bir taraftan iki an a da konumu istediini" kadar sonsu"ca

birbirine akla/trn, hareket he1 ikisi arasnda, an srtn"da olu1 bitecektir. >te taraftan da "aman istediini" kadar bl0n ve eniden,bl0n, hareket he1 somut bir s0rede ger$ekle/ecek, ani her hareket kendi niteliksel s0resine sahi1 olarak kalacaktr. !rtk birbirine indirgeneme" imi form0l0 kar/ kar/ a getirebili oru": :ger$ek hareket ,,? somut s0re; ve :hareketsi" kesitler = so ut "aman;.

Bergson (+@A&de a"d Baratc Cvrim&de '2&Dvolution crDatrice. kt0 form0le bir ad takar: bu sinematografik anlsamadr. #inema ger$ekten de birbirini tamamla an iki veri le i/li or: imaj denen enstantane kesitlerE /ahsi etsi", tekbi$imli, so ut, gr0nme" ve a farkedilme", a gtn :i$inde; ve :aracl la; imajlarn ak1 ge$irildii bir hareket a da "amanF(G. 7emek ki sinema bi"e sahte bir hareket veri orE hatta sahte hareketin ti1ik rneini olu/turu or. !ma Bergson&un bu en eski anlsama a $ok modern ve g0n0m0"e ait bir ad ':sinematografik;. vermesi ilgin$. Her$ekte, di or Bergson sinema hareketi hareketsi" kesitlerle eniden kurarken en eski d0/0ncenin $oktandr a1tndan 'Ienon 1aradokslar. ve a doal algm"n a1tndan ba/ka bir /e a1m or. Bu bakmdan Bergson sinemann daha $ok doal algnn ko/ullarndan ko1tuunu savunan fenomenolojiden a rl or. :He$i1 gitmekte olan ger$eklikten nerede se enstantane 'anlk. gr0nt0ler al oru" ve bunlar o ger$eklik i$in karakteristik olduklarndan, onlar so ut, tekbi$imli, gr0nme", bilin$ a gtnn fonunda erle/mi/ bir olu/ s0reci bo unca akt1 ge$irmemi" eti or bi"e< !lglama, d0/0nme, dil genel olarak b le i/lerler. 8lu/u d0/0nd00m0"de, a da ifade ettiimi"de, hatta algladm"da bile i$imi"de bir t0r sinematograf i/letmekten te e bir /e a1 or deili".; Bundan Bergson&a gre sinemann sadece dei/me", evrensel bir anlsamann 1rojeksi onu, eniden,0retilmesi olduunu mu anlamal "J Bani sanki bilmeden he1 sinema m a1m/"J !ma i/te, bir s0r0 1roblem $k or orta a.

%eki ama anlsamann eniden,0retilmesi a n "amanda, belli bir bi$imde d0"eltilmesi de deil midirJ !ra$larn suniliinden sonucun, 0r0n0n suniliine mi varlacakJ #inema fotogramlarla, ani hareketsi" kesitlerle sani ede irmidrt ' a da ba/larda onseki". imajla i/ler. !ma bi"e verdii, $ou "aman bu konu a dikkat $ekilmi/tir, bir fotogram deil, kendisine hareketin eklenmedii ortalama bir imajdr: hareket aksine dola s" veri olarak ortalama imaja aittir. 7oal algm" i$in de b le olduu s lenecek. !ma orada anlsama alglama s0reci bo unca, alg "nede m0mk0n klan /artlar tarafndan d0"eltilir. 8 sa sinemada imaj, ko/ullarn d/ndaki bir se irci e 'bu noktada, grecei" ki fenomenoloji doal alg ile sinematografik alg arasnda bir fark g"etmekte hakldr. belirdii anda d0"eltilir. 9sacas sinema bi"e hareketi ekledii bir imaj verme", dola s"ca bir hareket,imaj verir. Clbette bir kesit verir, ama bu hareketli bir kesittir, hareketsi" kesit = so ut hareket deildir. 8 sa, ine son derece ilgin$ olan /e Bergson&un hareketli kesitlerin a da hareket,imajlarn varln etkin bir /ekilde ke/fetmi/ olduu du. Bu Baratc Cvrim&den, sinemann resmi dou/undan nce, 4adde ve 5af"a&da d '()+6.. 7oal algnn ko/ullarnn tesinde hareket,imajn ke/fi 4adde ve 5af"a&nn birinci bl0m0n0n o muci"evi icad d. Bergson&un on l sonra bunu

