kutuphaneci - cizgiliforum

CEML MER, kendini Yazar ve hocaym. Balca iim dnmek ve dndk

lerimi cemiyete sunmaktr" diye tanmlayan zgn bir fikir adamdr. 1916da Ha
tay'da dodu. A ilesi Balkan Sava srasnda Yunanistan'dan gmt. Fransz
idaresindeki Hatay'da Fransz eitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisinde okudu.
Tercme brosunda alt, ilkokul retmenlii ve nahiye mdrl yapt. s
tanbul'a gidi gelilerinde Nazm Hikmet, Kerim Sadi gibi Trk sosyalistleriyle
ilikiye girdi. Stalinin Teori ve Pratik' ini evirdi. Hatay hkmetini devirmeye
alt sulamasyla yarglanp hapis yatt. 1940da stanbul niversitesine girip
Fransz Dili ve Edebiyat renimi grd. Mkemmel dzeyde Franszca okuyup
yazan Meri, ngilizceyi anlyor, Arapay -kendi ifadesiyle- skyordu. Elazda
(1942-45) ve stanbulda (1952-54) Franszca retmenlii yapt. 1941'den bala
yarak nsan, Ycel, On, Ayn Bibliyografyas dergilerinde yazmaya balad. l'de
okutmanlk yapt (1946-74), Sosyoloji Blmnde ders verdi (1963-74). 1955de,
gzlerindeki miyopinin artmas sonucu grmez oldu, ama olaanst alma ve
retme temposu dmedi. 20. Asr, Dnem, Y apraklar, Yeni insan, Kubbealt, Trk
Edebiyat dergilerinde yazlan yaymland. Hisar dergisinde Fildii Kuleden ba
lyla srekli denemeler yazd. 1974de emekli oldu ve yllarn birikimini ardarda
kitaplatrmaya giriti. 1984de nce beyin kanamas, ardndan fel geirdi, 13 Ha
ziran 1987de vefat etti. lk telif eseri Balzac zerine kk bir incelemeydi. Hint
Edebiyat (1964) daha sonra Bir Dnyann Eiinde balyla iki kez daha basld.
Saint-Simon. tik Sosyolog lk Sosyalist, 1967de kt. 1974den sonra yaymlanan
kitaplar unlardr: Bu lke (1974, 5 bask), mrandan Uygarla (1974, 2 bask).
M adaradakiler (1978, 2 bask), Krk Ambar (1980), Bir Faciann Hikyesi (1981), h k
Doudan Gelir (1984), Kltrden irfana (1985). Cemil Meriin kimisinin izini kendi
de yitirdii ve kitapda kayboldu" diye and ok sayda evirisi arasnda Uriel
Heyd'in Ziya Gkalp. Trk Milliyetiliinin Temelleri (1980), Thornton Wildcrin
Kprden Denler (1981) ve Maxime Rodinsonun Baty Byleyen I slm (1983)
adl eserleri sayabiliriz.
letiim Yaynlar 237 Cemil M eri Btn Eserleri 4
ISBN 975-470-367-1
1. BASKI lletiim Yaynclk A. . Temmuz 1994
KAPAK mit Kvan
DZG Maraton Dizgievi
UYGULAMA Filiz Burhan
DZELT A hmet Abbas
KAPAK BASKISI Sena Ofset
1C BASKI ve C LT efik Matbaas
letiim Yaynlar
Klodfarer Cad. letiim Han No. 7 34400 Caalolu stanbul
Tel. 516 22 60-61-62 Fax: 516 12 58
i n d ek i l er
Gi ri .............................................................................................................................9
BRNC KTAP
Hint ve Bat ........................................................................................................17
Bal arken.............................................................................................................19
nsz Y erine.....................................................................................................21
KTESASDAN VOLTAlRFH ....................................................................27
FAT HLER...........................................................................................................37
F.NDYANIZMN VATANINDA..............................................................51
HOCALAR .........................................................................................................59
ASYA AVRUPAYA NELER BORLU? ................................................73
Azgelimilik .............................................................................................73
Hindin Yamas........................................................................................75
Siyas Birlik ve Dirili........................................................................76
KNC KtTAP
nanlar, Dncesi, Edebiyat ile H i nt...............................83
Bal arken.............................................................................................................85
nsz Y erine.....................................................................................................89
BtRlNCI BLM
Sanskrit Edebiyat ve Orta Hint Dilleri
K UTSA L K TA PLA R
Brahmanizmin Kutsal Metinleri ........................................................99
VEDALARIN ALACA KARANLIINDA ........................................99
LAHLER CAI .................................................................................................99
BRAHMANAIAR (YORUMLAR) ....................................................................111
UPANSADLAR ................................................................................................113
SUTRALAR.......................................................................................................122
TRMURT: HNDN BYK TANRISI ...............................125
BRAHMA ..........................................................................................................127
VNU ..............................................................................................................127
1VA ..................................................................................................................131
KAHRAMANLAR AI ..........................................................................137
MAHABHARATA .............................................................................................138
BHAGAVAD-GTA ..........................................................................................142
RAMAYANA .....................................................................................................150
BR VARMI BR YOKMU....................................................................155
PURANALAR ........................................................................................................155
TANIRA LAK .........................................................................................................159
Cainizmit ve Budizmin Kutsal Meti nl eri ................................163
TANRISI OLMAYAN K DN ..............................................................163
CAINZM .........................................................................................................164
BUDZM ............................................................................................................167
KLASK EDEBYAT: R, TYATRO, MASAL
iirin Ezel Kayna: Ak .......................................................................177
KALIDASA NCES LRK R.........................................................177
LEYLASI OLMAYAN EDEBYAT ...................................................................180
ALANKARA ASTRA ......................................................................................182
HNT LRZMNN HMALAYASI: KALDASA ........................184
KUMARA SAMBAVA .......................................................................................185
RAGHUVANSA ...............................................................................................186
RTU SAMHARA .............................................................................................189
MEGA DUTA....................................................................................................192
KALDASADAN SONRA LRK R ..............................................195
BHARTRIHAR ................................................................................................196
MAYURA ...........................................................................................................198
AMARU .............................................................................................................199
BILHANA .........................................................................................................201
CAYADEVA ......................................................................................................202
Trajedisi Olmayan Sahne .......................................................................204
KALDASADAN NCE ..........................................................................207
KLASK TYATRO ......................................................................................211
MALAV1KA LE AGNMITRA ........................................................................211
SAKUNTALA....................................................................................................213
V1KRAMORVAS1YA.........................................................................................218
KAI.l D ASADAN SONRAKLER.........................................................223
SUDRAKA ........................................................................................................223
VSAKHADATA ...............................................................................................226
HARSA ..............................................................................................................226
BHAVABUT ....................................................................................................226
Masal, Hikye, Roman.............................................................................228
PANA-TANTRA: DNYAYI FETHEDEN KTAP .................232
HKYE IRMAKLARI OKYANUSU .............................................236
ON EHZADENN MACERALARI ..............................................238
G URUBUN SON PA RI LTI LA RI
Gnmzde Sanskrit Edebiyat..................................................240
KNC BLM
teki Edebiyatlar......................................................................................243
YEN H N T D LLER ED EB YATI 243
HND EDEB YATI.....................................................................................245
ANDDAN TULSDASA ...............................................................................246
MODERN HND EDEBtYATl .......................................................................250
HNT VE SLAM ...........................................................................................251
PENCAP EDEBYATI ......................................................................................251
ORDU EDEBYATI ..........................................................................................256
KEMR EDEBtYATl .......................................................................................259
BATI HNT EDEBYATLARI.................................................................260
MARAT SARLER ........................................................................:..................260
C.CERAT EDEBYATI ..................................................................................262
DOU HNT EDEBYATLARI .............................................................267
KLASK BENGAL EDEBYATI .......................................................................267
MODERN BENGAL EDEBYATI ...................................................................272
DRAV T ED EB YA TI 283
TAMUL EDEBYATI...................................................................................284
KANNARA EDEBYATI ................................................................... ....295
TELUGU EDEB YATI................................................................................296
NC BLM
Semeler..............................................................................................................301
Sanskrit Edebiyat ve Orta Hint Dilleri .....................................301
KUTSA L K TA PLA R 301
VEDALARDAN BR DEMET ....................................................301
BRAHMANALARDAN BRKA RNEK .............................. 316
UPANADI .ARDAN BRKA DAMLA ............................... 319
SUTRALARDAN BRKA PARILTI ........................................323
MAHABHARATADAN ...............................................................328
BHAGAVAD-GTADAN ............................................................362
RAMAYANADAN .......................................................................365
PUR AN Al ARDAN .......................................................................375
KLA S K EDEB YA T 378
KALDASADAN ...........................................................................378
BIARTRHAR DEN ................................................................... 385
CAYADEVADAN.........................................................................391
teki Edebiyatlar..........................................................................401
YEN HNT D LLER 401
HND EDEBYATI: KEBRDEN .............................................401
MARAT ARLER: TUKARAMDAN ......................................403
DRAVT EDEB YA TI 405
TAMUL EDEBYATI.................................................................... 405
Trivalluvardan .......................................................................405
M anikkavaagadat................. .............................................406
KANNARA EDEBYATINDAN .................................................408
TELUGU EDEBYATINDAN .....................................................409
Temel T ari hl er............................................................................. 411
Harita ...............................................................................................415
Szl k...............................................................................................417
Bibliyografya................................................................................ 429
Gr
Mihi canto et musis
Kendim iin ark sylyorum,
kendim ve ilham perileri iin.
Cemil Meri, btn birikimi, btn almas, btn anlama
cehdi, aylarca sren okumalar, yllar boyu ekillenen d
nceler sonucu vard hkmleri, cruflarndan temiz
ledikten, elmas kmrden ayrp yonttuktan, iledikten sonra,
kadife bir mahfaza iinde okuyucusuna sunan bir kuyumcu,
bir sanatkr. retmek endiesinden ok rendiini,
zmsediini, biraz da gururla, bazen kibirle adalarnn
suratna frlatan marur bir yazar. Karmzda, rperten,
coturan, tedirgin eden nefis bir slup, imbikten geiril-
micesine damtlm bilgi damlalar, inci taneleri gibi, prl
prl. Bazen bir kolye oluturuyor bu inciler, bazen de taneler
darmadan, bu darmadanlk iinde akn ve biraz da a
resiz, her bir inciyi hayranlkla seyrederken btn gre-
meyebiliyorsunuz.
Okuyucuya bir kefin zevkini tattrmak, gerek dostlara,
yani layk olanlara seslenmek; bezirgnlar mabede, baka
9
bir tabirle, avam Fildii Kuleme sokmamak arzusu. Dou,
irfan hisarlarla kuatr, emanetleri ehline tevdi etmek, imann
iardr. Bu duyguda gururla tevazu, edeple istina kucak
kucaadr... Dou byle de Bat baka m? Marx, Kapit-alin
nsznde, dncenin doruklarna ancak patikalardan klr,
der, ilme ehrahlardan gidilmez (Cemil Meri, Jurnal 2, s.
167 v.d. letiim Yaynlar 1993).
Cemil Meriin yazlarnda da, yazlarndaki slupta da insan
gebe brakan, doum sanclan iinde kvrandran ama doumu
pek kolaylatrmayan bir zellik var: Ruh yaznn icadndan
beri lmsz, kaya homurdanr, mermer glmser, konuan
yalnz kitap. Logos spermaticos diyor bir yazar: gebe brakan
sz. Kimi? (Cemil Meri, Bu lke, 6. bask, s. 261, letiim
Yaynlar 1992).
Meri okuyucusunda her zaman belli bir seviye olduunu
kabul eder, stelik kendi vard seviyeye yakn bir seviyedir
bu. Oysa onun her yazs uzun aratrmalarn sonucudur, bazen
yllardr kafasnda oluturduu plann bir aamas, bazen hayat
tecrbesinin bir paras. Ama okuyucu ne bu aratrmalar
onunla birlikte srdrmtr, ne herhangi bir btn ku
caklayan plann farkndadr, ne de okuyucunun Cemil Meriin
hayat tecrbesini, birikimini, bilgisini kendinde bulmas
mmkndr. Kald ki, yazarn gerekten deeri varsa, d
ncesini bir hamlede kavrayamazsmz, sylemek istediklerini
btnyle sylemez yazar, sylemek de istemez, gizler, is
tiarelere bavurur. Gzel sabahlar kucaklayan sis gibi, gzel
eserleri saran bu sis de tabii (a.g.e., s. 107-108).
Ancak okuyucu, Cemil Merii daha iyi anlamak, yani ondan
daha iyi yararlanmak ihtiyacndadr, onun cmertce serptii
kark tohumlardan fkracak baaklar o zaman daha uurlu
biimde devirebilecek, dncesini, u veya bu ekilde devam
ettirebilecektir. Derin bir dnceyi anlamak, o dnceyi
kavradmz anda derin bir dnceye sahip olmaktr, kendi
10
iine, kendi kalbine inmektir. Nesneleri bulutlar arkasndan
grrz. Dnmek bu sisleri yrtarak aydnla varmaktr
(a.g.e., s. 108).
Baslacak btn dier eserleri iin yapmak istediimiz gibi,
bu eserinde de, Cemil Meriin daha anlalabilir, daha iyi
faydalanlabilir bir yazar olmasn salamak amacyla baz
dzenlemeler yapmak ihtiyacn hissettik. Bu amala yazarn
bavurduu kaynaklar yeniden gzden geirip dip notlarn
arttrmak, zellikle Hint edebiyat gibi olduka yabancs
olduumuz bir konuda, okuyucunun daha kolay ve daha abuk
fikir sahibi olabilmesi iin baz takdim tehirlere bavurmak
zorunda kaldk. Daha nceki basklarda kitabn arkasndaki
Notlar blmne hapsedilmi birtakm tamamlayc bilgileri
metinle kaynatrdk, konular arasndaki geileri ve sreklilii
salamak dncesiyle bir atflar a kurduk, baz balklar
deitirdik veya yenilerini ekledik.
Bunu yaparken balca endiemiz, hint edebiyat vesilesiyle
Cemil Meriin byk bir rahatlk ve kvraklk iinde iirleen
slubunu, dizelerde, satrlarda dile gelen edebiyat anlayn
rencide etmemek, gen air Cemil Meriten sonra olgun bir
air olarak karmza kan Cemil Meriin kendine mal ettii
Hint edebiyat ve dncesinin iirsel boyutlarna bir zarar
vermemekti.
k k *
Cemil Meriin bu eseri meydana getirmek iin giritii
almann nasl bir birikim, ne byk bir gayret, ne denli
bir sabr gerektirdiini belirtmeye gerek yok sanrz. Yllardr
ayaklarmda demir ark, elimde demir asa, dncenin
cangllarnda dolayorum, dncenin ve iirin. Gerekten
de en az drt yln Hinde ayrr Cemil Meri, drt yl Hindi
yaar, Hindi grr ryalarnda. Gzlerini kaybetmi bir in
sann yaama nedeni olabilmelidir Hint, yazd eser, hayatna
11
yepyeni bir anlam kazandrabilmelidir. 48 ylm gmdm
bu sayfalara. Ben bu sayfalarm, heyecanlarmla, ryalarmla,
vehimlerimle ben! Bir kitaba bir ktay sdrmak. Neden
olmasn, bir damla suda btn deniz yok mu? Hint bir kitabn
ilk cmlesi, onu sizler iin yazdm, okursanz birka cmle
daha yazarm, okursanz, yani severseniz (Cemil Meri, Jurnal
1, letiim Yaynlar 1992).
Bir dnya edebiyat yazma projesinin ilk almalarna
1958lerde balamtr Cemil Meri, nce ran edebiyatn ele
alr, sonra Hint edebiyatnda karar klar: Olempi ararken
Himalaya kt karma ve ak sal riilerden ilahiler dinledim.
Bu bir kitap deil, bir vecittir... (a.g.e., s. 371).
Evet, Hindin ilahileri, destanlar, iiri, Hintteki simge, imge
ve metaforlarn sonsuz zenginlii, Hintteki felsefe ve misti
sizm, Hint dncesinin derin metafizik boyutu Cemil Merii
sanvermitir. Kafan aydnlksa, gerekten aydnlksa her lke
aydnlktr senin iin, yoksa kendi karanlndan kamak
bouna. Hint... Evet Hindin kazandrd huzur ok ferd
(a.g.e., s. 165). Yine de aclarn ve sevinlerini, bunalm ve
mitlerini, i huzurunu, en nemlisi de yaama sevincini, bu
zengin, bu hogrl, bu hr dnyada bulduuna inanr Cemil
Meri, inanr ve bulur da. Yllardr Himalaya eteklerinde
sabahladm. Hint her inanca sz hakk tanyan bir lke olduu
iin ikinci vatanm oldu... (a.g.e., s. 371).
Cemil Meri hem bir orkestra efi, hem bir besteci. Or
kestrasndaki her algy ok iyi tanyan, byk bir ustalkla
da kullanabilen bir zek. alglar kitaplar Meriin, algla
rndan kan sesler, o kitaplar kendisine okuyan insanlarn
sesleri. Gzleri grmeyen bu bestecinin, eserlerini hazrlarken
yambanda ona devaml okuyacak, sylediklerini yazacak,
tekrar tekrar okuyacak, yine yazacak, onun doum ncesi
sanclarnn hrnln sineye ekebilecek sabrl alma
arkadalarna ihtiyac var. Bunlar kh hayatnn arka planm
12
oluturan ei ve ocuklardr, kh dostlan, kh rencileri.
ou dnce dnyasnn adsz kahramanlar. Ama Hint
edebiyatnn hazrlanmas ve meydana gelmesindeki gayret
ve yardmlar iin rencisi ve dostu zzet Tanjuyu anmay
da bir vefa borcu bilir Cemil Meri: izzet olmasa ne Hint
yazlabilirdi, ne Jurnal. Her ibda saylamayacak kadar ok
millerin eseri, bunlarn bazs tayin edici, bu tayin edici
millerin banda zzet var (Jurnal 2, s. 313).
ie ie *
Bir eserin hangi artlar altnda kaleme alndnn bilinmesi,
yazarnn zellikleri, kiiliinin tasviri ve tahlili, evresinin
rol muhakkak ki ok nemli. Ama o eserin okuyucu tara
fndan benimsenmesi, allame bir Fransz edebiyat tarihisi
olan Gustave Lansonun belirttii gibi, yazarnn kolektif
hayatn temsilcisi veya simgesi olmasna da baldr byk
lde. Gerekten de Lansona gre, byk edebi ahsiyetler,
belli bir anda toplumdan gelen nlan bir merkezde toplayan,
sonra da trl bileimlerden geirerek topluma yollayan
odaklardr... Yeni eser, eskilerine sk skya balanmazsa,
okuyucu yeteri kadar hazrlanmamsa, aheser artr, te
dirgin eder, reddedilir, ok defa kabule mazhar olmadan uzun
bir staj geirir. Baar ile talanan byk yazarlarn ou
bahtiyar birer varistirler... Dehalan kendini kabul ettirir nk
herkesin bekleyiini, zleyiini cevaplandrmaktadrlar. Bu
itibarla, saatini yakalamak dehann yars, almet-i frikasdr
(Cemil Meri, mrandan Uygarla, Edebiyat ve Sosyoloji,
2. bask, s. 333 ve 335. tken Yaynlar, 1977).
Cemil Meri, yazar olarak, bu eref saati yakalayamam
olmaktan hep tedirgin, okuyucusunu bulamamaktan, anla
lamamaktan hep ikyeti.
Son olarak, onun Hint Edebiyat ile ilgili, eitli vesilelerle
dile getirmi olduu dnce, endie ve hayal krklklarna
13
yer veriyor, ancak bu satrlardaki karamsarln da geerliliini
oktan yitirmi olduunu hatrlatmak istiyoruz.
Bu Hint belki bir kitabn ilk yapra idi, bir vahyin ilk
heceleri... Belki tamamlanrd belki tamamlanmazd. Her kitap
yarmdr. Kitab insanlk yazar, ne mutlu ona bir hece ekle-
yebilene! Homer bir msra, Viyasa bir msra, Firdevsi bir msra.
adan aa akseden bu ulu, bu layemut ilahiye senden bir
msra karm, karabilmi ne bahtiyarlk!... Ama adalarn
boazna sarlyor, istemiyorlar, ryalarm dile getirmeni,
kalbini konuturman, kelimelerden bir fecir yaratman is
temiyorlar. Konuamyorsun, konuamayacaksn..." Jurnal
l ,s.249).
Bir tarih hocasnn Hintle uratm iin beni nasl
aypladn ok g unutabileceim. Eskiden Bat afaroz
edilirdi, imdi Dou afaroz ediliyor. Daima afaroz, daima duvar,
daima husumet. Bu lanet emberini nasl kracaz bilmiyorum.
Kitabm baslrsa ok az kimse okuyacak ve belki hi kimse
anlamayacak. Gericiler toptan mahkm edecek, ilericiler
toptan mahkm edecekler... (a.g.e., s. 164-165).
O lke dnce hrriyetinin vatandr... Hintten tesamuhu
rendim, dncenin gkkuan btn renkleriyle sevmeyi
rendim, pein hkmlerin mahpesinden kamay, hakikatin
eitli ynlerine eilmeyi, hayatn her tecellisine sayg bes
lemeyi rendim. Hint bir ardr, gzele, sonsuza, hogrye
ar (Krk Ambar, s. 451, tken Yaynlar, stanbul
1980).
Her kitap bir davettir. Kimi, nereye davet ediyorsun, ka
kii okudu bu davetiyeyi, ka kii okuyacak? (Jurnal 1, s.
369)
... Dnce dnyasn fethe koanlarm urayaca ilk lke
Hint olmal. Hint btn inanlara sz hakk tanr. ada
14
Avrupa en aydnlk taraflaryla Hindin bir devamdr... Hint
belki btn hakikat deil ama hakikat. Bu kitap adalarn
papaanlktan kurtarmak iin yazld, bir ka deil bir aray
(a.g.e., s. 374).
"... Zavall kitabm, belki mstehcene kaan bir iki iir
tercmesi iin okunacak, kald ki baslaca da belli deil.
Ve bu kubbenin altnda hibir akis yaratmadan resurrectionu
bekleyecek. Galiba samsara yalnz insanlar iin deil, kitaplar
iin de var (a.g.e., s. 165-166).
64te Hint Edebiyatn yaymladm. Okuyucusunu bu
lamayan bedbaht bir kitap. rreel bir Hint ve ryada grlen
bir edebiyat! (a.g.e., s. 190).
Hernaniye ka ylm gmdm, kim farkna vard? Emilin
nsz ile en az bir ay uratm kime anlatabilirim?... Ve
sonra Hint. Kusurlaryla, darmadamkl ile, inii k ile
bir kta (a.g.e., s. 314).
O kitaba harf harf hayatm iledim, drt ylm sayfa oldu.
Hint, ryalarmla, hicranlarmla benim. Benim trbem,
bugn ziyaretisi yok bu trbenin, yarn olacak m? (a.g.e.,
s. 369).
MA HMUT AL MER
stanbul Dalyan, Nisan 19Q4
15
BRNC KTAP
HNT VE BATI
Ayn lkede domu, ayn ninnilerle bym, ayn
Tanrlara inanmlard. Biri Douda kald, teki Batya
gt. ki bin yl birbirlerinden habersiz yaadlar. Karde
olduklarn unutmulard. Gururun rd duvarlar vard
aralarnda.
Yzyllar, yzyllar kovalad. ehzadeler ihtiyarladlar.
Bat illerinde saltanat sren hkmdar, Douda kalan
aabeyini hatrlad. Az gitti uz gitti... dalar, deryalar at...
ve Avrupa ile Asya iki bin yl sonra Himalaya eteklerinde
kucaklatlar. Batl hkmdar lkesine dnd. Bu defa
heybesinde kanl kelleler deil, kl kitaplar vard.
17
Balarken1
Musa, mihrap iin bir heykeltra ar
yordu. Tanr, iki heykeltra lazm, dedi.
Oliabla Beliseeli mabede yollad. Biri
ideali yontacakt, teki reeli .
Victor Hugo
Zaferden zafere koan homo faber karsnda, ne yapacan
aran bir homo moralis, devle cce. ada insan, kkleri
kopmu bir aa. Hem kendine yabanc, hem tabiata. lim,
maziyle ilgimizi keserken bizi kutsala balayan btn kp
rleri uurdu. Kalplam inanlarn setleri yklnca azgn
itihalarla, hayvan igdler uura saldrd. Maddeye ba-
edirirken, biz de maddeletik. Kimine gre, ryen sadece
iktisad bir dzendir, kimine gre btn bir medeniyet. n
sandan mit kesmeyenlerin baklar zaman zaman Hima-
layalara evriliyor. Kinat, kinle ak arasnda gidip gelen bir
rakkas Hinde gre. alar da, mevsimler gibi..,hakikat a,
devrim a, kurulu a, ykl a. Ykl ann son-
larndayz. Yeni bir henk yaratmann zaman gelmitir.
Kasrgalar, yaknda kopacak byk devrimin mjdecileri.
1 nceki basklarda Allahasmarladk Hint bal altnda, nanlar, Dncesi
ve Edebiyat ile Hint kitabnn sonunda yeralan bu yazy, Hint ve Bat nn
balang yazs olarak kullanmay uygun grdk.
19
Avrupa, ferd bencillikten zarar grd iin itimaletirmi
bencilliini. atafatl adlar takm egoizmine: aile demi, parti
demi, snf demi. pek eldivenler geirmi penesine ve kutsal
kavramlarn glgesinde her cinayeti ilemi. kiye blm
ahlk. Bakalarn ezmek iin etrafndakilerle birlemi.
Engizisyon, hal seferleri, smrgecilik bu medeniyetin kanl
meyveleri. Oysa Hintliyi zetleyen kelime: feragat.
Hindin aleyhinde atp tutanlarn balca dayana kastlar.
Ama Britanya smrgelerinde ngilizle yerliyi birbirinden
ayran duvar ok daha sarp deil miydi? Amerikan zencisinin
durumu paryanmkinden daha m imrendirici? Batl nasl uzun
veya ksa boylu, sarn veya esmer, DanimarkalI veya spanyol
olarak doarsa; Hintli de dokumac veya balk, Brahman
veya Katriya olarak doar. Kast bir ana kucadr Hintli iin.
Leylein yuvadan att yavru yok bu lkede. Hangi kastta
domusanz o kastta lrsnz. Baarnz etrafnzdakileri
sevindirir, baarszlklarnz zer. Ama hep beraber ykselir,
hep beraber dersiniz. nsan insandan ayran duvarlar y
klmadka, ferdin bir snftan tekine atlamas neye yarar?
hanete benzeyen bir ykseli deil mi bu?
Avrupa, Prometeyi temsil ediyor. Homo faber yldrm a
evirdi. Tabiatn btn canavarlar bu yavuz hayvan terbiyecisi
karsnda el pene divan. Dnyay cennete evirmek iin bir
iaret bekleyen bu yaman orduyu hedefe ulatracak kurmaylar
nerede?
Hindi gklere karmz Baty yermek iin deildir.
Himalayanm kefi Olempe kar beslediimiz sevgiyi
azaltmad. Ama Eski Yunan yalnz kitaplarda yayor, Hindin
dehasn dile getiren byk fikir adamlar adamz. Teblileri
yaanm ve yaanan bir ders. Bunun iin daha scak, daha
canl. Kafayla gnl bartracak yeni bir terkip iin Hindin
klavuzluuna ihtiya var. Hayatn manasn aydnlatan byk
srlarn anahtar hl onun ellerindedir.
20
ns z Yer in e
Hint dncesi birok aydnlar iin hl Mavi Sakaln krknc
odas. 18. asrda Anquetil-Duperronla, Williamjones, Hinde
niin gitmilerdi, kamzn bundan haberi var? Halbuki bu
gidi, btn Avrupa dncesini altst etmi, yeni ufuklar
am iire. Ama edebiyat ve fikir tarihileri bu konuyu ar
kiyatlara brakm, arkiyatlar edebiyatlara. Bir kelimeyle
Bat srtn evirmi Douya ve yalnz Olempi grebilmi,
Olempi, yani kendini.
Neredeyse tabiatn kr kuvvetlerini de Eski Yunana
balayacaklar. Dnyada ne varsa oradan geliyormu. Oysa
dnyann yans helenizmle ilgisi olmayan temellere dayanyor.
inin, Japonyann, Tibetin, Siyamn, Birmanyann, Seylann
manev vatan: Hint. nsanolunun elli asrlk hayat ve ruh
tecrbesini mayalandran bir medeniyet bu diyor Radhak-
rinan. Avrupann en byk evltlarndan biri Avrupalya
yle sesleniyor:
... Avrupaya yeni bir sonbaharn meyvesini, ruhun yeni
bir mesajn, Hindin senfonisini getiriyorum. Ezelnin nabz
21
atlarn duyurmak istiyorum Batya.
Aydnlarmzn ou kendi katlarna ekilmi. Sanyorlar
ki evin teki ksmlar bo. stlerinde dolaanlarn ayak
seslerini duymuyorlar. Bu sesler geen asrlarn. Kinatn
konserine katlmayan a yok. Ama her a yalnz orkestra
efinin deneini, yalnz kendi nndeki notay gryor. Kulak
verdii sadece kendi algs. Biz btn dinleyelim. Dnle
yarnn zlemleri, ryalar bugnle kaynam. Btn rklar,
btn zamanlar kucaklayan bir musiki. Duymasn bilen iin,
her saniye, ilk doandan son can verene kadar btn var
lklarn arklaryla rl. alarn arkn yaseminler gibi
kucaklayan birer neide bunlar.
nsan dncesinin getii yollan izlemek iin papirslerin
esrarn zmeye lzum yok. bin yl nceki dnceler
yambamzda. Adeta onlarla evriliyiz.
Ademolunun hayat dn grmeye balad gnden bu
yana, canllarn btn ryalarn barna basan bir lke, Hint.
Tanrlar douran bir rahim. bin yldan beri bu scak topraktan
hayalin binbir dall aac ykselmede. Her dalda binlerce filiz,
binlerce meyve... en yaban inanlardan en saflarna, ekilsiz,
adlandmlamayan, snrsz Tannya kadar... Aa, hep o aa.
Bu sarma dola dallarda ayn usare dolayor. Dnya denen
byk geminin sereni bu aa. Dallannda binbir inan, binbir
ses uulduyor. Ama bu uultu bir senfoni. O gizli ahengin
zevkine varanlar iin, Bat zeksnn harabeler zerine kurduu
dzen ne kadar kaba, ne kadar yapmack. Drtte n kir
lettiin, kleletirdiin, yakp yktn bir dnyaya hkmetmek
marifet mi? Hayatla kaynamak, onun btn tecellilerini
sevmek, onun her cilvesine sayg gstermek... Hint bilgelerinden
rendiimiz en byk ders bu.2
2 Rolland (Roraain), La Vie de Ramakrishna (Ramakrinann Hayat), Stock, Paris,
1930, s. 22, s. 30 v.d.
22
Edgar Quinet, Dou Rnesansn vecitle selmlayan ilk
tarihi. Asyann ruhu daha ok felsefenin zne ilemi.
Dnce alkanlklarmz deitiren bu ruh. ada Alman
metafizii ile Hint metafiziini karlatrn... birbirlerine o
kadar ok benzerler ki adeta ayrt edemezsiniz. Btn bu
benzerlikleri tek kelime ile ifade edebiliriz: vahdet-i vcut...
Asya, Batnn yalnz iirine, yalnz politikasna deil,
inanlarna da giriyor. ki dnyann kaynamasn metafizik
de mhrlemekte... Yunan ve Roma Rnesansn, Descartesn
tadil ettii Eflatun idealizmi talandrmt. Dou Rnesasn,
Almanyann temessl ettii Asya panteizmi talandryor:
felsefe alannda ahidi olduumuz en byk hadise bu.3
Bir edebiyat tarihisi de yle konuuyor: 19. asrda
Sanskrite metinlerin Avrupaya gelii Batnn ruh iklimini
deitirmi; Bat bu byk hadiseyi, 15. yzylda Yunan
yazmalaryla Bizans erhlerinin Avrupaya gelii sonunda
gerekleen fikr kalknla ayn ayarda saym ve kinci
Rnesans adn vermi ona.4
imdi de ada bir etnograf, Claude Levi-Straussu din
leyelim:
Dounun en eski kltr, nds boyundaki ehirlerde,
sadan bin yl nce kurulan Mohenco-Daro ile Harappada
yayor. Asrlarn, kumlarn, su basknlarnn, gherilenin,
Arya istillarnn yokedemedii bu kadim enkaz arasnda
dolaalm. Akla durgunluk verecek bir manzara. Pergelle
izilen ve dik alarla kesien sokaklar; birrnek evleriyle ii
mahalleleri; un ten, maden ileyen, kap-kacak yapan
atlyeler. Blok blok belediye ambarlar; hamamlar, kanali
zasyonlar, lamlar. ktidardaki bir aznlktan ok, mreffeh
} Quinct (Edgar), Le Genic des Religions (Dinlerin lUlu), PagncrTc. laris, 18'i7,
s. 73-74.
4 Schwab (Raymond), La Renaissance Orientalc (Dou Rnesans), Payot, Paris,
1950, s. 18
23
bir topluluk iin ina edilmie benzeyen zerafetsiz, fakat salam
ve rahat evler. Ziyareti, btn bunlara bakp kendini ada
bir sitenin ihtiam ve aksaklklar karsnda sanr. Avrupadan
ok Birleik Amerikay hatrlatan bir medeniyet.
nsana yle geliyor ki; drt be bin yl nce gelien bir
uygarlk son szn sylemi; bir devrenin kapan bu. nds
boyundaki ehirlerde ilk rneklerini bulduumuz bu kk
burjuva medeniyeti, Avrupa kozasnn iinde uzun mddet
gelitikten sonra, Atlantiin br kysnda btn kemaliyle
gerekleen medeniyetten ok farkl deil. lham ayn.
Dnyalarn en eskisi, genliinde Yeni Dnyaya benziyordu.
Tek rnek bir n-tarih fecri bu. Ayr ayr tarihler doacaktr
bu fecirden. Ama bu ayrlklarn hibiri srekli olmayacaktr.
Avrupa ile Asya tarih ncesinden modern aa kadar hep birlik
peinde komu; farkl gelimeler tehlikeye drm bu
birlii. Fakat ayrlk sadece grnte. Gelitirdikleri tezatlarn
dzenli karakteri, en arkaik sahneyle en yenisini, Hintle
Amerikay krenin iki ucuna yerletirmi: btndeki ahengi
gsteren bir baka delil.
Avrupa bu iki kutbun arasndadr: yar Asya, yar Amerika.
Ona sorarsanz Amerikada madd deerlere ar bir ilgi
gsterilmektedir, Asyada manev deerlere. Bir yanda bolluk,
tede sefalet. Ve bu tezad devam ettirmek iin semav birer
hakikat gibi kabul ettirilmek istenen ktisad naslar.
Asyayla Avrupa hi deilse medeniyetlerinin madd ynleri
bakmndan birbirinin tersi: biri kazandka teki kaybetmi.
Avrupay ehir hayat yaratm. Oysa Douda, kentlerin
inanlmayacak bir hzla gelimesi, bu talihsiz blgeleri facia
ve sefaletlerin merkezi haline getirmi sadece.
Avrupa kendini Amerikayla kyaslaynca, tabi zenginlikler,
nfus younluu, ferd prodktivite, ortalama istihlk seviyesi
bakmndan hi de parlak bir durumda olmadn grr.
Avrupann Amerika zerinde haklar varsa, Asyann Avrupa
24
zerinde ok daha byk haklar var.
Asya alacakl. Alacakl ama, Avrupann da ondan almas
gereken nice dersler var. Bat dncesi, bilginlerin btn
himmetlerine ramen, Asyann mesajn kavrayamad. Bu
mesaj baka tecrbelerin ifadesiydi. Avrupa yaamamt bu
tecrbeleri.
Bat, vcudun faaliyetleriyle ruhunkileri birbirinden
ayrmaya almt. Daha dorusu birbirine kapal iki dnya
olarak dnmt onlar. Felsef, ahlk, din dncelerinin
temelinde bu inan yatyor. Tekniklerine, pratik hayatna
istikamet veren bu davran. Bat, madd dnyayla manev
dnya arasndaki srekliliin farkna daha dn varabildi.
Psikiyatrinin, psikanalizin, psikosomatik tbbn gelimesini
bekledi bunun iin. Bu anahtar yeni sanyor, kullanmasn
beceremiyor pek. Asya asrlardan beri ustaca kullanm onu,
ne var ki baka amalar iin kullanm. yz yldan beri
mekanik aralarn gelitirmi Bat, vcut teknikleriyle u
ramam. nsann emrindeki en tabi let: vcut. Batl bu
aleti pek az tanyor. nsan vcudunun yeniden kefi, insan
ruhunun da yeniden kefi olacaktr. Batnn bu konuda
rehberi: Dou.
Asyann siyas ve tima dncesi de, ayn inantan,
vcutla ruhun birlii inancndan ilham alyor. Bunun ilk rnei
din. Budizmden Islmiyete kadar Gney Asyann dinleri her
eit inanla badaabilmi. Tarih boyunca, Hindin btn
bykleri insaniyeti. Asya, rklar arasnda da, inanlar
arasnda da eitlik idealini asrlar boyu gerekletirmi.
Binlerce yl beyazla siyah yanyana ve kardee yaam. Kastlar
tima zmrelerin birbirine tecavz etmemeleri iin d
nlen bir sistem. Temerkz kamplarndan ok daha insanca
bir zm yolu.5
5 Levi-Strauss (Claude), Psyche dergisi, Hint zel Says, Paris, 1952.
25
Ktesiasdan Voltairee
"Hint, altnn yollar bize, Kzldeniz, sedefini. Erguvan, Sur dan
gelir Ronaya... Gzel kokularn kayna: Arabistan. Bu hazineler
hangi kadnda iffet brakr?
Nazenine bak: srtnda btn bir ailenin serveti, ilerliyor. Ka n
aln teri incilenmi gerdannda. Bu prl prl mcevherler ka oca
sndrm.
Ne mutlu pembe afaklar lkesine... Ne kadar bahtiyarsn Asyal
erkek! Son ra kocalarnn lm yatana frlatlr frlatlmaz,
karlan glerek koar atee. Veyl bu ereften mahrum edilenlere,
veyl! Dudaklar einin dudaklarnda, onunla birlikte alevleen,
onunla birlikte kl oian ark kadn!
Propertius
Elejiler, 111-13
HNT VE ANTK DNYA
Dou, btn vahiylerin kayna, diyor bir tarihi. Pey
gamberler Asyann ocuu, yorumcular Avrupann. O iki
dnya ayn Szn yanksdr. Bazan tek ruhlar vardr, bir
birlerini arar, birbirlerini tamamlar, hatrlarlar ayn soydan
geldiklerini. Bazan iki tarikat gibi yabancdrlar, kylar
uzaklar zaman zaman, sonra tekrar buluur, tekrar kaynar.
Ve bu vuslattan yeni bir iman doar; yeni bir iman, yeni bir
Tanr. yle ki, bu buluup ayrlmalarn tarihi, din hayatn
da tarihidir.6
Israiloullarnn ufku Mezopotamya snrlarn amaz,
Tevratta Eski Asya yok gibi. branilerle Hintliler birbirlerinden
habersiz yaamlar. Musann kavmi, Yehovamn ocuu
olduuna inanr, ezelnin lkesinde yaamaktadr. Neden
daha eski kaynaklaryla ilgilensin?
6 Quinet, a.g.e., s. 47.
27
Oysa Yunan Tanrlar Douyla Batnn ilk izdivacndan
dodu. Beklenirdi ki, Yunanl, ecdadnn hatrasn baka
uluslardan daha iyi korusun. yle olmad, Yunanl, nereden
geldiklerini bilmeden Asya inanlarn benimsedi. Kavme
kiiliini veren bu unutkanlk. ok gemeden dnyada her
eyi kendisinin bulduuna, kendisinin yarattna inanacaktr
Yunanl. Herodotos, yurttalarnn bu yersiz gururunu ilk fark
edenlerden biri. Ama helenlere, Hindin kutsal dalarm
gstererek, ite Tanrlarmzn kayna diye haykran Byk
skender oldu.
19. yzyl Avrupasna gre, Yunan mucizesi btn ihtiamn
Asyaya borlu: Pythagoraslar, Demokritoslar, Lykurgoslar...
mealelerini ya Ganj kylarnda tututurmular, ya Nil
boylarnda. ada yazarlar ncelik konusunda daha ihtiyat
l...
htimallerin alacakaranlndan tarihin kl dnyasna
geelim.7
Bat, Hinde dair ilk masallar Ksenophonun ada Kte-
siasdan (l.. 5. yzyl) dinler. Pers hkmdarnn saraynda
yllarca hekimlik yapan bu zat, ran ve Hint hakknda toplad
bilgileri Yunanistana dnnce yaymlam, okuduklarn,
grdklerini, duyduklarn eserlerine aktarm. Ama bu ko
nudaki eitli eserlerinden sadece Hinde ait baz tasvirler
kalm.
Ktesiasa gre, Hint usuz bucaksz bir lkedir. Nfus
derseniz, Hint bir yana, dnyann teki memleketleri bir yana.
Halk hastalk nedir bilmez, iki yz yl yaayanlar oktur...
Sonra masalla gerei birbirine kartrr Ktesias, o an btn
tarihileri gibi: kuyruklu, kpek bal insanlar, kulaklar dir
seklerine kadar uzayan hilkat garibeleri, sakal topra spren
7 Doftuyu Can Kulesinden Seyreden Devire kadar olan bu blmde, nceki
basklarda Notlarda yeralan skender ve Kalaos ile Megasten vc Ktesias
balkl notlar ana metinle birletirilerek kullanlmtr.
28
iki ayak boyunda cceler... ene, kalbindeki btn srlar
syleten byl su... Asyay hayalin vatan sayanlar bu Yunan
hekiminin Douya ait rivayetlerini ibretle okusunlar.
Sonra skender seferleri. MakedonyalI fatih Kuzey Hintten
geerken (l.. 326), bu diyarn aydnlaryla tanmak ister,
Taksila racas da skenderi memnun etmek iin ona sara
yndaki bilgelerden birini yollar. Etrafndakileri kalyana
hitabyla selmlad iin, tarihilerin Kalyanos diye bah
settikleri bu Hintli, skenderin iltifatna mazhar olur, ama
grd itibar gzlerini kamatrmaz, dnya nimetlerini
kmsemeye devam eder ve., hi beklenmedik bir anda
lmeye karar verdiini bildirir. Parlak bir tren tertip edilir,
Kalyanos, varn younu etrafndakilere armaan ettikten
sonra, dne gider gibi kar odun ynlarnn zerine,
dudaklarnda tebessm, alevler arasnda kaybolur. Make
donyalI babuun lmle defalarca kucaklaan savalar,
bu Asyal bilgenin etin iradesi karsnda duyduklar hayret
ve hayranl yllarca unutmayacaklardr. Ve Hint, Yunanlnn
hafzasnda alevden bir ereve iinde ebedileir.
skenderin lmnden sonra, fethettii imparatorluk, iplii
kopan bir kolye gibi dalr. Batlamyus Msr, Kbrs, Fe
nikeyi ele geirir, Asyadaki lkelerin ou Seleukos Nikatora
nasip olur. Seleukos l.. 212de Babil tahtna kurulur, Ganj
kylarnda muazzam bir lke olduunu duymutur, Patali-
putra ehrinde oturan hkmdara bir eli yollamaya karar
verir: Megasthenes.
Megasthenesin eserini Arrianos ve Strabonun kitaplarndan
tanyoruz.
Megasthenes Ganj gren ilk Yunanl. Bu rman Hima-
' layalardan fkrdn, nce gneye aktn, sonra douya
kvrlarak Pataliputraya ulatn yazar, ehri ve ve biti
remez. Seleukosun elisine gre, bu geni lkede adalet
hkm srmektedir, yollar mkemmel, vergiler dzenlidir.
29
Hkmdarn drt yz bin yaya, otuz bin atl, on dokuz bin
filden kurulu koca bir ordusu vardr. Muhafz alayn kadnlar
tekil etmektedir.
Megasthenes Hint corafyasyla da ok ilgilenir, sonra da
fillere sayfalar ayrr ve ilk defa olarak bir gergedan tasvir eder.
pein bir aa kabuundan karldn sanr. ittiklerini
de hibir tenkit szgecinden geirmez.
Hintte klelikten eser olmayna ok aar Megasthenes,
Hintteki kastlarn en zavalls udralar bile Yunanistandaki
klelerden kat kal hr, kat kat bahtiyardrlar. Savalar, sava
olmad zamanlar, istedikleri gibi yaarlar. iftiler, sava
zamanlarnda bile, ileri gleriyle uraabilirler.
Filozoflarsa iki snfa ayrlr: inanlar Pythagorasnkini
andran Brahmanlar ve dnyadan el etek ekip ormanlara
snan Gurmonlar. Hint bilgelerinin gznde lm daha
mutlu bir hayata doutur. Onlar da Dyonysosa (iva), He-
raklese (Krina) inanrlar. lmszlk hakkndaki dn
celeri Eflatununkine benzer.
Ortaaa gelinceye kadar Avrupann Hindi bir masallar
lkesi saynda Ktesiaslarn tesiri byk, ama birok ma
ceraperesti Ganj kylarna srkleyen de bu masallar.
Hint inanlarna kar beslenen bu ilgi, Roma mparator
luunda bir kat daha artar. Augustusun sarayna Zarma-
noegas adnda bir Hint bilgesi gelir ve diri diri yaktrr
kendini, Kalanos gibi. air Propertius (I.. 47-15) Hint ka
dnnn vefakrln gklere karr. Brahmanlarn hreti
birok filozofu Himalaya eleklerine eker.
Ama bu seyrek temaslar iki ktay kaynatramaz. Hini
dncesinin ilk uurlu yanklar skenderiye mektebinden
yaylr Avrupaya (l.. 1. ve 2. yzyllar).
Roma mparatorluu ktkten sonra Hintle Bat arasndaki
balar gever, Hristiyanlk iin Dou, Tanrnn hidayetinden
yoksun bir dnyadr.
.50
DOUYU AN KULELERNDEN SEYREDEN DEVR
Ortaa... Kuzeyin sisleriyle kefenlenen gotik katedraller,
buhur ve ile. Saadeti nefse ezada arayan keileri, Hindin
ne hzineleri ilgilendirirdi, ne felsefesi. 12. asrn inleyen,
kamlanan, armha gerilen Isas ve ehvet cinlerinin kol
gezdii Yksek Asya... Hal seferlerinin amac Suriye l
lerinde bir mezard. Avrupa plak bir toprak paras istiyordu
Asyadan.
Bununla beraber Hint masallar o ada yaylr Avrupaya.
Pana-Tantra dnyann belli bal btn dillerine evrilir.
Naslarn basksndan bunalan ehir burjuvazisi, zledii hayat
felsefesini Kelile ve Dinine tercmelerinde bulduu iindir
ki, bu eski Asya masallarm benimseyiverir. Hint hikyeleri
Bat folklorunu zenginletirir, kalptan kalba girer, dilden
dile aktarlr, ama iki dnya arasnda uurlu bir temas sala
maz.
Avrupa, hayal hzinesine karan bu malzemenin kaynan
aratrmaz. Hindistana kadar uzanan Marco Polonun
(1254-1323) anlattklarna dudak bklr ve at yol ok
gemeden unutulr, gider.
BR DESTANDA KUCAKLAAN K KITA
mit Burnunun kefi Asyay btn ihtiamyla Batya
tantt gn, Ortaa sona erer.
Portekizin tek byk airi var: Camoens (1525-1580). iire
arkn kaplarn aan Camoens tek eser yaratm: Os Lu-
ciades. Batyla Dou, dnya edebiyatnda ilk defa bu kitapta
kucaklar. Msralar bazan portakal iei kokar, bazan tarn...
Avrupann ilham perisi bir an iin Akdenizden uzaklap,
Asya okyanuslarna dalar. Grek Rnesansyla Dou Rne-
.3/
sansm kaynatrr Camoens. Her msrada insanlk gemisinin
uzun zamandr hasretini ektii kylara yaklatn sezersiniz.
iirin yelkenleri yeni meltemlerle kabarr ve Asya gkleri Taj
Irmann sularna akseder. airin kalbi de okyanus kadar
derin ve geni. Ve okyanus gibi iki ktay birletirir.8
Dou bu destanla edebiyat sahnesinde boy gsterdikten
sonra, yeniden karanla gmlr. Hint, 18. yzyln sonlarna
kadar ya bezirgnlarn kazan hrslarn kamlayan bir s
mrge, yahut da hayalperest keilerin hidayete kavuturmak
emeliyle kotuklar bir lkedir.
BNBR GECE, BNBR GN
Oryantalizmin ilk byk eseri, Herbelotun Dou Ktp
hanesi (1697). slam dnyasn eitli ynleriyle gznne
seren bu kitap, birok aratrclara klavuzluk edecek, nice
airlere ilham kayna olacaktr. Yazk ki, o zengin Ktp
hane de Hint, in ve Eski ran raflar hemen hemen bo. Yazarn
slamdan nceki alar hakknda verdii bilgiler, ya klasik
eserlere, yahut dostu Bernierin anlattklarna dayanmakta
dr.9
Bernier (1620-1688) felsefeyi Gassendiden renmiti:
Chapelle, Moliere gibi. Ninon de Lanclosnun salonunda cici
filozofdu ad. Montpellier niversitesinden hekim diplomas
aldktan sonra, yola revan oldu. Suriye, Msr, nihayet Hint.
Evrengzibin saray. Gassendinin akirdi on iki yl hekimlik
yapacaktr bu sarayda. Hindin dinini ve detlerini merak edecek,
rendiklerini XIV Louis devrinin aydnlarna aktaracaktr.
Vezir Daniment Han, frenk bilginini memnun etmek iin saraya,
8 Bkz. Cemil Meri, Bu lke, Camoens", 6. bask, letiim Yaynlar, stanbul,
1992, s. 231.
9 Bkz. Cemil Meri, I k Dogudan Gelir, Muhteem bir Abide: Dogu Ktphanesi,
Pnar Yaynlar, stanbul, 1984, s. 82 v.d.
32
Dara kuhun Upaniadlar evirtmek zere Delhiye ard
Panditlerden birini davet etmitir. Sk sk toplanlp sohbet
edilmektedir. Ne gariptir ki, Batl filozof, Asyal bilgeden ok
daha anlaysz ve banaz. Pandit her milletin kendisine has
bir dini olduunu, cennete birok yollardan gidilebileceini,
Hristiyanln da hak dini olduunu kabul eder. Bernier ise,
Hint inanlarn sama bulur. 1669da Fransaya dnen filo-
zof-seyyah, az sonra seyahatnamesini yaymlar: Hindistan ve
Byk Mool Devletlerinin Tasvirini de ieren Berniernin
Yolculuu (Voyage de Bernier, contenant la Description des
Etats du Grand Mool, de lIndoustan etc.).
17. asrn edebiyatlarna yeni bir dnyadan haberler getiren
Bernier, Herbelotnun Hint konusunda balca maviridir.
La Fontainein dehasna yeni ufuklar aar. Anquetil sk sk
onun seyahatnamesine bavurur. Hint tarihilerinin bugn
de faydalandklar bir eser bu.10
Dou Ktphanesi aydnlara hitap ediyordu. Halifeler
diyar, muhayyileler zerindeki saltanatn, o deerli, fakat
kuru esere deil, iki masala borlu: Binbir Gece (1704),
Binbir Gn (1707). Yeni bir dnyann kaplarn ayordu
bu iki tercme. On binlerce merakl Asya bahelerinde
unutulmaz geceler yaad. Atina ve Roma sokaklarnda do
lamaktan bkan muhayyileler, adrvanlar lkesine kanatland.
Binbir Gece yetmiyordu onlara, yeni Binbir Geceler istiyorlard.
Tercmeler, taklitler birbirini kovalad. Dou, kalabalklar iin
bir smak, yazarlar iin her trl hayszl merulatran
bir dekordu. Kucanda yaadklar cemiyeti yermek isteyen
10 zerinde bir hayli tartlan Asya tipi retim tarzna Marxin dikkatini eken
de, Bernier olmutu. Marx, 1853'te Engelse yazd bir mektupta yle der:
Doudaki ehirlerin kuruluu hakknda ihtiyar Franois Bernierninkinden
daha parlak, daha canl, daha dikkati ekici bir eser bulamazsn. Bernier asker
tekilt da pek gzel anlatr. Mektubun tamamn okumak isteyenler, nsaniyet
Ktphanesi tarafndan yaymlanan Muhammet ve slamiyet adl brordeki
tercmemize bavurabilirler (Cemil Meri).
33
filozoflar Trkleri, Iranllar konuturdular. ark, talyan
tiyatrosundaki maskeler gibi kalplat... Ve Batnn uur-altna
bir realiteden ok, bir masal dnyas olarak yerleti. Avrupa
halifeler diyarn uzun zaman, Binbir Gecenin mavi kristali
arkasndan seyredecektir.
Vasco da Gamann 1498de at yoldan Asyay Hristi-
yanlatrmaya koan keiler de, bitmez tkenmez tart
malaryla, dikkati Uzakdouya ektiler. Bir in hayranldr
balad. Montesquieunun ran Mektuplarn, Marquis
dArgensonun in Mektuplar takip etti. Fakat mandarenler
diyar edebiyatlardan ok, filozoflar coturdu. Aydnlar
ynetiyordu o bahtiyar lkeyi... Konfyusun dini tesamuhu
kkletirdi Batda. in, intelijansiyann tima ufkunu ge
niletti. Ansiklopedinin etrafnda kmelenen yazarlar, kili
senin saltanatn ykmak iin Doudan faydalandlar.
Nihayet Hint belirdi ufukta: mphem, lo, acayip bir Hint.
Keilerin uyandrd merak, seyyahlarn anlatt hikyelerle
bir kat daha alevlendi. Fransa ile ngiltere arasndaki s
mrgecilik yar Hindi n plana getirdi.
HIRSTYAN AKUNTALA
18. asr vrupasnm hayalini Douya kanatlandran ki
taplardan biri de Paul ile Virginie (1787).
Anquetil-Duperrondan be yl sonra, hemen hemen ayn
kylarda bir ikinci seyyah dolayordu, edebiyatta Anque-
tilinkine benzer bir devrim yaratacak olan bu yolcunun ad
Bernardin de Saint-Pierredi (1737-1814). Yeni doan or
yantalizmi yorumlamak istiyordu sanki ve 18. yzyla yeni
bir ruh szyordu onunla.11
11 Bkz. Cemil M ei, Krk Ambar, Aydnlklar Asrnda bir Hayalperest", tken
Yaynlan, 1980,. 146 v.d.
34
Camoensin denizlerde yapt yolculuktan, yabanc bir
gkaltmda domu iki kahraman getirdi Bernardin de Sa-
int-Pierre: Paul ve Virginie. Tanr tanmaz anlyorsunuz
ki, ocukluklarndan beri baka bir hava koklam, baka
yldzlan seyretmiler. Hurma aalannn meyvesinden daha
tatl dnceleri, ehirlerin kucanda gelimemi belli ki.
Dilleri bile baka, gemiler gemeyen bir ummann barndan
yeni fkrm bir adann ieklerine benziyor bu dil. Ko
numalarn hatrlayn. Fazilet sanki ektikleri ieklerle boy
atyor. Okumay Batnn ktphanelerinden renmemiler.
nsan aya basmam dalar, kefedilmemi gkler, maceralan
bilinmeyen yldzlar, bakir bir ummana akseden bakir or
manlar... ite heceledikleri kitabt ilk sayfalar. Virginie,
akuntalaya, Damayantiye ne kadar benzer! Ayn toprak,
ayn gzellikler, Batlnm da Doulunun da kafasnda ayn
airane tipleri yaratm. Bernardin de Saint-Pierre de bir
Hristiyan Brahman andrr.12
VOLTAREN HND
Asya tacn branilere kaptrmak istemeyen Voltaire
(1694-1778) yakndan ilgilenir Douyla. stada gre, Avrupa
her eyini Hinde borludur, Yunanllar, isyan eden Titan
Efsanesini, braniler Enokun kitabn ondan almlar... H
ristiyanlk da bu kitaptan domu... limlerin Hintte ne kadar
ileri olduuna, Jimnofistlerin akirdi Pythagoras parlak bir
delil.
Kh barbarlktan uzak dinlerin sadece Hint ve indeki
dinler olduunu dnr Voltaire, kh Brahman trenlerinin
komik batl inanlardan geldiini. Bir bakarsnz Hintte
Hristiyanlk Hindistann derinliklerinde sakldr ve Av
12 Quinet, a.g.e., s. 59-60.
35
rupaya kesinlikle Brahmanlardan gelmektedir. Ama Hint
gelenek ve treleri de skc bir karmakarklktan ibarettir.
Oysa Azur Vedam adl eser gerek bir bilgenin eseridir ve
papazlarn budalalklarna bir tepki olarak kaleme alnm
tr.
Voltaire, dine ve ruhban takmna kar saldrlarnda drt
elle sarld Azur Vedam kendi grlerini salamlatrmak
dncesiyle istedii gibi yorumlayp tahrif etmekten hi
ekinmez.
Uzak Douyu ilk defa olarak tarihin ba kesine oturtan
Voltaire, bilgisiyle deil, sezileri ve tecesssleriyle byk.
Brahma ile brahimi birbirine kartrr, misyonerlerin, byk
ihtimalle 17. yzylda, Hintlileri Hristiyanla ekebilmek
amacyla yazdklar Azur Vedam, binlerce yl nce yazlm,
Dounun en deerli, en eski kitab olarak kabul eder.
Glmeyelim, aldanan Voltaire deil, btn bir adr. Asya
ise hep susmaktadr. Bu ktann dudaklarna vurulan mhr
kim kracak?
36
Fatihler
ok gemeden, yllar damarlarmdaki kan donduracak,
fakat mezara u teselli ile gideceim: Hintle Avrupa bir
birine kafas ve gnlyle balanmtr, imdiye kadar
olduu gibi iren menfaatlerle deil.
Anquetil-Duperron
FECRN LK PIRILTISI: ANQUETIL-DUPERRON
Champollion (1790-1832) binlerce yldan beri konumayan
kitabeleri dile getirir, Firavunlar dnyasn kuatan sis onun
himmetiyle dalr. Ama Asya ile Avrupay ktan bir kpryle
birbirine balayan Anquetil-Duperrondur (1731-1805). Batya
Avestay Anquetil tantr,13Hint dncesinin ilk byk
fatihi o, Dou Rnesansn i dnyasnda gerekletiren ilk
Avrupal.
Hayatna eilelim: yirmi yalarnda idi henz, Hollandada
branice, Arapa, Farsa rendikten sonra Parise dnmt.
Kader karsna drt sayfa kard, Zente yazlm drt sayfa.
Hibir bilgin skememiti bu yazlar. Hinde gitmeye karar
verdi. O esrarl lke fatihini bekliyordu.
Yoksuldu, btn Havariler gibi. Nasl gidecekti Hinde?
Byklere bavurdu, savsakladlar. Muradna ermek iin asker
13 Anquetil 1771de yaymlad Avesta ile ilk kez bir Dou dilini, Zenteyi,
William J ones de 1785de Sanskriteyi zer. 1822de sra Champollion'dadr.
Oryantalizmin bu fetihleri sayesinde dnya, artk, Dou-Bat ayrlnn tesinde
tek bir dnya haline gelir. Batya zg saylan klasik hmanizma1, Zente ve
Sanskrite metinler sayesinde evrenselleir, Avrupa dnda da bir zek ve ruh
olduu anlalr.
37
yazld, ipten kazktan kopmu sekiz on maceraperestle gemiye
bindi (2 Kasm 1754). antasnda bir ift mendil ve iki kitap
vard: Incille Montaigne. 10 Austos 1755de Pondieriye
ktlar, Anquetil kuzeye gitmek istiyordu, ona, nereye ey
garip yolcu, buras tehlikeler diyar dediler, gld ve yoluna
devam etti. Klavuzlar korktu, o korkmad, tek bana dald
ormanlara, kaplanlar nnden ekildi, filler sayg ile yol verdi
ona. Yrd yrd. Hastalklar kaplanlardan daha zalim
ktlar. Gen Anquetil lm yendi nihayet. Bu defa kadnlar
yolunu kesti: Tanralardan davetiyeler yayor, delikanl
grmemek iin gzlerini kapyordu. zlemeyen yazlard
onun sevgilileri.
Binbir hayal krklndan sonra Surata vard (2 Nisan 1758).
yl muhitlerin kahrn ekti, eitli metinler zerinde
urat. Nihayet Parise dnd (14 Mart 1762), yannda yz
seksen yazma vard.
1771de Avestanm Franszca tercmesini yaymlad.
1787de tamamlad elli Upaniad tercmesini 1801de ya
ymlayarak, Bat ktphanesini yeni bir aheserle zengin
letirdi: Upaniadlar.14
lm Anquetili yaz masas banda buldu.
Kendisini dinleyelim: Anquetilden Hint bilgelerine selm!
Eserimi hor grmeyin ey ulular! Ben de sizin soyunuzdanm.
Btn gdam: ekmek, st ve su. Hibir k evimde ate yanmad,
yatak yorgan nedir bilmem. Ne gelirim var, ne maam. Ya
landm, ama dincim, alnmn teriyle kazanyorum hayatm,
dnyann hibir nimetinde gzm yok, yalnzm ve hrm,
gnlm insan sevgisi ile dolu.
14 Dara kuh'un Farsaya kazandrd metni esas alarak, Farsadan Latinceye
evirdii Upaniadlar Anquetil 1787de tamamlad, eser 1801de Oupnekhat
adyla basld, okunmas olduka g olan kitap, 1804le 1832 yllar arasnda
drt defa baslan Lanjunaisnin Tahlilleri sayesinde sevildi. Bkz. lahiler a:
3) Upaniadlar, s. 113 v.d.
38
Unutulmasn ki bu satrlar, Marquis de Sadelann itibar
grd bir devirde yazlyordu, maceraperest dilberlerin
prlanta yzklerle ssl ayaklarn politika talihlilerine p
trd, vicdanlarn ak arttrmayla satld bir devirde.
Evet, Batda ilk defa duyulan bir sesti bu, bir Hristiyan
bilgenin sesi: ok gemeden yllar damarlarmdaki kan
donduracak, fakat mezara u teselli ile gireceim: Hintle
Avrupa birbirine kafas ve gnlyle balanmtr, imdiye kadar
olduu gibi iren menfaatlerle deil.
ENDYANZMN DRT STUNU
nce bir prltdr Dou, bir zleyitir. Efsaneyle iir ka
natldrlar. lim ar ar ilerler.
XIV Louis Fransasna Bemier tantr ark; Miltonla Dryden
ngilteresine Sir Thomas Roe. Drt yl (1615-1619 aras)
Mool hkmdarnn saraynda kalmtr Roe.
Seyahatnameler birbirini kovalar, Roenunki 1665de ya
ymlanr. ran ve'Hindin byl dnyasn ele alan zengin
bir edebiyat gelimektedir Londrada.
Miltonun Kaybolan Cenneti, Roenun Seyahatname-
sinden iki yl sonra baslr (1667). Milton daha nce Royu
okumu, hatta belki onunla biraraya gelip sohbet bile etmitir.
airin hayal dnyas bilinmeyen isimlerin uzak melodisi,
corafyas da yeni, mphem, sembolik manzaralarn eitlilii
ile zenginlemitir. pekler lkesinin ad artk muhteem
Doudur airin dilinde. Ademle Havva da kendilerini yer
yznde bulduklarnda, plaklklarn rtmek iin asma
yaprana deil, Dounun o sarho edici ikliminde yetien
byk bir banyan yaprana brnrler.
ngiliz airlerinin baklar Dou Kapsna evrilmitir,
ama o kapnn ardndaki dnya onlar iin sadece bir ilham
kaynadr henz.
39
Yine bu atmosfer iinde, Dryden Aurengzebeyi kaleme
alr. Yl 1675. Halk ok sever bu dram, sahnede seyyahlarla,
Binbir Gece Masallarnn ilham ettii bir ark vardr.
Drydenin bu konudaki ncleri arasnda en nls Sha
kespeare. Filhakika Venedik Tacirinin dayand iki
hikyenin de kayna budizmdir.
Ama bunlar, iki dnyann uzaktan selmlamas. ngiltereye
Hindi tantan Kalktadaki aratrclar, ngiltereye ve btn
Avrupaya.
Evet Anquetil bir kahraman, bir kif, bir mjdecidir. Bat,
Asyann dnce bahesine onun at kapdan girdi. Fakat
Hindin manev hzinelerini insanln mterek mal haline
getirenler, 1780 yllar civarnda Kalktada toplanan ngiliz
aydnlar olmutur. Geri Byk Britanyay Ganj kylarna
eken ilim ak deil, kazan hrsyd. Fakat bu lkeyi rahata
smrebilmek iin, dilini ve inanlarn renmek gerekiyordu.
Hastingsin (Warren, 1732-1818) etrafnda kmelenen bir
avu bilgin Hindin manev fethini, onun byk anlay sa
yesinde baarabildiler. ngiliz gemileri ana vatana yalnz ba
harat, yalnz mcevher tamad; Brahmanlar diyarnn fikir
ve heyecan hzinelerini de gtrd. ngiltere Hindi fethe
derken, Hint dncesi de Baty fethediyordu.
Endiyanizm saray drt byk stun zerinde ykselir:
William Jones, Colebrook, Wilkins, Wilson.
Jones, Colebrook ve Wilkins on yl iinde Sanskritenin belli
bal aheserlerini, ierdikleri destan boyutu, metafizik derinlik,
klasik zerafet, saf ahlk anlayyla Hint dehasnn mkemmel
bir ekilde yansd en nemli eserler olan15Bhagavad-Gitay
(1784), Hitopadesay (1787), akuntalay (1789), Gita-
Govenday (1792), Bat ktphanesine kazandrrlar.
19. yzyl Hint hakkmdaki temel bilgilerini de, yine onlarn
15 Schwab, a.g.e., s. 57.
40
himmetiyle 1788de Kalktada kurulan Asya Aratrmalar
veya alma Raporlar (Asiatic Researches or Transactions)
dergisine borludur.
Hindin iir ve fikir hzinelerini Avrupaya aktaran bu ngiliz
fatihlerinden William Jones (1745-1794), bir matematik
hocasnn olu idi. Hint Yksek Mahkemesine tayin edilmeden
nce de tannm bir air ve bilgindi.16
William on be yanda Yunanca iirler yaymlamt, on
altsnda Londradaki bir Iranldan Farsa renmi, Hafz
manzum olarak ngilizceye evirmiti. Yirmi be yanda,
deerini hl muhafaza eden, bir Fars dili grameri kaleme ald,
hem de Franszca olarak! Jones, on dili btn incelikleriyle
biliyor, yirmi sekiz dili anlyordu. Zarifti, hassast, ne teces
ssne hudut vard, ne gayretine.
Asl aratrma konusu Hint hukuku idi, Justinianusu olmak
istiyordu bu hukukun. Ama Hindin tarihi ile, musikisi ile,
zoolojisi ile de ilgilendi.
1783de Kalktaya ayak basan Jones, Sanskriteyi, 1770den
beri Hint irketinde alan Wilkins sayesinde rendi. Bu
arada da Hint iir ve dncesinin en deerli kaynaklarn
kefetti. Bat edebiyatnda devrim yaratan akuntalay
medeniyet dnyasna tantt (1789). 1790la 1807 arasnda
eserin be basks yapld.17
Mistik bir ak iiri olan, Goethe ve Alman romantikleri
zerinde byk etki brakan Gita-Govenday da 1792de
ngilizceye evirdi.18
1794de yaymlad son eseri (Institutes of Hindu Law),
16 nceki basklarda Notlar ve Szlk blmlerinde yeralan Jories, Colebrooke,
Wilkins ve Wilsonla ilgili bilgileri buraya aktarp metinle kaynatrdk.
17 Sakuntala, Hint lirizminin en byk yazan Kalidasann bir tiyatro eseridir. Bkz.
Klasik Tiyatro, akuntala, s. 213 v.d.
18 Gita-Govenda, Krina ile Radhamn aklar zerine Cayadeva'nn yazm olduu
bir iirdir. Bkz. Kalidasadan Sonra Lirik iir, Cayadeva, s. 202 v.d.
41
Hint kozmogonisini dnyaya tantacak, eser Manu Kanunlar
adyla n salarak, 1797de Almancaya, 1833de Franszcaya
evrilecektir.
Jones, 48 yanda Kalktada ld ve buraya gmld.
Btn yapm olduklarna ramen bir metot kurucusu
olamamtr Jones, serptii bereketli tohumlar lmnden
sonra olgunlam, hasat bakasna nasip olmutur.
Colebrooke (Henri-Thomas, 1765-1837) matematiki idi,
nceleri Hindin yalnz cebri, yalnz astrolojisi ile ilgilendi,
ok gemeden Sanskritenin cazibesine kapld. O da, Jones
gibi, eitli dillerle uramt, Franszcas mkemmeldi.
1783de Kalktada mtevazi bir sekreterdi, 1801de Fort
William Kolejinde Sanskrite ve Hint hukuku hocas, 1805de
Kalkta Yksek Mahkemesinde reis oldu, 1807de de Hin
distan Konseyine ye seildi.
Vedalar zerine Deneme ya da Hindularm Kutsal Metinleri
(1805) adl eseri bugn de deerini kaybetmemitir.19
Colebrooke lm aratrmalarnda olduu gibi, siyas
inanlarnda da ngiliz smrgeciliini tenkit edecek kadar
drstt.
Wilkins (Charles, 1749-1836), dnya metafizik edebiyatnn
en byk aheseri olan Bhagavad-Gitay 1784de Batya
tantan byk bir ngiliz endiyanisti idi. Sanskriteden yapt
tercme 1785de Londrada yaymland, 1787de Franszcaya,
1823de de Almancaya evrildi.20
Wilkins Hitopadesay da ngilizceye evirmitir (1787). Bu
eser Batda en ok tannan, en ok sevilen eserlerden biri.21
19 Bkz. lahiler a, son ksm, s. 109.
20 Bhagavad-Gita, Hindin ilk destan sayjlan Mahabharatanm iine sktrlan felsef
poem. Bkz. Kahramanlar a. Bhagavad-Gita, s. 142 v.d.
21 Hitopadesa (Faydal Bilgi), Pana-Tantra rnek alnarak yazlm bir baka Hint
masallar kitab, yazar Narayana. Bkz. Masal, Hikye, Roman, Pana-Tantra:
Dnyay Fetheden Kitap, s. 232 v.d.
42
Sanskritenin ilk gramerini de Wilkins hazrlamtr.
Wilson (Horace-Hayman, 1789-1860), Max Mllere kadar
ngilterenin yetitirdii en byk endiyanisttir. Avrupa
Rig-Vedann ilk tercmesini (1850) ona borludur.22
1808de Colebrookee iltihak eden Wilson, 1813de Me-
ga-Dutay ngilizceye evirdi.23
1819da uzun zaman bu konuda tek kaynak saylan
Sanskriteden ngilizceye Szlk adl eserini yaymlad.
Hint tiyatrosundan yapt semeler (1827, 3 cilt), hem La
martine ve Michelet gibi edebiyatlarda Hint hayranln
arttracak, hem de endiyanistlerin takdirini kazanacaktr.
GL ARLER
Gl airlerinin hepsi de Asyaya k, Quinetye gre. Ve
bu lkede hepsinin klavuzu: Jones.
Southey (1774-1843) Kehamann Bedduasnda (1810),
Hint kaynaklarndan geni lde faydalanr: Bhagavad-Gita,
Gita-Govenda, Vedalar, Manu Kanunlar. Eserine Rama-
yanadan24on be sayfa alr.
Hugoya benzetirler Southeyi: getirdii yenilikler ylesine
byk, nszleri ylesine kavgac, tecesss ylesine
muhteem. iirlerinin dekoru btn bir dnya, konusu btn
bir tarih: Keltlerin, Meksikallarn gelenekleri, Araplarn,
Hintlilerin efsaneleri, imdi Katoliktir, imdi Mslman, bir
de bakarsnz Brahman olmu.
Tennysonun (1809-1852) ilk iirlerinde de (mesel The
Lotus Eaters) karmza kar Hint. Byk aacn dallar
22 Rig-Veda, Vedalar dininin en eski, en deerli belgesi, bir ilahiler kitab. Bkz. lahiler
a, Rig-Veda, s. 107 v.d.
23 Mega-Duta (Haberci Bulut), Kalidasanm bir eseri, bulutlarla yollanan ilk ak
mektubu. Bkz. Hint Lirizminin Himalayas: Kalidasa Mega-Duta, s. 192 v.d.
24 Ramayana Hindin ikinci byk destan. Bkz. Kahramanlar a, Ramayana, s. 150 v.d.
43
vard ellerinde, meyvelerle, ieklerle ykl dallar. Birbirlerine
sunuyorlard meyveleri, ama her tadan bakalayordu, birden
uzaklayordu dalgalar, uzaklarda inliyordu. Mezarlarn
tesinden geliyordu yanbamdakilerin sesi. Altn kumlara
oturdular. Kucak kucaayd gnele ay kyda. Ne gzel eydi
dnmek yurdu! Yalnz dnmek: karsn, ocuunu,
klesini. Deniz ylesine yorucuydu ki, dalgalar ylesine
yorucu. lerinden biri, bir daha dnmeyiz dedi ve hep bir
azdan tekrarladlar: yeter dolatmz, mutluluk skndadr,
frlat kalbini dalgalara. Btn varlklar lr, brakn bizi
uyuyalm.
Shelley (1792-1822) kh Vedalara dalar, kh Binbir Gece
Masallanna. Adonais (1821) yeni bir ruh ikliminde kendini
araydr airin: yalnz Tek ebeddir, suretler gelip geer. Kesret
deiir, Tekle Tabiat ayn. Alman metafiziiyle kaynaan Hint
felsefesi.
Wordsworthde de (1770-1850) ayn byk ilhamn yan
klan: Douumuz bir uykudan baka ne? Bir uyku, bir
unutu. Bizimle doan ruh, hayatmzn yldz, uzaktan ge
liyor. Ezel ruh sanki sende yeni bir libasa brnm, etten
ve kandan daha saf bir libasa ve stn bir haz sunmu sana
(Dere iirinden).
lskoyal Thomas Moore (1779-1852), 1817de dnya l
snde hret kazanan bir poem yazar: Lalla-Rookh.
yl sonra Franszcaya evrilen bu poem, bir Saint-Simoncu
tarafndan operalatrlr: sahnede Bernierin Hindini ve
Evrengzib'in ehresini grr gibi oluruz.
Byrondan Poeya kadar birok airi etkileyen Coleridgede
de, Alman romantiklerinin harekete geirdii mistisizmlerden,
Boehme ve Schellingten, yeni doan endiyanizmden prltlar
var.
Thackereyi, Arnoldu, Thompsonu ise, Hint iirinden ok
Binbir Gece Masallar byler.
44
Byron da (1788-1824) selviler diyarna ktr, Asya ile
Avrupay birletiren birer altn halkadr iirleri. Glnar,
Zheyla, Leyla Asyaldrlar, ama o mermer gslerin altnda
arpan kalpler Avrupal. Hristiyan derebeyi ile Osmanl
paasn kaynatrr Byron, Alp dalarnda ran Tanrlarm
dolatrr.
Bir Hint kolejinde mdrlk yapan Edwin Arnold
(1832-1904) Sanskrit iiri ile yakndan ilgilenir, geni kala
balklara tantr bu iiri, ama btn ycelii, btn derinlii
ile kucklayamaz. 1861de Hitopadesadan ilham alarak
tler Kitabn yaymlar, 1876da Gita-Govendadan
esinlenerek Hindin Neideler Neidesini kaleme alr, 1879da
yaymlad Asyann I (The Light of Asia) budizmle
ilgili naslar ve efsaneleri biraraya toplar, ngilizce konuulan
lkelerde esiz bir ilgi uyandrr kitap.
EMERSONDAN WHlTMANA
ada Amerikan dncesinde Hindin de byk pay var.
Brahmanlar diyarn Yeni Dnyaya sevdirenlerin banda
Emersonu (1803-1882) gryoruz. stadn 1838de Harvard
niversitesindeki nutku bir hayli grlt koparmt. Bu
konumasnda Emerson, Atman-Brahman inancn hatrlatan
bir gr ileri sryordu: Gnlnde ne kadar doruluk varsa,
o kadar Tanrdr insan. Btn varlklar ayn ruhun, ayn zn
eseri. Her tecellisinde ayn bir ad tar bu ruh, her lkede baka
bir isim alan deniz gibi. Bazen ak deriz ona, bazen doruluk,
bazen bilgelik.
Baty Hinde sndran ana kitaplardan biri de Emersonun
Denemeleridir (Essays). Denemeler Hint panteizmini,
laiklemi ncil ahlkyla kaynatrr.
air Thoreau (1817-1862), Hindin, inin, rann, srailin,
slmn kutsal kitaplarn birletirip btn insanla hitab
45
eden bir ncil yaratmak istiyordu. nanyordu ki her k
Doudan gelir: Ex Oriente Lux. Emersona Hint sevgisini
alayan da o, Denemeler yazar Bhagavad-Gitay ilk defa
onunla okur ve bu kitabn ruhunda tututurduu vecdi, yllarca
sonra, Brahman adl iirde msralatrr.
19. yzyln ikinci yarsnda sahneye kan Mind Curez ve
Mary Baker Eddy hareketleri, Hint dncesiyle Emerson
idealizmini garip bir ekilde badatrr.
Amerikan iirinde Hindin en byk temsilcisi Whitmandir
(1819-1892). Leaves of Grass (1855) airi, astralara da
hayrandr Vedalara da. Btn varlklarn lmsz bir ruhu ol
duuna inanr. Ben hem kadim Brahmaym, hem de Satrn
diye grler, Tanrsal drtgeni tamamlayan ruh. Hinde gei,
gerekte ilkel dnceye geitir, tomurcuk tomurcuk kutsal
kitaplar lkesine. Ey beldem! Bu gelen, dillerin yuvas, bize iirler
miras brakan kadimler kadimi soy, Brahmann soyu!
Demokrasi gemisine Hinde giden yolcuyu bindirir Whit
man: Yine yelken at Vasco da Gama, Batyla Dou kay
naacak, anlald dnyann yuvarlak olduu, Asya sizinle ayn
gemide, ak sal Asya.
MACAULEY VE KPLNG
Yeni Dnya Asyadan gelen sese hayranlkla kulak kabar
trken, ngiltere Hinde korku ile, phe ile, kinle bakmaya
balar. Kalktada tutuan meale Londrann sisleri iinde
snmeye yz tutar. Endiyanizmin kahramanlk anda bile
alacak bir anlayszlk gsteren aydnlar kmtr ngil
terede. Mesel Dugald Stewarta gre (1753-1828), Sanskrit
edebiyat bir masaldr, be kurnaz Brahman, Yunan eserlerini
allayp pullayp Hint edebiyat diye yutturmaya kalkmakta
dr.
Viktorya ann idealleri peinde koan ngiliz grevliler
46
de, Hinde yeni bir dnya, yeni bir hayat ekli aramaya deil,
lkelerinin itibarn srdrmeye ve meslek hayatlarnda
hatrsaylr ilerlemeler salamaya giderler.
1830lardan sonra bir srgn gzyle baklr Hinde. Artk
Hint, bir ngilizin yan vahi, yar meczup insanlar arasnda
yllarca srgn hayat yaamak zorunda kald bir lkedir.
ngilterenin Hindistanda uygulad eitim politikas
sonucu, bu eitimle yetien Hintli aydnlar kendi edebiyatlarn
bilmez hale gelirler. Ingilizlerse Macauleyin azgn Hint
dmanl karsnda Hint dillerinden sourlar.
Siyaset adam ve tarihi Macauley (1800-1859), 1834den
itibaren Hindistan Yksek urasnda hukuk danmandr.
Hint eitim sisteminin temelinde Bat edebiyatnn ve ilminin
yeralmas gerektiini savunur, Hint aydn Bat dncesi ve
ideallerini benimseyerek yetimelidir. Macauleyin bu grleri
Hindistan umum! valisi Lord Bentickin (1774-1839) gayretleri
sayesinde uygulanma imknna da kavuur.
Macauleye gre, Sanskrite renmek bo bir klfettir,
o dilde okunmaya layk tek bir eser yazlmamtr. Tp kitaplar
bir ngiliz baytarnn yzn kzartacak kadar cahilnedir.
ngiliz hkmetinin btesinden bu samalklar renmek
iin bte ayrlamaz.
Macauley, brahmanizmin yerine Hristiyanln geeceine
inanmaktadr, oysa ngiliz kltrn benimseyen Hintliler
bile dinlerinden vazgememektedirler.25
Lord Bentick de Tac Mahali yktrp mermerlerini ak
arttrmayla satmay dnebilecek kadar Hint dmandr.
Bu projesinden vazgeer, ama bunun sebebi daha nce yk
trm olduu Agra saray mermerlerinin satndan umduu
25 Ingiliz dili ve kltrnn Hint edebiyat ve dncesi zerindeki deiik etkileri
iin bkz. Bir Para Tarih, sv93-94, Ordu Edebiyat, s. 257-258 ve Modem Bengal
Edebiyat, s. 272.
47
paray salayamam olmasdr.
1835de ngilizce resm dil olarak kabul edilir Hindistanda,
yine de bir sre baz eyaletlerde yerel dilin kullanlmasna kar
kamaz smrge hkmeti, karlkl anlamalara varlr.
1857de Byk Direnile beraber btn anlamalar yrtlr,
ngiltereyle Hindistan dman kesilir birbirine.
Bu smrge politikasnn yansra, bir de smrge edebiyat
doar, Hindistanda yaayan memurlarn ya da memur aile
lerinin gelitirdii ve son eklini Rudyard Kiplingin (1865-
1936) eserinde bulacak olan bir edebiyat.26
Bylece, oryantalizm dalgas Avrupa zeksn fethederken,
ngiltere Dou Rnesansnn dnda bulur kendini.
Tannm medeniyet tarihisi Bucklem da (1827-1862)
Hinde byk bir muhabbet duyduu sylenemez. stat
eserinin birinci cildinde Hint medeniyetine olduka geni
bir yer ayrr (The History of Civilization in England).
Bucklea gre, o lkede iklim ok scak olduundan gda
maddelerinde oksijen karbondan daha boldur. Halk, hayvan
gdalardan ok nebat olanlar arat. Kimsenin uzun boylu
almaya takati yoktur. En eski alardan beri Hintlinin
balca gdas pirin. Bire altm veren bir nebat bu. Servetin
dalndaki byk farklar buradan geliyor. isi bol olan
btn lkelerde durum ayn: yksek snflar alabildiine
zengin, alt snflar alabildiine sefil. Servetin gerek yaratclar
bir lokma bir hrka yaarlar; servet de zekdan sonra en devaml
26 Kipling 1856da Bombayda doar ve hayatnn bir blm Hindistan'da geer,
bu lke, eserlerinin ouna damgasn vurur. Velut bir air ve velut bir hikye
yazar olan Rudyard, Viktorya dnemi romantik yazarlarnn da sonuncusudur.
1907de Nobel dlne, 1926da da ngiltere Kraliyet Edebiyat Cemiyeti altn
madalyasna lyk grlr. ki Cangl Kitab (Jungle Book, 1894 ve 95) dnya
edebiyat tarihinde nemli bir yere sahiptir. Ne var ki edebiyat tarihinde Kiplingin
yerini tayin edebilmek olduka zordur, nk o hem byk bir yazar, hem de
ngiliz smrgeciliinin zaman zaman yaman bir savunucusudur. Kipling 1936da
Londrada hayata gzlerini yumar.
48
kudret vastas olduundan, zengin snflar hkim-i mut
laktrlar. Bir memlekette faiz ve kr hadleri ne kadar yksekse,
ii cretleri o derece dk olur. Manu kanunlarnda en dk
faiz yzde 15, en yksei ise yzde 60... Btn bunlar bol
gdann neticesi. Servet ve iktidarn dalndaki adaletsizlik
yznden aa kastlar uursuz bir sr halindedir, bu s
rnn tek bir vazifesi vardr: itaat. Kafas ylesine hurafelerle
dolmutur ki efendilerine isyan etmek hatrndan gemez.
Hintte snf kavgas yoktur, hanedan savalar vardr.
Hint edebiyatnn ayrc vasf, muhayyelenin saltanat. Bu
edebiyatta nesre pek az rastlanr. Gramer ve tp kitaplar bile
ok defa manzum! Tabiatn azameti karsnda mutlak bir
aciz iindedir insan, akla itimad yoktur.
Yunanistann iklimi ok daha salam, tabiat ok daha
munis. Yer sarsntlar daha seyrek, kasrgalar daha az feci,
yrtc hayvanlar daha nadir. Corafyadaki farkllklar elbetteki
uura da aksedecekti. Tabiat, Hintliye korku telkin etmitir,
Yunanlya gven. Hintli d dnyann korkun basks altnda
ezildike tabiatst kuvvetlerden medet ummu.
Hint mitolojisinin kayna dehet. Hintli bilinmeyen ve
grlmeyenle uram, Yunanl bilinen ve faydal olanla...
Birinde hayal gelimi, tekinde zek.
i
49
Endiyanizmin vatannda
Tevratn sa dini ile hibir ilgisi yok, Hristiyanln kayna
Hinttedir. Buhtunnasr Yahudilere ok yumuak davranm,
tek Tanrl dinler kana boyam dnyay. Brahmanizmde,
budizmde taassuptan eser yoktur... Hint dncesiyle
uzlamayan herhangi bir felsefe kabule ayan deildir.
Schopenhauer
NEDEN ALMANYA
Hint dncesi ancak Ren kylarnda btn Avrupaya glge
salan ulu bir nar heybeti kazanacaktr. Acaba neden?
Hint dncesinin zellii bir ilkeyi sonuna kadar gt-
rndedir. Dnyada metafizik dehya sahip iki millet var:
Hintliler ve Almanlar. Kl krk yaran Yunanllar bile, onlara
kyasla, ok ekingen, ok ll. Mbalaa etmeden diye
biliriz ki, insan zeks yalnz Ganj ve Spree kylarnda d
ncenin zne inebilmi diyor Taine.27
Almanyann Hint dncesine kar duyduu byk su
suzluk ruh bir yaknlktan m douyor? Belki, ama yalnz
o kadar deil. Latin zeksnn srekli zaferleri ile yaralanan
Cermen gururu Asyada kendini bulduu iindir ki oryantalizm
o lkede dinleti. Herderin Ortaa gklere kar, 18.
yzyln aklc felsefesini batrmak, Fransann kltr hege
monyasn sarsmak iindir. Antik dnyay ykanlar tarihte ilk
defa olarak yaptklaryla vnmekte, bir talyan miti saydklar
Rnesans kmsemektedirler. Hindin kefi, Cermen rkna
27 Taine (Hippolyte) Nouveaux Essais de Critique et dHistoire (Tarih ve Eletiri
zerine Yeni Denemeler), Hachette, Paris, 1896, s. 301.
51
tarihini geniletmek, yeni bir mitoloji kurmak, klasik ede
biyatn dar erevesini ykmak ve Latin zeksndan almak
frsatn veriyordu. Alman milliyetilii srtn Himalayaya
dayayarak ahland. Almanlarn ne Malabar krfezinde bir
Camoensleri vard, ne Kalktada bir Jonesleri. airleri Hinde
sefer etmediler, Hindi Avrupaya getirdiler.
AKUNTALA, DOU RNESANSININ AFAI
Herder, Goethe... Dou Rnesansnm bu iki byk mj
decisini Hinde balayan ilk eser akuntaladr.
Sanatlarn en gzeli dram, dramlarn en gzeli akuntala,
Hint edebiyatlarna gre. Kalidasaya Hindin Shakespearei
dedirten de bu aheser. Hindin ruhunu canlandracak tiyatro
kahraman, ne uzun bir tarihin yk altnda ezilen bir Aga
memnon olabilirdi, ne de Ortaan karanlk melankolisine
gmlen bir Hamlet veya Faust. O lkeyi, balta grmemi
bir ormann kucanda unutulan bir gen kz temsil edebilirdi
ancak. Bir gen kz ki, beiine koku serpen ieklerle karde,
bir gen kz ki eliyle besledii ceylanlar kadar uysal.28
Herder (1744-1803) nsanlk Tarihinin Felsefesinde Hinde
ayrd blm yle bitiriyordu: Brahmanlar Hintlinin
ruhunu ylesine inceltmi, ylesine saflatrmtr ki, Hintlilerle
Avrupallar arasnda yaplacak bir karlatrma, ok defa
kincilerin aleyhindedir. Dilleri de zariftir Hintlilerin, hareketleri
de. Sakin, iyi kalpli, son derece temizdirler... Yaaylar sadedir.
ocuklarn byk bir efkatle yetitirirler. Btn inanlara
saygi gsterir, yabanclarn dinlerini hogrrler. Ne yazk ki,
o lkenin ahane iklimi Hintliyi fazla uysallatrm, fazla
insanlatrmtr. Huzur iinde yaarken macerac kavimlerin
istilsna uram, barseverliini ok pahalya demitir.
28 Quinet, a.g.e., s. 197-198.
52
stadn sempatisini hayranla kalbeden: Forsterin ngi
lizceden yapt akuntala tercmesi oldu (1791). Filozof,
akuntalay okuduktan sonra Hindi ocuk-insann vatan
olarak ebedletirecektir. Herdere gre iir: nsanln ana
dilidir. En gzel iir, en saf iir, en eski alarnki.
akuntala Goetheyi (1749-1832) de coturur:
lkbaharn ieklerim, sonbahann meyvelerini ister misin?
Yorgun musun, kendinden gemeye mi ihtiyacn var. Sana
tek kelimede hem g, hem yeri sunuyorum: akuntala.
Bununla beraber stadn Hinde sonsuz bir hayranlk besledii
de sylenemez. Mslmanl benimseyen o putperestin -tbir
F Schlegelindir- hayali, Himalaya eteklerinden ok, iraz
bahelerine kanatlanr. Ne olursa olsun Dou Rnesansnn
ana kaynaklarndan biri de Divandr. Birok Alman airini
Douya eken, Asya bahelerinde alman bu rebabn byl
nameleri oldu.29
VEDALARDAN UPANADLARA
Tubingue seminerinde Hegelle birlikte felsefe ve teoloji
okuyan Schellling (1775-1854) 1798de lena niversitesine
hoca oldu. Schillerle Fichte de ayn niversitede idiler.
Schelling mitoloji felsefesi okutuyordu. Schellinge gre, btn
insanlk nceleri tek varlkt ve tek Tanrya inanyordu.
Gerekte btn uluslarn mitolojisi aynyd. Filozofu bu inanca
gtren, Vedalar zerine yapt incelemeler olmutur. En
eski din, yldz yldz paralanm, ama: bu yldzlardan bir
gne yaratabilmek... nsanln ocukluk anda iirden
doan felsefe, geliip serpildikten sonra tekrar iire dnmelidir.
Onu iir okyanusuna gtrecek klavuz: mitoloji.
19. yzyln balarnda en ok okunan kitaplardan biri de:
29 Bkz. Cemil Meri, Krk Ambar, Voltaire, Herder, Goethe, s. 20 v.d.
53
Gita-Govenda. Schelling iin bu mistik iirin tercmesi
byk bir hadisedir: nsan ruhunun en derin srr bu kitapta.
Bu sr Hintten Msra, Msrdan Eleusise, sonra da aziz
Yuhanna ile Paulusun malumu olan ezoterik (gizli) bir Incile
gemitir. Btn dnyaya seslenecek olan yeni bir din,
unutulan esrar a kavuturmal ve ezoterik Hristiyanln
mesajn herkese duyurmaldr.
Hint dncesinin en byk hayranlarndan biri de
Schopenhauer (1788-1860). Hibir eser ruhumuzu Upani-
adlar kadar ykseltemez, stada gre: Hristiyanlk Hintte
kk salamad, salamayacak da. Brunonun, Spinozann hakik
vatan Ganj kylardr. Asya, Incilin sylediklerini ok es
kiden, ok daha etrafl olarak biliyordu. Tevratn sa dini ile
hibir ilgisi yok. Hristiyanln kayna Hinttedir. Buhtunnasr
Yahudilere ok yumuak davranm. Tek Tanrl dinler kana
boyam dnyay. Brahmanizmde, budizmde taassuptan eser
yoktur... Hint dncesiyle uzlamayan herhangi bir felsefe
kabule ayan deildir.
Hint olmasa Schopenhauer olmazd. Zaten o byl p
nardan imeyen tek Alman filozofu yok. Ya airler? Heine,
Novalis, Hlderlin, Rckert... Hintliler antik an roman
tikleri, Cermenler modern alarn diyor von Schroder.
HEGEL VE MARX
Hegel de (1770-1831) arkadalar Schelling, Fichte, Schlegel
gibi, hocalk hayatna 18. yzyln sonlarnda balar. Tarih
Felsefesinde uzunca bir yer ayrr Hinde: ... Hint de in
gibi, hl yaayan bir topluluk. O da hep yerinde saym, o
da kalplam. Ama deimeyen grn altnda boyuna
olgunlam, boyuna olumu. Tarihin her anda bir dilekler
lkesi olmu Hint. Bugn de bir harikalar diyar, bir byl
dnya deil mi? inde her eyi dzenleyen: akl. Hint, hissin
54
ve hayalin vatan... Kadnlar nasl da gzelleiverir bazen.
Tenlerinde tek prz yoktur. Tatl bir pembelik gelir yzlerine.
Bu sadece shhatten, canllktan doan bir krmzlk deildir.
