Graa vegetativnih biljnih organa

korijen, stabljika, list

Prof. dr. sc. Edita tefani
Poljoprivredni fakultet u Osijeku
Korijen
Jedan je od osnovnih organa
Cormophyta
Razvio se tek kad su biljke prele
na kopneni nain ivota
Kod niih biljaka (Tallophyta) i
nekih viih (Bryophyta) vlasaste
tvorevine rizoidi (jednostavne
grae, nemaju diferencirano
stanije)
Prvi pravi korijen papratnjae
(Pteridophyta)
Smjeten je u tlu, rjee u
zraku
raste neogranieno
Uloga:
uvrivanje biljke za
podlogu
Upijanje vode s
mineralnim tvarima
Spremite priuvnih tvari
Korijen anatomska graa
Uzduni presjek vrnog dijela korijena
Razvija se iz korijenka
(radicula) klice ili embrija
Daljnjim rastom stvara
glavni korijen biljke
Raste neogranieno
pomou vegetativnog vrka
u pravcu sile tee
pozitivno geotropno
Iz: Moore,R., Clark,D.W., Stern, K.R.: Botany. WCB, 1995.
Korijen anatomska graa
Embrionalna zona:
Korijen raste korijenovim vrhom
Apikalni meristemi graeni od tri sloja:
Dermatogen diferencira se u epiblem
Periblem diferencira se u primarnu koru
Plerom diferencira se u centralni cilindar
Kaliptrogen stvara korijenovu kapu ili kaliptru,
statoliti
Korijen anatomska graa
Zona produenog rasta:
Kratka; 5 -10 mm
Neposredno iza
apikalnih meristema
Zona diferencijacije:
Razvijaju se korijenove
dlaice apsorpcija
vode i otopljenih
mineralnih tvari
Nastaje i ilno stanije
sprovoenje vode i
mineralnih tvari u
uzlaznom smjeru, a
asimilata u silaznom
smjeru
Korijen anatomska graa
Korijen moe biti: primarne i sekundarne grae
Primarna graa sastoji se samo od primarnih
tkiva, tj. od tkiva koja su se razvila neposredno od
apikalnog ili interkalarnog meristema
Sekundarna graa tkiva koja nastaju pomou
sekundarnih meristema kambija i felogena rast u
debljinu
Korijen primarna graa
Primarna tkiva u zoni
korijenovih dlaica
Na poprenom presjeku
razlikuju se tri dijela:
Rizoderma
Primarna kora:
eksoderma,
mesoderma,
endoderma)
Centralni cilindar
Moe doi i do formiranja postranog
korijenja
Endogenog porijekla
Pericikl poprima meristemski
karakter
Korijen jednosupnica ostaje trajno
u primarnoj grai
Ne dolazi do stvaranja vaskularnog
kambija i sekundarnog rasta
korijena u debljinu
Korijen sekundarna graa
Iz parenhima floema stvara se kambij u luku na
unutarnjoj strani floema
Tangencionalnom diobom formira se sekundarni
ksilem prema unutra i sekundarni floem prema van
Istovremeno se stanice pericikla iznad krakova
ksilema spoje te nastaje kambijski prsten
zvjezdastog oblika
Taj kambij prema van proizvodi elemente floema a
prema unutra elemente ksilema
Korijen sekundarna graa
Poseban oblik prijelaza iz
primarne u sekundarnu grau:
mrkva, perin,repa (Brassica
rapa var.rapifera)
Kambijski prsten stvara prema
unutra neznatno ksilema, a
prema van se mnogo
intenzivnije formira floem i
parenhimsko stanije (mrkva,
perin) a kod repe obrnuto
(vie ksilema u odnosu na
floem)
Anomalni prijelaz korijena u
sekundarnu grau: (eerna
repa, blitva)
Sukcesivno stvaranje
kambijskih prstenova u
perifernim dijelovima
primarnog floema nastaje
tangencionalnim diobama
stanica pericikla
Dopunskih prstenova moe
biti 8-12
Korijen grananje
Dvosupnice:
Razvijen glavni korijen i postrano
korijenje razliitog tipa grananja:
viliasto (rijedak tip)
bono (glavni korijen i bono,
postrano korijenje)
Jednosupnice:
Primarni korijen odumire, a formira
se adventivno korijenje mnotvo
vlasastog korijenja podjednake
veliine
Korijen grananje
Adventivno korijenje:
Ne razvija se iz klicinog
korijenka ili glavnog korijena,
ve iz drugog dijela biljke, npr.
