Merhaba ARKEOIDEA okurlar

Sizleri, internetin ilk sreli arkeoloji dergisi ARKEOIDEA sayfalarnda yeniden selamlamann mutluluunu yayoruz! ayda bir yenilenecek olan dergimiz, birbirinden deerli bilim insanlarnn yazd Eskia bilimleri ve sanat tarihi zerine ilgin konularla karnzda. Editrln H.brahim Ylmaz ve Okt. Murat zyldrmn yapt derginin grafik dzenlemesi H.brahim Ylmaza ait. Dergi ieriimizdeki hzl deiimi ve okurlara yararl olacana inandmz yeni dzenlemeyi beeneceinizi umarz. Do. Dr. Candan lk, dikilitalara ilikin yazsyla dergide yer alrken, Manchesterdan Do. Dr. Salim Aydz, Bilim Tarihi ve Arkeoloji balkl yazsnda nemli deerlendirmeleriyle aramzda, Yard. Do. Dr. Sibel nalan, Pozant yaknlarndaki Sareyh Kervansarayn anlatyor. Tarsus Mze Mdr Abdlbari Yldz Tarsus Mzesinin yapt ve ulat arkeolojik veriler asndan nem tayan Makam - Danyal Camii Kurtarma Kazsndaki gelimeleri yazyor. Chicagodan yazsyla dergimize katlan Sevim Ayte Canevello (MA), makalesinde ilgin bir konuyu ele alarak Eskiada Kilikia Yahudileri zerine bilgiler veriyor. ARKEOIDEAnn fotoraf editr olan sevgili M. Koray Tanrsever, Arkeolojik Amalara Uygun Fotoraf Makineleri ve Ekipmanlar balyla yazsnda teknik adan ok yararl bilgiler veriyor. H.brahim Ylmaz, Sanat ve Arkeoloji balyla iki alann ilikisini deerlendirirken, Okt. Murat zyldrm (MA), Vatikan tarafndan 2008 ylnn Aziz Paulus yl ilan edilmesi nedeniyle Paulusun yaamna ilikin bilgileri, Latince kaynaklardan alntlarla veriyor. Internet sitemiz www.arkeoloji.web.trnin ye saysnn binlere yaklat bugnlerde, lkemizin arkeolojik korumaclk sorunlar nemini korumaya devam ediyor. lkemizde giderek artan eski eser tahribatndan birka rnek: ki imparatorluun bakentini yapan, Petrus Gylliusun deyiiyle kentlerin kraliesi1 stanbulda tarihi yarmada otel inaatlaryla, metro kazlaryla delik deik ediliyor, sitemizin 2007 ylnda dzenledii bir dizi etkinlikle destek olduu Allianoi, hala yok edilmeye kar direniini srdryor, Silifkenin kuzeyindeki Olba kentinde kaak kazlar bir trl engellenemiyor, Hasankeyf zm bekliyor. Yurdumuzun drt bir yanndan bu tr rnekler oalmaktadr. Dier yandan definecilik, kaak kazlar, ST alanlarnda yasal olmayan yaplamalar artarak sryor. Rant, insanlarn gznde, tarihi eserleri saygn bir gemiin gnmze ulaabilmi izleri olduu dncesini hie indirgiyor. www.arkeoloji.web.tr olarak yelerimizden aldmz gle, lkemizin her yanndaki eski eser tahribatna kar durmay srdryoruz. Bu nedenle bir sivil toplum rgt olarak Arkeologlar Dernei stanbul ve Mersin ubelerinin ARKEOIDEAya yazlaryla katlmas ayrca nemli. Bu dayanma anlay, gerek mesleki zlk haklar, gerekse arkeolojik korumaclk ortak sorunlarnn zmnde en nemli aamay oluturuyor. ARKEOIDEAya emek verenler olarak, dergimiz iin zaman ayrarak, bilgileriyle katkda bulunan saygdeer bilim insanlarna teekkr ediyoruz. Mart 2008de yeni saymzda bulumak dileiyle sizi dergimizin sayfalaryla ba baa brakyoruz

Petrus Gyllius, stanbul'un Tarihi Eserleri [ev.: Erendiz zbayolu], Eren Yay., stanbul 1997..

ARKEOIDEA V

Trk Bilim Tarihi almalar ve Arkeoloji Do. Dr. Salim AYDZ Londradaki Kleopatrann nesi Do. Dr. Candan LK Tarsus-Pozant Yolundaki Sar Ik (Sareyh) Kervansaray Yrd.Do.Dr.H. Sibel NALAN Tarsus Makam- Danyal Camii Kurtarma Kazs Abdulbari YILDIZ Roma Dneminde Kk Asiada Yahudiler Sevim Ayte CANEVELLO Arkeologlar Dernei ve stanbul Lahitlerin Tarihsel Geliimi Tuna AKAY Aziz Paulus Murat ZYILDIRIM Arkeoloji Fotorafl ki Dijital Fotoraf Makinesinin Karlatrlmas M. Koray TANRISEVER Sanat ve Arkeoloji H.brahim YILMAZ Arkeologlar Dernei Mersin ubesi ve 2007 Yl almalar

3 6 8 13 16 20 22 27 31 35 40

ARKEOIDEA 3 AYLIK ESKA BLMLER DERGS

Yl Say Editr Fotoraf Editr Grafik Tasarm letiim 2 5 Murat ZYILDIRIM & Halil brahim YILMAZ M.Koray TANRISEVER H.brahim YILMAZ admin@arkeoloji.web.tr http://www.arkeoloji.web.tr

ksmen veya tamamen ARKEOIDEA ynetiminin yazl izni alnmadan herhangi bir ortamda baslamaz, datlamaz ve oaltlamaz. Dergide yaynlanan yazlarn ieriinden tamamen yazarlar sorumludur, Arkeoloji.web.tr ve ARKEOIDEA ynetimi ierikten kesinlikle sorumlu tutulamaz.

YASAL UYARI: ARKEOIDEA Dergisi, Arkeoloji.web.tr sitesinin resmi yayndr. ARKEOIDEA Dergisi

ARKEOIDEA V

Trk Bilim Tarihi almalar ve Arkeoloji

Do. Dr. Salim Aydz* Trk bilim tarihine dair akademik almalar, Osmanl Devleti zamannda, on dokuzuncu yzyln sonlarna doru balamtr. lk almalar matematiki Salih Zekiye (stanbul, 1864-stanbul, 14 Temmuz 1921) aittir.1 zellikle matematik, fizik ve astronomi tarihi zerine eserler telif eden Salih Zekiyi yine ayn dnemde yaam ve astronomi tarihine dair bir eser vermi olan Sleyman Sudi Efendi2 (stanbul, ubat 1835-stanbul, 5 Nisan 1896) takip eder.3 Onlar takip eden ve Osmanl Devletinin yklmas ve Cumhuriyetin kurulmas dnemlerinde Osmanl bilim tarihi konusunda almalaryla dikkat eken kii ise Osmanl Trklerinde lim (stanbul: Remzi Kitabevi, 1982) adl eserin mellifi Dr. Abdlhak Adnan Advardr (18821955). Advarn eseri ilk olarak Fransada Franszca olarak baslm ve daha sonra geniletilerek Trke neredilmitir. Onun bu almas Osmanl bilim tarihine dair yaplan ilk nemli ve nispeten akademik bir eserdir. Bilim tarihi almalar, niversitelerde akademik bir blm olarak George Sarton (1884-1956) tarafndan Amerikada balatlmtr.4 1920 ylnda Harvard niversitesine giren Sarton, 1951 ylna kadar burada alm ve bilim tarihi blmn kurmutur. Bilim tarihi almalarnn kurucusu olarak kabul edilen Sartonun ilk doktora rencisi ise devlet tarafndan burslu olarak gnderilen Aydn Sayldr (1913-1993). Sartonun ynetiminde slam astronomi tarihini alan Sartonun bu almas The Observatory in Islam (Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1988) ismiyle birka kez neredilmitir. Aydn Sayl bata slam bilim tarihi olmak zere Yunan, Msr, Osmanl ve Seluklu bilim tarihi konularnda ok sayda kitap ve makale yaynlamtr. Onun bu alandaki almalar Sevim Tekeli ve Esin Kahya tarafndan da srdrlmtr. Osmanl bilim tarihi konusunda zikredilmesi gereken bir dier isim de A. Sheyl nverdir (1898-1986)5.
* Do. Dr. Salim Aydz, Senior Researcher, The University of Manchester -Foundation for Science, Technology and Civilization Ltd. 27 Turner Street, Manchester, M4 1DY, United Kingdom, e-mail: ayduz@fstc.org.uk.

1 2

Salim Aydz, "Salih Zeki", Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1999,s. 496-497.

Salim Aydz, "Sleyman Sud Efendi", Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1999,s. 570-571. 3 Sleyman Sudi, Tabakatl-Mneccimin, inceleme-neir S. Aydz, stanbul: Fatih University Publications, 2005. 4 George Alfred Leon Sarton, Introduction to the history of science: from Homer to Omar Khayyam, 1375/1956, New York : Robert E.Krieger Publishing, 1975. 5 Ahmed Gner Sayar, A. Sheyl nver: hayat, ahsiyeti ve eserleri: 1898-1986, stanbul: Eren Yaynclk, 1994.

ARKEOIDEA

nver de Sayl gibi ayn konularda yzlerce makale neretmitir. Sz konusu bilim adamlarnn almalar seksenli yllardan sonra artarak devam etmi ve bu alanda yeni aratrmaclar yetimitir. Ankara ve stanbul bata olmak zere niversitelerde bilim tarihi almalar balam ve bata Osmanl bilimi olmak zere genel ve Trk bilim tarihi zerine yeni ve orijinal almalar meydana konmaya balanlmtr.6 Ancak burada zerinde durmamz gereken ve bu ksa yazda deinmek istediimiz husus Trkiyede yaplan bilim tarihi almalarnda arkeolojik buluntularn ok aznn bu almalarda istihdam edildii gereidir. Veya daha deiik bir ifadeyle, yukarda isimlerini saydmz bilim adamlarnn yapt almalarda arkeolojik kaynaklar ok az kullanlmtr. Bata slam arkeoloji olmak zere Seluklu ve Osmanl arkeoloji almalarnn yaplmay bu konuda nemli bir eksiklii dourmaktadr. Osmanl Devletine ait pek ok messesenin halen ayakta olmas ne yazk ki Osmanl tarihine ynelik arkeolojik almalar geri plana brakmaktadr. Oysa zerinde durduumuz bilim tarihi konusunda Osmanl dnemine ait pek ok arkeolojik almalar yaplabilir. Bata stanbulda kurulan stanbul Rasathanesi7 olmak zere baz muvakkithane ve gne saatleri zerine kaytlar olmasna ramen bir ksm kaybolmutur. Keza tp tarihi ile ilgili olarak bir takm tp messeselerinin zamann ve insanlarn getirdii tahribattan dolay kaybolmas bu konunun bir an nce arkeoloji almas yapan bilim adamlarnn ve onlar ynlendirenlerin dikkatine sunulmasn gerektiriyor. Mesela slam tp tarihinde ok nemli bir yere sahip olan Sleymaniye Tp Medresesinin binasndan bu gne kadar gelen odalar ve duvarlar aslndan uzaklam durumdadr.8 Yine Fatih Klliyesi iinde yer alan darifann ise temelleri bile bilinmemektedir.9 stanbulda bu durumda olan ok sayda medrese bulunmaktadr. Bu durum stanbul dnda kalan Osmanl bilim kurumlar olan medrese ve hastahane binalar iin daha da ktdr.

Aykut Kazancgil, Osmanllarda Bilim ve Teknoloji, stanbul: Gazeteciler ve Yazarlar Vakf, 1999. 7 Ahmet Sheyl nver, stanbul rasathanesi, Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1985. 8 Salim Aydz, Sleymaniye Medical Madrasa, http://muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=665. 9 A. Sheyl nver, Fatih Drifas (1470-1970), Dirim, stanbul, 45, (8), 1970, 378-380; Aye Nur Gke-Doan vey, Fatih Drifas (Fatih Bimarhanesi), stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Mecmuas, 59 (1), 1996, 127-129; Ayten Altnta, Sheyl nver Haklyd. Fatih Drifasnda Tp Eitimi Yaplyordu. IV. Trk Tp Tarihi Kongresi. Eyll 1996, stanbul.
6

ARKEOIDEA

Seluklu dnemi ile beylikler dneminde ina edilmi ok sayda medrese ve tp kurumu bulunmaktadr. Her iki dnemde de bilim tarihi ile ilgili ok sayda orijinal almalar ortaya konulmutur. Burada zikredilmesi gereken en mhim kii smail Razzaz el-Cezerdir.10 (. 1208den sonra). Bugnk Cizre ehrinde yaam olan ve Artuklu devleti iin zamann ok ilerisinde ve pek ok sayda otomatik alet yapan bu bilim adammzn kitab elimizde olmakla birlikte yapt aletlerle ilgili hibir ey yoktur. Bu aletlerin iyi bir arkeolojik almayla ortaya karlmas ihtimal dhilindedir. Bundan baka, Trklerin Anadoluya girmelerinden itibaren ele alnrsa bin senelik bu tarih dneminde pek ok ehrin bilimsel ve kltrel adan byk zenginlikler yaadn gsterebilmemiz iin buralardaki zenginliklerin ortaya konulmas lazm. Astronomi, tp ve otomatik aletler tarihi gibi bilim tarihinin deiik alanlar yazma eserlerin tesinde bina ve alet gibi materyallere ihtiya duymaktadr. Mesela Anadoluda astronomi gzlemleri yaplp yaplmadna dair ileriye srlen pek ok iddialar bulunmaktadr. Ancak bunlarn doruluu veya yanll yaplacak iyi arkeolojik almalarla ortaya konulabilecektir. Sonu olarak arkeoloji almalarn ynlendiren bilim adamlarnn Anadoludaki Trk bilim tarihini gz nne almalar bilim tarihimizdeki zenginliin ortaya konulabilmesi asndan son derece nemlidir. Bu konuda ncelikle yeni yetiecek arkeologlarn ynlendirilmesinin son derece isabetli olaca inancn tamaktayz. Trk bilim tarihinin kesin delillere dayandrlarak ortaya konulmas, gemite ortaya koyduumuz baarlarn meydana kartlmasn ve gelecee daya iyi bakmamz temin edeceinden byk nem tamaktadr.