Daha ince bir pembelik, adeta ierden gelen ruhan bir prlt.
ehrenin btn izgileri, baklar, dudaklarn bkl
batanbaa iirleir. Bu lh gzellik yeni douran kadnlarda
belirir. Ar bir ykten henz kurtulmulardr. Gzlerinin ii
gler yavrularna baktka... Hint dnyasnda bizi hayran
brakan byle bir gzelliktir. Btn ahenksizlikleri, btn
katlklar eriten, narin bir gzellik... Grdmz, ruhun
ta kendisi. Ama serazat zeky bozan bir ruh. Evet, bir iek
yaay... Zarif ve dilber. Nereye ynelseniz hep o gl kokusu...
Dnya bir ak bahesi olup km. Ama o manzaraya beer
haysiyeti ve hrriyet gzl ile baknca by kayboluverin..
Hintlinin panteizmi bir muhayyile panteizmidir, bir akl
panteizmi deil. Nesneler bir sebep-netice a ile kuatl-
mamtr. Kaypaktrlar. nsan da, nesneler gibi, kendi bama
buyruk olmaktan uzaktr... Hintliler Hindin dnda hibir
lkeyi fethetmemiler. Hint, boyuna fethedilmi... En eski
alardan beri btn kavimler gzlerini oraya dikmi. Bu
harikalar diyarnn hzineleri btn aknclarn ihtirasn
kamlam: elmas, inci, gl suyu... gibi tabiat hzineleri. Ve,
hikmet.. Bu hzinelerin Avrupaya aktarld yol, insanln
kaderi zerinde byk bir rol oynam.
Ama nemli olan stadn Hint hakknda syledikleri deil,
Hindin stat zerindeki tesiri. Vedalar doktrinine en ok
benzeyen, Vedalar doktrini gibi zddiyet prensibini inkr eden
Bat entelektalizmi, Hegelin eseri... Oryantalizmin fetihleri
olmasa, Hegel teolojiyi idealizme balayamazd. Evrenseli
kavrayan insan ruhu, evrensel akln ta kendisidir diyen filozof
bizi panteizme srklemiyor mu? Ruh (Geist) biricik realite
olduuna gre, rasyonel olan her ey reel, reel olan her ey
rasyoneldir, rasyonel olmasa mevcut olamaz.
55
Tarihin ak pek sk bir determinizme baldr. Hegelin
felsefesi ezel ve evrensel bir btnlk (klliyet) grne
dayanr. Btnn paralar zerindeki tayin edici etkisi,
Marxin Hegelden alarak yepyeni bir ilmin orijinal temeli
haline getirdii metodun zdr. Lukacsa gre, Marksizmi
burjuva ilminden kesin olarak ayran zellik, tarihin izahnda
ktisad amillere verdii nem deil, felsefesine hkim olan
btnc grtr.30
DOU RNESANSININ BEYANNAMES
Endiyanizmin yaylnda Wilhelm von Schlegelin
(1767-1845) himmeti byk. Bhagavad-Gitay aslndan
okumak iin Sanskrite-renen stat, Hint edebiyatnn birok
eserlerini Almancaya kazandrm, Bonn niversitesinde
Sanskrite hocal yapm. Ne var ki Dou Rnesansnn
gerek kurucusu Wilhelm deil, onun kk kardei Friedrich
von Schlegeldir (1772-1828). 1790da akuntalay kefeden,
1800de Hindi en yksek romantizmin vatan olarak vasf
landran Friedrich, 1808de yaymlad Hint Dili ve Bilgelii
zerine Deneme adl eseri ile endiyanizmin tarihinde yeni
bir devir aar.31Bu kitapta aydnlkla karanlk, bilgiyle hayal
kucak kucaa. Asyann Almanya ile akraba olduunu hay
krarak endiyanizmi mill bir dava haline getiren F von
Schlegele gre, btn inanlarn, btn dncelerin kk
Hinttedir. Avrupann yaratt en yksek felsefe olan Yunan
idealizmi bile Dou idealizmi yannda, her an snecee
benzeyen, titrek ve zavall bir k.
Yeni rnesansn beyannamesi saylan bu eserle endiyanizmin
30 Bkz. Ek: Siyas Birlik ve Dirili, s. 76 v.d.
33 Denemeyi, yaratt tesirler bakmndan Du Bellayin Defense ct Illust*ationuna
benzetirler. Deneme, Defense gibi orijinal eserler dourmam, ama hayatn
derinliklerine daha ok ilemitir (Cemil Meri).
56
tarihindeki emekleme a sona erer, Avrupa Sanskrite
renir. Baron Humbolt 1818de Bonn ve Berlin niversitelerinde
Sanskrite krsleri atrr. Schelling, Mnihte bir Dou
Akademisi kurmaya kalkar, akademinin bana Cermenlerin
Dou ihtiyacn billrlatran E von Schlegel getirilecektir.
lahiyatn tahakkm altnda bocalayan dilbilim, ilm! bir
hviyet kazanr. Dinler tarihi salam temeller zerinde
ykselmeye balar.
57
Hocalar
"Franszn zellii gzel syleme hnerinde. Yksek te
fekkr, kl krk yaran mahede, dnya apnda dnceler
yaratmak kudreti ile kk olaylar koleksiyonculuu
arasnda gidip gelen bir deha bu. ki kutup arasnda raks
eden, onlar birbirine yaklatran bu deha, aklamasn,
aydnlatmasn, geniletmesini bilir... En derin dnceyi
en basit zeklara anlatabilen, alabildiine evrensel bir kafa.
Fransz, insanln hocas, beer zeksnn sekreteridir.
Taine
PANTEZMN ZAFER
19. yzyln balarnda Fransz aydnlarna klavuzluk eden
iki byk yazar var: Chateaubriand ve Madam d Stael.
Chateaubriand aklcln setlerini ykmasa, Dou dncesi
Fransaya bu kadar abuk yaylamazd. Kalktadaki ara
trmalara gen airlerin dikkatini eken, romantizmle birlikte
Hint dncesinin de zaferini hazrlayan: htilller zerine
Deneme (1797).
Ama btn bir nesle panteizm sevgisi alayan, klasisizmden
boalan tahta sonsuzu, mphemi, beklenmeyeni oturtan:
Madam d Stael. Madem ki gzele hayran olmak, Tanrya
hayran olmaktr, madem ki her byk dnce bizi Rabbe
kanatlandrr... Neden iman mabedinin stunlar ak, iir,
felsefe olmasn diyen Madam d Stael. Gen romantiklerin
-1830a kadar- en ok okuduklar, en ok beendikleri kitap:
Almanyaya Dair.
Madam d Staelin Cermen dncesine kar uyandrd
merak Charles Nodier ihtiraslatrr, Ruhlarn G temi
romantik edebiyata onunla girer.
59
Hint dncesi ok gemeden teozofiyi de damgalar. Btn
dinlerin zamanla gelien bir tek din olduu, Hristiyanlktan
nce baka Hristiyanlklar bulunduu inanc yerleir. Sain-
te-Beuven amzn Hazreti Sleyman diye adlandrd
Saint-Martine gre, meyveler olgunlatka Batya dkld.
Aacn kk Asyadadr. Doudan fkran kaynak, btn
varlklar susuzluklarn gidersin diye rmak rmak Batya
boand.
S ANT-SMON CULAR
Saint-Simonculuu mistisizmle haleleyen Ballanche, ma
ratonda Batnm muzaffer oluuna zlecek kadar Asyal,
mekteplerde Latince yerine Sanskrite okutacak kadar
Hintlidir. Baka bir Saint-Simoncu (Michel Chevalier), ruhla
vcut arasndaki ikilii ortadan kaldracak bir politika plan
izer. Ruh Doudur, vcut Bat... Douyu Othello, Baty
Don Juan temsil eder: birincisi vakur ve vefakr, kincisi herca
ve kaypak.
Saint-Simonun akirtleri iin: Akdeniz, Dou ile Batnm
zifaf yatadr, Doulu dnmez, grr, sefil manta ve
pespaye akla iltifat etmez. Asyada ilim uar, yrmez.
Pierre Lerouxya gre oryantalizm, insanlk iin, fizik ve
kimyann keiflerinden daha az ehemmiyetli deildir. H
ristiyanln kutsal kitaplarm incelemek yetmez, Dounun
da kutsal kitaplarn incelemek lazm. Ancak Vedalar,
Avestay... tandktan sonra Avrupa iin yeni bir a alacak,
Batnm ufku genileyecek ve Hristiyanlk tarihe kararak
yerini daha anlayl bir dine brakacaktr.
60
YEN BR PEYGAMBER: ROMMOHAN ROY
Doudan ilham alan nsan ve cihanumul bir din fikri,
Fransz aydnlarnn zihnini kurcalarken, Rammohan Roy
Avrupaya gelir. Vedalarla Incili kaynatrmak isteyen Roy
(1772-1833), Londrada ilahiyatlarla, bilginlerle temasa
geer, Pariste Saint-Simoncularla tanr.
Avrupa, gen Hintlinin grlerini yar hayret, yar sem
patiyle karlar. Geri uzlatrma teebbs Dou iin pek
yeni deildir. 1656da bir Trk ehzadesi ahcihanolu Dara
kuh (1627-1658) mutlak hakikate ermek iin btn kutsal
kitaplar karlatrmak istemi, aradn Tevrat ve Incilde
bulamaynca, Vedalar merak ederek Benaresli bilginleri
Delhiye artm ve Upaniadlar Farsaya evirtmiti.
Anquetilin Bat ktphanesine kazandrd Upaniadlar,
bu Farsa nshann tercmesidir. Ne yazk ki gen ehzade
balad byk terkibi baaramadan kardei tarafndan l-
drtlr. Dara kuhtan bir buuk asr sonra doan Roy, onun
yarda kalan eserini tamamlyordu. Putperestlik btn dinlere
szmt Roya gre. Teslis ne Tevratta vard, ne Incilde. Byle
bir inan politeizm demekti. Ahlk, naslann dnda mstakil
olarak mevcuttu. Mminlerinden ibadet olarak yalnz temiz
ahlk isteyen tek-Tanrl bir din kurmutu Roy.32
Saint-Simoncularm mdafaa ettikleri gre Hintten gelen
bir cevapt bu. Pothier de: Yeni din mavera ile ilgisini kesmeli
demiyor muydu?
DMANLAR VE DOSTLAR
Saint-Simonculara yeni bir insanlk dini ilham eden en-
diyanizm, Auguste Comte ile akirtlerinden hibir alka
32 Roy iin bkz. Modern Bengal Edebiyat, s. 272 v.d.
61
grmez. Hindi teolojik an karanlk dehlizlerine tkar
pozitivizm.
Panteist dncenin zaferi yobazlar telaa drr. Kimi
Hinde felsefenin asrlardan beri gevi getiren inei damgasn
vurur, kimi brahmanizmi Hristiyanla kar giriilen h
cumlara kalkan yapar. Artk 19. yzyln uuraltna ilemitir
Hint. Her tartmada sahneye karlr, her doktrin, zafere
ulamak iin, ondan medet umar.
Hint allar milletleraras sergilerde Paris kadnlarn
bylerken, Merynin hikyeleri de binlerce okuyucunun
ryalarn yldzlar. Operaya, Comedie-Franaisee kendini
kabul ettiren Hint, Binbir Gece Masallarn hatrlatan bir
ahenk cmb ile roman da damgalar. Moolla nebab, esrar
dolu saraylarnn altn kaplarn Bat okuyucularna aarlar
artk.
DOU RNESANSININ ZANGOCU: ECKSTEN
Peki ama bu mucize nasl gerekleti? Bilginler Kalktadaki
almalar adalarna aktardlar. Dounun dnce h
zineleri Paris ktphanelerini zenginletirdi. Ama be
aratrcnn byk emei Dou Rnesansm izaha yetmez.
Oryantalizmin zaferi iin kalabalklar mabede aracak bir
zango lzmd. Dou Rnesansnn zangocu Ecksteindir
(1789-1861). Genlii Almanyada geen bu yar bilgin, yar
edebiyat baron, orada rendiklerini btn Parise yayar.
S olsa da ok geni bir kltr, korkun bir hafzas vardr.
18. yzyln dar ve aalk felsefesini ykp Ortaa Hinde,
Fransz romantizmini Alman teozofisine balamak isteyen
Eckstein, Schlegellerin Paris bykelisidir sanki. Lamartinee
Vedalar tantan, Ozanama Dou sevgisini alayan, endi-
yanizmi salonlara sokan hep o. Hugo dram yazmaya onun
tavsiyesiyle balar.
62
BYK ROMANTK
Les Orientalesin nsznde (1829) Dou Rnesansn
sempati ile selmlayan ve Asyann maden ocaklarndan bir
avu mcevher getirdiini syleyen Hugo, zaman zaman ayn
hzinelere dnm ve iirlerini Asya gneinin prlts ile
sslemitir. Fakat Asya, onun iin, bir ahikadan ok, esrar
dolu bir uurumdur. O da ilhamn, Goethe gibi, Hintten ok
Mslman Doudan alr.33
Alfred de Vigny de Hindin hayrandr. Daphneyi Hindin
tesiri ile kaleme alr. Bhagavata-Puranay harikulade bir iir
ve his kayna olarak vasflandrr.
Hint felsefesi btn felsefeleri glgede brakr, Lamartinee
gre. O bir denizdir, biz sadece bulutlaryz diyen air, Hint
destanlaryla boy lebilecek bir rmak-iir yazmaya
zenmi, ama bu ryay gerekletirmek ancak La Leende
des Siecles yaratcsna nasip olabilmiti. Mslman Douda
dolaan Lamartine, arad hayal lkesini ancak Ganj ky
larnda bulabildi. Avrupaya Hindi sevdiren eserler arasnda
onun yz sayfalk etdn de sayabiliriz (Cours familier
de litterature, cilt 1).
BALZACDAN FLAUBERTE
Asya akn kanat aabilecei tek lke. Altn Gzl Kzn
kahraman sevgilisine yle seslenir: Hinde gidelim. Ebed
bir bahar yaanr orada, topraktan yalnz iek fkrr, kular
ak terennm eder.
an btn ryalaryla dile getiren romanc iin Binbir
Gecenin ark zaman zaman uranlan bir vaha, ama nsanln
33 Bkz. Cemil Meri, Krfc Ambar, Dou Karsnda Hugo, s. 26 v.d.
63
Komedyasnda Hint yalnz bir hayaller lkesi deildir.
Balzaca ikiz karde kadar benzeyen Louis Lamberte gre,
Tevrat, tufandan nceki kavimlerin geleneklerini aksettiren
bir belge. Yunan mitolojisinin kayna bazen Tevrat, bazen
Hindin kutsal kitaplar... nsanlk kovanndan boalan srler,
Himalayayla Kafkas dalarnn arasna konmu.
Evrendeki byk deiikliklerin ilk ahidi Hintliler olmu.
Gne btn hametiyle onlara glmsemi ilkin. Bunun iin
gnee tapmlar. Ak tanrlatrmalar da bundan, lbranilerin
kitabnda byle parlak imajlar yok. Ne olursa olsun, insanln
bir tek dini var. Hint, in, sa, Muhammet ve nihayet Swe-
denburg, hep ayn zincirin halkalar.
Theophile Gauthiernin Hindi, peyzajlarnn aldatclna
ramen, Avrupadr. Bununla beraber Douyu sevdiren ya
zarlar arasnda onun da erefli bir yeri var. Bu belki bir
kartpostal Dousu, ama cazip ve sevimli.
Gerard de Nervali de Dou Rnesansnm yaratclar
arasnda saymak lzm. udrakann Toprak Arabackm
Mery ile birlikte Franszcaya adapte ederek Hint tiyatrosunu
geni bir okuyucu kitlesine tantan odur.
Flaubert iin Dou: birbirimize anlattmz bir masaldr.
Ne var ki Salambo yazar bu masal zaman zaman yaamtr
da. lk yazlarnda: Dou, kucanda kendimi buldum bir
lkedir der, varlm eitli ynleriyle Hindin hudutsuz
ormanlarna benziyordu, her zerresinden hayat fkran bir
orman. Garip ve esrarl Tanrlar maara oyuklarnda, altn
kmeleri arasnda gizlenmitiler. Gitmek, nereye olursa olsun.
Yeter ki memleketimden uzak bir iklime, dnmemek zere
gitmek. En ok hasretini ektiim de: Hint, pagotlarla bezenen
masmavi dalar.
64
DOU RNESANSININ K HAVARS
Fakat Dou Rnesansmn en cokulu temsilcisi bir tarihi.
Ecksteiriin uyandrd merak uura kalbeden Quinet (1803-
1875) de ilk feyzini Almanyadan ald. Paris salonlar, Heidel-
bergden dnen gen bilgini sevgi ile barlarna bastlar. 1833de
yaymlad Ahasverus romantik nesil iin yeni bir destan
rnei oldu. Hem Lamartinee klavuzluk etti, hem Hugoya.
Le Genie des Religionsda iirle tarih kucak kucaadr.
Michelet (1798-1874), Latin airi Vergiliusu: Tabiata kar
duyduu sevgi ile Hintli, insanla kar besledii muhabbetle
Hristiyan olarak vasflandrr... Heineye sorarsanz, asl Hintli
Micheletdir. Evrensel hayata gmlen bir Hintli... Avrupann
bu en byk air-tarihisi, 19. Asrn Tarihi adl eserinde
Williamjonesu derin bir sevgi ile anar. Gerekten de onu Hinde
balayan ilk eser ngiliz bilgininin yaymlad Manu Ka
nunlar olmutur. Sonra Sanskrit edebiyatnn byk kay
naklarndan imi ve Asyaya kar duyduu hayranl her vesile
ile tekrarlamtr. Ramayana hakkndaki yetmi be sayfalk
yazs (Bible de LHumanite), batanbaa vecit, batanbaa
heyecan.34 La Femme da akn hazlarn tadan gen kadna
akuntalay tavsiye eder, sevgilisi iekten bir beikte akuntala
diye selamlamal onu. 35 Micheletye gre, Hindin btn srr,
Vedalann Vedas u birka cmlede: nsanolu Tanrlarn ilki.
Dnyay kelm yaratt. Evet insanln blnmez bir btn
olduunu Hint retti Micheletye. Buhranlar iinde kvranan
gen tarihi o sonsuzlukta rahat nefes alabildi.
Quinet, 19. asnn ideal susuzluunu u szlerle belirtmiti:
34 Michelet (J ules), Bible de l'Humanite (nsanln Kitab- Mukaddesi), E Chamerot,
Paris, 1864, s. 1-76.
35 Michelet (J ules), La Femme (Kadm), C. Levy, Paris, 1889.
65
Avrupa yorgun bugn. ngiltereyi, Almanyay, Fransay
dolan. Soluk solua insanlar greceksiniz. Hibirinin yaad
anla ilgisi yok. Hepsi de ad bilinmeyen bir hayal peinde.
Homeros, Dante, Shakespeare... bu mark zeklar doyu
ramyor artk. Bize yeni kaynaklar lzm diyorlar, manev
lmzde kana kana ieceimiz kaynaklar. Ve kayalklardan
taptze bir ilham pnar fkryor: Hint iiri.36
Ayn hasreti daha byk bir cokunlukla haykrr Michelet:
Ruhumuzu ykayacamz rmaklar nerede? Soyumuzun
beiinde elbet! Bir yamacndan ndusla Ganjn, bir yama
cndan ran sellerinin boand kutsal tepelerde. Bat dar,
Yunanistan minnack, srail orak... bouluyorum. Brakn
da Asyaya evrilsin baklarm, usuz bucaksz Douyu
kucaklasn. zlediim byk iir orada. Btn canllar karde
bu iirde. Her msranda lah bir musiki. Bir okyanus ki
batanbaa ak, merhamet, huzur. Aradm buydu benim:
gnln Kitab- Mukaddesi.37
Lamartine, Quinet, Michelet... Hint, bu byk zek iin,
ktphanelere eklenen yeni bir raf deil, kefedilen btn
bir ktadr.38
YA NVERSTE?
Dilbilimden biyolojiye kadar ilmin eitli dallarm feyiz-
lendiren oryantalizmin zaferi, elbetteki yalnz edebiyatlarn
eseri deildir. niversite endiyanizmin mihrak olmu; Sacy,
Burnouf, Chezy... gibi filologlar Dou Rnesansn Fransaya,
hatta btn bir medeniyet dnyasna yaymlardr.
36 Quinet, a.g:c., s. 133.
37 Michelet (Jules), Bible de l'Ilumanitc (nsanln Kitab- Mukaddesi), T; Chamerot,
Paris. 1864, s. 2-3.
38 Michelet ve Quinzt iin bkz. Cemil Meri, k Dogudan Gelir, Ex Oriente Lux,
s. 144 v.d.
66
1814de Pariste ilk Sanskrit dili krss kurulduunda,
krsnn bana Silvestre de Sacy getirilir. Sac^ye gre Fransz
hkmetinin dikkatini Hint dili ve edebiyatna eken, din,
siyas ya da ticar bir menfaat deil, sadece ilm tecessstr.
niversiteyi oryantalizmin kalesi yapan Sacy (1755-1838)
yarm asr Avrupaya hocalk etmi, ktphane raflarn
kertecek kadar eser vermitir.
Chezy (1774-1832) kudret ve kabiliyetini daha ok hocalkta
gstermi, byk eserler brakmtr. Balca miras a
kuntala tercmesi. Onu Sanskrite renmeye srkleyen
de akuntalanm ngilizcesi olmutur. Sacynin fkesinden
korktuu iin, stadna haber vermeden, gizlice ve kendi
bana renmi Sanskriteyi.
1832de College de Francen Sanskrite krssne hoca
seilen Burnouf (1801-1852), ayn yl Zentenin esrann zer.
Sonra budizmi aydnlatr. Sacy ok alkan, ok verimli, fakat
dar grl bir bilgindi. Burnouf ise hem bir mtefekkir, hem
de bir kiftir. Onda Anquetilin feragatkr ruhu vard.
Yajules Mohl (1800-1876)? Parise Dou dillerini renmek
iin gelen gen Alman, Franszcaya ehnameyi kazandrd.
Salonu milletleraras bir dnce panayr idi Mohlun. stat
yalnz College de Francedaki dersleri, yalnz eserleriyle deil,
sohbetleriyle de Dou Rnesansn kkletirdi.
1850-1870 arasnda Alman endiyanizmi byk hamleler
kaydederken, Fransada bir duraklama grlr. Filoloji al-
malan 1870 malubiyetinden sonra hzlanr. Senart (1874-1928)
Katyayanann pali gramerini evirir, Barth (1834-1888) krk
yl endiyanizm aratrmalarna klavuzluk eder.
Bergaignein (1834-1916) Veda dini hakkndaki byk eseri
de 1880de yaymlanr. Foucher, Finot, Sylvain Levi ile
Fransada nc endiyanist nesil sahneye kar. Masson-
Oursel Hint dncesinin tarihini aydnlatr ve Dou felse
fesine lyk olduu yeri veren ilk mukayeseli felsefe aratr
67
malarnn temelini atar.
Max Mller (1823-1900), Leipzig ve Berlin niversitelerinde
okuduktan sonra, Pariste Burnoufun derslerini takip eder.
1846da ngiltereye geen Mller ark Hint Kumpanyasnm
tevikiyle 1849la 1875 arasnda, alt ciltlik Rig Veday
yaymlar, ayrca Hitopadesay (1844) ve Haberci Bulutu
(1847) da ngilizceye evirir. Oxforda yerleen Mller, 1850de
Modern Diller ve Edebiyatlar krssnde hocadr, 1876dan
itibaren de Dounun Kutsal Kitaplarn yayna balar, elli
ciltlik klliyatn biti tarihi: 1910. Klliyatta Mllerin ngi
lizceye kazandrd Felsef Upaniadlar, Veda lahileri
v.b. gibi metinler de yeralmaktadr. Sanskrit Edebiyatlar
Tarihi, Sanskrite Gramer ya da asl adyla Hintten Neler
renebiliriz? en nemli eserlerindendir.
Daha ok mukayeseli gramer ve mitoloji yazan olan Mllere
gre, mitler birer mecazdr. Hazretin Veda llahilerine dayanan
bu grn daha sonraki Hindiyatlar, bilhassa Bergaigne,
rtmeye kalkmlardr.39
PARNAS VE SEMBOLZM
Klasik sanat iin tarih bir mstear isimler koleksiyonundan
ibaret. 17. yzyln trajedi kahramanlar, Gne Kraln isim
ve kostm deitiren markileri. Tarih, Dou Rnesans ile
edebiyata iner.
Romantik mektep tarihi iirletirmiti, Parnas iiri tarih-
letirir. Makine grltlerinden kurtulmak isteyen sanat,
kendine, zamann kaln duvarlar ile evrili bir has bahe
yaratr. Flauberte Salamboyu yazdran arkeoloji, Lecomte
de Lillein de ilham perisidir, Les Poemes Antiquesde eski
alarn mitolojileri dile gelir... Ama bu iirlerde ruhtan ok
39 Bkz. lahiler a, son blm, s. 110 ve 111.
68
kalp var, kamaan sadece gzlerimiz ok defa.
Evet, birok sembolist iin Dounun cazibesi uzaklnda
ve hayal oluunda. Rimbaudya gre Asya, hikmetin ezel
vatandr, Mallarme Nala ile Damayanti gibi daha nce
Franszcaya evrilen Hint masallarn yeni batan yazar.
airane bir Hint Edebiyat Tarihinin de yazar olan Jean
Lahor, Hint karamsarln byk bir belagatle dile getirir.
HNT VE POLTKA
Endiyanizm yalnz iiri, yalnz tarihi, yalnz din inanlar
damgalamakla kalmad, ar rklk cereyanlarnn yalanc
ahidi olarak da sahneye karld. Douyu siyas emellerinin
bayra olarak kullanmaya alanlar, Schopenhauer ile
Gobineauya dayanrlar.
Gobineauya gre (1816-1880), btn Avrupa dncesinin
kayna Asyadadr. Romantizm, Yunan ve Roma kltrnn
miras olan akla ve uurlu dnceye kar uuraltnn
ayaklandr. Tarihte btn byk fetihler, stn rkn,
Aryalarn eseridir, Cermenler insanl medeniyete kavuturan
o sarn beylerin soyundandr.. v.s.
Fransz htilli milletlerin eitliini haykrmt, Gobine-
aunun uydurduu stn rk efsanesi Cermen gururunu
okamakla kalmyor, Cermenlerin en kanl emellerini de
merulatryordu.
Ne gariptir ki, Michelet ve Quinet gibi Fransz tarihileri
Hindi metafizik hrriyetin vatan olarak selmlar ve Upani-
adlar nsan Haklar Beyannamesine balarken, Alman na-
zariyecileri, Gobineaudan da faydalanarak, Hintten milletleri
boyunduruk altna alma fetvas koparmaya alyorlard.
Almanyada Gobineaunun en byk takdirkr Wagner
(1813-1883), Latin geleneine dman olduu iin Hint ve
Cermen mitolojisi ile ilgilenir. Katolikliin soysuzlatrd
69
tiyatroyu yeni bir hayata kavuturmak iin, Cermen paganizmine
dndn syleyen byk sanatya gre, asl Avrupa, eski
Asyann hakiki miraslar olan Cermenlerindir.
Uzun zaman Buday operada yaatmak iin rpman Wagner,
hayatnn sonuna kadar Hint bysnden kurtulamamtr.
Persifalin muhteem mimarisinde Hint mabetlerinden
devirilmi mermerler var.
HNT VE RUSYA
Endiyanizmin 19. yzyl Rusyasndaki tesirleri zerinde
durmayacaz. Fakat Tolstoyun (1828-1910) fikr tek
mlnde Hindin oynad rol nasl unutabiliriz? O da
Rammohan Roy gibi, sa ile Upaniadlar mecze kalkar. Byk
romancy Hinde balayan edeb bir tecesss deil, ahlk ve
din kayglard. Romain Rolland Tolstoya hayran olmasa, belki
de Hintle bu kadar yakndan ilgilenmeyecekti.
ankaranm (788-820) Vedantasna dayanarak Batnm
btn bilgilerini kmseyen Tolstoy budizmin tesiri altnda,
her trl iddeti mahkm eder. Gen Gandinin Tolstoya
yazd hayranlkla dolu bir mektubu akirdiniz diye bi
tirmesi dikkate ayan deil midir?40
TAGOR VE ROMAN ROLLAND
Zamanmzn zerinde en ok durulan airlerinden biri de
Rabindranat Tagor (1861-1941). Tagor da iki kltr kay
natran adam, Roy gibi. ki kltr ve iki medeniyeti.41
Andre Gide Gitancali tercmesine yazd nszde: Tagor
bu iirlerinden bazlarn yazarken, hi phesiz benim onlar
40 Gandi iin bkz. Gcerat! Edebiyat, s. 264 v.d.
41 Tagor iin bkz. Modern Bengal Edebiyat, s. 276 v.d.
70
evirmek iin verdiim zamandan daha azn harcamtr.
Gnmzn hibir dncesi Tagorunki kadar saygya,
perestie diyecektim, lyk deildir. O, Tanry terennm
ederken, nasl gururundan syrlmsa, ben de onun karsnda
silinmekten yle zevk alyorum der.
Romain Rolland (1866-1944), Hinde kar duyduu byk
sevgi ile Quinet ve Micheletyi hatrlatr. 20. yzyl Fransasna
Gandiyi, Ramakrinay, Vivekananday tantan stadn
slubu da onlarnki kadar muhteem. Ik ve heyecan dolu
o kitap,42 Dou ile Batnn birbirini nasl tamamladn
esiz bir belagatle haykryor.
42 Rolland (Romain), La Vie de Mahatma Gandhi (Mahatma Gandinin Mayal),
Stock, Paris, 1924; La Vie de Ramakrislna (Ramakrinanm Hayat), Stock, Paris,
1930; La Vie de Vivekaanda et lEvangile niversel (Vivekanandan Hayat
ve Evrensel I ncil), Stock, Paris, 1930, 2 cilt.
7J
Ek: Asya Avrupaya Neler Borlu?
AZGELMLK
Bat Avrupada doan sna kapitalizm, bir asr iinde btn
dnyaya yayld. Ama bu genileyi ok zel bir biimde oldu.
Dnyann btn lkeleri ya pazardr artk, ya hammadde
kayna. Daha dar bir lde de, sermaye iin yatrm alan.
Fakat kapitalist istihsal tarz, her eyden nce kapitalist byk
fabrika, ancak ktann ktisad periferisinde kald. Bugn
azgelime gibi nazikne bir tabirle belirtilen hadisenin sebebi
bu.
Kapitalizm btn dnyaya tat. Dnyann byk ksm
onun medeniletirici nimetlerinden faydalanmak yle dursun,
paralayc tesirlerine maruz kald. Hatta Bat dnyasnn
snrsz sna hamlesi ancak azgelimi denilen lkeler zararna,
onlar hareketsizlie ve sefalete mahkm etmek suretiyle
geliebildi. Emperyalist a balayal eyrek asr oluyor.
Yine de Birlemi Milletler, azgelimi memleketler iin ha
zrlanan btn yardm tasarlarna ramen, zengin memle
ketlerin gittike zenginletiklerini, fakirlerin ise daha ok
73
yoksullatklarn teslim etmek zorunda kalmlardr.
Bugn dnyann, sanayilemi milletler, azgelimi mil
letler diye ikiye ayrl, tabiatn bir kaprisi deildir. Yani
tabiat kaynaklarnn farkl olarak dalndan domuyor.
Yahut nfusun az veya ok younluu ile izah edilemez.
Geri kapitalist endstri balangta nemli kmr madenleri
civarnda kurulmutur. 19. asrn balarnda hzla sanayileen
ngilterede, Belikada, Ruhrda, Fransann kuzeyinde ve
dousunda bol kmr olduu bir hakikat. Ama Donetzde,
Uralda, Manuride, Hintte, Gney Afrikada da kolayca
iletilebilir bol kmr madenleri vardr. Oysa bu blgelerde
endstri ya bir asr ge balamtr yahut da daha balaya
caktr.
Petrol kaynaklarnn bulunuu Amerika Birleik Dev-
letlerinin ktisad tarihini deitirmitir, ama daha o za
manlarda Ortadouda, Sahrada veya Lbnanda bir o kadar
nemli kaynaklar vard. Bu kaynaklarn iletilmesine ok
ge balanlm ve nisbeten, mtevazi bir l iinde kal-
nlmtr.
Sanayilemeyi nfus kesafetine balayanlarn nasl bir
demagoji yaptklarn anlamak iin ise, u noktalar hatrlamak
kfi. Almanya, Hollanda veya Belika gibi sanayilemi bl
geler, bugn de, 19. asrn balarnda da, spanya, Portekiz,
Trkiye ve Brezilyadan ok daha fazla nfus kesafetine sa
hiptiler. 1850de Hint de azgelimi bir lkeydi, Japonya da.
Japonya ok daha hzla sanayileti, oysa Japonyada nfus
kesafeti daha fazlayd.
Dnyann fakir milletler, zengin milletler diye ikiye b
ln ancak tarih ve tima sebeplerle, geni lde de,
kapitalizmin tarihi ile izah edilebilir.
Elbette ki, kapitalizmin tarih-ncesi, ticar sermaye biri
kiminin bolluu, ziraate para ekonomisinin giri nisbeti,
istihsalde ilm tekniklerin kullanln kolaylatran veya
74
gletiren sosyo-ekonomik artlarn btn, sna kapita
lizmin Bat Avrupada douunu geni lde tayin etmitir
Ernest Mandele gre.43
HNDN YAMASI
...Kapitalizm ktay smrerek geliir. Tannm bir
Amerikan gazetecisi, Brook Adams, endstri devrimini,
dorudan doruya Hindin East India Company tarafndan
yama ediliine balar.
Kendisini dinleyelim: Btn yazarlar, 19. asr dier asr
lardan ayran endstri devriminin 1760da baladn kabul
ederler. Bu tarihten nce Lancashiredeki pamuk dokuma
tezghlar Hinttekiler kadar basitti. 1750lerde Ingiliz demir
endstrisi tam bir k halindeydi. Ormanlar yakt ihtiyacn
karlamak iin tahrip ediliyordu. Demirin bete drdn
sveten alyordu ngiltere.
Plassey sava 1757de oldu ve ksa bir zaman sonra Bengal
hzineleri Londraya gelmeye balad, inanlmayacak bir hzla
geliti her ey. 1760da uan mekik bulundu, madenler odun
yerine kmrle eritilmeye baland yava yava. 1768de James
Watt buhar makinesini mkemmelletirdi. Watt, elli yl nce
dnyaya gelse, bu keif hibir tatbik sahas bulmadan unutulup
gider, Boultonun Birminghamdaki atlyeleri olmasa buhar
makinesi gelitirilemezdi. 1760dan nce bu gibi atlyelerin
kurulmas imknszd.
Manfaktr sistemi endstri devriminden dodu. Demek
ki buhar makinesinin gndelik hayata karmas, mucitten
ok kapitalizmin eseri. Ziraat, 1760dan 1770e kadar, yz
ylda yapamad bir ilerleyi kaydetti.
43 Mandel (Ernest), Traite d'Economie Marxiste (Marksist ktisat Elkitab), 2 cilt,
J ulliard, Paris, 1962, cilt 2, s. 68 v.d.
75
Dnya kurulal beri hibir yatrm Hindistann yamasndan
elde edilen kazanc salayamamtr ve ngiltere elli yldan
fazla bir zaman herhangi bir rakiple karlamamtr.44
SYAS BRLK VE DRL45
New York Daily Tribune gazetesine yazd makalelerde
(1853) ve ayn yl Engelse yollad bir mektupta Marx ilk
defa olarak, Dou Despotizmi hakkmdaki dncelerini
gelitirir. Ayrca Asya Tipi retim Tarz hakkmdaki grn
de, bir yandan Berniernin eserine, te yandan da Hindis
tandaki ky ortaklklarnn yaplaryla ilgili belgelere daya
narak, ortaya atar. Bu konuda bilhassa Sir Stefan Raffles
(1781-1826)n Cava Tarihinden faydalanr.
Aadaki yaz, Marxin 10 Haziran ve 22 Temmuz 1853
tarihlerinde yazd iki makaleden alnmtr. Ayrca Engelse
yazd mektuptan (14 Haziran) bir para da metin arasna
ilave edilmitir.
Hindistan iin bir altn adan szederler. Ben bu d
nceye katlmyorum. Ama urasn da kabul etmek gerek:
Hindin lngilizler yznden maruz kald sefalet, Hindistann
daha nce urad sefaletlerden hem ok daha baka, hem
ok daha ar.
Hindistan zerindeki neticeleri ne kadar karmak, ne
mertebe abuk ve ykc olursa olsun, btn i savalar, istilalar,
ihtilller, fetihler, alklar bu olaya kyasla yzeyde kalm
lardr. ngiltere Hint toplumunun btn kadrolarn param
para etmitir. Hem de hibir yeniden kurulu emaresi g
rlmemitir imdiye kadar. Eski dnyasn kaybetmitir Hint,
44 Mandel (Ernest), a.g.e., cilt 2, s. 73.
45 Bu metin nceki basklarda, kitabn arkasndaki Notlar blmnde yeral-
maktayd.
76
yeni bir dnya kazanmamtr. Hindistann bugnk sefaletini
bir kat daha ackl hale getirmitir bu kayp. ngiliz hkimiyeti
altndaki Hintle mazideki Hint arasnda byk fark buradan
geliyor...
Tarihin en eski alarndan beri Asyada devletin grevi
vardr:
1- Maliye yahut i yama,
2- Sava yahut d yama,
3- Bayndrlk.
Douda ziraatn temeli kanallarla sulama tekilatdr. Suyun
ekonomik ve mterek olarak kullanlmas zorunluluu
Batda, Flandr ve talyada olduu gibi, ferd teebbs irad
bir ortak kullanma gtrmtr. Douda ise medeniyet ok
aa seviyede, arazi ise ok geni olduundan, suyun kul
lanlmas hkmet mdahalesini gerektirmitir.
lngilizler Hindistandaki nclerinden iki grev devralrlar:
maliye ve sava. Bayndrlk ilerini ise tamamen yzst
brakrlar. Serbest rekabetle, brak yapsn - brak gesin gibi
ngiliz prensipleriyle yrmesine imkn olmayan ziraat, bu
yzden harap olmutur. Geri Asya lkelerinde ziraat bir
hkmet zamannda bozulur, baka bir hkmet zamannda
dzelir. Yani ziraatin yzst braklmas ne kadar zararl
olursa olsun, ngiliz istilacnn Hindistana vurduu ldrc
darbe olarak vasflandrlamaz.
Ama buna eklenen ok nemli bir keyfiyet daha var ki, Asya
toplumu iin yepyeni bir haldir. Hint tarihinin vehesi ne
byk deiiklikler arzetmi grnrse grnsn, Hindin
sosyal artlan en eski alardan 19. asrn balarna kadar hibir
deiiklik arzetmemitir. Binlerce eirici ve dokuyucu yaratan
tezgh ve krk, o toplumun sosyal yapsnn mihveriydi.
Avrupa kaalubeladan beri Hintlilerin dokuduu nefis ku
malar alyor, ona mukabil kymetli madenler veriyordu.
Hint tezghlarn ykan, kr tahrip eden ngiliz istilacs
77
oldu. ngiltere Hint pamuklarn Avrupa pazarndan dehle
mekle ie balad. Sonra Hindistana iplii soktu. Nihayet
pamuklu vatanm pamuklulara bodu.
Demek ki Hint, ziraat ve ticaretinin temeli olan bayndrlk
ilerini, merkez hkmete brakyor, nfus lkenin btn
topraklarna dalm bulunuyordu. Bu iki art en eski a
lardan beri ky sistemi adm vereceimiz tima bir sistem
vcuda getirmi bulunuyordu. Bu sistem kk ortaklklardan
her birine bamsz bir tekilat ve kendi bana bir yaay
salyordu.
Bu stereotip ilkel ekiller bozulmadka Avrupallama
gerekleemezdi. Ama bir yandan ngiliz tahsildarlarnn
ve askerlerinin mdahalesi, daha da ok ngiliz buhar
makinalarnm ve serbest mbadelesinin tesiri altnda bu
stereotip biimler geni lde ortadan kalkmtr. Bu aile
ortaklklar kk el sanatlarna dayanyordu, el sanatlar
da, dokumacl, iplikilii ve ziraati meczediyordu. ngiliz
mdahalesi, eiriciyi Lancashiree, dokumacy Bengale
yerletirmek veya Hint eiricisini de dokumacsn da s
prmek suretiyle, bu yar barbar, yar meden ortaklklar
yoketti, onlarn ekonomik temellerini attrd. Bylece As
yann bugne kadar tand en byk, daha dorusu biricik
sosyal ihtilli gerekletirdi.
nsan bakmdan znt duyulsa da, iyi olmutur. nk
bu ortaklklar Asya despotizminin temeliydi: insan zeksn
en dar snrlara hapsediyor, zeky batl inanlarn ciz aleti
ve ananev kaidelerin esiri haline getiriyor, her trl ycelikten
ve tarih enerjiden mahrum brakyordu. Sefil bir toprak
parasna drt elle sanlarak imparatorluklarn kn, tarif
edilmez zulmlerin irtikbn, byk ehirlerdeki halkn
boazlamn, herhangi bir tabiat hadisesi karsndaym
asna, kaytszca seyreden, kendisi de ilk tecavzn zebunu
olmaya mahkm barbar egoizmi unutmamalyz. Unutma
78
malyz ki bu erefsiz, bu durgun, bu nebat hayat, bu pasif
yaay dier taraftan kendi tezadn da yaratyordu: vahi,
disiplinsiz, hudutsuz tahrip kuvvetleri, cana kymay bile
Hintte bir din ayin haline getiriyordu. Unutmamalyz ki,
bu minnack ortaklklar kast ayrlklar ile ve klelikle malld.
Bylece insan, artlarn yaratcs deil, mahkmu haline
geliyordu. Spontane olarak gelien tima bir yaay tarzn
deimez bir kader yapyor, insan klten bir tabiat dini
yaratyordu. yle ki, tabiatn efendisi olan insan, maymun
Hanumana ve inek Sabbalaya peresti iin secdeye kapan
yordu.
uras muhakkak: ngiltere Hindistanda tima bir ihtill
yaparken en pespaye menfaatlerle hareket ediyordu, ama
mesele o deil. Mesele u: tima hayatnda kkl bir dei
iklik yaplmadan Asyann kaderi gerekleebilir miydi?
Gerekleemezse ngiltere, iledii sular ne kadar byk
olursa olsun, bu ihtilli baarmak suretiyle tarihin uursuz
aleti olmutur.
ngilterenin Hintte iki grevi vardr: biri tahrip grevi, teki
yeniden kurma grevi. Eski Asya cemiyetini yoketmek ve
Asyada Bat cemiyetinin madd temellerini atmak. Hindi
birbiri ardndan istila eden Araplar, Trkler, Tatarlar, Moollar
abucak Hintlilemilerdir. Tarihin ezel bir kanunu mucibince,
barbar fatihler tebalarnm stn medeniyeti tarafndan fet
hediliyorlar. lk stn fatihler Ingilizlerdi, Hint medeniyetinin
tesiri altnda da kalmadlar. Yerli ortaklklar tahrip ederek,
yerli sanayiin kkn kurutarak, Hint toplumunda byk
ve yksek ne varsa yerle bir ederek, bu medeniyeti yoket-
milerdir. Hintte ngiliz hkimiyetini anlatan tarih sayfala
rnda, bu tahripten baka bir eye rastlanmaz. Bir harabeler
silsilesi ve belli belirsiz bir yarat hamlesi. Bununla beraber
belli bir hareket balamtr.
Mool hkmdarlar devrindekinden daha geni ve daha
79
salam bir siyas birlik Hint diriliinin ilk artyd. ngiliz
klcnn zoruyla gerekletirilen bu birlik, Hindin kendi
kendini kurtar iin vazgeilmez bir artt. Byle bir birlik
kurulmadka Hint tekrar yabanc mstevlilerin kurban
olmaya mahkmdur. Asya cemiyetine ilk defa olarak sokulan
ve bilhassa Hintlilerle Avrupallarn melezleri tarafndan
ynetilen hr basn, yeni ve gl bir ina milidir. Zemindari
ve Ryotwari sistemleri dahi btn ktlklerine ramen
birbirinden ayr iki zel toprak mlkiyeti demektir, Asya
cemiyetinin byk hasreti. Kalktada istemeyerek ve s
tnkr yerletirilen kimseler yeni bir snf tekil etmekte
dirler: hkmet icra edecek kabiliyetlerle mcehhez ve Avrupa
ilmine sahip yeni bir snf. Buharl gemiler Hintle Avrupay
birbirine balad ve Hindi durgunluunun balca sebebi olan
infirattan kurtard... Hindistan yakn bir tarihte Avrupann
paras olacak.
... Ne var ki, ngiliz burjuvazisinin himmeti Hint halkn
btn olarak sefaletten kurtaramayacak, tima hayat da
gzle grlr ekilde dzeltemeyecektir. Bunun iin iktisat
kuvvetlerinin gelimesi ve alanlar tarafndan ele geirilmesi
lzmdr. Burjuvazinin eylemi bu iki unsurun madd temel
lerini atacaktr. Hintliler bu faaliyetlerinin semeresini, In
gilterede ii snf iktidara getikten sonra yahut ngiliz
boyunduruundan kurtulduktan sonra alacaklardr. Burjuvazi
ne zaman bundan fazlasn yapm? Fertleri ve halklar amur
ve kan iinde sefalet ve tereddiye srklemeden hangi terakkiyi
gerekletirmi?
Hintliler, ngiliz burjuvazisi tarafndan atlan tohumlarn
meyvelerini, Byk Britanyada bugnk hkim snflar sna
proletarya tarafndan istihlaf edildikten veya Hintliler ngiliz
boyunduruunu topyekun krdktan sonra toplayacaklardr.
Ne olursa olsun az veya ok uzak bir devirde, bu byk ve
enteresan lkenin kalknmasn mitle bekleyebiliriz. Prens
80
Saltykofa gre bu lkenin halim selim insanlar en aa
snflardakiler bile, Italyanlardan daha ince, daha zekidir,
uysallklar bile sakin bir asalet gizler. Tabi! rehavetlerine
ramen, ngiliz zabitlerini cesaretlerine hayran brakmlardr.
lkeleri dillerimizin, dinlerimizin kaynadr.
Hint gibi Avrupa kadar geni bir lkede incelenince, ngiliz
sanayiinin tahripkr neticeleri apak grlr. Ama unut
mamak lzm ki, bunlar bugnk istihsal tarznn organik
neticeleridir. Tarihin burjuva a yeni dnyann madd te
melini yaratacaktr: Bir taraftan insanln karlkl bamll
esasna dayanan dnya lsnde mbadeleler ve mbadele
vastalar; te yandan insann istihsal gcnn gelimesi ve
tabiat kuvvetlerini ilmin hkimiyeti altna veren madd istihsal.
Byk bir Sosyal Devrim, burjuva ann sonularn, dnya
pazar ile modem istihsal glerini dzene soktuktan ve onlar
en ileri milletlerin mterek kontrolne tb kldktan sonradr
ki, beer terakkisi o iren puta benzemez olacaktr: nektar
ancak llerin kafatasndan imek isteyen puta.46
46 Marxisme et lAsie (1853-1964). Textes traduits et presents par Schram (Stuart)
et Carrere dEncausse (Helene). (Marksizm ve Asya). Metinleri eviren ve sunan
Sclram ve Carrere dEncausse. A. Colin, Paris, 1965.
81
KNC KTAP
NANLARI, DNCES,
EDEBYATI LE HNT
Ne kadar ge tanyabildim seni, ey kadimler kadimi,
ey tazeler tazesi gzellik, ne kadar ge sevdim. Yazk senden
ayr geen yllarma, yazk.
A zi z A ugustinus
83
Bal ar ken
Hint dncesinin ilk fatihi, Harzemli bir Trk. slm dnyas
ile Brahmanlar diyar arasnda atlan ilk kpr onun eseri.
El Biruniden bahsediyorum, bin yl nce yaayan El Biru-
niden...
Yeni bir din gtrmz Hinde, yeni bir dil sunmuuz.
Babr biziz, Ekber biziz, Dara kuh biz.
Bat bizden renmi Hint masallarn. Hmayunname
Avrupann btn dillerine evrilmi. Ama biz tanmamz
Hindi. Kelile ve Dimnenin, Heft Peykerin, Tutinamenin
vatann tanmamz.
lkeler de kitaplara benzer. Onlarda aradmz buluruz.
Abdlhak Hamit Bombaya giderken en ok hindistan cevizi
aalarn merak ediyordu, air-i Azamm mektuplarnda
Hint iirinden, Hint dncesinden tek prlt yok. Aydn
larmzn tecesss hibir zaman Himalaya zirvelerine
ykselemedi. Rza Tevfikin tasavvuf bilgisi ran snrlarn
amaz. Sleyman Nazife gre, bir miskinler tekkesidir
Hint.
85
Tanmyoruz Hindi. Hikmet Bayurun byk ciltlik
Tarihine ramen(!) tanmyoruz. Yllardan beri Ankara
niversitesinin agu-u efkat ve sknunda itikafa ekilmi
pek muhterem hindiyatlarmz var. Ama biz yine de tan
myoruz Hindi. Neden tanmyoruz?
Osmanl tefekkrde monogamd. Kuran yetiyordu ona.
mannn yaln duvarlar arkasnda dnyadan habersiz
yaad. Cenk meydanlarnda grd kffar ve kmsedi.
Frenk aklszd, Yahudi inat, Mecusi uursuz... Mecusi
ve btn kitapsz kavimler. Uzak ve putperest Hinde
ihtiyac yoktu Osmanlnn, ran emrindeydi: Sadinin,
Hafzn, Saibin ran.
Sonra Tanzimat... Batya doru aralanan pencereler.
Frengistanda yalnz beldeler, yalnz kaneler gren
Osmanl airi. Yeni bir ak, yeni bir sarholuk. Ve Douyu
toptan inkr eden bir kklk ukdesi. Ve bsbtn uzaklaan
Hint.
Halbuki Anquetil-Duperron Ganj kylarn El Biruniden
sekiz asr sonra dolat. Biz Harzemli bilginin kitabn, bir
daha amamak zere, ktphanemizin tozlu raflarna atmtk.
Avrupa bu yeni El Biruninin yazdklarn vecitle okudu ve
anlad ki kendisinin daha dn heceledii hakikatlar ihtiyar
Hint binlerce yl nce haykrm.
Hzinelerini bezgin bir gururla seyreden Baty yeni fetihlere
kanatlandran ilk kitap Anquetilin Upaniadlar tercmesi.
Bir Trk ehzadesi -ah Cihan olu Dara kuh- Kuranda
ad geen gizli kitaplar olarak kabul ettii o byk eseri
Farsaya evirtmi olmasayd Anquetil Avrupaya byle bir
hazine kazandramayacakt. nsanlk daha ge tanyacakt
Hindi. Ne yazk ki Upaniadlardan haberi olmayan tek millet
biziz.
Upaniadlar, akuntala, Bhagavad-Gita: bir a byleyen
kitap. Upaniadlar zeky fethetti, akuntala gnl.
86
Anquetil tercmesini okuyan Schopenhauer hibir kitap
ruhumuzu Upaniadlar kadar ykseltemez diye haykrmt.
akuntala u msralar ilham etti Goetheye: lkbaharn i
eklerini, sonbaharn meyvelerini ister misin? Yorgun musun,
kendinden gemeye mi ihtiyacn var? Sana tek kelimede hem
g, hem yeri sunuyorum: akuntala.
Bhagavad-Gita hem zeky, hem gnl fetheden kitap.
Dnyann en kl, en derin, en byk felsef poemi. Bha-
gavadn yannda Lucretiusun: De Rerum Naturas ne kadar
s, ne kadar nesir. Roma ve Hint... Birinde gk kubbeden
tanrlar silip spren isyan, tekinde insann ak iinde eriyip
tanrlamas. El Biruni bin yl nce hayranlkla bahseder
Gitadan. Avrupa 1785den beri Gitaya aina. Gitay tanmayan
tek millet biziz. Yalnz Gitay m?
Avrupa srtn Olempe dayadktan sonra Avrupalat. Ama
ada Baty yeni fetihlere kanatlandran kinci bir Rnesans
daha var. Hristiyan dnya tarihte baka Avrupalar da ol
duunu 18. yzyln sonlarnda rendi. Anlad ki dnce
yalnz Akdeniz kylarnda yetien bir iek deildir. Zeknn
kabuundan ok zn deitiren bu devrim, mutlak
tahtndan indirdi. Felsefe, Himalayadan esen rzgrla ka
natland. Romantizmin altn meyvelerini olgunlatran: Asya
gnei. Hint tannncaya kadar, mitoloji iinden klmaz
bir masal ynyd. Dilbilim Sanskritenin kefiyle yal.
Birinci Rnesansn Homerosuna, Vergiliusuna karlk,
kincinin Viyasas Valmikisi var. Kafaya ve gnle seslenen
bir devrim bu, mermerde deil, kitapta tecelli ettii iin
farkna varan az.
amzn nice nl filozoflar kurtuluu Douda aryor,
hikmetin ezel vatan Douda. Avrupa artk Asyadan ipek
ve baharat deil, iir, inan, felsefe istemektedir. Biliyor ki
edebiyat sarayna Dou revakndan girilir. Biliyor ki Douyu
kucaklamayan bir hmanizma anadan doma sakat. Ve Asya
87
Avrupallarken, Avrupa Asyalayor.
Yunan-Roma kltr bir avu mutlunun has bahesiydi;
Hint dncesi btn bir insanln susuzluunu giderebilecek
bir Ganj. Batnn iki yz yldan beri dudaklarn ayrmad
o byl rmaktan biz ne zaman ieceiz?
Bat, Bat... fakat zavall dostum, Batyla Dou insan beyninin
iki yarm kresi. Vehimlerinden syrlan ruh iin ne Dou var,
ne Bat. Douyu incelemeyenler Baty nasl anlar? 20. yzyln
her yeni fikir abidesinde Hint mabetlerinden getirilmi stunlar
var. Egzistansiyalizm Upaniadlar okuyanlarn oktandr
ins olduklar bir lem.
Olempin huzurunda biz de sayg ile eiliyoruz. Ama ondan
daha yksek zirveler de var. Gne nce Himalayadan domu
ve btn Asyay aydnlatm. imdi de Avrupay aydnlat-
47 Bkz. Cemil Meri, J urnal Cilt 1, Tanmyoruz Hindi, letiim Yaynlan, stanbul,
1992, s. 147 v.d.
88
ns z Yer in e
TOPRAK VE NSAN
Himalayann ezel! karlarndan Seylann boucu scana
kadar uzanan ryalar diyar: Hindistan. Kuzeyde dalarn,
gneyde okyanusun sonsuzluu; ve gklerden boanrcasna
cokun rmaklar. Hinde adn veren Indus, her sabah btn
bir canllar dnyasn susuzluktan ve milyonlarca Hintliyi
gnahlarndan kurtaran Ganj...
Bu lkede toprak bir masal sultan kadar cmert. Kralardan
altn baaklar fkrtr bir saanak. Tek kkten koca bir orman
doar. llerden iek bahelerine geilir. Yaz yamurlar
hem tabiatn yzn gldrr, hem insann. Ama klar kurak,
baharlar boucudur ve yamur her blgeyi ayn cmertlikle
baaklandrmaz. Kuzeyi Himalayann kasrgalar tarar, gneyi
Asya gneinin alevi. Musonlar kesilince alk balar. Scak,
damarlardaki kan erimi kuruna evirir; toprak bakrlar,
lm arzular insan.
Hintlinin ruhunu youran bu corafya...
89
Pencap vadilerine yerleen aknclar anayurtlarn unutu
verdiler. Arkalarnda Himalayalar vard, nlerinde umman...
Dnyadan ayrydlar ve bu almaz snrlarn tesinde ci
hangirlik arzularn kamlayacak lkeler yoktu. Tabiata
ferman dinletemeyince, kendi ihtiraslarna dizgin vurdular.
Unsurlarn hmndan riyazet kalesine sndlar.
Hindin dnce rgsnde koyu renkler ar basar. Hint,
hayat kmseyenlerin vatandr. Ama bu geni lkeyi bir
derviler tekkesi sanmayalm. Firavunlar diyar muhteem
bir ta yn, Frat boylarnda ykselen mamureler toprak,
altnda, Atina bir hayal, Roma bir efsane... Hint be bin yldan
beri var. Hintli elini kolunu balayp hayaller leminde ya
asayd, o byk medeniyet nasl doar, nasl geliir, nasl
ayakta durabilirdi?
Hintlinin ruhu da, Hindin tabiat gibi, bir tezatlar maheri.
htiraslardan soyunup skna ermek ve denize karan r
maklar gibi, Tanrnm varl iinde erimek bu ruhun en byk
kaygusu. Fakat akn hazlarm tatmayan insan da mrn
heba etmitir, Hintliye gre. Hayat okyanusunda frtnaya
tutulduktan sonra, tevekkl limanna snan bir ruh bu.
Hint dncesinin en byk zaferi, deimeyeni kavra
yabilmesinde. mparatorluklar devrilmi, aknlar aknlar
kovalam, Hintli btn bu canl komedyalara seyirci kalm,
baklarn ezel cevherin esrarndan ayrmamtr. Avrupann
madde zerindeki fetihleri, Hintli iin birer ocuk oyunca.
Batda teknik, Hintte huzur. Batda mspet ilim, Hintte rya,
din, felsefe...
Bu lkede mevsimler de, alar da, inanlar da sarma dola.
iirle dua, felsefe ile din, inkrla iman kucak kucaa. Bu Babil
Kulesinde iki yz yirmi dil konuulur. Bir yanda ta devrini
yaayan siyah derililer, kaba bir putperestlik; tede beyaz rkn
en saf rnekleri. iir, felsefe ve o uurumla bu zirve arasnda
inanlarn btn dereceleri, medeniyetlerin btn basamaklar,
90
rklarn btn alaca bulacal. Ama bu maher bir kaos deil.
alarn rengrenk mozayiinden tlsml bir btn yaratm
zaman.
Evet, Hindin dnce rgsnde Hint allarndaki esrarl
ahenk var. Felsefesi ormanlarndan girift, edebiyat rmak
larndan gr. Ha dalarn seyretmisiniz, ha mimarisini...
kisinde de ayn heybet.
Hint edebiyatnn ayrc vasf muhayyilenin saltanat. Bu
edebiyatta nesre pek az rastlanr. Gramer ve tp kitaplar bile
ok defa manzum.
Toprakla insan hibir edebiyatta bylesine ili dl deildir.
Her iek konuur, her patikann gsnde bir kalp arpar,
her aa canldr. Hint topra buram buram ak tter. Hint
iiri sonsuz bir ak neidesi. Bu edebiyatn ba kahraman
Tanrlar, yani kinat. Sahne bazen gktr, bazen toprak. Kh
lmszlerin altn saraylarnda gezinir, kh cehennemin
derinliklerine inersiniz. Ve Hint btn cazibesi, btn esrar
ile yaprak yaprak alr nnzde.
BR PARA TARH48
Usuz bucaksz bir gle benzer Hintte zaman, kylar sisler
iinde kaybolan bir gle. Mohenco-Daro be bin yldan beri
konumuyor, Aryalar ne zaman gelmi Hinde, Vedalar hangi
tarihte yazlm, bilen yok. Buda sadan nce 480 yllarnda
lm... Sonra? Sonras da aydnlk deil. Zamann dnda
yaam Hintli, deieni umursamam...
Budanm lmnden sonra Hintte byk devletler ku-
rulmu. ran ve Yunan istilalar gelip gemi, skender Hint
48 Bir Para Tarih ve Babil Kulesi" nceki basklarda teki Edebiyatlar blmnde
yeralmaktayd, ancak her iki metin de, hem Sanskrit Edebiyat ve teki Hint
Dillerini hem de teki Edebiyatlar kucaklayan genel bir giri mahiyetinde olduu
iin, bu metinleri kinci Kitapm nsznde kullanmay uygun grdk.
91
geleneinde en kk bir iz brakmam. andarguptanm
(l.. 322-298) ihtiam, MakedonyalI babuunkini glgede
brakm. Daha sonra tahta kan Aoka (l.. 272-232) bu-
dizmin Konstantinosu. Aoka ldkten az sonra Morya
hanedannn yldz snm. Baka hanedanlar gemi yerine,
gl devletler kurulmu. airler, bilginler yeni hkm
darlardan iltifat grm. sadan nceki son be yz yln
edebiyat da, daha nceki alarnki gibi din! bir edebiyat.
Yanyana yaayan byk din, edebiyat biteviyelikten
kurtarm ve gelitirmi.
sadan sonraki ilk asrlarda byk destanlar son ekillerini
alm. Veda Tanrlar gzden dm. Vinu ululam, iva
ululam. Aryalarla Dravitler daha ok kaynamlar. Bu
kaynama inanlann da damgalam. Rakip dinler inanlarn
yaymak ve kalabalklarn gnln fethetmek iin yeni masallar,
yeni efsaneler uydurmu. Zengin bir hikye edebiyat domu
bylece.
Miladn ilk asrlarndaki istilalar da kltr hayatn dam-
galayamam. Yabanclar erimi adeta.
4. yzylda Kuzey Hint yerli bir hanedann idaresi altnda
birlemi: Guptalar. Saray, airlerin buluma yeri olmu. 480de
Akhunlar alm Kuzey Hindi, 528de pskrtlmler.
606-647 yllar arasnda yaayan Hara yeniden byk bir
devlet kurmu. Edebiyata gn domu yeniden, dine gn
domu. Bu devirde hem Sanskrite kullanlm, hem Orta
Hint dilleri. Yeni kutsal metinler yazlm: Purana ve Upa-
puranalar. Cainistler de Budistler de, Sanskriteyi daha ok
kullanmaya balamlar. Her din de felsef grlerini bu
devirde billrlatrm, muhteem mabetler kurmu. Bu devrin
iki byk airi var: Bhasa ve Kalidasa, birincisi budist, kincisi
Brahman. iir sanat bu devirde kalplam. Roman ve
hikyenin ana kaynaklar bu devrin armaan.
Harann lmnden Hindin Mslmanlar eline geiine
92
kadar hibir byk devlet kurulamam. Kuzey Hindin
hkimi: Raput airetleri. Beyler edebiyata byk bir ilgi
gstermi.
Orta ve Gney Hintte bir sr hanedan. Bu arada brah-
manizm gelitike gelimi. Cainistlerle Budistler, Brah-
manlarm Puranalarm rnek almlar. Tantrizmle aktizm,
her dini de damgalam. Mahayana inanc birok eserlere
ilham kayna olmu. iir 500 ile 1000 yllar arasnda Kali-
dasann at rdan gitmi.
sa ile balayan Dravit edebiyatlar bu devirde parlam.
nceleri yalnz Cainist airler kullanm Draviteyi. Kannada
edebiyat 12. yzyla kadar bir Cainist edebiyat olarak kalm.
7. yzyldan itibaren Tamul edebiyatnda cainizme kar
iddetli bir tepki bagstermi. Birok din adam, Vinucu
ve ivac birok air bu tepkiyi bayraklatrmlar.
1000 yllarnda Hindin manev hayatna yeni bir unsur
karr: slmiyet.
Kuzey Hindin byk bir ksm slm hkimiyeti altna girer.
Gcerat, Dekkan ve Bengalde Mslman devletleri doar.
16. yzylda, Ekber Hindin en byk devletlerinden birini
kurar ve Islm dncesi ile brahmanizmi kaynatrmaya
alr. Kebir, bu iki dini daha insanca ve daha stn bir terkip
iinde iirletirir.
slm hkimiyeti devrinde brahmanizm, Hindin dier iki
dinini bsbtn sahneden uzaklatrr. Edebiyatta ar basan
din konulardr.
15. yzyln sonlarna kadar Sanskrite n plandadr,
Prakrite ise 1000 yllarndan sonra pek kullanlmaz. Buna
mukabil, Hint-Arya dilleri edeb bir kiilik kazanr. Bilhassa
Hindce, Bengalee, Maratca, Gceratca. Bu edebiyatlarn altn
a 1400 yllarnda balar, en byk temsilcileri Candidas,
Vidyapati, Surdas ve Tulsidas.
Portekizlilerin 1498de Hinde k Hindin kltr ha
93
yatnda en kk bir deiiklik yapmaz. Yabanclar Hinde
eken kazan hrsyd, fikir alverii deil. Bununla beraber
misyonerlerin almalar Hint dncesi iin faydasz ol
mam, Tevrat ve Incilin tercmesi modern Hint nesrinin
douunu hazrlamtr. Baz lehelerde yazya geen biricik
eser hl ncil tercmeleridir.
Hintlinin ngilizce renmesi Hindin dnce tarihinde
yeni bir a aar. Ingilizler 19. asrn bandan itibaren kendi
dillerini retmeye balarlar Hintlilere, Macauley ngilizcenin
yerlemesinde byk bir rol oynar.
1835den itibaren Britanya hkmeti, Hindistanda ngiliz
dili ve kltrn kkletirmek iin elinden geleni yapar.
Yksek retim dili olarak ngilizcenin kabulyle st snflar
Bat dncesini kolayca benimserler, eitli eyaletlerdeki
aydnlar, ortak bir dile.kavuur. Ama biroklarn da kk-
szletirir ngiliz terbiyesi, sahneye Miltonu, Shakespearei
tanyan, ama kendi byk airlerini okuyamayan nesiller
kar.
Dncelerini yaymak iin ngilizce yazan ilk Hintli fikir
adam Rammohan Roy (1772-1833). ngilizce yazan ilk Hint
airi Vivian Derozio (1809-1831).
Bengalin en byk airlerinden Matsudan Dattann
(1824-1873) Captive Ladysi gerek bir edeb deer. air
Orobindonun (1870-1950) da birok ngilizce eseri var.
Tagor (1861-1941) hem ngilizce iir ve denemeler yazar,
hem de Bengalee eserlerinin birounu bizzat ngilizceye
evirir. ngilizce yazan en mehur kadn air Sarocini Naidu.
Gandi (1869-1948), Radharinan (1888-1975), Nehru
(1889-1964) ngilizce eserleriyle Hindi dnya efkrna
tantan deerli imzalar.49
49 ngiltere, dilinin ve edebiyatnn yansra, Batfnm ilim ve tekniini de beraberinde
getirir Hinde... lkenin ktisad, siyas ve sosyal bayatnda birok deiiklikler
94
BABL KULES
Hint, ilk bakta bir Babil Kulesi. Her blgede ayn bir dil. Ufak
tefek leheler bir yana yirmi yedi dil konuulur bu lkede.
Kuzeydekilerin en eskisi bin yalarndadr, gneydekilerin
iki bin.
ki byk aileye ayrlr bu diller: Hint-Avrupa ailesi ve Dravit
ailesi.
Hint-Avrupa dillerinin en eskisi Sanskrite. Hint gra
mercilerine gre, Sanskrite Tanrlarn dili, btn teki
diller ondan tremi. Hakikatte Sanskrite hibir zaman
halkn dili olmam. Sanskrite edebiyat dili, felsefe dili,
Brahmanlarm kulland yapma bir dil, bilginlerin, airlerin
dili.
Panini sadan 400 yl kadar nce Sanskritenin kurallarn
billrlatrm.
Ondan sonra gelen yazarlar kendilerini hep bu modele
balamlar, onun iin Sanskrite gelimemi, ama bozul
mam da. l bir dil deil Sanskrite, hem en eski, hem
en yeni dil.
Sanskriteden sonra Prakrite, Palice ve Apabramaca
geliyor. Bunlara Orta Hint dilleri deniyor, de Sanskrit
eden tremi.
Prakritenin en eski belgesi Aoka yaztlar (l.. 250-230).
ki byk kola ayrlr bu dil: Gainistlerin Prakritesi, edeb
Prakrite.
Pali demek, metin demek. Gney Budistleri inanlarn
bagsteir. Edebiyat sahasnda da lirik iir, destan, dram.. Bat modellerinin
etkisi altnda kalarak mill ve sosyal konulara eilir, vatan sevgisine dayanan
bir lirizm, tarihi ve toplum gereklerini ele alan bir roman, siyas bir tiyatro
doar. Sonra Bat etkisi giderek silinir, bamszlk savann Hintliye kazandrd
uur, mit ve milliyeti duygular, Hint edebiyatnn byk bir blmnde kendini
hissettirmeye balar.
95
yaymak iin kurmular bu dili. Budizmle ilgili birok eser
yakn zamanlara kadar bu dille yazlm. Ne var ki Hint
yarmadasndan abuk sklm Palice, kltr dili olarak,
Seylandan Gneydou Asya lkelerine yaylm.
Apabramaca Prakritenin bozulmuu. 10. asrla 12. asr
arasnda bu lehede birok eser yazlm, iirler, hikyeler,
din destanlar.
Orta Hint dilleri iinde en nemlileri Hindce ve Orduca,
kuzeybatda Gceratca ve Maratca, kuzeydouda ise
Bengalee.
Bu dillerden hibiri 10. asrdan nce dikkate deer bir eser
vermemitir.
Hindin ikinci byk dil ailesi olan Dravit dillerinin nereden
geldii ise bilinmiyor,
Hint yarmadasnn gney yarsnda yaygn olan Dravit-
enin drt byk lehesi var: Tamul, Malayalam, Kannada,
Telugu.
* * *
Avrupa 18. yzyln sonlarndan beri Sanskritenin, Sanskrit
edebiyatnn hayran. Onun iin Hint edebiyat demek, Sanskrit
edebiyat demek.
Hindin teki edebiyatlar bu muhteem bestenin bazen gr,
bazen bouk yanklar.
bin yl kucaklayan bir edebiyat bu, zengin, olgun,
ilenmi. Ulu bir nar gibi kk salm topraa, glgesinde
yeeren dillerin boy atp iek amasn asrlarca nle
mi.
Tanrlarn dili Tanrlarla beraber gecek, son Brahman
tarihe karncaya kadar yaayacak Sanskrite.
Hint, btn alarn, btn inanlarn kucak kucaa yaad
bir lke, Sanskrite hl milyonlarca insann konutuu
dil.
96
Ama Sanskrit edebiyat daha ok tarihte ve hafzalarda
yayor. Ufuktaki prlt batan bir gnein prlts, mjde deil,
veda. stikbal halk edebiyatlarnn.50
50 Cemil Merie gre, Hint edebiyatnn eitli safhalarn tarih bir perspektif
iinde ele almak imknsz, Hindin gemiiyle ilgili salam bilgilere sahip deiliz,
elimizdeki eserlerin birounun hangi ada yazld mehul. Kronoloji Hintli
bilginler ile Batllar arasnda byk bir anlamazlk konusu. Edebiyat eserleri
ancak birka yzyl iine alan dnemlere yerletirilebiliyor". Bu lkeyi tanmaya
ve tantmaya alrken Cemil Meri daha ok Avrupal klavuzlardan faydalanyor.
Hint edebiyat tarihi ile ilgili bu kitapta, daha nce ayn konuya eilmi Batl
yazarlarn takip ettikleri yoldan pek ayrlmamaya gayret ediyor Meri, llit
edebiyatm, konularna gre ele alp, edebiyat tarihini, Hint dnce tarihinin
btnyle ve Hindin manevi hayatyla kaynatrarak inceliyor. lk blmde
Hint inanlarndaki gelime takip edilerek brahmanizmin, cainizmin ve budizi
Kutsal Kitaplar zerinde duruluyor, lhlerden destanlara, felsef poemlerden
dsturlara kanat aan bir din edebiyat. Sonra iiri, tiyatrosu, masal, hikye ve
romanyla din d edebiyata yer veriliyor. Bu dnem, Hint edebiyatnn klasik
a. Buraya kadar sahne hep kuzey Hindistan. Sanskritenin ve orta Hint
dillerinin kullanld bu edebiyat, yeni Hint dillerinin ve Dravitenin kullanld
teki Edebiyatlar" blm izliyor. Artk gney Hindistandayz. Yine din iirle
ak neideleri, komediyle hiciv, dramla roman ili dl. Yeni Hint dilleri ve Dravit
dilleri zerinde ykselen halk edebiyatlar ayn zamanda, sosyal problemlere
eilen, milliyeti duygulan ele alan, vatan sevgisini dile getiren, bamszlk
savan destanlatran bir edebiyat. Kitap her edebiyattan, yai Sanskrite,
ve orta Hint dilleri, yeni Hint dilleri ve Dravit dilleri edebiyatlarndan seme
metinlerin yerald bir blmle son buluyor.
97
SANSKRT EDEBYATI VE ORTA HNT DLLER
KUTSAL KTAPLAR
Brahmatizmin kutsal metinleri
Vedalarn Alaca Karanlnda
Selam ey eski Hint! Soyumuzun beii! tmann, akn,
bilginin vatan. Kadim mabetlerinin kemerleri altnda ak
sal Brahmanlarnla konutum. Yaamak dnmektir,
diyorlard. Alt bin yldr sayg ile okuduunuz bu kitap
nedir diye sordum bilgelerine. Glmseyerek cevap
verdiler: yaamak, kendine ve bakalarna faydal olmaktr,
faziletli olmaktr. Biz, faydal ve faziletli olmay bu kitaptan,
Vedalardan renmekteyiz.
J acolliot
LAHLER AI
nde beyaz atl aknclar yryordu, arkada srler...
Hazer kylarndan gmlerdi. Hindi Asyadan koparp
gklere balayan o yaln dalarn gediklerinden zmrt
vadilere szldler. Her kayna bir ilahi ile selaml
yorlard.
lahilerin aydnlatt patikalardan Indus boylarna yak
laalm: bin yl nceki Indus boylanna... Bin bal bir ejder
gibi uluyan gece; kulbede dualar mrldanan Arya beyi:
Korku, su ien bir ceylana saldran kurt gibi, zerime ul
land... Nerdesin sevgili Ate!, iki kuru tahtadan fkran
kvlcm. Ocaa eilen bir kadn ba ve kutsal ikiyle bir anda
ahlanan alevler... Sonra birer birer snen yldzlar... Sabah
rzgryla rperen toprak ve sedef arabasndan bin nazla inen
99
afak... Btn mitleri, btn kayglaryla yeniden balayan
hayat.
nsann iki dostu vard o alarda; sevdiklerini yrtc hay
vanlarn penesinden koruyan Ate ve etrafndaki kbuslarla
birlikte uurundaki sisleri de datan k: Agni ve lndra.
Agni, sevgilinin baklarndaki prlt; Agni gnllerdeki
heyecan.
klar iinde doarsn Agni
Dnyaya klar saarsn.
Gklerde, sularda, toprakta
Sen varsn.
Sana kanatlanr dualarmz
Sen dostumuz, sen kardeimiz, sen babamz.
nceleri yavuz bir cengverdi lndra. Arya aknclar onda
kendilerini Tanrlatrmlard.
Gne gibi gzler kamatrr bakm,
Ben lndra, her savatan zaferle kmm!
Ne by kr ediyordu ona, ne ifritler kar koyabiliyordu.
-Dmann yedi kalesini bir saldrta deviriyor, iiyor iiyordu.
Drt nala koan atlar
Nasl srklerse arabay,
Soma da yle srklyor beni.
Hah, hah, haa... amma da ekmiim kafay!
Metelik verir mi kiioluna
Bencileyin bir kabaday!
Hah, hah, haa... amma da ekmiim kafay!
Dnya dediin ne? Gk dediin ne?
Kim takar ar- ly?
Hah, hah, haa... amma da ekmiim kafay!
100
Top gibi frlatrm kzarsam,
Da tayla dnyay
Hah, hah, haa... amma da ekmiim kafay!
Efsane bu delimen Tanry ululatrd. Kinat apnda bir
g oldu ndra.
Dnya bir cepken, geni omuzlarnda,
Gkkubbe banda ta.
Ufuklar kucaklam kollar.
Vedalar kla ilenen bir al: en rkek belirtilerinden en
muhteem tecellilerine kadar k. Zaten Tanr (deva) aydnlk
demek. Gkkubbe Aryalarm ilk Tanrs.
Vedalar dininin en byk Tanrlarndan biri Agni. Ba
langta, eitli belirtileriyle Tanrlatrlan Ate. teki
Tanrlar insandan gizlenir, Agni yambandadr onun, dostu,
konuu, yoldadr. Agni airlerin de ilkidir, mihrapta a
trdar, bulutlarda grler. Byk ermi ailelerinin ceddi saylr,
insanlarn Tanrlar katnda elisidir stelik, adaklar ve
dualar ara o iletir. Rig-Vedanm her kitab- onu ven bir
ilahi ile balar. Btn gnahlarn bin bir gzl ahidi O, ama
acyan bir ahit. Resimlerde bacakl, yedi kollu olarak
gsterilir.
Agninin iki kz var: biri beyaz, biri siyah. Gndzleri
Mitra dinler ilahilerimizi, geceleri Varuna...
Mitra, sabahn aydnl nceleri, Varuna akamn prlts.
Sonra Mitra k oldu, btn ihtiam ile k. Varuna da ay,
yldzlar ile gece.
Vedalarda Mitra ile Varuna hep beraber anlr. Mitraya hitap
eden bir tek ilahi var. Adeta Mitra ile Varuna tek Tanr. G
aydnlatan, yamur yadran, karanl ve yalan kovan bu
ikiz Tanr: k ve adalet Tanrlar.
Zamanla ulular Varuna. Gne: gz, gk: kaftan, frtna:
101
soluu. ndradan servet ve zafer istenir, Varunadan mafi
ret.
Uan kularn izini bilir,
Bilir gemilerin getii yolu.
Onun buyruu ile akar rmaklar denize
Gnein klavuzu o.
Bir debba nasl gererse deriyi,
Topra ylesine germi Varuna.
eviklik vermi kheylana,
inee st vermi.
Gnlmzde arzu, Varuna,
Sularda: ate,
Gkkubbede: gne,
Doruklarda: soma.
Bir kemer gibi z gnahlarmz,
Varuna, Varuna.
Atalarn ruhu siyah bir kheylan elmasla ssler gibi,
gkkubbeyi yldzlarla donatm... Bizim ol gzel Gece! Yu
vasna dnen kular gibi evlerimize ekildik, seni seyrediyoruz,
dalarda sen, uurumlarda sen. Kurdu kuu uzaklatr biz-
lerden, hrsz, uursuzu uzaklatr... Kys olmayan bir deniz
Gece, varlklar onun kucanda dinlenir. Annemiz Gece, afaa
ulatr bizi!
afak, Vedalar panteonunun en sevimli Tanras. Kh
gecenin siyah rgsn skp, altn tellerle gndz ileyen,
gergef banda bir gen kz. Kh na koan bir yosma,
klar srnm, koku yerine.
Ya Gne... Her tecellisi baka bir adla kutlanan Tanrlar
Tanrs. Kinat vareden o. Hem iirin, hem uurun kayna.
Dalar onunla heybetli, iekler onunla gzel. Bir post gibi
drer karanlklar... Varlklar, brnd al. Ummanlar onun
102
barndan boalr, rzgrlar onun barndan... Altn bir
salncaa benzer Gne, bir altn turnaya benzer.
Vedalar panteonu o alardaki Hindin sisli bir aynas... Bir
yanda name name ykselen ruh; tede kayglar, aclar,
sefaletleriyle gndelik hayat:
Herkesin dilei baka, tresi baka... Ah araba bozulsa,
der tamirci. Hekim hastalarn oalmasn ister. Brahmann
derdi somay hazrlamak. ndrann derdi: Soma... Ben trk
sylerim, babam hastaya bakar, annem deirmen evirir. Bir
deil dncelerimiz, ama kaygmz tek: yaamak. neklerin
ardndan koar gibi para peinde kouyoruz, lndranm derdi:
Soma... Koum at hafif araba ister, apkn tebessm delisi,
kurbaa su. ndranm derdi: Soma.
Somaya baylan yalnz o mu? Kutsal ikinin Tanrlar da
sevdals, kullar da. Savaya yiitlik verir soma, ozana iirler
fsldar, ieni lmszletirir.
Byk trenlerde okunan nl ilahiler yannda daha g
nlden, daha olduu gibi ilahiler var. Gn dnm bayra
mnda, omuzlarnda su testileri, atein etrafnda rakseden
gen kzlar u trky sylermi:
Nerdesiniz gzel kokulu inekler! Bal getirdik!
Bidelyon kokulu inekler! Bal getirdik.
Koun, gelin sr sr! Bal getirdik.
Ganjn sularndan itiniz mi! Bal getirdik!
Nerdesiniz Mankiva inekleri? Bal getirdik.
Saravasti rmann sularndan itiniz mi?
Bal getirdik!
imdi de bir evlenme trenindeyiz: gvey gelini eve g
trrken rahibin okuduu ilahiye kulak verelim:
Btn arzularn iek asn hu yuvada,
Meyveler versin.
10.3
Salarn bu yuvada aarsn,
Bir yastkta kocayn.
Gelin kocasnn evine gelince:
Bu kadn canl bir tarla, ona tohum ekeceksin. ocuklar
verecek sana.
Sabahleyin gvey karsna yle seslenir:
Ben besteyim, sen gfte. Ben gm, sen toprak. Denizde
nasl kaynamsa tuzla su, biz de yle kaynasak.
Sonra birbirinin salarn tarayan iftlerin duas:
Bal gibi ldasn gzlerimiz,
Kalbine koy beni
Ak olsun tek dncemiz.
u hazin ilahi de bir lye son selam:
Bir daha grmeyeceksin gkteki gnei.
Yavrusunu kucaklayan bir anne gibi,
Barna bas onu toprak!
Bir kadn nasl rterse kocasn
Sen de onu yle rt.
Bilginler, Vedalardaki ksa konumalar Hint tiyatrosunun
kaynaklar arasnda sayarlar. te bir ilekele karsnn
dertlemesi:
Kadn: Nice baharlar geldi geti,
Ta bastm barma.
afaklar kocatr bizi, unutma.
Ne genlik, ne gzellik ebed,
Ah! Erkeklerin bu zalim gafleti.
Sonu gelmez ilelerin, kocacm.
Brak artk ibadeti!
104
Sevgine am, ah!
Kadnda olmalyd erkein kudreti!
Erkek: Bouna ile ekmedik,
Tanrlar memnun bizden.
stn kmalyz rakiplerimizden,
ile yarn biz kazanmalyz.
Ve konuma, pek tabi olarak, kadnn zaferi ile sona
erer.
Eskilerin hikemiyat dedii gnomik nevin ilk rneklerini
de Vedalarda bulmaktayz.
Erkek evlat zerine:
Toprakta haz, atete haz, suda haz... Olun babaya
verdii haz yannda hi bunlar. Koyu karanlklar oluyla
aar baba.
Hazdan doar ocuk, haz verir... ocuk bir gemidir.
Geyik derisine brnmsn, toza bulanmsn, ile ek
misin...
Neye yarar? Baba olmaya bakn ey Brahmanlar.
Soluk: gda, libas: snak, altn: gzellik, evlilik: sr, kadn:
dost, kz: bela, oul: gn en yce katnda yldz.
Nihayet tarihin alaca karanlnda kanat rpan Minervann
kuu: felsefe... Yaratt Tanrlardan ilk defa olarak phe
eden insan zeks:
Henz ne Varlk vard, ne Yokluk. Ne gkkubbe vard, ne
yeryz. Neydi o kprdayan? Nerde kprdyordu? Deniz var
myd?
Ne lm vard, ne lmszlk. Gn geceden ayrlmamt
henz. Soluksuz soluk alyordu: Tek. Yalnz O vard. Ka
ranlklar karanlklar kucaklyordu. Bolukta s gcyle
dodu: Tek. nce Dilek (Kama) dodu, dncenin ilk to
105
humu. Bilgeler aradlar taradlar: Varln kayna yokluktu.
Aada: G, yukarda: Ba.
Kinat nereden kt ortaya? Bilen yok. Yaratld m? Bilen
yok. Kendiliinden mi var? Bilen yok. Bilse bilse Tanrlar
Tanrs bilir bu sorularn cevabn... Acaba o da bilir mi?
Sonr tek Tanrya ykseli: lmszlk glgesi, lm
glgesi... Tm tanrlar, huzurunda elpene divan... Kim bu
Tanr? O yaratm karl dalan, onun eseri umman, rmaklar
o yaratm... Kollar: asuman... Kim bu Tanr?
Btn Tanrlar tek Tanrnn trl grnleri olmasn?
Belki de tek varla binbir isim takt bilgeler: Agni dediler,
Mitra dediler, Varuna dediler.
Bu tek varln en ihtiaml tecellesi: Ik. Gnein vatan,
Dounun ilk ilham kayna o. Btn doruklar bir anda
aydnlatr, kutsallatrr. Vadiler karanlktr daha. Topra
ahikalaryla, toplumu Tanrlarla aydnlatan bir fecir bu...
Hrmzn, Ozirisin, Apollonun barndan fkran hep
ayn fecir deil mi? Toprak her lkede, gkkubbenin ilk
baklarn ilahiden jalelerle karlar. Kaide semas altnda
Israiloullarnn neideleriyle, Hintlilerin, Iranllarm dualar
sarma dola... Ve uzakta, gnein batt lkede, Yunan
obanlarnn kaval, Homerosun arklarnda, kurt ulu
malarna, aslan kkreyilerine cevap verir. Asyann ebed
afaklarndan ykselen hep ayn vahiy. Vedalarda gne:
Mitrann gz, Avestada Hrmzn, Orfiklerde Zeusun...
Tanrlar beiklerinde kardetir. Daha dorusu, doruklarda
btn kavimlere grnen ayn Tanr. Ik: libas bu Tanrnn,
elisi, sz, hatta varl...
Vedalarda, dalarn kasvetli geitlerinden kurtulup, kuzey
batnn zmrt vadilerine szlen gen bir kavmin cokunluu
akyor.
Tagora gre bu ilahiler, hayatn btn kayglar ve sonsuz
gzellikleri karsnda airane bir vasiyetname: Medeniyetin
106
afanda, hayatn kucaklad esrara doru kanatlanan geni
hayalli bir ulus ve tabiatn her kuvvetine Tanr dedirten bir
inan. Saf, yiit ve neeli... Kiiyi inkisarlarn yk altnda
ezmeyen, ycelten, airletiren bir esrar duygusu.
Hint dinini ilkel saflna kavuturmak isteyen, Arya-
Samam kurucusu Dayananda Sarasvati, Hindin kurtulu
savanda Vedalar bayraklatrr. lahilerde kastlar me
rulatracak hibir dayanak yok. Tarikatlar, karlarna gre
yorumlam Vedalar.
iri Orobindoya gre Vedalarm esrar psikolojiktir..
Aydnlkla karanlk arasndaki sava kendi ruhumuzda. Adak
bir gnl ii. Tabiattan alman mecazlarn altnda a doru
kanatlanan insan ruhu var. Rig-Veda, amac ykselmek olan
insanln arks. Veda Tanrlar, tek Tanrnn eitli
ynlerini belirten isimler. Hepsi birden, Kosmos. Ikla
sonsuzluun ocuu bu Tanrlar. nsan ruhu da onlarn
kardei ve dostu. Karanla kar savata insanlarla Tanrlar
elele. stadn bu konuda son sz u: Kiinin tek bana
kurtuluu amacn gden Upaniadlardan vazgeip Vedalara
dnmeliyiz. Kurtulu: gn ve yerin fethi, byk ve ci
hanmul bir zafer.
* * *
Veda Kutsal Bilgi demek.51Bin yl kucaklayan bu edebiyatn
btn rnleri ilh! bir kaynaktan gelmez. Kuaktan kuaa
aktarlan eitli gelenekleri de Vedalarm drt kutsal kitabna
eklerler. Derleme mahiyetindeki bu kitaplara Sanhitalar denir.
Sanhitalarn ilki Rig-Veda, kincisi Yacur-Veda, ncs Sa-
ma-Veda, drdncs Atharva-Veda.
Rig-Veda Vedalar dininin en eski, en deerli belgesi. Asur
veya Msrdan kalma yaztlar belki Rig-Vedadan daha yal,
51 nceki basklarda Notlarda yeralan Upaniadlara kadarki bu blm, yani
Vedalar ile "Brahmanalar, metne dahil edilerek burada kullanld.
107
ama Hint-Avrupa edebiyatnn en eski rnei bu ilahiler. Dil,
arkaik bir Sanskrite. Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olan
Sanskrite, elimizde tek bir rnei bile bulunmayan Hint-lran
dilinin Hindistanda ald ekildir, eski ran dili ile atba
gelimitir.
Rig-Vedada 1028 ilahi var. Eser on blme ayrlm, her
blmde 1-58 kta var, ktalar 3-4, bazen daha fazla msralk.
Her msra (pada) 8-12 hece.
Kimler yazm bu ilahileri, kimler sylemi, bilmiyoruz.
Geri her ilahinin altnda bir ad var, ama bu bir air ad m,
bir ktibin ad m belli deil. Zaten iirlerde kuvvetli bir kiilik
de yok. Btn kitapta ortak konularla karlalr, ilahilerin
ou Tanrlara vg: sava Tanrs ndraya, ate Tanrs
Agniye, ulu Tanr Varunaya vs. air Tanrnm zaferlerini ver,
onu adaa buyur eder, uzun mr, mutluluk, erkek evlat ve
semiz davarlar ister ondan.
Rig-Vedada neler yok! By, muamma, konumalar, felsef
ve kozmogonik dnceler. Arada bir efsane ile tllenen tarih
hatralar: Aryalarla yerli halk arasndaki sava... Bu ilahiler
nce azdan aza yaylm, Vedalarm aktarlmasnda yaznn
nemli rol olmam.
Rig-Vedada her ilahi bir btn ok defa. nce bir balang:
Tanrlara vg, sonra: kran, nakarat, szl ayinin bittiini,
asl trenin baladm bildiren baz formller. Bu ilahilerde
mantk bir dzen aramak bouna. Benzetmeler gndelik
hayattan alnma: rzgr allar arasnda avn arayan vahi
hayvan gibi solur, rmaklar denize dklrken buzalarn
yalayan inekler gibi yalar, kzgn bir gneten kap glgeye
snan yolcular gibi Tannya snlr, afak gzellii ile caka
satan bir kadna benzer... Sonra bol bol istiare: gne altn
bir salncak, adak ya bir rg ya da gerilen bir ip, bulut bir
umman veya bir inek, rmaklar gen ve oynak birer kadn...
Yacur-Vedada adak trenlerinde okunacak dualarla Hint
108
nesrinin ilk rnekleri saylan yorumlar var. Kara Yacurda
dualarla yorumlar yanyana, Ak Yacurda yalnz dualar
var.
Sama-Veda, melodi bilgisi, hepsi de Rig-Vedadan alnma
1500 kadar ilahi. Bu bakmdan edebiyaty ilgilendirmez,
ama musiki tarihisi iin de paha biilmez bir hazinedir Sa-
ma-Veda.
Atharva-Veda da Rig gibi ilahiler mecmuas: 20 kitap ve
731 ilahi. Atharvan, ate rahibi, aman demek.
Atharva-Vedann ana konusu by. Bylerin on te biri
ak stne. Nesirle nazm kank. Evlenme, lm gibi trenlerle
ilgili iirler Atharva-Vedaya ayn bir deer kazandrr. Atharva
Rigden ok sonra yazlm, kuaktan kuaa geerken dei
ikliklere uram, bunun iin kutsall tartmalara yolam,
fakat Topraa lahi gibi baz paralar, Louis Renouya gre, eski
a edebiyatlarnn byk eserleri arasnda saylyor.
(Bkz. Semeler, Kutsal Kitaplar, Vedalardan bir Demet,
s. 301.)
* * *
Vedalar ok ge tanr Avrupa. Bu konuda ilk ciddi aratrma
Colebrookun: On the Vedas or Sacred Writings of the Hindus
(Vedalar zerine Deneme ya da Hindularm Kutsal Metinleri),
1805. ngiliz bilgini Kalktada yaymlad bu incelemeyi
u satrlarla bitiriyordu: Vedalar batanbaa tercme edile
meyecek kadar hacimli. indekilerin hepsi evirenin emeini
karlayacak deerde deil.
Avrupada ilk Veda okulu College de Franceda Burnouf
tarafndan kurulmu (1838); Rig-Veda ayn tarihlerde, Kal
ktada yaymlanm. Wilson 14. yzylda yaayan Dekkanl
bir bilginin (Sayana) yorumlarna dayanarak 1850de Rig-
Veday ngilizceye evirir. Alman R. Roth, Hintteki gelenekten
ayrlarak, Vedalar mukayeseli filolojinin yardm ile inceler:
109
Zur litteratur und Geschichte des Vedas, 1847 (Vedalarn
Edebiyat ve Tarihi zerine). stada gre, bu ilahiler din!
cokunluun en eski rnekleridir. Rig-Veday btn olarak
bir Bat diline eviren ilk aratrc Langloisdir. Geri 1848-
1851 arasnda yaplan bu tercmenin pek sadk olmad,
yapmackl bir lirizme kat sylenir. Ama bugne kadar
Franszcada mevcut tek tam tercmedir.
Avrupada byk heyecan uyandrr Vedalar. Bilhassa Alman
bilginleri bu eski ilahileri Aryalarn kutsal kitab olarak va
sflandrrlar. Veda medeniyeti dnya tarihinin kemer ta
saylr. Aryalar tabiata tapan, afaa, gnee, sulara ilahiler
okuyan bir kavim olarak canlandrlr. Bir ocuk-insan miti
itibar kazanr. Bu inanc kkletirenlerin banda Max Mlleri
grmekteyiz. stat 1894te verdii bir konferansta yle di
yordu: Bu ilahilerde Tanr dncesinin ilk belirtileri, ilk
aknlk ve phe Var. nsan ilk defa olarak, grnen ve
yokolabilen lemin arkasnda grnmeyen, yokolmayan bir
dnya bulunmas gerektiini sezmektedir. Rig-Veday okuyan,
Aryalarn ilkel din ve mitolojisinin kayna hakknda kesin
bir hkme varr. Vedann belli bal btn Tanrlar byk
tabiat olaylarn canlandrr. Adlar da gsterir bunu. Tanr
fikrinin gelimesini Vedalarda aka izlemekteyiz. Gn
ve topran byk kuvvetleri Deva adn alyor, Tanrlayor.
