Tahir Özakkaş - Bütüncül Psikoterapi

Psikiyatrist TAHR ZAKKA, MD. PhD.
^^1958 ylnda Kayseri'de dodu. lk ve orta retimini

Kayseri'de tamamlad. Tp eitimine Hacettepe niversitesinde 1978 ylnda balad. 1986 ylnda Erciyes
niversitesi Tp Fakltesinden mezun oldu. Tp Fakltesinde okuduu yllarda .. Siyasal Bilgiler Fakltesi
Siyaset ve dare blmn 1983'de bitirdi. 1986-88 yllarnda Kayseri ncesu ilesinde zorunluhizmetini tamamlad. Bu yllarda Gazi niversitesi SBE'de bir sre Siyaset Psikolojisi zerine master almas yapt. 1989-93
yllar arasnda Erciyes niversitesi Salk Bilimler Enstits'nde Halk Sal zerine doktora eitimini
tamamlad. 1994-97 yllar arasnda Azerbaycan Tp niversitesi Psikiyatri ana-bilim dalnda uzmanlk eitimini
yapt. Daha sonra stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi Psikiyatri anabilim-dalnda uzmanlk denkliini
ald. Ayn zamanda Azerbaycan Tp niversitesi Psikiyatri anabilim dalnda retim yesi olarak (Aspirant)
almalarna devam etti. Doentlie edeer ilimler namzetlii snavlarn verdikten sonra "Anksiyete
Bozukluklarnda Psiko, Farmako ve Kombine Terapiye Cevap Hususiyetleri" isimli tezini tamamlad.
Halen almalarn Trkiye ve Azerbaycan'da srdrmektedir. alma alan kiilik bozukluklar ve anksiyete
bozukluklarnda btncl psikoterapi ve hipnoterapi uygulamalardr. 1TO6 ylndan beri psikoterapi ve hipnoterapi
almalarna devam etmektedir.
Yazarn u ana kadar yaynlanm ve yayna hazrlanm bir ok eseri bulunmaktadr. Evli ve iki kz
^^^B
Yazarn bu seriden kacak dier kitaplar
1) Btncl Psikoterapi; Obsesif-kompuls, bozukluklarda
2) Btncl Psikoterapi; Panik bozukluklarda
3) Btncl Psikoterapi; Cinsel bozukluklarda
4) Btncl Psikoterapi; Borderline bozukluklarda
5) Btncl Psikoterapi; Kiilik bozukluklarnda
6) Btncl Psikoterapi; Sosyal Fobi'de
BTNCL PSKOTERAP
Tahir ZAKKA, MD., PhD. Psikiyatrist-Psikoterapist
Litera - 07 Psikiyatri - 01
Btncl Psikoterapi, Tahir ZAKKA Md., PhD. Psikiyatrist-Psikoterapist

Kapak Tasarm: Paralel Ajans
Bask: nar Matbaaclk
Redakte: Abdulkadir Cokun
Mizampaj: Abdulkadir Cokun
2. BASKI
ISBN 975- 6329-07-6
Copyright Tahir zakka
stanbul-2004
cadiye-Balarba Yolu 59/3 cadiye 34674
skdar-stanbul Tel: 0(216) 492 43 92-Fax: 0 (216) 341 59 92
Web: www.literayayin.com e-mail: litera@literayayin.com
BTNCL PSKOTERAP
Tahir ZAKKA, MD., PhD. Psikiyatrist - Psikoterapist
LTERA YAYINCILIK
Teekkr nsz
Giri
%
I. PSKOTERAP......................................................19
A. Psikoterapinin Szlk Anlam..........................19
B. Psikiyatrideki Teknik Anlam...........................20

C. Bir Disiplin Olarak Psikoterapi........................21
D. Psikoterapi Trleri...........................................23
E. Btncl Psikoterapi.........................................32
F. nsann Deiik Ynlerini Metaforla zah.........35
Birinci Blm
NSANIN BYOLOJK ve PSKOLOJK YAPISI
I. NSANIN BYOLOJK YAPISI................................43
II. BEDENN VE RUHUN MERKEZ OLARAK
BEYN.......................................................................57
A- Beynin Ruhsal bileenleri.................................63
1. Alglama.....................................................63
2. Dnce.....................................................66
3. rade...........................................................68
4. Dikkat ve Konsantrasyon..........................69
5. Duygulanm...............................................70
6. Davran.....................................................71
7. Drt..........................................................71
8. Zek...........................................................73
9. Konuma....................................................74
10. Bilin...................:....................................75
11. Hafza.......................................................75
12. gr.......................................................77
. III. NSANIN RUHSAL/PSKOLOJK/PSK
YAPISI.......................................................................79
A- Anne Rahminde lk Alglar..................................79
B- Doumla Birlikte Gelen lk Uyaranlar ve
Etkileri...................................................................87
C- Dinamik Adan Ruhsal Aygt ve Paralar..........92
1. d: Ruhsal Yapnn lk Bileeni..................94
2. Ego............................................................102
3. Sperego...................................................109
kinci Blm
NSANIN RUHSAL GELM EVRELER
I. AIZCIL (ORAL) EVRE.........................................119
A- Hazzn Ynelimi Asndan (Psiko-seksel
Adan)..................................................................119
B- Psiko-toplumsal Adan.......................................124
II. ANAL EVRE (DIKILAMA) EVRES....................127
A- Hazzn Ynelimi Asndan................................127
B- Psiko-toplumsal Adan.......................................133
III. FALLK EVRE (DPAL, CNSEL KMLK
EVRES)...................................................................135
A- Hazzn Ynelimi Asndan................................135
1. Erkek ocuk in Fallik Dnem..................137
2. Kz ocuk in Fallik Dnem......................148
B- Psiko-toplumsal Adan Fallik Evre....................154
IV. ETM VE RETM EVRES YA DA (LATENT) GZLLK
EVRES...............................159
V. ERGENLK EVRES...............................................169
A- Hazzn Geliimi Asndan Ergenlik...................169

B- Psiko-toplumsal Adan Ergenlik........................175
nc Blm
PSKOTERAP
I. GR........................................................................189
II. PSKYATRDE GENEL TEDAV YAKLAIMLARI ve
PRENSPLER.....................191
A- Tbb ve Cerrahi Terapi......................................191
B- Psikoterapi ve Snflandrmalar..........................193
C- Davran Psikoterapi........................................199
1. Davran Hedefleri...................................205
2. Yzletirme..............................................206
3. Cevap/Uyarc hiyerarisi........................206
4. Modelleme................................................208
5. Taklit.......................................................210
6. Davran provas......................................211
7. Geveme ve Rahatlama almas............212
8. Dnce-Duygu-Davran Ksr Dngsn Krma....................................215
9. Aktivite Program....................................218
10. Aktif Dinleme Eitimi...........................219
11. Kendini dllendirme...........................221
D- Bilisel Psikoterapi..............................................223
1- Genel Bilgi.......................................................223
2- Bilisel Terapide Tedavi Stratejileri..................231
a. Olumsuz Dnceleri Belirleme..................231
b. Dncedeki nancn ve Dnceye Bal Duygularn Derecesini Deerlendirmek.....233
c. Olumsuz Dnceyi Snflandrma..............235
d. Dncenin Doruluu Ne fade Eder? (Dey ni).................................................238
e. Altta Yatan Dnceyi Tesbit......................239
f- Dncenin Maliyeti ve Kr........................240
g. Delillendirme................................................240
h. Olay Perspektife (Yelpazeye) Oturtmak.....241
i. ifte Standart................................................243
j. Dnceler Hakknda Mnazara Teknii.....245
k. Hatal Blgesel karmda Bulunma............246
1. Alternatif bir Aklama Arama.....................247
m. Problem zc Yaklam.........................248
n. Kabul..................................'............................251
E- Varoluu Psikoterapi..........................................253
1- Hayatn Anlam Nedir?....................................255
2- Gelecei Belirlemek Mmkn mdr?.............260
3- lmden Baka Bir Hakikat Var m?...............264
4- Hayatn Sorumluluu Kime Aittir?..................266
5- Hayatta Yalnz myz?......................................270
6- Sonu................................................................272
F- Transaksiyonel Analizci Yapnn Ego
Yaklam...............................................................275
1- Uygun Ego likileri.........................................276
a. Erikin-Erikin Ego likisi.......................276
b. Ebeveyn-ocuk Ego likisi......................276
c. ocuk-Ebeveyn Ego likisi......................277

2- Uygun Olmayan Ego likileri.........................278
a. Ebeveyn-Ebeveyn Ego likisi...................279
b. Ebeveyn-Erikin Ego likisi.....................279
c. Ebeveyn-ocuk Ego likisi......................279
d. Erikin-Ebeveyn Ego likisi.....................280
e. Erikin-ocuk Ego likisi........................280
f. ocuk-Ebeveyn Ego likisi......................280
g. ocuk-Erikin Ego likisi........................280
h. ocuk-ocuk Ego likisi........................280
G- Dinamik Psikoterapi..........................................281
1- Tarihe.............................................................281
2- Klasik Psikanaliz..............................................286
3- Klasik Psikanalizin Temel Kavramlar.............288
4- Serbest arm ve Divan...............................289
5- Aktarm ve Kar Aktarm...............................295
6- Diren ve zmlenmesi................................304
7- Sekonder Kazan.............................................310
8- Dil Srmeleri..................................................315
9- Rya ve Simgelerin Yorumu...........................317
10- gr.............................................................333
H- Btncl Psikoterapi Balamnda Savunma
Mekanizmalar......................................................345
1. Bastrma: (Represyon ve Supresyon)...............349
2. e Atm (Introjection).....................................353
3. Blme (Splitting)..............................................361
4. dealizasyon.....................................................368
5. Devalasyon....................................................372
6. Yer Deitirme (Displacement)........................374
7. Baka eye Yneltme.......................................377
8. Kendine Yneltme...........................................379
9. Yanstma..........................................................382
10. zdeim (Identification)................................385
11. Yanstmal zdeim (Projective Identification)..................................................390
a. Kt Kendilik Aktarm Olarak Yanstmal zdeim...................................392
b. Dntrc zdeim...............................398
c. Dntrc zdeim ve Yanstmal
zdeim likisi..........................................403
12. Reaksiyon-Formasyon....................................406
13. Yadsma (nkr)..............................................412
14. zolasyon (Yaltma).........................................416
15. Rasyonalizasyon (Akliletirme)......................418
16. Dalma (Disosiyasyon)..................................423
17. Yap-boz.................:........................................426
18. Entelektalizasyon.........................................431
19. Somutlatrma.................................................433
20. Dntrme (Konversiyon)............................436
21. Hayal ve Rya................................................442
22. Saplanma.........................................................443
23. Gerileme.........................................................448
24. Yceltme.........................................................450
J- Ruhsal Olgunlama Sreci: Hasetten krana......453
1. Haset.................................................................453
2. Agzllk.......................................................457
3. Kskanlk.........................................................459
4. kran..............................................................460
K- Younlatrlm Terapi (Hcum Tedavisi).........463
ndeks................................................................................467
Ek: Terapi Seans Eskizleri...............................................471
TEEKKR
Bu kitabn yazlmasnda birok deerli insann katklar mevcuttur. Bunlarn hepsini burada tek tek
zikretmem mmkn deildir. zellikle birka balk altnda bu kitabn olumasnda katks, emei ve
yardm olan kiilerden bahsetmek isterim.
Byle bir kitab hazrlayabilmemde bana byk katklar olan, gemi dnemlerde bana eitim veren,
tm deerli hocalarmn isimlerini tek tek zikretmek ve onlara kar kran hislerimi ayr ayr
belirtmek isterim. Ancak bunlar arasnda zellikle bana cesaret veren, bu gnlere gelmemde destei
olan deerli hocalarmn isimlerini zikretmeden geemeyeceim. Kendilerine kar her zaman sayg ve
hayranlk duyduum bu deerli bilim adamlar rahmetli Prof. Dr. Ayhan Songar ve rahmetli Prof. Dr.
Recep Doksat hocalarm rahmet ve minnetle yad ediyorum. Bilimsel alma eklini ve geni bir
vizyon ile bakmay reten Prof. Dr. ner Tan hocama Tanr'dan uzun mrler dilerken sayg ve
kranlarm kendilerine arz ederim.
Kitabmzda yazlan materyalin ana bilgi kayna ok deerli hastalarmzdr. nsann ve hayatn
gerek yzn bana renme frsat veren, beni bana tantan bu hastalarmzn her birini burada tek tek
zikretmek isterdim. Ancak ne yazk ki bu mmkn olamamaktadr. Her biriyle ayr birer kalbi bam
olduuna inandm, bana k tutan, yol gsteren, bi12 Btncl Psikoterapi
limsel almalarma katks olan bu deerli insanlara kar ne kadar teekkr etsem azdr. Hepsini
minnetle anyorum.
Byle bir kitabn olumas yllardr zihnimde mevcut olduu halde bir trl eyleme geirme, cesaret ve
imknn bulamyorduk. Ancak ok deerli dostlarm Muhittin Macit ve Hasan Hacak kardelerimin
gayretleriyle byle bir eseri yazma frsat buldum. Belki de hibir zaman kada dklemeyecek olan
bu bilgilerimin bir kitap haline gelmesinde tevikkr tavrlaryla bu konuda beni ynlendiren Hasan
Hacak ve Muhittin Macit beylere ne kadar teekkr etsem azdr.
Muhittin ve Hasan Beyler'in bu cesaretlendirmeleri ve yreklendirmeleri yannda aylardr sren
sekretarya hizmetlerinde, saatlerce kitabn yazmnda bu ekibe dahil olan Ferruh zpilavc beylere
kranlarm sunuyorum. Ailelerinden uzak kalarak gece yarlarna kadar bana fikir veren, k tutan,
katklaryla almlar salayan bu deerli bilim adamna ne kadar teekkr etsem azdr. Tm
bunlara ilaveten bu imknn ve alt yapnn olumasnda beni her zaman destekleyen, bana onur veren,
kaprislerime katlanan ve kitap almasnda her zaman arkamda olduunu hissettiim eim Dr. Fatma
zakka'a ne kadar teekkr etsem azdr. Kzlarm Ahsen ve Reyhan'n bana gsterdikleri uyum ve
tavr da ayrca teekkre deerdir.
Sayglarmla...
Tahir ZAKKA
Bostanc
Mays 2004
ONSOZ
amz insan ciddi manada bunalm iinde ve kendine yabanclamaktadr. Sratli bir ekilde insan
olma zelliklerinden uzaklamakta, mekaniklemektedir. Globalleme ve kapitalist tketim tarz;
kiiyi, tketim yapan bir sistemin arac haline dntrmektedir. Kii kendi yaratlna ters byle bir
konumda varolusal bir bunalt ve derin bir yabanclama hissetmektedir. Refah seviyesinin
ykseldii, gelecek kaygsnn byk oranda ortadan kalkt ve her eyin gzelliklerle dolu olacan
mit ettiimiz bir ortamda bireyler, bunalt ve skntnn doruklarn yaayabilmektedirler. Sonu
beklenildii gibi olmayabilmektedir. Bugn Birleik Devletler'deki hastanelerde acil servislere
mracaat eden hastalarn yzde elliden fazlasn psikiyatrik vakalar oluturmaktadr. nsann tm
bunalt ve skntsna are olmaya alan ila firmalar; her duygunun karsnda bir ila reterek
insan duygularmza da el atmlar, insan mekanikletirme konusunda bir adm daha ileri gitmilerdir.
nsan organizmasnn bilinmezlii, yaplan bilimsel aratrmalarla bilinir hale gelmitir. Gelimi
lkelerde bebek lm oran binde yedilere kadar drlm, ortalama yaam sresi seksenlerin
zerine karlmtr. Bu, istenen mutlu bir tablodur. Ancak ne yazktr ki insann organizmasyla
ilintili hastalklarn kontrol altna alnmas ruhsal yapy hep ikinci planda brakmtr. Hlbuki bir
insan insan yapan temel zellik, beyninin fonksiyonel hususiyetleri ve onun zerine
14 Btncl Psikoterapi
bina ettii kimlik ve kiilik rntsdr. Ruhsal yapnn olumas, gelimesi ve tamamlanmas organik
yapdan daha karmak, daha kompleks ve daha etrefillidir. Bugn gelinen noktada ruhsal yapnn ne
kadar hayati bir nemi haiz olduu ve ihmal edildii idrak edilmitir. nsann biyolojik rahatszlklar
alanndaki temel sorunlar halledilmi, koruyucu hekimlik gelitirilmi ve bedensel saln
korunmasyla ilgili ileri tedbirler alnmtr. Teknolojinin sratle ilerlemesi, toplumlarn kltrel
yaplarnn youn bir ekilde devinim arz etmesi ve kltrler aras mbadelenin hzlanmas, sosyal ve
bireysel kimliklerde ciddi uyumazlklara, kod karmaalarna ve sonuta bunalt, sknt hatta anariye
neden olabilmektedir.
te byle bir ortamda bireyler ruhsal bir aresizlik, ruhsal bir yabanclama, ruhsal bir amazn ve
ruhsal bunaltnn iine dmlerdir. Bireyler bu problemlerini halledebilmek iin zm
aramaktadrlar. Bugn medeniyetin getirmi olduu yalnzlama ve yabanclama sorunlarna kar,
sistem, mutluluk haplar datmaktadr. Bu durum mekaniklemeyi ve insann kendine
yabanclamasn daha da artrmaktadr. Her duygusal eksiklie, her hakl bunaltya bir ila nerme
zm akla uygun bir zm deildir. Byle bir neri, biyolojik yapnn bozulduu, acilen mdahale
edilmesi gereken durumlarda mutlaka uygulanmas gereken, alternatifi olmayan bir tedavi olarak
nmzde durmaktadr. Ancak yle klinik tablolar vardr ki, bu tablolarda ila nermek, ila kullanmak tabloyu daha da karmaklatrmakta, bireyi insan olmaktan daha da uzaklatrabilmektedir.
te bu gerein farkna varm ok deerli klinisyenler ve aratrmaclar insann biyolojik yapsnn
tesinde kimliini ve kiiliini oluturan sanal programn, nasl kurgulandn incelemilerdir. Bir
kimliin ve kiiliin oluumunda aama aama hangi girdilerin, ne tr srelerde, ne tr ilemlere tabi
tutulduunu incelemiler ve sonularn bilimsel almalarla
nsz 15
ortaya koymulardr. nsan kendini yaplandrabilen, kendini alglayabilen, kendini deitirebilme
yeteneinde olan tek canldr. Kimliinde ve kiiliinde yer alan bir takm hatal eler nedeniyle,
sinyal veren bunalt ve sknt uyaranlarn ilalarla basklamak yerine, o sinyallerin gndermi olduu
kodlar deifre edip zm yollarna ynelmek gerekmektedir. te bir takm deerli klinisyen ve
aratrmaclar, insann bu sanal programndaki yapnn nasl deitirilebileceinin n almasn
yapmlardr. Her birisi kendi zihinsel becerisine gre insan tanmlamaya alm, o insann belli bir
alann aydnlatma gayreti ierisine girmilerdir.
PavloVla balayan artl refleks almalar insann birok davrannn nasl olutuunu izah ederken
hastalkl bir takm davran rntlerinin kaynan bize gstermitir. Bu almalar bununla da
kalmayp davran tedavi teknikleriyle problemler halledebilir noktaya gelmitir. Birok rahatszlkta
kiiye ila yerine davran tedavi teknikleriyle terapiler uygulanm, insanlar ifaya kavumutur.
Bir dier grup bilim adam, insan hayvandan ayran temel niteliin dnmesi ve yorumlamas
olduunu fark etmitir. Bir takm klinik tablolarn; insan beyninin hatal ve arpk alglamas veya
yorumlamas sonucu ortaya ktn tespit etmilerdir. Bu srelerin nasl gelitii, beynin bilgiyi
nasl ilemledii ve nasl karmda bulunduunun detaylarn bize gstermilerdir. Bu deerli bilim
adamlar klinik uygulamalar sayesinde bu arpk tablolarn nasl dzeleceini bize retmilerdir.
Aaron T. Beck ile zirveye ulaan bu klinisyen ve aratrmaclar, dnyann drt bir tarafnda
almalarn samimiyetle srdrmektedirler.
Freud ile balayan dinamik yaklam tarzn benimseyen bilim adamlar, insann gemiten bugne
tanan zelliklerini- ve ruhsal aygtn ana yaplarn bize gstermitir. Birok klinik tablonun dipal
ve pre-dipal kaynaklarn tespit etmi, bu yaplarn nasl olutuunu en ince ayrntlarna kadar bize
gstermilerdir. Daha da tesi bu yaplarn nasl tedavi edileceini birok alternatif dinamik
psikoterapi yaklamlaryla izah etmiler ve ispat etmilerdir.
Heidegger, Kierkegard, Sartre ve Neitsche ile yola kan egzistansiyalist felsefe, psikiyatride kendisini
Irving Yalom'la temsil etmi, insann ruhsal bunaltlarnn varolusal krizlere de dayanabileceini
gstermitir. Hayatn anlamn sorgulayan, belirsizlikten rken, lm karsnda aresizlii hisseden,
sorumluluktan kaan ve yalnzl reddeden insann; temel gereklerle yzlemesi gerektiini ve
bunun srelerini bize anlatmtr.
Yukarda saym olduum tm psiko-teraptik yaklamlar ile bilim adamlar bireysel terapi, grup
terapisi, bilgilendirme, telkin, ikna, tavsiye, eitim gibi birok tedavi teknik ve usulleriyle hastalarna
yardmc olmaya almaktadrlar. Bunlarn hepsine birden bakldnda bu almalarn her birinin
ok deerli, stn ve takdire deer almalar olduunu grmekteyiz.
Biz bu almamzda insan btncl olarak kuatmay, organik ve ruhsal yapsyla bir btn olarak
alglamay hedefledik. Organik rahatszlklarn ruhsal yapy etkileyeceinin ve bozacann, ruhsal
bozukluklarn da organik yaplara tesir edeceinin uuru ierisindeyiz. Yllardr sren klinik almalarmzda bunun binlerce rneini bizzat gzlemleme imknna sahip olduk. ok iyi bir hekim olma
zorunluluu ile organik bozukluklarn nerede balayp nerede bittiini, ruhsal bozukluklarn nerede
balayp nerede sona erdiini ve birbirlerine olan etkileimlerinin ne oranda olduunu tayin etmek ok
nemlidir. Bu erevede organik kaynakl ruhsal bozukluklar medikal terapinin kollarna sunarken,
fonksiyonel ve kurgulanm sanal programla ilintili ruhsal rahatszlklarn tedavisinde, olabildiince
psiko-teraptik yaklamlardan istifade etmeye altk.
nsz 17
Bu kitapta insan tek bir ekoln dar kalplar iinde deerlendirmek yerine geni bir bak asyla nasl
bir btncl yaklamla ele aldmz anlatmaya altk. Hibir ekoln mensubu olmadan klinik
tablonun hangi ekole veya ekollere uyduunun incelemesini ve irdelemesini yaptk. Bu ekilde
hastamz iin ne tr tedavi ekilleri oluturabileceimizin, nasl bir formulasyon kurabileceimizin
kararn verdik. Bu btncl uygulamay hangi balamda, hangi erevede, nasl kurguladmz bu
kitapta anlatmaya altk. Bir bireyin hakikaten kendisini ve iyapsn tanmas iin bu kitab ok
dikkatli bir ekilde okumasn tavsiye ediyoruz.
Bu kitap girile birlikte drt blmden meydana gelmektedir. Giri ve birinci blmde psikoterapi'nin
ne anlama geldii, psikoterapi trleri ve btncl psikoterapi yaklam izah edilmektedir. Bu blmde
ayrca insann organik yaps, ruhun merkezi olarak beynin organik ve psiik zellikleri ele
alnmaktadr. Hemen ardndan ruhsal yapnn oluum srecinde anne rahminden balayarak geliim
evrelerinin nasl yapland deerlendirilmektedir. Hemen ardndan dinamik adan ruhsal aygt ve
paralar aydnlatlmaktadr.
kinci blmde insann ruhsal geliim evreleri ele alnmaktadr. Bu evreleri hem hazzn geliimi
asndan, hem de psiko-toplumsal adan, ne anlama geldii zmlenmektedir. nc blmde
psikoterapi teknikleri, yaklam tarzlar anlatlmaktadr. Son blmde dinamik psikoterapi ve savunma
mekanizmalar ayrntl bir ekilde izah edilmektedir.
Bu alma, btncl psikoterapi hakknda genel bir ereve izmektedir. Bundan sonraki almalarda
btncl terapinin klinik tablolardaki spesifik uygulamalar ile ilgili deerlendirmeler ortaya
konacaktr. Kliniimizde yrtlen klinik tecrbeler ve hasta takiplerinden elde ettiimiz sonular bu
kitaplar araclyla sizlerle paylamak niyetindeyiz, imknmz olur ve mrmz vefa ederse en ksa
sre iinde dier almalarmzla sizlerle bulumay arzularz. Bu kitap
btncl psikoterapi serisinin ilk kitabdr. Dilerim bundan sonraki kitaplar yaynlama frsat buluruz.
Kitabmzda bir takm eksiklikler, hatalar, yanllklar olabilir. Bu konudaki her trl samimi eletiriye
ak olduumuzu, yapc eletirilerinizi her zaman beklediimizi ifade etmek isterim.
Kendimizi tanmak ve nasl bir hayat srdmzn farkna varmak istiyorsak ve insan insan yapan
temel zellikleri fark etmek istiyorsak bu kitab dikkatli bir ekilde okumanz tavsiye ediyorum.
GR
I. PSKOTERAP
Psikoterapi nedir? Bilimsel bir aktivite yrtebilmek iin ilgili bilim dalnn kullanaca bir teknik dil
lazmdr. Belirli disiplinlerde ve alt disiplinlerde bilim adamlarnn birbirlerini anlayabilmesi iin
belirli kelimelere standart bir anlam yklenmesi gerekir. Bilimsel aktivitenin temel art bir kavramn
bilinen teknik anlamnda kullanlmasdr. Bu balamda deerlendirildiinde psikiyatrinin de kendine
ait teknik kavramlar mevcuttur. Bilimsel aktivite bu teknik kavramlar sayesinde yrtlr, almalar
yaplr, tartlr ve yorumlanr. Belirli bir kavrama farkl anlamlar yklenirse bunun sonucunda kaos
ve karmaa kar. Psikiyatri gen bir bilim dal olarak bu kavramlama srecini henz
tamamlamamtr.
A. Psikoterapinin Szlk Anlam
Psikoterapinin szlk anlam, ruhsal yolla tedavi etmek eklinde tanmlanabilir. Bat dillerinde
kullanlan psikoterapi terimini ngilizcesi olan "psychotherapy" kelimesinden hareketle izah edersek,
bu terimin iki kelimeden olutuunu grrz. Buradaki "psycho" kelimesi "psyche' anlamna olup can
ve ruh manasnadr. "Kelimenin kkeni Greke de yine can, nefs ve ruh anlamlarna gelen, psukhe
olup nefes almak
anlamna gelen "psukhein" fiilinden tremitir. Kelime Latinceye "psjfche (psie)" olarak gemitir.
Terapi kelimesi de (ngilizce Therapy) bir hastalk ya da bozukluun tedavisi demek olup, kelimenin
kkeni Greke "tbbi olarak tedavi etmek" anlamna gelen "threapeuein" fiilinden treyen "therapeia"
kelimesidir. Bu iki kelimenin birlemesinden meydana gelen psikoterapi (psychotherapy) teriminin
szlk anlam ruhsal tedavi demektir. Burada ruhsal tedaviden kast psiik hastalklarn ila ve cerrahi
yntemler kullanlmadan tedavi edilmeye allmas anlamna gelmektedir.
B. Psikiyatrideki Teknik Anlam
Yukarda verilen aklamalarla birlikte psikiyatrinin, bilim dilinde ortak olarak uzlalm bir anlam
mevcut deildir. Psikoterapiye verilen anlamlar ok geni bir yelpazeye yaylmaktadr. Bunlar, hasta
ile hekim arasndaki her konumay bir psikoterapi olacak ekilde yorumlayarak psikoterapiyi en geni
anlamyla alan eilimlerden; belirli ruhsal hastalklar, belirli tedavi teknik ve stratejileriyle, belirli
artlarda uygulamay standardize etmi olup, terimi dar anlamyla kullanan eilimlere kadar bir
dalm gstermektedir. Bu durumda karmza, mphem ve erevesi izilmemi bir terim kmaktadr. Baz bilim adamlarna gre, her hekimin her hastasna-uygulad yaklam, zel bir psikoterapi
iken; bazlarna gre ise ancak ok kat kurallarn uyguland standardize edilmi programlar
psikoterapidir. Psikoterapi teknik bir bilimsel terim olarak ele alnacaksa mutlaka erevesi
belirlenmeli, program yaplandrlmal ve evrensel uygulanabilirlii standardize edilmelidir. Eer
psikoterapiden kastedilen ey; hastann medikal ve cerrahi tedavi yntemler dndaki her yntemle
kendini iyi hissetme hali ise bu ok geni bir alan kapsamaktadr.
Bu balamda retmenin rencilere verdii bilgilendirme, telkin, ikna, modelleme; din adamnn
cemaatinde uygulad benzer uygulamalar, ebeveynin evladna gsterdii
Psikoterapi 21
yaklamlar, amann halfana verdii tlsml ve gizemli bilgi ve malzemeler sonuta bir etki
yaratmaktadr. Bunlarn hepsine de psiko-teraptik etki demek mmkndr. Bir eyin etkili olmas
farkl bir ey; bilimsel olmas ise farkl bir eydir. Bu etkiyi yaratan faktrlerin neler olduu, etkin
tarafn konumu, tavr, hareketi, stats ve mistik gc gibi faktrler mi, yoksa kullanlan malzemenin
(konuma, sz, tlsm, muska, by vs.) ierii veya edilgen tarafn i dnyasnda hazrlad ablonlar
m olduu konusu tamamen ayr bir aratrma konusudur.
C. Bir Disiplin Olarak Psikoterapi
Biz burada eitli insan ve kurumlarn, eitli yntem ve aralarla yaratt etkinin nasl, kime, nerede
ve ne zaman etki ettiini aratrmann ayr bir konu olduunu; bilimsel bir disiplin olarak
psikoterapinin erevesinin, aralarnn, hedefinin, etki alannn ve snrlarnn ne olduunun
belirlenmesinin de ayr bir konu olduunu belirtmek istiyoruz. Birinci balamdaki psiko-teraptik
etkiyi baka bir yerde incelemek zere bir tarafa brakrken, temel konumuz olan psikoterapiye
dnmek istiyorum. Balangta ok mulk ve erevesi izilmemi olan bu kelimenin psiko-teraptik
etki yaratan tp d faktrleri bir kenara braktmzda mulaklnn byk lde azaldn
gryoruz. Burada kastettiimiz psikoterapi, hekimle hasta arasndaki iliki balamnda

deerlendirilmektedir. Bunun dndaki yaklamlarn hibiri psikoterapi kelimesiyle
ilikilendirilemez. Hastayla hekimin arasndaki ilaca ve cerrahi mdahaleye bavurmadan yaplan ve
hastal olumlu ynde etkileyen yaklamlarn tm psikoterapi midir? Hayr. Tp bilimi, dhili ve
cerrahi hastalklar olmak zere iki ana grupta kmelenmi onlarca alt disiplini barndran ve hastalarn
medikal ve cerrahi yntemlerle tedavi eden birok bilim daln ierir. Ruhla bedenin i ie getii,
bedensel rahatszlklarn ruhu etkiledii; ruhsal rahatszlklarn bedeni bozduu bir sistem ierisinde
hekimlerin hasta
ile kurduklar her trl iletiim pozitif veya negatif bir etki yaratabilir. Bu etkilerin pozitif olanlarna
psikoterapi demek mmkn mdr? Bu sorunun cevab da yine 'hayr'dr.
Psikoterapi, hastal veya bozukluu belirli bir psikopatolojik anlay ierisinde, belirli bir kavram
dizinine oturtarak ve yaplandrlm bir program ierisinde tedavi etmek amacyla planl bir ekilde
yrtlen uygulamalardr. Peki, byle bir uygulama var mdr? Evrensel olarak kabul edilmi,
standardize edilmi tek bir psiko-patolojik anlaya dayanan byle bir psikoterapiden bahsetmek henz
zor grnmektedir. O halde psikoterapi ya da psikiyatri bir bilim deil midir? Bunu bu ekilde ifade
etmek haddi amak olur. Tek bir psikoterapiden bahsetmek de cretkrlktr. Tbbn en kesin en net
olarak bildiimiz hastalklarnda dahi tedavi yaklamlar, stratejileri ve uygulamalar asndan geni
bir yelpaze sz konusudur. Hatta bu yelpazenin ular birbirine zt noktalara kadar gidebilmektedir.
Henz psikiyatrik bozukluklarn birou hastalk olarak dahi tanmlanmamken bunlarn tedavilerinde
standardize edilmi ve evrensel olarak uygulanabilir bir programn kmas imknsza yakndr veya
ok zordur.
Her bilim dalnda evrensel gerekliin bir alann deifre etme almalar youn bir ekilde
srmektedir. Evreni bir yap-boz'a benzetirsek, yap-boz'un paralar yava yava birleerek grnt
ortaya kmaktadr. Bu gayretlere bilimsel almalar diyebiliriz. Bir yap-boz parasnn yapsn
devasa bir ktleye benzetirsek ve bu yap-boz'un iindeki kk bir yap-boz parasnn devasa bir yap
olduunu, o yap-boz parasnn iinde de kk yap-boz paracklarnn olduunu varsayalm. Burada
tp, byk bir yap-boz iken bilim dallar bu yap-boz'un paralardr. Bunlardan biri olan psikiyatri;
insan anlamann, zmenin bir yolu olan tp yap-boz'u iindeki yerini alrken, bu psikiyatri yap-boz
parasnn iindeki hastalklar, bozukluklar ve tedaviler bu yap-boz'un snrlarn netletirmektedirler.
Bunlarn bazs net ve ak, bazs sisli, bazs
Psikoterapi 23
deiken ve baz paralar da eksiktir. te bu paralar anlamlandrabilmek iin hipotezler ve teoriler
gndeme getirilmektedir. Bunlar snandka ve test edildike doru olanlar kalmakta, yanl olanlar
dlanmaktadr. Bylece her gn yeni bir yap-boz parac ana yap-bozdaki yerini almaktadr. Psikiyatri ierisinde psikoterapi de snrlar zaman zaman mulk, zaman zaman belirsiz, zaman zaman
deiken bir yap-boz parasdr. Ama yap-boz her gn daha netlemekte, daha btnlemekte ve
paralar btnletike karmza yeni bir resim kmaktadr. Biz burada bu resmin oluum izgilerini
grmeye alp tepeden bakarak btn yakalamaya gayret edeceiz. Gerein para para ortaya
konduu bilimsel aktiviteleri olabildiince kuatarak, notalarn yannda besteyi okumaya alacaz.
D. Psikoterapi Trleri
Psikoterapi iki kii arasnda geen sradan bir sohbet deildir. Psikoterapi insan izah eden, insann
geliimini aklayan, felsefi ve bilimsel bir arka plana, bir insan modeline dayal bir sistemi kabul
ettikten sonra, bu sistemden belirli nedenlerle sapma gsteren yaplarn, belirli stratejilerle dzeltilmesini amalayan bir bilimsel disiplindir. Peki, bu psikoterapi tek bir yntem midir? Hayr. Bugn
dnyada sekiz yzn zerinde psiko-teraptik teknik uyguland iddia edilmektedir. Bunlarn ounu
biz de bilememekteyiz. Ama bunlar ana balklar altnda incelersek bunlarn drt ana kmede
toplandn grrz: Bunlar:
1- Kaynan Pavlov'un hayvanlar zerinde yapm olduu almalardan alan ve koullu artlanmay temel kabul eden Davran Psikoterapi teknii.
2- nsan hayvandan ayran temel yapnn dnce olduunu iddia eden ve alglama farkll zerinde duran Bilisel Psikoterapiler.
3- nsann problemlerini kesitsel olarak almayp gemile
btnletirerek, gemiin ana ablonlarnn bugnk izdmleri yarattna inanan Dinamik
Psikoterapiler.
4- nsann en temel varlk nedenlerini irdeleyen ve cevap
bulunamayan sorularla ilintili olarak insann kriz yaadn iddia eden Varoluu Psikoterapiler.
Buna gre ilk psikoterapi almalar davran ele alan davran psikoterapi teknikleridir. Davran
psikoterapi insan mutsuz ve huzursuz eden, skntya neden olan davranlar dzeltmeyi amalayan
psikoterapi tekniidir. Bu teknik kiiye rahatszlk veren belirli davranlar bir anlam erevesi
ierisinde deerlendirmi, standardize etmi, nasl gelitiini anlatm, bunu bilimsel almalarla ispat
etmi ve bunlarn belirli tekniklerle deitirilebileceini kantlam olan tedavi tekniidir. Kaynan
daha ok Pavlov'un kpekler zerindeki deneylerinden almtr. Hayvan deneylerinde, Pavlov,
Torndike, Skinner'in yapt hayvan davranlar model alnarak insan davranlar izah edilmi ve
davranlarn oluum srecine baklarak tedavi teknikleri gelitirilmitir. Grld gibi burada bir
insan anlay ve modeli vardr. Davranlar laboratuarda test edilmi, incelenmi ve bunlara uygun
tedavi yntemleri gelitirilmitir. nsan davran ekoln bak asyla izah etmek, insan yapboz'unun bir parasn aa karmaktr. Canllar belirli etkilere maruz kalnca belirli tepkiler
vermektedir. Belirli uyaranlar baz uyarclarla eletirildiinde benzer sonulara ulalmaktadr.
Pavlov'un klasik koullu refleks olarak isimlendirdii bu davransal renme modeli insanlarn da
birok davrann izah etmektedir. Bunun detaylaryla ilgili birok alma yaplm, uyaranlarn insan
davranlarnda ne tr etki yaratt, bunlarn nasl olutuu, nasl ortadan kalkt ve nasl tekrar
aktive edildii bilimsel almalarla kantlanmtr. Sosyal renme ve modelleme teorileriyle ilgili
bilgilerimiz gelitike insanlarn davranlarn anlamamz ve izah etmemiz daha koPsikoterapi 25
lay olmaktadr. Bu model insann i dnyasna girmeden onu dtan gzlemleyerek hareketlerin neden
ve niinlerini aratran, tm davranlar belirli kalplarda izah etmeye alan ve daha ok bir renme
modeline dayanan bir yaklam tarzdr.
nsan, hayvana gre daha gelimi artl reflekslerden ibaret, daha komplike bir hayvan mdr? Yoksa
insan belirli uyarclara kar belirli tepkileri verme mecburiyetinde olan, robota benzer bir hayvan
mdr? Ya da insan etrafnda modelledii davranlar otomatik olarak yapmaya mahkm, aciz bir
organizma mdr? nsann tm varln artl refleksler ve sosyal renme modeliyle izah etmek
mmkn deildir. nsann bir takm davranlarn bu kalplara sokmak uygun iken birok davrann
arkasnda renme ilkelerinin ok tesinde bir takm karmak sistemler mevcuttur. Elli tane kpei
alp bir laboratuara koyduumuzu varsayalm. Her le yemeinde yemekleri hayvanlarn nne
koyduumuzda bir zili alalm yemekle zil uyarann eletirelim. Pavlov'un yapt bu deneyi biz de
uyguladmzda bir sre sonra zile basldnda nne yemek koymadmz halde kpeklerin salyalarnn aktn hep birlikte hayretle tespit edeceiz.
Ayn deneyi insanlara uyguladmz dnelim. Elli insan bir lokantaya koyup, her gn ayn saatte
yemek verelim ve her yemek vakti zile basalm. Bir mddet sonra zili aldmzda ne tr tepkiler
alacaz. Muhtemelen insanlarn bir ksmnn salyas akacak. Bir ksm bu akaya sinirlenecek, bir
ksm ise kfredecek ve bir ksm da cam ereveyi indirecektir. Bunun byle olacan ispat etmek
iin elli insan byle bir ortama sokmaya gerek yoktur. nk bu her gn tezahr etmektedir. Byk
bir depreme maruz kalan insanlar ayn blgede, ayn artlarda, ayn depreme, yani ayn uyarana maruz
kaldklar halde o insanlarn ayn tepkilerde bulunmas beklenirken hepsi farkl tepki vermektedir.
Depreme maruz kalanlarn bir ksm korku ve panik iine dmekte, bir ksm
depresyona girmekte, bir ksm fkelenmekte; bir ksmnn inan ve deer yarglar deimekte, dindar
olanlar dinsiz, dinsiz olanlar dindar olabilmektedir. Bunun gibi farkl sonular ortaya kabilmektedir.
Uyaran ayn olduunda tepkilerin ayn olmas beklenirken farkl tepkiler ortaya kmaktadr. Burada
davran ekol aresiz kalr. nsanlarn davrannn n plana kt patolojik durumlarda, davran
terapi teknik ve stratejileri ok yararl sonular salamtr. zellikle fobilerin tedavisinde,
yzletirme, cevap engelleme ve kanma, davran ortadan kaldrmaya ynelik davran tedavi
ilkeleri, taklit, modelleme, rol provas gibi dier davran tekniklerle birletirilerek ok yararl
sonular elde edilmitir. Fobilerin bir grubunda (zellikle sosyal renme ve modellemeye gre
renilmi fobilerde) davran terapi teknikleri ie yararken daha karmak ve kompleks nedenlere
dayal fobilerde davran terapi yetersiz kalmaktadr.
Bu durumda yap-bozun yeni paralarn ortaya karmak ve anlamlandrmak gerekmektedir. Bu kez
karmza yeni bir teori ile bilisel (kognitif) psikoterapi kmaktadr. Bunlar bir taraftan davran
sosyal renme ve modellemeyi kabul ederken, dier yandan insann tm davranlarn izah etmek
iin bu yaklam tarznn yetersiz olduunu ileri srerler. Bilisel ekol insann bir hayvan olmadn,
hayvandan farkl olarak alglama aralaryla dardan alg alan, bunu bilgi olarak deerlendiren,
beyinde insan olmann temel zellii olan yorumlama kavramyla alglanan bilgiye ekil veren ve bu
bilgiyi yorumlayan, yoruma bal olarak da tepki gsteren bir varlk olduuna inanmaktadrlar. Her
ey beyindeki komutakontrol blgesindeki yorumlama merkezi tarafndan idare edilmektedir. Be
duyu ile alnan alglarmz zel, bireysel ve sbjektif filtre sistemlerinden geirilerek merkeze alnmakta, merkeze alnan bu bilgiler orijinal yaplarnn dnda bir anlama brndrlebilmekte ve bu
anlamlandrmaya bal olarak da cevaplar retilmektedir. Sistem basittir: girdi => yorum => kt.
Psikoterapi 1~J
Bu balamda her trl dsal alg, her trl deiime tabi tutularak her trl sonucu mmkn
klmaktadr. Burada tam bir kaos, karmaa veya rlativite vardr. Bir telefon santralin-deki sekreterin
telefon hatlarn istedii hatta balayabilmesi gibi bir model karlabilir. Fakat bilisel ekol bu
sistemin kaotik, kompleks ve rasgele almadn gstermitir. Bilginin alglanmasndan balayarak,
cevabn olumasna kadar geen sredeki bilgi ileme srecinin belirli bir model-yapyla olutuunu
bize gstermitir. Eer bir bilgi, yanl bilgilendirmeye tabi tutulacaksa, deitirilecekse, bozulacaksa
ve yok saylacaksa bunun iin beynimiz zel yntemler uygulamaktadr. Mesela beyin, seici
alglama, abartma, kmseme, bireyselleme, genelletirme, ya hep ya hi tarznda dnme veya
keyfi karsama gibi yntemlerin birini veya birkan uygulamaktadr.
nsan beyninin bilgiyi nasl ileme tabi tuttuu ve nasl yorumlad ile ilgili katmandan oluan bir
izah getirilmektedir. Bunlar, bir Hindistan cevizi gibi katmandan oluur. En d katman, kabuk
ksm, patolojiye neden olan renilmi olumsuz dnceler katmandr. Orta katman, kiinin temel
kabulleri veya sayltlardr. En alt katman ise ekirdek ksm veya Hindistan cevizinin z suyunun
bulunduu yer, temel emalardr. Bunu her insann bir mevzuat hiyerarisi olarak kabul edersek, tzk
ve ynetmelikleri olumsuz otomatik dncelere; kanunlar, temel kabullere; ana yasa maddelerini de
temel emalara benzetebiliriz. Bu metaforik rneklerden yola karak, Hindistan cevizinin d ksmna
ulamak kolaydr. Tzk ve ynetmelikleri bir bakann ve genel mdrn deitirmesi mmkn
olduu gibi bu balamda olumsuz otomatik dnceleri deitirmek, dzeltmek, yakalamak,
yzeydeki bir alanda daha mmkndr. Bunlarn arkasndaki gizil ve grnmeyen temel kabulleri yakalayabilmek iin Hindistan cevizinin kabuunu geip orta katmanna ulamak lazmdr. Bu husus,
olumsuz otomatik dnceleri yakalamaktan daha zor ve daha ok dikkat gerektirir. Bunlar
yakaladktan sonra deitirmek ise, tzk ve
ynetmeliklere gre yasalar deitirmenin zorluu gibidir. Temel kabullerin ve sayltlarn zerine
bina edildii temel emalar yakalamak ve kavramak, Hindistan cevizinin z suyuna ulamak kadar
zordur. Temel emalara ulaldnda ki bunlar bebekliimizden ve ocukluumuzdan getirdiimiz ana
kimlik ve kiilik iskeletleridir, bunlar deitirmek anayasann maddelerini deitirmek kadar gtr.
Bilisel insan anlay bu l katmana bal olarak insann bir kimlik gelitirdiini, bir kendilik ve
dnya algsnn olduunu, kendini ve dnyay bu l filtre sisteminden veya merceinden geirdikten
sonra bir anlam ykleyerek kabul ettiini ve buna bal olarak da tepki/cevap ortaya koyduunu
gstermektedir. Hastalklarn oluum zincirinde bu yapy ortaya karmak mmkndr. Yapnn
oluum ve geliim modelini bu ekilde izah edebiliyorsak, bunu deitirmenin de mmkn
olabileceini varsayabiliriz. Bilisel arptmalarla, bu l katmandaki hatalarla olumu olan
hastalklar, bunlara gre uygun olarak gelitirilmi olan bilisel tedavi stratejileriyle
dzeltilebilmektedir. Davransal tedavi tekniklerinin yetersiz kald birok durumda hastaya bilisel
tekniklerle yaklaldnda bilisel psiko-teraptik tekniklerin olumlu sonular dourduunu
grmekteyiz.
Bu bilgilerin nda yap-bozun ikinci paras da netlemektedir. Notalar ortaya ktka bestenin
ahenkli melodileri de duyulmaya balamaktadr. Fakat hastalarn bir ksm hala karmzda
direnmekte, davran gayretler, bilisel tekniklerle aa karlan otomatik olumsuz dnceler,
temel kabuller ve emalar hasta tarafndan garip bir ekilde bertaraf edilmekte, dlanmakta ve kabul
edilmemektedir. Hasta size iyilemek iin gelmekte, ancak verdiiniz programlar uygulamamakta,
ksaca diren gstermektedir. Diren iin bilisel terapinin yapabilecei hibir ey yoktur. nk
diren bilind dinamiklerle ileyen psiko-dinamik yapnn temel bir kavramdr. Hastay ne kadar
bilgilendirirseniz bilgilendirin,
Psikoterapi 2
hastaya ne kadar bilisel i gr kazandrrsanz kazandrn, hasta ocukluk dnemindeki yaantlad
anne, baba, ocuk genindeki temel yaplar bugnk yaantsnda hep tekrarlamaktadr. Bu yapy
bilisel tekniklerin yntemi dorultusunda aklla, mantkla ve bilgiyle deitirmek mmkn deildir.
Bu yaantlama tekrar sahneye konmal, bir st kalp zerinden geilerek yeni bir biime/kalba
dklmelidir. Tedavi ancak o zaman mmkn olabilmektedir. te bu yeni tarz yaklama psikodinamik yaklam modeli denmektedir.
Psikodinamik model kaynan Sigmund Freud'dan alarak bugne kadar birok deiim, geliim ve
farkllama gstermi dahas geni ve dinamik bir yelpazede birok ekoln kurulmasna nclk
etmitir. Bu model, insan en geni bir ekilde tanmlamaya almakta, insann ruhsal yapsnn geliim evrelerini ortaya koymakta, bu geliim evrelerinde meydana gelebilecek zararl etkilere bal
olarak ortaya kabilecek hastalkl sonular hakknda ngrlerde bulunabilmektedir. Byle bir insan
modeli bu evreleri detayl bir ekilde izah etmekte, bu evrelerde meydana gelebilecek hata, arza,
bozukluk ve yanllklarn nasl ortadan kaldrlp tedavi edilebilecei ile ilgili bir standart program
ortaya koymaktadr. Bu programn uygulanmasnda deiik psiko-dinamik modeller arasnda eitli
teknik farkllklarn bulunmasna ramen,, insann ruhsal modeli anlaylar asndan ayn, fakat
tedavi stratejileri bakmndan yaklamlar farkldr. Davran ve bilisel modellerle izah
edemediimiz, izah etmeye alsak bile tedavi edemediimiz vakalarmza dinamik bir formlasyonla
yaklatmzda olayn zmlendiini grmekteyiz. Psiko-dinamik yaklam, insan sadece bir
davran, bir bilisel sre olarak deil; onu, davran, dncesi, duygulanm, sosyal yaps, ailesi,
corafi yaps ve kltrel zellikleri ile bir btn olarak ele almakta, buradaki dinamik yapnn ve
etkileim sistemlerinin nasl olutuunu ortaya karmaya almaktadr. Bu balamda da normal bir
bireyin geliiminden bireysel patolojinin oluumuna, tarihsel belirle30 Btncl Psikoterapiyicilikten din inanlarn oluumuna, siyasetten edebiyata geni bir yelpazede kendisine ilgi alanlar
bulmu, tartmaya alm ve bylece psiko-dinamik yap birok alana eklemlenmitir. Siyaseti,
sanat, edebiyat, ksacas insan ve insann rettiklerini etkilemitir.
Tm bu bilinenlere ramen insan ruhsal yap-bozunda bilinmeyen o kadar ok ey vardr ki yzyl nce
bildiklerimize baktmzda, bugn bildiklerimiz muhteem ve harikulade bir noktadadr.
Bildiklerimiz arttka cehaletimizin boyutunu ve derinliini kavramaktayz. Bilinmedik o kadar ok
ey var ki! Psikoterapi ve psikoterapistler cahilliin cesurluunu yaamaktadrlar. Uratmz ve
dzeltmeye altmz yap o kadar komplike, karmak, kaotik ve ama bir o kadar da kendi iinde
dzenli, tutarl, determinal (zorunlu nedensel) bir yap iermektedir. Milyonlarca faktrn bir araya
getirdii ruhsal aygtn bir faktrnn deimesiyle dier faktrlerin hepsi etkilenmekte ve ortaya ok
farkl sonular kmaktadr. Ruhsal yapda mthi bir rlativite (grecelik) vardr. Ruhsal yap zaman
kavramn gemii ve gelecei bugne tayarak yaayabildii gibi, bugnn yapsn gemii rtmek
ve gelecei belirlemek iin de kullanabilmektedir.
Yukarda belirttiimiz gibi insann ruhsal yaps katman katmandr. Baz bilim adamlarna gre
ruhsal aygtn en basit, en anlalabilir ksm ve katman dta gzlemlediimiz davransal kalplardr.
Davransal kalplar en kolay zmlenebilen, anlalabilen, bozukluu varsa tedavi edilebilen yaplardr. Onun altndaki katman bilisel katmandr. Burada iler biraz daha karmaklamakta;
davranla etkileerek, davran etkilemekte ve davrantan etkilenmektedir. Daha derin katmana
indiimizde psiko-dinamik bir yapyla karlayoruz. Burada iler daha da karmakta sistem daha da
komplike olmakta, girdiler oalmakta, girdilerin ekil deiiklii eitli klklara brnebilmektedir.
Bu temel girdiler bilisel sreleri, bilisel sreler de davran etkilemekte, davran
Psikoterapi 31
ve bilisel sreler dinamik yapy deitirebilmekte ve farkl klklara sokabilmektedir. ekirdee
indiimizde en derin katmana ulayoruz. nsann varolusal katman. Bu katman tm ekil
artlarndan uzak, dsal gerekliin zorunluluklarndan uzak, kendi isel varoluunu sorgulayan bir
zihnin yaratt bir insan anlaydr. Bu katman konu edinen varoluu psikoterapi, insann bu isel
varoluunda yaad varolusal krizlerini irdelemeye almaktadr.
Her insan tm yaantlarnn arkasnda temel birka sorudan kamakta ve bu sorulara cevap
aramaktadr. Hepimizi rkten bu sorular zaman zaman patolojilerimizin temel kaynan
oluturabilmektedir. Hayatn anlam nedir? Gelecei bilmek ve belirlemek bugnden mmkn mdr?
Gelecein belirsizlii karsnda ne yapabilirim? Bugnk mevcut konumumu ben mi oluturdum, bu
konumda olmamn nedeni ben miyim, yoksa bakalar m? Geleceim ile ilgili bildiim tek ey lm
gerei iken niin bir mr boyu bunu yadsyorum, inkr ediyorum. Gbek kordonumun kesildii
andan itibaren anneden ayrldm gerei yani yalnz olduum, duygularmn, dncelerimin,
aclarmn, kederlerimin ve sevinlerimin sadece bana ait olduu ve benim iimde yaantland
gereini, yani yalnz olduum gereini kabul m edeceim, yoksa kendimi mi kandracam? te
bunlar temel sorulardr. Ya bu sorular inkr edeceiz. Bir yanlsamann iinde kaybolup gideceiz, ya
da bizim irademiz dnda varolduumuz bir dnyada bilmediimiz bir sre ierisinde, bize verilen
enstrman en gzel bir ahenkle alp varoluumuzun keyfini mi yaayacaz. te varoluularn
insan ve dnyay anlama, kavrama ve yorumlama ekli budur.
Bu bak tarzndan yola kan varoluu terapistler insann bir takm sknt ve problemlerini bu
varolusal sorulara atfetmekte, kiinin lm, yalnzlk, belirsizlik ve anlamszlk karsnda yaad
aresizlii patolojik bir varolula yattr32 Btncl Psikoterapi
maya altn, anksiyeteyi ve sknty hissettikleri hilik ve yokluk karsnda bir dn olarak verip
varoluu hissettiklerini savunmaktadrlar. Varoluu terapistler bu sorularn cevaplarn anksiyete
oluturmadan zmleyecek cevaplar aratrmaktadrlar. Hastalarna bu yolla yardmc olmaya
alarak varoluu psikoterapi uygulamalar yrtmektedirler. Hastalar etkilemekte, tehis
koymamakta, onlar anlamaya almakta ve her bir vakay zgn kabul etmektedirler.
Yap-bozun dier bir paras da aa kmaya balad. Her bir yaklam, her bir bilimsel aktivite insan
anlamamzda ve yorumlamamzda bize yeni bir k tutmakta ve yap-bozun yeni bir parasn bize
sunmaktadr. Drt katmanda izah ettiimiz insana bak tarz, birbiriyle uyumsuz grnse de bu
sistemler bir btn olarak varln srdrmektedir. Bu katmanlarn herhangi bir zaman diliminde
herhangi bir fenomene istinaden aktive olmas ile birlikte grnr tablo tamamen deiebilmektedir.
Bir yangnn balangc bir kvlcm olduu gibi ayn atei su sndrebilmektedir. Bu da insann ruhsal
yapsnn bireye zg greceli bir yap olduunu gstermektedir. Bu yap zamana, mekna ve artlara
gre her an deiebilen, uyum salama yetenei olan ve farkllaan bir yapdr. Bu bizlere mulaklk,
mphemlik, snrszlk ve karmaay artrsa bile deiebilen dinamik yap deiebilmeyi,
mdahaleyi, dzenlemeyi ve tedaviyi mmkn klmaktadr. Bu da bizim kazancmzdr. nsan
etkileyen ve etkilenen bir varlktr.
E. Btncl Psikoterapi
Btn bu psikoterapi teknikleri tek bana ele alndnda insann gereinin bir tarafn izah etmekte
ve btn izahta yetersiz kalmaktadr. Biz burada bu psikoterapi tekniklerinin bir insann btncl
olarak izah edilmesi yolunda nasl kullanlabildiklerini aratrmak ve bulgularmz sizinle paylamak
istedik. Bu almamzda her birimizin hikyesi olan ruhsal yolculuumuzun muhtelif yanlarn ve
grnglerini vaka
Psikoterapi 33
rnekleriyle tartmak, incelemek ve onlara uyguladmz terapilerin sonularn birlikte grmek ve
deerlendirmek istedik.
Tek bir teoriye saplanp kaldmzda bir klinisyen olarak nasl bir kmaza girdiimizi defalarca
yaadk. Bu amazdan kmann tek yolu, gelitirilmi olan psiko-terapik yaklamlarn her birinin
hangi hastaya hangi aamada uygulanabileceinin teorik temellerinin oluturulmas zorunluluudur.
Psikoterapinin bu amaz ortadan kaldrlabilir. ada gelimeler psikoterapi tekniklerinin bu
btncl yaklama doru seyrettiini bizlere gstermektedir. Burada banazca bir tavr taknp tek bir
teoriye saplanp kalmak hem ksrla neden olur hem de hastaya yeteri kadar yararl olmay engeller.
Bu noktadan hareketle klinik tecrbelerimizden de yararlanarak arzulanan yeni bir btncl terapi
yntemine ynelik bir teori ve uygulama tasla ortaya koymaya alacaz.
Batda gelitirilen insan modellerinden ve tedavi yaklamlarndan birini kat bir ekilde benimseyip
uygulamamz engelleyen ve byle btncl bir modeli benimsememizi gerektiren bir dier neden de
yaadmz toplumun kltrel ve sosyal gereklii ile ilgilidir.
Batda gelitirilmi olan insan modelleri ve tedavi stratejileri evrensel insan tanmlamakta ok net ve
ak bilgiler vermektedir. Bu bilgileri insanmza uygulamak mmkndr. Ancak uygulamadaki hekim
hasta ilikilerindeki scakln derecesinden, terapi odasnn dzenlenmesine; cret ilikisinden, terapi
saatlerinin belirlenmesine, insann kutsallarnn konuulmasndan, mahremiyet alanna girmeye kadar
eitli konulardaki zaman ve zeminsel yapy ancak kltrel balamda ele alabiliriz. Bunun da
erevesini sosyo-kltrel yap belirler. Psikoterapi bio-psiko-sosyal bir varlk olan insann
problemlerini halletmek iin ortaya km bir disiplindir. nsan mutlu ve huzurlu olabilmesi iin
biyolojik ve psikolojik ihtiyalarn giderebilmeli, sosyal evreye de uyum salayp
kendini orada var edebilmelidir. ddia ediyoruz ki her lkenin kltr farkl bir psikolojik rntler a
oluturmaktadr. Dolaysyla kltrel farkllklardan kaynaklanan sosyal yap buna uygun psikoterapi
tekniklerinin oluturulmasyla zmlenebilir. Bat insanna gre oluturulmu psikoterapi uygulama
ve yaklamlar farkl kltrlerde ilerlik arzetmeyebilir. Biz de bunun mahhas rneklerini kendi klinik tecrbelerimizde mkerrer defalar grdk.
lkemiz insan ksa srede somut bir takm deiimler beklerken bat insan programa uygunluk
asndan daha uyumlu davranmaktadr. Ksa srede bir takm problemlerin halledilmesi ou kez
imknsza .yakn bir durum arzeder. Ama siz bizim uyguladmz younlatrlm hcum tedavisi
sresi ierisinde on be gn sre boyunca hastanza genel bir ablon izebiliyorsanz, bir formlasyon
oluturabiliyorsanz, samimi ve iten olduunuzu gsterebiliyorsanz ve bu sre ierisinde bir takm
deiimleri oluturabiliyorsanz tedavinin srekliliini ve kalcln temin edebilmeniz ancak bylece
mmkn olabilmektedir. Aksi takdirde standart haftalk terapi uygulamalarn Batdaki gibi
uygulamaya kalkarsanz hastalarnzn yzde sekseni veya doksannn ilk ayda tedaviyi braktn
grrsnz.
Bat uygulamalarnda hasta ile hekim arasndaki cret, hak edilen bir cret olarak takdir edilirken
lkemiz insannda s-mrlme, kandrlma ve aldatlma duygularnn n plana kt ve hastann bu
konuda ncelikli olarak gveninin tesis edilmesi gereklilii, tedavinin sreklilii asndan ok byk
nem arz etmektedir. Bu konu Bat standartlarnda bu kadar nemi haiz deildir. nk bu konu
sigorta irketleri tarafndan doal olarak halledilmektedir.
Bir baka konu da, sosyo-kltrel yapmza uygun olarak bir takm psikolojik problemler, paranormal
olaylarla (cin, by, sihir vb.) izah edilerek bir k yolu bulunurken, bat normlaryla hastamza
yaklatmzda bunlara rahata psikoz
Psikoterapi 35
tehisi koymamz mmkndr. Nitekim yurtdnda alan iilerimizin, uzun yllar yanllkla psikoz
tehisiyle tedavi edilmeye alldn gzlemlemekteyiz.
Ayrca geleneksel aile modelleri ve slale kavram iinde yetimi bireylerin, bamsz bir birey gibi
kabul edilip bu slale ve aile balam dikkate alnmakszn tek bana terapiye alnmalar durumunda
sistemin ilemedii ve tedavinin etkin olmad gzlemlenmitir. Aile ve slale dinamikleri gz nne
alnarak yaplan tedavilerde ise baarya ulalmtr. Bu tip yaklamlarda kltrel altyapnn, din
ieriin, rf, adet ve geleneklerin ok iyi bilinmesi ve genel toplumsal eilimlerin gzetilmesi,
tedavinin baars iin elzem olan asgari artlar olarak grlmektedir. Bu yaplara yabanc olan terapistlerin hastaya yardmc olamadklar da gzlemlenmektedir. Tm bunlar gz nne alan esnek
btncl bir modelin oluturulmasyla birlikte, hem hastalarmza hem de konuyla ilgili hekimlerimize
k tutacamz kanaatindeyiz.
Yerel uygulamalarn evrensel btnln bir paras olmas uuru ierisinde gelitirdiimiz modelin
dier farkl kltrlerde de uygulanabilirliinin ve bu esnekliin oralarda tesis edilmesinin gereklilii
evrensel bilime bir katk olacaktr. Burada konu sosyal yapnn ierii deil, her sosyal yapya uyumlu
olabilecek bir modelin gelitirilmesi ihtiyacna yneliktir. Bizim de amacmz budur. Ama
modelsizlik deil iinde modellerin iledii esnek bir modelin gelitirilmesidir. Bir klinisyen olarak
amacmz bize mracaat eden hastalarmz en ksa yoldan en iyi ekilde sala kavuturmaktr. Bunun iin elimizde bilimsel bilgi, klinik tecrbe ve iyi niyetten baka bir ey yoktur.
F. nsann Deiik Ynlerini Metaforla zah
nsann muhtelif boyutlardan grlmesi, gzlemlenmesi, hissedilmesi, nasl ve ne olduunun tam
manasyla anlalabilmesi olduka zordur. Zor ve karmak olan bu konuyu anlatabilmek, insann
btncl tarafn size gsterebilmek iin
metaforik bir anlatmn daha uygun olaca kanaatindeyim. Hikyemiz bir bilardo topundan balyor.
Bu bilardo topu bir imalatnn zihninde madde olarak retilmek iin nceden tasarlanyor. Bu bilardo
topunun bir atlye veya fabrikada eitli retim aamalarndan geirilerek douuna ahit oluyoruz. Bu
top daha sonra bir bilardo masasnn yeil uhas zerine konuluyor. Orada da dier bilardo toplar var.
Bir oyun balyor. Bir stakann bilardo topuna arpmasyla o bilardo topu yeil uha ierisindeki
uzamsal yerini deitirdii gibi, dier toplara da arparak onlarn da yerlerini deitiriyor. Bu
arpmalarn bir ksmnda toplardan biri deliklerden derek oyun d kalyor.
Bu anlatmda ok basit bir yoldan giderek insan, bilardo masas zerindeki bir bilardo topu olarak
anlatmaya alacam. Bir bilardo topunun tasarlanp retim aamasna kadar geen sre iindeki
ksmna, insanolunun anne-babasnn beynindeki tasarmndan, anne rahmindeki yolculuundan
doum anna kadar geen sreyi kastediyoruz. Bu biyolojik yapnn karldr. Bilardo toplar farkl
sertlik derecelerinde, farkl kimyasal bileenlerden olumu deiik renklerde olabilir. Bu
insanolunun doutan getirmi olduu renk, boy ve canllk farklln temsil etmektedir. Bilardo
masasnn yeil uhas insanolunun yaayaca, iine doduu dnyay ve hayat alann simgeler.
Burada bir hayat oyunu oynanacaktr. oklu bilardo toplarnn bulunduu bir ortamda bir bilardo
topunun dierlerine arpmas bilardo toplarnn birbirine olan uzakln srekli olarak deitirmektedir ve ortada dinamik bir yap vardr. nsan ilikileri de buna benzer. Her an deien bu dinamik
yapnn kurallarn tespit etmek bir topun hangi zaman diliminde nerede ve nasl olacan bilebilmek
olduka zordur. nsann ruhsal yaps da ayn ekilde dinamik, kaygan ve dier olaylardan etkilenen bir
zellii haizdir. Dier toplarn bize arpmasyla uha zerindeki yerimiz ve dier toplara olan
mesafelerimiz hep deimektedir. Zaman zaman da zerimize hzla gelen bir
Psikoterapi 37
stakann iddetli darbesiyle arzu etmediimiz yerlere srklenebilmekteyiz. Istakann bu darbesini de
hayatta karlatmz travmalarla eletirmek mmkndr. Bu yeil uhadaki yolculuumuz
bittiinde de bilardo masasndaki deliklerden derek oyun d kalyoruz. Buna da lm diyoruz.
Bu metaforik yaklamn zor ve karmak olan insanolunu bize anlatt kadar eksik ynleri de vardr.
nsan bu metaforda olduka edilgen bir konumda, d dnyann etkilerinden ok etkilenen ve savunma
gc ile direnleri, tepkileri olmayan ve kaderine boyun een bir varlk olarak anlatlmtr. Ama
bizim bilardo topumuz bilinlidir, tepkileri, direnleri vardr ve kar koyma gc vardr. Tedavi, bu
gleri doru yerde kullanamayan bilinli bilardo topuna bunlar doru yerde kullanmay retmektir.
Btncl psikoterapi insann biyolojik oluumunu, genetik materyalini, anne-babann zihnindeki
tasarmlanan bebek modelini, doumdan sonra geldii dnyaya adaptasyon srecini, bu dnemdeki ilk
alglarn, alglarn birlemesini, drtlerin tatmini ile realitenin ac gereklii arasna skm olan
bireysel varoluun ac hikyesini, zihindeki kendilik tasarmnn oluum aamalarn, tekinin veya
darnn ierde tasarmlanmas, tekinin ieridekini yani kendilii nasl algladnn hayali tasarm,
varolanla ierde tasarlanan kendiliin uzakl veya yaknl, tekinin ierdekini alglamas, tasarmlamas, tekinin tasarlad tasarmn ierdeki tarafndan farkl bir ekilde alglanldna
inanlmas, inanlan bu tasarmn kardakinin tasarmndan uzakl veya yaknl ve bunlarn
hepsinin mutlak geree uzakl ve yaknl gibi sorular aratrr. Bunlar zmlenmeye muhta
karmak bir bulmaca gibidir.
Btncl psikoterapi tm bu verileri dnerek bunlarn arasndaki dinamik ilikiyi anlamaya,
kavramlatrmaya ve zmeye almaktadr. Bu hayat oyununda toplar eitli kiilerin elindeki eitli
stakalarda deiik darbelere maruz kala38 Btncl Psikoterapi
rak travma yaarlar. te bu balamda terapist olan usta bir bilardocu devreye girerek sknt ierisinde
olan bireyle, belirli bir disiplin ierisinde belirli etkileri yapmaya ynelik teraptik bir iliki oluturur.
Bu iliki usta bir bilardocunun stakasyla topu arasndaki iliki gibidir. Bu bilardocunun toplardan
birisine vurduunda toplar arasndaki etkileimlerin hepsini hesap ederek toplarn nerede duracan ve
nerelere arpacan nceden tahmin etmesi gibi bir eydir. Tedavi veya terapi, usta bir bilardocu
olarak stakay eline alan terapistin uha zerindeki toplar uygun konumlara getirmeyi hedeflemesidir.
Burada zaman, zemin, iddet, matematik ve duygular nemlidir.
Hekimler psikolojik problemleri dolaysyla kendilerine mracaat eden hastalarna kar temelde iki
trl yaklam sergilemektedirler. Bir ksm bu psikolojik problemlerin tamamnn beynin
biyokimyasal ve genetik bozukluklarna bal olarak ortaya ktn kabul ederler. Bu u demektir:
Btn ruhsal rahatszlklar, genetik ifremizdeki ve beynimizdeki biyolojik maddesel bozukluklardan
kaynaklanmaktadr. Bunlarn ortadan kaldrlmas iin ise maddeye mdahale edilerek eksikliin
ortadan kaldrlmas iddiasndadrlar. Bu klinisyenler hastalarna cerrahi veya medikal tedaviyle
yardm etmektedirler. Dier ksm ise insann psikolojik problemlerinin bir ksmnn genetik ve
biyolojik kaynakl olduunu kabul ederken, rahatszlklarn bir ksmnn da ruhsal aygtn oluma
dnemlerinde yklenen sanal program hatalarndan kaynaklandna inanmaktadrlar. nsan bedenine
dardan gelen her trl uyaran insan beyninde biyokimyasal bir deiime yol aarak cevap bulur.
Yani her trl dnce ve duygu, kimyasal ve elektriksel uyaranlarn iareti olarak cevap bulmaktadr.
Baka bir deyile biyokimyasal deiim, dsal uyarnn normal sonucudur, hadisenin sebebi deildir.
Buradaki temel problem, hangi bozukluklarn genetik ve biyokimyasal bozukluklarla, hangilerinin de
sanal programn yanl uygulanmasyla balantl olduunun ayrdn yapabilmek
Psikoterapi 39
ve ayrca bir takm biyokimyasal genetik yatknlklarn hangi ortamlarda dsal uyaranlarla aktive
olduunun tespitine baldr. Birinci gruptaki klinisyenler hastalarna cerrahi ve medikal tedavi ile
yardmc olurken ikinci gruptaki klinisyenler psikoterapi ve/veya medikal terapiyle hastalarna
yardmc olmaya almaktadrlar.
Birinci Blm NSANIN BYOLOJK ve PSKOLOJK YAPISI