Sleymaniye Tp Medresesi

10

STS Al-Hassani, Al-Jazari-the mechanical Genius,

http://www.muslimheritage.com/topics/default.cfm?articleID=188; Eb'l-z
Bedizzaman smail b. Rezzaz Cezeri, el-Cami' beyne'l-ilm ve'l-amel en-nafi fi es-snaati'l-hiyel; ev.,inc.,aklma Sevim Tekeli, Melek Dosay, Yavuz Unat, Ankara: Trk Tarih Kurumu, 2002.

ARKEOIDEA

Londradaki Kleopatrann nesi

Do. Dr. Candan LK1 Roma dndaki en nl dikilitalar Londra ve New York'ta bulunan ve Kleopatra'nn neleri olarak anlan bir ift dikilita hem adlar, hem de biimleri ile olduka ilgi ekmektedir. Kleopatra'nn nesi eklinde adlandrlan obelisk, Londrada, Embankment stasyonu yaknlarnda, Thames Nehri kysndadr. lk olarak M.. 1500lerde Firavun Thotmes III tarafndan Msr'da yaptrlm ve dikilmitir. 1819'da da, Nelson'un 1798'de Franszlar Nil

Sava'nda yenmesi zerine ngiltere'ye hediye edilmitir.

"Cleopatra's Needles" [Cleopatrann ineleri] olarak bilinen, granitten yaplan ve nce Heliopolis Tapna'nn nne dikilen obeliskler aslnda dnyann deiik yerlerine dalmtr. Kleopatra'nn lmn takiben yaylmaya balayan Hristiyan dneminden hemen nce de skenderiye'ye getirilmi olmaldrlar. ne, maceral bir yolculukla ngiltereye getirilmitir. skenderiyeden Londraya getirilebilmesi iin 15,000 harcanmtr. 28 m. uzunluunda ve 4,5 m. apnda bir puro biiminde ekillendirilen ve Cleopatra ad verilen bir gemi ile tanmtr. 7 metre uzunluundaki obeliski tayan on blmden oluan su geirmez gemi, Dixon kardeler tarafndan imal edilmiti. 14 Ekim 1877de, Fransann batsnda, Biscay Krfezinde batma tehlikesi geirdi. 1878 ylnn Ocak aynda Thames Nehrinden geerek konulaca yere ulat. 7 Eyllde bugn bulunduu yerdeki (Embankment) kaidenin zerine yerletirildi. Yerletirilme tamamlandnda ngiliz ve Trk bayraklar gndere ekildi.

Mersin niversitesi, Eitim Fakltesi retim yesidir.

ARKEOIDEA

Kaidesinin etrafndaki drt bronz plakada, nenin geldii yer, Msr Hidivi Mehmet Alinin 1819 ylnda ngiliz halkna bir hediyesi olduu, Wilson ve Dixonun tama ilemindeki rolleri, Cleopatra gemisinin mrettebatn lmden kurtaran Olga gemisinin alt denizcisinin adlar yer almaktadr. Kaidenin altna o gnk uygarl temsil eden baz eylerin, gelecek nesillere aktarlmas iin bir zaman kapsl konmutur. Bu kapslde, o gnn gazete ve dergileri, bebek oyuncaklar, ustra, puro, eitli paralar, standart l ve arlklar, obeliskin ngiltereye tanmasn ve obeliski ayaa kaldrlmasn salayan hidrolik bucurgat gsteren resimler, yazlarnn evirisi, Kralie Victoriann portresi, ustura, tren tarifesi, eitli dillerde nciller, vd. yer alyordu. ki byk bronz sfenks, korumak zere nenin her iki yannda yer alr. Sfenkslerde zgn Msr sfenkslerinin ngiliz Victoria tarz biiminde yeniden canlandrlmalar grlr. Rnesans'tan balayarak, dikilitalar antsal mimaride, zellikle de mezarlklarda kendine tekrar yer bulmutur.

ARKEOIDEA

Tarsus-Pozant Yolundaki Sar Ik (Sareyh) Kervansaray

Yrd.Do.Dr.H. Sibel NALAN Tarsus, ilkalardan beri, bulunduu stratejik nokta nedeniyle idari, ticari ve askeri alardan nemli bir merkez olmutur. Dou ile bat arasndaki yollarn buradan gemesiyle hem ticaret mallar buradan sevk edilmi hem de retim ve ticaret gelierek srmtr. Osmanllar dneminde yollar, stanbuldan Rumeli ve Anadolu ynlerinde sa kol, sol kol ve orta kol olmak zere l bir sistemle dalrd1. Orta Anadoluyu ukurova ve Kuzey Suriyeye balayan Anadolu sa kolunun ve Hac yolunun getii gzergahta yer alan Glek Geidi yaknndaki, inceleme konumuzu oluturan kervansaray, gnmzde Tarsus-Pozant yolu zerinde ve Tarsusa 90 km. uzaklktadr. Mersinin Tarsus ilesinin ukurba Ky snrlar iinde kalan kervansaray Sar Ik (Sarh) Mahallesinde bulunmaktadr2. Kervansaray, ky halk tarafndan Sar Ik Han. Sarh Han olarak adlandrlmaktadr. Kaynaklarda ise Sark3, Sarh4, Sareyh5 Han olarak gemektedir. Yap, gneyden kuzeye doru eimli bir arazi zerine ina edilmitir. Dou cephede d kaplamann byk kesiminin dklm olduu grlmektedir. Yine bu cephe zerinde, duvarda sonradan yaplm ekilsiz aklk bulunmaktadr. Yap, bir dnem soda imalat iin kullanlm ve bu kullanm srasnda muhtemelen dou duvar zerindeki geni aklklar oluturulmutur. Yapnn st, dta, sonradan iki yne eimlii olarak tamamen betonla kaplanm durumdadr. Gnmzde olduka bakmsz durumda olan yapnn kuzeydou kesi yklmak zeredir. Kuzey ve bat cephelerinde d kaplamann yer yer yenilendii dikkati ekmektedir (Res.1). Bu onarm 1970lerde yaplmtr. Kuzey ve gney cephelerinde st kesimde mazgal birer pencere yer almaktadr. Kuzey-gney ynnde uzanan dikdrtgen planl kapal tek bir mekana sahip kervansaray, kabayonu ve moloz talarla ina edilmitir. Uzun kenarlardan bat cephesi zerinde yer alan bask kemerli giri, cepheden da takn bir eyvan eklinde dzenlenmitir. Giri eyvannn st sivri kemerli bir tonozla rtldr. Giri eyvannn yan duvarlar ve tonozu ksmen yklm durumdadr. Tek mekanl kervansarayn st, giri cephesine paralel kuzey-gney ynl sivri kemerli bir tonozla rtldr (Res.2). Tonoz, sekiz destek kemeriyle

Tanttmz kervansaray ayn mahallede bulunan cami, trbe ve eme ile birlikte, 17-19 Ekim 2007 tarihleri arasnda Ege niversitesi tarafndan dzenlenen XI. Ortaa Trk Dnemi Kaz Sonular ve Sanat Tarihi Sempozyumunda sunulmutur ve bildiriler basm aamasndadr. Sanat Tarihi, Yrd.Do.Dr., Mersin niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Tekstil Blm Bakan. 1 Halaolu 1981,123; Orhonlu 1973, 200; Bilgili 2001, 398. 2 Tarsus-Pozant yolu zerinde yer alan kervansaray fark etmemi salayan deerli hocam Prof. Dr. Sayn Rahmi Hseyin nala, ayrca arazi almalarm srasnda yardmlarn grdm deerli dostlarm Okutman Murat zyldrm ve Arkeolog Tuna Akaya iten teekkr ederim. 3 Bilgili 2001, 401; Orhonlu 1973, 201; Orhonlu 1990, 61 (dipnot 133), s.77; Akgndz-vd. 1983, 179; Langlois 1947, 60; Ekrem Kamil 1937, 17 - 25. 4 Nasuhs-Silahi 1976, XI. 5 Nasuhs-Silahi 1976, ay.yer; Bilgili, 223; Yerasimos 1991, 185.

ARKEOIDEA

desteklenmitir Giri akl ve destek kemerleri dzgn kesme talarla ina edilmitir. Deerlendirme ve Sonu Yap, Anadolu sa kolunun ve Hac yolunun getii gzergahta yer alan bir menzil kervansaraydr. Mevcut durumu dikkate alndnda kapal tek bir mekana sahip tek katl fazla byk olmayan bir kervansaraydr. Enine dikdrtgen planl, st beik tonozla rtl ve girii geni kenar zerindedir. Benzer plan, Anadolu Seluklu Dneminde Alanya-Antalya kervan yolu zerine ina edilmi arapsa Han (1236-1249)6nda grlmektedir. Bu yapda ayrca hana bitiik kapal bir mescit mekan bulunmaktadr. Bu plan tipinin Beylikler dneminde uyguland dikkati ekmektedir. Nide Sar Han (1357)7 plan olarak benzemekte ancak, girii dar kenar zerinde yer almaktadr. MilasSke yolundaki Bafa Gl Han (14.yy. 2.yars)8, Milas-Beindeki Kzl Han (14.yy. 2.yars)9n alt kat plan ve Afyon Der Kervansaray (15.yy. ortalar)10nn soldaki blm plan olarak Sar Ik Kervansarayna benzer rneklerdir. Kervansarayn ina kitabesi yoktur. A.S.Bilgili, Kusun taifesine mensub olan Saru eyhl cemaatinin 1523 tarihinden itibaren derbent hizmetinde bulunduunu belirtmektedir11. Matrak Nasuh, Kanuni Sultan Sleymann ran Seferi srasnda, 1535 tarihinde konaklanan menzillerden birisi olan Glek Kalesi yaknndaki Sark Zaviyesinden szetmektedir12. Kutbeddin Mekki adl Arap seyyah seyahatnamesinde, 1557 ylnda Anadolu seyahati srasnda, Sar Ik denilen bir kyde gecelediini ve bu kyn Davut Paa zamannda Mehmet Bey tarafndan yeniden imar ettirildiini, Sar Ik Kynn Mehmet Beye mukataa ile verildiini yazmaktadr13. Mehmet Bey 1524 ylnda Msr Defterdar olmutur. Kaynaklarda 1523 tarihinde Sar Ik derbendinden, 1535 tarihinde ise Sar Ik zaviyesinden szedilmektedir. Derbendler, daha ziyade ssz yerlerde ve bo topraklarda, nemli geit noktalarnda ya da ahalisi tarafndan terk edilmi yerlerde tesis edilen, kk birer yerleim merkezleridir14. Hanlar, ssz yerlerde ina edildikleri iin birer derbend mahalli idiler. Derbendciler, bir eit jandarma kuvveti olarak yollarn ve geitlerin gvenliini salamaktaydlar. Anadoluda Trk fethinin devam ettii yllarda, tenha yreleri iskana amak, yollarn gvenliine yardmc olmak amacyla, bir derviin liderliinde kurulan zaviyeler de, Anadolunun kolonizasyonunda nemli bir rol oynam sosyal-dini ierikli oluumlardr.
Erdmann 1961, Tafel XXVIII-fig1. Ba 1995, 282. 8 Ay.yer. 9 Ba, 1989, plan 23a. 10 Ba 1995, 287. 11 Bilgili 2001, 223. 12 Nasuhs-Silahi 1976, XI, 113. 13 Ekrem Kamil 1937, 25; Akgndz-vd. 1983, 187. 14 Orhonlu 1990, 9-11.
6 7

ARKEOIDEA

Tm veriler dikkate alndnda, kervansarayn Sar Ik Kynn derbent olduu 1523 ylndan nce var olduu anlalmaktadr. Yapyla benzer mimari zelliklere ve plan tipine sahip kervansaraylar 14-15.yzylarda youn olarak ina edilmilerdir. Derbent ve zaviyelerin de 14-15.yzyllarda yaygn olduklar bilinmektedir. Mekki adl seyyahn verdii Sar Ik kynn Davut Paa zamannda, Mehmet Bey tarafndan yeniden imar ettirildii bilgileri de doru kabul edilirse, klliyenin 15.yzyln sonlarnda, sonradan Msr defterdar olan Mehmet Bey tarafndan ina ettirildii sylenebilir. Sonu olarak kervansaray, ayn mahallede yer alan cami, trbe ve eme ile birlikte; bo ve tenha yerlerde mamur bir konak yeri hizmeti gren, mescit, trbe, hamam, imaret ve kervansaray gibi farkl ilevlerde eitli yap gruplarndan oluan, ok sayda insana hizmet veren bir klliye olan zaviyelerden birisi olarak karmza kmaktadr15. Bu zaviye ayn zamanda bir derbend niteliindedir. KAYNAKA -Akgndz-vd. 1983 -Ba 1989 Akgndz, A., Ariv Belgeleri Inda Tarsus Tarihi ve Eshb- Kehf, stanbul. Ba, A., Beylikler Dnemi Hanlar, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya. Ba, A., Beylikler Dnemi Hanlarnda Uygulanan Plan emalar, 9.Milletleraras Trk Sanatlar Kongresi, Bildiriler, 1.Cilt, Ankara. Bilgili, A.S., Osmanl Dneminde Tarsus Sanca ve Tarsus Trkmenleri (Sosyo-Ekonomik Tarih), Ankara. Ekrem Kamil, Hicri Onuncu-Miladi Onaltnc Asrda Yurdumuzu Dolaan Arab Seyyahlarndan GazziMekki Seyahatnamesi, III. Tarih Semineri Dergisi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, stanbul. Erdmann, K., Das Anatolische Karavansaray Des 13.Jahrhunderts, Katalog-Abbildungen, Berlin. Halaolu, Y., Osmanl mparatorluunda Menzil Tekilat Hakknda Baz Mlahazalar, Osmanl Aratrmalar, 2, stanbul. Langlois, V. (ev.R. Balaban), Eski Kilikya, Mersin.