unutmu/ olduuna m inanaca" oksaJ

Boksa, acaba her /e i ba/lang$larda tehdit eden bir ba/ka anlsama a m ka1lm/tJ Ke lerin ve ki/ilerin ba/ladklar "aman he1 saklanma a "orlandklar, belirlendikleri bilinir. Ba/ka t0rl0 nasl olabilirJ 9endilerini hen0" barndrma an bir k0me i$inde $kverirler ve atlmamak i$in n 1lana o k0me le 1a la/tklar ortak karakterlerini s0rmek "orundadrlar. Bir /e in "0 asla ba/lang$ta belirme", arada, geli/mesinin ak/ i$inde, g0$leri g0rb0"le/tiinde orta a $kar. Bergson bunu herkesten daha i i bilirdiE ebedi et sorusu erine : eni; sorusunu orta a atarak ' eni bir /e in 0retilmesi ve beliri/i nasl m0mk0nd0rJ. felsefe i dn0/t0rm0/ olan o du. 4esela ha atn enilii ba/lang$larnda belireme", $0nk0 ba/lang$ta ha at madde i taklit etme e "orlanr di ordu< #inema i$in de a n /e deil miJ #inema da ba/lang$larnda doal alg taklit etme e "orlanmam/ m dJ Le daha da nemlisi, ba/lang$ta sinemann durumu nasldJ Bir taraftan $ekim a$s sabitti, b lece 1lan mekansal ve bi$imsel olarak hareketsi"diE te taraftan $ekim a gt, so ut tekbi$imli bir "amana sahi1 olan 1rojeksi on a gt la kar/trl ordu. #inemann evrimi, kendi "0n0n fethi ve enilii montajla, hareketli kamera la ve 1rojeksi ondan a rlan $ekimin "g0rle/mesi le ger$ekle/ecekti. 8 "aman 1lan mekansal bir kategori olmaktan $k1 "amansal bir kategori e dn0/ecektiE ve kesit artk sabit tdeil hareketli bir kesit haline gelecekti. #inema b lece 4adde ve 5af"a&nn ilk bl0m0ndeki te"le bulu/acaktr.

Bergson&un hareket 0st0ne bu birinci te"inin ilk bak/ta gr0nd00nden daha karma/k olduu sonucuna varmak gerekir. Bir taraftan hareketi katedilen u"amla eniden olu/turma, ani hareketsi" enstantane kesitlere so ut bir "aman ekle erek eniden kurma olundaki b0t0n giri/imlere nelik bir ele/tiri var. >te taraftan bu anltc $abalarn biri olarak, anlsama doruuna eri/tirme e eltenen sinemann ele/tirisi var. !ma 4adde ve 5af"a&nn te"i de var ortada: hareketli kesitler, "amansal 1lanlar ve sinemann geleceini ve "0n0 1e gamberce nceden kestiren bir d0/0n0r.

!ma Baratc Cvrim tam bu noktada ikinci bir te" s0rmektedir ileri e: her /e i hareket 0st0ne tek ve a n anlsama a indirgemek erine birbirinden $ok farkl en a" iki anlsama ti1ini a rdeden bir te". Banl/ ine hareketi anlarla a da konumlarla eniden,kurmaktr, ama bunu a1mann iki tar" vardr, biri antik, dieri modern. !ntik$ada hareket d0/0n0lebilir unsurlara, bi""at kendileri e"eli,ebedi ve hareketsi" olan Bi$imlere a da Mdea&lara balanrd. 9u/kusu" hareketi eniden,kurmak i$in bu bi$imler ak/kan bir maddenin i$inde akt0elle/melerine en akn olduklar halde akalamak gerekirdi. Bunlar ancak madde i$inde cisimle/tik$e e leme ge$en

1otansi ellerdi. !ma tersine, hareket bi$imlerin bir :di alektiini;, kendisine d0"en ve l$0 veren ideal bir sente"ini ifade etmekten te e ge$mi ordu. B le kavrandnda hareket demek ki bir bi$imden tekine kurall ve d0"enli bir ge$i/, ani t1k bir danstaki gibi 1o"larn ve a rcalkl anlarn bir d0"eni olacaktr. Bi$imler a da fikirler :doruunu ifade edecekleri bir 1eri odu karakteri"e etme e $arlrlar, ve bu 1eri odun b0t0n geri kalan, bir bi$imden tekine kendi ba/na ilgi $ekme ecek bir ge$i/ tarafndan doldurulur< Nihai terim a da doruk noktas 'telos, akme. dikkate alnr, asl an d0"e ine 0celtilir ve dilin olgunun t0m0n0 ifade etmek i$in tuttuu bu an, ola karakteri"e etmek i$in bilime eterli gr0n0r.FOG;