I. NSANIN BYOLOJK YAPISI
Bu almamzn amac insan tanmak ve anlamaktr. nsan mercek altna aldmzda biyolojik bir
yapyla kar karya kalrz. nce bu biyolojik ktlenin ne olduunu tanmlamamz ve anlamamz
gerekir. nsan denen varlk organik ve inorganik maddeden olumutur. Organik madde, iinde karbon, hidrojen, oksijen ve dier elementlerin bulunduu maddedir. norganik maddede ise dier baz
elementler yer alr. Canlln oluabilmesi organik maddelerin bulunmasna baldr. Yani karbon,
hidrojen ve oksijenle balantl bir sistem gerekmektedir. Canszlkla canllk arasndaki geiin net
snrlarn koymak zordur. Filozoflar ve bilim adamlar canlln niteliklerini belirtse de burada nihai
kurallar belirlenmi deildir. Canllk nerede balar nerede biter, bunun snrlar belirsizdir.
Canlln yapta aminoasitlerdir. Aminoasitlerin kkeninde karbon, hidrojen, oksijen ve azot gibi
elementler bulunur. Bir aminoasit yalnz bana canll temsil etmez. Canlln oluabilmesi iin
aminoasitlerin bir araya gelerek protein yapmas gerekir. Proteinler oluturduu eye de canl diyemiyoruz. Proteinler bir araya gelerek kompleks yaplar meydana getirirler. Bu kompleks yaplar
DNA ve RNA'ya kadar ular. Bir DNA ve RNA kendi bana otonom hareket eden bir sistemdir. Yani
geri beslemeli bir devre gibidir, kendini durdurabilir ve oaltabilir. Acaba canllk burada m
balamaktadr, bu muhteem ve komplike DNA parasnn ilk yaps 'faj'lardr. Fajlar yalnz balarna
oalma zellii olmayan ancak bir bakterinin iine girdiklerinde aktif hale dnebilen sistemlerdir.
Bakterinin dnda binlerce yl kalr ama bir aktivite gstermez. Bakteri ise en kk mikro- organizmalardr. Bir faj, bakterinin iine girdii zaman iindeki DNA repertuarna gre kendini oaltr,
kopyalarn kartr. Bakteriyi patlatr. Bakterinin hayatiyetine son verir. Bakteriyofajdan balayan bu
canllk zinciri daha gelimi ve
komplike model olan virslere dnr. Virslerin fonksiyonlar bakteriyofaja gre ok daha
gelimitir. Virsler kendilerini savunabilme yeteneine, kendilerini yok edecek dmanlara kar da
yaplarn gelitirme, yenileme ve deitirme yeteneine sahip ilk canllardr. Bakteri ise virsn
yannda devasa kalan ve komplike protein zincirlerinin bir araya gelmesinden oluan yaplardr.
Bakterilerin yannda devasa yaplar olan mantarlar grrz. Tm bu srete sistemin alt yaps
oluurken henz tek bir hcreye dahi ulalamamtr. Tek hcreli bir canlya ulaldnda ise virse,
bakteriye veya bakteriyofaja kyasla ok komplike sistemleri iinde barndran bir yapya ulalr ki,
bunlar tek hcreli canllardr.
En basit tek hcreli canl olan amip veya terliksi hayvan gibi tek hcreli bir canlya bakacak olursak
iki temel fonksiyonunun olduu grlmektedir: Yaamda kalma mcadelesi ve dmana kar
savunma refleksi. Tek hcreli sistemde savunma, saldr, beslenme, boaltma gibi basit ama komplike
sistemler mevcuttur. Tek hcreli sistemler daha sonra ok hcreli sistemlere dnr, yani birok
hcre bir araya gelerek ilk ok hcreli canllar oluturur. ok hcreli canllar birleerek daha byk
canl organizmalar oluturur. Burada sistem deimektedir. Organizmann canlln devam ettirebilmesi iin gerekirse hcre kendini feda eder. Bu varlklar, bitki hayvan ve insan olarak mtekmil
hale gelmektedir. Ayn ekilde bitkiler, savunma ve saldr igds olan, yaamda kalmaya alan ve
kendilerini kopyalayan sistemlerdir, ancak serbest hareket kabiliyetleri yoktur. Hayvann ise ayrca
bunlara ilaveten hareket kabiliyeti de mevcuttur. Bitki ve hayvann ayrmnn nerede balayp nerede
bittiini tayin etmek zordur. Hareket kabiliyeti olan bitkiler olduu gibi, hayvan kategorisinde
deerlendirilip de hareket kabiliyeti olmayan canllar da vardr.
Hayvan ile insana bakacak olursak, hayvan nerede balyor nerede bitiyor bunun snrlarn izmek de
olduka zordur.
nsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 45

Geleneksel tanmlar ierisinde hayvan tanmlanrken, akl yrtemeyen ve konuamayan varlk olarak
tanmlanr. nsan ise hayvann yannda akledebilen ve konuabilen canldr. Bu kaba bir ayrmdr. Bir
takm hayvanlar vardr ki alet kullanabilmekte, akledebilmekte, fikir yrtebilmekte ve kyasla bir
karm elde edebilmektedir. yle insanlar vardr ki alet kullanamamakta akledememekte ve kyas
yoluyla bir karm yapamamaktadr. Konuma yeteneine gelince konuma elbette insann en st
seviyeden entelektel bir fonksiyonudur. Bir iletiim aracdr, zihnindeki tasarmlar simgeye dkme
yoludur. Ama son dnemlerde yaplan aratrmalar hayvanlarn da kendi aralarnda bir iletiim dili
kullandn gstermitir. Mesela kargalar zerinde yaplan bir almada kargalarn kendi aralarnda
ciddi bir iletiim dili olduu tespit edilmitir. ok ilgintir ki insanlarn dillerinin ve lehelerinin farkl
olmas gibi farkl yrelerde yaayan kargalarn iletiim dillerinin de farkl olduu anlalmtr.
Bilim adamlar hayvanlarn davranlarn incelerken bunlarn akledilen davranlar olmadn,
genetik ifrelerine yazlan programlarn otomatik olarak uygulandn iddia etmektedirler. Bu iddiay
doru kabul edersek; "ayn sistemi insanlara atfedebilir miyiz" eklinde bir soru akla gelmektedir. nsann davranlar ok muhteem ve komplike grlmesine ramen belirli etkilere standart tepkiler
veren zellikleri mi haizdir? Acaba insan da kurgulanm bir robot olabilir mi? Bu almada belki bu
sorunun detaylarna gireceiz. Bizim almalarmz bu andan itibaren balyor. nsan, hayvanlarda
iddia edildii gibi doutan getirdii bir takm programlar almlarla bir mr boyu otomatik olarak
yaayan bir varlk mdr, yoksa temel bir programla dnyaya gelip onun zerine kendi programn
yapabilme, yaratabilme ve uygulayabilme becerisine sahip bir varlk mdr? Elimizdeki verilere gre
bir insann robot olmadna, zgr bir irade yeteneine sahip bir varlk olduuna inanyoruz.
Doutan getirdii biyolojik altyaps ve eperi ierisinde insan kendisini var edebilme yeteneini haiz
bir program yazcdr. Burada iin iine ruh girmektedir. nsan sadece bedenden oluan bir canl m,
yoksa bu bedeni kullanma, ynetme ynlendirme yeteneklerini bamsz olarak yapabilen bir g ve
irade sahibi bir varlk mdr? Bu zor soruyu da cevaplandrmaya alacaz.
nsann hikyesi, onun yaratlna vesile olan anne ve babasnn zihninde tasarm olutuu andan
itibaren balar. Anne ve baba bir bebek tasarlamaktadr. Bu tasarlanan bebein biyolojik yaps,
anneden gelen kromozomla babadan gelen kromozomlarn anne rahmi ve/veya anne rahmini oluturabilecek laboratuar artlarnda birlemesiyle oluturulacaktr. Ama bu bebein ruhsal kimlii daha
henz canllk aktivitesinin olumad bir dnemde balar. Yani ocuun varl, ocuk henz nutfe
(zigot) haline gelmeden anne ve babann zihninde tasarlanr. Bebek henz zigot haline gelmeden bebekle ilintili olarak ruhsal yap anne ve babann zihinsel tasarmlarnda olumaktadr. Bu bebek nasl
bir bebek olacaktr; erkek mi kz m? Ne kadar deerlidir? Bu bebein gelecei ile ilgili anne ve baba
nasl bir rol bimektedir? Aslnda ocuun ruhsal kimlii anne ve babann zihnindeki "rahim"de gelimeye balamtr bile. Anne-babann zihninde tasarladklar bebek modeli beklenen, istenen, nem
verilen ve deer atfedilen bir tasarm ise ocuun ilk yap talar ok olumlu kurulmaktadr. nk bu
dncelerle ocua bakm yaplacak ve ocuk eitilecektir. Tersi ise aksi sonular douracaktr.
ocuun anne rahminde zigot haline geldikten doum anna kadar geen srede biyolojik bir problem
olmadn varsayarak ocuun normal bir doumla doduunu kabul edelim. Doum an ile birlikte
anne ve babann zihinde tasarladklar bebek, somut bir varlk olarak avularnda ve kucaklarndadr.
Bu andan itibaren gerek manada ocuun sanal program yani kimlik ve kiilik, zellikle insan olma
vasf insanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps 47
lemeye balamaktadr. Bu sre yllarca devam edecek ok girift ve komplike bir sretir. Hikyemizi
iki perspektiften deerlendirebiliriz: ocuun kendi perspektifinden dnya nedir ve ebeveynin
perspektifinden bu bebek ne anlama gelmektedir? Bu iki tarafl etkileim ocuun ruhsal varln ekillendirecektir. ocuun ruhsal varln anlayabilmek iin her zaman diliminde bu iki perspektifi
mutlaka gz nnde tutmak gerekir. Bunlardan birinin dierinden ayr tutulmas mmkn deildir,
bunlar i ie gemi iki sistemdir.
Bebek bu dnyaya geldiinde annesiyle gbek ban kestii andan itibaren ayr bir birey, ayr bir
varlktr. Bedensel rahimden, kimliini gelitirecek ruhsal bir rahime dmtr. Dnyaya gelen
bebekte neler vardr? Bebek dnyaya geldiinde sadece otomatik reflekslerden ibaret, kapal bir sistem
gibidir, bakma muhtatr ve ihtiyalar karlanmadnda lr. Canllar arasnda en ok bakma
muhta olan zavall bir yaratktr. Bebekte emme, arama, yakalama, Babinsky ve Moro refleksleri
vardr. sel ve dsal dengenin bozulduu durumlarda d dnyaya mesaj vermemin tek yolu alamaktr. Mesajlar vcudun tmyle verilir. Bebek sadece igd ve drtlerden ibarettir. Vcudun
gelimesiyle birlikte genetik ifrede yazl olan potansiyel programlar otomatik olarak aktive olur.
Mesela bir yana geldiinde otomatik olarak yrme eylemini gerekletirir ve konuma yeteneini
aktive eder. Be duyu yoluyla alglamalarn dardan besleme ihtiyac vardr. Uyar al vardr ve
bu .potansiyel genetik bir ihtiyatr. Bu, insanolunun doutan getirdii genetik materyalle ilintilidir.
Bu yap zaman ve mekn kavramndan yoksun ve mantk yapsndan uzaktr. Bunlarn yaplandrlabilmesi iin bebein hafza kaytlarnn almas, d dnyay ite tasarmlamas, kendi ile kendi
olmayan ayrt etmesi, hafzada olan ile darda olan ayrt edebilmesi, hafzada olan ile hayalde
rettiklerini ayrt edebilmesi ve tm bunlar iin yllarca eitim almas gerekmektedir ki bu da asgari
be alt yl srmektedir. Bu be alt yllk sre ierisinde ruhsal yap
ekillenmekte, farkllamakta, kendine has bir dizayn kurmaktadr. Bu yap, medeniyeti oluturan
evrensel insann ortalama deerlerine yakn bir yap ise normal bir insandan bahsedilmektedir. Bu
oluturulan sanal program veya kimlik, medeniyeti kuran insanolunun ortalama deerlerine uzaksa
normal olmayan veya patolojik bir programdan bahsedilebilir.
Biz bu almada normal kavramna bakarak anormalin nasl gelitiini anlamaya alp, bir insan
sistemini ortaya koymada hatal olan yaplar nasl tamir edebileceimizin veya zararn asgariye
indirebileceimizin yollarn aratracaz. Biz burada insan yeniden anlamlandrma abas iinde
deiliz. nsann zmlenen paralarna yaklaarak onlar bir btn ierisinde nerelere
oturtabileceimizin tartmasn yapmaya alyoruz. Hastaya tarafsz olarak yaklap hastann
dinlenildiinde grlen tavrlar ve duygularn yorumlarken bunu mevcut teorilere uydurmak yerine
dorudan bu tavr ve duygulara odaklanyoruz.
Bir insann ana yap tan anneden ve babadan gelen genetik materyali belirler. Babann sperminin
iinde tad 23 tek kromozom ile annenin yumurtasnda tad 23 tek kromozom normal artlar
altnda anne rahminde kar karya gelerek dllenme oluur. Dllenme, spermin ba ksmnn yumurta
zarn delip yumurtann iine girerek kuyruunu darda brakmas eklinde meydana gelir. Sperm
ba vastasyla anne yumurtas iine giren kromozomlar anne yumurtas iinde bulunan kromozomla
bir takm sreler sonucunda aprazlar yaparak birleirler. Anne ve babadan tanan genetik materyal
bu esnadaki aprazlamaya gre ekillenir ve netleir. Bu andan itibaren doacak olan bebein genetik
profili hemen hemen tamamen belirlenmitir. lk temel hcre bu ekilde olumutur. Bu hcreye zigot
ismini vermekteyiz. Bu hcrede artk normal bir insanda olduu gibi 23 ift kromozom bulunmaktadr.
Bu ilk hcre insann olumasnda temel
rol oynayacak btn geliim ifrelerini iinde barndran temel ifre hcresidir. Bu hcre genetik
materyalinde belirlenmi olan doal sreler gerei hemen faaliyete gemekte ve kendisinin bir
kopyasn oluturmaktadr. Kk hcreler ismi verilen bu ilk temel hcreler geometrik bir artla 2-4-816-64-128... vd. eklinde blnmeye devam eder.
Burada ilgin olan husus hcrelerin her blnmesinde her bir hcrenin dier hcreden ksmen
farkllamasdr. Her bir hcre ana ifrede yazl grevi yerine getirmek zere kendi gzerghna
girmekte ve kendi hedefine ynelmektedir. Hcre blnmeleri arttka gzerghlar deimekte yeni
hedefler ortaya kmaktadr. Bu durum sanki bir aacn kknden balayan dallanmann gittike
budaklanmasna benzemektedir. Bu nemli bir olaydr. lk temel hcrelerden birisi bozulur, arzalanr
veya deiirse ona bal meydana gelecek olan hcrelerde tamamen hatal retimler meydana
gelmektedir. ou durumlarda genetik malfbrmasyon olarak isimlendirilen bu bozukluk bebein anne
rahminden dmesiyle sonulanmaktadr. Sanki bir st kontrol sistemi bebein hayatla kabil
olmayacak ar bir zarara maruz kaldn fark ederek sistemin retiminin durdurulmasna karar
vermekte ve bebei rahim dna atmaktadr. Anne rahminde salkl bir ekilde geirilen biyolojik
evreler sonucunda bebek dokuz ay on gn sonra dnyaya domaktadr.
Bebek anne rahmindeyken fizyolojik olarak gbek kordonu bayla annesine bal ve bamldr. Tm
ihtiyalarn bu gbek kordonu vastasyla yerine getirmektedir. Bir canlnn yaayabilmesi iin
oksijene, beslenmeye ihtiyac vardr. Oksijen ve temel ihtiyac olan gda maddeleri (protein, karbonhidrat, ya-ve elementler) anne kan vastasyla gbek kordonundan ocua ulatrlmaktadr. ocuun
anne rahmindeki i dizayn da biyolojik olarak buna uygundur. Oksijen ihtiyac anne tarafndan
karland iin ocuun akcierlerinin almasna gerek yoktur. Bebek anne rahminde su dolu bir
ortamda yzmektedir. Akcierler yoluyla oksijen alnmadndan kalp pompasnn da almasna
gerek bulunmamaktadr. Bu nedenle kalpte bir takm ksa devre yapan ve anne rahminde iken
kullanlan geitler vardr. Bu geitlerden nemlisi kalbin sa ve sol kulakklar arasndaki ana
penceredir, ikinci pencere ise Patent Ductus Arteriozis ismi verilen ana atar damar zerindeki geittir.
Bu iki ksa devre geit kalpten geen kann kk dolama girmeden byk dolamda devam
etmesini salarlar. Gbek kordonundan bebee kan devir daimi olduu sre iinde bu sistem bu
ekilde devam eder. Ne zaman ki bebek anne rahminden kar, ardndan gbek kordonu balanarak
kesilir, o zaman bebek, anneden ayrlmtr. Bu durumda bebek ayr bir canldr.
Biyolojik geliimini ve yaamn srdrebilmesi iin bebek, sistemini yeni artlara gre adapte etmek
durumundadr. Bunun oluabilmesi iin kandaki oksijen younluunu len kimyasal reseptrlerin
oksijen miktarnn dtn ve kandaki karbondioksit orannn arttn bildiren sinyallerin ilk defa
beyne ulamas gerekir. Ksa srede kandaki oksijen miktar azalp karbondioksit miktar
ykseldiinden bebek oksijensiz kalacaktr. Gbek kordonundan anne kan devir daim yapmadndan
sisteme alternatif bir alm gerekecektir. te bu alm o ana kadar porsumu bir balon gibi duran
akcierlerin yeni bir sistem olarak devreye sokulmas ihtiyacn gndeme getirecektir. Kandaki oksijen
miktarnn dmesiyle birlikte alc reseptrlerin beynin ilgili merkezi uyarmas ve impuls
gndermesi meydana gelecektir. Bu impulslarn hedef organ beynin solunum merkezidir. Solunum
merkezine gelen bu uyarlar yeni bir refleksi balatacaktr. Bu refleksin ad mr boyu srecek olan
solunum refleksidir. Bebek bu refleksin etkisiyle akcierlerine doru azndan youn bir havay
souracak ve iine ekecektir, Prsk bir balon gibi snm halde bulunan akcierler bu ilk nefesle
tamamen iecek ve en ince u balonlarna kadar havayla dolacaktr. Akcierlerin bu ekilde bir anda
imesi o gne kansanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps $1
dar fonksiyon grmeyen akcier damarlarnda fizyolojik yeni bir deiiklii balatacaktr. Negatif
basn etkisiyle akcierdeki kan damarlar kanla dolacak oksijen deiimine araclk edecektir. Anne
karnnda akcierlerde dolanma girmeyen kan bu kez akcier ana damarlarna ynelecek, kalpten
kan kan ksa devre geitlere deil normal gzerghna ynelecektir. Buradan itibaren sistem normale
dnmtr. Akcierler nefes alp vermeye balam, kirli kan akcierlerde temizlenmeye balam ve
kk dolamn devre d kald kalp normal fonksiyonlarna dnmtr. Kalpteki kulakklar arasndaki basn fark ve akm yn kann dier geite gitmesini engellemi, zamanla da kullanlmayan
bu geitler kapatlarak delikler ortadan kaldrlmtr.
Artk ocuk biyolojik olarak byme yolundadr. Beyin ve beden olarak geliimini srdrecek olan
srece girmitir. Bakalarna baml bir hayat devam ettirecektir. Biyolojik yap belirli gelimelerden
geerek olgun bir kimlie, olgun bir bedene ulaacaktr. Bunun iin bebein fiziksel geliiminin belirli
evreleri vardr. Bebek yalnz bana yapaca birka fiille snrldr. Kimseye ihtiya duymadan nefes
alp verebilir. Gdalar sindirebilir, sindirdii gdalar atk madde olarak idrar ve gayta (dk) olarak
dar atar. Bunun haricindeki hemen hemen tm fonksiyonlar bakalar tarafndan salanmaldr.
Gda verilmediinde, scaktan ve souktan korunmadnda, mikro-organizmalara kar
korunmadnda ocuk ksa srede kaybedilir. Bunun iin ocuun ok youn bir bakma ihtiyac
vardr. Bebein ilk temel ihtiyac beslenme ve vcut ssn korumadr. Beslenme genelde anne
memesi vastasyla verilen st ile yaplr. Anne st bir bebek iin en ideal besindir. Bebein ihtiyac
olan her trl materyali iinde barndrr. Annenin olmad, anne stnn verilmedii veya yetmedii
durumlarda ocua ek gdalar verilerek yaamn srdrlr. Ancak bu ek gdalar erikin bir insann
hazmedecei her trl gda deildir. Bebein sindirim yapsna uygun gdalar verilir. Anne stne en
yakn gda da sulandrlm inek
stdr. Bu dnemde yeteri kadar protein alamayan, vitaminle desteklenemeyen ve temel elementler
verilmemi bebeklerde hem beynin hem bedenin geliiminde ciddi problemler ortaya kar.
Organizmann salkl geliim oluturabilmesi iin bebeklik dneminde ocuun beslenmesine ok
zel bir ihtimam verilmesi gerekir. Tek ynl beslenme, dengesiz beslenme, beslenme yetersizlii
veya ar beslenme bebein beyin ve beden geliimini bozar; hatta mr boyu bir takm kusurlarn
kalc olarak ortaya kmasna neden olabilir. Eksiklii hissedilen madde beynin olumasyla ilintili ise
beynin fonksiyonlarnda ciddi kayplar ortaya kabilir. Genetik olarak tanan bir takm
rahatszlklarda belirli gda maddelerini retime katamayan bebeklerde (fenil, ketun r ve dierleri)
zihinsel gerilik ortaya kmaktadr. Beynin tm fonksiyonlar bozulan bu tip rahatszlklar bebein
geliimindeki erken evrelerde fark edilip gerekli tedbirler alnrsa bebek tamamen normal veya
normale yakn bir geliim gsterebilmektedir.
Bir yandan sonra bebein .anne stne olan bamll azalr. D gdalar rahata yiyecek hale gelir.
Sindirim sistemi buna uygun hale gelmitir. Bu dnemde boy ve kilo geliimi dengeli bir ekilde
srdrlmeli ve ocuk dengeli bir ekilde beslenmelidir.
Bamllktan kurtulan bebek yava yava evreyle iletiim iine girer. Fiziksel koordinasyonlarn kas
koordinasyonlarn ve dier motor becerilerini gelitirmeye balar. Yryebilmekte, koabilmekte,
konuabilmektedir. Bedensel geliimle birlikte vcudundaki birok organ kullanma yetisi de
artmaktadr. Ancak hala beyin geliimi belirli bir noktaya gelmediinden baz yetenekleri
kullanamamaktadr. Bunlarn banda idrar ve dksnn kontrol gelmektedir. Bunlar tam manasyla
kontrol edebilmesi iin idrar ve dklama bzge kaslar ve bununla uyum gsteren beyinsel geliim
devrelerinsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 53
nin belirli bir olgunluk seviyesine ulamas gerekir. Bu da ancak iki ya civar olabilmektedir.
ocuk 4-5 yalarna geldiinde bedensel geliim daha da serpilmi, boy uzam ilgi cinsel organlar
zerine ve cinsel kimlik farkllna ynelmitir. Bedensel yapnn gelimesiyle ilgili olarak beyinde
de farkndalk artm, zihinsel yap beynin geliimine paralel geliimler gstermitir. Vcut kaslarnn
tamamen kullanlabilmesi kontrol edilebilmesi ve yeteneklerinin artrlmas iin birok egzersiz
yaplmaktadr. lerdeki yaamnda bir rol stlenirken kullanaca tm motor yeteneklerin ilk
prototipleri bu dnemde yaplmaya allmaktadr. Bu dnem ocuun oyunlar vastasyla vcudun
gelitirdii kas hareketlerinin eitli ekillerde becerilerini ortaya koyabildii, sosyal ilikileri
yapabildii gelitirme dnemidir. ocuk artk iini-kakasn tutabilmekte ve yava yava evin dna
kmakta; yuva, kre veya sokakta kendine benzer arkadalaryla oyun dnyasna dalmaktadr. Fiziksel
kapasitesinin elverdii tm oyunlar oynanmakta, bedendeki potansiyel geliimler bir bir aktive
edilerek ortaya karlmaktadr.
Hemen ardndan gelen okul hayat ocuun hem el becerilerinin hem sanatsal yeteneklerinin, hem
zeksnn ve hem de iradesinin ortaya konduu ocuun birey olma yolundaki geliim srecidir.
Aileden ald eitimle bedeninin elverdii lde bedensel yeteneklerini gelitirmeye ve yeni
yetenekler kazanmaya devam etmektedir. lkokul dneminde erkek ve kz ocuk bedensel geliimini
srdrmekte, boylar uzamakta, organlarndaki ve beyindeki geliim sreci de devam etmektedir. Bu
durum 12-13 yana kadar doal seyrini srdrmektedir.
12-13 yalarna gelen ocuklar artk ergenlik dnemine girmilerdir. Kz ocuklar erkek ocuklardan
bir iki yl nce ergenlie girmektedir. Bu balamda vcutta ok ciddi fiziksel deiimler meydana
gelmektedir. Ergenlik dnemi scak blgelerde souk blgelere gre, kentsel kesimde krsal kesime
gre, modernizasyondan geri kalm yreye gre zaman olarak daha erken ortaya kmaktadr. Ekvator
blgesinde yaayan ocuklarda ergenlik ya 9-10 yana kadar inebilirken kutuplara yaklaldka bu
ya 14-15 yalarna kabilmektedir. Ergenlik dnemi bedensel geliimin devrim niteliinde deiim
dnemidir. Allagelmi belirli ltlerini muhafaza eden beden bu dnemde ok sratli, ok farkl ve
ok youn deiimler sergiler. Cinsel kimlii daha da belirginletiren sekonder seks zellikleri bu
dnemde ortaya kar. Organizmann epigenetik almna uygun olarak, belirli hormonlar bu dnemde
aktif olarak vcudun belirli yerlerinde etkiler yaratr. Bedensel geliimde erkek ve kz ocuunda bu
dnemi oluturacak hormonlarn olmamas, hedef organlarn bozuk olmas veya bir takm hastalklarn
bu dneme denk gelmesi durumunda bedensel bir tkanklk yaanabilir.
Bu dnemde erkek ocuun boyu bir anda uzar, ses kalnlar, etek blgesi, koltuk alt ve yzde
tylenmeler balar. Penis daha bir gelimi, ergen bir ocuun boyutlarna gelmitir. Bu deiimler
ocukta ruhsal olarak ok ciddi bir takm anaforlara neden olur. Bu alkantlar salkl bir zeminde
atlatlabilirse gen, yeni fiziksel imaja ksa srede adapte olur. 20'li yalara yakn bir sreye kadar bu
deiim sratli bir ekilde kendini ortaya koyar. Bu deiim evrelerinde meydana gelecek olan eitli
taklmalar bedende ciddi bozukluklara neden olabilir.
Kz ocuunda ise ergenlikte gsler bymekte, leen kemii genilemekte, kalalarda ya birikimi
artmakta, etek blgesi ve koltuk altnda tylenmeler meydana gelmektedir. Bunlar bedensel yapnn
salkl ilediini gsteren gzel gelimelerdir. Kz ocuunda erkekten farkl olarak en nemli
gelime dourganln belirleyecek olan adet grmedir. lk adete 'menar' ismi verilir. Adet gren
ocuk muhtemelen dourganl olabilecek olan bir yapy simgelemektedir. Bu andan itibaren
anne aday olabilir. Baz durumlarda
hormonal etkilerin hatal retimi, eksik veya fazla retimi sonucunda ok ciddi bir takm bozukluklar
da bedende meydana gelebilmektedir. Kz ocuunda erkeksi hormonlarn, erkek ocuunda kz
hormonlarn salnmas veya gereinden fazla salnmas beden yaplarnda ok ciddi deiikliklere neden olmaktadr. Bu hormonal etkiler altnda kz ve erkekte her iki cinsiyetin zeliklerini tayan bir
takm fiziksel bulgulara rastlamak mmkndr. Kzlar gibi gs byyen erkek ocuu olabilecei
gibi, klitorisi bir penis gibi irilemi bir kz ocuuna rastlamak da mmkndr. Bunlar bedensel geliim aamalarndaki bir takm problemler sonucu ortaya kabilmektedir.
Ergenlik dnemini salkl ekilde atlatm, bedensel btnle kavumu, gen erikinlie ulam bir
birey artk yeni bir dneme girmitir. Bu dnemden sonra biyolojik yap fazla deimeyecek,
kalcln srdrecektir.
Gen erikinlik dneminde yirmili yalardan krkl yalara kadar beden en yksek performans
sergileyecek, bedene verilen bakmla (beslenme, hijyen ve aktivite) bedenin kapasitesi ve kabiliyetleri
artrlabilecektir. Krkl yalardan sonra yava yava bedende bir gerileme balayacak yallk
belirtileri yava yava ortaya kacaktr. altrlan bir makinenin veya aracn titizlikle bakmnn
yaplp ihtiyalarnn giderilmesi ne kadar nemli ve aracn mrn uzatrsa; insann kendine bakmas
da yallk belirtilerini geciktirir ve kaliteli yaam daha uzun sre devam ettirmeyi temin eder. 65'li
yalardan sonra yallk belirtileri boyun ksalmas, salarn aklamas, fiziksel kapasitenin dmesi,
hareket kabiliyetinin dmesi gibi beklenen fiziksel gelimelerdir.
II. BEDENN VE RUHUN MERKEZ OLARAK BEYN
nsan insan yapan temel organ beynidir. Normal alan bir beyin tm entelektel yeteneklerimizi
bize salayan temel organdr. Hemen hemen btn canllarn bir sinir sistemi vardr. Bu sinir sistemi
en basitten en karmak yapya doru bir seyir izler. Canllar arasnda beynin geliimi ve kompleks
yaps bakmndan insan beyni en st dzeyde bulunur. nsan beynine en yakn beyin maymun
beynidir. Byk oranda benzerlik arz ederler. Az miktardaki farkllk ise insan hayvandan ayran bir
farkll dourur. Yani nitelik olarak ok byk bir farkllk vardr.
Beyin, insann kafatasnn iinde zel korumaya alnm, sa ve sol beyin olarak ayrlm iki beyin
yapsndan mteekkildir. Yumuak hamur kvamnda, gri renkte, konduu cismin eklini kaba
hatlaryla alabilen bir zelliktedir. Vcutta en iyi korunan organ insan beynidir. Sanki zel bir kasa
iersinde saklanm gibidir. Dardan gelebilecek travmalara kar en korunakl yerde bulunmaktadr.
Kafatas ok ar darbelere dayanabilen, almas ok ciddi bir bariyer olan bir koruma zrhdr.
Kafatasnn hemen altnda bir sv vardr. Beyin bu svnn iinde yzer gibidir. Beyinle kafatas
arasnda bu svdan baka birka kattan oluan koruyucu zarlar vardr. Bu zarlar hem beynin etrafn
sard gibi fasla vermeden tm omurilii de iine alarak sarar. Omurilik insan beyninin kuyruk
sokumuna kadar uzanan ksmdr. Bu zarlar vcutta beyni zel korunakl bir statye sahip klarlar.
Vcuda girebilmi olan birok mikro-organizma bu koruyucu zarlar sayesinde beyne ulaamazlar. ok
az sayda mikro-organizma bu zar aarak beyne ulaabilir. ki ayr beyin olarak kafatas iinde yer
alan sa ve sol beyinlerimiz bir kpr vastasyla birbirleriyle irtibata geer ve haberleirler.
Makro dzeyde baktmzda beyni katmana ayrmak mmkndr: Alt katman, orta katman ve st
katman. nsani
zelliklerimiz st katmann fonksiyonudur. Beynimiz, omuriliimiz vastasyla uzantsn kuyruk
sokumuna kadar devam ettirir. Sanki salarn arkadan balayp rgletirerek kuyruk sokumuna kadar
uzatan bir hanmn sana benzemektedir. Kafa zerindeki salar beyni simgelerken hemen enseden
rgletirilmeye balanm olan ve bele kadar uzanan tek rgl sa omuriliktir. Beynin uzantlar
omurilikle bitmemektedir. Beynin tabanndan kan 12 ift sal sollu beyin uzantlar duyularmz
oluturacak sinir sistemi uzantlardr. Bunlar be duyumuza giden sinirler ile i organlarmzdaki
sinirlerdir. Ayn ekilde omurilikte de vcudumuzun her bir tarafn sarmalayan ince sinir telleri
beynin uzantlar olarak kabul edilebilir.
Beyin yapsnn ana hcresi sinir hcresidir. Yani nrondur. Beyin dokusunu oluturabilmek iin
nronlar bir araya getiren ba ve destek hcreleri mevcuttur. Bunlara 'glia' ismi verilir. Bunlarn
eitli koruyucu fonksiyonlar vardr. Beynin esas grevini stlenen sinir hcreleri, iinden elektrik
akm geirirler. Bu elektrik akmnn yanllkla bir baka hcreye atlamasn nlemek iin bu sinir
hcrelerinin zerinde izolasyon klflar vardr. Her bir sinir hcresi koruyucu klf grevini gren klf
hcreleriyle kapatlmtr. Normal bir hcre milimetrelerle ve mikronlarla ifade edilirken bir sinir
hcresinin boyu omurilikten balayp beyne kadar ulaabilmektedir. Beyin nronlardan meydana
gelmektedir. Beynin esas fonksiyonunu da nronlar oluturur. Nron, Dendrit, Akson ve gvdeden
ibarettir. Yani bir sap, bir gvdesi ve bir de uzantlar vardr.
Bir sinir hcresinin balang ve biti noktas vardr. Balang noktas bir uyarnn alnd noktadr.
Balang noktalarnda genellikle alc bir takm zelliklere sahip zellemi alanlar vardr. Sinir
hcrelerinin her biri bu alc zellikler acsndan farkllamtr. Bu alc zelliklerin bir ksm kimyasal maddelere duyarl iken; bir ksm basnca, bir ksm titrensanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps 59
ime, bir ksm gerilime, bir ksm scaa, bir ksm soua, bir ksm a, bir ksm sese, bir ksm
kokuya, bir ksm tada ve bir ksm da arya duyarldr. Duyarl olduu konuyla ilgili alglamay
yaptktan sonra balang noktasnda bu bilgiyi elektriksel bir koda dntrerek bu elektriksel kodu
elektriksel potansiyeller eklinde sinir boyunca iletir. Bu bilgi sinirin ana gvdesine ular. Bu
gvdeden Dendritler denen uzantlar vastasyla bir hcreye veya birok hcreye bilgi iletilir. Bilginin
iletildii dier hcre bir sinir hcresi ise iki nron arasndaki kavaktan bahsedilir. Kodlanm
elektriksel uyarnn bir sonraki sinir hcresine ulatrlabilmesi iin nronal kavakta zel bir ileme
tabi tutulmas gerekir. Elektriksel uyar u noktaya vardnda u noktada bir takm kimyasal maddeler
kavak aralna dklr. Kavak aralna dklen kimyasal maddeler kavaktaki kimyasal yapy
deitirir. Bu kimyasal yap kar taraftaki dier sinir hcresinin kavak ksmn uyarr. Bu uyar o
sinir hcresinde elektriksel bir stimulusa dnr. Bir nceki hcredeki kodlanm bilgi ayn ekilde
dier hcreye bu ekilde ulatrlm olur.
Bu durum telefon santrallerindeki iletiimin santraller vastasyla ilgili numaraya ynlendirilmesi
gibidir. Telefon iletiiminde tulanan numara birok santrale urayarak hedefteki telefonun zilinin
almasna araclk ederler. Hibir telefon santralinde tulanan numara deimez. Sinirsel iletim de ayn
ekildedir. Bir nronda iletilen bilgi nronal kavakta elektriksel stimulustan kimyasal yapya,
"kimyasal yapdan tekrar elektriksel yapya dntrlerek hcreler aras yolcua devam eder. Beyin
ok basit bir sistemle alr. Beyne vcuttan ve dardan bilgi toplayan sinir telleri vardr. Bunlar
beyne devaml bilgi tarlar. Beyin bu bilgileri alr, deerlendirir ve yorumlar ve sonuta nasl bir
cevap vereceine karar verir. te bu karar uygulayan dier bir grup sinir telleri vardr. Bunlar da
beyinden kan emir ve talimatlar uygularlar. Sistem ok basittir istihbarat salayan ve bilgi getiren
sinir telleri ve emirleri uygulayan kolluk kuvvetleri. Bilgi getiren sinir
tellerine 'Afferent' teller denilir. Emirleri uygulayan sinir tellerine 'Efferent' teller denilir. Bu teller
beynin 12 ift uzants ve omurilik iinde yer alr. 12 ift sinir iinde milyonlarca sinir demeti vardr.
Keza ayn ekilde omuriliimizde de giden ve gelen yollar diye adlandrlan milyonlarca sinir demeti
sz konusudur. Her biri bamsz bir ekilde kendisine verilmi olan grevi yerine getirir. Sinir
tellerinin lokalizasyonu, yerleimi, birbirleriyle ilintisi olaanst derecede dzenli ve
matematikseldir. Milyonlarca telden beyne ulaan her hangi bir tel kesildiinde vcudun hangi
blgesinden emir alan veya emir gtren telin kesildii bilinir.
Bu balamda bilgi getiren ve emirleri uygulayan sistem normal alyorsa devre tamamlanmtr. Bu
gelen bilgileri deerlendirip hangi talimatlarn verileceine karar veren yap st beyin
fonksiyonumuzdur. Alt beynimizin orta beynimizin ve st beynimizin grevleri farkl farkldr. Alt ve
orta beynimiz genellikle irademiz dnda alan canllmz devam ettirmek iin gerekli olan
otomatik refleks mekanizmalarn ierir. Bir insann canl kalabilmesi iin iteki dengeler olaanst
bir ekilde korunmal ve onlarn devamll salanmaldr. Buna 'homeostazis' ismi verilir: Yani stn
denge halini koruma mecburiyeti. nsann canllnn devam edebilmesi iin vcudunun scakln
belli bir derecede tutmas, kalbin belli sayda atmas, kan gazlarnn belli miktarda kanda bulunmas,
kandaki kimyasal maddelerin orannn her an tespit edilmesi, su ve gda maddelerinin ihtiya orannn
her an tespit edilmesi gerekir. te bu fonksiyonlarn ou alt ve orta beyin sayesinde otomatik olarak
yaplr. Biz bunlar yapmak iin irad bir dikkat, irad bir gayret gstermeyiz. Bunlar deitirebilmek
iin de her hangi bir gle donanm deiliz. Dolayl yollardan (hipnotik trans ve meditasyon gibi) bu
sistemlere ksmen etkili olabiliriz. Onun haricinde bu sistemleri kontrol altna almak, deitirmek ve
etkilemek mmkn deildir. st beyin sistemimiz ise irademizle kontrol edebileceimiz
bilinliliimizi salayan, kontrol yetimizi salayan, ha-
nsanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps 61