-Ba 1995

-Bilgili 2001 -Ekrem Kamil 1937

-Erdmann 1961 -Halaolu 1981

-Langlois 1947

15

Klliye eklindeki zaviyelere rnek olarak Beindeki Ahmet Gazi Medresesinin 80m. dousundaki Zaviye (XIV.yy. 2.yars) ile yine Beindeki Seymenlik Zaviyesi (XIV.yy. 2.yars) verilebilir. Bkz. nal 2005, 350-356.

ARKEOIDEA

10

-Nasuhs-Silahi 1976

Nasuhs-Silahi (Matrak), Beyan- Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Sleyman Han, Haz.H.G.Yurdaydn, Ankara. Orhonlu, C., Osmanl mparatorluunda Derbend Tekilat, stanbul. Orhonlu, C., Bayram Paa Kervansaray, Vakflar Dergisi, S.X, Ankara nal, R.H., Bein 1998 Kazs, Sanat Tarihi Dergisi, S.XI, zmir. nal, R.H.-vd., Bein 2002 Kazs, Sanat Tarihi Dergisi, S.XIV/1, zmir. Yerasimos, S., Les Voyageurs Dans LEmpire Ottoman (XIV-XVI. Sicles), Ankara.

-Orhonlu 1990 -Orhonlu 2001 -nal 2001 -nal 2005 -Yerasimos 1991

Sar Ik (Sareyh) Kervansaray, bat cephesi

ARKEOIDEA

11

Sar Ik (Sareyh) Kervansaray, kuzey duvar

ARKEOIDEA

12

Tarsus Makam- Danyal Camii Kurtarma Kazs

Abdulbari YILDIZ Tarsus ile merkezi, 901 ada 1 parsel zerinde bulunan Makam camisinin n cemaat blm 1857 ylnda yaplm olup, adn burada trbesinin olduuna inanlan Danyal Peygamberden almaktadr. 1857 ylndan beri cami ierisinde Danyal Peygamberin temsili mezar bulunmaktayd. nceleri ahaptan olan bu mezar 1960l yllarda arka cemaat blmnn yaplmasyla bu mezar mermere dntrlmtr. Tarsus Belediyesi tarafndan 2006 Mart aynda, camiinin dou avlusunda abdestlik yapm hafriyat almas srasnda, camiinin altna intikal eden bask tonozlu kemerli bir yapnn ortaya kmasyla olay Mze Mdrlmze bildirildi. Hafriyat sahasnda yaptmz incelemeler sonucu, burada Arkeolojik Kurtarma Kazs yaplmasna karar verdik. Kaz almalarna balamadan nce Tarsus Belediyesi ve Mlkiyet sahibi Adana Vakflar Blge Mdrl ile bir protokol imzaladk. Protokol gereince kaz almalarnn tm masrafn, ii gvenlii ile rleve ve restorasyon projesini ve uygulamasn Tarsus Belediyesi stlendi. Bizim iin kaz almalarnn yaplamasndan ok, kacak mimari yaplarn korunmas ve ile turizmine kazandrlmas daha nemliydi. Bu amala kaz almalarna balamadan nce, kacak olan mimari yaplarn kim tarafndan projelendirilip, restore edileceini protokole ekledik. Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn 30052006 tarih ve 85838 sayl izinleri dorultusunda Tarsus Mze Mdrl bakanlnda kaz almalarna balanm 11 ay kesintisiz devam eden almalar 2007 ubat aynda sona ermitir. On bir ay akn sren kaz almalar sonucunda birok mimari yap ile karlalmtr. Roma ve slami dnem yaplarnn bir arada grld kaz almalarndaki en nemli veri caminin gneyinde ortaya karlan Roma dnemine (M.S.1.-2 yy) ait kprnn aznda, ilk evresi M.S.7.yya tarihlenen ve st rts M.S. 13.yyda deitirilen bir trbe yapsnn bulunmasdr. Manastr tonozlu bu trbe yaps, caminin iinde bulunan Danyal Peygamberin temsili mezarnn hemen altnda ortaya kmas, temsili mezar yaplrken aada bulunan trbenin varlndan haberdar olunduunu gstermektedir. Zira caminin bu blmnde bulunan duvarlar ile kolonlar, trbenin ke talarna oturtulmas ve trbeye herhangi bir yk bindirmemesi de sz konusu trbenin korumaya alndnn bir kantdr. Danyal Peygamber ile ilgili yaplan kaynak aratrmasnda yle bir kaynaa ulalmtr: Hicri: 27 yllarnda Hz. mer zamannda Tarsus slam Kuvvetleri tarafndan fethedilir. ehrin imar srasnda slam Kuvvetleri komutan Ebul Musa E Ar tarafndan, kaps mhrl bir odann ierisinde bir sanduka bulunur. Ebul Musa tarafndan alan sandukada kefeni altn ilemeli olan ve parmanda bir yzk bulunan devasal byklkte bir cenaze grlr. Yzkte iki aslann ortasnda bir ocuk figr tasvir edilmiti. Yzk komutan Ebul Musa tarafndan Hz. mer e gnderilir. Hz. mer yz Hz. Aliye gsterir. Hz. Ali; yzn

Abdulbari YILDIZ, Tarsus Mze Mdr V.,bahriyildiz72@mynet.com,TARSUS-MERSN

ARKEOIDEA

13

Danyal Peygambere ait olduunu, zira bu yzk zerindeki tasvirlerin de, Danyal Peygamberin bandan geen olayn bir sembol olarak betimlendiini syler. Bunun zerine Hz. mer cenazenin alnmamas iin, mezar daha derinlere gmlmesini emreder. Komutan Ebul Musa da, nehrin akntsn keser ve mezar derine gmer zerini de har tabakasyla kapatr ve kimsenin mezar almamas iin de nehrin mezarn zerinden akmasn salar.1 Makam camisinin 20 m. dousunda Antik Berdan Nehrinin yata bulunmaktadr. Beik tonozlu yapda yaplan kaz almalarnda Berdan Nehrinden ayrlan ve yapy ikiye blen bir kanal bulunmutur. Bu kanal duvarlar trbenin dousunda bulunan kemerli pencereleri teet gemektedir. Kanal ile suyun, trbenin zerinden geirilmesi salanmtr. Zira trbenin iinde bulunan kanal oyuklar, sva izleri ve duvardaki anmalar suyun buradan akp, trbenin gneyinde yer alan kemerli pencerelerden getiinin gstergesidir. Trbe yapsnn iinde yaplan kaz almalarnda -5.40 m. horasan harc ile karlalmtr. Horasan harcnn iinde 4 adet slami dnem bronz sikke bulunmutur. Sikkeler zerinde yaplan incelemeler sonucu sikkelerin 4 halife dnemine ait olduklar anlalmtr. Bu da harcn Hz. mer dneminden nce dklmedii, Hz. mer veya hemen sonrasnda dkldn gstermektedir. 1984 ylnda bir vatanda tarafndan Tarsus Mze Mdrlne M.S.5-6 yya tarihlenen kire tandan mimari bir pano getirilmitir. uanda Mze Mdrlnn tehir salonunda sergilenmekte olan bu panoda iki aslan arasnda bir erkek figr betimlenmitir. Panonun st panelinde ay tanrs Men ile gne tanrs Helios sahnesi bulunmaktadr. Trbenin dou penceresinin sa st ksmnda Babil bal stilinde oyulmu bir tan zerinde 7 keli bir yldz kabartmas bulunmaktadr. Yldz kabartmas ile balk motifinin bir benzeri Danyaln Panosunda da bulunmaktadr. Bu da; Danyaln Panosunun kaz alanna yakn bir yerde kma olasln glendirmektedir. Danyaln Panosunun Tarsusta bulunmas Danyaln M.S. 56 yylarda Tarsusta tapnm grdnn gstergesidir. Kaz almalarnda ortaya kan btn bu veriler antik kaynakta bahsedilen verilerle rttnden kaz sonucu bulunan bu trbe yapsnn Danyal Peygambere ait olabileceini gstermektedir. Trbenin batsnda yaplan kaz almalarnda trbenin bat duvarnda bir pencere akl ortaya karlmtr. Yaplan incelemeler sonucu bu pencerenin daha sonraki dnemlerde ald anlalmtr. almalar esnasnda mermer bloklardan oluan taban demesi ile bu alann kuzey kesiminde dou-bat uzantl bir su kanal bulunmu olup, kanaln da hemen yannda abdest alnan blmler ortaya karlmtr. Mermer zemin deme kble gzergahnda bulunduundan, bu alann namaz klnan yer olduu grne varlmtr. Zira trbenin dousunda kanal suyu getiinden, trbeye buradan ziyaret yaplamaktayd. Trbeyi ziyaret etmek isteyenler iin trbenin
1

Alimul Allame Ahmed Bin Muhammed Bin brahim Ennisaburi, Ksas- Enbiya-El Arais- Essarlabi Hic: 427 Mil: 1006 sayfa 383.

ARKEOIDEA

14

bat duvarnda bir pencere atrlp, ziyaretin buradan yaplmas salanmtr. Bu blm abdest alnp, namaz klnan bir alan olmalyd. Caminin arka cemaat blmnde yaplan kaz almalarnda 18. - 19 yylara tarihlenen 3 blmden oluan kk havuzcuklar ortaya karlmtr. Bu havuzcuklarn kuzey duvarlar uan kaz yaplmayan arka cemaat blmne intikal etmektedir. Caminin iinde ibadet edilecek baka blm kalmadndan almalar sona erdirilmitir. Zira buraya gelecek olan ziyaretilere ibadet yapmalar iin bir alann oluturulmas ihtiyac bulunmaktadr. Kaz almalar sonucunda Roma dnemine ait mimari paralarn yannda en erken M.S. 13.yya tarihlenen seramik paralar bulunmutur. Bunlardan 5 tanesi envanterlik, 9 tanesi de ettlk eser olarak kaydedilmitir. 4 tanesi slami, 99 tanesi de Bizans dnemi olmak zere toplam 103 adet bronz sikke ile bronz bir ha da ettlk nitelikte kaydedilmitir. Makam- Danyal Camiinde yaplan kaz almalar sonucunda ortaya kan mimari yaplarn salamlatrlmas ve burann ile turizmine kazandrlmas iin restorasyon almalarna ihtiya duyulmaktadr. Tarsus Belediyesi sponsorluunda Yldz Teknik niversitesi tarafndan burann restorasyon projesi tamamlanm olup, 2008 yl ierisinde bu proje, uygulamaya konulacaktr.

ARKEOIDEA

15

Roma Dneminde Kk Asiada Yahudiler

Sevim Ayte Canevello1 Roma Dneminde Alexandria (skenderiye), Roma ve Kuzey Afrikada bulunan Yahudiler ile ilgili gnmzde birok aratrma olmasna ramen bu blgeler kadar nemli olan Kk Asiadaki Yahudiler hakknda fazla alma yoktur. Paul Tribelconun Jewish Communities in Asia Minor adli kitabi bu alanda nemli bir kaynak olsa da almann byk bir blmnde Sardis, Priene, Apemea ve Acmonia kentlerindeki Yahudiler zerinde durulmaktadr. Thomas Kraabelin Judaism in Western Asia Minor in the Roman Period: with a preliminary study of the Jewish Community at Sardis adl doktora tezi ise arkeolojik ve dinsel bir almadr ancak Bat Kk Asiada yaayan Yahudilerin dier blgelerde yaayan Yahudiler ile sosyo-kltrel ilikisi konusunda pek bir bilgi yoktur. Trkede ise, kimi almalarda Kk Asianin btn blgelerinde yaayan Yahudilerle ilgili arkeolojik ve epigrafik buluntulara deinilse de, bu konuya cok daha genis bir ereveden bakan bilimsel bir yayn yoktur. Eskia kaynaklarnda ise bu konuyla ilgili en nemli kaynak Yahudi Tarihi Flavius Iosephusun(IS 37 100) eserleri olan; yirmi blmlk Yahudi Tarihi ve IS 66 - 70 tarihlerinde Yahudilerin Romaya kar ayaklanmalarnn anlatld yedi blmlk Yahudi Savadir. Yahudiler Roma Dneminde dnyann her yerinde yaamlardr. Bu durumu Strabo (IO 64/63 - IS 24) yle bildirir: Yahudileri her sehirde gormek mumkundur. Dnyann hibir yerinde onlarn olmad ve ynetmedii yer neredeyse yok gibidir2. Yahudi felsefeci Philo (IO 20 - IS 50), Gaiusa Elilik zerine adl eserinde Kk Asiada bulunan Yahudi topluluklaryla ilgili olarak Benim ehrim(Ierusalem) sadece Iudaeann metropolislii deil bunun yansra birok blgenin metropolisliini yapmaktadr nk zaman zaman Yahudiler Iudaeadan g etmitir. Bunlarn arasnda Aegyptus, Phoenicia, Syria, Pamphylia, Cilicia, Kk Asianin Bythiniaya ya kadar uzanan ou blgelerinde ve Pontusun byk blmnde Yahudi yerleimleri vardr der3. Kk Asia Yahudi glerinin byk bir blm Seleucuslar Dneminde balamtr. Iosephus, Seleucuslarn Kk Asiayi fethi srasnda Gney Kk Asia ve Syriada Yahudi yerleimlerinin olduunu bildirir4. III. Antiochus Dneminde (IO 223 187) ise Mesopotamia ve Babyloniadan iki yz Yahudi aile getirilip, ekonomik adan kalknmas ve krala kar ayaklanmalarnn nlenmesi amacyla Lydia ve Phyrigiadaki birok ehre yerletirilmitir5. IS I. yyla
Klasik Filolog (MA). Josephus, Jewish Antiquities XIV.115-116 . 3 Philo, 1960,125. 4 Josephus XII, 120. 5 Barclay 1996, 261.
1 2