4odern bilimsel devrim ise hareketi artk a rcalkl anlara deil, herhangi ana balama a da anm/tr. 5areketi eniden kurmak s" konusu olduunda artk a/kn bi$imsel unsurlardan '1o"lar. olu/turma acak, i$kin maddi unsurlardan 'kesitler. olu/turacaktr. 5areketin d0/0n0lebilir bir sente"ini a1mak erine du ulara da al bir tahlili a1lacaktr. 4odern astronominin bir r0nge le o r0nge i katetmek i$in ge$en "aman ili/kilendirerek '9e1ler., modern fi"iin katedilen u"am bir cismin d0/0/ "amanna bala arak 'Halilei., modern geometrinin d0"lemdeki bir erinin denklemini form0le ederek, ani olunun herhangi bir annda bir noktann hareketli bir doru 0"erindeki konumunu orta a $kararak '7escartes., son olarak da sonsu" k0$0kl0kler hesabnn birbirlerine sonsu"ca akla/trlabilir kesitleri ele alarak 'NePton ve 2eibni". kurulmalar i/te b le olmu/tu. 5er erde herhangi anlarn mekanik ard/kl 1o"lara da al di alektik d0"enin erini al ordu: :4odern bilim bilhassa "aman bams" dei/ken olarak ele alma iti ad la tanmlanmaldr.;F*G

#inema ger$ekten Bergson&un orta a $kard bu /ecerenin son 0r0n0 gibi. Bir ta/t ara$lar di"isini 'tren, otomobil, u$ak<. ve ona 1aralel olarak bir ifade ara$lar di"isini 'grafik, foto, sinema. ele alabilirdik: o "aman kamera bir sarraf, a da daha dorusu ta/t hareketlerinin genelle/tirilmi/ bir e/deeri olarak gr0n0rd0. Le "aten Qenders&in filimlerinde tam da b le gr0n0r. #inemann tarihncesi sorgulanrken belirsi"lik dolu fikirlere d0/0ld00 olur, $0nk0 onu karakteri"e eden teknolojik so u nere e kadar gt0receimi"i, a da nasl tanmla acam" bileme i". 8 "aman inlilerin glge o unlarn a da en eski 1rojeksi on sistemlerini $ar1 dururu". !ma ger$ekte sinemann belirle ici ko/ullar /unlardan ibarettir: aln"ca fotograf deil, enstantane fotograf '1o" fotograf ba/ka bir so a aittir.E enstantanelerin e/it u"aklE bu e/it u"akln :filmi; olu/turan bir d0"enee aktarlmas '1elik0l0 icat edenler Cdison&la 7ickson olmu/tu.E imajlar harekete ge$irmek i$in bir mekani"ma '2umiRre&in :trnak;lar.. #inemann hareketi herhangi ann, ani s0reklilik hissi verecek /ekilde se$ilmi/ birbirlerinden e/it u"aklktaki anlarn i/levi olarak eniden 0reten bir sistem olmas i/te bu anlamdadr. 5areketleri birbirlerinin i$ine ge$ecek tar"da, a da :dn0/0me brak1; anstarak d0"enle i1 eniden 0reten her sistem sinema a abancdr. !nimas on filmi tanmlama a $al/tn"da bu durum $ok i i gr0n0r: eer bu dal ger$ekten sinema a aitse bunun nedeni $i"gi filmin orada tamamlanm/ bir 1o" a

da fig0r olu/turma 1, he1 a1lan ve bo"ulan, ollarnn herhangi anlarnda alnm/ $i"gi ve noktalarn hareketi le i/le en bir fig0r0n tasviri olmasdr. !nimas on film 9arte" en bir geometri e baldr, >klid en deil. Bi"e biricik bir anda tasvir edilen bir fig0r0 verme", onu tasvir eden hareketin s0rekliliini verir.