reketlerimizi koordine eden, bilgi beceri seviyemizi artran, hafza kaytlarmz tutan yani insan insan
yapan tm zelliklerin barnd blgedir.
evreden gelen milyonlarca uyary alan sinir telleri birleerek demetler halinde beyne ular.
ncelikle alt beyin vardr. Alt beyinde o bilgiler seilir, deerlendirilir. Otomatik olan cevaplar o
bilgiler balamnda cevaplanr, uygulanaca sinir telleri veya demetleri tarafndan uygulamaya
sokulur. Gelen bilgilerden burada ileme tabi tutulmayanlar bir st katmana, orta beyne ular. Orta
beyin daha ok duygusal yaplarn ilemlendii, duygularmzn anlamlandrld, tercme edildii ve
ona uygun otomatik cevaplarn oluturulduu beyin alandr. Sinir tellerinden gelen bilgiler yoluna
devam ederek st beyne ular. st beyinde bilgiler ok detayl bir ekilde deerlendirilip kiinin
bilinlilik durumuna gre anlam kazanr. Bu anlama gre de yorumlanp cevaplanr. Ayn ekilde
uygulayc sinir telleri aldklar emir ve talimatlar hemen uygulamaya sokarlar. Sinir telleri tadklar
bilgileri, ierikleri ve yerleim durumlarna gre; sratli iletim yapanlar orta iletim yapanlar ve yava
iletim yapanlar diye srat derecelerine gre ayrlmtr. nce sinir telleri ok daha sratli bilgi tarken
kaln sinir telleri bilgileri daha yava tamaktadr. Alt, orta ve st beyin kendi aralarnda kk sinir
hcreleri vastasyla youn bir iletiim iindedir. Sanki l sistem kendi aralarnda da youn bir bilgi
alveriinde bulunmaktadr. Bu bilgi transferi inanlmaz sratte ve eitliliktedir.
Biz burada alt ve orta beynin faaliyetlerinden ziyade st beyin fonksiyonlar zerinde durmaya
alacaz. nsann ruhsal yapsn ilgilendiren ve psikolojik yapsn belirleyen bir takm psikiyatrik
klinik tablolarn olumasna neden olan beyin ksmmz st beynimizdir. Beynimiz bir ceviz gibi eitli kvrmlardan olumaktadr. Bir cevizin yarsn gzmzn nne getirdiimizde iki yarm
paradan olutuunu
grmekteyiz. Bu ceviz iinin zerinde hafif sar renkli ince bir zar tabakas vardr. Taze bir ceviz
iinde bu ince zar tabakas kolaylkla soyularak alttaki beyaz sahaya ulamak mmkndr. te
beynimiz de ayn ekilde ok daha detayl kvrmlardan olumakta, bu kvrmlarn iine de bir zar
tabakas rt gibi ilemekte ve devam etmektedir. Beynimizi bir ceviz iine benzetecek olursak st
beyin dediimiz esas alan ceviz iinin yzeyindeki zara tekabl eden alandr. Yani beynin genel ktlesine oranla ok ince ve kk bir sahay igal etmektedir. Btn insan zelliklerimiz bu incecik
kabuk ksmnda meydana gelmektedir. Bu kabuk ksmna korteks ismini vermekteyiz. Bu kabuun
altndaki kabuk alt alana da sub-korteks ismini vermekteyiz. Bizim esas ilgi alanmz ok ince bir
katman halinde bulunan, yedi sekiz sra hcre diziliminden oluan bu korteks alan zerinde olacaktr.
Beynin belirli blgeleri belirli yetilerimiz iin spesiyalize olmutur. Grme duyumuz beynin arka
taraf, konuma yetimiz beynin yan taraf, iitme ve denge yine beynin yan tarafnda, hareket
merkezimiz beynin ortasnda yer almaktadr. Bunlar daha ok belirli sinir liflerinin veya demetlerin
belirli blgelerde lokalize olarak orda ileme tabi tutulduu n istasyonlar gibidir. Ancak zihinsel
yapy belirleyen ruhsal bileenlerimizin yerini bu ekilde tayin etmemiz mmkn deildir. Aada
detayyla tarif edeceimiz bilin hali, dnce, duygulanm, davran, irade ve dikkat, konsantrasyon,
drt, kavrama, zek, i gr gibi yetilerimiz beynin komple fonksiyonlardr. Bunlarla ilgili beyinde
herhangi bir alan lokalize etmek olduka zordur. Beynin birok alannn ortak entegratif
almalaryla bunlar ortaya kmaktadr.
Beynimizin bizim amzdan nemi ruhsal yapmzn oluumu, geliimi, balantlar, normallii ve
anormallii ile ilgili olan tarafdr. Bu andan itibaren beynin somut nicel yapsnn tesinde soyut bir
alana tanmaktayz. Sanki donanmdan (hardware) programa (software) gemekteyiz. Beynin
biyolojik yapsnn nasl altn, sinir iletiminin nasl olduunu, merkezi deerlendirmenin nasl
olduunu biyolojik adan anlatmaya altk. Biyolojik olarak salkl olan bir beynin insan bir takm
zellikleri sergileyebilmesi iin bir takm soyut fonksiyonlarla donanm olmas gerekir. Bunlar alg,
kavrama, zek, dikkat, irade, davran, duygulanm, dnce ve hepsinin zerinde bunlarn hepsinden
oluan bilin halidir. Beynin entelektel fonksiyonlar olarak nitelendirdiimiz bu soyut yetilerin her
birinin salkl bir ilerlikte olmas gerekir. Bir takm biyolojik bozukluklarda beynin bu soyut
yetilerinin almad, arpk alt veya yeteri kadar fonksiyon grmedii grlmektedir. Beynin
biyolojik alt yapsnn salkl hale getirilemedii mddete onun zerine ina edilecek kimlik ve
kiilik zelliklerinin veya insani zelliklerin normal bir seyirde olmasn beklemek mmkn deildir.
Bu nedenle beynimizin bu fonksiyonel zelliklerine tek tek atfta bulunarak bunlarn ne olduunu
irdelemek ve incelemek gerekir. Bunlarn her birinin zelliklerini tanmladktan sonra dier soyut
zelliklerden ayrtrmak ve birbirleriyle olan balantlarn ortaya koymak gerekir. Bu kitabn temel
konusu olan ruhsal aygtn ina edilebilmesi iin beynin biyolojik olarak tam ve kmil olmas, onun
zerine ina edilecek temel argmanlarn normal geliim gstermesi gerekir. Biyolojik yapnn normal
olduu ve fonksiyonel soyut yetilerimizin tam gelitii kabul edilirse bunun zerine ina edilecek
ruhsal yapnn normal ve anormal geliim sreleri bu almamzda olabildiince incelenmeye ve
irdelenmeye allacaktr.
A- Beynin Ruhsal bileenleri
1. Alglama
Beynin normal alabilmesi iin en temelde bulunmas gereken yap alglamann doru ve dzenli
olmasdr. Alglama nedir? Alglama, beynin dndaki dnyann, reseptrler vastasyla beyne
aksettirilmesidir. Beynimizi kapal bir kutu
olarak dnrsek bu kapal kutuda darya bakabileceimiz be pencere bulunmaktadr. Bu
pencereler darnn ne olduu ile ilgili olarak ieriye bilgi vermektedir. Pencereden birisi k ve
renkleri tarayan gz penceresidir. Bu pencereden d dnyann grsel imaj hakknda bilgi edinebiliriz.
Bu bilgi snrl bir bilgidir. Grme organmz olan gz belirli spektrumdaki klarn yansmas ile ilgili
olarak bir alglama yapabilir. Belirli bir deer dzeyinde olan grebilir. Bu snrllklarn tesinde
alg yapmas mmkn deildir. Bu nedenle d dnya grebildiimiz oranda vardr. Gremediimiz
oranda ise zihnen yoktur. Grmediimiz yldz yok kabul edilir. Grmediimiz mikro-organizma
deerlendirmeye alnmaz. Bunlar alglayabilmek iin ek grme aralarna ihtiya duyarz. Grme
siniri ve gz normal alyorsa grme algsnda hibir problem olmaz. Bilgi direkt olarak beyne ular. Pencerelerin ikincisi sesleri alglayan kulak penceresidir. Bu pencereden d dnyadaki belirli
frekans ve amplitd deerlerine sahip sesler alglanmaktadr. Dardan gelen sesler tasnif edilmekte
belirli elektriksel stimuluslar halinde beyne ulamaktadr.
itme organ olan kulak nasl almaktadr? Havada toz zerrecikleri bulunmaktadr. Hava, uzay
boluu gibi deildir. Bir ses retildiinde aslnda bu ses havada bir titreim yaratmakta bu titreim
dalgalar halinde insan orta kulandaki orta kulak zarna arpmaktadr. Bu ses dalgalar orta kula hareket ettirmekte ve orta kulak zar mekanik olarak titremektedir. Hemen orta kulan arkas yapm
bir ekilde duran rs, zengi ve eki ismini verdiimiz vcudun en kk kemii bu titreimleri
alglamaktadr. Ayn ekilde kulak zaryla beraber titreimleri birbirine aktaran bu kemikler en son
olarak i kulaktaki tycklere bu titreimi intikal ettirmektedirler. kulaktaki tycklerin bu
titreimin frekans ve amplitdne gre belirli oranda titremesi, iitme sinirinde elektriksel bir
potansiyele neden olmaktadr. Kodlanm bu elektriksel uyar iitme merkezine ulatrlmakta oradan
da
beyin ilgili merkezlerine gnderilmektedir. Bu normalde anlamsz bir ses ve anlamsz bir elektriksel
uyar zincirinden baka bir ey deildir. Bu anlamsz elektriksel uyar zincirini insanolu konuma
yetenei sayesinde anlamlandrm, ses dalgalarndan anlamlar retmi ve iletiimin ana yoluna
ulamtr. itme kavramasnn oluabilmesi iin iitme sinirinin normal almas gerekir. Belirli
frekans eiinin altnda ve stndeki sesleri insan kula alglayamamaktadr. Bu manada
alglayamad sesler yoktur. O sesleri alglayabilmek iin ok zel ek dzeneklere ihtiya
duyulmaktadr.
Pencerelerin ncs koku penceresidir. Burundaki koku reseptrleri vastasyla alglanan ortamdaki
kimyasal uyarclar kodlanarak elektriksel stimulus (uyaranlar) halinde beynin koku merkezine
gnderilir. Bu merkezden de ilgili beyin birimlerine bilgi datlr. D dnyann tamamyla kavranabilmesi iin kokusal zellikleri dier pencerelerden gelen bilgiler ile birlikte kodlanarak
anlamlandrlr. Eer sistemde bir bozukluk var ve biyolojik yap normal almyor, gelen bilgiyi
alglayamyor, arptyor, eksiltiyor veya artryorsa bilgi ileme yanl yaplmaktadr. Buna bal
olarak da kavrama eksik veya yanl oluacaktr.
Pencerelerden drdncs tad penceresidir. D dnyadaki nesnelerin tadnn nasl olduunu
alglayabilmek iin nesnelerin az iinde bulunan dilin zerinde dokunarak bir iletiim iine girmesi
gerekir. Bebeklik dnemimizde her eyi azla kavramaya alan ruhsal yapmz, az sadece gda
maddelerinin niteliini alglamak iin kullanmaya balayacaktr. Bu ekilde d nesneler yeni bir
alandan daha kavranmaya allarak bunlara belirli anlamlar yklenecektir. Dil zerinde bulunan ve
her biri ayr tad zelliklerini kavrama yeteneine sahip olan tad reseptrleri normal alyorsa tad
kavramas normal olacaktr.
Pencerelerden beincisi dokunma, vibrasyon, basn ve titreim penceresidir. nsan vcudunu tepeden
trnaa sarma66 Btncl Psikoterapi
lam olan bir elbisesi vardr. ne ucu kadar bile hibir yeri akta brakmamaktadr. Bu organn ad
deridir. Derimizin her milimetresinde omuriliimizden kan ince sinir tellerinin sonland
milyarlarca alc reseptrler mevcuttur. Vcudumuzun her tarafn dolduran bu milyarlarca sinir ucu,
vcudumuzla d dnya arasnda temel balanty salayan ana balant noktalardr. Bunlar d
dnyadan bizi haberdar eder. Elimizin ve ayamzn yerini, vcudumuzun nerede olduunu, d
dnyann souk mu scak m olduunu, basncn iddetini ve derecesini, gerilim ve vibrasyonun olup
olmadn ve uyaranlarn ar yaratp yaratmadn derimizin zerindeki sinir ularndan reniriz.
Bizi bir btn olarak tutan, varlmz kuatan ve bu manada d dnyadaki nesnelerden ayrdmz
salayan esas organmz derimizdir. Derimiz kimliin ve kiiliin olumasnda snrlarmzn belirlenmesinde nesne ile ilikilerin belirlenmesinde hayati nemi haiz organmzdr.
Bu be pencerenin yannda i organlarmzdan her an bize bilgi tayan dier sinir yollar da
mevcuttur. Beyne bilgi getiren tm sinir yollarn salkl ve normal bir durumda beyne gelen bu
bilgileri deerlendirecektir. te bu noktada alglama dediimiz olay gerekleecektir. Alg organlar
vastasyla beyne ulaan bilgilerin beyin tarafndan orijinaline uygun bir ekilde alglanmasna normal
alglama diyoruz. Birok rahatszlkta bu alglama bozulmaktadr. D dnyann geerli reel bilgisinin
beyne ulamnda beyinde yorumlanmasnda ve deerlendirilmesinde bir takm problemler ve
hastalklar sz konusu olursa alglama bozuk, arpk veya hatal olacaktr.
2. Dnce
nsan hayvandan ayran en temel zellii dnebilmi olmasdr. nsann var olduunun temel
kantnn da dnebilmesi olduu iddia edilir. Bir insan dnyorsa o halde gerekten vardr. Varl
sanal bir kurgudan ibaret deildir. Dnme beynin en st entelektel fonksiyonudur. Dnnsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 67
me insana has bir zelliktir. Dnebilmek iin beynin ilgili kompartmanlarnn salkl ve normal
almas gerekir. Eskilerin tefekkr veya fikir yrtme olarak isimlendirdii dnce olaylar arasnda
balant kurabilme, kyas yoluyla sonu karabilme yetisidir. Ruhsal sal yerinde olan veya olmayan her birey dnebilir. Sadece belirli ruhsal hastalklarda dnce tamamen dumura uram
olabilir. Salkl bir ruhsal yap, alglamalarnn normal olmasyla dnceyi salkl bir zeminde
srdrebilir. Eer alglama bozuk ise dnce de ona bal olarak otomatik ekilde bozulacaktr.
Dncenin normal olabilmesi iin n art, bireyin alglamasnn normal olmasdr. Bir insan be
duyusu vastasyla d dnyadan ald malumat beynine salkl bir ekilde ulatrabiliyorsa dnce bu malzeme zerinde alacaktr. Dnce fonksiyonu normal olarak alyorsa alglanan
materyalin yorumlanmas da salkl ekilde olacaktr. Beynin bu fonksiyonu bozuk alyorsa
alglanan materyal dnce vastasyla arptlacak hatal sonulara ulalacaktr. Dncenin
yavalndan ve sratinden bahsedebiliriz. Bu beynin biyolojik bir fonksiyonudur. Baz hastalklarda
dncenin srati yavalar (depresyonda olduu gibi). Baz hastalklarda ise dnce sratlenir (mani
de olduu gibi).
Dncenin nicelii ve niteliinin salkl olmas gerekir. Bu balamda dncede nicelik ve nitelik
asndan bozukluklar ortaya kabilir. Birok psikotik hastalkta dnce ar derecede bozulmutur.
Bu bozulmann bir ksm alglamann arpklamasyla ilintili olduu gibi bir ksm da dnce
fonksiyonunun bizatihi kendisinin bozulmasyla ilintilidir. Dnce mantkla birlikte yrr. Mantk
medeniyetin oluabilmesi iin sebep-sonu ilikilerinin bir matematiksel kurgudan ibaret olduunu
gsteren anlaytr. Dncenin salkl olup olmadna karar vermek iin bunun mantkl olup olmad asndan deerlendirme yaplr. Bireyin iddialar manta uygunsa dncenin normal
altndan, manta uygun deilse anormal altndan bahsedilebilir. Ancak ba68 Btncl Psikoterapi
z dnceler vardr ki mantksal olarak olabilirlii mmkndr. Ama bu dnceler dnce
bozukluunun rndr. Bireyin yersiz yere einin kendini aldatt iddiasnda veya evresindeki
insanlarn kendisine zarar verecei ile ilgili kukularn dile getirdiinde olduu gibi. Bir de yle
dnceler vardr ki bunlarn mantkla llebilmesi mmkn deildir. Tamamen absrddr. Tanrlk
ya da eytanlk iddias, karncalarn CIA'nin ajan olduu iddias gibi. Dnce alglanan materyalin
bir dzen iinde, tertipli bir ekilde dzenlenip fikir yrtlmesi sreleridir. Dnce bozukluklarnda
ise ok eitli ekillerde bu tertibin bozulduu, birlikteliin oluturulamad ve srecin
srdrlemedii gzlemlenir. Bu ar klinik tablolarda karlatmz bir durumdur. Hafif klinik
tablolarda ise dnce bilisel arptmalara alet edilir. Bilinli veya bilin d bir takm srelerle
birey kazan elde edebilmek iin dncesinin ilemesini arpk bir ekilde srdrebilir. Burada
nevrotik bir dzey szkonusudur.
3. rade
Bebeklik dneminde bir yandan sonra bir eylemi olutururken bu eylemi yapmak veya yapmamak
fiiliyle kar karya kalmaktayz. O andan itibaren bir eylemi yapmaya ya da yapmamaya karar veren
bir merci bulunmaktadr. imizdeki bu merci ilk ilkel irade ekirdeimizdir. rade bir eyi yapmak ve
yapmamak perspektifinde karar verebilme yetisidir. Bir eyi yapmak veya yapmamann tesinde
birok alternatifler arasndan bir eyi tercih edebilme yetisidir. Bu yeti ilk olgunlamasn iki-
yalarnda ortaya koyar ki bu dnemde iradenin gerek mahiyette teekkl ettiini iddia edemeyiz.
Ancak iradenin kullanlabilir bir fonksiyon (ilem) olduu ve kullanlabildii birey tarafndan bu
dnemde alglanr veya fark edilir. Ergenlikte ise irade yetisi ok daha zgrce ok daha gl bir
ekilde, bireysel varoluumuzun ayr kimliinin olumasnn temel bir aracdr. Kii irade sayesinde
karara varabildiini ve ald karar uygulayabildiini ve ynelebilnsanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps 69
diini fark eder. Bu manada istedii eylemin yaratcs ya da uygulaycs odur. Kimse ona mdahale
edemez, o artk geleceini kendisi belirleyen, kendi kaderini oluturan ayr bir bireydir. rade yetimizi
ortadan kaldrdmzda hemen hemen hibir zelliimizi kullanamayz.
rade, alternatifler arasnda tercihler yapabilme ve o tercihleri uygulayabilme yetisidir. Bu yeti
eitimle glendirilebildii gibi tamamen bastrlarak ortadan da kaldrlabilir. Tercih edebilme ve
ynelebilme yetisi olan iradeyi glendirdiimizde ve buna azim ve kararllk duygular eklendiinde
ok gl bir kimliin temelleri atlm olur. rade bu balamda bireyin ego gcnn onaylamad
isel drtlere kar da durabilme yetisidir. sel drtlerin onu ynetmesine izin vermeyen ve drtler
zerinde hkimiyet kurabilen yap irade gcdr. Onaylad ve izin verdii drtler hayata geirilirken kar geldii drtler aktifleme imkn bulamaz. Bu manada iradesi zayf olan bireyler
drt kontrol zayf olan bireylerdir. Drtler her zaman var olacandan bunlarn hangilerinin etkin
klnacana ya da durdurulacana karar veren yeti irade gcdr. Bir takm ruhsal hastalklarda
bazen irade hi kullanlamad gibi bazen de belirli eik deerlerde kontrol yetisine sahip
olabilmektedir.
4. Dikkat ve Konsantrasyon
Dikkat ve konsantrasyon beynimizin fonksiyonel zelliklerinden birisidir. Salkl alglayabilmek,
kavrayabilmek dnebilmek ve irade edebilmek iin beynimizin dikkat ve konsantrasyon yeteneinin
bulunmas gerekir. Biyolojik bir takm bozukluklarda bu yetenei kullanmak mmkn olamamaktadr.
Ruhsal skntlar ayn ekilde dikkat ve konsantrasyon yeteneini bozarlar. Dikkat, iradenin istei ile
dncenin ve kavramann belirli bir hedefte odaklanma ve o hedefte durabilme yetisidir. Dikkat
eksiklii ve konsantrasyon bozukluu olan bireylerde bu yeti almamaktadr. Bu bozukluk bazen
biyolojik kaynakl olabildii gibi baz durum70 Btncl Psikoterapi
larda da sonradan ortaya kabilir. Bu durum kalc veya geici olabilmektedir. Kullanlan bir ila veya
uyuturucun etkisiyle geici olarak bir dikkat ve konsantrasyon bozukluu meydana gelebildii gibi,
ar majr depresyonda veya manik-atakta, dikkat ve konsantrasyon bozukluu bir sre devam eder.
Alkol komasna uram bir bireyde veya Alzheimer hastalnda dikkat ve konsantrasyon bozukluu
kalc olarak devam edebilir.
5. Duygulanm
Duygulanm yaanan her zaman diliminin kodlanm ikinci bir dilidir. Konuma, bilgilendirme ve
dnce o zaman dilimindeki yaanan hadiseleri anlamlandrma abalardr. Bunlar alglama ve
kavramayla meydana getirilir. Ancak yaanan her hadisenin hemen yan banda o hadiseye elik eden
duygusal bir ton vardr. Bireyin duygulanmnn temeli biyolojik bir yapya dayanr. Duygulanmla
ilgili beyin blgeleri ve sinirsel iletiim normal alyorsa alglamaya ve dnceye uygun
duygulanm paketleri srece elik eder. Yani mutlu olunmas gereken durum ve artlarda mutluluk,
hzn duyulmas gereken artlarda hzn hissedilir. Bu manada birok insani duygulanm ekli vardr.
Mutluluk, hzn, zevk, ac, keder, fke, kzgnlk, sinirlilik, sknt, bunalt, i daralmas, kayg,
endie, huzursuzluk, dinginlik, doygunluk, tatmin, haz, hayal krkl, mitsizlik, umut, vs. eklinde
birok duygulanm eklinden bahsedilebilir. Psikiyatrik uygulamalarda daha ziyade depresyon ile mani
arasndaki keder ve sevin spektrumu anlalr. Gerek manada duygulanm ise yukarda bahsetmi
olduumuz tm insan yaplarn iine alan yapdr. Her bir duygunun duygusal spektrumundan bahsetmek mmkndr. Acnn, zevkin, korkunun ve endienin her bir olayda bir iddet derecesi
szkonusudur. Uygun olaylara uygun duygulanm kodlar elik ediyor ise; bu salkl bir kimliin
iaretidir. Baz klinik tablolarda srece elik etmeyen duygulanm bozukluklar szkonusu
olmaktadr. Manik-
1
depresif psikozda bunu grmek mmkndr. Pseudo bulber paralizinde srece uygun olmayan glme
ve alama kirizlerini tespit etmek mmkndr. Bunun haricinde bir takm ruhsal bozukluklarda ok
ciddi duygulanm bozukluklar ortaya kabilmektedir.
6. Davran
Davran beyin tarafndan alglanan bilginin cevabn yanstan bir grntdr. Beynimiz kendisine
gelen bilgileri deerlendirmekte, yorumlamakta ve bir cevap oluturmaktadr. Bu cevap kaslarmza
ulaarak davran dediimiz rnty meydana getirmektedir. Dtan gzlemlenen her trl hal ve
hareketimiz davran olarak isimlendirilir. Srece uygun sergilenen davranlar salkl bir yapnn
iaretidir. Yani uygun dnceye ve uygun duygulanma uygun davranlarla elik edebilmek salkl
bir beynin bulunduunu bize gstermektedir. Baz organik veya ruhsal kkenli beyin rahatszlklarnda
davran bozukluklarn grmek mmkndr. Dncenin ve duygulanmn ieriine uygun olmayan
davran kalplar bireyde ciddi hastalklarn olabileceine iaret edebilir. Bu durumda ruhsal yapnn
btncl olarak deerlendirilebilmesi iin bahsi geen tm bu fonksiyonlarn birlikte ahenkli ve bir
hedefe doru alr olmas gerekir. Davranlarmz byle bir btnn ahenkli bir parasn
oluturuyorsa bir problem szkonusu deildir. Bu balamda dnce, duygulanm ve davran arasnda
yakn bir ibirlii ve birbirini etkileme potansiyeli szkonusudur.
7. Drt
Drt, bireysel varoluumuzun srdrlebilmesi iin yaratlmza uygun olarak arzulara verdiimiz
isimlerdir. Drtler temelde hayatta varlmz srdrebilmek iin gerekli ana elemanlardr. Bunlarn
sayesinde hayat anlam kazanmakta arzu ve istek dolu hayat srkleme ve devam ettirme hissiyle
dolmaktayz. Drt bir yaam enerjisidir. Drtlerin
zne indiimizde iki ana temel drtden bahsetmek mmkndr. Bunlardan birincisi her trl
yaamsal faaliyetimizi srdrdmz yaam enerjisi kaynakl retken drtlerimiz; yemek, imek,
almak, dnmek, cinsellik vs. gibi. kinci ana blmde ise saldrganlk drtleri szkonusudur.
zellikle birincil drtlerin ketlendii, engellendii veya hedefe ulaamad durumlarda bu ikinci tr
drt aktive olmaktadr. Engeli ortadan kaldrmak, yok etmek, tahrip etmek veya ldrmek bu
drtnn temel amacdr. Drt iten gelen temel bir arzu ve istektir. Bu manada her drtnn bir
hedef nesnesi vardr. Drtnn amac hedef nesneye ulamaktr. Drt hedef nesneye ulaabilme
arzusuyla dolu bir enerji yklenir, bu enerji kiinin o drty hedefine ulatrabilme arzusuyla
srdrlr. Hedef nesnesine yaklatka drt bu srete keyif alr, mutlu olur. Hedef nesneyi
yakaladnda ve bir anahtar kilit gibi onunla i ie getiinde drtnn hazz doruk noktasna ular
ve zerindeki yk boaltr. Bu keyifli bir yolculuktur. Ancak drt hedefine ulaamazsa ve drtnn
hedefine ulama ihtimali zayflarsa ya da drt hedefe doru giderken engellenirse bu haz dolu sre
yerini gerilim dolu bir hale brakr. Artk drt gerilimle yklenmitir. Bu gerilim birok drtde
oluur ise bireyi patlama noktasna gtrebilir. Birey bebeklik dneminde bu temel drtlerini tatmin
etmeye alr. Ancak sosyal bir varlk olabilmesi iin drtlerini kontrol etmeyi, toplumun uygun
grd yer ve zamanlarda dearj etmeyi renmesi gerekir. Bunu yapabilmesi iin de beyinin dier
fonksiyonlarnn salkl almas gerekir. Beynin dier alanlar veya ego fonksiyonlar salkl
almyor ise drt kontrolsz bir ekilde hedef nesneye doru ynelebilir. Bu da bireye toplumsal
uyumunda ok ciddi sorunlar oluturabilir. Drt kontrol bozukluklar psikiyatrinin temel ilgi alandr.
Cinsel ilev bozukluklarnda, kliptomanide, patolojik kumar alkanlklarnda ve borderline kiilik
rgtlenmelerinde drt kontrol bozukluu tedavisi iin uralan en temel konulardr.
8. Zek
Zek, olaylar arasndaki balantlar kurma sratine verilen isimdir. Kurgulanm mantksal yapda,
birbirleriyle balantl olabilecek mantksal sreleri ksa srede kurabilme yetisi olarak da
adlandrlr. Dier ruhsal bileenlerin normal' alt bir bireyde bu balant kurma srati yksekse
zek seviyesinin yksekliinden bahsedilir. Sratli balant kurma yetisi temelde biyolojik bir yapya
dayanr. Dncenin, kavramann, dikkat ve konsantrasyonun bir ekip ruhuyla alt, sratli intikal
edebilme yetisi zek olarak isimlendirilir. Son dnemlerde insanolunun tek bir zek eidine deil
birok zek eidine sahip olduu fark edilmitir. zellikle matematiksel beynin i grd, toplumsal
hayatmzda matematiksel balant seviyesi ve derecesi zekyla e deerde kabul edilmitir. Ancak
grlmtr ki matematiksel zeknn yannda ondan daha kymetli ve deerli olan zek trleri de
mevcuttur. Klinik almalarmzda bunu ok daha net grmek mmkn olmutur. zellikle duygusal
zek, kardaki insanlarn hissiyatlarn szl iletim olmadan alglayp anlayabilme yetisini ifade
etmektedir. Bunun yannda sosyal zek, uzamsal zek ve sanatsal zek gibi dier zek trlerinden bahsetmek de mmkndr. Baz organik ve ruhsal hastalklarda zek seviyesi dk olmakta ve byle bir
balangla hayata balayan bir birey kimliini ve kiiliini oluturmakta ok geri planlarda
kalmaktadr. Byle bir yap hayvanlardan bir adm nde, insanlardan da bir adm geride bir yaanty
ve farkndal simgelemektedir. stn zek dzeyindeki bireylerde ise zek srati ok yksek ve
kavrama kapasiteleri olaanstdr. Bu durum onlarda zaman zaman avantaj olabildii gibi, ou
zaman dezavantaja dnmektedir. Birinci etapta zeklarna gvenen bu bireyler tembel kalmakta,
irade etmek, almak, azmetmek, kararl olmak, uzun sreli eyleme ynelmek gibi yetilerini
gelitirememektedirler. Bunlar baarabilen zeki bireyler ise toplumsal uyumda dier insan74 Btncl Psikoterapi
lardan zekice yanklar alamadklarndan dolay derin bir yalnzlk ekmektedirler.
9. Konuma
Dnmenin yannda insan insan yapan temel zellik konuabilmesidir. Konuma insanolunun,
genetik evriminin en son aamasnda ulat muhteem bir ilevsel etkinliktir. Eyann ve dncenin
sesle kodlanmas, bu sayede insanlar aras iletiimi mmkn klmaktadr. Konuma sayesinde hayvanlktan kurtulup medeniyet kurma yeteneine sahip olmuuzdur. Her birey konuma potansiyeli ile
doar. Konuma bir yana gelen ocukta spontan bir ekilde aktive olur ve konuma yetisi faaliyete
geer. Bylece birey bir dil renir. Herkesin bir ana dili vardr. Anadil, eyay ses simgeleriyle
kodlama dilidir. Konuma dnce, mantk ve matematikle ok yakndan ilintilidir. Konumann kendi
ierisinde mantksal bir kurgusu vardr. Sesin eyay etiketleme zelliinde insanlk tarihinin
kodlanm yapsn bulmak mmkndr. Konuma; dnlen eyin, alglanan yapnn sese dntrlmesidir. Bu srelerde herhangi bir problem yoksa salkl bir bireyden bahsetmek mmkndr.
Ancak birok organik ve ruhsal beyin hastalklarnda ilk bozulan fonksiyonlardan birisi konumadr.
Konuma rahatszln bir indikatr gibidir. Konumann srati yava veya hzl olabilir. Konumada,
kelimelerin ard ardna bir ekilde birbirine eklenerek cmle kurulmas, cmlenin anlaml bir cmle
olmas, nndeki ve ardndaki cmleyle anlam btnl iermesi ve bir hedefe ynelmesi gerekir.
Bu, konumann ekil asndan irdelenmesidir. Cmle yapsnn dzgnl, ncl ve ardl
cmlelerle balants ve bir hedefe ynelebilmesi konumann nicel olarak salkl olduunu gsterir.
Ancak konumann ieriinin dnceye, duygulanma ve davrana da uygun olmas gerekir.
Mantksz, duygulanma ters ve davranla elikili konuma tarz hastalkl bir yapnn iaretidir. ok
eitli hastalkl konuma ekilleri olabilir. Absrd konuma,
anlamsz konuma, yandan konuma, kelime salatas, dil uydurma, simgesel konuma ve kafiyeli
konuma, konuma bozukluklarndan birkadr.
10. Bilin
Yukarda bahsetmi olduumuz tm ruhsal bileenlerin salkl almas durumunda kiinin ulaaca
nokta bilin halidir. Yani farkndal fark etme halidir. Bu beynimizin zellikle pre-frontal korteks
dediimiz n beyin kabuunun ilevidir. n beyin kabuunda milyarlarca data ruhsal bileenlerle
birletirilerek bunlara bir anlam btnl kazandrlmakta ve kii bilinliliini fark etmektedir. Bir
nevi yukardaki ruhsal bileenlerin koordinasyonu sonucunda ulalan sinerjist st bir etki halidir.
Ruhsal bileenlerin her birini birer notaya benzetirsek bunlarn ard ardna bir ekilde bir enstrmanla
seslendirilmesi anlaml bir besteyi ortaya karmaktadr. te buna bilin demek mmkndr. Bilin,
ne bunlarn toplamndan ibarettir ne de onlardan ayr bir eydir. Bu yaplarn entegrasyonunun
tamamen bozulduu durumlarda koma halinden yani bilinsizlikten bahsedilebilir. Ksmen bozulduu
durumlarda ise yar koma yada yar bilinli halden sz edilebilir.
11. Hafza
Yukardaki ruhsal bileenlerin salkl bir ekilde alabilmesi iin d dnyadan alnan tm
materyalin bir yerde depolanp saklanmas gerekir. Daha sonra da saklanan yerden geri arlp uygun
bir ekilde kullanlmas gerekir. Bu, beynimizin hafza bileeninin zelliidir. Bir bireyin alglad ve
kavradklarn beyindeki hafza kaytlarnda tutabilme yetenei var ise sistemi altrmak mmkn
olabilmektedir. Baz bireyler biyolojik yaplarna uygun olarak doutan getirdikleri materyalle
hafzaya daha sratli kaydedebilme ve hafza kaytlarndan da daha sratli bir ekilde geri arm
yapabilme yetisine sahiptirler. Baz bireylerde ise hafzaya kayde76 Btncl Psikoterapi
debilme ve geri arabilme yetisi zekda olduu gibi daha zayftr. nsanlarda birok hafza eklinden
bahsedilebilir. Bu bir trl yaanan bir olayn belirli ekillerde hafza kaytlarnda depo edilmesi
anlamndadr.
Beynimizin sa ve sol yarm kreleri farkl fonksiyonlar yrtmektedir. Sa beynimiz daha ok
romantik, duygusal, sanatsal ve grsel alanlarla ilgili iken sol beynimiz mantk, matematik ve dil gibi
alanlarla ilgilidir. Dolaysyla bir olay yaarken sa ve sol beynimiz kendi alarndan olaya yaklamaktadrlar. Bu durumda bu olayn hafza kayd tutulmas durumunda sa beyin daha ok grsel
materyale bal bir hafza kayd tutarken sol beyin matematiksel, mantksal veya dile bal yani
simgesel hafza kayd tutmaktadr. Hafza kaytlarndan geri arm ise ya grsel bellek vastasyla ya
da sol beyin vastasyla olabilmektedir. Bu nedenle bireylerin almalarnda hafzalarn
glendirebilmek iin hkim olan beyin yapsna gre ynlendirilmesi daha uygundur. Sol beyin
hkimiyeti' olan bireylerde daha ok yazya, manta veya rakamlara dayal bir hafza kayd sistemi
altrlmaldr. Sa beynin hkim olduu bireylerde ise grsel materyalin, iitsel materyalin, kokusal
materyalin, duygusal materyalin ve tatsal materyalin ilendii bir hafza tr ile almalar
srdrlmelidir. Sa tarafta his ve duygu n planda iken sol tarafta mantk n plandadr. Sa beyinde
simgelerle donatlm insani zmz mevcutken sol beynimizde simgeletirilmi duygularmzn
medeni yaps mevcuttur. Baz bireylerde doutan ve sonradan hafza kaytlarnda bozukluklar
meydana gelmektedir. Bireyin hafza kayd ortadan kaldrldnda,dnyas yklmakta ve hafza kayd
yok olmaktadr. Nevrotik-travmatik amnezilerde birey bir anda hafza kaytlarna ulama yetisini
kaybetmekte gemii olmayan kimliksiz bir varlk olarak ortada kalmaktadr. Kim olduunu, ne
olduunu bilememektedir. Travmaya bal bir ekilde geici olarak meydana gelen bu hafza kayplar
hipnotik trans almalaryla ve dier bir takm yntemlerle ulalabilir hale getirilmektedir. Alzahimer
hastalnda ise beynin korteks blgesinin organik tahribat sonucunda hafza kaytlar tamamen
ortadan kalkmakta ve hafza kaytlarna ulamak mmkn olmamaktadr. Klinik tablonun iddet
derecesine gre de hatrlananlarla hatrlanmayanlar belirli dzeyde ortaya kmaktadr.
12.gr
gr, farkndalk dzeyini artrm bir bireyin kendisi ile ilgili bir takm bilgilere ulaabilme
yetisidir. Her bireyin ierisinde kendisini etkileyen pozitif ve negatif gler vardr. ou zaman i
dnyamzda kendimize veya egomuza ters gelen bir takm istek, arzu, drt ve ynelimleri
grmezlikten geliriz. Bir nevi kendi kendimizi kandrrz. te igr, bu durumlarn farknda olabilme
yetisidir. Kendisini etkileyen glerin etkilerini grebilen, normalle anormali ayrtrabilen ve doru
ile yanl fark edebilen bir kavraytr.
Yukarda bahsetmi olduumuz bileenlerin salkl olduu bir beyin yapsnda bir kimliin ina
harekt balayacaktr. Yukardaki malzemeler kurulacak olan kimliin temel yap talardr. Bu yap
talarnn salam olduu kabul edildiinde bu biyolojik yapnn stne sanal bir yap yklenecektir.
Bu almamzda bu sanal programn bir bireye adm adm nasl yklendiini, nasl yklenmesi
gerektiini, nerelerde hatalar yaplabileceini ve bu hatalarn ne tr sonular dourabileceini
gstermeye alacaz. Bu erevede bir kimlik ve kiiliin iinde, birbirinden tamamen ayr,
birbiriyle tezat tekil eden birok yapnn olutuunu reneceiz ve gzlemleyeceiz. Bu yaplardan
bir ksm kiiyi rahatsz eden, onu skntya sokan ve bunalt yaratan yaplardr. Bu yaplar, kiinin
kimliinin iine sinerek onun ruhuyla i ie gemi ve kiiliiyle btnlemi yaplardr.
Kaplumbaann, srtndaki kabuundan kamak iin komas ve kamas ne kadar abes ise bir bireyin
iindeki bunalt ve skntdan kamas da o kadar abestir. Bunalt ve sknty halledebilmesi iin
farkndalnn artmas gerekir. Aksi takdirde kaplumbaann
yapt eyin aynsn yapar, yani hastaln her yere tar. Kendi kimlik ve kiilik zellikleri gibi
hastalkl eleri de savunur. gr, bireyin ruhuna sinmi, kimliini igal etmi ve onun bir
parasym gibi grnen hastalkl veya bozuk eleri fark etme yetisidir. Kii ncelikle kendi iinde
kendini igal eden, kendine zarar veren bu kimlik paralarnn ayrmna varmal kendi bireysel salkl
yapsn bu hastalkl elerden ayrtrmaldr. Bu yeti ancak igr sayesinde mmkn olabilir.
Ruhsal tedavilerimizin ana dayanaklarndan birisi kiinin bu yetisine snmak ve bunu
glendirmektir. Bu yeti sayesinde salkl kiilik paralar ile hastalkl kiilik rnts birbirinden
ayrlr ve kiinin hedefi hastalkl kimlik elerini ortadan kaldrmaya ynelir. Bu da tedavinin temel
basamadr.
III. NSANIN RUHSAL/PSKOLOJK/PSK YAPISI
A- Anne Rahminde lk Alglar

Spermle yumurtann birlemesinden meydana gelen zigottan balayp bebein doum anna kadar
geen, biyolojik bir sre vardr. Bu biyolojik srecin hangi noktasnda canllk vardr, hangi
noktasnda bitkisel, hayvansal ya da insani zellik bulunmaktadr. Bu konu embriyologlarn,
psikologlarn ve dier baz sosyal bilimcilerin zerinde hassasiyetle durduu bir konudur. Atomu
zmeden maddeyi zmek mmkn deildir. Kaynaa inmeden ak gzlemlemek de mmkn
deildir. Bu balamda bir insann anne rahmindeki varoluunu canllk zellii ve insani zelliklerinin
hangi aamada nasl ve ne amala olduunun tespiti de insan anlamak iin bize byk k tutacaktr.
Yukarda canlln nerede balayp nerede bittiini tayin etmenin zorluundan bahsetmitik. Bir
sperm kendi bana canllk zellii olan bir varlk iken zgr bir iradesi olmayan ama alglamas olan
bir canldr. yle ki, sperm vajinann dna doru hareket etmez. Alglamalar onu vajinann iine
doru srkler. Tek hedefi vardr, bir evren kadar geni olan anne rahminde yumurtay bulmak ve ona
ynelmek. 48 saat ierisinde bunu baarmak zorundadr. Spermle yumurta arasndaki karlkl
birbirini ekici alglama gleri bu iki canl hcrenin birbirleriyle birlemesini temin eder. Burada
temel soru, bunlarn iradi bir gle mi gerekletii; yoksa fiziksel kanunlara bal, mecburiyet ve
mahkmiyet sonucunda yaplmak zorunda olan bir eylem mi olduudur? e bu noktadan bakarsak, bir
spermle
yumurta arasndaki iliki mecburiyet ve mahkmiyet ise insann tm hareketlerinde ayn yapnn daha
kompleks bir sebep-sonu ilikisi olmadn kim iddia edebilir? Bunun aksini iddia ediyorsak bu
insani zellik nerede ve nasl farkllayor; zgr bir irade varsa bu nerede ve nasl balyor. Yoksa
kendimizi mi kandryoruz?
Spermin yumurtaya ynelik basit algs hormonal etkiyle, manyetik etkiyle veya PH ile balantl
olabilir. Ama sonuta sperm hakknda konuursak, onun, bunlar fark eden, alglayan bir alglama
sistemi vardr. Sperm ve yumurtann birlemesiyle meydana gelen zigotta anne ve babadan gelen
genler aprazlamakta ve yeni oluacak olan insann ilk genetik materyali bu ekilde meydana
gelmektedir. Buradaki hadise iki farkl genetik materyali tayan kromozomlarn uurlu bir ekilde
kar tarafla birlemesi mi, kimyasal bir yapnn kimyasal bir reaksiyonu eklinde olumas m, yoksa
tesadfi bir birleim midir? Burada bildiimiz ey zigotun oluumunda kromozomlarn dzenli bir
ekilde aprazlamas ve yeni insann genetik materyalinin oluturulmasdr. Hcre, iindeki genetik
materyale gre ikiye, drde, sekize vb. blnmekte, yani her hcre geometrik bir blnme tarzyla
oalmaktadr.
Her blnmeden sonra genetik materyalin ierdii ifreye gre hcre ana hcreden farkllamaktadr.
Ana genetik materyal ayn olduu halde, hcre blndke grev alan spesifiklemekte ve
farkllamaktadr. Yzlerce kez blndkten sonra hcrelerden bir tanesi kan oluturacak ilk hcre olmaktadr. Buna ana hcre (stem celi) denmektedir. Ana hcre blnerek beyaz kreleri, krmz
kreleri ve trombositleri oluturacak hcrelere ayrmaktadr. Bunlar da blnerek beyaz hcrelerin
eitlerini, krmz hcrelerin eitlerini ve trombositlerin eitlerini oluturacaktr. Basite bu ekilde

anlattmz geliim boyunca hcreler blndke farkllaacak ve zelleecektir.
Burada bizi ilgilendiren en nemli ey alglarmzn kayna olan sinir hcrelerimizin geliimidir. Sinir
hcrelerinin biyolojik geliiminden yukarda bahsetmitik. Biz burada alg dediimiz eyin maddesel
karlnn ne olduunu aratryoruz.
nsann oluabilmesi iin organik bir maddenin ve bedenin olmas gerekmektedir. Bu bedenin bir
arada tutulabilmesi iin de merkezi bir kontrol sisteminin olmas gerekir. Merkezi bir kontrol sistemi
de evreyle iletiim kurabilecek bir iletiim sistemine gerek duyar. te bu fonksiyonu insanda sinir
sistemi yrtr. Sinir sisteminin komuta kontrol merkezinde ise, insan beyni bulunmaktadr. nsan
beyni iten ve dtan gelen uyaranlar alglayan ana radar sistemimizdir. ten ve dtan gelen
uyaranlar- eitli ekillerde alglayc reseptrlere ularlar. Alglayc reseptrlere ulaan bu materyal
dntrc sistemler sayesinde kimyasal ve elektriksel potansiyele/formlara dnr. ten ve dtan
gelen uyaranlar neler olabilir? Bunlar, insanolu iin be duyu olarak snrlandrlmtr. nce iteki
duyulara bakacak olursak ackma, ar, basn, titreim, gerilme, ekilme, kimyasal ve baro reseptrler
iken, dardan.ise gze gelen k, kulaa gelen ses, burna gelen koku, dile gelen tat ve tm
vcudumuzun d yzeyindeki derimize gelen mekanoreseptif duyular (dokunma, basn,
vibrosyon/titreim) kinestetik, termoreseptif duyular (scaklk ve souk algs) ve nosireseptif duyular
(ar) bulunmaktadr. Ayrca iitme organmzla birlikte alan uzamsal alanda konumumuzu temin
eden denge reseptrleri vardr.
Btn bu sistemleri sinir sistemlerimiz temin eder. Uyaranlardan gelen d etkiler sinir sistemimizin u
alannda bir kimyasal reaksiyon oluturur. Bu kimyasal reaksiyon kodlanr, komu olduu sinir
hcresinin hcre duvarnda kimyasal etkiyle bir deiiklik yaratr. Bu deiikliin iddet derecesine
gre hcre duvarnda bir elektriksel fark doar. Bu elektriksel
farka 'aksiyon potansiyeli' diyoruz. Bu aksiyon potansiyeli, evredeki sinir hcresinin ucundan
balayarak, beyne kadar sinir hcresinin duvar boyunca ilerler ki bu bir telden geen elektrik akm
gibidir. Bu aksiyon potansiyelinin iddeti ve frekans bir mesaj ierir. Bu mesaj beyne ular, beyinde
bu elektriksel potansiyel tekrar deifre edilir ve beyindeki merkezi komuta kontrol merkezinde
anlamlandrlr. te grdmz, duyduumuzu, dokunduumuzu sandmz her ey bu sinir
boyunca akan elektriksel potansiyelden baka bir ey deildir. Darda herhangi bir uyarc
olmadnda bu kodlar zlm olan elektriksel uyarlar, bir bilgisayar sistemi tarafndan
insanolunun beynine direkt olarak yklendiinde insan bunlar gerekten yaar. Bunu metaforik bir
ekilde de izah edebiliriz: nsan beyni kafatasndan karlarak laboratuar ortamna konulduunda be
duyu kayna olan sinir ular laboratuar ortamnda uyarldnda o beyin grr, iitir, tad alr, koklar
ve hisseder. Bu yap genetik ifresinin kendisine vermi olduu snrlar erevesinde vazifesini ifaya
mecbur bir memurdur.
Bu manada ele alacak olursak alglama, zigotun ilk evresinden balar, embriyolojik geliim evrelerinin
her birinde karmak bir hal alarak ve gelierek devam eder. eitli yaynlarda, ok olaanst bir
eymi gibi anne rahmindeki ocuun alglarndan ve dardan gelen uyarclara verilen tepkilerden
bahsedilir. Bu bir rdein yumurtadan ktktan sonra karlat ilk hareketli nesneyi takip etmesi ya
da kulukaya yatan bir kazn kresel cisimleri altna almas eklindeki drtsel hareketiyle ayndr.
Bunlarda iradi bir zerklikten bahsetmek mmkn deildir. O zaman bebein anne rahminde iradi
amal bir alglama yapmas sz konusu olamaz. Ancak, aada daha detayl olarak belirteceimiz
gibi beynin oluumu ve geliimi o kadar muhteem ve o kadar komplekstir ki bu yap ancak
uyaranlarla beslenip zenginlemektedir. Beynin ilk oluum aamasndan itibaren uyaranlarn nitelii
ve nicelii beyindeki geliime msait olan alanlar ya zenginletirensann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 83
cek ya da ksrlatracaktr. Beyin bir taraftan biyolojik olarak geliimsel seyrini srdrmekte ve
alglamaya tam hazr bir hale dnmekteyken, dier taraftan alglad materyal de beynin
yaplanmasn ekillendirmektedir. Burada yine metaforik bir aklama yapacak olursak beynin
biyolojik geliimini bir bilgisayarn donanmna (hardware) benzetebiliriz. Burada donanmn gc ve
zenginlii bilgisayarn alglama kapasitesini oluturmaktadr. Bilgisayara alg olarak yazlm (software) yklediimiz zaman da o bilgisayar fonksiyonel hale dnmektedir.
te yklediimiz programlarn kalitesi, eitlilii, birbirlerine olan balantlar ve birbirleriyle
elikileri programlarn alma kapasitesini belirleyecektir ve bilgisayarn fonksiyonel hale
gelmesinin derecesini gsterecektir. Burada bir bilgisayar donanm ve bilgisayar yazlmndan sz

ederken bebein, iradi zerkliini oluturana kadar geen sre ierisinde bu ikisini de yaplandran bir
d gce ihtiyac vardr. Bu g ise bebein ebeveynidir. Bilgisayar, programlar yklendikten sonra
alr hale gelmitir ancak bu aamada programlar altracak olan bir insan sz konusudur. Bu
insana bebein iradesi diyebiliriz. Bebein iradesi oluana kadar geen sre ierisinde bu iradenin
yerini bebein ebeveyninin iradesi almaktadr.
Anne rahmindeki zigot evresinden bebein nronal sistemlerinin alt ana kadar geen sre
ierisinde nronal bir alglama sz konusu deildir. Nronal balantlar kurulduktan sonra hemaostasis
dediimiz biyolojik btnln salamaya ynelik geribildirim (feedback) sistemlerinden oluan
denge sistemleri meydana getirilir. Bu hemaostasis sisteminin anne rahmindeyken almaya
balamas bir tarafyla annenin biyolojik yapsna bal iken bir taraftan da biyolojik olarak anneden
ayrlan bebein beyinsel merkezi kontrol sistemine baldr. Yava geili bir sistem ierisinde
biyolojik yap anne rahminde dahi anneden kopmaya alrken
hemaostasisi oluturan beyinsel denge mekanizmas da anneden ayrmaktadr. Kendi hormonlarn
kendi retmekte, kendi tepkilerini kendi vermeye almaktadr.
Alglanan tm uyaranlarn karlnda bir de tepki sistemi vardr. lk bata kodlanm materyale gre
oluan bu tepki sistemleri anne rahmindeyken ilk deneme almalarn yapar. Bebein d dnya ile
balants anne rahminde de yine be duyu vastasyla olur. Alglamann anne ile hi bir balants
yoktur. Anne karnnda ocuk tarafndan kulana gelen tm iitsel, grsel, tatsal ve kokusal uyarlar
ocuk tarafndan genetik materyalinde programlanm olarak bulunan tepkilerle cevap bulur.
Beynin merkezi kontrol komuta sistemi yava yava devreye girip paralar btnletirdike,
paralardan farkl olan getaltyen bir btn oluur. Paraya deil btne cevap verilir. Kulak
sinirinden alnan iitme uyaranna vcut hareketiyle cevap verilir. Annenin heyecan ve stresi, bebein
vcudunda kimyasal deiime neden olduundan kimyasal deiimin hedef organlar olan organlar da
anne vcudunda eitli etkilere neden olur. Mesela stres altndaki bir annenin adrenalin ve kortizon
hormonlar artarak tansiyonu ykselip kalp atlar hzlanabilir. Ayn kan biyokimyas gbek kordonu
vastasyla ocuun bedenine ulatnda ocuun bedenindeki hedef organlara ulaarak ayn etkiyi
dourur. Bu ocuun olay hissedip annenin duygulanmyla ezamanl bir ekilde cevap vermesi
deil, annenin biyokimyasal kan tablosunun annede olduu gibi ocuk kalbinde de kalp atn
hzlandrmasdr. Olay tamamen basit bir biyolojik ve kimyasal reflekstir. Burada ocuk, alglarnda
seicilik yapamadan otomatik refleks cevaplar vermektedir. Bu almalar sayesinde ocuun beynindeki alglama refleksleri aktifleir ve kullanlr hale gelir.
Bu aamada unu da vurgulayabiliriz; hamilelik dneminde beynin merkeziletii altnc aydan sonra,
beynin belirli uyaranlarla beslenerek o konuda yatknlnn olumasndan
sz edilebilir. Klasik mzik dinletilen bir bebekte muhtemelen iitsel alglamaya bal beyinde ilk
formatlar atlr. Bu da bebein mzie olan ainalnn ilk temellerini oluturabilir. Ayn ekilde
kavgal bir ortamda ses tonlarn alan bir bebein beyin yaplanmas, annenin de negatif hormonlarnn
e-zamanllyla bu alana yatknlk gsterebilir. Burada bebek tamamen pasif, uyaranlara ak ve
beynin ekillenmesine edilgen bir ekilde etkilere maruz kalmaktadr. Baka bir bak asyla
deerlendirildiinde insan beyninin muhteem dizaynnn nronlar arasndaki ahenginin olumas,
geriliminin yatmas ve tam bir denge haline gelmesi problemi, henz insanlk tarafndan
zmlenememi bir takm boyutlar olan bir konudur. Mziin ritmik ahengi, n ve rengin kombinasyonu, dokunmann ve vibrasyonun birleimi ve derecesi bu ahengi yakalama yolundaki eitli
ezamanl yollar olabilir. Anne rahminde daha ok dardan gelen iitsel etkiler ve belki de henz
tespit edilemeyen elektromanyetik frekanslar, ocuun beyninin formatlanmasnda pozitif veya negatif
bir etkiye yol aabilir.
Anne rahmindeki bebek, dardan gelen ok az uyarana muhataptr ve tam bir hemaostasis halindedir.
Bunu insanolunun zlemi olan bir cennetle zdeletirmek mmkndr. Bebek hibir gerilim
duyusunu hissetmeden btn duyularnn tatmin olduu bir cennettedir. Dokuz ay on gnlk sresini
doldurduktan sonra bu cennetten kovulacaktr. zet olarak anne rahmindeki bir bebek, hibir iradi
zerklii olmayan karmak bir sistemin geribildirim mekanizmalarndan ibaret olan canl bir varlktr.
Bu canl varla belirli bir yn ve ekil vermek; d dnyadan iitsel olarak gelen alglardan ve annenin
biyolojik yapsnn anne kan biyokimyasyla ocua tanmasndan ibarettir. Anne uyuturucu
mptelas ise ocuk beyninin ilgili hcrelerinde uyuturucu maddelere olan talep formatlanmakta,
ocuk doarken uyuturucu bamls olarak domaktadr. Anksiyete bozukluu olan bir annenin hormonlarnda eitli dzeyde artlar ve eksililer sz konusu
olmaktadr. Bunlar da beynin etkilenmesine neden olmakta, ocuun belirli alanlardaki yatknlnn
ilk temel materyalini oluturabilmektedir. Anneleri rahatsz olan ocuklarn da daha sonraki
hayatlarnda annenin rahatszlklarna benzer rahatszlklar geirmesinin temelini genetik nedenlerden
ziyade bu hususa dayandrabiliriz.
Buradan da anlalmaktadr ki ocuun alglar beyinde bir btn oluturmaktan uzak, para para,
ancak otomatik refleks cevaplardan olumu sonular dourmaktadr. Yani bebein ruhsal olarak
btnlnden sz etmek mmkn deildir. Yukarda bebein mutlak bir dinginlik hali ve cennetinden bahsetmitik. Bu ocuun bir btn olarak byle bir duygu hissedip hissetmedii eklinde bir
soru gndeme getirilebilir. Henz kendilik algs olumadan, bir btnlk duygusu yaanmadan ve
ruhsal bir bileen olumadan byle bir cennet algsndan bahsetmek imknszdr. Burada kastedilen bir
buzdolabnn termostat sisteminin kapal devre almasdr. Buzdolabnn kapa almamakta ve
motoru bozulmamaktadr. Bu dardaki bizim bak amza gre bir cennet kavramdr. Yoksa
ocuun kendi varln hissetmesi bile sz konusu deildir. O bu idrakten yoksundur. Ne zamanki
kendilik algs oluur, farkndalk dzeyi artar ve idrak kapasitesi meydana gelir, ite o zaman kyas
sz konusu olur. Dieri/teki olmadan kendisini yorumlamak mmkn deildir, sadece kendisi vardr.
Anne rahminde kendisi de yoktur. Fakat burada nronlarn bir dinginliinden, bir ahenginden sz
edilebilir. Gerilim ise daha sonra bizim isim verdiimiz, bize sknt veren nronal patlamalardr.
Onlar da birer aksiyon potansiyelidir. Ama bizi huzursuz eder. Peki, bizi huzursuz eden ey nedir?
eklinde bir soru ortaya koyduumuz zaman, buna verilecek en genel ve kestirme cevap; "Bizi huzursuz eden ey, bir eye duyulan arzu isteidir" eklinde olacaktr. O halde arzu nedir? Arzu ise
gdsel olarak programmza ykl genetik materyaldir.
B- Doumla Birlikte Gelen lk Uyaranlar ve Etkileri