ARKEOIDEA

16

birlikte Kk Asiann ky kentlerindeki ehirlerinde youn Yahudi topluluklar grlr.6 Roma Dneminde Kk Asiada Yahudi nfusu konusunda kesin bir bilgi yoktur. Elcilerin lerinden Yahudilerin yaadklar toplumun bir paras olduu ve yerel halkla birlikte uyum ierisinde yaad anlalr. Yahudilerin Kk Asiayi seip buraya g etmesinin birok sebebi olmaldr. Kk Asia, Yahudiler iin byk frsatlar dourmutur; blgenin elverili topraklara sahip olmas, Yahudilerin blgede yaayan dier haklarla eit haklara sahip olmas ve kendi kutsal topraklarna yakn olmas saylabilir. Kk Asianin corafi konumu Yahudilerin buraya g etmesinde baka bir etkendir. Yahudiler, Iudaea, Roma ve Aegyptus ile sk ticari ilikilerde bulunmular, rnlerini kara ve deniz yoluyla bu yerlere ihra etmilerdir. Eskia Dnemine ait yazl kaynaklar ve arkeolojik veriler, dinsel ve sosyolojik adan Kk Asiada Yahudilerin blgeden blgeye hatta kentten kente farkllk gsterdiini bildirir. Bunun nedeni ise, Kk Asiada birok etnik grubun ve deiik dinsel inanlara sahip halklarn Yahudi diasporas zerindeki etkileridir. Yahudi topluluklar arasnda farkllk olsa da en ne kan ortak yanlar bu topluluklarda yaayan Yahudilerin varlkl olmalardr. Yahudiler ticaretle uram ve yaadklar blgenin ekonomik adan kalknmasnda yardmc olmulardr. Mezar yaztlar Yahudilerin ticaretle uratn gsteren en byk kanttr. Bu mezar yaztlarna genel olarak bakldnda Kk Asianin ic kesimlerinde yaayan Yahudilerin tarmla urap tccarlk yaptn ky kesimde oturanlarn byk ehirlerde yaayp ehir meclisinde ye ya da ihracat yaptn gsterir7. Yahudilerin zengin olduunu gsteren baka bir rnek ise Ciceronun Pro Flacco adl eseridir. Cicero, Yahudilerin kendi aralarnda toplad ve Iudaeadaki kutsal tapnaa gnderilmek zere olan ykl miktarda paray zimmetine geiren Romal memuru mahkeme de savunur. Yahudiler bulunduklar toplumda soyutlanmadan uyum iinde yaamlardr. Gnlk yasamda kendi aralarnda branca konumay tercih ederken halk arasnda o toplumun dilini konumulardr. rnein, bu dneme ait Yahudi mezar yaztlar branca olmayp, Yunanca asil dili oluturmaktadr8. Yahudiler Roma yasalarnca korunup kendilerine zel haklar da verilmitir. Ancak zaman zaman bu dnemde Yahudilere zellikle dinsel inanlarndan dolay kar hareketler olmutur. rnein; Suetonius, De Vita Caesarum adl eserinde mparator Domitianusun Yahudilerin dinsel sorumluluklarn yerine getirmelerini engellediin bildirir.9
Smallwood 2001, 122. Kraabel 1968,10; Goodman 1994, 209. 8 Rutgers 1998, 38; Kk Asia daki Yahudi mezar yazitlari icin bkz; J.B. Frey, Corpus Inscriptionum Iudaicarum Vol.II Asie-Afrique, Pontificio Istituto Di Archeologia Christiana, Roma, 1952;W, Ameling, Inscriptiones Judaicae Orientes Band II: Kleinasien. Tubingen, 2004. 9 Suetonius, Dom, 12. 2.
6 7

ARKEOIDEA

17

Kk Asiada Yahudilerin izleri Hz. Sleyman Dnemine kadar gittii dnlr. Bu dnemden balayarak yzyllar boyunca Yahudiler Kk Asiaya g etmi ve burada yaayan dier halklarla uyum iinde yaamlardr. Zaman zaman asimile edilmeye allmlarsa da kendi kimliklerini koruyup, yaadklar blgenin halkna kltrlerini tantmlardr. Yahudi kimliklerini gnmze kadar tamay baarmlardr.

Kaynaka Barclay 1996 Barclay,J., John Jews in the Mediterranean Diaspora from Alexander to Trojan (323BCE117 CE) Edinburgh: T&T Clark Ltd. Goodman, M., Jews and Judaism in the Mediterranean Diaspora in the Late-Roman Empire: The Limitations of Evidence Journal of Mediterranean Studies 4: 208-224. Josephus., Jewish Antiquities (translated by Ralph Marcus). London: William Heineman Ltd, 1937. Kraabel, T., Judaism in Western Asia Minor under

Goodman 1994

Josephus Kraabel 1968

ARKEOIDEA

18

the Roman Empire with a Preliminary Study of the Jewish Community at Sardis, Lydia. Harvard Dissertation. Philo Philo., (edit.by Mary Smallwood).Leiden, 1960. Smallwood, M., The Jews under Roman Rule: A Study in political relations. Boston: Brill Academic Publishers. Suetonius. De Vita Caesarum ( with an English translation by J.C. Rolfe introduction by K.R. Bradley). Cambridge, Mass.: Harvard University Press,1998.

Smallwood 2001

Suetonius

ARKEOIDEA

19

Arkeologlar Dernei ve stanbul

Arkeologlar Dernei stanbul ubesi Trkiye Arkeologlar Dernei 1971 ylnda kurulduunda Atatrkn izinden ilerleyebilmek, Anadolunun kltr mozaiini aratrabilmek ve bu konularda zveri ile alan arkeologlarn sosyo-ekonomik ve demokratik haklarn elde edebilmek gibi nemli amalar hedefleyerek yola kt. Derneimiz, 12 Mart 1971 ylndaki muhtra sebebiyle dierleri gibi kapatlacak, 1975 ylnda yeniden alacakt; ad ise 1992 ylnda Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei, 2005 ylnda da Arkeologlar Dernei olarak deitirilecekti. stanbul ubesi 1994 ylnda ald ve kendine stanbuldaki kltrel mirasa ynelik tahribat nlemek, serbest ve kamuda alan arkeologlarn sorunlarna ynelik zmler retme yolunda almalarda bulunmak ynnde hedefler belirlemiti. Ancak, zaman zaman son derece nemli ilere imza atmay baaran stanbul ubesi, milyonlarn yaad bu byk kentin karmaasnda tm hedeflerini yerine getiremez, sorunlarla ba edemez hale geldi. Az sayda zverili dernek yesi dnda sorumluluu paylaacak insanlarn azl ou kez dernek yneticilerini sorunu bireysel olarak stlenmek durumunda brakt. Toplumumuzda gemi bilincinin henz yeterince yer etmemi olmas kadar rant kayglar kltrel ve tarihi evremizi inanlmaz bir hzda yok etmeye devam etti. Bu geri dnm olmayan yok olu karsnda derneimiz ne olan bitene dur diyebildi ne de arkeologlarn zlk haklar gibi artk ada dnyann tartmad konularda yeterince yol alabildi. Sz konusu sorunlarn bir tek sivil toplum rgt ile ba edilemeyecek kadar byk olduu ortada olmakla birlikte; derneimizin bu konularda baarl olduunu da sylemenin gerekleri yanstmayaca ortadr. Oysa son yllarda zellikle stanbulda tarihi evre eskiye oranla daha da hzl bir tahribat srecine girdi; bunlara Mimar Sinan kemerlerinden birinin bitiiine ina edilen toplu konuttan, kent surlarna trafii rahatlatmak iin alan kapya, Anadolunun en eski maara yerleimlerinden Yarmburgaz Maarasnn bir trl definecilerden kurtarlamamasna ya da aslna uygun olmayan restorasyon almalarna kadar gz nnde yaanan yzlerce rnek vermek mmkndr. Bu tr olaylar lkemizin her yerinde yaanmakla birlikte stanbulun tarih iinde oynad rol itibar ile en ok zarar gren kentimiz oldu. Son olarak 2004 yl kasm aynda balayan stanbul tarihi iin birok nemli bilginin gn na karld Marmaray Projesi dnyann en byk ortaa limanlarndan birinin aa kmasn salarken yine de lkemizin bylesi bir projeye hazr olmadn gsterircesine acelecilikle yrtlmek zorunda kalnd. Marmaray Projesi kapsamnda stanbulun farkl noktalarnda byk apta kurtarma kazlarnn yaplmas bir ilki olutururken; kalabalk bir arkeolog topluluunun yl boyu istihdam edildii ilk rnek olma zelliini de tayordu. Ancak birok meslek grubuna gre daha zorlu bir ortamda almalarna ve edeer bir eitim alm olmalarna ramen arkeologlarn gerek cret, gerekse alma koullar asndan eit haklara sahip olmadklar grlm; bu konuda da meslektalarmz bireysel olarak sorunlarn stesinden gelme abasna girmek zorunda kalmlardr. Sz konusu proje boyutlar asndan bir ARKEOIDEA 20

rnek tekil etmekle birlikte gerek stanbul, gerekse dier kentlerimizde arkeologlarn karlat sorunlar farkl deildir; hatta bu projede alabilen insanlar i bulabildikleri iin kendilerini ansl dahi grebilmektedirler. Birka rnekle ne karmaya altmz sorunlar arkeologlarn mesleki dayanma ierisinde, ada dnyann gerei sorumluklar tayan bireyler olarak ayn at altnda toplanabilmelerinin ne denli nemli olduunu ortaya koymaktadr. Getiimiz aylarda yeniden yaplanan Arkeologlar Dernei stanbul ubesi sz konusu sorunlar ve benzerleri zerinde bir dizi nlem hazrlna girimi bulunmakla birlikte, bu tr giriimlerin ancak ortak hareket edebilme becerisine sahip, mmkn olduunca fazla yenin katlm ile mmkn olacann bilincinde hareket etmektedir. lkemizde sivil toplum rgtlerinin sorunlar gz nne alndnda eyrek asr geride brakm bir kurum olmak ne denli vn kayna olutursa da yaanan gelimeler karsnda yeni almlara ihtiya duyulduu ortadadr.

ARKEOIDEA

21

Lahitlerin Tarihsel Geliimi

Tuna Akay1 Lahitlerin ilk kullanmlar Mezopotamya ve Msrda (III. Slale Dnemi: I.. 26862613) ortaya kar. Bu dnemde sandukalara pencereler, kaplar konmas yeniden dirilie inann bu dnemde de var olduunu gsterir. Daha sonra ise Msrda gm ve altndan insan eklinde sandukalar bulunur. Bronz a Ege dnyasnda en erken lahit kullanm Giritdeki Minos kltrnde grlr ve bunlar pimi topraktan yaplr. 2200den itibaren yaplmlarsa da yaylmalar ve yaygn kullanmlar 15.14. yzyllardr. Anadolunun en eski lahitleri yine pimi topraktan yaplm 7. yzyl sonu 6. yzyl balarna tarihlenen Klozomenai lahitleridir2. Eski Yunancada lahit karl szck olan et yiyici anlamna gelir (Gr. : et : yemek)3. Roma dnyasnda temel mezar tiplerinden biri lahitlerdir. Balangta lahit kullanm olmasna ramen mparatorluk dneminde lahit kullanmnda younluk fazlalar. S 2. yzyln bandan itibaren tam olarak nedeni bilinmese de Roma imparatorluunun gm gelenei deiir. Kremasyondan inhumasyona geile birlikte, lahit kullanm artmaya balar. En u eyaletlere bile yaylan lahit gelenei Roma imparatorluunda bir moda haline gelir4. S 4. yzyln banda imparatorluun Hristiyanl tanmas sonucunda pagan inanlarna sahip kimselere ait lahitler azalmaya balar. Hristiyanlk inancn yanstan ve daha nce az da olsa S 3. yzylda grlmeye balayan lahitler oalmaya balar ve bu youn retim S 5. yzyln balarna kadar devam eder5. Hristiyan lahitlerinde zerinde dini sembol olmayan ok az rnek bulunmaktadr6. Pagan lahitleri ile Hristiyan lahitleri arasnda semboller dnda kabartmalarn yaplma tekniklerinde de farkllklar bulunmaktadr. zellikle dz bir yzey izlenimi veren kabartmadan derine inen ukur kabartmaya geilmesi S 4. yzylda gerekleir. Hristiyan lahitlerinde bu yntemle kabartmalar yaplrken, figrlerin evre izgilerine birbirine ok yakn delikler ekilmekte, bununla da arka plann daha kolay ve hzl karlmas salanmaktadr7.
Arkeolog, ME Arkeoloji Blm YL rencisi ve Olba Yzey Aratrmalar ekip yesi. Orhan 1997, 1088. 3 Lahit szc, balangta Assos kentinden karlan lapis sarcophagus ta iin kullanlrken, Roma imparatorluk dneminde bir mezar formunun ad olarak kullanlmaya balanr (dil 1982, 8; Koch 2001, 243). Lahit, iine lnn konulmas iin, ta, ahap veya pimi topraktan yaplan st kapakla rtlen sandk benzeri muhafaza, tabut sandukadr (dil 1998, 8). ine lnn koyulaca bir tekne blm ve bunun stn rten kapaktan oluur. Lahitlerle ilgili en erken bilgiyi Theophrastos, Yal Plinius ile Decimus Iunius Iuvenalis verir. zellikle Theophrastos, lahdin iine cesedin rmesine yarayan ve Assosda bulunan bir kire tandan sz etmektedir. Ayrca lahit, Homerosta ya da olarak gemektedir. Thukydides szcn kullanr. Yunanllar lahde, (kutu) diyorlard. Eskiada lahit yapan ustalara da denir (Orhan 1997, 1088). 4 S 2. yzyln ortalarnda ise kabartmal lahitlerin kullanm artk iyice benimsenir. S 2.-3. yzyl lahitleri iin nemli retim merkezi saylabilir: Roma, Atina ve Dokimeion. Bu nemli merkezler dnda eitli eyaletlerde yer alan ve olduka dar alanlara hizmet veren yer atlyelerde vardr. Koch 2001, 17. 5 Orhan 1997, 1088. Koch 2001, 88. 6 Koch 2001, 136. 7 Koch 2001, 51.
1 2