Bine de sinema a rcalkl anlarla beslenir gibidir. #klkla Cisenstein&in hareket ve evrim s0re$lerinden sinemann tam manas la nesnesi kld ba" kri" anlarn $eki1 ald s lenmi/tir. Bu tam da onun :1atetik; 'co/kusal. adn verdii /e dir: darbeleri ve $lklar se$i1 durur, sahneleri 1atla / noktalarna kadar 0kseltir ve birbirleri le $ar1/ma a iter. !ma bu hi$ bir /ekilde bir itira" konusu deildir. #inemann tarihncesine ve /u 0nl0 at ko/usu rneine dnelim: bu ko/u tam olarak ancak 4are &nin grafik ka tlar la ve 4u bridge&in e/it aralkl enstantane fotograflar la $"0mlenebilmi/ti. Bunlar atn saln/nn organi"e to1lamn herhangi bir nokta a irca edi orlard. Bu e/it aralkl anlar i i se$ebilirseni" "orunlu olarak dikkate deer anlarla kar/la/rsn": ani atn tek a ann ere dokunduu an, sonra 0$, iki, 0$, bir, vesaire< Bunlara a rcalkl anlar denebilirE ama asla atn drtnal ko/usunu eskiden a1ld tar"da karakteri"e eden 1o"lar ve genel duru/ va"i etleri anlamnda deil. Bu anlarn 1o"larla hi$bir ilgisi olmad gibi, "aten 1o"lar olarak gr0nmeleri bi$imsel olarak imkans"dr. Bunlar eer a rcalkl anlarsa bunun nedeni harekete dahil dikkate deer ve a tekil noktalar olmalar bakmndandr, a/kn bir bi$imin akt0elle/me anlar olduklarndan deil. 4efhumun anlam b0t0n0 le dei/mi/tir. Cisenstein&in a da ba/ka bir filmcinin a rcalkl anlar hala herhangi anlardrE aln" herhangi dediimi" bu anlar d0"enli a da tekil, sradan a da dikkate deer olabilrler. Cisenstein&in dikkate deer anlar se$i or olmas onlar a/kn bir sente"den deil, hareketin i$kin bir anali"inden $eki1 almasn engelleme". 7ikkate deer a da tekil an tekiler arasnda herhangi bir an olma s0rd0r0r. Bu a n la Cisenstein&in tale1 ettii modern di alektik ile eski di alektik arasndaki farktr. Cski di alektik bir harekette akt0elle/en a/kn bi$imlerin d0"eni ken enisi harekete i$kin olan tekil noktalarn 0retilmesi ve kar/tla/trlmasdr. 8 sa bu tekillikler 0retimi 'niteliksel s$rama. olaan anlarn birikmesi le 'niceliksel s0re$. salanr, le ki tekillik herhangilikten $ekili1 alnm/ olduu halde kendisi aln"ca olaan,olma an a da d0"enli,olma an bir herhangiliktir. Bi""at Cisenstein :1atetiin; i$inden kesitlerin ge$ecei organi"e bir herhangi anlar k0mesi olarak :organii; nceden varsa dn vurgulu ordu.F-G

5erhangi an ekdieri le e/it aralkl an demektir. > le se sinema hareketi herhangi anla balantlandrarak eniden 0reten sistem olarak tanml oru". !ma i/te tam da bu noktada "orluklar eniden ba/gsteri or. B le bir sistem ne i/e ara acakJ Bilim a$sndan bu arar $ok ufak. S0nk0 bilimsel devrim anali"e nelikti. Le eer anali" edebilmek i$in hareketi herhangi anla balantlandrmak "orunlu sa, a n ilke u arnca bir sente"i ve a eniden kurma ger$ekle/tirmenin ne gibi bir bilimsel ilgin$lik ta/ aca 1ek kola gr0lemi or 3belki aln"ca bir dorulama olarak< /te bu 0"den ne 4are ne de 2umiRre sinemann icadna b0 0k bir g0ven du u or deillerdi. %eki hi$

deilse sanatsal bir deeri olabilir mi diJ 7aha $ok gibi deildi bu fa da da, $0nk0 sanat hareketin daha 0ksek sente"inin haklarn elinde tutu ordu ve bilimin reddettii 1o"lara ve bi$imlere fa"la bal gibi di. 5atta bu noktada :end0stri el sanat; olarak sinemann belirsi" halinin kalbinde i" /imdiden: o ne bir sanat ne bir bilimdir.

Bine de sinemann $ada/lar sanatlar ka11 gt0ren ve hareketin st0t0s0n0, resim bile dahil olmak 0"ere dei/tiren bir evrime du arl olabili orlard. ok daha belirgin sebe1lerden dola dans, bale ve mim sanat fig0rleri ve 1o"lar terkederek 1o"lanmam/, atml,olma an ve hareketi herhangi ana bala an deerleri "g0rle/tirme i ama$l ordu. B lece dans, bale ve mim ortamlarn ar"alarna, ani bir mekandaki noktalarn a da bir ola n anlarnn dalmna ceva1 verebilecek e lemlere dn0/0 orlard. B0t0n bunlarn sinema la bir bada/mas s" konusu du. #esli filmden icat edilir edilme" sinema m0"ikal komedi i en b0 0k t0rleri arasna katma ba/arabilmi/ti 3Tred !staire&in herhangi erlerde, sokakta, ara$lar arasnda, kaldrm bo u a1t :aksi on,dans;larlaFUG< !ma daha sessi" sinema dneminde bile Sha1lin mimi 1o"lar sanatnn elinden sk01 alarak bir aksi on,mim haline dn0/t0rm0/t0. Karlo& u sinema aln"ca kullanmas ve ona hi"met etmemesi 0"0nden ele/tirenlere kar/ 4itr onun mime mekan ve "amann i/levi olarak aln"ca artk canlandrlacak nceden a arlanm/ bi$imlere bal olmak erine dikkate deer anlara $"0lebilen anlarn s0reklilii le eni bir model verdiini s l0 orduF6G.