stabljike ili lista
Zamee se endogeno iznad ili
ispod nodija na stabljici
ista funkcija kao i normalno
korijenje
list
nodij
stabljika
Adventivno
korijenje
Korijen simbioze korijena
Korijen moe biti u simbioznoj zajednici s bakterijama
i gljivama:
Fabaceae i bakterije porodice Nitrobacteriaceae i roda
Rhisobium
Bakterije: vezivanje atmosferskog duika u duine spojeve
(nitrite i nitrate)
Mahunarke: organske tvari
Simbioza korijena i hifa gljiva: mikoriza
orhideje
Korijen preobrazbe korijena
Preobraen ili
metamorfoziran korijen:
obavlja i neke druge
funkcije te je njima
prilagoen oblikom i
graom
Korijenovi gomolji
Repasti ili vretenasti
korijen, zadebljani glavni
korijen s mnogo
spreminog parenhima
Kontraktilni korijen
Ima sposobnost da
naknadno kontrahira ili
stee, esto vrlo naglo
40 do 70% krae
nasuprot normalnom
korijenju
Prilagodba zatiti od
hladnoe
Korijen preobrazbe korijena
Zrano korijenje
Razvija se iz stabljike u zraku
Kod tropskih biljaka upija
atmosfersku vlagu
Slui i za prianjanje stabljike za
podlogu (brljan)
Haustorije:
Korijenje parazitskih i
poluparazitskih biljaka kojim
prodire u potkono tkivo biljke
domaina
Asimilacijsko korijenje:
Epifitske vrste orhideja
Korijenje je spljoteno,
priljubljeno uz stabljiku
domaina
S donje strane korijenove
dlaice, a s gornje strane je
zeleno i asimilira
Stabljika
Morfoloki i funkcionalno povezuje korijen i listove
Raste vegetacijskim vrhom
Stabljika s listovima predstavlja nedjeljivu cjelinu izdanak
Izdanak se moe nalaziti:
Iznad zemlje: fotofilni i aerofilni
Ispod zemlje: podzemni ili geofilni
Drvenaste i jednogodinje zeljanice - samo nadzemni izdanak,
mnoge viegodinje zeljanice - nadzemni i podzemni izdanak
Stabljika
anatomska graa
Rudimentirani
list
Iz pupa klice razvija se
izdanak na vrhu kojeg se
nalazi vegetacijski vrh ili
konus rasta zatien
ljuskavim listovima
Vegetacijski vrh:
dermatogen, periblem,
plerom
Apikalni
meristem
Lisni
zametak
Iz: Starr, C. 1994. Biology, Concepts and Applications. ITP Publ.
Stabljika
anatomska graa
Anatomska graa ovisi
o starosti biljke i
sistematskoj
pripadnosti
Anatomska graa
stabljike jednosupnica
(Monocotyledonae)
Anatomska graa
stabljike dvosupnica
(Dycotiledonae)
Stabljika
anatomska graa jednosupnica
Primarna graa:
stabljika jednosupnica je tijekom cijelog ivota
primarne grae (osim par izuzetaka)
Epiderma jednoslojna sa zadebljalim vanjskim
stjenkama; pui
Primarna kora ispod epiderme, mehaniko tkivo i
parenhim, u mlaem stadiju - kloroplasti
Centralni cilindar sredinji dio; temeljno
parenhimsko stanije i mnogobrojne zatvorene kolateralne
ile
Stabljika-
anatomska graa jednosupnica
Sekundarna graa- rodovi
Dracena, Yucca, Cordyline,
Alo, Agave i Senseveria
U unutranjem dijelu primarne
kore od parenhimskog tkiva
se formira prsten
ekstrafascikularnog kambija
Prema unutra stvara
leptocentrine ili zatvorene
kolateralne ile s pripadajuim
parenhimom
Prema van stvara sekundarni
parenhim
Takovim rastom znatno se
poveava volumen stabljike
(i do 15 m promjera)
Usljed nepravilnog rasporeda
ila nije mogue odrediti
njihovu starost!