ARKEOIDEA

22

G. Koch tarafndan Roma lahitleri formlar ve dekorasyonlar bakmndan eitli gruplara ayrlr8. Ayrca Koch, tarihlendirmede dayanak olabilecek on farkl evreler tespit eder. Bunlar; Traianus Erken Hadrianus Dnemi (S 110 130 civar): Ana retim balar, slpbilim asndan ok farkl olan portreler sklkla kullanlr ve girlandl lahitler de grup oluturacak kadar grlmektedir. Ge Hadrianus Erken Antoninus Evresi (S 130 150 civar): rneklerin says artar, birbirleriyle balantl olan insan tasvirlerinde birlik kendini gsterir. Orta Antoninuslar evresi (S 150 170/180 civar): Lahitler dier mezarlara gre daha sk kullanlr. Kabartmalarda konu seimi artar. Frizli lahitler en fazla kullanlan gruptur. Yivliler, stunlular, uan yada ayakta duran Eroslar ve Nikeler ilk defa ortaya kar. Ayrca meydan savalar, mevsimleri, dnleri, komutanlar konu alan kabartmalar da lahit sanatnda yerlerini alrlar. Ge Antoninuslar evresi (S 170/180 200 civar): Lahit retimin doruk noktasna ulat dnemdir. Ta ustalar sklkla matkab kullanrlar. Sandukalarn ykseklii artar. lenen konularn eitlilii azalr zellikle girandl lahitler nemini kaybeder. Orta Severus evresi (S 200 220/230): Lahit retiminde bir yavalama olur. Sandukalardaki keskinlikler azalr. Matkap artk salarda, ehrede, giyside kendini ok belli etmemekle birlikte detaylar ok iyi seilemez. Ge Severus evresi (S 220/230 250 civar): Tekrardan detaya ynelim ortaya kar. Aleve benzeyen salar, giysiler, ehreler eski katlklardan kurtulur. Aslan avna konu alan lahitlerin retimine geilir. Gallienus evresi (S 250 270 civar): Toplam retimin en fazla olduu dnemdir. ehreler parlar, matkap kullanm artar, betim sanatndaki konular geniler Gallienus sonras evre (S 270280 civar): Bir nceki dnemin zellikleri devam etse de kvrmlar ve salar donuklar, tasvir edilen konu eidi azalr, ok sayda matkap deliiyle yaplm yass ekilde kabartmalar ortaya kar. Drtl Ynetim evresi (S 280 311/313 civar): zellikle matkap deliklerinin ok sayda olduu, boyutlar ufak yass biiminde olan kabartmalar sklkla kullanlr. Bkolik betimlemeler yaplr. Bu dnemden sonra Hristiyanlk konulu lahitler ortaya kar. Pagan lahitlerinin sona ermesi (S 311/313 4. yzyl civar): Bu dnemde Hristiyan betimli olmayan ok az lahit bulunur. Pagan konulu lahitler artk kullanlmamaya balar9.
8

Levhal Lahitler, Sandk Lahitler, Yivli Lahitler, Girlandl Lahitler, Frizli Lahitler Lahitlerin tiplerine gre ayrm iin bkz; Koch 2001 25-46.

ARKEOIDEA

23

1. 1. Lahit Yapmnda Kullanlan Malzemeler Yapmna karar verilmeden nce maliyeti dorudan etkileyen konu, lahdin hangi malzemeden yaplacadr. Bu malzemenin kullanm mezar sahibinin varl ile ilgilidir. Lahit eitli trden malzemeden yaplr. Bunlar; ta, pimi toprak, kurun, bronz ile veya alyla svanm tahta, mermerdir. Ancak bunlar arasnda, lahit maliyeti en yksek ve en deerli malzeme mermerdir10. Roma imparatorluk lahitleri incelendiinde, Romada mermer oca bulunmad, kentte lahit yapmnda Romada Marmor Lunense denilen ince kristalli, tonlar ak gmten koyu gme kadar giden, geni ve dzensiz izgileri olan bir mermer tipinin kullanld grlr. Roma, lahit yapmnda sadece bu ta ocan kullanmaz. Anadoluda ve dier eyaletlerde bulunan mermer ocaklarndan, imparatorluun farkl dnemlerinde Romaya mermer getirilmektedir. rnein Augustus dneminde Simmithus (Tunus), Phrygia, Dokimeion, Msrdaki Augusteum,dan Claudius dnemindeyse Wadi Barud ve Mons Claudianus ocaklarndan mermer ihra edilmektedir11. Ocaklarn ynetiminin Roma imparatorluunun eline getii dnem itibariyle, orijinal ad tam olarak bilinmeyen Mermer Brolar imparatorlukla ibirlii yaparak organizasyonu salarlar12 . Yukarda belirtildii gibi Dokimeionda mermer oca bulunmaktadr. Buradaki mermer ocaklarnn yeri merkezden 40 km. uzaklkta Synnadadr. Ocaklarn V. yzyldan balayarak iletildii dnlyorsa da dier ocaklardaki gibi devaml iletme faaliyetinin olduunu sylemek mmkn deildir. Ancak devlet kontrol altnda Roma imparatorluk dneminde retim devamlla kavuur13. Bu merkezin mermeri, gm rengine alan ince kristalli bir yapdadr. Ayrca belirli lahit tiplerinde kullanlan (Stunlu lahit) ak renkli, krmz ince damarl mermer trne de rastlanr. Anadoluda Bithynia, Isauria, ve Kappadokiada mermer bulunmaktadr. Ancak bu blgelerdeki mermerler kalitesizlii ve corafi koullar nedeniyle ulamn zor olmasndan dolay sadece yerel retim olarak kullanlr. Bu merkezler dnda Anadoluda d satm olan merkezler de vardr. Bu mermer ocaklar hem yerel retim hem de Anadolunun eitli yerlerine yaptklar ihracatla dikkat eker. Bu merkezler; Ephesos, Karia, Aphrodisias14, Prokonnesosdur15. 1. 2. Lahit Yapm Teknikleri
Koch 2001, 133. Mermer dnda deerli malzeme olarak granit ya da porfir de kullanlr. Ancak bu tip lahitlere ok ender rastlanr. 11 Albustanlolu 2006, 21-22. 12 Albustanlolu 2006, 17-18. 13 Albustanlolu 2006, 5. 14 Koch 2001, 1625. 15 Asgari 1992, 487509.
9 10

ARKEOIDEA

24

Bir lahdin yaplmas ok fazla emek harcanan bir itir. Gerek tamas gerek yapm teknii ile zahmetlidir. O yzden bu zahmeti, zorluu kolaylatrmak iin Roma imparatorluk dneminde bir sektr oluturulur. Getiriliinden mezar yerine koyuluuna kadar birok aama vardr. Bu aamada farkl aamalarn eleman olan kiiler almaktadr. Bu grevlerden biri lahdi yapanlardr. Bu konuya aklk getirebilecek antik kaynak bulunmamaktadr. Ancak yarm kalm olan lahitlerin bulunmas, retimin ne gibi aamalardan getiinin kantdr. Bylelikle aamalar takip edilerek, ustalarn kulland aletler de belirlenmektedir. Elde edilen verilere gre aadaki retim evreleri sz konusudur. lenmemi malzemenin ve st ve alt kenarlarnn tespiti: Ocaklardan ilenmemi olarak teslim edilen bloklar, sanduka eklindedir. Ayrca bu sandukalarn ii oyulmu durumdadr. Atlyeye ulaan bloklarn ncelikle alt ve st pervazlar ilenir. Taslak veya n izimin yaplmas: Figrlerin evre izgileri dzenlenir ve yzey zerinde n izim olarak belirtilir. Bu ilemlerin ablonla, kmr ubuu ile yada boya ile ekilmi izgilerle yapld belirlenir. nerilen bir dier metot ise entme yoluyla yaplmadr16. Keski aletleriyle figrl ve dekoratif kabartmalarn yontulmasna giriilmesi: Sivri bir keskiyle arka plann paralar oyulur, kabartma da kalmas n grlen ksmlar da dz bir keskiyle uygun hale getirilir17. Daha derin bir yzeyin elde edilmesi iin matkap kullanlmas: Matkap ile bir sra zerinde sra sra noktalar oyulur. Daha sonra bunlar keskiyle bir yive, st ak bir olua dntrlr. Keski aletleriyle matkapla ince iiliin yaplmas: nce iilik srasnda salar ve kvrmlar oyulur. Yzlerdeki, vcuttaki ve mimari detaylar bu aamada yaplr. Przleri ortadan kaldrma ve cilalama: zellikle mermer lahitler iin raspa ve ponza talaryla yzeyler dzeltilerek cilalanr. Ancak bu aama ok zahmetli olduu iin maliyeti arttrmaktadr18. Roma imparatorluk dnemi iinde, yapm teknii ile tarihleme yaplabilir. Bu dnemde farkl teknikler zaman zaman daha sk kullanlr. rnein Drtl Ynetim Dneminden kalma bir grup lahdin zellii ise matkapla ok sert ksa izgi ve izikler ekilmesidir19.

Koch 2001, 47. Koch 2000, lev .4-7. 18 Olbadaki bamsz lahitlerde ve kaya lahitlerinde sklkla grlen arka ya da grnmeyen yzlerin perdahlanmamas maliyeti drmekle ilgilidir. 19 Roma mparatorluk Dneminde yapm teknii ile yaplan lahitlerin tarihlendirilmesi iin bkz.; Koch 2001, 5051.
16 17

ARKEOIDEA

25

Kaynaka

Albustanlolu 2006

Albustanlolu, T., Dokimeion I Altnda Roma mparatorluk Mermer Kullanm: mparatorluk Ynetimindeki Anadolu Mermer Ocaklarnn letme Stratejisi ve Organizasyonu, (Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Klasik Arkeoloji Anabilim Dal Yaynlanmam Doktora Tezi), Ankara. Asgari, N., Prokonnesos, X. Aratrma Sonular Toplants, Ankara . Asgari, N., Prokonnesos-1993 almalar XII Aratrma Sonular Toplants, 99-123, Ankara. Koch, G., Roma mparatorluk Dnemi Lahitleri, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul. Orhan, M., Lahitler, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, stanbul.

Asgari 1992

Asgari 1994

Koch 2001

Orhan 1997

ARKEOIDEA

26

Aziz Paulus
Murat zyldrm1 Vatikann 2008 yln Aziz Paulus Yl olarak ilan etmesiyle birlikte, bu ilgin kii zerine yeni aratrmalar ortaya konulmaktadr. Okuyacanz alma, Paulusun Kutsal Grev Gezileri ncesi ve sonrasndaki yaamn, Latince metinlerden alntlarn yol gstericiliiyle inceler. Paulusun yaad IS I. yzyl Hristiyanln ortaya kmasyla Palaestina (Filistin), Cilicia gibi blgelerde dinsel tartmalarn artt bir dnemdir. Roma mparatorluunun geni topraklara yaylan ynetimi srerken, Palaestinada ortaya kan Hristiyanlk, etkisini balangta imparatorluun dou eyaletlerinde arttrmaya balar. Bu dinin, S I. yzyln ortalarndan balayarak Syria ve Kk Asiaya doru yaylmndan, ncelikle kuzeybat Syriadaki Antochia ad Orontem (Antakya) etkilenir. Hristiyanlk, ksa srede Syria, Cilicia ve dier birok yerleimi etkisi altna alacak sosyal, kltrel deiimleri beraberinde getirir. Balangta, Palaestinada Yahudiliin yenilenmesi olarak tannan bu yeni inan, zellikle Hierosolyma (Kuds) Yahudileri arasnda hzla yaylr ve bu nedenle Yahudi kkenli Hristiyanlar, bu dinin ilk topluluklarn oluturur. Hristiyan retisinin halk arasnda yayldktan sonra byk bir imparatorluu temelinden deitirecek gelimelere neden olduu bilinmektedir. Paulus, yeni dinin pagan inanllar arasnda hzla yaylmasnda ve Hristiyan dinsel retilerinin ekillenmesinde ok nemli bir yere sahiptir. Paulus, bata Cilicia olmak zere birok blgede pagan inanllar arasnda Hristiyanln en nemli yaycsdr. Paulusun aile kkeni, eitimi, yaad yer gibi etkenler, onun halk kitlelerini etkisi altna almasna ve Hristiyan dnyasnda kendisine ayrcalkl bir yer verilmesine neden olur. Yazl kaynaklarda Paulusun, Tarsuslu olarak gemesi, bu yeni dinin Syria, Cilicia, Isauria ve benzeri pagan inanl blgelerdeki hzl yaylmn aklayan etkenlerden biridir. Tartmal konulardan biri, Paulusun nerde doduu sorunudur. Bu konuda edinilen bilgilerin ilki ncilde geer ve Paulusun doum yeri Lucasn metninde anlatlr. Bu konuda Lucas ncili, Paulusun azndan
1

(MA) Mersin . Fen Ed. Fak. Arkeoloji Blm Latince okutmandr. alma, stanbul . Sosyal Bilimler Enstits Eskia Dilleri ve Kltrleri A. B. D. Latin Dili ve Edebiyat Blmnde Sayn Prof. Dr. idem Drken danmanlnda hazrlanan 359 Yl Seleucia ad Calycadnum Kararlarnn zmlenmesi balkl yaynlanmam YL Tezinden derlenmitir.