#inemann bu modern hareket kavra /na tam manas la dahil olduunu Bergson g0$l0 bir /ekilde s1atlam/t. !ma o andan itibaren iki ol arasnda teredd0te d0/0 ordu 3 ollardan biri birinci te"e geri gt0r0rken dieri eni bir soru at ordu orta a. Birinci olu taki1 ettiini"de bu iki kavra / bilimsel bak/ a$sndan farkl olabilirler, ama sonu$lar bakmndan nerede se "de/tirler. 5areketi ebedi 1o"larla a da hareketsi" kesitlerle eniden kurmak a n ka1 a $kar: her iki halde ede hareket elden ka$rlr, $0nk0 bir B0t0n varsa larak :her /e in verilmi/; olduu varsa lrE o sa hareket ancak b0t0n verili olmadnda, verilebilir olmadnda m0mk0n olacaktr. B0t0n0 bi$imlerin ve 1o"larn ebedi d0"eninde de verseni", herhangi anlarn to1lamnda da verseni", "aman a aln"ca ebedi etin imaj a da to1lamn bir sonucu olarak kalacaktr: ger$ek harekete hi$bir er kalma acaktr o halde.FAG Bine de ba/ka bir ol a$l or gibi di Bergson&un n0nde. Iira, eski kavra / tam anlam la nasl ebedi eti d0/0nme e adanm/ antik felsefe e tekab0l edi orsa modern kavra /, modern bilim de ba/ka bir felsefe i $ar ordu. 5areketi herhangi anlara baladn"da eninin, ani dikkate, deerin ve tekilin, bu anlarn herhangi birinde nasl 0rediini d0/0nme i de ba/arabilmeni" gerekir: bu felsefenin to1 ek0n bir dn0/0m0d0r ve sonu$ta Bergson&un a1ma nerdii de bundan ba/ka bir /e deildir 3modern bilime tekab0l eden, ama eksik olan, bir arnn teki ars gibi bir metafi"ii ikram etmek.F)G %eki ama b le bir olda duraklanabilir miJ #anatlarn da b le bir dn0/0mde a1abilecekleri olduu adsnabilir miJ Le sinemann bu bakmdan esasl bir faktr olduu, hatta bu eni d0/0ncenin, bu eni d0/0nme tar"nn dou/unda ve olu/masnda o na aca bir rol

olduu reddedilebilir miJ Le i/te Bergson hareket 0st0ne birinci te"ini dorulamakla etinme ecektir artk. Bar olda kalsa bile Bergson&un ikinci bir te"i sinema a ba/ka bir bak/ a$sn m0mk0n kl or: sinema artk en eski anlsamann etkinle/tirilmi/ a gt deildir, aksine eni ger$eklii etkinle/tirmenin organdr.

Le i/te Bergson&un, ine Baratc Cvrim&deki 0$0nc0 te"i. Buna kaba bir form0l vermek istersek / le bir /e olurdu: an aln"ca hareketin hareketsi" bir kesiti olmakla kalma", hareket de s0renin, ani B0t0n&0n ve a bir b0t0nl00n hareketli bir kesitidir. Bu hareketin daha derin bir /e i ifade ettiini ima eder: s0rede dei/me a da b0t0nl0k. #0renin dei/me olduu bi""at tanmn 1ar$asdr: dei/ir ve dei/me i hi$ brakma". 4esela madde hareket eder, ama dei/me". 8 sa hareket s0rede ve a b0t0n0n i$inde bir dei/me i ifade eder. #orun bir taraftan bu ifadede, dier taraftan bu b0t0n,s0re "de/liinde at or.