Zamanla tapma ihtiyacm, karlayamaz oluyor bu bir sr
Tanr... lkel panteonun eitli Tanrlar arkasnda bir tek
Tanrnn varl sezilmeye balanyor.
Bergaigne La Religion Vedique dapres les Hymnes du
Rig-Veda (Rig-Veda lahilerinde Veda Dini, 1878-1883) adl
kitabnda bu gr iddetle sarsar. stada gre, o karanlk
metinlerden rasyonel bir mana karlamaz. ok defa, anlamak
kabil deildir Vedalar. Ayn paray herkes kendine gre
yorumlar. Hintliler de birbirine zt yorumlarda bulunmular.
Demek onlar da yzyllardan beri iinden kamyor Vedalarn.
110
Dil, be bahtiyarn skebilecei bir jargon. Atalarmzn
cokunluu ile ilgisi yok Vedalarn. Bir rahip zmresinin eseri
bunlar. Bergaignein kitab Fransada da, darda da layk
olduu itibar grmemi.
Bu konuda en ok okuyucu bulan eser Oldenbergin: Die
Religion des Veda, 1894 (Vedalarn Dini).
Gerek u ki, hem Hint geleneine, hem de mukayeseli
filoloji ile dinler tarihinin keiflerine dayanan ideal bir Rig-
Veda tercmesi henz yoktur (Gaston Courtillier). Rig-
Vedann herhangi bir ilahisini niha olarak evirmek, hatta
byle bir mit besleyebilmek iin, daha nce amamz gereken
nice merhaleler var (Louis Renou).
Vedalarm ya Hint tarihi ile uraanlar uzun tartmalara
srklemi. Upaniadlarm en eskileri Budadan nce yara
tlm. Ama ne zaman? Bilinmiyor. ada Hint bilginlerine
gre Rig-Veda en az alt bin yanda (Tilak). Astronomiye
dayanan bu gr bir Avrupal bilgin de destekliyor (Jacobi).
Max Mllere gre kesin olarak bilinen tek tarih Budann
lm: l.. 480. Brahmanalarla Upaniadlarm yayl l..
800-600 arasnda, Rig-Vedanm gelimesi 1200-1000 yllarna
rastlyor... Ama hibir delile dayanmayan bir faraziye bu.
BRAHMANALAR (YORUMLAR)
Asrlar geer... tima ehramn zirvesine fatihler kurulur.
Dravitler udra ismini alrlar. Aryalara baemeyen yerliler
kanund iln edilir.
Bu an gerek hkmdar rahiptir. Savann tek vazifesi
vardr: onu korumak. Rahip kafadr, raca kol... Birincisi
Mitray temsil eder, kincisi Varunay. Mitra: tasavvur, Varuna:
amel. Mitranm Varunaya iltifat bir kerem...
Saltanatn sarslmaz temellere dayamak isteyen rahip,
kastlar surlatrr, yeni Tanrlar kanr sahneye, llahinin yerini
111
>
tefsir, duann yerini vaiz alr. Dnk inanlarla yenilerini
badatrmak iin etimoloji icat edilir, kelimelerin manas
zorlanr.
Bu an insan iin hayat, bir len deildir artk. Heyecan
pnarlar kurumutur. airin susuu bundan. imdi tabiatla
insan arasnda Tecritin byk uurumu var.
Vedalarm ilham kayna Gkt, Gk, yani Ik. Yeni Tanrlar
Okyanusun barndan fkrdlar. Okyanusun, yani snrsz
ve ekilsiz mehuln. Belli ki Aryalar denizle ilk defa olarak
kar karyaydlar. Susan, dalgalanan, kpren, uyuyan deniz.
Hem gk, hem toprak. Yar uykuda, yar uyank. Daima eski,
daima taze. Hilkat, ezel dalgalann uultusu iinde sonsuzun
ryas. Yokluu, varl ile doldurur Atman. Yalnz kalmamak
iin kinat yaratr.
Brahmanalar hale deil, bulut. Ama bulut imeklerle
ykl. Bu imeklerin serptii aydnlk olmasa Hint dn
cesinin byk bir ksm, karanlklarda kalacakt.
Vedalar yorumlayan rahipler, ilerine geleni sylemiler:
Brahmanalar bir iek bahesinden ok bir sarmak orman,
tefsir kh uurun ayana vurulan bir zincir, kh zeky bakir
ufuklara ykselten bir kanat.
Brahmanalar, Vedalar yorumlayan ve onlarn eki saylan
kitaplar. Rig-Vedann iki, Samann on, Atharvamn bir,
Yacurun iki Brahmanas var. Birok Brahmanalar da kay
bolmu.
Adak doktrini btn sertlii, btn incelikleriyle bu me
tinlerde billrlar. Etimolojiye baylr Brahmanalar. Bir deti,
bir ayini kelimenin kk ile aklarlar. lndra Indden gelirmi:
Yakmak. Tanrlar gizlilii sevdii iin bu ad ndraya evir
miler. Kadn erkek mnasebetleri de Brahmanalardaki
aklamalarda geni yeralr. Adak bir eit evlenme, evlenme
bir eit adaktr. Bu adan mihrab: Kadn.
Brahmanalara balanan iki trl eser var. 1) Aranyakalar
112
(ormanda okunan kitaplar). 2) Upaniadlar (gizli dersler).
Vedalar dininin edebiyatla ilgili rnleri bunlar. Ama bu
btn kavramak isteyenler Sutralar da incelemeli. Sutralar
anlalmas g vecizelerle rl.
(Bkz. Semeler: Brahmanalardan Birka rnek, s. 316)
UPANADLAR (MANDAN NKRA)
Kh istiareden bir ala brnen, kh bir vecizede
billrlaan trl grler... Hangileri uydurma, hangileri
sahici bilen yok. Upaniadlar btn inanlara sz hakk
tanyan tek kutsal kitap... Kemerleri her admda kecee
benzeyen bu kpr, bin yldan beri milyonlarca Hintliyi
huzura ulatrm.
Vedalar gelecee mitle bakan gen bir kavmin sevin
lklaryla rlyd. Upaniadlar zlmeye yz tutan bir
dzenin karamsar felsefesi. stibdadn glgesi vurmu o
sayfalara, ilk a istibdadnn. Boyuna tazelenen bir haile.
Kii her an yeni bir tehlikenin korkusu iinde. Ortal kasp
kavuran hkmdarlar... ve cehennem! bir tedhi makinas.
Hintliyi metafizik ryalara srkleyen bu sosyal gerek.
Ormanlar hl esrarl bir uultu ile rpermede. Belli ki
rzgrn arabas geeli ok olmam. Ama her kede bir tekke,
bir zaviye. Aa kovuklarnda, henz tandklar bu dnyadan
el etek eken zahitler. Neden dnyaya geldik? lm ne?
Aclardan nasl kurtulabiliriz? te ormanlarda okunan bu
Gizli Derslerin cevap vermeye alt sorular.
Artk Hint dncesi adak doktrininden syrlarak metafizik
dnceye ulamtr. Adak trenlerinin geleneksel rol inkr
edilemez ama nemli olan, insanla kinat arasndaki m
nasebeti n plana karan bilgidir. nsann kaderi ve hayatn
manas ili ilgili yeni mefhumlara dayanan bu felsef anlay,
Upaniadlarda devaml olarak kendini hissettirir.
113
Hindin kitab- mukaddesidir Upaniadlar. Ama kalabala
seslenen bir kitap deil. Sayfalarnda imanla inkr kucaklar.
Vedalarn sonuncusudurlar gya, yine de en aziz inanlarla
alay etmekten ekinmezler: Birbirinin kuyruunu tutan bir
alay ite benzer rahipler, dindarca bir eda ile haykrrlar: yemek
istiyoruz, imek istiyoruz. Bir baka Upaniada gre: Ne
Tanr var, ne cennet, ne cehennem. Vedalar da, Upaniadlar
da kendini beenmi deliler uydurmu. Gerekte Vinu ile
kpek arasnda hibir fark yok.
Upaniadlarda ad geen bilgelerden biri, otuz yl byk
Tanr Pracapati ile beraber yaam, benliin lmszlkten
nasl kurtulacan, nasl aclardan syrlacam renmi.
Ama dnyaya dnnce, ileden, ibadetten szedeceine, tam
tersini tlemeye balam: yaarken mutlulua eren, bann
aresine bakan, her iki dnyada bahtiyar olur.
Bu kadar cesur, bylesine inkrc dnceleri kucaklayan
bir kitap, nasl mukaddes saylm? Birok aratrclara gre,
Upaniadlar, Katriyalarn (sava kast), Brahman yobazlna
kar duyduu isyan bayraklatrr.
Ama saltanatnn sarsldm gren medrese, bu devrimci
grleri benimsemekte tereddt etmemi. Zaten Vedalarm
muhatab baka, Upaniadlarnki baka.
br dinlerde grlmeyen bir zellik var Hint dininde. Ye
tikin insanla ocuun dini birbirinden farkl. Aydnla sokaktaki
adamn inanlar ayn olabilir mi? teki dinlerin byk hatas,
bu gerei anlayamamalarnda diyor Max Mller.
Evet hi kimse toplum iindeki grevlerini yerine getirip
ormana ekilmeden Upaniadlar okuyamaz. Bunun iin
mutlaka bir hocaya ihtiya var. Kyle ilgisi kalmayacak insann,
ihtiraslarndan syrlm olacak. Frtna dinmeli ki, deniz,
gnein m btn ihtiamyla aksettirebilsin. Fethedilecek
tek lke var: kendin. Baklarn i dnyaya evir, vehimle
rinden soyun.
114
Upaniadlar tasavvufun ana kaynaklarndan biri. Dara
kuha gre, Kuranda ad geen gizli kitaplardr bunlar. Ekber
ahn torunu, Kuran kadar kutsal sayd o byk eseri
Farsaya evirtmeseydi, Avrupa, Asya irfann ok daha ge
tanyacakt. Gerekten de Anquetil-Duperronun Bat k
tphanesine armaan ettii Upaniadlar, bu Farsa nshann
tercmesidir.
Schopenhauer gibi, iltifatlarnda pek de cmert olmayan
bir filozof, hibir kitap ruhumuzu Upaniadlar kadar yk-
seltemez. Hayatmn aclarn onlarla avuttum, lrken de
onlar beni teselli edecek diyor.
William Jonesa gre, Fisagorla Eflatun, en yce dn
celerini Hint bilgelerinden, Upaniadlardan almlar.
Muhakkak olan u ki Hintle Yunan felsefeleri arasndaki
benzerlik, insan hayretten donduracak kadar byk (Max
Mller). Felsefe tarihisi Victor Cousine, Dou felsefesi
karsnda boyunemek ve soyumuzun beii olan Asyay
en yksek dncenin vatan saymak zorundayz dedirten
de Upaniadlar.
* * *
En eski Upaniadlar Brahmanalar dnemine, yani l..
1000le 500 yllar arasna kadar kyor. Budizmden eser yok
henz. Hem kullandklar dil, hem adak trenlerini ele alan
blmleri dolaysyla, dnemin Upaniadlaryla Brahmanalar
arasnda bir yaknlk var.
Bu en eski Upaniadlar arasnda Brihadaranyaka-Upaniad
ile Kena-Upaniad sayabiliriz.
Daha sonraki dnemlere ait ikinci bir grup Upaniadlar
var ki, artk bunlarn Brahmanalarla bir ilgisi yok, ne ekil
olarak, ne muhteva olarak. ou Budadan sonra yazlm.
Mesela Kathaka-Upaniad, budizmi eletiriyor. Bu ikinci
grupta yeralan en dikkate deer Upaniadlardan biri de
115
Svetavatara-Upaniad.
Upaniadlar deiik dnrlerin deiik dnemlerde yazm
olduklar metinler. Eserin btnnde bir devamllk yok,
birbiriyle ilgisiz konular ou zaman arka arkaya sralan
m.
Hintliler Upaniadlara Vedanta da derler, yani Vedalarn
sonu; zira Upaniadlar Vedalarm arkasna ilve edilmi
metinlerdir.
Sonralar Vedanta Upaniadlara balanan metafizik d
ncelerin yorumunda Vedalarm niha gayesi manasna
da kullanlr.
Samsara
Upaniadlarda karmza kan ilk yenilik Ruhlarn G.
Samsara ok eski halk geleneklerinden szm Upaniadlara,
sonra Hindin temel inanlarndan biri olmu, Yunan d
ncesini damgalam, oradan eitli lkelere atlam.
Aman bir vcudu partal bir libas gibi terk edip, yeni bir
tenle kaynaan ruh... Bize tuhaf gelen bir inan bu.
Ama Galyal khinlerden zamanmzn birok kavimlerine
kadar milyonlarca insan iin tabinin tabisi: Hibir felsef
dnce zaman ve meknda bu kadar yaylamam. Spino-
zann, Lessingin sempati ile karlad, adeta benimsedii
bir inan.
Sar, akmak. Samsara, ezel ak... Bat dncesi iin, insan
mr ile sona eren olu, Hintli iin snrsz. Samsara sonsuza
uzanan bir zincir. Her halkadan yalnz bir defa geilir. Her
halka tekilerden farkl. Yaadmz hayat, hayatn sonsuz
ekillerinden bir tanesi. Ne lm var, ne lmszlk. Ruh,
ezel. Demek ki hayat facias mezarmza atlan birka krek
toprakla sona ermiyor. Bitip tkenmeyen bir ile, mrmz.
Keke ezel varlk kalptan kalba girmese, kiilemese, uur
olmasayd. Aclarn kayna: canlarn canandan ayrl,
116
oal, bln. Zerre btnle kaynamcaya kadar, aclarmz
sona ermeyecek. Her gn yeni bir vcutta mekn tutacaz.
Kh bir mabetten bir kulbeye, kh bir kulbeden bir mabede;
kh bir veli olacaz, kh bir kpek. Bu sonsuz gte ura
yacamz duraklar tayin eden kim? Ne?
insan lnce sesi atee, soluu rzgra, akl aya, atman
(z) etere (esire), sa otlara karr. Peki insann kendisi
nerde? Elini ver dostum, bu srr ancak sana aklayabilirim.
Yacnavalkiya ile arkada bir keye ekilip konutular.
Amelden szediyorlard.
nce Amel
Demek ektiimiz aclarn tek sorumlusu: biziz. Huzur bir
tesadf deil, bir mkfat. Benlik dediimiz heykeli, daha
nceki doularda kendimiz yonttuk. Rastgelelik yok kinatta.
Yaptmz her hareket, gelecek hayatlarmzn kaderini
izmekte.
insana bu kadar geni bir sorumluluk ykleyen baka bir
inan tanmyoruz. Batnn soyaekim nazariyesinden ok
daha kucaklayc, ok daha sert bir determinizm bu. nce
Amel, sonra Varlk. Ortaa skolastiinin iddia ettii gibi,
nce Varlk, sonra Amel deil. Zek kendi kendini yaratan
bir aba.
Karman: Cihanmul adalet. Bu inan yalnz Vedanta
ahlknn deil, Budizmin de kemer ta. Hindin er meselesine
getirdii zm aydnlk... ve insanca. Tanry ktlemeden,
dnyadaki ktlkleri izah etmek ancak Karman ile mmkn.
Madem ki felaketlerimizin kayna daha nceki doular
mzda ilenen gnahlar; niin ve kime isyan edeceiz? Ac
ekmek: eski bir borcu demek ve mutlu bir gelecei hazr
lamak. Bugn yapan: dn. Ama yarma kar tamamen hrz.
Yarn, bizim dokuduumuz bir kuma.
Ne var ki insanlk bir btn. Soyumuzun iledii gnah
117
lardan da sorumluyuz bu anlaya gre. Hepimiz Tekin trl
tecellileri deil miyiz?
Amel, bir gergef; iplii arzu (Kama). Mutluluk iin fazilet
yetmez, arzulardan da syrlmalyz. Bu aclar gayyasndan
kurtulmadka hkmdar olmuuz, parya olmuuz, ne fark
var? Hayr da, er de zincir. Biri hafif, teki ar. Ama: btn
zincirleri krmak. Susuz bir kuyuya den kurbaa gibi
kvranmak istemiyorsak, yeniden dou zincirlerini krmalyz.
Korkun olan lm deil, srekli doularmz. Zerre btne
karmal ki hasret dinsin. Bizi hayat denen ezel cehennemden
yalnz Bilgi (cnana) kurtarabilir. Birlik srrndan habersiz
olanlar, yerini bilmedikleri bir hzineyi arayan krlere ben
zerler. Atman-Brahman srrna erenlerse her trl kaygdan,
her trl kukudan azat olur. Atmanla kaynaan, ryasz bir
uykunun huzuruna kavumu, okluktan Teklike ykselmi,
dertlerden kurtulmutur. Nedir bu Atman-Brahman?
Vahdet-i Vcut
telerin tesidir, Brahman, ycelerin ycesi. Tanrlar
yaratan O. Balangta yalnz O vard. Her yerde O, her eyde
O. Adlar deiik, kalplar ayr, cevher tek: Brahman. Gre
meyiz, duyamayz, kavrayamayz Brahman. Beyin snrl,
Brahman usuz bucaksz. Btn sar m Paraya? Brahman
ne O dur, ne Bu.
Ama Brahmann dnda baka bir Kinat da var: medleri,
cezirleri, frtnalaryla benliimiz: Atman. Atman zerreden
kk, Atman evrenden yce. Vcut bir araba, sahibi: Atman.
Akl: arabac. Koumlar: idrak. Duyumlar: at. drak du
yumlardan, akl idrakten, Atman akldan stn. Ayn aata
iki ku... Tyleri prl prl ikisinin de. Biri meyvesini yer
aacn, teki hareketsiz huzur iinde. Bu aa kiiliimiz.
Kularn ilki vehimler leminde bocalayan Ben... kincisi
zamann ve meknn tesinde, deimeyen Ben: Atman.
118
Gerekte ku tek.
Atman iin ne doum var, ne lm. Hem kprdar, hem
kprdamaz. Hem uzak, hem yakn. Hem her eyin iinde,
hem de her eyin dnda. Btn varlklarda Onu, Onda btn
varlklar gren pheden azat olur. Tabiat: bir vehim. Bu
vehmi yaratan ulu Tanr. Onun zerreleri uuur dnyada,
zaman zaman. D dnya, ldeki serap gibi... Gzle g
rrsn ama, gerekte yok. Susuzluunu arttrr sadece, gi
dermez. Karanlkta ylan sandn, aydnlkta bir ip. Korkun
da, kaygn da bir vehim: Maya.
Testi toprak, dalga su, bilezik, altn, kinat Ben... Tanrlar
yokolduktan sonra Ben varolacam. Dnen kavrayamaz
Atman, dnmeyen kavrar. Anlayan anlayamaz, anlamayan
anlar.
Bilgeye Atman nedir diye sorarlar. Cevap vermez. Israr
edilince, syledim ama, anlayamadm, Atman skuttur, der.
Gne onun buyruu ile doar, rzgr onun buyruu ile eser.
Agni de, Indra da, Yama da onun buyruu ile dolar.
D dnya, i dnya... Bu ikilik bilgisizliimizden doan
bir kuruntu. Varlk tek: Atman-Brahman.
Hegeli hatrlatan bir diyalektik. Atman, tez. Brahman, antitez.
Atman-Brahman, yani tek varlk, mutlak varlk, sentez.
Gkte bir tek ay var. Ama sularda aksi sonsuz. Her testinin
suyunda baka bir ay. O testilerden biri de sensin. Ateten
fkran kvlcmlar gibi, tek cevherden fkrm btn var
lklar, Atman: bir rmcek, dnya: rd a.
Her meyvede tohum, her canlda Atman var. Sevgilide bizi
eken o. ocuumuz ondan bir zerre diye aziz. Onu, beni,
onlar deil, btn varlklar kucaklamal sevgin. Btn
varlklar, yani Tanny. Brahman Atmann dnda arayan
terk eder Brahman. Tanrlar Atmanm dnda arayan terk
eder Tanrlar. Btn Atmann dnda arayan terk eder
Btn. Atman Brahmandr, dnyalardr. Tanrlardr, ki
119
nattr. Atman-Brahmana snm kinat, yuvalarna snan
kular gibi.
Yacnavalkiyaya ka Tanr var diye sordular. Vedalarda ad
geen ka Tanr varsa, dedi, ben diyeyim bin, siz deyin
yz . -Ama tam say ne? -Otuz . -Doru, ama tam says?
Alt. -Doru, ama ka Tanr var? -ki. phesiz, ama ka Tanr
var? -Bir buuk. -Doru, ama tam says ne? -Bir tek.
Kitaplar bilgelikte ilk basamak. Adak, ibadet, dua... birer
kayk. Kar yakaya geer gemez, kay brak. Gerek bil
geliin yolu : marifet (cnana), riyazet, vuslat.
Kurtulu (Moksa) kesretten vahdete dn. rmaklar nasl
denize koar, nasl adlarndan, kalplarndan syrlp denize
karrsa, bilge de adndan, kalbndan kurtulup Tanrya
komal, erimeli onun iinde. Tanr nedir? diye soruyorsun.
Tanr ensin: Tat Tvamasi. Marifetler marifeti, bu incelii
kavramak. Canla canan ayran perde bu marifet sayesinde
ortadan kalkar, insan btn arzulardan soyunur, kinatn ezel
ahengine karr, ryasz bir uykunun sonsuz huzuruna erer.
Artk ne Samsara kalr, ne Karman.
Upaniadlar anda Moksa ile alay eden dnrler de
km. Ruh, kaderin oyuncadr, Kayapaya gre... yilik
yapmsn, ktlk yapmsn deeri yok. Kasakambaline
sorarsanz, insan dediin toprak, su, ate, hava. Deliler de,
bilgeler de bir avu toprak olur lmden sonra.
(Bkz. Semeler: Upaniadlardan Birka Damla, s. 319)
* it *
Hindi yalnz mistisizmin, yalnz sisli dncelerin vatan
sananlar Will Durant dinlesinler:
Budann delikanllk alarnda sokaklar, evler ve orman
tartmalarla nlyordu: ateizmin, maddeciliin muzaffer
olduu felsef tartmalar. Son Upaniadlarla budizmin en
eski metinlerinde bu tartmalarn yanklar ile sk sk kar
120
larz. mez bulmak veya karlarna kacak hasmlarla
cebellemek iin ehir ehir dolaan gezici bir sofistler snf
bile var. Paribacaka (yolcu) deniyor bunlara. Kimi mantk
retiyor, mantk, yani dilediimizi ispatlama sanat, kimi
Tanrnn yokluunu, faziletin boluunu iln ediyor. Bu
klkrk yaran konumaclar byk bir dinleyici kalabal
da buluyorlar. Hkmdarlar tartmalar ilgi ile dinliyor,
armaanlar datyor. Her dncenin alayp tat, trl
felsefe sistemlerinin ortaya kt artc bir a.
Bu pheci dnrlerin eserleri kaybolmu. Onlar ra
kiplerinin yazd hicivlerden tanyoruz. Ad bize kadar gelen
en eski pheci: Brihaspati. te elimizdeki tek iiri:
Ne cennet var, ne lmden sonra kurtulu... Ruh yok, ahret
yok, kastlar palavra... Veda, bilgeliin yolu, tvbe, is
tifar... hepsi de tek ie yarar bunlarn: eblehlerin, idilerin
karnn doyurmaya... Toprak olan vcut nasl dnyaya gelir
tekrar? Bir glge mi br dnyaya giden? Neler de uydurmu
rahipler: trenler yapacakmz ller iin, kurbanlar kese
cekmiiz! Ne yapsnlar onlar da geinecek! Keyfine bak!
Kendini hibir zevkten mahrum etme.
Brihaspatinin bu talamalarndan btn bir felsefe mektebi
domu. Kurucularndan birinin adn tayan arvakas,
materyalist bir mektep: Gerei ancak duyularmzla tan
yabiliriz. Tabiat olaylarn Tanrlarla, eytanlarla aklayanlar
aptal. Vcut bir atomlar yn, beyin dnen bir madde.
Gren, iiten, duyan: vcut. Ruh, kuruntu; Atman, hayal.
Din ya bir sapt, ya bir dalavere. Onsuz yapamazmz! Kt
bir alkanlk bu sadece. Ahlkn kayna tabiat ve toplumdaki
anlamalar. Ne iyilik umurunda tabiatn, ne ktlk.. Gne,
evliyalar da, ekiyalar da aydnlatr...
arvakaslarn bu devrimci grleri ile Vedalar ve Upa
niadlar a sona eriyordu. Brahmanlarn nfuzu sarslmt
artk. Yeni bir dine ihtiya vard. Ama maddeci akmlar o kadar
yaylm, ylesine benimsenmiti ki vedalara olan inancn
yerini tutacak dinlerin ikisi de ister istemez Tanrsz inanlar
olacak, ikisi de adak trenlerine ve mevcut teolojiye bir tepki
olarak doacaktr. Nitekim cainizm ve budizm hint tarihinin
yepyeni bir dnemini balatrlar.52
SUTRALAR (AHLAK VE HUKUK)
Upaniadlar, gelenein duvarlarnda alan ilk gedik. phe,
inkr... ve sonra iki Tanrsz din: Budizm ve Cainizm.
Sutralar bu yeni devrenin Brahmanalar. Ama: kalabal
bir alkanlk a ile kuatmak, adak savunmak ve yeni
inanlarla savamak. Trenleri kalplatran bu el kitaplarnn
slubu mermere yazlacak gibi veciz. Ezberlenmeleri kolay,
okunmalar skc. Umumiyetle fiilsiz cmleler, yalnz isim
/
ve sfat. Cmleden bir heceyi karabilmek, yazar erkek evlad
olmuasna sevindirir.
Sutralar Vedalara dayanr, onlarn bir parasdr. Ayrca,
dilbilgisini, fonetii, etimolojiyi, astronomiyi ele alan, Vedalara
bal baka metinler de var, bunlara Vedanga deniyor.
Sutralar Vedanganm en nemli kolu, dilbilgisi de. O da, teki
dallar gibi, dinin emrinde gelimi.
Vedalar anlamak ve hatasz uygulamak iin Vedalar dilini
ok iyi bilmek art, ufak bir yurgu hatas, duann sonucunu
aleyhe evirebilir. ok titiz, ok dikkatli olmak gerek. Bunun
iin rahipler nce fonetii kurarlar. iksann Pratiakiyas
bu ilmin en eski aheseri.
Vedalarda geen kelimeleri, anlamlarna gre sralayan
Nigantular da, dilbilgisinin bir baka blm. Bu eserlerde,
g kelimelerin yanma eanlamlar yazlr. Mesel topran
52 Durant (Will), Histoire de la Civilisation, Notre Heritage Oriental I I (Medeniyet
Tarihi, Doudan Gelen Miras), Editions Rencontre, Lausanne, 1962, Cilt 2, s.
179-182.
122
yirmi bir, yrmek fiilinin yz yirmi iki eanlam var.
Dili ilk defa olarak felsef bir incelemeye tbi tutma erefi
ise Paniniye ait. Eski Hintenin, yani Sanskritenin, bize
kadar gelen ilk ve en kusursuz grameri bu zatn. l.. 5. veya
4. yzylda yaam olan Paniniden sonra iki byk gramerci
daha yetimi. Biri l.. 3. yzylda yaam, dieri 2.: Kat-
yayana ile Palancali. Hintliler dilbilgisine o kadar nem
vermiler ki, Panininin sutralarm, stada Tanr ivann
yazdrdna inanmlar ve bu gramercinin eserlerini
Vedangaya dahil etmiler.
Hint, dilbilgisi alannda Eski Yunandan ok daha ileri, hatta
18. yzyln sonlarna kadarki Avrupadan bile stn.
Evet, Sutralar Vedalara dayanr, ama onlar gibi Tanrsal
deildirler.
lk Sutralarla sonuncular arasnda bin yllk bir zaman var:
l.. 500-l.S. 500. Bu edeb trn en ok gelitii a, Budanm
lm ile (l.. 484) Morya hanedannn tahta k (l..
322) arasnda geen yz altm iki yl. Kastlar bu devirde
dondurulur. Aryallarla yerliler kaynam, eitli devletler
kurulmu, Hintli, hli ile olduu kadar mazisi ile de ilgi
lenmeye balamtr.
rota-Sutralarn konusu byk adaklar. Grihya-
Sutralarn ev ibadetleri. Ortodoks Hintlinin hayatn
Grihyalardan reniyoruz; doumdan lme kadar, eitli
dualar, eitli trenlerle evrelenen bir hayat bu.
Hint hukukunun ilk belgeleri olan Darma Sutralar Vedalar
ann yar hukuk, yar din metinleridir. Darma eriat,
kanun, kural demek, Darmalar hukuk ve din bakmndan
Hintlilerin bal bulunduklar kaideler.
Darma-Sutralar, daha sonra Darma-astra eklini alr.
Bunlar da Sutralara balarlar. En eskileri Manu Kanunlar.
Bazen bir muaeret bilgisi kitabn andrr Darmalar. Btn
kurallarnda din kayglar sezilir.
123
Kiinin her hareketi nceden dzenlenmi, deerlendiril
mitir. Darmalar, evlenme treni ile balar ok defa... sonra
doum, stten kesme vs. Darmalarn ileri srd ahlak btn
ve cihanmul deil, bir kast ahlak.
Hintte herkes kastnn damgasn tar. Her kastn kendine
gre bir haram-helal dnyas var. Hayat tehlikelerle dolu,
klavuzsuz dolamaya gelmez. Bu klavuz Darma-astra.
Kendimizi bulmak iin kendimizden uzaklamal, toplum
iinde erimeliyiz. Kastn faziletleri kendi faziletlerimiz.
ahsiyetimizin bir paras kast, daha nceki hayatlarmzn
bir sonucu. An bir halka. Bu oyun biz domadan nce balam,
rolmz semek elimizde deil. Hner bize den rol baar
ile oynamak. Herkesin Darmas baka. Evli kadn mcessem
namus olmal, fahie tepeden trnaa fahie. Annenin devi
ocuk yapmak ve kocasna hizmet etmek. Koca Tanrlarn
temsilcisi. Onun da devi atalarna ve kastnn Tanrlarna
hizmet. Her meslein bir Tanrs var. Mesela aydnlarn Tanrs:
Sarasvati Vak (Irmaklar gibi akan sz).
Kama, fahielerin Tanrs. Domak, Tanr tarafndan hizmete
arlmak. Herkes kendi Darmasm yaayacak. Gne iekleri
kurutur, ay ebnemle canlandrr onlar. Varlklar da birbiri
ile atr grnr ama, her varlk baka bir varln yaptn
tamamlar. Gece, gndz bir tezat deil, bir ahenk. Kastlarla
meslekler kinattaki bu dzenin beer planndaki akisleri.
Darma destek demek. Kiiyi de, toplumu da ayakta tutan
o. Kinat devam ettike Darma da varolacak. Darma: beer
cevherin zaman iinde tecellisi, cihanmul adalet.
Upaniadlar dnyay anlamak isteyen insan zeksnn uurlu
hamleleri idi. Bu mecellelerin gayesi ise atmalar nlemek,
hayatn akna dizgin vurmak, dzeni ebedletirmek.
(Bkz. Semeler: Sutralardan Birka Parlt, s. 323)
124
Trimurti: Hindin Byk Tanrs53
Destanlarla Hindin dnce tarihinde yepyeni bir sayfa alr:
enduizm. Eski Tanrlar ihtiamlarn kaybederler. ndramn
tahtna Brahma kurulur, sonra o da silikleir yava yava.
Altn dada bir lots var, barnda Tanrsal gen. Var
lklarn balangc ve kayna O. Bu genden lingam ykselir:
ezel Tanr ve ezel Tanrinm orta lingam, lingam: hayat aac.
Bu aacn kabuu vardr: ilki Brahma, ortadaki kabuk Vinu,
iteki iva. Tanrlar aatan ayrldlar, gende yalnz ivann
bekilik yapt sap kald.
BRAHMA
Vedalardaki lmszlerin belli bir kiilikleri yok. Hepsi
de ryadaki ekiller gibi kaypak. Bir bakarsnz Varuna lndra
olur, lndra Agni. En byk Tanr o anda kendisine yalvarlan
Tanrdr.
53 nceki basklarda Notlarda yeralan bu blm metinle kaynatrarak buraya
yerletirdik.
125
Hintlinin geni muhayyelesi, ok gemeden, grnen g
nein arkasnda manev bir yaratc sezer: balangta yalnz
Saf Varlk vard, belirsiz ve ekilsiz, dnyay Onun dncesi
yaratt. Bu varlk kimdi? Rahipler yzyllar sonra ona bir ad
bulabildiler, Veda Tanrlarnn en soyutu, kurban srasnda
okunan dua, Brahman idi. Brahman en byk Tanr yaptlar.
Onlar iin dua, herhangi bir Tanrya yalvarp yakartan ok,
tabiata ferman dinleten kutsal bir kuvvetti.
Brahmann zaferi, ruhun madde zerindeki zaferidir. Dua
rahipler kastnn bir imtiyaz idi, onu tanrlatrmak, kastn
kendi kendini Tanrlatrmas demekti.
Brahma ile ilk defa Manu Kanunlarnda karlarz: nce
karanla gmlyd evren, grnmyordu, sezilmiyordu,
kavranmyordu, uyuyordu sanki. Kendinden varolan Rab
evreni aydnlatt. Varlndan varlklar fkrtmay dnd
Brahma.
Brahma henz tek gerek. Gizli ad: Om. Filozoflar dilinde:
Tat. Brahma uyuyunca varlklar yokolur, uyannca, yeni
varlklarla donanr evren.
Brahma drt yzl olarak gsterilir. Ya bir kuuya biner,
ya bir tavusa ya da bir lots yapranda dinlenir. Kars Sa-
rasvati, sakin bir minerva: mzik, iir, felsefe Tannas. Sanskrit
yazsn O icat etmi. Bir eliyle kocasna iek uzatr, teki
elinde palmiye yapraklarndan bir kitap. Bazen bir lotse
kurulup vina alar.
J ean Lahoru54 dinleyelim:
54 J ean Lahor takma adm kullanan Fransz hekim ve air. Asl ad Henry Cazalis
(1840-1909). Dou dncesi ve karamsarl etkisinde, ok ssl bir tarzda,
her eyin hiliini anlatt I llusions" (Hayal) adl en dikkate deer iir der
lemesini J ean Lahor takma adyla yaymlad (Meydan Larousse, Cazalis maddesi).
Buradaki iirler bu eserden alnmadr. Dier iir kitaplarnn yansra Lahor,
Hindistann en byk dini ve felsefi eserlerini inceledii Histoire de la Litttrature
Hindoue (Hint Edebiyat Tarihi, 1888) adl bir edebiyat tarihi kitab da kaleme
almtr.
126
BRAHMA
Ben her eyin barndan fkrd Kaynak,
Ben her eyin barnda kaybolduu Umman...
Ben Erkek, ben Dii, ben Kadim,
Ben binbir ehreli Tanr: Brahma,
Ben Kinat oynatan Vehim.
Sonsuz ruhum, varlklarn ota,
Atalarn ataym, atam yok,
Tanrlar barmda doar, barmda lr.
Kanmda ilk afaklar kzllatran,
Ne geceler vard henz, ne afaklar.
Gemi benim, imdiki An ben, Gelecek ben,
Her ey bende doar, bana dner,
Ben btn canllarm, ben btn ller.
Size Varlk gibi grnr ama,
Ryamn yaratt o saysz dnyalar,
Gecelerimi aydnlatan birer imek,
Geici birer parlt, kaybolan birer hayalet.
Neden bu kadar yalan, diye soracaksnz.
Ruhum ryalara muhtat, birer yldzd bu ryalar, ,
Gaml sonsuzluumu ieklendiren,
lmszln dehetini gideren birer yldz.
Henz Vinu ile ivadan eser yoktur, ama onlar sahneye
ktktan sonra Brahma gzden der. Artk O, sadece var
lklarn anas, dl yata, ilk bakire, ilk kadndr. Evren ya
ratlm, Brahmann rol sona ermitir, tahtna byk olu
Vinu kurulur.
VNU
Vedalar ann Vinusu btn kinata ileyen Ikt (Vi),
admda dolayordu evreni.
127
Enduizm kiilii bir hayli silik olan bu gne Tanrsn
ululatrd, Hindin en sevilen Tanrs oldu Vinu.
Mritleri lacivert olarak tasarlar onu. Elbisesi sandr. Kartal
Carudaya biner. Onun da, Brahma gibi, drt kolu var. Biriyle
grz tutar, tekileriyle kurs, sedef boru, lots. Saltanat srd
gk altndandr, saray mcevherlerden. Taht beyaz lotslerdir,
Vinunun. Sanda kars Lakmi yeralr. Gzellik, ak,
mutluluk, servet Tanras Lakmi, denizin alkanmasndan
domu. Bir ad da Sri. Douuyla Vens hatrlatr, adyla
Seresi.
Vinunun eitli sfatlar var: Savayambu (kendiliinden
varolan), Ananta (sonsuz), Hari (kendine balayan, eken),
Mukunta (kurtarc), Madhava (baldan), Keava (uzun sal),
Narayana (varlklarn kayna ve barna).
Kinat yokolur, yeniden yaratlr, yeniden yokolur. Vinu
dinlenir arada. Sulara uzanr, Ejder eanm yelpaze biiminde
yedi ba, Vinunun stnde bir ardak. Vinu lmemitir,
yeni evrenler yaratacak. Vinu kh dinlenir, kh alr. Her
devre milyonlarca yl srebilir, ama byk bir dzenle kovalar
birbirini. Hint, Tanrmn soluk alp verii sayar bu devreleri.
Kinatn her yaratlnda Vinu yeniden topraa iner. Avatar:
ini.
Vinunun belli bal on avatar var:
Balk avatar, eski bir tufan geleneini aksettirir. Manunun
gemisine klavuzluk eden balk Vinudur, altn pullu ve tek
boynuzlu, alamet bir balk. Ejder Vasukiyi halat gibi kullanan
Manu, gemisini baln boynuzuna balar. nsanlar, hayvanlar,
bitkiler bylece yokolmaktan kurtulur.
Yaban domuzu vatannda, sular altnda kalan topra ifritler
ele geirmi. Vinu yaban domuzu olup sulara dalar, ifriti
ldrr ve topra boynuzu ile su yzne karr.
Kaplumbaa avatanda, lmszlk iksirine kavumak
iin Tanrlarla Asuralar elele verip st denizini alkalarlar.
128
omak diye kullanlan Mandara da topran derinliklerine
kadar inmesin diye Vinu kaplumbaa heyetinde belirir ve
daa dayanaklk eder.
Hazretin btn avatarlarm saymaya lzum yok: Cce, aslan
vs. Ama Vinunun en sevimli, en insanca avatar Krina.
Krina, Mathurada dnyaya gelir. Annesi, Devaki; days,
hkmdar Kamsa. Bir khin, yeeni tarafndan ldrleceini
haber vermi Kamsaya... Krina daysnn errinden bir hileyle
kurtarlr. Yavruyu bir oban kzyla deitirirler. Krinann
ocukluu obanlar arasnda geer. Arabalar devirir, aalar
kknden sker, ejderlerle greir. ndraya bile oyun oynar.
Aman efendim, der obanlara, ndraya neden adaklar su
nuyorsunuz? Yamur onun deil, dan armaan. Srlerinizi
besleyen: da. Ve daa karak da benim diye barr,
armaanlarnz bana sunun. ndra kprr, alayanlar
boaltr gkten. Krina koca da yedi gn yedi gece emsiye
gibi havada tutar, dostlarn boulmaktan kurtarr.
Yllar geer Krina delikanl olur... Bir gn kahkahalar duyar.
Yamuna Irmana yaklanca bir de ne grsn? rlplak
oban kzlar sularda oynap ykanmyor mu! Elbiselerini
yklendii gibi yakndaki bir aaca trmanr. Kyda entarilerini
bulamayan kzcazlar neye uradklarn arrlar. Gzleri
aaca taklnca telalar bir kat daha artar. Tekrar suya dalar,
uzaktan yalvarrlar Krinaya. Hazret, yama yok, der, teker
teker gelip karmda elpene divan durmadka elbiselerinizi
vermem.
Daha ne maceralar var Krinann. Orman kaval ile nlar
nlamaz, oban kzlar ilerini glerini brakp Krinann
peine derler. Delikanl arada bir kr onlara, yuvanza
dnn der. Ama kurtulu bendedir demeyi de ihmal et
mez.
Hindin Neideler Neidesi Gita-Govenda da onun. So
nunda oban kzlarndan ayrlr Krina, Mathuraya dner.
i 29
Days Kamsann errinden kurtarr insanlar. Milyonlarca
mridi olan bu apkn, bu uar Tanr Bhagavad-Gitada
Tannlar Tanns olarak kar karmza, beklenmedik bir ululuk
kazanr.
Baz yazarlar, Krinay sann ilk rnei sayar. Onlara
gre, Tevratla ncil bu eski Dravit Tanrsn genletirmi
sadece.
Onu yeni bir din kurucusu, bir peygamber olarak gsterenler
de var: tima ehramn zirvesiyle alt tabaka arasnda derin
bir uurum vard diyor Schure, bir yanda Brahmanlarm
yksek kltr, tede en kaba inanlara bal halk. Kuzeyle
Gney iki ayr dnya. Himalayann barnda Brahma ile vuslat
halinde yaayan marur ermiler; gneyde ivaya bel balayan
kalabalk. Uurum nasl doldurulacak, Brahma ile iva nasl
uzlaabilecekti? Bu muammay zrtek Himalayal bir ermie,
Krinaya nasip oldu. Kendisinden sonra gelenler, ermiin
adn, kurduu mezhebin Tanrsyla kaynatrdlar. Hintliyi
sonsuzlua balayan, kalbini rikkatle, sevgiyle, ryayla
dolduran Krinadr. Hayat btn ynleriyle sevilmeye deer,
bu yeni dine gre... Artk tima snflardan her birinin kendi
ihtiyalarn karlayan bir Tanrs vard. Boynunda insan
kellelerinden bir gerdanlk tayan o korkun iva ile yce
Brahma arasnda bir kpr atlm oluyordu.
Milyonlarn acsn dindirdi Krina. Onlara byk mjdeler
getirdi. Kartal Carudanm srtnda, gkten topraa inen, kh
ermi, kh bilge klna brnen Vinu, ivann yapt
ktlkleri dzeltecekti.
Krinann getirdii byk bir yenilik de kadn Tanrla-
trmasdr. byk Tanr birer arkadaa kavutular. Ak
Himalaya doruklarndan, alev alev yanan ovalara byl bir
rayiha gibi indi.55
55 Schurc (Edouard), devolution Divine (Tannlar Geidi), Pcrri, Paris, 1012, s.
119 v.d.
1.30
Vinunun bir avatar da Rama avatar. Rama avatarnda
Valmikinin yaratt kahraman, ada Hintli iin de en
mkemmel insan rneidir. Ramanm daima iyiliin emrindeki
bar yiitlii, vazifelerine candan ball, incelii, ililii,
anlay, baba sevgisi, eine gsterdii efkat, btn tabiatla
hemhal oluu... zamann silemeyecei, glgeleyemeyecei
kadar gzel vasflardr (Sylvian Levi).
mitsizlie kaplmayalm. Vnunun son avatan deil Rama.
Tanr, Kalkin ad ile yaknda bir daha tecelli edecek, hainler
cezalarn bulacaklar. At bal bir dev olarak zuhur edecek
Vinu. O belirdikten sonra her ey dzelecek.
VA
Btn tezatlar ahenkletiren bir Tanr, hem zaman gibi
ykc, hem anne kadar mfik. Mutluluk da o kaynaktan
fkrr, aclar da. iva, hazlara aldr etmeyen ezel! bir ileke,
ama, mritlerinin gznde zrriyet Tanrs. iva hortlaklarn,
ifritlerin piri. Geceleri mezarlklarda hora teper, ama hayat
feragatlerle rl. amayalm. lm hayata, hayat lme
alan birer kap. Tann kinat raksederek yaratm, raksederek
ykm. Tekrar yaratm raksederek.
ivaclk bizi ne karamsarla srkler, ne aylakla. Coun,
Evrenle kaynan, varlklarn bitip tkenmeyen raksna ayak
uydurun diyen bir felsefe.
Evet ivamn bir ad da Nata Raca (Dans Racas). Hint sanats
onu alev saakl bir hale ile evreler. Bu hale: Kosmos.
Gnn birinde, doru yoldan ayrlan on bin riiyi ziyarete
gitmi hazret. Riiler onu lanetlerle karlam. Beddua kr
etmeyince, korkun bir kaplan saldrtmlar Tanrya. iva
kaplann derisini kk parmayla yzp ipek bir al gibi
atm omuzlarna. Riiler korkun bir ylan halketmiler. iva
elenk gibi boynuna asm ejderi. Sonra elinde grz, bir kara
131
cce belirmi. iva ccenin srtna basp raksa balam. Birden
gk alm, Tanrlar bu harikulade raksa alk tutmular.
Riiler de kendinden geip ivanm kutsal ayaklarna kapanm.
Tanrnn srtndaki post, bu maceradan kalma.
lmszlk iksirini karmak iin, Tanrlarla Asuralar elele
vermi. Mandara da omak, ejder Vasuki bu oma dn
drecek halat. Ama ok gemeden seller gibi zehir boanm
ejderin azndan. Bir zehir ki nereye, neye dokunsa kl ediyor.
iva, evren yokolmasn diye o zehir rman bir solukta imi.
Grtla yanm. ivaya mor hanereli (Nilanakta) denii
bundan.
Gkten topraa boanrken, kinat tuzla buz etmesin diye,
iva salarna hapsetmi Ganj; yedi rmaa ayrdktan sonra
usulca topraa boaltm.
Parvati ivaya k olmu. Ama hazret ylesine dalm ki
ileye, karsnda diz ken gen kzn farknda bile deil.
Tanrlar acm, Kamay yollamlar. Ak Tanrs yayn gerip
okunu ataca srada ivanm gznden alevler fkrm. Yakp
kl etmi Ak. Parvati ne yapsn? O da ileye ekilmi. Gnler,
aylar gemi. Bir gn gen bir zahit belirmi karsnda Senin
kadar gzel bir kz dnyadan el etek ekmemeli demi. Parvati
keii paylamaya hazrlanrken bir de ne grsn? Karsndaki
iva deil mi? Tannnm evlenme teklifini bir artla kabul etmi:
nce Kama hayata kavuacak.
ivann kars Himalayanm kz Parvati. Binbir ad var bu
Tanranm: Uma (nazl), Beravi (korkun), Sati (vefakr e),
Gori (parlak), Kali (siyah), Durga (yaman)...
Parvati gzeller gzeli. Kocasnn yanndan ayrlmaz. Kh
aktan konuurlar, kh felsefeden.
Ama bu nazl, bu ince, bu uysal kadn ifritleri yoketmek iin
korkunlaverir. Durga olur, Tanrlar tahtndan indiren bir
ifriti tek bana yok eder. Kali olur, kasp kavurur ortal.
Kali, Hindin en ok saylan Tanrlarndan biri. Mritleri
13 2
siyah anaderler ona. ilekeler Tannsnm vefakr ei, ifritler
ordusunun babuu Raktavicayla bu isim altnda arpr.
Kali ifriti yaralar, ama, dklen her damla kandan bin ifrit doar.
Kali ifriti haklamak iin onun btn kann ier. Ve bu parlak
zaferin sarholuu ile raksa balar. Yer gk sarslr. Tanrlar
ivaya koar, aman, derler, dnya yklacak nerdeyse. iva
bouna yalvarr karsna. Kali ylesine comutur ki ivay
grmez bile, onu da ller arasna devirir ve iner.
Teni koyu esmer Kalinin, uzun salar dank. Bir elinde
kl, tekinde devin kesik ba. Kpeleri, insan iskeleti.
Gerdanl kellelerden. Belinde kesik kollardan bir kemer,
gzleri sarholuktan kan ana.
, iva da banda mrakabeye dalm, Uma da yle. Ama
kadn bu. Muziplik olsun diye yava yava efendisine yaklam
ve nermin elleriyle gzlerini kapam ivann. Evren ka
ranlklara gmlm bir anda. Gne solmu sararm. Btn
varlklar titremeye balam zangr zangr. Bereket yeni bir
gz belirmi Tarirnn alnnda, karanlklar dalvermi. Bu
gzden fkran alevler yakp kl etmi Himalayay. Dalarn
kz Uma, alam, yalvarm. Da yeniden btn canllna,
gzelliine kavumu.
Parvati ile ivann aklarndan Ganea domu. Bu fil bal
Tanr, aydnlarn koruyucusu. Ganeaya tacirlerin de saygs
byk. Hindin her bankasnda heykelcikleri var. ivann iki
olu daha olmu. Sava Tanrs Skanda ile, servet Tanrs
Kubera.
* * *
iva, Kali... Hindin bu iki byk Tanrsm bir de Jean
Lahordan dinleyelim:56
56 Bu iir, nceki basklarda Bir Varm Bir Yokmu, Tantralarm sonunda
yeralmaktayd.
133
VAYA
Brahma yaratt onlar, Vinu kurtard.
Ama hepsinden yce bir Tanr vard: iva,
Dilber lm Tanrs...
Kh bak, kh zehir, kh ate.
Sana yalvaracak Tanrlar,
Sana alacak insanlarn eli.
Sen Tanrlarn en dayanlmaz, en korkuncu, en gzeli
Hepsini yokedeceksin.
Sakin baklarn szecek lleri.
Yzbinlerce Brahma gelip geecek,
Yzbinlerce Vinu...
Sen, kinatn akamnda tek bana, dizlerinde kan
O sonsuz gecenin kucanda dimdik kalan.
Kesik, balar sarkacak Tanrlarn
Dizi dizi, gerdanndan.
Siyah hakan!
Dudaklarnda bir garip trk,
Sevdiimiz kadnlarn soluklarndan
Daha gzel, daha doyulmaz.
Sonsuz uykusuna dalan ruhlara
Bundan muhteem ninni olamaz.
VANIN AZABI
lm Tanrs iva bir kadn kadar dilber,
Tanrlar birer birer gecek ve bir akam,
Mor gsnde onlarn kesik balar, iva
Mukaddes azabn haykracak bolua,
Baklarnda adem glmseyecek:
Kinatn ruhuydum eskiden,
Gndzdm, geceydim, afaktm...
134
Bahar da bendim, yaz da ben, k da ben...
Vareden hayattm, yokeden aktm
... Sahte ihtiamma
Kaplan ruhlar birer birer dt ama
Yldzlar gsmde sndrdm birer birer.
Kana kana uyuyun, gecem sizin ller!
Belki bir gn yeniden doarsnz, bekleyin.
Belki bir gn canm ses ister, aydnlk ister,
Uurumlar doldurmak iin.
im ylesine sklyor ki
Yalnzm, korkuncum, karanlm...
Eskiden de gsmde tayordum gkleri
Ama o zaman da botu kucam.
KALYE
Sen, melikesi lgn ak gecelerinin,
Kanl akamlarn mehtab, Sen!
Bakn daha korkun ylanlarn zehrinden!
Mor bedenli ehvet ilahesi...
Her yerde hazrsn, her anda varsn,
Barta, savata, tufanda varsn...
Umman kamnla ulur, geceleri...
Ormanda lklar atarsn.
Bir taze iek olursun, bir serin pnar olursun,
Ne kadar tatlsn istediin zaman,
Dayanlmaz bir ivekr olursun,
lgnca koarz ardndan.
Sen ey dehetler Melikesi!
Kh altndan bir aysn, muhteem
Kh daha muzlimsin, karanlklardan.-
Sen ey tr, sen ey nme, sen ey adem!
Sen ey gecelerin cazibesi!
Sen ey okamasn bilen ylan
Vzgelir sana gzyalarmz,
Azgn buselerinle morarttn her beden
Kurtlarla sineklere sunduun birer len!
* "k -k
Hintli en az iki bin yldan beri Vinuyla ivaya tapyor.
Brahma soyut bir varlk. Vinunun gbeinden bir lots
fkrm. Brahma km lotsten, evreni yaratm. ivayla
kavgaya tutumular. Brahma ben daha eskiyim demi, iva
ben. Brahma yenilmi. Ve o gnden beri eski itibarn bu
lamam.
Hint panteonundaki mabutlar saymakla bitmez. Tanrlarn,
cinlerin, ifritlerin, kahramanlarn, aalarn, hayvanlarn ateli
mritleri var. yz milyon Tanrya -bir o kadar da cine-
inanr halk.
Brahman dehas bu kemeketen bir dzen yaratmak istemi.
Tanrlar ehramnn zirvesine eknum yerletirmi: yaralan,
ayakta tutan, yokeden yce teslis: Brahma, Vinu, iva.
Misyonerleri cazip karlatrmalara srkleyen bu zllk
ok eski inanlarn hnerli bir dzenlenii. Gerekte byle
bir teslis yok. Trimurtinin ilki Brahma, bugn bir isimden
ibaret. tekiler de boyuna birbiriyle atmada ve Tanrlar
Tanrs rolne zenmede.
136
Kahramanlar a
Avrupa yorgun bugn... ngiltereyi, Almanyay, Fransay
dolan. Soluk solua insanlar greceksiniz. Hibirinin
yaad anla ilgisi yok. Hepsi de ad bilinmeyen bir hayal
peinde. Vergilius, Homeros, Dante, Shakespeare bu
mark zeklar doyuramyor artk. Bize yeni kaynaklar
lzm, diyorlar, manev lmzde kana kana ieceimiz
kaynaklar. Ve kayalklardan taptaze bir ilham pnar f
kryor: Hint iiri. Yunan Homerosunun arkasndan bir
Hint Homerosu. Ganj kylarnda doan bir llyada ile
Odysseiann bize mjdeledikleri istikbal ne? X. Leon ve
XI V Louis asrlar biraz da Vergilius'la Homerosun eseri.
Golkond krfezinin Homerosu, ilham ile nasl bir a
yaratacak bakalm?
Quinet
Uluslar ilahi sylemi nceleri, Tanrlar vm. Sonra
savalar olmu, kahramanlar km ortaya. Her kuak
trkler yakm onlara, zaferleri dilden dile dolam. Ni
hayet bir Viyasa, bir Homeros gelmi. Her biri bir umman
yaratm binbir dereden.
Sayfalarnda btn bir milletin nabz arpmayan destan,
yarnlara seslenemez. Destann gerek yaratcs millet, air
bir tercman.
Gnln dilegelii lirizm, aydnlk bir bahar sabah gklere
ykselen tarla kuunun saf arks. Lirik iirde yaratcnn
kendisi var; destanda insanln kaderini deitiren bir Tanr
veya kahraman.
Trajedi, ihtiraslarn insan kalbindeki atmalarn te
rennm eder. Zaman ve meknla snrldr. Destan, kinat
btn iriftlii ile canlandrr. Kh ruhun derinliklerine iner,
kh d dnyaya evirir baklarn. Trajedi para, destan
btn.
Destanc, heykeltra... ikisi de insanlar deil, tipler yaratr.
13?
Destan kahramanlarm birbirinden ayran, kucanda yaadklar
corafya. Rama ile Ail ayn insan, ama vatanlar ayr.
Btn Arya destanlarnn ana izgileri bir. Hint-Avrupa
milletlerinin tek soydan geldiklerini gsteren bir delil bu.
sadan iki bin yl nce Baltk denizi ile Karadeniz arasnda
yaayan kabileler drt bir yana dalm. Atlar, arabalar
varm. Rastladklar lkeyi fethetmiler. Atlantike, Asyaya,
Akdenize dehet samlar. Ayn dili konuuyormu hepsi
de, uygarlklar birmi, inanlar bir.
D, mcadele, yeniden ykseli... btn Arya dinlerinin
temel inanc. Kadn yznden bouulur. Ykseli, bir
kahramann eseri. Btn destanlarda artc bir tpklkla
ayn temay gryoruz.
Destann eitleri var Hintte: tihasa, Kavya, Mahakavya.
Bir ana konu etrafnda kmelenen yzlerce hikye: tihasa.
Her hikye balbana bir btn. Kozmogoni, teoloji, felsefe...
ne ararsanz var tihasada. rnek: Mahabharata. Kavyada
her para btne bal; daha dzenli, daha sanatl bir tr bu.
rnek: Ramayana. Mahakavya (byk kavya) ismine ramen
pek uzun olmayan bir iir. Umumiyetle mehur bir efsanenin
tek kahramann terennm eder. airin amac hner gstermek.
rnek: Kalidasann Raghuvanas.
MAHABHARATA
Adak, dua, tefsir, felsefe... Vedalar edebiyatnda insandan
ok Tanr var. Bir avu aydna seslenen bu edebiyatn heyecan
yaratmaya ihtiyac yok. Evet, Rig-Vedanm ilahilerinde hayal
olan alarn yanklar uuldar; Brahmanalar efsane ile rl...
Ama destan domamtr henz. Menkbeler ya lirizm iinde
erir, ya tefsir sarmaklar arasnda kaybolur. Upaniadlar,
dekoru kafatas olan bir savan hikyesi. Onlarda ne tarih
var, ne d dnya.
138
Hindin ilk destan Mahabharata. Kaynaklan alarn ka
ranlnda kaybolan bu ulu destan nesillerin heyecan um-
manlatrm. airler vecitlerini rmak rmak o ummana
dkmler.
Balangta bir cenk trksym Mahabharata. Aryao-
ullarnm zaferini vyormu. O birka yz msra zamanla
dnyann en byk destan olmu. Kulbeler yzyllarca o
trklerle enlenmi, saraylar o trklerle rpermi.
llyada bir iek bahesi, Mahabharata bir orman... birinde
ahenk ve hendese, tekinde heybet ve ihtiam... Olemp ve
Himalaya.
nl bir aac var Hindin: banyan. Dallar topraa deer
demez kk salar, filiz verir; tek banyandan koca bir orman
doar. Sonsuzlua uzanan bu aacn kk nerede, ana gvde
hangisi bilemezsiniz. Mahabharata da yle. Yzlerce hikye,
yzlerce iir, yzlerce serven... hepsi de ayr ayr gzel.
te Schlegeli deli eden: Nala ile Damayanti, Dnya
edebiyatnda, duygulan bylesine dile getiren, bu kadar ili,
bu kadar ince, bu kadar heyecan verici baka bir aheser daha
yok.
te Avrupay batanbaa byleyen Bhagavad-Gita: Btn
alarn en byk felsef iiri (Humbolt).
te Savitri ile Satyavan. Ve sonra tarih, efsane, felsefe,
bilhassa hukuk... Zmrt vahalar kuatan ller.
Yaban otlardan syrlan bir Mahabharatann allandan,
yavandan, yapmacktan tiksinen ada okuyucuya unuta
mayaca heyecan saatleri yaataca muhakkak.
MAHABHARATANIN YARATILII
Bir gn insan olmak geldi iinden,
air suretinde belirdi Vinu.
Ryalar grrd tanryken,
Yldzlarla dolu.
139
imdi de ryalar gryordu
Bir rakkaseye benziyordu toprak,
Tlden libasm aralayarak
plak vcudunu gsteriyordu.
Gzleri kamayordu Vinunun,
Gnl sevgi ile dolup tayordu.
Bir iir yaratt ki ryalarndan
Umman kadar derin, gkler kadar geni.
Bir iir ki iitilmemi,
Kucak kucak beste, kucak kucak k.
Her msra bir buse.
Uurumlar bile aydnlk
lm de ak kadar lk.
Bir iir deil, bir rmak
Berrak sularndan bilgeler ier,
Uzaklarda prl prl gelecek zaman,
mide kavuur dertliler.
(Jean Lahor)
Bu ulu destan Viyasa derleyip toplam. Kim bu Viyasa?
Efsaneye gre, Tanr Vinunun ta kendisi. sadan bin iki yz
yl nce Korovalarla Pandvalarn dedesi olarak tecelli etmi.
Torunlarnn savalarn grm, kahramanlklarn ebedi
letirmi.
Tarihiye gre, 4. yzylda yaayan bir Brahman, Viyasa.
Halk geleneklerim, kastnn karlarna uygun olarak ilemi.
Ahlk kaygsndan uzak Pandava savalar, kl krk yaran
birer rahip klna sokulmu. Ama Viyasa, btn gayretlerine
ramen, destann ilk ekillerindeki hain izgileri sikmemi.
Kahramanlar hem drst, hem kalle. Karakterlerindeki ikilik
destandaki ikilikten douyor.
Mahabharata Hint edebiyatnn Ganj. Hint iirini besleyen
140
de o, hint masaln da. Kalidasa, Hint sahnesinin incisi a-
kuntalay o ummann derinliklerinden kard.
fe ic *
Sahne: Pankala. Dvenler, karde ocuklar: Korovalarla
Pandavalar.
Birinci arkda kahramanlarn soyunu reniyoruz. Has-
tinapura hkmdar Avda lm. Kr kardei gemi yerine.
len hkmdarn be, yenisinin yz olu var. Ayn sarayda
yaayan Pandavalarla Korovalarm ok gemeden aras alr.
ehzadeler Pandavalarm sarayn atee verirler. Canlarn zor
kurtaran be karde soluu lde alr.
Pandavalar gizli yaar bir zaman. Sonra duyarlar ki Pankala
han bir savayambara tertiplemi, kzn everecek. Kalkp ol
diyara revan olurlar. lerinden Arcuna kimsenin geremedii
yay gerip oku hedefe atar. Ve esmer Dropadi onun olur. Olur
ama gnl ferman dinler mi? Kardeleri de tutulmutur
Dropadiye. Hann kz be kardein de kars olur. Arcuna
az sonra haklarndan vazgeip ormana ekilir.
kinci arkda ihtiyar hkmdar, lkesini ocuklar ile
yeenleri arasnda paylatrr. Pandavalar Yamuna vadisinde
hkm srer. Korovalar Hastinapurada. Pandavalardan
Yudistira yz be ehzadenin en yals. Hint tresine gre,
hkmranlk onun hakk. Bu stnlk Korovalar deli eder.
Yudistiray kumara srkler ve -hileli zar kullanarak- varm
younu elinden alr Duryodana (Korovalarm aabeyi). htiyar
hkmdarn efaati sayesinde Pandavalarm ormanda yaa
malarna izin verilir.
nc arknn konusu: Ormandaki hayat ve Nala ile
Damayanti hikyesi.
Drdnc arkda, Pandavalar hkmdar Virhatann
saraynda gryoruz. On iki yllk srgn sona ermitir. Virhata
lkelerini geri almalar iin onlara yardm eder. Byk bir
141
ordu hazrlanr. Tanr Krina Pandavalara katlr, Arcunann
araba srcs olur. Her kahramann babuluk ettii sava
ayr bir arknn konusu. On sekiz gn sren savata Korova
babular birer birer lr.
Onuncu arkda, uykuya dalan Pandava taraftarlarn sa
kalan bir Korova krar geirir. Yalnz be karde kurtulur
boazlanmaktan.
On birinci ark, belki de, arklarn en gzeli. Cenk
meydanna gelen kadnlarn feryatlar ve gzyalar.
On iki ve on nc arkda, hkmdarlarn vazifeleri,
cmertliin faydalar, kurtulu yollar anlatlr.
On drdnc ark bir at kurban treni.
On beincide, yeenleri ile baran ve tahtn onlara brakan
ihtiyar hkmdarn ormana ekilii.
On yedide, Yudistira vazgeer tahttan. Kars ve kardeleri
ile yola revan olur. Himalayann eteklerinde nce Dropadi
lr, sonra kardeleri. Dorua Yudistira ile kpei varr. ndra
kahraman cennete buyur eder. Yudistira kpei de alnncaya
kadar ieri girmez.
On sekizinci arkda cennet... Yudistira Korovalarla kar
lar orada. Kars ile kardeleri cehennemdedir.
(Bkz. Semeler: Mahabharatadan, s. 328)
BHAGAVAD-GTA
Kimi kzl grr yalnz, kimi yeili. Yobazlk, manev bir
daltonizmdir. Bilge, dncenin gkkuan btn renkleriyle
seven adam. Bilge, pencerelerini her a aan, hakikati
blmeyen, gerei tezatlar ile kabul eden. Anlamadmz
inkr etmek kolay, bunu yzyllardan beri yapyoruz.
Yazara Hindi sevdiren Batnn en aydnlk kafalarndan
biri: Romain Rolland. Tasavvuf, Ramakrinay okuyuncaya
kadar mavi sakaln krknc odasyd yazar iin. Anlad ki:
142
phe bir nura doru komaktr. Bilgimizden phe, d
ncemizden phe. Descartesm phesi.
Jean Herberti dinleyelim:57
Mistik tecrbe gvenilir bir bilgi kayna mdr? Bat hayr
diyor buna. Dinler mutasavvf pheyle karlyor. Felsefeye
gre bu kaynaktan gelen su bulank. Mantk-d: mistik
tecrbenin alnna yaptrlan yafta. Ne mant? Akl vaz
geilmez bir yol arkada, ama onun sokulamayaca blgeler
var. Vergilius gibi yar yolda brakr bizi... Her ahika ba
dndrr. Kydakiler engin denizlere alanlarn hikyelerini
pheyle karlar. Hem bu hikyeler anlatlabilir mi? Veliler
tabiat-st glerini neden kullanmazlarm. Neden kul
lansnlar? ocuka bir hayret. Yavru da byklerin neden
gc yettii halde unu veya bunu yapmadn bir trl
anlayamaz. Tecrbe bllebilir belki, ama sze sktr-
lamaz. Her tasvir ikileme: syleyenle sylenilen ey, syleyenle
dinleyen arasnda. Para para kavrayamayz mutlak. Hibir
madd veya manev bilgi toptan boyun emez manta
(matematikte irrasyoneller, fizikte boluk problemleri var).
Kavranan gerekle kelime sembolleri tpatp uyamaz birbirine.
Zaten mantn vazifesi mmkn mertebe tehlikeye dmeden,
grnrler dnyasnda yaamamz salamak.
***
Bhagavad-Gita, Mahabharatamn iine sktrlm byk
bir felsef poem. Hindin ve btn zamanlarn kutsal me
tinlerinin en kutsal.
Bu destan iinde destanda, Hindin btn weltanscha-
ungu drt yz beyite sdrlm.
Bhagavad-Gita hakikatin btn ufuklarn kucaklayan kitap,
57 Siri Orobinclonun clcrlui olduu Bhagavad-Gitann franszca evirisini ya
panlardan Jean I lerbert'in esere yazd nsz: Shri Aurobindo, La Bhagavad-
Gita, Albin Michel, Paris, 1942.
H 3
gsteriyor, blmyor. Dnceye-ve tecrbeye alan bir kap
Gita.
Vedalarm kaygs da tezatlar ahenkletirmek deil miydi?
Vedalar, insann psikolojik varl ile Tanrlarn kozmik
varln kucaklayan bir sentez.
Upaniadlar ihtiyar riilerin tecrbelerini yeni bir terkibe
temel yaptlar.
Bhagavad-Gita, ite, bu sentezlerin brakt yerden balad.
byk yolu, byk gc ahenkletirdi: amel, bilgi,
ak.
Bhagavad-Gita, Upaniadlarm dank n tek merkezde
toplayan bir adese.
Dier kutsal kitaplara benzemez Gita, bir destan paras
dr.
Buhran iinde rpnan insana felsefenin verdii cevap,
felsefenin ve ahlkn. Kavgadan kamak veya onu btn
neticeleriyle kabul etmek. Deceksin, diyor Gita ve hayat
olduu gibi alyor
El Biruni (962-1048) bin yl kadar nce hayranlkla bahseder
Bhagavad-Gitadan. Farsaya ilk defa 16. yzylda evrilmi
(Ebul Fazl, 1551-1602), Avrupa 1785ten beri (Wilkinsin
ngilizce tercmesi) Gitaya aina.
Herder, Hegel, Schopenhauer... Almanyann btn fikir
adamlar bu kaynaktan kana kana imi. Wilhelm von Schlegel,
Gitay aslndan okumak iin Sanskrite renmi ve bu esiz
poemi Latinceye kazandrm. Wilhelm von Humbolta gre
dnyann hibir dilinde bu kadar gzel, bylesine derin bir
iir yazlmam, yazlamaz da, msralar olgun meyveler gibi,
hakikat dolu.
Avrupa, szde Hristiyan. Bencillikten baka kanun ta
nmyor. ada insan nne katan hrs: menfaat. Tek kay
gmz, hayatn tadn karmak, bahtszlar mutlulua ka
vuturmak kimsenin umurunda deil. Birtakm fedakrlklara
144
katlanr grnmz, ayaklanmalan nlemek iin. Devrimler
bencillii ortadan kaldracakt gya, imtiyazllarn saysn
arttrd, ihtiraslar krkledi, yeni bir ahlk anlay getirmedi.
Fedakrla yanaan yok, her ey bizim olsun istiyoruz.
Toplumlar bu yzden uuruma srkleniyor. Bizi ne ilim
kurtarabilir, ne teknik... Eski cemiyetleri kurtarabildiler
mi?
Bu kitab dikkatle okuyalm... Greceiz ki bizden daha iyi
dnen, kurtulu yolunu bulan insanlar varm (E. Burno
uf).
Koestlere gre de amzn byk zdrab, komiserle yogi
arasndaki atma. Komiserin manivelas: devrim, dava alt
yapy deitirmek, st yap kendiliinden dzelir. Yogi iin
ise kurtulu: iimizde, aksiyon bir tuzak. Komiserle yogi
uzlaamaz, diyor Koestler. Mnakaa etmezler ki uzlasnlar,
birinin dikkati d dnyaya takl, teki ryalarnn fildii
kulesinde mahpus. Koestler Hindi tanmyor, Hindi ve
Bhagavad-Gitay.
Kadim Hint Gitadan ne anlyordu? Bilmiyoruz. Boyuna
yaanan, boyuna tazelenen ve iindeki hakikat cevheri, gelime
yolundaki insanln kafasnda ve gnlnde yeni kalplara
dklebilen yazlar, dinler, felsefeler... her ada deerlidir
(iri Orobindo).
Bhagavad-Gita Hindin kutup yldz, Hindin ve belki de
btn insanln. nsan eseri, ama Tanr kelm kadar kut
sal.
Ne zaman yazlm? htimal sadan drt yzyl nce. Kim
yazm? Bilen yok.
i t i t it
Korkun bir boazlama arifesindeyiz. Bir cenk arabas,
ve konuan iki kii. Birincisi bir Kahraman. kincisi Tanr.
Tanr, kahramann arabacs. Arcuna hakszlklar klc ile
145
yoketmeye alm. Ama bu kavga baka. Karsndakiler
dostlar, akrabalar. Onlar nasl ldrsn? Neden dvecek?
Taht iin, lke iin... deer mi? Zafer neye yarar onlarla
blemeyeceksek, ganimet neye yarar? Adalet, hangi adalet?
Adalet, kardelerini boazlamak m? Saldranlar tekilermi,
olsun! Onlar ne yaptklarn bilmiyorlar. Arcuna byle bir
savan cinayet olduunu biliyor. Varsn barma saplansn
oklar. Ben onlara kl ekemem. dnya senin olacak
deseler, ldremem kardelerimi. Arcuna alamaktadr.
Krinanm sesi bulutlar datan bir frtna rzgr. Bu bir
nutuk deil, bir amar. Neden korkuyorsun Arcuna? Neden
tehlike annda kolun kanadn krlverdi? uurunu karartan
ne? Niin bayalayorsun! Bu yol Tanrya gtrmez insan.
Ve, bir Aryaya yakmaz. Arcunann kavgadan ka insanla
acdndan m? Hayr. Onun kollarn balayan bencil bir
merhamet: sevdiklerine kymyor, onlarsz bir dnyada ya
amaktan korkuyor.
Gitann mahkm ettii byle bir merhamet. Gita, bir in-
san-stne seslenmiyor, bir sava ncili deil. Arcuna ne bilge,
ne peygamber. Sava o. Bir babu iin buhranlarn en
korkuncu: tereddt. Bir lkenin kaderi ona bal, ve o ne
yapacan bilemiyor. Krinaya sn bundan. Belki de asl
kavga Arya ile insan arasnda. Yani bir yanda vazifesi ldrmek
olan bir snf... tede bu darmaya isyan eden beer.
Tanr, nce gururundan yakalyor Arcunay. Sonra topraktan
koparp dncenin en yce doruklarna kanatlandryor.
Arya dvmeli: dnyaya onun iin arlm. Alnnda zafer
elenkleri ve elinde kanl bir kl... Tannya byle ykselecek.
Oyunu btn artlaryla kabul edeceksin. Yaamak fetihten
fethe komaktr. Tecelliler leminin kanunu kavga, skn yok.
Katriya demek sava demek, yiitlik demek, g demek. Hakk
korumak, ve bu uurda irkilmeden kan dkmek. Rahat d
einde lmek yakmaz ona. Bir davann adam o. nsanl
146
ahsnda kltmek, htrasna lanet okutmak ve halkn
gvenini sarsmak... Katriya iin bundan byk yzkaras
olur mu? lrse gklere ykselecek, kalrsa dnyaya hk
medecek. Tecelliler leminden kanatlandka, ufuk geniler.
Seni kavgaya srklemek iin insanlarn kanunlar yetmiyorsa,
Tanny dinle. Soyun benliinden! Ne hazz dn, ne kederi!
Yalnz davana ver kendini! Yalnz Tanrya balan; gnahtan
korkma!
ldrmek... kimi ldreceksin. Hayat yokedilebilir mi?
lm, gnein bat. lm, bir sis. lm, bir arky er
eveleyen skt. Bitmeyen bir arky, bitmeyecek bir arky.
Beden, glgesi hayatn. Gerek olan o deil. Kinata bulut
lardan baknca, lm yok.
Sen vazifeni yapacaksn. Sevinmeden, zlmeden, fke
lenmeden. Amel bir zincir deil, bir kanat. Bu oyun ezelden
balam Arcuna. Roller ezelden datlm. Sahnedesin ve
btn gzler zerinde. Tabiat gibi sakin olacaksn, tabiat gibi
yaln. Tabiattan farkn: zekn. lk iin zekn klandrmak
olmal. Bilen ve gren bir irade insan. Patikalara sapmayan,
yalpa vurmayan, ve yryen bir irade. Ama bu, tecelliler
leminin kanunu. Gerek bilge tecelliler leminden hakikat
lemine szlebilendir. Tanryla kaynaan iin ne hayr var,
ne er. Hakikata eritin mi kitaplara ihtiyacn kalmaz. Aradn
k kendi iindedir. Bilgeliin almeti ne istirak, ne cezbe.
Bilge, arzulardan soyunan erdir. Hedef dnya nimetlerinden
vazgemek deil, ihtiraslarn kkn kurutmak, kendini
Tanrya vermek, onunla kaynamak. Arzular denize karan
rmaklar gibi dolacak ruhuna, onu bulandrmayacak, dal
galandrmayacak. Huzur vahdet srrna erenindir.
Bilgi amelden stn. Upaniadlar da byle sylyordu.
yleyse amele ne lzum var? Ormana ekilip kendimizi
Tannya vermek dururken, niin dvelim? Arcuna yine
karanlklar iindedir. Amel kutsal, adak kutsal, feragat kutsal.
147
Hangi yoldan kurtulua varacak? Zeknn aydnlatt amel
yolundan. Bilgiyle amel kaynaacak. Amelden kim kaabilir?
Yaamak, hareket etmek demek. Bilgi amelden stn. Ama
atalet amelden stn deil.
Dava, ihtiraslardan soyunmakta. htiras, yolumuzu karartan
sis. Arzular nasl susturabiliriz? Kendimizi bir ideale ba
layarak. Amel, bir adak olmal. Esaret bencillikte. Amac haz
olan, bocalar, yrmez. Kurtulu karlk dnmeden di
dinenindir. Kendinden kopacak, varlklarn iinde eriyeceksin.
Tanrnm kendisi de amel. Tanrlamak istiyorsan onun yo
lundan gideceksin. Dnyada kemal yok. Kii madde kalbndan
kurtulup ruhlamadka pir pak olamai. Ama daha nce
almas gereken duraklar var. nce gndelik iler, sonra
kurtulu.
Bykler kalabala rnek olmal. Krina bunun iin hep
hayat sahnesindedir: tecelliler leminin sevin ve aclarna
ortak olmak iin insan klna girii bundan. Kazanaca yeni
bir zafer mi var? Hayr. O, bir orkestra efi gibi, hayat denen
ezel! musikiyi dzenleyecek. Hristiyanlarm Tanrs dnyaya
bir kere iner. Bu bir fedakrlktr onun iin. Hindin Tanrs
yeryzndeki savaa sk sk katlr. Dnyay karanlklar basnca
tarih sahnesinde boy gsterir ve yeni bir devir aar. Kzmadan,
heyecanlanmadan baarr iini. Tanrmn zaman zaman insan
klnda tecellisi, kinatn bitip tkenmeyen operasnda bir
nevi leitmotiv.
Bu yedi yz msralk kitap on sekiz blme ayrlm. Yazann
tek klavuzu: ilham. Bununla beraber konuyu balk et
rafnda toplamak mmkn. I-VII. blmler Ahlk, VII-X1I.
blmler Tanrnn Vasflar, XI1-XVII1. blmler Metafizik
zerine.
Gitada iki inan kaynar. Samkiya, Yoga. Samkiya, tahlil
demek. Samkiyaya gre varln cevheri, iki: skn ve hareket.
Sknu purua temsil eder, hareketi praktiri. Purua, ruh.
148
i
Saf, uurlu, deimeyen varlk: mutlak nur. Prakriti, hayat
ve hareket. Prakriti kuvvetin kayna: zek, enerji, atalet
ve uursuzluk. Bu kuvvet dengede ise, hareket yoktur,
yarat yoktur, uur yoktur. Denge bozuldu mu kavga balar.
Kavga, yani kalptan kalba giri, dou, byy, silini.
Kosmos bu cidalin eseri. Prakriti, hem madde, hem irade.
Madde nasl uur oluyor? Puruaya aksetmek suretiyle. uurun
mekanik enerjinin ileyiinden douyor. Yani bir vehim:
maya. lk durak bu vehimden kurtulu. Bir purua yok, bin
purua var. Tecelliler lemini kendi gz ile grr her uur.
Samkiya yle diyor.
Ama Gitann puruas tek. Sonsuz olan bu Tanrnn te
cellileri. Kimi iinde bulur Tanny, kimi gelenein izdii
yoldan varr ona. Btn inanlar gzel, btn vehimler meru.
Anlaylar ne olursa olsun, varlklarn hepsi Tanrnn par
alan. Neyi seversen Tann odur. Prakriti puruay elendirmek
iin sahnede. Purua sessiz ve seyirci. Ama sadede seyirci deil,
kinatn efendisi de. radenin faaliyetini dzenleyen: tabiat.
Ne var ki iradenin de, uurun da kayna ezel! ruh, ezel uur.
Purua, bilen, hkmeden. Kosmosun nedeni, purua. Prakriti
onun tecellisi adeta. Upaniadlar iki purua var diyorlard:
ayn aata iki ku... Gitaya gre kular tek. Purua hem
hareket, hem skn. Hem tek, hem sonsuz.
Bhagavad ileyi, istirak, uzleti kmsemez. Ama her
ibadetten nce vazife. Tecelliler lemine bunun iin arl
mz. yi ama doru yolu nasl seeceiz? Yol nceden seilmi:
kastmzn darmas. Her snf iin ayr bir ahlk. Brahman
sabrl olacak, drst olacak, yol gsterecek kalabala.
Katriya hak urunda dvecek. Vaiya topra ekecek,
srleri gdecek.
Eserin kalbi Tannya ayrlan blmler. Krina daha nceki
sistemlerin Tanrs gibi kaypak, ekilsiz, silik deil. Yaayan,
didinen, seven ve kullanndan sevgi isteyen bir Tanr. Dnyay
149
yaratan da o, ykan da o. Zerreden kk, sonsuzdan byk;
her yerde hazr ve nazr. eitli mabetlerde peresti edilen
onun u veya bu tecellisi.
Bu binbir renkli iir de hayat gibi tezatlarla dolu. efkat ve
sevgi tanns Krina kullarna kan dkmeyi emrediyor. Bartan
daha kutsal amalar var, Bhagavada gre. Will Durant: bu
mkemmel bir dersti diyor, Hint bu dersi can kula ile
dinlemi olsa, bamszln belki de hi kaybetmezdi.
(Bkz. Semeler: Bhagavad-Gitadan, s. 362)
RAMAYANA
Mahabharata ile yar barbar bir a kapanr. Ramayana, yeni
bir dnyann, daha ince, daha zarif, daha gelimi bir dnyann
mjdecisi.
Birincisi adeta bir hukuk kitab. Bitmez tkenmez karde
kavgalar, yalan, hile ve hyanet... Sonra o hudutsuz lde,
gzn ve gnln dinlenebilecei be vaha.
kincisi batanbaa gzel, iinde ada okuyucuyu isyana
srkleyecek tek ahlkszlk yok. nce tarih bir z: Gney
Hindin Aryalatrlmas. Ramay Tanrlatran paralar belli
ki sonradan eklenmi. Sita, Aryalardan nceki Hintlilerin
bir Tanras olacak, Hanuman da yle.
Ganj kylarndan ykselen bu kutsal rklar, amzn
makine grltleri arasnda nasl duyuluyor, Ramayanada
Avrupaly byleyen ne?
Aln gnahlarla damgal ihtiyar, aim bir fildii kadar izgisiz
delikanl karsnda nasl olur da hayranlk duymayabilirdi?
oktandr kaybettii cenneti, o eski arklarda buldu Avrupa.
Ramayanann her msra, Hindin ormanlarndan uup gelen
bir gvercin, kanatlarnda Asya gneinin prlts, baklarnda
susuzluk. Gklerden boanan bir iek yamurudur Rama
yana... fritleri bile gzeldir o destann.
150
Hint allarna benzetirler Ramayanay... O dillere destan
rglerde, nesillerin heyecan ebedileir. nceleri minnack
bir ald Ramayana, Hindin dehas bu ah genilettike ge
niletti. Yldzlar prltlarn ipekletirdi. Orman ieklerini,
meyvelerini dkt bu ala. Byl bir hah oldu Ramayana,
Himalaya doruklarna gerilen, ndustan Bengale, Benaresten
Seylana kadar btn Hindi kucaklayan bir hal, bir adr,
bir bayrak, hatta bir sema...58
n veren, mr uzatan, hakanlar muzaffer klan bu uurlu
destan Valmiki yazm evvel zamanda. Btn gnahlarndan
arnr onu can kula ile dinleyen, her bir muradna kavuur.
Evlt isteyene evlt kazandrr bu kitap, servet isteyene ha
zineler, gen kzlar koca bulur onu dinleyince, gurbettekiler
yuvaya dner.59
Hindin en byk iki destanndan biri olan Ramayana,
Hintlilere gre, Mahabharatadan ok daha yal. Ne var
ki bu hkm ancak Mahabharatamn elimizdeki ekli iin
doru.
Valmiki ne zaman yaam, Ramayanann tek yaratcs
O mu? Bilmiyoruz. arklar ile alan byleyen o byk
air de, Homeros gibi, bir muamma.
Ramayana, llyada gibi biten bir Odysseia. Arada Ovidiusun
metamorfozlar. Tabiat tasvirindeki ihtiamn btn Yunan
edebiyatnda bir rnei daha yok. Mesela, birinci kitapta
Ganjn topraa inii. Sonra ada edebiyatlarn aamad,
hatta yaklaamad bir olduugibilik, bir ifade zenginlii ile
canlandrlan ili sahneler, insan ruhunun en scak duygular...
Rama ile Sitann srgne giderken syledikleri szler,
Hektorla Andromakm vedalamalarndan ok daha gzel,
ok daha dokunakl (Burnouf).
58 Michelet, a.g.e., s. 55-56.
59 Quinet, a.g.e., s. 140.
151
Asl lahi Komedya: Ramayanadr diyor Quinet. Ne kadar
doru! Homer destanlarnda Tanrlar ota Olemple, kah
ramanlar yurdu dnya, birbirinden ayr lkeler. Tanrlar insan
klna girseler de Tann kalrlar. Vergiliusda Tannlar silikleir,
n plana insan geer. Dantenin aheseri destandan ok hiciv
abidesi. Ramayanada, btn canllar, vcut deitiren birer
Tann olabilir. Rama, Vinunun ta kendisi. Ama Tann olduunu
bilmez, herkes gibi ac eker, yaralanr, ileye girer, insanlar
Ravananm errinden kurtarp vazifesini baardktan sonra
Tanr olduunu hatrlar.60
... Evet koca Valmiki... Biz de inanyoruz ki: Btn canllan
sarho etti arklarn... Brahma bile hayran kald onlara. Ne
mutlu kitabn bir batan bir baa okuyana. Yansn bile okuyana
ne mutlu. Asilleir onu dinleyen kle... Okuyan gnahlanndan
arnr. htiyar Homerosun o dilber Helenas, senin Sitan yannda
bir kaldrm yosmas. O Sita ki Tannlar kadar gzel Ravananm
ne iltifatlanna aldr eder, ne tehditlerine... Ramasma kavumak
iin bile bir erkek maymunun srtna binmeyi kabul etmez. Ve
sevgilisinin en kk bir phesi karsnda atee atar kendini.
Homerosun erkek kahramanlan da, Ramaya kyasla ne kadar
kk, ne kadar baya. Hintli ehzade ihtiyar babasnn hilekr
bir vey anaya verdii sz yerine getirmek iin her ileye katlanr,
her acya gs gerer. Yunan destanlar btn sefaletiyle, btn
irenlii ile gndelik hayat, Ramayana bir ak ryas.
Sz Micheletye brakalm: Akamlar gne, Ganjn
sularnda gz kamatran klarn sndrp hayatn uultusu
dinince, ormann kenarndan btn bir canllar dnyasn
seyredebilirsiniz. En tatl renklerin esrarl prlts iinde,
birbirine hi benzemeyen canllar kaynar, seviir, ark
sylerler. Ormann barndan muhteem bir melodi ykselir:
Ramayana bu melodidir ite.61
60 Quinet, a.g.e., s. 147 v.d.
61 Michelet, a.g.e., s. 5.
152
it ieit
Rakasalar azttka aztm... ifritler kral Ravanamn
Tanrlar takt yok. Ast astk, kestii kestik. Brahma sz
vermi vaktiyle ona, korkma demi, ne Tanrlar ldrebilir
seni, ne ifritler. Ama ylesine marm ki hazret, Tanrlar
yalvarmlar Brahmaya. Vinu insanlar Ravanann errinden
kurtarmak iin insan klna girmeye karar vermi.
Ayahodya hkmdar Daaratann kars var, ama hi
ocuu yok. Vinunun sunduu byl ikiden karlarna
iirir hkmdar ve on bir ay sonra drt olu olur. Birinci
karsndan Rama doar. kincisinden Bharata. Lakmana ile
atrugna nc bir kralienin ocuklardr.
Aslan yeleli, lots bakl bir ehzade bu Rama. Topraktan
bir k pnar gibi fkran gen bir kz var, Videha diyarnda,
bir kz ki ad bile tebessm kadar gzel... Sita. Kimsenin
geremedii tlsml yay Ramamn elinde oyuncak gibi par
alanr, dilber Sita onun olur bylece. htiyar Daarata, olu
Bharatanm tahta kmasn isteyen ikinci karsna verdii bir
sz yerine getirmek zorunda kalr, Ramay ormanlara srer.
Sita kocasndan ayrlmaz, Lakmana da onlara katlr. Daarata
hayata gzlerini yumunca, Ramay armak iin ormana gider
Bharata. Ama ehzade daveti kabul etmez. Sz: szdr. Ba
basnn dedii olacak. Rama ileye gle gle katlanmaktadr.
Sita da hayatndan memnun. Gelgelelim urpanaka Ramay
batan karmak ister. Yz bulamaynca Rakasalar kkrtr.
Rama, stne yryen ifrit ordularn perian eder. Ama
urpanaka vazgemez almaktan. fritler padiah Ravanaya
varp Sitay yle ver, yle ver ki on bal ifritin gnlne sevda
drr. Ravana bir yolunu bulup Sitaya yaklar, diller dker.
Sita aldrmaz. Hazret kzar, gen kadn byl arabas ile
bakenti Lankaya karr.
Nihayet o korkun cenkler balar. Maymunlar Ramanm
153
safndadr, cinlerle ifritler Ravanann. Gkkubbe atlan ok
lardan grnmez olur. Dalan grz gibi kullanr maymunlar.
Nihayet fazilet erri yener. Yiit Rama Sitasna kavuur, gen
iftler Ayahodyaya dnerler. Rama ecdadnn tahtna kurulur.
Toprak baaklarla donanr drt mevsim, aalardan hevenk
hevenk meyveler sarkar. Ne hrsz kalr, ne uursuz. nsanlar
yz yl yaar. Yamurlar tam zamannda yaar. Rzgr buse
gibi okaycdr.
Raca saraylarnda okunan o arklardan elbette ki cenk
lklar ykselecekti. Ama Ramayana bir ak arksdr,
kinat kucaklayan bir akn arks. ki sava arasnda, cenk
meydan rakseden kadnlarla dolar. arklar sylenir hep bir
azdan. iekler serpilir topraa kucak kucak, grnmez
olur kan.
Batnn varln daha dn fark ettii tabiat, Valmikinin
gznne serdii dnya yannda, bir tiyatro dekoru kadar
cansz. O destanda ak bile tabiat sevgisi iinde erir.
htiraslarn, partal elbiseler gibi karp atan o nl ehzade,
tesadflerin nne serdii Asya tahtn reddeden Hintlinin
ta kendisi.
Hint, Ramayanada kendini bulduu iindir ki, Ramayanay
kutsallatrd. Ramann ad, yalnz gnllerde deil, ma
betlerde de yayor. Hintli o destan hem hafzasna, hem de
kayalara ilemi. Rama ile Sitann yaad orman, bugn de
kutsal bir ziyaret yeri. Vinu tapnaklarnn kapsnda, may
munlar padiah Hanumann koca bir heykeli var, eski
Ayahodya ehrinin bulunduu yerde de bir mabedi...
(Bkz. Semeler: Ramayanadan, s. 365)
154
Bir Varm Bir Yokmu
Kinat, kendi kendine k bir Tannmn neesi, bir o
cuun oyunu, iindeki sonsuz yaratma gc ile ba dnen
ve kendinden geen bir airin boyuna oalmas... Varlk
uuru ile varlk sevinci. lk atalar... Varolmak sevinci
zamanla snrl deil, balangc da yok bu sevincin, sonu
da. Tanr kalptan kalba geer. Zaten Tanr nedir ki, ezel
bahesinde ezel bir ocuk.
5iri Orobindo
PURANALAR
Puranalar, mitolojiye ve tarihe kk salm geleneklerin iirle
ilendii kutsal metinler btn. Tarihi efsaneletiren o
dzensiz sayfalar Hint orta ann btn bilgisini kucakla
makta. lk Puranalarn Mahabharata ile yat olduu syle
niyor, sonuncular sadan bin yl gen. Kimi byk, kimi
kk. Kiminde bir tarikatn inanlar billurlar, kimi bir
vukuat cetveli. Mzikten, gramerden, tptan, iirden sza-
anlar var.
f
Puranalar tam bir krkambar, baka bir deyimle dzensiz
bir ansiklopedi. Gerek bir Puranann u konular ilemesi
gerekirmi, 8. yzylda yaayan bir Hint bilginine gre:
dnyann yaratl, belli alarda yklp yeniden kurulmas,
Tanrlarla ermilerin soyu sopu... Her kyametten sonra dnya
sahnesine kp soyumuzu yeni batan reten yeni bir dem:
Manu. Ve hkmdar slaleleri. Ama bu lye uyan Puranalar
pek az.
Drt bin yl sonsuz bir mutluluk iinde yaayan drt bin
ift... Erkek kskanlktan habersiz, kadn doum sancla
155
rndan. Her ey saf, her ey temiz. Mevsim ebed bir bahar.
Ne rzgr var, ne yamur var. Ve gnein klan efkat busesi
kadar lk... Ne fke, ne kahkaha, ne hkrk. nsan kafasyla,
gnlyle yaamakta.
Sonra drt bin yl sren ikinci a... Topraktan aalar
fkrtan yamur. Yapraklar, grnmeyen arlarn yapt
ballarla dolu birer yakut kse. rmaklardan st akyor. Dallann
yeil fskiyesi altnda, her trl geim kaygsndan uzak...
sevien iftler... lk yalan, ilk gzya... Gnllerde yaban bir
ot gibi bymeye balayan vesvese... Yava yava kuruyan
aalar. Frtna, bora, ve kzgn gne... Ve bir nc a.
Dman bir tabiatn kucanda bocalayan drt bjn ift.
Kylerin, kentlerin, kalelerin kuruluu. Topran bann yrtan
saban. nsann barn deen kl. Bu benimdir, bu senin
davas. Savalar... Ve kastlarn almaz duvarlar. Ve kucanda
kvrandmz hain, insafsz, aclarla dolu drdnc a...
Soyumuzun servenini byle anlatyor Puranalar.
On sekiz byk Purana tanyoruz. Garip garip adlar var
bunlarn: balk, yaban domuzu, aslan, cce, gne, ay... En
nlleri tanr Vinunun maceralarn destanlatran Vinu-
Purana ile Krinanm menkbelerini terennm eden Bhagava-
ta-Purana. kincisi ok daha yeni ve ok daha gzel.
Puranalarda sk sk ad geen bir Tann da akti, Puranalarda
ve Tantralarda. Btn erkek Tanrlar glerini ondan alrlar,
onlar harekete geiren bu byk Tanradr, Onu can-u
gnlden ven, her trl beladan uzaklar.
Bu basz sonsuz tomarda insan olarak gsmz kabartan
gzel paralar var. Muhakkak ki dnyann hibir edebiyat
Hindinki kadar insanca deil.
* * *
Hayat bir fazilet destan olan hkmdar Vipasit, bilmeyerek
iledii bir hata yznden cehennemde kalmaya mahkm.