Bebek anne rahminden ktndan sonra ki bu doum kanalyla ya da sezaryenle olabilir, anne ile
balantsn temin eden tek ey olan gbek ba, varln hala srdrmektedir. Biyolojik birey
olmann birinci art gbek bayla olan irtibatn kopmasdr. Gbek ba kesildikten sonra bebek
annesinden biyolojik olarak tamamen kopmu ayr bir biyolojik varlktr. Hemaostasis sistemi, anne ile
senkronize alan fiziksel yap bu kez tamamen bamsz ve kendine zg kapal bir devre sistem
halinde alacaktr. Bunun iin de biyolojik alt yapda ani bir takm deiimler oluacaktr. Yukarda
bahsettiimiz gibi bu fizyodinamik deiimlerle beraber ruhsal yapmzn ve kimliimizin merkezi
olarak kabul ettiimiz beynimizin maruz kald uyar eitlilii ve iddeti de artmaktadr. ocuk
doduktan sonra cennet olarak nitelendirdiimiz, gerilimlerinden arnm .denge sistemi bozulmu ve
bir takm eylemsel zorunluluklar yerine getirme durumunda kalmtr.
Birinci zorunluluk nefes alp verme zorunluluudur. Kalp at, mr boyu sren bir refleks, otomatik
sistem iken nefes alm ksmi olarak iradenin kontrolnde olan yar otomatik bir reflekstir. Bu yar
otomatik refleksin kontrol edilebilmesi iin irade gibi bir merkezi kontrol sisteminin gelimesi gerekmektedir. radeye bal merkezi bir kontrol sistemi gelimedii mddete nefes alp verme
tamamen kan biyokimyasndaki oksijen ve karbondioksitin deiim derecesine bal olarak beyindeki
solunum merkezi tarafndan idare edilecektir. ocuun hayatiyetini devam ettirebilmesi iin ncelikle
oksijene ihtiyac vardr. Ardndan biyolojik yapsnn canlln koruyabilmesi iin scak ve souktan
uzak tutulmas ve eitli fiziksel etkenlerden korunmas gerekir. ,
Anne rahmindeyken her eyin denge iinde yrtld bu sistemde anne rahminden ayrldktan sonra
bu denge bozulmutur. Bu dengenin devam edebilmesi iin bebee bakan bir bakcya ihtiya duyulur.
Bebek, hemaostasisi bozan isel ve dsal uyaranlar tek bir yolla darya bildirebilir. Bu mesaj yolu,
alamak ve tm vcuduyla tepki vermektir.
ocuun d dnya ile irtibatn temin eden refleksler mevcuttur. ocuk bu refleksler sayesinde yava
yava realiteye adaptasyon srecine girer. En nemli refleksi emme refleksidir. Azna verilen bir
maddeyi uursuzca otomatik olarak emmeye balar. Bu ise ocuun beslenmesi iin elzem olan bir
eydir. kinci refleks yanana bir ey dokunduunda yzn o.tarafa evirmesidir. Bu da beslenme
kayna olan memeyi bulmak iin oluturulan ikinci reflekstir. Dier bir refleks yakalama refleksidir.
Avu iine bir ey dedirildiinde onu sk skya kavrar ve brakmaz. Bir dier refleks ise, Moro
refleksidir. Bu refleks dardan ocua yneltilen bir grlt karsnda ocuun tm vcuduyla tepki
vermesi yani tm uzuvlarn amas ve ardndan da bzlmesidir. Dier bir refleks de Babinski
refleksidir ki bu refleks ayak taban izildiinde parmaklarn almas tarznda ortaya kar. Grltye
kar tm vcut ile tepki vermek beynin henz gelimeye devam ettiinin bir gstergesidir. Beyindeki
iletiimi salayan tm elektriksel akmlar atlama yaparak beynin dier alanlarna yaylmaktadr. Beyin
gelitike cevaplar zellemekte ve bamszlamaktadr.
Bebek nefes alp vermeyi devam ettirirken d dnyann acmasz gerekliine (bize gre!) muhatap
olmakta, bozulmu dengesini tekrar kurmaya almaktadr. Bu iradi bir gayret midir? Hayr. Bu yine
genetik ifreye kodlanm bize gre bozulmu olan dengeyi yeniden salama abalardr. Bir baka
bak asyla anne rahmine dn isteidir. Otto Rank'a gre ilk byk travma ocuun anne
rahminden ayrlmasdr. Muhtemelen burada kastedilen ocuun uurlu bir
ekilde anneden kopmas veya ayrlmas deil, beyindeki allm dengenin ilk defa ar bir ekilde
tahribe urayarak ilk gerilimin veya ilk depremin olumasdr. Nronlar deprem ncesi sknete
dnmek istemektedirler. Bunlar nronal hafzada dengeyi bozan ilk travma olarak kalcln srdrecektir. Daha sonra hayat boyu yaayacamz ey, bu ana gerilimin biyokimyasal trevleridir. Freud'un
ilk haz izahnda ocuun anne memesini yakalayp gerilime urayan beyni rahatlamak iin
bavurduu emme refleksi nasl hazzn ilk ekirdei ise, ilk gerilimin oluturulduu doum an da ilk
travmann ekirdeidir. Bir zigotun olumasnda ilk genetik materyalde bir hata ve kusur varsa, daha
sonraki sistem ne kadar dzenli alrsa alsn bu genetik hata ve kusur kopyalanarak daha sonraki
jenerasyonlara aktarlmaktadr. Bunun gibi ilk travmann olutuu doum anndaki ilk gerilim, daha
sonraki yaayacamz gerilimlerin ncs olarak belirleyici olmaktadr.
Bu olguya olumlu manada bakacak olursak; ilk gerilimi ortadan kaldran veya hemaostasisi salayan
veyahut da nronal dengeyi oluturan ilk doygunluk ve emme eylemi de ilk hazzn ekirdeidir. Daha
sonraki tm hazlar ve zevkler bu hazzn trevleri olarak geliecektir. lk hazzn oluumuna tam ya da
ksmi olarak engel olan artlar veya durumlar bir insann daha sonraki geliim evrelerinde hissedecei
hazlarn ierisinde bir ekilde kendini var edecektir. Bu da psikopatolojik geliimin determinal
ilikisinin sonucudur.
Bebein genetik materyalinde iki temel unsur vardr: Birincisi hemaostasisi devam ettirerek yaamda
kalmak, ikincisi hemaostasisi engelleyen faktrlere kar direnmek ve kar koymaktr. Bunlar, yaam
igds ve saldrganlk igds olarak da tanmlayabiliriz. ocuun varln srdrebilmesi iin
birinci ihtiya oksijen iken ikinci ihtiya beslenmedir. Beslenmek iin bebein beslenmeye ihtiyac
olduunu bildirir bir sistemin aktive olmas lazmdr ki bu sistem de genetik
ifreye gre aktive olur. Kapal bir devre sistemi ierisinde alan vcut organizmas her zaman
kandaki alk kan ekerini ler. Alk kan ekeri 60-80 miligramn altna dtnde beynin ilgili
merkezi uyarlarak bebekte alama refleksini balatr.
Bebek niin aladn bilmeden alamaktadr. Bebek gerek manada alk duygusunu bilmeden bir
makine gibi alamaktadr. Bebein bakmn yapan kii bebein a olduuna hkmederek bebei
beslemektedir. Bebek beslenir ve bunun iin de emme refleksini kullanr. Emdike alk kan ekeri dzelir, normale gelir, beyinde gerilim halinde olan sinirsel aktivite yatr ve normalleir, bir nevi alarm
zilleri susar. Bu yatmann akabinde ocuk uyku haline geerek geliim yolculuuna uykuda devam
eder. Bebek arl bir uyarana maruz kaldnda, altn slatp kaka yaptnda, uykusuz kaldnda
veya midesinde gaz meydana geldiinde de alar. Bebein tm bu alamalarnn ileyii ayndr.
Bebee bakm yapan kii bebein niin aladn tespit etmek ve alama gerekelerinin hepsini teker
teker denemek zorundadr. Gerek neden bulunarak bebein ihtiyac karlanp uyaran ortadan
kaldrld zaman bebek sknete kavuacaktr. Bebein burada iradi bir faaliyetinden sz etmek
mmkn deildir.
Anne rahminde balayan alglarn koordinasyonu ve entegrasyonu ilemlerinin n denemeleri,
doduktan sonraki haftalarda da devam etmektedir. Burada ruhsal yapmzn ilk bileenleri
olumaktadr. Ruhsal yapnn bir nevi organizmas atlmaktadr. Bu organizmann salam olarak
yaplandrlabilmesi iin bu ruhsal yap talarnn salam olarak oluturulmas gerekmektedir. Ruhsal
aygt iin gerekli olan ilk ey alglamann doru yaplmasdr. Bu da alglama organlarnn salkl
almasna baldr. Be duyu ile alglanan alglar beyne iletilmekte ve beyinden cevap olarak vcuda
dnmektedir. Sistem burada dzenli olarak alrken alglamalar kaybolmaktadr. Yani be duyu ile
alglanan alg bir hafza
kaydna alnmamaktadr. Dolaysyla ocuun evresinde olup biteni anlamas imknszdr. In,
sesin, kokunun, tadn ve dokunmann ne olduunu idrak edebilmesi iin bunlar birletirebilecek bir
entegre sistemin ve bu sistem olutuktan sonra bunlar bir yerde toplayabilecek bir hafza kaydnn ve
bunlar olutuktan sonra da yeni gelen verilerle eski verileri aprazlayacak bir iletiim sistemin olmas
gereklidir'. Bunun da olumasnn n art beynin biyolojik geliimini tamamlamasdr.
nsanolu garip ve tuhaf bir dnyaya gelmitir. Rengin renk olduunu, sesin ses olduunu, kokunun
koku olduunu, dokunmann dokunma olduunu bilmemektedir. Bunlarn hepsi birer elektrik
uyaranndan ibarettir. Ksaca bebek bunlarn hibirinin bilincinde deildir. Bu ara dnem mthi
geliimlere gebe ve sonsuz eitlilikleri iinde barndran karmak bir yapdr. Her ey her eyle
aprazlanabilir, her ey her eyle matriks halini alabilir. te burada insanolunun yazgs; medeniyeti
oluturabilmek iin kinat kadar geni beynin kvrml labirentlerindeki sonsuz saydaki elektrik uyaranlarndan evreni anlamlandracak bir medeniyet rnts karma zorunluluudur. Bu medeniyetin
devamnn temel art zamandan, mekndan ve mantktan yoksun olan insan beyninin temel
ileyiinin; zamana, mekna manta ve determinal yapya kavuturulma srecidir. Bunu yapacak olan
da insana bakm yapan bakcnn grevidir. Bir nevi medeniyetin taycs odur. Her ne kadar insann
iinde igdsel bir takm yaamsal faaliyet drtleri olsa da insan olmann temel art insani bir
eitimden gemektir. Yani zamann ve meknn varln ve mantksal kalplar bize ykleyecek bir
programlaycnn olmas gerekliliidir. O da bebee bakm yapan kii veya kiilerdir.
Bebein igdsel potansiyelleri, alnan alglarn hafza kaytlarnda dosyalanmasn salamaktadr.
Dosyalanmann olabilmesi iin de ayn alglarn eletirilerek senkronize edil92 Btncl Psikoterapi
mesi gerekir. ocuun algya en ok muhta olduu kaynak anne veya bakcsnn yzdr. nceden
sisli olarak hafzaya kaydedilen annenin yz, bir mddet sonra -altnc haftada-bu iteki hafza
kaytlarnda tasarmlanan kaydyla d dnyadan gelen grnts beyinde karlamakta ve rtmeye
balamaktadr. ok ilgintir ki bebek ilk defa bu rtmeye glme reaksiyonuyla cevap vermektedir.
Acaba ilk bilin ya da farkndalk bu noktada m olumaktadr? Yoksa genetik ifreye bal olarak
iteki hafza kaydndaki elektriksel uyaranlarn depoland dosyadaki bilgilerle, dtaki annenin yznden alnan elektriksel uyaranlarn ayn karakterde olmasnn getirmi olduu senkronizasyon
sonucunda otomatik bir glme refleksiyle mi ortaya kmaktadr? Burada yine robotsu bir tavr m sz
konusudur? Bunu ayrtrmak zordur. Ama ilk farkndaln ayak seslerinin burada iitildii kesindir.
C- Dinamik Adan Ruhsal Aygt ve Paralar

Ruhsal evrelerin geliimini grmeden nce bu evrelerdeki geliimi daha iyi anlayabilmek ve insann
ruhsal aygtnn alma dinamiini kavrayabilmek iin konuyu bir metaforla aklamak istiyorum. Be
yan tamamlam bir ocukta ruhsal kimlik, ruhsal aygt ve bilinlilik durumunu denizde yzen bir
buzda ve zerindeki bir buluta benzetebiliriz. ocuk doduunda, buzdann suyun stnde kalan
ksm henz yoktur. Doumla balayan srete daha sonra 'ego' diye isimlendireceimiz realiteyi
temsil eden kimlik paramz oluacaktr. Buzdann suyun zerinde kalan ksmnn nasl olutuu,
nasl gelitii ve nasl deitii ile ilgili detay ksmn aada anlatacaz. Suyun stnde olan bu
ksm reel kimliimizi yani egomuzu temsil etmektedir. Suyun altnda olan
ana ktle ise biyolojik varlmz, biyolojik varlmzdan kan igdleri ve drtlerin kaynan
temsil etmektedir. Aysbergin tepesinde dolanan bulut ise aysbergin yakasn hi brakmamakta,
tepeden ona hep talimatlar gndermektedir. Bu da speregoyu temsil etmektedir. Su seviyesi ise uurlu
kimliimiz ile uur d kimliimizin snrn gstermektedir. Yani bilinli halimiz sadece suyun
zerinde grlen yap ile snrl kalmaktadr. Suyun altndaki ksm ise bilind yapmzdr. Suyun
hemen altndaki alan ise zorlamakla hatrlayabileceimiz bilin ncesi ksmdr. (Bkz., Eskizler)
Ruhsal aygt dinamik perspektiften anlayabilmek iin bu metaforik anlatm bize birok yarar
salayacaktr. Ruhsal aygt bilinle balantl bir perspektiften deerlendirdiimizde katmandan
bahsedebilmekteyiz. Birinci katman, bilinli halimiz; ikinci katman, bilin ncesi halimiz; nc
katman ise bilind halimizdir. Ruhsal aygta paralar asndan baktmzda ise bu katmanlar d,
Ego ve Sperego diye isimlendiririz.
Bebek doduunda hibir uurluluk hali sz konusu deildir. Ruhsal aygt farkllamam bir matriks
halindedir. Bu matriks kendisini nronal yapyla entegre etmekte, btnletirmekte ve
haberlemektedir. Organizma muhteem bir dizayn ile hcre ii, hcreler aras, organ ii, organlar
aras, doku ii ve dokular aras bir iletiim a ile rlmtr. Bu karlkl geribildirim sistemleriyle
rlm olan muhteem dizayn, tek bir eye hizmet etmektedir: Organizmann canlln devam
ettirme. Bu da ancak mkemmel bir haberlemeyle mmkndr. Haberlemenin ana paras ise sinir
sistemidir. Fakat bunun yannda kan biyokimyasndaki hormonlar vastasyla veya dokulardaki bir
takm salg maddeleriyle de blgesel ve genel haberleme mmkn olabilmektedir. Btn bu
haberlemelerin ana amac hemaostasisi, yani vcudun optimal dengesini korumaktr.
Organizma bir ekilde, yaratlnn gerei olarak bu dengeden kacaktr, yani bu denge hep
bozulacaktr. nk organizmada dinamik bir yap mevcuttur. Organizmann dengesinin bozulmas
genetik ifremizde programlanm olan dengeyi yeniden tesis edici otomatik fiziksel refleksler devreye
sokularak giderilmeye allmaktadr. Organizmann dengesinin bozulduu durumlarda bu dengeyi
yeniden tesis etmek iin muhtemelen adna igd ve drt dediimiz sinyaller, istekler veya arzular
devreye girmektedir. Bunlar bilinddr ve otomatiktir. Zaten bu dnemde ocuun bilincinden
bahsetmek mmkn deildir.
1. d: Ruhsal Yapnn lk Bileeni
Dinamik yapya gre id, vcutta yeri belirlenemeyen afak bir ekilde tanmlanan igdlerimizin ve
drtlerimizin kayna olarak tanmlanan insanolunun ilk ruhsal bileeni olarak tasavvur edilir. Bu
bileenin balang noktas ve snrlar dinamik yapda net bir ekilde izilememektedir. Teorik bir
tartma olarak burada id'in bu yapsn biraz irdelemek istiyoruz.
Canlln ilk balangc olarak bakteriyofajlardan, gelimi insan modeline kadar tm canllar,
varlklarn srdrme ve devam ettirme genetik ifresiyle donatlmtr. Bu uurlu bir varolu deildir.
Canllar zerlerine yklenen grevleri tam manasyla yerine getirmeye almaktadrlar. Hemaostasisi
(st denge hali) yani metaforik olarak cenneti ncelikle muhafaza etmeye, sonralar ise yakalamaya
alan temel gdye, yapya, id denilebilir mi? idi bu ekilde tanmlarsak bir bakteriofajn, bir
virsn ya da bir bakterinin canlln devam ettirmek iin verdii mcadeleyi de id olarak adlandrmak gerekir. Bu ne kadar doru olur! Biz insanolunun ruhsal aygtnn ilk bileeninden
bahsedeceksek id, biyolojik bir yapdan te bir anlam ifade etmelidir. Bu durumda bebek anneden
ayrldnda yani gbek kordonunun kesilmesi anndan itibaren farkl bir oluum balamaktadr.
din ilk
oluumunu bu devreyle balatmak mmkndr. Bebein bamsz bir birey olarak kendi varln
muhafaza etmesi iin, genetik ifresinde yazl olan programa uygun bir ekilde hemaostasisi salamak
amacyla igdsel ve drtsel talepleri ortaya kacaktr. Edilgen bir yap ierisinde olan bu varlk, bu
taleplerin evre tarafndan yani bakclar vastasyla giderilmesini bekleyecektir. Alnn
giderilmesi, susuzluunun ortadan kaldrlmas, scaktan, souktan ve mikroorganizmalardan
korunabilmesi ancak bakclarnn yardmyla mmkn olacaktr. Burada igdsel davranlar ve
drtler yoluyla bakcya mesaj gnderilir. Kendisinin salayamad st denge durumunu bakalar
vastasyla tesis etmeye gayret edilir. Ki artk tekine ihtiya duyulan dnem balamtr. Burada
uurlu bir drtden bahsetmek mmkn deildir. Acaba buna id demek mmkn mdr? Freud'un
kastettii id'in ana kaynann bu biyolojik kkenden alndn kabul edebiliriz.
Baka bir yaklam tarzyla ise bebein ilk primitif farkndalk dzeyi ile aznn bir memeye
ynelmesi memeyi talep etmesi, id'in ilk kayna olarak nitelendirilmektedir. d'sel drt bir nesne
aray iindedir. Bu nesne memedir. d, memeye ynelmekte, memeyi alp emdiinde rahatlamakta ve
denge haline gelmektedir. Bu farkndalk halinin artmasyla drtlerin ve igdlerin nesneye ynelik
hareketleri ve eylemleri "id" olarak isimlendirilebilir. Daha sonraki geliim evrelerinde id'in
drtlerinin hedefe ynelik talepleri ego, gereklik ve sperego tarafndan bazen engellenecek, bazen
arptlacak, zaman zaman da izne tabi tutulacaktr. Bu balamda dinamik ruhsal aygtmzn id
bileeninden tam manasyla bahsetmek mmkndr. di biz de bu manada alarak id'in geliimini takip
etmek istiyoruz.
din ilk ekirdeini stn denge halini korumaya ynelik olarak alk drtsn ortadan kaldrmak
amacyla bebein aznn bir nesneye ynelmesiyle balatmak mmkndr. Bu
Btncl Psikoterapi

sanki bir nevi ruhsal zigot halidir. Bu zigot, kopyalarn retecek, drtler oalacak, farkllaacak ve
zelleecektir. Almlar devam ettike ve id'in sanal program gelitike milyonlarca drtnn hedef
nesnesine yneldiini greceiz. Bir mr boyu bu drtler hep hedefini arayacaktr. Hedeflerine
ulatklar mddete drtler yklendikleri ykten ve gerilimden kurtulacak ve ntralize olacaktr. Bu
da organizmann btnyle rahatlamasn, yani cehennemden cennete geiini temsil edecektir.
Drtnn hedefine ulaamamas, gerilimin devamna yol aacak, bu da bebee ebedi bir cehennem
hali yaatacaktr.
Bebein memeye ynelmesiyle balayan ilk ruhsal zigot oluumu henz kaynan bilemediimiz bir
yolla, tpk sktrlm sanal bir programn almas gibi kademe kademe almakta ve yetikin insan
oluturmaktadr. Bu almn eitli evrelerinde meydana gelebilecek olan tkanklklar ruhsal
geliimin yer yer engellenmesine, tkanmasna, patolojik seyir gstermesine ve hastalklarn
olumasna temel oluturacaktr. Burada matematiksel bir matriksten ya da kaos ierisinde bir
determinizmden bahsetmek mmkndr. Erikin yata karmza gelen bir bireyde organik bir hata
grdmzde bunun, biyolojik gelimenin hangi evresinde meydana geldiini tam manasyla
sylemek mmkn olmaktadr. Ayn ekilde ruhsal haritann aamalar tam manasyla karlmam
olsa bile erikin hayatta karmza gelen bir bireyde ruhsal aygtlardaki bir patolojinin hangi geliim
evresinden kaynaklandn ana hatlaryla tayin ve tespit etmek de mmkn grnmektedir. Modern
an bilim adamnn bu deifreyi yapacana, ruhsal geliim evrelerinin katmanlarnn haritasn tam
manasyla karacana inanyoruz. d'in memeyle balayan yolculuu, tm drtlerin nesnelerine
ulama yolundaki abalar belli seyriyle srmektedir. Bu yolculuun nasl gelitiini birlikte
izleyeceiz.
Kapal bir devre halinde alan bir buzdolab iin zamandan, mekndan ya da mantktan bahsetmek
ne kadar sama ise bir bebein de dnyaya geldikten sonra, zaman, mekn ve mant bilmesini iddia
etmek ayn ekilde samadr. Bunlarn oluabilmesi iin memeyle temas eden id'in ilk realiteyle
karlamas ve bir ksmnn farkllaarak realiteye adapte olmu bir yapya dnmesi gerekmektedir.
Bu, sanal programn yazlmna uygun bir alm dorultusunda olmaktadr. d'in bir alan id'den
farkllaarak daha sonra ego ismini vereceimiz ilk benlik ekirdeini meydana getirmektedir. d bir
kapal devre sistem iken, realiteyle balantya getike bir ksm farkllamakta, realiteyi alglamakta,
zmsemekte ve onunla uyum ierisine girmektedir. Bu durum, bir taraftan beynin biyolojik yapsnn
geliimini srdrd srecin ilemesini dier taraftan ruhsal aygtn sanal almnn ayn ekilde
devam etmesini gerektirmektedir. Yani beynin biyolojik geliimiyle ruhsal yapnn sanal geliimi
babaa gitmek zorundadr. Beynin biyolojik yaps geliimini srdrrken bir tkankla urarsa
ruhsal aygtn geliimini tamamlamas mmkn deildir. Beyni bir mzik aletine benzetecek olursak
bir enstrmann alnabilmesi iin enstrmann fiziki varlnn tam teekkl etmesi ve tm notalar
karabilecek hale gelmesi arttr. Fakat o enstrman alabilmek iin enstrman kullanabilecek
kabiliyetlerin gelitirilmesi gerekir ki bu bir senkronizasyon iidir.
Beynimizin biyolojik yapsnn geliimi 18'li yalara kadar devam eder. Beynimizin ruhsal yapsnn
geliimi ise dinamik yap ierisinde hayat boyu olumakta ve deimektedir. Bu manada ruhsal
aygtna baktmzda id'in yaamnn tek bir felsefesi vardr. Bu da haz ilkesidir. Burada kastedilen
haz organizmay st denge (hemaostasis) haline getirecek igdlerin ve drtlerin dearj yani
nesnelerine ulamasdr. din yaamda baka hibir dayana yoktur. Baka hibir eyi bilmez. d
eittir-hazdr. Yani biyolojik manada denge haline ulamaktr.
Bu tanm zihninizi kartrabilir ve bu tanmla id'i anlayamam olabilirsiniz. di anlayabilmek iin
id'de olmayanlar anlatmak gerekir. Buna gre id'de zaman yoktur, zira zaman kavram insanolunun
egosu tarafndan oluturulmu sanal bir gereklik halidir. Zaman, sonradan bizim sanal dnyamzda
yaratlmtr. Suyun zerinde, yani buzdann suyun stnde kalan ksmnda ise zaman kavram
bulunur ve izgisel (lineer) bir ekilde iler. Suyun altnda ise zaman yoktur ve burada olmayan
zaman, egodan bakldnda, yani egonun bak asna gre dngseldir. d'de zaman, bir dairenin
siglisundaki dnm gibidir. n ve arkas belirsizdir. Kim neyin nnde ve kim neyin arkasnda,
dairede buna karar vermek mmkn deildir. Egoda ise zaman izgiseldir, dorusaldr yani gemii,
an ve gelecei vardr. Bilinmez bir gemiten gelir, bilinmez bir gelecee gider. nsan gerek manada
anlamak istiyorsak ana yapmz olan id'in zaman kavramnn bulunmadn ve zamann orada
ileyiinin dngsel olduunu hep hatrmzda tutmamz gerekir.
Bu size uzak bir dnce gibi gelebilir. Hemen yan bamzdaki kk ocuunuza, kardeinize veya
yeeninize yznz eviriniz. , drt ya da be yandaki bu ke, dn, bugn ve yarn bir
saat, bir gn, bir yl sonray kavratabilmek iin yllarca beynini ykamanz gerekir. Uzaa gitmenize
gerek yok, kendi iinize dnn. Birincil sre dediimiz dnce srelerinde yani ryalarmzda ve
fantezilerimizde zamann ne kadar dngsel olduunu, gemiin, imdinin ve gelecein nasl i ie
girdiini doya doya seyredebilirsiniz. Daha da ileri giderek bir akl hastanesinde birincil dnce
srecine dnen bir psikotik hastann nasl zamann dnda yaadn gzlemleyiniz. Ksacas esas
kaynamz olan id'de zaman yoktur ve olmayacaktr. te biz byle bir yap zerine hayatmz ve
medeniyetimizi bina ediyoruz.
kinci olarak id'de mekn yoktur. Mekn da insanolunun egosu vastasyla oluturduu sanal bir
illzyondur. X, y,z
koordinatlarnn oluturduu bir dnya tasarmnn uzamsal algs bizde mekn olarak adlandrlr.
Yerimizi bu koordinatlara bakarak tayin ederiz ve meknn varlna inanrz. Bu da be duyu ile
alnacak olan alglara baldr. Be duyu ile alglanan alglar ise sadece elektriksel
uyaranlar/potansiyeller ve kimyasal mediatrlere baldr. Yine mekn kavramnn bu sanal yapsn
alglayabilmek iin yan bamzda bulunan kk bir insana eilelim. Be yz km. uzakta oturan
babaannesini gecenin on ikisinde grmek isteyen ocuumuza onun uzakta oluunu bir trl
anlatamayz. Uzaklk ve yaknlk yani mekn kavram onun zihninde henz yoktur. Zaman kavramnda olduu gibi mekn kavramnn oluabilmesi iin yllarca ona bir eitim vermemiz gerekir.
Gkyznde grd gne gzleri kadar kk, ay bir simit gibi koluna takaca byklktedir.
d'i daha iyi anlayabilmek iin ne olmadn gsteren nc bileen mantktr. d'de mantk yoktur.
lgintir ki, biyolojik yapnn kurulumu, yani beynimizin nronal aktivitesi, mantksal kurguya ak ve
onunla senkronizasyon/ezamanllk gsteren bir tabiattadr. Mantkszl, birbiriyle elien
kavramlamay beyin otomatik olarak reddetmektedir. Mantksal ztl ve terslii yine mantksal
mekanizmalarla birbirine balamak gayreti iindedir. Bunu bebein geliimindeki otomatik uyar
alna, ya dolduunda yrme potansiyeline, vakti geldiinde konuma istidadna benzetebiliriz.
Bu insanolunun yaratlnda var olan bir programdr. Ama id'in znde mantk yoktur. Bir ocuktan
mantkl bir davran beklemek mmkn deildir.
insanolunun yeryznde bir medeniyet oluturabilmesi in zamana, mekna ve manta ihtiya
vardr. Mantk determinizmle i ie geen bir yapdr. Her sonucun bir sebebi, her etkinin bir sonucu
vardr. Hibir ey yoktan var olmaz, var olan hibir ey de yok olmaz. Ama ocuk ve ilkel yapmz bu
ekilde dnmez. Bir izgi filmde kahramann pencere100 Btncl Psikoterapi
den karak utuunu gren 4 yandaki bir ocuk kendisinin de uabileceine hkmederek
pencereden atlayabilir. Onlarca ocuk bu gayretkeliin peine dt iin birok izgi film
yasaklanmtr. Mantkszlklarla dolu ocukluk hayatmz aklmza geldike tatl tatl glmseriz.
Hlbuki ayn yap, u anda iimizde buzdann altnda aktifliini ve" ilevini srdrmektedir. Ana
yapmz, yine zamansz, mekansz ve mantksz olarak hayatiyetine devam etmektedir. Bu yapy ryalarmzda net bir ekilde grrz. l insanlar canlanr, canl insanlar paralanr, tekrar btn haline
gelebilir. Younlatrma mekanizmasyla birok ahs bir ahs zerinde birletirebiliriz. ocuumuza
mant retebilmek iin yine be alt yllk bir eitim gerekmektedir. Bazlarmz ise mr boyu
rendiimiz halde mantkl davranamamaktadr. _
Drdnc bileen olarak id'imizde ahlk yoktur. Ahlk ego ya da toplum tarafndan sonradan
retilmi, medeniyetin devam iin gerekli olan kurallar btndr, iimizde hibir ahlki engel
tanmayan, her zaman drtlerinin tatmini ynnde faaliyet gsteren canavarca bir ruh paramz
vardr. Bu ahlksz yapy ego ve toplum denetiminin olmad psikoz hallerinde ok net grebiliriz.
Ulu orta soyunan ve mastrbasyon yapan psikotik insanlar zaman zaman gazete manetlerine
kmtr. Ergenlik dneminde cinsel drtleri youn olan genlerin ryalarnda ve fantezilerinde kar
cinsten ebeveynlerini grd ve intihara kadar giden bir sreci balatt hepimizin malumudur.
Yine idimizde su ve ceza bulunmad gibi agresyonun boaltlmasnda da su ve ceza arasnda orant
yoktur. d'in yapsna gre, herhangi bir drty dearj etmek herhangi bir ekilde ceza
gerektirmediinden dolay ceza diye bir kavram da yoktur. Ancak eer bir drt bakalar tarafndan
engellenirse, en ar ekilde cezay vermek id'in grevidir. Burada su ile ceza arasnda orant yoktur.
ocuu tarafndan istenen ekeri almayan baba o an ocuu tarafndan ldr-
nsamn Biyolojik ve Psikolojik Yaps IOI

lebilir. Ayhan Songar Hoca'nn psikotik depresyonda olan bir hastayla ilgili olarak unlar aktard
bildirilir; hekim hastay muayene etmek iin, hastann omuzuna dokunduunda uyuyan hastay
uyandrm, hasta dnp bakm, yastnn altndaki silah ateleyerek doktoru ldrm ve uykusuna
devam etmitir.
Hepimiz yllarca masallarla bytldk ve bu masallar yukarda anlatm olduumuz yapsal
aklamalar en zl bir ifade tarzyla bizlere sunmaktadr aslnda. yle balar bu masallar:
Bir varm, bir yokmu
Evvel, zaman iinde
Kalbur saman iinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben babamn beiini
Tngr mngr sallar iken.
Az gittik uz gittik
Dere, tepe dz gittik
Gide gide gittik ki
Bir arpa boyu yol gitmiiz
... ve zamann behrinde bir kral varm... diye devam eder tm bu masallar. Buras id'den egoya gei
izgisidir. Her masaln dibacesi olan bu ifadelerde id'imizin ana yapsn grmek mmkndr. Bu
ifadelerde grld gibi evvel, yani gemi bugnk zamann ierisinde, kalbur yani saman elemek
iin kullanlan aygt samann iindedir. Hlbuki samann kalburun iinde olmas lazmdr. Burada
develere tellallk yaptran, pirelere berberlik yaptran bir mantk hkimdir ve babasnn beiini
sallayan dngsel bir zamandan bahsedilmektedir. Az gidilip uzak gidilip ovalarn geildii bir mekn
anlay, bir arpa boyuna sdrlmakta... Aslnda nesiller boyu ruhumuzun hakikati bilindii halde biz
bundan
bihaber yaamaktayz. Byle bir yap zerine kurulmu olan ego, tpk masallarn giriindeki kaotik ve
bulank anlatm zerine ina edilen dzenli yaplarnda olduu gibi medeniyetin oluturulabilmesi iin
reel bir kimlik yaplandrmaya almaktadr. Zira masaln ierisinde bu giri zerine oturan geni bir
zaman, mekn, mantk, determinal yap ve ahlk vardr, su ve ceza arasnda bir orant vardr. Bu da
insanolunun reel dnyasdr.
2. Ego
Ruhsal yapnn en nemli ksm ego diye tanmladmz benlik ksmdr. nsan izah etmeye ynelik
teoriler ounlukla benlik (ego) odakldr. Ego kelimesi teknik terim itibaryla Freud'un teorisinde,
ruhsal yapnn yapsal adan ayrtrlmasndaki ikinci nemli esidir. d'imiz, drtleri ve arzular
temel alp hazza ulamaya alrken; egomuz, gereklik ilkesini temel alarak var olur. Ego insan
ruhunun gereklik ynn temsil eden parasdr. Gereklik, yaadmz evren ierisindeki
geerliliini yitirmeyecek olan fiziki kurallarn ve bunlarn zerine bina edilmi bir medeniyetin
varln kabul etmektir. Ego bu gereklie uyum gsterdii oranda egodur. Doumla birlikte balayan
realiteyle ilk yzleme, insan beyninde biyolojik bir takm deimelere neden olmaktadr. Bu
deimeler ruhsal aygtn otomatik olarak yeni almlara doru ynelmesini gerektirir. Bilim adamlar
buna epigenetik bir bak demektedir. Nasl ki zigotun olumasyla balayan insan organizmasnn
gelimesi, aama aama belirli srelerden geiyorsa, ruhsal yapnn geliimi de benzer bir zellik
gstermektedir. Saf bir ekilde id halinde var olan ruhsal aygt, gerekliin acmasz arklaryla
karlatnda egoyu oluturabilecek epigenetik bir alm meydana gelmektedir. Bu, ocuun
yrmesinde, konumasnda ve uyar alnda grdmz isel dnyada var olan artlar meydana
geldiinde de fonksiyonel olan bir yapdr.
Ayn eyi egonun oluum srecinde de gzlemlemek mmkndr. Ruhsal yapnn kaotik
materyalinden igd ve drtlerin, nesnesine doru ynelmesi esnasnda realite karmza
kmaktadr. Bu durumda bu kaotik materyalden oluan matriks ksmnn bir paras farkllaarak yani
epigenetik bir alm salayarak egonun ilk ekirdeini meydana getirmektedir. Burada egonun ilk
fark etmesi gereken ey zaman kavramn, mekn kavramn, mantk kavramn ve determinal yapy
oluturmaktr. Bebein memeyi emebilmesi iin bir zamana, bir memeye ve bunun iin de bir emee
ihtiya vardr. lk ego oluum ekirdeinde memenin gecikmesiyle balayan drtlerin ertelenmesi
yava yava almlaarak tm drtleri bekleteblme, erteleyebilme zaman ve zemin artlarn
ayarlayabilme yeteneini temin etmektedir. Ego, bu basit fonksiyonlar oluturarak realitenin daha karmak almlarna doru yolculuuna devam eder. Hayatta var olup yaayabilmenin tek koulu
gereklik ilkesini alglayabilmek ve buna uyum gsterebilmektir. Bu ok zor bir olaydr. Be duyu ile
alglanan milyonlarca bilgi girdisinin beyinde bir merkez tarafndan deerlendirilebilmesi, tannabilmesi ve kaydedilebilmesi iin, hem beyin yapsnn hem de zihinsel yapnn belirli bir gelimilik
evresine gelmesi gerekmektedir.
Bebekte id'in farkllaan ksm olan ego gitgide gelierek ve byyerek farkndalk ve bilin kavramn
gelitirir. Kendini fark etme, dierlerinden ayrabilme egonun en nemli ve ilk yapt
fonksiyonlarndan biridir. Bebek iin uzun bir yolculuk balamtr. Kendisi ile tekinin snrlarn
ayrtrarak kendi bedeninin snrlarn netletirecek ve tekinin veya nesnenin var olduunu bilecektir.
En nemlisi de d dnyann var olduunu ve deimezliini anlayabilmek iin informasyonun zihne
kaydedilmesi gerekmektedir. Yani hafza ilemlerinin alr halde olmas gerekir. Bebekte ilk bata
bu zellik de yoktur. Be duyu ile elde edilen enformasyon zamanla beyindeki hafza kalplarna alnr
ve ocuk dardaki
nesnelerin ayn kalacana olan inancn temin etmeye balar. Bunu oluturabilmesi iin de uzunca bir
yolculuk yapmas gerekir. Anne, gz nnde olduu mddete vardr, anne veya nesne gz nnden
uzak olduunda da bebek onun yok olduuna inanr. Ama bu nesnelerin zihinde isel bir tasarmnn
oluturulmasyla annenin yokluunu telafi edecek geici bir kompensatuar (telafi edici) mekanizma
kurulmu olur. Daha sonra egonun fonksiyonlar gelitike, mantksal balant kurma yoluyla gzden
kaybolan nesnenin tasarmsal olarak bir baka yere gittii eklinde karm yapar ki bu ocuk iin
devrim niteliinde bir eydir.
Buradaki geliimler sanki epigenetik bir materyalin derece derece olutuunu, safha safha aldn
gstermekte ve insanolunun ego oluum hikyesi her insanda ortalama olarak ayn srelere bal
gzkmektedir. Bu sre devam ederken ocuun; geirmesi gereken evreler olan hayalle gerein ayrlmas, canl ile canszn ayrmas, iten gelen duyum ile dtan gelen duyumun ayrmas
aamalarn da yaamas ve renmesi gerekmektedir. Tm bunlar aama aama gerekletikten sonra
ancak yetkin bir egodan bahsedilebilir. Yetkin bir ego zamann izgiselliini ve srekliliini; meknn
boyutsal yaps, mantksal kurguyu, olaylar arasndaki determinal ba, somut olan bilgiyi
ve bu bilgilerin dil ile ifadesini ve bunlardan sonra soyut olan bilgiyi karsamay renir. Bu artlar
yerine getiren ego yetien bir egodur. Bu almlarn birisinde meydana gelecek olan tkanklk egonun
btncl grevlerini yapma konusunda eksiklikler ortaya karacak ve belki de birok bozukluklar
meydana gelebilecektir
tir.
Ego yetenekleri gelimemi bireylerle veyahut hi egosu olmadn dndmz hayvanlarla bu
yapy karlatrdmzda, egosu gelimi insanlarda ne gibi farkl zellikler bulunur?
nsanolunu hayvanlardan ayrt eden temel zellik bilin, farkndalk ve konuma yeteneidir. Baka
bir deyile simgeleri kullanarak iletiim kurma becerisidir. Biyolojik olarak insana baktmzda
hayvandan farkllaan temel zellii, insan beyninin korteks yapsnn olmasdr. Korteks kitabmzn
banda da belirttiimiz gibi insan beyninin en st ksmnda bulunan ve tm beyni kuatan ok ince bir
tabakadr. Bilgilerin koordine edilmesi, birletirilmesi, ayrtrlmas, hafzaya kaydedilmesi
benzerliklerinin ve farkllklarnn tespit edilmesi; yine ayrca akl yrtme yoluyla bir takm
sonularn karlmas, korteksin temel fonksiyonlardr. Korteksin altndaki tabaka sub-kortikal
blgeler denilir ki bu sub-kortikal blgeler bamsz alan rgtler gibidir. Oradaki idrak birbirinden
farkl kompartmanlarda farkl yaantlar barndrabilir ve farkl karmlar oluturabilir. te bunlarn
arasndaki balant ve ahengi salayan orkestra efi ise kortekstir.
Egonun temel fonksiyonunu gerekletirmesi korteksin varl ile mmkndr. Korteks tm beynin d
yzeyini kaplad halde insann entegratif btnln temin eden korteks ksmn ise pre-frontal
korteks dediimiz aln ksmmzn altna den korteks paras oluturmaktadr. Baz cerrahi
mdahalelerden sonra, trafik kazalarnda meydana gelen yaralanmalar sonucunda, kanser ve baka
nedenlerle baz bireylerin pre-frontal korteksleri hasar grmektedir. Bunlar incelendiinde ego
fonksiyonlarnn entegratif zelliinin kaybolduunu gryoruz. Bu kazalardan nce entegratif bir
kimlii muhafaza edip bir kimlik ve kiilik eperi oluturmu bireylerin bu kazalardan sonra farkl
kimlik paralaryla, farkl zaman dilimlerinde var olduunu, esas kimlie uymayan davran dnce
ve duygulanm iinde bulunduklarn tespit ediyoruz. Kimlik ok farkl ekilde hareket etmektedir ve
bir tutarllk bulunmamaktadr. Buradan yola kan baz bilim adamlar ruhsal aygtn ego denen
parasnn beynin pre-frontal korteksi vastasyla fonksiyonunu srdrdn gstermilerdir. Yine
ayn sonuca deneysel olarak da ulamak
mmkndr. Alkol veya uyuturucu alm bireylerde pre-frontal kortekste inhibisyonlar olumakta ve
fonksiyonlarn yrtemez hale gelmekte ve bu kiilikten beklenmeyen davran kalplar para para
aktive olabilmektedir. Hatta hipnotik trans hallerinde pre-frontal korteks devre d braklarak egonun
temel fonksiyonlar dlanmakta, dalma (disosiasyon) dediimiz ruhsal fenomenler ortaya karlabilmektedir.
Ruhsal aygtn ego ksmn anlayabilmek ve bunu beyinde grntleyebilmek iin teorik bir sistem
tartmas yapabiliriz. Bu teorik sistem tartmasn yapabilmek iin bildiklerimiz, bilmediklerimiz ve
ngrlerimiz olacaktr. Bu balamda, sadece bir maddeden mteekkil olan beyin cevheri, vcudun
iinden ve dndan uyaranlarla uyarlmaktadr. Birinci varsaym, bir bebein uyar al iinde
olmasdr. Bir bebee dardan be duyuyla uyar verilmediinde bebein geliiminin durduu
gzlemlenmitir. Bu ok nemli nesnel bir bilgidir. Demek ki insanolu uyar al iinde ve bunun
doyurulmasn istemektedir. Bu olmaynca da ruhsal geliim bloke olmaktadr. Peki, bu uyarlar nasl
olumakta, nasl etki brakmakta ve nasl saklanmaktadr. ster ierden ister dardan olsun her uyar
nronlarda elektriksel bir impuls yaratmakta, bu impulslar belirli merkezlere ulamakta, o merke'zlerde uyarlar dzenlemekle grevli dier sinir hcreleri tarafndan alglanmakta ve depo
edilmektedir. te bu depolama bir arivleme sistemini getirmektedir. Bu arivleme sisteminin de bir
mant olduu tespit edilmitir. Bebek, nronlar-daki bu iletiimleri ilk etapta primer hafzasnda
saklayabilirken, ilerleyen aylarla beraber bir st sistem olduuna inandmz sekonder hafza
kaytlarna da geirmeyi baarmaktadr. Gelen bilgiler, primer hafzada 20-25 milisaniye civarnda
tutulabilirken ve snrl sayda bilgi saklanabilirken epigenetik bir geliim modeliyle izah
edebileceimiz sekonder hafzann devreye girmesiyle birlikte bu bilgiler sonsuza kadar
saklanabilecek ve sonsuz materyali ierebilecek
bir depoya yerletirilmektedir. Bu yer, beynin tm alann ieren 'nronal kimyasal' bir ariv
niteliindedir. Bu depolama ileminde, yine yaratlmza uygun bir almla bu bilgiler arasnda
balant kurma, sistematik bir yaplandrma, akl yrtme, karm yapma ve soyut dnme gibi
temel yeteneklerin hiyerarik bir ekilde gelitiini gzlemlemekteyiz.
Bu ariv bilgilerinin deerlendirilmesi, ilikilendirilmesi ve akl yrtlmesine farkndalk, bilin
veya, dnce diyoruz. Arivdeki paketlenmi bilgi materyallerinin muhteem bir sratle
transferlerinin gerekletirilmesi, bunlarn ortak olarak vektrel bir btnde birlemesi; insann
bilincini ve farkndaln gelitirmektedir. Bu srecin geliimiyle ilgili nesnel bilgiler, varolan
materyalin bykl karsnda ok kktr. Bu materyalin deerlendiriliini kaba hatlaryla
gsterebilmek ve geliim evrelerini izlemek mmkn olabilmektedir. Ama bunlarn hangilerinin ne
ekilde, hangi kimyasal kodlarla nerelerde sakland, nasl aa karld ve deerlendirildii
tamamen mehulmzdr. Bu sadece kimyasal kod mudur? Bir elektriksel potansiyel midir, elektromanyetik bir dalga mdr ya da bu nn rezonans halinde belirli oranlarda birlemelerinden ortaya
kan bir sonu mudur bunu bilmiyoruz. Ama bildiimiz ak ve net gerek udur: ten ve dardan
gelen her trl uyaran, elektriksel bir yapya dnmektedir, yani maddelemektedir. Dardaki bir
uyarann bir madde koduyla alglanmas o kimyasal maddenin kendisi deildir. Dardaki ve ierdeki
uyarann simgesel bir karldr. Yani madde ile enerji ayn ey deildir. Madde enerjinin ifresini
yklenmi grevli bir materyaldir. Bu yap dinamik bir yap olarak her an yenilenmekte ve yenilenen
bilgiler kendi iinde de dtan uyar gelmeden tasarmsal dnyamzda etkileim iine girmektedir. Bu
durumda realite ikiye ayrlmaktadr. Birincisi, dta var olan nesnel dnyann dorudan bir ekilde
bizde uyard bilgi bombardman ve ikincisi de bunlarn beynimizdeki kimyasal izdmleridir.
Dier taraftan d dnyann kodlanm bilgilerinin ierde arivlenmesi sonucu oluan i dnyamzdaki
tasarmsal varl, d dnya olmasa da varln devam ettiren ayr bir evren olarak vardr. Nesneler
dnyasnn iimizdeki hafza kaytlarndaki srekliliini koruyan bu varl, eitli isel ve dsal
mdahalelere ak, deiken ve dinamik bir yap iermektedir. Burada egonun fonksiyonlar daha da
karmaklamaktadr. Nesne tasarmlaryla oluturduumuz kopya dnya ile dtan bize her an bilgi
akn salayan gerek nesnel dnya, birbirine paralel bir ekilde varln srdrrken i dnyadaki
tasarmsal yap d dnyadan gelen bilgiyi arptabilmekte, deitirebilmekte, eksiltebilmekte ve
artrabilmektedir. Tersi de ayn ekilde geerlidir. dnyadaki bilgi materyali ve tasarmsal yap, d
dnyann nesnel gerekliini alglamamz engelleyebilmekte, deitirebilmekte veya
kmseyebilmek-tedir. Bu da sistemler arasndaki egonun btnln korumak iin epigenetik bir
almdr.
Ruhsal gelime evrelerinde ego, btnln ve saygnln koruyabilmek iin, eer salkl bir
geliim izgisi izlememise, nesnel dnyay olduu gibi kabul etmek yerine bir zm olarak nesnel
dnyann varln arptma yoluna bavurabilir. Birok bozukluun temelinde bu bilisel arptmalar
tespit etmek mmkndr. Ego realiteye uyum gstermek zorunda olduundan dolay fonksiyonlar
asndan birok grevler yklenmektedir.
Ego, id'in zerinde bir kontrol grevlisidir. din drtlerinin rasgele bir ekilde ulu orta dearjnn
gereklik ilkesine uymamas nedeniyle bu drtlerin kontrol mecburiyeti vardr ve bu grevi ego
stlenir. Ama drtleri youn bir bask altnda dearj etme imkn vermeden tutabilmek olduka zordur. Drtlerin ar basks sonucunda egonun tm fonksiyonlar kp devre d kalabilir. Bu
nedenle de ego, id'i belirli bir dereceye kadar memnun etmek ve onun drtlerine alternatif k
yollar bulmak durumundadr. Ego id'i honut
nsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps
tutmak mecburiyetindedir. Birinci grevi budur. Aksi takdirde hayatta kalmas ve sosyal varln
toplum iinde devam ettirmesi mmkn deildir.
Egonun ikinci grevi ise realiteye uyum salayp onu honut etmektir. Bir baka ifadeyle onun grevi,
evresindeki dnya ile iyi geinmek, realiteye uymak, fiziksel artlarn snrlarn bilmek ve ona gre
davranmaktr. Gereklii yani evreyi tatmin edemeyen ve ona uyum gsteremeyen ego varln
devam ettiremez.
Egonun nc bir grevi ise, aada anlatacamz speregoyu honut tutmaktr. Sperego deer
yarglarmzn hepsini temsil eden, ideal kimlik olarak benimsediimiz kimliimizin bizden
istediklerini yerine getirme konusundaki fonksiyonudur. d drtlerin tatminini isterken sperego
drtlerin bastrlmasn talep eder. Realite bu drtlerin uygun zemin ve zamanda gereklik ilkesine
uygun bir ekilde dearjn talep eder. te bylece egomuz tane efendisi olan bir kleye
benzetilebilecek bir konumda betimlenebilir. Bu kle efendilerini memnun etmek zere almaktadr.
Bu efendiler id, gereklik ve speregodur. Bu fonksiyonlarn icra edebilmesi iin de egonun gl,
deneyimli ve epigenetik geliimini salkl bir ekilde tamamlam olmas gerekir. Neticede her ey
egonun salkl geliip gelimedii ile ilgilidir.
3. Sperego
Ruhsal aygtn nc paras speregodur. Bebek geliim evresinin yalarna yaklat
dnemlerde, ruhsal yapnn bir ksm farkllaarak sperego fonksiyonlarn yerine getirmeye balar.
Speregonun oluabilmesi iin ruhsal aygtn geliim basamaklarnn salkl bir evrede olumas
gerekir. Sperego", realitenin de tesinde anne ve babann ocuktan bekledii davran kalplarnn,
doru ve yanllarn iselletirilmesidir. Yani anne ve babann tasarmsal olarak ieri alnmas,
introjekte edilmesidir. Anne-baba ile birlikte tm deer yarglarnn; rf, adet, gelenek, din ve kltrn
yklemi ol110 Btncl Psikoterapi
duu kodlamalarn i dnyamzda tasarmnn oluturulmasdr. yana kadar ego, id'in drtlerini
tatmin etmek, egonun reel beklentilerine veya artlarna uyum gstermek mecburiyetini hissederek
davran sergilerken yandan sonra reel artlar uygun olsa dahi ie alnm olan anne-baba
tasarmlarnn onayna mracaat etmek zorunluluunu hisseder. Gnah, yasak, ayp gibi kavramlarla
iyinin ve ktnn ayrtrld bir tasarmsal dnyada, ocuk bir takm drtlerini tatmin etmeyi arzu
etse dahi iindeki bu sperego basks sebebiyle eylemlerini belirli oranlarda kontrol eder veya durdurur.
Burada sorun deerler sistemini ocua aktaran anne-babann bu deerler sistemine vermi olduu
nem derecesidir, insanolunun temel yaps olan igdsel ve drtsel mekanizmalar bilmeyen,
realitenin, drtleri dearj edici ve kolaylatrc veya telafi edici k yollarn gremeyen ok kat bir
deerler sistemini yklenerek bunu ocuuna aktarmaya alan bir ebeveynin yapt uygulama
ocukta ok kat bir sperego oluumuna neden olacaktr. Bu durum drtlerin ve egonun nefes
alamad ok basklanm bir kimlik yaplandrmasn getirecek ve i dnyamzdaki ahengi bozarak
patolojik bir takm gelimelere sebep olabilecektir.
Tam tersi ynde drtlerin serbeste boalabilmesine imkn tanyan, realitenin varln zaman zaman
yadsyarak, zaman zaman da hileli yollarla atlayarak drtlere serbeste dolam hakk salayan bir
ebeveynin yetitirdii ocukta da salkl bir sperego geliemeyecei iin ciddi ruhsal patolojiler
ortaya kabilecektir. Antisosyal kiilik rnts bu tip bir eitim modeli sonucunda ortaya kan bir
kiilik yaps olup, btn toplumlarn bana bela olmaktadr.
Speregonun kendi ierisinde de ahenkli bir ekilde dalmnn olmas gerekir. Baz durumlarda
ahenkli bir sperego varl eklinde gzlemlenen kiilik rntlerinin bir ksmnda da sperego iinde
delikler olumaktadr. Bu deliklere
nsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps III
denk gelen drtler ok rahat bir ekilde dearj edilebilmekte ve kii bundan bir rahatszlk
duymamaktadr. Bakalarnn haklarna ar hassasiyet gsteren, ilikilerinde adaletli bir ekilde
davranan bir birey ocuuyla ensest bir iliki yaayabilmekte ve bunu yadsyarak hayatn yllarca
devam ettirebilmektedir. Veya sosyal hayatta uyumu ok mkemmel, ailesine sevgiyle dolu bir e,
sadakat zerine nutuklar atarken evlilik hayat ierisinde bir baka birisiyle ak yaamay doal
grmekte, bununla ilgili, speregosunun vicdani ekilde eletirebilecei bir muhasebeyi
hissetmemektedir. Bu da sperego deliklerine bir baka rnek olarak verilebilir.
Sperego toplumsal yaamn devam edebilmesi iin insann kendi ierisinde, kendini durduracak olan
snrlar belirleyen bir eper gibidir. Bu eperin kalkt durumlarda insann ne kadar vahiletii, ne
kadar drtlerinin ve fkesinin esiri olduu bilinen bir gerektir. zellikle gereklik ilkesinin yrtlmesinde temel ilke olan hukukun geerliliini yitirdii bir takm ortamlarda, baz bireylerin
kendilerinden beklenilmeyecek kadar vahiletikleri ve katliamlar yaptklar bilinen tarihi gereklerdir.
Bunlar da ancak i dnyalarnda sperego zayfl olan bireylerin yapabilecei eylemlerdir. Salkl
bireylerden oluan toplumlar meydana getirebilmenin temel art ise esnek bir sperego oluturmaktan
geer.
Toplumumuzda sperego kavram vicdanla e tutulmaktadr. Bu tanmlama bir noktaya kadar
dorudur. Ancak sperego vicdandan daha geni bir alan kapsamaktadr. Sperego bir nevi yarg
sistemi gibidir. Kiinin yapt eylemleri ya dllendirir ya cezalandrr. Gzel bir eylem yaptmzda
iimizde hissettiimiz rahatlama duygusu speregonun bize fsltsdr. Yanl bir i yaptmzda gece
sabaha kadar uykumuzun kamas ve terleyerek bunalmamz da speregonun gnderdii bir ceza
faturasdr. Dnyada alt milyar civarnda insan vardr ve bu balamda alt milyar farkl
ego ve alt milyar farkl sperego vardr. Birbiriyle ayn olan iki speregodan bahsetmek mmkn
deildir.
Speregonun byk bir ksm bilinddr. Medeniyetin devam etmesini salayan elastik bir sperego
ve bireyin varoluunu engellemeyen esnek bir sperego arzulanan bir speregodur. Demokrasinin
denetim mekanizmalaryla, cuntann denetim mekanizmalar arasndaki fark iyi bilmek gerekir. Esnek
bir speregodan kasdmz, demokratik sreler ierisindeki karlkl saygya bal esnek bir denetim
mekanizmas iken; kat bir sperego bireyin varoluunun engellendii, zgrlklerin yok edildii ve
emir-komuta zinciri altndaki kat bir denetim mekanizmasdr.
kinci Blm NSANIN RUHSAL GELM EVRELER