ARKEOIDEA

27

kendisinin nereli olduunu gsteren, birinci elden en nemli kaynaktr: ...Ego homo sum quidem Iudaeus a Tarso Ciliciae= Ben Ciliciann Tarsus kentinden bir Yahudiyim (Acta apostolorum, 21. 39); Ego sum vir Iudaeus, natus in Tarso Ciliciae=Ben Ciliciada Tarsusta domu bir Yahudiyim (Acta apostolorum, 22. 3). Lucas ncilinde yazlan bu bilgilere karn, Eusebius Hieronymus Stridenensis, Paulusun Iudaea (Yahudiye) blgesindeki Giscala doumlu olduunu ve ailesiyle Tarsusa g ettii syler. Bu konuda Hieronymus, u nemli bilgileri verir (de viris illustribus, 5.): Paulus apostolus, qui ante Saulus, extra numerum duodecim Apostolorum, de tribu Beniamin et oppido Iudaeae Giscalis fuit, quo a Romanis capto, cum parentibus suis Tarsum Ciliciae commigravit =On iki havarinin dnda (ve) nceden (ad) Saulus olan havari Paulus, Beniamin kavmindendir ve Iudaeann Giscala kasabasnda domutur; (Giscala) Romallar tarafndan alnnca kendi ailesiyle birlikte Ciliciann Tarsusuna g etti. Grld gibi gerek Lucasn metninde, gerekse Hieronymusta ortak olan bilgi, Paulusun kesin olarak Tarsusta yaadna ilikindir. Ama Paulusun hayat zerine alan baz ada aratrmaclar, Hieronymusun verdii bu bilgileri benimsemitir2. Paulusun branca karl Shauldur ve branilerin ilk kralnn addr. Lucas, Acta apostolorumda (13. 9) yle der: Saulus autem, qui et Paulus, =Saulus bir dier adyla Paulus . Paulus, Yahudi bir ailenin ocuudur ve din eitimi iin ailesi tarafndan Hierosolymaya gnderilir3. Tarsuslu Paulus ayn zamanda zgr bir Roma yurttadr. Bu konuda Lucas yle der: dic mihi si tu Romanus es? At ille dixit: Etiam = (Komutan) Eer Romalysan syle bana? Ve o (Paulus) dedi ki: Evet (Acta apostolorum, 12. 27). Ciliciann Tarsus kentinden olan Paulus, zgr bir Roma yurtta, Yahudi, din eitimini Hierosloymada alan ve Yunanca bilen biridir. Paulus, btn bu zelliklerinin yannda, Hristiyan olmadan nce, bu dine inananlar iin gerekten acmasz ve tehlikeli bir dmandr4. Hierosolymada ald dini eitim sonrasnda Hristiyanlarn en kat dmanlar olan Ferisilere katlr. Pulusun yaamnn dnm noktas kukusuz Hristiyan olmasdr. Paulus, Damascusa (am) Hristiyanlar cezalandrmak amacyla giderken yolda Hz.

2 Drken 2003: 9da ...Paulusun Tarsus kentinde doduu bilgisi sadece Lucasn metninden elde edildiinden ve yinelenmediinden Hieronymus, Paulusun Tarsuslu olmadn, Iudea (Yahudiye) blgesinde Giscalada doduunu ve blgenin Romallarn topraklarna katldnda da ailesiyle birlikte Tarsusa g ettiini belirtmi, bu yorum Paulus zerine almalarda bulunan ou yazar tarafndan kabul grmtr... bilgisini verir. 3 Drken 2003: 12; Paulus ve ailesinin kkenleri iin ayrca Bkz.: Wilson, 2003: 93 107. 4 Gasque, 2004, 60.

ARKEOIDEA

28

sa dnyadan ekildikten iki yl sonra- kendisine grnr. Damascus yolunda inde yer ald kervanda kendinden baka hi kimse Hz. say gremez. Bu konuda Lucas u bilgileri aktarr (Acta Apostolorum, 22. 6 7): subito de caelo circumfulsit me lux copiosa: et decidens in terram, audivi vocem dicentem mihi: Saule, Saule quid me persequeris? Ego autem respondi: Quis es Domine? Dixitque ad me: Ego sum Iesus Nazarenus, quem tu persequeris =aniden gkyznden gelen bir k beni aydnlatt: tam yere derken bir sesin bana yle dediini iittim: Ey Paulus, ey Paulus niin bana zulmediyorsun? Ben yant verdim: Ey efendi sen kimsin? Ve bana dedi ki: Ben, senin zulmettiin Nazarenuslu (Nasra) saym. Paulusun 36 ya da 37 ylnda Hristiyan olduu, genel olarak kabul edilir. Paulus, Hristiyan olmakla kalmaz, yeni dinin en nemli yayclarndan biri olur. Aziz Paulus, ilkin Damascusa ardndan Hierosolymaya giderek bu kentteki Hristiyanlara katlr. Ancak hem Hristiyanlar hem de Yahudiler, nceki yaamndan dolay onu kukuyla karlar. Hierosolymadaki inanllar, Paulusu (yaklak 3843 yllar arasnda) Tarsusa gnderir5. Aziz Barnabas, Tarsusa giderek Paulusu bulur ve ikisi birlikte Hristiyanl pagan inanllar arasnda yaymak iin Antiochia ad Oronteme giderler6. Bylece Antiochia ad Orontem kentinin, Hristiyanlk tarihi asndan hi bitmeyecek nemi de balam olur. Antiochia ad Orontemde ilk kez adnda Christiani (Hristiyanlar) szc kullanlan ecclesia7 Barnabas ve Paulusun yaklak bir yl sren grev gezileri sonucunda oluur8. Bu olay Lucas Acta Apostolorumda (11. 26 27) yle dile getirir: et annum totum conversati sunt in ecclesia et docuerunt turbam multam ita ut cognominarentur primum Antiochiae discipuli Christiani in his autem diebus supervenerunt ab Hierosolymis prophetae Antiochiam= btn bir yl boyunca halk kitlelerini kilisede Hristiyanlatrdlar ve bu dini onlara rettiler; bunlara ilk kez Antiochiada Hristiyan renciler ad verildi, o gnlerde Hierosolyma tarafndan eliler (havariler) geldiler Paulusun hayatnda nemli bir yeri olan ve Hristiyan inancn yayma yolculuklar olarak bilinen Kutsal Grev Gezileri, onun 45 -49 yllar arasnda Cyprus zerinden Kk Asiaya gelii ile balar. Bu gezisinde Perge, Iconium (Konya), Antiochia (Yalva) kentlerine gider. kinci yolculuk yaklak 50 52 yllarnda Antiochia ad Orontemden yola karak Tarsus, Iconium kentlerine ve Galatia ile Phrygia blgelerine gider. Oradan Yunanistanda Corinthus, Atina gibi baz kentlere gider. Paulusun kutsal grev gezileri, Hristiyanln yaylmasnn yan sra, ilk kilise ynetim yaplanmasnn oluturulmas bakmndan da son derece nemlidir. Paulus, pagan inanlara sahip topluluklarda Hristiyanln yaylabilmesi iin, Yahudi eriatnn baz kat kurallarnda deiiklikler yaplabileceine inanr.
5 6 7 8

Drken, 2003: 15. Aydn (M.) 2004: 252. Ecclasia, -ae, f.: inanl topluluu, kilise. Wright, 1957: 247.

ARKEOIDEA

29

Yahudi inancnn gerei olan Sebt9 gnne sayg, snnet ve benzeri konularda verilen dnler, Hierosolymann kat Yahudi gelenekle yetien Hristiyan topluluu iinde Paulusa kar byk bir tepki ve fke- oluturur. Tartmalar byr ve Paulus, Hierosolymada 52 ylnda toplanan ve ilk konsil olan Hierosolyma Havariler Konsilinde sert sulamalara urar. nk Hristiyanln ilk yzylnda Palaestinada olduka gl olan Yahudi gelenekten gelen ve Yahudi kkenli Hristiyanlar olarak anlan topluluk, ok tanrl dinlere hi hogryle bakmad gibi, pagan inanllara, srf Hristiyan olmalar iin eitli dinsel konularda tavizler verilmesine de iddetle kar kmtr. Paulus, son Kutsal Grev Gezisine 53 58 arasnda kar ve Ephesusa giderek yaklak iki yl kalr. Yunanistandaki Hristiyan topluluklarn ziyaret ettikten sonra Hierosolymaya geri dner. Ancak bu kentte tutuklanarak Romaya gtrlr ve orada 66 / 67 ylnda ba kesilerek idam edilir. Ancak u bir gerektir ki, Paulusun Hristiyan olmasndan itibaren pagan inanllarn yeni dine katlmasna kar gsterdii engin hogr, Hristiyanln ekillenmesinde ok nemli olan kat Yahudi gelenein ksa srede yok olmasna ve pagan etkilerin Hristiyanlk iine yerlemesine ve dolaysyla Yahudi kkenlerden uzaklamaya neden olur. KAYNAKA: Aydn (M.) 2002 Aydn, M., Konsillerin Hristiyanlktaki Yeri ve nemi Dinler Tarihi Aratrmalar III (Sempozyum 9 - 10 Haziran 2001, Ankara), Dinler Tarihi Dernei Yaynlar 3, Ankara. Drken, ., Paulusun Kutsal Grev Gezileri ve Anadolu Halklarna Mektuplar, Homer Kitabevi, stanbul. Gasque, W., Kilise Byyor: Kudsten Romaya, Hristiyanlk Tarihi (ev. S. Sel L. Knran), Yeni Yaam Yay., stanbul.
http://khazarzar.skeptik.net/books/hieronym/viris_l.htm.

Drken 2003

Gasque 2004

Hieronymus Wilson 2003

Wilson, M., Was Paul a Cilician, a Native of Tarsus? A Historical Reassessment, Olba S. VIII, Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini Aratrma Merkezi (KAAM) Yaynlar, Mersin.

branca abbat. Yahudilerin dinen almalarnn yasak olduu gn, Cuma akam gnein batndan Cumartesi akam batna kadar olan zamandr.

ARKEOIDEA

30

Arkeoloji Fotorafl ki Dijital Fotoraf Makinesinin Karlatrlmas

M. Koray TANRISEVER*

Bu yazmzda arkeologlarn, arkeoloji rencilerinin ve arkeoloji ile ilgilenen, tarihi eser ve kalntlar fotoraflamak isteyen birok kiinin kafasn kartran bir soruya cevap arayacaz. Prensibimiz ve k noktamz, artk Amerikada klielemi bir deyim olan Keep It Simple, basit tut. Birok konuda olduu gibi lkemizde ne yazk ki insanlarn ihtiyalar ve bteleri gz ard edilerek baz ekipmanlar olmazsa olmaz gibi gsterilmekte ve kullanclar bir yn teknik detay iinde boulmaktadr. Sonu ise insanlarn konudan soumas ya da gzlerinde bytmesidir. Arkeoloji fotorafl, dier fotoraflk trlerine gre biraz daha geni bir yelpazeye sahiptir. Arkeoloji fotorafs hem geni a, hem yeterli zoom zellii olan hem de makro(yakn ekim) fotoraf zellikleri gl bir makineye ihtiya duyacaktr. Baz durumlarda yzey aratrmas blgesini, kaz alann ya da bir tarihi eseri, evresi ile fotoraflamak gerekir, geni a fotoraf ekebilen bir makineye gereksinim duyulur. Erimenin ok zor olduu bir yerdeki eseri ya da buluntuyu fotorafla belgelemek gerekir, o zaman tele (zoom) zellii olan bir makineye ihtiyacnz olacaktr. Bazen bir buluntuyu, tm ayrntlaryla arivlemek isteyeceksiniz, bu durumda yakn ekim zellii gl bir makineye ihtiyacnz olacaktr. SLR makine ve byle bir yaplandrma iin en az iki objektif, bir yn aksesuar ve dntrc almak gerekir, yaklak - drt kglk ekipmanm tamak iin salam, kocaman bir antaya ihtiya var, bir de para dolu bir czdana Eskiden olsa, ciddi bir bte ayrmadan bu zelliklerden bir ksmnda fedakarlk yapmak gerektii sylenebilirdi. Ancak dijital ada, fotoraf makinelerinin zellikleri tm bu ihtiyalar karlayabilecek kapasitededir. Elbette ok daha profesyonel yaklamlar iin -bte msaitse- 20 mm., 35 mm. ya da dijital SLR sistemler eitli stnlklere sahiptir. Ancak bu sistemlerin
*

admin@anadolugezgini.com, www.anadolugezgini.com sitesi kurucusu ve yneticisi, ARKEOIDEA

Dergisi ve Arkeoloji.web.tr sitesi fotoraf editr.