15 6
Izdraplar gayyasnn ebed misafirleri Vipasitin yanlarnda
oluundan byk bir huzur duymaktadrlar. Saatler geer,
hkmdar cehennemden ayrlmak istemez, Tannlar srarn
dinlemez. Burada ac ekenler varken, ben cennete gidemem.
Ancak btn gnahkrlann affolmas art ile oradan aynlmay
kabul eder.
lmszlk iksirinin nasl hazrlandn merak ediyor
sanz, Vinu-Puranadan u satrlar okuyun: Asuralarla
anlamaya varan Tannlar, lmszlk iksirini bulmak istediler.
Sular sonbahar bulutlar kadar berrak st denizine otlar,
yapraklar, iekler attlar. Derya yayk oldu. Kutsal da omak.
Baladlar st denizini alkalamaya. nce Surapi kt de
nizden. Surapi, mukaddes inek. Sonra arap Tanras Varuni,
gzleri sarholuktan imek imek. Sonra cenneti gzel
kokular ile dolduran aa: Paricata. Sonra Apsaralar kt st
denizinden. Nihayet Tanrlarn hekimi Davantari grnd.
Beyazlar giymiti, elinde iksir dolu bir kadeh vard. Tanrlar,
ifritler, cinler keyiflendiler. En sonunda Lakmi arz- endam
etti. Lakmi ki gzellik, Lakmi ki cazibe... Elinde bir nilfer
vard. Gandarvalar bir ark tutturdu; raksa balad Apsaralar
sevinten. Irmaklar gm tenine dokunmak iin cotular.
Altn ibriklerden kutsal su boaltt salarna gkteki filler.
Solmaz lotslerden bir gerdanlk armaan etti ona st denizi.
Lakmi, Hariye kotu. Cinler, ifritler mthi fkelendiler.
fritlerden biri iksir kadehini kapt. Ama Vinu bir kadn
klna girip elinden ald iksiri.
Puranalar bir rya aac, dallarnda hevenk hevenk yaban
iek. Cenk arabalarnn geit resmi. ndrann sanca. Neler
de neler. Birounun zevkine varamadmz eit eit tren.
Ama ak Tanrs Kamamn bayramnda biz de bulunmak is
terdik: Mevsim bahar. Lotslerle ssl bir havuz kenar. Bir
mabet avlusundayz. Altn zincirlerle asl bir salncak, tllerle
rtl. Tllerde salkm salkm yakut ve inci. Salncan et
157
rafnda periler. Salncan i duvarlar ayna. pek bir emsiye
ve yelpazeler. Salncak ak Tanns Kamann tahtdr. Neeli
bir kalabalk ortasnda ilahiler mrldanan bir Brahman. Rebap
sesleri, arklar, iek ve buhur. Sonra raksa balayan yosmalar.
Balarda iekten talar ve altn fskiyelerle serpilen su.
* * *
Altn a: nsanln ezel! ryas. Btn kavimler soyumuzun
o mutlu gnlerini tarihten nceki devirlerde aram. sadan
be yz yl nce yaayan Yunan komedi yazarlarna gre,
Kronosun saltanat srd devirlerde insanlar zevk iinde
yaamaktaydlar. Ne efendi vard, ne kle. Derelerden arap
akyordu, balklar kendi kendine kzaryordu. Hesiodos da
altn a Kronosa balar. Faniler de, Tanrlar gibi her kaygdan
uzaktlar. Her ey herkesindi, hastalk bilinmiyordu. Pindaros
mutlularn yaad o-byl lkeyi yle tasvir eder: Mel
temlerin okad bir ada. Zmrt aalarda altn meyveler,
ve ieklerden elenkler rmekle oyalanan atalarmz.
Empedoklese sorarsanz, altn alarda, bir Tanra (Kypride)
dnyaya hkmetmekteydi. Eflatun, tufandan kurtulan bir avu
insann bir adada toplanp mesut bir cemiyet kurduklarn
tasavvur eder: sava yok, kskanlk mehul, toprak cmert,
yiyecek bol, tam bir eitlik hkm srmede. Disearka gre
btn felaketlerin kayna atalarmzn et yemeye balam
olmalar. Bu yzden pastoral hayat domu, srler, otlaklar...
Mlkiyetin ve snflarn ortaya k. Avclk: savan ilk rnei,
tahrip insiyaknn uyan.
Btn Yunan yazarlarnda karlatmz altn a masal
larnn ortak vasf u: insanlar huzur ve bolluk iinde, didinip
yorulmadan yaamaktadrlar.
Ama Puranalarn izdii altn a tablosu ok daha ih
tiaml.
Puranalar zaman zaman Upaniadlar kadar ktmser: Ruh
158
bir mezarlktan farksz olan bu hayat ormannda binbir
glkle ilerler... Nedir bu murdar vcut? Erge le, kurt ve
toprak... Bizi sarho eden u kadn da yarn nasl irenle
ecek.
Zaten Upaniadlarla Puranalar arasndaki balca fark,
birincilerinin be bahtiyara, kincilerin geni halk taba
kalarna seslenmesi.
(Bkz. Semeler: Puranalardan, s. 375)
TANTRALAR
Puranalar kalabala seslenir, Tantralar belli bir tarikatn
mritlerine. Tantralar yeni din inanlarn yer ald kutsal
metinler, bunlara agamalar da denir. Yazar bilinmeyen
dzensiz bir efsaneler, inanlar, trenler mecmuas. Daha ok
Atherva-Veda ile baz Upaniadlar hatrlatrlar.
Tantra aslnda kanavie demekmi, sonra sihir, gizli doktrin
anlamna gelmi. Kelimelerin ok defa ham ervahlar iin ayn,
mritler iin ayr, mritler iin ayr manalar var, her hece
balbana bir kuvvet.
sadan sonraki bin yl iinde edebiyat alannda da ifadesini
bulan ve yeni bir inanla kaynaan Tantralar, ayn konular
ileyen Vedalarm yerine geer. Tantralarda karmza kan
yeni inan: aktizm. Tantralarla adeta btnleen akti inanc
Hindin byk dini olan brahminizmi, cainizmi ve budizmi,
deiik llerde de olsa, etkiler.
Tantristler kitaplarna Beinci Veda derler. Vedalar altn
an kutsal kitab, insanlar klm o adan beri, zaval-
llam, Vedalarn izdii yoldan gidecek yiit nerede?
Tantralar, amzn, Demir an Vedalar, onlara kulak
ver ki her iki cihanda mutlulua eresin.
Dnya Tanrnn sonsuz ehrelerinden biri, kucanda ac
ekiyoruz diye hor grmemeliyiz onu, vmeliyiz, ycelt-
15 9
meliyiz, o kasvetli zindan bir glistandr, uurun n
yak!
Dnyadan el etek ekmeye kalkmak byk gaflet. ocuk
annesinden kaar m? Dvse de, svse de annesi. Gerek
mmin ac ekmez ki Samsaradan kurtulmaya alsn. O,
kendini Tanrsal akn cezbesine kaptrm ne yermelere
aldrr, ne vmelere. Scak olmu, souk olmu ona ne? Ermi
iin dost da bir, dman da bir. Yasla sevin farksz. Kayg
lardan syrlmtr ermi, sonsuz bir memnunluk iindedir.
Vcudu baka yerdedir, ruhu baka yerde.
Halka yasak edilenler, ermie helal. Herkesin hor grd
yce, herkesin yce grd hor. Ahlkszlk: fazilet... G
nahlar, vazife... Yalan saylan, gerein ta kendisi. Haram
edileni imek, haram edileni yemek, haram edilene yakla
mak... te Kula mritlerinin tutaca yol. lm, bizim iin
hekim; virane: cennet; kadn: helaller helali... Hikmet bizdedir,
meczuplar gibi konuuruz. Aclar elencedir bizim iin.
ehvete tenezzl ediimiz, insanla yardm iin. Gne gibi
her eyi kurutur, lgn gibi her eyi yutarz. Hibir ktlk
kirletemez bizi. Rzgr gibi dokunuruz her eye, esir gibi
varlklara ileriz. Ama her zaman safz, her zaman temiz.
Ne sosyal duvar, ne biyolojik imtiyaz: Tantristler iin kast
yok. Mritte aranan soy, sop deil; kafa ve gnl. Kadnlar
da guru (mrit) olabilir.
Ama bu devrimci grne aldanmayalm. Tantrizm bir
isyan deil, bir kabul. mtiyaz yalnz ruhan hayattan ko
vulmu. Kastnn darmas Kula mridini geree balayan
bir altn zincir. Direni darmaya deil, riyaya kar. Hrriyet
amelden ok dncede. Dnya olduu gibi gzel. Sevgilinin
kusurlarn grmek yakmaz ka, ltuflarma sevinmesi
gerek. Hayatn tadn karmaya bakalm. Ama babo bir
haz avcl yok. Yasaklar disiplin iinde mbah. nce erkn
ve edep. Ar riyazet sama. Tanrdan neden af dileyelim?
160
Bizi harekete geiren O. Gnah yok, su yok.
Evet, btn bu tecelliler aktinin eseri (Maya-akti). Btn
varlklar yaatan veya yutan Siyah Ana. Halk inanlarnda
Devi, Durga, Kali, Parvati, Uma, Padma, Kandi gibi binbir
isimle anlan Ana Tanray batac eder tantrizm. Cilal Ta
devrinin bu en byk tanras yerini, bin yl kadar, Arya
panteonunun erkek Tanrlarna braktktan sonra, yeniden
sahneye kar.
Kinat yaratan ilk cevher hem erkektir, hem dii. akti,
Tannmn deta maddeleen ve kendi dnda bir varlk kazanan
yaratc gcdr. Zamanla Tanr silikleir, akti n plana geer.
Tanr ezel uykusundadr, harekete geiren, yaratan ise akti.
Onun iin de Tannya deil aktiye yalvarlr.
aktiyi bir kat daha cazipletiren, insann kadna kar
duyduu sonsuz hayranlktr. Erotik masallarla haleleen Vinu
mezhebinin aktiyi batac edecei akla gelir, ama akti inanc
Vinu mezhebinin dnda geliip serpilir.
akti, iva... Hindin bu esrarl Tanrs, Tantralarn re
mizlerle rl dokusunda bir kat daha kaypaklar. Sen btn
Tantralarn sultansn iva. Ben iine ileyince sultanlars.
Hibir kadn bensiz anne olamaz. Sen, btn doanlarn
babas... Benim de babam. Kh hocasn, kh mrit. Her yerde
sen varsn. Her eyde ben varm. Sen, Tannlarm efendisi; sen
btn, sen lmsz. Ama benimle birlikte... diyor akti.
lkel g oynayarak yaratr varlklar, korur, ykar. Bu
enerjinin ad akti. akti ile Brahma ayn. Brahma dinlenen
akti. Harekete geince ona akti diyoruz, Kali diyoruz. Gerek
tek, deien adla kalp (Ramakrina).
Hayat byk bir rmak. Canllar, canszlar, tecrbeler o
rmakta birer dalga, rmak tek. Seyrettiimiz binbir tecelli
Maya-aktinirvoyunu. Bu oyundan zevk almaya bakmal.
Tantrizm bir ka deil, bir benimseyi. Hayat btn ile
barna basmak. Mrit gzlerini kapamaz gzelliklere, teh
161
likeden kamaz. gdlerini felce uratmaz. Yaar, ama
bayalamadan. Tabi! olan tanrsaldr. Yuvarlandmz yer
toprak, ama topraa dayanarak ayaa kalkarz. Ama: bedenin
ruh uruna feda edilmesi deil, ruhun haz yolu ile olgun
lamas. nsiyaklar nasl mahkm edebiliriz ki? Mritte yiyen,
ien, seven hep Tanr. Her faaliyet bir akti, bir ibadet. ilen
arap da Tanr, ien de. Tantrizm anlay yolu ile mutlulua
varmak. Mrit yemek yer veya seviirken bilir ki yiyen de,
sevien de ivadr.
Kalplara smayan gzelliin, karanlklarda kvlcmlar
Anne
Zahidin maaralara kouu bundan.
Yce nirvanamn dalgalarna dayanm zulmetler, sonsuz
zulmetler.
Ve zulmetlerin stnde dalgalanan huzur, sonsuz huzur.
Boluklam, karanlktan libasa brnm,
Samadhi mabedine bada kurmusun tek bana,
Kimsin sen Anne?
(Ramakrina)
162
Cainizmin Ve Budizmin Kutsal Metinleri
Tanrs Olmayan ki Din
insanln karanlk gecesini aydnlatan ulularn ou sadan
nce 800 ile 200. yl arasnda dnyaya gelmi.
Yunanistanda Homeros, filozoflar, trajedi airleri,
Thukydides, Arimet... Peygamberler fkrm Filistinden.
randa Zerdt alara kk salan dncesini yaym.
Konfiys ile Lao Tseu in felsefesini kurmular. Hintte
Upaniadlar, Cina ve Buda.
sadan nce 6. asr, tarihin mihver a, dncenin ana
kavramlar o ada fethedilmi, byk dinler o ada ku
rulmu, bugnn insan o adan beri yayor. Tarihi ikiye
blyor 6. yzyl...
Dnce mabedini asrlarca aa kastlara kapam Brahman
Hintte, sahnede hep kendi boy gstermi. Bunun iin Hint
edebiyat bir bakma Sanskrit edebiyat demek. Ama brah-
manizm o lkenin btn inanlarn ereveleyememi, iki
byk din daha domu: cainizm ve budizm. ki byk din,
163
yani iki byk edebiyat, ikisini de Biharl prensler kurmu,
bir ayaklan belirtiyor ikisi de, ikisi de Brahmanlarn imtiyazl
bir snf oluturmalarna kar. Bir avu mutluya deil, btn
insanla seslendikleri iin rahiplerin diline iltifat etmemiler,
Vedalarm yerine gemesini istedikleri kutsal yazlarnda
Cainistler Prakriteyi kullanm, Budistler Paliceyi.62
CANZM
sadan nce 6. yzyldayz. Bihar, brahmanizmin kk sa-
lamad bir lke. Kurtarclara inanan bir halk ve hayat fe
laketlerin en by sayan bir aristokrasi. Mahaviray yaratan
byle bir evre. Efsane Biharl asilzadenin otuz bir yanda
dervi olup yollara dtn sylyor. On yl ile ekiyor
gen adam, on yl hakikati aryor. mezleri ona Mahavira
adn takyorlar, mahavira byk kahraman demek. Cina
adn takyorlar, cina dnyay alteden demek.
Cainizme gre, Samsaradan kurtulmann aresi: lmeden
nce lmek. Mritlere sorarsanz, bu inan evrenle ada.
Her devirde yeni bir peygamber km ortaya. Mahavira
bunlarn yirmi drdncs.
Cainistlerde, mutlak hakikat yok. Bir adan bakarsan
62 Bylece cainizm Prakrit edebiyatn, budizm de Pali edebiyatn dourmu. Cemil
Meri cainizmin Prakrite kaleme alnm kutsal metinleriyle, budizmin Sanskrite
dnda kalan kutsal metinlerini ve bu iki inanca balanan iki edebiyat Orta
Hint Dilleri blmnde ele alm, bu blmde ise Tanrs Olmayan Bir Din
bal altnda sadece Sanskrit edebiyatnda ifadesini bulan budizme yer vermi.
Biz, konunun btnln salamak amacyla, hangi edebiyatta ifadesini bulursa
bulsun, cainizmin ve budizmin kutsal metinlerinin birlikte ele alnmas gerektiini
dndk ve bu metinleri Tanrs Olmayan ki Din bal altnda biraaya
getirdik, nceki basklarda Orta Hint Dilleri bal altndaki ksm da btnyle
buraya aktarlm oldu. Tarih olarak az daha nce domu olduu iin cainizmi
budizmden nceye yerletirdik. Btn bu dzenlemeleri yaparken de tannm
bir Alman hindiyats olan Profesr Glesanappn Hint Edebiyatlar adl ki
tabndaki sralamay takip ettik (Glasenapp Helmuth von, Les Litteratures de
llnde, Payot, Paris, 1963).
164
hakikat, bir baka adan bakarsan yalan. Alt krle fil hikyesi
hkmlerimizdeki isabetsizliin en gzel rnei: fil, kulan
yakalayan kr iin kalbur, bacan yakalayan iin stun.
Mutlak hakikati yalnz Cinann mritleri kavrayabilir.
Cainizmin Kutsal Kitaplar ve Prakrit Edebiyat
Cainistler Cinamn grlerini Prakrite yazdklar eserlerde
gelitirirler.
Vedalarm Tanr kelam olduuna inanmaz Cainist. Tanrya
inanmaz ki vahye inansn. Evreni Tanr yaratm, peki ama
Tanry yaratan kim? Dnya ezelden beri mevcut...
Hindin iklimi ile uyumas g bir inan. Cainistler gk-
kubbeden Tanry kovdular, onun tahtna evliyalar kuruldu,
len, dirilen, ruhlar kalptan kalba geen evliyalar. Cainistler
ikicidirler, hem ruha, hem maddeye inanrlar, talarn, ma
denlerin bile can vardr. Gnaha girmeden dnyadaki mrn
tamamlayan ruh, bir paramatman olur ve bir zaman iin
Samsaradan kurtulur. Samsara zincirini krmak en yce
ruhlarn imtiyaz. Kurtulua gtren yol: ahimsa.
iftilikle uramaz Cainist, topra paralamak, kurtlar
ldrmek gnah, suyu szerek ier. Yokedebilecei tek hayat
kendi hayat, intihar, kr bir yaamak arzusuna kar ruhun
zaferi.
Cainistlerin kendi Dsturlar var. Mahaviradan nce gelen
23 hazrlaycnn (Tirtankara) mritlerine anlattklar ezel
hakikat bu Dsturda. Zamann dnda bu Dstur. Ama asl
geerli olan Dstur Mahaviranm syledii, sonra da mrit
lerinin yazd Dstur, ne var ki bu kutsal kitap sadan 400
yl nce kaybolmu...
Biharda andragupta devrinde bir ktlk olmu, Cainist
keilerin bir ksm baka blgeye gm, genler daha sert
uygulam cainizmi, bunlara plaklar (Digambara) de
nilmi. Kalanlar daha yumuak davranmlar, onlara da Beyaz
165
Elbiseliler (ivetambara) deniyor.
ivetambaralarn Dsturunda 45 eser var, kimi sade bir
dille yazlm, kimi zentili. En eskileri l.. 3. yzylda kaleme
alnm. Her nesil yeni sayfalar eklemi kutsal kitaba, ama
Cina dinini hayatn eitli alanlarna uygulamak. ivetam-
baralarm Dsturu, dili ve tarihi bakmndan, ok nemli ama
byk bir edebi deeri yok. Bu Dstura dahil edilen kutsal
metinleri Cinanm akirtler) kda geirmi, Dsturun
metinleri olan Anga ve Uvengalar Sudarman kaleme alm,
dier metinler ise ok daha sonra yaam Cainist rahipler
tarafndan yazlm. Dsturda kullanlan dil yar-magadca.
Birok dili bnyesinde eriten bu dile sonralar Cainistlerin
Prakritesi denilmi. Bu dilin ekillenmesinde Dstur sonras
din! edebiyatn da rol byk.
lhamn cainizmden alan edebiyat kuru ve tatsz, dnyadan
el etek ekenlerin edebiyat. Ama cainizm Hindin dnce
tarihini damgalayan bir inan. Bu inanta dnyadan ve dnya
nimetlerinden tamamen kopuyor mrit. Bu kopuu dile getiren
cainistlerin kutsal metinlerinden bazlar manzum. Cainist
rahip kadnlarla iliki konusunda yle uyarlyor mesela:
Topal da olsa kr de olsa,
Yz yanda da olsa
Yzne bakmayacaksn kadnn.
Dstur Sonras Edebiyat
ivetambara Dsturundaki kutsal metinleri aklamak ve
tamamlamak gayesiyle birok eser yazlm, bunlarn bir
ksmnda Prakrite, bir ksmnda da Sanskrite kullanlm.
Yorumcularn ilki Badrabahu, takipileri gnmze kadar
geliyor.
Bu arada plaklar da bo durmam, Digambaralarm
Dsturlar kayp ve inanlarn ebediletirecek kutsal metinlere
ihtiyalan var, bu amala ortaya kan eser gzlerinde o kadar
16 6
byk bir nem kazanm ki, onu da ikinci bir Dstur olarak
kabul etmiler.
Aslnda Beyaz Elbiselilerle plaklarn inanlar birbirinden
ok da farkl deil. Dsturlarda efsaneye byk yer verilir,
nazm da, nesir de kullanlr, dil bazen Prakrite, bazen
Sanskrite, bazen de Apabramaca. Konularn ou Hint
geleneinden alnma. Tirtankaralar ven mersiyeler, kran
neideleri... Cainist edebiyatta nemli bir yer tutar.
Cainizmi yorumlamak iin yazlan kitaplarda 24 pey
gamberle, 39 ulunun servenini anlatan manzum, mensur
birok hikye de var. Bu edebiyatta ilahiler de byk yer
tutar:
imi sevgiyle doldur Tanrm!
Gnlm btn varlklar kucaklasn.
Cainistler, bugn de Hindistann eitli blgelerinde yayor
ve inanlarn yaymaya alyorlar, edebiyatlar da hl canl,
ama Sanskrit edebiyat karsnda ok silik.
BUDZM
Brahmanizm, Brahmanlarm ekillendirdii Vedalar doktrini.
Budizm de, cainizm gibi, bu doktrine kar bir tepki. Ama
bir kopu deil, bir reform.
Brahmanlar kalabalkla konumazlard. mez karlarnda
diz kerdi, srlarn gderdi yllarca. Brahmanizmin keileri
maaralara ekilen birer mnzevi. Brahmanlar birer yar Tanr.
Oysa Buda iin doutan Brahman yoktur, kii yaptklaryla
Brahman olmaya hak kazanr ancak.
Buda, hem gnlnn, hem de mabedinin kaplarn btn
insanla at, dostlarn biraraya toplad. Gemisine yalnz
karsn bindiren Nuh, gemisine btn insanlar aran Buda...
srail ve Hint.
167
Bu davete btn ac ekenler kotu, btn ezilenler
kotu.
Kadn ilk defa olarak kutsal lende yerini alyor, cariyelikten
rahibelie ykseliyordu. Buda iin kast yoktu, insan vard.
lk bir rzgr esti Benaresten, efkatin okayan rzgr...
Okyanuslar gidermez susuzluu, arzular doyurulduka azar.
Gnahlarn an paralasn bilginin yldrm. htiraslarn
mahpesini kamtan bir kulbe gibi yk. ile artmaz ruhu,
ibadet antmaz, ak antr, feragat artr... Bir bahar yamuruydu
szleri, bir ay idi.
Budizm bir nihilizm deil, idealizmlerin en ycesi. Cennet
yok, cehennem yok. Cenneti de, cehennemi de biz yaratyoruz.
Bu zindandan kurtulmak elimizde. Aclarn kayna: hayat,
itihalar, sefaletleri, bayalklaryla hayat. Huzur, benliin
ak iinde yanp nur olmas. Huzur, kinatn konserine ka
rmak, k olmak, koku olmak, name olmak ve bir daha
domamak. Huzur: nirvana.
Nirvanaya Doru
Milyonlarca defa gelmi dnyaya ileyle, efkatle, feragatle
Tanrlam. Milyonlarca defa ykselmi ge. Ve son defa
btn canTlar kurtarmak iin bir kadnn sinesinde tecelli
etmi. Efsane byle sylyor.
Hazlarn kucanda binbir gece masal yaayan gen bir
ehzade. Rebap sesleri ve lgn kahkahalarla rperen saray..
Darda zdrabn karanlk gecesi. Ve o karanl aydnlatmak
iin yanp tutuan Sidarta. nce alev olmu, sonra afak.
Bir akam saraydan kam Sidarta, uyuyan ocuunu
pememi, salarn okayamam karsnn. Btn ilelere
katlanm, btn kukularn zehirini tatm. ylesine yanm,
ylesine yanm ki ate olmu, nur olmu.
Huzura kavumu Sidarta. Mermer heykellerindeki te
bessm, o sonsuz huzurun soluk bir prlts.
168
Sidarta Benarese dnm, Sidarta ehir ehir dolamaya
balam. ki bin be yz yldan beri dolayor.
Tanr dncesi paralam insanlar, birbirine drm.
Buda Tanrya inanmaz.
lk nedenlerle uramamas, kimseyi yaralamamak iin.
Hayat, zaferi olmayan bir kavga. Hepimiz mezbahaya s
rklenen koyunlarz. Kurbanlar da, cellatlar da zavall.
Kocamaya grelim, kuruyan bir dereden uzaklaan ceylanlar
gibi, gzellik de, shhat de terkeder bizi. Sonbahar bulutlarna
benzer hayat, bir toplanr, bir dalr. Sebep sebebi dourur...
Birer kpz hepimiz, birer kpk, yani birer vehim. Gerek
olan yalnz zdrap.
Okyanuslar dolusu gzya dkm insan ve dkyor...
Yaamak, ac ekmektir. Aclarn kayna dou. Evlenmesek
yeni nesiller gelmezdi dnyaya. Sevmesek evlenmezdik.
Aclarn kayna: arzu, arzununki duyular. Duyular aldatyor
bizi. Gzellik yalan, biimler bo. Tanr varolmu, yokolmu...
kime ne? Bilinmeyene, bilinmeyecek olana dualar mrldanmak
niye?
Kendimiz yazyoruz alnyazmz. Kader gergefini ileyen
biziz. Fazilet bizi huzura gtren yol. Yalnz bizi mi? Beden
topraa karyor. Amel kalyor. Mezarmza atlan birka krek
toprakla sona ermiyor hayat. Dncelerimiz yayor, kinlerimiz
yayor, ryalarmz yayor. Ruhun lmezlii: Amelin lmezlii,
amelin, yani arzunun, inancn. Sularmz ebed. Feragatlerimiz
ebed. Miraslarmz yalnz kendi ocuklarmz deil. Btn
gelecek mirasmz. Her nesil balayan bir arky syler, eski
bir arky. Yanklar srp gider her sesin. Her fazilet meyve
verir: ya sefalet tohumlar ekeriz, ya mutluluk tohumlan. Yarnn
zaferlerinden de, bozgunlarndan da biz sorumluyuz. o
cuklarmzda yeniden domuyor muyuz? ocuklarmzda,
btn ocuklarda. Samsara, nesillerin elele verii. lmszz,
gnahlarmzla, feragatlerimizle lmszz.
169
Budizmin Dsturu xe Pali Edebiyat
Buda Magadi dili konuurmu, Magadice bir blgenin
lehesi. Mritler Onun vazlarm Paliceye evirmiler. Palice
yapma bir dil. Palice yazlan en eski, en deerli eser, budizmin
Dsturu kabul edilen Tipitaka ya da Sepet. Budizmin
kutsal metinlerinin derlenmesi konusunda baz tartmalar
olmu. Niha metin, gelenee gre, sadan az nce Seylanda
kaleme alnm.
Dstur blm, blmlerden her birine sepet deniyor:
doktrinal kavramlar sepeti.
1- Vinaya-Pitaka, sepetlerin ilki. Konusu manastr hayatyla
ilgili kurallar.
2- Sutta-Pitaka, sepetlerin kincisi. Buda ile mezlerinin
nutuklar, konumalar, Budann dnceleri.
Sutta-Pitaka be tomara blnm. Bunlardan birincisi (Dig-
ha-nikaya), Dsturun incilerinden. Budann son gnlerini
anlatan bu paray zlmeden, rpermeden okuyamazsnz.
Beinci tomar (Khuddaka-nikaya), en nemlisi ve dier
lerinden deiik bir yapda, iinde on be eser var.
Bunlardan biri, gnomik edebiyatn en baarl rneklerinden
olan ve btn Avrupa dillerine evrilen Dhammapada.
Yaplan ktlk st gibi kesilmez, peine der sahibinin,
kller altndaki kor gibi yakar onu.... Bilgeyi vsen de bir,
yersen de bir. Frtna kayalar sarsar m?
Beinci tomarn bir baka eserinde, budizmden ilham alan
iirin en gzel rneklerini Rahip neideleri (Theragatha)
ile Rahibe neidelerini (Therigatha) buluyoruz.
Rahip neideleri daha buruk, daha kasvetli. Rahibe nei-
delerinde belli ki bir kadn kalbi arpyor. Bazen gerek bir
balad bunlar. Baklar gnllerde yangnlar tututuran
Supha erkeklerin ban derde sokmamak iin, gzlerini oyuyor
eliyle. Rahibelerin ou yavrularn kaybeden kadnlar, ama
170
aralarnda fahieler de, gen kzlar da var.
Bu neidderden mizah da kovulmam. Bir rahibe manastra
gelmek sanki byk bir fedakrlk diyor el etek ektiim
dnya deil, bir havan eli, bir de gudubet koca, sabahtan akama
kadar pirin dver, kocamn kfrlerini dinlerdim...
Yine beinci tomardaki Jatakalar, Budann eitli zamanlarda
dnyaya gelilerini anlatan be yz hikyeyi kucaklyor. Ja-
takalardan bazlar Budadan asrlarca yal: mezler
inanlarm yaymak iin halk arasnda dolaan birok masallar,
birok efsaneleri biraraya getirmiler. Sonra bu hikyeler, bir
hayli deiikliklere urayarak, Asyaya, Avrupaya yaylm,
dnyann masal hzinesini zenginletirmi.
Jatakalarda, Bodisatvay, kh maymun, kh ku, kh
haydut, kh ehzade, kh Tanr olarak gryoruz.
3- Abhidamma-Pitaka, Dsturun nc sepeti. Yedi eser
var bu sepette de ve doktrine ait en nemli mefhumlar.
Dstur Sonras Pali Edebiyat
Dstur saysz yorumlara konu olmu. Yorumcularn en
dikkate deeri Budagea. sadan sonra 5. yzylda yaam,
yorumlar bugn bile birer klasik olarak revata.
Ayrca Visuddhimagga adl eserinde, budizmin Pali di
lindeki en sistematik aklamasna yer vermi, destanlara
bavurmu bunun iin, iire bavurmu ve eser, edebiyat
asndan da nemli bir deere kavumu.
Milindapandha, Budist doktrinin tartld, gzel bir
felsef roman. Kimin yazd bilinmeyen bu orijinal eserde
Yunan dncesiyle Hint dncesinin karlatrldn
gryoruz. Menandros Hindin benimsedii tek yabanc
hkmdar. (l.. 2. asr.) Bir bahar gecesi gzne uyku gir
miyor. Tartmak istiyor bilgelerle. Nedimler nl bir keie
gtryorlar onu. Kei hkmdarn sorularn cevaplan-
dramyor. Baka bilgelere gidiyorlar, hepsini susturuyor
171
Menandros, hepsini yeniyor. Ve hayal krklna uruyor:
demek Hint bombomu diyor, Hintlinin tek bildii geve
zelikmi. Hkmdara bir de Nagasenay gr diyorlar. Budist
rahiple Yunan asll hkmdarn konumas bir sava, tarihin
en merakl, en ilgi ekici fikir sava belki de. Budagoa,
Milindapandhaya Dstur kadar nem verir.
Sanskrit Edebiyatnda Budizm
Zamanla Budistler de Sanskrite yazmaya balar. Sanskrite
yazlan kutsal metinlerin en eskilerine Hinayana (Kk
Gemi) deniyor.
Hayat bir sel, insan bu seli, bir kaykla, bir gemiyle geebilir.
Budizmin bir ad da Gemi. Hinayanaclara gre, kurtulua
tek bana gidilir. Hinayanaclar Budaya taparlar, bu inantan
ilham alan geni bir edebiyat var.
vlmeye layk tek kahraman vard Hinayanaclar iin:
Buda. Nasl vaktiyle, halk arasnda dolaan btn masallar,
fkralar Pandavalarm maceralarna balanmsa, sadan
sonraki ilk asrlarda da btn destan paracklar Budann
hayat hikyesine balanyordu. Bu yar manzum, yar mensur
eserlere Avadana denir.
Avadanalarda, Buda, ya gemiteki servenlerini anlatr,
ya gelecee ait haberler verir.
Byk Gemi
Buda yalnz kendi kurtuluunu dnse lde kalrd. Buda,
insanl kurtarmak iin ehre dnd. Budizm btn canllar
kurtulua gtrecek Mahayanadr (Byk Gemi). Mahayana
Hristiyanlkla yat. Filistinde doan Hristiyanlk nasl
Avrupay fethedecekse, Hindistanda doan bu yeni kurtulu
doktrini de ok uzak lkelere kadar yaylacaktr.
Mahayanaya bal olanlar Bodisatvalara inanr. Bodisatva
kalabal kurtarmak iin ebed huzurunu feda eden ulu.
172
Bodisatva: ak, merhamet. Faziletle geen bir mr sonunda
her insan Bodisatva olabilir. Bu inan, budizmin en eski
alarndan itibaren gelimeye balar. Benimsedii birok
fikirlere Hinayanada da rastlarz. Bodisatva ideali Jatakalarda
da, Avadanalarda da var. Mahayana, Hinayanann kurtulu
doktrinini kabul eder, ama dar bulur onu. Ve tamamlar.
Zamanla btn halk inanlar szar Budizme. Mahayana, sutra
ad verilen retici eserlerde bulur ifadesini. Sutralar vaktiyle
Buda sylemi, uzun zaman gizli kaldktan sonra ifa edilmiler.
Mahayananm sutralar da Dsturunkiler gibi balar: Buda
ravastide mola verdi... Binlerce Bodisatva dinler Buday.
On binlerce Tanr, yar-Tanr, cin dinler. O konuurken btn
evren aydnlanr. Sutralarda nesir, nazm kark.
En nemli sutra eriat Lots (Saddharma-Pundarika).
Buda Tannlar Tanrsdr Saddharmada, ezeldir, sonsuzdur,
ama insanln zdraplarma acyan bir sonsuz, ona kurtulu
yolunu gsteren bir klavuz. Saddharmay dinleyen her kadn,
kadn olarak domaz bir daha, Saddharmay okuyan erkek
mr boyu lots kokar...
Saddharma Budistlerin Bhagavad-Gitas.
inli seyyah Hiuen-Tsangn budizm tarihi bakmndan son
derece nemli eserinden rendiimize gre, sadan sonraki
ilk asrlarda Hintte drt bilge yayormu, bunlara dnyay
aydnlatan drt gne deniyormu: Avagoa, Deva, Na-
garcuna ve Kumaralata.
Avagoa
sa ile ada, Buday terennm eden en byk air: Bir
kap ki kanatlan aknlk ve karanlk, kilidi ehvet. Bu
zindan kapsn imann ko ba ile ykp, varlklar a
kavuturan O.
Avagoa hem lirizmde ahika, hem dramda. Kulland
dil Sanskrite.
17.3
Galiba Ayahodyal olan annesinin ad Altn Gzl.
Brahman olarak domu, Brahman olarak yetitirilmi, ama
budizme vermi gnln. Buday ven lirik iirleri kaybolmu.
Tibetli bir keiin yazdna gre, Avagoa elinde saz, ky
ky dolaan bir ozanm, arklarn dinleyenler hidayete
eriyormu hemen. Bilinen u ki hayatnn sonunu Kanikanm
saraynda geirmi. Kanika bilginlere byk sayg gsteren,
Budistleri koruyan bir hkmdar.
Dramlar yeni ortaya km Avagoamn. Buddhacaritay
Avrupaya Sylvain Levi tantm (1892), konu Budann hayat.
Bu bir Mahakavya, bir uzun iir, mahakavyalarm aheseri,
Avagoada geni bir muhayyile ile gerek duygusu henk
halinde.
Eserde, gen ehzadenin ihtiyarla, hastayla, lyle kar
lamas ok gzel anlatlm, Bodisatvann hzn iimize
iliyor. Bir baka yerde ehzade maiyetiyle bir ehirden ge
erken kadnlar pencerelere kouyor, Kalidasa Raghuvan-
anm bir sahnesini yazarken, bu tasvirden ilham alm.
Avagoa geni bir kltre dayanan byk bir air, Mahab-
haratay, Ramayanay, Kama-Sutray ok iyi tanyor, Kalidasadan
nce, Valmikiden sonra yaayan en byk destan airi.
Hiuen-Tsangm szn ettii bilgelerden biri de Nagarcuna,
o da budizmi sonradan kabul eden gneyli bir Brahman. O
zamana kadar bilinmeyen kutsal metinlerden bahsederek bir
sr destan ve hikyenin yaratcs olmu. Nagarcunann
felsefesi olmakla olmamak, Samsara ile Nirvana aras bir yerde.
Hazretin birok eseri ve baz ilahileri de var.
Ary a ura
Avagoann birok taklitisinden en nls. Galiba 4.
yzylda yaam, balca eseri: Catakamala. O da akya-
muninin hayatna ait masallar destanlatrm. Buda, Buda
174
olmadan nce de binlerce defa gelmi dnyaya, Aryaurann
konusu bu gelilerden bazlar. Kh vcudunu a bir kaplana
sunar Bodisatva, kh kr bir Brahmana armaan etmek zere
gzlerini kartr.
Aryaura inanan bir adam, slup olgun ve airane, ama
yapmackl deil, arada bir santimantalizme dyor yazar.
Catakamaladaki 32 mcevherden hemen hepsi Palice
yazlm halk masallarndan alma, avadanalar da ayn se
rvenleri tekrarlar.
175
KLASK EDEBYAT: R, TYATRO, MASAL
iirin Ezel Kayna: Ak
Kama-Deva Kama-Deva!
iire smaz zaferlerin.
Oklarn iekten ama
Atklar yara derin,
Tannlar bile esiri.
Ahu gzl dilberlerin
Bhartrihari
KALDASA NCES LRK R63
Vedalar bir ulusun eseriydi, bir Tanrnn diyecektim,
destanlar ise nesiller yaratm. Puranalar mimarlar bilin
meyen birer abide.
airin eserini turalamas Klasik am yeniliklerinden biri.
Kalidasa, Bhartrihari, Amaru... efsanelerin sisi arkasnda
glmseyen veya alayan birer ehre, ama bir kimlikleri, bir
kiilikleri var.
lahilerin dili zengin ve ilenmi bir dil, peki ama sanatl
iir neden Vedalar anda geliemedi? Sanskritenin sadece
din amalar iin kullanl byle bir gelimeyi nlemi olsa
gerek. nsanolu nce gkkubbeye evirmi baklarn, sonra
kendi iine.
Hintliler Ramayanay, ilenmi iirin, kavyanm, ilk rnei
sayarlar, onlara gre Valmiki ilk gerek airdir, iirde kullanlan
63 Bu blm, ierdii malzeme aynen kullanlarak, nceki basklardan biraz farkl
biimde dzenlendi, aynca nceki basklarda Orta Hint Dilleri edebiyatnda
ele alman Dind Prakrit Edebiyat da Kalidasa ncesi Lirik iir bahsine dahil
edildi.
177
loka kalbn yaratan da o.
Ama destan ok defa bir sel suyu gibi kpkl ve bulank, airin
ba kaygs olay anlatmak, kuyumculuk yapmak deil. Ma-
habharatanm yazarlar da usta birer sanat, ama bir Kalida-
sanm berrakl, duruluu ve byleyicilii hibirinde yok.
Destanlarla Klasik a arasnda karanlk bir dnem var.
Gerek u ki lirik iirin ilk ciddi rneklerine budizmden sonra
rastlyoruz, Budist airler kavyann ilk aheserlerini yaratrken,
belki de kaybolan birtakm rneklerden faydalanmlar. A
vagoa kavya slubunu devaml gelitirmi.
Ama Kalidasa ncesi lirik iir hakknda tam bir fikir edinmek
zor, Klasik am o dnemlerinden bugne pek az eser kalm.
Bu yeni edebiyatta, muhteva ou zaman ekle feda edilmi.
air yeni konular yaratmaz, geleneksel bir hikyeye zengin
bir iir slubu kazandrmay, ak hayatnda veya tabiatta her
gn karlatmz gnlk olaylar byk bir zvk inceliiyle
yazmay amalar.
Lirik bir saray iirinin domas iin gereken artlar ancak
Guptalar devrinde (l.S. 4. yzyl) gerekleir. Vedalar dili de
yava yava arkaizmlerinden syrlr ve Panininin gramerindeki
klasik Sanskrite seviyesine eriir.
k k k
Sanskrite aristokratlarn dili, Palice budizmi yaymak iin
kullanlm. Kalidasa ncesi dind edebiyat ise, Sanskritenin
yansra Prakritede ebedlemi. Ama kalabalklarn zevkini
youran, hkim snf. ki bin yl nce gelimeye balayan
Prakrit iirinin rnei de Sanskrit iiri.
Prakrit edebiyatnn aheseri bir antoloji: Sattasai. Yazar
Dekkanm kuzey dousunda hkm sren bir hkmdar:
Hala. Gelenee gre bu yedi yz ktay Hala yazmam. Bir
gn ilham Tanrs gelmi ordugha, tm komutanlar blbl
kesilmi. Hkmdar sylenenleri toplam sadece. Halk
178
arklarna benzeyen bu iirler, belki de raks iin yazlm.
Ak balca konu. nsan glmseten sahnecikler de var an
tolojide: Sust yakalanan bir koca, karsnn ayaklarna
kapanyor. Kadn kprm, lakrd dinledii yok. Frsattan
faydalanan kk olan, babasnn srtna trmanveriyor,
anneyi gldryor, bir yaramazlk ve dargnlk sona eriyor.
ok apkn ktalar da var: Bir gen kadnn kocas sefere
km, bo evde korkuyor zavall. Ne yapsn? Hrszlar gel
mesin diye kn aryor.
Kimi de ok karamsar iirlerin: Kr olmak, sar olmak gerek
mutlu olmak iin. Krler ktlkleri, irkinlikleri grmez;
kt szleri iitmez sarlar.
Antolojide tabiat tasvirleri byk yer tutar. Ktalar, zene
bezene ilenmi birer minyatr. Dil, ahenkli, zengin, aydnlk.
u drtlkler ne kadar ili:
Avc, dii bir karaca grd ormanda,
Gzleri arzudan alev, alevdi,
Birden hatrna canan geldi,
Avcnn oku dt elinden.
Kalpleri birlikte arpan yllarca,
Yllarca birlikte alayp glen,
ki sevgiliden biri can verse,
Hayatta kalandr gerekte len.
Tal air hikmetten de vazgemez:
nsan, nasl sevsin tanmyorsa,
ltifat eder mi oban elmasa,
Bir kozalak kadar deerin yoktur,
Dostum, karndaki bir ham ervahsa.
Sattasaiyi yalnz Prakrite yazanlar rnek almam, Sanskrit
iirini de damgalam eser, 17. asrda Krina ile Radann
179
aklarn terennm eden Biharill bile Sattasainin taklitle
rinden ilham alm. Birok hkmdarlar -belki de Sanskrite
bilmedikleri iin- Prakrite yazanlar himaye etmiler.
Brahmanizm Aokanm lmnden sonra Kuzey Douya pek
sokulamam.
Klasik am sanat deeri tayan destanlarndan biri de
Prakrite. Konu, Rama. Yazld tarih galiba Kalidasann
yaad devir. Ad Kprnn Kuruluu (Setu-Bandhu). u
para sekizinci arkdan. Ramann ordusu, Lankaya nasl
gidecek... yolunu deniz kesmi, maymunlar dalardan kpr
kuruyor.
imdi dolacak derdiniz, imdi dolacak,
Ama bir trl dolmuyordu deniz,
Maymunlar dalar koparyordu,
Dalgalar bir sarmak gibi,
amlar saryordu.
Boalarn gzleri kan ana,
Boalar bouluyordu.
Kayalar kayboluyordu sularda,
Maaralar kayboluyordu.
Meramn elinden ne kurtulur,
Kpr yava yava kuruluyordu.
* *
LEYLASI OLMAYAN EDEBYAT
Hint lirizminin de iki kolu var, Ganj gibi... Birleen, ayrlan,
sonra tekrar kaynaan iki kol. Birinde sevgilinin hayali yl
dzlar, tekinde Tanrnm: ehvet ve iman.
Ve bu lirizm de, Ganj gibi, Hindin btn tabiatn aksettirir.
G, kular, iekleri ile yaayan bir tabiat bu. Seven ve
acyan bir tabiat. Blutlar haber tar yre, kumrular vuslat
180
davetisi, aalar konuur. Sonsuzluun aynasnda canan
seyreden air, Tann ile sevgiliyi kartrr. Hintli gemi, ak
okyanus, din liman.
Ama Hint lirizminin ne bir Leylas var, ne bir Mecnunu.
Ak eriilmez bir ideal deil, yaanan bir gerek. air bir
kadna deil, kadna k, kadna, yani tabiatn btn g
zelliklerine.
Tanr bir de bakt ki btn harc tkenmi, kadm nasl
yaratsn... Ayn yuvarlakln, sarman kvrln, asma
filizlerinin yapkanln, imenlerin titreyiini, sazlarn
bkln, ieklerin kadifesini, yapraklarn hafifliini, fil
hortumunun zarif biimini, ceylann bakn, petein hen
desesini, gn nn neesini, bulutlarn gzyalarn, rzgrn
kaprisini, tavann rkekliini, tavusun kibrini, papaann
gsndeki yumuakl, elmasn sertliini, baln tatlln,
kaplann zalimliini, atein yakcln, karn serinliini, ala
kargann gevezeliini, kumrunun tn, turnann ri
yakrln, akravakann sadakatini biraraya getirerek kadm
yaratm ve onu erkee sunmu.
Hindin ak Tanrs Kama. Kamamn klavuzu, bahar. air:
te bahar geldi, sevgilim diyor, mavi sularda lotsler
glmsyor, baklarda ak, da ta, arzu rpertisi iinde.
Santal ile ovulu gslerde sarho inciler. Oynak kalalara
sarlan ipek kemerler istekle kvranr gibi...
Bir kars efkat, Kamanm, teki ehvet., ve adlar saymakla
bitmez: Be Oklu, Gnllerde Doan, Sarho Eden, ldren...
Evreni o yaratm, n ebedye balayan altn zincir... Tanrlar
katnda: yaratc irade. lmller arasnda: cins cazibe.
ehvet bir mezhep olmu Hintte. Atharva-Vedann ana
konularndan biri ak... Kandinin memelerine destanlar
yazlm. Kama-Sutra, bugn de ak sanatnn en gzel
kitab.
181
ALANKARA ASTRA
Klasik Hint iiri, saraylarda doar. Periklesin Atinasm,
Medicilerin Floransasm, III. Ahmetin Istanbulunu hatrlatan
masal ehirleri. Ve hayatn tadn karan aylak bir genlik:
Nagarakalar.
Kk bir kkte yaar Nagaraka. Resim yapar, rebap alar,
iir syler. Dudu kularna konuma retir. Horoz d-
trr, ko dtrr. Geceleri ya bir ak randevusuna
koar, ya bir iek bahesi kadar ssl odasnda sevgilisini
bekler. Hem ten, hem ruh. Ama daha ok ten. Hindin ak
kadn bir Aspasia. Kendine saygs olan her yosma altm
drt sanat bilecek: giyim kuam, raks, musiki... ve iir. Btn
mehur eserleri tanyacak.
Hayat da, msralar kadar dzenlidir saray airinin. Kendini
kibar okuyucularna beendirebilmek iin ok almak zo
rundadr. Erkenden kalkar, Sarasvatiye neideler syler.
Ktphaneye gider, okur, ilhamn msralara dker orda. Evine
dner, ykanr, yemek yer. leden sonra iirlerini dostlarna
okur, tenkitleri dinler. Akam duasndan sonra onlar yeniden
kaleme alr. Hindin eitli lehelerini renmek iin her
sevgilisini ayr bir lkeden seer stat.
Muhteem msralar avlamaktan baka kaygs olmayan bu
sevimli parazitlerin yaayabilmesi iin Mesenlere ihtiya vardr.
Klasik ada sanatn en byk koruyucusu: hkmdar. air
efendisinin zaferlerini ebediletiren bir destancdr ok de
fa.
iir perisi, Bilgi Tanrasmn (Sarasvati) ocuu. Kars:
Belagat. Demek klasik iir bilgiye ve hnere dayanyor. Ssleme
sanat (Alankara astra), her airin ilhamn besleyen tlsml
kaynak. air nce gramer renecek, vezin renecek. Sz
lklerden kaldrmayacak ban. Ak sanatn btn derinlii
182
ile inceleyecek. Siyaset bilecek, felsefe bilecek. rnekler
ezberinde olacak. Gzel bir kadna benzer iir. Vcudu: ke
limeler. Libas: ssleme (Alankara).
Ne var ki bu iir ok defa ruhsuz. Yalnz biim, yalnz renk,
yalnz musiki. Yeni mitler yaratmaz saray airi. nsan ruhu
denen ummann derinliklerinden yeni inciler karmaz.
arklar yapar duygularndan. Masal bahesinin ieklerinden
yeni elenkler rer. Usta bir kuyumcudur o. Ann hazlarm
prlantalatrr, kelimelerin kadife mahfazasnda asrlara sunar.
yi yontulmu bir elmas, eri gzel iekten daha zariftir ona
gre. iek solar.
Bu an airi iin sanatla zenti ayn ey. Kalidasadan sonra
zenti ar basar. Sanat bir grnr, bir kaybolur. Gita-
Govenda kuunun son arks.
183
Hint Lirizminin Himalayasi: Kalidasa
iki yzyl saltanat srm Guptalar, lkelerini geniletmi,
airleri korumu, kendileri de iirle uram. Devirleri Hint
tarihinin altn a. 4. yzyln sonlarnda tahta kan II.
andragupta bu hanedann en nl hkmdar, lakab: Yiitlik
Gnei (Vikramaditya).
5. yzyln balarnda Hindi dolaan nl in seyyah
Fa-Hien halkn mutluluk iinde yaadn syler, ama
Guptalar ebediletiren ne cenk meydanlarnda kazandklar
zaferler, ne saraylarndaki ihtiam. O devre Hindin Perikles
Devri dedirten Kalidasa.
Kalidasa Hint lirizminin Himalayasi... dehas ylesine yce,
hayat ylesine esrarl. Nerede domu bilmiyoruz. Ne zaman
yaam? Galiba 4. yzylda... Bir srtma bytm onu,
gzellii ile bir prensesin kalbini, iirleri ile ebediyeti fet
hetmi.
Asyann gnei ne kadar aydnlksa tarihi o derece sisli.
Kimine gre sadan nce yaam Kalidasa, Vergiliusla,
Horatiusla ada. Kimine gre 10. yzylda! Zamanla bir
184
eref nvani olmu Kalidasa ad, byk airleri vmek iin
kullanlm. Kalidasa Kalinin klesi demek.
Kalidasa hakknda en gvenilir kaynak kendi eserleri. Zarif,
ili, ince bir Brahman bu Kalidasa, Ucayini ehrini ok seviyor,
Himalaya eteklerini kar kar dolam... Bir ak iiri, iki lirik
destan, dram ve bir pastoral... ite Kalidasann insanla
miras. Kalidasann destanlar da ok beenilir, onlarn da
en kuvvetli taraflar lirizmleri.
KUMARASAMBAVA64
Kumarasambava airin uzun iirlerinden ilki.
Asuralarla cenk eden Tanrlar bir trl zafere ulaamamakta.
Ordulara kumanda edecek bir kahraman lzm. Byle bir
yiidin babas ancak iva olabilir. Ama hazretin dnyaya aldr
ettii yok. Tanrlar ivaya Himalayann kz Umay gnde
riyorlar. Byk ileke bu ahane lotse yzn evirip
bakmyor. Son mit ak Tanrs Kamada.
Bahar bouna tomurcuklarla donatyor mangiye dallarn.
Kumrular bouna tyor. iva gller gibi durgun. Kamann
iekten oku kalbine saplanr saplanmaz, gazaba geliyor i
leke, baklarndan fkran alev Kamay kl ediyor. iva
Umayla evlenmedike hayata kavuamayacak ak Tanrs.
Himalayann kz, srtna aa kabuklarndan bir libas
geirip, ivanm yaknlarnda ileye girer. Sonunda ivann
kalbi yumuar. Altn ngrakl boaya binip dalar padiahnn
bakentine revan olur. Kadnlar pencerelere koarlar, ehirde
bir bayram havas eser. Byk Brahman, iva ile Umay kutsal
atein etrafnda defa dolatrr. Yeni evliler bir ardak altna
oturup tebrikleri kabul ederler. Gkten Apsaralar iner, cenk
64 Kalidasanm eserlerini mejtn iine yerletirdiimiz balklarla birbirinden ayr
dk.
i 85
ve ak oyunlar oynar. Akam olunca Mandara dana ekilir
gelinle gvey. Aalar rperir, dereler coar.
air, Kumarasambavay yarda brakm. Cenk Tanrsmn
douunu anlatmam.
RAGHUVANA
Raghuvana Kalidasann olgunluk anda yazd bir
eser. Raghular Ramann atalar. Avnivarna bir yana, hepsi
yiit, hepsi faziletli. Kalidasanm bu zarif ehnamesi yle
balar:
... airler gnein ocuklar, tanrsal, yce... Ben kk
bir salla ummanlar amaya kalkan garip yolcu. Ben devlerin
uzanabilecei dallara yetimeye alan cce. Bilgelerin at
kapdan iir sarayna giriyorum. lhamm, ilenmi incilere
geirilen bir iplik..."
Sonra nmzde geit resmi yapan Gne-oullar... Kutsal
inek Nandiniyi kurtarmak iin kendini aslana sunan Dilipa:
Palmiye ormanlarnn siyah bir pelerin gibi rtt dou
illerine varan Raghu... Heybet klavuzluk ediyordu ordu
suna... Cenk arabalarnn kopard toz, dman hkm
darlarn talarn karartyordu. Raghunun da bir olu oldu.
Ayn on drd kadar gzel, lndra kadar yiit. Adn Aca
koydular. Aca Vedalar ezberledi, n kazand savalarda... Yuva
kurmak zaman geldi. Ulu bir hkmdarn dnya gzeli bir
kz kardei vard... Gen kz kendine bir koca seecekti. Yiitler
geldi Hindin drt bucandan.
... Tahtlarna kurulmutu hkmdarlar, ellerinde yelpa
zeleri vard, arkalarnda hizmetkrlar... Sazlar almyor, has
bahede tavuslar oynayordu... Nihayet gen prensesin
tahtrevan grnd. Kalpler hzla arpmaya balad. Kimi
tacn okuyordu, kimi yzklerini... Sad kadn, tahtrevan
Maghada Hamnn nnde durdurup sze balad: Parantapa
186
ulu bir bey... Nice zaferler kazanm. Ulusu taparcasna sever
onu. Dnyada binlerce bey var, doru. Ama onlar yldz,
Parantapa ay... Gzel ndumati, Parantapay bayla selamlayp
yoluna devam etti. Sad kadn baka bir hkmdarn nnde
durdu: te Agna beyi. Tanralar bile tutkundur ona. lkesi
dnya cenneti, gzellik onda, zerafet onda... Tahtrevan tekrar
yola dzld. Bambulu kadn yeni bir hkmdarn nnde
szald: Karnda Avanti beyi! Sipra rma ykar has bahesini.
Mehtapta sabahlara kadar seviilir... Tahtrevan tekrar hareket
etti. Tekrar szald sad kadn, ama bouna... Gen kz denize
akan bir rmak gibi tahtlarn nnden geti. Ne Ravanay
zincire vuran cihangirlerin ocuklarna iltifat etti, ne uyku
larndan denizin uultusu ile uyanan ve filleri canl dalar
gibi dehet salan bahadrlara... iekli bir mangiye dal gren
ar, nasl baka aalardan uzaklarsa, marur ndumati de
Acay grr grmez tahtrevan durdurdu. Bambulu kadn:
te, dedi senin gibi bir inci byle muhteem bir yze yarar.
ndumati tad elengi Acanm boynuna takt ve gece lots
ile-ay birletiler... Yiit ehzade ile dilber prenses ana caddeden
geerken ehrin kadnlar onlar seyretmek iin evlerinden
frlyorlard. Kiminin kemerinden iekler dklyor, kimi
tuvaletini yarda brakyordu. Pencereye gecelikle koanlar
bile vard. Btn ruhlar baklarnda toplanmt. Sonra,
ndumatinin ellerinden kan gururlarna yediremeyen
beylerle Aca arasndaki cenk. Oklarn bitii kelleler olgun
meyveler gibi salmt topraa. Muhteem kadehlere ben
ziyordu miferler. Sanki kan deil de arapt akan. Sanki cenk
meydan lmn meyhanesiydi... Sava Acanm zaferi ile
sona erer, sevgililer bakente dnerler. htiyar Raghu ormana
ekilir, Aca tahta geer... Ay batar, gne doar... Daarata
dnyaya gelir. ndumati gkten den bir elenkle hayata
gzlerini kapar. Acanm yanp yakl yrekler acs:
iekler bile ldryor bizi. Kaderle nasl baa klr?
187
Neden konumuyorsun benimle karcm?.. Rzgr salarn
dalgalandryor, birden mide kaplyorum. Ama dudaklarn
kprdamyor. Heyhat! Kumrular konuuyor senin yerine: sesin
ark olmu. Senin gibi salmyor telli turnalar. Ceylanlarn
bak senin bakn. Sarmak tpk kollarn, demek gzelliin
tabiata dalvermi. Ama senin canlln, senin btnln
yok onlarda... Bu aokaya ayaklarn dokunmutu, imdi yaprak
yaprak alyor arkandan... Mutluluk gneim batt...
Aca da sevgili ei ile birlikte yaklmaya canatar. Ama kendini
bir kadn iin atee att demelerinden ekinir. Bilgeler teselli
ederler Acay: hkmdarlarn tek sevgilisi olmal; lkeleri.
Rzgr aalar kknden sker, dalara vzgelir frtna...
Hkmdar dalara benzemeli. lm ebed hayata alan bir
kap...
Sonra Daarata tahta geer, Hint tarihinde yeni bir yaprak
alr. ... Dman ordular yalnz zaferlerini alklamak iin
karsnda boy gsterir. Gkler, grleyen deniz, ann haykrr
drt buca... lndra dalarn kanatlarn bimiti yldrm ile.
Bu lots yzl hkmdar da sanak sanak ok fkrtan yay
ile nne kan her engeli yokeder.
Nihayet Ramanm dnyaya gelii. Ve Ramayanann birok
sayfalarn, Valmikiyi kskandracak bir renk zenginlii ile
yeniden yaratan Kalidasa...
Kuann tahta geii... Siyahlar iinde gen hkmdarn
karsna dikilen Kuavati beldesinin ruhu:
Sevgililerin dolat sokaklanm le arayan akallarla dolu.
Derelerim alamyor, alyor. Yangndan kaan tavuslar
raksetmeyi unuttu. Mermer merdivenlerimi fidan boylu gen
kzlarn knal ayacklar okamyor artk, kaplanlarn ceylan
kanma bulanm peneleri kirletiyor... Lots bahelerine inen
postu cilal filleri, azgn aslanlar paralamakta... Has baheleri
yaban otlar brd. Saray pencerelerinde rmcek alar...
Atalarnn yurduna dn Ramamn olu... Tekrar Ayahodyaya
188
yerleen gne oullan... Ve yepyeni bir hayata kavuan tarih
belde... Yaz geldi... Beyaz gslerde inci gerdanlklar, ve
bir i ekile uacak kadar hafif entariler... adrvanlarn
serinlettii bahelerde sabaha kadar sevime.
Hepsi birbirinden yiit, hepsi birbirinden faziletli h
kmdarlar. Nihayet bu zarif ehnamenin son kahraman
Agnivarna. Vezirlere braklan devlet idaresi, tambur sesleri
ile nlayan divanhaneler, gnlerce sren lemler.. Agni-
varnann gsnde ya bir rebap rperirdi, ya ahane bir kacln
ba... Hayat ehvet saralar iinde geen bu Hintli Don
J uann lm ile Raghuvana sona erer.
Raghuvana da Kumarasambava gibi yarda kalm. Kavak
kabuklarna yazlan bu iki destan, Hindin tahripkr iklimi
kemirmitir diyenler var. Kalidasanm torunlar, Raghuvan-
ann son ksmlarnn kendilerinde olduunu iddia edi
yorlarm.
RTU-SAMHARA
Bu Hintli Ovidin ok genken yazd uzunca bir iir daha
var: Ritu-Samhara (Mevsimler). Zarif bir kartpostal albm
bu. Eseri Franszcaya eviren Oberlin, yle sayfalar var ki,
diyor, Kiplingden, La Fontaineden sanrsnz... Ama ok daha
scak, ok daha parlak bir gk altnda yaayan bir La Fontaine.
Tavuslar, filler, aslanlar... bir ark minyatrnn gzalc
renkleriyle boyanm. yle sayfalar var ki 18. yzyln es
tamplarndan frlam gibi. te bir gen kadn ki, teni sev
gilisinin ateli buseleriyle yer yer morarm. plak olmann
utanc iinde yatak odasnda unuttuu entariyi istiyor... te
frtnal bir gecede imeklerin aydnlatt patikalardan
kalpleri korku ile arparak, klar ile bulumaya koan gen
kzlar. Hepsi de birbirinden irin daha ne tablolar... Ayn sihirli
altnda lotslere brnm Tanra. Kri, bir kuunun
189
srtnda uykuya dalm. Ve kuu elmas ve zmrt sularda
yzyor... tede iekler arasnda...
Bu gzel albm bizimle kartrmak istemez misiniz:
te yaz geldi sevgilim... Mehtapla hareli, esmer geceler.
Ve rzgrlara birer kucak gibi alan geni pencereler. a
drvanlarda ark syleyen su... Gsnde glmseyen m
cevherler... Santal kokusu..
Yaz istiyordun sevgilim. te geldi... Haremde dalga dalga
tr. Sevgilinin dudaklarna yaklat iin rperen arap...
Ve arklar ki ak alevlendiren birer by...
Kimin ban dndrmez u nazenin: memeleri santalle
ovulu, salarnda yasemin, boynunda inci, belinde altn ke
mer... Mevsim yaz. Gen gslere dokunan yelpazelerin
rzgrnda i gcklayan bir koku...
Bu uh saray airi iin tek felaket sevgililerin birbirinden
ayrldr. Gnn her saatinde ive, gnn her saatinde ak.
Adeta mevsimler uyuan kam alevlendirmek, biteviyelii
gidermek, canana yeni bir cazibe kazandrmak iin geit resmi
yapar.
Bununla beraber, Kalidasa tabiat tabiat olarak da can
landrr:
Bir bulut grnce gkkubbede, sevinle rperir ahular.,
bir damla suya hasret hepsi de... Ylan soluk solua srnr
susuzluktan; bir tavusun glgesine snr. Tavus dokunmaz
ezel dmanna, ylesine mecalsizdir... Dili sarkm aslann,
yelesi sarkm. Susuzluktan kvranan btn bir canllar lemi:
gller bir amur yn... balklar lm... nilferler kurumu...
kular uup gitmi. Nihayet orman yangn, ve yazn oku
yucuya sevgililer getirmesini dileyen air.
Sonra yamur mevsimi. Kzgn fillere benzeyen bulutlar:
... Kh bir lotsn lacivert ta yapraklarn grr gibi
olursunuz, kh bir stannenin ikin memelerini...
Sonra aylardr beklenen yamur. Ve serin damlacklar
190
topraa dmeden ien atlaklar. Gkgrltsnden korkup
nereye snacam aran yolcu. Sanki imek bulutlarn
yaydr, dolu: oklar... Ve akn davetine koan tavuslar;
kuyruklar birer iek demeti. Irmaklar, azgn birer yosma...
Mcevherlerini takan orman: Ve lots gzl ahular... Gk
grledike yavuklularna sarlan nazeninler. Ve Haberci
Bulutdaki tema: hasretle rpman gen bir kadn... Bir anda
ejderleen dere. Gk ldrm gibi... filler de ylesine azgn.
Kayalar bulutlarn busesiyle slak. Toprakla insan kaynar;
dereler alar, hlyaya dalar sevgililer, tavuslar rakseder, filler
haykrr... imekle ebem kua gkkubbenin mcevherleri...
Orman ieklenen kadambalarla haykrr neesini; dallar
trk syler rzgrla. Zrhlarn yrtan tomurcuklar birer
kahkaha. Aka hazrlanan kadnlara, yamurlar mevsimi
yaseminler sunar, mimozalar sunar.
Sonbahar bir geline benzer. Alm bir lots gibi ehresi,
bin nazla ilerler. Ellerinde yar olgun pirin demetleri, ku
ularn ak arks: halhallarnm krts. Toprak kaa i
ekleriyle nak nak; gece, ebnemle; rmaklar, kuularla;
gl, nilferlerle... Baheler bembeyaz yaseminlerden... Dereler
iveyle salnr; balklar, kemerlerinin pullar. Kylarndaki
beyaz kular, gerdanlklarnda birer inci... Gen bir kza
benziyor gece, ay yzn rten buluttan tl atyor. Binlerce
yldz karyor atlas mahfazasndan. Entarisi mehtaptan
rlm. Derelerde kzl lotslerin prlts... Beyaz nilfer
lerden toplad souk i damlalarn gm bir yamur gibi
serpeleyen seher yeli ve rperen gen kz. Sonbahar, beyaz
lotsten tebessm, kzl lotsten dudaklar, mavi lotsten
gzleri ile saysz hazlar getirsin sana, canm benim.
Sonra k. Lotsler can vermitir artk. Ama lodralar iek
am, pirinler olgunlamtr. Daha dn sevgililerine meydan
okuyan nazeninler, utanm gibi, gslerini saklamaktadrlar.
Tenlerini safranla ovmuyorlar artk. Yasemin takmyorlar
191
salarna. Oynak kalalarda mcevherden kemerler yok. Kzl
turnalar gibi akyan halhallar nerde? imdi gsler kali-
gakayla ovuluyor. Salar siyah aguruyla. Cmert bir sareyle
kabaran pirinler arasnda dii ceylanlar dolayor... Ve kanda
arzular imekleniyor yeniden. Ak ilk defa tadan gen kzlar
yorgun. Beyaz dilerini gstermeden glmsyorlar. Du
daklarn ylesine kanatm ki sevgililerinin dileri, doya doya
glemiyorlar. afak skerken elinde ayna, gen bir kadn
dudaklarndan ruhunu ien knn di izlerini sayyor. Bir
bakas hl uykudadr. Bir frtna bulutuna benzeyen siyah
salarna beyaz bir kurdele takmaktadr bir bakas.
Sonra ebnemler mevsimi ve ilkbahar...
Her arknn ilk on-yirmi beyti ayn vezinde yazlm. kinci
blmde bir baka vezin. Biterken tekrar vezin deimede.
arklar, te., mevsimi geldi gibilerden bir msra ile balar
ve bir dilekle sona erer.
Ritu Samhara, bir aka davet. Tabiat her mevsim deiir,
yeniden hazrlanr aka. Deimeyen: gnller. iekten
oklaryla Kama her an tetikte... Kadnlar hep uh. Erkekler
hep ateli. Gsler her mevsim baka kokularla ovulur, baka
iekler taklr salara. Ama oynak kalalardaki kemerler her
mevsim ehvetle mest. Arzular her mevsim ayn. Kadife
tenlerde her mevsim di izleri, trnak izleri...
Eserde erotik ton hkim. Mevsim tasvirlerinin amac ehvet
zevki yaratmak.
MEGA-DUTA
Kalidasada mahakavyalar bir gerdanlk gibidir. ncilerden
her biri, ayr ayr gzel. Paralar Herediann soneleri gibi,
balbama bir btn. 'Mega-Dutayla destanlar arasndaki
fark, kincilerin daha hareketli olmas.
Mega-Duta (Haberci Bulut) bulutlarla yollanan ilk ak
192
mektubu: Altn lotslerle tal bir gl... Bu kutsal gl
bekleyen bir Yaksa... Gece... Rzgrlarn dudanda ak
trkleri. Damarlarda alevleen kan ve kutsal gl brakp
sevgilisine koan Yaksa...
Altn lotsleri ineyen filler ve kirlenen kutsal gl... Gazaba
gelen Tanr Yaksay srgne yollar... Ramagiri manastr:
sularnda Sitanm ykand dere... Yamur mevsimi balamak
zeredir. Bir tepeden ar ar szlen bulut, Yaksaya yurdunu
hatrlatr, aylardr sevgilisinden uzak, ona nasl haber salsn?
Ku umaz, kervan gemez bir da banda.
Bulut dediin duman, imek, su ve yel. Ama k bunu
dnr m, daa da dker derdini, taa da. Yaksa bir dost
karsnda imi gibi heyecanlanr, yalvarr, yakarr buluta:
Seninle dner slaya
Gurbettekiler,
Gnllerde mit tomurcuklar
Hasretler diner,
Toprak iek iek gler, yamurlarnda.
Sevgilim uzaklarda haber bekler,
Onun da gnlne sular serp Bulut...
nsann iine ileyen bir yumuaklk, hoa giden bir me*
lankoli. Haberci Bulut, tasvir sanatnn bir ahikas, lirizmin
doruk noktas. Tabiat gzelliklerinin dile getirilii, muhteem
ehirler ve efsanelerle rl bir tarih... Her msrada o me
lankolik akn yanklanmalar...
Hint ok sevmi bu aheseri, binlerce kere taklit edilmi,
haberci bulut, haberci rzgr olmu, haberci papaan, haberci
ar, haberci kuu... olmu.
Avrupada Haberci Bulutun ilk hayranlarndan biri de
Goethe. Eser 1813te ngilizceye evrilmi, tercmeyi yapan,
enduizmin drt byk stunundan biri, Wilson.
(Bkz. Semeler Klasik Edebiyat: Kalidasadan, s. 378)
19.3
Kahramanlk, ak ve din... ite airimizin ilham kaynaklar.
Kalidasa, ilk alarn buruk, hain edebiyatyla, daha sonraki
devirlerin yapma ieklerine benzeyen ssl edebiyat arasnda
harikulade bir denge noktas.
Dil, cinaslarla, imalarla rl. Msralar yle tertiplenmi
ki heyecan ve merak son heceye kadar srp gidiyor. Her
kelime binbir faetal bir elmas, her faetada ayr bir prlt.
194
Kalidasadan Sonra Lirik iir
Gzleri mavi lotse benzer canann, boyu fidana... Kali-
dasann iirlerinde taptaze olan bu benzetiler zamanla ka
lplaacak; tabiat, bir mecaz ve istiare katalogu haline gelecek;
antolojiler bir yapma iek sergisine dnecektir. Divan ede
biyatnda olduu gibi. Ne var ki Hindin edebiyat da, topra
kadar zengin.
9. yzylda, Kemirli edebiyatlarn -Kalidisa ve daha
sonraki byk airlere dayanarak- kurduklar saf iir teorisi
amzdakini hatrlatr... Gerek iir: sylenilmeyen, sez
dirilen. Estetik zevk: bir kefin, bir fethin mkfat. Yolda
cansz yatan bir adam u msralar ilham eder aire:
Yarasndan kan akard, vurulsa... Zayflard hasta olsa.
Belli ki ylan da srmam, salyas akmyor.
Acaba neden lm?.. Neden olacak,
Arlarn trksne kulak kabartm,
Mangiye tomurcuklarna taklm baklar. Zavall yolcu!
195
Anlyoruz ki sevgilisinden uzak bir k bu. Baharla lgna
dnm, dayanamam hasrete, lm.
Baka bir iirde gen kz sevgilisine: Bak, diyor, kurli kuu
rpermeden, kprdamadan duruyor, lots yapranda. Sanki
zmrt zerinde sedef bir boru. Yorumcuya gre, kurlinin
kprdamadan duruu gveninden. Demek etrafta kimsecikler
yok. O halde tam seviilecek yer.
Kerava tomurcuklan satm bahvann kz, yz akm.
imdi yzn etei ile kapayp alm lotsler satyor. Burada
bahvandan murat: ay. O doarken lotsler aar, batarken
lotsler kapanr.
BHARTRHAR65
Avrupann tand ilk Hint airi: Bhartrihari. Abraham
Roger 165 l de iirlerinin te ikisini Latinceye evirmi. Ama
bunlar airin tvbekr cephesini aksettiriyor. Karmzda,
msralar, Hindin yosma toplantlarnda arlar gibi uuan
zarif bir hovarda deil, dnyadan el etek ekmi bir bilge var...
Gelenek, stadn sadan nce yaadm sylyor. Bilginler
hayr diyorlar, sadan sonra 7. yzylda yaam olmal. Ama
hayat hakknda hibir ey bilmiyoruz.
ehvet okyanusunda frtnaya tutulduka riyazet limanna
snm Bhartrihari. Yedi defa el etek ekmi dnyadan, yedi
defa tvbesini bozmu.
Amaru ressam, Bhartrihari psikolog. Kadn kalbi, aynadaki
bir hayale benzer. Yakalayamazsn. Ruhu kei yollar gibi iri
br. Nereye gtrecei bilinmez.
65 nceki basklarda Cemil Meriin Amaru, Bhartrihari, Mayura, Bilhana ve
Cayadeva sralamas ile ele ald bu airleri, kronolojik bir sra iinde sunmak
dncesiyle, 7. yzylda yaad kabul edilen Bhartrihari ve Mayura, 9. yzylda
yaayan Amaru, 11. yzylda yaayan Bilhana ve nihayet 12. yzylda yaayan
Cayadeva sralamas ile verdik.
196
Hikmet mealesini bir fleyite sndrr kadn, karan
lklarda brakr bizi: Kutsal mealesi bilgeliin, dorularn
yolunu aydnlatr. Bir ceylan bakl grdn m, ne meale,
ne bilgelik kalr. O titrek soldurur, gzlerinin alevi.
Peki ama o olmadka grmek neye yarar? Sesini duyma
yacaksak kulak neye?
Bouna kokluyorsun iekleri
Onun soluundaki tatllk yok bahar rzgrlarnda.
Kular dinlemeyin bouna, rebaplar sussun.
Namelerin hibirinde yok, arklarndaki fsun.
Ne sularda bulursun dudaklarndaki tad, ne meyvelerde.
Ne yazk ki kadiri vahadan ok serap:
Bir yosma kmasn karlarna,
Gzleri parlar bilgilerin.
Sevgilim derler, canm derler, verler de verler.
Salar ipektir, gzleri yldz.
Nasl ldrtr insan ak.
Canm dedikleri pasakl bir kz.
Dnr efkrlannz. Grnce kalbimiz arpar, kopacak gibi.
Dokununca lgna dneriz.
Sonra da sevgilim deriz.
Bunun nesi sevgili?
Ak Tanrsna da hi gven olmaz: Sevdiim bir bakasna
tutkun. O bahtiyar rakip de baka bir dilberin esiri. Bana da
sevmediim bir kadn k. Sevdiime de, sevdiimin sevdiine
de, beni sevene de, ak Tanrsna da, kendime de yuhhh!
air fkesine aldanmayn. Bhartriharinin znts bir
mevsim bile srmez. Zaten o bir kadna deil, Kadna k.
Siz Ganj kylarnda ota kurun. Dalgalar antsn gnahla
rnz. Onun gsdr benim tapnam. Gerdanl, gece
lerimin yldz. (Bkz. Semeler: Bhartrihariden, s. 385)
197
MAYURA
7. yzylda, yaad sanlan bir baka air de Mayura.
Eserinin ad: Astaka. Yani sekiz kta. Konu gen bir kadnn
yavuklusuna gidii ve dn. Mayura bu clz konuyu i
ledike ilemi. Belli ki ak sanatnda stne yok. Gya airin
canlandrd yosma kendi z kz imi. fkelenmi yavrucak,
haysz babasna beddua etmi, czzama yakalanm Mayura.
Ama Gnee ark balkl iiri Tanrlar ylesine coturmu
ki, suunu balamlar. air iyilemi. te Ak Dn
iirinden en az dekolte msralar:
Om! Yce Hari, dilber Hara!
Saygyla selmlyorum sizleri.
Bu baygn bakl kz da kim? Neden titriyor dizleri
Niin sabah sabah dm yollara?
iee ne kadar da merakl.
Kemerinde rebap.
Gzleri kor kor.
Belli ki ak gecesinden dnyor.
Entarisi terden slanm,
Salar dank,
Galiba hrpalanm.
Hangi ar emmi dudaklarn?
Hangi srden kam bu ceylan?
Gsleri dimdik, baklar fettan.
Sol eli ile salarn dzeltir,
Sa eli kemerinde.
Tokasn kaybetmi belli ki
Sevda bahelerinde.
Gz kapaklar imi uykusuzluktan.
Alt duda olgun bir bemba gibi.
Kkllerinin altnda di izleri, trnak izleri.
198
fritlerle mi dp kalkm,
Bir kaplanla m sevimi yoksa?
AMARU
Ak iirlerinin en zarif rneklerini Amaru (9. yzyl) vermi.
Ermi ankara, bu isimle tecelli etmi, efsaneye gre. Yzlerce
kadn tanm ve tecrbelerini ataka bal altnda
ebediletirmi. Amaru, Fuzuliden ok Nedime yakn. Ayrlk,
bu apkn saray airinin kalbini yaralayan en byk ac. Gurbet
olmasa klar frtnasz bir hayat yaayacak:
Siyah bir nehir gibi akyordu yollar
Gurbete.
Gen kadn ufka bakyordu.
Gn batt, sular karard.
Evine dnmeliydi artk,
Beklenen gelmiyordu.
Birka adm atabildi ancak,
Ya geliyorsa? diye mrldand.
Tekrar evirdi hzla ban,
Ufuklar yeniden tarand.
Hangi air bir kadn ruhundaki teslimiyeti Amaru kadar
gzel dile getirebilmi?
kimiz tek vcuttuk bir zamanlar.
Evlendik, imdi karnm senin.
Artk sevilmiyormuum, ne kar?
Su, kaderin.
imdi de uh bir kadnn apkn bir sevgili karsnda
duyduu fke:
Kollar canl bir sarmakt,
Alev sayordu gzleri fkeden...
199
kt..
Sesi okayc idi bir buse kadar
Kalar atkt.
Bir daha yapacak msn dedi erkee.
Yalar boand gzlerinden.
Erkek glyordu boyuna.
li bir ahta kanatlanan arzu ve kskanlk:
Alnnda allk lekeleri vard,
Boynunda gerdanlk izi..
Benek benekti dudaklar, srmeden.
Ceylan bakl kz fkeyle bakt olana:
Bu ne tuvaletti sabah sabah!
Elindeki nilferleri koklar gibi yaparak,
Derin derin iini ekti.
Randevuya koan u gen kza bakn. Kendinden ne kadar
da emin:
- Nereye gzelim? Yollar karanlk.
- Gnl sultanmn bekledii yere.
- Yalnzsn yavrucuum, korkmuyor musun?
Yollar uzun, yollar tehlikeli..
- Yolda ak olan korkar m, deli!
Bu da bir baka sevdal:
Gsnde krdayan bir gerdanlk,
Cvldayan bir kemer kalalarnda.
Ayaklarnda n n halhallar.
insan davul alarak m koar,
k ile bulumaya?
Neden baklarn ufka evrildi anszn.
Neden telalandn? Niin kararszsn?
200
te Nedime yakan bir drtlk:
Geceler daha gzel diyorsun
Gndzler daha muhteem bence.
Geceye de, gndze de lanet olsun,
Vuslat ile halelenmeyince.
BLHANA
Hayat efsane ile tllenen bir baka air de Bilhana. Kamirli.
11. yzylda yaam. Genliinde bir padiahn kzna k
olmu, bu yzden daraacna gtrlm. Aslaca srada
coup syledii iirler padiaha ylesine dokunmu ki hem
cam balanm, hem de sevgilisine kavumu.
te airi mutlulua kavuturduu sylenen msralardan
bir demet:
u anda yine tek dncem O.
Gerdanl altn iekli ampakadan.
Teni yldz yldz.
O bir padiah kz, ben hrsz.
Uyurken kvl kvl, uyankken fettan.
arklar vardr unutulan
Birden hatrlarsnz
Sesi, kulaklarmda byle bir ark.
u anda yifie tek dncem O.
Kalar yayd,
Kirpikleri ok..
Daha dn kollarmdayd,
Gzel omuzlarnda salar,
Lots ormannda bir turnayd.
u anda yine tek dncem O.
Aslacakmm vzgelir.
201
Onsuz yaamann acsn
Ancak lm dindirebilir.
Nerdesin cellat? Nerdesin?
Yalvarrm sana uur kellemi
Aclarm sona ersin.
CAYADEVA
12. yzyldayz. Klasik a uzakta kalmtr artk. Sanskrite
yalnz bilginlerin kulland l bir dil. air bir avu sekin
okuyucuya kendini beendirmek iin byk hnerler gs
termek zorundayd. Gita-Govendadaki yapmacklar bu
endieden douyor. Ne var ki skolastiin boamad bir deha
karsndayz. Lirizm, Kalidasada yeni aan bir tomurcuk,
Cayadevada bir sonbahar gl.
Bengal, gnein ehvetli okaylarn ak arklar ile
karlayan toprak. Kurtuluu, Tannmn ana efkatine benzeyen
sevgisinde aramaz Bengalli, kne bir vuslat olarak dnr.
O lkenin airleri, Tanr sevgisini de insan sevgisi gibi can
landrr. Bengalin en eski halk trklerinde akyan hep o
ehvetperest muhayyile. Bengalli ivaya iltifat etmez, gklerin
o korkun ilekei yerine Krina saltanat srer gnllerde.
Ahrda doar, obanlar arasnda byr Tanr, oban kzlar
sevgisini paylaamaz. Delikanl kh binlerce kzla halay eker,
kh kuytu bir keye ekilip kaval alar... sevdallar bucak
bucak ararlar onu, inlerler, yalvarrlar, ama bu apkn Tanrnn
gnl sultan Radhadr. Radha, eski Sanskrit edebiyatnn
tanmad bir kadn kahraman.
Cayadeva bu masallar dinleyerek byd. Gita-Govenda
da bir oban trks. Krina, Baracal dilberlerle oynarken,
Radha kskanlktan lgna dnmtr. Vefasz kocasna
kzgn, ormann tenha bir kesinde aclarn bir dost kalbine
dkmekte, ondan yardm dilemektedir. Ama Krina btn
202
hovardalklarna ramen Radhadan vazgeemez. Bu lirik dram
iki sevgilinin bulumas ile sona erer.
Belli ki Gita-Govendadaki trkler raks iin yazlm.
Msralar ok oynak, ok ahenkli. Her arknn banda o
blmn konusu zetlenir. air kendini ver, sonra Tanry
gklere karr. Ak tasvirleri, klasik gelenee ok uygun.
Radhanm srda Kama-Sutranm haberci kadnda arad
btn hnerleri kendinde toplamtr. Radha, Vatsayayanadan
ders alm gibi.
Theokritosun, Vergiliusun, Racanm klasik erevesi, ama
ne byk bir ilham fark! Avrupa Hindin yannda ok soluk.
Gita-Govendann benzerini bulmak iin gzel Adonisin
ardndan yz yllarca gzya dken Asya kylarna uzanmak
gerek (SylvainLevi).
Gita-Govenday da, Neideler Neidesi gibi, mistik bir iir
sayanlar var. Radha, Tanrsndan uzaklaan ruhun aclarn,
bocalaylarn dile getiriyormu. Ak aktr. Konusu ister
Tanr olsun, ister insan.
(Bkz. Semeler: Cayadevadan, s. 391)
203
Trajedisi Olmayan Sahne
Hindin ruhunu canlandracak tiyatro kahraman ne uzun
bir tarihin yk altnda ezilen bir Agamemnon olabilirdi,
ne de Ortaam karanlk hznne gmlen bir Hamlet
veya Faust. O lkeyi, balta grmemi bir ormann kuca
nda unutulan bir gen kz temsil edebilirdi ancak. Bir
gen kz ki beiine koku serpen ieklerle karde ve eliyle
besledii ceylanlar kadar uysal".
Quinet
Dram phe ile iman arasndaki bocalaytan doar, Quinetye
gre. Trajedi milletlerin hem kalbinde oynar, hem kafasnda.
Sophokles Sokratesle, Shakespeare Baconla ada...
Hintte trajedi yok. Topran barndan iyan lklar deil,
neideler ykselir. Geri, sanatla felsefe rahibin saltanatn
ykmak iin elele vermi gibi, geri Hint dramnda Brahmana
den rol ok defa soytarlk, ama bu atma sadece grn
te.
Tarih ezel bir monolog: konuan da Tanr, dinleyen de.
Kinat bir tiyatro dekoru, Tanr onu kendi elencesi iin
yaratm. Mevsimler, k, hayat... hepsi vehim. Byle bir dinle
badaabilecek tek trajedi kahraman, bu hayalleri gznne
serip tekrar yokeden tabiat.
Hint sahnesini aydnlatan bu panteizm. Byle bir tiyatroda
birlie ne lzum var? Kahramanlar istedikleri yerde do
larlar. Sahne boyuna deiir. Yerde balayan macerann gkte
sona erdii, iki perde arasnda yllar getii olur. Umumiyetle
tek macera ve s bir psikoloji. Kahramanlar kanl canl birer
varlktan ok bir hayal, bir iir. Byle bir sahnede kan d-
klemez. Tropik ormanlarn doruklarndan esen Himalaya
204
rzgr, ama ne yrtc hayvanlarn kkreyileri duyulur, ne
alayc kularn keskin lklar.
mitsizlik yok Hint tiyatrosunda. Dnyaya bir defa gel
miyoruz ki. Biz de bir gn mutlulua ereceiz. Hakszlk nasl
olsa cezalandrlacak, fazilet mkfatsz kalmayacak. Sahne
de hayatn, daha dorusu hayatlarn bir zeti.
Hint, dnyay kmseyenlerin vatan. Doru, ama tiyatroya
elenmek iin gidilir. air eserini alklayacak kibar seyircileri
dnmek zorunda. Korku, uzun srmemek art ile, gzeldir.
Bunun iindir ki durum sarpa sannca Tanrnm arabas imdada
yetiip kahramanlar acdan ve realiteden kurtarverir. Av-
rupalmn mucize diye adlandrd mdahaleler, Hintli iin
gerein ta kendisi, yani tabi.
Yunan trajedisine hi benzemez Hint tiyatrosu. Onda ciddi
ile komik kucak kucaadr. Hkmdarlar eski destanlarn
dilini, yani Sanskrite konuurlar. Yiittirler, airdirler, ha
yalperesttirler. arkn mbalaac ve l tanmaz zihniyeti
ile modern bir Batl gibi alay eden soytar, saduyunun
temsilcisi, nesrin hkmdardr. Vecitle akln, iirle nesrin
ezel diyalogu: Don Kiot ve seyisi...
Aristophanesin tanrlatrd, modernlerin biz bulduk
sandklar alay, Dounun yabancs deildir. Byl bir i
ekten yaylan badndrc koku: Hint iiri. Ama yeil
yapraklarn ve i taneciklerinin altnda bir diken gizli.
Hint tiyatrosunda lirizm, Yunanda olduu gibi, koroya
ykletilmemitir, btn eseri kaplar. Ama daha ok mono
loglarda younlar, birer neide olur. akuntalann dr
dnc perdesinde gen bir rahip sahneyi bir ark gecesinin
ihtiamn anlatarak aar: Sevgilisinden ayrlan bir gen kz
gibi boynu bkk ayn. Solgun bir nilfere benziyor. Nerdeyse
afak skecek. Ay batt. O nilferin prlts hatralat benim
iin. nnap yapraklarnda incileen jaleler, gnein altn
klar ile kvlcm kvlcm. Manastrn damndan mavi bir
205
tavus utu, gzleri uykulu.
Bu tiyatro batanbaa bir ak neidesi. Asya toprandan
fkran tek ihtiras o. Yunan tiyatrosunda byle bir duygu yok.
Bu bakmdan Hint, Yunandan daha yakn bize. Geri pan
teizmle halelenen bir ak bu. Her yerde canan, her eyde
canan... Acdan kvranan bir gen iini yle dker: Bu to
murcuklarda sevgilimin cemalini grmekteyim. Ahunun
baknda onun nigh. Rzgrn okad sarmak onun gibi
salnyor. len sevgilim koku olmu, renk olmu, dalm
btn tabiata (Malati ile Madhava).
Bylece ak dinleiyor Hintte, sevgili sonsuzla kaynayor.
Canan tanrlayor, Tanr cananlayor. Tabiat klar iin
mfik bir dost. Bulutlar haberci. Sevdallarn zerine iek
yamuru boanr, Apsaralar korur klar.
Hint dramnn baka bir zellii de tabiat sevgisi... a
kuntala kucanda "byd ormandan ayrlp kocasnn
sarayna gidecek. Yeni geline elenkler ryor orman perileri.
Ve tabiat dile geliyor. Toprakla insan ili dldr bu edebiyatta.
Yunan iirinde tabiat yok gibi. nsann toprakla bylesine
kaynaabilmesi iin doduu yere kk salmas lzm. Hintli
doduu yerde lr, aile deimez, cemiyet hep ayn, fert bir
aatr adeta, topraktan sklnce feryat eder.
206
Kalidasadan nce
Raksla ibadet, Hint tiyatrosunun iki kayna. Mabetlerde raks
retilirmi bakirelere. Pagotun revakndan ihtiamla szlen
gen kzlar kh bir elenk gibi kaynar, kh inci bir gerdanlk
gibi dalrlarm. Admlan birer msra, baklan birer duaym.
Bahar bayramlarnda natalar (oyuncular) ark syler, efsa
neleri yz hareketleri ile dillendirir, Krinanm aklarn,
Arcunanm zaferlerini canlandrrlarm.
Tiyatro ne zaman balam, bilmiyoruz. Kurban trenlerini
Hint tiyatrosunun ilk emekleyii sayanlar var. Vedalardaki
konumalara birer dram tasla diyebiliriz.
Bugne kadar gelmi ve ou 1911de bulunmu en eski
Hint dramlarnda budizm ar basyor.
Elimizdeki en eski dram Avagoann. Budamn hayatn
anlatan ok gzel iirlerinin yansra, tiyatroyu da dinin emrine
vermi Avagoa. Dramlar nazm ve nesir kar, yar
Sanskrite, yar Prakrite.
Kalidasadan nce yaad sylenen bir de Bhasa var.
Cayadeva hayli mltefittir bu zata kar: Kalidasa iirin ze-
207
rafeti, Bhasa neesidir der. Eserleri 1910da bulunmu.
Hakknda bilinen tek ey Vinu tarikatndan bir Brahman
olduu. Konularn Mahabharatadan, Krina ve Rama efsa
nelerinden alm. En tannm dram: Vasavadatta. Yoksul
arudatta adl piyesi udraka tarafndan Toprak Arabackta
ilenmi.
Aokann sadan yz yl nce kayalara kazdrd fer
manlardan biri, raks da ayplar, musikiyi de. Ama bu yermeler,
Budist yazarlar tiyatro ile uramaktan alkoyamam. Tiyatro
teknii sadan yz yl nce son eklini bulmu Hintte, Bu-
dizmle birlikte civar lkelere szm, Tibet, Birmanya, in
tiyatrolarnn kuruluunda byk rol oynam.
TYATRO SANATI (NATYA)
sadan sonra ikinci veya nc yzylda kaleme alnan
Natya-astra bir eit tiyatro ansiklopedisi. Yazar Bharata
hakknda hibir bilgimiz yok. Eserin byk bir ksm manzum.
slup Puranalar hatrlatmada. eitli kitaplardan toplanm
gibi bir havas var Natya-astrann. air bizi gklere karr
nce. ndranm arzusu zerine, Tanr Brahma, natyay (tiyatro
sanat) beinci Veda olarak yaratr. iva raks retir aktrlere.
Parvati aktrislere hocalk eder. Tanrlarm Asuralar yen iini
anlatan bir piyes oynanr. Seyirciler arasnda Asuralar da var,
fkelenir, by yapp oyuncularn dilini dolatrrlar. Tiyatro
mdr g durumdadr. Brahma Asuralar yattrr: kz
mayn, der, tiyatro bundan sonra hayat olduu gibi aksetti
recek, iyiyi de canlandracak, kty de; kh fazilet duygusu
alayacak, kh elendirecek.
Natya-astra, tiyatronun nasl kurulacam, canlandra
caklar duyguya gre aktrlerin taknacaklar tavr ve edalar,
her rol iin gerekli makyaj, mcevherleri, yazarn kullanac
slubu... anlatr. Krallar, Brahmanlar, nazrlar Sanskrite, teki
208
kahramanlar Prakrite konuacaktr. Her tima tabakay
kendi ivesi ile konuturmaldr yazar.
Natya-astra, kalburst sahne eserlerini, Rupakalar
10a ayrr. Bunlarn hepsinde hkim olan: iir. En asilleri:
Nataka. Konu, tarihten veya mitolojiden alnacak. Kahra
manlar Tanr, hkmdar vs. Natakalar 5 il 10 perdelik.
Prakaranann kahraman: nazrlar, tacirler, Brahmanlar.
Yosmalar, hovardalar, aa tabakadan kimseler de boy gsterir
sahnede. Bir eit macera roman. Bhanada ise aktr tek.
Sesinin tonu, mimikleri, jestleri ile birok oyuncular can
landran bir nevi meddah. Sonra farslar, komediler, feeriler...
Bir eit opera bile var.
Rupakalarda aranan ilk vasf: tat (raza). Oyun heyecan
landrmak seyirciyi, onda srekli duygular yaratmal.
Natya-astra sekiz raza sayar. nce Ak, Bir Desdemona
veya bir Juliettein ak gibi saf ve ili. Sonra yiitlik, ama
Yunan, Roma, Cermen kahramanlarnn azgn, nobran, hain
yiitlii ile ilgisi olmayan bir yiitlik... sakin, civanmert
(Lamartine).
Perdenin rengi konuya gre deimeli. Beyaz akn, kzl
fkenin, siyah hznn sembol.