5areket u"amda bir ta/nmadr. 8 sa u"amda ne "aman ksmlarn, 1ar$alarn ta/nmas s" konusu olsa, bir b0t0nde de niteliksel bir dei/im ba/gstermi/ demektir. Bergson 4adde ve 5af"a&da bunun $ok sa da rneini veri or. 5a van hareket etmi/tir, ama bu hi$bir /e demek deildirE mesela emek i$indir, g$ etmek i$indir vesaire. 7enebilir ki hareket bir 1otansi el fark varsa ar ve onu doldurma a $al/r. %ar$alar ve erleri so ut olarak, ! ile B tar"nda ele alrsam birinden tekine giden hareketi anla amam. !ma !&da ken a$m ve B&de i ecek var. B& e var1 ediimde dei/iklie ura an aln"ca benim durumum deildir, B& i, !& ve aralarndaki her/e i ka1sa an bir b0t0n de dei/iklie uram/tr, !khilleus ka1lumbaa a eti/i1 ge$tiinde dei/iklie ura an ka1lumbaa , !khilleus&u ve ikisini a ran mesafe i ka1sa an bir b0t0nl0kt0r. 5areket he1 bir dei/iklik aratr 3g$ bir mevsimler dei/imine gnderir bi"i. Le bu cisimler a$sndan da dorudur: bir cismin d0/mesi onu $eken bir ba/ka cismi varsa ar ve her ikisini de i$eren bir b0t0ndeki dei/imi ifade eder. #alt atomlar d0/0nd00n0"de, maddenin b0t0n 1ar$alarnn kar/lkl faali etine tanklk eden hareketleri "orunlu olarak b0t0n0n i$indeki dei/meleri, bo"unumlar, enerji dei/ikliklerini ifade edecektir. Bergson&un ta/nma olarak hareketin tesinde ke/fettii bir salnm, bir titre/im ve a lm vardr. 70/t00m0" hata hareket eden /e in niteliklere ka ts" ve d/sal herhangi unsurlar olduunu sanmaktr. !ma niteliklerin bi""at kendileri s"de unsurlar hareket ederken dei/iklie ura an saf titre/imlerdir.F+G

Baratc Cvrim&de Bergson o kadar 0nl0 bir rnek verir ki /a/racak ne kaldn artk bileme" hale geliri". Bi"e der ki, bir bardak su a /eker ko duumda :/ekerin erimesini beklemek "orunda m;.F(@G Bu her /e e ramen $ok ilgin$, $0nk0 Bergson sanki bir

ka/n hareketinin bu erime s0recini h"landracan unutmu/ gibidir. %eki ama esasnda ne demek isti orJ Keker 1ar$acklarn datarak onlar su un i$inde dola/tran ta/nma hareketinin bi""at b0t0nde, ani bardan i$eriinde olan bir dei/imi ifade ettiini: bu i$inde /eker bulunan sudan /ekerli su a niteliksel bir ge$i/tir. Cer ka/kla kar/trrsam hareketi h"landrrm, ama a n "amanda artk /imdi ka/ da i$eren b0t0n0 de dei/tirmi/ olurum ve ivmelenmi/ hareket ine bir b0t0n0n dei/mesini ifade etme i s0rd0r0r. :90tlelerin ve molek0llerin fi"ik ile kim ann inceledii o $ok 0"e sel erdei/tirmeleri derinlerde olu/an ve bir erdei/iklii deil bir dn0/0m olan o ha ati hareket kar/snda, hareketli bir /e in durmas u"amdaki hareketi kar/snda ne se odur.;F((G B lece Bergson 0$0nc0 te"inde a/adaki analoji i sunar:

hareketsi" kesitler hareketli kesit olarak hareket ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, V ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, hareket niteliksel dei/me

Wek fark nerede se soldaki ili/kinin bir anlsama , sadakinin ibe bir ger$eklii ifade edi or olmasdr.

Bergson&un /ekerli su barda la "ellikle s lemek istedii /e , bekle i/imin, nasl olursa olsun, "ihinsel, ruhsal bir ger$eklik olarak bir s0re i ifade ettiidir. %eki ama neden bu ruhsal s0re sadece bekle en benim deil, dei/ime ura an b0t0n i$in de tanklk etsinJ Bergson di ordu ki: b0t0n ne verilidir ne de verilebilir 've modern bilimin en a" antik bilim kadar d0/t00 hata, farkl iki tar"da da olsa, b0t0n0n verili olduunu kabul etmeleridir.. ok sa da filo"of nceden b0t0n0n ne verili olduunu, ne de verilebilir olduunu s lemi/lerdiE aba bundan $kardklar tek sonu$ b0t0n0n anlamdan oksun bir mefhum olduu du. Bergson&un vard sonu$ $ok farkldr: eer b0t0n verilebilir deilse bunun nedeni onun !$k olmasdr ve s0rekli olarak dei/mek a da eni bir /e i 0retme i asla brakmamak, ksacas s0rmek ona aittir. :9ainatn s0resi, onun i$inde er alabilecek aratlm/larn enlemi ile tek ve a n olmak "orunda.;F(OG > le ki bir s0re kar/snda a da i$inde bulunduumu" her defasnda bundan dei/ime ura an ve bir erlerde a$k olan bir b0t0n0n varolduu sonucuna varabiliri" Bergson&un s0re i nceleri bilince "de/ bir /e olarak ke/fettii i i bilinir. !ma bilincin daha ileri e gt0r0lm0/ bir incelenmesi Bergson&u bilincin ancak bir b0t0ne a$larak, bir b0t0n0n a$ la $ak/arak varolabileceini kantlama a gt0r0 or. Ba/a an varlk i$in de b le: Bergson a/a an varl bir b0t0n ile, a da kainatn b0t0n0 le kar/la/trdnda en eski kar/la/trmalardan birini eniden a1 or gibi gr0n0 or.F(*G !ma ine de terimleri t0m0 le ters 0" ederek. 0nk0 eer a/a an varlk bir b0t0nse ve dola s la kainatn b0t0n0ne asimile edilebili orsa, bunun nedeni bir b0t0n0n ka1al olduunun varsa ld gibi ka1al bir mikroko"mos olmas deil, aksine bir d0n a a a$lmas ve bu