Ruhsal gelimeyi tam manasyla kavrayabilmek iin biyolojik gelimeyi model olarak alabiliriz.
Biyolojik geliimde anne rahminde evre vardr. Bunlar tbbi isimlerle birinci trimestr (ilk aylk
evre), ikinci trimestr (ikinci aylk evre) ve nc trimestr (nc aylk evre) eklindedir.
Bebein organizmasnn anne rahminde salkl bir ekilde geliebilmesi iin bu evrelerin salkl bir
ekilde geirilmesi gerekir. Bebein biyolojik geliiminin ilk evresinde meydana gelecek olan bir
takm hatalar ve problemler ocuun biyolojik yapsnn ok ar ekilde bozulmasyla sonulanr.
Yukarda genie ortaya koymu olduumuz gibi anne ve babadan gelen 23 tek kromozom anne
rahminde birleerek zigotu meydana getirirler. Bu insanolunun ilk nvesidir. Zigottaki ilk hcrenin
kromozomlar hemen kendisini kopyalayarak bir benzerini oluturur. Yani hcre ikiye blnr. Her
hcre tekrar kendini kopyalayarak bir benzerini meydana getirir. Kopyalama ok sratli bir ekilde
devam eder. Bu kopyalama sistemi, sktrlm programlarn oaltlmasdr. Btn bu sktrlm
program adenin, trozin, guanin ve urasil bazlaryla oluan bir sistemden meydana gelir. Bu drt baz
karlkl iftleerek bir dizilim meydana getirir. Bu dizilimdeki sra iinde bir insanolunun
yaratlnn ifresini tayan bir hikye balatmaktadr. Her kopyalamada bu ifre bir kademe alarak
bir alt ifreye dntrlr. lk ay ierisinde hcreler youn bir blnme ile kopyalarn yaratr, ite
bu dnem bebein en hassas olduu dnemdir. Bu dnemde anne rahminde bulunan ocuk, dardan
gelebilecek olan x n, iyonizen nlar, kimyasal maddeler, virsler, enfeksiyonlar ve annenin
kullanm olduu ilalara kar hassastr. Bu yaplardan birine veya birkana maruz kalan bebein ilk
hcrelerinde ifre sisteminde bozukluklar meydana gelir. Bir hcrenin dahi bozulmu olmas o
hcrenin stlendii grevin tamamen bozuk olmas sonucunu dourur.
Diyelim ki bu blnmenin belirli bir aamasndaki bir hcre beyin dokusunu oluturacaktr, dier bir
hcre deri dokusunu, baka bir dieri ise kan dokusunu meydana getirecektir. Bu hcrenin yukarda
bahsettiimiz etkenlere bal olarak orijinal ifresinin bozulmas, ondan sonra oluacak olan tm
hcrelerin ifreyi yanl okumasna ve almlarn hatal kmasna neden olacaktr. Sonu itibariyle
beyni, gz kula, kolu vb. olmayan bebekler dnyaya gelebilecektir. Bebeklerin bir ksm bu tr
etkenlere maruz kalmakta ve bunlarn %90'dan fazlas henz anne rahmindeki ilk aylarn
doldurmadan bilmediimiz bir mekanizmayla dk olarak vcudun dna atlmaktadr. Vcut salkl
bir bebek retemeyeceini fark edince bu sistemi durdurmaktadr.
Tp tarihi, doktorlar tarafndan oluturulmu bu tip facialarla doludur. Bunlardan en ok bilineni
TaliDomit faciasdr. Hamile annelerin hamilelie bal bulant ve kusmalarn nlemek amacyla
TaliDomit ilac kontrolsz bir ekilde annelere kullandrlm ve sonuta tm dnyada yzlerce kolsuz
ve bacaksz bebek dnyaya gelmitir. Bir ilacn dahi bu kadar insan organizmasna etki ettii
dnlecek olursa dier faktrlerin ne denli tehlikeli olabilecei tasavvur dahi edilemez.
lk aylk evreyi koruyucu bir ekilde geiren ve zarar verici bir etkene maruz kalmayan anne
rahmindeki bebek, ikinci trimestra ( aylk dnem) geecektir. Bu dnemde ocuun ana organlar
olumakta ve organlarn detaynda organlar fonksiyonel hale getirmeye ynelik almalar yrtlmektedir. Bu aamaya gelmi olan embriyo insan eklini almakta; kalp, bbrek, beyin ve kan gibi
organlar fonksiyonel hale gelmeye almaktadr. Burada da yine hcreler genetik ifrelerinde yazl
olan sktrlm dosyalar aarak her biri kendi grevini yapmaktadr. Organizma gelitike ve organlar spesifikletike grevler de netlemekte ve zellemektedir. Bu dnemde meydana gelebilecek
olan zararl etkenler, bebein canlln tehlikeye sokmamakta ancak fonksiyon
Ruhsal Geliim Evreleri II7
grmeyen ya da yeteri kadar fonksiyonel olmayan organlarn geliimine neden olmaktadr. Kulak
organ var, ama iitmiyor, gz organ var ama grmyor, bbrek organ var ama fonksiyonel deildir.
Bu dnemi de atlatan fets, gebeliin nc evresine ular. Bu evrede organlar ana yaplar itibariyle
alr haldedir ve sanki organizmann makyaj yaplmaktadr. Hcrelerin deifre sistemi insan
gzelletirmek, organlar yerli yerine oturtmak ve makyaj tamamlamak zere almlarn tamamlamaktadr. Bu dnemde meydana gelebilecek zararl etkiler ocukta hafif kusurlara neden olur.
Dokuz ay on gn sonra anne rahminden karak doan bir bebek sanki yeni bir rahime dmektedir.
Bu rahime ruhsal rahim diyebiliriz. Bu ruhsal rahimde bebein anne rahminde geirdii trden
evreden bahsedilebilir. Ruhsal rahim sreci anne rahmiyle kyaslandnda olduka uzun olup toplam
sresi be-alt yl civarndadr. Bu ruhsal rahimde geirilen sreyi evreye ayrmak mmkndr.
Birinci evre, oral evre dediimiz azcl evre, ortalama olarak bir yldr, ikinci evre, anal evre
dediimiz dklama evresi ortalama iki yldr. nc evre fallik evresi yani cinsel kimlik evresi ortalama olarak iki yl srmektedir. Aada bu evrelerin detaylarn geni bir ekilde greceiz.
nsann ruhsal geliim evrelerini birbirinden net izgilerle ayrmak mmkn deildir. Ruhsal geliim
dinamik bir sre ierisinde hem bymeyi hem de gelimeyi barndran bir sretir. ocuun beyin
yaps ve organizmas biyolojik geliimini srdrrken zihinsel yap da buna paralel olarak geliimini
devam ettirmekte, kapasitesini artrmakta niteliksel ve niceliksel bir deiime uramaktadr. Deiim
evrelerini belirlemek, tanmlamay ve karlkl anlamay kolaylatrmak iin gerekli olan bir
kategorizasyondur. Bir yapnn dier yapdan keskin snrlarla ayrlmas mmkn deildir. nsann
geliim evrelerinin neye gre ve nasl snrlandrlaca, bu118 Btncl Psikoterapi
lunduunuz yere ve temel aldnz referans noktasna gre ok geni bir yelpazede deikenlik arz
eder.
Bahsedilen snflandrmay temel almamzn nedeni, referans noktas olarak da beynin biyolojik olarak
doum ncesi dnemdeki dengeli veya dingin haline ulamay hedef almas ve bunun iin ruhsal
olarak dinginliin karl olan mutlak haz duygusunu esas almasdr. ok eitli snflandrmalar
yaplabilir: Genel kabul grm snflandrma ve bizim de tercih ettiimiz snflandrma hazzn
ynelimi asndan yaplan snflandrmadr. nsann geliiminde haz, nce azda odaklanmakta, sonra
dklama fonksiyonlarnda, sonra cinsel kimlikte, sonra sosyal rolde daha sonra da kimliin onaylanmasnda olumakta ve devam etmektedir.
f. AIZCIL (ORAL) EVRE
A- Hazzn Ynelimi Asndan (Psiko-seksel Adan)

nsann biyolojik geliimini incelerken doum sonras dnemde st ocukluu dnemini daha nce
anlatmtk. Organizmann biyolojik geliiminin nasl ekillendii ile ilgili bilgiyi de detayl olarak
vermitik. Ruhsal bir bileenin ilk oluumu ocuun doumuyla beraber balar. Bu dnemde olup
bitene ve bu dnemden sonra oluan yaplara bir anlam kazandrma, psieyi yorumlama ve bunlar
btncl olarak tanmlama, bilimsel anlamda Sigmund Freud ile balamtr. Freud bu dneme, 'Oral
Dnem' yani 'Azcl Dnem' adn vermitir. Bu dnemin zelliklerini dinamik psiko-patolojik
anlaya gre Freud ve onun takipileri zel bir ekilde yorumlayarak deerlendirmilerdir. Bu
balamda deerlendirildiinde oral evrenin oral olarak isimlendirilmesinin temel nedeni Freud'a gre
hazzn ilk oluum yerinin belirlenmesiyle ilintilidir. Buna gre, gerilim iinde olan organizmann bu
gerilimden kurtulup hazza ulaabilmesi iin bebein dtan gzlemlenen ilk davrannn emme
reaksiyonuyla ortaya kmas ve bu emmeyi de azyla gerekletirmi olmas bu evrenin
tanmlanmasna hareket noktas olmutur.
Freud, psiko-dinamik teorisini gelitirirken ve olutururken mihenk noktas hazzn geliim seyridir.
Burada haz kavramnn ierii ok nemlidir. Freud'un kastettii hazza, orijinal metnin eitli dillere
tercme edilmesi esnasnda farkl anlamlar yklendii kanaatindeyiz. Freud'un kastettii haz
organizmann gerilimden kurtulmas ve drtlerin dearj ol120 Btncl Psikoterapi
mas anlamndaki hazdr. Ama bu haz kelimesi daha sonraki bilim adamlar tarafndan ergen insann
hazlarndan birisi olan seksel bir hazla ilintilendirilmi ve eletirilmitir. Bu durum, gerei ters yz
etmektir. Zira cinsellik de hazlardan birisidir ama sadece birisidir. Burada Freud'un vermeye alt
mesaj, ilk zigot hcrenin farkllaarak eitli dokular oluturabilme yeteneine dnmesi gibi, ilk
hazzn da farkl hazlara dnmesidir ki Freud bunlarn srelerini ortaya koymaya almtr.
Bebei gzlemlediimizde,, doduktan sonra onun dnyay alglad ve dnya ile iletiim kurduu
tek organnn az olduunu grrz. Alk duyusu, daha sonraki dnemlerde ilgi ve sevgi aray ve
bir nesne ile kaynama ihtiyac eklinde takdim edilen temel drtsel ihtiyalar veya arzular, az
yoluyla nesnesine ulamakta yani memeyle bulumaktadr. Bu drtlerin hedefine ulamamasnn
sonucunda organizmada meydana gelen gerilim yani ac, bebein az yoluyla memeye ulap, emme
eylemini gerekletirerek drtlerini dearj etmesi ile ortadan kalkmaktadr. Bebek bu ekilde rahatlamakta, dinginlie ulamakta ve haz diye tanmladmz duygusal sreci yaamaktadr. Bu
dnemde bebee sen nesin' diye sorulsayd, bebek muhtemelen 'ben azm' diye cevap verirdi. Yine
ayn bebee, 'dnya nedir' diye sorulsayd 'dnya bir memeden ibarettir' cevabn verirdi.
Oral dnem, ortalama olarak on iki ay srer. Bunun balangc ve bitii, olaylar kavramak iin
teorisyenler tarafndan belirlenmi olan sreler olup, bunlar mutlak ve kesin deer sistemleri deildir.
Bebek bir yanda nitel ve nicel bir deiime urar. Yatay olarak hareket eden bebek ayaa kalkar yrmeye, daha da tesi konumaya balar. te ocuun doumundan yrmeye kadar geen sre
ierisindeki hikyesine oral dnem diyoruz. Bu dnemde her eyi oral blge belirlemez ama ana eksen
azcl yap etrafnda teekkl eder. Egonun ilk oluum dnemi ve ilk ilkel savunma mekanizmaRuhsal Geliim Evreleri 121
larnn oluumu bu dneme denk gelir. lk nesne tasarmlar bu dnemde oluur. lk self (kendilik)
duyumu bu dnemde alglanr; iyi ve kt nesne ve kendilik temsilleri bu dnemde balar.
Freud, teorisini oluturduu dnemlerde bebein ruhsal geliimi ile ilgili bugnk bilgilerin oundan
mahrum idi. Dolaysyla genel ereveyi grm ama detaylar izah etmekte zaman zaman yetersiz
kalmtr. Bu dnemi dinamik ekol ierisinde en yakndan inceleyen kii Mahler'dir. Dinamik ekoln
farkl okullarnn temsilcileri bu dnemle ilgili yap-bozun farkl paralarn bize gstermeye
almlardr. Nesne ilikileri kuram, kendilik kuram, klasik dinamik kuram, ayrlk kuram ve
Adlerci kuram bu dnemi ok yakndan ele almlardr. Genel hatlaryla bakacak olursak bu dnemde
ocuk bakma muhta, aresiz ve farkndalk dzeyinde olmayan drtlerden ibaret bir varlktr. Ama
bu dnyay kefetmeye, anlamaya ve anlamlandrmaya hazr bir potansiyele sahiptir. ocuk, kendisine
bu dnyay anlatacak, alglatacak ve yorumlayacak bir rehbere ihtiya duyar. Bu rehber kendilerine
bakan kiidir ve genellikle de annedir. ocuk dnyay alglayabilmek iin nce 'ie almak' zorundadr.
Bunun ad introjeksiyondur. e almay az yoluyla balatr. lk ie alnan ey anne memesidir. Bu ie
alma fonksiyonu be duyu ile devam eder. Beynin biyolojik geliimine ve zihinsel yapnn almna
uygun olarak ie alnan materyal btnletirilip birletirilir ve anlamlandrlr.
Anne ocua bakm yaparak ihtiyalarn giderir. Onun bu ihtiyalarn giderirken ocuk almay
renir. Annenin verme eyleminden de vermeyi renir. Bylece ocuun hayatta rendii ilk ey
alma ve verme eylemidir. Rahatlkla veren bir bakcnn ellerinde alma ve verme edimini gerekletirmek ocuun ilk ruhsal oluumunun en nemli yap tan salkl bir ekilde oluturmasn temin
eder. ocuk bu ie almalarla d dnyann bir kopyasn iinde tasarlar. D
dnya ekil, duygu ve anlam olarak somut bir ekilde ieri alnmtr. Nesnelerin sreklilii ve
devamll anlamna gelen obje constanti duygusunu oluturarak zaman ve mekn kavramn meydana
getirir. Bunu oluturabilmesi iin ocuun anneyle i ie gemesi gerekir; annenin ruhuyla ocuun
ruhu btnlemeli, kaynamaldr. Bu manada oral evreyi aratrmaclar drt alt kk evreye
ayrmaktadr.
ocuk anne ile birletikten, kendi vcuduyla anne vcudunu bir grdkten sonra yeterli donanma ve
kapasiteye ulat dnemde, anneden ayrmayla ilgili egzersizlere balar. Bu ayrma dnemi oral
evrenin son alt ay boyunca aama aama devam eder. Anne kucandayken bebein ban geriye
iterek anneden uzaklama ynndeki gayreti ilk ayrma denemeleri, ilk birey olma mcadelesidir.
Altnc aydan sonra bebek yere brakldnda srnerek anneden uzaklamaya alr. Aralarnda gizil
bir aura ilikisi vardr sanki. Belirli bir metre anneden uzaklaan bebek aradaki mesafenin aldn
fark edince panie kaplp tekrar anneye ynelir. Annenin buradaki baklar ok nemlidir. Ben
buradaym korkma seninleyim mesajn ieren ve bir taraftan da onun daha uzaa gitmesini
cesaretlendiren bir bak ve hissedi ocuun birey olma konusundaki cesaretini artrr ve daha uzaa
gitme konusundaki eylemine motivasyon kazandrr. Byle bir ocuk salkl bir geliim izgisinde
olan ocuktur. Annenin korkak ve rkek baklaryla ocuun kendisinden biraz uzaklama hissi
karsnda hissettii negatif duygular alan bebek ayn panik hissiyle ayrma isteklerinden vazgeerek
anneyle tekrar kaynamaya ynelir. Bu durum da ruhsal gelimeyi bloke eder. Bu dnemde bebeini
seven, koruyan, kollayan, efkat duygularn ona hissettiren ve onun birey olma konusundaki ufak
klarn destekleyen bir anne, ideal bir annedir. Ar sevgiyle veya ar ilgisizlikle ocuuna yaklaan anneler ise ocuun potansiyel geliimini bloke eden bir sreci balatmaktadrlar.
Ruhsal Geliim Evreleri 123
Ar doyurulan bebekler belirli oranlarda frstre edilmediinden yani engellenmediinden doyumsuz
olacak ve narsist bir kimlik gelitirecektir. Bamszlk araylar anneleri tarafndan bloke edilen ve
d dnyann tehlikeli olabilecei ile ilgili sinyalleri annesi vastasyla alan bebek baml ve ekimser
bir kiilik rnts iine girebilecektir. lgisiz ve sevgisiz bir ortamda yetien bir bebek ise ya otistik
bir dnya kuracak ya da bu bebein motor ve zihinsel geliimi fazlasyla yavalayacaktr.
Bu dnemde en nemli hususlardan birisi de ocuun ilk kendilik ekirdeinin olumasdr. Nesne
tasarmlarn ieride ekillendirirken, yani d dnyann kopyasn i dnyasnda tasarlarken, o
tasarmlar dnyasnn ierisine, onlarla iliki kuran bir birey olarak kendisini de koymak zorundadr.
Ama kendisi nedir ve kimdir? Bir bebein kendisiyle ilgili bir yargda bulunmas, kendini tanmas ve
tanmlamas, en azndan kendisinin iyi bir ey mi kt bir ey mi olduu hakknda karar verebilmesi
mmkn deildir. Yllardr ocuun kendilik tasarmnn ne zaman ve nasl olutuuyla ilgili sorular
hep havada kalmaktayd. Lacan'n bu dnemle ilgili bir takm almlar getirmesi bu dnemi daha iyi
kavramamza imkn vermitir. Lacan'n Aynalama (mirroring) evresi olarak niteledii bu srete
bebek kendilii ile ilgili ilk tasarmlar kendisine bakm yapan insann gzlerindeki, yzndeki
ifadeden karmakta ve kendisinin nasl bir nesne olduu ile ilgili tasarmda bulunmaktadr.
Bu dnemde duygularn ve imajlarn simgeye ve dile dntrlmesinin matematiksel yapsn izah
eden Chomsky, epigenetik bir formlasyondan bahsetmektedir. Dilin geliiminin de ruhsal aygtn
geliimine paralel olarak bir nedensellik tad ve matematiksel bir kurgudan olutuunu bize
gstermektedir. Kendiliin (Self) ve dilin oluumundaki bu matematiksel yapy tm detaylaryla
ortaya karmaya ynelik ok ciddi almalar halen devam etmektedir. Yine burada
bilmediklerimiz bildiklerimizden oktur. Ama yap-bozun paralar gittike netlemektedir.
Gereklik ilkesinin oluturulabilmesi iin nesneler nce introjekte edilmeli, yani ie alnmal, ardndan
iyi ve kt dnya tasarmna blnerek ayrtrlmaldr. Bu ileme blme/ayrma (splitting) diyoruz.
Bu ayrtrma ilevi nce bakcnn davranlaryla ekillenmektedir. Bakcnn davranlaryla bebee
vermi olduu mesajlarla zaman zaman bebekte deerlilik ve kymetlilik hislerinin oluturulduu iyi
kendilii aktive edilmekteyken, zaman zaman da deersizlik ve kymetsizlik hislerinin oluturulduu
kt kendilik aktive olmakta, bunu oluturan da kt nesne olmaktadr. Bu durumda bakcnn ya da
annenin ahsnda dnya birbirinden tamamen farkl bir ekilde alglanan iki paraya ayrlmaktadr: iyi
dnya ve kt dnya. Bunlarn ayn varlk olduu alglanamamaktadr. Bakc hangi dnya olarak
bebee ulamsa bebein i dnyasnda o kendilik aktive olmakta ve faaliyet srdrmektedir. yi
kendilik olutuunda ocuk mutlu ve huzurludur, kt kendilik aktif hale geldiinde de ocuk bir an
nce bundan kurtulmak iin mcadele vermektedir.
B- Psiko-toplumsal Adan
Ruhsal geliimin psiko-toplumsal adan yorumlanmasn Eric Erickson formle etmitir. Freud'un
ruhsal geliim evrelerini aynen kabul eden Erickson insan hayatnn tamamn ele alarak bunu sekiz
evreye ayrmtr. Bu evrelerin de ilki oral evredir. Hazzn ynelimi ile ilgili evreleri aynen kabul eden
Ericson, bunun yannda psiko-toplumsal geliimin de aktif olduu nermesinde bulunmutur. lk bir
yanda ocuk, bakcnn elinde temel gven duygusunu oluturmaldr.
Bu doal ve olumlu geliim srecidir. Temel gven duygusu oluturamayan bir bakc veya bakclar
ocukta temel gvensizlik duygusunu meydana getirirler. Burada da muhtemelen yorumlamalarda ve
tercmelerdeki hatalar sonucu temel gven duygusu yanl anlalmaktadr. Temel gven duygusu
sanki bir z gven duygusuyla eitlenmi gibidir. Ama burada kastedilen bebein z gven
duygusunun geliimi deildir. Buradaki temel gven duygusu anne ile kaynam olan bir bebein
anne vastasyla dnyann gerekliinin, srekliliinin ve deimezliinin temel bir yap olarak
varolduuna inanmas ve bu noktada temel bir gven ve inan duygusu oluturmasdr. Yani renk,
renk olarak, cisim de cisim olarak kalacak, scak yakacak, souk tecek ve fiziksel yasalar her
zaman geerli olacaktr. Anne hep sevecek, koruyacak bakm yapacak ve bylece ihtiyalar
karlanacaktr. Ruhun ilk rgtleniinde bilinmezlik, belirsizlik ve tesadf sz konusu deildir. ocuk
ruhsal kimliinin inasnda ilk katn atarken salam bir temel zerine kmaldr. Bu da bir annenin
varln ve devamlln oral dnem boyunca srdrmesiyle mmkndr. Annenin oral dnem
ierisinde lmesi, gitmesi, kaybolmas veya ilgisini ocuk zerinden ekmesi ok ciddi bir temel
gvensizlik duygusu oluturur. Bu nesnelerin srekli olamayaca ve her eline geirdii varl
kaybedilebilecei ihtimalini ok youn hissetmesi temel gvensizlik duygusunu oluturur. Daha
sonraki dnemlerde herhangi bir varlkla var olan birey bunlar her an kaybedebilecei duygusunu bir
sknt yuma halinde iinde srekli hissedecektir.
Temel gven duygusunu oluturmu bir bireyde ise bu duygular hissedilmeyecek ve olaylar reel
boyutta deerlendirilebilecektir. Daha ak bir ifadeyle, temel gven duygusunu oluturmam bir
sevgili her an sevgilisini kaybedebilecei veya sevgilisinin kendisini terk edecei; zenginlie ulam
varlkl bir bireyin her an zenginliini kaybedebilecei; gvenlik iinde olan bir bireyin her an tehdit
altnda olabilecei, daha da tesi bilgi sahibi bir bilim adamnn bilgisini yitirebi126 Btncl Psikoterapi
lecei ya da bilgisinin deersizleecei kaygsn iinde hissetmesi bebeklikten gelen temel
gvensizlik duygusuyla ilintili olabilir. Bu bireyler ilerini hep dolduramadklar bir boluktan
bahsederler. Nesnelere balanrken ar balanma ve balandktan sonra da onlar kaybetme kayglar
yksek dzeydedir. Aynen bir bebein anneye balanp onu kaybetmek istememesi gibi. Bu temel
gveni gelitirememi bireyler, temel gvensizlik duygularn rtebilmek iin youn bir efor harcarlar
ve nesneleri hep ellerinde tutmaya alrlar.
II. ANAL EVRE (DIKILAMA) EVRES
A- Hazzn Ynelimi Asndan

Hazzn ynelimi asndan anal evre, kimliin ve kiiliin ekillendii evredir. Bir yan dolduran
ocuk yryebilecek ve konuabilecek kadar biyolojik yaps gelimi, ite nesne tasarmlar dnyasn
kurmu, nesneleri seslerle etiketleyerek somut iletiimine balamtr. ocuklar zerinde zellikle
Mahler'in yapt almalarda yrmeyle birlikte ocuklarn annelerinden ayrmlat, ayr bir birey
olma konusunda mcadele verdikleri ve d dnyann kefine ynelerek farkl bir bireysel varoluu
gerekletirdikleri gzlemlenmitir. Artk ocuk zihinsel olarak dikkat edebilmekte, odaklanabilmekte, nesneleri seebilmekte, nesneler arasnda balant kurabilmekte, dnebilmekte ve ksmen akl
yrtme yoluyla sonu karabilmektedir.
Kurgusal bir zeminde be duyu ile alnan duyusal bellek uyarlarnn birincil bellekte algya dnmesi
yani seilmesi, ok sk kullanlan uyaranlarn da ikincil bellee atlarak kiilie kazandrlmas sz
konusudur. yle bir hayal edelim. Bir canl, bir yanda bir bebek, dardan her an milyonlarca
uyarya muhataptr. Ve bu uyarlar kesilmeden ard ardna devam etmektedir. Kulaa sesler gelmekte,
gze k yansmalar ulamakta, burna kokular gelmekte, azda bir tat duyusu var olmakta, derinin
yzeyi her an scakl soukluu, ary, basnc ve titreimi lmektedir. imizden de tm organlarn her alannda milyonlarca bilgi ayn ekilde beyne ulamaktadr. Bebek nce bunlar
birletirmekte, anlamlandrmakta ve snflandrmaktadr. Kendi bireysel snrlarn
kavram olan bebek temel gven duygusuyla nesnenin nesne olarak srekliliini idrak etmi, onunla
iletiim ierisine girmeye balamtr. te burada bebek iin mthi bir zorluk balar.
evresindeki binlerce nesne ile nasl iletiim kuracaktr? Sadece bir nesneyi ele alarak rnekleyelim.
Odann ortasnda bir sehpa vardr. Bu sehpaya uzak m duracak, yakn m, bu sehpann zerine mi
kacak yoksa altna m girecek. Bu sehpay sracak m yalayacak m veya imeye mi alacak.
'Sehpaya eliyle mi, kafasyla m, yoksa ayayla m dokunacak, sehpadan korkacak m ya da onu
sevecek mi yoksa ona kar ntr m kalacak. Sehpaya vuracak m yoksa onu okayacak m? Bu fiilleri
bir gnlk zaman diliminin ierisinde hangi saate ne kadar sreyle ne kadar tekrarla yapacak? Eer
sehpann zerine bir biblo konulursa biblo bu ilikiyi nasl etkileyecek? stelik odann iini eya ile
doldurduunuzu ve bunun zerine zaman faktrnn deikenliini ve bir de aabey, abla ve karde
faktrn koyduumuzda iin ne kadar kompleks bir hal alacan tahmin bile edemezsiniz. Btn
dnyadaki nesneleri ve onlarla ilikilerini dnecek olursanz sonsuz sayda kombinasyon ortaya
kar ki bu da ocukta sadece aknlk ve donma duygusu yaratr. Eya, eya olarak anlamlandrlm
olmakla birlikte onunla ilikinin nasl gerekleecei bilinmez soru olarak karmzda durmaktadr.
te burada bebein tek kar yolu vardr. Sehpa ile annenin nasl iletiim kurduunu gzlemleyerek
modeileme yapmak. O zaman i kolaylaacaktr. ocuk bir evreyi daha am bilinmezi bilinir hale
getirmitir. kolaydr, anne, sehpa veya dier nesnelerle nasl bir iletiim iine giriyorsa ocuk bunu
modelleyecek ve kendine bir nevi yeni yollar aacaktr. Bir nesneye ulamann milyonlarca yolu
vardr. Ama anne o nesne ile bir ekilde iletiim kurmaktadr. Milyonlarca yoldan birisini tercih
ettiinden dolay belirsizlik ortadan kalkmaktadr, kaosa dzen gelmektedir.
Fakat bu esnada ocuk ikinci bir problemle karmza kar. Evdeki dier aile bireyleri nesnelerle
ilikilerinde birbirinden farkl yaklam tarzlarn benimsiyorlarsa, ocuk kk ama yeni bir kaosun
eiindedir. Birka yoldan hangisini tercih edecektir. Sehpa sevilecek mi, dvlecek mi yoksa ntr bir
alet olarak duracak m? i biraz daha karmak hale getirirsek anne, nesne ile iletiim ierisine
girerken, nesneyi zaman zaman sevmekte zaman zaman dvmektedir. Bu kurall ve mantksal bir yap
ierisinde oluuyorsa ne zaman sevecei ne zaman dvecei kurallara bal ise problem yoktur.
Netleme daha da berraklamaktadr. Ama annenin nesne ilikisinde kuralsz bir ekilde ne zaman
seveceini ve ne zaman kzacan bilmiyorsak ocuk borderline bir krize dmektedir.
Buraya kadar her eyin normal gittiini varsayalm, btn bunlarn farkna varan ve sorunsuz bir aile
ortamnda nesne ile salkl ilikiye giren bir bebek var olduunu dnelim. Burada insanolunun en
byk alm gerekleir. nsanolu otomatizmadan kmakta nesne ile iletiim kurma ya da kurmama
kararn verecek olan irade dediimiz bir kavramla karlamaktadr. Bu bebein tanmad bir ey
olup insan olarak varoluun ilk ekirdeidir. Byle bir yetisinin var olduunu fark etmek bebei
artmaktadr. Eylemin yaratcs olduunu bilmek kadar onu hem honut eden hem de rkten baka
bir ey yoktur. Artk anne veya ebeveyni model alarak eya ile ilikinin yollarn renmitir ve eya
ile ilikiye girmeme, girecekse hangi tr ilikiye gireceinin kararn bebein kendisi vermektedir.
Burada ocuk ambivalansn tam ortasndadr: Yapmak veya yapmamak. kisi de yaratmaktr. Yapmay
da yapmamay da kendisi tercih edecektir. kisi de gzel ve kymetlidir. Yapt zaman yapmann
gururunu duyarken, yapmama edimini gerekletiremedii iin onun zntsn yaayacaktr.
Yapmama tercihinde bulunduu zaman yapmamann getirmi olduu eylemin yaratcln

hissedecek, dier yandan yapabilecei eyleri karmann hznn yaayacaktr. Yllar boyu bunun
ayak izlerini ruhumuzun derinliklerinde hep
. 130 Btncl Psikoterapi
hissedeceiz. Bir karar verirken neler kardmz dnerek, karardan vazgeerken de neler
yapmadmz dnerek...
Bu aamada bebek insan olmutur. Bu noktadan itibaren kendi kararlarn kendi vererek geleceini
tayin etmekte ve hayatnn sorumluuna sahip olmaktadr. ocuk birey olmann heyecanyla biran
nce bamszln ilan ederek ayr bir birey olma gayreti peinde koar. Anne bu bamszl
destekler ve uzaktan bakarak takip ederse geliim izgisi olumlu ynde devam eder.
Btn ruhsal hadiselerde olduu gibi olaya birok bak asyla yaklamak gerekir. Bebek ayrlmay
dnrken, anne neler hissetmektedir. Anne kendisinden bir para kopmasn istememektedir. Kendi
uzantsnn ondan ayrlmas onun cann yakmaktadr. Anne kendi vcudu zerinde nasl mutlak bir
hkimiyete sahip ve bundan gurur duyuyor ve bunu doal kabul ediyorsa kendi bebeinin zerinde
hkimiyet hissetmesi ve onu kontrol etmek istemesi de ayn doallktadr. Ama bu bebein geliim
srecine aykr bir eydir. Bebek anneden ayrlmakta, ayrlmak istemekte ve ayr bir birey olarak var
olmann peinde komaktadr. Anne ile bir iktidar mcadelesi balar, ocuk gc yettike iktidarn
korumaya, anne de ona mdahale etmeye almaktadr. Ayrldn hissedip anneye szn
geirdiini hissettike haz kavram doruklara ulamakta ve varoluun mutluluunu yaamaktadr.
Annenin iktidar krlp bebein iktidar gelitike anne bir taraftan hzn duymakta dier taraftan
bebein byyp geliimini seyrettike mutlu olmaktadr.
ocuun 'brak ben kendim yerim, brak elbisemi kendim giyerim, ben kendim yrrm' eklindeki
ben merkezli yaam anlayna anne zaman zaman mdahale eder, ocuun fiziksel kapasitesinin
snrlln ve iradesinin mutlak olmadn ona gsterir ve ispat eder. Anne izin vermedii mddete,
zgr iradesinin istedii eylemleri gerekletirmesi mmkn deildir. ocuk burada bir acizlik iine
der, yeni bulduu ve kefettii
Ruhsal Geliim Evreleri 13i
birey olma duygusu bu ekilde ar bir darbe almtr. Anne veya ebeveyn her zaman gl ve
sttedirler. Eliyle bfedeki bibloya uzanmaya alan ocuk onu almaya gayret etmektedir. Tam
ulaaca esnada anne bibloyu alp bir st rafa koyar. ocuk orada fiziksel snrllnn ve
yetmezliinin ve annenin iktidarnn gcnn farkna varmaktadr. aresizlik duygusuyla
fkelenmekte kzmakta alamakta etraf tekmelemektedir. Drt hedefine ulaamam ve haz
kaybedilmitir.
Tam bu esnada ocuk mutlak iktidar yakalar? Nasl m? Bir gn annesi gelir. ocua tuvalet
alkanlklarn retmek amacyla onu tuvalete gtrerek kakasn ve iini bykler gibi artk oraya
yapmas gereinin vaktinin geldiini sevecen bir dille syler. Bu ciddiyet karsnda ocuk sanki
armtr. Hibir konuda muhatap alnmayan ocuk ilk defa bu ekilde ciddiye alndn fark
etmitir. Anne ile iktidar paylamnda fiziksel gcnn elverdii oranda iktidar alann koruyan bebek
burada da iktidarn korumaya karar vermitir. Annesinin taleplerine kar ne kadar direnirse o kadar
bireysel varoluun hazzn yaayacaktr. Ama bunun da bir snrnn olduunu daha nceki
tecrbelerden bilmektedir. Biblo ile oynarken biblosu elinden alnmtr, kirli kazan karmak
istemediinde zorla karlmtr, kirli topun yatak odasna braklmasna msaade edilmemitir.
Bugn ise anne, iini ve kakasn tuvalete yapmasn istemektedir. ocuk burada direnmelidir.
ktidarn korumaldr. Ne kadar ok koruyabilirse o kadar var olacak ve o kadar birey olduunu
hissedecektir. Annesinin szne kar gelir, iini ve kakasn brakmaz. Ve sreci beklemeye koyulur.
Bibloda, elbisede ve topta olduu gibi anne mdahale ederek kakasn ondan alacak ve tuvalete annesi
brakacaktr.
Ama hikye byle gelimez. Annenin kendi iindeki i ve kakasn bir biblo gibi alamadn fark
eder. Devasa ve mutlak iktidar sahibi olan anne acziyet ierisine dm ve ocuun kararna mahkm
olmutur. O ne zaman isterse iini ve kakasn kendisi verecektir. lk defa mutlak g ve iktidarn
hazz
ocua gemitir: Anneyi bekletme ve istedii zaman ve artlarda ii ve kakay verme. ii brakmak
ve tutmak ya da kakay brakmak ve tutmak yoluyla yaratc gcn hissetmenin zevkini
yaamaktadr. Bu nedenle ilgi oda azdan, oral tatminden anal blgeye ve anal tatmine kaymtr.
Burada hazzn iki ekstrem ekli vardr. Birincisi brakma ve tutma edimlerini yapabilme gcne
ulamak, dier taraftan anneyi kendisinin kararna mahkm etmek.
Bu evrede haz ocuun iradesini ve zerkliini kullanma yetisi zerine odaklanmaktadr. Anne ile
kyasya sren bu iktidar mcadelesinde annenin veya ebeveynlerin ocua yaklam tarz ocuun
kiiliini belirleyecektir. Bizim toplumumuzda annelerin ocuklar karsnda yumuak karnlar mevcuttur. ocuklar bunu ok iyi deerlendirir. Mutlak iktidarn elde edildii alan sadece tuvaletalkanlklar olmayp, yemek yeme ve uykuya yatma tlleri de ocuk iin bir meydan muharebesine
dntrlebilir. Yeme konusunda ocuun zerine ar den bir anne farknda olmadan iktidar
alann ocuuna kaptrmaktadr.
Fiziksel bir ihtiya olmas bakmndan acktnda ocuk yemek yemek iin youn taleplerde
bulunacaktr. Ama anne ocua yemek yedirmek iin ar bir gayretkelie der ve bunun kendisi
iin ok nemli olduu duygusunu ocua hissettirirse ocuk az giriinde bir gmrk blgesi
oluturacaktr. Annenin iktidarnn snrland, bir kak orbann iilmesi iin pazarlklarn yapld
ve ocuun mutlak iktidarnn temin edildii bir zemin yaratlmtr. Ayn ey ocuun uykuya
yatrlmas konusunda da geerlidir. Zaman zaman ocuk ebeveynlerin amazda olduu dnemleri
(misafirlerin gelmesi, kalabalk bir market ortam vb.) kefederek mutlak istek ve iktidarn bu
zamanlarda gerekletirir. Aile de bunu pekitirerek ayn acziyeti gsterir. Buralarda ocuk iin hazzn
yakaland, ebeveynlerin kendine mahkm klnd ender dnemlerden biridir. Muhtemelen temel
haz kayna elde edilmek istenen
obje deil, anne ve babann mutlak iktidarnn krldn gzlemlemek ve bireysel varoluunu
gerekletirmektir. Ebeveyn ile giriilen bu iktidar mcadelesinde ocuk hazzn yaamaya alr; haz
temel olarak anal blgenin fonksiyonlar zerindedir ve her alanda yansmalar vardr.
B- Psiko-toplumsal Adan
Psikotoplumsal adan bu evre ya zerkliin saland ya da kaybedildii bir evredir. Ya insan varoluunu
gerekletirecek ve bamsz bir birey olacak ya da kurallarn karsnda kle olacaktr. Yukardaki sehpa
rneimizde olduu gibi. Sehpa ile muhtelif ekillerde iletiim kurulabilir. Bunu bir baka rnek ile aklayacak
olursak, stanbul'dan izmir'e eitli yollarla gidilebilir. Bu yollar bir nolu karayolu, 2 nolu karayolu, demiryolu,
hava ulam, deniz yolu, otomobil, bisiklet, yryerek veya elinde bir harita ve gzergh olmadan yalnz bana
rasgele gidi. Yalnz bana eya ile iletiim kurma, kaosu ve belirsizlii getirir ki bununla yaamak mmkn
deildir. stanbul'dan izmir'e giderken yollardan biri seilecektir ki bu yollar insanlarn kiilik rgtlenmesidir.
Kiilik rgtlenmesi demek nesne ile devaml ve tutarl bir iliki rgtlenmesidir. Kiilikler eitli ekillerde
snflandrlabilir.
Bu kiilik rgtlenmeleri DSM-4'te (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) kmede
toparlanmtr. A kmesinde paranoid, izoid, izotipal; B kmesinde antisosyal, narsistik, borderline (snrda),
histrionik; C kmesinde baml, ekingen, obsessif kompulsif ve miks tip. Bunlarn dnda da normal kiilik
rgtlenmesi sz konusu edilmektedir. Buna ilaveten daha nceki snflandrmalarda mevcut olan iki kiilik
rgtlenmesi daha vardr ki buna da toplumumuzda ska rastlanmaktadr. Bu iki kiilik rgtlenmesi pasif
agresif tip ile self-defeating
(kendini heder ve kurban eden) kiilik. Bu kiilik rgtlenmeleri bakclarla ocuk arasndaki iktidar
mcadelesinin sfrdan yze ulaan spektrumunda herhangi bir yerde snrlarn belirlenmesiyle ilintilidir.
Yelpazenin en bana narsistik kiilik rgtlenmesini, dier bana da obsesif kompulsif yapy koyabiliriz.
Narsist yap kakasn, istedii zaman istedii yere, istedii ekilde yapan ocuu simgelerken, obsessif kompulsif
yap spektrumun dier ucunda kakasn nerede, nasl ve ne ekilde ne kadar yapacan kurallaryla yapan
kimlii simgeler.
Ebeveyn ocuun birey olma zlemlerini destekleyip realitenin ac gereklerini de bir taraftan gsteriyorsa bu,
zgr, zerk ve bamsz bir kimlii oluturur. ocuk bu kimlii olutururken iki gzerghta alr. Bunlarn
ilki, anne-babay modelleyerek nesne ile iletiimin yolunu renir. Anne-baba zerk ve saygn kiilikleri haiz ise
ocuk bunu modelleyerek nesne ile salkl iliki iine girer. kinci alanda, anne ve babayla iktidar paylarken
kendi iktidar alanna sayg duyulmas ve tercihlerine nem verilmesi ama realitenin snrlarnn zorlanmamas
eklindeki bir eitim modeli ocuun salkl kimliinin daha da pekimesini temin eder. ocuk ne narsist ne de
obsesif yapya kayar. ocuun bamszlk aray, bir takm giriim ve kararlar aile tarafndan ketlenirse ocuk
yapt eylemlerden hep kuku duyar. Daha sonraki hayatnda bu kukunun izlerini hep grrz. Bamsz olarak
verdii her karardan kuku duyarak bakalarndan onay alma ihtiyac hisseden bireyler grrz. Veya bu
dnemde ocuun ortaya koyduu bamsz eylemler ve acemi teebbsler aile tarafndan alay konusu edilirse
ocuk iinde utan ekirdeini gelitirir. Daha sonraki dnemlerde toplum ierisindeki yapaca her eylemden
sonra alay edilecei endiesi duyan, utan ekirdekli bir kimlik meydana getirir Toplum iinde yapaca her
trl eylemden utanr, korkar, rker ve ekinir. te, baml, ekimser ve sosyal fobik yapnn kayna budur.
III. FALLK EVRE (DPAL, CNSEL KMLK EVRES)
A- Hazzn Ynelimi Asndan

ki buuk- yalarna geldiinde ocuk Fallik evreye geer, bu evre cinsel kimlik evresidir. Biyolojik
ve zihinsel yap birbirine paralel bir ekilde geliimini ve bymesini srdrmektedir. Buna uygun
epigenetik almlar da devam etmektedir. Bu dneme kadar ocuk, kendisi ve nesne varlndaki bir
dnyada vard. Bu ana kadar nc kii devrede deildi. Anne veya babayla ya da evredeki her trl
nesne ile birebir iliki iindeydi. Bu devrenin balamasyla nc bir kii oyuna girecektir. Fallik
dnemde ocuun zihinsel yaps cinsel kimliin ayrdna varma kapasitesine ulamtr. Cinsel
kimliin farklln fark etmitir. Annenin gsleri var, babann gsleri yok; annenin sakal
kmyor, babann sakal kyor. Her eyden nemlisi babann penisi var, annesinin yok. Bu farkll
her cinsel kimlikte gzlemlemeye ve ayrdna varmaya balyor. O ana kadar uniseks olan ocuk bir
cinsel kimlik tercihi yapmak zorunda olduunu ve bir cinsel kimlie ait olmas gerektiini tespit
ediyor. Bu ana kadar nesne ile nasl iletiim kurulacan renen ve bu ekilde bir kiilik
rgtlenmesi gelitiren ocuk bu kiilik rgtlenmesini yrtecei bir cinsel kimlik arayna
girmektedir. Erkek ocuk kendisinin babaya benzediinin, kz ocuk da anneye benzediinin farkna
varacaktr. Artk cinsel kimlik modellemesi ve zdeimler devreye girecektir. Sosyal renmenin,
tevikin ve motivasyonun ocuu bu zdeimlere zorlad, bunun karlnda toplumsal onay
grd ve deerlilik hisleriyle donatld ortamda cinsel kimlik gitgide pekiecektir.
Erkek ocuk kendisini erkek gibi hissederken kz ocuk kendisini kz gibi hissedecektir. Artk birey
olmann tesinde bir de sosyal bir rol kmtr karsna. nce insandr, ardndan ya erkektir ya da kz.
Sosyal bir roln fiziksel ve biyolojik bir kartl da vardr. Fiziksel yapnn erkek veya kz olmas bu
yapnn mutlak anlamda kiilii de o balamda oluturaca kesinliini dourmamaktadr. Erkek bir
fiziksel yapdan, kadns bir cinsel kimlik; kadns bir biyolojik yapdan erkek bir cinsel kimlik
olumas bu dnemde mmkndr. Bu da olayn tamamen sanal bir program olduunu bize
gstermektedir.
Bu dnemi birka balamda ele almak istiyorum. Birinci balamda erkek ve kadnln fark edilmesi,
ikinci balamda zdeimlerle bu roln benimsenmesi, nc balamda benimsenen bu roln realize
edilerek kar cinse ulama ve hemcinsini yok etme paradoksuna girilmesi ve drdnc ve son
balamda da iselletirilen anne-baba figrlerinin ve onlarn " temsil ettii deer yarglarnn
oluturduu speregonun olaya mdahil olmas. Bu balamlarla birlikte oklu kombinasyonlar
karmza kmaktadr. Erkek ve kz ocuun cinsel atmalar ve paradokslar atlatmas ve
speregosunu raz ettirmi bir halde bu devreyi gemesi, salkl bir cinsel kimlik oluumuyla
mmkndr. Deilse dinamik anlamdaki tm nevrotik yaplandrmalar temelini bu dnemdeki
halledilememi atmalar, kartlklar, zaaflar, basklar ve artlanmalardan almaktadr. Bu dneme
kadar olan yaplarda dnce sistemi ve kiilik rgtlenmesi gerekletirirken bu dnemle birlikte
varoluun daha ince detaylar ve estetik yaplandrmalar meydana gelmektedir. Bu drtl balam
erkek ve kz ocuu iin farkl iki kulvarda seyretmektedir. Erkek ocuun hikyesi farkl, kz
ocuununki farkldr.
1. Erkek ocuk in Fallik Dnem
Erkek ocuk bu dnemde kendi cinsel kimliinin ayrdna varr, babasyla zdeim yaparak babas gibi
olmaya alr. Bu zdeimde muhtemelen iki dinamik vardr. Birincisi babayla zdeim yaparak
erkek cinsel kimliini tamamen iselletirmek, bir erkek olarak toplumda varolmak ve erkek roln
oynamaktr. Erkek rol hemen yan banda bir evlilik messesesini birlikte getirmektedir; bir erkein
bir kadn olur. Bir kadnn da bir erkei olur. ocuk erkek olduunu fark etmi, zdeimlerle bunu
hissetmi, sosyal rol gerei kendisine bir partner arayna girmitir. En yakinen bilinen, en yannda
olan oral ve anal dnemin haz kayna hemen yan bandadr. Bu annedir. Problem zlmtr.
Kendisi erkek ve koca, annesi kadn ve etir. Bu duygusunu ve dncesini dile getirdiinde veya
hissettirdiinde iddetli bir tepki ile karlar; anne ona yasaktr ve e olamaz. Bu yasak medeniyetin
olumas iin gerekli olan ensest yasadr. Anne, babanndr, e olarak baba ona sahiptir. Anne de
babann kontrolndedir. Anne ocua e olamaz, bu hem baba tarafndan hem anne tarafndan hem de
toplum tarafndan ar cezalandrlmas gereken byk bir yasaktr. ocuk bu yasa kabullenmez ve
isyan eder. Anneye sahip olmak ister. Anneye sahip olmann yolu ya babay ortadan kaldrmak ya da
baba kadar veya ondan daha gl olmaktr. Babay ortadan kaldrmak kolaydr, babann lmn
istemek onun ortadan kaldrlmas iin yeterlidir. nk zihni seviye henz bu dzeyde olup dnme
ile eylem, hayal ile gerek henz ayrmam olup e deerdedir. Babay dncede yok eden ocuk
ihtiya duyduunda da babay her an arabilir. Bu da id'den gelen mantkszlktan olumaktadr.
ocuk babay zihnen ldrmesine ramen her an babann varoluunu anlamlandramamakta, onun
varln yok edememektedir. Babay reel olarak alt etmenin yolu baba kadar gl olmaktr. Babay
zdeim ve introjeksiyon yoluyla iselletiren ve taklit eden ocuk, baba kadar gl ve saygn
olduuna inanr.
Zaman zaman da baba ile test yaparak bu gcn snar. Babann boyuyla kendi boyunu ler, baba ile
gre tutar. Ne zaman ki babasnn boyuna ulaacan hep sorar olur, ite o an hesaplama gndr.
Baba ile .green ocuk babann zaman zaman yenilmesi karsnda marur bir komutan edasndadr.
Artk anneye giden engeller bu g sayesinde yok edilebilir. Tam bu esnada speregonun ar basks,
bu dnceyi eyleme vurmann skntsn ocuun ruhuna ykler. ocuk babay taklit ederken,
babann ayakkabsn giyerek ceketini takarak kravatn boynuna geirerek, ftr apkasn takarak
babalar ve sanki anneye yle mesaj verir: "Anne bak beendiin baba benim, ben babamla aynym
beni tercih edebilirsin." Ama anneden bekledii cevab alamaz. ocua gre anne, babann basks
karsnda gerekleri itiraf edemeyen ve kurtarlmay bekleyen bir melektir. Hele ilk sahne bir ekilde
yakalanmsa, babann anneyi boduu ve yok ettii dncesi dahi ocukta yer edebilir. Bu duygu
babann ne kadar zalim ve gaddar olduu armlarn glendirirken, annenin de bu zalimden
kurtarlmas iin bekleyen madur ve mazlum bir yapy temsil ettii duygusunu ocuun ruhunda
ekillendirir.
Bu dnemin dnce yapsna yle bir gz atacak olursak drt yalarnda ki bir ocukta; aDndm herkes tarafndan fark ediliyor ve biliniyor, b- Dnce ile eylem birbirinin ayndr, cDndysem bunu yapmm demektir, d- Yaptysam sorumluyum demektir ve kt bir ey yaptysam mutlaka cezalandrlacam, eklinde bir dizi akl yrtme devrededir.
Tm bunlarn yannda ego tamamen olaylara hkim olup, mantksal zinciri kuramad iin primer
dnce sreci dediimiz sre ocukta yer yer hkimiyetini srdrmektedir. Ztlar ayn anda
bulunabilmektedir. lm ve canllk yan yana durabilmektedir. Sevgi ve fke birlikte var
olabilmektedir. Hayal ile gerek i iedir. Tasarmlar ile d dnya, zaman
zaman karmaktadr. Beklentiler ile gereklik birbirine girebilmektedir. Tm bunlarn cereyan ettii
bir ortamda, erkek ocuk babayla zdeim yapp, babann kendisine salkl bir model olmas yoluyla
bu sreci tamamlarken annesinden vazgemeyi kabul eder. Partner arayn baka alanlara kaydrr.
Bu salkl geliimin belirtisidir. Burada baba ile rekabet duygusu ve bir sevgi objesine ulama gerei
vardr. Burada l bir iliki kurulmutur. Bir sevgi objesine ulamak iin onu engelleyen faktrlerle
mcadele etmek gibi bir zorunluluk vardr. Bundan sonra hayat hep bu ekilde devam edecektir.
Burada zerinde durulacak olan esas konu, babann, cinsel kimliinin tesinde g ve iktidar temsil
eden bir odak olmasdr. Bu odak hem korkulan hem hayranlk uyandran; hem de onun gibi olmak
iin zlem ekilen bir odaktr. Anne ise her zaman olduu gibi hazzn, sevginin, ilginin ilk prototipi ve
sregelen temel nesnesidir. Cennetin kaynadr. ocuk otoriteyi aarak sevgi kayna olan anneye
ulamak durumundadr. Ruhu iki kutuplu alacaktr. Bir taraftan g ve otoriteyi ama mecburiyeti,
dier taraftan sevgi objesine ulama zlemi. Haz veren btn kaynaklar sevgi temel objesi olan
annenin trevi olarak karmza karken, g ve otorite olarak bildiimiz tm odaklar da babann
trevleri olacaktr, ilk l ilikide otorite, sevgi objesi ve birey arasndaki iliki salkl ve akkan bir
ekilde kurulmu ise bundan sonraki tm ilikiler ayn rahatlk ve gven duygusu ierisinde devam
edecektir. ocuk bireyliinin keyfini srecektir. Ama bu dnemlerde hem babadan hem de anneden
kaynaklanan engelleyici, atmal, cezalandrc ve yasaklayc tavr ve tutumlar ocukta ruhsal
geliim evresinde yzlerce klinik tabloyla ekillenebilecek bozukluklar meydana getirecektir. Bu
yelpazede transeksel kimlikten ecinsellie, fobilerden anksiyete bozukluklarna, obsesif kompulsif
yapdan drt kontrol bozukluklarna, yeme bozukluklarndan cinsel fonksiyonel bozukluklarn,
duygu-durum bozukluklarndan reaktif hallere kadar
birok patoloji bu l yapdaki muhtelif kombinasyonlardan ortaya kacaktr. Klinik tablolar
ilenirken konu daha detayl ve spesifik olarak ele alnacaktr.
Bu dneme kadar retilmi ve tecrbe edilmemi hibir eyden korkmayan ocukta kendiliinden
korku, panik ve kbuslar balar. Bu srete muhtemelen babay yok ederek ortadan kaldrmaya
ynelik dncelerin bilindnda yaam bulmas, fakat reel olarak babann her an gelip canl olarak
ocuun karsnda var olmas, ocukta cezalandrlaca korkusunu hep yaatmaktadr. Bu ceza
ortadan kaldrlma ve ldrlme olabilecei gibi, kzlarn da pipilerinin olmamasn da
aydnlatabilecek bir rasyonalite ile babann gelip ocuun erkeklik organn kesip onu da kzlatrmas
korkusunu canlandracaktr.
Bu dnemdeki erkek ocuklarn en hassas olduu blgeleri cinsel organdr. Erkek olmann temel
simgesi erkek cinsel organdr. ocuk bunu kaybetmemek, kaptrmamak ve kestirmemek iin youn
bir koruma iinde olacaktr. Tm bilind sreler bunun zerine odaklanmtr. Fakat babann her an
gelip ceza olarak bunu kesecei korkusu baba ile ayn meknda yaamay imknsz hale getirmektedir.
Fonksiyonlaryla palazlanm olan ego, bu durumdan kurtulabilmek iin yeni yeni oluturduu
savunma mekanizmalarndan birisini yani yer deitirme mekanizmasn devreye sokarak babann
korkulan tarafn herhangi bir objeye transfer eder. Bu korkulan obje darda kendisine zarar
veremeyen, yaklalmad ya da karlalmad mddete tehlike arz etmeyen bir ey olacaktr.
Geriye, ocuuna dondurma, ikolata ya da oyuncak alan sevgili bir baba kalmaktadr. O babayla
honut bir ekilde yaayacaktr. Ama korkunun transfer edildii obje at, kpek kedi, rmcek,
karanlk, c, yan oda vs. korkuyu kontrol altnda tutmay salayan konteynr olarak fonksiyonuna
devam edecektir. Ruhsal yap bu ekilde dengeye oturmutur. Korkunun transfer edildii bu nesne
daha sonraki
Ruhsal Geliim Evreleri 14i
dnemlerde korku objesi olarak hayatmz belirleyebilmektedir.
nsan geliiminin her evresinde biyolojik geliime uygun motor ve zihinsel deiimler meydana
gelmektedir. Bu deiimler evreyle etkileime girerek sosyal bir renme modeli ierisinde
davransal kalplar olarak ekillenebilir. Ayrca aile ierisindeki bilisel alglama, deerlendirme ve
yorumlama biimine gre de bilisel bir ablon ortaya kabilir. Bu geliim dnemlerindeki olgular
izah ederken biyolojik, davran, bilisel ve varolusal etmenleri olabildiince dlayarak dinamik
adan bu dnemleri izah etmeye alyoruz. Burada dikkat edilmesi gereken husus bu geliim
evrelerinin temel karakterini belirleyen tek etkenin dinamik geliimsel olmaddr. Btncl
yaklamn ierisinde bu etmenlerin ne kadar etkili olduunun klinisyen tarafndan tayin edilmesi
gerekir. Biz bu blmde dinamik yaklam tarz zere geliimsel evreleri incelemeye almaktayz.
Bu manada kastrasyon (idi edilme) ve oto kastrasyon (kendi kendini idi etme) kavramlarna k
tutmaya aliacaz.
Anne, baba ve ocuk genindeki erkek ocuk ok ynl glerin etkisi altndadr. Bu gleri anne,
baba ve ocuk iin ayr ayr inceleyelim: A- ocuk:
1. ocuk birey olarak kendini nasl alglamaktadr. Kendilik tasarm nasl gelimitir, bu ok
nemlidir.
2. ocuk, mutlak nesnel gereklii alglamasnn tesinde ne anlam ifade eder?
3. ocuk kendilik tasarmna gre babann onu nasl algladn nasl tasarmlamaktadr?
4. ocuk annesinin, onu nasl algladn tasarmlamaktadr?
Burada karmz drtl bir kombinasyon kyor. Bu kombinasyonlardan bir rnek verecek olursak,
ocuk mutlak rnanada zayf ve elimsiz olabilir. Kendisini gl ve kudretli alglayabilir. Babasnn
onu sevmedii ve cezalandrlacak bir
ocuk olarak grd eklinde bir tasarm yapabilir, annesinin onu sevdii ama baba basks nedeniyle
bu sevgisini direk dile getiremedii eklinde bir anne tasarm oluturabilir. Bunlar ok eitli
kombinasyonlar halinde birletirilebilir, buna gre de klinik tablo ortaya kar. B- Baba:
Baba ynnden olaylara baktmzda;
1. Babann reel olarak mutlak nesnel varl nedir?
2. Baba kendilik tasarmn nasl oluturmutur?
3. Babann gznde ocuk ne anlama gelmektedir?
4. Babann zihninde ocuunun kendisini nasl alglad eklinde bir tasarm vardr.
5. Babann eiyle ilikilerinde eini nasl tasarmlad, einin onu nasl alglad ile ilgili ne tr bir
zihinsel imaj vardr?
C- Anne:
1. Annenin mutlak gerek varl nedir?