Tiyatro mdr tam bir allame olmal. Aktrn yakkl,
gen, arbal, zarif olmas gerek. Seyirci de gzelden anla
yacak, kltrce geri kalmayacak aktrden. Hint iin ger
eklemesi kolay bir art bu. Orada seyirci imtiyazl bir zmre:
beyler, Brahmanlar, saray halk. Kast gururu elenceleri bile
ayrm. Dramlarn mutlu bir sonla bitii de bundan. Kibar
tabaka romantiktir, tabiat byler onu, dervi iin bir srgn,
bir ile yeri olan orman, bey iin heyecan dolu bir lemdir.
Hintte, Yunanda olduu gibi, geni anfitiyatrolar yok. Sahne
ok defa avlu veya sarayn geni divanhanesi. pek bir ardak
altnda oymal tahtadan tribnler ve etraflarnda fillerden,
arabalardan, uaklardan canl bir duvar. imdi dramlarn
209
oynand Sangita Salaya girelim: Ucayini saraynda iva ile
Kalinin yortusu kutlanyor. Akam olmak zere. Hintlinin
uyuukluktan kurtulduu saat. Mozayik deli avlu bir ar
dakla evrelenmi. Gm buhurdanlardan gzel kokular
ttyor. Santal duman mavi helezonlar izerek ykseliyor.
Havay serinleten fskiyeler, tavuslarn kanatlarn slattklar
mermer havuz... Avlunun ortasnda bir taht. Hkmdar
amaralarla yelpazeleyen cariyeler, solda harem kadnlar,
sada vezirler. Ve arkada airler, mneccimler, hekimler... Bir
mangiye bahesinde grnmeyen ellerin ald rebap.. Se
yircileri sahneden ayran perde, hkmdarn bir iareti ile alr.
ok basit bir sahneye koyu. Taht, silah, ar gibi aksesuvarlar
bulunmasa da olur. Ama elenklerle dier ssler art. Dekor
yok. Kahramann yapt tasvirler dekor yerine geer.
Mimik son derece nemli. Her jestin bir manas var. Bir gen
kzn iek topladn parmaklarnn bklnden anla
yacaz. Korkuyorsa dudaklar belli bir biim alacak. Evli bir
kadn bir ak macerasnn kahraman olamaz. Zaten kadnlar
sahneye kmazm nceleri, onlarn roln erkekler yapar
m.
Klasik tiyatroda aktrislerle karlamaya balyoruz. Belli
ki rollerden bazlar srf onlar iin kaleme alnm.
210
Klasik Tiyatro: Kalidasa
MALAVKA LE AGNMTRA
Kalidasa, Hint iirinin himalayas. Destan, lirik iir, tiyatro
bu himalayanm everestleri.
Malavika ile Agnimitra stadn genlik eseri. Bunu
prologdan anlyoruz. Tiyatro mdr, nl yazarlar brakp
tannmam bir yazarn dramn sunduu iin seyirciden zr
diliyor. Oyun bahar bayram iin yazlm. Realist bir tablo:
eitli entrikalara sahne olan bir ark saraymdayz. Hassas
ve yakkl bir ark hkmdar, Agnimitra, kralie Dharininin
cariyelerinden bir rakkaseye tutkun. Gen kz da ona k.
Solgun bir yasemin gibi boynu bklm, sevdadan. H
kmdarn iki kars, rakibelerine kar birlik oluyor. Oyunun
dm noktas klarn bulumas.
lk perde-dans retmenlerinin kavgasyla balar. Bunlar
kralielerin nedimelerine raks reten, kendini beenmi
adamlar. Biri benim rencim stn, br benimki diye
tutturur. Tartmay duyan kral, kralie Dharininin gzdesi
211
bir Budist rahibeyi (Kosiki) hakem seer. Kosiki grm geirmi
bir kadm. Nazlandktan sonra hakemlii kabul eder., renciler
yar plak raksedecekler. Dharini holanmaz bu iten. Ama
raz olmak zorunda kalr. Birincilii kendi nedimesi Malavika
kazanr. Agnimitra daha nce kzn resmini grm, gzelliine
hayran kalmtr. Bu sefer ak bsbtn alevlenir.
Kralie Dharini salncaktan dm, aya incinmi.
Hintlilere gre, bir dilberin aya dokunmadka aokalar iek
amaz. Malavika has baheye, aokay ieklendirmeye iner.
Srda, krmz lakeyle knalar ayaklarn, halhallarn geirir
bacaklarna. Bir sarmak arkasna gizlenen k kral, bu
sahneyi kendinden geerek seyreder. Malavika akn anlatr
arkadana. Belki lecek derdinden. Ne yapsn, ifa bulmak
da istemiyor. Kral dayanamaz, iki gen kzn nne kar,
arkasndan da Brahman. Ne yazk ki ikinci kralie sevgilileri
rahat brakmaz. O da "baka bir sarmak arkasndan sahneye
kar, kprr, kocasn da, arabac Brahman da bir gzel
paylar. Agnimitra her eyi inkr eder, ama kralie inanmaz,
nce kemerini zp kral dvmeye kalkar, sonra alar ve
cn Malavikadan alr.
Drdnc perdede kral, Brahmandan sevgilisini sor
maktadr. Kedinin yakalad bir alkuu gibi der Brahman.
Kzcaz zindana atlm, Dharininin yz gsterilmedike
braklmayacak. Brahman efendisini memnun etmek iin
bir oyun dnr. Gya kralieye iek toplarken elini ylan
sokmu. Zehirlenmi gibi tir tir titrer hazret, lecek nerdeyse
kralielerle hellleip ayrlr. Az sonra bir adam gelip kra
lieden yzn ister: Hekim sylemi, yaraya sarmak iin
zerinde ylan resmi bulunan bir yze ihtiya var. yi kalpli
kralie yz verir. Az sonra en atr, krala gelir Brahman.
Malavika serbesttir, taraada kendisini bekliyor. Kral ran
devuya koar, ikinci kralie yine bastrr klar. Harem isyan
halindedir.
212
Beinci perdede iler bsbtn kanr. Meer Malavika bir
kral kz imi. Bir zpkt babasnn tahtna oturmu. M-
rebbiyesi Kosiki gen kz dmanlarndan korumak iin cariye
olarak kralie Dhariniye sunmu. Durumdan kimsenin haberi
yok. Kralieler kskanlk iinde kvranrken cepheden zafer
haberleri geliyor. Dharininin olu komu hkmdarlardan
birini bozguna uratm. Birinci kralie sevinten uuyor.
Tesadfe bakn ki, bu hkmdar Malavikann babasn
tahtndan eden zpkt imi. Tutsaklar, ld sanlan ha
nmlarn tanyorlar. Kzn prenses olduu meydana knca
kralieler yaptklarndan utanyorlar. Dharini Malavikay
kendi eliyle krala sunuyor. Irmaklar denize akarken nasl
baka rmaklar da srklerlerse, vefakr zevceler de kocalarn
mesut etmek iin ona rakiplerini sunmakta tereddt etmezler
diyor Kosiki.
AKUNTALA
Sanatlarn en gzeli dram, dramlann en gzeli akuntala,
Hint edebiyatlarna gre. Gerekten de Kalidasaya Hindin
Shakespearei dedirten, bu aheser. Hintte eit eit piyes
var: siyas, felsef, satirik... Ama akuntala bu tiyatronun
zelliklerini dile getiren en gzel rnek.
Konu Mahabharatadan alnm. Malini rma kylarri-
dayz. Hibir haritada ad gemeyen bu su, Tanrsal Ganjn
ta kendisi.. Filler beldesi (Hastinapura) hkmdar Duyanta
ceylan avnda. Orman., ve uar gibi koan av. Atlar drt nala
kaldran arabac.. Duyanta nian alr. Tam ok yaydan frla
yacakken iki kei belirir, hkmdar onlann ricasn dinleyerek
hayvann cann balar. Vazgeer avdan. Manastrdaki za
hitleri ziyaret etmek ister. Yolda unutamayaca bir manzara
ile karlar: bir yasemin bahesinde aalar sulayan gen
kz. Duyanta bir sarmak arkasna gizlenir. Ve gen kzlarn
213
cvltlarn dinler: Canndan ok seviyorsun galiba, ma
nastrn ieklerini. Sen ki bir nergis tomurcuundan daha
narinsin akuntalam. Topran susuzluu dinsin diye l
dryorsun kendini Bu aalar benim kardeim... Bu
kabuktan entari de ylesine skyor ki gsm, soluk ala
myorum Anasuya - Su genliinde akuntala, gsn
kabartan o.
Bir ar musallat oluyor akuntalaya. Kral hayran hayran
syleniyor: Sen ardan daha eviksin gzel ocuk! Daha
oynaksn. Baklarn nasl da alev alev? Bir kat daha gzellemi
korkudan. Seni ne kadar kskanyorum, bilsen ar!.. lgm
bir k gibi kulaklarna bir sr m fsldyorsun? Dostlarm
koruyun beni diye haykryor akuntala. Arkadalar,
Duyantay ar da seni kurtarsn diye taklyorlar. Hkmdar
ortaya kyor, Duyanta'nn elisi olarak tantyor kendini.
Anasuya ile Priyamvada gler yzle karlyorlar onu, a
kuntala konumuyor, akn oklar saplanm kalbine. H
kmdar da kendinden gemi. Arkadalar akuntalamn
doumunu anlatyorlar. Kosika adnda nl bir hkmdar
varm. ileye ekilmi. ylesine ibadetler etmi, nefsini
ylesine dizginlemi ki, Tanrlar telaa dmler, ya Kosika
ululukta bizi geerse? Mevsim baharm, Apsaralarm en gzeli
Menakay yollamlar ilekee... Ve akuntala dnyaya gelmi.
Onu, ermi Kanva bytm, bu manastrda... Kzlar susu
yorlar. Kular cvldamaz oluyor, dere alamaz. Sevda kanat
rpyor sessizlikte. Adamlar Duyantay aramaya kyorlar.
Hkmdar kzlardan ayrlyor.
kinci perde ok neeli bir monologla balar. Soytar
Madhavya kralnn av merakndan ikyetidir. Sabahtan
akama kadar hep ayn lklar. Aman ceylan geliyor, aman
domuz kat... Gece atlarn kstek akrtsndan gzlerini
kapayabilirsen kapa. Tam uykuya dalacan srada, haydi yola.
Madhavya efendisine atar: Vazifelerine aldrdn yok.
214
Muhteem bir sarayn var, yabaniler gibi ormandasn. Burda
m toplayacaksn vezirlerini? Benim gibi bir Brahman it gibi
ardndan koturmak reva m? Duyanta merak etme der
soytarya. Sonra kendi kendine sylenir: Oklarmdan
korkmayn artk rkek ceylanlar. Baklarnzdaki tatll onun
gzlerinden almsnz. Nasl kyabilirim sizlere? Yaban
kzleri yan gelsin batakla.. Geyikler sedirlerin glgesinde
uyusun. Bugn hkmdar dinleniyor. Sonra akn itiraf eder
soytarya: Bir tomurcuk ki dalndan koparlmam. Bir iek
ki hibir fani koklamam henz. El dememi inci. len
memi elmas. Tadlmam bal. Acaba hangi bahtiyara nasip
olacak? Elbisesi dikenlere taklmamt, ama taklm gibi yapt.
Uzun uzun bakt bana... Madhavya taklr efendisine: Hurma
arabndan bktn belli. Tamaren aacnn eki meyvesini
arzuluyorsun. Yalnz elini abuk tut. O cennet taamn kafas
engudi ya ile cilal bir keie kaptrma.
Hkmdarn bakente dnmesi gerek. Nasl ayrlacak
akuntaladan? Ak Tanrs imdadna yetiir. Kanva gideli beri
orman cinler sarm, Duyanta, keilerin ricas zerine
manastra yerleir.
nc perdede cinler bozguna uramtr. Manastr huzur
iinde. Ama birinci perdede cvltlarn dinlediimiz gen
kz sessiz ve dnceli. Yine Malini kylarndalar. akuntala
imenlere uzanm, alev alev yanyor teni, gzleri szgn.
Gne mi arpm Kosikann kzn? Acaba ne derdi var?
Sorular sorular. Nihayet konuuyor akuntala: Beni sev
miyorsa lrm, diyor. Yangn ne abuk da bacay sarm?
akuntala iekleri severdi; ceylanlard yolda, aalard.
Bir sarmak arkasndan konuulanlar dinleyen Duyanta
dayanamaz artk, ortaya kar. Akn anlatr akuntalaya:
Kama yaralam seni, fidan boylum: Beni yakp kl etti. Gne
lots soldurur, doru! Ama ay yokeder. ki gen kz
yolunu aran bir ceylan yavrusunu manastra gtrmek
215
bahanesiyle uzaklarlar. Duyanta pmek ister sevgilisini.
Gotami beliriverir nnde. akuntalay akam duasna arr.
Az nce imenlere uzanmt. Kopard lots ne abuk
solmu! u iekten bilezik onun kolundan dt..
Drdnc perde perdelerin en gzeli. Anasuya ile Priyam-
vadann konumasndan anlyoruz ki, sevgililer birbirine ka
vumu, Gandarva usul ile evlenmiler. akuntala gebe.
Hkmdar lkesine gitmi, adamlarn gnderip karsn al
dracak. Mhrn tayan bir yzk brakm gen kadna.
Gnler geer, verilen sz bir trl tutulmaz. Zavall akuntala
unutulmutur. Buna sebep de Durvasa adl bir keiin bedduas:
Duyanta akuntalaya verdii yz grmedike aklarm
hatrlayamayacak... Kanva tam bir ermi. Sezi yolu ile olup
bitenlerin hepsinden haberdar. Manastra dner dnmez gen
kadn, Filler Beldesine yolluyor.. Gen kadn vedalayor ar
kadalaryla: ceylanla, kokilayla... htiyar Kanva dertli: a
kuntala bugn gidiyor. Ayrlmak ne kadar da zormu. Konu
urken sesim titriyor, baklarm nemli. Ben ki mr boyu
ormanlarda yaamm, ileler kalbimi sertletirmi, neredeyse
alayacam... Kutsal ormann Tanrlar, akuntalay tanrsnz,
aalarnz elleriyle sulamadan, yanan dudaklarna dokun-
durmazd barda. ylesine severdi ki sizi aalar, tek tomurcuk
koparmazd dallarnzdan. Oysa ki baylrd sse. iekleriniz
ald m, sevinten coard. Birinizden uzaklard akuntala,
birinize koard. En sevdii mevsim bahard. Sanki o da iek
aard sizinle. Kocasnn sarayna gidiyor akuntala, aalar!
size veda ediyor. akuntala yava sesle Priyamvadaya: Kocam
ok greceim geldi. Ama manastrdan ayrlrken ylesine
zlyorum ki, yryemiyorum adeta. Priyamvada: zlen
yalnz sen misin? Bak orman nasl kederli! Ceylanlar dalgn,
tavuslar oynamyor, sarmak solmu. Yapraklar dklyor
aalardan, her biri bir damla gzya. akuntala: Ormann
, derdim bu sarmaa. Biz onunla iki karde gibiydik.
216
Vedalamayalm m?.. Kucaklasn beni dallarn, sarmak!
Kardee, dosta. Ayrlyoruz artk. Bir zaman onunla iki karde
gibiydik. Vedalamayalm m?.. Kucaklasn beni, iyi bakn ona
ne olur. Kanva: zlme yavrum, onu sevgilisi Mangiye ile
evlendiririm. akuntala: Entarime basan kim? Kanva: Senin
yavru ceylann. Onu elinle beslemedin mi? Dudaklar dikenlerle
kanaynca, merhem srmedin mi? Senden ayrlamyor. a
kuntala yavru ceylana: Doduun gn anneni kaybetmitin.
imdi de benden ayrlyorsun. Ayrlk ac. Ama zlme, babam
sana bakar. Anasuya: Gidiinle yasa brnd orman. Kulann
baklar sana dikili. akuntala: Malaya dandan sklen
santal fidan baka bir iklimde yeerebilir mi, ben nasl sizden
ayr yaayabilirim?
Bir Asya hkmdarnn saraymdayz. Kralie Hansapadika
yank bir ark sylyor efendisine. Duyanta dalgn. Kaybettii
bir saadeti hatrlar gibi. Kanvann elileri dald ryadan
uyandnyor hkmdar. akuntalann yz rtl. Hkmdar
dinlemiyor gen kadn. Aksilie bakn ki yzk de kaybolmu.
Bouna maziyi anyor gen kadn: Hatrlamyor musun?
Gllerden bir ardak altnda idik. Bir lotsn ta yaprandaki
suyu avucuna boaltarak nce sen i demitin ceylanma.
Ama o seni tanmyordu ki. Ben avucumu uzatnca sokuldu,
iti. O zaman glmsemi ikiniz de ayn ormann ocuk
larsnz, elbet sana gvenecek demitin. Hkmdar laf
anlamyor. ieklerle rtl kr bir kuyuya benziyor kalbi.
Durvasanm bedduas tutuyor. Herkes terk ediyor akuntalay.
Gen kadn gzyalar iinde uzaklarken, kadn eklinde
bir alev onu barna basp gklere ykseliyor.
Az sonra bir yzk getiriyorlar Duyantaya. Balklar bir
baln kamnda bulmu. Birden her eyi hatrlyor hkmdar.
Vicdan azab iinde kvranyor. Bahar bouna glmsyor.
Kularn t bouna. ieklerin kokusunu duymuyorum
ki. Kulaklarmda hep akuntalann yanp yakl. Yalnz onun
217
kokusunu duyuyorum. Haylimde yalnz onun gzyalar ile
slanan ehresi. Baklar bir lktan daha acyd. Gzlerine
uyku girmiyor Duyantann. Karlarna akuntala diye ses
leniyor. Tek elencesi, has baheye eilip akuntalann res
miyle uramak. te Malini rma, ite akuntalann arka
dalar ve ar. Yapt resmi hakikat sanyor k. Ar ile ko
numaya balyor.
Tanrlar Asuralarla savaa tutumu. ndrann arabacs
Ma tali, Duyantay yardma arr.
Yedinci perdede ndranm arabas muzaffer hkmdar
gklerden topraa indirmektedir. Duyanta, Hemakuta
danda mola verip ermileri selamlamak istiyor. Aslan
yavrusuyla oynayan drt yanda bir ocuk grnyor
manastrn bahesinde. lgileniyor yavrucakla. Bir de ne
grsn, ocuun parmaklar ilk bouma kadar perdeli deil
mi? Purulardan baksmda yok bu zellik. Duyanta olunu
barna basyor. Kar ile koca uzun bir ayrlktan sonra tekrar
kavuuyorlar.
Williamjonesin 1789da ngilizceye kazandrd akuntala,
Baty bir hamlede fethetti. Goethenin 1791de yazd mehur
drtlk, o byk hayranln ilk yanks: lkbaharn kokular,
sonbaharn meyveleri.. Dinlendiren, byleyen, sarho eden
ne varsa hepsi tek kelimede. Tek kelimede btn gk, btn
toprak: akuntala. Eser Fransada sahneye konmu, ama pek
tutulmam. Tiyatronun ocukluu, ocuklarn tiyatrosu
diye bir nkte savurmu Sarcey. Tenkitiler Durvasann
bedduasna taklmlar.
VKRAMORVAYA
Vikramorvaiya Kalidasann son dram. air Rig-Vedadan
alm ilhamn. Urvai ile Pururava arasndaki birka ktalk
konumay be perdelik bir oyun haline getirmi.
218
Urvai, hayat Veda okumakla geen yaman bir ilekein
kz. Herkes gibi domam o. Kendini duaya veren bilge
Narayana, ululukta Tanrlar geecek, lndra telaa dm,
en gzel Apsaralar yollam ilekee. Narayana bunlarn
en dilberine bir iekle dokunmu ve Urvai gelmi dn
yaya...
Vikramorvaiya, bu lmsz yosma ile bir fani arasnda
geen akn hikyesi. Dramdan ok, peri masal. Pururava,
Urvaiyi bir cinin elinden kurtarr, ama gnln kaptrr ona.
Urvai de gen hkmdara tutulur. Yazk ki peri kz ge,
Pururava kskan bir kralieye dnmek zorunda. lk frsatta
arabasna kurulup has baheye iner peri kz. Hkmdar
srdana iini dkmektedir. Urvai bu konumay zevkle dinler
ve sevgilisinin nnde arz endam eder. Bu mutluluk uzun
srmez. ndrann saraynda bir temsil verilecek. Peri kz
Lakmi rolne kacak bu oyunda. Haberciler onu ge arr.
Felakete bakn ki Apsarann bir lots yaprana yazd ak
mektubu kralienin eline geer. Kralie fena halde kr krala.
Ne inkr kr eder, ne rica... Ama uzun srmez bu krgnlk,
mehtap kralieyi yumuatr. ncili Sarayn kristal merdi
venlerine yan gelen hkmdar, karsna candan teekkr
eder.
Tanrlarn huzurunda sevgilin kim? sorusuna yanllkla
Pururava cevabn veren Urvaiye, Bharata ar bir ceza vermi:
Apsara, Tanrlara has bilgisini yitirecek. Indra acm haline,
bu hkm hafifletmi, dnyaya dnmesine izin vermi. Urvai
ile Pururava bylece birbirine kavumu. Ama yersiz bir
kskanlk pahalya mal olmu sevgililere. Dnyay gz
grmeyen peri kz kadnlarn girmesi yasak olan bir baheye
dalnca, sarmak oluvermi.
Drdnc perde batanbaa mzik. Yank trkler syler
hkmdar, kurda yalvarr, kua yalvarr. Nihayet vuslat
mcevherini bulur, bu sayede tekrar insan olur Urvai. Yeniden
219
mesut bir hayat balar. Heyhat, bir akbaba vuslat mcevherini
karr. Hkmdar yayma sarlr, ama bouna. Uzaklaan
akbabay bir delikanlnn att ok yere serer. Bu delikanl
Pururava ile Irvainin ocuudur, lndra Tanray sevgilisine
yollarken bir art komu: Pururava olunu grr grmez
Apsara ge dnecek. Urvainin ayrl ile kalbinden yara
lanan Pururava cn ifritlerden alr. Bu zafere ok sevinen
lndra, ona sevgilisini yollar. Ve oyun kran neidesi ile sona
erer.
Batl yazarlar, Pururavann yanp yaklm fazla lirik
bulurlar. Ama bu taknlk Kalidasadan sonraki airlerin ok
houna gitmi olacak ki, boyuna taklit etmiler stad. a
kuntala iffeti, utanc; Urvai ehveti temsil eder. O ne Virgi-
nieye benzer, ne Juliettee. Ak oyunlarn btn incelikleri
ile bilir.
KALDASA VE SHAKESPEARE
akuntalay Avrupaya tantan, Shakespearein bir vatanda:
William Jones. Kalidasaya Hindin Shakespearei adn veren
de o. Bir ngilizin azndan ne byk iltifat.
Shakespeare henz ok uzaklardayd diyor Mary Summer...
Britanya Sezarlarn boyunduruu altnda inler, keltler kuytu
ormanlarda barnrken, medeniyetin tadn karyordu Hint.
Sekin bir seyirci kalabal Kalidasa adyla n salan bir dram
yazarn lgnca alklyordu... Shakespeare ve Kalidasa, iki
hayat deil, iki tezat. Hint airi, yamur tayan bir bulutun
rahmet sayld yakc bir lkede dodu. Shakespeare, gnein
aydnlatmakta bile hassas davrand sisli bir adada... akuntala
yazar, zeki ve uyuuk bir toplumun ocuu; Hamlet yaratcs,
Ortaa barbarlndan henz kurtulan bir milletin... Kalidasa
bir Asya hkmdarnn dalkavuu idi. Shakespeare reformun
vaazlar ile yetiti. Bununla beraber ok benzeirler. kisi de
220
ak canlandrmakta emsalsiz.66
Hint airi kahramanlarn Hint mitolojisinden, Shakespeare
ngiltere tarihinden alm. Ne kar? ister Puruvalarm ak
hikyesini dinleyelim, ister Glocesterin cinayetlerini... btn
bu dramlarda, tasvir edilen devrin canl bir tablosu var..
Euripides eski kahramanlarn hareketlerini anlatan Atina
halkn rikkate getiriyordu. Aristophanes ann lgnlklarn
anlatarak elendiriyordu seyircilerini. Shakespeare ile Kali-
dasada ise trajediyle komedi kucak kucaa. Hem gzya,
hem kahkaha. Yani hayat, btn hayat. Bir yanda gzmz
yaartan akuntala, tede gln Madhavya. Lear ve soytars...
Frtnadaki Miranda ile akuntala birbirine ne kadar benzer,
ikisi de yalnzlk iinde bym, ikisi de kral ailesinden.
akuntala yalnz ormandaki ilekeleri grm, Miranda
havada uuan perileri. akuntalann balca zevki karde
gibi sevdii aalar sulamak, arkadalar ile koup oynamak..
Mirandaya gre en gzel ey kumsaldaki istiridye kabuklar,
dalgalar. Piyes balarken, akuntala koruda arkadalar ile
oynar; Miranda, kumsalda, frtnay seyretmektedir, ikisi de
akn yambalarnda dolatndan habersiz. Birden Duyanta
ile Ferdinand kar ortaya. Ayn hayret, ayn hayranlk, ayn
lgn ak. Miranda daha cesur, nk Hristiyan. akuntala
daha ekingen, nk Hintli... Menaka ile Urvai, Mabla
Titaniann ablas deil mi? Urvainin gklere ykselen arabas
kralie Mabnkinden daha m hzl? Juliette, Jessica, Urvai,
Malavika... gller nasl aar, kular nasl cvldarsa yle se
verler. Gen kzlar ilerini dkmezler klarna: Romeo
balkonun altnda Juliettei seyreder. Kz uyandrd hay
ranlktan habersiz geceye itiraf eder akn. Sevgilisini aya,
yldzlara benzetir. Agnimitra da Malavikamn ak itiraflarn
66 Summer (Mary), Les Heroines de Kalidasa et les Heroines de Shakespeare
(Shakespearede ve Kalidasa'da Kadn Kahramanlar), Paris, 1879, s. 20.
221
grnmeden dinler. akuntalann kaybedip Duyantann
bulduu yzk, zaman zaman Shakespeare kahramanlarnn
parmaklarnda da grlr. phe yok ki Kalidasa Shakes-
pearee, bir Corneilleden ok daha yakn.67
67 Summer, M. a.g.e., s. 108 v.d.
222
Kalidasadan Sonrakiler
UDRAKA
Toprak Arabackn prologuna baklrsa, nl bir hkmdar
bu udraka. Fildili, akr gzl, ay yzl... ivanm ltf
ile bilgi ufkunu geniletmi. Yz yl muammer olmu, sonra
yaktrm kendini. Ne zaman yaam? Galiba Kalidasadan
sonra. akuntala yazan kendinden ncekilerden bahsederken,
onun adn anmaz. Gerekten hkmdar mym acaba?
Sanmyoruz. udraka, udra kastndan bir adam demek.
Toprak Araback (Mahavira Karita)
arudatta cmertlikten yoksul dm bir Brahman. Va-
santasena adnda bir yosmay seviyor. Hkmdarn kayn
biraderi balta olmu yosmaya. Birinci perdede bu kstah
ktan kurtulmak isteyen gen kadnn arudattanm evine
sndn gryoruz. Vakit gecedir. Yosma mcevherlerini
araduttaya emanet ederek konana dnyor. arvilaka fakir
bir Brahman, Madanika, Vasantasenann cariyesi. Seviiyorlar.
223
arvilaka ne yapsn, Madanika ile evlenebilmesi iin paraya
ihtiyac var. Ak yznden hrszlk yapyor ve yosmann
araduttaya brakt mcevher ekmecesini aryor. Ha
nmnn elmaslarn tanyan Madanika, bu armaan kabul
etmiyor. arvilaka bunlar, aradutta yollam gibi, Vasan-
tasenaya veriyor. Yosma, iki sevgili arasndaki konumay
dinlemitir. Madanikann drstln mkfatlandrmak
iin, onu azat ediyor. Ertesi sabah hrszln farkna varan
aradutta karsnn son inci gerdanln yolluyor yosmaya.
Vasantasena gerdanl araduttaya iade iin evine gidiyor,
korkun bir frtna. Gece bastryor. klar babaa tabiatn
konserini dinliyorlar. Sabah oluyor. araduttanm kk olu
hayatndan memnun deil, toprak bir arabac var, ama altn
bir araback istiyor alayarak. Bunu duyan yosma, mcevher
ekmecesini ocuun toprak arabacma brakyor. Sonra da
yanllkla hkmdann kaynbiraderinin tahtrevanna biniyor.
Onunkine de hkmdara kar suikast tertipleyen bir oban
gizleniyor. Kaynbirader ummad bir anda karsna kan
yosmaya tekrar satayor., yz bulamaynca bomaya kalkyor
onu ve ld sanarak mahkemeye kouyor, araduttaya
yklyor cinayeti. araduttanm kellesi kesilecek. Cellat satn
indirecei srada, Vasantasena kyor ortaya. Bu srada ihtill
de baarlm, oban tahta gemitir. Sarayly celladn elinden
yine aradutta kurtaryor. Yeni hkmdarn ferman ile Va
santasena fahielikten kurtuluyor ve sevgililer gerdee giri
yorlar.
Yirmi yedi kahraman var eserde, hepsi de canl, hepsi de
gerek hayattan alnm. Sarayl, ylk ve kstah bir zpkt.,
boyuna bilgilie zenip am devirir. aradutta dallan fazilet
meyveleriyle ykl bir dilek aac. Bir havuz ki susuzlar ie
ie kurutmu. Vasantasena zengin, zarif, terbiyeli, ama
nihayet vcudu para ile satlan bir mal. Anadan doma fahie.
Dalkavuun dedii gibi, Bu havuzda hem Brahman ykanr,
224
hem udra. Tavusun edii iekli dallar karga da eer.
Bir gemiye her kasttan insan biner. Yosma da bir havuz, bir
iek, bir gemi. Ne var ki Vasantasena kalbi olan bir yosma,
bir Manon, bir Marion. Saraylnn parlak tekliflerine aldr
etmiyor da, aradutta gibi iekleri dklm bir mango
aacna konmaya kalkyor. Ak sayesinde asilleen, ycelcn,
gnahlarndan syrlan sevimli bir kadn. Sonra bir ev
Brahman: obur, a gzl, korkak ve maskara. Saraylya
orospu dl diye hitap etmekten zevk duyan garip bir
dalkavuk. Yosmay kovalayan efendisine: fil zincirle balanr,
at gemle; kadn ise ancak gnlnden yakalayabilirsin di
yecek kadar bilge. araduttann kars kocasnn hretini
korumak iin son inci gerdanln mahbubeye yollayacak
kadar fedakr. Hizmeti, fil seyisi, kumarbaz, tellak, babasz
ocuklar. Hibir Hint dramnda bu kadar ok ahs, bylesine
eitli karakterler yok. Gerek hayattan alnm canl ve
hareketli sahneler. Bir mahpusun ka, arabalarla tkanan
sokak, kumarhane kavgalar. araduttann heyecanla tasvir
ettii konser, frtna, klarn bulumas, yosmalarn deb
debeli hayat...
Kurallara aldr etmeyen piyes, sahneye konmu bir romana
benziyor. Derin olmaktan ok, sevimli. iir gerei bozmuyor,
hleliyor.
Kalidasadan nce yaad kabul edilen Bhasann Yoksul
araduttas ile udrakanm Toprak Araback arasnda nasl
bir ilgi kurulabilir? Hangisi nce? Kestirmek imknsz. lk
drt perde, ikisinde de aa yukar ayn. Zaten aradutta ile
sevgilisi o frtnal gecede bulutuktan sonra komedi bitmi
gibidir. udraka esere politika kartrmak suretiyle onu
dramlatrm. Toprak Arbacn balca zellii halklnda
ve realizmindedir diyor Walter Ruben ve eserdeki bu de
mokratik havay ehir burjuvazisinin gelimesi ile izah edi
yor.
2 25
VAKHADATA
Viakhadata galiba 5. yzylda yaam. Tek eseri Mud-
rarakasa (Rakasann Mhr), kadnsz, aksz bir dram.
Konu: Politika. Viakhadata, Hindin Corneilleidir.
HARA
Hara Kano hkmdar (l.S. 606-647). Otuz yedi yl fe
tihten fethe koan bu fazilet gnei, eserlerini tahtn huzuru
iinde kaleme alm. ahane bir cesaretle yama etmi ken
dinden ncekileri. Bununla beraber sevimli komediler yazm.
En gzeli Ratnavali, bir nevi opera komik.
BHAVABUTt
Lamartine Aiskhylosa (Eile) benzetir Bhavabutiyi...
Eserleri, beiini glgeleyen Gondvane orman kadar
heybetli.. Michelangelonun muhayyilesinden fkran Musa
gibi tabiatn barndan kopmu... htiraslar kasrgalar
ve diner iirinde.
8. yzyln balarnda Kano hkmdarnn saraynda
yaam. Bhavabutiden insanla kalan miras iki dramla
bir komedi. Dramlar Ramayanadan alnm, komedi bir
hikyeden. Ramayanadan alnanlar yanyana getirilmi
tablolar gibi. Sanki oynanmak iin deil, okunmak iin
yazlmlar. Uttararamakarita, Ramayanann zeyli adeta...
Komedide yeni olan beinci perde. air bizi bir Tantra
mabedine gtrr. Durganm badndrc raksn sey
rederiz.
Bhavabutide yaratclk yok. slup harikulade, z clz.
Tezatlarla oynamaktan ok holanan bu tanrsal haereli
226
airin tadna varabilmek iin Sanskrite bilmek gerek.
Eserlerinde hareket yok. Ama Hintli iin bir kusur deil bu.
Zaten daha sonraki Hint tiyatrosu canlln btn btn
kaybedecek ve basmakalplaacakt. Bir kelime ile byk
dramlar ann son temsilcisidir Bhavabuti.
227
Masal, Hikye, Roman
Hindin ocuklar Avrupann btn rmaklarndan i
miler. Bykanne her yerde masal sylemi torunlarna.
Hep ayn kahramanlar, hep ayn macera, deien yalnz
gn prlts, kucanda yaanan topran renkleri.
Anlatan lm, ama hikyeler kelebekler gibi lkeden
lkeye umu.
Anatole France
Neden Hintte boyatm masal aac?
Masal insanla ada$, ama en ok boyatp kk sald lke:
Dou. Kssa, masal, hikye... Asyadan ykselen hayal aacnn
iekleri.
ada Avrupa iin masalda nemli olan, hikyenin kendisi.
Kssadan hisse ikinci planda. Hikye, gl; ders, kokusu.
Douda masal, kh gerein plak omuzlarna atlan bir tl,
kh bir kavga silah. Hibir zaman, yalnz nkte, yalnz oyun,
yalnz elence deil. Kelile ve Dimne, bazlarna gre,
kahraman iki akal olan bir eit felsef roman.
Eski Yunan da ciddiye alm masal. Aisopos (Ezop) gnl
istedike hikyeler yazan bir Yunan La Fontainei deil, bir
halk hatibi. Homerosu, ideal sitesinden kovan Eflatun, Frikyal
kleyi batac eder. Yunana Doudan geliyor kssa. Son durak
Kk-Asya. Eski uygarlklarn bu en bahtiyar mirass hem
Msrn masallarn benimsemi, hem Suriyenin.
Masallarn kayna ve yayl hakknda ilk deerli inceleme
Grimm kardelerin (1785-1863 ve 1786-1859). Max Mllerin
benimseyip tamamlad bu nazariye akla uygun olduu kadar
228
da cazip. Yarm asr mutlak bir gerek saylmas bundan.
Mitolojik ve meteorolojik denen bu izah tarzna gre, peri
ve cin masallarnn da, ahlak mesellerin de yaratcs: Aryalar.
Btn bt hikyeler eski mitlerin, eski ataszlerinin zamanla
deien ekilleri. Baktriyan hepsinin ana vatan. Hintliler,
Iranllar, Yunanllar, Romallar o yksek yayladan dalmlar
dnyaya. Ve g ettikleri lkelere bu ecdat yadigr hatralan
yaymlar. Mllere gre, masallarn ekirdei Aryalarn
gnden nce olumu bulunuyordu. lk diller mecazd
batanbaa, btn varlklar canlandryor, eyay insanla
tryordu: afak gnein kzyd, her sabah otlaa gtryordu
bulutlar; bulutlar gn inekleriydi, yamur da ineklerin
st... Mitler kendiliinden douyordu bylece ve zamanla
masallayordu. Yani her ikisinin de tohumlar Aryalarn eski
dillerinde, eski dncelerinde. Bu masallar deitike deiti,
birer mecaz olduklar unutuldu. Grimm onlardaki mit un
surunu, krlp da ieklerin, imenlerin arasna serpilen ta
paracklarna benzetir. Mecazlarn saklad tabiat olaylarn
kefetmek erefi bilginlerin. Mavi Sakal, ndranm ta kendisi.
Ormanda uyuyan gzel: yaz. Onu uyandran gen ehzade:
bahar gnei...
ok airane bir izah. Dayand lengvistik temeller de
salam. Yazk ki birok noktalan aydnlatamyor. Ayn unsurlar
Tatarlarn, Zulularn.. masallarnda da var. Dnyann btn
milletleri Baktriyandan inmedi ya!
Pana-Tantray Almancaya eviren (2 cilt, 1859) ve mu
kayeseli edebiyat ilmini kuran byk Alman arkiyats Benfey
(1809-1881) ile arkadalarnn (Koehler, Cosquin) ortaya
attklar izah tarz daha aydnlk, daha inandrc: Avrupann
tand btn halk masallar Hintten geliyor, dorudan
doruya Hintten. Mitlerle ilgisi yok bunlarn. Atalarmz
elenmek iin uydurmu onlar. Benfey mektebi bu sonuca
varabilmek iin her hikyeyi alar boyunca izlemi, ulustan
229
ulusa hangi yollardan getiini incelemi. Ve btn aratr
malar ayn kaynaa gtrm: Hint, efsaneler ann Hindi
deil, tarih ann Hindi. Nasl olmu da yaylm Hint
masallar? Avrupa onlar kh Acem bezirganlarndan dinlemi,
kh Arap savalarndan. Msr ve Romann Hintle yapt
ticaret kolaylatrm bu yayl. Budizmi, Mool aknclarn,
ingeneleri de unutmamak gerek. Peki ama, baz hikyeler
de Avrupadan Hinde gitmi olamaz m?
Gerek u ki her iki izah tarznn da kuvvetli ve zayf taraflar
var. Renana gre, yazs olmayan devirlerin tarihi olan mit,
nasl olur da halk masallarn damgalayabilir? Masallarn ou
Hintten gelmi, bu bir vaka. Ama btn masallar Hinde
balamak yanl olur. Ayn tabiat, ayn corafya toplumlar
benzer yorumlara gtrm. Galiba Anatole France hakl:
Ayn manzaralar btn ilkel kafalarda ayn intibalar
uyandrm. Ackan, seven, korkan insanlar balarn kaldrnca
gkkubbeyi grmler. Hepsi de tabiat ve kaderi izah iin ayn
kk dramlar hayallemi.. Kabileler birbirinden ayrlm.
Kimi beyaz sahillere gm, kimi kuzeyin sislerine gmlm.
Bozkrlarda adr kuranlar olmu. Kimi, bann stnde elmas
gibi bir gk, talaan karlara uzanm. Granit bir topraktan
altn iekler toplamaya gitmi bir kabile. Hindin ocuklar
Avrupann btn rmaklarndan imiler. Bykanne her yerde
masal sylemi torunlarna. Hep ayn kahramanlar, hep ayn
macera. Deien yalnz gn prlts, kucanda yaanan
topran renkleri. Anlatan lm, ama hikyeler kelebekler
gibi lkeden lkeye umu.68
Hindin zellii ne? Yan aylak bir hayat, hayali enginletiren
bir iklim. Kyden kye dolap hikyeler anlatan dervilerin,
dilencilerin grd byk rabet... Sonra ruhlarn g
68 Bkz. France Anatole, Le Livre de mon Ami (Dostumun K itab), Calman-Lcvy,
Paris, tarihsiz, s. 296-297.
230
inanc; hayvan dn bir insand, yarm Tanrlaacak, neden
dile gelmesin, neden tecrbeleri ile yolumuzu aydnlatmasn?
Bu inan, masal kanatlandrm ve hayal felsefelemi.
Hintliler dnceyi birok blmlere ayrp incelemiler.
nsan hayatnn drt amac var, onlara gre: Btn bilgiler
bu drt ama etrafnda toplanabilir.
lk ama servet (arta), kincisi ak (kama), ncs fazilet
(darma), drdncs de ruhun kurtuluu (moksa). Bu drt
amaca uygun olarak hayatmz da drt devreye (aram) ayrlr:
nce rencilik devresi, sonra evlilik, dnya nimetlerinden
km alnr, oluk ocuk sahibi olunur, sosyal grevler yerine
getirilir. htiraslar dinip salar aardktan sonra yeni bir devre
balar, ie kapan. Ve yllarca ormanda yaanr. Sonra da yollara
dlr. Hayatmzn son devresi ise dervilik adr.
Hayatmzn ilk amac olan arta, dirlik dzenlik iinde
yaamak. Artanm gereklemesini salayan bilgiler: iktisat,
idare, politika... Hint ok ilgilenmi politika ile. Onun da
Hobbeslar, Machiavelleri var. Ama politika sanatn btn
ynleri ile reten, ilmi eserlerden ok, masallar. Hayvanlarn
insana yaama dersi verdii bu hikyelerde heyecann, has
sasiyetin, ahlkn yeri yok. Her an, yavuz bir kendini koruma
igds, azgn bir baar hrsyla karlamaktayz. Kavga
teknii, ahretle, dinle ilgisiz. Hayvanlar dnyasndaki insafsz
boazlamay insan planna aksettiren bir teknik bu. Birbirini
paralayan, birbirini yiyerek yaayan mahlklar... Sanki
okyanusun derinliklerindeyiz. Zaten bu edebiyat trnn
ad Matsya-nyaya (balklarn kanunu). Yani byk balklarn
kkleri yuttuu bir dnya.
Hintli bilge Ppayn hikyelerini yzyllardan beri zevkle
okuyan Avrupa, onlardaki derin ve gereki hayat felsefesini
anlayabilmi midir? Zimmer, hayr diyor bu soruya... Ve
milletleraras politikann birok girift problemlerini Hint
masallarnn altnda kavrayabileceimizi ileri sryor.
231
PANA-TANTRA: DNYAYI FETHEDEN KTAP
Bugn tandmz masallarn ana kayna, Pana-Tantra
(Politika ve dare Sanat zerine Be Kitap). Eserin ilk ekli
kayp. sadan sonraki yzyllarda yazlm olmal. Elimizdeki
kk hikyeler, Guptalar devrinde (4. yzyl) Kemirde
yazlma benziyor. Yazar (byk ihtimalle Vinuarman) belli
ki usta bir air. ledii malzeme eski, ksmen halkn mal.
Ama onlar kiilii ile damgalayabilmi.
Hikyeler, Binbir Gecede olduu gibi, iie. Konuanlardan
biri ortaya bir lakrd atar: byle yaparsan arpa tarlasndaki
eee dnersin. Nasl diye sorarlar. Hikye anlatlr. Derken
bir bakas karr lafa, o da konuyla ilgili bir hikye syler.,
yava yava ilk hikyeye dnlr.
Pana-Tantra, be blm, bir giri. Her blmde bir ereve
hikye, onun iinde de hikyecikler, manzum hikmetler var.
nszden rendiimiz u: Mehapur hkmdarnn
ehzadesi tembel mi, tembel. Mavirlerden biri, ancak Vi-
nu-Sarma onlar adam edebilir, diyor. Huzura arlan bilge,
ehzadelere alt ayda Niti-astray (Hkmet daresi ve Ahlk)
reteceini sylyor. Onlar iin yazyor Pana-Tantray.
Birinci blmn ad Mitra-Bheda (Dostluun Bozuluu).
Hkmdarlar nifaklarn errinden kurtarmak iin yazlm.
Kahramanlar: Kral arslan, maviri boa ve nedimleri iki akal:
Karataka ve Damanaka. Dou dillerine evrilirken, esere
akallarn ad verilmi: Kelile ve Dimne.
kinci blm Nasl Dost Kazanlaca Hakknda (Mitra-
Brapti). (Arapa tercmede yedinci, Farsa tercme ile H-
mayunnamede nc mephaslar). La Fontaine, Karga,
Geyik, Kaplumbaa ve Fare masaln buradan alm. kinci
blm birinciden ok daha ksa. ereve hikyenin sekiz
masal var. Son masal Farenin Kurtard Fil, Aisoposun
232
Aslanla Fare hikyesini ok hatrlatr.
nc blmn ad: Harp ve Sulh, Kokolukika (Kargalarla
Baykularn Dmanl) (Kelile ve Dimnenin sekizinci,
Hmayunnameni drdnc mephas.)
Drdnc blm: Kazandklarmzn Kayb (Labdhapra-
nasana). (Kelile ve Dimnenin dokuzunca mephas; Arapa
metinde, orijinalin on iki hikyesine mukabil iki hikye.)
Bu masallardan birinde, Hintte kadnlarn nasl batac
edildiini gryoruz. Hkmdar Nanda karsn memnun
etmek iin, kendi azna gem taktryor, atlar gibi kiniyor
ve srtna bindirip dolatryor nzenini. Baka bir masal Aslan
Postuna Brnen Eekin tpks. Daha sonraki masal Ai-
soposun Avla Glgesini hatrlatyor.
Beinci blmn bal: Tedbirsizlik (Apariksita-Karitva).
(Kelile ve Dimnenin onuncu mephas. Orijinalde on iki masal,
Kelilede iki.) Blmn sonunda Vinu-Sarma rencilerinden,
memnun olup olmadklarm sorar, onlar da hkmdarlk
makamnn btn vazifelerini anladklarn sylerler. Kral
hocay ihsana garkeder.
Hindin btn dillerine, btn lehelerine evrilmi Pan-
a-Tantra. Taklitleri, zetleri km. Bunlarn en tannm:
Hitopadesa (Faydal Bilgi). Pana-Tantrann kuzeybat
yazmalarna dayanan bu kitap da didaktik gayelerle kaleme
alnm. Yazar: Narayana. ereve Pana-Tantrannkinin
ayn. Kitap drt blm: dost kazanmak, dostlarn bozumas,
sava ve bar. Yazar, Hkmdarlar iin Ahlk Kitab
(Kamandakiya) adl bir kaynaktan da faydalanm.
* * *
Edebiyat yazya ge iltifat eder Hintte. aheserler asrlarca
azdan aza dolatktan sonra (1.0. 200 sralarnda) ki-
taplarlar. Ve ok gemeden Hint dncesi btn n-Asyay
fetheder. Trkistana, Tibete, ine kolayca yaylan buclizm,
2.3.3
ran ve Avrupaya yaylamaz. Mani ile sann kurduklar din
budizme ihtiya brakmaz.
6. yzyl, Orta ran kltrnn en parlak devri. Bizansn
yoketmeye alt Yunan dncesi ehinahlar lkesinde
batac edilir. Grek bilginlerine saraynn kaplarn aan
Hsrev Nuirivan (531-579), Hint felsefesi ile de ilgilenir.
Zerdtn dini, Sasani rann ahlk ihtiyacn karlaya
mamaktadr. Barzuyehin Ganj kylarna yollan, yeni bir
hayat felsefesine kar duyulan ihtiyac belirtmektedir. n
sanlk, Pana-Tantray, Hindin bu harikulade kitabn, hekim
Barzuyehin tercmesinden Kelile ve Dinme adyla tan
yacaktr.
ran Mslmanlar tarafndan fethedilinceye kadar h
kmdarn hzinesinde saklanm Kelile ve Dinine. kinci
Abbasi halifesi El Mansur kitabn methini duymu, uzun
aratrmalardan sonra bir nsha bulunabilmi. Arapaya bn
El Mukaffa kazandrm eseri. Ve Barzuyehin tercmesi
kaybolmu.
Pana-Tantra Dou dillerine geerken eitli deiikliklere
uram. Kelile ve Dimnenin banda, Behnudun yazd
sylenen bir giri var ki, sonradan eklendii sanlyor
(Sacy).
Giriten sonra Barzuyehin Hinde gidiini anlatan mephasla
nc mephas bn El Mukaffann ilavesi (Eserin amac).
Barzuyehin hayat drdnc mehpas oluturur. Bu ksmlar
Pana-Tantrada yok tabi. Birinci blm de orijinalden farklca.
Ama deiiklii yapan Pehlevi mtercim mi, bn El Mukaffa
m anlamaya imkn yok. Asldaki birok hikyeler atlanm,
bazlar deitirilmi. lave edilenler de var.
bn El Mukaffa tercmesi yeniden tercme edilmi Farsaya.
12. yzylda yaplan bu tercme Nasrullahn eseri. Gazne-
lilerden Behram ahn emriyle yaplm. 15. yzyln son
larnda Nasrullahm dilini eskimi bulan Hseyin bin Ali Vaiz,
2.34
Kelile ve Dimneyi genletirmi. Baz yeni masallar eklemi
esere, bir nsz yazm ve Envar- Sheyli adyla yaymlam.
Ekber ah beenmemi bu tercmeyi; ok ssl, ok tantanal
bulmu. Ebul Fazl yeniden kaleme alm Envar- Sheyliyi;
1590cla tamamlad esere Eyyar-i Dani adm vermi.
Edirneli Ali elebi, Hseyin bin Ali Vazm tercmesi
zerinde yirmi yl uram ve Hmayunnamesini Kanuni
Sleymana ithaf etmi.
bn El Mukaffa tercmesi 11. yzyln sonlarna doru
Yunancaya evrilmi. lk branice tercmenin tarihi mehul,
kendisi de kayp. Yahudi Hanna, 1262-1278 arasnda Latinceye
evirmi bu branice tercmeyi. Kelile ve Dinme Avrupann
birok dillerine (spanyolca, Almanca, talyanca, Franszca)
bu Latince tercmeden gemi.
Kelile ve Dimnenin Dou dillerinden yaplan ilk Franszca
tercmesi 1644te yaymlanmtr. David Sahid imzasn tayan
bu tercme Envar- Sheylinin ilk drt kitabdr ve La
Fontainein belli bal kaynaklarndandr. 1700de Gallandn
balad Hmayunname tercmesini Cardonne tamamlar.
Arapadan yaplan ilk Franszca tercme Sacynindir (1816),
ilk ngilizce tercme 1819da yaymlanr.
Kitap 18. yzyln sonlarna kadar altm dile evrilir; z
landadan Moolistana ve avaya kadar yaylr. Bir kitabn
bu kadar uzaklara yaylabilmesi tesadfi deildir.
Ortaa Avrupasnn Kelile ve Dimneye kar gsterdii
byk ilgiyi ehir burjuvazisinin gelimesi ile aklayanlar
var. Daha yeni, daha hr bir hayat felsefesine susayan bur
juvazi, kiliseye kar at savata arad mttefiki Hindin
masal kitabnda bulur. Hristiyan akidelerinden usanan Bat
Hindistann serbest fikirlerini eken kuru bir snger gibidir
(Walter Ruben). Reineke Fuchs, Gesta Romanarum ve
Fabliaulardan, La Fontainein, Grimmin, Anderseni ma
sallarna kadar birok mehur eser bu Sanskrite kaynaktan
235
geni lde faydalanm (L. Renou).
Eserin Trke tercmelerine gelince... Hmayunname dnya
lsnde hret kazanan bir aheser. Galland Franszcaya
(1724); Rubens sveeye (1762) evirmi bu eseri. 1654-59da
spanyolcaya, 1903te Almancaya kazandrlm Hma
yunname. Gallandn tercmesi Grek, Alman, Felemenk, Macar
ve Malay dillerine aktarlm.
Divan nesrinin en parlak rneklerinden biri saylan H
mayunname eyhlislm Yahya Efendi tarafndan ksaltlm:
Mulahhas- Hmayun. Eser defalarca nazma da ekilmi.
Nihayet II. Abdlhamidin ferman ile yeniden yorumlanm
ve zetlenmi (Ahmet Mithat Efendi, 1888). Kelile ve Dim-
nein Trkede en az on bir tercmesi daha var. lki 1260da
yaplm (Horasanl Ahmet). Sonuncusu mer Rza Dorulun
(1945).
HKYE IRMAKLARI OKYANUSU
Eski Hintte edeb hikyelerin tek kayna: Brihatkata
(Byk Roman). Gunadya yazm eseri, asl asrlardr kayp.
Ne zaman yazlm, Gunadya kim? Bilen yok. Ama eitli
yazmalar karlatrarak Brihatkata hakknda aydnla va
rlabiliyor.
Somadeva ok faydalanm bu kitaptan. Eserinin ad:
Hikye Irmaklar Okyanusu (Kathasaritsagara), sadan sonra
1063le 1081 arasnda kaleme alnm. Kocaman bir kitap bu.
stelik batanbaa manzum. Bu yzden baka hibir dile
evrilememi. Bir peri masal dekoru iinde geen bir ak
maceras ve bu hikyeye balanan yz elli hikye. Hint
cemiyetinin detleri, folkloru bakmndan esiz bir maden
damar. Denizcilerin, hrszlarn, haydutlarn maceralar, cinler,
periler. Tam bir pikaresk roman havas. slup harikulade.
Halk edebiyatnn ilenmemi talarndan, nee prltlar
236
saan birer mcevher yapmasn bilmi Somadeva (Gra-
bovska).
En ho fkralar kadnn sadakatsizlii zerine. Bir padiahn
fili yaralanm, gkten bir ses gelmi: gnahsz bir kadn
dokunmadka iyileemez bu fil. Seksen bin kadn gemi
nnden, fil iyileememi. Nihayet irkin, pasakl bir hizmeti
kz bulmular da fil kurtulmu. Umumiyetle kadnla zahit
birer hiciv konusu. Somadeva, ivaya tapmakta belli ki. Kitapta
Durga iin yaplan kanl ayinler anlatlr. Yar vahi Bhiller
avladklar insanlar Tanralarna kurban ederler. Kanla
yaplan byler, falls mabedinde duaya varan gen kzlar
grrz.
Yirmi be Hortlak Hikyesi de Kathasaritsagaraya s
ktrlm. Bir Hint hkmdar, bir yogiyi memnun etmek
iin gece mezarla gidip srtna bir ceset yklenir. Cesedin
iinde bir hortlan ruhu var. Hortlak hkmdar elendirmek
iin hikye anlatr, her hikyenin sonunda bir bilmece sorar.
Hkmdar zer bilmeceleri. Keyiflenen hortlak cinlere
hkmetmek gcn verir hkmdara.
Otuz iki Taht Hikyesi de ho: Hkmdar Boca, zerinde
otuz iki resim bulunan tahtna oturacak. Gelgelelim her
defasnda, resimlerden biri canlanp hikye anlatyor. Hepsinin
kahraman tahtn ilk sahibi Vikrama.
Papaann Yetmi Hikyesi Douda en ok okunan ki
taplardan biri (Tutiname). Kocas sefere kan bir gen kadn
na koacak, ama bir kere de papaanma danaym diyor.
Papaan balyor hikye anlatmaya. Hikyeler ylesine merakl
ki nazenin bir trl ayrlamyor evinden, yetmi gece onlar
dinliyor. Nihayet kocas da dnyor yuvaya.
Binbir Gece Masallarnm byl dnyasmdayz. Belli ki o
harikulade kitabn ilk vatan da Hint. Sindbad Kitab, Yedi
Vezirler... hep Hikye Irmaklar Okyanusundan alnm.
Purusapariksa da ho bir hikye: lme mahkm edilen
237
bir hrsz, altn eker bierim, diyor. Bunu duyan hkmdar
artyor hrsz. Tarla srlyor. Altn zerreleri topraa
salacak. Ama bu ii yapacak adamn hi hrszlk etmemi
olmas art. Ne yazk ki byle bir fani bulmak nasip olmaz.
Hkmdar bile gnahsz deildir... hrsz affedilir.
ON EHZADENN MACERALARI
Hikye alabildiine bol Hintte, roman pek yok. Daha
dorusu roman dedikleri iirilmi hikye. Kavyalardan tek
fark mensur olmas. Hnerli, yapmackl, secili bir nesir.
En eski roman On ehzadenin Maceralar. Hindin Gil
Blas bu kitap. Yazarn ad Danden. Galiba 7. yzyln son
larnda yaam. Bu roman da ekmeceli hikye nevinden.
On ehzade Dou lkelerini fethe kar, sonunda buluup
balarndan geeni anlatrlar birbirlerine. Hicve yaklaan bir
realizmle hayal kucak kucaa-. Pikaresk ar basar. Romanc
bizi kh hkmdar saraylarnda dolatrr, kh kenar ma
hallelerde. Hrszlarla, yankesicilerle birlikte yaarz. Mra
ilikten hi holanmaz Danden. Kahramanlar olduka
hayszdrlar. ehzadelerden biri, bir ehri yama ettirecek:
htiyar cimrilerle dolu bu ehir, der, hepsi altn canls, dnya
malnn ebed olmadn onlara retmek gerek. stelik
kazanaca ganimet sayesinde, bir orospunun soyup soana
evirdii talihsiz bir vatanda da ihya eder.
Baka bir kahraman zinay gklere karr. Ak sahnelerine
baylr Danden, ballandrdka ballandrr.
Eser soluk ad verilen blmlere ayrlm. Romann
tamamlamak nasip olmam yazara.
Subandu (7. yzyl) imzasn tayan roman (Vasavadatta),
daha yapmackl.
Fecrin aslan gecenin filini paralad, gne onun iin kan
renginde... gibi acaip tasvirlerle dolu.
238
Dandenden sonra anlmaya deer tek romanc Bana.
Harann saraynda yaam. Hara 7. yzylda Gney Hintte
saltanat sren son byk hkmdar. Banann mehur eseri
Hara Karita (Haranm Hayat). Roman eklinde yazlm
bir biyografi bu. Din trenlere byk yer verilmi. Bana,
zaman zaman kendinden de bahsediyor, 7. yzylda, bir saray
airinin nasl yaadn bu sayede renebiliyoruz.
Kadambari adl eseri de Hint edebiyatnn aheserlerinden
saylr.
Ama kitap yabanclarn zevkine varamayaca kelime
cambazlklaryla rl. Bir buuk sayfa sren cmleler... Balta
grmemi bir orman bu Kadambari. Anlalmaz kelimeler,
okuyucuya pusu kuran birer canavar (A. Veber).
11. yzylda yazlmaya balanan sampular da nazm nesir
karm romanlar.
2.39
Gurubun Son Prltlar
Gnmzde Sanskrit Edebiyat69
Yaklak dokuz yz yldan beri , yeni Hint dilleri giderek
praktrite ve apabramacann yerine gemeye ve Sanskritenin
yan sra edebiyat alannda kullanlmaya balar. Tabi bu,
Sanskritenin sadece adak trenlerinde kullanlan ve ra
hiplerden baka kimsenin anlamad l bir dil haline d
nt anlamna gelmez. Modern Avrupa dillerinin yannda
Latincenin durumu neyse, yeni Hint dilleri yannda da
Sanskritenin durumu biraz odur.
Evet, bu kutsal dili anlayanlarn ve kullananlarn saysnda
nemli bir azalma olur, ama Sanskrite hl yksek tabakann
dili olarak itibarn muhafaza etmekte, ulema bugn de
Sanskrite konumakta ve ancak o dilde yazlan eserleri ciddiye
almaktadr.
Onun iin, mesela Tulsidasn Hind dilinde yazm olduu
Ramayana veya ada Avrupa eserleri bugn hl Sans-
kriteye evrilmektedir.
69 Bu blm, Glasenappm kitabndan yararlanlarak hazrlanp buraya eklenmitir.
Glasenapp, a.g.e., s. 193 v.d.
240
Hind edebiyat airleri, mesela bir Vidyapati, piyeslerini
Sanskrite kaleme almakta, sadece iindeki arklar Hinclcc
yazmaktadrlar.
Ne var ki gnmz edebiyat tarihlerinin son dnem Sanskrit
edebiyatna pek nem verdikleri sylenemez. Oysa hem
Sanskrite, hem de yeni Hint dillerinden biriyle yazlan, hatta
bu iki dili yanyana kullanan eserlerin (nci ile Mercan deniyor
bunlara) meydana getirdii, olduka zengin bir edebiyat var.
Ayrca, Sanskrite, teolojik ve felsef tartmalara imkn
salayan ve yeni hint dillerinde bulamadmz bir zellie
sahip olduundan, bu konudaki incelemelerin ve yaynlarn
da tercih ettikleri bir dil.
Sanskrite bir sann Hayat yazlm, Kurandan birok
blm Sanskriteye evrilmi. Baz Avrupal dnrlerin
kitaplar da bu dile kazandrlm: Baconun Novum.Orga-
numu, Lockeun Essay Concerning Human Understanding^
Berkeleyin Treatise Concerning the Principles of Human
Knowledgei gibi.
Hint edebiyatnn hibir zaman terk edemeyecei bir dil
Sanskrite, din iirler, Vinu ve ivay konu alan ilahiler,
byk Hint bilgelerinin hayat hikyeleri Sanskrit edebiyatnn
bir paras.
Dind eserler arasnda da, ngiliz smrgeciliini, mill
kurtulu savam ele alan Sanskrite birok tarih alma var.
Gandinin doktrinleri bu dilde baslm, tarihteki olaylardan
esinlenen tiyatro oyunlar bu dilde yazlm.
Shakespearein birok eseri, Lessingden Emilia Galolti,
Goetheden Faust... Sanskriteye evirileri yaplm dnya
klasikleri arasnda.
Tabiat gzelliklerini, kadn ve ak temalarn, yaama se
vincini ileyen ok sayda eski usul lirik iirin yansra, ada
konular ele alan iirlerde, yk, deneme ve seyahatnamelerde
de Sanskrite kullanlyor. Sanskritenin sunduu bu imkn
24/
ve yeni kelimeler tretmeye elverili olmas, bu dilin l bir
dil kabul edilemeyeceini aka ortaya koyuyor.
Tabi Sanskriteye eski itibarn kazandrmak, onu bugnn
Hindistamna st dzeyde bir kltr dili olarak kabul ettirmek
midi bir hayal. Bir temel Sanskrite eitimi bile, insanlarn
birbirini anlamasn salayacak gndelik bir konuma dili
yaratmaya kfi deil.
Sanskrite kapal bir evrenin anlayabilecei bir dil olarak
kalmaya mahkm, yine de unutulmamas, tersine yaygnla
abilmesi iin bugn, bu dilde elliden fazla dergi kmakta.
Hindistan bamszlna kavutuundan beri Hint h
kmetleri de Sanskritenin renilmesi ve incelenmesi iin
gayret harcyor. Bu amala 1951de bir Sanskrite Dernei
kurulmu, hem birok Hint aliminin, hem de dnyadaki eitli
aratrclarn ye olduu bir dernek.
Ama, Sanskrit edebiyat daha ok tarihte ve hafzalarda
yayor. Ufuktaki prlt, batan bir gnein prlts. Mjde deil,
veda.
stikbal halk edebiyatlarnn.
242
KNC BLM
TEK EDEBYATLAR
"Hint boazna kadar dnya tarihine gmlmemi. Kltrndeki
btnlk bu nisbi uzaklktan geliyor. Himalayan karlarndan
alev alev yanan cangllara, Terayi veya Assamn bataklklarndan
Sid'in llerine kadar binbir renk gsterir corafyas. Uzun kafal
Dravidler'den Mongolumsulara, sarn Hint-Aryalar'da ilkel
Avustralyalmslara kadar nice rklarn, nice dillerin vatan buras.
Her ada yeni bir anlamazlk paralam bu lkeyi: Siyas an
lamazlk, din anlamazlk. Oysa Hint bir btn ve bu btnln
farknda. Ne var ki, Hint kapal bir dnya da deil, hem alm, hem
vermi: Akatlar ve Smerler Mezopotamyasndan alm, klasik
Yuandan, Roadan, Yunanlam Doudan, sonra slmdan,
nihayet modern Avrupadan alm. Ama Hint ylesine geni ki,
d tesirler I ndus adl byk dehlizden geinceye kadar tannmaz
hale gelir adeta, gerek Hinde, musonlar ve pirin lkesi Hind'e,
Ganj ve Dekkan H indine ulamadan nce Hintlileir.
J ean Namlou
YEN HNT DLLER EDEBYATI
Gen bir edebiyat bu, dokuz asr kucaklayan bir genlik,
Sanskrit edebiyatna gre gen.
Halk dillerine deer kazandran, kelimelerdeki musiki.
Nazm 19. yzyla kadar Hint edebiyatnn rakipsiz tacidardr.
Aruz, Hint-Arya dillerinin ortak vezni. Kafiye, Apabramaca
ile balar, halk dilleriyle geliir. Yeni Hint dilleri edebiyat,
aa tabakalarn yksek snflara armaan.
Yeni Hint-Arya dilleri yirmi yedi tane, hepsi de Sanskrit-
eden tremi. Gramerleri daha sade, daha tahlilci. Bu dilleri
gelitiren Islm aknlar, paralanan Hint, kendini korumak
iin konutuu dili bayraklatrm.
Bu yirmi yedi dilin hepsi de byk bir edebiyat yaratmam.
n planda u be heybetli btn zikretmeliyiz: Hindice,
24. i
Bengalee, Maratca, Pencapca ve Gcaratca.70
Yeni Hint-Arya edebiyatlar ne zaman balam, nerede
balam? Tesadfler cevaplandryor bu sorular. Nepal
ktphanesindeki eski Bengalee yazmalar 1907de bulunmu,
en eskileri 1101 tarihini tayor. lham kaynaklar budizm.
Terennm iin yazlmlar. Bir ksm da Apabraamca kaleme
alnm.
Sanskrite de etkilemi Hint dillerini, bu edebiyatlara, kendi
iledii konular, az ok suni bir kelime haznesini kabul et
tirmi, iiri hkim klm. 19. yzyln bandan itibaren n
gilizceyle temasa geen blgelerde ise bu durum hzla deimi,
diller eski yaz tarzlarn terk etmemiler, ama edebiyatlar
modernlemi, diller de sadelemi. Artk dnce yeni bir
kalba girmektedir, ngilizceyle nesir gelmitir yeni edebiyatlara
ve Bengalli bir airin dedii gibi kafiyenin yerine akl ge
mitir.71
iire, aka balanan bir lke Hint. ki msra yazan herkes
Hintlinin kadirinas hafzasnda lmszlemi. Hindin
edebiyat tarihi, yazs silik mezar talaryla dolu, mezar ta
bir hatra olarak kutsal, ama biz trbelerde dolamak zo
rundayz.72
70 Glasenapp Hindistan, Pakistan, Nepal ve Seylanda bu dilleri konuan insanlarn,
1951 yl itibariyle yaklak saysnn dkmn yapyor. Bu rakamlara gre,
Hindice ve Orduca yz elli milyon, Bengalee altm yedi milyon, Maratca yirmi
yedi milyon, Pencapca yirmi milyon, Gceratca on alt buuk milyon Hintli
tarafndan konuuluyor. 1951den bu yana, hele Hindistan'daki hzl nfus art
gznne alndnda, bu rakamlarn bugn ok daha artm olduu ortada,
yine de bu bilgiler sz edilen yeni Hint dillerini konuan insanlarn says ve
bu dillerin kendi aralarnda sralan hakknda bir fikir vermeye yetiyor
(Glasenapp, a.g.e., s. 11).
71 Renou (Louis), Les Litteratures de l Inde (Hint Edebiyatlar), PUF, Paris, 1951,
s. 86.
72 Glasenappa gre yeni Hint edebiyatlar yeterince incelenmi deil henz. Bat
dillerinde bu konuyla ilgili alna az, eviriler yeterli olmaktan uzak. Glasenapp
bu edebiyatlara eilirken, konuya biraz daha aydnlk getirebilmek amacyla,
244
HND EDEBYATI
Hindistan deyince, batda Gcerat, Sind ve Pencap, kuzeyde
Himalayalar, douda Bengal, gneyde de Orissa ve Marat
blgeleriyle evrilmi olan Hint yarmadasnn kuzeyi gelir
akla. Bu geni blgede Hint nfusunun yars yaar ve balca
drt dil konuulur: Racastanca, Bat Hindce, Dou Hindice
ve Biharca. Hintlilerin bu drt dilde yazd eserler birok
bakmdan birbirine benzer ve hepsi de Hind edebiyatna dahil
edilir. Bu dillerden herhangi birinde yazan air, tekilerini
her edebiyat, doduu blgeye ve kltr temeline yerletirerek ele alm, bunu
yaparken de sadece her edebiyat damgalam olan en nemli kiilere ve olaylara
deinmekle yetinmi. Cemil Meri gibi. Meri de, eksik olma pahasna da olsa,
sadece nemli bulduu olay ve kiilerin ekillendirdii edebiyatlar alm eserine,
kendi deyimiyle, mezar talarna deil, trbelere am sayfalarn. Bazen bu
edebiyatlarn doduu corafi blgeden hareket etmi, bazen baka mlaha
zalardan. Mesela Pencap edebiyat ile Ordu edebiyatna Hint ve slam bal
altnda yer vermi, Bengal edebiyatn Cayadevann Vatannda bal altnda
zetlerken, Bengal nesrinin yaratcs olarak vasflandrd Royu, yine Bengalli
Tagor, Bengalli Vivekananday Roydan Gandiye bal ile ayr bir blmde
tantm okuyucusuna, eserlerinin ounu Gceratca yazd iin Gcerat
edebiyatnda yeralmas dnlebilecek olan Gandiyi de bu blme dahil etmi.
Biz, zaman ve mekn iinde byk bir eitlilik arzeden yeni Hint edebiyatlarn
biraz daha sistemli bir biimde okuyucuya sunabilmek dncesiyle Glasenappn
benimsedii aty esas alarak, Cemil Meriin zerinde durduu edebiyat ve
kiileri bu snflamann iine yerletirdik. Glasenappa gre, bu edebiyatlar be
ana blge etrafnda kmelenebilir: 1) Hindistan, Hind ve Ordu edebiyatlarnn,
2) Kuzey Hindistan, Sind, Pencap, Kemir ve Pahari edebiyatlarnn, 3) Bat
Hindistan Gcerati ve Marat edebiyatlarnn, 4) Dou Hindistan Orissa, Bengal
ve Assam edebiyatlarnn, 5) Seylan Singal edebiyatnn geliip yayld blgeler.
Grlecei gibi Cemil Meri bu tabloda yeralan Sind, Pahari, Gceat, Orissa,
Assam ve Singal edebiyatlarn eserine almam, Pencap edebiyatnn da son
dnemine yer vermemi. Biz Pencap edebiyatnn son dnemini ve Ordu ede
biyatn, Meriin fasl bal kl arn Glasenapptaki bilgilerle btnletirerek
sunduk. Gandinin de yerald Gcerat! edebiyatm Glasenapptan zetleyerek
metne dahil ettik. Gandi ile ilgili blm Cemil Meriin baka almalaryla
tamamladk, Bengal edebiyatna ve Royla ilgili blme baz ilaveler yaptk, Bengal
edebiyatnn temsilcilerinden Tagorla ilgili ksm Meriin ayn konudaki baka
almalaryla birletirdik.
24.5
konuanlar tarafndan kolayca anlalr. Zaten airler de kh
bir leheyi, kh tekini kullanmlar.
anddan Tulsidasa
Hind edebiyatnda kiilii olan ilk air and Bardai. Kanc
asrda yaam belli deil.
12. yzyln sonlarnda geen bir cengi destanlatrm.
Eserinin ad, Pritira. and Racastanl. Racastan Hindin
racalar blgesi, bu blgede yaayanlarn balca megalesi cenk.
Kh yama ihtiyac, kh kan gtme, kh stnlk davas, kh
kz karma yznden Raput beyleri boyuna dvmler.
slm istilasna kar da en ok direnen onlar olmu.
Raput beyleri andn iirlerinde ecdatlarnn zafer ve
maceralarn bulduklar iin o eski destan bugn de zevkle
okurlar.
Emir Hsrev de Hind! edebiyatnn kurucular arasnda.
1300 yllarnda yaayan bu deerli air, kh Farsa yazm,
kh Hindice.
Dervi Gorahmat ise bir tarikat kurucusu, Kebirin ada.
nanlarn halka yaymak isteyen byk din adamlar i
irlerini halk diliyle yazmlar, vaazlann halk diliyle vermiler.
Bu airlerin hepsi iin Vinu, Tannlar Tanrs, yalnz kimi
Krina tecellisine k, kimi Rama tecellisine.
Umapati de Krina klarndan, iirlerinin konusu Kri-
nann karlar arasndaki kskanlk. Krina, karlarndan
Satyabhamay teskin etmek iin ona:
Yzn lotse benzer, gzlerin lotse,
ahane bir meyve dudaklarn,
Vcudun taze bir iek...
Kalbin neden tatan
der.
246
Krina sevgisi Bat Hintte ok gelimi, Codpurlu prenses
Mirabai (15. yzyl), kocas ldkten sonra kaynbiraderinden
kt muamele grm, ibadete vermi kendini, o kadar sevmi
ki Krinay, Krinann heykeli ikiye blnp kucaklam
prensesi!
Valabha 15. yzyln sonlarnda yeni bir tarikat kurmu,
mezlerinden sekizine sekiz mhr denmi. Surdas bu
sekiz mhrden biri, 1483le 1563 arasnda Agrada yaam.
Krm. En gzel iirleri Krina-Radann aklarn terennm
eden lirik paralar. Haberci kadn, Raclay Krinay ho-
grmeye tevik ediyor:
Artk naz etmenin zaman deil,
Topra serinleten u bulut
Sevgilinin de kalbine su serpiyor.
Sarmaklar nasl kucaklam aac bak,
Aktan balar dnen sular denize kouyor,
Mutluluk gnleri geldi, akln bana topla.
Ramanand, Vinuyu, Rama olarak kutsallatran bir ermi.
Kurduu tarikat hl yayor. Ramanand lmszletiren
eserleri deil, akirtleri. Kebir onlarn en by.
15. yzyln ortalarndayz. Benares, Sofilerle Brahmanlarm
serbeste tarttklar mutlu bir lke. Ramanand, kastlara
aldr etmeyen bir Vinu rahibi. Derslerine hem Hindular
kouyor, hem Mslmanlar: gerek bakti, Tanr sevgisidir,
diyor Ramanand... Tanr klarnn hepsi kardetir.
Benaresli bir dokumacnn on be on alt yalarndaki ocuu
da stadn vaazlarna koanlar arasndadr. iirlerinde iki
byk inanc kaynatracak olan bu delikanly lakabyla
tanyoruz: Kebir (1440-1518). irazl gemicilerin Hinde
getirdikleri ilk tarikat: Kazeruniye. Kazeruniyenin piri Kebir
adl bir evliya. Kebir Tanrnn da adlarndan. Benaresli do
kumac, mritlerinin kendisine layk grdkleri bu ad btn
247
Hinde tantacaktr. Halkla kucak kucaa yaayan, hayatn
alnnn teri ile kazanan bir mritti o. Aziz Paulos adrc idi.
Bhme kker, Kebir dokumac. Keilerle dervilerin mantar
gibi fkrd bir lkede Tanr ne kilisededir, ne mescitte,
Onun tek mihrab sevenlerin gnl diyen adam elbetteki
saysz dmanlar kazanacakt.
Kebirin hayat efsanelerle rl. Brahmanlar bu yavuz Tanr
kn doru yoldan karmak iin bir yosma yollamlar.
Yosma niin geldiini unutmu, dizlerine kapanm Kebirin,
mridi olmu.
Mslmanlarla Hindular tabutu banda kavgaya tutumu.
Birinciler cenazeyi gmmek, kinciler yakmak istemi: Tabutu
anca bir de ne grsnler, naa yerine bir kucak gl.
ster Hindu olun, ister Mslman, ikinizin de Tanrs
bir. Ramadr ad kimine gre, kimine gre Rahimdir diyen
air be yz yldan beri Hindin en ok sevdii ermilerden.
(Bkz. Semeler, Yeni Hint Dilleri, Hindi Edebiyat: Kebirden,
s. 401).
Beyazd- Bistami, ylan derisini nasl atarsa, ben de yle
syrldm benliimden, sonra kendime baktm, ben, o ol
muum diyordu. Kebir de Sen, Sen diye haykrrken, bir
de ne greyim, Sen olmuum, Ben kaybolmuum aradan, Sen
varsn nereye baksam diyor.
Baba Nanak (1469-1538), Kebirin en byk akirdi. Lahor
civarnda bir kyde domu. Babas zengince bir Hindu. yi
bir tahsil grm, sonra el etek ekmi dnyadan, dervi olmu.
Arkada Mardana ile ky ky dolap yazd iirleri okumu;
Tanr tektir, ne Hindu var, ne Mslman. Tanr ile kul
arasnda bir mride ihtiya var, bu mrit: guru. Gemi ol
madka denize alnmaz, gemi gurudur.
Nanak ah, sihizmin kurucusu ve bu tarikatn on byk
gurusundan ilki. Sihizm, Mslmanlkla baz Hint inanlarn
kaynatrr. Tanrya kh Allah diye hitap eder, kh Hari...
248
Nanak ile akirtlerinin yazlar Sihlerin kutsal kitabnda
biraraya toplanm. Bu kitabn ad Adi-Granth (Temel Kitap).
Kitap Pencapta Pencap alfabesi ile yazlm, ama ksa bir blm
dnda, kullanlan dil Pencapca deil, Hindce.
16. yzyl Hind! edebiyatnn en byk eserlerinden biri
Padumavati.
Padumavati hem bir destan, hem bir ak hikyesi, hem de
din hikmetlerle dolu bir kitap. Yazan bir Mslman: Caizli Malik
Muhammet. Padumavati Hint geleneine uygun olarak kaleme
alnm. Fonda 16. yzyldaki bir sava: Alaatin Hilcinin itoru
zaptedii. Konu ise yle: Padumavati Seylanl bir prenses,
papaan, itor hkmdan Ratnasenann eline geiyor, hanmn
yle vyor yle vyor ki papaan, hkmdar k oluyor
Padumavatiye, yollara dp Seylana varyor. Padumavati de
krala k. Muhteem bir trenle evleniyor iki sevgili, bir sre
sonra da itora dnyorlar. Bu arada Ratnasenann saraydan
kovduu bir dalkavuk efendisinden intikam almak iin Delhi
imparatoru Alaattini itoru istila etmesi konusunda kandmyor:
bylece hem gzel Padumavati hem de itor hzineleri Alla-
attinin olacaktr. 8 yl sren bir kuatmadan sonra Alaattin
Ratnasenay ele geirip hapsediyor. Ratnasena zindandayken
bir raca Padumavatiye musallat oluyor, bunu duyan Ratnasena
hapisten kaarak racay ldryor, ama ar yaralanp hayatn
kaybediyor. Padumavati de kocasyla birlikte kendini atee atyor.
Bu arada Alaattin itoru zaptetmektedir, erkekler ldrlrken
kadnlar da dmana teslim olmamak iin kendilerini yakarlar.
Cizli aire gre bu uzun hikye bir mecazlar btnnden
ibaret. Hkmdar: ruh, itor: beden, Seylan: gnl, Padu
mavati: hikmet, papaan: guru, Alaattin: hayal.
Tulsidas (1532-1623) modern Hindnin yaratcs. Benareste
yaam, Benareste lm. Arada ehir ehir dolam Hindi.
Vinu inancn yaym. Hintliyi Rama sevgisi etrafnda top
lamak istemi.
249
Rama, Vinunun en insan avatar. Valmikinin destan
asrlarca coturmu Hindi. Ramayana, 14. yzyln sonlarnda
Bengalceye aktarlm.
Tulsidasm yeniden yaratt Ramayana, yz milyon insann
kutsal kitab: 10.000 msra, 7 blm (Ramkaritmanas). Tulsi
bir sanat olduu kadar, belki ondan da fazla veli. Valmikinin
destannda, Rama zaaflar ve heyecanlaryla insan, Tulsidas da
Tanrnn ta kendisi. Tulsi hem kahramanlar, hem kalabalklar
byk bir ustalkla canlandrr. O da Kalidasa gibi derin bir
psikolog. Ve ondan daha byk bir dram airi. Tulsidas bir tarikat
kurmam. Mritleri yok. Daha dorusu btn Hint mridi.
yz yldan beri Kuzey Hintte her gn Ramayan okunur.
Birok kulbelere tek kitap girmitir: Ramayan.
Bihari Lal (1603-1663) usta bir saray airi. aheseri: Sat
Tasai. Konu, yine Rada ile Krinann aklar.
Devdatla (1673-1745) Hind edebiyatnn byk klasikleri
sona erer.
Modem Hind Edebiyat
Bu edebiyatn modern a 18. yzyln ikinci yars ile balar.
Din iir yine n saftadr, ama konular da, kalplar da deiir.
Lallu Lal, modern Hindcenin kurucusu. 19. asrn balarnda
yaam, Gceratl bir Brahman. Usta bir nesirle Sanskritenin
belli bal eserlerini taklit etmi. Eseri Premsagar (Ak
Umman) ok okunan bir kitap. Siyas ve ahlk vecizeler de
yazm Lallu Dal.
1875de Arya-Sama73 kuran Dayananda Sarasvati
(1824-1883) ile akirtleri de usta birer nair.
7.3 Arya-Sama bir Aryallar Topluluu, Avrupa kltrnn ve Hristiyanln
Hint clnccsi zerindeki yozlatrc etkisini reddederek, Vedala'a dn
savunan Hintlilcri bir araya toplar bu hareket. Bir Brahman olan Dayanada
Sarasvati brahmanizmde reform aray iindedir: kastlarn alnazlma, ocuklar
aras evliliklere kar kar, alt tabaka insanlarnn sosyal seviyesini ykseltmeye,
halkn eitimini dzeltmeye, kz ocuklarnn da okula gitmesine, kadm-erkek
250
Premand (1880-1936) ada Hint edebiyatnn rakipsiz stad.
En tannm roman Rangabhumi. Premand, romana ky
hayatn sokan adam, son roman Godanda da ehirle ky
karlatrr. Premand Hindin Gorkisi, ama idealist bir Gorki.
1935ten sonra Hind! edebiyatnda yeni eilimler belirir.
Kendilerine ilerici (pragativada) adn veren Marksistler
ve deneyciler (prayogavada) kar ortaya.
Pant ile Nirala birinci akmdan yanadrlar, deneyciler Be
nedetto Croceden, Freudla J ungun psikanalizinden, eg
zistansiyalizmden, Japon iirinden ilham alan yeni bir edebiyat
yaratrlar.
Ceynandrann psikolojik romanlar, yeni kuaklan
Premanclnkilerden daha fazla etkilemektedir. Yaafal
Marksist hikayeciler arasnda yeralr.
Birok modern dilde olduu gibi Hindcede de dram ok
ge gelimitir. lk dram Nahu-Natak (1857), yazar: Gi-
ridhardas.
Filozof-air olarak tannan Cayasankar Prasad tarih dramlar
da yazm.
Hint bamszlna kavual beri, Hindce btn Hindin
mill dili olarak kabul edilir. Devletin tevik ve yardm ile
byk bir kltr dili olmak zere olan Hindcede birok da
ilim kitab yaymlanmaktadr.
H NT VE SLAM
Pencap Edebiyat
Kuzey Hint edebiyatlar iinde en nemlisi Pencapta
kullanlan dillerin slm unsuruyla kaynaarak ekillendirdii
geni edebiyat.
eitliini salamaya alr. Arya-Sama, hem Bahma-Sama anlayna bir tepki,
hem de reformcu yanyla bu hareketin bir devamdr. (Bkz. dipnotu 81)
251
Hintliler slm dnyas hakkmdaki ilk bilgilerini 8. yzylda
Malabar kylarna kadar uzanan Arap bezirgnlarma borlu.
Muhammet bn Kasm, 712de Sindi ele geirir. Fakat slmn
bu zaferi Hindistann dier blgelerinde yank uyandrmaz.
Mslmanlar da Hinde dair pek az ey bilmektedirler. Bununla
beraber, 8. yzyldan 13. yzyla kadar randa gelien slm
tasavvufunun, Hint dncesiyle Yeni-Eflatunculuktan ilham
ald su gtrmez bir hakikat. Ynden entarileriyle bir Buda
tarikatnn mritlerini andran sofiler de, yogin gibi benlik
lerinden syrlp Fenaya komuyorlar myd?
slmn Anquetili
Araplar 9. yzylda Hinde vizler gnderirler, Halla G-
cerata, Malik bin Dinarn mritleri Maldive gider. Ama iki
dnyay birbirine tantan Gazneli Mahmutun ftuhatdr.
Sebk Tekinin olu Ganj vadisini ele geirirken, El Biruni
de Hint dncesini fetheder. Tahkik ma lil Hind, Hint
hakknda yazlan en deerli eserlerden biridir. Biruni kitabnda,
slm mutasavvflaryla Hint bilgelerini karlatrr, ben
zerliklere dikkati eker, Sofilerin Hvesiyle Hindularm Atman
ve Puruasn mukayese eder. Ama stat bu kadarla da ye
tinmez, Gita ve Patancali doktrinleriyle Hristiyan ve Yunan
akideleri arasndaki yaknlklar gsterir. Hindularm moksas
stada gre, marifet yolu ile hlasm ta kendisi. Hareketsizlik
bir atlet deil, ruhun hibir mkfat beklemeden mutlak
varla yneliidir. Vasudeva: nsanlarn en iyisi bilgedir, Tanr
onun sevgilisidir, o Tanrnn diyor. Kuran da Allah onlar
sever, onlar da Allah buyurmuyor mu?
Hintte Mslmanlk Sofilerin belgati sayesinde kk sa
labilmi, Dermenghem yle diyor. 13. yzyldan itibaren Kuzey
Hintte trbeler, zviyeler oalmaya balar. Kast rejiminin
ezdii aa tabakalar kurtuluu Nakibendlik, attarlik,
istlik, Kdirlik gibi tarikatlarda ararlar. 14. yzylda, air
252
Nizamettin Evliy, Emir Hsreve Hint musikisini incelemesini
ve halkn konutuu dille yazmasn tavsiye eder. 16. yzylda
byk Trk hkmdar Ekberin kurmak istedii dini ist!
mezhebine balayanlar var.
rnek bir Hkmdar: Ekber
Ebul Feth Celalettin Ekber ah (1542-1605), Hint-Trk
devletinin nc hkmdar, Hmayunun olu, Babtrn
torunu, 13 yanda imparator. Madd ve manev fetihlerle geen
elli saltanat yl. Nehru, Babr ahm torununu Hint milli
yetiliinin babas sayar.
ann en geni ufuklu tacidardr Ekber, slmiyetle Hint
inanlarn meczeden bir mezhep kurmak, lkesinin iman
kemekeini ortadan kaldrmak emelindedir. Hindin snn
bir Mslman terbiyesi gren bu yavuz hkmdar, lke
sindeki btn dinlere eit haklar tanr, her inanla yakndan
ilgilenir, Brahmanlar, Persileri, Cizvit papazlarn sarayna
artp mnazaralar tertipler. Bu tartmalardan u sonuca
varr: btn inanlar ayn saygya layktr. Ve zt inanlar
ahenkletiren cihanml bir din kurar.
Ne yazk ki o byk Trk hkmdarnn yaratt din, hayat
ile birlikte sona erer, din-i hak veya din-i lh adn tayan
bu garip terkip, semav olmayan btn inanlar gibi unutulup
gider.74
Ama o gzel rya Fevzinin kaleminde ebedileir. Ekber
ah tarafndan airler ah nvan verilmi olan ve Fevzi
Hind diye anlan Fevzi eyh, asl adyla Ebul Feyz (1547-
1595), vezir ve vakanvis Ebul Fazln kardeidir. Sanskrit
klasiklerinin Farsaya aktarlmasnda bu iki kardein byk
himmeti var. Fevzi, Ekberin ikinci olu Murata hocalk eder,
74 Ekber'le ilgili olarak bkz. Cemil Meri, Jurnal Cilt 1, Grousselye Devam
(30.3.1963), 5. 154 v.d.
25.3
Ekbername de onun. Yzbir eser yazd rivayet edilir.
Vcuda getirdii zengin ktphane Ekbere kalmtr.
Ben btn mezheplerdenim diyen Fevzi yar Hindu, yar
Mslmandr: Kabe'yi ykma ey ak, oras yorgun yolcularn
bir an dinlendikleri yer. Grnmeyen lemden dnen dost yok,
ses vermiyor adem kervan, gk konumuyor bizimle.
Orucunu arapla bozan air lah mafiretten midini
kesmemitir: Ellerin bo Fevzi, ak yolu arkanda kald, tek
hzinen iirlerin.
Sonra lah neveyi terennm eder: Hem arabm, hem
kpk, cennet de benim, cehennem de ben. Ben hem
umman, hem inci, hem kuyumcu... Kaderin elinde yaln
bir klcm ben, Hdr lmszlk pnarndan imi, ama
Fevzinin kadehindeki lah arap bin kat daha sarho edici,
mutlulua eritirici. Ona gre, insan gkten yce, top
raktan aadr:
Kendini yoklua balamsan Topraksn,
Gnlnde lah nur prldyorsa Ar.
Pencap dili Mslmanlar sayesinde ebedileir. Adi
Granthda, Nanak ahn ada eyh brahim Faridin (Baba
Ferit) Pencapca iirlerine rastlyoruz.75
Mukbilin 1871de yazd ilk Cenknameden sonra, H
seyinle Yezitin savalarn konu alan birok Cenkname
yazlyor Pencap dilinde, birok da Miraname kaleme
alnm, en sevileni Kadir Yasnki (1869).
Pencap yazarlarnn en tannm Bulha ah (lm hicr
1171), Lahorda yaam olan nayet ahn akirdi. Bulha ah
mutasavvflarn ak- ilahsini Hint geleneine uydurur:
Zahid, Rada gibi kadndr; Tanr, Krina gibi, erkek.
75 Pccap edebiyatnn izleyen satrlarda yeralan bu son dnemi, Glasenaptan
zetlenmitir, a.g.e., s. 229 v.d.
254
Sofilerden biri de hicri 1191de lm olan, bugn de iirleri
ok aranan, ok okunan Ali Haydar. Eserinin ad Siharfi.
Pencap dilini kullanan yazarlar arasnda Sihlerin de nemli
bir yeri var.
Adi Granth Pencap edebiyatnn en eski ant, bir ksm
Pencap dilinde, byk blm ise Hindice yazlm kolektif
bir eser, Mslman yazarlara da yer vermi.
Gurdas daha ok Hindice yazm, ama Pencap dilinde de
iirleri var, ahlk konular ileyen ksa iirleri, Adi
Granthdakilerle byk benzerlikler arzeder.
Sih yazarlar Nanak ahn ve gurularm eitli hayat
hikyelerini (canamsakhi) Pencap dilinde ilemiler.
Sihizmin el kitab diyebileceimiz Kalsa Daram astar*
(1900 civan) Lahor ve evresinde kullanlan Mahi lehesinde
yazlm.
Sihlerle Mslmanlar arasndaki atmalar konu alan Jodh
Singhin 1916da ve Kartar Singhin 1917de yaymlanan
eserleri de Pencap edebiyatnn Mahi lehesinde yazlm
rnleri arasnda.
Pencap edebiyat dind konulan ele alan airler de ye
titirmi. Bunlar arasnda sihizmi savunan Vir Singh ile 20.
yzyln ortalarna kadar yaam olan Puran Singh ve Dan i
Ram Catrikin isimlerini sayabiliriz.
Nesir ge kullanlm Pencapta, Vir Singh Pencap tarihiyle
ilgili romanlar yazm. Hikye Sant Singh Sekhonla girmi
bu edebiyata.
Nanak Singh sermaye ile emek, st kast ile alt kast ilikilerini
ele alm. Tiyatro pek fazla gelimemi, buna karlk, Pencap
birok efsanenin kayna. Nazm olarak halk airleri tarafndan
yazlan bu efsaneler edebiyatn yzak. Hemen hemen btn
efsanelerde Hir ile Rancann maceralar ilenmi. Yalnz
Pencap efsanelerinde deil, btn Kuzey Hint iirinde en gzde
konu bu iki gencin aresiz ak ve birbirlerine kavuabilmek
255
iin balarndan geen olaylar.
16. yzylda Damodarn, 18de Vari ahn yazd efsaneler
Pencap dilinin en saf rnekleri arasnda. Sonraki dnemlerde
yaklak yirmi be defa daha kaleme alnm bu efsaneler, ama
hibiri, kendilerine model tekil eden, Vari ahmkinin deerini
aamam.
Ordu Edebiyat
slm Hinde yalnz saraylar, yalnz camiler sunmam, yeni
bir dil, yeni bir edebiyat da kazandrmtr. Bu dil, Avrupada
uzun zaman Hindustan! diye adlandrlan Orclucadr.
Bizi ok yakndan ilgilendiren Ordu edebiyatn bir iki
sayfaya sktrmaya gnlmz raz olmuyor. Aadaki satrlar
o edebiyatn fasl balklar bile deil.76
Kulland kelime ve harflerden, gazel, kaside, rbai,
mesnevi gibi iir kalplarna kadar Farsaya ok ey borlu
Ordu edebiyat. Bu edebiyatn terennm ettii kahramanlar,
Rstem, Leyla ile Mecnun, Yusufla Zleyha. Nehir denince
Fratla Dicle gelir akla, en yce da Kafkaslardr. Lotsten,
kokila kuundan bahsedilmez, gl, selvi ve blbl ssler i
irleri.
nceleri, Dekkanda oturan slm hkmdarlar nayak
olur Ordu dilinin kullanlmasna.
Nusrati (lm 1683) Alinamesinde efendisi Ali Adil
ahn kahramanlklarn ver, Ak Bahesi ili bir ak
hikyesidir. Ama Orducann ilk byk airi, gelecek nesillere
de rnek olan Velidir.
Veli (1668-1744) Ahmedabad ve Orengabadda yaam.
Dekkana skan Orducay Delhiye kabul ettirmek erefi
76 Bat Hint Edebiyatlarna kadar olan blmde Cemil Meriin Ordu ve Kemir
edebiyatlaryla ilgili yazdklarn, Glasenappn eserinden aldmz bilgilerle
btnletirerek sunuyoruz, a.g.e., s. 220 v.d., s. 232 v.d.