ARKEOIDEA

31

en byk dezavantaj, srekli ciddi paralar harcamay gerektirmeleridir. Bir de tanacak aksesuarlarla birlikte yannzda byk bir anta tanmas gerekir ki bu da arazi koullarnda arkeologlar tarafndan hi tercih edilmez. Piyasada birok makine olduunu ve yazmz bir yerde snrlamamz gerektiini de takdir edersiniz. Bu yzden burada sizlere nerebileceimiz bir ok makineden bahsetmek yerine fiyat-performans avantajlarna gre bize en mantkl gelen rnden bahsetmek daha uygun grnyor. Ama elbette alternatifler konusunda bilgi almak isteyenler yaznn sonunda bulunan e-posta adresimden ulaabilirler. Dk Bte Tercihi: Samsung S850 Arkeoloji ya da Sanat Tarihi rencilerinin birou, fotoraf makinesi ile almalarn belgelemek istemelerine ramen nlerinde en byk sorun bteleridir. Bu arkadalar, en aznda SLR (Single Lens Reflex) olarak tabir edilen, objektifleri deiebilen, daha profesyonel makineler kullanmalar gerektii konusunda neredeyse artlandrlmlardr. Ancak bu duruma byk oranda katlmyorum. Bteniz elvermiyorsa da alternatif bir makineyle ok baarl fotoraflar ekebilecei bilinmelidir. Bu makine zellikleri yannda fiyat olarak da (250 350 YTL arasnda) uygun. Makineyi deneme imknm da oldu. S850 8.1 MP znrlkle yksek basklarda fotoraf almanza imkan salarken, kk boyutu ile devaml yannzda tayabileceiniz bir fotoraf makinesi olarak da arazide alanlar iin ok kullanl. S850nin etkileyici zellikleri: 38 -190 mm. bir objektifle, 5x optik zoom zellii 1cm. yakn ekim zellii F2. 8- 4. 4 diyafram aral ve ISO50 - 1600 k duyarll ile dk k koullarnda baarl fotoraflar 800x592 znrlkte mpeg-4 formatnda yksek kalitede sresiz video kayd AS R (otomatik titreim dzeltme) ve film ekiminde titreim dzeltme fonksiyonlar 6.35 cm. LCD ekran ve TVye direk grnt aktarma
ARKEOIDEA 32

n tanml ekim senaryolar ve diyafram, enstantane ncelikli, manuel ayarl fotoraf ekim imkan. Bu fotoraf makinesi ile alacanz kk bir tripod ve salam, su geirmeyen bir tama antas, istediiniz birok koulda fotoraf ekme imkan salayacaktr. Makineyi denediimde fotoraflardaki kirlenmenin azl, alma hz, kaliteli objektifi ile olduka etkileyici buldum. Fotoraf makinesi almay dnyorsanz kesinlikle baka alternatif dnmeyin. Orta Bte Tercihi: Fuji Finepix S9600 Daha ok kontrole sahip olunabilecek, daha profesyonel grnen bir makine isteyen arkadalar iin tek nerim var: Fuji S9600. Fuji S9600 u anda 2 gb. hafza kart ve antas ile (1050 YTL) alabilirler. Fuji S9600 SLR-Benzeri olarak nitelenen fotoraf makineleri grubundadr. SLR-Like makinelerin daha byk bir sensor ile fotorafta daha ok veri kaydetmeleri ve kullancya fotoraflar zerinde daha ok kontrole izin vermeleri, bu gruptaki makineleri compact makinelerden ayrlan en nemli zellikleridir. Bu da daha detayl ve keskin fotoraflar, her koulda alabilme imkan demektir. S9600n gze arpan zellikleri: 9 MP CCD HD(high definition) Sensr 28-300mm objektif ile 10.7x Optik ve 2x Dijital Zoom ISO 80-1600 k duyarll ile fla kullanamayacanz mekanlarda baarl fotoraflar Akll Fla ile Fla gcnn konu ve k koullarna gre ayarlanmas Otomatik kirlilik azaltc ve renk doygunlatrc yazlm TV kalitesinde 640x480 video ekimi Sensor zerinde toz birikmesini engelleyen tasarm Harici fla balayabilme

ARKEOIDEA

33

Raw formatnda ekim, dijital negatif olarak adlandrlabilecek Raw format ile fotoraflar ekildikten sonra, fotoraflar zerinde poz ve renk dzeltmeleri veri kayb olmadan yaplabilir. S9600de n tanml fotoraf ekim modlarnn yan sra diyafram ncelikli, enstantane ncelikli ve manuel ekim modlar da bulunuyor. Bu makine inanlmaz hzl bir ilemciye sahip, d grnm ve zellikleri ile piyasadaki birok SLR ile yarabilecek durumda. Bteniz uygunsa dnmeden alnabilir. S9600 tm zellikleri ile ihtiyalarnz karlayabilecek bir makine olmasna ramen objektifine takabileceiniz eitli filtre ve objektiflerle makinenin bir ok zelliini arttrma imkan var. rnein 2x 1 tele converter takarak makinenin zoom zelliini iki katna kartlabilir ya da tercihe gre geni a ve makro ekim dntrcleri kullanlabilir. SLR makinelerde kullanlan eitli filtreleri kullanabilirsiniz. Ayrca 28-300 objektif konusu ise Fujinin ok gzel bir jesti olmu. Bu objektif ihtiyalarnzn birouna cevap verecektir. Makinelerle ilgili detayl bilgi almak iin e-posta ile bana ulaabilirsiniz.

ARKEOIDEA

34

Sanat ve Arkeoloji
H.brahim YILMAZ* Sanat, kkeni itibariyle Arapa bir szcktr. Sanatn klasik tanmlarndan syrlrsak, o her eyden nce bir dildir. Neden bir dil olarak anladmz aklamak iin Ferdinand de Saussuren dil tanmna kulak verelim: Dilin asl, imlemek grevini stlendikleri eylerle maddesel bantlar olmayan imler dizgesidir. Claude Lvi Strauss sanat iin, Sanat, imlemeli bir dizge yada imlemli (anlam tayan) dizgeler btn olarak dnebiliriz, ama, bu dizge dil ile nesne arasnda yar yoldadr hep., demektedir. Eer sanatn amac bir modeli belirli anlamlar tayan imgeler btnyle tasvir etmeye almak ise, sanat bir dil olarak grebiliriz. Sanatn neden tam olarak bir dil olmad ve dil ile nesnenin (modelin) arasnda kaldn anlamamz iin sanatkrn rnnn ilevi ve oluma koullar nelerdir sorusunu gndeme getirmemiz gerekmektedir. lk nce sanatn ve sanat eserinin oluma sreciyle ilgili birka ey aktarmamz, onun ilevini kavramamz iin nemlidir. Claude Lvi Strauss , Sanat, kulland malzemeye ve uygulamalarna tam hakim deildir, olabilseydi doann salt taklidine ulard., diyerek bize bir sanat eserinin ekillenirken, ilkin neden etkilendiini gstermektedir. Sanatn ilerleyii de emek yoluyla insan elinin ve dncesinin, gelierek malzeme ve uygulamadaki yetkinliini arttrmasna dayanmaktadr. rneklememiz gerekirse, doadaki tm renk tonlarn elde edebilen ve izdii manzara resminde att fra darbelerinin en ufak ayrnts bile gereinden ayrt edilemeyen bir ressam dnelim. Bu ressamn ortaya karaca manzara resmi salt olarak gerein kopyasndan farksz olacaktr. Oysa sanatkr insan doasna ve malzemeyle olan eksikliklerini kendine zg yntemlerle ve yorumlarla gidermeye alr ve bunun sonucunda bir slp ortaya kar. Peki ortaya kan bu rnn ve slbun ilevi nedir? Bu soruya verilecek ilk cevap sanrm, bireyin veya topluluklarn kendini ifade etme yolunu, yani iletiim yolunu amasdr. Bu ifadeyi tarih ncesi alardan gnmze kadar; bireyin topluma kendini ifadesi, toplumlarn kendini kendisine ifade etmesi ve en son olarak da toplumlarn toplumlara kendini ifade etmesi olarak grebilmekteyiz. Birinci durumu anlamak iin hemen bamzn ucunda duran herhangi bir edebi eserin sayfalarn kartrmamz veya kbik sanatlarn tablolarna bakmamz yeterlidir. O satrlarda sanatkrn dnyay tm maddi ve manevi eleriyle beraber- ele al, onu anlay topluma anlat eitli biimlerde ve
*

Arkeoloji.web.tr kurucusu ve yneticisi, anakkale 18 Mart niversitesi Arkeoloji Blm rencisi.

ARKEOIDEA

35

imgeler dizgesinde karmza kacaktr. kinci durumu bulmamz iin ise mitolojilere, halk hikayelerine, byk destanlara bakmamz yeterlidir. Genelde karlaacamz durum, iinden kt toplumun gemii, atalarnn yaantlar, onlarn doayla, insanlarn eksiklikleriyle ve dier toplumlarla mcadelesi gsterilerek o anda iinde bulunduklar duruma nasl geldiklerini anlatma ve aktarma abasdr. Bu ilevle toplumun ballk sezisi de salamlatrlr. Resmi bayramlarda, anmalarda okunan iirlerin, marlarn, anlatlan anlarn muhtevasna bakarsak yukarda saylan elerle karlalacaktr. Elbette bu durum, bir ynetim dizgesini simgeleyen siyas topluluun gsterileri, edebiyat akmlar v.b. rneklemelerle oaltlabilir ancak, konumuzu datmamak taraftarym. nc durumla ise gemite ortaya konulmu herhangi bir sanat rnnde karlamamz mmkndr. rneklerimizi yazl ve szl eserler zeriden verdiim iin yine buradan devam etmek istiyorum. Bu durumu grebilmemiz iin herhangi bir Dostoyevski romann veya Hesiodosun ler ve Gnlerini elimize almamz yeterlidir. Bizim, iinde yaayamadmz, bulunamadmz bir aa ait toplumun dini, ekonomisi, yneticileri, hastalklar, zlemleri hatta bunlardan daha fazlas hakknda bilgi alabilmemiz mmkndr. Bu sayede gemiteki bir toplum gelecekteki bir topluma kendini ifade etme ans bulmutur. Elbette yaptmz snflamalar deimez deildir. Yani bir eserin, bu ilevlerin herhangi birisinden hari bir dierine de sahip olduunu grebiliriz. Hemen aklayalm: birinci durumda (bir sanatnn eseriyle kendini topluma ifade etmesi) bulunan bir eser ayn anda iinde bulundurduu folklorik elerle ikinci durumdaki ilevi (toplumun kendine kendini ifade etmesi) de grr. Yani bir anda toplum, hem sanaty/yazar hem de kendi kendisini anlamakta, okumaktadr. Eer bu eserin yaynland dili bilen baka bir toplumdan kiiler tarafndan okunduunu veya baka bir toplumun diline evrildiini dnrsek (ki iinde olduumuz bilgi anda bazen bu tr eviriler bir aydan daha ksa bir srede bitirilip, baslabilmekte) ayn anda nc ilevi (toplumun toplumlara kendini ifade etmesi) de stlendiini grebiliriz. Ancak burada unutmamz gereken bir ey daha vardr ki bu da bize ulaan rnn tasvirlenen eyde olduu gibi sanatkrn tasvir edilen eyi algsnn da ancak bir yansmas olacadr. Evet bu snflamalarmz deimez deildir, ancak deimez olan tek bir ey vardr o da insann sanatn btn srelerinde etken olduu ve kendisini trdei olan dierlerine bu yolla aktard, ulatrddr. Toplumlarn kendilerini bu ekilde sezgisel anlay her ne kadar kltrel bir birikime ve arta sebep olsa da maalesef ou zaman doann ve tarihin ileyiini anlamamzda, doada karlatmz zorluklar yenmemizde yetersiz kalmaktadr. Bu yzden ilk olarak, felsefe dodu ve bilmediimiz eyler zerinde eitli nermeler, gzlemler ve karmlarla, kanunlara ulaarak ARKEOIDEA 36