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Primarna i sekundarna graa
Primarna graa se moe ralaniti na:
Epiderma- jednoslojna, s kutiniziranim vanjskim
stjenkama; pui
Primarna kora- mehaniko stanije (kolenhim);
parenhimsko stanije, endoderm (granini sloj)
Centralni cilindar -sredinji dio: pericikl (parenhim i
sklerenhim), temeljno parenhimsko stanije, radijalne ile
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Tilia tip
Mnogi predstavnici drvea i grmlja, te neke zeljaste
dvosupnice
Stanice kambijskog prstena dijele se mnogo godina i
daju produkte prema periferiji stabljike - sekundarni
floem (kora), a prema centru sekundarni ksilem
(drvo)
Nestaje individualitet ila i primarne zrake srike
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Tilia tip
Prirast drva tijekom jedne vegetacijske sezone naziva
se god
Promjene u primarnoj kori stabljike. Sekundarni
meristem felogen stvara prema van pluto a prema
unutra feloderm
Nastaje sekundarno kono stanije mrtva kora titi
biljku od vanjskih utjecaja
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Aristolochia tip
Fascikularni kambij kao primarni meristem javlja se izmeu
floema i ksilema
U zrakama srike nastaje sekundarni meristem,
interfascikularni kambij te tako nastaje zatvoreni kambijski
presten
Prema van producira elemente sekundarnog floema, a
prema centru elemente sekundarnog ksilema
Prema van i pema unutra parenhimsko stanije zrake
srike
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Sekundarna graa stabljike dvosupnica- Helianthus tip
izmeu ranije stvorenih 6 velikih otvorenih kolateralnih
ila stvara sekundarno u prostranim zrakama srike vie
novih manjih otvorenih kolateralnih ila
Suncokret i mnoge zeljaste dvosupnice
Stabljika
anatomska graa dvosupnica
Drvo etinjaa
Drvo je vrlo jednostavno graeno
Produkt je djelovanja kambija prema centru stabljike
koja je ispresjecana zrakama srike
Na poprenom presjeku vidljivi su godovi i okomito
na njih zrake srike
Smolenice produciraju smolu
Stabljika
grananje stabljike
Opa pojava kod biljaka poveanje aktivne
povrine, stvaranje veeg broja listova i
njihov pravilniji raspored u prostoru
Tipovi grananja su:
Monopodijalno
Simpodijalno
Dihotomo
Busanje
Stabljika
vrste izdanaka
Vlat (culmus) vrsta stabljike
trava koja ima jasno
izraena koljenca (nodije) i
lanke (internodije)
Veinom je uplja i samo u
koljencima se nalaze
poprene pregrade
Batvo (scapus) izdueni
lanak bez listova, izbija iz
podzemnih dijelova
Na vrhu ima cvijet ili cvat
Vrijea ili stolon
horizontalni nitasti izdanci
nadzemne stabljike s dugim
internodijima
Pruaju se po povrini tla i
slue vegetativnom
razmnoavanju
U dodiru s tlom na donjoj se
strani razvija korijen, a na
gornjoj nadzemni izdanak
Stabljika
vrste izdanaka
Lukovica podzemna,
vrlo skraena stabljika,
nosi zadebljale mesnate
listove
Listovi se nalaze na
skraenoj unjastoj
stabljici, tzv. lukovini, iz
koje prema gore raste
batvo, a prema dolje
korijenje
Gomolj prvenstveno
podzemna stabljika, ali
moe biti i nadzemna
Ograniena su rasta,
skraenih intenodija i
zadebljali
Podzemni zadebljanja
hipokotila
Nadzemni zadebljanja
epikotila
Stabljika
vrste izdanaka
Podanak (rhizoma) podzemna mesnata stabljika