256
Onun. Ordu dilinde bir Divan, mersiyeleri var. Lirizm dolu
bir akla tasavvuf iie iirlerinde.
Velinin Delhiye gelmesiyle Ordu edebiyatnda yeni bir
dnem balar. Orducann drt byk stunu kabul edilen
Delhili Mazhar (1699-1781), Delhili Sauda (1713-1780), Delhi
Nakibend tarikatnn piri Dard (1719-1785), Agral Mir Taki
(1793-1810) bu dilin klasikleri saylr.
Sauda ile Taki cokun birer air ve deerli birer hicivci.
Delhi okuluna bal bir air de Delhi hanedannn son Mool
hkmdar II. Bahadr (1775-1862X Zafer mahlasyla ok
ince, ok zarif iirler yazm.
Bahadrn himayesinde yaam bir baka air de Galip
(1796-1869). Dili mkemmel. iirlerinin ve mensur eserlerinin
bir blm Farsa. Galip ayn zamanda bir ermi, mistik bir
filozof.
19. yzyln ilk yarsnda Delhi byk karklklara sahne
olur. Ordu edebiyat da merkezini Laknp ehrine nakleder.
airler yine ok revatadr, hkmdarlarn himayesinde ve
rirler eserlerini. air hkmdarlara da rastlanr, Vacid Ali ah
Yldz mahlasyla iirler yazar, Ordu edebiyatnn Bengalde
tannmas ve benimsenmesi iin elinden geleni yapar.
Lakno, air Emanetin (1816-1858) de vatan. lk Orduca
dramn yaratcs Emanetin eserlerinde Hindu felsefesi ile
slmiyet iie.
1857 ayaklanmasndan sonra yazarlar dalm, irfan
merkezi Haydarabad olmu. Mali, Galibin akirdi ve mill
air. Azad, tabiatn, Sarur his dnyasnn airi.
Ordu nesri ile yazlm nemli bir eser yok balangta.
Ama Dou Hint Kumpanyas, altrd ngiliz memurlarn
Ordu dilini renip anlayabilmesi iin bu nesre ilgi duyunca,
dilde de, edebiyatta da yeni bir gelimeye ahit oluruz.
Mir Amman Binbir Geceden basit Orducaya hikyeler
evirir. Ba ve Bahar (Bagh o Bahar) 1801de yaymland
257
tarihten itibaren, nesiller boyu ngiliz subay ve memurlarnn
baucu kitab olur. Kusursuz slubuyla klasik bir eserdir Ba
ve Bahar. '
Kumpanyada alan Hintli memurlarn Avrupa ilimlerini
renebilmeleri iin de Batnm temel eserlerinin Orducaya
evrilmesi, nesrin gelimesine bir baka adan yardmc
olur.
Matbaa ile beraber Orduca gazete ve dergiler kmaya balar.
Mslmanlarm reformcu hareketleri, siyas kprdanmalar...
Ordu diline yeni boyutlar kazandrr.
Orducann en byk kalemi, phe yok ki, Muhammet ikbal
(1873-1938). kbal, Ingilterede felsefe okumu, tasavvufla
ilgili doktorasn Mnihte vermi, avukat olarak Lahora
yerlemi bir aydn. slmn Bat dncesinden faydalanarak
ok daha dinamik bir din olabileceine inanr. Genliinde
Hindu ve Mslmanlarn sulh iinde birarada yaamalarn
savunurken, 1930lardan itibaren tersini dnmeye balar.
Hindular ve Mslmanlar bamsz ayr birer millet tekil
etmelidirler. Pencap, Sind ve Bulucistan iine alan bir slm
devletinin kurulmas, byle bir gayenin gereklemesine
hizmet edebilir kbale gre. 1947 ylnda Pakistanda bir slm
devletinin ortaya kmas kbalin dncelerini dorular, kbal
Pakistanda mill kahraman ilan edilir.
Muhammet kbal, iirlerinde hem Farsay kullanm, hem
Orducay. Eserlerinde ele ald balca konu slmiyet.
ikbal, Hindu ve Mslmanlarm ayrlmasn arzu ederken,
karsnda tersini savunan Hindu yazarlar bulur. Bunlardan
en nemlisi Ebul Kalam Azad, 1889 Mekke doumlu, mehur
bir Kuran yorumu var. Mslmanlarm Hint Meclisinde
yeralmalar iin savar Azad, alt yl hapis yatar, Gandinin
ateli taraftarlarndan biridir, nemli siyas grevler stlenir,
din hogry savunan Hindistan Eitim Bakanlnda bakan
olur.
2 58
Gubare Hatr isimli bir kitapta toplanm olan Mektuplar,
Ordu dilinin en mkemmel, en kusursuz rneklerinden biri
dir.
Kemir Edebiyat
14. yzylda Mslmanlarn eline geer Kemir. Yalnz
topra deil, gnl de slmn olur.
Kemirli Mslmanlarn kullandklar yaz Arapa ve Farsa
alfabeyi esas alr. Edebiyatlar ok verimli deil.
Bu dildeki en eski eser Mahanaya Prakaa (Byk Ik).
Yazar itikanta 13. yzylda yaam.
14. yzylda, sofiliin etkisini gstermeye balad bir
dnemde, Ll Ded kyor karmza.
Ll Ded, atalarnn inancn terennm eden tek deerli air.
Ll Ded kadn. Ll Ded, ivaya k bir meczub-u ilah!.
ryanln tan edenlere, kimden utanaym dermi, insan
kalmad ki, insan, Tanrdan korkandr.
Canla canan ayn Ll Dede gre. Tanr iimizde. Buz da
su, kar da su. Grne bakma sen.
Erenler indinde Tanr, evrenin ta kendisi:
Gk de sensin, yer de sensin!
Hem alansn, hem verensin.
Hem ieksin, hem derensin!
Ne ben var, ne sen var, ne o.
Ll Ded okyanusta yzen bir sandal. ryan, yollara d
m:
Bir taze amur testinin
inde bulank suyum
diyor.
Piri, iine dn demi ona, Ll Ded comu, raks ediyor.
Ortaa Kemir airleri, slm hkmdarlarnn tevikiyle
259
Farsa eserleri dillerine evirmiler, eitli hayat hikyeleri
kaleme almlar.
Sonraki dnemlerde yine kadn airlere rastlyoruz. Habba
Hatun, 16. yzylda yaam, kocas Yusuf ahn Ekberle
Hinde gidip geri dnmemesi zerine, lirik iirin Kemir di
lindeki en gzel rneklerini kda dkm.
18. yzylda yaayan Aranimal de kendisini terk eden
kocasnn hasretini ok duygulu iirlerde dile getirmi.
Kemirin en nemli airi Mahmut Gami (1885te lm).
Daha ok ran edebiyatnda rastlanan konular ele alm: Yusuf
ile Zleyha gibi, Leyla ile Mecnun gibi, irin ve Hsrev gibi.
Ahmet Mahcur (1885-1952), hkmetin Kemirde sr
drmek istedii feodal dzene kar kan ada bir yazar.
Milliyeti duygularn tercmani ve savunucusu.
Kemir edebiyatnda halk hikyeleri ile ataszleri de ok
sevilir.
BATI H NT EDEBYATLARI
Marat airleri
Maratca, Maharastra blgesinde konuulan dil. Maharastra,
Bombay ve gneyi, yani Hindin bats. Maratca Prakriteden
tremi.
Cnandev, Maratcay edebiyat dili yapan adam. lhamndaki
derinlik, dilindeki hain gzellikle Maratlar diyarnn
Dantesi.
En tannm eseri Cnanevari, Bhagavad-Gitann tefsiri
(1290). Bhagavad yedi yz beyit, tefsiri on bin drtlk.
Cnandev kalabalklara seslenen bir air. Eserindeki tebih
bolluu, dncenin sisli zirvelerini aydnlatmak ihtiya
cndan.
Bhagavad-Gitann, amellere bal deilim, seyircisiyim
260
olup bitenlerin, kaytsz bir seyirci msran yle yorumlar
Cnandev:
Kudurmu denizin dalgalarn bir avu tuz durdurabilir mi?
Kafes, uuldayan rzgra kar durabilir mi?
Karanlk, gne klarn boabilir mi?
I rmaklar delebilir mi da?
Hem dostunu aydnlatr bilge, hem dmann,
Karanlk bir odadaki lambaya benzer bilgeler...
air bir baka eserinde akti inancn ele alm. ivayla akti
evrenin bir btn tekil eden iki kozmik maddesidir, ivann
kendisi de aktiden bakas deildir.
Namdev (1270-1350) terzi. Kimine gre 13. yzylda ya
am, yani Cnandevin ada, kimine gre 15.de. Pandarpur
tapnandaki Vinuya k. Nice mezler yetitirmi, ai
lesinin birok ferdi de katlm kendisine. Hizmetisi bile
abhanglar yazm. Abhang, Vithobay ven neideler,
Vithona Pandarpur tapnandaki Vinu.
Maratcanm mezamiri bu abhanglar.
Banudas (1448-1513) da abhanglarmda Pandarpurdaki
Tanry terennm edenlerden.
Tukaram (1607-1649), Marat airlerinin en by. Zahire
alm satm ile geinen bir udra. Hayat gldrmemi yzn,
ilk kars alktan lm, kincisi... Ama bu aclar yaratm
airi. Binlerce abhang yazm.
Tukaram, Bat Hintte Bakti inancnn en yce zirvesi:
Ta hem Tanr, hem basamak.
man, ta Tanr yapan.
Ganj kutsalm. Neden kutsal?
Suyu mu ekerli? Hayr.
man, Ganj kutsal yapan.
26!
Tukaram, halkn dilini konuan bir halk ocuu. iirlerinde
zenti yok, yaralarn saklamyor. ektii aclar buldurmu
Tanry ona. Mezelletlere kredii bundan:
Tan ettiler, ar etmedim
Sndm hak-i payine!
Zaten yz glen var m bu dnyada?
Zevk pazarna gidenler
Bakarlar kimsecikler yok.
Her gn yeni bir hayal krkl:
Yz akken kara olur
Yiit kocamaya grsn,
Ellere maskara olur...
Eli titrer, gz akar.
Gzeller yanndan kaar,
Kars, ah lse diye
Dua eder biteviye.
Tukaramn abhanglan: kuyularn dibindeki hakikat su
larn karan iple kova, mritleri yle diyor.
Krk iki yl kalm bu misafirhanede Tukaram, rmak k
ysnda neideler okurken, mritlerinin gzleri nnde sr
olmu.
(Bkz. Semeler: Marat airleri: Tukaramdan, s. 403).
Gcerat Edebiyat77
Gcarlar Hinde yabanc bir kavim. Hunlarla beraber 6.
yzylda gelmiler bu lkeye, o kadar kuvvetlenmiler ki,
77 Gcerat edebiyatnn en nemli temsilcisi Gandiye gemeden nce, Cemil
Meriin eserinde yer vermedii Gcerati edebiyat ile ilgili ksa bir bilgiyi, yine
Glasenapptan zetledik, a.g.e., s. 237 v.d.
262
birok blgenin adm dahi onlar koymu, Gcerat, Gcraval,
Pencap gibi.
Gcarlar, Hindin dilini, dinini, geleneklerini benimsemiler.
lerinden Brahmanlar, Katriyalar yetimi, bunlar sosyal
hayatn en st snflarnda yeralmlar. Ama asl Gcarlar,
obanlk ve hayvanclk olan ilk megalelerine bugne kadar
bal kalm olanlar.
Gcerat! dilinde ilk eserler, bu blgede yaayan Cainistler
tarafndan kaleme alnm. Cainistler, Praktritenin, Sans
kritenin, Apabramacann yansra, bu dili de kullanmlar.
Eserlerinin byk ounluu din mahiyette.
Bu din metinlerden baka rasalar yazm Cainistler.
Rasa, yazld dnemin sosyal hayatn yanstan, retici
ilgin hikye. 14. yzyldan itibaren, nesirle nazmn yanyana
kullanld rasalara rastlamak mmkn.
Gcerat dilinde Cainistlerin gelitirdii edebiyat, bugn
de bir kopukluk olmakszn ve btn parlakln koruyarak
devam ediyor.
Klasik iirde Gceratcay kullanan ilk air Maheta
(1415-1481), iirlerinde Krinay terennm ediyor.
Bu edebiyatn en parlak devri 17. yzyldan sonra balyor.
Premanand (1636-1734) eserlerinde destan konularn ilemi,
birok da dram yazm, on bir kadar tiyatro eseri var. amal
(1640-1730) Premananda rakip bir air, romantik iirlerde
usta. Hikyeleri hem elendirici, hem eitici. Kimi iirlerinde
Kaderle nsan arasnda bir diyaloga ahit olursunuz, kiminde
kymetli talardan yaplm bir zincirin halkalar gibi s
ralanm zdeyiler bulursunuz.
18. yzyln sonlaryla 19un balarndaki en nemli isim
Dayaram (1767-1852). Bir Brah^an olan Dayaram, Prema-
nanddan sonra rastladmz Gcerat edebiyatnn en byk
stad. Velut bir yazar, iirlerinin byk bir ksm din konulan
iliyor, dierlerinde ise lirizm hkim. Kulland dilin ve i
263
irinin ritmik zellikleri sayesinde eserlerinin ou bugn hl
ark olarak dudaktan dudaa dolayor.
Gnmz Gcerat edebiyatnda dram, roman ve hikye
de revata.
Tarih ve sosyal konular ileyen birok romann iinde en
sevileni, Tripathinin (1855-1907) Sarasvatikandras. Eser
Maratca, Hindice ve Bengalceye de evrilmi. Romann
kahraman modern tarzda yetimi bir delikanl, btn gayesi,
sosyal artlarn dzelmesi. Bu arada felsef konulara da geni
lde yer verilmi kitapta. Eser bir bakma modern bir
Mahabharata.
Gcerat dili siyas bir edebiyat da yaratr, Hindistann do
usunda, zellikle Kalktadaki demokratik ve milliyeti ha
reketin bir benzeri, Bat Hindistanda, zellikle Avrupa dn-
t
cesiyle temas halinde olan Bombayda da ortaya kar. Bu hareketin
ncleri Naoaji ve Meheta, asl temsilcisi ise Gandi.
Gandi nce Gney Afrikadayken, sonra da Hindistanda
Gcerat dilinde saysz makaleler yaymlar. Bunlarn bir ksm
sonradan biraraya getirilerek baslr. Siyas yazlarnn yansra,
bir de kendi hayat hikyesini kaleme almtr Gandi. slu
bundaki sadelik ve yazlarndaki ahlk ideal Gcerat ede
biyatn da, Hint dncesini de damgalar.
Mahatma Gandi
Mohandas Karamcand Gandi (1869-1948) kuzey dou
Hindin Umman Denizi kysndaki bir ehrinde dnyaya gelir.
Zengin ve mnevver bir ailenin ocuu, ama Brahman kas
tndan deil. Babas Cainist mezhebinden. Cainistler iin,
Tanrya zekdan ok gnlle varlr. Cainizmin ana pren
siplerinden biri: ahimsa.
Hindistanda, sonra da ngilterede hukuk tahsili yapar
Gandi, 1893le 1914 arasnda Gney Afrikada avukat olarak
alr. Buraya g etmi bulunan 150.000 Hintli, feci mua
264
melelere uramaktadr, Gandi de otellere kabul edilmez,
tartaklanr, tekmelenir... Ve kendine hkim olmay renir.
I mukavelesi bittikten sonra avukatlktan vazgeer, fakirlerin
yaay tarzn benimser.
1904te Tolstoydan ilham alarak Durban yaknlarnda bir
ziraat kolonisi kurar, Hintlileri toplar, onlara toprak datr.
ehirlerden ekilen kyller, bu zira kolonilerde hkmete
kafa tutarlar, memleketin sna hayat felce urar. Din bir
grevdir bu, hibir zor kr etmez. Kavga yirmi yl srer. Btn
Asyallar meden direni (satya-graha) bayra etrafnda
birleirler. Gandinin sebat sayesinde, kuvvet, kahramanca
yumuaklk karsnda diz ker.
Gandi, muzaffer bir lider olarak lkesine dner. Asrn ba
larndan beri orada da bamszlk hareketleri balamtr.
Mahatma henz Hindi tanmamaktadr. Geri, Gney Afrikada
byk bir tecrbeden gemi, Hint ruhunu tanm, ahimsa
silahnn zaferine ahit olmu. Ama ne de olsa memleketinden
yirmi yl uzakta kalmtr. mparatorluk aleyhinde herhangi
bir ayaklanma aklndan bile gememektedir.
1914de sava patlak verdii zaman, Hindistan ngilterenin
tuzana dm, hakl bir sava sand bu boazlamaya
bir milyona yakn evladn yollamakta tereddt etmemitir.
Szde ngiltere, sava sonunda Hindistana bamszln
verecektir. Tehlike geince vaat unutulur, sava ncesi hr
riyetler dahi kslr. Ayaklanma balar, Gandi bu hareketi
rgtler ve Hint milleti ile ilk temasta anlar.
Ama Gandi, tercih etmek zorunda kalsam, hrriyeti ha
kikate feda ederim, diyen adam. nanc, vatanndan daha
azizdir, inancnn coraf snrlar yok. Bunun iindir ki
Mahatmann mcadelesi hepimizin kavgasdr diyor Romain
Rolland.
Mahatma miza itibariyle din adam, hadiselerin zoru ile
politikac. Ama gelenekleri vicdannn ve aklnn daimi
265
kontrolnden geiren bir dindar. man onun iin bir put deil.
Kuran da, ncil de, Avesta da, Vedalar kadar tanrsal.
Gandi, Tolstoyun ve Incilin hayrandr. Ruskinle Eflatunu
tercme etmitir. Yazlarnda Thoreauya dayanr. Bir kelimeyle
Avrupa ve Amerikan dncesine indr.
Gandi, insan okyanuslarnn orkestra efi. En g i, halk
tezahratn zapt rapt altna almak. Gandiye gre, Bhaga-
vad-Gita sava emretmez, vazife urunda hayatn tehlikeye
atmay emreder. Yaratma gcne sahip olmayan, ykma
hakkna da sahip deildir.
Fenalk yapan bile sevecek, ama fenal hogrmeyeeksin:
General Dyer hasta ise ona bakarm, ama olum haysz bir mr
sryorsa yardm edemem ona, bu yzden lse bile yardm
edemem. Kty zorlamaya hakkmz yok, ama suuna itirak
etmemek, ne pahasna olursa olsun ona kafa tutmak, hakkmzdr.
Dman pimanlk gsterince, ona kucamz amalyz.
Mukavemetin pasifi olmaz, dorudan doruya harekete
geeceksin. sa ile Budanm gerekletirdii en byk sentez,
tatllkla kuvveti birletirmeleri. Buda, dman kampla mcadele
etmi, kstah bir rahibeye diz ktrm. Isa, bezirgnlar
mabetten kovmu. kisi de hem yumuak, hem kuvvetli.
Gandi iddet taraftarlann hogrmez, onlarn hata ettiine
knidir. iddete inananlar silah kullanmasn renmelidirler,
ama iddet, sadece iddet olduu iin deil, hedefe gtrmedii
iin de terk edilmelidir.
Jerikonun duvarlarn, fledii boru ile deviren Gandi, eski
riilerin tecrbesini yenilemektedir: onlar da silaha bavur
mulard, ama faydaszlm anladlar silahn.. Yaman birer sava
olan riiler ahimsay kefettiler ve dnyaya yayldlar.78
78 Mahatma Gandi balndan itibaren bu blm, Cemil Meriin Romain
Rollanddan yapm olduu ve Gandi Dosyasnda yeralan evirilerden zet
lenmitir (Rolland Romain, Gandhi, Paris, 1924 ve Gandhi, La Jeune nde,
Rollandn nsz, Paris, 1924).
266
Hint, zulmn sngsn kannn alevinde eriten millet,
Gandi, ona benliindeki azameti kefettiren yol gsterici,
llyada, ehname, Mahabharata... Gandinin yaratt dasitan
yannda ne kadar zavall!
simlerin gkten indiini sylerler, Mahatma da bir milletin
gkler kadar yce gnlnden fkrd, Mahatma, yani byk
ruh, ak yoluyla, marifet yoluyla Tanrya erien.
Tagor gzel sylyor: nihayet Gandi grnd, binlerce
bedbahtn kulbesi nnde durdu, onlar gibi giyinmiti, onlarn
dilini konuuyordu. Sylediklerini kitaplardan renmemiti,
hakikat dile geliyordu dudaklarnda. Gandiye bunun iin
Mahatma dediler, Mahatma, Gandinin gerek ad, Hindin
btn insanlar o byk ruhun birer paras... Gerek ak
Hintlininkapsn alar almaz, o kap ardna kadar ald.
Bu son mcahidin silah feragat. Hayat lmden doar, diyor,
tohum atlayacak ki baak fkrsn. Hrriyet bir ba deil,
bir mkfat, fedakrln mkfat. Zafer acya katlananndr,
zora bavurann deil, iddet uuruma alan bir yol, sabr
hakikate.79
DOU H NT EDEBYATLARI
Klasik Bengal Edebiyat80
Bengal akn vatan. Kurtulu canla canann vuslatnda.
Canan: Tanr. Yanacaksn ona kavumak iin. Rada: Tanrya
adanan ruh, sonsuza hasret eken insan. Krina: mutlak
gzellik. Cisman! ak, bulank ve amurlu bir su. Cisman
ak, sisli bir k.
79 Bkz. Cemil Meri, Kltrden irfana, Gandhiyi Dinlerken, insan Yaynlar,
stanbul, 1986, s. 333 v.d.
80 Cemil Meri nceki basklarda Klasik Bengal Edebiyatn Cayadevann Vatan"
bal altnda ele alyor.
267
Cayadeva Bengalli bir saray airiydi. Beikte dinledii ef
sanelerden bir neideler neidesi yaratt. ll ve saltanatl
bir air. lhamnn mahfazas: Sanskrite. Rada ile Krinanm
aklarn halkn diliyle ebediletirecek yeni bir Cayadevaya
ihtiya vard.
Halk Dillerinin lk Byk airi
15. yzyldayz. Bengal saraylarnda slmn rayeti dalga
lanyor. Sanskrit kltrnn son sna: Mitila. Vidyapati
orada dodu. nce Sanskrite yazd iirlerini, okundu, be
enildi. Ama stad lmszletiren halkn diliyle, yani
Bengalee yazdklar.
Vidyapati daha ok ak sahneleri terennm etmi:
Bir gn sevgiliyi grdm hamamda
Gzel salarndan,su damlyordu
Birer inci gibi, birer ebnem gibi...
Altn bir aynaya benziyordu yz,
Birden memelerine kayd baklar,
Saf altndan iki testiye benziyorlard,
Kemeri dt belinden...
Bu yeni Cayadevanm iledii bir konu da Rada ile Krinann
ak. '
Krina Maduraya gm, gklere dnm Gokula. Ku
kafesinde alyor, ineklerin boynu bkk. Tm baklar
Maduraya evrili, Yamuna kylarnda sevgililer dolamyor
artk...
Canann ak lm kadar zalim,
Hazlar ummannda yzmeyi kurdum.
Zehirliymi suyu, itim bouldum.
ad olurum diye bir ocak kurdum
Ate, yakp kl eyledi oca.
268
Canan kn hayal krklklarndan holanyor sanki:
Birden uurumda buldum kendimi,
Doruklarken hayalimin ota.
Vidyapati, Radanm aclarn btn derinlii ile duyuyor:
Zambak k mehtabnn souk busesiyle donmu bir kere,
bahar gelecekmi... bahardan ona ne? Tohumu kavurmu yazn
gnei, yamur yaacakm ona ne? Susuzdum, denize kotum;
denizler kurudu dostum. Dedim: mehtap serinletir tenimi,
mehtap benliimi kavurdu dostum.
Rada haykryordu sultanna: Yine aalarn ba dumanl,
yaknda dereler taacak yine. Arlar mitten sarho, ieklerin
kadehi balla dolacak diye. Rzgr gnlm dile getiriyor, gne
gnlm. Nerdesin canm benim, neideler tayor dudak
larmdan, nerdesin?
Aadaki msralar Amaruyu ne kadar hatrlatyor:
Karanlkta yapayalnz
Gidi nereye gzel kz?
Ak olmusun yle mi?
Bu yollar ok tehlikeli!
Ne umurunda tehlike,
Karanlk ne umurunda?
i alev alev k,
Ak hem kl, hem meale
Yoldan korkulur mu artk?
andidas ve Sonrakiler
Candidas, Vidyapati ile ada. Kast d edilen bir
Brahman. Ailesinden ayrlp bir bulak kadnla yollara
dm. O da Krinay terennm etmi mr boyu. Raday
terennm etmi. Halka, hem hayat, hem de eserleriyle
Vidyapatiden daha yakn. Vidyapatide mecaz bolluu, slup
269
incelii... andidasta duygu derinlii ve ahenk. Kendini
canann ayaklar dibine seren bir teslimiyet. Rsval takdis
eden bir balan:
Hem bedenim senin, hem canm senin.
Urunda rsva olmuum, ne gzel!
Gnahm da sensin, faziletim de
Dvlmm, kovulmuum, ne gzel!
Gneimsin, gmsn, denizimsin
O denizde boulmuum, ne gzel!
air ak iin yayor:
Ak lkesinde oturmak isterim,
Saraym aktan kurmak isterim.
Ak, kalbimin kafesinde,
Blbllerin en gzeli.
Ak ateiyle yananlar
andidasn can yolda.
Tenin dnda bir ak bu, saf ve lah. nsiyaklarn karanlk
gecesini yanarak aydnlatan bir ak.
eytanya (1485-1533) tek msra yazmam. Ama Bengal
edebiyatna nice eserler armaan etmi. Karsn ylan sokmu
eytanyanm. Yirmi yanda dervi olup yollara dm hazret.
mezler toplam etrafna. Hep beraber raksedip Krinaya
ilahiler sylemiler. Bu meczub-i lahye gre din demek, ak
demek... Ak nce meyi, sonra naz, ballk, ihtiras, tek varlk
olu... Ak demek, cezbe demek. Ak halk gznde delidir.
Ak rsvlktr.
eytanyann biyografisi akirtlerinin Sanskrite eserlerinde
ele alnm. 1575te hakknda, bu defa Bengalee, drt eser
yazlm. Bunlardan Krishnadasann kitabnda stadn felsef
ve din grlerine de geni yer verilmi.
Vinucularn Bengal edebiyatna en byk armaan:
270
Antolojiler. 18. yzyldan beri toplanmaya balayan bu
eserlerde Krinaya ait ilahiler yeralr. Ama ak ve tabiat
tasvirleriyle, bir halk edebiyat hzinesi bu antolojiler.
Narottam Dasn ilahileri (16. yzyl), bugn bile dini btn
Vinucularn her akam okuduklar birer dua.
Mukundaram, airlerin mcevheri. aheseri: Kandi-
kavya (1589). Kandi: Tanra Durga, ivann kars ve gc.
Azgn ve demonyak, ama koruyucu da. Kandikavya kh
gldren, kh dndren bir roman. ada okuyucuyu
ilgilendiren, gndelik hayattan alnm sahneler.
akti inanc daha birok airlere ilham kayna olmu.
Bunlardan biri Bharata-andra (1712-1760). Balca eseri:
Anndamagala. andra kuvvetli bir air. Ama zaman zaman
dekolte.
Ramprasad Sen (1718-1775), Kali tarikatnn tannm
airi:
Kendini gurura kaptrma ey can!
Bu tren, bu yin, bu ibadet bo!
Tenhada dua et, kutsal Anneye...
Gsteri, debdebe, binbir ziynet bo.
Evren batanbaa onun aynas,
Yalvardn put, kotuun mabet bo.
Neden bu mumlar yakmsn, deli?
Hidayetin nuru, iinde dosun!
Dnyay nimete garkeden, Kali...
Sen tutmu, Kaliye buday sunmusun!
Ramanidhi Gupta (1738-1825), ilhamn dinden almayan
tek air. Tanrya kar deil, insanlara kar besledii duygular
dile getirmi arklarnda.
lsvaracandra Gupta (1809-1825), klasik iirle modern iir
arasndaki geii temsil eder.
271
Modern Bengal Edebiyat81
Britanya mparatorlunun Hindistana yerlemesi, o l
kenin dnce hayatnda yepyeni bir sayfa aar, Bat ile Dou,
birbirinden ok farkl bu iki medeniyet, ilk defa olarak Kal-
ktada kar karya gelirler, devaml bir temastr bu, dorudan
doruya bir temas. Memurlar, idarecileri, misyonerleri,
hocalaryla btn bir Bat dnyas, en byk temsilcileriyle
bu ehirde toplanr. Mekteplerde ngilizce okutulur, ngiliz
edebiyat renilir, Avrupann btn aheserleriyle temasa
geilir. Ingilizler de Bengalceyi renmeye gayret ederler,
Sanskrit edebiyatnn aheserlerini kendi dillerine evirirler.
ngilterenin ilk yerletii eyalet olan Bengal, bugn de dier
eyaletlerden ilerde, en nemli fikir hareketleri orada sahneye
km, Bengalli yazarlar dierlerine rnek olmular. Onun
iin de yeni Hint edebiyatlar arasnda modern Bengal ede
biyatnn nemli bir yeri var.
Dier yeni Hint dillerinde olduu gibi, Bengalcede de nesir
pek revata deildir nceleri, ama okul kitaplarnda ve Bat
dillerinden yaplan evirilerde giderek kullanlmaya balanr,
Fort Williamn Hintli hocalar, Bengalcenin renilmesinde
faydal olur dncesiyle, eitli mensur eserler kaleme
alrlar.
Rammohan Roy
Anavatana Hindin hzinelerini tayan ngiliz gemileri
Hinde Avrupay getirirler. Kalkta, 1784den beri bir para
Avrupadr, Kalkta iki ktann kucaklat belde, Roy iki
kltr kaynatran adam, dnyaya Hintten seslenen ilk insan.
Her konuya eilmi Roy, her kitab okumu, her insan sevmi,
81 Modem Bengal Edebiyat'nm en nl temsilcileri olan Roy, Tagor ve Viveka-
nandaya gemeden nce, bu edebiyatn son dnem gelimeleriyle ilgili ksa bir
bilgi vermek iin konuyu Glasenapptan zetledik, a.g.e., s. 263 v.d.
272
Hristiyanlktan ahlk alm, slmdan vahdaniyeti, yarasalar
kovmu mabetten... Rammohan Royun adn anmadan 19.
asr Hindistanndaki herhangi bir fikir hareketinden bah
setmek imknsz.
Bengalin asil bir ailesinden Roy (1774-1833). Mool sa
raynda yetiir, Farsa, Arapa renir, slm kltr ile
beslenir. Hindin din kaynaklarn ise ancak on drt yandan
sonra, Sanskrite renirken kefedecektir.
Royu tek Tanrya balayan Vedentadan ok, ald slm
terbiye.
Gen bir sava at gibi ahlanan kavgac ruhu, on alt ya
ndan itibaren etin bir mcadeleye srkler onu. Yirmi drt
yanda ngilizceye balar, braniceyi, Grekeyi, Latinceyi
de renir. Bat hukukunu inceler. Hindin kalknmas iin
Avrupaya dayanmas gerektiine inand iin, ngilizlerle
dost olur, onlarn reform hamlelerini destekler: dullarn ya
klmasn nleyen, yeniden evlenmelerini salayan, kadnlara
miras hakk tanyan, poligamiyi yasaklayan reformlardr
bunlar. Yksek tahsilin ngilizce olmasn, Hintlilerin
mahkemelerde daha fazla hak sahibi olmalarn talep eder.
Putperestlie, batl inanlara, barbarca geleneklere sava aar.
Roy, btn taarruzlarnda kibar ve mtevazi, Gandi gibi, drst
ve ok kuvvetli bir mant var.
Vedalar Bengalceye ve ngilizceye evirir. Upaniadlar,
Sutralar, Tevrat, Incili okur, Hristiyanl dikkatle inceleyen
ilk Hint asilzadesi olduu sylenir.
1820de Incile dayanarak Saadet ve Huzur Klavuzunu
yazar. Hristiyanlktan ald yalnz ahlk, sann Tanrln
kabul etmez, tenasuha inanmaz. Hem Brahmanlar aleyhindedir
Royun, hem misyonerler.
Bu yavuz iman ihtillcisinin karsnda btn mabetler
kaplarn kaparlar, Roy btn inanlar, btn insanlar,
btn mabetleri barna basan bir mabet aar 1828de:
27.3
Brahma-Sama. Bu bir mabet deil, mcahitler yetitiren
bir mektep. Dede, baba, oul Tagorlar, andra-Sen, Viveka-
nanda o kutsal ocaktan yetiirler.82
Royun kurmak istedii cihanml dinin aments: her
inanca sayg, her insana sevgi... Vedentann, bir bakma
Mslmanln, Tanrs ile 18. yzyln rasyonalizmini kay
natran bir teizm, 19. yzyln romantik Hristiyanln
andran bir terkip.83
Hindin dnce tarihinde yepyeni bir sayfa aan Roy, Bengal
nesrinin de yaratcs, ama air deil, kavga adam.
*
Rammohan Royun buruk ve kat nesrini kendisinden
sonrakiler kanatlandrdlar. Bengal nesri 19. yzyln ikinci
yarsnda Sanskritenin basksndan kurtuldu. Ingiliz edebiyat
ile temasa geen yerli yazarlar nce tiyatroyu gelitirdiler, dram,
cemiyetin dertlerine eildi. ndigonun Aynas (1860) byk
yanklar uyandran tezli bir sahne eseri, yazar Dinabundu
Mitra (1829-1873). Bu realist ahesere Bengalin Tom Am-
canm Kulbesi adn verirler.
Ayn yl edebiyat gklerinde yeni bir yldz prldar: Ma-
82 Brahma-Sama, Rammohan Royun kurduu slahat mektep. Tanrya ina
nanlarn birlii", renk, kast, millet fark gzetmeksizin herkese ak. Roydan
sonra hareketin bana Rabindranat Tagorun bykbabas, arkasndan da babas
geer. Dede Dvarkanat 1846da lr, baba Dvendranat (1817-1905) Brahma-
Sama yeni bir din haline getirir, bir teoloji okulu kurar, 1862de Birlie and-
ra-Seni davet eder, ama andra-Sen Hristiyanln etkisi altndadr, Hint ge
leneklerine ok daha fazla bal olan Dvendranatla anlaamaz ve ayrlr, Brah
ma-Sama da ikiye blnr. Brahmanizmi yenilemek isteyen, reformcu, aklc,
kltr dzeyi yksek, ama az sayda insandan oluan bu toplulua, Hristiyanlkla
kaynatrd kiisel dnya gryle Rabindranat Tagor da, Ramakrinann
manevi rehberliini kabul eden Vivekananda da bir sre dahil olurlar. Ama
topluluk giderek zayflar, 1921de dernein 6.400 yesi vardr, oysa ayn tarihte
Arya-Saman ye says 468.000dir.
83 Rolland (Romain), La Vie de Ramakrishna, s. 108 v.d.
274
dusudan Datta (1824-1873). nce komediler yazar Datta,
hem yenicileri ineler, hem gericileri. Krina Kumari ilk
Bengalee trajedi. 1843de Hristiyan olan bu Hindunun
Captive Lady adl ngilizce iiri byk bir ilgi toplar.
Meghanada-Badha kafiyesiz yazlan epik bir iir, konu
Ramann Seylan seferi. Bengal epik iirinin stad kabul edilen
Madusudan hem Valmikiden faydalanr, hem Home-
rostan.
Madusudan Dattadan sonraki epik ve lirik airlerin eser
lerinde, yava yava Bengal edebiyatnda giderek nem ka
zanacak, yeni bir unsur belirir: vatan ak, hrriyet hasreti,
siyas bir reform aray.
Bengal edebiyatnda da milliyeti fikirler n plandadr.
Bankim andra aterci (1838-1894), Bengalin Walter Scottu,
Bengal romannn babas, milliyeti hareketleri ok etkilemi
bir yazar. lk kitab Kale Kumandannn Kz (1864),
Mutluluk Manastr (Anndadamat) en tannm roman,
Bengal vatanseverlerinin mill mar Anavatana Selam (Bande
Mataram), bu romandan alnm bir ilahi.
Hemaandra Banerci (1838-1938) daha geni tabakalara
seslenen bir romanc, romanlarnn konusu kk burjuvazi.
Kh bir talebenin hayatn anlatr, kh bir fahienin. Bununla
beraber natralist olmaktan ok, romantik. Sarat, Bengalin
Dickensi.
Nabina andra Sen (1846-1909) bazen Byronu hatrlatr,
bazen Hugoyu. 1875 bozgununu bahtiyar bir an afa
olarak selmlar, felket Hindularla Mslmanlar kayna
tracaktr. Krina lemesi Hint rnesansmn destan.
Krina Arcun, der, sava her zaman bir cinayet deildir,
ihtiras brmeyecek gzlerini, karn dnmeyeceksin,
byle olunca, sava faziletlerin en by olur. imekler
gkleri aydnlatr, saanak ykar, ate temizler dikenleri,
baaklar fkrr kllerden.
275
Sen, lirik iirlerinin yamsra, birok destan yazm, hepsi
de brahmanizmin manev ve ahlk adan douunu iliyor..
Senin hikyeleri de var, Bhanumatisi bu alanda bir aheser
olarak kabul ediliyor.
20. yzyln balarnda Civandralal Ray (1864-1913) b
rokrasinin zayf noktalarn, I ngilizlemi Hintlilerle yobaz
Hintlileri ele alan alayc iirler ve tiyatro eserleri yazar.
Hindin en tannm ve en sevilen yazarlanndan biri olmasn
ise, tarih ve sosyal dramlar ile kusursuz bir ekil mkem
meliyeti arzeden ve vatan akn dile getirdii arklarma
borlu.
Rabindranat Tagor (Takur)
20. yzyln ilk yarsnda yaayan en nl Bengalli air Tagor
(1861-1941). Nobel dl sahibi. iirlerini Bengal dilinde
yazm, sonra da ounu ngilizceye evirmi, ama Bengal
dilindeki ritmlerin ve kafiyelerin tad yok bu tercmelerde.
lk iirleri on yandayken yaymlanyor: Orman i
ekleri. O ana kadar en ok Shelley ve Bengal airlerinin etkisi
altnda. On yedi yanda ngiltere, hukuk tahsili, baarszlk.
ngiliz edebiyatna merak. ahsiyetinin ilk mjdesi, Hinde
dnnce yazd: Akam arklar". Krk yanda kendini
bakalarna vakfetmek istiyor, Santineketana ekiliyor.
Politikayla uramas da o yalarda, ama Hint milliyetilii
ile pek uyuamyor. Tagor, Dou ile Batnm kaynamasna
taraftar, btn milletler elele vermeli. Vatan akm iirleriyle,
arklaryla, eserleriyle kklendiriyor, o, Victor Hugonun
dehasna sahip Beranger Challeyee gre.
Tagorun Avrupa karsndaki ilk isyan 1905te. Lord Curzon
Bengali ikiye blm, Hindin kafasyla gnln birbirinden
ayrmt. Bengal ayakland. Etrafndakileri fazla ekingen
buluyordu Tagor, siyas muhtariyet istiyor, her tarafta nutuklar
veriyor, Hindi uyandrmaya alyordu. iirleri azdan aza
276
dolayordu. Varn younu harcyordu bu uurda. Ama ufukta
tehlike belirdi: yanl bir parola, ahlanan kalabalklar kanl
maceralara srkleyebilirdi. air korktu ve Huzur Evine,
Santiniketana ekildi, Santiniketan, Tagorun Aiyandr.
Etrafndakiler iin kaybedilmi bir dost, ama insanlk iin
kazanlm.
Tagor, Vigny ve Shelley gibi bir filozof-air. Tagorda felsefe,
her eyden nce varlk zerine eilen, sokaktaki adamn
akimdan geenlere cevap vermeye alan bir dnce. Bu
dnce, Gitancalide, nsann Dininde, Sadhanada hep
kar karmza. O da, birok Hint bilgeleri gibi okluun
arkasnda birlii, bitenin sonunda sonsuzu grr. Upani-
adlarn bu konudaki dsturunu benimser ve sk sk tekrar
lar.
Upaniadlar, btn kinat sevinten dodu, sevinle
beslendi, sevince doru yryor ve sevin iinde eriyor
demiyor mu? Olu kemalden mahrum, ama varlk, kmil.
Her yanda sevin, sonu olanda sonsuzu bulmann sevinci.
Tagorun btn yazlarna hkim olan tema bu.
Bu kadar geni bir hayat ve lm anlay yannda, a
dalarnn milliyetilik ideali aire ok dar geliyordu. nsann
ruhu tek, tecellisi binbir. Gzellik biteviyelikte deil, ahenkte.
Kiiliimizi kaybetmeyelim, ama her millete de sayg gste
relim.
Dar bir milliyetilik yerine btn rklarn elele verdii bir
ibirlii istemektedir Tagor. Dnyann btn kltrleri
kaynamal, birbirlerinden feyz almal. Hepimizin ba kaygs,
milletlerin kltr al verii ve gnl birlii yapaca meydan
hazrlamak. Dnyann problemi bizim problemimiz artk.
Kendi medeniyetimizle dnyann btn mill tarihleri arasnda
bir ahenk kurmak zaman gelmitir. Tagor btn kltrlere
dost, kltrn yabancs olmaz. Dou ile Batnm yakn
lamas en byk emeli.
277
Ama mevcut artlar iinde bu yaknlamann Asya iin ve
zellikle Hint iin zararl olmasndan korkuyor. Vatandalarn,
btn Asyallar, bu arada Japonlar Bat medeniyetinin baz
gelimelerine bal tehlikelere kar uyank olmaya davet edii
bundan.
nsan ruhu maddenin karanlk zindanna mahpus. Onu
zincirlerinden Batmn ilmi kurtaracak. Sefaleti ve hastalklar
yokedecek olan, Avrupann ilimci zeks. Dou, sonsuzu
kucaklayan dncesini armaan edecek insanla. Hindin
misyonu, insan ruhu ile kinat kaynatrmak.
Harbin kayna, baz milletlerin siyas ve ticar egoizmi.
Ancak, insanl birlie kavuturabilirsek bar ryas ger
ekleebilir. ki medeniyetin kucaklamas, kaynamas
muhteem bir mit 84
Tagor da iki kltr kaynatran adam, Rammohan Roy
gibi, iki kltr ve iki medeniyeti. Binlerce yln tesinden
gelen bir ses bu, binlerce yanks olan bir ses, Hindin sesi, iirin
sesi, ezelnin sesi, gklerden boanyor bu ses, Himalayalardan
boanyor, Ganj gibi, kh cokun ve bulank, kh durgun ve
berrak, ama daima dilber, daima heybetli.
Avrupa hmanist Tagorun vatandr, air Tagor ilhamn Ve-
dalardan alr, mistik Tagor Upaniadlardan. Andre Gide doru
sylyor: Gitancalinin , ihtiyar riilerin roda sipram ag-
nimi. Gitancali Tagorun Bengal dilinde yazd lirik poem.
Bir sabah verandadan bakyordum, gne aalarn yap
raktan talar zerinde ykseliyordu, gnlmn kaps ald
birden, iine dnyalar doldu, itien, kucaklaan dnyalar.
Sevin, her yanda sevin. Vuslat, sonluda sonsuzu bulmann
sevinci. Dnya denen bu bayrama beni de ardlar, rebabm
84 Rabindranat Tagor (Takur) balndan itibaren bu blm, Cemil Meriin
Challeyeden yapm olduu ve Tagor Dosyasnda yeralan bir evirisinden
zetlenmitir. Challeye FSlicien, Les Philosophes de lI nde, Paris, PUF, 1956,
s. 230 v.d.
278
alp kotum diyor Tagor, Aclarn anahtar ile amalyz
sevincin kaplarn, kendimizi bakalarna adamalyz, bir iir
yaratmalyz hayatmzdan, bu iir sonsuzu dile getirmeli,
sonsuzu, yani ruhumuzu. Bir neye benzesin mrn, onu
namelerle doldur.
Adem kaygs yok Tagorun dininde. Sevgililer kendisinden
ark bekliyor. br dnyay neden dnsn? Biliyor ki
arklar ebed, biliyor ki ezel kylarnda ne bir mit kaybolur,
ne de bir mutluluk. Varlklarn son dura buras. Sen de kan
dalgalara ve sonsuzlukta kaybol.
Din bir susuzluk, aire gre, sonsuza kar duyulan bir
susuzluk. Bilgi deil, ak. Ak retilebilir mi? Eski Hint
bilgeleri ormanda ota kurmulard, kinatn ruhuyla insan
gnl sessizlikte kaynayordu, kularla, ieklerle kardetiler,
duayla balyordu gnleri, duayla sona eriyordu. air de
insanla tabiat kaynatrmak iin Huzur Evini kurdu. Ka
psnda u cmleler okunuyordu Huzur Evinin: Burada hibir
puta taplmaz, her inanca sayg gsterilir.
Dnyann bu en dindar airi batl inanlarn kkn ka
zmak iin maddecilie el uzatacak kadar anlayldr: bir
ateizm dalgas Hint iin ok hayrl olurdu, diyor, bu dalga
ormana zarar veren allar siler sprr, byk aalara
dokunmaz.
Tagor bir filozof. Ama bu filozof evvela air. iir melodiye
benzer. Neyi anlayacaksnz? iir sestir. ocuun ilk l
ne ifade eder? Benim iirim de byle bir lk ite.85
Vivekananda
Ramakrina (1836-1886) tek satr brakmam bir pey
gamber, mridi Vivekananda, asl ad Narendranat Datt
85 Bkz. Cemil Meri, Bu lke, 6. bask Tagor, s. 241 v.d. ve Cemil Meri, Jurnal
Cilt 1, Zamana Dair, Tagor 8.5.1963, s. 170-171.
279
(1862-1902), ikisi de Bengalli. Vivekananda daha ok ngilizce
yazm.
ada Hindi uyuukluun vatan sananlar Vivekananday
okusun: Varln bakalarna adayabiliyor musun? Tanrya
inanmam, secdeye kapanmam, mr boyu felsefeyle il
gilenmemi de olsan, mminin ibadet, filozofun bilgi yoluyla
eriebildii kemale varmsn diyen adam, elbette ki amzn
ve btn alarn en byk mritlerinden biri.
Vivekanandann ilk ncili: Karma yoga, alma yolu.
Kleletiren vazifeden ka, iinden gelmeyen ii yapma...
almann tek amac: almak. bir sevin olmal bizim iin,
baka mkfat beklememeliyiz. Evren usuz bucaksz bir
alma yeri.
Deerimizin gerek ls: her gnkji hayatmz. Her sersem
mrnde birka defa kahraman olabilir. Her gn kahraman
olabiliyor musun? Byk hretler gzlerimizi kamatr-
mamal. nsanlarn en yceleri tannmadan gmler. On
lardan yzlercesi yaam her lkede. Sessiz alm, sessiz
yaam, sessiz lmler. Sonra dnceleri bir sada, bir
Budada dile gelmi. Biz tercmanlar tammz.86
Hakikata gtren ikinci bir yol Bakti yoga, gnl yolu.
Kldan ince, kltan keskin bir yol bu. Tanry seviyorum
demek kolay Nasl ve niin seviyorum? Bu akn kayna korku
mu, teslimiyet mi? Vahiy diyorsun, vahiy aklla atamaz.
Keif yolu akldan geer.
Raca yoga nc yol; Yogalarn racas, ah. Ama: d
nceyi datmamak, tek fikre balanmak, hep onu dnmek,
hep onu yaamak. Bu etin yolculukta ilk durak: nefse
hkimiyet.
Cnana yoga, tenkit ve tecrbe yolu. Din de bir ilim, Vive-
kanandaya gre. O da dier ilimlerin aratrma metotlarm
86 Rolland (Romain), La Vie de Vivakananda, cilt 2, s. 41-42.
280
kullanmal. lmin tenkidine dayanmayan her inan batldr...
Tanrnm en byk nimeti: akl... Dnmemek, kfrdr.
Her bilgi dinin bir parasdr, din, bilgilerimizin btn.
Gezegenleri tanmak zeknn parlak bir zaferi. Ama asl zafer
i dnyamz tanmak, tutkular dizginlemek, ruhun hoyrat
glerini ahenkletirmek. Cnana yoga bir eit ruh kimyas
Rollanda gre. lmin nereye gittiini grmyor musunuz?
Hint ruhla urat imdiye kadar. Mantktan, metafizikten
hareket etti. Avrupann k noktas, d dnyann ma-
hadesi. Ama vardklar neticeler birbirlerine ok benziyor.
Biz ruhular aratrmalarmz sonunda Birliki kefettik. Birlii,
yani Teki, gerei. Madde ilmi de karsnda ayn birlii buldu.
Btn ilimlerin amac Bire var.87
Din de alarla geliir, insan gibi. Tek dman vardr,
yobazlk. Yarnn dini her gzeli, her iyiyi barna basan bir
ideal olmal, yaayan bir ideal... Din lyor diyenler var, bence
yeni yeni geliiyor... Dinle ilim tarla yznden kavgaya tutuan
iki karde. Tarlann ekilip biilmesi elele vermelerine bal.
Baty ancak aklc bir din kurtarabilir. Aydnlarn benim
seyebilecei tek inan: Advaita (vahdet-i vcut). Budamn
ak dolu gnlyle ankranm zeks neden kaynamasn?..
Deiiklik olmayan yerde hayat yoktur. Keke dnceler
de insanlar kadar oalabilseler...
Her din byk hakikatin bir paras. Zavall bizler, kinat
elimizdeki kafese hapsetmeye alan birer lgnz. Hakikata
binbir yoldan varlr. Her yol hak. Hepimiz de kalka hakikati
arayan birer yolcuyuz, hogrmek ne kelime, kim kimi
hogrecek? Hindin son peygamberi Ramakrina, sefil bir
paryann kulbesini salaryla sprecek kadar insand.
Mslman oldu, Hristiyan oldu, nihayet anlad ki Tanr ne
camidedir, ne kilisede, Tanr kalbimizdedir.
87 Rolland (Romain), a.g.e., cilt 2, s. 82-83.
281
Mazinin btn dinlerini kabul ediyorum, Tanrlarnz benim
de Tanrlarm, gnlm gelecein btn inanlarna ayorum.
Her kutsal kitap ezel! vahyin birka sayfas, daha evrilecek
saysz yapraklar var diyor Vivekananda.88
* "k
Muhammet Gorinin komutanlarndan Bahtiyarn 1193de
Bihar fethetmesi sonucu, Bengalin byk bir ksm Ms
lmanlarn eline geer ve Hindularn ou Mslmanl
kabul eder. Bu olay Bengalin edebiyatna da yansr. airler,
hem Arap-Fars edebiyatnn gzde konularn, hem de Hint
mitolojisini ilerler iirlerinde, Tanr Krinaya ilahi yazanlar
bile kar.
17. yzyln en tannm Mslman airleri arasnda Alaol,
Kazi, Nair Mahmut,.Seyit Sultan ve Ali Raca saylabilir. 18.
yzyln en nemli ismi Hayal Mahmut.
I. Dnya Sava sonrasnda Kaz Nasrul slm, yazd
kahramanlk menkbeleriyle ve syankr (Vidroki) adl
iiriyle dindalarn peinden srkler.
88 Rolland (Romain), a.g.e., cilt I, s. 101 v.d.: La Science, Religion niverselle
(Evrensel Din: Bilim).
282
Dravit Edebiyat
Dravit dillerini konuanlarn says yetmi milyonu aar.
Dekkann byk bir ksmnda bu diller konuulur. Seylana
da taar Dravit dilleri, izlerine Bulucistanda bile rastlanr.
Belli ki Aryalar Hindi istila etmeden nce bu diller ok daha
geni bir blgede kullanlmaktaym, gerilememiler, altlarda
kalmlar. Hint-Arya dilleri gelitike Dravit tipine yakla
mlar. Hindcede, zellikle Maratada, Hint-Avrupa k
knden gelme kelimeler, Dravit dillerinde dnlen cm
lelere giydirilen birer elbise. Gramer bakmndan Trkeye
benzer Dravit dilleri, fonetik bakmdan daha ok Malgaay,
Malezyacay andrrlar. Kelime hzinesinin baka herhangi
bir dille ilgisi yok. Hlasa Dravit dillerini dnyann hibir
dil ailesine balayamayz.
Bir Dravit rkndan szedilebilir mi? Hayr. Bununla beraber
Dravit dillerini konuanlarn ortak birtakm vasflar da vardr.
Gereki ve iyimserdirler. Plastik kabiliyetleri, l zevkleri,
alayclklar ile eski Atmallar hatrlatrlar.
Dravit edebiyat balta grmemi bir orman. Eserlerden pek
az Avrupa dillerine evrilmi. Bazlar baslmam bile, ba
283
slanlarn da ounun hangi asrda basld bile mehul.89
Dravit dilleri iinde edebiyat bakmndan en zengin olan
Tamulca, sonra Kannara ve Telugu dilleri. Malayalam edebiyat
Tamul edebiyatnn bir kolu adeta.
TAMUL EDEBYATI
Yirmi milyon insan konuur Tamulcay, edebiyat aa
yukar yirmi asr kucaklar. Tamulcaclara sorarsanz dilleri
Sanskriteden bile eski. Agastya kurmu edebiyatlarn, ad
Rig-Vedada geen bilge Agastya. Tamulca ilk grameri de o
yazm. Ne var ki tarih 7. yzyla kadar gtryor bizi sadece,
daha eski alar iin gelenein klavuzluuna terk ediyor.
Sangam Edebiyat
Anlatldna gre gneyli hkmdarlar Tamul edebiyatn
gelitirmek iin akademi (sangam) kurmular. Birincisi
4.400 yl yaam, 4.400 aire, 4.400 dl datm. Madura
ehrindeymi bu akademi, Comorin burnunun gneyinde
yeralan bu ehri de, akademiyi de dalgalar alp gtrm.
kincisi 3.700 yl yaam, 3.700 aire armaanlar sunmu.
Kurulduu ehir: Kapadapuram, bu ehir de sular altnda
kalm. ncs bugnk Madurada kurulmu akademi
lerin, 1.850 yl muammer olmu, 449 airi talandrm.
Elimizde yalnz nc akademiden kalma eserler var. Bu
eserlerin hepsi de dinle ilgisiz. Hindin o alardaki baka hibir
89 Glascnapp, kitabnda Sanskrite, orta hint dilleri ve yeni hint dillerine ve bu
dillere bal edebiyatlara yaklak 280 sayfa ayrrken, dravit edebiyatlarna 59
sayfa ayryor. Cemil Meriin eserinde bu oran yaklak onda bir. Glascnapp
dravit edebiyatlarnn yazlmasn bir meslektana, Schomerusa brakm.
Schomerusa gre dravit edebiyatlaryla ilgili ok az bilimsel aratrma yaplm,
bat dillerine evrilen eser says az. Ayrca bu edebiyatlarn incelenmesinde
kronolojik bir sra izleyebilmek de pek mmkn deil (Glascnapp, a.g.e., s.
283 v.d.).
284
edebiyatnda rastlanmayan bir zellik bu: ne ilahi, ne mistik
lirizm, ne Tanr isimleri. Ahiret endiesi de yok Sangam a
irlerinde, nemli olan dnyadaki hayat. Mersiye yalnz Tamul
edebiyatnda karmza kyor.
Tamulcanm en eski abidesi bir gramer: Tolkappiyam.
Akademiler ann airi ne bir kei, ne bir dervi, kentten
kente, saraydan saraya dolaan bir ozan, rint ve elebi. Caizeyle
yaar bu air, sk sk tertiplenen yarmalara katlr. Elimizdeki
metinler de bu msabakalarda derece alan airlerin. Hepsi de
-ok eski alardan kalma rnekleri taklit ederler, klieler dilden
dile dolar: iekler i gcklaycdr, yarin aim kktr,
kollarnda parlak bilezikler vardr. Ama bu darack ereve
iinde bile has airler, istedikleri gibi kanat aabilmektedirler,
kurallar ilham zincirleyememektedir. iirlerin ou kvrak,
zarif. Hint edebiyatnda baka bir benzeri yok bu iirlerin.
Tamul edebiyatna ait en eski iirler sekiz antolojide top
lanm: Edduttogai. Ne zaman yazlmlar, bilen yok. Kimler
yazm, mehul. Konulan ya ak, ya sava. Daha dorusu akla
sava kaynar ok defa. Gen evliler sonsuz bir mutluluk
iinde seviirken, gveyin savaa gitmesi gerekir. Gn getike
hasret yakar gelini, nihayet kocas yuvaya dner. Gen kadn
nazlanr ve yeniden sevime sahneleri balar. Ahlk, zaman
ve zemine uygundur. Sava iirleriyle ak iirleri arasnda
yaknlklar vardr. kisi de ayn coraf ereve iindedir,
tebihler de hemen hemen ayn: kuatlan ehir, kendini,
iffetine dkn bir gen kz gibi korur.
Sanskrit edebiyatndaki Haberci Bulut temas burada da
sk sk karmza kar. ehir tasvirleri byk yer tutar bu
iirlerde: yedi katl evler, geni caddeler... Ve feodal bir dzen.
Corafyaya ve o an medeniyet tarihine ait ok deerli
bilgiler de var iirlerde.
Kalittogaiyi tek air yazm. inde yz elli trk var.
Kahramanlar gen bir kadn, ak aracl yapan bir nedime,
285
ve sevgilisi. orak bir lkede ayrlan, da banda kavuan,
ovada bozuan, ormanda baran, sahilde yeniden ayrlan
sevgililer. Eserin amac gen evlilere mutluluk yollarn
gstermek. Gen kadn akam u msralarla selmlar:
In sulara saklad gne,
Tepelerin arkasnda kayboldu.
Baka dnyalar aydnlatacak.
Karanlk bast, Vinu gibi siyah,
Karanlk koyularken,
Muhteem bir ay belirdi, en.
Nasl yumulursa kendiliinden,
Yorgun gen kzlarn gz kapaklar,
yle kapanyor mahmur lotslerin,
Ta yapraklar.
Aalar uyuyor sanki
vlen bilgeler gibi balar nlerinde.
Fundalar glyor gibi kahkahayla,
Beyaz tomurcuklar, dileri.
Bambudan neyleri var sanki arlarn,
arklar ylesine cana yakn.
Kularn derdi yuvalar,
Kular yuvaya dnyor, inekler kye,
Onlar da zlemi buzalarn.
Bulumaya kouyor eleriyle
Yaban! hayvanlar bile.
Lambalar yand birer birer,
Benim iin mi geliyorsun akam?
Sevgilim neden gelmedi,
Yaayamam ben onsuz, biliyorsun ki.
Daha ne kadar kanayacak yaram?
Beni ldrmek mi istiyorsun akam,
Yaram demek mi istiyorsun?
286
Eddutogaideki trklerin her birini baka bir air yazm,
Kalittogaidekileri tek bir air.
Oysa Pattupadudaki on uzun iirin hepsinin on ayr airi
var, Pattupadu da on trk demek. Bunlar birer romans. Baz
uzun iirler tek konuyu iler, yedi yz seksen iki msra ha
kikatte tek cmledir, mecazlar, tebihler, istiareler hep onun
etrafnda kmelenir. Konu belirli kurallara gre geliir, dal
budak salar. Uzun iirlerde nce gkten, dnyadan bahsedilir,
sonra bitkilere, hayvanlara gelir sra, nihayet insanda karar
klnr.
Vecizeler (Gnomik iir)
Tamulca konuanlar btn hayat tecrbelerini birka satrlk
vecizelerde billrlatrmlar, o vecizeler hem biim, hem z
bakmndan birer aheser. On sekiz byk vecize kitab var,
en nemlilerinden biri Tirukkural. Kutsal bir kitap bu ve
btn kutsal kitaplar gibi douu efsane ile haleli. Tirikkural
yazann annesi parya imi, Sangam eseri talandrmak iste
memi, iva karm ie, Akademinin daln bu anlay
szla balayanlar bile var. Kitabn konusu Hint geleneinin
insan hayatna izdii ama: fazilet, para, ak.
Tirukkural Hindin byk kitaplarndan biri, alad ahlk
pratik ve laik, eser, dinler arasnda taraf tutmaz.
Dokumac Tiruvalluarm dilden dile dolaan bu eserinden
birka rnek verelim:
Uyurken kucamdadr, uyannca gnlmde.
Naz tuza benzer, ou zarar, az karar.
Hanmn hanmsa neyin eksik, deilse neyin eksik de
il.
Bakasnn kusuru kadar kendimizinkini de grsek,
dnyada kusur kalr myd?
Gz bilginde olur, cahilinki budak delii.
287
(Bkz. Semeler, Dravit Dilleri, Tamul Edebiyat, Trivallu-
ardan, s. 405)
Bir baka vecize kitab da Vilambiyakanarnki. Eseri ho
vecizelerle dolu. Yz doksan bir drtlk, her drtlkte drt
ayr eyden bahsedilir, her drtlk kymetli bir ta, kitabn
adna bunun iin Kymetli Talar denmi:
Tatl hurma arabnn acsn ayya bilir,
Martya sor denizdeki frtnay.
Yokluun ne olduunu, ok kars olan bilir,
aldn saklamann zorluunu, hrsz.
On sekiz byk vecize kitabnn dnda da vecize kitaplar
yazlm. Mesela Kapilarnki. Kapilar devrimci bir air,
kastlarn ba dman, felsef problemlere de aina.
Yamur birka mutlu iin mi yaar,
Yalnz birka mutluyu mu serinletir rzgr?
Hangi evladna seni tamak istemem der toprak, <
Gne hangimizi stmaz?
Tek kast var dnyada, tek aile var.
lm tek, doum tek, Tanr tek.
Kapilar Trivalluarn kardei imi, gelenek byle diyor.
Tirukkural yazarnn bir de kz kardei var: Ovaiyar, vecizeleri
ilk mekteplerde ezberletilen bir air bu:
Bilge sefalete dse de bilge. Sefalet nadan sefilletirir.
Altn bir vazo krlsa da altn. Toprak saks krlnca ne
kalr?
Romanesk Edebiyat
Bu balk etrafnda toplanan be byk, be kk manzum
roman var. Gelenek bunlar da Sangam edebiyatna balar.
Ama hem dilleri yukarda ad geen eserlerinkinden ok daha
288
yenidir, hem de cainizm ve budizm gibi din! inanlar yaymaya
alrlar. Bu bakmdan Sangama balanamazlar.
Silappatigaram be byk romann kincisi. Yani Ma-
nimekhaleden sonra yazlm. Ama Manimekhale konu
bakmndan onun devam. Cainist bir kei olduunu syleyen
air, Kola kralnn ikinci olu, ad lan Kovadigal. Mani-
mekhaleyi dinleyince ylesine comu, ylesine comu ki,
kaleme sarlp Silappatigaram yazm. slup zarif ve konuya
uygun. Ak arklarnda baka vezin kullanyor air, din
ilahilerde baka vezin. Kahramanlar canl...
Eserin zeti yle: Kovalan zengin bir tccar, kans Kannage
hem gzel, hem kibar. Ama gnl bu, Kovalan gen bir rak
kaseye tutuluyor. Onun urunda varn younu harcadktan
sonra, karsna dnyor. Baka bir ehre gp hayata yeniden
balamak istiyorlar. Kannagenin tek mcevheri kalm. Kovalan
bu deerli bilezii Maduradaki bir kuyumcuya satmak istiyor.
Kuyumcu birka gn nce saraydan bir bilezik alm. Bu
bileziin tpks. Suu Kovalana yklyor. Bezirgn zindana
attryorlar, sonra da ldryorlar. Kannage, zntden lgna
dnyor. Lanetler okuyor Maduraya. Kovalanm masum ol
duunu anlayan hkmdar vicdan azab ile dp lyor.
Kannage btn ehri yakp kl etmesi iin yalvaryor Agniye.
ehir alevler iindedir. Madura kentinin Tanras grnyor
dertli kadna: ektiin kendi ilediin sularn cezas. Dnyaya
ilk defa gelmiyorsun. Ama merak etme on be gn sonra kocana
kavuacaksn diyor. Tanra oluyor Kannage de.
Manimekhalenin yazar Sattanar, Madura Akademisinden,
geni ufuklu bir tenkiti. Kitap 30 blm. Manimekhale,
Kovalan ile sevgilisi dansz Matavinin kz. Kovalan ile kars
ldkten sonra Matavi bir manastra ekiliyor. Hayranlan bunu
iitince kplere biniyorlar. Demek lndra enliklerinde dilber
rakkaseyi de, kzn da seyredemeyecekler. Manimekhaleyi
hayranlanmn elinden kurtarmak iin ehir dndaki bir baheye
289
yolluyor rahibeler. Bu defa da ehzade dyor kzn peine.
Rakkasenin yanndaki rahibe gen a tler veriyor: vcut
bir libas, alt le. Btn gnahlarn, btn hastalklarn, btn
irkinliklerin barna. Kafan oraya takld m kaygdan kur
tulamazsn. Vcut btn dertlerin kayna. Sonra macera
zerine macera. Ba sonu olmayan bir binbir gece masal, ve
bol bol budizm propagandas.
nc ve drdnc romann asllan kaybolmu. Elde yalnz
zetler var. Onlar da birbirini tutmuyor.
Beinci byk romann ad: Civakaintamani. Yazar: Ti-
ruttakkdevar. Hem Tamullar, hem de birok Batklar iin Dravit
edebiyatnn aheserlerinden biri. Kazand hret konusundan
gelmiyor. Eserin nn yapan: dildeki ahenk, nefis tasvirler,
iyi ilenmi detaylar, kahramanlarn canll...
Katledilen bir hkmdar, ormana kovulan bir kralie ve tabiatn
bannda doan bir ehzade: Civaka. Zengin bir tccar bytyor
Civakay. Delikanlnn bandan birok servenler geiyor. Bir,
iki, ... boyuna evleniyor. Sonunda ecdadnn tahtna kuru
luyor. Ama dnyann boluunu anlad iin dervi oluyor.
Hanmlar da onunla beraber el etek ekiyor dnyadan.
Din Edebiyat
Sangam edebiyatnda ne cainizmin izine rastlyoruz, ne
budizmin. Din ancak uzaktan uzaa ve bir dekor olarak kendini
belli ediyor. Dravitlerin sava Tanrs Murugan ile korkun
Tanra Korrave arada bir boy gsterip kayboluyorlar. Ro
mantizm ar basyor bu edebiyatta, erotizmle halelenen bir
saray ve valye edebiyat.
Vecize kitaplarnda ve manzum romanlarda ise nce cai
nizmin, sonralar budizmin sesini ykseltmeye baladn
gryoruz. imdi 7. yzyln balarndayz, kuzeyde hkmdar
Hara saltanat srmektedir, gneyde Pallava hanedan. Budizm
gurub etmektedir Hintte, cainizm cazibesini kaybetmitir.
290
Gney yeni bir cokunluun iindedir, gnllerde ya iva
yayor, ya Vinu.
Bu yeni inanlar zafere ulatran: airler. Nayanar deniyor
ivac airlere, Vinucularn lkb: alvar (derin).
ivac airler
Nayanarlar eserlerini Tamul Vedas da denilen, Tru-
murai isimli kutsal bir kitapta toplamlar. 7. yzylla 11.
yzyl arasnda yazlm ilahiler bunlar.
Tamul lkesinin btn iva tapmaklarnda ilahileri istirakla
okunan birer veli nayanarlar. Edebiyat tarihisi iin
nemli: Appar, Sambandamurti, Sundaramurti.
Appar ateli bir air, btn varl ile k ivaya:
Ne arzunun penesinden kurtulabildim,
Ne hazzn zincirlerinden,
Yar uykudaym, yar uyank,
Sen atn gzlerimi,
Balarm krld artk.
Sambandamurti de iva mritlerinden, Appardan daha
usta bir air:
Hem gnahsn, hem sevapsn,
Sen Alavay tacidar.
Akrabamsn,
Tende cansn,
Sen, ey hi snmeyen k,
Varlksn, neesin.
Sundaramurti daha sonra yaam. Bu nl airin ilahileri
Trimurainin ilk yedi kitabnda yer alyor, bu blme
Devaram ad verilmi.
Trimurainin sekizinci kitabnda Manikkavaagann iki eseri
var. Manikkavaaga 8. yzylda yaam, tekilerden daha
291
olgun, daha derli toplu. aheseri Tiruvaaga. ngilizcede,
Almancada birok tercmeleri var bu kitabn:
Ayaklarna kapanmak ne haddime,
Benim gibi bir kpee bir taht sundun.
Bedenime girdin, soluuma kartn,
Ruhumla kaynatn.
Ben kimim bilmiyorum artk,
Gndz mym, gece mi, bilmiyorum.
/
iva inanc bir ak, bir cezbe:
rperen bir tomurcuk, vcudum,
Gzel kokulu ayaklarnn karsnda,
akaklarm avularmda,
Alyorum,
Bam yanyor.
Tecelliler leminden el etek ektim,
Cai, cai.
Beni vuslatndan mahrum etme!
afak skmek zeredir.. Mminler Tanry selamlamaya
geliyorlar. Ellerinde iek demetleri, dudaklarnda Tiruva
agadan dualar:
Selam, ey canmn can efendim!
Gece uzaklat, afak skyor.
Ve kutsal ehrenden gne douyor,
iekler ayor gzlerinde..
Ey ulu iva
Ey inayet hzinelerini datan nee da!
Frtnal umman!
Kalk artk yatandan,
Parlak tyl kular cvldad,
Horozlar tt,
292
Borular nlad..
Snd yldzlarn prlts,
Douda k,
Kalk artk.
(Bkz. Semeler, 1) Tamul Edebiyat, b- Manikkavaa-
gadan).
Tanr ivaya ilahilerin yerald Trimurainin dnda, baka
ilahi derlemeleri de var, 1700 yllar civarnda yaam Ta-
yumanavarmkiler zikre deer.
Vinucu airler
Tamul lirizminin ikinci ilham kayna: Vinu. Vinuya
balanan o devir airlerinin ilahileri drt bin ktalk bir kitapta
toplanm, ilahiler on iki airin eseri, bu airlere alvar deniyor,
hepsi de 7. ile 8. yzyl arasnda yaamlar. Alvarlar ak i
irlerindeki mecazlar ilah! akn tasvirinde kullanrlar: ruh, gzel
bir oban kzdr, kulara aar derdini, bulutlara dker.
Alvarlar iinde bir de kadn air var, ismi Andal. O da
Krinanm . Gryoruz ki bu yeni devir airleri iin ibadet
bir vecittir, gaye, Tanr ile vuslat, yani Bakti.
***
ivac ve Ynucu airlerden sonra Tamul edebiyat parlakln
kaybediyor ve giderek Sanskrit edebiyatnn tesiri altnda kalmaya
balyor. Kamban 12. yzylda Ramayanay eviriyor Ta-
mulcaya, 24.000 beyitlik destan, bugn de halkn en ok sevdii
kitaplardan biri.90
Kambann Ramayanas tam bir tercme deil, yazar baz
blmleri geniletmi, bazlarn ksaltm, esere ahlak ve
cizeler serpitirmi.
90 Kambann Ramayanasndan Kannara Edebiyatna kadarki bilgiler Glasenappm
kitabndan zetlenerek buraya eklenmitir, a.g.e., s. 312.
293
Mahabharatanm da ayr manzum versiyonu var ta-
mulcada. Baz yazarlarsa sadece Nala ve Damayantiyi ilemiler
eserlerinde.
Sanskkrit edebiyatndaki Puranalar Tamul Edebiyatnda
manzum olarak karmza kyor. Tamulca Puranalarda Hin
distann gneyindeki Tanrlar, evliyalar, kutsal yerler, mabetler
ele alnyor. ivac airlerin en nllerine yer veriliyor.
Bu dnemde dravit dncesinin nasl brahmanizmin etkisi
altnda kaldn, tamulca Puranalarn meydana getirdii
zengin edebiyatta grmek mmkn.
Tamul edebiyatnda felsef yazlara da raslanyor. Ne var ki
bunlarn byk bir ksm Sanskrite yazlm. iva inancna
bal baz yazarlar tamulcay, bazlar da Kannara dilini kul
lanmlar. Vinucularn felsef eserleri ise hep Sanskrite.
1850lerden itibaren Tamul edebiyatna sahne olan gney
dou Hint yarmadasnn Batyla temas artyor, yeni bir nesil
kyor sahneye, bir aratrc nesli, Tamul edebiyatnn tarihi
inceleniyor, eski yazmalar baslyor, antolojiler tertipleniyor,
gramerler yaymlanyor. Arumuga Navalar bu alkan neslin
,Pierre Larousseu. aminadiyar ise bu edebiyatn Erasmusu.
Bharati Baty tanyan bir air, ama mazisiyle vnen bir
milliyeti de, onun iin ok seviliyor.
Modern Tamul romanclar Avrupaya btn dier Hint
romanclarndan daha yakn, kadn kahramanlar daha gerek,
daha canl. Tamul tiyatrosundan lirik bir sinema domu.
Henz byk bir temsilci yaratamayan devrimci bir edebiyat
dev admlaryla gelimekte.
Bat kylarnda, Malabarda konuulan Malayalam, Ta-
mulcann bir kolu, 10. yzylda ayrlm Tamulcadan. Ma
layalam lehesi Sanskriteden bol bol kelime alm, orijinal
bir edebiyat yok.
Tiyatrosu da dikkate deer, mzii ve kostm ile Batnn
operasn hatrlatan bir tiyatro. tesi taklit ve tercme...
294
KANNARA EDEBYATI
Zengin bir edebiyat bu. Bize kadar gelen en eski eser 9.
yzylda yazlm, ad: iir Sanat (Kaviracamarja), yazar:
irivicaya.
Yaztlar ok daha yal, ilki on be asrlk. nceleri daha
ok cainizmden ilham alyor bu edebiyat, Mahabharata cai
nizmin amalarna uyduruluyor Pampa tarafndan.
10. yzylda yaayan Pampa, Kannara edebiyatnn en byk
airi saylr. kinci byk air, Ponna. Ayn alarda yaayan
bu iki airin balca konusu: Cainizmin peygamberleri. nc
byk air, Ranna. Baka bir Pampa da, 12. yzyln banda
Ramayanadan paralar evirmi. Bu dilin gramerleri, szlkleri
yazlm.
12. yzyldan itibaren Kannara Cainist edebiyatnn yansra,
ivacln da ar bastn gryoruz. Basava sade bir dille
iva evliyalarnn hayatn anlatyor, Bassavanm mezleri
de yazlarnda ayn inanlar alyorlar, Purana stne Purana
yaymlanyor. Kannara edebiyatnn Vinucular eserlerini
Sanskrite yazyorlar. Kannara dili 16. yzylda onlarn da ifade
vastas oluyor. Tercmeler, taklitler birbirini kovalyor.
teki Dravit edebiyatlarnn zevale yz tuttuu 17. yzyl
Kannara edebiyatnn parlak devirlerinden biri. Lakmia,
Krina hakkndaki uzun iirini bu devirde yazyor.
Cikkadevaraya (1672-1704) Bhagavatanm ve Mahabhara-
tanm bir blmnn Kannara dilinde tefsirlerini yapyor,
Krinaya ilahiler yazyor.91Bu Vinucu kraln vezirlerinden
biri de birok Sanskrite eseri, bu arada Vinu-Puranay kendi
diline kazandryor, Tamulcadan, on iki alvarm hayatlaryla
ilgili tercmeler yapyor.
91 Cikkadevarayadan Telugu Edebiyatna kadarki blm Glasenappm kitabndan
zetlenerek buraya eklenmitir, a.g.e., s. 324 v.d.
295
Kannara edebiyatnda Dasa iin yazlan ilahiler de nemli
yer tutar. Dasa, Tanr Vinunun hizmetkr demek. Binlercesi
yazlm bu ilahilerin asrlar boyu. Dasaya ilahi yazan en
tannm airlerden biri, 1550 yl civarnda yaam olan
Purandara Dasa.
(Bkz. Semeler: Kannara Edebiyatndan, s. 407)
Kannara edebiyat yaayan ve gelien bir edebiyat. Madhura
enne Kannara lkesinin William Blakei. Kailasam Ibsene
benzetirler.
Kannara edebiyatnn Batyla temas yine Ingilizler arac
lyla olur, modern problemler bu edebiyatn da ehresini
deitirir, nesir birden nem kazanr.
Lirik iirde, hikye ve tiyatroda da ifadesini bulan eitli
dnceler, bazen de, gemiin din deerlerine arlk verir.
Bu deerler, kh Orobindo gibi reformcu bilgelerin etkisiyle
deiikliklere tbi tutulur, kh pheci ve Marksist bir yak
lamla sigaya ekilir.
Efsaneleri konu edinen eserlerden trajik operaya, komedi
lerden bir sahnelik hicivlere kadar dram da n plana kar.
TELUGU EDEBYATI
Teluguce konuanlarn says yirmi alt milyon. Teluguce,
kelime hzinesi bakmndan, Tamulcaya en uzak, Hint-Arya
dillerine en yakn olan Dravit lehesi. lk yazt 633 tarihli.
Telugu edebiyatnn Sanskritedeki ad Andra Edebiyat.
Bu edebiyat 11. yzylda parlamaya balar, ivaclk byk
bir itibar kazanr, cainizmin yldz sner. lk nemli eser,
en byk Telugu yazar Nannaya Battanm (1022-1063) kaleme
ald ksaltlm Mahabharata. Telugucenin ilk grameri de
ayn yazarn. Nannaya hem bu edebiyatn kurucusu, hem de
Teluguce yazm en byk air, ama bir yandan Kannara
modelini taklit etmi, bir yandan da ok sayda Sanskrite
296
kelime kullanm eserinde.
Mahabharata tercmesini tamamlamak, 13. yzyln or
talarnda yaayan, Tikkanaya nasip olmu. Tikkana Rama
yanadan da eviriler yapm Teluguceye. Yerrapragada bir
sonraki asrn en tannm airi. Batta, Tikkana ve Yerrapragada
Telugu iirinin kurucular.
13. yzylda Tanr Vinu bu edebiyatn da ilham kaynak
larndan biri oluyor. Dind edebiyatn douu dal3. asrda:
romanlar, gramerler, szlkler... Sanskritenin ana metinleri
mill zevke uyduruluyor. Potana 15. asrda Bhagavatanm ok
sevilen bir tercmesini yapm: Bhagavatam.
Telugu edebiyatnn en byk stad Vemana. 15. yzyln
ikinci yarsnda yaam olmas muhtemel. Aa kastlardan
gelen Vemana yeni bir ses getirmi iire. Bu devrimci air iin
gerek din, bir gnl iidir, putlarla alay eder air:
Bu cansz heykellerde mi ota kuracak Tanr?
Adam artyor gafletin bu kadar.
Bir ekile yontulan bu kr, bu sar talar
Sorarm size sonsuzluu nasl kucaklar?
Topra yourdun mu put oldu, putlar dik mabede,
Sonra karsna ge, dualar et, Tanrm de!
Kendi yapt puta secde eder mi insan?
indeki Tanry takdis et, akllysan,
Trbe trbe dolamak neye yarar?
Kpek Konkana gitmi
Aslan olur mu syle.
Kaiyi grd diye
Fil mi olacak domuz?
Vamena halka seslenen bir air, dili onun iin sade, tok,
klfetsiz.
(Bkz. Semeler: Telugu Edebiyatndan, s. 409)
297
Halkm ok sevdii bir baka devrimci air de Virabhadrakavi
(1450 civar). Sanskrit edebiyat onun da ilham kayna, ama
bu ballk airin yeni dnce iklimlerini fethe komasna
engel olmuyor.
Krinaraya (1509-1525) tal bir air, hem klcyla, hem
kalemiyle fatih. Saray Hint kltrnn mihrak oluyor,
Sanskrit airlerinin de koruyucusu, Kannara ve Telugu a
irlerinin de. O aa eref veren sekiz Telugu airi var, hepsi
de ya Vinuyu terennm etmi, ya ivay, yani eserleri birer
yank, Sanskrit edebiyatnn yanks, balarnda Allasani
Peddana var, eseri Manukaritram, konu Markandeya-
Puranadan alnma.
O an airleri arasnda en nl hikyeci Pingali urana.
Kahramanlar Tanrlar, periler ve insanlar olan garip bir eseri
var: Kalapurnodaya. lea denen bir nevi nazmn da stad
urana, kelimeleri ayr ayr okursanz baka mana kyor,
birletirerek okursanz baka mana. Yani ayn para hem
Ramamn servenini anlatyor, hem Arcunann.
1565de, bir Hindu krall olan Vicayanagara Msl
manlarm eline geiyor ve Telugu edebiyatnn ihtiam tarihe
karyor, airler erotik konulara iltifat ediyorlar, edebiyat
da oyun oluyor.
Telugu ok henkli, Dravit dilleri iinde en melodik olan,
bunun iin de gney Hint bestecilerinin en sevdikleri dil.
Halk trkleri hep Teluguce.
Bir alay da melodram yazlm bu dilde. Tiyagaraca, me
lodram airlerinin en tannm.
17. yzyln sonlarna doru nesir kyor sahneye, Hris
tiyanlktan ilham alan, kiilii olmayan ama airane bir dille
yazlm eserler.
19. yzyln ikinci yars Telugu edebiyatnn ahlan devri.
Bat dncesinin de etkisi altnda kalan Viresalingam, ku
canda yaad topluma yeni bir dzen vermek iin btn
298
kabiliyetlerini seferber eden fikir adamlarnn ilki, romanc,
air, dram yazar.
Ve sonra, onun at rdan istikbale doru ilerleyen kafile
kafile air.
Kk mzide olan bir istikbal, hem Dou, hem Bat. Mil
liyetilik de, sosyalizm de yeni edebiyatn ilham perileri
arasnda.
299
a
NC BLM
SEMELER
Sanskrit Edebiyat ve Orta Hint Dilleri
KUTSAL KTAPLAR
VEDALARDAN BR DEMET
AFAKA LAH
1
Tan yeri aaryor bak,
I klarn en gzeli,
En gnl aan: afak.
Gne ufku terk edince
Tahtna kurulur Gece,
Sonra saltanat afan...
Il l beyaz kadn,
Yannda parlak danas,
Siyah kadn uzaklar,
Yaklanca arabas...
Durma dinlenme bilmezler,
Yollarn yitirmezler,
Beyaz siler karanl,
Gece balaynca erir
Karanlklar.
Renklerine bakmayn siz
Bunlar iki hemiredir,
Kalpleri bir, yollar bir.
Biri gider, biri gelir
Senelerdir, senelerdir..
Yol gstericimiz selm!
Bin bir kap atn bize,
Canllar uyandrdn.
Beyazlar giyinen kadn,
Hazineler satn bize.
Kimi iine koacak,
Didinecek alacak,
Kiminin amac hret,
Kimi zafer kazanacak,
Kiminin derdi dnyalk,
Kiminin ii zorbalk.
Ktler uyuyakalsn.
Sen, geen afaklarn sonuncusu
Sen ilki gelecek afaklarn
Bizi aydnlatmalsn.
Eski afaklar seyredenler
Toprak oldu birer birer,
imdi bize glmsyorlar.
Bizler de kocayacaz,
Bizim de sonumuz toprak,
O hep byle gen kalacak,
Gklerin dilber kzn
Torunlarmz selamlayacak.
Tanra elinde fener,
Syrd siyah aln,
Tm doruklar nur iinde.
Dnyalar huzur iinde.
oban davarn salar vadiye,
afak n,
Canllar uyansn diye.
Sonu geldi karanlklarn,
Uyann dostlarm! Uyann!
Yeniden douyoruz hayata,
Tanrlara adak sunalm.
2
Karanlklardan doar Uas,
Tle brnr.
I klar srnr
Koku yerine.
Saatini hi armaz,
Koar buluma yerine.
Bir nazl gelin gibisin.
Almlsn, cilvelisin.
Seni ne kadar zlemi kn,
Grnmelisin,
aln at omuzundan
Karanlklar sona ersin.
Yolunu gzleyen Tanr
Memelerini seyretsin.
Biz de hayrannz Uas.
Hayat verir buselerin.
Ey klar Tanras,
Mutluluumuz eserin.
RZGRA LAH
Rzgrn arabas heybetli mi heybetli!
Uluyor, grlyor, slk alyor.
303
Rzgrn arabas heybetli mi heybetli...
Alevler fkrr tekerleklerinden
Gkkubbeye yle bir dokunsa.
Tozu dumana katar
Topraa deecek olsa.
Bir gn bile dinlenmez Vata,*
Nereden gelir, nereye gider bilinmez,
Uultusu duyulur sadece,
Kendi grnmez.
Rig-Veda
FIRTINAYA LAH
Parcanya:** bren bir boa,
Tohum sayor topraa,
Gzleri kor kor..
Kams rzgr Parcanyanm,
Arabas sular.
fritleri nne katar Parcanya...
Br, grle, tohumunu serp,
Ufuklardan ufuklara kanatlan,
Vadiler dalasm, dalar vadilesin,
Boan!
Rig-Veda
ATEE LAH
Bazan sularda dinlenir Agni,
Kuular gibi slk alar.
Onunla kanatlanr ara, dualar.
(*) Vata: Rzgr Tanrs
(**) Parcanya: Frtna Tanrs
304
Bazan ota kurar fundalklara,
Baylr kuru dallara...
Gkler gibi grler Agni.
Rzgrla kabarr yeleleri.
Yayldka yaylr ormanda..
Kiner, horuldar, kkrer.
Yutar aalar, alevden dili birer birer.
Azgn bir boa gibi saldrmaya grsn
Ormana.
Duman aleve karr, alev dumana.
Kular uzaklar lk la...
Rig-Veda
SZE LAH DEN
Bilgeler buday eler gibi elediler szleri..
Dost o zaman rendi dostluun ne olduunu
Varlklar sisteydiler,
Bilen yoktu gzelliklerini
Adlar konuncaya kadar.
Herkese vermez kendini Sz,
Bir kadn gibi nazldr,
air ister, bilge ister.
Dostlar havuza benzer,
Kiminin suyu ok, kiminin az.
Kiminde ruhunuz ykanr boydan boya,
Kiminde elleriniz slanr.
Kimi paavra dokur kelimelerle
Kimi al.
Kiminin dudaklarnda zehirdir sz,
Kiminin dudaklarnda bal.
Rig-Veda
305
SOMAYA LAH
1
Soma imiiz bu akam
lm yok bize artk,
nsanlar dostumuz olmu,
Dmanmz olmu ne gam.
Tanrlatk.
lmsz hey!
Canmza can kat Soma!
Sen babasn bizler evlat.
Kusurumuza aldrma.
Hem bilgesin, hem babacan
Sen ey sesi uzaklardan
Duyulan dost, iksirinle
Uzat mrmz, uzat!
Dualarmz dinle
lmsz hey!
ensin benim kurtarcm,
Seninle diner her acm
Sen kaysn, ben araba,
Drme beni traba.
lmsz hey!
Damarmda kvlcmla,
Aydnlat karanlklar.
Seni iince olurum
dnyann hkmdar,
Dostlarn en vefakr!
lmsz hey!
Bizler senin kullarnz,
Sen hepimizin sultan.
306
Hileyi, erri, yalan
Uzaklatr bizden Soma,
Sana candan yalvaran
Zalimler eline koma,
lmsz hey!
2
Snmeyen klarn yand lkelere,
Gtr beni, Yamann* hkm srd yere
Gtr, lndra iin ak, boan, ala ey iksir!
Ezel rmaklarnn akt lkelere
Gtr beni, Yamann hkm srd yere
Gtr, lndra iin ak, boan, ala ey iksir!
nsann rzgr kadar hr olduu gklere
Gtr beni, insann tanrlat yere
Gtr, lndra iin ak, boan, ala ey iksir!
Ryalarn gerekletii o lkelere
Gtr beni, lmszletir, tanrlatr,
Hazlarn iek at yere
Gtr. lndra iin ak, boan, ala ey iksir!
BTN TANRILARA
Agninin iki kz var: biri beyaz, biri siyah. Beyazn ss
gne, siyahnki yldzlar. Gndzleri Mitra dinler ilahile
rimizi, geceleri Varuna.
Mitra, Varuna... muzaffer svariler! Dnce kadar hzl
atlar eker arabanz. I a kavuturun beni. Siz de, cmert
bulutlar! Sularnzla serinletin. Saf soluklaryla varlklar
canlandran rzgrlar! Esin de uyuukluktan kurtulaym!
(*) Yama: llerin Tanns
307
Dnyay e blen Vinu! Koru bizi. Nerdesin altn
parmakl Savitri? Evreni gzelletiren, sensin. Bizi ka
ranlkta brakma!
Tanrlar, yce Tanrlar! imenleri sizin iin dzenledim!
ieklerin arasna tereya tabaklar, soma testileri koydum.
Gzel kokulu ateler yaktm. Yiyin, iin, elenin! Siz de ar
maanlarnz esirgemeyin benden.
Rig-Veda
INDUSA LAH
Gkte ve yerde akan yedi kutsal rmaktan en heybetlisi
Indus... imek akt, yldrm gkleri atrdatt.. Bu gelen
ndustur. Rzgrn srkledii yamurlar nasl korkun bir
gmbrtyle gkten topraa boanr, vadide boalar nasl
brrse, I ndus da dalardan yle boanr, ovalarda yle
brr.
Yavrularna st veren inekler gibi, sularn sana boaltr
teki rmaklar. ahlanan dalgalarn ortasnda, ordusu ile cenge
kan bir racaya benziyorsun. Yedi kutsal rma peinden
srklyor, boyuna geniliyorsun. Cokun I ndus! Dizgin
tanmayan bir kheylansn. Kylarnda rzgr yeleli atlar, ipek
ynl srler otlar. Akamn alaca karanlnda yaldz yal
dzdr sularn.
Rig-Veda
DNCE
Uyannca kanatlanr,
Ummanlar boyunca, gkler boyunca.
Der yaral bir ku gibi
Topraa,
Uyuyunca.
308
I klarn en parla dnce..
Bilgi o, irade o, uur o.
Gzlerimizdeki nur o.
nsanlar araba, o arabac...
Btn zamanlar kucaklar.
Yacur-Veda
TOPRAKA LAHDEN
Ulu gerek, Yce kanun,
Adak, ile, ak, ibadet
Stunlardr acunun.
Dnleri oydu yaratan,
Yarnlar ondan doacak,
Bizi de kucakla Toprak!
Sular var: I rmak rmak..
Sular var: deniz deniz..
Barnda lmszleti
Tanrsal riilerimiz.
Soluk alan, kprdayan,
Btn yaratklara can
Veren sensin. Sularndan
lkin biz ielim Toprak.
Drt bir ufku kucaklam
iek, bayr, aa, baak
Onun barnda boyatar.
Soluk alan, kprdayan
Onun kucanda yaar.
Bize davarlar sun Toprak.
Bize bolluk, bereket ver.
Varlklar tayan o,
Gs hzineyle dolu,
Ate onun armaan.
Yaldz yaldz kaburgas.
ndra onun boas.
Bize an kazandr Toprak.
Uyumayan bekilerin
Tannlar. Ucun bucan
Yok. St dolu memelerin,
Onlar saalm Toprak.
nceleri dalgaydn
Ummanlarn kucanda,
Bilgeler by yaptlar,
Aradlar, taradlar
Kalbin hakikatle dolu
Gn yedinci katnda
Bizlere ebediyyet ver!
Atharva-Veda
KURBAALARA LAH
Btn yl yuvada kald brahmanlar
- ey... kurbaalar diyecektim -.
Yamurlar dnce topraa,
Kuru bir barsaa benzeyen kurbaa
Balad barmaya,
Bir curcuna, bir kyamet, bir vakvaka
Akhakhaya, Akhakhaya!
Btn kurbaalar kar ortaya,
Zplar, koklar, hayknrlar
Bir hengmedir balar.
Baylrlar saanaa,
Yeil kurbaa, san kurbaa, kara kurbaa.
- Batakln brahman bunlar...-
310
Biri syler teki tekrarlar,
Uslu renciler gibi.
Biri inekler gibi brr,
Biri barr keiler gibi...
Kimi meler gibi, kimi iler gibi.
Soma m itiniz, ey brahmanlar,
Nasl da comusunuz.
Belli ki yamurlar mevsimini kutlamak iin
Gle komusunuz.
Bu her ylki treniniz.
Bize uzun mrler veriniz kurbaa amcalar,
Bize semiz davarlar veriniz!
Atharva-Veda
KUMARBAZIN SEREN CAMI
Byk aacn cevizleri*
lgna dndrr beni, lgna...
Ezelden beri
Nasl da yan gelirler masaya,
Ne kadar cilvelidirler!
Mujarattan gelir Soma,
Batan karr elleri...
Beni rsva eden dosta dmana,
Viphidakanm cevizleri.
Hakikatliydi, uysald karcm,
fke bilmezdi, azar bilmezdi,
Ah bu kr olas zar!
Onu da elimden ald.
(*) Zarlar kastediliyor.
Kaynanas dman, kars dargn...
Acyan yok ona, acyan yok,
Ha eski bir kumarbaz, ha kocam bir at...
kisinin hali birbirinden berbat
Kancalar vardr zarlarn.
Gnl yakar, cier deler, ev ykar.
Masaya atlan o bir ift kmr,
Buzdan souk ama,
cel terleri dktrr adama
ORMAN PERSNE LAH
Uzakta kaybolan u glge
Belli ki orman perisi.
Neden kylere hi uramazsn, syle?
Sen hi korkmaz msn orman perisi?
ekirge sesleri, crcr sesleri
Zilleri orman perisinin.
nekler mi otluyor hatur hutur.
Uzaktaki bir kulbe mi?
Grnmeyen bir arabann tekerlekleri
Gcrdyor galiba.
Hayr, dolaan orman perisi.
neini aryor biri,
Bir bakas odun kesiyor..
Bu inleyen de kim acaba?
Deniz olmasn uuldayan...