2. Anne kendiliini nasl tasarmlamaktadr?
3. Dierlerinin (e, ocuk vd.) onu nasl tasarmladn dnmektedir?
4. Dierleri (e, ocuk vd.) anneyi gerekte nasl tasarmlamaktadr.
Aile ierisine girecek olan her yeni karde ve her yeni birey (dede, babaanne, hala, day amca vb.) bu
tabloyu daha da karmaklatracaktr. Fazla detaya girip ayrntda boulmamak iin ana eksenler
zerinde almay srdrelim. Burada iki temel eksen vardr: Haz ve sevgi kayna olan anne, otorite
ve gc simgeleyen baba. Bir aile ierisinde iktidarn dalm gelenek ve greneklerle belirlenirken
ataerkil bir ailede iktidar temsil eden kii babadr. Baba aile bireylerine belirli iktidar alanlar datr.
Verilen bu iktidar alanlarna bir itiraznz varsa, iktidar sahibi ile savamak zorundasnzdr. Burada da
ocuk, anne objesine yalnz bana sahip olmak istemektedir. Ama baba otoritesi buna engeldir. Anne,
babaya
aittir. ocuk temel haz kayna olan anneyi istemektedir ve bunun iin lgnca aba gsterir. Baba ise
buna engel olan mutlak g ve otoritedir.
Baba faktr nasl alabilir ve anneye nasl ulalabilir? Baba ile zdeim yaparak, baba taklit edilerek
ocuk sanal dnyasnda baba olduunu hissedebilir. Salkl bir zdeimle buna yardmc olan bir
baba modeli, ocuun bu problemi amasna, kendini baba gibi hissetmesine ve bunun karlnda da
anne ile ilgili taleplerini bilindna bastrmann bedelini demek durumundadr. Bu her insanolunun
temel doal yazgsdr. Eer baba ile zdeim imknlar olamaz ise, ocuk baba ile youn bir rekabete
girecek ve sanal bir savan temellerini atacaktr. Baba ile zdeim yapamad iin baba gcn
hissedemeyecek, onun karsnda rakip bir birey olarak var olmaya alacaktr. Bu modeldeki baba
dost bir baba deil, rakip ve dman bir babadr. Bu rakip ve dman baba ocua her an zarar
verebilir. Olumlu manada zdeim yapamad bu baba modeli, ocuu kendisine rakip olmaktan
karabilir. Bunun da tek yolu ocuun kastre edilmesidir. ocuun erkek olmasn ve baba
olabilmesini simgeleyen tek fiziksel yap pipisidir. ocuk bunun zerine kayglanacaktr. Birok
toplumda ve kltrde g ve" iktidarn sembol, diklemi bir penis modelidir. Penis organ olarak
nemi olmayan bir organdr, ama g ve iktidar temsil eden ynyle ok byk bir fonksiyon icra
etmektedir. Hazz elinizde tutabilmenin yolu g ve iktidara sahip olmanzdan geer. G ve iktidar
aile ierisinde babadadr. Babann babaln simgeleyen ey onun cinsel organdr. ocuun g ve
iktidara sahip olabilmesi iin kendi cinsel organn korumas kollamas ve bytmesi gerekmektedir.
Baz toplumlarda fiziksel olarak cinsel organa ar bir nem verilirken, baz toplumlarda ise g ve
iktidarn farkl grnmleri n plana kmaktadr. Burada temel olay penisin varl ve yokluu deil
g ve iktidara kimin sahip olduudur. G ve iktidara sahip olan, hazza
sahip olur. Haz ise insanolunun vazgeemeyecei temel yaam nedenidir.
G ve iktidar elde edildike babaya kafa tutulabilecek, onunla savalacak hatta onu alt edebilecek bir
yap oluturulabilecektir. Fallik dnemde babasyla salkl zdeim yapamam bireylerde dipal
atma kalc olur ve daha sonraki evrelerde eitli klinik tablolar halinde karmza kar. Babann
g ve iktidar yaygnlaarak her trl g ve iktidar sahipleri, bireyin savap gemek zorunluluunu
hissettii dmanlar olurlar. Bu manada sonsuz sayda baba trevleri karmza kar. Bitmek
tkenmek bilmeyen bir atma zinciri ierisine girer. Eksenin bir tarafnda baba ile temsil edilen g
ve iktidar varken, dier tarafnda ulalmak istenen haz kayna vardr. Anne ile temsil edilen haz bu
evreden sonra atma halinde kalnm ise her trl zevk verici nesne ve olgu anne trevi olur. ocuk
byk bir arzu ile hazza ulamaya alr. Ama her haz, kaynanda yasak olan anne hazznn trevi
olduu iin sulanma ve cezalandrlma duygularn iinde barndrr.
Kastrasyon terimi g ve iktidar sahibi babann ve onun trevlerinin ocuun g ve iktidarn bloke
etmesine verilen isimdir. Bu kastrasyon olgusu ocuun pipisinin baba tarafndan kesilip kendisinin
ldrlebilecei kaygsndan balayarak, konumasnn yasakland hep emirlere uymak zorunda
,brakld, taleplerinin yerine getirilmedii, isteklerinin deerlendirilmeye alnmad bir perspektifte
de ele alnabilir. Bu da klinik tablonun nasl ekilleneceini belirler. Bu yap, zlmemi dipal
kompleks, ergenlik dneminden balayarak ok eitli tablolarla kendini gsterebilir. Bu sava sanal
bir savatr. Gerek baba lm olabilir, aciz ve zavall duruma dm olabilir, bunun hibir anlam
yoktur. ocuk ruhunda, kilitlenip kald g ve otoritenin temsilcisi olarak alglad drt yalarnda
yaad baba ile savamaktadr. Drt yandaki gerek babann yerini, yzlerce binlerce g

ve iktidara sahip olan baba trevleri almtr. Byle bir birey resmi bir kuruma gittiinde ve bir
otoriteyle karlatnda iinde bir bunalt ve anksiyete (sinirlilik) hisseder. Dinamik literatrde buna
kastrasyon anksiyetesi ad verilir. Bunu bir sosyal fobi tablosu olarak grmek mmkndr.
Birey herhangi bir hazza ulatnda veya bir mutluluk elde ettiinde yine bir sknt hissedebilir. Bu
da g ve iktidara sahip olan babann haz kaynana el uzatmak gibi alglanr ve bunun bedeli sknt
hissetmektir.
Oto kastrasyon ise kiinin bu sanal savata bir ileri aamaya geerek g ve iktidarn kendi kendine
bloke etmesidir. Bu bir nevi daha byk bir cezadan kurtulmak iin verilen daha kk bir dn
gibidir. Mesela anne yerine bilind olarak ikame edilen bir partnerle ilikiye girmek sanal babann
fkesini ekeceinden dolay kii bu anksiyeteyi hissetmemek iin cinsel ilikiden uzak durup
ereksiyon problemi yaayabilir. Bu bir oto kastrasyondur. Bir topluluk karsnda konuma yapmaya
hazrlanan bir birey, bir g gsterisinde bulunacaktr. Bu sanal dnyada sanki babaya bakaldr gibi
alglanabilir-. Bunun douraca anksiyeteden korunmak iin kii toplant saatini unutabilir, toplantya
giderken arabasyla kazaya neden olabilir. Bulant ve kusma nbetleri geirebilir, bunlar da oto
kastrasyonun deiik tipleridir. ok byk bir bulua imza atacak olan bir bilim adam almasnn
son evresinde sakarlkla laboratuarn atee verebilir. ok baarl bir renim hayat geirmi bir
gen, son ylda bir snavda hep baarsz olur ve bir trl diplomasn alamaz. Bunlar da oto
kastrasyonun deiik versiyonlar olabilir.
Kastrasyon ve oto kastrasyon terimi bizlere kark grnebilir. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin
birka klinik rnek verme gereini hissediyorum:
Klinik rnek 1:
Otuz yalarnda yksek tahsilli, sosyo-kltrel ve sosyoekonomik dzeyi yksek bekr bir hastamz
bize mracaat ettiinde u ikyetleri dile getirmiti: "Evlenme karar veremiyorum, eitli partnerlerle
beraber oldum biseksel bir yapm var, dikkat ettim ki stat olarak kendimden aa grdm
hanmlarla birlikte olduumda byk bir keyif alyor ve rahatlyorum. Stat olarak bana eit veya
benden yksek olduuna inandm hanmlarla beraber olduumda hemen ardndan byk bir sknt
hissediyorum. Bu skntdan kurtulmann tek yolu olarak da pasif ecinsel ilikiye girme mecburiyeti
hissediyorum. Stat olarak bana edeer birisiyle birlikte olduumda hemen ardndan en ksa sre
ierisinde bir baka erkek buluyor ve onunla pasif olarak ilikiye giriyorum. O zaman rahatlyorum."
Bu mekanizmada kendisine eit veya yksek statdeki birisiyle birlikte olma, anne ile beraber olmay
simgelemektedir. Bu da youn sululuk duygularn gndeme getirmekte ve baba tarafndan
cezalandrlaca (kastre edilecei) kayglarn artrmaktadr. Babann veya baba trevlerinin kendini
cezalandrmasnn nne gemenin tek yolu kendi kendini cezalandrmaktr. Bunun da en salam yolu
kendi cinsel kimliinden vazgeme eklinde tezahr etmektedir. Stat olarak kendinden daha dk
birisiyle birliktelik bu partneri anne trevi olmaktan karmakta ve bu da herhangi bir tehlike dourmamaktadr.
Klinik rnek 2:
Otuz be yalarndaki orta tahsilli erkek bir hasta obsesyon ikayetiyle bize mracaat etti. Temel
obsesyonu (taknts) makat blgesinde bir duyu hissedip hissetmedii ile ilintili idi. Ona gre makat
blgesinde bir duyu hissetmek ecinsel olmaya delalet edebilirdi. Hissetmemek ise normal cinsel
kimliinin erkek olduunu ispat ederdi. Bu hastann dipal atmas sanal dnyasnda makat
blgesinde bir duyu hissedip hissetmedii ile ilintili olarak gemektedir. Kii vcuduRuhsal Geliim Evreleri 147
nun herhangi bir yerine odaklandnda her blgede kan damarlarnn atmasn duyabilir. Bu hastamz
da makat blgesine odaklandnda arteriollerin/damarlarn vuruunu hissetmekteydi. Bu ona gre
kendisinin ecinsel olabileceine delalet edebilirdi. Bunun iin saatlerce konsantre olarak bu damar
atmasn duymamaya alyordu. Bu youn konsantrasyon o kadar youn bir enerji tketiyordu ki
bitkin debiliyordu. Eer damar atma duyumunu dncesiyle kontrol altna alamazsa, ikinci bir
savunma dzenei devreye giriyordu. Damar atyor ama ben bundan zevk almyorum. Bu kez zevk
almadn ve damar atmasn hissettiinde bir ac duyduunu kendine ispat etmeye alyordu ve
bunun iin saatlerce konsantrasyona giriyordu. Ac ya da sknt duyduunu gerek olarak hissederse
rahatlyordu. Bu dipal atma obsesif-kompulsif bir dinamik yapyla bu gencin hayatn perian et-
miti. Obsesyonlar (takntlar)sadece bununla snrl kalmayp yzlerce alana databiliyordu. Her
alanda mekanizma ok basitti. Otoriteye kar bir bakaldr istei ve hemen ardndan oto kastrasyon
sisteminin devreye girmesi. Mao bir erkek olarak toplum iinde tannmak isterken bir erkek arkadayla kar karya kaldnda iki otomatik dnce zihninden geiyordu. Sen 'onun cinsel blgesine
baktn niin baktn. Ona bakarken nefes alveriin deiti, neden deiti? Mekanizma basitti
erkekliini ve gcn hissettii yerde hemen sulayc bir dnce ona ecinsel olacan ima
ettiriyordu.
Klinik rnek 3:
Dini inanlar kuvvetli olan yirmi be yandaki bir gen, din obsesyonlar nedeniyle bize
bavurmutu. Tanrya ibadet ederken mastrbasyon yapma eklinde imajinasyonlar geliyordu. Kur'an
okurken Kur'ana yanl manalar yklemek gibi dnceleri aklna geliyordu. Burada hem mutlak g
ve iktidara kar boyun eme srdrlrken, hemen ardndan bir bakaldr simgeleniyordu. Bu
yzlerce din obsesyon motifi ierisinde ok net grlyordu. Bir tarafta mutlak g ve ik148 Btncl Psikoterapi
tidar sahibi Tanrya ibadet edilirken ibadet kavram ierisinde hep isyan ve bakaldr gndeme
geliyordu. Kutsal eylere (ibadethane, peygamber, kutsal kitaplar) tecavze kalkldnda hemen
ardndan, Tanrnn, evredeki insanlarn, babasnn, retmenlerinin, doktorun makat blgesine
tecavz ettii, hastann bunu iine ald, bunu daha da ileri gtrerek oturduu sandalyenin,
mahallenin ve hatta ehrin makatna girdii eklindeki bir obsesyonla kendini dengeye getiriyordu ki
bu bir oto kastrasyon eklidir.
Bu da dipal atmann farkl bir grngs olarak deerlendirilebilir.
2. Kz ocuk in Fallik Dnem
Anne ile ikili iliki ierisindeyken babann da devreye girmesiyle beraber l ilikinin ortaya kt
bir dnemde kz ocuunun pozisyonu nedir? Zihinsel yapsnn geliimine uygun olarak cinsel
kimliin ayrdna varp kendisinin, annenin cinsiyetinden olduunu fark eden kz ocuu pozisyonunu
nasl deerlendirecektir. Klasik Dinamik yap ierisinde kz ocuu iin bu dnem elektra kompleksi
olarak isimlendirilir. Elektra kompleksi teorisi ana hatlaryla kz ocuunun g ve otoriteyi temsil
eden babann penisine kar zlem duyduu, bir penis sahibi olmay arzulad, penis sahibi olanlara
kar kskanlk hatta haset ve dmanlk beslediini iddia eder. Penis sahibi olamayacan bilen ve
fark eden kz ocuunun daha sonraki evrelerde, bilind bir ekilde babadan bir bebek sahibi olarak
greceli bir penise kavumak gibi bir zleminin olduu ifade edilmektedir. Tm bu bilgiler ve elektra
kompleksi klasik psikanalitik kuramn en zayf noktalarndan biridir. Kuram burada tam olarak
ilememekte, baz zorlamalara bavurmaktadr. Bize burada k tutacak olan ey klinikte kz
ocuklarnn yaadklar ve hissettikleri olmaldr. Tabloya dinamik adan bakacak olursak kendi cinsel kimliinin farkna varm kadn olma roln benimsemi bir kz ocuu sosyal bir rol olarak gelin
veya e olma roln
oynayacaktr. Buna da en yakn aday babadr. Babaya ulamas evrensel ensest yasa nedeniyle,
kurallarca engellenmektedir. Dier taraftan babaya ulamay engelleyen bir annenin varl sz
konusudur. Anne-babaya sahip kmaktadr. Anne, babann eidir. Dolaysyla anne bu l ilikiden
dlanmal ve babayla mutlu partner ilikisi oluturulmaldr.
Burada kz ocuunun yazgs erkek ocuunkinden daha acmasz ve ktdr. nk anne ilk sevgi
objesidir. Hazzn ilk prototipidir. Oral ve anal evreleri onunla birlikte amtr. Regrese olduunda
(gerilediinde) dnebilecei kaynak annedir. Ama Fallik dnemde ortadan kaldrlmas ve yok edilmesi gereken tek engel de yine annedir. Kz ocuk tam bir ambivalans iindedir. Babaya ulamay ok
arzulamaktadr. Bunun tek yolu anneyi yok etmekten geer. Anneyi yok etmeyi baardnda kendi
temellerini yok etmi olur. Bu da dayanlmaz bir anksiyete yaratr. Burada da ocuk erkek ocuun
yapt gibi anne ile zdeim yapp babadan vazgeme yolunu tercih etmeli ve alternatif salkl
trevlere ynelmelidir. Bu durum da salkl bir anne modeliyle mmkn olabilecek bir geitir.
Teorik olarak dinamik yapnn dipal ve elektra kompleksi ok eitli ekillerde eletirilmitir.
Toplumun kltrel yaplarna gre, ataerkil ve anaerkil oluumlarna gre bu deer yarglarnn
oluaca, g ve otoritenin bu yaplara gre ekillenecei veya bllecei iddia edilmektedir.
Antropolojik olarak da baz toplumlarda farkl aile modellerinin olutuu dolaysyla dinamik
geliimlerinin de farkl olduu iddia edilmektedir. Olay sadece penis ve cinsellie indirgemenin doru
olmad iddia edilmektedir.
Muhtemelen insann doasnda, ftratna uygun olan hem g ve iktidar elinde bulundurmak hem de
haz kaynaklarna sahip olmak temel drts vardr. Medeniyetin geliim izgisine baktmzda
ailenin ekillenmesinde genelde g ve iktidarn erkek egemen bir yapy temsil ettii grlmektedir.
Kz ocuk bu g ve iktidar istemektedir. Ama bu fiziksel olarak mmkn deildir. Kaybettii bu
gc, o gce sahip olan erkei kontrol ederek elde etmesi mmkn olabilmektedir. Mcadelesi
muhtemelen bu yndedir. Kz ocuu penisinin olmadn fark ettiinde bir eksiklik, bir kusur hisseder. Bzrn, penis gibi kullanmaya alr. Bu dnem itibariyle kz ocuunda aalanma ve eksiklik
duygusu kimliine oturur.
Kz ocuu iin bir kastrasyondan bahsetmek mmkn mdr? Bazlar kz ocuunun penisinin
olmadn fark ettiinde, bunun kendisinden alndna, koparldna ve yok edildiine inanmas
eklinde bir takm kastrasyon iddialar ileri srmektedir. Bu gereki bulunmamakta ve zorlama bir
aklama gibi grnmektedir. Bilinen klinik bir gerek kz ocuunun annesiyle rekabet ederek babaya
sahip olmay istemesidir. Anne ile ak ve gizli ciddi bir mcadelesi vardr ve anne saf d
braklmaldr. Anneye kar hissetmi olduu dmanlk duygular sululuk duygular olarak geri
dnecektir. Daha sonraki evrelerde annenin zerine ar hassasiyet, annenin sal konusunda ar
telalanma, bu sululuk duygusunun reaksiyon-formasyon olarak ortaya kmasdr. Klinikte
gzlemlediimiz annenin lm tehlikesi atlatmas veya lmesiyle birlikte ergen hanmlarda youn
panik ataklarn kmas, hipokondriyak ikyetlerin aktive olmas bu sululuk duygusunun bir bedeli
gibi grnmektedir.
Klinik rnek 1:
Elektra kompleksi klinikte zellikle ergenlik dnemde ok farkl grngler olarak karmza
kabilmektedir. 14 yanda muhafazakr bir ailenin bir ocuu olarak annesi tarafndan bize getirilen
kzmzn ikyeti babasyla ilintili idi. ki yl ncesine kadar babas ile arasndan su szmayan, ok
yakn sevgi ve ilgi gsterilerinin yaand bir aile ortam var idi. Son iki yldr kzmz yava yava
kendi kabuuna ekilerek babasyla iletiimini en aza indirgedi. Artk babasna sarlmRuhsal Geliim Evreleri 15i
yor, dokunmuyor, babas ile ayn meknda bulunmaktan rahatszlk duyuyordu. Hastamz
incelediimizde babasnn kendisine sarlmasnn cinsel ierikli olduunu, onu pmesinin
dokunmasnn hep cinsel tatmin tadn, hatta ona bir takm kyafetler ve elbiseler alarak onu
ayartmaya altn, kendisini yoldan karmaya altn ve babasnn ok ahlksz birisi olduunu
iddia ediyordu. Babasyla grmemek iin odasndan kmyor ve sadece annesiyle gryordu.
Babadan ar bir uzaklama ve anneye ar yaklama sz konusuydu. Anneyi babadan ayrma ve
babann ktl konusunda ikna etmeye alyordu. Baba ok sevdii kznn kendinden
uzaklamasna anlam veremiyor, onun gnln yapmak iin daha ok yaknlamaya ve daha ok
hediye almaya alyordu. Bu da ocuun panik hissini daha da kuvvetlendiriyordu. Baba yaklamaya
altka, kzmzn korkusu ve tedirginlii artyor, korunma refleksleri daha younlayordu. Aile
yaps incelendiinde babann kzn ar seven koruyan ve kollayan bir baba olduu, kznn da
babasna kar ar sevgi dolu olduu anlalm olup ergenlikle beraber bu sevginin iine cinsel
drtlerin girmesi kzmzda panik hissi dourmutur. Bundan kurtulmak iin de babaya ynelik bilin
dndaki cinsel drtlerini kontrol altna alabilmek iin sulamay babaya yanstp babann bunlar
istedii olayn etkisinden kurtulmak iin de reaksiyon-formasyon tavrla babadan nefret hisleri
gelitirdii gzlemlenmitir. Bu drtler ancak bu ekilde kontrol altna alnabilmektedir. Bu vaka da
gstermitir ki kz ocuu ile baba arasndaki yaknlamann derecesi fazla olduunda ve ensestin
snrlar net izilmediinde, ergenlik dneminde drtler aktive olup kontrol dna kma tehlikesi
yaratabilmektedir. Babalarn kzlaryla ilikilerinde bir dengeyi korumalar gerekmektedir.
Klinik rnek 2:
Bir baka klinik rneimiz ise ergenlik dnemine kadar babasyla ok iyi ilikisi olan kz kardeten
en k ergenlikle beraber babasndan nefret etmeye balamtr.
Annesinin babasndan daha ok altn iddia ederek babasn tembellikle sulayan kzmz, annesi
gelene kadar babasn eve almamaktadr. Baba kznn bu tepkisel davran karsnda aresiz kalm
eve zorla girmektense ei eve gelene kadar vaktini kahvehanelerde geirme yoluna gitmektedir.
lgintir ki evli olan kardelerden birisi eve geldiinde babann eve girii sorun olmamaktadr. Burada
da mekanizma, annenin ge saatte eve dnmesi nedeniyle ve ablalarn ev dnda bulunmalar
nedeniyle baba ile ayn meknda yalnz kalma durumuyla kar karya kalma eklindedir. Baba ile
yalnz kaldnda bilind cinsel drtler aktive olmakta ve kendini kontrol edemeyecei kaygs
ortaya kmaktadr. Bunun iin de babay kendisinden uzak tutacak bir mantkl forml bulmaya
almtr. Babann anne kadar almad iddia edilmekte ve en azndan anne eve gelene kadar
darda para kazanmas gerektii iddia edilerek baba eve alnmamaktadr. Bu ekilde baba ile yalnz
bir arada kalma tehlikesi ber-' taraf edilmitir. nk bu durumda drtlerini kontrol edebildiini ispat
edebilecek ahitler mevcuttur.
Erkeklerde kastrasyon ve oto kastrasyon anlaml grlmektedir. Var olan bir penis, g ve iktidarn
simgesel temsilcisidir. G ve iktidar gstermek, babaya ba kaldr simgelemektedir. Bu da baba
veya baba trevleri tarafndan her an cezalandrlabilir. Bu cezalandrlma korkusu kastrasyon
nksiyetesi olarak hissedilir. Bu byk cezadan kurtulmak iin erkek ocuk kendi kendini kontroll bir
kastrasyona tabi tutarak az bedel deyip kastrasyonun youn anksiyetesinden daha az zararla
kurtulmu olacan dnr.
Kz ocukta ise kastre edilecek ne bir cinsel organ vardr ne de kz, o g ve iktidarn temsilcisidir.
Ancak g ve iktidarn sahibi olan babaya sahip olmak, hem gce hem de kar
cinse sahip olmaktr. Ayrca bu sahip olma rakip anneyi dlamak anlamna gelir. Burada temel
evrensel yasak ensest yasadr. G ve iktidara ulamak insanolunun en temel haz kaynaklarndan
birisidir. Bu nesneyi de kimseyle paylamak istemez. Dolaysyla kz ocuu babaya ynelik ok
youn libidinal yatrm ierisindedir. Baba tarafndan reddedilirse libidinal yatrm yerine saldrganlk
yatrm n plana geer. Babalar tarafndan sevilmeyen, itilen, aalanan kz ocuklar babalarnn
ahsnda tm erkeklere kar fke ve nefret doludurlar, karmza her an bir erkek dman olarak
kabilirler.
Babaya ok yakn olan, libidinal yatrmn babaya yapm kz ocuklarnda ergenlikle beraber iin
iine cinsel drtler de girmeye balar. Babay cinsel bir partner gibi alglayan kz ocuu
speregonun basksyla youn bir sululuk duygusu iine girer ve bu arzu ve istekten kurtulmann
yollarn arar. Karmza birok klinik tabloyla gelebilir. Partner seiminde bilind srelerle baba
trevi bir partnere ynelen bir kz ocuu, evliliinin ok mutlu ve huzurlu olduunu eini ok
sevdiini beyan ederken evliliinden bugne cinsel ilikilerinin hi olmadndan bahsedebilir. Sebep
olarak da birok ey ifade edilebilmektedir. Vajinismus, cinsel isteksizlik, arzu duymamak, tahrik
olamamak, vd. Bunlarn her birinin klinik geliim ykleri farkldr. Elerine bir baba gibi sarlrken
cinsellik boyutunda olay bloke etmektedirler. Kar tarafn da bir dipal atmas var ise yllarca bu
iliki sorun yaratmadan patolojik bir ekilde devam edebilmektedir.
Klinik olarak annesine kar dmanlk hisleriyle dolu ve bunu bilindna bastrm olan
hastalarmzda bir reaksiyon-formasyon tavr gzlemlemek mmkndr. Evlenmemi ve hayatn
annelerine adam, onlarn hastalanabilecekleri konusunda ar hassasiyetleri olan birok hanm
bilind fkelerini ve sululuk duygularn bu ekilde tamir etmeye almaktadrlar. Ergenlik
dneminde anneleri len ve babalaryla
beraber yaam devam ettiren bir ksm hastalarmzda youn panik ataklarn olutuu ve bir takm
lmcl hastalklara ilikin hipokondriyak ikyetlerin gelitii gzlemlenmitir. Yaplan
incelemelerde bu hastalarmzn annelerinin lmlerinden bilind olarak kendilerini sorumlu tuttuu
ve bunun bedeli olarak da kendilerini mkerrer defa sanal olarak ldrdkleri kanaatine varlmtr.
Yalnz kalma korkular yaayan birok hanmn klinik incelemesinde enseste ynelik cinsel drtlerini
kontrol edememe kaygsnn hakim olduu ve bunun iin mutlaka yanlarnda bu anksiyeteyi yattrc
birisinin bulunmasn arzu ettikleri gzlemlenmitir.
B- Psiko-toplumsal Adan Fallik Evre

Freud hazzn geliim evrelerini betimlerken Erickson bu evrelerde ocuun toplumsal geliiminin
nabzn tutmaya almtr. yana gelmi olan ocuk bir taraftan speregosunu
olutururken dier taraftan dardaki nesnelere kar ilgi ve alakas daha da younlamtr. Kendi
vcudunu tanm, anneyi babay tanm, evini ve evreyi tanmaya balamtr. Fakat soru, soru
iindedir. Cevaplanmas gereken binlerce yeni soru gndeme gelmektedir. Her ey somut perspektifte
deerlendirilirken ayp ve gnah gibi bir takm soyut kavramlar kendini gstermektedir. Bu dnemde
ocukta evreye kar youn bir ilgi balamaktadr. Bu ilgi, byk bir tecesssle sorular oluturmakta
ve bunlara cevap aramaktadr. Bu sorularn muhatab genellikle anne-babalardr. Bitmek
tkenmek bilmeyen bu sorulara anne ve baba sakin bir ekilde mantkl, makul ve basit cevaplar verdiinde ocuklarnn ruhu sknete kavumakta ve yeni sorulara doru kanatlanmaktadr. Sorularda bu
ekilde cevap buRuhsal Geliim Evreleri 155
lan ocuklarda mteebbislik ruhu bloke edilmeden gelimektedir. Bir nevi, mteebbislik ruhu
olumas iin kimlik format yaplandrlmaktadr. Bu format ana eksenleri itibaryla korkusuz bir
ekilde soru sorabilen, bilmedii konular rahatlkla aratrabilen ve yeni konulara ynelmeye cesaret
sahibi olan bir birey olmaktadr.
Bunun aksi olan durumlarda ise ebeveynin, ocuun sorularn ciddiye almamas, onu muhatap kabul
etmemesi, ciddi olmayan cevaplar vermesi ve onu terslemesi durumunda ocuun mteebbislik ruhu
zedelenmektedir. Byle bir ocuk daha sonraki hayatnda bilmedii konularda tecesss sahibi
olmayacak, soru sormayacak ve ilgi duyduu alanlarda bilgi sahibi olamayacaktr.
Fallik evredeki ocuk, sorular sorarken bir ksm sorularn anne-babay paniklettiini, arttn hatta
aresiz braktn fark edecektir. Bunlar genellikle ya cinsel ieriklidir ya da lmle, Tanryla veya
ahiretle ilgilidir. Bu tip sorular merak eden ocuk bu sorulara doyurucu basit ve salkl cevaplar
alamazsa yine bir aknla decektir. Bu sorulara muhatap olan anne ve baba, soruya cevap vermek
yerine ocuu sulayan, azarlayan, ayp ve gnah kavramlarn n plana karan bir yaklam tarzn
sergilediklerinde, ocukta oluturacaklar tek duygu sululuktur. Giriimlerinin bu ekilde sulanarak
engellendiini gren ocuk yeni giriimlerde bulunmak iin yeteri kadar bir motivasyon ve enerji
bulamayacaktr. Kendini iine kapank, kskn, aciz ve zavall bir konumda bulacak veya duygularn
ifade edebilmek iin saldrganlaan bir yapya brnecektir.
Bu dnemde sululuk duygularnn ar bast bir yaklam tarzyla eitilen bir ocuk, hayatnn daha
sonraki evrelerinde okulda, iyerinde ve sosyal hayatnda ekimser" rkek, korkak, birtakm yeni
giriimlerde bulunduunda da hep birileri tarafndan sulanaca kaygsn tayan bir yapda olacaktr.
Byle bir birey mteebbisliin, yaratcln, baka
limanlara yelken amann ve zgrln sonsuz keyfni asla tadamayacaktr. Bunun yerine her yapt
yeni giriiminde rken, korkan, birilerinden onay alma ihtiyac duyan ve sululuk duygularn
derinden hisseden bir birey olacaktr. Basit bir yaklamla iki tr bilim adamndan bahsedilebilir:
Mevcut statkoyu koruyan ve bilimsel aratrmalarn bu statkoyu izah etme ynnde kullanan bilim
adamyla hibir stat ve tabu kabul etmeden zgrce yelkenlerini bilim denizine aan mteebbis
ruhlu bir bilim adam, iki kiilik yapsnn iki farkl tezahrdr. Birincisi sululuk duygusuyla bilim
yapmaya alrken, dieri mteebbisliin getirdii cokuyla bilim yapmaktadr.
Bir baka balamda partneriyle cinsellik yaarken her an bir yakalanma ve sululuk kaygsyla bir
ilikiyi devam ettiren bir cinsellik anlay ve dier tarafta partneriyle hibir sululuk duygusu ve
kayg hissetmeden zgr bir cinselliin yaand kiilik yaplar iki grnmn farkl uzantlardr.
Bir baka ekilde; yeni bir kyafet almaya giden iki insandan birisi kyafet alrken niin aldn
bakalarna izah etme ihtiyac hissederken ve birilerinden onay alma mecburiyetine mahkm kalrken,
dieri kendisine yakacak en gzel modeli zgrce seme peindedir. Bir baka balamda evine gelen
misafirlerin yanna kma konusunda ok tedirgin ve korkak olan ocuk, mteebbislik ruhu krlm
yapt eylemin doru mu yanl m olduu konusunda kayglara sahipken; dier taraftan evine bir
misafir geldii zaman onlar gle oynaya karlayabilen ve onlara bilmedii sorular rahatlkla
sorabilen bir ocuk mteebbislik ruhunu gelitirmi bir ocuktur. Okul hayatnda, "bu sorunun
cevabn kim biliyor" sorusuna karn sorularn cevabn bildii halde parmak kaldramayan
renciyle, yarm yamalak bildii bir konuya rahatlkla parmak kaldrp konumaya alan bir
renci, bir yapnn iki farkl grnmdr.
Tm bunlarn tesinde erkek ocuun kendini erkek ocuk gibi hissetmesi ve bundan bir sululuk
duymamas, kz ocuun da kendini kz ocuk olarak hissederek bundan bir sululuk duymamas
salkl bir geliimin gstergesidir. Cinsel kimlik utanlacak ve saklanlacak bir ey olmayp varlmz devam ettirecek gurur duyacamz bir zelliimizdr.
IV. ETM VE RETM EVRES YA DA (LATENT: GZLLK) EVRES
Bireyin ruhsal geliim evrelerinden en nemli evrelerden birisi de eitim-retim evresidir. Klasik
analitik kuramda Freud bu dneme gizlilik (latent) evresi ismini vermitir. Haz, bu evrede cinsel
objeden ziyade farkl objelere ynelmi olduundan, bu ekilde isimlendirilmitir. Birok bilim adam
ve bizim kanaatimize gre bu dnemde cinsel yaplandrma ayn suretiyle devam ederken, hazzn
farkllamas ve ynelimi de ayn younlukta srmektedir. Kz ve erkek ocukta bu dnemde neler
gereklemektedir? yle bir hatrlayacak olursak; azcl, dklama ve cinsel kimlik evrelerinden
geen ve ya 5-6 civarna ulaan bir ocuk yeni bir dneme ayak basmaktadr. Bu dnemi
anlayabilmek iin bu ocuun getirdii mirasa bakmak gerekir. Oral, anal ve fallik dnemlerden
olumsuzluklarla dolu bir yklenme ile bu dneme girmi ise bu dnemde o negatif etkilerin izlerini
srdrecek, muhtemelen kiilik rgtlenmesindeki bu atlaklar daha da derinleecektir. ocuun
ans, iyi gider de eitim ve retim kurumunda iyi bir retmene ve iyi bir evreye derse negatif
miras burada pozitife dntrlebilir. Bu geliimi biraz sonra daha detayl bir ekilde izah etmeye
alacam.
Daha nceki ruhsal geliim evrelerini salkl olarak geirmi, zerkliini tamamlam ve giriimcilik
ruhu ile var olmu ocuk, bu evreye de pozitif duygularla girecektir. Bu ocuun ans dierlerine gre
daha yksektir.
Alt yalarndaki bir ocuu bulunduu kesitten bir gzlemleyelim: Aile ierisinde sevilen, korunan,
deerli ve nemli olduu her vesile ile hissettirilen bir ocuk kendini mutlu huzurlu ve gl
hissedecektir. Byle bir ocuk gerek dnyann insan ilikilerini ve nesne ilikilerini daha kavram,
denemi ve uygulam deildir. Henz gerein ok az bir parasyla karlamtr. Evinin
ierisindeki insan ilikileri, d dnyann gerekliinden olduka farkl ve uzaktr. Ailesi
onu, karlksz bir ekilde var olduu iin sevmektedir, nemsemektedir. Aile ierisinde ruhsal
geliim evrelerinde gstermi olduu ufack beceriler ve baarlar, ar bir heyecana neden olmakta,
aile tarafndan takdir ve taltif edilmekte ve nemsenmektedir. ocuk yapt her i, beceri ve baar
dhiyane bir bulu veya eylemmi gibi etraftan yank bulmasna almtr. Bu pozisyon gereklii
temsil etmemektedir. ekirdek aile ierisinde bu sreler yaanrken zaman zaman ailenin iine girik yapan yakn akrabalar ya da komular bu tabloyu pek de deitirmemektedir. Ya itibaryla
sevecen olan bu yavruya herkes ilgi ve alaka gstermektedir. Bu durumda ocuk haz hissetmekte ve
keyiflenmektedir.
D dnyann reel gerekliinin yava yava fark edilmesi ve aclara katlanabilme yetisinin gelimesi
gerekmektedir. Bu da yava yava olumaya balamtr. Bu dnemde eve misafir olarak gelen
kuzenler, komu ocuklar ve yatalar ile bir oyun alann paylarken rekabet duygular, narsist
istekler, g ve iktidar kullanma arzular bir atma dourmaya balayacaktr. Bu atmada her
ocuk kendinin mutlak hakl ve nemli olduu duygusunu hissettiinden atmalar arlaacaktr.
Ama sonuta genellikle orta yolun bulunmasyla birlikte taraflarda ilk hsran duygular ortaya kacak,
bu da gereklik ilkesinin olumasn temin eden bir ara fonksiyonunu icra edecektir. ocuk yalnz
bana kaldnda veya kardeiyle oynadnda, d dnyann acmaszlna tahamml edip onunla
iletiim ierisine girebilmek ve d dnyay kontrol edebilmek amacyla youn bir ekilde oyun ile
meguldr. Oyun fonksiyonlarnda eitli rol denemelerini oynam, dier nesnelere muhtelif rolleri
yklemi olan bu ocuk artk d dnyaya kmak zorundadr.
Modern toplumlarda bu, eitim ve retim ile salanr. Anaokulu ile balayan eitim ve retim
sreci, bu dnemin geirilecei ve ergenlie ulaana kadar devam edecek olan bir zaman dilimini
kapsar. Evde salkl bir zeminde bir takm
Ruhsal Geliim Evreleri l6l
beceriler kazanm, zgven duygusunu hissetmi, giriimcilii desteklenmi ve iradesini rahatlkla
kullanabilmi bir ocuk anaokuluna veya ilkretimin ilk snfna baladnda gl bir donanmla
sosyal hayatn iine ilk admn atacaktr. Bu andan itibaren ocuun ruhsal geliiminde yeni bir evre
balamtr. D dnyada, yani evinin dnda, anne, baba ve akrabalarnn koruyucu emsiyesi
olmadan yalnz banadr. Snfa girmitir, bu ocuk snfa girdiinde veya sokaktaki oyun grubunun
iine dhil olduunda orada birey olarak vardr; yannda ne annesi ne babas ne de bir yakn mevcuttur. Snfn gerekliini, retmenin otoritesini, arkadalarnn kendine eit olduunu bilen, renen ve
bu yetilerle snfa giren bir ocuk iin hayat o kadar da zor deildir. Ancak bu yetilerini henz
gelitirmemi, d dnyay da ailesinin kendine davrand gibi davranaca eklinde bir alglama ile
gren ve bu beklenti iinde olan bir ocuk iin ar hsranlarn yaanabilecei bir sre balam
demektir. D dnyada kimse ona anne ve babas gibi davranmayacaktr. D dnyaya dair bilgisi,
becerisi ve yaknl orannda onu iine alacak ve kabullenecek ve ona gre de bir deer vereciktir.
ocuk bunu kabullenmek zorundadr.
Bu dnemde ocuk hayal dnyasnda ve oyun kahramanlarnda canlandrd muhtelif kimlik

rntlerini daha gereki bir ortamda hafif bir oyunsu hava ile tekrarlamak durumundadr. Bir
sonraki evrede yaayaca gerek kimlik yaplandrmasnn n almalarn ve egzersizlerini bu
dnemde yapmak durumundadr. ocuu snrlayan bir takm etmenler vardr. Toplum ierisinde bir
kimlik kazanabilmesi iin bir takm yetileriyle kendini ispat etmesi gerekir. ocuk oyun
kahramanlarnda bysel dnce ile kendine olaanst gler atfederken, bugn okulda ve oyun
sahasnda arkadalaryla bu rol oynamak zorundadr. Erkek bir ocuk futbol oyununda dhiyane
dncelerle mthi bir futbolcu olduuna kendini inandrm olabilir, ancak okul sahasnda snf
arkadalaryla kurulacak olan minik futbol takmnda gs162 Btncl Psikoterapi
terecei baar ve beceri kadar var olacaktr. Motor koordinasyonu ve zihinsel konsantrasyonu byle
bir yetiyi arkadalar arasnda sahada uygulama imknn verirse, bu ocuk bir travma yaamadan
gereki bir ekilde futbol oynayabildiini, hem kendine hem de arkadalarna ispat etmi olacaktr.
Tersi durumda ise yetersizlik duygular ortaya kacak, birka rol denemesinden sonra her girdii yeti
snavnda, snav kaybetmesi durumunda aalk duygusunun pekitii yeni bir kimlik sreci devreye
girebilecektir.
Gznzde yle bir canlandrnz: lkokulun birinci snf, okulun balad ilk gn. Bir retmen
olarak snfa girdiinizi hayal edin. Otuz, krk renci karnzda kpr kpr heyecanla size
bakmaktadr. Bu esnada ne olmaktadr. retmenin zihninde yeni gelen rencilerle ilgili tasarmlar
olumaktadr. Bu hayali tasarmlarn olumasnda, retmenin mesleine olan ilgisi, sevgisi, bireysel
yeterlilii, zgven duygusu, kiiliinin salkl yaps ve o ya dneminde geirdii sre bu
tasarmlar etkileyen faktrlerdir. Bu faktrlerin yanna onlarcasn ekleyebilirsiniz. Zihnimizi kaostan
kurtarmak iin bu retmenin mesleini seven ilgili, bilgili, becerikli ve kiilik yapsnn salkl
olduu var saymndan yola kalm. Karda ise kpr kpr olan, alt-yedi yalarnda krk ocuk vardr.
Yirmisi kz yirmisi olan ocuudur. Gereki bir yaklamla baktmzda bu snfn ierisinde kiilik
rgtlenmesi itibaryla her kiilik rntsnden ocukla kar karyasnzdr. Baml ve ekimser
olanlar, agresif ve saldrgan olanlar, zeki gzlerle bakanlar, phe ile etraf tarayanlar, bir tarafta
yalnz kalanlar ve etrafna birka kiiyi toplayp onlara liderlik edenler... Velhasl toplumda grm
olduumuz tm kiilik rntlerinin prototiplerini bu kk snfta bulmak mmkndr. Buradaki her
ocuk ailesini terk etmi, krk kiilik yeni bir aileye, okulu hesaba katarsak belki bin kiilik yeni bir
mahalleye tanmtr. Hayat inanlmaz ekilde deimitir. Sabahtan akama kadar evde ve
oyuncaklarla geen hayat
bir anda okul, dershane, defter, kalem, kitap, renci ve retmenden ibaret hale dnmtr.
Evde ocuk nemsendii, kendini deerli hissettii ve sevildiinden emin bir konumda idi. Ya
okulda? nceleri ayn beklentilerle dier ocuklardan ve retmenden kendisinin en nemli, en
deerli ve farkl olduu konusunda iletiim bekleyen, ilgi bekleyen bu ocuk ok ksa sre ierisinde
hayal krklna urayacaktr. ok ksa sre ierisinde fark edecektir ki toplumun gereki kurallarna
uyan retmenin vermi olduu grevleri iyi bir ekilde yapan, kendini bir takm baarlaryla ve
becerileriyle n plana karabilen ocuklar snf ierisinde daha saygn bir konum elde etmekte ve
onlarn yaadklar haz daha yksek olmaktadr. Burada haz ynn deitirmi, retmenin gzne
girme ve arkadalar arasnda daha gl bir konum elde etme isteine dnmtr. Arkadalarnn
ona gpta ile, takdirle bakmalar ve ona yaklamaya almalar onu mutlu etmekte, hazzn
doruklarnda keyif srmesine neden olmaktadr. Tersi durumda ise hayal krklklar, hsranlar,
beceriksizlikler, aalanmlk hissi ve yetersizlik duygular tm ruhuna reklenecektir. Bu durumda
okul dayanlmaz ac ve sknt veren, huzursuz eden ve kanlmas gereken bir yer haline
dnecektir. retmen vahi bir kaplan, snf arkadalar onu paralamaya hazr bir srtlan haline
dnecektir. ocuk okula gitmemek iin birok semptom gelitirebilecektir. nk okulda retmen
ve arkadalar ona annesi ve babas gibi davranmamaktadr. Onu ok incitmektedirler.
te bu okul sresinde, ergenlie kadar geen dnemde ocuk birok rol denemeleri yapar. lk bata
zek asndan bir deerlendirmeye tabi tutulur. nk snfta en ok takdir edilen ey, zeki ve
alkan olmaktr. ocuk biyolojik olarak zeks yetersiz ve alacak kadar azimli ve kararl deilse
bu kulvardaki mcadeleden vazgeecektir. Bu durumda kendisine farkl alanlarda bir varolusal alan
arayacaktr. Bu, bilind otomatik ola164 Btncl Psikoterapi
rak ortaya kan bir sretir. Bu rol arama denemeleri sportif faaliyetler, resim, mzik gibi sanatsal aktiviteler,
organizasyon gibi sosyal beceriler, temizlik ve usluluk gibi davran rntleri olabilmektedir. Bu alanlarda,
kendini var edebilen ve bu konuda da yeterlilik duygularn hissedebilen, i dnyasnda en az dierleri kadar
nemli, yeterli ve deerli olduunu kabullenen bir ocuk, i dnyasnda hazza ulam, mutluluu yakalam ve
dengeye gelmitir.
Bu adan bakldnda ilkokullardaki kol faaliyetleri grev dalm, sorumluluk almalar, psikolojik adan
byk nemi haizdir. Burada nemli olan ocuun yapt her gzel etkinliin ve ortaya kard bir becerinin
retmen tarafindan takdir edilmesi ve ailenin de bunu desteklemesidir. ocuk i dnyasnda bir ketlenme
hissetmeden kendini var edecek ve yeni almlara kanat aacaktr. Tersi durumda ise ciddi sknt ve bunalmlar
ortaya kacaktr. ocuk byle bir ortamda arkadalaryla rekabeti, bunu belirli kurallar ierisinde yapmay
renmeli ve bunu kabullenmelidir. Bunlar aama aama ruha sindirilerek hayatn ac gereklerine kar
tahamml edebilme derecesini artrarak gl bir birey olma yolunda emin admlarla ilerlemeyi temin eder.
Blmn banda belirttiimiz gibi ayet ocuk negatif bir bilano veya bakiye ile ruhsal geliim evresine
ulam ise bu ocuun ii dierlerine gre daha da zordur. Anlayl bir retmen ve onu destekleyen kardee
bir arkada grubunun varlnda bu patolojik rnty krmak gibi bir ans domaktadr. Burada yzlerce klinik
tablodan bahsetmek mmkndr. Bu ocuk ev ile okulun kesitii noktadadr.
Evde neler olmakta, okulda neler olmaktadr? Evde neler olabilir: Boanm bir anne-babann ocuu olabilir,
ebeveynlerden birini veya her ikisini birden kaybetmi bir ocuk olabilir, anne-baba tarafndan terkedilmi,
baka akrabalar yannda bytlen bir ocuk olabilir. Anne ve baba ayn at altnda, ama hep kavgal hep
saldrgan olabilir. Anne ve baba alkolik veya
uyuturucu mptelas olabilir. Anne-baba sosyo-ekonomik olarak dkn bir durumda olabilir. Anne-baba
sosyo-kltrel seviyelerinin dkl nedeniyle uursuzca ocuk yapm ve hi bir ocuun sorumluluunun
idrakinde olmayabilir. Anne-baba ok eitli kiilik bozukluklarna sahip olup bu bozukluklarn ocuklarna
aynen yanstm olabilir. Birok klinik tabloyu buna ilave etmek mmkndr.
Evde pozisyon bu iken bir de okuldaki duruma bakalm. Birok patolojik yaplarla rntl bir retmenin
dershanesine den, byle bir rencinin yaayaca manzara daha da korkuntur. Kendi sorunlaryla bouan
retmen bireysel patolojilerini, fkesini, hncn ve saldrganln rencilere yanstacaktr. Bu durum
rencilerde yetersizlik duygular, aalk kompleksi, ie kapanklk veya saldrganlk duygular oluturacaktr.
Byle bir ortamda normal bir aileden gelen ocuk dahi ruhsal dnyasnda ciddi sarslmalara maruz kalacak, belki
de bunlardan ciddi anlamda negatif ynde etkilenecektir. Krk kiilik snf ierisinde birok patolojik kiilik
rntleriyle gelen dier ocuklar bu ocuun patolojilerini daha da derinletirecek, onunla alay edecek onu
dlayacak ve aalayacaklardr. Onun hayatta var olma mcadelesinin son savunmalarn da yok
edebileceklerdir. Bu durumda aalk kompleksinin derinletii, yetersizlik duygularnn dorua ulat, hibir
beceri ve baar gelitiremeyen aciz ve zavall bireyler ortaya kacaktr. Hayatta kalabilmek iin ocuklar
arkadalarna kar acmaszca davranr. Kendi bireysel zaaflarn arkadalarna yanstarak kendilerini
kurtarmaya alrlar ancak bu arkadalarn daha da batrr. leriki yalarda bize bavuran birok hastamzda
klinik tablolarn birounun ilkretim anda ortaya ktn gzlemlemi bulunuyoruz.
Klinik rnek:
Ebeveyninin grevi nedeniyle hizmet iin gittii Gneydou'da ilk retimine balayan bir hastamz, yrede
bulunan bir okulda dier ocuklar arasnda olduka farkl kalyordu. Beyaz surat, yuvarlak kafatas ve konuma
ivesindeki bat slubu alay

konusu olmu, dier ocuklar onu, "yumurta kafa", "beyaz surat" ve "muhallebi ocuu" diye
armlard. Ayn zellikler, batdaki bir eitim kurumunda takdir edilmesi ve gurur duyulmas
gereken zellikler iken, Gneydou'da farkl olmann getirmi olduu bir dezavantaja dnmtr. O
ya grubunda bu tip alaylara maruz kalan bu delikanl, derin aalk kompleksi gelitirmi ve sosyal
fobi oluturmutu. Kimsenin onu beenmeyecei ve sevmeyecei gibi duygular pekimiti.
Bir baka gen arkadamz da ilkretim dneminde "r" harfini karamamas dolaysyla
arkadalarna alay konusu olmu, o da ayn itilmilik duygusuyla sosyal fobbik bir kimlik gelitirmitir.
Grld gibi bu dnem, toplumda sosyal bir rol edinmenin, toplum tarafndan takdir edilmenin ilk
formatnn atld nemli bir dnemdir. lkretim andaki bir ocuk arkadalar tarafndan
herhangi bir takdire mazhar olursa, dllendirilirse bu format onda ok olumlu bir kimlik geliimine
neden olacaktr. Toplum iinde kendisini dlanm, yetersiz ve aalk hissetmesinin veya
hissetmemesinin temel format bu dnemde atlmaktadr. Bu dnemde retmenler mutlaka
rencilerini bir alanda baarl olmaya itmeli, motive etmeli, toplum nne karmal ve takdir
etmelidir. Bu durumda ocuk kendini ok yeterli, nemli, deerli ve rahatlkla toplum nne
kabilecek yetide hissetmektedir. Bu yetileri gelimemi, bu frsatlar tannmam ocuklar genellikle

toplumdan kaacak yeteneklerini rahatlkla sergilemekten uzak kalacaktr.
Bu dnemde retmen ok nemli bir zdeim nesnesidir. Bir nevi ocuun ikinci adresidir.
retmenle olumlu anlamda zdeim yapabilen, retmenin kiilik rntlerini alan ocuk iin
kimliin daha da zenginlemesi ve yeni zdeim nesnelerine ynelmesi ortaya kacaktr. D
dnyadan daha da haberdar olan bu ocuk ya ilerledike ve ergenlie yaklatka yeni zdeim
nesneleri bulacak ve kimliini bu ekilde zenginletirecektir.
Ev ile okul arasndaki ara kesitte duran ocuk bir taraftan da ev ile okul arasnda kpr atmaya
alacak, bu kprnn akkanln srdren iki tarafl git-gel haline dntrmeye alacaktr. Yani
mmkn olduu kadar anne ve babay okula getirip retmeni ve arkadalaryla tantrmaya gayret
ederken bir taraftan da retmenini ve arkadalarn evine getirmeye alacaktr. Bu btncl bir
hayat iin gerekli, nemli ve desteklenmesi gereken bir yapdr. Bu dnemde ocuk evi okula tarken
evdeki bir takm nesneleri de okula gtrr: Evdeki bir oyunca, zel bir eyay ve evcil bir hayvan
vb. Okuldan da arkada grubunu eitli vesilelerle evine tamaya alr. Bu ekilde sanki iki tarafl
bir mesaj vermektedir. Anne ve babay okula tarken dier ocuklara kar anne ve babasyla hem
gurur duymakta hem de yalnz olmadn onlara gstermektedir. Dier taraftan anne-babaya, "ben
artk bydm, benim de arkadalarm ve dostlarm var, benim de ayr bir evrem var, benim de
kendime ait var olduum bir alan var' demektedir. Bundan da gizli bir gurur duymaktadr.
Arkadalarn veya retmenini evine arrken ayn mantkla 'ben yalnz deilim, benim bir evim var
ve orda yaamaktaym' diyerek mesaj vermektedir. Eve ard arkadalarna hizmet etmekte onlar
arlamakta onlara ikramda bulunmaktadr. Bu durumda da kendi iftliinde ok rahat bir ekilde
hareket edebilmekte, arkadalarnn ekimser tavrlar zerinde g ve iktidarn tesis edebilmektedir.
Burada da zgven duygular gelimekte dierlerini ynetebilme, ynlendirebilme ve paylaabilme
yeteneklerini artrabilmektedirler. Ergenlik dneminin atlmas gereken birok formatnn ilkel
ekilleri bu dnemde daha basit dzeyde yaplandrlmaya allmaktadr.
Bu dnemde ilk ak denemeleri yaplp platonik aklar gndeme gelir. Kar cinse kendini beendirme
ya da kar cinsten bir partner seme bu dnemin dier nemli bir zelliidir. Bu durum da ocuu
baarl olabilmek, hayali partnerine kar kendini kabullendirebilmek iin eitli alanlarda varolu
mcadelesine sokar. Bu da ocukta olumlu bir geliimi destekler.
V. ERGENLK EVRES
Dinamik kuramn kurucusu Freud hazzn ynelimi asndan geliim evrelerini tanmlamaya
alrken, temelde ana evre zerine odaklanmtr. Bunlar, oral, anal ve dipal evrelerdir. Latent
dnem ve ergenlik dnemi greceli olarak zerinde fazla durulmam ve ilenilmemi konulard. Dinamik kuramn takipileri zellikle ergenlik evresinin hayati bir nemi haiz olduunu tespit etmi ve bir
ksm aratrmaclar almalarn daha ok ergenlik dnemi zerinde younlatrmlardr.
A- Hazzn Geliimi Asndan Ergenlik