neograniena rasta, nalikuje korijenu
Na njemu se razlikuju kratki lanci i ljuskavi listovi
Vrh podanka zavrava pupom iz kojeg se razvija
nadzemna stabljika
Stabljika
preobrazbe stabljike
Filokladij preobraena
stabljika u obliku
spljotenih, zelenih listova
ograniena rasta koji
asimiliraju te nose
cvjetove i plodove
Cvjetovi i plodovi se
razvijaju u pazucu
zakrljalih listova
Kladodij - plosnato
raireni izdanci
listolikog oblika
Kod mnogih sukulenata
Listovi su preobraeni u
trnove i slue kao
zatita od jake
transpiracije
Stabljika
preobrazbe stabljike
Trn (spina) iljasta
nerazgranata ili
razgranata tvorevina
esta pojava kod
biljaka suhih podruja
(pustinje, stepe, suhe
ume)
Vitica preobrazba
stabljike u tanke, nitaste
tvorbe osjetljive na dodir
s podlogom
Slue privrivanju
izdanka
Mogu biti simpodijalno i
monopodijalno
razgranate
List
Razvija se iz lisnih zametaka
koji se pojavljuju na
vegetacijskom vrhu stabljike
Ograniena je rasta
U poetku raste ravnomjerno, a
kasnije intenzivnije vrhom i
donjom stranom
Nakon nekog vremena vrh
prestaje s rastom
Uloga: asimilacija i transpiracija
Graen je od u veini sluajeva
od primarnih tkiva, sekundarnih
nema
Iz: Starr, C. 1994. Biology, Concepts and Applications. ITP Publ.
List
anatomska graa lista
Dorziventralni tip lista
Gornja(ventralna) i donja (dorzalna) epiderma; pui
Unutranjost: parenhimsko stanije mezofil
palisadni ili asimilacijski parenhim (ispod gornje epiderme)
spuvasti ili transpiracijski parenhim (iznad donje epiderme)
zatvorene kolateralne ile
List
anatomska graa lista
Ekvifacijalan list (izobilateralan)
Gornja i donja epiderma; pui
Unutranjost: parenhimsko stanije - mezofil
palisadni parenhim ispod obje epiderme
spuvasti parenhim u sredini lista
zatvorena kolateralna ila
List
anatomska graa lista
Izolateralan list
I gornja i donja epiderma jednake grae pui
Palisadni parenhim - ispod gornje i donje epiderme
Moe biti odijeljen bezbojnim stanicama ili je sav parenhim
mezofila graen od podjednakih stanica
Tipian spuvasti parenhim ne postoji
Zatvorene kolateralne ile
List
anatomska graa lista
Unifacijalan list
Na poprenom presjeku je krunog oblika
Donja epiderma dobro razvijena
Gornja epiderma reducirana
Mezofil nije diferenciran na palisadni i spuvasti
Donja povrina je vea i konveksna, a gornja manja i
konkavna
Zatvorene kolateralne ile
List
anatomska graa lista
Koncentrian list (etinjae)
Po anatomskoj grai srodan je ekvifacijalnom tipu
Sklerenhimska epiderma s uvuenim puima
Ispod epiderme sklerenhimska hipoderma
Mezofil:
nabrani klorenhim (asimilacija);
transfuzijski parenhim
u sreditu s dvije zatvorene kolateralne ile
List
anatomska graa lista
List trava (Graminejski tip)
Stanice epiderme uzduni paralelni nizovi
(izmjenjuju se dugake i kratke stanice); pui
graminejskog tipa
Mjehuraste ili motorne stanice (lepeze)- reagiraju na
turgor- uvijanje lista
Mezofil
nije diferenciran na palisadni i spuvasti
Zatvorene kolateralne ile paralelna nervatura
List
kategorije listova na stabljici
Kategorije listova na stabljici:
Kotiledoni (supke)
prvi listovi koji dolaze na embriju
Mogu se prepoznati ve u sjemenci
Jednostavnijeg su oblika i grae u odnosu na prave listove