Byle garip sesler duyar geceleri,
Orman perisinin lkesinde kalan.
Orman perisine satamazsanz,
Size ktl dokunmaz.
Bahesinde salkm salkm meyve,
Tadlarna doyum olmaz.
312
Yan gelin imenlere yorgunsanz.
Ne tatl kokular srnm orman perisi
Tarla srmez, ekin ekmez.
Ama ambarlar dolusu yiyecek var bahesinde
Canm orman perisi!
Atharva-Veda
AK N BY
Sarmak nasl kucaklarsa aac,
Sen de yle sarl bana.
Uzaklama benden, uzaklama
Cananm ol...
Nasl kanat rparsa toprakta,
Gklere szlmeden nce kartal,
Ben de yle kanat rpyorum kalbinde.
Uzaklama benden, uzaklama!
Yanmda kal!
Gne nasl kucaklarsa ufuklar
Kalbini yle kuatt varlm.
Uzaklama benden, uzaklama!
Cananm ol.
Atharva-Veda
BR KADININ GNLN ELMEK N
Vcudum gznde ttsn!
Gznde ttsn kollarm bacaklarm.
Dudaklarm gznde ttsn.
Salann tutusun arzudan,
Gzlerinde ehvet kvlcmlasm,
Yan.
Koluma astrdm seni
Kalbime bastrdm seni,
Arzuma ram ol,
Gayre haram ol!
Atharva-Veda
SEVDA BYS
vendireci vendirelesin seni!
Rahat yz grmeyesin yatakta!
Akn okuyla deliyorum sineni...
Azap yelei, arzu inesi, hayal mzra elimde..
Geliyorum, kalbini delmeye geliyorum.
Dudaklarn atlayacak arzudan,
Susayacaksn bana, susayacaksn.
Kapm alacaksn, bir akam, yalvararak...
rakk, rakk... rakk...
Seni kamlyorum,
Kar durmak ne haddine!
Ne babana gven, ne de annene.
Krlsn iraden dal gibi,
Benim ol u ipek al gibi.
Atharva-Veda
HOVARDANIN BYS
Benekli kpek, benekli kpek!
Dilerin mzrak, dilerin mzrak!
Uursuza havla, hrsza havla!
Beni rahat brak, beni rahat brak!
Benekli kpek, benekli kpek!
Uyuman gerek, uyuman gerek!
314
Babas da uyusun, anas da.
nei de uyusun, danas da.
Uaklar uyusun, itler uyusun!
Korkaklar uyusun, yiitler uyusun!
Oturan uyusun, yryen uyusun!
Grmeyen uyusun, gren uyusun!
Gznz kapadk, uyuyun artk.
Atharva-Veda
ERR DEF N
k ol, git,
Duman ol, u.
Sis ol, dal.
Pus ol, dal.
rmak boylarnda kpkle kaybol.
BEDDUAYA KARI BY
Binbir gzl beddua,
Cenk arabasna kurulmu,
lerliyor, bana doru ilerliyor.
Nasl drt dnerse bir kurt, -
Allarn etrafnda,
Drt dnyor yaknlarmda beddua.
Drt dnyor...
Ate nasl dokunamazsa gle,
Sen de bana iliemezsin.
Bir aac arpan yldrm gibi,
Dmanlarm kl etmelisin.
Biz onlara beddua etmemitik,
Onlar bize beddua etti.
Kpeklere atlan bir kemik gibi,
lme atyorum onlar,
Kemlik dnenlere, kemlik.
Atharva-Veda
BRAHMANALARDAN BRKA RNEK
TUFAN
Bir sabah Manuya ykanmas iin su getirdiler. imdi de
elimizi ykayalm diye su getirmiyorlar m? Sudan kk bir
balk srad avucuna. Ve insanlarn ilkine Beni koru, dedi,
bir gn ben de seni kurtarrm. -Neden kurtaracaksn beni?
-Tufandan... Btn varlklar bir tufan silip sprecek. -Seni
nasl koruyabilirim?
Balk: Biz kkler, dedi, binbir tehlike iindeyiz. Malum
ya: byk balk kk bal yutar. nce beni bir kavanoza
koy. Kavanoza smayacak kadar bydm zaman bir havuz
yaptr. Daha da byynce denize brak. O zaman tehlike
kalmaz benim iin.
Gn getike balk bym, bir chasa olmu, chasa, yani
en byk balk. Seslenmi Manuya: Falan yl tufan kopacak,
byk bir gemi yaptr ve beni bekle.
Baln syledikleri bir bir km. Bardaktan boanrcasna
yamurlar yam, dnya sular altnda kalm. Yalnz baln
yedeine ald gemi kurtulmu. Kuzey danda karaya km
Manu. Koca dnyada ondan baka canl kalmam.
lahiler sylemi Manu. Dvnm. Zrriyet istemi
Tanrdan. Ate yakm, tereya serpmi atee, st, yourt,
316
kaymak serpmi. Aradan bir yl geince bir kadn km
ateten. lkin Mitra ile Varuna grm onu, sen kimsin?
demiler. Ben Manunun kzym, demi. Ve onlarn ilti
fatlarna aldr etmeden Manuya komu.
lahiler sylemiler birlikte, ileye girmiler ve biz insanlar
dnyaya gelmiiz.
atapata-Brahmanadan
DNYANIN YARATILII
nceleri kinat suydu. Su, nasl oalabilirim? dedi. Ve
ileye girdi. Altn bir yumurta kt ortaya. Altn yumurta bir
yl sularda alkand. Sonra bir olan geldi dnyaya. Bu Pra-
capatiydi: varlklarn efendisi. Pracapati bir ylda doduu
iin kadnlar, inekler ve ksraklar bir ylda dourur. Bir yl sonra
Pracapati konumak istedi: buh dedi, dnya oldu, buvar
dedi, hava oldu, suvar dedi gk oldu.. ocuklarn bir yama
girdikten sonra konumalar bundandr. Pracapati bir yanda
iken ya tek heceli kelimeler sylyordu, ya ift. ocuklarn
bir yanda iken tek veya ift heceli kelimeler sylemesi bun
dandr. Pracapatinin azndan Agni dodu. Agni azdan
doduu iindir ki ada yutar. Ama neyi yutacakt Agni?
Pracapati yutulmamak iin bitkileri, st, tereyan yaratt.
Ve Ada emretti. Demek ki adak tanrsaldr.
atapata-Brahmanadan
TANRILARIN SIINAI
Tannlar yaratldktan sonra, Atmana: bize bir smak bul
da barnalm dediler. Atman onlara bir boa getirdi. Bu bize
gre deil dediler. At getirdi, yaramaz dediler. Atman onlara
bir insan getirdi.. te bu tam bize gre dediler. Ate sz
oldu, aza yerleti. Rzgr nefes oldu, buruna yerleti. Gne
317
bak oldu, gzlerde ota kurdu. Ay dnce oldu, gnle
yerleti.
ERKEKLE KADIN
Balangta kinat Atmand. insana benziyordu Atman.
Etrafna baknd, kendinden baka bir ey gremedi. Syledii
ilk sz u oldu: Yalnz Ben varm. Bylece Ben kelimesi dodu.
Bunun iindir ki birine kim o? diye seslendiimiz zaman
Benim der, sonra adn syler. Atman korktu, yalnz kalnca
korkmamz bundandr. Atman: madem ki yalnz Ben varm,
kimden, neden korkacam? diye dnd. yle ya! niin
korkacakt. Ama keyifli deildi Atman. Bunun iindir ki
yalnzlktan holanmayz.
Atman ikilemek istedi., hem kadnd, hem erkek. kiye
blnd. lk kar-koca kt meydana. Kendimizi yarm
hissetmemiz, erkein kadna, kadnn erkee ihtiya duymas
bundandr. Erkek Atmanla dii Atmann birlemesinden biz
insanlar dnyaya geldik. Sonra binbir kalba girdi Atman:
hayvan oldu, bitki oldu. Agni de ondan fkrd, Soma da.
KADIN VE MUSK
Gandarvalar Tanrlarn Somasm armlar. Vur patlasn
al oynasn yayorlarm. Tanrlar o yar at, yan insan
mahlklarn ne kadar hovarda olduklarn bildikleri iin,
Gandarvalara uh bir kadn yollamlar. Nazenin Somay ele
geirdii gibi srra kadem basm. Gandarvalar mthi ier
lemi buna. Bu kadar olmaz, demiler. Somay aldnz, bari
kadn bize verin. Tannlar ikyeti hakl bulmular, demiler
ki: Siz ne marifetiniz varsa gsterin, biz de hnerlerimizi
ortaya dkelim. Kadn hangimizi beenirse, onun olsun.
Gandarvalar bilgilik satmaya kalkm. Balamlar kadncaza
318
Veda okumaya: Bak, demiler, biz ne bilge, ne derin kiileriz.
Tanrlarsa rbap almlar, ark sylemiler., yosma ken
dinden gemi ve onlarn yannda kalm.
DALARIN KANADI
Eskiden kanatlyd dalar. stedikleri zaman uar, diledikleri
yere konarlard. Toprak, onlarn gidi gelilerinden ylesine
sarslyor, ylesine inliyordu ki, Tann Sudra onun haline acd
ve dalarn kanatlarn kesti; kanatlar bulut oldu. Bulutlarn
dalara komas bundandr.
GECELER NEDEN YARATILDI?
Sevgilisinin lm Yamiyi pek zm. Tanrlar bile avu-
tamam kzcaz. Nihayet ona dertlerini unutturmak iin
geceyi yaratmlar. Karanlklar iine su serpmi, ertesi sabah
neeyle uyanm.
UPANADLARDAN B RKA DAMLA
YACNAVALKYANIN KARISINA RETTKLER
Yacnavalkya Maitreyi, dedi, yolcu yolunda gerek. Ben
gidiyorum, ama nce seninle Katyani arasnda varm youmu
pay etmeliyim.
Maitreyi sordu: Btn bu topraklar benim olunca lm
szle kavuacak mym? Yacnavalkya, Hayr, dedi, yalnz
varlk iinde yaar, sknt ekmezsin, zenginlik insan
lmszletirmez.
Beni lmszletirmedikten sonra servet neye yarar?
319
Seni ok severim Maitreyi, otur da syleyeceklerimi
cankulayla dinle. nsan kocasn kocas olduu iin sevmez,
Onu Atman iin sever. nsan karsn kars olduu iin
sevmez, Onun iin sever. nsan serveti servet olduu iin
sevmez, Onun iin sever. nsan Brahman Brahman olduu
iin sevmez, Onun iin sever. nsan iktidar iktidar olduu
iin sevmez, Onun iin sever. nsan dnyay dnya olduu
iin sevmez, Onun iin sever. nsan Tanrlar Tanr olduu
iin sevmez, Onun iin sever. nsan unu veya bunu u veya
bu olduu iin sevmez, Onun iin sever.
Gzlerimizi Ondan ayrmamalyz. Ondan bakasn
dinlememeliyiz, tek dncemiz O olmal. Ona dikkat kesilen,
Onu cankula ile dinleyen, Onu dnen, Onu gerek
letiren kii btn srlara agh olur.
Brahman Onun dnda gren, Brahmann inayetinden
mahrum kalr. Ululuu Onun dnda gren, ululuktan yoksun
kalmtr. Dnyalar Onun dnda greni dnyalar terk et
mitir. Varlklar Onun dnda greni varlklar terk etmitir.
unu veya bunu Onun dnda greni her ey terk etmitir.
Brahman da, Ululuk da, Dnyalar da, Tanrlar da, Varlklar
da Sensin, ne varsa Sensin.
Davuldan kan sesi yakalayabilir misin? Davulun tokmam
veya davulu yakalarsan, sesi de yakalam olursun. Zurnadan
kan sesi yakalayamazsn, zurnay veya zurnacy yakalarsan
zurnann sesini de yakalam olursun. Udu veya ud alan
yakalayamazsan udun sesini nasl yakalayabilirsin?
Ya odundan duman kar ya, o byk varlktan da bir soluk
ykselir. Bu soluun ad Rig-Vedadr, efsanedir, tarihtir,
ilimdir, tarikattr, ayettir, hikmettir, tefsirdir.
Btn rmaklar denize dklr, btn Vedalar Kelma.
Tuz nasl denizin suyuna karmsa btn bilgeler de o
byk, o sonsuz varln iinde ylece erimitir. Akas
lmden sonra uur yoktur, Maitreyi.
320
Beni korkutuyorsunuz efendim, demek lmden sonra
uur yok?
Bunda korkacak ne var, Maitreyi, iki varlk olacak ki biri
tekini fark etsin, grsn, iitsin, seslensin ona, onu idrak
etsin. Can ile canan kaynanca ikilik kalkar ortadan. Kim
neyi hissedecek, kim kimi grecek, kim kime seslenecek, btn
varlklar sayesinde idrak ettiini nasl idrak edecek? Iclrak
edeni idrak etmek mmkn m?
Brihadarankaya-Upaniaddan
BRAHMAN
Zeky kanatlandran kim? Soluk kimin armaan? Fsl
dadmz cmleleri syleyen kim? Gzlerimizle gren, ku
laklarmzla duyan hangi Tanr?
O bakn bak, dncenin dncesi, szn sz, so
luun soluu. Bu srra eren bilgeler lmszle kavuur,
dnyadan ayrlnca..
Bak eriemez Ona, sz eriemez, dnce eriemez.
Anlatmaktan aciziz. Onu, tasavvur edebilmekten aciziz. O:
ne bilinen, ne bilinmeyen.
Malumun ola ki szn syledii O deil, sz syleten
O. Onu dnemeyiz, ama, bizi dndren O... Onu g
remeyiz, ama onun sayesinde gzmz grr.
Brahman biliyor muyum? Bilmem... Kavramayan kavra
mtr, Onu, kavradn sanan kavramamtr. Ancak gnlnle
eriebilirsin Ona... lmszleirsin.
Kena-Upaniaddan
VARLIIN KAYNAI
Brahman kim yaratt? Biz nereden geldik? Nasl yayoruz?
Nerdeyiz? Her birimizin kaygs ayr, ii gc ayr.. Syleyin
.32 J
Brahman tanyanlar, Rabbimiz kim? Zaman m, tabiat m,
zaruret mi, tesadf m, ana rahmi mi, ruh mu? Yoksa hepsinin
biraraya gelmesi mi bunlarn: Atman m? Hayr, hazz ve acy
yaratan Atman deil. Fanilerin yaratcs da Rab, lmszlerin
yaratcs da. Tecelli eden de O, etmeyen de. Rabbini tanyan
ruh, btn engelleri aar.
Madde fani. iva lmsz. Rab hem Atmanm efendisi, hem
varlklarn... Tanny idrak edince zincirler krlr. Kayglar
dalnca ne lm kalr, ne yeniden dou.. Btn varlklar
kucaklayan O... Karanlklarn tesinde. Onu tanyan lm
szleir. O ycelerin ycesi, yaknlarn yakn, iyiliklerin iyisi.
Gklerde tek bana. Ve bir aa gibi dimdik.
vetavatara-Upaniaddan
LM LE GEN BRAHMANIN KONUMASI
Nasiketas:
Kimi lm yokluktur diyor... ldkten sonra da yayoruz
kimine gre. Senden renmek istediim bu sr!
Yama:
En eski alardan beri Tanrlar bile phe iinde. Dile kolay
bunu sormak. Baka ne muradn varsa syle Nasiketas..
Nasiketas:
Ya! Demek Tanrlar bile aydnla varmam. Demek bu
sorunun cevab pek zor. Ama, ey lm! beni senden baka
kim aydnlatabilir? Hayr, hayr, senden tek dileim bu!
Yama:
Yz yllk mr iste, oul iste, torun iste. Semiz davarlar,
filler, atlar iste. Altn iste. Ka bahar yaamak istiyorsan syle.
Sana lkeler balayaym. stersen han ol, istersen hakan.
Altn arabalarda rebap alan dilberler senin olsun! Ama lm
hakknda sual sorma.
Nasiketas:
322
Arabalar, arklar, rakslar senin olsun Yama. Onlarn hepsi
geici. Hayat ksa. nsan seni grdkten sonra dnr m
serveti? Muradm syledim Yama, bana lm anlat.
Yama:
Kimi zevk peinde insanlarn, kimi kurtulu. Boa harcar
hayatn fani hazlara gnl veren. Sen doru yoldasn Nasi-
ketas. Bilge hou deil, iyiyi ser. Hazlar delilerin oyunca.
Refah geer, debdebe geer. Sen doru yoldasn Nasiketas.
Bilgiyle cehalet taban tabana zt birbirine. Sen bilgi peindesin,
arzularn penesinde deil. Krler klavuzluk eder krlere.
Sanrlar ki sonu yok dnyann. Metin olan iin ne keder var,
ne haz. Sen kaplar Brahmaya ak bir evsin. Btn Vedalarn
vd, btn zahitlerin zikrettii kutsal kelime, Om. Bu
hece Brahmann ta kendisi. Yceler ycesi bu hece.
Ermi ne doar, ne lr. Balangc yok ki sonu olsun. Aman
bedeni ldrdn sanan da aldanr, ldn vehmeden
de. Ne ldren var ortada, ne len. Atman inceden ince, Atman
uludan ulu. Atman varlklarn znde. Arzulardan syrlnca
ona erilir... nerdedir, bilinmez.
Brahman tanyanlar hem k, hem glge derler ona. Atman
arabann sahibi, vcut araba, akl arabac. Atlar, duyularmz.
Gzle grlen eya: yol. Atman sezilir, grlmez.
Katha-Upaniad
SUTRALARDAN BRKA PARILTI
EVRENN YARATILII
Karanlklar vard yalnz: Seilemeyen, snrlandrlmayan,
kavranamayan, bilinemeyen.. Dnya derin bir uykuya dalm
gibiydi.
32 3
Kendinden varolan varlk, karanlklar datarak tecelli etti:
vcut vermek istedi mevcudata, suyu halketti. Sonra tohum
brakt suya.
Altn bir yumurta oldu tohum, binbir prlt saan bir gne
gibi muhteem... Ve bu yumurtadan Kendisi dodu. Kendisi:
Brahma, btn Kinatn atas.
Suya narah dendi: Naranm ocuu olduundan. Ve sular
varln beii olduundan Narayana denildi varla.
Bir yl yumurtada kald Brahma.. Sonra onu ikiye bld,
dncenin gc ile.
Kabuun yansndan G yaratt, yarsndan Topra. Araya
uzay yerletirdi. Ufuklar, okyanusu yerletirdi.
Varlndan zeky kard: hem gerek, hem deil. Zekdan
Beni.
Nesneleri kavrayan be duyuyu halketti, be duyu ile
zekdan btn cevherleri retti.
Ve lmszden lmller dodu.
Brahma, adn koydu nesnelerin, faaliyet snrlarn izdi.
Tanrlar yaratt, Ada yaratt. Ateten, rzgrdan, gneten
Brahmay kard. Brahmay, yani Veday.
Zaman yaratt sonra. Yldzlan, rmaklar, denizleri, dalar,
vadileri yaratt.
yi ile kty ayrd birbirinden. Azndan Brahman,
kollarndan Katriyay, bacaklarndan Vaiyay, ayaklanndan
udray.. yaratt.
kiye bld vcudunu. Yars kadnd imdi, yars erkek.
Kadndan Virac, yani parlak, uzaktan hkm sreni
yaratt.
Ey Brahmanlarm en ulular! Malumunuz ola ki dnyay
yaratan Benim. Ben insanlarn ilki: Manu. Ne ilelere
katlandm, on byk bilgeyi yaratmcaya kadar.
Onlar da yedi Manuyu halkettiler. Tanrlar, Tanrlarn
324
Kudreti snrsz olan Varlk, kinat ve beni yarattktan sonra
ekildi.
Brahma uyankken kinat ayaktadr. Brahma uyuyunca,
dnya uykuya dalar.
Brahmann bir gn bizim drt milyar ylmz. Brahmann
bir gn on drt devir. Bu devirlerden her birinde yedi Ma-
nudan biri hkm srer. Her devir sonunda bir tufan kopar,
dnyann sonu gelir. Brahmann gn biter, gecesi balar.
Her ey yeniden karanlklara gmlr. Bir Brahma gn ile
bir Brahma gecesi bir kalpa eder. 360 kalpa Tanrnn bir
yl. Her yz ylda kinat yklr. Mutlak Varln yokluu iinde
erir Brahma. Sonra Mutlak Varlk yeniden bir Brahma yaratr
ve hilkat yeniden balar. Birbirini kovalayan bu ykl ve
yeniden yaratllar, tufanlar... adeta bir soluktan uup giden
milyarlarca yl Hint mabetlerini hatrlatyor insana. Yerin
altnda elele vermi gibi uzanan odalar ve yllarn akn
kaytsz baklaryla seyreden tatan Tanrlar. Dharma ast-
rann ilk amac kastlar perinlemek, her birinin vazifelerini
izmek: Brahman Veda okuyacak, adakla uraacak; Katriya
halk koruyacak; Vaiya topra srecek, hayvan yetitirecek;
udranm vazifesi: hizmet.
Manu
CEZA
Ceza handr, hakandr, hkmrandr., kanunun dayand
kaledir O.
O ferman dinletir insanlara. Hepimizin koruyucusu odur. Btn
varlklar uyurken ayaktadr o. Ceza, adaletin bir baka ad.
Hakls bahtiyar eder halk, haksz perian.
Ceza korkusu olmasa kuvvetliler zayflar zgarada kzartrd,
barnaklarn halkettiler, bilgeler halkettiler.
.325
balklar gibi. Kpek yalard kurbanlar, adaklar karga yutard.
Malna sahip olamazd kimse. Dnya batard.
Yaz ehreli, kzl gzl Cezanm dolat yollarda ne er
kalr, ne erir.
DORULUK
Ruhumuzu temizlemenin tek yolu: doruluk. Doruluk:
gklere uzanan merdiven... Doruluk: necata gtren ka
yk.
Tanrlara her gn bir at kurban etsen, doruluk kadar
makbule gemez.
Bir havuz yz kuyuya bedel, bir adak yz havuza... Erkek
evlat yz havuzdan daha muteber. Bit doru sz, yz evlattan
daha hayrl.
Dnyay ayakta tutan doruluk... Gne doruluk sayesinde
doar; rzgr estiren: doruluk; sular onun yz suyu
hrmetine akar.
Doru sz en yce fazilet, bilesin., ibadetler ibadeti: doru
sz. Doruluk karsnda eilesin. Doru sz: eriat.
Tanrlar: hakikat, insanlar: yalan.. Tanrlar doru szden
amayan.
Yalan, bir buka; doru sz: kanat... Kr zincirlerini ara
yksel. Erilik insan Tamuya srkler.
Naradasmirti
KADIN
Kolay sylenmeli bir kadnn ad, anlalr olmal, tatl olmal;
uzun hecelerle bitmeli bu ad ve bir duaya benzemeli.
ocuk dourmak, ocuk yetitirmek, ev ilerine bakmak.,
ite kadnn vazifeleri.
326
Kendi bana buyruk olmamal kadn: kkken babasnn
sznden kmamal, evlenince kocasnn. Dul kalnca oluna
itaat etmeli.
Hep gler yzl olmal kadn. Evini akllca idare etmeli. Hem
ok az para harcamal, hem kocasn rahat ettirebilmeli.
Erkek bu, aya srebilir, bakalarna kaptrabilir gnln.
Kadn anlayl olmal. Kocasnn hibir meziyeti olmasa bile,
Tanrlar gibi saymal onu.
Manu
KUTSAL KTAPLAR
Gece rzgr esiyorsa, kutsal kitaplar okunmaz.
Gndz toz ykseliyorsa, kutsal kitaplar okunmaz.
imek akar, gk grler, yamur yaarken kutsal kitaplar
okunmaz.
Brahman yataa uzanmamal okurken, sandalyeye otur
mamal. Bada kurmamal. lenlerden sonra kutsal kitaplar
ele alnmamal.
Siste, savata okunmamal, Rebap alnrken okunmamal.
Gn batarken, gn doarken okunmamal.
Mrit kutsal heceyle balamal Vedalar okumaya, kutsal
heceyle tamamlamal son ilahiyi: Aum (Om); msralar kafa
mzdan silinir Omla balamamsak okumaya, okumay Omla
bitirmemisek.
A, U, M. Brahma bu harfi kutsal kitaptan alm.
Rig-Veday bir batan bir baa bilen Brahman dnyann
ahalisini ldrse gnah saylmaz, namerde avu asa gnah
saylmaz.
Manu
.327
SON DURAK
(Salarn aarp yzn krt m, karn ocuklarna emanet
edip ormana ekileceksin).
Kurtulua yaklaan Brahmann tek kab vardr: topraktan.
Barna aa kovuklardr, libas aa kabuklarndan.
Ne lm arzular, ne hayat. Suyu bir tlbentle szer i
meden, hayvancklar lmesin diye. Szlerini hakikat sz
gecinden geirir. Skunetle karlar hakareti.
Tek arkada kendisidir. Mutlak Varl dnmek: tek
saadeti...
Brahmann asas vilva veya plasa aacndan olmal. Bir ucu
yere demeli, bir uu salarn amal... Katriyann asas
alnna kadar gelmeli... Vaiyannki azna kadar.
Asalar dz olmal, gzel olmal, kabuu soyulmam olmal.
Manu
MAHABHARATADAN
KUMAR SAHNES
(Duryodhana, Pandavalar mahvetmek iin hileye ba
vurmaya karar vermitir. Yaman bir kumarbazdr days
akuni. Yudhisthira ile zar atacaklardr. Yudhisthira varn
younu kaybedecektir bu oyunda.
Mahabharatanm en eski paralarndan biri ile kar kar-
yayz.)
Ald hikyeci:
Oyun balayacakt. nde hkmdar Dhirtarastra, beyler
divanhaneye girdiler. Aslan postu serili tahtlara yan geleli.
.328
birer ikier, aslan yeleli, aslan yrekli beyler. Tannlar ota
ge dnmt divanhane. ylesine prl prld, ylesine
ahane. Hepsi de yiitti beylerin, hepsi de bilgili.
Oyun dosta balad.
Ald Yudhisthira:
te bir inci gerdanlk ki ummandan dodu, alkalanan
ummandan: muhteem ve emsalsiz. Siz ne koyuyorsunuz buna
karlk?
Duryodhana:
Ne mcevherlerim var ona karlk, been beendiini. At
zarlar.
Hikyeciyi dinleyelim:
Kumarda stne yoktu akuninin. Zarlar yle bir frlatp
Yudhisthiraya: kazandk, dedi.
Ald Yudhisthira:
Zar tuttun akuni, sallayp atacaz zarlar. Mcevher dolu
ekmecelerimi koyuyorum oyuna. Var msn?
Hikyeciyi dinleyelim:
akuni zarlar att ve: kazandk, dedi.
Ald Yudhisthira:
te saltanat arabam! Bin hkmdar arabasna bedel. Kaplan
postlar ile ssl, cana can katan bir kucak. Nice zaferler ka
zanm. Frtna gibi grler, okyanus gibi uuldar. Kumara
basyorum onu, rzgr yeleli sekiz atyla beraber. Var msn?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Yz bin cariyem var. Hepsi de tertaze. Kollarnda dizi dizi
altn bilezikler hepsinin, boyunlarnda mcevher gerdanlklar.
Altm drt hneri var her birinin. Dans onlarda, ark onlarda.
Kumara basyorum onlar. Var msn?
Hikyeciyi dinleyelim:
.329
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Bir o kadar da klem var. Hepsi de becerikli, sz dinler,
gz ak, tedbirli. pekler iinde hepsi de. Terbiyelerine sz
yok. Sabahtan akama kadar ellerinde tabak misafirlerimi
arlarlar. Kumara basyorum onlar. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Binlerce yavuz filim var. Kolanlar yaldzl, iklilleri altndan.
Cenge alkndrlar, hkmdarlara layk hepsi de. Dingil kadar
uzundur hortumlar, kaleler dayanamaz nlerinde, bulut gibi
heybetlidirler, her birinin sekiz diisi var. Kumara basyorum
onlar. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, akuni tek kelime ile cevap
verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Binlerce arabam var, sancak direkleri altm. Sancaklar ipek.
Atlaryla savalaryla kumara basyorum onlar. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hain akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Altn sandklarda drt yz mcevher, her biri bir hazine
deer. Kumara basyorum onlar. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald akuni:
Pandavalarn varn younu kaybettin. Neyin kald syle,
330
ey Kuntinin olu!
Ald Yudhisthira:
Denizde kum bizde servet akuni. Yz bin, bir milyon, on
milyon, bir milyar, on milyar, bir trilyon hepsini kumara
basyorum. Var msn?
Hikayeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hain akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Parnasadan ndusun dousuna kadar btn otlaklarm,
samal ineklerle, atlarla, keilerle, koyunlar la dolu. Onlar
basyorum kumara. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Kentlerim ve kylerim kald. Brahmanlar bir yana, btn
ahalisi ile onlar basyorum kumara. Kabul m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: Kazandk.
Ald Yudhisthira:
Mcevherler var: kardelerimin mcevherleri.. Kpeler,
gerdanlklar, madalyonlar, onlar basyorum kumara. Kabul
m?
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmemiti ki, hilebaz akuni tek kelime
ile cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
Gzlerinden alev salan, arslanlar kadar gl; yiit ve yaz
kardeim Nakula iin tek zar atacaz.
Hikyeciyi dinleyelim:
akuni zarlar att ve kazandk, dedi.
33 i
Ald akuni:
Hkmdar Yudhisthira! Kymetli ehzaden bizim oldu,
imdi kimi basacaksn kumara?
Ald Yudhisthira:
te doruluk reten kardeim Sahadeva! Bilgi onda, erdem
onda. Onu canm kadar severim ama, yine de kumara bas
yorum.
Hikyeciyi dinleyelim:
Szn henz bitirmiti ki, hilebaz akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Ald Yudhisthira:
te yiitler yiidi Arcuna. Sava bir rmak, Arcuna bir gemi,
onunla karz zafer kylarna. Kaderi ok daha parlak ol
malyd ama, neylersin. Onu basyorum kumara.
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmiti ki, hilebaz akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Ald akuni:
Pandavalarm okunu tayan yiit Arcuna da bizim oldu.
Ortada tek kardein Bima kald. Hadi onu da bas!
Ald Yudhisthira:
te ehzade Bimasena. lndra kadar gl, lndra kadar yiit.
Ne insan dayanr karsnda, ne ifrit. Kaderi ok daha parlak
olmalyd ama, neylersin. Onu basyorum kumara.
Hikyeciyi dinleyelim:
Henz szn bitirmiti ki, hilebaz akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Akl akuni:
Koca bir servet yitirdin Yudhisthira, kardelerin de gitti
elden. Ne atlarn kald, ne arabalarn. imdi ne basacaksn
kumara?
Ald Yudhisthira:
Kendimi.
.332
Hikyeciyi dinleyelim:
Szn henz bitirmiti ki, hilebaz akuni tek kelime ile
cevap verdi: kazandk.
Ald akuni:
Doru yapmadn Yudhisthira. Kumara basacak bir bakas
varken, neden kendini tehlikeye atmak. Pankala hkmdarnn
kz, sevgilin Dropadi iin bir zar atalm. Kazanrsan kurtarm
olursun kendini.
Ald Yudhisthira:
Fidan boylu bir dilberdir Dropadi. Salar bklm bklm.
Sonbahar lotsnn yapraklarna benzer kirpikleri, teni
sonbahar lots kokar. Tanrsaldr Dropadinin gzellii,
sonbahar lotslerinin sevgilisi Tanra Lakmininki kadar.
Her erkein, ryasn grd kadndr o. Cana can katar
sohbeti. Btn muratlarmz onda gerekleir. Zevk kayna,
an kayna, servet kayna. En ge yatan odur, en erken kalkan
o. Elinden gelmeyecek i yoktur. sterse srtmatk yapar,
isterse koyun gder. Terler incileir gl ehresinde. Mihraba
benzer endam. Salar topuklarn dver, kalalar ahane.
Onu basyorum kumara.
Hikyeciyi dinleyelim:
Bilge Yudhisthiranm bu szlerini duyan ihtiyar beyler:
Yazk! Yazk! diye bardlar. Divanhane alkand. Beylerin
surat asld; Pandavalarm alnndan terler boand. Korova-
larm akl hocas Vidura ba elleri arasnda, lgn gibi yere
kapand. Ylan gibi soluyordu. Dhirtarastra kabna samyor,
kazandk m? diye soruyor, sevincini saklamyordu. Koro vali
babularn payan yoktu keyfine ama, onlardan baka herkes
alyordu. Subalann olu akuni, zafer sarholuu iinde,
zarlar frlatp l bast: kazandk!
Ald Duryodhana:
Saki hey! Git bize Pandavalarin sevgili kars Dropadiyi getir.
Ortal temizlesin, sonra da hizmetilerle beraber ekilip gitsin.
333
Hikyeciyi dinleyelim:
Saki yerinden kprdamyordu. Duryodhana ona lanetler
okuyarak, mnadiye dnd.
Ald Duryodhana:
avu, git Dropadiyi getir. Pandavalardan ekinme.
Korkudan ne halt ettiini bilmeyen yalnz Saki. Zaten o
holanmaz zaferimizden.
Hikyeciyi dinleyelim:
avu divanhaneden ayrld, arslanlarn yuvasna bir it gibi
sokulup Pandavalar kraliesine yaklat.
Ald avu:
Kumar hrs deliye dndrd Yudhisthiray. Seni Dur
yodhana kazand. Benimle gel Yajnasenanm kz, seni
Dhirtarastralara gtreceim.
Ald Dropadi:
Bu ne biim lakrd? Bir hkmdar hi karsn kumara basar
m? Sahiden ldrm olmal ki, bunu yapabilsin.
Ald avu:
Seni oynad zaman, nesi var nesi yoksa kaybetmiti. nce
kardelerini kumara bast, sonra kendini, nihayet sra sana
geldi.
Ald Dropadi:
Varlklar dzenleyen byle ferman etmi, saadet de bizim
iin, felaket de. eriatn kestii parmak acmaz. Ona boyu-
neersek dirlik dzenlik salanr. Dilerim ki Korovalar eriat
dna kmasnlar.
Hikyeciyi dinleyelim:
Divanhane kapsna vardlar. Duryodhana gelenleri grnce,
dar frlad. Dropadiyi salarndan yakalayp srklemeye
balad. Dalgalar gibiydi bu salar, kutsal sularla ykanmlard.
Divanhaneye girdiler. Rzgr bir muz aacn nasl sarsarsa,
Duryodhana da uzun sal Dropadiyi yle tartaklyordu.
Vcudu kam gibi bklm, salar zlm, elbisesi yar
334
kaymt Dropadinin. Baklar yreini dalyordu Panda-
valarn, kaybettikleri saltanat bile onlar, bu utan ve fke
dolu baklar kadar zmemiti.
Dropadinin bedbaht kocasna baktn gren Duryodhana,
onu ylesine itip kakt ki, kendini kaybetti zavall kadm. Sonra
kahkahalarla glerek; cariye! diye bard. Koroval babular
pek keyiflendiler bu sze. Ama keyiflenen yalnz onlard.
Duryodhana Dropadinin elbiselerini yrtmaya balad. Dropadi
Vinuyu imdadna ard. dnyann hkimi Krina, el
biseler yrtldka, yeni elbiselerle rtyordu vcudunu. Bu
mucizeyi gren beyler Dropadiyi takdis ettiler. Divanhane
uuldamaya balad. fkeden dudaklar titreyen Bima par
maklar birbirine kenetli, beylerin nnde yle ant iti:
Baratal babularn en murdar, en aal! Savata ellerimle
barn yarp kann imezsem lanet olsun bana!
TANRININ ZULM
(Mahabharata nutuklarla, tartmalarla dolu. Aadaki
parada Dropadi, Yudhisthira ve Bima balarna gelen felaketin
sebeplerini aratrmakta ve bundan kendilerine gre birer ibret
dersi karmaya almaktadrlar..)
Dropadi dedi ki:
lkeni, varn younu, ordularn, kardelerini, beni kay
bettin. Sen ki drst, barsever, civanmert, alakgnll, z
sz doru bir insandn. Nasl oldu da kendini kumara kap
trdn. Bana gelenleri dndke lgna dnyorum. n
sanlar gden Tanrdr, irade laf demi atalar. Daha nceki
hayatlarmzda ne yapmsak onu buluyoruz. Yaratklar, ipleri
ekildike kolu baca oynayan tahta bebeklere benzer. Hayr
da Tanrdan, er de. Bal bir ku gibidir insan, kendi bana
buyruk deildir. Rabbin emir kuludur. Ne kendine hkm
geer, ne bakalarna. plie dizilmi inciler gibi, burunlarna
335
halka geirilmi boalar gibi, kydan yuvarlanp akntya kaplan
aalar gibidir insan, hrriyeti yoktur. Tanr srkler onu.
Cahildir, ne saadeti kendi elindedir, ne felaketi. Onu cennete
gtren de Tanr, cehenneme yuvarlayan da. Rzgr nasl
baaklar eip bkerse, Tanr da yle eip bker bizleri. i
mizde o var ama, farknda deiliz. Adna tarla dediimiz bu
vcut, Tanrnn elinde deersiz bir alet. Aleti kran da o,
kullanan da.
Vehim iinde bocalayp dururuz. nsan insana krdran:
Tanr. Gerein srrna eren bilgeler, fark eder bu incelikleri.
Dnya Tanrya gre bakadr, bize gre baka. Nasl tahta
tahtayla, ta tala, demir demirle paralanrsa, nasl o cansz
ve hareketsiz eyay birbirine arparak kran bizsek, Tanr
da kendini gizleyerek birbirimize krdrtr bizi. Birletirir,
ayrr. Birer oyuncaz onun elinde, ok hor kulland birer
oyuncak. Babaya, anaya benzemez Tanr. Kabadr, haindir,
kzar, kprr. yiler bedbaht, ktler haz iinde.. Havsalama
smyor bu. Dnyann dzenleyicisi bu hakszlklara nasl
katlanyor. Sen felaket iinde yzyorsun, Duryodhanann
keyfi yerinde. Btn ruhum isyan ediyor buna. Kutsal ka
nunlar ayak altna alan bu edepsizi zenginlie gark etmenin
Tanrya ne faydas var? Ktln sorumlusu kim? leyen
mi?,O halde btn ktlklerden sorumlu olan Tanrnm
kendisi. u var ki, ona hibir zarar geldii yok. Acy eken,
insan. Demek dnyaya hkmeden kuvvet, sadece kuvvet.
Veyl kuvveti olmayanlara.
FAZLETE VG
Yudhisthira dedi ki:
Yacnasenann kz! Sylediklerin gzel, slubun ssl, li-
kirlerin ince. Cankula ile dinledik ama, pheciler gibi ko
nutun. Ben hibir ii, karlnda mkfat umarak yapmam.
336
Vermek gerektii iin veririm. Adak adamak gerek diye adak
adanm. devlerimi gcm yettii kadar yerine getiririm. Mkfat
falan dnmem, gzel kalal kadn! Erdeme balanm sevap
kazanmak iin deildir, esmer gzeli! Vedalarn izdii yoldan
ayrlmamak iindir. yiler ne yapmsa, ben de onu yapmak is
terim. Ruhum kendiliinden ynelir iyilie. Fazileti samal bir
inek sanan sefil, bir fazilet bezirgn. Yapt iten hayr gelmez.
yilik yaparken, imanszlndan tr pheye den de fazi
letten hayr grmez. Atalar sylemi: mann salam tutacaksn.
phe hayvandan aadr. Erdemden, bilgelerin sznden phe
eden iman zayf kii cennete giremez.
Erdem biricik gemi. Cennete ancak onunla varlr. Eer
ilenen hayr mkfatsz kalacak olsayd, dnya karanla
gmlrd ey gzel kadn! Hayvan gibi yaard herkes. Kimse
kendini bilgiye vermez, servete bile aldr etmezdi. ile,
perhiz, adak, Vedalar okuma, ba, doruluk mkfatsz
olsayd, ne bizden ncekiler hayr ilerdi, ne onlardan n
cekiler. Bilgeler ve Tanrlar, Gandarvalar, Asuralar, Rakasalar,
hep kendi balarna buyruk ama, yine de hayr ilemekten
geri kalmazlar. Neden? Tanrnn mkfatndan emindirler
de ondan. yilik yaptka, daha iyi olurlar. Daha iyi: ezel
kanundur, esmer gzeli!
Ne ktlk cezasz kalr, ne iyilik mkfatsz. Kt binlerce
defa dnyaya gelse, yine muradna eremez, yine eriemez
mutlulua. Yaptn iyiliin karln hemen bekleme.
phen bir sis gibi dalsn. Tanry ktleme! Tanr ina
nanlar lmszle ulatrr.
KUVVETE VG
Bimasena dedi ki:
yiler erdem yolundan ayrlmaz. Yolun ak olsun Yud-
histhirata. Biz varmz youmuzu yitirdik, ilekelik neyimize?
.3.37
Ormanda mesken tutacaz da ne olacak? Duryodhana fazileti,
drstl, yiitlii sayesinde mi lkemize kondu? Yooo.
Kumarda hile yapmasa ne kazanrd? Hi! Aslanlarn avn
aran clz bir akal bu Duryodhana.
Sen tut da fazilet libasna brn! Varn younu terk et!
Dert iinde eri: odsuz ocaksz adamn fazileti olur mu? Koca
lke gz gre gre elimizden gitti. Senin kaytszln olmasa
lndra bile bir kar toprak alamazd bizden: Arcunann ok
larndan korkard. Ktrm bir obann ineklerini alp gtrr
gibi, bir olan bahesinden meyve alarcasna elimizden
aldlar saltanatmz.
Bu felakete srf senin iin katlandk. Senin emirlerine boyun
emek iin dostlarmzn kalbini paraladk, dmanlarmz
kahkaha ile gldrdk kendimize. Trene sayg gsterdik
de Duryodhanay sa braktk. Dndke hafakanlar basyor
beni. Ancak azizler senin gibi davranr. Yaptn beendik
mi sanyorsun. Bir fazilettir tutturmusun. Nedir bu fazilet?
Anlayamadk. Harem aalar gibi yaamak m fazilet? Te
vekklden zevk alanlar, kaybettikleri saadeti ele geirmekten
ciz korkaklardr. Gzn var, kafan var, bizim ne yiit kiiler
olduumuzu bilirsin. Kimsenin burnu kanamamal diyorsun,
ama bizim iimiz kan alyor. Duryodhanaya rezil olduk.
Edepsizliine ses karmadk diye dlek, tabansz sanyor bizi.
ektiimiz ac yannda lm nedir ki? Erkeke dvsek ya
ehit olup cennete gider, ya lkemizi ele geirirdik. Biz sa
vayz, savaya yakan n kazanmak ve almaktr. Bu
uurda kan dkmek grevimiz, zafere ulaamasak da admz
dillerde dolar.
Kendini de, dostlarn da kahredeceksin, bunun ad fazilet
yle mi? Hayr, hayr! Bu dpedz lgnlk. Daima fazilet,
ne olursa olsun fazilet, herkese kar fazilet! Olmaz yle ey!
nsan felce uratr byle bir davran. Fazilet iin lazilet
sevdasna denin ba dertten kurtulmaz. Amasz lazilet
338
ne demek? Sava iin en byk fazilet: kuvvet ve cesaret.
Unutma ki sen de bir savasn. Treye uy., dmanlarn
yoket. Arcuna ile ben, senden bir iaret beklemekteyiz.
Fazilet: ykselmektir, bilgelere gre. Sen de ykselmelisin
Yudhisthirata. Alaklk yakmaz sana. Uyan ey hkmdarlarn
hkmdar. Sen, cenk etmek, dehet samak iin dodun.
Dnyay dzenleyen byle buyurmu. Ezel kanunlara yan
izersen gln olursun. Sava doan savata lmeli, or
manda deil. Silkin ey Kurunun olu! Erkekle! Hkmdara
fazilet deil, yavuzluk yarar. Faziletle ne lke fethedilir,
ne an kazanlr. Avc nasl kulara yem serperse, hkmdar
da ele geirmek istedii lkenin ayak takmna davarlar da
tmal.
Asuralar, Tanrlardan daha az gl deildiler. Ama
Tanrlara yenildiler. Neden? Tanrlar hile yapt da ondan.
Hak kuvvetlinindir. Bu gerek kafana dank etsin, ey h
kmdarlarn boas! Her eit hileye bavurup dmanlarn
mahvetmeye bak.
Dmanlarmz kalabalkm, ne kar bundan? Yiit, yiit
olduu iin cenk eder, sayya aldrmaz. tesi lakrd. Servet
kazanmak istiyorsan servet harcayacaksn, tohum serpmeden
rn alnmaz. Faziletten fedakrlk edeceksin ki, daha byk
fazilet kazanasn. Bilgelik budur ite! Gne varlklara can
verir ama, onlar yakar da. Sen de gne gibi olmalsn
Yudhisthirata! Sava, ile ile cennete'gitmez, ya zafer ka
zanmal, yahut lmeli. Duryodhana kim, hkmdarlk kim?
t barsanda st, udramn dilinde Veda, hrszda doru
szllk, kadnda g, Duryodhananm elinde hkmdar
asas. Dnya lem byle sylyor. Gne nasl karanla
gmlr diyorlar. Atla arabana, cenge kalm. Brahmanlara
bata bulunalm. Bu gnden tezi yok bize dua etsinler.
339
CENKTEN BR SAHNE
Ne korkun bir velveleydi o... Cenk lklar ykseliyordu
ge, davullar gmbrdyor, borular tyordu... Nasl da
uulduyordu arabalar.. Atlar durmadan kiniyordu, fillerin
kkreyiinden rperiyordu da ta. Tanyeri aarrken
uyanmt ordular. Koumlar, zrhlar, oklar, mzraklar ak
yordu. imek saan bulutlara benziyordu altn koumlaryla
filler. Saysz cenk arabalar birer kk ehir gibiydiler. Aym
on drd derdiniz babulara. Altn direkli sancaklar dal
galanyordu havada, ktan alev alevdiler...
ki deniz gibi dalgalyd ordular.. Ay batm, yldzlar
snmt birer birer.. Prl prl ykseliyordu gne, birden
karaya boyand dou.. Uzakta akallar uluyordu, ceset isti
yordu akbabalar, lk lk.
Yiitler ge baktlar. Kanl bir kefene benziyordu gk-
kubbe... Toprak titredi, tozu dumana katt rzgr, gz gz
gremiyordu. Sancaklar bir palmiye orman gibi uulduyordu
rzgrn kamsyla.
Atalar seyre gelmiti boazlamay, Tannlar da oradaydlar..
Yz binlerce piyade haykrarak saldrd birbirine, ne oul
babasn tanyordu artk, ne baba olunu. Yanaklarndan kan
boanyordu fillerin, bir ok yamuru altndaydlar. Grzler
kesiyordu yollann, kllar kesiyordu. Bir da gibi devriliyordu
filler, evrelerinde ne varsa eziliyordu. Oklar yayordu drt
bir yandan, ylanlar gibi slk alan oklar. Havada imek
imek kl prlts, toprakta dereler gibi kan. Atllar dolu
dizgindi, birbirine arpyordu zrhlar. Kelleler uuyordu cenk
arabalarndan.
Fillerin gz dnmt kandan, bir lm mengenesiydi
hortumlar, filler atllar havaya frlatyordu. Ne oklara al
drdklar vard, ne mzraklara. Boyuna insan eziyor, at i^
340
niyorlard. Arabalar deviriyordu filler, azdka azmlard.
Yarallardan kimi babasn aryordu, kimi olunu. Kimi
dilerini gcrdatyordu, kfrler, beddualar ykseliyordu
ge. Marur bir skt iindeydi kimi.
CENKTEN SONRA
... Cesetlerin etrafnda fildii kabzal kllar vard; altn
yaldzl kalkanlar, parlak zrhlar, grzler, yelpazeler vard.
Ceset, nereye baksanz ceset.. Paralanan kafataslar, kopuk
bacaklar, ezilen kollar ve bu kanl ynlarn stnde pa
rampara cenk arabalar. Fil hortumlarna benziyordu bile
ziklerle ssl kollar. Kesik kellelerde sorgular ldyordu.
Altn zrhlar kana bulanmt, alevleri snm bir ocaa
benziyordu toprak. Dilleri dar frlamt atlarn, baklar
donmutu, kan iinde yatyorlard. En ssl elbiselerini gi
yinmi bir kadna benziyordu toprak. Yrtc hayvanlar koup
geldiler. Keyiflerine pyan yoktu. tler kendilerinden ge
milerdi, akallar dn ediyordu. Gagalar kpkzld ak
babalarn. Maymunlar da komutu lene, srkledikleri
cesetlerin derilerini yzyor, kanlarn iiyor, kemiklerini
krp iliklerini emiyorlard.
Fil dalarnn arasndan bir rmak akyordu ki korkun;
suyu kan, kay paralanm arabalar, lots insan kelleleriydi
bu rman, amuru cesetler...
Ay dodu, beyaz, souk bir ay... Kadnlar geldi cenk
meydanna. Eleri vurulan ceylanlar maaralarndan nasl
frlarlarsa, onlar da evlerinden yle frlamlard. Bir iftliin
avlusundaki yabani ksraklar gibi kouyorlard drt bir yana.
Kyamet kopmutu sanki, ne yapacaklarn bilemiyorlard.
Kiminin kocas yatyordu kanlar iinde, kiminin evld...
Btn ocuklarn kaybeden kralie Gandhari feryada
balad: Daha dn kuty iltelerde yatyorlard, imdi kuru
341
I
topraktalar. akallar didikliyor elbiselerini, akbabalar di
dikliyor. Salar darmadank kadnlarn, ehreleri tun rengi
balam. Frtnalarn devirdii bir aa gibi ylyor kimi..
Kimi lklar kopanp dnyor. Kiminin gzleri ya iinde,
kiminin gzleri kor kor... Bedensiz balar, basz bedenler...
nleyenler, dvnenler, hkra hkra alarken katla katla
glenler... te Duryodhanann kars, kocasnn cesedine
kapanm... Kimi akallar kovalyor, kimi akbabalar, ama
hayvanlar geri dnyor... Beyazlar giymi bir taze, tatan bir
heykele benziyor. Elinde kanl bir ba, nnde basz bir
cenaze. te Duhasena. te Vikarnas. Kara bulutlarla evrili
aya benziyorlar, fil leleri arasnda. Durmukhann akallar
paralam ehresini... Kadnlarn hkrklar, hayvanlarn
l iinde eriyor.
SAVAILAR UYURKEN
(Byk savan sonunda Koraval babulardan yalnz
sa kalmtr. Onlar da can ekien Duryodhana ile helllap
cenk meydanndan uzaklarlar).
... Korkuntu orman, boy boy aalarla, cins cins sarma
klarla doluydu. Asil atlann sulamak iin mola verdiler, sonra
usuz bucaksz ormana daldlar. Gne batyordu. Soy soy
hayvanlar vard orda: kimi dost, kimi dman. Rengrenk
kular vard: kimi yrtc, kimi uysal. Dereler, gller vard:
kimi cokun, kimi durgun. ieklerle bezenmiti toprak: kimi
al, kimi mavi. Yzlerce havuz vard, lotslerle donanm.
Binbir dall bir banyan kt karlarna. Yiitler banyana
yaklatlar. Onlar Aryalarn en gzeliydi; banyan, aalarn.
Atlar ayra salnd, beyler abdest alp duaya durdular. Dalar,
erguvan erguvand. Gkler perde perde karard. Ve gece bir
deniz gibi kaplad orman. Muhteem bir srmaya benziyordu
gkyz. Yldzlar prl prldlar.
342
Keyifli keyifli dolamaya balad gece hayvanlar. Gndz
gezinenler uykuya daldlar. Meum bir uultu ykseldi or
mandan, gece korkunlat.
Yiitler topraa ktler. Pandavalar da mahvolmutu.
Kurular da. Yiitler keder iindeydiler, konumuyorlard.
Aladlar, uzun uzun aladlar. Gnlerden beri cenk etmilerdi.
Binlerce ok arpmt zrhlarna. Yiitler uykuya dayana
madlar. Onlar ki saraylarda yaamaya alktlar, imdi kuru
topraa uzanmlard. Felek oyun etmiti onlara, yiitlerden
ikisi uyuyakald. Hntan deliye dnmt nc yiit,
gzlerine uyku girmiyordu. Souk bir ter boanyordu a
kaklarndan, ylanlar gibi soluyordu.
Gittike korkunlayordu orman; gece uulduyor, uul-
duyordu. Banyanm dallarnda kuzgunlar uyuyordu. Yiit
kskand kuzgunlar, nasl da huzur iindeydiler. Birden kanat
sesleri duydu. Bir bayku yaklayordu banyana: korkun ve
tehditkr. Sar gzbebekleri imek imek, gvdesi geni ve
gagas uzundu. Srnerek banyann dalma kondu. Peneleri
eliktendi baykuun, tyleri koyu kzl. Bir kartal kadar atikti
bayku. Kuzgunlar hl uyuyordu. Bir ylan gibi srnen
bayku bir anda ahlanverdi. Saldrd kuzgunlara: kiminin
kanatlarn koparyor, kiminin kafasn eziyordu. Kuzgun
penelerini biiyordu peneleri. Gz ap kapayncaya kadar
parampara olmutu, huzur iinde uyuyan kuzgunlar. Ban
yanm drt bir yan kuzgun leleriyle doldu. Bayku kabna
samyordu keyfinden. Dmanlann gnlnce haklamt.
Dnmeye balad nc yiit. Nasl sinsice yaklamt
bayku, dmanlarn nasl gafil avlamt, mitle mrldand:
Bu ku ders veriyor bana, ben de onun gibi ullanmalym
karanlkta uyuyan dmanlarma.
.343
CEHENNEM
Korkun bir yuvarlant bu... Karanlklar karanlklar
kovalyordu. Kan ve ceset kokuyordu her taraf. Drt bir yanda
insan kemikleri, sa kmeleri vard. Bcekler mt
cesetlere, kahramanmzn tyleri diken diken oldu. zerine
canavarlar saldrd. Yorgunluktan ve korkudan yere yld
yiit... Kulaklarna iniltiler geliyordu:
Ne olur bizimle kal, varln aclarmz dindiriyor.
(Yiit yalvarlara dayanamad, kalbinden bir parayd
ordakiler. Cennet onlarsz neye yarard? Kardelerinin, ka
rsnn yannda kald Yudhisthira).
... Tanrlar ziyarete geldiler yiidi. Balarnda ndra vard.
lmszlerden fkran k, karanlklar bir anda datt ve
gnahkr ruhlarn ilesi sona erdi. Artk o dehetler girdabnda
ateten rmaklar akmyordu. Keskin kllar sarkmyordu o
karanlk ormann aalarndan... Alev alev yanan gller
kaybolmutu, ne ceset kalmt, ne bcek... Bir bahar rzgr
esiyordu Tanrlarn getii yollarda... Pandular cennete
dndler, her biri bir Tanr oldu. Dnyaya gelmeden nce
de yleydiler.
HNT SFENKSl
Sordu Yaksa:
Kimin buyruu ile doar gne? Yoldalar kimler? Gne
kimin buyruu ile batar?
Yudhisthira cevap verdi:
Brahmann buyruu ile doar gne. Yolda: Tanrlar.
Dzenin buyruu ile batar.
Sordu Yaksa:
Uyurken gzlerini yummayan ne?.. Nedir dounca kpr-
344
damaz olan? Kalbi olmadan yaayan kim?.. Kendiliinden
kabaran ne?
Yudhisthira cevap verdi:
Balk, gzlerini yummaz uyurken. Yumurta kprdamaz
doduktan sonra. Ta, kalbi olmadan yaar. I rmak kendili
inden kabarr.
Sordu Yaksa:
Topraktan daha deerli ne? Gkten daha yce olan ne?
Rzgrdan daha hzl olan ne? Nedir imenden daha bol
olan?
Yudhisthira cevap verdi:
Topraktan daha deerli: anne. Gkten daha yce: baba,
rzgrdan daha hzl olan: zek. imenden daha bol olan:
dnce.
Sordu Yaksa:
Yolcunun dostu kim? Kimdir yuvada kalann dostu?
Hastann dostu kim? lenin dostu kim?
Yudhisthira cevap verdi:
Yolcunun dostu : kervan. Yuvada kalann dostu: kars.
Hastann dostu: hekim. lenin dostu: ba.
Sordu Yaksa:
Btn varlklarn konuu kim? Ezel kanun ne? iksir nedir?
Kinat dediin ne?
Yudhisthira cevap verdi:
Btn varlklarn konuu Agni. Ezel kanun: Tanr. ksir:
inek st. Kinat dediin: yel.
Sordu Yaksa:
Tek bana dolaan kim? Tekrar tekrar doan ne?
Yudhisthira cevap verdi:
Tek bana dolaan: gne. Tekrar tekrar doan: ay.
Sordu Yaksa:
Vazifenin z ne? n nasl kazanlr? Saadelin srrn
syle.
.545
Yudhisthira cevap verdi:
Vazifenin z: cmertlik. n, bala kazanlr. Saadetin
srr: fazilet.
Sordu Yaksa:
Neden vazgeersek sevimli oluruz? Neden vazgeersek
zlmeyiz? Neden vazgeersek zenginleiriz? Neden vaz
geersek mesut oluruz?
Yudhisthira cevap verdi:
Kibirden vazgeersek sevimli oluruz. fkeden vazgeersek
zlmeyiz. Arzudan vazgeersek zenginleiriz. Cimrilikten
vazgeersek mesut oluruz.
Sordu Yaksa:
Bilgi dediimiz ne? Bar bar diye vndmz ne?
Gerek merhamet ne?
Yudhisthira cevap verdi:
Bilgi gerei anlamaktr. Bar, ruhun skna ermesi. Gerek
merhamet bakalarn mesut etmeye almaktr.
Sordu Yaksa:
nsanlarn amansz dman ne? ifas olmayan hastalk
hangisi? Kime doru deriz?
Yudhisthira cevap verdi:
Yenilmez dman: fke. ifas olmayan hastalk: hrs.
Herkese kar iyi olan: doru.
Sordu Yaksa:
Bilgelik nedir? En iyi temizlik hangisi? znt ne? efkat
ne?
Yudhisthira cevap verdi:
Bilgelik: hislerine hkim olmak. En iyi temizlik: ruh te
mizlii. znt: cehalet. efkat: btn varlklara kanat
germek.
Sordu Yaksa:
Hayatn gayesi var: fazilet, kazan, haz. Ama bunlar
birbirinin zdd. Nasl birleebilirler?
346
Yudhisthira cevap verdi:
Kadnla fazilet kaynat m; her gaye de birleiverir.
Sordu Yaksa:
Kimler gider cehenneme?
Yudhisthira cevap verdi:
Fakir bir Brahman bata bulunacaz vaadiyle oyalayp da
eli bo dndren; Vedalara, Brahmanlara, Tanrlara inan
mayan; paras pulu varken yoksulmu gibi davranp kendine
de, bakasna da hayr dokunmayan cehenneme gider.
Sordu Yaksa:
Brahman Brahman yapan ne? Soy mu, bilgi mi, ahlk m?
Yudhisthira cevap verdi:
Ne soy, ne sop, ne bilgi. Brahman Brahman yapan ahlk.
Gnaha bulandktan sonra Vedalar ezbere bilmisin ka para
eder. Bilge: devini yapan adamdr.
TALHSZ BRAHMAN
(Brahmann oturduu lke zalim bir babuun izmesi
altndadr. Bahas adndaki bu canavar her yl bir aileden kurban
istemektedir. Esirler efendilerinin, ocuklar babalarnn yerine
kendilerini feda edebilmektedirler. imdi sra Brahmann
ailesindedir. Konumalarna kulak verelim).
Brahman: Ah bu hayat! Btn aclarn kayna o. Sana ka
defa bu ellerden gelim dedim. Burada doduunu, burada
bydn syleyerek beni dinlemek istemedin. Ne ricalarm
kr etti, ne srarlarm. Bamza geleni beeniyor musun?
Canavara kurban edileceim. Canm kurtarmak iin hibi
rinizi feda edemem. lmne nasl katlanrm can yoldam.
Anan seni benim iin dourmu, bir tanem. ocuklarmdan
m vazgeeyim? Olum yeni yryor, kzm gelinlik anda,
arslanlar gibi dller douracak, onu nasl lme gndere
bilirim? Ama benim de gzlerim arkada kalacak. Ben olmazsam
.347
onlar nasl yaarlar? Acdan ldracan. Nereye kasak,
nereye snsak?
Kars: Yanp yaknmak sana yakmyor. Nasl olsa bir gn
lecek deil miyiz? Bouna feryat etmenin ne manas var?
Fedakrlk kadnn vazifesi, lm bana yarar. Adm dillerde
dolar; kendim cennete giderim, siz huzur iinde yaarsnz.
Dnyada ne vazifem varsa yaptm. Sana nee verdim, ocuklar
verdim. Sen gidersen, bizler nice oluruz. Sen yokluumu
duyurmaz, ocuklarma bakarsn.
(Kocas onu barna bast, gzyalar gzyalarna kart,
alad, aladlar...)
Sz kzlar ald: Ben varken siz niin lesiniz. Byklerine
destek olmak evlatlarn vazifesi deil mi? Kardeim henz
kck, annesini kaybederse hali nice olur. Bir iek gibi
donar, kurur yavrucak. Zamansz br dnyaya gerse,
atalarmza kim adak adayacak, soyumuzu kim devam etti
recek? Ben yaamm yaamamm ne kar? zin verin de
sizin iin ben leyim. Dn babacm, seni kaybedersek el
kaplarna der, perian oluruz.
( birden alamaya baladlar. Kk olan zlerek
bakyordu onlara. Peltek peltek konumaya balad).
Kk olan: Alama babacm, alama anneciim, alama
ablacm. (Az nce kopard incecik dal sallayarak haykrd).
ldreceim o canavar! nsanlar paralayan o canavar bu
sopa ile ldreceim.
ORMANIN YANII
Agni, orman yakacam, dedi. Yedi alevle kuatt Kanda-
vayi- Kasrga gibi uulduyordu yce Agni. Orman kucak
lamt epevre. Btn canllar titriyordu dehetten. Dalar
padiah Meru, gn nda nasl prl prl yanarsa, Kandava
yle yanyordu.
348
Her biri ormann bir banda, cenk arabasna kurulmu iki
yiit, Kandavadan kaanlar haklyordu. Sanki orman yoktu
aralarnda.
Alevler iinde kvranrken orman, kovuklardan, inlerden,
yuvalardan yaratklar boanyordu. lk lktlar. Kimi kl
oluyordu tutuup, kiminin gzbebekleri patlyordu scaktan.
Kiminin kucanda yavrusu vard, kiminin kardei... Dudak
larm srp ileri atlanlar alevlerin arasnda kayboluyordu...
Gller kaynamaya balamt... Korkun bir kazand gller,
balklar halanyordu, kaplumbaalar halanyordu.
Sanki ate ceset klna girmiti, ylesine alev alevdi v
cutlar. Arcunann oklar ku uurtmuyordu ormandan. Alevler
ykseliyordu drt bir yandan. Alev ve lk.
Tannlar telalandlar. Tanrlar yalvardlar ndaya: Agni
neden varlklar yoketmek istiyor. Kyamet mi var?
lndra acd Kandavaya. Bulutlarla kapand gkyz.
Yamurlar boand topraa, bardaktan dklrcesine. Ama
yere inmeden, saanak buhar oluyordu. Orman yanyor,
yanyordu.
lndra kzd Agniye. Seller boandrd bulutlardan. Gk,
grlyordu biteviye. Kucaklayordu imekle duman. Orman
atrdyordu. Bir ok yamuru fkrd ge Arcuann ya
yndan. Yamur durdu. Arcunanm att oklardan gk kubbe
grnmyordu, orman grnmyordu.
Rzgrlar uuldad, ummanlar kucaklayp birer birer
Kandavaya dktler. Bulutlar yldrm kusuyordu. Arcunaya
kr eder mi yldrm? Bir ok att gk kubbeye, frtna dindi.
Mavileti gk. Agni sevindi. Kimse kar koyamamt ona.
KUYUDAK ADAM
(Mahabharata hikye ile, masalla, meselle dolu. Kuyudaki
adam bir mecaz, ama sanld gibi budizmden alnma deil.
J 49
Btn Hindin tand bir mesel bu, dnyann edebiyatlarna
Hintten gemi).
Koca ormanda tek bana idi Brahman. nnde aalardan
bir duvar vard. Bulutlarla pen aalar, tlerleyemiyordu
artk. Canavarlar kuatmt drt bir yann... uluyan, lk
atan, kkreyen canavarlar. Yama bile grse korkard onlar,
lm Tanr Yama. Souk terler boand vcudundan
Brahmancm; belki bir snak bulurum diye saa sola kotu.
Bir lm emberi iindeydi Brahman. Orman tuzaklarla
doluydu. Korkun bir acuze onu kucaklamaya alyor, be
bal ylanlar etrafnda aha kalkyordu.
Kr bir kuyu vard ormanda, sarmaklarla epevre.
Hazretin aya takld sarmaklara, kapakland. Dalndan
sarkan olgun bir meyve gibi baaa asl kald. Zavall
Brahman bir de ne grsn: kuyunun dibinde bir ejder yok
mu? Felaket tek bana gelmez ki. Beyazl siyahl koca bir fil
kuyuyu glgeleyen aac kucaklyordu. Alt yzl, 011 iki ayakl
idi fil. Aacn dallarnda bir kovan. Arlar rengrenk, arlar
korkun. Uuan, vzldayan, bal yapan. Dallarda szlen
ballar itahla yalamaya balad Brahman. Gzleri ne fili g
ryordu artk, ne ejderi.
Aac beyaz ve siyah fareler kemiriyordu. Keyfi yerinde idi
Brahmann. Ne kocakary dnyordu, ne canavarlar. Aa
stne devrilecekmi... umurunda deildi.
Kurtulu srrna erenlerin anlatt bir mesel bu. Cangl:
bizi kuatan yeniden-doular. Almaz duvar: hayat. Ca
navarlar: hastalk. Kocakar: ihtiyarlk. Kuyu: bedenimiz.
Dipteki ejder: varlklar yutan zaman. Sarmak: mit. Alt
yzl, on iki ayakl fil: sene, yzleri: mevsimler, ayaklar: aylar.
Aac kemiren beyaz fareler: gnler, siyah fareler: geceler.
Arlar: arzularmz. Bal: hayattan aldmz haz.
te yaama emberini kramayanlarn hali.
.350
SAVTR ile SATYAVAN
*
Taht kuru yapraklard Satyavann,
Tac: yldzlar.
Savitri bir padiah kzyd
Ve dilberdi Tanrlar kadar...
-Ne ahlar beendi Savitri,
Ne ehzadeleri.
Bouna dil dktler...
Savitri Satyavana gnl verdi.
Satyavan bir yl sonra lecek, dediler.
Savitri khinleri dinlemedi.
Padiahn saray kocamand,
Satyavann kulbesi dar.
Savitrinin gznde bu kulbe
htiamlyd gkler kadar.
Cvl cvl geiyordu gnler...
Zaman aacnn dallarndan
Haz yayordu.
Ne yazk ki gller
O alarda bile
Dikenliydiler.
Savitrinin kalbi kanyordu,
Ne adaklar kr ediyordu Tanrlara,
Ne dualar.
Satyavann lecei gn yaklayordu...
Satyavan lecekti o bahar.
Orman prl prld o gn, Savitrinin ii kapkaranlk. Gen
evliler ormana ktlar. Dallardan iekler boanyordu.
Tavuslar dolayordu yollarda. Dereler kpk kpkt, kular
sarho... iekler bouna glmsyordu, bouna ark sy
lyordu dereler. Savitri ne kular gryordu, ne iekleri.
351
Kulaklarnda khinin sesi uulduyordu: Satyavan bir yl sonra
lecek.
Meyveler devirdi sevgilisine, iekler toplad. Sanki uy
kudayd, Savitri.
Adak iin dallar kesti Satyavan. Ama birden akaklar
zonklad: Yorgunum sevgilim, dedi... pek mecalsizim. Ban
Savitrinin dizlerine dayad, dald. Yalar incileli Savitrinin
gzlerinde. Birarada yaadklar gnleri sayd. Evet, dedi,
bir yl gemi aradan. O anda bir heyula belirdi karsnda;
banda ta vard, srtnda kaftan. Ve kzl gzleri alev alevdi.
Satyavana dikmiti baklarn. Savitri titredi. Belli ki bir
Tanrsn, dedi, adama. Kimsin? Nedir bizden dilein?
- Benim adm Yama, gzel kadn! Kocann mr sona erdi.
Onun cann almaya geldim.
Ald Savitri, bakalm ne syledi:
- Yalvarrm yce Tanr! Benim canm al da, sevgilime
dokunma.
Kalar atld Yamann, gk gibi grledi.
Ald Yama, bakalm ne syledi:
- Tanr buyruudur bu, kar gelmek olur mu?
- Ben kimim ki sana kar geleyim? Niyazm var, kerem et,
syleyeyim. Satyavana dokunma, ben leyim.
Yama, olmaz dedi. Gen kadn alad, inledi... Yama,
acd:
- Gzyalarn kurut Savitri, dedi, bilirsin ki kader deimez.
Baka bir muradn varsa syle!
- Satyavan ellerinden alrsan, nice olur annesi ile babas.
Gzleri kr, Satyavan tek klar... Kurda kua yem olmasn
zavalllar.
- Sen zlme gzel hatun, dilediin gibi olsun! kisi de
aydnla kavuacak. Haydi, artk beni brak.
- Bir manastra snm kaynatam. Odsuz, ocaksz.. lkesinde
eller hkm sryor. Bu hakszlk Tanrlara yakmaz.
.352
- Yaknda tahtna kavuacak, zlme! Neredeyse gn ba
tacak, evine dn.
- Senin gibi bir Tanr ile sohbet etmek, tek tesellim. Var
lklarn gemisi senin elinde. Kimseyi incitmez, dorular.
Mrvvettir eriatn temeli. Yaknlarmz ho tutmak yetmez.
nsan, dmann memnun etmeli. Kendisine snan red
detmez Tanr.
- Gzel konuursun! Szlerin hikmet dolu. Baka ne mu
radn varsa syle!
- Padiah babamn erkek dl yok! Asil soyu kurumasn,
kerem et!
- Yz erkek kardein olacak. Hadi, orman karanlklar
basyor, yuvana dn.
- Benim yuvam kocamn yanba. Onun baklar m.
Sen Tanrlarn en zorlusu. Sen eriatn sultan... yilerle
grmeye doyulmaz, varlklar su serper gnlmze. Ken
dimizden ok gveniriz onlara. steriz ki beensinler bizi.
Sen Vivasvann olusun. Ulu ve bilge. Neden gveniriz bil
gelere? Btn varlklara kar fedakrdrlar.
- Dinledike dinleyesim geliyor. Ne kadar tatl konuu
yorsun. Ne muradn varsa syle. Ama artk sonuncusu ol
sun...
- Kuru bir dal gibiyim, Yama! Meyvem yok. Ne kadar is
terdim Satyavandan ocuklarm olsun. Tanrlara adaklar
adasnlar, fazilet yolundan ayrlmasnlar.
- Yz yiit douracaksn! Hepsi birbirinden gzel! Hadi
bilge hatun! Yuvana dn, yolun uzun.
- yiler doru yoldan amaz. Bir ktlk gelmez onlardan.
Saadet saarlar drt bir yanlarna. Gne onlarn yz suyu
hrmetine doar. Dnya onlarn yz suyu hrmetine var.
Karlk beklemez iyiler, teekkr beklemez.
- eriata uygun sylediklerin. Kalbin temiz, dinin btn,
bilgin derin. Muradn kabul etmek bir zevk senin gibilerin.
35.3
Dile benden ne dilersen!
- Satyavandan baka bir dileim yok. Onsuz gzellii
neyleyim. Cenneti bile istemem Satyavansz. Tannlar sz
lerinden dnmez. Nasl yz ocuum olur kocamsz?
Seven kadn lm yenmiti.
- Peki Savitri, dedi Yama. Ve glmseyerek gneye yol
land.
Satyavan bir kbustan uyanr gibi silkindi az sonra. Yava
yava gzkapaklar araland. Yar korku, yar aknlk iinde
etrafna baknd. Savitri yambanda idi hep. Ormann ba
rndan uultular ykselmeye balamt.
- Ne kadar da ok uyumuum, dedi. Yardm et de kalkaym.
Annemle babam meraka dmlerdir.
Savilrinin elinde meyve sepeti, Satyavann kuru dallar...
yola koyuldular. Uzakta akallar uluyordu. Orman d-
manlamt, ama, Savitrinin iinde kular cvldyordu.
Satyavan yeni bir mutluluk bekliyordu evde. Babas ile annesi
yiit ocuklar ile vefakr gelinlerini, yllardan sonra, ilk defa
baklar ile kucakladlar.
Yllar zaman aacnn dallarnda iek oldu, meyve oldu,
dkld. Tam drt yz yl yaadlar. Ve yz ocuklar oldu.
NALA LE DAMAYANTDEN
Himalaya eteklerinde, neft amlarla tal bir belde.. Yz
yanda bir ah, on dokuzunda bir ehzade. Niada, beldenin
ad. ehzadeninki: Nala. Altn yeleli, lols baklyd ehza
demiz.. Altnda kheylanlar kanatlanld. Oklarna c zrh
dayanrd, ne kalkan. Gzellikte ei yoktu Nala'nn. Zarifli,
kibard, dilnuvazd. Sohbetine doyum olmazd.
Meftunuydu Niadal dilberler, Nala aka aldrmazd. Ya
cenkle geerdi gnleri, ya avla. Dem olur kitaplardan ba
kaldrmazd.
.354
Himalaya eteklerinde, neft amlarla tal bir belde. Yz
yanda bir ah ve bir gzleri ahu ki henz on yedisinde.
Beldenin ad: Vidarba, kznki Damayanti.
yle rivayet ve byle hikyet ederler ki: nci dili, ceylan
bakl, fidan boyluymu Damayanti. Apsaralar su dkemezmi
eline. yle bir fet-i rzigr imi. Dilbermi, sadkm, vefakr
imi. Ya gergef ilermi, ya ud alarm. Yeni am bir nilfer
kadar temizmi, Vidarba hannn kz aktan habersizmi.
Bir akam sarayn has bahesinde, ozanlarla konuurken
ehzade, gzellerden szalm. yle vmler ki Dama-
yantiyi... Nalamn gnlnde korlan bu ad. Dinlemez
grnm, ama dinlemi. Sylenenler yreine ilemi.
Mevsim baharm, dallarda kular cvldatm. O akam gzne
uyku girmemi. Yemekten imekten kesilmi Nala... Elveda
cenk, elveda av, elveda.
Bir akam sarayn has bahesinde arklar sylenmi, sazlar
alnm, yiitlerden szalm bir ara.
Btn dudaklarda tek isim: Nala. Damayanti uyumam
o gece.
Gn doarken Nala dm yollara. Az gitmi, uz gitmi,
bir gle varm. Gzleri hlyayla dalm ufuklara. Alam.
Nasl haber salsn sevgilisine? Derdini kimlere anlatsn Nala.
Rzgr dilsiz, gkler sar, gl souk.
Az gitmi, uz gitmi, kuular grm. Koup yakalam
bir tanesini. Meer bu kuu bir periymi. Kucanda dile
gelmi. Beni azad eyle, demi, sana byk iyiliim dokunur.
Vidarbalar lkesine uarm, sevgiline akndan szaarm.
yle diller dkerim ki, bylenir Damayanti.
Vidarbalar saraynn has bahesi.. adrvanlar, havuzlar...
Geceleri yldzlar ykanr sularnda, seher vakti gen kzlar.
Has bahede nilferler, lotsler, vecd iinde selamlyor Uas.
Damayanti pencereden bakyor, dalarn ardnda yiit Nalas...
Kanatlar yok ki dalar asn, Niadalar sarayna ulasn.
.355
Damayanti has baheye iniyor, dudaklarnda bir sabah
duas.. Etrafn nedimeler alm.. Damayanti has bahenin
en ahane goncas. Sularda seherin altn telleri, alev tenli, srma
sal gen kzlar. Sanki Damayanti ayn on drd, nedimeleri:
yldzlar. Billur kahkahalar ykseldi ge, adrvanlar cotu.
Derin bir ehvetle rperdi rzgr. Yalnz Damayanti konu
muyordu. Bouna alad dereler. akrak kahkahalar, lgn
rakslar Damayantiyi elendirmiyordu. Bouna hikye anlatt
kzlar... Damayanti dinlemiyordu. Oyunlar, arklar neylesin?
Nalas yok, nasl gnl elesin? Bulut olup karl dalar asa,
Turna olup usa uzak ellere. Damayanti kanat sesleri duydu,
kuular szld imenlere. Kuular ki kanatlarnda huzur,
kuular ki, bulutlar kadar temiz. Canl bir iekti her kuu,
birer kelebekti nedimelerimiz... Kuularn arkasndan kotular.
Damayanti de onlara uydu. Has baheden uzaklatlar. Bir su
kenarnda durdu Damayantinin kuusu. Kuu kucaklad
Damayanti, oturdu. Sanki gs bir kafesti, kalbi gvercin,
heyecanla rpnyor, rpnyordu.
Nazl kuu dile gelip dedi ki:
Vidarbal, Vidarbal...
Has bahelerin merali...
Nala adl bir yiit var,
Sana gnlden sevdal.
Tanr desem deil, kul desem yalan...
Nala gibi yiit grmemi devran.
Onun zaferleri efsane olmu,
Senin gzelliin dillere destan.
O ahin bakl, arslan yeleli,
Seni ryasnda grd greli,
Yreinden yaralanm bir ceylan.
Vidarbal, Vidarbal...
Sen dilberler sultansn,
356
O, cengverler kral.
Sen kzlarn incisisin,
Nala erkeklerin tac.
Ne olursun ona ac!
Vidarbal, Vidarbal...
Nala ile Damayanti,
Bir yastkta kocamal.
Ve bir rya gibi kayboldu kuu. Nedimeler su banda
buldular hanmlarn, azn bak amyordu.
Gnein soldurduu bir gece lotsne benziyordu Da
mayanti. Gn getike eriyordu. Hekimler are bulamadlar
derdine. Bemba meyvesine benzeyen dudaklar hl kpkzld,
hl yldzl geceler gibi aydnlkt gzleri. Ama Bimann kz
uyumuyor, yemiyor, imiyordu. Bilgeler Damayanti evlenmeli
dediler. Drt bucaa haberler uuruldu. Hanlar sevinle
titrediler: Damayantinin gzelliini duymayan yoktu.
Eini seecekti Bimann kz. Kular bu haberi birbirine
tekrarlyordu.
O sabah Uas, Nalay yolda buldu. Drt beyaz fil komutu
arabasna, bir Tanrya benziyordu.
lndrann misafirleri vard o akam. Irmaklar gibi soma
imitiler. Neden Damayanti bizim olmasn buyurdu, Tanrlar
Tanrs. Sanda Varuna, solunda Agni cenk arabasna ku
ruldular. Arabay Yama sryordu. Tanrlar yanndan geerken
Nala filleri durdurdu. lmszler de arabalarn durdurdular,
lndra: Nala, diye seslendi delikanlya, senden bir dileimiz
var... Niadal Ferman sizin diye baedi. -Biz de Swa-
yamvaraya gidiyoruz. Biz de tutkunuz Damayantiye. Sen
elimiz olacaksn. Bimann kz birimizden birini beensin.
Ama diye, kekeleyecek olmu Nala. lndra kalarn atm.
Ve grlemi gk gibi: Tanrlara verilen sz tutulur. Ve Nala
gzn ap kapayncaya kadar kendini Bimamn saraynda,
.357
Damayantinin odasnda bulmu. Nedimelerin ellerinde
yelpazeler, lambalar yaklmam. Ak pencerelerden szlen
ay gen kzn siyah salarn okuyor. iek kokularyla
dolu ince bir rzgr. Damayanti bir sonbahar yamurundan
sonraki bulutlara benziyor. Solgun bir lotsn tveycinde
uyuyan bir ift ar gibi gzleri. Ve kuu tylerini andran
yatakta nar iei dudaklarnn alevi. akaklarnda incileen
terler. Gelecek gnlerin ryas ile inip kalkan gs.
Nala istemeyerek bir gnah ilemi gibi rperdi. Koklanmam
bir iek vard karsnda, tad bilinmeyen bir meyveydi bu.
Ryalar hep onunla doluydu, gecelerdir. Nedimeler yanlarnda
bir erkek grnce l bastlar. Bir anda btn lambalar
yakld. Bir hayranlk uultusu ykseldi hepsinin dudaklarndan.
Damayanti gzlerini at. Bir an rya devam ediyor sand. Sonra
haykrd telala: Nasl geldin buraya? Seni grmediler mi?
Ne istiyorsun? Nala, sultanm, diye kekeledi, beni Tanrlar
yollad sana. Onun iin sarayna grnmeden girebildim,
aralarndan birini e semeliymisin. Damayanti Nalann
szn kesti. Tannlara saygm byk, efendim, ama ben eimi
oktan setim, hanlar, beyleri amm hep senin iindi.
Kuunun szleri bir alev gibi yakt beni.
- Ben lmszlerin yannda kimim? Indra yerin gn
efendisi. Agni yldzlar kadar parlak. Varuna, Tanrlar Tanrs;
Yama...
Bimanm kz onu dinlemiyordu bile. -Seni seviyorum Nala,
diye inledi, senin olamazsam, ya zehir ierim, ya atee atarm
kendimi.
- Aylardr aksini gryorum sularda. Yldzlarda seni sey
rediyorum. Ceylanlar sana benziyor diye seviyorum, Da
mayanti. Ama sz verdim Tanrlara, lmszleri kzdrmaya
gelmez. Hmlarna urarz sonra.
Bimann kz: Sen vazifeni yaptn, dedi. Yarn Swayamvaraya
gel. Sevmek bir gnahsa Tanrlar beni cezalandrsn. Hadi,
358
canm! Burada grmesinler seni.
Sarayn geni bahesindeyiz.. Altn stunlar stnde ykselen
peykelere Hindin drt bucandan gelen yiitler kurulmu.
Kiminin eli klcnda, kimi yz ile oynuyor. plak kollan
balyoz gibi. Gzleri kpelerinden daha ltl.
Akam serinlii... Ay, gm bir glde yzen kuu. Sarayn
revakndan ihtiamla szlen rakkaseler eski bir destan
heykelletiriyorlar. Admlar birer msra, baklar birer dua.
pek bir tle brnmler. Balarnda ta. Ama beyler kh
bir elenk gibi kaynaan, kh inci bir gerdanlk gibi dalan
bu dilber rakkaselere bakmyor bile. Hepsinin bekledii:
Damayanti.
Birden rakkaseler durdu. Davullar bir fatihi karlar gibi
hzla alnmaya balad. Damayanti merdivenlerden iniyordu.
Arkasnda, beyaz entarileriyle ayn on drdn kuatan bahar
bulutlar gibi nedimeler. Altn stunlar zerinde ykselen
tahtna kuruldu, Padiahn kz. Hanlar nnden getiler.
htiyar bir ozan bu yiitlerin soyunu sopunu vyor, men
kbelerini anlatyordu. Tanrlar, Nala ile birlikte getiler tahtn
nnden. Drd de Nalann tpksyd. Ama ak aldanmaz.
Gen kz biliyordu ki Tannlarn aya topraa dokunmaz,
terler incilemez alnlarmda. Damayanti elindeki elengi
Nalann omuzlarna att. Bir alk tufandr koptu.
Krk gn krk gece dn yapld. Adaklar sunuldu Tan-
rlara. Nihayet gen evliler Niadaya dndler. Gnler has
bahede geiyordu, geceler has bahede. Sevilen bir ark kadar
gzeldi hayat. Ama her ark abuk biter. Gk bulutsuz, deniz
dalgasz, insan kaygsz olmaz. Bir busede bir asr yaamak,
bir kucaklamada lmszlemek... Tanrlar o alarda da
insafszdlar. Kali gen iftin mutluluunu ekemedi. Kl
ilemeyen zrh olur mu? Fazilet, zrh idi Nalann. Kali bu
zrhn kl ileyen yerini buldu. Ah bu kr olas zar! Veyl
sevginin dnda saadet arayanlara...
.359
Zarlar masaya yuvarlandka bir uurum alyordu Nalann
nnde, bir mezar alyordu. lkesi ylesine geni, serveti
ylesine hudutsuzdu ki, gn gece dayand bu yangna.
Karsnn son yzn, son entarisini de kumara bast.
nsann aya kaymaya grsn. Uurumun dibinde bulur
kendini. Kumar arkada Puala suratna tkrr gibi ho
murdand: Damayantiye bir zar atalm.
Uas gzlerini outurdu, rya gryordu belli ki. Nala
olamazd bu.. Orman henz uyanyordu. Uas bir daha dikkatle
bakt. Heyhat bu ba nnde, bu sendeleyerek yryen adam
Niada hkmdarnn ta kendisiydi. Ama ne banda ta vard,
ne srtnda kaftan. Ve glge gibi arkasndan, Damayanti ge
liyordu.
Nereye gidiyorlard? Mehule. Yrdler, yrdler. Yol
ikiye ayrlyordu. Nala, Damayantiye yalvard:
- Beni yalnz brak, sevgilim. Sen u kuzeye kvrlan yola
sap, babann sarayna dn.
- Olur, Nala, ama seninle beraber. Babam bizi grnce ne
kadar sevinir.
- Hayr, hkmdar olarak gittiim Vidarbaya dilenci gibi
smamam. Baban bir yabanc benim iin.
- O halde ormanda kalrz. Ban her zamanki gibi gsmde
dinlenir, dudaklarm aclarn unutturur sana. Beraber gler,
beraber alarz, kocam benim.
Nala cevap vermedi. Yeniden yrmeye baladlar. Yollarn
kh yldzlar aydnlatt, kh gne. Nihayet bir kulbe kt
karlarna. Yorgunluktan bitkin, topraa serildiler. Nala
uyuyamad. Sandallar bile topraa basmayan dilber, kuru
topraa uzanm, senin yznden. Salar toz iinde, entarisi
parampara. Sen karsna kmasan Tannlar otanda saltanat
srecekti... Gzlerinden yalar boanyordu Nalanm. Ku
lbede bir aa bir yukar dolayordu: Hayr, diye mrldand,
bu byle devam edemez. Onu kendi kaderine terk etmeliyim.
360
Hayatn benimle birletirdi de ne oldu... Evet, evet. Yarn
uyanp da beni yannda grmeyince mutlaka baba ocana
dner. Ve Nala karanlklara kart.
Gnein lk busesi ile uyanan Damayanti, yar rya iinde,
Nala, diye seslendi, uyuyor musun? Cevap alamaynca
gzlerini at. Saz tavannda rmceklerin yuva kurduu viran
bir kulbede idi. Nala yoktu yannda. Korkarak yerinden frlad:
Nala, Nala... Kocas uzaklarda olamazd. Belli, meyve dev
irmeye gitmiti... Dakikalar yllar gibi yava geiyor, Nala
bir trl grnmyordu. Gen kacln hakikate inanmak iste
miyordu: Nala beni nasl brakabilir! Dikenler ayaklarm yrtt,
ona gstermedim bile. Dudaklarm atlad susuzluktan, su
istemedim. Nala beni nasl brakabilir! O benim snam, evim,
efendim. Sonra yollara dt. Her aatan sevgilisini soru
yordu. oktan unutmutu tehlikeleri. Yalnz Nalay d
nyordu. Damayanti onsuz nasl yaayacakt ormanda?
Gzyalarn kim kurutacakt? Kimin gsne dayayacakt
yanan ban? Etrafta yaprak kprdamyordu. Garip bir sarmak
grd gen kadn. Sarmak sallanyordu, ucunda da donuk
bir mcevher prldyordu. Korkun bir yland bu, Damayantiyi
sokmaya hazrlanan bir ylan; Ayyy, lna bir avc kotu,
bir ok cansz yere serdi boay. Ama avcnn baklar boann-
kinden daha korkuntu. Entarisinin yrtklarndan teni g
lmsyordu gen kadnn. Avc sessizce ilerliyordu. Birden
silkindi Damayanti. Gzlerinde iffet imeklendi, avc yldrm
arpm bir aa gibi yuvarland yere.
Gen kadm tekrar yollara dt. Kh kaplanlar kt kar
sna, kh panterler. Ama o, hayvanlardan korkmuyordu.
Cinler daha tehlikeli idiler, hele erkekler... Damayanti
lmden deil, erkeklerden kayordu. Ka defa maaralara
snd, ka defa yolunu kaybetti. Sellerin kprd kaya
lklardan trmand, girdaplaan alayanlara bakt. Bataklklar
dolat, dereler at. Bambular kanatt gzel yzn, ellerini
361
dikenler paralad, ayaklarn dikenler. At, yorgundu, ama
rahatt. Hibir erkek eli dokunmamt salarna... Aalara
yalvard, dalara yalvard, rzgrlara dkt derdini. Bulut
lardan haber sordu, bouna.
Nihayet bir kervana katld. Kervan bir gl kenarnda ko
naklad, altn lotslerle hareli bir gl. Hayvanlar otlaklara
saldlar, meyveler topland, yemekler yendi, arklar sylendi
bir azdan. Sonra uykuya daldlar.
BHAGAVAD-GTADAN
lmszlk zerine:
Yokolmak diyorsun... kim yokolacak? Her canl ezelden
ebede akan bir rmak. mrmz zaman kadar uzun.
ocuktuk bir vakitler, gen olduk... yarn ihtiyarlayacaz.
Partal bir libas gibi atacaz aman bedeni, yeni bir bedenle
doacaz.
Mevsimler gelip geer Bharata, renkler, kalplar deiir.
Beyaz bir perdeye vuran glgeler gibi, sevinle keder.
Yokluktan varla geilemez Bharata, varlktan yoklua
geilemez. Almaz bir duvar var vcutla adem arasnda.
Evrenin dokusu lmsz. lmsz kim yokedebilir? Ruh
kalptan kalba girer, anmaz.
Balangc yok ki hayatn sonu olsun. Ne ezelle balayan yo-
kolur, ne ezelde olmayan var. ldreceim diyorsun., kimi?
Ruha vzgelir frtnalar, seller vzgelir. Ne kl yaralayabilir
onu, ne ate yakabilir.
Yakalayamazsn ruhu duyularnla, hayalinde kavrayanazsm.
O, btn deimelerin dnda.
.362
lm bir gerek de olsa:
Ho, lm bir gerek de olsa, acmak neye yarar? Madem
ki her doan gecek, madem ki b bir almyazs... alamakla
ne deiecek?
Varlklar nereden geliyor, biliyor musun? Nereye gittik
lerinden haberin var m? Neden zlyorsun?
Sen vazifeni dn Bharata! Katriya dvr, ah etmez.
Kan dkmeni haykryor gelenek.
Kavga savann kutsal vazifesi. Dmana srtm eviren
yiit, kendine gldrr herkesi. Ad lanetle anlr.
Gnahtan kurtulmann yolu tek: btn varl ile komak
vazifeye, tesini dnmemek...
Vedalar kapa demiyorum:
Vedalar kapa demiyorum. Sarnca drt yandan su gelmeli.
Bilge her ktan faydalanr. Tek kaygn olmal: yapaca
n.
Yoga, btn kayglardan soyunu. Ve kopmak d dnyadan.
Tanr ile kaynaan iin ne utan var, ne an.
Bilge btn arzulardan soyunan:
Bilge, btn arzulardan soyunan. Zafere dudak bken,
bozguna glen: bilge. Sevmeyen, korkmayan, kzmayan,
kendine yeten: bilge.
Gzele kaymamak bakn. Beni dnmelisin yalnz. inde
arzular kanatlanmamak. Azgn bir ihtiras olur arzu.
ki yol:
ki yol var nnde Arcuna!.. ya Bilgiye vereceksin kendini,
ya amele. Ka yok bu kanundan, nafile.
Ne yapsan iindesin oyunun. Amelsiz yaayamazsn. Hner
arzulara dizgin vurmak, elini kolunu balamak deil.
Herkesin bir ii var, evren buna gre kurulmu. Yaamak
sonu gelmeyen bir aba. Skn bir vehim.
36.3
Btn gnahlarn kayna: arzu. Cenini nasl kucaklarsa
dl yata, varlklar yle kuatr ihtiras a.
Azgn bir aleve benzer Kama, kalptan kalba girer. Duyular:
kemendi. Kopar bu balar.
Kalbin arzu ile alkalanmyorsa, mkfat ummuyorsan
yaptn iten, kskanmyor, imrenmiyorsan skn iindesin.
rpnan yalnz beden.
Bilgi:
Bilgi, btn gnahlar artan su. Bilgi, btn gnahlar
yokeden ate. Bilgi, huzur limanna gtren kayk.
Bilgiyi gnlnde bulur, vahdet srrna eren, btn phe
lerden kurtulur. phe, bilgisizliin ocuu.
Bakalar iin sevinle ac. Bilge iin ikbal de, idbar da
batac. Vatan benim bilgenin, dostu ben.
Lots yaprana benzer bilge, dalgalar akp geer zerinden.
Rzgrdan uzak bir lambann na benzer.
Btn fani varlklarda ezelyi grr o. Binbir ekil altnda
Teki grr. Ve Tanrlar.
Sudaki tat benim:
Varlklar iplie dizili inciler gibi asl bana. Sudaki tat benim
Arcuna. Aydaki gm ben. Gne bir prlt alevimden.
Tohumdaki bereketin kayna benim. Nemli topraktan
ykselen koku: ben. Yogide imsakim, limde bilgi. Yiitte
cesaret, uluda fazilet ben.
Canllarn benden gelir bys. htiras benim, karanlk
benim, hakikat ben. Ben zafer, ben bozgun.
Balangcm yok, zm deimez. Btn varlklarn Rab-
biyim. Maddeye brnrm zaman zaman. Ve faniyim.
Azgnlamaya grsn insanlar. Skndan soyunurum. Ben
de karrm kavgaya. Sizler gibi insan olurum.