Ergenlik tam bir kesime ve kavak noktasdr. Fiziksel olarak 12-13 yalarnda balayp 20 yalarna
kadar uzanan fiziksel ve ruhsal bir geliim dnemidir. Bu dnemde her ey deimektedir. Yukarda
da bahsettiimiz gibi ergen, fiziksel olarak tamamen bir deiim iindedir. Vcudu kendine yabanclamakta ve kendilik algs yeni bir tasarma dnmektedir. Erkek ocukta boy uzamakta, ses
telleri kalnlamakta, sakal, koltuk alt ve etek blgesinde erkee zg kllanma meydana gelmektedir.
Kz ocukta ise gsler bymekte, kadn tipi yalanma meydana gelmekte, leen kemii kadna
zg ekli almakta ve ilk adet oluarak kadnla adm atlmaktadr. Kz ve erkek tm ergenler, bu
youn fiziksel deiime adapte olurken, ruhsal geliim olarak tam bir karmaann iindedir. Birinci
kimlik evresini anal dnemde ebeveynin etkisiyle oluturan gen, ikinci kimlik evresinde kendini, kendi iradesiyle yeniden yaplandrmak gibi bir ansa sahip olmaktadr. Bu evrenin en temel zellii haz
kaynann olgun
bir cinsellie ve kar cinse ynelmi olmas ve de birey olarak varlnn toplum tarafndan
onanmasdr. Bu dnemde gen nasldr? Bu dnemde gen akndr, danktr ve rastgele bir
devinim yapar gibi grnmektedir. O gne kadar oyun a ierisinde olan, cinsel kimliine ve sosyal
rolne oyunsu veya ocuksu bir hava ile yaklaan ve toplumdan da bu ynde tepkiler alan ergen, bu
kez toplumun gerek bir bireyi olmak zere sahneye kmaktadr. Karsnda amas gereken yzlerce
soru ve sorun vardr.
Ergenin amas gereken evreleri eitli balamlarda deerlendirebiliriz. ncelikli olarak deien
fiziine uygun bir kendilik fiziksel tasarmnn oluturulmasdr. Yani, eski tasarmn yklarak yerine
yeni tasarmn ikame edilmesidir. Ergenin fiziksel deiimi ne kadar sratli ve ne kadar youn farkllk
arz ederse adaptasyon sorunu o oranda zor olacaktr. Ergen fiziksel kendilik tasarmn deitirirken
bakalarnn gzndeki kendilik tasarmyla ilgili yaantlamasn da bu srete gzden geirip
deitirmek durumundadr. Bunlar kat be kat alan geliim evrelerinin pe pee olmas ile mmkn
olan bir sretir. O gne kadar emanet rollerle yaamn srdren ergen, artk gerek roln
sahiplenmek ve o rol oynamak zere hayata soyunmaktadr. Burada iki temel probleme zm
bulmak zorundadr. Cinsel kimliinin netlemesi ve kimlik bocalamasndan kurtulmas gerekir. kisi
de hayat belirleyen ok nemli iki temel konudur. Geliim evrelerini salkl bir zeminde geirmi,
yani temel gven duygusunu alm, normal bir kiilik ekseninde utan ve kuku duymadan zerkliini
yaam, sululuk duygusu duymadan giriimci olmu ve cinsel kimliinin net olarak ayrdna
varp zdeimlerle bunu kuvvetlendirmi bir ergen bu dnemde de ya kimliini netletirecek ya da
kimlik krizine veya kimlik bocalamasna girecektir.
Ergen ncelikle kendi cinsel kimliinden emin olmak durumundadr. Cinsel duyumlar ve arzular ok
youndur. ErRuhsal Geliim Evreleri 17i
gen kendini tam olarak bir kz ya da erkek gibi hissetmektedir. Vcudunda hormonal yap ok youn
bir ekilde etkisini gstermektedir. Bu hormonal yap cinsel arzuyla birleerek bir nesneye
ynelmektedir. Bu nesne, kar cinstir. Ergen kendini bir cinsel kimliin tarafnda hissederek doal
olan bu drtlerini kar cinse doru younlatrp drtlerini kar cins nesnesi zerinde dearj
ettirebilme yeteneini haiz ise normal bir cinsel kimlikten bahsedilebilir. Bu o kadar kolay
olmamaktadr. Haz kar cinse ynelirken bunu engelleyen isel ve dsal dinamikler bu sreci ok
eitli aamalarda bloke etmektedir. Bu blokajn nitelik ve niceliine gre de ergenin cinsel kimlik
yaplanmasnda eitli deiimler ortaya kabilmektedir. Speregosu youn ve cinsel duygularna
tabu olarak yaklam bir kltrel atmosfer ierisinde ergen, doal olan bu tip arzular ve hislere
yneldii iin kendi kendini sulayacak kendi kendini aalayacak, sululuk ve utan duygular iine
decektir. Veya tamamen bunlar yadsyacak ve cinsel kimliin varln bir nevi reddedecektir. Bu
da kendisini gereklikten uzak bir azize veya rahip yaantsna srkleyecektir. Daha yumuak bir
ortamda cinsel kimlii ve deiimi aile tarafndan onanp kabul edilmi ve doal olarak karlanm ise
ergen iin zm daha kolaylaacaktr. Bu durumdaki ergen iin problem cinsel objenin kim,olaca
ve nasl olacadr. Daha nceki kimlik evrelerinde ve zellikle Latent dnemde sosyal ilikiler ana
girmi toplumsal bir rolle var olmu ergen aday, ergenlie girdiinde eitli partnerlere kar ilgi
duyacaktr ve cinsel objesini onlardan seecektir.
Ancak geliim evrelerinde takl kalm problem yuman bir sonraki evreye devretmi olan ergen,
cinsel obje seiminde de ok youn skntlara maruz kalabilecektir. Da tam bir alm olmad ve
birey olarak zerkleemediinden veya ego salkl bir geliim evresi geirmediinden dolay youn
cinsel drtler en yakndaki objelere ynelebilecektir. En yakndaki cinsel nesneler ise kar cinsten
ebeveyn, kardeler ve172 Btncl Psikoterapi
ya yakn akrabalar olabilecektir. Bu durumda ergen youn bir bunaltnn iine decektir. Bir tarafta
kltrel deer yarglar, dier tarafta youn cinsel drtler ve yolunu bulamayan arzularn akn bir
ekilde etraftaki nesnelere otomatik dearj sz konusu olacaktr. Bunlarn hepsi ergenin ruh dnyasndaki fantazma dzeyindedir. Bunlarn hi biri reel hayata henz tanmamtr.
Ergenin tm yaants i dnyasndaki frtnalar gibidir. Ergen yakn evresindeki kar cinsten cinsel
nesnelere ynelim yaparken bu drtlerini bilindnda tutmaya alacaktr. Bu drtler zaman
zaman kendilerini ryalarda aktive ederken, zaman zaman flashback'ler halinde zihne hcum
edebilecektir. Bu youn atmann etkisi altnda kalan ergen sululuk duygusundan intihara kadar
gidebilecek tepkiler gsterebilecektir. Tm bu skntlar baar ile atlatm ve kendi cinsel
kimliinden emin olmu bir ergen, dardaki kar cinsten bir nesneye ynelecektir. Bu nesne
okuldaki snf arkada olabilecei gibi, mahallesindeki herhangi birisi veya televizyonda izledii
hret olmu herhangi bir kii de olabilecektir. Bu durumda tehlike daha azdr. Cinsel drt fiziksel
olarak yolundan gitmekte ve toplumun da kabul edebilecei ensest iermeyen kar cinse
ynelmektedir. Bu salkl bir geliimin iaretidir. Ergen burada hem drtlerini kabul etmekte hem
kendini tanmakta hem kar cinse ynelebilmekte hem de kar cinsin kendini kabul edeceinin duyumunu hissetmektedir. st rtk veya ak bir ekilde kar cinse gndermi olduu mesajlar
herhangi bir ekilde kar cinsten onaylanma anlamnda dndnde ergen kendi cinsel kimliinin
formatn tamamlam olacaktr.
Cinsel kimlik formatnn tamamlanmas kltrden kltre deiiklik arz edebilmektedir. Gelimi ve
modern kltrlerde bu yap ergenin cinsel eylemini gerekletirmesi eklinde onanrken ve bu doal
kabul edilirken bizim gibi kltrlerde bu evre flrtlkle snrl kalmaktadr. Flrtln snrlar da
rf, adet, gelenek ve din inanlarla ekillenmektedir. Flrt yapmak konumak, elele tutumak,
pmek ve sarlmak eklinde veya cinsel ilikinin olmad sevime eklinde tezahr edebilmektedir.
Burada sreci belirleyen toplumsal deer yarglardr. Bizim gibi gei kltr yaayan toplumlarda bu
dnem ergenler iin ok daha ciddi sorunlar ve atmalar barndrmaktadr. Geleneksel kltrlerde,
cinselliin tabu sayld bir anlayla kar cinsle iletiimin her trl boyutta yok sayld ve ilikinin
kesildii durumlarda, kar cinsle karlalan eitli meknlarda (okul, kantin, elence merkezleri vs.)
ve kar cinsle iletiimin destekledii eitim sistemlerinde sreler farkl farkl yaanacaktr. Ergenin
yetitirildii aile kltr ortamyla, eitim ve retimini grd kurumsal yap arasndaki kar cinse
yaklam anlayndaki tutarszlk gente ayrca ok ciddi bocalama ve bunalmlara neden olacaktr.
Bu tip elikilerin olmad aile ile sosyal kurumlarn ayn tip bir modeli benimsedii durumlarda
ergenin kimlik oluturma sreci sancsz ve rahat geecektir.
Ergenin burada tek bir problemi kalmaktadr ki o da kar cins tarafndan fiziksel ve zihinsel olarak
onandnn iaretini almasdr. Ergen bunun iin eitli denemelere giriecektir. Bu ilk defa
fantazmadan kp gereklie adm atma balangcdr. Bu teebbsler ergen iin hayati nemi haizdir.
Ergen bu teebbsleri yapabilecek metanette, cesarette ve giriim ruhunda olmak zorundadr. Bunlar
kazanabilmesi iin daha nceki ruhsal geliim evrelerini salkl bir ekilde geirmi olmas gerekir.
Varsayalm ki bu evreleri salkl olarak geirmi olan ergen, bu teebbslerde bulunma kararn ald.
Bu kararlar alan ergen uygulamaya getiinde ok daha ciddi 'sorunlarla kar karyadr.
Reddedilme, aalanma, dlanma, hakarete maruz kalma, hatta saldrya urama ihtimali her zaman
mevcuttur. Bu teebbslerinde bu tip yantlarla karlaan ergenin giriimci ruhu krlarak bu kii iine
kapanp deersizlik hislerinin ve yetersizlik duygularnn olutuu bir kimlik bunalmna girebilir.
Hele hele aile ortamnda say174 Btncl Psikoterapi
gn bir konumu bulunmayan, aile bireyleri tarafndan onand eitli ekillerde gsterilmeyen ergen
bu kayglarla giritii teebbslerinde baarszla ulanca kimlik krizi veya bocalamas varlna
hkim olacaktr. Cinsel kimliini bu ekildeki teebbslerle onanm, kar cins tarafndan beenildiine inanm ve kar cinsle eitli boyutlarda iletiim iine girmi ergende ise cinsel kimlik ile ilgili
yap netlemi ve zgven duygusu hakim olmutur. Burada ergen cinsel drtlerini tatmin etmek iin
kendini bu alana kilitleyebilir. Dncesinin ve eylemlerinin byk bir ksm cinsel tatmin zerine
kurulabilir. Bu durum ergeni realiteden uzaklatrabilir.
Bebeklik dneminde hazza ulamak iin annenin memesini yakalayan, doyduu halde memeyi
brakmak istemeyen bir haz ynelimi, dklama evresinde i ve kakas zerine odaklanrken bu
evrede cinsel ilikiye odakl ve mastrbasyon arlkl bir haz ynelimi eklinde ortaya kacaktr. Her
ne kadar hazzn birok alana blnm ekilleriyle de ergen tatmin olsa da esas ana eksik cinsel
tatmin ynndedir. Cinsel tatmin ergende honutluk ve rahatlama duygusu verir. Kar cinsle kurulan
her trl iletiim cinsel tatminin belirli bir dozda hissedilmesi duygusunu ergene yaatr. Kar cinsin
varln zihinsel olarak oluturmaktan balayan bu tatmin sreci; kar cinsle yan yana oturmak,
konumak, kar cinse dokunmak, kar cinsle akalamak ve espri yapmak, kar cinsle bir ekip
almasnda faaliyette bulunmak, kar cinsi seyretmek veya kar cins tarafndan seyredilmek ve son
aamada da kar cins ile cinsel ilikiye girmek gibi hepsi de cinsel hazzn belirli aamalarnda
tatminini salayan dearj yollarn takip eder.
Olgunlam cinsel yaamn getirmi olduu keyfi yaayan ergen, toplumsal hayatnda yaam olduu
stres, bunalt, deersizlik, yetersizlik ve baarszlk duygularnn getirmi olduu durumlardan
arnmak iin mastrbasyona ve pornografiye ynelebilecektir. Bylece stresin zm dorudan
cinsel hazla tedavi edilmeye allacaktr. Bu da ergeni toplumsal hayattan uzaklatracak ve gereki
olmayan bir dnyaya mahkm brakacaktr. Veyahut da erkek egemen toplumlarda g ve iktidarn
simgesi erekte olmu bir penisle simgelendii iin ergen, toplumsal zaaflarn, yetersizliklerini ve
aresizliklerini erkek olarak her zaman erekte bir penise sahip olrna zlemiyle ve urayla
geirecektir. Frsatn bulduu her ortamda mastrbasyon yapacak ve libidosunu bu alanda
harcayacaktr.
Haz geliimi asndan (Psikoseksel adan) ergenin ynelimi her ne kadar kar cinsle iletiim kurup
olgunlam bir cinsellii yaamak ekseninde ise de bu ynelim, haz kaynann dier tatmin
yollarndan da yararlanmaya almaktadr. Bunlar, fiziksel gzelliin, sportmen vcudun, snf
iindeki baarnn ve herhangi bir hobideki stnln topluma gsterilmesiyle duyulan hazzn dier
ynelim alanlardr. Bunlar dengeli bir ekilde daldka geliim evrelerinin bu aamas da salkl bir
zemine oturmu demektir.
B- Psiko-toplumsal Adan Ergenlik

Ergenlik dnemi kimliin olutuu, netletii ve erevesinin izildii bir dnemdir. Kimlik, gerek
manasyla ergenlik dneminde oluur.
Kimlik, kiiye zg deimeyen srekliliini muhafaza eden, kiinin vasflarn bize belirten ve kiiyi
dier bireylerden ayrtrmamamz salayan hususiyetlerin tamamna verilen isimdir. Kiilik tipleri
eitli ekillerde tanmlanmlardr. Kremer'e gre kiilikler fiziksel yaplarna gre snflandrlm
bu balamda atletik, astenik ve piknik tiplerden bahsedilmitir. Bir baka aratrmac ie dnkl ve
da dnk176 Btncl Psikoterapi
l eksen alan endomorfk ve ekzomorfk kategorilere ayrmtr. ada psikiyatri ise kimlii, ICD10 ve DSM-4 snflandrmalarnda kiilik rntlerine ve klinik grnmlerine gre snflandrmtr.
Ergen, bu bahsi geen snflandrmalarn herhangi birisindeki bir kimlii ya edinecek ya da kimlik
bocalamas ierisinde kalacaktr. Psiko-toplumsal dinamik adan ise bu evre ergenin kimlik oluturma
evresidir.- Ergen kimliini olutururken u aamalardan gemek durumundadr:
1. zerk olduunu hissetmek: Ergenin temel ura, ayr bir kimlii ve kiilii olduunu kendine
kabul ettirmek ve bunu dierlerine onaylatmak ihtiyacdr. Ergenin gemiine baktmzda irade ve
ilk bamsz hareket bir yandan sonra ortaya kmaktadr. Civarndaki objelerle iliki ierisine girmenin yolunu bulabilmek, ebeveynin o nesnelerle ilikisini taklit etmekle mmkn olabilmektedir. lk
zerklik denemeleri anne ve babann nesne ile iletiim kurma eklini taklit ederken, dier taraftan bu
ilikiye kendi bireysel rengi ve zerkliini vermeye almaktadr. Mesela dar karken elbise
giyilmelidir, ama hangi elbisenin giyilmesine ocuk kendi karar vermek istemektedir. Anal dnemi
anlatrken bu konuya detayl ekilde deinmitik. Fiziksel olarak gcnn snrlln bilen ocuk
ergenlikte fiziksel gcnn de farkna vararak"tam bir birey olduunu ispata alacaktr.
zerk bir birey olmann tek yolu egemenlii altnda olduuna inandnz g ve iktidara kar
direnebilme ve ondan bamsz olarak hareket edebilme yeteneini haiz olmaktr. Ergenin psikotoplumsal adan birinci problemi kendini yneten ve ynlendiren zerinde g ve iktidar sahibi olan
otoriteye yani ebeveyne ba kaldrmak eklinde olacaktr. Eer ergen ebeveynine kar veya ebeveynin
temsil ettii her trl g ve otoriteye kar ak veya gizliden, dorudan veya dolayl yolla isyan
edebiliyor, bakaldrabiliyorsa zerk olmann ilk admlarn atabiliyor demektir. Bir insann birey olaRuhsal Geliim Evreleri 177
bilmesi iin eylemlerinin planlaycs, uygulaycs, takipisi ve sonularna da katlanabilme
zelliklerini haiz olmas gerekir. Kendi bana eylem planlayamayan, dnce retemeyen rettii
dnceyi eyleme sokamayan ve eyleminin sorumluluunu zerine alamayan bir insan birey
olamamtr. Bu insan bakalarna mahkm bir kledir. lgintir ki sanki biyolojik bir almla genetik
ifresindeki materyale yazlm gibi ergenlie giren gencin ilk tepkisi isyan etmek eklindedir. syan,
kendisini ynettiine inand, zerinde g ve otorite olarak nitelendirdii her eye kardr. Yine
ilgintir ki isyann ierii hi nemli deildir. Burada doru ve yanl kavram yoktur. Otoritenin
kendinden talep ettii eyin tersi yaplarak bakaldr ortaya konulursa zerklik ancak temin edilecektir. Ergenin isyannda mantk aranmamaldr. Zira ergen, mantksal bir bakaldrda bulunmaz.
Bakaldr igdsel bir harekettir. Ergen, bakaldrsn sadece akliletirmeye alr. Bu <inemde
g ve otorite sahibi konumundaki kii ve kurumlar ergenin bu bakaldrsn anlayla karlar; onun
farkl dnce ve davranlarna sayg ile yaklar; onun zerkliini ve bamszln yrekten
kabul eder ve ciddiye alrsa problem zlr. Ergen bu durumda zerk bamsz bir birey olduu
kanaatine varr. Sanki yeni bir cumhuriyet kurmu gibidir. Aynen cinsel kimlikte olduu gibi ergenin
bakaldr teebbsnde bulunabilmesi iin ruhunun ve kimliinin bu isyan yapabilecek formatlarla
daha nceden donatlm olmas gerekir. Bu da aile iinde daha nce sindirilmemi bir kimliin
olumasyla mmkndr.
Dnce ve davranlaryla alay edilen, grleri dinlenilmeyen ve ocuk olarak dahi adam yerine
konmayan bir aile ortamnda ergenin byle bir teebbs aklna getirmesi dahi mmkn deildir. Bu
durumda da ergen son ansn kaybetmi, bakalarnn peine den, kendi fikir ve grleri olmayan
bir birey halinde gdk kalmtr. Bu teebbs imknn bulmu ergen, bakaldr iine girdiinde aile
veya otorite bunu kendi iktidarlarna vurulmu bir darbe olarak alglayp
bu giriimi ezerlerse ergenin zerklik ve birey olma mcadelesi de sndrlm olacaktr. Toplum ve
aile sesi kmayan gdlebilecek bir bireyi oluturmakta baarl olmutur.
Burada otoriteye bakaldrnn temel nitelii her trl ortam ve meknda kendi inandn
savunabilmek cesaretini kazandrma yeteneidir. Ergen, bunun formatn atmaya almaktadr. Bu
format atm olan bir birey bamsz, zgr ve zerk bir ekilde hayatnn her aamasnda varln
her yerde oluturabilir.
2. Ama edinebilme, ynelebilme, uygulayabilme yetisi: Ergenlik dnemine gelene kadar hep
etrafndaki rolleri grm ve bu rollerden yamal boha gibi bir kimlik edinmi olan birey kendine has
bir kumala bir elbise yapmaya alacaktr. Ergen nne hedefler koyacak ve bu hedeflere ynelerek
bu amalarla ilgili uygulamalara giriecektir. Ergenin amalar bu dnem itibariyle eitli, deiken,
ksa sreli ve tutarszdr. Ergen bir nevi ama edinebilme yetisini ve bunu uygulayabilme yeteneinin
formatn oluturmaya abalamaktadr. Burada da ierik nemli deildir. Ebeveyn veya otorite bu
format atma uran kavrayamadklar iin olayn zne deil ieriine taklmaktadrlar. Bu da ciddi
sorunlar dourmaktadr. Ergen ama edinirken bir tala iki ku vurmay da yeleyebilir. zellikle
otoritenin istemedii veya kabul etmeyecei amalara ynelerek hem otoriteye bakaldrma formatn
edinirken hem de bir amaca ynelebilme ve o ama zere eyleme geebilme yetisini oluturmaya
alabilmektedir. Muhafazakr bir ailenin ocuu ebeveyninden ergenlik dneminde arkc olmak
iin izin isteyebilir. Veya bir saz kursuna kaydolabilir. Brokrat bir ailenin ocuu minibs
muavinliine soyunabilir^ Veya bilardo oynayarak hayatn geindireceini iddia edebilir. ok eitli
meslek dallarna, hobilere ve eitli ura alanlarna ynelirken hem otoriteye ba kaldrmakta hem de
kendi setii bir amaca doru ynelebilme ve uygulayabilme yetisini oluturmaya almakRuhsal Geliim Evreleri 179
tadr. Ergen kendi i dnyasndaki yetenekleri aa karp toplum tarafndan o ynde saygn bir
kimlik edinmeye ynelme gayreti iindedir. eitli ama edinmelerde iindeki kefedilmeye hazr bir
takm yeteneklerini aktive ederek baarl bir rol oluturabilir. Baarl olunan roller kalcln srdrrken, baarsz olunan rollerden arabuk vazgeilir.
Bu dnemde ergenin aile dinamiklerine uymayan ama edinmesi ebeveynleri ok ciddi manada
rktr ve bir takm tedbirler almaya iter. Ergenin bu tip giriimleri engellendiinde hem zerk ve
bamsz bir birey olma format engellenmi hem de bir ama edinebilme ve o amaca ynelebilme
yetisi ksrlatrlm olacaktr. Sama, anlamsz veya imknsz da olsa ergenin ama edinmeyle ilikin
rol denemeleri cesaretlendirilerek onanrsa; ergen hem zerkliini hissedecek hem de ama
edinebilme ve uygulayabilme yetisini var edecektir. Bu yetiyi oluturmu bir ergen daha sonraki
hayatnda nne bir hedef koyabilmeyi bu hedefe rasyonel bir hazrlkla ynelebilmeyi nne
kabilecek engelleri salam ego dinamikleriyle aabilecek cesarete sahip olabilmeyi ve sonuca gtrebilmeyi baarabilecektir. Bu format oluturamam ailesi tarafndan engellenmi bir ergen daha
sonraki hayatnda kendine ait hedefler edinebilme ve bu hedefleri baarya ulatrabilme yeteneinden
mahrum kalacaktr. Saz kursuyla, bilardo merakyla, kelebek avclyla veya pul koleksiyonuyla
balayan ama edinebilme, uygulayabilme ve sonuca gtrebilme denemeleri o ergeni daha sonraki
hayatnda ben bu lkenin babakan olacam ve bu lkeyi yneteceim amacn rahatlkla
oluturabilecek bir formatm temelini rahatlkla atabilecektir. Aksi ise ynetilmeye mahkm zerk
olamayan gdlen insan topolojisini oluturacaktr.
3. Srda Edinme: Arkada oktur. Arkada edinmek grece kolaydr. Ancak dost edinmek, srda
edinmek, sr verebilecei birisini bulmak ve birisinin srrn saklayabilmek farkl bir eydir. Ergen bu
dnemde srda olmann da formatn
atar. Yine burada ayn dinamikler sz konusudur. yle bir arkada ve srda seilmelidir ki bu hem
otoriteye bakaldr olabilsin, hem bir ama iersin hem de srdal znde barndrsn. Gen ergen
suni srlar oluturur. Bu srlar onun iin hayati nemi haizdir. Yakn dost olarak nitelendirdii
arkadayla bu srlar paylarlar. Onlarn bulutuklar gizli ve zel meknlar vardr. Onlarn
paylatklar gizli ve zel bilgiler vardr. Bu bir kza duyulan ilgi olabildii gibi bir marketten birlikte
yrtlen ikolatalar olabilir. Veya dman olarak nitelendirilen ortak bir dmana kar eylem
hazrl iinde olabilirler. Bu eylem, notlar kt veren bir retmene kar uygulanmas dnlen bir
takm davranlar ierebilir. Veya bu sr, akam ders alma bahanesiyle bir bakasnn evinde
kalmak iin alnan izin, bir pub'da gece saatine kadar iilen bir biraya dnebilir. Bunlar srda ve
dost olan iki ergenin paylaaca srlardr.
Aile veya otorite iin ergenin hayatnda aklanamayan karanlk zaman dilimleri ve blgeler vardr.
Aile panikler, ocuk kontrolden kmak zeredir. Aldatc ve sahte szlerle arkadaa bir yaklam
tarzyla "ben senin annenim, babanm, retmeninim, mdrnm, biz dost ve arkadaz, benimle her
eyi paylaabilirsin" diyerek ergenden srdana ihanet etmesi istenir. Ergen bu szlere kanar da
srdana ihanet ederse bu srda ve dostu satmak anlam tar. Bu durum ergenin artk gvenilmez,
dost olunmayacak kaypak bir kii olduu kanaatini besler. Daha sonraki hayatnda hem hi kimseye
gvenemeyen hem de hi gvenilmeyen bir kiiliin, kimliin temsilcisi olur. Bu tipler iin dier
genlerin koyduu ilgin isimler vardr. 'Yamuk', falaka, 'anten', 'kalle', 'muhbir', 'satc', 'ispiyoncu'
gibi isimler bu gencin sosyal ortamndan dlanmasna neden olur ve kaypak bir kimlik rnts
olarak hayatnda devam eder.
Bu dnemdeki srdal ebeveyn ve otorite tarafndan anlayla karlanr hatta desteklenir ve sayg
duyulursa ergende
srdalk, gvenilirlik ve sr saklama yetisi geliecek; hem kendisi bakalarna gvenebilecek hem de
kendisine gven duyulduundan emin olma formatn gelitirebilecektir. Hayatta gerek manada
baarl olan bireyler ergenlik dneminde srdalk formatn atm, bu snavlar baaryla vermi ve
gvenilirliklerini kantlam insanlardan olumaktadr. Bu tip bireyler toplum tarafndan da sayg ile
anlan, szleri senet kabul edilen ve gvenilirlikleri ok yksek kiiliklerdir.
4. Kar cinsle iletiim ve beenilme: Yukarda da bahsettiimiz gibi ergenlik dneminin temel nitelii
hazzn ynelimi asndan cinsel kimliin netlemesidir. Bu da ancak kar cinsle iletiim ierisine
girip kar cins tarafndan beenildiine emin olmakla mmkndr. Ergen, kar cinsle ilgili giriimlerinde ketlenmemeli, aalanmamal ve sulanmamal-dr. Bizim kltrmzde mmknse st
rtk bir biimde desteklenmelidir. Kar cins tarafndan beenildiine emin olan bir ergen, hayatnn
nemli virajlarndan birisini daha dnmtr. Bu dnemde ergenin fiziine olan dknl, sa
bakm, jlesi, makyaj, parfm, kyafeti, stili, tarz yani her eyi, kendini kar cinse beendirmek
zerine kurulmutur. Hatta ergen, okula ou zaman okul iin deil, oradaki kz veya olan iin gider.
Bu dnemde kar cins tarafndan beenildiini dnmeyen, teebbsleri baarszlkla sonulanm,
kendini irkin ve yetersiz alglayan ergenin ileriki hayatnda ok ciddi evlilik sorunlar ve deersizlik
hisleri, kendini objektif deerlendiremeyen ve tavize ok yatkn bir kimliin inasna neden olabilecektir.
5. Lider olabilme ve bir lidere balanabilme: Ergen, hayatnn her aamasnda bir konuda nder
olabilme, baz konularda da bir nderin peine debilme yetisini kazanmak durumundadr. Birilerine
nder olarak onlarn sorumluluunu alabilme, onlar ynetebilme, ynlendirebilme ve organize
edebilme bir yeti iidir. Ergenlik dneminde ergen bu yetisi182 Btncl Psikoterapi
ni eitli ekillerde tecrbe eder. Etrafnda oluturduu arkada ya da hayran grubuna ynelik veya
yetenekli olduu bir alandaki yeteneklerini sergileme ve retme perspektifinde bir uygulamaya
ynelerek liderlie soyunabilir. Ufak gruplarla balayan lider olabilme becerisi ve yetenei, gruplar
bylterek devam edebilir. Bu durum ergende zgven duygusunu gelitirme sorumluluk sahibi olma,
dierlerinin sorumluluunu yklenebilme, onlar belirli bir hedefe ynlendirebilme, o hedefe giderken
onlara elik edebilme ve ekip ba olarak onlar istenilen hedefe ulatrma yetisini kazanr. Daha sonraki hayatnda bir aile ierisinde aile reisi olabilme, bir iletmede yneticilik vasflarn kullanabilme,
zel gnlerde organizasyon yapabilme yeteneini sergileyebilme becerisini eline geirmi olur. Bu tip
teebbsler aile ve otorite tarafndan desteklendii ve yreklendirildii lde geliir zmsenir ve
kimliin bir paras haline dnr. nderlik ile ilgili giriimleri engellenen, alay konusu olan,
dlanan ve peine kimsenin taklmad bir ergen daha sonraki hayatnda bu yetiden mahrum kalr.
Ergenin eitli ekillerde elence amal da olsa organizasyonlar yapabilme, bu konuda liderlik
edebilme, arkadalarn toparlayabilme ve onlar bir hedefe ynlendirebilme almalar takdir edilmeli
ve desteklenmelidir. Yine ebeveyn burada olayn ieriine taklmamal ve ergenin liderlik vasflarn
ortaya koyabilme yetisine odaklanmaldr. Byle bir ergen devaml desteklenir, organizasyonlarda
liderlik eder ve liderlik hasletlerini gelitirirse hemen yan banda bu ergen iin bir tehlike ortaya
kabilir ki bu da narsist kiilik rntsnn ortaya kma imkndr. Eer her eyi her yerde
kendisinin rgtleyecei ve her zaman nderlii kendisinin yapmas gerekecei eklindeki bir inan ve
kanaat ergene hakim olursa arkadalar arasnda dlanma tehlikesi ve yalnz kalma riskiyle kar
karya kalabilecektir.
Bunun iin ergen bir baka ndere tabi olabilme yeteneklerini de gelitirmeli ve bundan bir aalanma
ve gocunma duymamay renmelidir. Yani hem nc olabilmeli hem de ardl kalabilmelidir. Baz
organizasyonlarda baka arkadalarnn nderliine izin verip onlarn da bu yetilerinin gelimesine
destek olmal ve onlarla iyi bir ekip almasna ilerlik kazandrabilmelidir. Bu durumda da bir ekip
ruhunu yaaya-bilmeli, bundan mutluluk ve gurur duyabilmelidir. Byle bir yapy oluturabilmi olan
bir ergen toplumsal uyumu yksek, her ortamda var olabilen ve gerektiinde nderlii zerine alp
gerektiinde lideri takip edebilen salkl bir birey olmu demektir Baz aileler ergen nder olurken
onu destekledii halde bir baka arkadann nderliinde yaplan bir ie ardl olarak katlmasna scak
bakmamakta, ergeni bu konuda kkrtabilmektedir. Bu da ergen iin ok ciddi potansiyel bir tehlike
arz etmektedir.
6. Dnya gr eperi ve ideolojik bir bak oluturmak: Kimliin birok rol denemelerinin kavak
noktasnda olan ergen kendilik tasarmn ve zerkliini olutururken bir taraftan da tm dnyay
yorumlayabilecek bir geni d epere ihtiya duymaktadr. Kimlii bir svya benzetirsek bu svnn
bir kaba konmas gerekmektedir. Bu kabn eperi daryla kendisini ayran dnya grdr. Bu
dnemdeki ergen dnyay anlamlandrmak zere bir ideolojik bak tarzna ihtiya duyar. Burada yine
ierik nemli deildir. Muhtelif ideolojilerden birisini benimseyebilir. Gencin derdi, kendini boluktan
kurtaracak ve varoluunun eperini salamlatracak bir dayanaa ihtiya duymasdr. Aksi takdirde
sanki varolu, askda kalm, bolukta duran, dayanaksz ve temelsiz bir yap eklinde
hissedilmektedir. Dnyay alglama, anlama ve anlamlandrma, byle bir ideolojik eksenden bakldnda daha da kolaylamakta evrenin karmaas ve kaosu netlemekte ve evrenle iletiimin snrlar
belirlenmektedir. Ergen iin bu temel bir ihtiya gibi grnmektedir. Ergen bu dnemde katksz
solcu, katksz sac, dinci, ateist, kom184 Btncl Psikoterapi
nist, faist veya hedonist bir ideolojiye ynelebilir. Bunlarn hepsi dnyaya bir anlam kazandrmann,
ekil vermenin veya ruhsal yapya bir ereve izmenin ya da eper oluturmann aralardr. Sanki bu
yap ergeni iki yalarnda yaad mikro-kozmosundaki kiilik rntsn, anne-babay kopyalayarak oluturmasnn makro kozmosu yani evreni anlamlandrmak iin anne-baba yerine ikame
edebileceimiz ideologlarn dnya anlaylarn kopyalamak gibi grnmektedir. Ev ortamndaki iki yanda bir bebek iin btn evren odayla snrl iken odadaki eyalarla iletiim kurma modelinin
anne-babann iletiim yntemleri olmas gibi, ergenlik dneminde dnyada olup bitenlere kar
hadiseleri anlamlandrma ihtiyac dolaysyla ideolojik bir epere gereklilik duyulmaktadr. Nasl ki
iki- yanda anne-babadan emanet alnan kimlik zellikleri ergenlik ile beraber yeniden bir yaplandrlmaya dntrlerek kendi kimliini zerk bir ekilde kendi kendine kazanma ansn elde
ediyorsa, muhtemelen ideolojik bak asyla hasbelkader alnan tercihler erikinlik ve olgunluk
dneminde ruhsal dnyamza giren yeni verilerle zerk bir ekilde denetlenebilmekte,
deitirilebilmekte ve kendine has bir vasfa dntrlebilmektedir.
Yukarda bahsettiimiz erevede ergenin n alr, bu yetileri desteklenir ve bir kimlik oluturma
konusunda cesaretlendirilirse gelitirecei kimlik de kendine zg bir kimlik olacaktr. Ruhsal adan
salkl bir eperi ieren bu kimlik rntsnn zaman ierisinde ierii doldurulacak, zenginletirilecek ve hayatn ierisinde varolacaktr. Byle bir ergenin geleceinden korkmamak ve mitvar
olmak gerekir.
Aksi takdirde ergen bu denemelerden baarszlkla kacak ve kimliini netletiremediinden rol
denemeleri mtemadiyen devam edecek, kimlik bocalamas veya kimlik bunalm denilen klinik bir
tablo ile karmza gelecektir. Kendini tanmlayacak bir kimlik bulamayan ergen salkl yollardan bir
k bulamazsa alternatif k yollar arayacaktr. Bu alRuhsal Geliim Evreleri 185
ternatif k yollar ergene belki bir kimlik sunacak ancak bu kimlik daha hastalkl ve daha byk
skntlara gebe olacaktr. Daha sonraki blmlerde bahsedeceimiz bu klinik tablolardan birisi
ergenin ters kimlik oluturmasdr. Ters kimlik kestirme ve kolayc bir yolla ergene bir eper izebilir
ve otoritenin kendisinden istedii her eyin tersini yapmak onun kimliini tanmlayan tek lt haline
gelebilir. Her yerde aksi her yerde inat her ortamda ters bir yap sergilenir. Herkesle kavgaldr ve her
eye zttr.
Dier bir hastalkl kimlik rnts hasta kimlii rntsdr. Ergen bu skntlar nedeniyle bir
hekime gnderilip zm arandnda, ergene bir takm tehisler konacaktr. Anksiyete, depresyon,
kiilik bozukluu, hipokondriyasis, obsesyon vb. doktorlarn da onaylam olduu aile tarafndan
kabul gren bu etiketlenme sistemi ergen tarafndan bir rol olarak benimsenip bir kimlik halini
alabilmektedir. O artk hasta bir bireydir. Hasta kimlii onun kurtulu reetesidir. O artk hem bir
kimlik edinmi, sorumluluklardan uzak kalm, hem de madur ve mazlum birini oynamaktadr.
Doktorlar da bu sreci devaml pekitirmektedir. Bu tablolar daha sonraki blmlerde detayl bir
ekilde anlatlacaktr.
nc Blm PSKOTERAP
I. GR
insanolu var olduundan bugne muhtemelen psikoterapi de vardr. Gemi toplumlarn kltrel
yaantlarna baktmz zaman ncelikle, antropolojik incelemelerde ve mitolojide psikoterapi
fonksiyonu gren birok kii ve kurumun hayatn iinde rol aldn grmekteyiz. nsanolunun insanlk vasfn kazand gnden bugne id, ego, sperego ilikisi ve nesneyle iletiimin kurallar hep
olagelmitir. Nesneyle ve tekiyle iletiimde bir takm sorunlar yaandnda eitli savunma
dzenekleriyle bunlar atlatlmaya allmtr. Belirsizlik ve bilinmeyene kar hissedilen kayg,
belirsizlii ve bilinmeyeni belirli ve bilinen hale getirmek iin eitli abalar gndeme getirmitir. Bu
balamda din adamlarndan amanlara, byclerden ozanlara kadar bu grevi ifa eden bir takm kii
ve kurumlar oluturulmu ve bunlar szkonusu rol stlenmilerdir. Bunalt ve skntlarn doast
glere atfeden, bu ekilde anlamlandran, bu doast glerden korunmak iin byclere ve
ifaclara snan insanlar, aslnda hep bir telkin alma ihtiyac ve etkisi iindedirler. Bu balamda
bakldnda insanlarn ruhsal skntlar toplum tarafndan kabul grm eitli kurumlar tarafndan
tedavi edilmekteydi. Tedavi isteyen, probleminin tam olarak ne olduunu bilmemekte ve tedavi eden
de neyi nasl tedavi ettiini bilmeden tedavi etmekteydi. aman, byc veya ifac kendisinde gerek
manada mutlak g ve iktidar olduuna inanmakta, Tanrnn temsilcisi olduu inancn tamaktayd.
Bu gcn kantlayacak birok gerek delile de sahipti. nk tlsmla, byyle, dua ile birok
hastal tedavi edebilmekte ve dmanlar sknt ve bunaltya sokabilmekteydi.
Bugn modern psikolojinin gelimesiyle birlikte biliyoruz ki bunlar tamamen telkine dayal bir takm
etkilenmelerden ibaret ruhsal tepkilerdir. Bu anlamda ortada gerek olan bir durum vardr ki, o da
bireyin hissettii bunalt, sknt ve bu sknty da bir ekilde zmleyen ifac ve byc olgusal
olarak tezahr etmektedir. Pragmatik adan yaklatmzda nemli olan kiinin bunalt ve skntsnn
ortadan kaldrlmasdr. Yntemin nasl olduu, ieriinde ne olduu pek nemli olmamaktadr.
Bu yaklam tarznn izdmlerini az gelimi veya gelimekte olan, lkelerde yaygn olarak grmekteyiz. Baz din adamlar, modern medyumlar ve falclar bu ilevi stlenmi gzkmektedir.
Psikyatrist veya psikoterapist ise bu balamda arka planda olan idrak eden, bu arka plan hastasna
gsteren, belirsizlik ile bilinmez olan bilinir hale getiren ve i gr kazandran bir konumdadr. Bireyi
zerkletirmeye alp onun yapt ve hissettii eyin ne anlama geldiini idrak etmesini salayarak
iradesini zgrce kullanmasnn zeminini hazrlayan bir tedavi program oluturmaktadr. Bu tip bir
tedavi program, belirli bir insan modelini temel alan, hastalklar veya bozukluklar belirli bir
balamda izah eden ve onlarla ilgili her yerde uygulanabilir tedavi stratejileri gelitiren bir tedavi
yntemiyle uygulamaktadr. Bunun adna genel anlamyla psikoterapi denilmektedir. Teknik ve
yaklam itibariyle birok psiko-teraptik yaklam mevcuttur ki bunlarn neler olduunu ve nasl
gelitiini aada izah etmeye alacaz.
II. PSKYATRDE GENEL TEDAV YAKLAIMLARI ve PRENSPLER
A- Tbb ve Cerrahi Terapi

Yzyl ncesine kadar akl hastalklar ok ilkel bir takm yntemlerle tedavi edilmeye allyordu.
En modern hastanelerde bile akl hastalklar su terapisi, a brakma, zincire vurma ve balama
yntemleriyle kontrol altna alnmaya allyordu. PinePin akl hastalarnn zincirlerini zerek
onlara da bir hasta ve insan muamelesiyle yaklamas, psikiyatri tarihinde bir dnm noktas olmutur,
ikinci dnm noktas ise bu tip hastalarn tedavisine ynelik ilk ilacn bulunduu veya uyguland
dnemdir. Akl hastalarna klor promazin isimli ila tatbik edildiinde birok hastann halsinasyonu
ve illzyonu kaybolmu, ksa srede iyileme belirtileri ortaya kmtr. Bu umut verici gelime,
ruhsal rahatszlklarn tedavisinde ilalarn kullanlabileceini ve yenilerinin bulunabileceini bize
gstermitir. Bu konuda ok ciddi almalar balatlm, ok ksa srede ruhsal hastalklarn
tedavisinde kullanlabilecek onlarca ila uygulamaya sokulmutur. Bugn gelinen noktada ise i
abartl boyuta ulam, her ruhsal hissedie kar bir ila kefetme ynne gidilmitir. Bu nedenle
duygularmz ilalarla ayarlayan bir toplum haline dnme tehlikesiyle kar karya kalnmtr.
Ruhsal hastalklarn sebepleri incelendiinde bunlarn bir ksmnda bir takm organik bozukluklar
kefedilmitir. Beyin travmalar, beyin ii kanamalar, beyin tmrleri, metalik zehirlenmeler,
hormonal bozukluklar ve genetik bir takm etkiler ruhsal hastalklarn olumasnda temel faktr olarak
karmza kabilmektedir.
Bu tip klinik tablolarda hastal tedavi edebilmek amacyla cerrahi bir takm teknikler uygulamaya
konulmutur. Tmral yaplarn tedavisinde, beyin ii kanamalarn dzeltilmesinde, epilepsi
hastalarnn epileptik ataklarnn kontrol altna alnmasnda hatta bir ksm drt kontrol bozukluklarnda cerrahi bir takm uygulamalar gelitirilmitir.
B- Psikoterapi ve Snflandrmalar
Psikoterapi'de bir taraftan iyilemeyi talep eden kii ve/veya kiiler, dier taraftan iyilemeye arac ve
yardmc olacak veya iyilemeyi salayacak kii veya kiiler vardr. in banda ok bilinmeyenli
denklem olutu bile Terapiste mracaat edenler bir kii ya da kiiler, aile veya slale olabilir. Bu
yaplarn durumuna gre terapi teknii-yaklam ve psiko-patolojik olarak kavramlatrlmas farkl
farkl biimler arzeder. Bunlarn detayna birazdan gireceiz. Dier taraftan terapist olarak yer alan
kii, bir hekim ya da bir terapist olabilir, ko terapistiyle birlikte iki terapist olabilir veya bir aratrma
merkezinde terapiyi yrtrken dier terapistlere eitim veren bir konumda olabilir. Bu artlarda da
terapist ve/veya terapistler asndan farkl dinamikler ortaya kmaktadr. Tpk bilardo masasndaki
toplarn durumu gibi. Bu iki tarafl ilikiyi, eitli balamlarda ele alarak bir teknik snflandrma
yapmak mmkndr. Btncl terapinin kastettii ey de bir olguya veya fenomene her boyuttan ve
farkl zaman dilimlerinde bakabilme yeteneini salamaktr. Olaya meknsal perspektifte
yaklatmzda; ofiste yaplan psikoterapiler, hastanede yaplan psikoterapiler, eitim kurumlarnda
yaplan psikoterapiler ve darda yaplan psikoterapiler eklinde bir snflandrmaya gidilebilir.
Psikoterapiyi kimlerle yapld perspektifiyle bir snflandrmaya tabi tutacak olursak, bir kiiyle
yaplyorsa bireysel terapi, iftlerle yaplyorsa e terapisi, aileyle yaplyorsa aile terapisi, slaleyle
yaplyorsa slale terapisi, grupla yaplyorsa grup terapisi adn alr.
Hekim asndan bir deerlendirme ve tasnif yaplaca zaman;, bir hekim tarafndan yaplan, iki
terapist tarafndan yaplan veya heyet nnde yaplan alma eklinde bir gruplandrma yaplabilir.
Psikoterapi, hastann hekimden ^eklentilerine gre de snflandrlabilir: Hasta terapistinden sadece
anlalmay bekleyerek terapiye gelebilir. Mesela hakszla maruz kalm bir insann maruz kald
hakszl kimseye anlatamam ya da anlalmam olabilir. Hasta, anlalmak ya da derdini
paylamak iin de terapiye gelebilir. zellikle bir nesnenin kaybndan sonra yaanlan yas reaksiyonu
acsn paylamak iin hekime gelebilir. Hasta, terapistine sadece destek almak iin gelebilir: Bu
durumda o hastann ego ideallerini gerekletirmek iin motivasyona ihtiyac vardr ve bu motivasyon
ve destei almak iin hekimine gelmi olabilir. Hasta terapistine sadece semptomunu ortadan
kaldrmas amacyla gelebilir: Mesela cinsel ilev bozukluklarnda erken boalmay nlemek/ortadan
kaldrmak byle bir bavuru sebebidir. Hasta terapistine semptomunu bastrmak iin gelebilir:
Herhangi birine kar hissedilen fkeyi kontrol altna almak iin gelinebilir. Hasta semptomunu
deitirmek iin hekime gelebilir: Trnak yeme problemi yerine daha Zarasz bir semptom kabuln
gerekletirmek zere gelebilir. Hasta hekimine davranlarn dzeltmek amacyla gelebilir. Hasta
hekimine bilisel srelerdeki arptmalar dzeltmek amacyla gelebilir. Hasta hekimine derinliine
bir analiz yaptrarak kiiliini deitirmek amacyla gelebilir. Hasta hekimine anlam veremedii
anksiyetesini tedavi etmek amacyla gelebilir. Hasta hekimine sekonder kazanlar amacyla ya da
sosyal bir rol olarak alglad iin gelebilir. Bu alardan bakldnda hastann hekimden talebine
gre bir psikoterapi snflandrmas yapmak mmkndr.
Terapist perspektifinden bakldnda ise psikoterapi ok eitli balamlarda snflandrlabilir.
Hekimin hastaya yaklama tutumuna gre hastay anlamaya, paylamaya, destekGenel Tedavi Yaklamlar 195
lemeye, problemleri bastrmaya veya derinliine aratrmaya ynelik bir psikoterapi teknii seilebilir.
Hekim bir psiko-patolojik anlaya gre hastasna yaklamaktadr. Bu psiko-patolojik anlayn
ieriine gre de bir snflandrma yapmak mmkndr. Hekim, hastasnn sorunlarn davran,
bilisel, dinamik, varoluu ve transanksiyonel bir balamda ele alabilir veya bunlarn alt gruplarna
giren okullarn psiko-patolojik hastalklar kavramsallatrmas dorultusunda yaklamda bulunarak
buna gre bir snflandrma yaplabilir. Hekim ruhsal rahatszlklar tedavi etmek iin bir takm
yntemler ve teknikler uygulayabilir ki bu yntem ve tekniklere gre de bir snflandrma yapmak
mmkndr. Konuarak, oyun oynayarak, resim yaptrarak, mzikle ve dokunarak tedavi
gerekletirilebilir. Terapilerin byk bir ekseriyeti konuma zerinde cereyan etmesine ramen dier
terapi tekniklerinin de kullanldn grmekteyiz.
nsann d dnyaya alan be duyusu ve ierimizde bunlarn muhtelif kombinasyonlar mevcuttur. Bu
be duyunun her birine gre de tedavi teknikleri gelitirmek mmkndr. Grsel olarak bir takm sanat
terapileri, belirli meknlarn izletilmesi belirli resimlere baktrlmas, belirli tiyatro oyunlarnn
izletilmesi, travmaya maruz kalnan blgelerle grsel olarak yzleilmesi, travma meknlarna
gidilmesi, korkunun desensitizasyonunda resimden canlsna kadar grsel malzemenin kullanlmas.
itsel olarak bakldnda ritm tedavisi, musiki tedavisi, muhtelif seslerin dinletilmesi (su sesi, doa
sesi, ku sesi, dalga sesi vb.) dokunsal olarak dans terapisi, dokunmatik terapi, seks terapisinde vcut
masaj, partner vcudunun masaj, duyulara odaklanlmas vd. Koku ve tat ile ilintili olarak da koku ve
tada bal arm zincirlerinin salkl linklerde balantlarnn kurulmas sayesinde oluturulabilen
tedavi teknikleri bulunmaktadr.
Burada zellikle konumayla balantl olarak yaplan terapi ok nemlidir. Btn terapilerin byk
ounluu konuularak yrtlr. nk insanolunun insan olma zelliinin en temel belirtisi
konuma zelliidir. Konuma be duyuyla ekillenmi olan isel tasarmlarn simgeyle dile gelmesidir. Konumann nitelik ve niceliine gre bir psikoterapi snflamas yaplabilir. Konumann
yumuakl, sertlii, basknl, hzl veya yava olmas birer teknik olabilir. Bu balamda
konumann ieriine gre de terapi, telkin dzeyinde inandrma ve iknaya ulamak, yol gsterme ve
rehberlik etmek ve danmanlk hizmeti vermek iin kullanlabilir. Psikopatolojik yaklamla
davran terapi ynteminde ise nefes egzersizleri, progresif geveme, artl koullama, yzletirme,
maruz brakma, rol yapma, dl-eza teknii, .pekitirme ve sndrme eklindeki teknikler
uygulanabilir ve snflandrma da buna gre yaplabilir.
Bilisel bir psiko-patolojik anlay dnlecek olursa, allan katmana gre terapi snflandrlabilir
ki bu durumda otomatik olumsuz dncelerin belirlenmesi ve deitirilmesine ynelik psiko-teraptik
yaklam, temel kabullerin belirlenmesi ve deitirilmesine ynelik psiko-teraptik yaklam ve temel
emalara inerek onlarn deitirilmesine ynelik psikoteraptik yaklamlar ortaya kmaktadr.
Bilisel terapinin uygulad tekniklere gre de yle bir snflandrma yaplabilir: Negatif dnceyi
belirleme, dnce ile duygu balantsn gsterme, dnce ile inanma yzdesini orantlandrma,
olumsuz dnceye alternatif dnce gelitirme, dncenin kr ve zararn hesap etme, mevcut bir
gereklii kabul etme, soruna dey/dikey inile yaklama, dnce-duygu-davran ksr dngsn
krma, dnce durdurma, dnce deitirme, paradoks yaklam ve probleme problem zc olarak
yaklama becerisini edindirme teknikleri.
Psikodinamik formlasyona gre bir yaklam tercih edildii zaman u yntemler dikkate alnarak
terapi uygulamalar
Genel Tedavi Yaklamlar 197
yaplabilir. Serbest arm, ryalarn yorumlanmas, dil srmelerinin incelenmesi, simgelerin
incelenmesi, direnlerin incelenmesi, aktarmn yaantlanmas ve aklamalar ve yorumlar
Bunun dnda meknn deitirilmesi, meslein deitirilmesi, ein deitirilmesi, eyann
deitirilmesi ve eitli rehabilitasyon hizmederi gibi ek tedavi teknikleri de kullanlabilir ki, bu
balamda da bir psikoterapi snflandrmas yapmak mmkndr.
Biz bu ekildeki terapi eitliliine ve bunlarn aprazlanmas sonucu ortaya kacak olan psikoterapi
saysna burada deinemeyeceiz. Bunlar bir btncl psikoterapi emsiyesi' altnda drt ana kmeye
ayrarak snflandrmaya alacaz. Btncl psikoterapi; hastann psiko-patolojik geliim hikayesiyle balantl olarak; davran, bilisel (Kognitif), dinamik ve varolusal bir formlasyona tabi
tutulacaktr. Bu yaplar tek bana patolojiye neden olabilecei gibi birka bir arada bulunarak da bir
patolojiyi oluturmu olabilir. Ancak byle bir snflandrma hastay doru bir ekilde anlamamz
salayacak ve iyi bir formlasyon yapmamz temin edecektir. Yaptmz bu formlasyona gre de
bir tedavi prosedr hazrlayacak ve yukarda geen tedavi tekniklerinin uygun olanlarn tedavinin
uygun aamalarnda uygulamaya geireceiz.
Bu sayede tek bir psiko-patolojik retinin snrlarna hapsolmaktan kurtulacak ve hastaya yararl
olacak daha geni bir hareket kabiliyeti bulduumuz terapi alannda birok tedavi tekniini
uygulayabileceiz. Yaptmz almalarda uyguladmz bu btncl terapinin hastalara daha yararl
olduu gsterilmitir. Bunu ilerdeki blmlerde tekrar tartacaz.
C- Davran Psikoterapi
Yukarda insann ruhsal yapsn kabuklar halinde i ie gemi bir meyveye benzetmitik. Buna gre
meyvenin en d kabuuna, davran artlanmalar veya sosyal renmeler; ikinci katmana bilgi
ileme sreci veya bilisel alan; nc katmana ise dinamik katman diyebiliriz. ekirdek blmne
ise varoluu z diyebiliriz. nsann btn bu katmanlarn bir araya gelmesinden olumaktadr. Bir
paray dierinden ayrmak mmkn deildir. nsan yalnz bana ne davran, ne dnce, ne
duygulanm, ne de hisseditir. nsan bunlarn hepsinin belirli bir ahenk ile dizaynndan olumu
btncl ve muhteem bir varlktr. ocuun geliim evrelerinde izlediimiz, somuttan soyuta doru
modellemeden iradi tercihe, iradi tercihten idrake kadar geen yelpazeyi bu drt katman iinde grmek
de mmkndr. En d katmandaki, yani kabuktaki davranlarmz, dardan gzlemlenen
eylemlerimizdir. insan hakknda fikir yrtebilmek, bir kanaat sahibi olabilmek ve o insan
anlamlandrabilmek iin ncelikli olarak onu gzlemlememiz gerekir ki, psikolojinin en nemli
aratrma yntemlerinden birisi de gzlemdir. Gzlem altnda tutulan bir insan bir takm davranlar
yapar. Bu davranlarn neler olduu, nerelerde ortaya kt ve nelere neden olduu gzlem
esnasnda tespit edilebilir. Ancak bu davranlarn arkasnda yatan zihinsel mant, gzlemleyerek
kefedemeyiz. Gzleme dayanan psikolojik yaklamn zaten byle bir iddias da yoktur. te insan
gzleme dayal olarak inceleyen bu anlay insann davranlarn temel inceleme konusu olarak ele
almaktadr.
Davranlar renilme, modelleme ve taklit yoluyla elde edilen ve tekrarlanmalar orannda da refleks
haline gelen zelliklerimizdir. Toplum ierisinde normal bir ekilde varlmz srdrmeye yarayan
davranlarmz, bizim toplum ile bir uyum ierisinde var olmamz temin eder. Baz davranlarmz,
rahatszlk verici ve huzursuz edicidir. Bu tip davranlar bireyin bireysel mutluluunu engelleyen,
ailede ciddi skntlara neden olan ve toplum ierisinde varoluunu gerekletirmesini engelleyecek
ekilde de ortaya kabilir ki, bu durumda bir rahatszlktan, bozukluktan veya hastalktan sz
edilebilir. te bu durumda bireyin mutluluunu engelleyen veya toplum iinde sknt yaratan
davranlar terapinin konusu haline gelir ve tedavi edilmesi gerekir.
Kiiyi rahatsz eden bu davranlarn nasl tedavi edileceine dair davran bir takm tedavi teknikleri
gelitirilmitir. Davran tedavi teknikleri bireyin yanl ve hatal olan davranlarn dzeltmeyi
amalar. Bunu salayabilmek iin de bir davrann nasl olutuunu izah etmek durumundadr.
Davran teorisyenlere gre, bir davran ya aile ierisinde modellenen taklit ve renme ya da
toplumsal yap ierisinde sosyal bir renme eklinde tezahr eder. Birok davranmz, denemeyanlma yoluyla elde edilmi davran eklidir. Birou da sorgulanmadan, deneme-yanlmaya tabi tutulmadan dier bireyleri gzlemleyerek edinilmi davran kalplardr. Davranlarn oluumu, dtan
bakldnda basit, ak ve net olarak gzkebilir. Davranlarn ieriine girdiimizde ise oluum
srelerinin o kadar da basit olmadn grmekteyiz. lk etapta davranlar anne-babamzdan rendiimiz, modellediimiz ekliyle var olurlar. Daha sonra bireysel uygulamalarla deneme-yanlma
yntemleriyle hangi davranlarn bize haz verdii ve hangilerinin sknt yarattn ayrtrrz. Haz
veren davranlarmz pekierek refleks halini alrken, sknt veren davranlardan kanr ve kanmaya da devam ederiz.
Davran Psikoterapi 2OI
Davranlarmz temelde iki kategoride ele alabiliriz: Yaplanlar veya yaplmayanlar, ya da, savalp
zerine gidilenler veya kanlanlar. Bir baka deyile, yapldnda haz veren davranlar ve
yapldnda sknt veren davranlar. Belirli ortam, zaman ve meknda duruma gre yaplmas veya
yaplmamas tercih edilen davranlar da mevcuttur. Bunlara da durumsal davran demek uygundur.
Bu balamda davranlarn bizim konumuz olabilmesi iin iinde bir patoloji iermesi ve kiinin
bundan muzdarip olmas gerekmektedir. Psikiyatrik olarak herhangi bir klinik tabloya baktmzda
kiinin dtan grnne gre jest, mimik ve hareketlerinin yaplanmas bizi birey hakknda bir
kanaate ulatrabilir. Kiinin jest, mimik ve hareketleri ve hatta konumas bir mutluluk tablosu
izebildii gibi bir mutsuzluk tablosu da izebilir.
Psikiyatrik bir ikyet nedeniyle bize mracaat eden hastamzn tedavisinde, davran bir ekole
mensup bir hekim gibi bir yaklam sergileyeceksek btn klinik tabloyu bu balamda ele almamz
gerekir. Buna gre, duygu durum bozukluklar, anksiyete bozukluklar, somatafrm bozukluklar, yeme
bozukluklar, cinsel ilev bozukluklar, cinsel sapmalar ve kiilik bozukluklar da ayn perspektifte
deerlendirilerek ele alnr. Bu klinik tablolar yaratan temel mekanizmann, kiinin bireysel denemeyanlma yntemleri veya sosyal renmeleri sonucunda hatal renmelerle ortaya ktn iddia
edilir. Btn bu klinik tablolarda birey bir yerlerde hata yapm veya sosyal renmede arpk
renme nedeniyle hatal sreleri pekitirerek getirmitir. Her tekrarlanan eylem de pekierek devam
etmitir. Bu durumda hatal davranlar meydana gelmi, bu da klinik bir tabloya neden olmutur.
Hekimin grevi, klinik tabloya egemen olan bu pekimi ve renilmi hatal davranlar tespit ederek
bunlar deitirmeye almaktr.
Davranlar, sadece plak renilmi sreler olmayp eitli ortam ve nesnelerle ilikilendirilmi
koullu uyaranlar
barndran bir zincirin halkalar eklinde de ortaya kabilir. Grnte ok mantksz ve anlamsz
gelen bir takm davran rntlerinin geri plannda, bu tip bir koullanmann olduu tespit edilmitir.
Pavlov'un hayvanlar zerinde yapt koullu refleks oluturma mekanizmalaryla balayan davran
bilimsel aratrmalar bugn insann birok davrannn, farknda olarak veya olamayarak, bu tip
koullu artlanmalardan olutuunu bize gstermektedir. Anksiyete bozukluklarnn, yeme
bozukluklarnn, cinsel ilev bozukluklarnn birounda bu tip koullu artlanmalarn varl ispat
edilmitir. Bebek iken beyaz bir tavanla korkutulan ve tavana her yaklatnda grltl ses ile
uyarlan bir bebek sonraki dnemlerde takip edildiinde beyaz tavanlardan hep korktuu gibi beyaz
tavan simgeleyen beyaz sakall yallardan da korkmu ve kanma davran sergilemitir.
lmcl bir trafik kazasndan kurtulan birisi, daha sonra tatlara binmemek gibi kanma davran
oluturabilir. Gittii herhangi bir mekndan bir enfeksiyon kapan birisi, daha sonraki dnemlerde
enfeksiyon riskini azaltmak iin ar temizlie ynelebilir. Bunlar, koullu uyarlara bal gelimi
olan bir takm refleks kalplardr. Kii oluturmu olduu bu tip davranlarndan ikyeti olarak
hekime bavurduu takdirde davran tedavi teknikleriyle iyiletirilebilir. Klinik almalarmzda
bize mracaat eden hastalarmzda problemin kaynanda koullu veya koulsuz artlanma olduunu
dndmz hastalarmzn tedavilerinde davran tedavi stratejilerini uygulamaktayz.
Davran tedavi yaklamlar davran dzeltmeyi amalar. Davrann oluumunu belirleyen
zihinsel sreler, dinamik atmalar ve/veya varolusal kayglar davran tedavi ilkeleri asndan
dlanr. zellikle Rus fizyologlar tarafndan insann zihinsel yapsn aklamaya ynelik olarak
yaplan almalarda davransal sreler temel sreler olarak alnmtr. Rus bilim adamlar insann
beynindeki zihinsel sreleri,
Davran Psikoterapi 203
iki temel gcn karlkl sava olarak izah etmeye almlardr ki bu sava, hedefe ynelik aktive
edici gler ile onu engelleyen ketleyici gler arasndaki bir savatr. Refleksler hem aktive etme hem
de ketleme anlamnda beyinde oluturulmu zihinsel ve nronal ablonlardr. Davranlar da bu
balamda zihinsel ve nronal ablonlardan ibarettir. nsan artlanm reflekslerden oluan bir
mekanizma gibidir. Bu artl reflekslerin oluabilmesi iin uyarc etki beyinde refleks merkezine
ulamas ve uyarcya bal tepkinin meydana gelmesi gerekir. Bu bir refleks arkdr. Uyarc etki
etraftaki birok nesne ile ilikilendirilerek ikili, l ve daha oklu koullu refleks zincirleri meydana
getirilebilir. Bu ekilde bir uyarcy balatan etken ile sonu arasnda direkt bir iliki varken zamanla
koullu uyarlara bal, uyarc etkiyi oluturan etkenin yannda onunla ilintilendirilen her trl nesne
(eya, ses, renk, grnt, zamansal kesit, duygulanm vs.) bu ekilde koullu bir uyaran haline
dnebilmektedir.
Grnrde hi bir alakasnn olmad dnlen bir koullu uyarc etki, alakasz bir sonu
dourabilmektedir. Ancak tablo incelendiinde artsz uyarann yannda onunla elemi artl
uyaranlar zincirini bulmak mmkndr. Beynimizdeki milyarlarca uyarc etkinin belirli bir ahenk
ierisinde 'hazza ulamak ve elemden kamak' temel prensibi perspektifinde bir yaplandrma sreci
ierisinde olduunu grmekteyiz. Bizi hazza ulatran refleks arklar pekierek kalcln
srdrmekte; bize elem ve sknt veren refleks arklar ve bunlarla ilintili artl uyaranlar negatif
refleksler dourduu iin bunlardan kanma davranlar sergilemekteyiz. Normal bir insann
davranlarna baktmzda davranlarn aada sunduumuz gibi bir tablo halinde grmek
mmkndr.
1. Bir eyleme ynelirken yaplmas gereken ntr davranlar: Yrmek, konumak, bakmak, ara
kullanmak vs.
2. Yapldnda haz veren davranlar: Cinsellik, okumak, yazmak, seyretmek, mzik dinlemek vs.
3. Yapldnda sknt veren davranlar: Devaml almak vs.
4. Yapmaktan kanarak haz aldmz davranlar: e gitmemek, sorumluluk altna girmemek.
5. Kanarak sknt duyulan davranlar: Snava girmemek.
6. Yapldnda hem haz hem elem veren davranlar.
7. Kanldnda hem haz hem elem veren davranlar.
8. Hastaya haz verdii halde patolojik diye tanmlanan davranlar
9. Hastaya elem verdii halde normal olan davranlar. Psikoterapi amacyla bize bavuran
hastalarmzda davran bir tedavi ynteminin uygulanmasnn uygun olacan dndmzde
bireyin davranlarn incelememiz ve bu durumda yukardaki tabloyu gz nne almamz gerekir. Bireyin olgun ve normal davranlar terapistin ilgi oda deildir. Burada bireyi rahatsz eden ve/veya
klinik adan patolojik olduu bilinen davranlarn dzeltilmesi hedeflenir. Bunun da tesinde bireyin
tm davranlar normallik ierebilmekte ancak birey davranlarn gelitirmek ve daha kaliteli bir
yaama ulamak istemektedir. Bu amala da bireye yardm edilebilir. Klinik tablolarda yukarda
bahsetmi olduumuz davran kalplarnn biri veya birka srete bulunabilir. Bu durumda tedavi
program da ona gre uygulanmaldr. Normal haz verici davranlarn zerine bina edilecek pekitirici sreler elem ve sknt veren yanl davranlar ntralize etmek iin kullanlabilir.
Davran dikkate alarak insana yaklatmzda mekanik bir yapya yaklar gibi olmaktayz. Bu da
insana yabanclamak gibi bir sonu dourabilmektedir. Ancak bize rahatszlk veren baz
davranlarmzn kaynanda o kadar basit koullu artlanmalar vardr ki sadece davran tedavi
yaklamlaryla bunlar kolaylkla zlebilmektedir. rnein hastalkl bir dnemde zoraki yemek
yedirilmeye allan bir ocuk, buDavran Psikoterapi 2,0 5
lant ve kusma ikyetleri nedeniyle tm yemeklere kar bir tepkisel refleks oluturabilir. Buna bal
olarak birok gday yiyemeyen, onlar yemeye yneldiinde bulant ve kusma refleksi gelitiren bir
hastada davran tedavi teknikleri ie yarayabilir. Yine ilk cinsel deneyiminde kt artlarda aalanm ve onuru zedelenmi ve baarsz olmu bir bireye davran tekniklerle yardm edilebilir.
Aada bu tedavi tekniklerinin nasl uygulandn ve hangi klinik tablolarda etkin olarak
uygulanabileceini anlatmaya alacam.
1. Davran Hedefleri
Hasta bize mracaat ettii zaman onun normal davranlaryla hastalkl davranlarn ayrdetmemiz
gerekir. Hastann hayat hikyesi dinlendikten sonra hastayla ibirlii halinde hangi davranlarnn
sknt yaratt tespit edilir. Hastann deitirmeyi arzu ettii davranlar belirlenir. Tedavinin amac,
belirlenen bu davranlar deitirmektir. Anksiyete bozukluklarnda zgl fobiye sahip qlan bir
hastada davran hedefi olarak fobiye neden olan etkenden kamak yerine o etkenle yzleip skntya
maruz kalmadan hayatn devam ettirmek hedeflenebilir. Asansr korkusu, ykseklik korkusu, hayvan
korkusu, bcek korkusu, enjeksiyon ve kan korkusu gibi korkular hedef olarak alnabilir. Sosyal
fobide bir grup iinde konuma, konumay balatma, sz alma, lks bir restoranda yemek yeme,
kokteyle katlma gibi davranlar hedef olarak belirlenebilir. Cinsel bozukluklarda kadnlarda
vajinismus, erkeklerde sertleme sorunlar veya erken boalma, davran hedefleri olarak tespit
edilebilir. Sigara, alkol ve madde bamll durumlarnda ise bu bamllklardan kurtulmak davran
hedefi olabilir. Davran hedeflerinde bu davrann nerede, ne kadar sreyle, nasl uygulanaca belirtilir.
2. Yzletirme
Kanlan bir davranla yzlemek hedeflenir. Davranlarmzn iki ulu olduunu biraz nce
aktarmtm: Yapmak zorunda hissettiklerimiz veya yapmamak zorunda hissettiklerimiz. Bunlar
yapmak zorunda hissettiimiz davranlar ve yapmamak zorunda hissettiimiz davranlardr. Yapmak
zorunda hissettiklerimiz bir kompulsif davran olabilecei gibi bir artl refleks de olabilir.
Yapmamak zorunda hissettiimiz davranmz ise genelde kanma davrandr. Bu durumda da bu
eylemi yapacak olursak, sknt, korku veya bunalt hissedebiliriz. Her iki durumda da kii tersini
yaparak korktuu durumla yzlemeli ve korkusunun anlamsz olduu ona gsterilmelidir. Daha da
tesi koullu artlanmann oluma mantna uygun bir ekilde haz verici bir durumla, kanlan veya
sknt duyulan davran eletirerek koullu artlanma tersine dndrlebilir. Pratik uygulamada
obsesif kompulsif bir hastay ele alacak olursak, elleri kirlenecek kaygsyla muhtelif meknlara veya
nesnelere dokunamamaktadr. Bu da hayatn ciddi manada kstlamaktadr. Davran hedefi olarak,
dokunamad nesne ve meknlara dokunmak hedeflenmise birey bunlara dokunmaya zorlanr.
Dokunamad nesnelere dokunarak bu duygusuyla yzleir. Yzletirme devam etmelidir. Bu tip
nesnelere dokunduktan sonra ellerinde kirlilik hissi duyan hasta bir an nce ellerini ykamak
istemektedir. Ancak burada da cevap engellenerek ellerini ykamas engellenir ki burada da
"ykamam" eklinde bir yzletirme sz konusudur.
3. Cevap/Uyarc hiyerarisi
Psikiyatrik klinik tablolara baktmz zaman davran tedavi yntemlerini uygulayabileceimiz
belirli alanlar ortaya kmaktadr. Zira her psikiyatrik klinik tabloda, davran tedavi stratejilerini
uygulamak mmkn deildir. Bizim klinik almalarmzda davran tedavi stratejilerini en ok
uyguladmz alanlar; anksiyete bozukluklar, cinsel bozukDavran Psikoterapi 1O~]
luklar, yeme bozukluklar, madde bamll, cinsel sapmalar ve kiilik bozukluklardr. Davran
terapi bir davran ortadan kaldrmay hedefler. Bu iki ekilde yaplabilir, ya aniden yzletirilerek
veya aamal bir ekilde sindire sindire yol alarak. Sudan korkan birisini suya iterek ani yzletirme
etkisiyle bu korkusunu ortadan kaldrabiliriz. Ykseklik korkvsu olan birisini, yksek bir yere kartp
brakabiliriz. Bunlar belirli fobi trlerinde uygulayabileceimiz yzletirme tedavi tekniidir. Ancak
birok klinik tabloda tedavi basamak basamak ve aamal bir ekilde uygulanmaldr. Burada davran
hedefi belirlenir, ancak davran hedefine gidilirken aamal olarak geilmesi gereken ara hedefler
gerekletirilir.
Konuyu anksiyete bozukluklar erevesinde ele alacak olduumuz zaman, daha aklayc bir
durumla karlaaca kanaatindeyiz. Anksiyete bozukluklarndan obsesif-kompulsif bozukluk, sosyal
fobi, zgl fobi ve agorafobinin tedavisinde, cevap uyarc hiyerarisi uygulanmaldr. Mesela temizlik
taknts olan bir hasta evine dardan hibir maddeyi kabul edememekte, ei ve ocuklar eve
geldiinde onlar antrede bekletip elbiselerini karttrmakta, d amarlarn direkt olarak amar
makinesine atmaktadr. Burada tedavinin amac bu hanmn rahatlkla dardan alveri yapabilmesi
ve dar kyafetiyle eve giri-kn temin edilmesidir. Bu hanma skntsnn derecesinin neye gre
artt sorulduu zaman; tanmad insanlarn kirli d kyafetleri ile evine girmesi, evindeki eyalara
dokunmas, koltuklarna ve yatana oturmas ok byk bir sknt veren bir durum eklinde deerlendirilirken; kendisini d kyafetle evin iine girip koltua oturmas en az sknt veren bir durum
olarak ortaya konmaktadr. Burada karmza hiyerarik bir derece sralamas kmaktadr ki en ok
sknt veren duygu ile en az sknt veren duygu arasnda yzlerce derece vardr. Bu hastamzn
tedavisinde, ilk basamakta en az sknt veren davran hedefine ynenilerek onun baar ile geilmesi
amalanr. Birinci
hedef tamamlandktan sonra ikinci hedefe geilir. Bu hedefler ard arda uygulanarak en son hedefe
ulalr.
Sosyal fobide byk bir kitlenin nnde konuma yapmak, byk bir sknt verici hal iken komunun
olu ile apartman giriinde selamlamak veya minibs ofrnden parasnn zerini istemek en alt
dzeyde sknt veren bir hal olabilir. Davran hedefleri en hafif halden balayarak daha ar hallere
doru uzanr ki bir birey problemini hekimin nne getirdiinde btn bu boyutlarn ortaya
karlabilmesi iin, bu problemi btn boyutlaryla hekimiyle paylamaldr. Bununla birlikte sosyofobik bir birey, sosyal fobisinin kendi yaam alannn hangi alanlarna nfuz ettiini tespit etmeli, bu
alanlardan nasl kandn grmeli ve bu alanlarla ilgili faaliyet yrtecek olsayd hangi dzeyde bir
skntya sahip olabileceini derecelendirmelidir. te 0 ile 100 arasnda yaplan bu derecelendirme,