bilimleri dourdu. Bu aamadan sonra bilimler artk bildiimiz eyler zerinde uzmanlklarn arttrmaya baladlar. Bu uzmanlk arttrma srasnda eldeki bir takm artmakta olan (mmbit) verileri, farkl dizgeleri olan farkl yaklamlarla inceleme istei/zorunluluu balad ve bu da ou zaman yeni bilimleri dourdu. (Jeofizik, arkeometri, genetik, atom fizii, uzay fizii v.s.) Bugn, sanat ve sanat eserleriyle en yakn ilikide bulunan bilim dal Arkeolojidir. Peki arkeoloji nedir? Klasik ve her zamanki gibi eksik- bir tanmlama ile kazbilimdir. Arkeologlarn hakl itirazlarn duyar gibiyim, o zaman hemen tanm biraz geniletelim: arkeoloji esas olarak, kaz ve yzey aratrma yntemlerinde belirli dizgelere sahip, gemiten gnmze ulaan toprak alt veya stndeki her trl insan elinden km maddi kalntlardan elde ettii verilerle gemiin tm ynleriyle rekonstrksiyonuna (yeniden inasna) ulamaya alan bir bilim daldr. Sanrm, bu tanmdan sonra daha az itiraz gelecektir. Arkeoloji, bu verileri yine sahip olduu eitli veri deerlendirme dizgelerinin altnda, ou zaman dier bilim dallarnn da yardmn alarak (zellikle son otuz ylda) deerlendirerek gemie ait bilgiler elde eder. Elbette her bilim dalnda olduu gibi arkeolojide de bu deerlendirmeler srasnda uzmanlama sahalar ortaya kar. Bugn arkeolojide ana uzmanlk sahas vardr: Prehistorya, protohistorya ve klasik arkeoloji. Bu ayrmlar, arkeologlarn inceledikleri, ilgilendikleri dnemlere (kltrel ve teknolojik deiimlerin belirledii zaman dilimlerine) gre ayrlmtr. Zamanla, bu ana uzmanlk dallarnda biriken verilere bal olarak yukarda bahsi geen ekilde olduu gibi uzmanlk alanlar ortaya kmtr. Sanrm tekrar aklanmaya muhta bir durumla kar karyayz, aklayalm: arkeolojik almalarda antik yunan uygarlndaki heykel sanat zerine eldeki maddi kalntlar ve veriler arttka, bu sanat zerine ayrca eilen bilim adamlar ve bunlarn incelemeleri sonucunda ortaya kan daha ayrntl bilgiler elde edilmitir. Peki bu ayrntl bilgilere rnekler nelerdir? Mesela eitli dnemlerde yaam olan heykeltralar, bu dnemlerde yaanm olan (dier uzmanlk alanlarnn ve bilimlerin yardmyla bilinen) toplumsal olaylarn sanata dolaysyla insana, evresine ve onun dnyay algsna- yansmas, o dnemdeki sanatkrn kulland malzeme, toplumun teknolojik durumu, hammaddenin nereden getirildiine bal olarak bu toplumun ilikide bulunduu farkl corafyalar ve buralarda yaayan dier topluluklar ve bunlar gibi onlarca rnek gsterilebilir. Elbette bu uzmanlama ve inceleme daha da kk bir alanda yaplabilir. rnein doktora tezini bir saray yaps ierisinden kan buluntular zerine yapan bilim insann dnelim. Buradaki alma daha da ayrntl ve farkl sorunlar aklayc bir uzmanlk yaratacaktr. Arkeoloji, son elli yl ierisinde fizik ve tpla (genetik dahil) birlikte en byk gelimeleri gstermi olan bilim daldr. Arkeoloji geliimini, sadece kendi dizgelerini gelitirmekle deil, ayrca dier bilim dallarndaki gelimelere baml olarak da gelitirmektedir. Bugn arkeoloji antropoloji, etnoloji, biyoloji, dilbilim ve kendisinden doan arkeometri gibi onlarca bilim dalndan elde ARKEOIDEA 37

ettii verileri birbiriyle karlatrarak, aralarnda balantlar yakalayarak insanln gemiini gelecee aktarmaya devam ediyor. Baka bir deyile; birlikte yaayamadmz, oktan kaybolmu (yada yle olduunu dndmz) toplumlarn ve onlarn yaratt/onlar meydana getiren kltrlerin kendilerini bize ifade etmesine yardmc oluyor. Her geen gn ortaya karttklaryla, gnmzde kullandmz herhangi bir nesnenin, yapnn veya bazen bir szcn bile gemiten gnmze olan yolculuunu bize aktarmaya devam ediyor. Bu geliim, doruca insana ynelmektedir. Onun elinden km olan sanat eserlerinin ve kalntlarn korunmasna, daha iyi alglanmasna hizmet etmektedir. Sonuta bu alglama ve koruma sreci insann kendini kendisine (yukarda aktardm ilevi de ierir ekilde) aktarmasna, ifadesine olanak salamaktadr. Sanatn rnnn sanat eseri, bilimin rnnn de bilgi olduunu bilmekteyiz. Bilimin, bilinmezden getirdii bu rn de aynen sanatkrn rn gibi gerekliin ancak bir yansmas olmaktadr. Ancak bilim, sanattan farkl olarak her geen gn geliimi srdrerek geree yaknlamakta, yanl ve eksik bildiklerini dzeltmektedir. Bir bakma (zellikle arkeoloji biliminde) bilgiler deikendir. Ksacas bilimin, bilgilerinin (yani rnnn) kesinlikten uzak, ancak geliimiyle artacak, azalacak veya sabit kalacak olan eldeki delillere gre en mmkn olann olduu akldan kartlmamaldr. Bu durumu anlamak iin, I. ve II. hareket yasasndaki deiimlere, kuantum fiziinin ortaya kna birazck gz atmamz yeterlidir. Sanrm bilim yaparken felsefeyi de aklda tutmak, eldeki delillere gre imdilik, sonu grnmeyen bir servende her zaman yolda olmaktr. Eer sanat, tarihsel evrim perspektifinde bir dil olarak yrngeye oturtturursak, gemi toplumlarn sanatlarnn da bu evrimde imdiki modern dilin yap elemanlarndan biri (malzemeye hakimiyet [tecrbe], uygulamadaki deiimler, slba etki eden maddi ve manevi nedenler) olduunu grrz. Sonuta gemite veya gnmzde esasnda, tek bana bir toplumun veya bireyin sadece kendi eleriyle/sezgileriyle beslenerek gelimi bir sanattan sz edemeyeceimizi anlarz. Gemiten bu yana bireylerin bireylerle, toplumlarn toplumlarla en erken dnemlerden itibaren ilikiler (ticaret, sava v.s.) iinde olduunu arkeoloji bilimi sayesinde bilmekteyiz. Ortaya kan dilin tamamyla evrensel olduu sonucuna ulam bulunuyoruz. Aklamalarmzn tamamndan karacamz sonu ise ARKEOIDEA 38

kendisini gayet ak bir ekilde gstermektedir. Herhangi bir sanat eserini, kltrel miras korumak, anlamak, gelecee aktarmak; insanl korumak, anlamak, gelecee aktarmak ve anlalr klnmas iin bir eyler yapabilmektir. Bilimin bu geliimi maalesef her zaman bizlere sadece anlattmz gzellikleri ltfetmiyor. nceleri bilime verilen deer doay ve insanlar nasl anlayacamzn yollarn amasyla biilirken, amzda doay ve insan deitirebilmenin yollarn aabilmesiyle biiliyor. Bilim bir yandan ocuk lm oranlarn drc alar, yntemler gelitirip, retirken bir yandan da savalarda daha etkili ve ocuklarn da lm orann arttran sava makineleri retiyor. kinci bir rnek olarak ise petrol ve motor endstrisindeki gelimelerde grlebilir. Hem bizleri sevdiklerimize daha ksa, daha rahat, daha ucuz yntemlerle ulatrabilecek tatlar (uak, otobs v.s) yaparken hem de sava uaklarnn gelimesine ve bu gc elinde tutanlarn karar mekanizmalarn da ellerine toplamasn yardmc oldu. Bertrand Russella hak vermemek elde deil: Bilgi bir gtr. Ancak hem iyiler hem de ktler iin bir gtr. Diyalektii hakl karr ekilde, bir taraftan bir eylerin toplanmasna, retilmesine yol aarken bir taraftan da evrensel bir kn habercisi oluyor. nsanlk, nkleer tehlikelerle, savalarla, kresel snmayla, ozon tabakasnn incelen zaryla her geen gn biraz daha tehdit altna giriyor. Byle bir tehlike karsnda insanln birbirini anlamaya, bara ve hogrye her zamankinden daha fazla ihtiyac var. Bu an insanlar olarak birbirimize yaklamamz, sava uaklarnn hzlarna, atomik toplu lmlerin zerimizde gezinmesine, eriyen buzullarn souuna, insann da neslinin (her gn says artmasna ramen) tkenmesi gndemde olan trlerden biri olmas gerekliine, ksacas korkuya ve iddete balamadan salayabileceimiz farkl sezgisel alanlarn da olduunu grdmz ummaktaym. Btn bu evrensel sorunlara kar zmler retilebilecek kltrel ortam yaratmamz gerekmekte. Bu da sanatta olduu gibi tek bir lkenin, siyas oluumun veya toplumun kendi kendine yapabilecei bir ey deildir. Irak sava ve Kyoto szlemesi konularnda bir kere daha kantland gibi insanlk olarak, BMden daha etkin, yaptrm gc daha yksek olan bir yap oluturmamz gerekiyor. Yazm, UNESCO tarafndan getiimiz 2007 ylnn Mevlana yl olarak ilan edildiini hatrlatarak onun dilinden bitiriyorum: Mmkn m bu, olsun ruhumuz ilgisiz? Sen bende ve ben sende doar, gizleniriz. Sen ben deyiim anlatabilmek iin, Sen ben aramzda yok ki gerekte biliriz.

ARKEOIDEA

39

Arkeologlar Dernei Mersin ubesi ve 2007 Yl almalar

Arkeologlar Dernei Mersin ubesi Ynetim Kurulu Arkeologlar Dernei Mersin ubesi, 2006 ylnda Do Dr. Emel Ertenin kurucu bakanlnda faaliyete gemitir. Dernek ubemizin temel amalar, Mersin ve evresinin kltrel mirasn koruma sorunlarn ortaya koyup, zm nerileri sunmak ve arkeologlarn zlk haklarnn iyiletirilmesi konusunda almalar yapmaktr. Arkeologlar Dernei Mersin ubesinin Onur yesi arkeolojik korumaclk yaklamlaryla tannan Okt. Murat zyldrmdr. Derneimizin 19 Mart 2007 tarihinde dzenledii toplantda, yapacaklarmz hakknda yelerimizle dnce alveriinde bulunulmutur. Sivil Toplum Gelitirme Merkezinin AB destekli projesi kapsamnda, derneimize gelen davetle Ynetim Kurulu Bakanmz Tuna Akay, Adana Mavi Srmeli Otelinde gn boyunca Proje Dngs Ynetimi balkl bir eitim almtr. Bu eitimde, projelerin daha verimli ve sistematik bir ekilde oluturulmas, organize edilmesi hakknda nemli bilgiler edinilmitir. ubemize salanan olanakla, ynetim kurulu bakanmzn imzasyla Silifke Gazetesinde almalarmz tantan ke yazlar yaynlanmtr. Bu yazlarda, Dernek ubemiz tarafndan pilot blge seilen Silifkede, Silifkelileri arkeolojik ynden bilgilendirerek Silifkenin kltrel anlamda gelimesi iin yaplan aratrmalar konu edilmitir. ubemizin hazrlad iki ayr basn aklamasyla, Silifke - Uzuncabur yaknlarndaki Olba kenti ve evresindeki arkeolojik tahribat kamuoyunun bilgisine sunulmutur. Bu aklamamz birok gazete ve internet haber sitelerinde yaynlanmtr. Arkeologlar Dernei Mersin ubesinin definecilik haberlerinin zerinde srarla durmasyla kolluk kuvvetlerimiz, zellikle Jandarma tekilat, blgede aratrmalarn younlatrmtr. Bunun sonucunda Uzuncabur beldesinde yaplan operasyonlarda baz tarihi eserler ele gemitir. Dernek ubemiz, operasyonu dzenleyen Silifke le Jandarma Komutanlna teekkr yazs yazarak, almalarn devamllk kazanmasn rica etmitir. zellikle Mersin l Jandarma Alay Komutanl ile yaplan grmelerde tarihi eser kaaklnn ve defineciliin nne geilmesi konusunda nlemlerin artrlmas istenmitir. Ayrca bu hassasiyet sonucunda Olbada alan kaak kaz ukurlar ayn zamanda derneimizin yeleri olan aratrma ekibi tarafndan Silifke le Jandarma Komutanlna yazl olarak ihbar edilmitir. Ayrca Mersinde arkeolojik eserlerin tantm iin baz derneklerle ibirlii yaplmtr. ada Yaam Destekleme Dernei ile ortak iki gezi dzenlenmi; Olba, Elaiussa Sebaste, Kanytelleis ile Tarsus dernek yelerine tantlmtr. Artk gelenekselleen Prensesin Ayak zleri Yry Mersin Rotary Kulbnden gelen istek dorultusunda derneimizin rehberliinde gerekletirilmi, yrye katlanlara Olba ve Diocaesareann arkeolojik nemi anlatlmtr. ARKEOIDEA 40

Gezi sonucunda, organizasyona rehberlik yapan ynetim kurulu bakanmza turizme katklarndan dolay teekkr belgesi sunulmutur. Yaplan bu gezilerin amac halkmz bilgilendirilerek, insanlarn bilinlendirilmesini salamaktr. Mzelere girilirken arkeologlardan alnan cretin nlenmesi iin ye kartlarmz bastrlm ve datlmtr. Kartn arkasna da Kltr Bakanl Dsim Ynetim Kurulu Karar uyarnca bu kart sahibinin Mze ve ren yerlerine girii cretsizdir yazdrlarak yelerimizin ren yeri ve mzelerdeki anlalmaz maduriyetini nlemeye allmtr. Bu almayla derneimizin kurulma nedenlerinden biri olan arkeologlarn zlk haklarn korumak amalanmtr. Yaptmz almalar duyurmak ve derneimizin tantmn salamak amacyla da www.mersinarkeologlar.dernegi.com adl bir internet adresi oluturulmutur. Geni bir yaylm alan olan baz internet adreslerine (facebook gibi) ye olunarak, ubemiz iin sayfa almtr. ubemiz, www.arkeoloji.web.tr yneticileriyle ibirlii iinde, arkeolojik korumaclk yaklamlarnda birlikte hareket etmeyi srdrecektir.

ARKEOIDEA

41