Bana ister bir iek sun, ister bir yaprak. Yeter ki gnlnden
kopsun bu adak. Kendini bana brak Arcuna.
.364
Katil beni seviyorsa, gnahszlar. udra: beni tanmayan.
Seven, varlmla kaynar.
RAMAYANADAN
RAMA SRGNE GDERKEN STA
- Ormana gideceksin demek... Usuz bucaksz ormana. Ben
de seninle geleceim. Kua dikenlerini ineyerek, yol aa
cam sana.
Bir duman gibi dalsn fken. Kuku: bardan dibinde
kalan su, dk gitsin. Bana gvenebilirsin sevgilim, bana g
venebilirsin.
Yalnz sarayda m efendimsin? Yalnz cenge giderken mi?
Koca her yerde koca... her zaman efendisi kadnn.
Yabani hayvanlar varm ormanda, kaplan srleri dola
rm... hasret kalnrm insan yzne... Umurumda m?
Saraym sensin, barnam sen. Orman has bahem olur, sen
varken.
Meyvelerle, kklerle beslenirim... Sana yk olmam. Baylrm
rmaklara, gllere. Kimbilir ne kadar gzeldir orman. Yaban
rdekleri yzer havuzlarnda, turnalar uuur, iekler yaar
aalardan... Kimbilir ne kadar gzeldir orman. Gllerde
ykanrz sabahlar, dua ederiz.
Sensiz yaayamam kaplanm benim... sensiz cenneti bile
istemem... Dakikalar gibi geer yannda yllar.
Neden korkacakmm ormandan? Klavuzum ak. Cey
lanlar, filler, arslanlar seni grmemiler ki. Hepsi kaacak yer
arar karlarna ksan.
365
CEYLAN
... Bunun zerine Ceylan oldu Rakasa, tekkenin kaps
nnde dolamaya balad.
Bir iim suydu bu ceylan, boynuzlar altndan. Benek benekti
ba. Kh kzl bir lotse benziyordu az, kh mavi bir lotse.
Kulaklar lacivert bir nilferi andryordu. Br Madhuka
gibi prl prld. Zmrttendi trnaklar. Fidan bacaklyd.
Sarsnda gkkuann btn renkleri vard.
Orman aydnlanyordu o dolatka, tekke aydnlanyordu.
Nazl nazl dolayordu iekler arasnda, arada bir otluyordu.
Bir muz aalarna kouyordu, bir kamikalara. Arada imenlere
uzanyordu.
Ceylanlar sard etrafn, aldrmad. Murad, Sitay batan
karmakt. iek topluyordu, Sita. Birden ceylan grd,
bylenmi gibi bakt ona. Baktlar. Ceylan Sitaya hayrand.
Sita ceylana...
YACNADATANIN LM
(Hkmdar Daaratha olunun srgne gidiinden z
gndr. Birden hatrlar: genliinde istemeyerek bir su i
lemitir, ektii ac belki de onun cezas. Hikyeyi Kosalyaya
yle anlatr...)
Sen gelinlik anda bir kzdn kraliem, ben henz bir
veliaht. Yamurlar mevsimi balamt. imde arzular tu
tuturan bir mevsim. Topra yakp kavuran gne uzaklara
gmt, ok uzaklara. Bulutlar yamurla yklydler. Gn
domutu kurbaalara. Tavuslar sevinliydiler... Seller bo
anyordu kayalardan. Sanki dalar eriyordu. Seller ki kr
mzmtrak, sar, berrak... dklyordu vadiye ylanlar gibi
kvrlarak.
366
Tam ava klacak zamand. Bir elimde ok, bir elimde yay
arabama atladm. Sarayu rmana filler gelirdi geceleri,
mandalar gelirdi. Kan dkmek arzusuyla tutuuyordum. Ka
ranlklardan bir ses geldi kulama... homurdanan bir fil sesi.
Fili gremiyordum. Ylan zehiri kadar ldrcyd oklarm,
ylan zehiri kadar amansz. Sesin geldii tarafa yneldim. Ve
okum slk ald karanlklarda. Suya bir cisim yuvarland. Bir
insan iniltisi duydum. Yandm, diyordu inilti, benim gibi bir
ilekee ok atlr m? Su doldurmak iin gelmitim rmaa.
mr boyu kan bulamad ellerime. Aa kabuundand el
biselerim. Kim vurdu beni, kim? Ben ki hi kimseyi incitmedim?
lmme alamyorum, yaamm yaamamm ne kar?
Anam ihtiyar, bfibam ihtiyar. Eli brnde kalacak zavalllarn.
mzn birden kalbine sapland bu ok. Yay elimden dt.
Dizlerim titreyerek rmaa yaklatm. ileke can ekiiyordu.
Testi yuvarlanmt. Snen baklarn bana dikti. Bir bak gibi
sapland beynime syledikleri: Sana ne ktlm dokundu
ki! Anamla babama su gtrecektim. Boazlar kuruyacak
zavalllarn... Gzleri kr, bacaklar dermansz... Demek ile
de bir ie yaramyor, artk... Demek fazilet mkfatsz... Babama
ko, Raghunun olu. Seni bir alev gibi, yakmasn fkesi... Ama
nce oku kar yaramdan... Beni ldrdn diye zlme. -
Testiyi doldurup manastra yollandm. Kanad krlm
kulara benziyordu ihtiyarlar. Konumalarna kulak verdim.
ocuklarn merak ediyorlard... Bir daha dnmeyecek olan
ocuklarn. Ayak sesimi duyan baba: neden geciktin olum,
dedi. ok merak ettik. Annen haraboldu zntden. Sen
elimiz ayamz, sen gzmzn nuru. Sayende nefes alyoruz.
Neden konumuyorsun bizimle. Ne syleyeceimi ar
mm... Ben sava Daarathaym, dedim, olunuz deilim.
Elimden bir kaza kt. Fil sanarak vurdum olunuzu.
htiyar ilekein yz kart. Yalar boand gzlerinden:
Olmu bir kere diye inledi. Bilmeyerek ilemisin bu cinayeti.
.367
Yoksa kafan bir cam gibi paralanrd.
htiyarlar cenazenin bulunduu yere gtrdm. ocuk
larnn zerine kapandlar. Baba: Artk bana selam vermi
yorsun, dedi, bizimle konumuyorsun. Dargn msn? Geceleri
kim Veda okuyacak bize? Sabahlar kim ate yakacak? Kim
kk toplayacak, meyve devirecek. Anacna babacna kim
bakacak? Birlikte gitmeliydik Yamanm lkesine.
Sonra bana dnerek: Sen de benim gibi evlat acs eke
ceksin. Senin de yrein yanacak, dedi.
KADER
Tm saraylar kecek Bharata,
Her ykseliin sonu yuvarlan.
Ayrlk vuslatn glgesi, baharn k.
Hepimiz topraa karacaz,
Dallardan dklen meyveler gibi.
Ve zaman, mermeri kemiren az.
Neden bakalar iin yas tutmak...
Talihine ala alayacaksan.
Hayat bir su gibi akp gidecek
Korkuyla yumulan avularndan.
Gne doar sevinirsin,
Sevinirsin gne batt diye
akn!
Doan gne deil, aclar.
Batan gne deil, hayatn.
Kar yaar, iine su serpilir.
Kannda ak tomurcuklar her bahar.
Her yaz mitle rperir iin.
Senden bir paradr her geen mevsim.
Dnmezsin...
Dallar gibiyiz,
368
Okyanusta yzen dallar gibi.
Dalgalar kaynatrr bizi, dalgalar ayrr.
Alamak neye yarar Bharata?
Dalgalar kr, dalgalar sar...
Hayat bir rmaa benzer kardeim,
Mehul lkelere akan bir rmaa.
Nerede kahramanlar, nerede bilginler.
Btn kervanlarn getii yol tek.
Biz de ayn yolun yolcularyz.
Neden babam ld diye dvnmek?
RAVANANIN AKI
Fil hortumuna benziyor bacaklarn,
Tam gnlmce.
Neden bu kadar rkyorsun beni grnce
Gzel kadn!
Gsn yle bir kapayn var ki,
Gzden nihan olmak istiyorsun sanki.
Seni seviyorum ahu gzl dilber.
yle muhteem ki vcudun,
aheser.
Evliymisin ne kar?
Biz Rakasayz gzelim.
Rakasa ezelden beri
Bakasnn karlar ile yatar
Para etmez direnmek.
Ama ben soyumun tresine uymayacam.
Tenin arzu ile rperinceye kadar,
Dokunmayacam sana.
Kyma kendine kraliem!
Sen ak iin yaratlmsn.
ileyi brak.
Gsnde mcevherler prldamal,
Salarnda santal...
Atlas yataklarda yatmalsn.
Hayat senin iin bir dn olmal.
ark sylemelisin, raksetmelisin, saz almalsn.
Saraymda hazineler bekliyor seni,
pekler, inciler bekliyor.
Gzelsin, gensin ama
Gzellik de, genlik de geici.
Hayat rmaklar gibi akar.
Nasl yorulmutur kimbilir Brahma,
Seni yaratmcaya kadar.
Sonra nasl doyasya seyretmitir.
Karlarm var, saysz...
Her birini bir lkeden karmm.
Her biri bir iim su.:.
Hepsi atlaslar iinde. Senin entarin soluk.
Ama ylesine parlak ki gzlerin
Yalnz sen yayorsun kalbimde.
Sarayma gel siyah sal dilber!
Dnya gzeli karlarm
Sana hizmet etsinler,
Lakmiyi elendiren Apsaralar gibi.
Kimse kar koyamaz bana.
Ben! Rakasalar hakan Ravana.
Ne kentler almm, ne kaleler ykmm!
Ka kez altetmiim Asuralar!
Tanrlarla giritiim cenklerden,
Ka kez zaferle kmm.
pekler yarar gzel tenine.
Brak da sslesin seni cariyelerim,
Kyma kendine.
370
Dudaklarn glmsemek iin yaratlm,
Somurtmak yakmyor sana hi.
Gl, elen, oyna.
Hzinelerim, lkelerim emrinde.
Fermann ferman.
Karnda binlerce bende elpene divan.
Tanrlar imrendirir debdeben,
Hametin gzler kamatrr.
Ne kadar sevinecek babanla annen.
Ranann nesi var bilmem?
Zengin mi? Hayr.
Kuvvetli mi? Hayr.
Libas aa kabuklar, meskeni toprak.
Ne taht kalm, ne tac.
Btn kaygs ile.
Benim olacaksn, benim.
Raman ne yapsa nafile.
Seni bir daha gremeyecek.
Sen bir yldzsn kraliem,
Rama bir bulut.
Unut, o bedbaht unut!
Sana btn dnyay oyuncak diye sunuyorum.
Tahtlarla oyna, talarla oyna.
Elenmene bak.
Annenle baban da sarayma gelsin.
Ne bahelerim var, bir grmelisin.
Deniz kenarnda.
Kumrular tr, arlar uar.
Nereye baksan iek..
Boynunda inci gerdanlklarn,
Oynarz sabahlara kadar.
RAVANANIN EHR
Lankann drt kaps var,
Geni, yksek,
Kaplarn stnde lm saan mancnklar.
Surlar altndadr Lankann.
Duvarlarn ii mcevher kakmal,
Mercan kakmal, inci kakmal.
Hendeklerle evrili drt bir yan.
Hendekler geni, hendekler derin..
Timsahlar yzer sularnda hendeklerin.
Kulelerinde nbetiler bekler.
Stunlar altndandr saraylarnn.
Lankaya yaklalmaz,
Yaklalsa da, surlar yalndr,
Almaz.
Tanrlarn kalesidir Lanka,
Bir da stne kurulmu..
Belinde katl bir kemer:
Ormanlar, surlar, nehirler.
Derya ortasnda dimdik ve korkun.
HAKANIN EHR
Ayodya ismini duymayan var m?
Bir ehir ki kadim ve muhteem.
Mbarek elleriyle Manu kurmu onu,
Ayodya ehirlerin ilki.
Eni yocana, boyu on iki.
Hallar dokur yollarna,
Neft! glgeleriyle aalar.
Sokaklarnda dereler akar.
37 2
Kemerli revaklar var Ayodyann,
Kapal arlar var.
Kimi kuma satar, kimi silah.
Ozanlar saz alar, tellallar barr,
Yzlerce sancak dalgalanr kulelerinde.
Mancnklar surlarnda bekilik eder.
Oyuncu kzlar dolar sokaklarnda,
Havas burcu burcu kokar.
Fil desen orada, at desen orada.
Otlaklarnda inekten geilmez.
Hanlar armaan tar hakann sarayna.
Sokaklar bezirganlarla dolup taar.
Dalara benzer konaklar.
Kadnlar dilber mi, dilber!
Nereye baksan iek, nereye baksan mcevher.
Ambarlar azna kadar pirin dolu.
Derelerinden eker akar.
Bahelerinde sazlar alnr
Sabahlara kadar.
Evleri saray, insanlar melek..
Ayodya btn dnyada tek.
GANJIN TOPRAA N
Ganga Himavatn kz,
Himavat dalarn ah:
Gangay bamda tayacam dedi
ilekeler ilah iva.
Beni tamak kimin haddine?
Dalga dalga bir boanaym da grsn.
Nasl srklerim onu
Cehennemin derinliklerine.
ivann arna gitti bu meydan okuyu.
Gangay hapsetti gr salarna.
Yllarca bouna rpnd Ganga
Topraa akmak iin.
Zorlu bir ileketi Bhagirata,
Yce bir hand.
Yalvard gzl Tannya,
Topraa kapand.
Adaklar adad sonsuz..
ivann gnl yumuad.
Bindusara glne boaltt Gangay.
Yedi rmak fkrd bu glden,
douya akt, batya.
Hana yolda oldu yedinci rmak.
Han nden gidiyordu,
Cenk arabasna kurulmu.
Ganga couyor, kpryordu.
Sevin lklar atyor gh,
Gh grlyordu.
Timsahlar oynayordu sularnda,
Balklar yzyordu.
Tanrlar seyrediyordu Gangay,
Ermiler, gandarvalar seyrediyordu.
Nasl da ahlanyordu rmaklar rma.
Beyaz kanatl turnalar gibiydi dalgalar.
Gh grl grl akyordu Ganga,
Gh dinlenir gibi yavalyordu.
STANIN ANDI
Sarlar giymiti Sita. Ba avularnn arasndayd, baklar
yerde... Dikkat kesildi kalabalk. Sita and iti:
Yalnz Rama yayorsa gnlmde, Tanra toprak alsn
nmde...
374
Yalnz Ramay sevmi, yalnz Ramann olmu, yalnz Ra-
may dnmsem, Tanra toprak alsn nmde...
Gen kadn szlerini henz bitirmiti ki, toprak alverdi.
Muhteem bir taht kt barndan. Nagalar tayordu taht.
Taht kutsald. Taht tayanlar tanrsald, tahtn mcevherleri
tanrsal.
Tanra toprak Sitay kollarna ald, ona hogeldin dedi. Sita
tahta kuruldu... Sonra taht arzn derinliklerine dald. Gkten
bir iek yamuru yayordu Sitamn stne. Sitay Tanrlar
alklyordu. Gklerde bir tarraka koptu: Ne kadar faziletlisin
Sita! Tanrlar sevin iinde ge dndler. Racalar hayran
hayran Sitaya bakyorlard. Rama alyordu, yalnz. Topraktan
bir k gibi fkran Sita, annesi topraa dnmt yine. Snr
yoktu Ramann matemine. Birden lgn gibi grledi:
Beni de kucana al toprak. Yahut Sitam ver!.. Tuzla buz
ederim yoksa dalarn. Ne ormanlarn kalr, ne vadilerin.
Bir avu toprak brakmam, karalar deniz ederim.
PURANALARDAN
VA KAMAYI KL EDYOR
(iva ileye girmi. ndra Ak Tanrs Kamay yolluyor
hazrete. stiyor ki Parvatinin sevgisi Tannmn kalbinde
yanklar uyandrsn. Heyhat...)
iva, ivayla babaayd Amaravatide. Gz grmyordu
Parvatiyi. Kama yayn gerdi, bir ok att ivanm kalbine:
iekten. ivay yaralamad ok, fkelendirdi.
Bir yaprak gibi titremeye balad Kama. Tanrlar imdadna
ard. Tannlar ivaya yalvardlar. Hazret duymuyordu
sylenenleri. Gznden alevler fkryordu.
375
G taryordu bu alev sorgular, sonra topra yalyordu.
Nihayet kl etti Ak, ivanm atei. Rati kocasnn ba ucunda
hkryordu. Tanrlar periandlar. Parvati ban emiti,
utantan.
Brahma vaivarta-Pu rana
KRNANIN DOUU
(Bhagavata, Puranann onuncu kitab, eserin en ok sevilen
blm, Krinann biyografisi. oban kzlaryla oynamas...
bu blmdedir. Daha sonra geliecek olan Krina mitinin
kayna bu kitap.)
Gkkubbe saysz yldzlarla donanmt, saysz ve g
rlmemi. ehirler glyordu, kyler glyordu. Ne kadar
da berrakt rmaklarn suyu. Havuzlar muhteemdi lotsle-
riyle... Ormanda kular cvldyordu. iekten iee ko
nuyordu arlar, uuldayarak. Saf bir rzgr esiyordu, buhur
kokularyla ykl bir rzgr, snen ocaklar alevlendiriyordu.
Huzur doluyordu gnllere. Krina doacak diye davullar
alnyordu gkte. Kimnaralar ark sylyordu, Gandarvalar
ark sylyordu. Mnacat okuyordu Siddhalar. Karanalar
ilahi okuyordu. Apsaralar raksediyordu. iek serpiyordu
topraa, Tanrlarla ermiler. Umman uulduyordu derinden,
bulutlar uulduyordu...
Bhagavata-Purana
BRAHMA LE VNUNUN KAVGASI VE LNGA
Sonsuz karanlklarda Narayana belirdi. Binbir gzl Na-
rayana, evrenin ruhu, varlk ve yokluk. Sulara eilmiti.
Sonsuzluun bin bal ejderine dayanyordu sular. Gzlerim
kamat heybetinden. Sordum: kimsin diye. Gzlerinden
uyku akyordu henz. Ban kaldrd, glmseyerek cevap
376
verdi: Hogeldin yavrum. Bu hitaba ok ierledim. Bana
nasl yavrum diyebilirsin? Ben dnyay yaratp ykan Brah
man... Ben: binbir dnyann yoktan varedicisi...
Vinu cevap verdi: Bilmiyor musun? Ben Narayanaym.
Dnyalarn yaratcs, koruyucusu ve ykcs; ezel erkek,
lmsz kaynak. Sen de benim varlmdan fkrmadn m?
Tartmaya baladk. Birden bir Linga belirdi nmzde, prl
prl bir Linga. Bir stun ki ne balangc var, ne sonu. Bir deil,
bin gne domucasma a bouldu evren. Neye urad
mz armtk. Vinu: Bu ate nereden geliyor, dedi, ben
aa ineyim, sen yukar k. Vinu yaban domuzu olup
derinlere dald, bin yl geti, Lingann kkn bulamad. Ben
de kuu olup ge szldm, rzgrdan, dnceden daha
hzlyd uuum, bin yl geti stunun doruuna varamadm...
Dnerken Vinuyla karlatk. O da hayretler iindeydi...
Birden ivay grdk. Baedik azameti nnde. Her taraftan
bir uultu ykseldi: Om... Tanrlar Tanrs, dedim, tart
mamz tecellin sayesinde sona erdi. iva cevap verdi: Sen
gerekte dnyann yaratcs, koruyucusu, ykcssn. Hareket
de senin eserin, hareketsizlik de. Ben hem Brahmaym, hem
Vinu, hem iva. Ben blnmeyen, Ben: Hepiniz.
Linga-Purana
.377
KLASK EDEBYAT
KALDASADAN
(Haberci Bulut (Mega-Duta), bulutlarla yollanan ilk ak
mektubu)
Altn lotslerle tal bir gl... Bu kutsal gl bekleyen bir
Yaksa... Gece... Rzgrlarn dudanda ak trkleri. Da
marlarda alevleen kan ve kutsal gl brakp sevgilisine koan
Yaksa. Altn lotsleri ineyen filler. Ve kirlenen kutsal gl...
Gazaba gelen Tanr, Yaksay srgne yollar... Ramagiri
manastn: sularnda Sitanm ykand dere... Yamur mevsimi
balamak zeredir. Bir tepeden ar ar szlen bulut Yaksaya
yurdunu hatrlatr... Aylardr sevgilisinden uzak, ona nasl
haber salsn?.. Ku umaz, kervan gemez bir da banda.
Bulut dediin duman, imek, su ve yel. Ama k bunu d- '
nr m! Daa da dker derdini, taa da. Yaksa bir dost
karsnda imi gibi heyecanlanr, yalvarr yakarr buluta.
Seninle dner slaya
Gurbettekiler,
378
Gnllerde mit tomurcuklar
Hasretler diner,
Toprak iek iek gler yamurlarnla.
Sevgilim uzaklarda haber bekler.
Onun da gnlne sular serp bulut.
Telli turnalarn sesinde nee,
Gzlerinde umut.
Sen de kanatlsn turnalar gibi,
Dereler aarsn, dalar aarsn.
iee benzer kadnlarn kalbi
Kocalar uzaklanca kurur,
Yalvarrm sana Alakaya git!
Ahu gzlm o beldede oturur.
te rzgr da kt bak!
Bir buhurdan gibi ttyor toprak.
Mala ovasnda gen kzlar
Seni trklerle karlayacak.
Yanan ormanlardan kaan ahular
Klavuzun olsun Sidaya kadar.
Yan gel, Nikai doruklarna
ehvetle rpersin Kadambalar.
Turnalar Bambu dallarnda dinlensin.
Maaralardan ak lklar ykseldike
Grlersin.
Dalgacklar ile oynaan kular
Belinde bir kemer Nirvindiyann.
Aylar var ki hasret sana.
Nirvindiya uhtur bir yosma kadar.
Nasl szlm baksana.
Gs yamurlarnla kabarsn
Kucakla onu, kucakla.
vesine ne bakarsn
Naz bir davettir anlayana.
Yeni am lotslerle oynaan rzgr
Scaktan geveyen gen kadnlara
Ak arklar fsldar,
Bir buse gibi kamlar arzularm.
Yeni am lotslerle oynaan rzgr
Yoldan olsun Ucayiniye kadar.
O beldenin cameknlarna boaltm umman
Btn incilerini.
Mada akar fillerin akaklarndan,
ayrlarnda yeil kheylanlar dolar,
On bal ejderle dvm yiitleri...
Saray pencerelerinden kokular ykselir.
Kadn kokusu, iek kokusu...
Ucayini kzlar bir iim su.
Gn batarken Mahalakaya ura
Rakstan yorulan kutsal fahieler
Serinlesin yamurlarnla.
Gvercinlerin uyuduu taraalarda dinlen,
Sonra afakla yola k.
Gsnde telli turnalar
Siyah inciden bir gerdanlk,
Srtnda in glleri kadar kzl elbisen...
Batya szl
Uzun sal amlar tutumularsa
Sanak ol dkl.
Gambira bir irin rmak,
Balklar gm gm,
Sular saf bir gnl kadar berrak
Sisten entarisini syr Gambirann,
Kucaklan.
Bambu dallarnda trk syleyen rzgr
Klavuzun olsun Kailasaya kadar.
O dan fildii omuzlarna
380
Siyah bir pelerin gibi sarl.
Aada Yaksalar diyar Alaka
Prl prl...
Kailasanm gsne dayam ban...
Mehtapta rlplak,
Bembeyaz bir duvak gibi ayaklarnn ucunda
Ganj...
Sana benzer o beldenin saraylar,
Senin grleyiin tok ve henkli.
Sen ycesin, onlar yce...
Dmbelek sesleri ile uuldar divanhaneleri, her gece,
Mavi lotslerle oynar gzelleri
Kkllerinde taze yaseminler
Kulaklarnda akasya.
Aalar yaz k iekli...
nsanlarn tek kaygs: Ak.
Divanhanelerde dmbeleklerin aheste namesi,
Kristal taraalarda iek iek yldz,
Altn testilerde kalpa usaresi
Her Yaksann kucanda bir gen kz...
Dudaklar bemba kadar kzl hepsinin de
pek kemerler zlm...
Aklarn sabrsz elleri
Dmelerinde.
Elmas lambalardan szlen k,
Tenlerinde alevden bir sarmak.
Utangatr Alakal gzeller,
Sevmezler aydnlkta sevimeyi.
Lambalar allar ile rterler.
Alakadan seher vakti geersen
Mandara iekleri greceksin yollarda
Dalm gerdanlklar greceksin.
iekler salarndan dklm
nciler gslerinden,
Gece, aka koan nazeninlerin.
Kalpa yalnz Alakada yetiir.
O rengrenk entariler kalpa lifinden.
Baklar szgnletiren iksir
Kalpadan karlr,
Boyas ayaklarn knalar,
iekleri salarn ssler yosmalarn.
te Servet Tanrsnn saray.
Onun kuzeyinde benim evim var...
Zmrt basamaklardan bir havuza inilir.
Havuzun karsnda bir hyk,
Doruu gk yakuttan,
Muz aalan ile evrili drt bir yan.
Buras da iek bahem,
Tomurcuklar amamsa anla ki
oktan uramam kraliem...
Kesaralar da hasret dudaklarna.
Benim gibi.
Bir yavru fil gibi yan gel hyye,
Baklarn imek olup szlsn
Pencerelerimden ieriye.
Karm greceksin
Olgun bembalar gibi kzl dudaklar,
Fidan boylu, inci dili, ahu bakl...
Lotse benzer ayaklar.
Onun da belini bkmtr ayrlk,
ki gz iki eme...
imdi ne yapyor dersin:
Adaklar m adyor Tanrlara
382
Kavumamz iin?
Hayalden resmimi mi iziyor?
Kanarya ile mi dertleiyor yoksa?
Sevdiim bir arky sylyorsa,
Gzyalar ile slanmtr
Rebabmn telleri...
Rebap inler, o inler...
Unutur besteledii arky...
Gndzleri oyalanmak daha kolay
iek toplar, has bahede dolar.
Geceleri,
Ateten bir gmlek gibi giyer
Kederi.
Serin bir rzgr eser uzaklardan,
Bouna...
Uzadka uzar zaman.
Hatralar gzya olup dklr
Yanaklarndan.
Gz kapaklar,
Bulutlu gnlerdeki lotsler gibi
Yar kapal.
Yz hill gibi szgn...
Salarn ayrldmz gn balamt,
Kavuur kavumaz ben zeceim.
Alayacaksn onu grnce.
Uyuyorsa, bekle!
Ryasnda beni gryordur belki de,
Seher yeli salarn okasn,
Yaseminler gibi alsn gzleri.
Sonra konu:
Ben, hasret kavuturan Bulut...
Haberler getirdim sana kocandan.
O imdi Ramagiride...
Kalbinde yalnz sen varsn inan.
Ben bir yankym bil ki,
Konuan o:
- Priyangu sarmam grnce
Senin kollarn hatrlyorum.
Ceylan senin gibi bakyor.
Ayda prldayan senin gzelliin.
Senin salarna benzedii iin gzel
Tavusun tyleri.
Dereler kalarn gibi dalgal.
Ama sen hepsinden gzelsin onlarn
Hepsinden manal.
Kayalara izdim resmini geen gn,
Gzlerin imek imekti arzudan
Kendi resmimi de izmek istedim yanma
Ne mmkn?
Gzyalarn dinmiyordu bir trl.
Bizi birletirmedi Felek
Resimde bile...
Himalayalardan esen rzgr
Hasretle kucaklyorum
Salarn okamtr diye.
Gnler gemiyor bir trl
Geceler gemiyor.
Ayrlk lmden zor,
Ama neylersin?
Bir tekerlee benzer hayat,
Dner dner...
Mutluluk yldzmz,
Bir parlar, bir sner.
Drt aymz kald urackta
Gz ap kapayncaya kadar geer.
Sonbahar mehtaplarnda
.384
Hayatn tadn karrz.
Yine ban gsme dayar
Uyursun.
Hkrarak uyanrsn arada bir,
Yar gler, yar alarsn.
Nen var? diye sorunca,
Paylarsn:
Seni bir baka kadnn kollarnda grdm
apkn!
inanma dedikodulara, canm benim!
Ayrlk ak sndrrm,
Yalan, alevlendirir...
BHARTRHARDEN
AK ZERNE
Kh ekingenlii houmuza gider, kh ivesi. Cvldar'
biteriz, susar mesut oluruz. Kadnda sevdiimiz nedir? Her
eysi...
Kirpikleri ayr fsunkr, gzleri ayr. Gamzeleri, utanga
glmseyileri, nazlar, olmaz deyileri, bklleri, salnarak
yryleri... Gzyalar, i ekileri, ahlar... te kadnn
silahlar.
Kime baksanz gzelim, kalbinden yaralanyor. Belli ki Ak
Tanrs emrinizde, baktnz yere nian alyor.
Bouna yakmayn mealeleri, mehtap olsa da bir, olmasa da
bir. Ceylan baklmdan uzakta, ne afak vardr, ne fecir.
nce bir dn tan, sonra cevap ver. Sen bir dan ya
malarna tapyorsun, biz bir dilbere, hangisi akla yakn?
O ne ihtiamd gkteki, her zamankinden daha marurdu
385
kamer. aln syrd dilber, orman prldad. Gkte tek ay vard,
gsnde iki.
Uzaktalar m ah deriz, gelseler de cemallerini grsek.
Gelirler, sarlmak isteriz. Mesut muyuzdur, hayr... Tekrar
ayrlacaz diye, vuslat da kendimize dert ederiz.
Utangatrlar, ekingendirler: kibar hanmlarla sevimenin
tad baka. Olmaz derler nce, direnirler. Sonra arzu im
eklenir gzlerinde, ama nazdan da vazgemezler. Ses karmaz
olurlar okaylara yava yava. Coarlar nihayet, sen onlar
o zaman seyret.
Salar dank, gzleri szgn, akaklarnda inci inci ter.
Sevimekten yorgun. Ve sen dudaklarnn baln emmektesin
uzun uzun. Mutluluk budur, bilesin.
ki vcutta tek ruh, tek dnce. Sevginin mihrabnda
kalpler birlemedike, ne can kalr, ne canan. iftleen ce
setlerdir, sadece.
Ah o bahar akamlan, rzgr iek iek kokar. Tomurcuklar
glmser dallarda. Arlar sarho, kumrular sarho, gen kzlar
oynar kumsallarda, gl yzlerinde terden inciler... Ah o bahar
akamlar!
Bahar, mevsimlerin en gzeli. Malaya dalarndan ince bir
rzgr eser. Yank arklar syler bir dii kumru. Bahar mev
simlerin en gzeli, doru. Ama yardan ayr den, bir kat daha
garipleir baharda. Rzgr alatr onu, kumrunun arks alatr.
nsan dertli olmayagrsn, itii kevser aular.
Scaktan sana ne fani? Bahendeki gller serin. Serin, yel
pazenin getirdii rzgr. Geceleri balkonun var. Kollarndaki
nazenin baharn ta kendisi. Scaktan sana ne fani! Yannda
buz gibi arap testisi.
Aklarn dostudur k. Nasl ksnlar dar? Yollan seller
basm. Alev sarmaklar izer, imek. Sevgiliniz kucanza
koar, rpererek. Gk grler, seviilir... Uyuan kan bir anda
coturur kuzey rzgr.
386
u rzgr ne kadar da apkn! apkn da sz m? Azgn.
Boyuna gzellerin salarnda. Dudaklar ehvetle rperir gibi,
kucaklad yosmalarn gzleri baygn, gsleri dimdik. u
rzgr ne kadar apkn! Kh bir buse, kh bir imdik.
Dnyada iki din var: ya ormana ekilip ile dolduracaksn
lnceye kadar, ya bir kadn nnde diz keceksin, sevmekle
geecek gnlerin, gecelerin. Dnyada iki din var: birini se
eceksin.
Zahit kadnlar ktler. Elini eteini ekmitir dnya
zevklerinden. Bir an nce cennete kavumak diler. Neden?
Cennette ne var? Alev tenli, ipek sal Apsaralar.
Uyuz bir kpek grdm: salyas akyordu. Hastayd, der
mansz yatyordu. Birden ayaklanverdi, donuk baklar kor
kor. Balad komaya bir diinin ardndan... Yamandr Ak
Tanrs, yaman, can ekienleri bile kaldrr yatandan.
Ne ermiler grdk ki, bir ceylan baklnn gamzeleri
nnde secdeye kapandlar. Havayla, suyla, yaprakla ya
yorlard... Pilavla, yala, etle beslenenler ne yapsn? Himalaya,
okyanusu yzerek geer de, sen o lots bakllarn cilvesine
dayanamazsn.
Btn aclarn kayna o, akn tapma o. O bahede boy
atar her delilik. Her zehirli iek orda yetiir. Ah genlik!
Delikanllk, ak aacn sulayan yamur, gzellik hzinesini
saklayan mahfaza.
Yanmzdayken bal, uzaklanca zehir. Kadn yledir.
Bizi dnyaya o zincir balar. O kapdan girilir cehenneme.
O sepet yalan dolu azna kadar. O kevser: zehir... Hayszlk
tter mihrabnda, o tapman dehlizlerinde kaybolunur. Sen
annemiz, sen sevgilimiz: kadn.
Irmaa benzer gen kzlar, rmaa. Gzleri lots lots,
salar dalga dalga. Bir ift kuu oynar gslerinde. Tenleri
nilfer kadar beyaz. Bu rmak kolay almaz, ummanlara
srkler bizi, ummanlara.
387
Biri ile cvldar, tekine gz szer. Dnd bakas...
Acaba kimi sever?
Azlarnda bal. Kalplerinde zehir. Onun iin emeriz du
daklarn, gslerini hrpalamamz bunun iindir.
Kadn ylanlarn en tehlikelisi. Zehrinin ilac bulunmaz.
Ak Tanrs bir balk. Oltas: kadn. Cazibesine kapldn
m, yakalandn. htiras ateinde kavurur seni ak.
Ey avare gnl! Bir dilberin vcudu karanlk bir ormandr.
Gs: esrarl bir geit. O geitte pusu kuran bir harami, ak.
AHLAK ZERNE
Makara balnn azndaki inciyi bileinizin zoru ile skp
almsnzdr. Frtnal bir denizi yzerek getiinize ina
nrm. Banzda elenk yerine azgn bir ylan tayabilirsiniz,
amenna. Fakat bir budalay inatlktan vazgeirdim derseniz,
glerim size.
Ha azgn bir fili krpe lots saplaryla balamaya, elmas
bir akasya yapra ile yontmaya, deniz suyunun tuzluluunu
bir damla balla gidermeye kalkmsnz; ha ktleri tatl dille
yola getirmeye.
Bilginler meclisinde skt, bilgisizlerin en gzel ss.
ndrann saraynda salaklarla dp kalkacanza, yrtc
hayvanlarn dolat da balarnda yaamak daha iyi.
Bilginin nnde tal balar bile sayg ile eilmeli. Bilgi,
blldke artan hazine. Kudret salar, mutluluk salar,
n salar sahibine. Ne alnabilir, ne yokedilir. Saltanatlar fani,
bilgi ebeddir.
Ay gibi parlak u inci gerdanlk. u altn bilezikler
ahane. Ama onlardan sana ne? Salarndaki gzel kokular
senin deil, srma elbiselerin ireti. Senin tek ssn var ki
ebed: Sz.
Sabr bir zrh, fke, dmanlarn en azls.
388
iee benzer bilgeler... Bazen saraylarda batacdrlar,
bazen solarlar ormanda.
Testiyi ister kuyuya sallandr, ister denize: alaca su ayn.
Kt, bilgili de olsa ka. Ylann bana bir mcevher ta
oturtmusun, zehiri azalr m?
Baa klmaz ktlerle; her meziyete kulp takarlar...
Utanga msnz, snepe derler. Dindarlk, yobazlktr onlara
gre. Faziletiniz, bir gsteritir. Adnz duygusuza kar,
kahramansanz. Beenmezler ne yapsanz. Sabrnz miskin
liktir. Belagatnz gevezelik.
Fecrin soldurduu ay, a geen sevgili, lotssz gl,
konumasn bilmeyen gzel dudaklar, para canls hkmdar,
gn grmeyen iyi, ikbal iinde yzen kt... kalbime saplanan
yedi zehirli ok.
Balarn kimse duymayacak; gler yzle arlayacaksn
her konuu; iyilik yapnca susacaksn; toplantlarda baka
sndan grdn ltuflar sayp dkeceksin; ikbal seni
martmayacak, herkesi sayg ile anacaksn... Faziletli olmak,
keskin bir klca oturmak kadar g.
Kzgn bir demire dklen damla, iz brakmaz, buhar olur.
Incileir bir lots yapranda. stiridye gerek bir inci yapar
ayn damlay. Bize biim veren bakalar. Ayn insan kimine
yar olur, kimine bar olur.
Altn meyvelerle ykl dallar topraa doru eilir. Alalr
rahmet dolu bulutlar. kbal martmaz bilgeleri, ykseldike
alakgnll olurlar.
Bilge kendini dnmez. Tek kaygs, bakalarnn mut
luluu. Hem kendini, hem bakalarn dnene iyi adam
diyebiliriz. Kendi kar iin herkesin canna okuyan, iblisin
biri. Gzel ama, kar olmadan ona buna ktlk edene ne
isim vermeli?
Gne ortal kavuruyordu. Nereye kaacan bilemiyordu
kel. Kader klavuz oldu, snd bir vilbann glgesine, yan
3.S9
geldi gzel gzel... yamurdan kaarken doluya tutuldu: koca
bir vilba dt plak kellesine, kel sizlere mr. Felaket
dmeye grsn insann peine.
UZLET ZERNE
Bilginler hasetten atlayacak. Beylerin burnu kaf danda.
Hamakat srtna binmi halkn. Kime bel balasak?
Hazine hazine diye topran bann detin; eritmedik maden
brakmadn dalarda. Ummanlar atn. Yllarca hulus aktn
saraylarda. llerin ruhunu armak iin mezarlklarda
geceledin. By, efsun, tlsm... eline ne geti? Hi. Ne zaman
bu hrstan kurtulacaksn?
Hayat bir lots yaprandaki damlacklar gibi uucu. Ama
onun urunda nelere katlanmadk! Alay ettiler, sineye ektik.
Budalalar nnde el pene divan durduk. Elenmedik, bizimle
elendiler. Biz ileye ekilmedik, ama devran bize ile ektirdi.
Zaman gemedi, biz kocadk.
Salarmz aard. Alnmz kr kr. Dizimizde derman
kalmad. Hl bamzda kavak yelleri esiyor.
mit bir rmak. Sular arzular. Hrsla dalgalanr bu sular.
Tutkularmz timsah, dnceler birer k. Ve rman ya
macnda yaln kaygu dalar.
Ne yapsan hazlar terk edecek seni. Ac gzyalar dkeceksin
arkalarndan. Ruhun huzura kavuur, isteyerek onlardan
uzaklarsan.
Pervane bilmeden atee atar kendini. Balk oltay fark etmedii
iin yeme koar. Biz arzularn felaketle rl bir a olduunu
biliriz, ama uzaklaamayz onlardan. Ne korkun gaflet!
Mide: haysiyet sarman kesen balta.
Neden bir tredinin kapsnda yz suyu dkyorsun?
Maaralarda kk m kalmad? Dalardaki alayanlar kurudu
mu? Aa meyve vermiyor mu artk?
390
Hazlarn kucanda hastalanrsam diye iin burkulur.
Hkmdarsan dmanlardan korkarsn. Beysen, hkm
dardan. lkbaldekileri idbar korkutur. Bilginler hatadan,
dorular irilerden korkar. Yalnz dnyadan el etek ekenler
korkudan kurtulur.
Ana rahminde de rahat deildik. Genliimiz canan hasreti
ekmekle geti.. Kocadk, ceylan gzl dilberler bizimle alaya
balad. Syleyin bana ne zaman gn greceiz?
Hayat, atlak bir testiden szan su.
Bo bir evde yanan lamba gibi kimseye hayr dokunmadan
geti mrmz.
Yanbanda gneyin nl ozanlar; arkanda bileziklerini
ahenkle akrdatan dilberler. Rebap sesleriyle nlayan bir saray
odasndasm... szm yok. Dakikalarn mest edici baln doya
doya i! Yoksa, yoksa istiraka dal, ey gnl! Dnyadan el
etek ek.
Dmanlarnn hepsini, hepsini tepeledin, sonra? Alay alay
dalkavuk besledin, sonra? Her istediin oldu, sonra?
O kimseye hr derim ki yata toprak, libas aa kabuklar,
dostu ceylanlar, gdas meyve, ikisi kaynak suyu, sevgilisi
ilimdir. Ve hibir faninin karsnda el pene divan durmaz.
Uzlet bir saraydr ileke iin... Yata imen, yast sar
maklar, adr gkkubbe, lambas ay, yelpazesi rzgr.
CAYADEVADAN
GTA-GOVENDA
Tamalalarla lolaan orman. Bulutlar zift, bulutlar katran...
Yolunu arm belki de. Belki korkar ocukcaz. Onu
yuvaya arsan.
.39!
Konuan zengin bir oban. Kz dnya gzeli Radha. Or
manda dolaan delikanl Hari (yani Krina).
Yamuna kylarnda hangi aa var ki, glgesinde sevimi
olmasnlar. emenlerden her beik onlarn ak yata.
Cayadeva ozanlarn ah... Kader tanras yle buyurmu.
Dncelerini binbir ilhamla yourmu iir tanras.
Hari iir zevki vermise sana, ak oyunlarna merakn
varsa, Cayadevay dinlemelisin. Her sznde ayr bir
gzellik, her msranda baka bir prlt. Ozanlk nasl olur
grmelisin.
(Bu balangtan sonra trk gelir.
lk para Vinuyu ver. Tanrnn eitli avatarlarm sayp
dker. kinci para Hariye vg):
Kulaklarnda elmas kpeler, ban Kamalann gsnde.
elenkler rmekdesin orman ieklerinden.
Yaa Hari!
Gne banda ta.
Ey btn varlklarn kurtarcs!
Btn ilekelerin gnlndeki turna!
Yaa!
El dememi lots yapraklar gzlerin.
Ravanann on ban birden koparan sen!
Bir sonbahar bulutuna benzer glgen;
Mehtap keklikleri byler, Kamala seni.
(Sonra air konuya yle geer):
Bir papatyaya benzeyen Radha
Krinay aramakta,
Fundalklar lo,
Mevsim bahar.
lgna dnm kskanlktan.
392
Bouna konuuyor nedimesi,
Bir gnl gibi arpyor lavanga dal.
Malayadan esen rzgr
Ona dokunduu iin sevdal.
Kumrular sarho...
Vakula bahelerinde arlar
iekten iee konmakta.
Baharn tadn karyor Hari
Senden uzakta.
Ak, ormann kraliesi.
Kesara iekleri deil prldayan,
Onun altn emsiyesi.
Patali demetlerinde glmseyen dikenler,
Oklar...
Bir arzu rpertisi her yaprakta...
Baharn tadm karyor Hari,
Senden uzakta.
Can m dayanr madhavikalarn kokusuna,
Yaseminler kucak kucak...
Ermiler bile batan kar,
Ne yapsn delikanllar?
Btn canllar ayakta.
Baharn keyfini sryor Hari,
Senden uzakta.
Mangiyeyi nasl da kucaklam
Atimukta sarma...
Sarmak mest, mangiye mest.
Bahelerde yldz yldz iek tozu.
Ketakalarla kucaklaan rzgr, yakc
Akn soluu kadar.
(Uzakta Hariyi fark eden srda yeni bir trk sylemeye
balar Radhaya):
Dudaklarnda lgn bir ak trks,
Memelerini Hariye dayam
Gz szyor bir oban kz.
u yosmaya bak Radhacm,
Nasl kendinden gemi!
Kulana bir eyler fsldyor Harinin
Bir baka yosnaa.
Baka biri
Salarndan yakalyor Hariyi,
Tenhaya srklyor.
lgnca raks ediyor drdnc dilber,
Harinin kavalnda alev alev nameler,
imdi bir yosmay kucaklyor Hari,
imdi tekini.
Kimini elleriyle okuyor,
Kimini baklaryla.
Peinden kouyor kiminin.
Esmer teni bir sevda ehrayini, Harinin,
Bir lots bahesi.
Bracal gzellerin dudaklar
Birer ar.
Hari onlarn bahar.
Mangiye dallarnda tomurcuklar alm.
Kumrular dem ekiyor sevinle: kuku...
Keman kal nazeninler rakstan yorgun...
(Radhay kudurtuyor bu lgn ak sahnesi. Gururundan
yaralanan gen kadn sarmaktan bir haymeye atyor kendini.
Srdana diyor ki):
394
Gzlerimden gitmiyor hayali,
Bensiz nasl elenebiliyor?
Srtnda ebem kuandan harmani,
Halay ekiyor.
Banduiva ieine benziyor
Bir tomurcuk gibi alan dudaklar.
imde alev alev ak,
Hari hercai.
Karlanca yzm kzarr, utanrm.
Ama o ekingenliimi datr,
Baka bir dnyadaym sanrm.
nce blbller gibi akr,
Sonra kuam zer.
Yatamz taze dallardandr,
Yanma uzanrm.
O dudaklarm ier,
Ben zevkten kvranrm.
Yorulunca gzlerim kapanr,
Hari bir anda canlanr,
Ustadr ak oyununda.
Trnaklar gsm didikler,
Onun gzleri de kapanr sonunda,
Ama bu dinleni uzun srmez.
(Bracal dilberler kandramyor Hariyi. Onu dnyaya
balayan altn zincir Radha, uzaklarda. Kalbine ak oklar
saplanyor, piman oluyor ihanetlerine. Yamuna kysndaki
kulbeye ekiliyor):
Etrafm kadnlar kuatmt,
Onu nasl arabilirdim'.
Utantan yerin dibine girdim,
Kat.
Kzl bir lotse benzemitir yz fkeden.
395
Hzinelerim var, sevgililerim var,
Ama onsuz hayat neye yarar.
Neden kollarmda deilsin, fidan boylum?
Affet beni Radhacm, affet!
iekten oklarn brak,
Ben zaten yaralym Ak!
(Radhann habercisi Hariyi, Yamuna rman glgelendiren
barara aalar altnda alarken buldu. Ald sz, bakalm
ne syledi):
Santal kokusundan ireniyor,
Mehtaptan holanmyor artk.
Ylan yuvalarndan esiyor
Malaya rzgr,
Kumru sesleri bir hkrk,
Yanyor Radhack yanyor.
Yz bir su zamba,
Gzyalar jale.
Gzleri hilale benziyor,
Szgn hilale.
Glyor, i ekiyor, kvranyor,
Yanyor zavall Radham, yanyor.
Ne sevinci belli, ne kederi.
Ac ona Hari!
O bir dii karaca,
Ak bir kaplan.
Ar geliyor ona artk,
Gsnde uyuyan inci gerdanlk.
ylesine zayflad, sensiz,
Salarn zyor, balyor
Alyor Radhack, alyor.
396
(Hari, hemen gidip Radhay getirmesini sylyor haberci
kadna. Kadn Radhaya varp diyor ki):
Yamuna kylarnda seni bekliyor,
Salarnda orman iekleri.
Bir yaprak dse: oh, diyor,
Acaba gelen o mu?
Ayaklarndan halhallarm kar,
Lacivert aln at omuzuna
Ko ona.
Bir bahar bulutunun stnde uan
Siyah turnalara benziyor incilerin.
Kanatlan Radhacm, kanatlan!
Geceler abuk geer,
Harinin gsne yaslan.
(Radhann yryecek hali bile kalmam, de kalka yola
kyor. Onun yrekler paralayan feryatlarn tekrara ne
lzum var? Ancak ertesi akam buluabiliyorlar. Radha yar
kzgn, yar mesut... Hari af diliyor):
Konu canm benim!
Korkularmn gecesini datsn,
Dilerinin mehtab.
Susuz bir keklik gibi titreyen dudaklarm
Hasret, dudaklarnn iksirine.
Beklettimse affet.
fkeyi brak, brak sevielim...
im alev alev ehvet...
Neden konumuyorsun?
Bana dudaklarnn lots arabndan sun!
Madem ki kzmsn bana,
Cilal trnaklarn kalbime saplasana!
397
Kollarnn zincirine vur beni,
Memelerinle ez,
Dilerinle parala.
Hazlara gmlelim.
Bana dudaklarnn lots arabndan sun!
Kzl zambaklara dnm fkeden,
Mavi lotsleri andran gzlerin.
Akn oklarna benziyor gamzen.
Geni kalalarnda kemerin
krdasn!
Bana dudaklarnn lots arabndan sun!
(Ceylan bakl dilberi yalvarlar ile yumuatr Hari. Az
tedeki kulbeye gidip Radhann gelmesini bekler. Gen
kadn sslenir, nedimelerinden biri u trky syler
ona):
Yryemiyorsun memelerinin arlndan
Kalalarnn arlndan yryemiyorsun.
Napuralarmda mcevherler
n n ter.
Turnalar gibi yakla Hariye.
Bir el gibi imenlerle oynuyor rzgr.
Muz fidanna benziyor kalalarn,
Gecikme gzel kadn.
Sanki akn dalgasna kaplm
Yalpa vuruyor memelerin,
Harinin hasretiyle sarho.
Karanlk, gzlerde srme,
Mavi lotslerden birka karanlk,
pek bir gecelik gibi,
Yumuak ve serin.
398
Gsnde nasl titriyor gerdanln,
Gzlerinde akn cokunluu.
Krpe aokalardan yatan...
Eylen gzel kadn, eylen.
Akn sellerine brak kendini.
Neden korkacaksn Hariden?
O imdi klen.
Eylen gzel kadn, eylen.
(Radha sevgilisine kouyor, nedimeleri yalnz brakyor
bu gzel ifti...):
Gller at Radhann dudaklarnda,
Utantan, arzudan gller.
Nedimeler ekildiler,
Utan utand kat,
Babaa kalnca
Sevgililer.
Yeni am bir lots, ayacklarn.
Uzat onlar yapraklara, uzat.
Fidanlar utandrsn gzellikleri,
Konu nolursun!
Szlerin bir deniz, bir haz denizi.
Bana o ummandan birka damla bal sun.
Geen gnleri unutalm,
Sevdalm.
Gsn hapseden u kskan ah
Grmesin gzlerim, grmesin.
Sen de rperti iindesin,
Senin ban da hummal.
lgn memelerin gsmde dinlensin.
Neden gzlerin yar kapal?
Utanyor musun?
399
Yalvarrm,
Bana dudaklarnn arabndan sun.
Kumrular ne kadar hazin dem ekiyorlard
Sen uzaktayken.
Baklarn neden hl szgn?
(ki kol, sarmak gibi kucaklad Hariyi, memeler ezdi
gsn, trnaklar paralad...)
400
teki Edebiyatlar
YEN HNT DLLER
HND EDEBYATI: KEBRDEN
Beni nerede aryorsun?
Mescit tehi, kilise bo,
Ne Hintteyim, ne indeyim.
Kulum, senin iindeyim.
Gne de gnlnde, ay da gnlnde,
Gzlerin kr dostum, gremiyorsun.
lerinde ezel neyi alyor,
Kulaklarn sar, duyamyorsun.
Bu benim, bu senin kavline dtn.
yi ne, kt ne, bilemiyorsun.
Benlik davasndan syrlmadka
Ne yapsan bo, Hakka eremiyorsun.
Amel bir iektir, bilgi bir meyve
Neden o meyveyi deremiyorsun.
Misk ceylanda, ceylan miskten habersiz,
Cevher sende, akl edemiyorsun.
O diyar, mevsimler ah baharn,
Gklerinden nur boanr o diyarn,
Nameler kanatlanr toprandan
Binlerce Krina el pene divan
Milyonla Vinu secdeye kapanm.
Veda okur sra sra Brahman.
stirak iinde binlerce iva.
Her kede rebap alan bir Sarasvati.
Efendim tecelli eder o diyarda,
Santal, tr dalgalanr rzgrda.
Ka mutlu varabilir o diyara.
Hangi kylara yolculuk, ey dost,
Yolcu yok, yol yok nnde, rehber yok.
Deniz nerde, gemi nerde, gemici nerde?
O lkelere sefer yok, gnl hey!
Ne sandal var, ne sandalc, ne halat,
Zaman yok, zemin yok, asuman yok.
Nehir yok, gl yok, umman yok.
Nerden ieceksin, gnl hey.
Evren serap, vaha sensin
Susuzluktan yanyorsan,
Kendi emenden iersin.
Akam hem gklerde, hem gnllerde,
Glgeler, kys olmayan deniz.
Alsn guruba pencereleriniz,
Kaybolun ak denizinde.
Gnl lotsnn tveylerinden
Szlen bal iiniz.
Dalgalara brakn kendinizi,
inize dolsun umman.
arklar geliyor uzaklardan,
arklar, ilahiler, an sesleri,
402
Cokun, muhteem ve rkek.
Kebir der: kardeim benim,
Bir saksdr bu bedenim.
Tanr, iindeki iek.
Ak arklaryla nlyor gece,
Gndz ak arklaryla.
Toprak kulak kesilmi,
Sen de dinle.
lm kendisinden gemi, raks ediyor.
Hayat raks ediyor, kendinden gemi.
Toprak sarho, dalar sarho, ummanlar sarho.
Kahkahalar geliyor uzaklardan,
Hkrklar geliyor.
Alayarak raks ediyor insanlar.
Glerek raks ediyor.
Cbbeni frlat rzgra
Sen de kar insanlara.
Zemin sarho, zaman sarho
Bu arklarla sen de co.
MARAT ARLER: TUKARAMDAN
iirler yazyormuum,
Szckleri benim deil.
Vecd iinde dinlediin
Bu trkler benim deil.
Ben Tanrnn nadan kulu
Bilemezken sa solu
Bu yol ulularn yolu.
Bu cevherler benim deil.
Konuan O, syleyen ben,
yle duydum efendimden.
Tuka der ki bu inleyen
Ses benim, sz benim deil.
Erenler kynde iin ak dolar,
Ne bir kaygn kalr, ne zdrabn.
Ben o kyde gezer bir garip geda,
Dilendiim ltuf ayak trabn.
404
DRAVT EDEBtYATl
TAMUL EDEBYATI
Tri\ alluardan
VECZELER
Yavuz fillerin alnnda allar,
Dilberlerin gslerinde.
Ona mcevherler sunsam,
Gerek mcevher o.
Canla canan yle kaynaacak ki,
Meltem geemeyecek aralarndan.
Eller bakp geer kaytsz,
Benim kalbim arpar grnce,
iekler gzlerine benzer de.
Sen de canan kadar gzel olsaydn, .
Sana da taparlard Ay!
Bir umman var, frtnal, ismi: ak.
Ne salla alr, ne de gemiyle.
Kollarmdan parmaklarma kayan bileziklerim,
Efendin seni terk etti, diyor.
Canann sevgi ile nemli bak,
orak bir topraa boalan yamur.
Gururumun kapsn utanla srglemitim,
Akn baltas ne kap brakt, ne srg.
Aya amura saplanmayagrsn,
Koca bir orduya kar koyan fili
Uyuz bir akal ldrr.
Am dkt gzyalar,
Tokun servetini kemiren ee.
Karanlk bir mahzende boynuna sarlan le,
Haysz bir kahpenin yalanc nvazii...
Manikkavaagadan
VUSLAT
Kh bir fil karnnda ota kurmuum,
Kh hakir bir karncadan domuum.
Bir gn baktm ben de insan olmuum.
Birbirine benziyordu sabahlar,
Her gn leleri ackyordum.
Gecelerim uykuyla geiyordu.
406
Bir sabah ufkumda beliriverdin,
Gnah kadar cazip bir aheserdin.
Siyah kehrbardand gzkapaklarm,
Dudaklarn erguvan.
Sen ak, sen rya, sen gerek, sen yalan
Gsnde gneler prldyordu.
Sen kys olmayan umman.
Anladm ki deli dnya bir pazar,
O pazarda nice mecnunlar gezer,
Kapldm onlara, ben de kul oldum.
Mihman oldum salk denen zindanda.
Yokluk denen cehennemde yaadm.
Vahada yaadm, lde yaadm.
Nazlar yalancyd, zdraplar bo,
Krld kolum kanadm.
Nihayet Tanry buldum iimde,
Sonsuz ve tek.
Dostlar Tanr yok dediler,
Dost deil, davar srs.
Kurtulu ilede, dedi Brahman,
Kendini Tanrya ver dedi, kimi.
Bir akam Vedalar ald kapm,
Bir kasrga gibi uuldayarak.
Ylan itizalin zehrini sundu
Islk alarak.
Hatalar kuatt drt bir yanm,
Raks ettim, yalvardm, aladm, Tanr
Glmsyordu.
Dediler ki filin dii yamandr,
Dediler ki gven olmaz kadna.
Rzgr gibi doldun damarlarma
Gnlmde binlerce iek ald.
KANNARA EDEBYATINDAN
PAPAAN
Papaan kafesinde yok,
Kafes bo, Hari, ah Hari.
Dinle beni bacm, dinle.
Bir papaancm vard,
Evde yokken kedi kapm,
Kapm da karm bacm.
Bir kuum vard dnyada,
zenmi, yetitirmitim,
Boynunda inci gerdanlk,
Kuum yok artk, yok artk.
Yeil bir papaand o,
Yemyeildi yemyeildi.
irin bir papaand o.
Minicikti minnackt.
Evimi bama ykt,
Ram ram diyordu boyuna
Diyecek yoktu huyuna,
Ve tyleri ipektendi.
Dokuz kapl saraydan
Duvarlar delip kat.
Gklerde imdi papaan.
Ah bacm, vah bacm.
Verdiim st ierdi,
Ne ikram edersem yerdi.
Yamn drtte n
Ona ayrrdm her gn
Yine de utu avucumdan.
Papaan kafesinde yok,
Kafes bo, Hari, ah Hari.
Purandharadasa
408
TELUGU EDEBYATINDAN
YOGY TALAMA
t dalamaktan holanr,
Turna kuu dikilmekten.
Eeksen anr ha anr,
Kurbaa dalmaktan holanr.
Binbir arzu kanatlanr
Gnlmzden... Yaamak ho.
Yogi bunlardan habersiz.
Efendiyi dinlerseniz:
Hazlar yalan, emeller bo.
Vemana
BRAHMANI TALAMA
oluktan ocuktan ayrl,
Demir kuak sar beline.
Hayvanlar gibi srn dur,
Ne geerse ye eline,
Sonsuz mutluluun yolu
Sorarm size bu mudur?
Kle bular suratn
Ama burnu kpkrmz
Belli ki kafay ekmi.
Aznda dua sakz.
Bak yine kendinden gemi.
Boynuna kolye taknca,
Yokolacak her saknca
Ver elini doru cennet.
Ay postu ykanmakla
Aarr m a Brahman.
Tanr daha m sevecek
Seni, putlar yalarsan...
Vemana
410
TEMEL TARHLER
SADAN NCE
9000: Tamul Sangam edebiyatnn faraz! balang tarihi
4000: Mezorda neoljtik medeniyet
3000-2500: Mohenco Daro medeniyeti
2000: Rig-Vedann yazlmaya baland tahmint tarih
1400: Atharva-Vedann kaleme alnd tahmin tarih
1375: lk Aryallarn lndusa girmesi
1300: Yacnavalkiya. Yacur-Veda.
1000: En eski Upaniadlar
700-400: Bellibal Upaniadlar
545: Keyhsrevin (Kyros) Hinde girii
527: Cainizmin kurucusu Mahavirann yaklak lm tarihi
- Daranm (Darius) Hinde girii
500: il k Sutralar
478 (480 ?): Budanm yaklak lm tarihi
- Panininin Sanskrite grameri tespiti
327-325: tskenderin Hint seferi
322-298 (veya 313-291): Morya hanedan ve Moryal I. andraguptann iktidar
yllan
- Mahabharatann yazlmaya baland tahmin tarih
302-298: Megasthenes Pataliputrada
272-232 (veya 261-226): Morya hkmdar Aoka
- Aoka yaztlar
200 civan: Patancali, yogann kurucusu
- Ramayananm yazlmaya baland tahmin tarih
190: Demetriosun Kuzey Hindi ve Afganistan ele geirmesi
185 veya 176: Moryallarn sonu
175: Budizmin Palice Dsturunun yazlmas
166-145: Menandrosun Pencaptaki hkimiyeti
100: Manu Kanunlan
SADAN SONRA
60: lk felsef Sutralarm yazl
100: lk Puranalarn yazld tahmin tarih
- Mahabharatann yazlnn sonu
144: Kuan hkmdar Kanikanm baa gemesi
200: Bharatamn Natya-$astra"s ile klasik Sanskrit tiyatrosunun balamas
- Ramayana'nm yazlnn sonu
300-350: Pana-Tantra
320: Gupta slalesi
335:1. andraguptanm lm
375-414: II. andragupta
411
375 civar: Kalidasanm yaad dnem
380-413: Vikramaditya
- Kalidasa
450: Kannara edebiyatndan ilk rnekler
500: Sonuncu Sutralar
510: Guptalarn sonu
600 civar: Sivaclk ve Vinuculugun Gney Hindistanda gelimesi
606-647: Kano hkmdar Haramn saltanat ve Kuzey Hindistan'n birliinin
salanmas
629-642: Hiuen-tsangm Hint yolculuklar /
633: Teluguce ilk eserler
671-695: Yi-tsigin Hint yolculuu
711: Araplar n Sint blgesine yerlemeye balamalar
788-820: ankara, brahuanizmin en nemli filozoflarndan, Vedanta'nm temsilcisi.
800-1350: Kamboun altn a
800-1400: Raputanamn altn a
850-1330: Kannara edebiyatnda cainist dnem
973-1048: El Birui
986-987: Gazneli hkmdar Sevktekiin Hinde yapt ilk Trk-lslm akn
993: Delhinin kuruluu
1001-1027: Gazneli Mahmutun Hinde dzenledii on alt seferin balang ve biti
tarihleri
1101: Bilinen en eski Bengalee el yazmalar
1114: Matematiki Baskara
1175: Gurlu Muhammetin Hind'e dzenledii ilk aknlar
1185: Klasik Bengal edebiyat airi Cayadeva
1185-1186: Gurlu Muhammetin Lahor seferi ve Lahoru ele geinilesi
1192: Gurlu Muhammet Delhiyi de alr ve slm hkimiyeti Hintte yaygnlar
1206-1451: Delhi Trk sultanlklar
1275 civar: Ramayanann Tamulcaya uyarlan
- Maratcamn nl airi Cnadev
1292-1293: Marco Polo Gney Hindistanda
1296-1316: Delhi Trk sultanlarndan Sultan Alaattin dnemi
1303: Alaattiin itoru zapt
1306-1310: Gney Hindistan'n Mslanlar tarafndan istilas
1325-1351: Sultan Muhammet bin Tuluk
1336: Vicaayagarn kuruluu
1336-1405: Timurlenk'in hayat
1398: Timurlenkin Delhiyi kuatmas
1351-1388: Sultan III. Fiuz al
1410 civar: Kannara ve Telugu edebiyatlarnn ykselii
1440-1518: Hindi air Kebirin hayat
1469-1538: Sih mezhebinin kurucusu Nanak ah, Kebir in akirdi
1483-1530: Babrl mparatorluu nun kurucusu Babr Sal
1498: Vasco da Gama nn Hind'e var
1510: Portekizlilerin Goa'y igali
412
1525: Babr'n Delhi seferi ve Mool mparatorlugu'nu balangc
1526: Babrn Delhiyi ele geirip kendini Delhi sultan ilan etmesi
1526-1856: Hint yarmadasndaki en nemli Trk-tslm devletlerinden labrl
mparatorluu dnemi
1530-1556: Babrn olu Hmayuun iktidar
1532-1624: Tulsidas, noden Hindni yaratcs
1556-1605: Hmayunun olu Ekber ah'n dnemi
1574: Tulsidasn Ramayanay Hindice yazmaya balad tarih
1600: ark! Hint Kumpanyasnm lngilizler tarafndan kurulmas
1605-1627: Ekber alm olu Cihangir ah'n dnemi
1607-1649: Tukaram, en byk Marat airi
1615: ngiliz Thomas Roenu eli olarak Delhiye gelmesi
1622: H ollandalI larn Bat Hint Kumpanyas n kurmalar
1628-1659: Cihangirin olu ah Cihan dnemi
1631: ah Cihann len kars Mmtaz Mahal ii Agra ehri civarnda yaptrtt
mozolenin (Tac Mahal) al.
1639: lngilizlerin Madras ele geirerek St. George kalesini yapmalar
1641: H ollandalI larn Malakay zapt
1657-1658: ah Cihan n olu Dara kuh dnemi
1658-1707: ah Cihan n olu ve Dara kuhu kk kardei Evrengzibi im
paratorluk dnemi
1663: Cochin i igal eden HollandalIlarn Malabar sahilindeki stnlklerinin
balangc
- Bengalde ilk ngiliz kolonisinin kuruluu
1664: Franszlarn 14. Louis dneminde Hint Kumpanyasn kurmalar
1674: Franszlarm Podieriyi kurmalar. Podieri, yzyl kadar, Fransann
Hindistan'daki kalesi olacaktr
1690: lngilizler in Kalktay kurmalar
1716: Kalktadaki William kalesinin yapm
1746-1748: ngilizlerle Fraszlar arasndaki egemenlik savalar
1756: lngiliz-Frasz savalarnn devam
1757: Plassey sava ve lngilizlerin Bengal ordusu karsnda kazand zafer. Bu zafer,
Hindistandaki lngiliz-llit mparatorluu nun da balangcdr
1758-1767: Robert Clive, Bengal valisi
1761: Pondieri'nin Franszlarn elinden karak lgilizlere gemesi
1763: Paris antlamas
1772-1774: Warren Hastings, Bengal valisi
1772-1833: Rammohan Roy
1775-1782: ngilizlerle Marallar arasnda sava
1784: lngilizlerin Kalkitada Bengal Asya Cemiyetini (Asiatic Society of Bengal)
kurmalar. Bakan: William J ones
1786-1793: Lord Cornwallis, Bengal valisi
1786-1820: lngiliz-l lit Imparatorluunun ilk dnemi
1788: Asya Aratrmalar veya alma Raporlar" (Asiatic Rescherches or Tran
sactions) adl derginin Kalkmada yaymlanmaya balamas
1795: Paris'te Yasayan Dou Dilleri Okulunun (Ecole des l.agues Orientates
4 / .?
Vivantes) kurulu yl
1803: lngilizlerin Delhiyi igali. kinci lngiliz-Marat sava
1804: Bombayda Bengal Asya Cemiyetinin (Bombay Branch of the Asiatic Society)
bir ubesinin kurulmas
1817-1819: ngilizlerle Maratlar arasnda nc sava
1820-1856: lngiliz-Hint mparatorluunun egemenlik dnemi
1821: Paris Asya Cemiyetinin (Society Asiatique de Paris) kuruluu. Bakan: Silvestre
de Sacy
1823: "Asya Dcrgisinin (J ournal Asiatique) yayma balamas
- Londradaki "Byk Britanya ve rlanda Asya Kraliyet Cemiyetinin (Royal As
Society of Great Britain and Ireland) kurulmas
1814-1823: Lord W. C. Hastings, Hindistan umumt valisi
1823-1835: Lord Bentick Hindistan umum valisi
1829: Satinin kaldrlmas
1836-1886: iri Ramakrina
1839: Asiatic Rescherches or Transactions dergisinin son says ve onun yerine
"J ournal of the Asiatic Society of Bengalin kmaya balamas
1839-1842: Birinci lngiltere-Afganistan sava
1845-1849: ngilizlerle Sihler arasnda sava
1857: Sipahilerin isyan ve ngiliz egemenliinin sarslmas
1858: lngilizlerin yeniden idareyi ele geirmeleri
1858-1898: lngilizler iin bar ve ykselme dnemi veya Pax Britannica
1861-1941: Rabindranat Tagor
1863-1902: Svami Vivekananda
1868: Pariste "Yksek retim Okulunu (Ecole des Hautes Etudes) kurulmas
ve Sanskrite krssne Bergaignein bakan seilmesi
1869-1948: Mahatma Gandi
1870-1950: iri Orobindo
1873-1938: Orducann byk airi kbal
1877: Viktoryamn Hint kraliesi ilan edilmesi
1878-1880: kinci lngiltere-Afganistan sava
1885: Hint Mill Kongrcsiin kuruluu
1889-1905: Lord Curzon, Hindistan hidivi
1916-1921: Lord Chelmsfordun hidivlii ve Hindistann bamszln ngren
yeni bir anayasann kabul ile tngiliz Hindistannda deiiklik
1913: Tagorun Nobel bar dln kazanmas
1919: Gandinin Hindistan bamszlk savana katlmas
- Amristar facias
1920: Hint Milli Kongresinin bana Gandinin gemesi
1921-1926: Lord Readingin hidivlii
1926-1931: Lord I rwinin hidivlii
1929: Mill Kongrein bana Nehrunun gemesi
1931: Lord Willingtonun hidivlii
1947: Hindistann bamszl ve Pakistan devletinin kuruluu
1948: Gandinin ldrl
1950: Hindistanda cumhuriyetin ilan
414
SZLK
A
Advaita: Vahdet-i vcut. Ruhla madde ikiliini kabul et
meyen gr.
Aama: Tanr ilham olan kutsal kitaplar. Bilhassa Tanr
iva ile aktiyi ven tantra nevinden eserler. Budistlerin
kutsal kitaplarndan drd.
Agni: Vedalar dininin en byk Tanrlarndan biri. Ate
Tanrs.
Ahimsa: Hint ahlknn ana ilkelerinden biri: ktle sevgi
ile mukabele etmek. Zor-yok anlay.
Alamkara astra: iir sanat.
Apsara: Gkle toprak arasnda bir eit arac, su perileri.
Candarvann kars.
Aranyakalar: Ormanda verilen gizli dersler, Upaniadlar.
Arcuna: Mahabharatann kahraman, Krinann mridi
be Pandava kardeten biri.
Arta: Zenginlik.
Arta astra: Kr ilmi.
Arya-Sama: Dayananda Sarvatinin 1875de kurduu s
lahat bir dernek.
Aoka: sadan 272 yl nce tahta kan filozof-hkmdar.
Morya hanedannn en tannm temsilcilerinden. Buclizmin
Konstantinosu. Ahimsanm kurucularndan biri.
Asuralar: nceleri tanrsal anlamna kullanlm. Varuna
ile Mitrann sfat. Sonra tamamen ters bir anlam kazanm:
kfir. Asura, ifritlerin sfat olmu. Asuralarn en bykle
rinden biri Raghu, Gnein azl dman.
4/ 7
Aram: mrn drt a: rencilik, evlilik, ormanda ie
kapan, dervilik.
Avameda: At kurban etme.
Averenler: Sabahla akam canlandran ikiz Tanrlar.
Atharva: Vedalarn drdncs ve sonuncusu.
Atman: Gerek ben, z, O. Ruh.
Avadana: Budann yar mensur yar manzum hayat
hikyeleri.
Avatar: Tanrnn yeryzne inii.
Avesta: Irann en eski din! yazlarnn btn.
B
Bakti: Ak. Ak yolu ile Tanrya varmak. Bodisatva ola
bilmenin yolu.
Bakti-Yoga: Ak yolu ile Tanrya varmay salayan Yoga
dal.
Bhagavad-Gita: Mahabharatanm iinde yeralan byk felsef
destan.
Bhagavan: Mutlu. Krinamn adlarndan.
Bhagavata-Purana: Puranalarn en nemlisi. Konusu,
Krinamn menkbeleri.
Bharata: Hintli, Hint rkndan.
Bodisatva: Budizmin Mahayana inancnda, bakalarna
yardm iin, kendi kurtuluundan vazgeen.
Brahma: Brahmann kiilemesi sonucu ortaya kan Tann,
Vinu ve ivayla beraber Hindin yaratc Tanrsndan biri
(Bkz. Trimurti).
Brahman: Balangta byl forml, dua. Sonra kutsal bilgi,
Vedalar. Nihayet dnyann z, evrensel ruh, mutlak.
Brahmanlar: Rahipler. En st kastn mensuplan.
Brahmanizm: Bkz. Enduizm.
Brahma-Sama: Rammohan Royun 1828cle kurduu s
lahat bir mektep.
Buda: akya ailesinden kral udodana ile kralie Maha
Mayann ocuklar. Ad Sidarta, ama budizmin eitli me
tinlerinde Gotama, akyamuni gibi deiik adlar da var.
sadan nce 560 civarnda doup, seksen yllk bir hayattan
sonra 480de ld kabul edilir. Budizmin kurucusu.
Budizm: Vedalardaki temel kavramlar inkr eden, brah-
manizme kar kan felsef gr, Tanrs olmayan bir din.
C
Cainizm: Budann ada olan Mahavira tarafndan kurulan
din. Mahaviramn bir ad da Cina (muzaffer), bu inancn ismi
olan cainizm de Cinadan geliyor. Budizmden az nce,
brahmanizmin katlna kar kan bir dnce ve inan
sistemi. Ahimsa kavramn ilk defa Cainistler gelitirir.
Cataka: Budann eitli zamanlarda dnyaya geliini anlatan
hikyeler.
Cina: Cainizmin kurucusu.
Cnana: Tam bilgi, marifet.
D
Darma: Hukuk ve din bakmndan insanlarn bal bu
lunduklar kaideler. eriat, yasa, kanun.
Darma-Sutra: Vedalar ann yar hukuk, yar din me
tinleri.
Darma-astra: Darma Sutralarn zaman iinde aldklar
son ekil. En eskileri Manu Mecellesi.
Daarata: Ramann babas olan Ayahodya hkmdar.
Darana: Hintte ortodoks saylan alt felsefe sistemi.
Deva: Gkyzndeki ikinci derecede nemli Tanrlar.
Byk peygamberlerin isminin arkasna eklenen bir sfat.
Dropadi: Pandaval kardelerin kars.
Dravit: Gney Hindin Aryal olmayan yerlileri.
Durga: Ana Tanrann isimlerinden biri.
419
Enduizm (veya Hinduizm): Hint edebiyatnn ilk rnekleri
olan Vedalar, adna kh brahmanizm, kh enduizm denilen
dinin de en eski belgeleri. Brahmanizmle enduizmi birbirinden
ayrmak iin yle bir tarif yaplabilir: Brahmanizm, ksmen
veya tamamen Vedalar diniyle kaynaan, eski alarn dini.
Enduizm ise, daha ok Hintteki din! gelimelerin btn.
Enduizmi Vedalarla balatanlar da var, Vedalar ann bi
timinden sonra balatanlar da (L. Renou).
G
Gandarvalar: Yar at, yar insan yaratklar Vedalara eski
halk inanlarndan szm. Somaya bekilik ederler, Gnee
arabaclk.
Gita-Govenda: Krina ile Radhann aklar zerine lirik
iir, 12. yzylda Cayadeva tarafndan yazlm.
Gitancali: Tagorun Bengalee lirik poemi.
Guptalar: Moryallardan sonraki ilk Hintli hkmdar
slalesi. Hakimiyetinin balang tarihi 320. En tannm
temsilcisi II. andragupta (375 yllar civarnda).
' Guru: Mrit, stat, pr.
Govinda: Krinann sfatlarndan.
H
Hanuman: Ramayanada ok nemli bir rol oynayan
maymunun ad, kendisini Ramaya adar. Hanuman Tanrnn
hizmetkr kabul edilir.
Hari: Kiilemi Tanrnm isimlerinden biri, Vinuyla bir
tutulur. Din ark ve dualarda en ok kullanlan Tanr is
mi.
Harivama: Mahabharatanm eki saylan destan.
Hara: 7. yzylda (606-647) yaayan Hint hkmdar.
E
420
Birok dramn yazan.
Hatha-Yoga: Bir yoga okulu. Gayret yogas.
Hinayana: Budizmin ilk ekli. Kk gemi.
1
lndra: Sava Tanrs.
J
Jamuna: Krinann ocukluunun getii blgeyi de sulayan
kutsal nehir, Ganjn bir kolu.
K
Kala: Zaman, kader.
Kali: Ana Tanrann bir baka ismi. Mkemmel olmayan
her eyi yokedici enerji, g.
Karma-Yoga: Menfaat dnmeden, bir karlk beklen
meden yaplan yoga.
Karman: Brahmanizmin temel kavramlarndan biri. Eylem.
Kiinin gemiteki eylemleri sonucu hayvan veya insan
eklinde yeniden douu. nsann eylemlerini ynlendirerek
kaderini tayin edebileceini savunan gr. Samsara dokt
rininin ayrlmaz paras.
Korava: Mahabharatada Pandavalarm dmanlar.
Kotilya: andraguptanm veziri, Hindin Makyaveli.
Krina: Baktinin Tanrs, manev ak. Vinunun bir avatar.
Btn Hintte Hint mitolojisinin en tannm kahraman, iki
ekilde tecelli eder. Ya Jamuna nehri kylarnda oynarken
birok mucizeler yaratan bir ocuk. Ya da Mahabharatada,
Pandava kardelere yardm eden, zellikle de Arcunaya
tler veren ve Bhagavad-Gitay aklayan bir prens (Bkz.
Trimurti).
Katriya: Sava, asil. Brahmanlardan sonra gelen kast.
Kundalini: Tantrik yogann kadn gc. Vcudun alt
421
ksmnda ota kuran ylan biiminde bir Tanra. Kafaya
kmas iin uyandrlmas gerek. Cins! g.
L
Lakmi: Bolluk ve gzellik Tanras.
Lakmana: Ramayana kahraman Ramann kk karde
i
Lanka: Seylan.
Linga: Ayrc iaret. Fals.
M
Mahabharata: Hindin ve dnyann en uzun destan. Pandava
kardelerle Koravalarn engini anlatr.
Mahadeva: Byk Tanr. ivanm sfat.
Mahavira: Byk kahraman anlamna, cainizmin kuru
cusunun bir ismi.
Mahayana: Byk gemi. Kuzeyde gelien Budist okullarn
genel ad.
Mantra: By adab. Kutsal forml.
Manu: nsan soyunun yaratcs. Brahmanizmin ideal ahlk
kurallarn ele alan Manusmritinin yazar.
Maya: Byl g. Gerei rten bir nevi tl. Gerei anlama
vehmi, bu vehmi salayan tanrsal g.
Mitra: Vedalardaki nemli Tannlardan biri, daha ok Tanr
Varunayla birlikte anlr.
Mohenco-Daro: Hintte en eski medeniyetin gelitii e
hir.
Moksa: Tenasuhtan (metampsikozdan, yani Samsaradan)
kurtulu. Bkz. Samsara ve Yoga.
Morya: sadan nce 4 ila 2. asrlar arasnda hkm sren
bir Hint hanedan. En byk temsilcisi Aoka.
422
Narayana: Sularn stnde hareket eden evrensel ruh.
Vinunun sfatlarndan biri.
Natya astra: Bharatann yazd sylenen tiyatro sanatna
dair kitap.
Nirvana: Karman ve Samsaradan kurtulu. Niha gayeyi
elde etme. Bazen de her eyin sona ermesi.
O
Om: A.U.M. harfleriyle belirtilen kutsal isim, Tanrnn is
mi.
P
Pada: Msra.
Pandava: Mahabharatada yz yeenin karsnda dven
be karde, hepsi de Pandunun olu: Yudistra, Bima, Arcuna,
Nakula ve Sahadeva.
Pandit: Hoca, allame.
Paramatman: Byk ruh, Tanr.
Parvati: Tanr ivann kars. Evrenin annesi Ana Tanr
a.
Pracapati: Brahmanalar ann en byk Tanrs.
Prakriti: Dii Tanrnn kiilii. Samkhya-Yogada dnyay
yaratan aktif madde, enerji.
Puranalar: Hintte ok yaygn kutsal metinlere verilen ad,
mitolojik halk hikyeleri.
Purua: Erkek Tanrnn kiilii. Yogada hareketsiz manev
cevher. Prakritinin zdd.
R
Radha: Krinann tercih ettii Tanra.
Rama: Vinunun yedinci tecellisi. Hint mitolojisinin
Krinadan sonra en tannm kahraman. Ramayananm
N
423
konusu kendi hikyesi.
Ramayana: Valmikinin yazd kabul edilen ve Ramamn
maceralarn anlatan, Hindin en byk iki destanndan bi
ri.
Ravana: eytanlarn kral, Ramayanada Ramanm ba
dman.
Raza: Tat, bir sanat eserinin dinleyici zerindeki tesiri. iir
sanatnn temellerinden biri.
Rig-Veda: eitli ilahilerden oluan Vedalarm. en eski
blm.
Rii: Mutlak hakikati gren. Byk bilge. Vedaladaki
ilahileri yazanlar.
Rita: Kozmosla kii arasndaki uyarlk. l, kanun, d
zen.
Ritu: Mevsim.
S
Sabha: Toplant, toplant yeri. zellikle iir okumak iin
yaplan toplantlar.
Sadhana: Manev bakmdan ykselmek, Samsarann dna
kabilmek, kurtulmak iin izlenmesi gereken her trl
disiplin.
Sama-Veda: Vedalarn ncs.
Samadhi: Vecit, cezbe, istirak, lm.
Samkiya: Daranalardan (en eski felsef sistemler) biri.
Bilge Kapilaya atfedilen, prakriti ile purua ayrmna dayanan
ve daha sonraki felsef sistemler tarafndan da benimsenen
dalist (ikici) doktrin. Varln iki cevheri var, biri prakriti,
hareket; dieri purua, skn; ruh, deimeyen varlk.
Samsara: Ruhlarn g. Hintlinin uuraltna yerlemi
ve Karman inancyla btnleen bir inan. Upaniadlarla
balayan bu inan Asyadan Yunanistana szm. Samsara,
sonsuza uzanan bir zincir, her halkadan yalnz bir defa geilir,
424
her halka tekilerden farkl. Yaadmz hayat, hayatn sonsuz
ekillerinden bir tanesi. Ne lm var, ne lmszlk, ruh ezel.
lm ve doumlarn bu sonsuz arkndan Kurtulu, sadhana
ile mmkn olabilir.
Sarasvati: Hitabet, bilim ve bilgelik Ana Tanras.
Sati: Vefakr zevce. Kendisini len kocasyla beraber
yaktran kadn. Sati, esasnda bir Tanra, Dakann kz,
ivann kars. Babasyla kocas arasnda kavga knca
zntsnden intihar eder. Kocalaryla beraber atee atlan
kadnlara sati denilii bundan.
Sita: Canakann kz, Ramann kars. Ramayanann kadn
bakahraman. Sadk ve afif e timsali.
Soma: Vedalarda ad geen kutsal iki.
Sutralar: Vedalar geleneine bal eserleri aklayan me
tinler.

akti: Tanrmn adeta maddeleen ve kendi dnda bir varlk

kazanan yaratc gc. Kalptan kalba geen bir Tanra,
herkesin tapt ayr bir Ana Tanra var. Tanrlarn karlar:
Durga ivann aktisi, Lakmi Vinunun, Radha Kri-
nann...
akuntala: Kalidasann aheseri.
astra: lim veya tekniin herhangi bir koluna ait didaktik
kutsal eser.
ataka: Lirik veya gnomik eserler, umumiyetle bir ataka
(yani yz beyit) tekil ederler.
iva: Brahma, Vinu, iva lsndeki Tanrlardan biri.
Tahrip edici yan n planda, ama aktisiyle birletiinde
yapc ve yaratc yan n plana kar ve o zaman da simgesi
lingadr (Bkz. Trimurti).
ruti: Vahiy. Vahiy mahsul eser.
udra: Kastlarn en aas.
425
T
Tantra: iva ile akti arasndaki konumalar eklinde ak
tarlm kutsal yazlar. Tanrsal olan gerek, tek gerektir.
Tantralarda aktiye ibadet edilir.
Tantrizm: Bir yoga okulu.
Tat Tvam Asi: Sen Busun. Ferd ruhla evrensel varlk
arasndaki ayniyeti haykran dstur.
Trimurti: Hindin byk Tanrs: Brahma, Vinu ve i
va.
U
Upaniadlar: Adak, Tanr, ruh gibi konularla ilgili haki
katleri kuaktan kuaa aktaran ve Hint felsefesinin temelini
oluturan mistik eserler. Upaniad, ad fiilinden geliyor:
oturmak. Upa ise yannda demek. Mrit bu gizli dersleri
yalnz en yakn mritlerine lyk gryordu. Upaniadlara
Vedanta da denir.
V
Vaiya: nc kast. Brahmanlar ve Katriyalardan sonra
gelen ve zanaatkrlar, iftiler, obanlarn tekil ettii snf.
Varna: Renk, kast.
Varuna: Akamn prlts, ay ve yldzlar ile gece. Vedalarda
Tanr Varuna ile Tanr Mitra hep beraber anlr. Varuna ile
Mitra deta tek Tanr.
Vasanta: Bahar.
Vayu: Vedalarda rzgr Tanrs.
Vedalar: Hint Aryallarn en eski eserleri olan ilahiler
btn. Bilgi, bilgelik.
Vedanga: Sutralar, dilbilgisi ve astronomi ile ilgili eitli
metinleriyle, Vedangay tekil eder. Vedanga, yani Vedalara
bal ilim.
426
Vedanta: Vedalarm sonu. Upaniadlarm sonunda yeralan
din! ve felsef metinler. Upaniadlara bal metafizik d
nceler.
Vedizm: Vedalar dini. Hintteki dinlerin en eski ekli.
Vedalarda beliren bu din anlayna brahmanizm ve zamanla
enduizm de denir.
Vinu: Brahma, Vinu, iva lsnden Tanr. Evrenin
koruyucusu. Dnyay tehdit eden her tehlikede onun bir
avatar kar ortaya ve dnyay kurtarr. Vinuya, Rama ve
Krinaya ynelik bakti-yoga ile eriilebilir.
Vibiana: Ravananm kardei. Ramayanada Ramanm zaferi
sonucu Ravanann yerine Lanka tahta kar.
Y
Yacnavalkiya: Upaniadlarda ad sk geen bir filozof.
Yacur-Veda: Vedalarn trenlerden bahseden blm.
Yama: lk fani. ldkten sonra, lm Tanrs olmu.
Yoga: Kontrol, birleme. nsann madd ve manev egzer
sizlerle Samsaraclan kurtulma yollar. Mistik hayata gee
bilmek iin bavurulan her trl vasta. Yoga, alt Dara-
nadan biri, ana metin Patancalinin Yoga-Sutras. Yazl
tarihi bilinmiyor. Yoganm temel unsurlar: yaratlmzdaki
byk giriftliin uuruna varmak, varlmz ynetici bilginin
kontrolnde vazetmek. Yoganm son aamas samadhi,
vcutla ruhun, zne ile nesnenin kaynamas.
Bat ile Dou arasndaki fark u: Hintli iin ruh zihinden
ibaret deil, dnce ile amel bir. Bilmek, ayn zamanda is
temek ve yapabilmektir. Bu itibarla yoga hem marifetler
marifeti, hem bir kendi kendini yarat. Psikolojinin, dou
mundan beri bir zm yolu bekleyen nice problemleri,
yoganm nda halledilebilecektir.
427
BBLYOGRAFYA /
Tarih
Durant (Will), Histoire de la Civilisation, 32. cilt, Editions Rencontres, Lozan,
1962.
Mohl (J ulil), Vingt septs ans d' Histoire des Etudes Orientales, 2 cilt, Reinwald, Paris,
1879 ve 1880.
Grousset (Rene), Histoire de IExtreme-Orient, 2 cilt, Geutner, Paris, 1929 ve
1930.
Grousset (Rene), Bilan de I Histoire, Le Monde en 10/ 18, Paris, 1962.
Guenon (Rene), La Crise du Monde M odeme, Gallimard, Paris, 1964.
Ruben (Walter), Eski Hint Tarihi, Almancadan eviren C. Z. ahbey, DTCF yayn
larndan, Ankara, 1944.
Vincent (Smith), History of I ndia, Oxford Press, 1955.
Din, Felsefe, Kltr
Arvon (Henri), Le Boudhisme, PUF, Paris, 1951.
Boulier-Fraissinet (J ean), La Philosophic I ndienne, PUF, Paris, 1961.
Challaye (Felicien), Les Philosophes de Ilnde, PUF, Paris, 1956.
Coomaraswamy (Anandak), Hindouisme et Boudhisme, Gallimard, Paris, 1972.
Courtillier (Gaston), Les Anciennes Civilisations de Ilnde, A. Colin, Paris, 1945.
Gauthier (Emile), La Pensie Hindoue, Seuil, Paris, 1960.
Glasenapp (Helmuth von), Brahma et Boudha, Payot, Paris, 1937.
Glasenapp (Helmuth von), La Philosophic I ndienne, Payot, Paris, 1951.
Glasenapp (Helmuth von), Les Cinq Grandes Religions du Monde, Payot, Paris.
J acolliot (Louis), La Bible dans I lnde, Flammarion, Paris, 1868.
J acolliot (Louis), Les Traditions I ndo-asiatiques, Lacroix, Paris, 1876.
J acolliot (Louis), Fetichisme, Lacroix, Paris, 1876.
J acolliot (Louis), Rois, Pretres et Castes, Lacroix, Paris, 1877.
J acolliot (Louis), La Mythologie de Manou, Lacroix, Paris, 1881.
La Vallee-Poussin (Louis de), I ndo-europeens et I ndo-iraniens. VI ndeJ usque vers 300
avcmf J esus-Christ, Boccard, Paris, 1936.
Masson-Oursel (Paul), La Philosophic Comparee, Felix A lcan, Paris, 1923.
429
Masson-Oursel (Paul) / Wilman-Grobowska / Stern, ilinde Antique et la Civilisation
Indienne, A. Michel, Paris' 1933.
Masson-Oursel (Paul), La Philosophie en Orient, PUF, Paris, 1957.
Masson-Oursel (Paul), Le Yoga, PUF, Paris, 1961.
Michelet (J ules), La Bible de VHumanite, Chamerot, Paris, 1864.
Milloue (L. de), Le Brahmanisme, Dujarric, Paris, 1905.
Miiller (Max), Uorigine et le Developpement de la Religion, Reinwald, Paris, 1879.
Muller (Max), NouvcIIes Efudes de M ythologie, F Alcan, Paris, 1898.
Mller (Max), Introduction la Philosophie Vedanta, Leroux, Paris, 1899.
Quinet (Edgar), Le Genie des Religions, Pagnerre, Paris, 1857.
Renou (Louis), Sanskrit et Culture, Apport de Vlnde l a Civilisation humaine, Payot,
Paris, 1950.
Renou (Louis), Llndouisme, PUF, Paris, 1961.
Rolland (Romain), M ahatma Gandhi, Stock, Paris, 1924.
Rolland (Romain), La Vie de Ramahrishna, Stock, Paris, 1930.
Rolland (Romain), La Vie de Vivehananda, 2 cilt, Stock, Paris, 1930.
Schure (Edouard), Levolution Divine, Perrin, Paris, 1912.
Schure (Edouard), Les Grand Initios, Perrin, Paris, 1913.
Schwab (Raymond), La Renaissance Orientale, Payot, Paris, 1950.
Schweitzer (A lbert), Les Grands Penseurs de Vlnde, Payot, Paris, 1936.
Sen (Kshiti Mohan), Lindouisme, Payot, Paris, 1961.
Vath (Rev. Pere), Histoire de Vlnde et de sa Culture, Payot, Paris, 1937.
Zimmer (H .), Les PhiJ osophes de Vlnde, Payot, Paris.
Edebiyat
Bloch (J ules), Litteratures neo-indiennes du Norcl in Encyclopedic de la Pleiade,
Histoire des Litteratures I, Gallimard, Paris, 1955.
Dasgouta (S. N.X'and De (S. K .), A History of Sanskrit L itterature., Calcutta, 1947.
Glasenapp (Helmuth von), Les Litteratures de Vlnde, Payot, Paris, 1963.
Henry (Victor), Les Literatures de Vlnde, Paris, 1904.
Keith (A. B.), A Hisfory of Sanskrit Litterature, Oxford, 1928.
Lahor (J ean), Histoire de la Litterature Hindoue, Charpentier, Paris, 1888.
Lamartine (Alphonse de), Cours Familiers de Litterature, cilt I , Paris, 1856.
Levi (Sylvain), Le Theatre Indien, Paris, 1890.
Levi (Sylvain), Linde ct le Monde, in Memorial Sylvain Levi, Paris, 1937.
Martino, LOrient dans la Litterature Franaise au 17 eme et au 18 me Sicles, Pa
ris.
Meile (Pierre), Litteratures Dravidiennes, in Encyclopedic de la Pleiadc, Histoire
des Civilisations 1, Gallimard, Paris, 1955.
Renou (Louis), La poisi c Rtrligieuse de Vlnde Antique, PUF, Paris, 1942.
Renou (Louis), Les Litteratures de Vlnde, PUF, Paris, 1951.
Renou (Louis), Litterature Sanskrite ve Litteratures en Langues moyen-indiennes,
pali, pracrit, apabhrama in Encyclopedie de la Pleiade, Histoire des Litteratures
1, Gallimard. Paris, 1955.
Sacy (Silvestre de), Melanges de Litterature Orientale, E. Ducrocq, Paris, 1833.
Summer (Mary), Les Heroines de Kalidasa et les Heroines de Shakespeare, E. Leroux,
430
Paris, 1879.
Winternitz, Gesclihte der I ndischen Literatr, 3 ci ll (1. ve 2. ciltler ngilizceye
evrilmitir), Leipzig, 1905-1920.
A ntolojiler
Caillois (Roger) / Lambert (J ean-Clarence), Trisor de la Poesie niverselle, Gallimard,
Paris, 1958.
Guyon (Rene), Anthologe Boudhique, 2 cilt, Cres, Paris, 1924.
Renou (Louis), Anthologie Sanskrit, Payot, Paris, 1947.
431