Broj supki je sistematska kategorija cvjetnjaa:
Jednosupnice (A)
Dvosupnice (B)
B
A
List
kategorije listova na stabljici
Pridankovi ili ljuskavi listovi (lat. squame)
Ljuskavi, bezbojni listovi, sjedei, neugledni
Kod lukovice spremite priuvnih tvari
pojavljuju se na podzemnim stabljikama (podanak,
gomolj, lukovica) i kod zimskih pupova kao zatita
vegetacijskog vrha
List
kategorije listova na stabljici
Pravi listovi: lat. phyllum
Najbrojniji listovi na biljci
Primarno slue asimilaciji i
transpiraciji
Razvijaju se odmah poslije
pridankovih listova, a ponekad
odmah nakon supki
Sastoje se iz tri dijela:
Plojke (lamina)
Peteljke (petiolus)
Podine (basis)
Plojka ili lamina- najvaniji dio
lista,
Zelene je boje, spljotena i
proirena (kod nekih igliasta,
valjkasta, ljuskava)
moe biti cjelovita ili razdijeljena
Jednosupnice veinom cjeloviti
listovi
Dvosupnice razdijeljeni listovi
ili sastavljeni od vie listaka
List
kategorije listova na stabljici
Oblik plojke:
Plojka jednostavnih listova
vrlo je razliitog oblika
Moe biti: igliasta, linearna,
duguljasta, lancetasta,
eliptina, okruglasta, jajasta,
obrnuto jajasta, srcasta,
trokutasta, kopljasta,
streliasta,
bubreasta,ovalna...
Plojka razdijeljenih listova
predstavlja prijelazni oblik
od jednostavnih ka
sastavljenim listovima
moe biti: perasto i dlanasto
rascijepana
Sastavljeni listovi imaju
plojku sastavljenu od vie
lisaka
mogu biti: trodjelni, parno
perasta, neparno perasta,
dvostruko neparno perasta,
dlanasta
List
kategorije listova na stabljici
Rub plojke: razlikuju se pet
temeljnih oblika ruba plojke:
cjelovit, pilast, nazubljen,
narovaen, izverugan
Vrh - iljat, uiljen, bodljast,
okrugao
Baza - kijaasta, okrugla,
odrezana, srcolika,
streliasta, kopljasta i uata
Nervatura lista
Kroz plojku prolaze ile -nervatura
lista; provode vodu s mineralnim
tvarima i asimilate
Daju vrstou plojci
Glavna ila ili glavno rebro: prolazi
kroz medijalnu ravninu plojki
tri osnovna tipa nervature:
Viliasta
Prugasta
Mreasta (perasta i dlanasta)
List
kategorije listova na stabljici
Peteljka (petiolus)
Izdueni dio lista koji nosi
plojku
Dovodi ju u najpovoljniji
poloaj prema svjetlosti
Gibanja prema izvoru
svjetlosti: pomou posebnih
lokalnih zadebljanja na bazi
ili vrhu peteljke (lisni
jastuii)
Listovi bez peteljke- sjedei
Podina ili baza lista (basis)
Dio kojim je list vezan za
stabljiku
Kroz peteljku prolazi ilni
sustav za provoenje vode i
asimilata
Moe biti: spljotena,
razvijena u obliku rukavca
(trave), ili nositi palistie
List
kategorije listova na stabljici
Palistii
Izrasline na bazi lista
Slue za zatitu lisnih
pupova
Nalazimo ih kod 40%
drvenastih i 20% zeljastih
biljaka
Kod nekih su veliki i
asimiliraju
Pricvjetni listovi (bracteae)
Nalaze se u gronjem dijelu
stabljike, u zoni cvijeta i
cvata
Iz njihovog pazuca se
razvija cvijet
Pojavljuju se iza pravih
listova
Uloga: zatitna i ekoloka
(obojeni, primamljuju kukce)
List -preobrazbe
Vitice
najea preobrazba lista
Slue za prianjanje uz
razliite predmete
Plojka je zakrljala a od
glavne ile razvila se vitica
Trnovi i listovi sukulenata
Moe biti preobraen dio ili
cijeli list
Listovi insektivornih biljaka
Preobraeni su u organe za
hvatanje insekata i slinih
ivotinja