d0n ann, kainatn da bi""at !$n ta kendisi olmasdr. :Nerede a/a an bir /e varsa orada bir erlerde, "amann ka dedilebilecei a$k bir sicil vardr.;F(-G

B0t0n0 tanmlamak gerekirse, onu li/ki mefhumu la tanmlardk. Bunun nedeni ili/kinin nesnenelir bir "ellii olmamas ve her "aman ili/kilendirdii terimlere d/sal olmasdr. Xstelik ili/ki a$ktan asla a rlama" ve ruhsal a ra "ihinsel bir varolu/ sunar. li/kiler nesnelere ait deildirler, b0t0ne aittirlerE tabii ki b0t0n0 ka1al bir nesneler k0mesi le kar/trmamak ka d la.F(UG U"amdaki hareketle bir to1lamn a da k0menin nesneleri kar/lkl konumlarn dei/tirirler. !ma ili/kiler sa esinde b0t0n dn0/0r a da nitelik dei/tirir. #0re, hatta "aman hakknda di ebiliri" ki o ili/kilerin b0t0n0d0r.

B0t0n0, :b0t0nleri; k0melerle, to1lamlarla kar/trmamak gerekir. 90meler ka1aldrlar ve ka1al olan her /e suni oldan ka1atlm/tr. 90meler he1 1ar$alarn k0melenmesidirler. 8 sa bir b0t0n ka1al deil, a$ktrE ve 1ar$alar da oktur 3 a da ancak $ok "el bir anlamda vardr, $0nk0 blmenin her etabnda doas dei/iklie uramadan bl0neme". :Her$ek b0t0n bl0nme" bir s0reklilik olabilirdi 1ekala.;F(6G B0t0n ka1al bir k0me deil, aksine k0menin hi$bir "aman mutlak olarak ka1al olmamasna, hi$bir "aman ba/k olamamasna, bir erlerde he1 a$k kalmasna ol a$an /e dir ,,kainatn b0t0n0ne onu bala an gergin bir i1 gibi . #u sarda 1ar$alar olan, su, /eker, belki bir ka/k 3ka1al bir to1lamdrE ama b0t0n orada deildir. B0t0n 1ar$alar olma an ba/ka bir bo utta aratlr ve aratlmas asla durma" 3bir k0me i niteliksel bir durumdan ba/ka bir niteliksel duruma ta/ or gibidirE bu hallerden ge$i1 duran dur durak bilme" saf olu/ gibi. /te bu anlamda ruhsal a da "ihinseldir. :#u barda, /eker ve /ekerin suda erime s0reci hi$ ku/kusu" so utlamalardan ibarettir ve du ularmla ve kavra / g0c0mle kesili1 alndklar B0t0n belki de bir bilin$ gibi ilerli ordur.;F(AG Bine de bir k0menin ve a ka1al bir sistemin b le suni olarak kesili1 bi$ilmesi saf bir anlsamadan ibaret deildir. ok i i temellenmi/tir ve her /e in b0t0n ile ban 'onu a$a bala an bu 1aradoksal ba. ko1arlmas imkans" olsa da bu ba hi$ deilse $ekili1 u"atlalabilir, sonsu"a kadar gerilebilir, a" a da $ok gerginle/tirilebilir. Bunun nedeni maddenin organi"as onunun ka1al sistemleri a da 1ar$alarn belirlenmi/ to1lamlarn m0mk0n klmasdrE ve u"amn a$l1 geli/mesi bunu "aten "orunlu klmaktadr. !ma tam da, k0meler u"amdadrlar ve b0t0n, b0t0nler, s0rededirler, dei/i1 durma asla brakmasa da s0renin bi""at kendisidirler. > le ki Bergson&un birinci te"ine tekab0l eden iki form0l /imdi $ok daha kesinlik ta/ an bir stat0 ka"an or: :hareketsi" kesitler = so ut "aman;, 1ar$alar ger$ekten hareketsi" kesitler olan ve ard/k durumlar so ut bir "aman i$inde hesa1lanabilen ka1al k0melere gnderirkenE :ger$ek hareket Y somut s0re; s0rmekte olan ve hareketleri bir o kadar da ka1al sistemleri kateden hareketli kesitler olan bir b0t0n0n a$klna gnderir.

X$0nc0 te" dorultusunda kendimi"i 0$ sevi e 0"erinde bulu oru": (. a rdedilebilir

nesnelerce a da a r a r ksmlarla tanmlanabilen k0meler a da ka1al sistemlerE O. nesneler arasnda kurulan ve onlarn kar/lkl konumlarn dei/iklie uratan ta/ma hareketiE *. kendine "g0 ili/kiler u arnca dei/mesi asla durma an ruhsal bir ger$eklik olarak s0re a da b0t0n.

> le se hareketin iki 0"0 var gibidir bir /ekilde. Bir taraftan nesneler a da 1ar$alar arasnda olu1 biten bir /e dir, te taraftan s0re i a da b0t0n0 ifade eden /e dir. #0renin, doasn dei/tirerek nesneler halinde bl0nmesini, nesnelerinse derinle/erek, $e1erlerini itirerek s0rede birara a geli/lerini salar. 8 halde hareketin ka1al bir sistemin nesnelerini a$k s0re e, s0re i ise a$lma a "orlad sistemin nesnelerine baladn s le ecei". 5areket aralarnda kurulduu nesneleri, ifade ettii dei/i1 duran b0t0ne balad gibi tersini de a1ar. 5areket olu la b0t0n nesneler halinde bl0n0r ve nesneler b0t0nde birle/irler: ve tam da bu ikisi arasnda b0t0n dei/ir. Bir k0menin nesnelerini ve a 1ar$alarn hareketsi" kesitler olarak kabul edebiliri"E ama hareket bu kesitler arasnda kurulur ve nesnelerle 1ar$alar dei/i1 duran bir b0t0n0n s0resine bala arak, demek ki b0t0n0n nesnelere bal dei/imini ifade eder 3demek ki hareket s0renin hareketli bir kesitidir. !rtk 4adde ve 5af"a&nn ilk bl0m0n0n o kadar derin te"ini anla acak d0"e e varabili oru": (. hareketin aln"ca enstantane imajlar, ani hareketsi" kesitleri okturE s0renin hareketli kesitleri olarak hareket,imajlar vardrE *. son olarak hareketin tesinde "aman,imajlar vardr 3 ani s0re,imajlar, dei/me, imajlar, ili/ki,imajlar, hacim,imajlar<

[1] Lvolution cratrice, s. 753 (305). Bergsonun metinlerini Y ! nc Y"l #enen $as%"#an a%tar"&oru!' (arante! aras"n#a #a )er %ita$"n )ali)a!"r#a $uluna$ilen $as%"s"n"n (*.+.,.) sa&-a numaras"n" veri&oru!. [.] /0, s. 771 (330). [3] /0, s. 772 (335). [1] 3rgani% ve (ateti% st ne, $%! /isenstein, La non4in#i--rente 5ature, 6, 10417. [5] 8rt)ur 9nig)t, :evue #u cinma, no 10. [;] <ean =itr&, >istoire #u cinma muet, 666, /#. +niversitaires, s. 12451. [7] /0, s. 721 (353). [7] /0, s. 77; (313). [2] B t n $u no%talar st ne $%!. =ati?re et mmoire, B. 6@, ss. 33.4310 (..04.30). [10] /0, s. 50. (2410). [11] /0, s. 5.1 (3.).

[1.] /0, s. 77. (332). [13] /0, s. 507 (15). [11] /0, s. 507 (1;). Bergson ile >ei#egger aras"n#a asl"n#a )at"r" sa&"l"r te% $en!erli% tam #a Au#urB i%isi #e !aman"n C!g ll D n aE"D"n %avran"A" st ne inAa etmiAler#ir. [15] Bura#a Bergson tara-"n#an aE"%Ea orta&a at"lmam"A olmas"na raDmen iliA%iler sorununu ileri s r &oru!. Bilinir %i i%i Ae& aras"n#a%i iliA%i Ae&ler#en $irinin &a #a #iDerinin $ir s"-at"na in#irgeneme!' ama to(lam"n $ir s"-at" #a #eDil#ir. Buna %arA"n, iliA%ileri $ir $ t nle $aDlant"lan#"rma im%an", $u $ t n verili $ir to(lam, $ir % me olara% #eDil $ir Fs re%liG olara% %avran"rsa tam anlam"&la %orunur. [1;] /0, s. 5.0 (31). [17] /0, s. 50.4503 (10411).