davran hedeflerinin hiyerarik sralann bize gsterir. Cinsel ilev bozukluklarnda cinsellikle ilgili
tiksintisi ve nefreti olan bir bireyin salkl bir cinsel iliki kurmas en ar sknt veren bir-hal iken
cinsellikten nefret etmez hale gelmesi veya dnmesi hafif bir hal olarak nitelendirilebilir. Bu
erevede cinsel ilev bozukluu olan hastalarda ncelikle cinsellikle ilgili negatif artlanmann nne
geilmesi, arzu duyumu oluturularak koullu artlanma meydana getirilmesi ve ardndan da tahrik ve
orgazm aamasna ulatrlmas gerekmektedir. Madde baml ve kiilik bozukluklarnda da benzer
ereveler uygulanmaldr.
4. Modelleme
En gl tedavi ekli, hekimin veya terapistin beklenen davran kendi hayatnda hissederek yaamas
ve uygulamasdr. Hekim kendi isel zaaflarn ap, davranlaryla ve duygulanmyla doru ve gzeli
yapyorsa bu, kendiliinden bir model olmakta ve oluturmaktadr. Hasta, hekiminin davranlarn
gzlemler ve yorumlama yapar. Yapmak istedii davranlar hekimin itenlikle ve doal bir ekilde
yaptn
grmesi hastann iini kolaylatrr. Hasta, hekimin bu davranlarn model alarak kendi hayatnda
uygulamaya alr. zellikle iletiim becerisinin kurulmas, ben kelimesinin kullanlmas, jest, mimik
ve konumann akcl ve uygunluunun ortaya konmas ve oturma ekli davranlar tamamen
modellenir. Hasta herhangi bir problem karsnda nasl davranacan bilmeyebilir. Burada en ksa ve
kestirme yol hekimin bu davran eklini hastasna gstermesidir.
Otistik bir durumda kalm, toplum tarafndan dlanm ve kendi odasna kapanm ergen yataki bir
hanm kzmzn tedavi srecinde, daha ok modelleme teknikleri kullandk. O gne kadar ilkokulu
bitirdikten sonra kilolar nedeniyle arkadalar tarafndan hakarete maruz kalm bu kzmz, yllarca
kendisini odasna hapsetmiti. Aile ierisinde de ayn aka ve aalanmaya maruz kalmas dolaysyla
tm insanlarla iletiimini kesmiti. Teraptik tedavideki ibirliini kurduktan sonra hastamz sosyal
hayatn iinde nasl davranacan retmeye altk. Lokantaya nasl girilir, nasl yemek istenir, nasl
kalklr, markette nasl davranlr, bir delikanlyla kma teklifi nasl karlanr, tm bunlar detayl bir
ekilde davran hedefi olarak belirlendi. Her bir seansta belirlenen bir davran hedefi zerine bir
senaryo hazrland. Bu senaryo perspektifinde biz nce kendisi bir model olarak o rol oynadk. Ardndan ayn rol oynamas iin hastamz yreklendirdik. lk almamzda dardan herhangi bir ey
satn almam, konuma becerisi olduka yetersiz olan bu hastamzn bir ses kaseti almas istendi. lk
grevi baaryla tamamladktan sonra gelien terapi srelerinde 18 yandaki bir gen kzn yapabilecei tm sosyal ileri yapabilir dzeye geldi. Tm alma, hekimin modelleme ve hastann
taklit almasyd. Obsesif kompulsif bozukluklarda, zgr fobilerde veya sosyal fobilerde de bu
modelleme rahatlkla uygulanabilir.
Sosyal fobi ikayetiyle bize gelen niversite rencisi bir hastamz, bakalarnn bulunduu ortamlarda
hatal bir dav210 Btncl Psikoterapi
ranta bulunmaktan ok korkuyor ve kanma davranlar gelitiriyordu. Bu hastamza hatal davran
yapabilecei, bunun da gayet doal olduunu gsterdik. Seans odasnda elimdeki fincan yere vurarak
krdm; hastam armt. Ardndan hastamn eline fincan vererek seans odasnda bunu krmasn
istedim; byk bir tedirginlik yaadktan sonra elindeki fincan yavaa yere drd, ancak fincan
krlmad. Bu davrann benim gibi daha gl ve korkmadan yapmasn istedik; ancak drdnc
denemesinde fincan krabilmeyi baard. Modellenen davran taklit edilerek yaplm, korku kontrol
altna alnmt. Hastamzn ayn davran grup terapisinde yapmas nerildi ve yeni bir davran
hedefi ortaya konuldu. Hastamz bu davran da baaryla yapnca hayatnda byk deiimler
meydana geldi.
5. Taklit
Hasta, doktorunun model olarak gsterdii davran ya da tepkileri kopyalar. Davran model iinde
biraz nce bahsettiimiz hasta, doktorun fincan krma eylemini taklit ettiinde bu eylemi taklit etmi
olur. Ruhsal geliimin doal seyrine baktmzda taklit etme epigenetik bir temele dayanmaktadr.
Dikkat edilirse ocuklarn jest ve mimikleri aileden aldklar jest ve mimiklerdir. Yry stilleri, el
kol hareketleri ve konumann tonu hep taklit edilerek oluan srelerdir. Bunlar bilind ve otomatik
olarak oluan srelerdir. Terapi ise bu sreleri bilinli klma halidir. Yanl olan davranlar yerine,
bilinli bir ekilde ileyebilecek sreleri ikame etme almasdr. Burada en nemli e, bireyin
taklit edecei davrana inanmas ve taklit edilecek davrann da gereki olmasdr. Taklitle balayan
terapi sreci kendiliinden bir iyileme dremine girebilmektedir. Baz depresyon hastalarmza mutlu
insanlar taklit etmesini neririz. Bir nevi mutluluk oyunu oynamasn isteriz. Mutlu insann yaam
stilini taklit etmeye alan depresyon hastas bir mddet sonra anormal duygulanm ve
davranlarndan syrlarak poDavran Psikoterapi 211
zitif srelere girmektedir. Cinsel ilev bozukluunda isteksiz olan bir partnerin arzulu ve istekli bir
partneri oynamas yine davran bir taklide rnek olarak verilebilir.
6. Davran provas
Hastann problemine gre yapmas istenen davran uygulamalar prova olarak seans odasnda
uygulatlr. Bu erevede birok senaryo oluturulabilir. zellikle sosyal fobik hastalarmza bir grup
karsndaki konuma yetilerini artrmak ve konumay srdrebilmelerini temin iin konferans
verdirmekteyiz. Bildii herhangi bir konuda hayal ettii bir grup nnde on dakika konuma provas
yaplmaktadr. Tabi ki bu noktadan hareketle bir sosyal fobi hastasnn sadece davransal tedavilerle
tedavi edilebilecei dnlmemelidir.
Zira bu tr hastalarda grup karsna kma hususunda kognitif birok arptmalara dayal bilgi ileme
hatalar bulunmakla birlikte ayn zamanda dipal atmann oto kastrasyonu da sz konusu
olabilmektedir. Bir hastann hastalk formulasyonu yaplp tedavi prosedr oluturulurken tm bunlar
gz nnde bulundurulmaldr. zgven eksiklii hisseden hastalarmzda zgven hissedebilecekleri
kiilik profili oluturulurken eitli senaryolar hazrlamaktayz. Bunlarda hastamza nerdiimiz rolleri
nce biz oynamakta daha sonra rol deiimiyle prova yaptrmaktayz. Bu provalarn sathta
kalmamas, sadece davran olmamas ve duygusal yapya da ilemesi iin gayret etmekteyiz. Bunun
iin de davran provalarn hipnotik trans altnda oluturduumuz hipno-dramalarda oluturmakta,
zihnin biyolojik ablonsal alt yapsn ncellikle temin etmekteyiz.
Hipnotik trans altnda yaplan almalara, davran provas asndan ok nemli bir grev
yklenmektedir. Kii trans altnda sosyal hayattaki problemleriyle ilintili yaantlarn birebir ryaya
tamaktadr. Bu ryalardaki dnce, duygu ve davran gerekte olanla hemen hemen ortaya kmaktadr. Bu durumda da hekim hastasna gerek hayata
mdahale eder gibi mdahale etmekte, kilitlendii yerlerde onu desteklemekte ve alternatif k
yollarn ona retmektedir.
Btncl terapi serisi iinde klinik vakalar ilediimiz bir baka almamzda trans altnda hipnodrama almalarnn btncl terapideki yerini detayl olarak aktaracaz.
7. Geveme ve Rahatlama almas
Her dncenin her duygulanmn her davrann beyinde biyokimyasal karl vardr. Beyindeki
elektriksel aktivitenin niteliine gre dnce, duygu ve davran ortaya kar. Negatif duygular
otomatik olarak kiinin fiziksel yapsn etkiler. Negatif duygular genellikle korku, sknt ve stres
duygulardr. Bu duygular hisseden bir organizma tedirginlik iindedir. Tedirginlik vcut kaslarnn
gerilmesi, azn kurumas, nefesin daralmas, barsak hareketlerinin artmas ve zaman zaman terleme
ya da zaman zaman me eklinde kendini gsterir. Bu durum kiinin daldnn, irade kontroln
kaybettiinin ve zaafyet iine dtnn tescilidir. Organizmay btn klan ey kontrol-duygusunun
irademiz altnda olmasdr. Kontrol kaybettiimiz yerde sknt ve stres dama talar gibi pe pee
devrilerek organizmay bir amaza srkler. Panik bozuklukta, sosyal fobide, zgr fobide, anksiyete
bozukluunda ve dier rahatszlklarda btn tablo kontrol duygusunun kaybedilmesi ile balar. Byle
bir organizmaya veya bireye yaplacak ilk i kontrol duygusunu tekrardan tesis etme almasdr.
Birey duygularn, dncelerini, kontrol edememektedir. En basit ekilde kontrol almas vcut
zerindeki kaslar zerinden temin edilebilir ki burada birok ama gdlmektedir. Kii dncesi ile
gevemeye, rahatlamaya ve skntdan kurtulmaya almaktadr. Bunun iin geveme ve rahatlama
almalarn retebilirsek kontrol duygusu bireyin kendisine geer ve ksr dngy bu ekilde
krm olur. Pek bu nasl salanmakta, meydana gelmekte ve neler olmaktadr.
1. Dnce ve duygu zerinde kontroln kaybetmi ve olumsuz bir ksr dngye dm bireyde
kontrol oluturmann ilk yolu, dnceyi farkl bir noktaya odaklamay temin etmektir. Beynimizin
alma ilkelerine gre zihnimiz ayn anda iki eyi dnemez. radi dikkatle ayn anda iki eyi
yapamaz. Otomatizma kazanm birok fonksiyonu ayn anda yapabildiimiz halde, iradi dikkatle ayn
anda ancak bir eye younlaabiliriz. Bunu tren hattnda giden bir trene benzetebiliriz. Trenin nnde
ilerde yol ikiye ayrlmaktadr. Bir makas vardr. Makas kulbesinde oturan irademiz gibi trenin
hangi hatta gireceine karar veren rriercidir. O anda panik atak ierisinde ksr dngye dm,
negatif bir yolda ilerleyen tren her an bu hattan uzaklatrlabilir. Bunu da mmkn klacak ey kiinin
iradesiyle tren yolunun makasn deitirmesidir. Bu da dikkatin bir baka yere odaklanmasyla
mmkndr. Dncemizi en kolay ekilde nefesimize odaklayabilir, nasl nefes alp verdiimizi,
dndmz ve nefesin ritmini kontrol edebildiimizi grdmz zaman, sanki kontrol
edilemeyen bu organizmada kontrol edilebilir bir gedik alm olur. radi dikkatimiz ve seimimizle
nefesimiz zerine kuracamz kontrol duygusu bir sre sonra yava ve sakin nefesler alp vererek
beynin biyolojik yapsn deitirir. Rahat ve sakin alnan bu nefesler vcudumuzda otomatik olarak
bir gevemeyi temin eder. Bu da bireyin gerilimden kurtulup gevemeye doru younlamasn salar.
2. Kontrolszln zerine alm olan gedikten girilerek oluturulan kontrol etme duygusu, planl bir
ekilde kaslarmzn gerilip gevetilmesi haline dntrlr. Zaten gerilim ierisinde bulunan kaslar
gerilimlerinden habersizdir. Kiinin iradi dikkati, gerilmi olan kaslarnn zerine odaklanarak onlar
gevetebileceini kendine gsterir. zellikle ayaklardan veya ellerden balayan geveme telkinleri
kiinin inancyla pekierek devam eder. Nefes ile balayan kontrol duygusu oto telkinlerle tm kas
yapsnn gevemesi eklinde ilerletilir. Aama aama tm kas gruplar gevetilerek vcudun zenin214 Btncl Psikoterapi
de tam bir hkimiyet kurulur. Nefes ve kas yaps zerinde kurulan bu hkimiyet duygusu ve geveme
hali beyinde hemen yank bulur. Kii panik atan, korkunun, sosyal fobinin ve anksiyetenin getirmi
olduu stres dalgasndan kurtarlm olur.
3. Vct zerinde tesis edilen bu rahatlama ve gevemeden sonra bunun kalc olabilmesi iin zihninde
hemen bu ie katlmas gerekir. Bu aamada hemen zilinin arka plannda duran negatif imge ve
imajlarn yerine pozitiflerinin ikame edilmesi gerekir. Aksi durumda dman tekrar hortlayabilir ve
negatif duygular ve dnceler zihni tekrardan igal edebilir. Bunun nne gemek iin buna frsat
vermeden mcadelenin devam etmesi gerekir. Birey bu aamada olumlu bir hayal dnyasna sokulur.
Bireyin hayal dnyasnda olumlu bir senaryo oluturabilmek iin hekimin senaryolatrd bir
motif, bir erken sahne canlandrlmaya allr. Bu baarlrsa zihin olumlu bir kalba dntrlm
demektir. Hekimin nerdii olumlu senaryo hayali uygulamaya sokulamazsa bireyden gemite
yaad gzel anlarn hatrlamas- istenir. Ve onlar en ince detayna kadar anlatmas talep edilir.
Btn ama, problem kaynandan kiiyi olabildiince uzaklatracak davransal dnsel ve
duygusal hkimiyet ve kontrol duygusunu tesis etmektir.
4. Nefes egzersizi, kas gevemesi ve olumlu ima almas ile kontrol duygusunu tesis etmi olan
birey, korkulan e ile bu kontrol duygusu altnda imaj almalaryla zellikle yzletirilerek
korkulan enin de her zaman kontrol edilebilirlii gsterilmeye allr. Panik bozukluu olan bir
hastada, byle bir aamada panik bozukluu aktive eden faktrler hayal edilerek panik bozukluk
semptomlarnn oluturulmas temin edilir. Hemen ardndan da gl iradenin olaya el koymasyla
panik belirtileri devre d braklabilir. Bu alma mkerrer defa yapldnda beynin biyolojik alt
yaps da nedensel olarak bundan etkilenip ona uygun hale dnr.
8. Dnce-Duygu-Davran Ksr Dngsn Krma Yukarda da bahsettiimiz gibi dncemiz ayn
anda tek bir eye younlaabilir. Ayn anda iki eyi dnemeyiz ve dncelerimiz davranlarmz
belirleyen temel etkenlerdir. Ayrca her bir dnce mutlaka bir duygv ile kodlanmtr. Her
dncenin zihinde canlanmasyla beraber onunla senk-ronize olan duygu otomatik olarak devreye
girer. Duygu hemen kas sistemini etkileyerek bireyin jest ve mimiklerini ve kas faaliyetini
farkllatrp davransal kalplar oluturur. Anksiyete bozukluklar, duygu durum bozukluklar ve
dier birok klinik tabloda dnce ile balayan ksr bir dng sz konusudur. renilmi veya
arptlm bir dnceyle byle bir sistem aktif hale dntrlebilir ve negatif bir artlanmann
etkisiyle negatif bir dnceye gei yaptrlabilir. Olumsuz bir dnce zihnimizde otomatik olarak
olumsuz bir arm zinciri meydana getirir ve olumsuz dnceler beraberinde hemen olumsuz
duygular hissettirir. Olumsuz dnce-duygu ibirlii ile birey ksr dngnn nc aamasnn
davransal bir rnts iine girer. Olumsuza odakl olan dnce bu davranlara odaklanarak ald
negatif geri bildirimle hakllna yeni bir kant bulur ve olumsuz dnceler daha youn, daha
pekierek varln srdrr. Olumsuz dncelerin bu younluu karsnda duygusal yaps daha da
bozulur ve ktleir. Ktleen bu tablo karsnda davranlarmz dnce ve duygumuza elik

ederek ok daha perian bir tablo ortaya karr ki, bu yap da dncelerimizi tekrar olumsuz ynde
etkiler. Bu ksr dng bu ekilde devam edip gider. Bu ksr dngnn bir yerine mdahale edilip
krlmad mddete kii bu sarmaldan kurtulamaz.
Bir iki klinik tablodan bu durumda rnek verecek olursak yle bir tablo ile karlarz: Bir depresyon
hastas olarak, dncelerinde otomatik olumsuz armlara ynelen bir bireyizdir. Olumsuz l
dediimiz; gemii, bugn ve ge216 Btncl Psikoterapi
lecei olumsuz deerlendiren bak tarz, dnce olarak zihnimize hcum eder. Her ey kapkaranlk
ve umutsuz bir dnya sz konusudur. Gemite yaanlan olumsuzluklarla dolu anlar zihne hcum
eder ve duygusal yap btn arl ile ruhumuza ker. Kendimizi bedbin, umutsuz, skntl ve
mutsuz hissederiz. Tablo ok ktdr. Ruhumuzun hissettii bu duygulanma bedenimiz hemen cevap
verir. Omuzlarmz der, enerjimiz kaybolur. Yzmzn ifadesi mutsuz bir ehreye dnr. Bu
halimizi aynada seyrettiimizde veya civardaki insanlardan bu halimizle ilgili geri bildirim aldmzda ne kadar mutsuz, aresiz ve zmsz olduumuzu bir daha idrak ederiz. Otomatik olumsuz
dnceler bu davransal kalplara bakarak tekrardan sistemi negatif olarak etkilemeye balarlar ve
daha youn olumsuz dnceleri devreye sokarlar. Gelecekle ilgili felaket tellall yapan yorumlar
zihne hcum eder. Hayalde canlandrlan olumsuz fantezilerle duygu durum daha da berbat bir hal alr.
Bu tablo elbette ki davranlarmza daha da olumsuz bir ekilde etki ederek yklm bir insan tablosu
ortaya kar; sonuta ksr dng devam eder gider.
Panik bozukluu olan bir hastada, ortada hibir ey yokken olumsuz bir dnceyle bu ksr dng
atelenebilir. 'Acaba kalp krizi geirir miyim' dncesi bireyin kalbine odaklanmasn oluturur.
Kalbe odaklanan birey kalbinin sesini dinler. Byle bir odaklanma esnasnda kalpteki bir ritim
deiiklii, bir srat deiiklii hemen olumsuz arm zinciriyle katastrofk bir yoruma neden olur.
Evet, kalp krizi balamak zeredir. Duygu durum hemen buna elik eder. Korku, sknt, aresizlik
hissi ve tela btn zihnimizi kaplar. ok ksa sre iinde felaketle ilgili hayali tablolar zihnimizde
otomatik olarak canlanr. Bir an nce en yakn bir hastaneye ulalmaldr. Yoksa lm hemen yan
bamzdadr. Bu dnceler ve duygulanmlara davransal kalplarmz elik eder. Bu korkuya elik
eden kalbimiz sratlenir ve tansiyonumuz der, ellerimiz uyuur ve yzmzden kan ekilir.
Davran Psikoterapi Z\~]
Bu davransal, fizyolojik korku ablonu, olumsuz dnceleri yakalamakta mahir olan beynimiz
tarafndan hemen tutulur. Bu ikinci derece davransal belirtiler kalp krizinin kesin iareti ve delili
olarak alglanr. Ksr dng kurulmu, kii panik ataa sokulmutur. Bu youn lm korkusu ve
kayglarla ulalan bir acil serviste hekimin rahatlatc ve garanti veren cmleleriyle ksr dng ancak
durdurulabilmitir.
Yukardaki rneklerde olduu gibi birey eitli klinik tablolarda ksr dngy her zaman yaamakta
ve bu ksr dngden kamamaktadr. Bu ksr dngnn her aamasnda da ksr dngy iradeyle
krmak mmkndr. Olumsuz otomatik dncelerin geldiini hisseden birey, olumsuz otomatik
dnceleri bloke edici bilisel terapi teknikler uyguladnda ksr dngy balang aamasnda
durdurabilir. Olumsuz dncenin yerine olumlu dnceyi getirme ve farkl bir dnceye odaklanma
zmlerden birisidir. Dnceyi deitirme ve kontrol altna alma ile ilgili detayl bilgi bilisel tedavi
stratejileri ksmnda anlatlmaktadr. Otomatik dnce zihne hakim olmu, olumsuz duygulanm
vcudu sarmsa bu aamada dnceyi durdurmak mmkn deildir. Byle durumlarda bireye direkt
olarak imajinasyon almas yaptrlmas nerilir. Bu, bir nevi bilgisayar ekranndaki negatif
grntnn nne, gzel bir ekran koruyucu getirmek gibidir. Birey ya hayali olarak ya da gemite
yaad mutlu bir ansn canlandrmaya alr ve bu hatrasna ynelir. Hayatndaki ok mutlu
olduu bir hatray canlandrabilen bir birey, otomatik olarak o gnn duygu durumunu da arm
olur. Bu ekilde birey olumsuz duygu durum aamasnda ksr dngy bloke etmitir. Bu aamada da
ksr dngy bloke edemeyen bireyden nc devrede davranlarn dzeltmesi istenir. Tm
olumsuzluklarna ramen kendini koyuvermemesi ve olumlu davranlarn srarla srdrmesi istenir.
Mesela depresyondaki bir hastann, kendini mutsuz hissetse bile sabah kalkmasn, takm elbisesini
giymesini, gnlk tran olmasn ve dilerini fralamasn isteZl8 Btncl Psikoterapi
riz. Eskiden zevk ald meknlara gitmesini, eskiden zevk ald hobilerine ynelmesini teklif ederiz.
Bu aamada ksr dngy krmaya alrz. Ksr dngnn nasl krlaca, modellemeyle seans
odasnda hastalara gsterilebilir. Bunun daha canl ve gereki olmas isteniyorsa bu, hipnotik trans
annda yaatlabilir. zellikle panik atakla seyreden rahatszlklar, oluturulan olumsuz senaryolarla
suni olarak meydana getirilir. Ardndan da bireye bunu nasl kontrol edecei temsil (rol playing) ile
yaatlr.
9. Aktivite Program
Sabahleyin kalktmzda o gn yapacamz iler zihnimizden geer. Gn boyunca yapacamz
ilerin bir ksm bizi heyecanlandrp mutlu ederken, bazlar daha saati gelmeden iimizde bir sknt
dourur. Bu durum, haz-elem ilkesindeki klasik kuramn ileyiiyle ilgilidir. Bir depresyon hastasnda
depresif duygu durumundan syrlmak iin kiinin normal zamandaki gnlk aktivite programn
incelemek gerekir. O birey hasta olmadan nce hangi aktivitelerden honutluk duyuyor, hangilerinden
bunalt ve sknt hissediyor, bunlarn tespit edilerek listesinin yaplmas gerekir. Bu liste en honutluk
veren duygudan en sknt veren duyguya doru derecelendirilmelidir. Bir depresyon hastas
davransal bir eylemi yapabilmesi iin byk motivasyona ihtiya duyar. Onun iin basit bir eylemi
yapmak dayanlmaz bir ac verebilir. Tra olmak, banyo yapmak, yaad mekn temizlemek, sabah
kalkmak, insanlarla konumak ve diini fralamak o bireye ok zor ve ar gelebilir. Byle bir bireyi
tedavi edebilmek iin zor olan bir takm ykmllklerden balanamaz. O insann zevk alabildii
ura alanlar tespit edilerek ncelikle o alanda var olmas ve o eylemlerden tekrardan zevk alabilir
hale gelmesi temin edilir ve daha sonra aamal bir ekilde dier alanlara ynelinir.
Aktivite program hazrlanrken bireyin gnlk yaamnda hissettii duygularn farkndalk dzeyi
artrlmaya allr.
Davran Psikoterapi
Gn iinde yapt eylemlerin hangisinden keyif almakta, mutluluk hissetmekte, zevk almakta; huzur,
ding'nlik ve doygunluk hissetmekte; hangilerinden keder, kayg, endie, vesvese, daralma, korku,
yetersizlik hissi, alay edilme, dlanma, yalnzlk, sknt hissetmektedir. Bunlarn bir listesi
yapldnda rahatszl oluturan kaynaklar, durumlar, ortamlar ve nesne ilikileri daha net bir
ekilde ortaya kar. nmze konan bu liste sayesinde de neyi neyle, eletireceimizi, neyi neyle
ntralize edeceimizi grebiliriz.
10. Aktif Dinleme Eitimi
insanlar birbirlerini dinlemeden konuuyorlar. ok ilgintir ki gzlemlediim on konumacdan sekizi
kar taraf dinlemeden cevap veriyor. nsanlar konuurken konumann gerekesi ok nemlidir.
Konumak genellikle iki veya ikiden ok insann bir fikri paylama, bir konuyu akla kavuturma
ve bir sonuca ulamaya alma gayretidir. Ancak konumalarda bu amacn yannda ok farkl amalar
da kendini gsterebilmektedir. Bu amalar u ekilde sralayabiliriz.
1. Yaanm ac bir olay, bir mutsuzluu veya nadiren bir
mutluluu sindirebilmek iin ortaya kan konuma ekli. Burada kar tarafn ne istedii, ne bekledii
veya kim olduu hi nemli deildir. Kii sadece konuur, kar taraf hi dinlemez, anlamaz,
anlamaya da ihtiya duymaz.
2. nanmad dncelerini, kendini inandrmak iin, sesli olarak dile getirerek karsndaki birisine hitap etme tarzndaki konuma ekli. Kii bir konuda inan
besler fakat bu inancnn aleyhine de birok delil vardr. Ama kiinin bu dnceyi benimsemesi
artlar gerei zaruri bir hal almtr. Ama zihninin bir taraf bu dnceye direnmektedir. Bunun iin
etrafnda dncesini onaylatabilecei, zellikle gr beyan edemeyen zayf karakterli insanlar arar.
Kendi dncelerini yksek ses tonuyla onlara anlatr. Bu, siyasal bir partinin stnl220 Btncl Psikoterapi
gn anlatmak olabilecei gibi herhangi bir konuda kendi haklln savunmak da olabilir. Bu birey
de kardakini dinleme zahmetinde bulunmaz. 3. Hkimiyetini tesis etmek iin konumay ara olarak
kullananlar. zelikle otorite figr konumunda olup narsist kiilik rntsnde bulunan bireyler kendi
dncelerini kar tarafa empoze etmeyi deil onu igal etme hareketini srdrrler. Kar taraf,
fikirlerini dinlemeksizin ve nemsemeksizin kendi dncelerinin mutlak dorular olduuna
inandrrlar. Kar tarafla bu balamda konuurlar.
4. Kendi savunduu fikri, kiilii ile btnletirip kiilik savunmasna dntrme konumalar.
Bunlar kiilik ile, konuma ieriini ayrtramam ve ileri srd her fikri son damlasna kadar
savunma ihtiyac hisseden bireylerin konuma biimidir. Bunlar kar tarafla tartmaya girerler ancak
onlarn ne dediini anlamaya almaktan ziyade, konumalarnda ak arayp eksik bulmak iin
dinlerler. Konuma srdrlrken onlarn iddialarn rtc kar savunma aranarak bu dinleme
devam ettirilir.
5. Son konuma ekli aktif dinleme eklidir. Rasyonel bir kimliin, yetkin bir yapnn, olgunlam bir
bireyin geree ve hakikate ulamak iin yapt bir konuma tarzdr. Bir konu ile ilgili bir iletiime
getiinde kii ncelikle kar tarafn ne demek istediini tam manasyla kavramaya alarak dinler ki
bu aktif bir dinlemedir. Dinledikten sonra kavramasnn doru olup olmadn test amacna ynelik
olarak anlad konuyu kendi cmleleriyle kar tarafa aksettirir. Doru anlayp anlamadn, kar
tarafn dncelerini kavrayp kavrayamadn kar tarafa sorar. Kar taraftan olumlu bir
cevap alrsa aktif bir ekilde, gerek manada kary dinledii ortaya kar. Aktif olarak dinledii ve
kavrad bu fikirlere kar farkl dnceleri varsa, katld ve katlmad ynleri kar tarafa aktarr.
Kar tarafn da dinleme ekli aktif dinleme ise bu iletiim salkldr. Bu iletiim tarzndan her iki
taraf da byk yararlar grr. Aktif dinlemenin olmad ve hibir konumann yarar salanmad
gibi bir iletiim de ortaya kmaz. Bu bir kr dv gibidir. Herkes kafasndakini ortaya atarak
ekilir. Bu da patolojik yaplarn pekierek devamn ve iletiim bozukluunun artmasn beraberinde
getirir.
6. Hasta yukardaki konuma modellerinden ilk drt modeli uyguluyorsa bunun ciddi sorunlar
douraca ve rahatszlklarn kaynanda bu tip bir konuma sitilinin olduu anlatlr ve ikna edilir.
Hastaya aktif dinlemenin nasl yaplaca modelleme ve taklit yaptrlarak retilir. Aktif dinlemeyi
renmi olan hasta sorunlarn daha rahat aabilir.
11. Kendini dllendirme
Btn canllar davranlarnn pekiebilmesi iin dllendirilmelidir. dllendirilen tm davranlar
pekierek devam ederken cezalandrlan davranlar kanlan davranlar olur. Bu evrensel bir gerek
olup tarih boyunca insanolunun eitiminde de kullanlm yaygn bir eitim modelidir. Yaantmza
baktmzda dllendirildiimiz her alanda baarl olduumuzu, aalanp cezalandrldmz
alanlarda da baarsz olduumuzu grrz.
Lise birinci snfa kadar matematik dersim ok kt idi. Lise birde yeni bir matematik hocas geldi.
Sralar arasnda dolarken benim nmde durdu. Elinde bir tespih vard. Tespihi sallayarak, kafama
hafife vurarak yle dedi: "Sen ok zeki bir ocua benziyorsun, gzlerinde zek parltlar
gryorum." Bu szleri iittikten sonra hocam ok sevdim. Hocam sevince matematie olan ilgim
artt. Benim iin kaotik olan rakamlar anlaml hale dnt. Hayatmda ilk defa
bir matematik snavnda on aldm ve bu bende z gvene yol at. O gnden bugne gelien sre
ierisinde, dllendirile dllendirile (sosyal, psikolojik, ekonomik) bu kitab yazmaya muvaffak
oldum.
Sosyal hayatn her alannda bu espri geerli iken rahatszlklarn tedavisinde de ayn yap etkinliini
srdrr. dllendirme bakalar tarafndan yaplabilecei gibi insann kendisini dllendirmesi
eklinde de yaplabilir. Bir rahatszlkla mcadele eden bir birey bu rahatszlnn tedavisinde belirli
kademelere ulatnda her kademede kendini dllendirerek olumlu pekitirici sreleri faaliyete
geirmelidir. Baarsz olduunda veya gerileme yaadnda da kendini cezalandrmaldr. Haz ald
bir fonksiyondan vazgeebilmeli veya o hazz erteleyebilmelidir. Bireyin kendini dllendirmesi,
sosyo-kltrel ve sosyo-ekonomik seviyesiyle orantl olmaldr. Depresyon hastalarnda, sosyal
fobiklerde, obsesif kompulsif bozukluklarda ve cinsel ilev bozukluklarnda davran kendini
dllendirme teknii rahatlkla kullanlabilir. Bu dl mens kendisine verilebilecek olan bir aferin
olabildii gibi bir sinema bileti, bir tiyatro veya konser bileti, bir kyafet ve bir tatil gibi deiik
menler de olabilir.
D- Bilisel Psikoterapi
1- Genel Bilgi
"Akl bir gemi, fikir onun yelkeni, kullanabilirsen kendini, yoksa el kullanr seni" vecizesini
kklmde byklerimden sk sk dinlemiimdir. Henz soyut dnceye gemediim, somut
dnce aamasnda sylenen bu szleri somut balamnda alglar ve anlardm. Denizde yzen bir
gemim olduunu ve bu geminin fikir denen yelkenleri bulunduu ve bu gemime ben sahip kmazsam
bakalarnn alp gtreceini dnrdm. Bu vecizede akl kelimesi geleneksel anlamda akletmek,
doruyu tercih etmek, bireyin kendisine yararl olacak olana ynelmesi ve akl- selim davranma
balamnda kullanlmt. Fikir ise eskilerin tefekkr, yenilerin dnce ismini verdii bilgi ileme
srecidir. nsanlarn hepsi dnrler ve tefekkr ederler. Dnebilmek iin beynimizin alt yapsnn
buna uygun olmas gerekir. Dnme, alternatifler arasnda kyas yapabilme, farknda olabilme, fikir
ileri srebilme ve sonuca ulatrabilme yetisidir. Dnlen eyin bireyin veya toplumun yararna m,
zararna m olduu konusu ahlaki bir konudur ve kltrel normlarla belirlenir. Dnmek ise beynin
bir fonksiyonudur.
Dnce, primitif halden olgun hale doru bir geliim izgisi gsterir. Bebek, dnmeden uzak bir
yapy simgelerken olgunlam yal bir fert, dnmenin en st dzeyini simgeler. Dnceyi, bu
balamda ele aldmzda dikey ve yatay iki eksendeK geliiminden bahsedebiliriz. Dikey manada
geliim, yala beraber ieriin zenginlemesi, gerek manada dnce srelerinin olumasn
ierirken; bireyin nesne ile olan ilikilerinin zenginliinden elde edilen yatay anlam224 Btncl Psikoterapi
daki gelime epersel bir bymedir. Byme ve gelimenin senkronize bir ekilde ortaya kmas
retkenlii, belki de sramalar oluturan dehay yaratan ana kombinasyondur. Dnce her ne kadar
beynin bir fonksiyonu ise de yalnz bana tanmlanamaz. Dnceyi tanmlayabilmek iin onu
meydana getiren paralar ayr ayr tanmlamak gerekir. Dnce bu paralarn hepsinin aktif katlm
ile senkronize olmu bir btncl alma sonucunda ortaya kabilir.
Dncenin oluabilmesi iin u alt kompartmanlarn bulunmas gerekir: Dikkat ve odaklanma yetisi,
konsantre olabilme kabiliyeti, irade, l hafza kaydnn almas, hafza kaydndan geri arabilme
yetisi, olaylar arasndaki balant kurma yetisi olarak zek, alglama organlarnn ilevsellii, kavrama
ve algnn entegrasyonu.
Burada bahsettiimiz dnceyi oluturan bu yaplar ayr ayr anlamadan ve idrak etmeden
dncenin nasl olutuunu biyolojik anlamda kavramak mmkn deildir. Biyolojik manada beynin
bu fonksiyonel yetilerinin nasl alt ile ilgili bilgileri kitabmzn banda belirtmitik. Burada
bunlarn detayna girmeden bunlarn psiik dinamikler, renme sreleri ve akletme erevesinde
nasl bir sreten getiini, nasl bir sonuca ulatn ve hangi dnce sistematiinin uygulandn
inceleyeceiz.
Dnce bir sre iken, dndn idrak edip dnceyi iradi dikkatle belirli bir alana ynlendirme,
odaklanabilme ve sonuca ulatrabilme yetisi ise bir bilin ve uurluluk halidir. Bilin birok bileenin
bir araya gelmesi sonucunda dnce fonksiyonunun belirli bir soyut veya somut nesneye
yneltilebilme yetisidir. Bilinli olmak, idrak etmek, farknda olmak ve zerinde dnmek, insan
insan yapan temel ve karmak fonksiyondur. Dnce srelerinin tamamen normal altn kabul
edersek, kiinin iradesiyle neyi dneceine ve nasl dneceine dair bir yaplandrma karmza
kmaktadr. Burada i karmak bir hal almaktadr. Ancak
Bilisel Psikoterapi 225
biz bu karmak yapy mmkn olduu kadar ayrtrmaya ve netletirmeye gayret edeceiz. Dnce
srelerinin hangi etkiler altnda hangi yollara yneldiinin matematiksel kurgusunu ortaya koyabilir
ve bunu anlayabilirsek bir takm dnsel kaynakl rahatszlklarn tedavisinde neler-yapabileceimizi
daha iyi kavram olacaz.
Bilin anlktr ve tek bir eye odaklanabilir. Bu bilincin temel amazdr. Geni olarak farkndalk
dzeyimizin ykseklii bilin ile alakal deildir. Bilin, sahay tarayan bir projektr gibi getii
alanlara geici ve anlk k tutar. Projektr ynlendiren arka yapdaki karmaa ve st idrak seviyesi;
projektrn zaman zaman nerede ne kadar duracan ayarlayan, bilinle karlkl etkileim ierisinde
fonksiyon srdren bir yapdr. evrenizdeki herhangi bir eye odaklandnzda iradi dikkatinizle o
nesne zerinde dnce sahibi olursunuz ve bilincin farkndal o nesne ile ilintilidir. Zihinde aktif
olarak var olan ise o nesnedir. Ancak o nesne etrafnda oluturulan tm d dnya, daha nce
oluturulan nesne tasarmlarnn hafza kaytlarnda olduu gibi kullanlr. Eer kii bir odada bir
vazoya odaklanm, vazonun zerindeki figrleri inceliyorsa, dncesi, dikkati ve farkndal vazo
zerindedir. Yan tarafnda koltuk zerinde bulunan bir nesnenin oradan dmesi, umas veya
alnmas fark edilmiyorsa, kii i dnyasnda vazo dndaki dier nesnelerin aynln ve
devamlln idrak ierisinde dnce srecine devam edecektir. lgintir ki bir dnceye
odaklanrken, zerinde odaklandmz dncenin nem derecesine gre dikkat ve konsantrasyon
ortaya kar. nem derecesini ise kiinin kimlik ve kiilik zellikleri belirler. Bu da deiken ve dinamik bir srele ortaya kar.
Bireysel gelimemizde belirli bir alandaki nesne veya objelere ar bir ehemmiyet vermi isek, onlara
kar younlama o derecede yksek olacaktr. Bu ok nemlidir, nk deimezliini 'kabul
ettiimiz iteki nesne tasarmlarnn hafza

kaytlarnda bulunmas gibi konsantre olduumuz nesnenin dndaki dnyann aynln ve
srekliliini hep muhafaza ederiz. Ancak civardan bize ulaan be duyumuz ile zihnimize intikal eden
milyonlarca uyaran, bu konsantrasyonu, idraki ve teetsel bilinci engelleyemez. Ne zaman ki iteki
nem derecesine gre bu gelen bu milyonlarca uyardan herhangi birisi zel bir anlam ieriyorsa, yani
nem olarak eik deerin zerine kyorsa, teetsel bilin ilgilendii olaya deil arka planda duran
dier olaya ynelir. nk o, eik deeri gemi olan ve kendi zerine dikkatin ekilmesini isteyen
dier bir nesnedir. Birey o nesneye yneldiinde vazo rneindeki gibi vazo arka planda kalr.
Diyelim ki vazo ile ilgilenip vazo zerindeki motifleri incelerken civardan geen bir sivrisinei ya da
ierde alayan ocuu fark edemeyebiliriz. Ancak sivrisinein ve bebek alamasnn bizce nem
derecesi yksek ise, vazoya olan ilgi ve odaklanmamz sivrisinee veya bebein alamasna
ynelebilir. Burada bilin dier bir alana kaymtr. Vazo ve bebek dndaki tm dnya daha nce
algladmz isel tasarmlarmzn i dnyamzdaki srekliliinden baka bir ey deildir. Farknda
olduumuz ey vazo zerindeki anlk teetsel odaklanmalar veya bebein anlk alama dilimleridir.
Burada sanki bilin zamann en kk birimi ile var olmakta, onun dnda hemen yok olmaktadr.
Bilincin srekli varln devam ettirdiini sandmz ey ise hafza kaytlarndaki nesne
tasarmlarnn srekliliini muhafaza etmesi duyumudur. Bizi ilgilendiren konu, nem derecelerinin
nasl olutuu, nceliin neye gre verildii, nem derecesi olarak ehemmiyet verilen algnn pozitif
mi negatif mi olduu hakkndaki yorumlama ve ondan kyas yoluyla yaplan karmdr. Bu ksm
aada detayl olarak ileyeceiz.
Anlk teetsel bilin fonksiyonlar ile hayat idame ettirmek ve her an yeni bir varoluu
gerekletirmek mmkn deildir. Bu insanda kaos oluturur. Bunu ortadan kaldraBilisel Psikoterapi 227
bilmek iin insanlar mkerrer defalar yaadklar bilinlenmelerle ve nesne ile ilikilerindeki bir takm
temel kabullerle sreklilie ularlar. Bu temel kabuller artk sorgulanmadan kullanlan otomatik
kalplar halini alr. Bunlar artk renilmi, otomatik kullanlan ve zerinde dnlmeyen hayat
kolaylatrc emalardr.
Temel soru bireyin vazoya m yoksa sinee mi odaklanaca ve vazoya odaklandnda, sivrisinei
niin fark ediyor ya da etmiyor oluudur. Yine vazoya odaklandnda bundan mutluluk mu duyuyor
yoksa sknt m, vazoya odaklandnda etrafndaki dier nesnelerin mutluluk veren taraflarna m
odaklanyor yoksa sknt veren taraflarna m; etrafndaki nesnelerin kendisine haz ve mutluluk
verenlerine mi yoksa sknt verenlerine mi ehemmiyet veriyor olduudur. Ayrca konu dnp dolap
ocuun ruhsal kimliinin oluumuna gelmektedir. Kaotik nesne ilikilerinden kurtulmak isteyen ve
her an yeniden var olmak yerine nesne tasarmlar sayesinde varln ve srekliliini aynyla devam
ettiren ocuun bunlar iin birok aamadan gemesi gerekiyor. Konuyla ilgili detayl bilgileri
insann geliim evrelerinde anlatmtk.
ocuk ebeveynin veya bakclarn nesne ile iliki eklini modeller. Bir ev ierisindeki nesnelerin
nemlilik derecesi aile tarafndan sanki zmnen kodlanmaktadr. Sehpa zerindeki kristal vazonun
nemlilii ile kl tablasnn nemlilii ayn kategoride deildir. Ebeveyn kristal vazoya yaklarken
jest:, mimik ve hareketleriyle pahal ve nemli bir eye dokunduunu zmnen ocua gstermektedir.
Ayn ilikiyi kl tablasyla ortaya koyarken basit bir ekilde kl tablasnn nem derecesinin azald
grlmektedir. ocuk kl tablasna uzanp almaya alrken, ailenin yzndeki tedirginlik ile baba
yadigr kristal vazoyu almaya alrken ailenin yznde beliren tedirginlik farkl farkldr. Bu durum
ayr ayr kodlanm nemlilik derecesinin farklln gsteren bir yaplandrma srecidir. Biz her ne
kadar burada sadece bir vazo ve kl ta228 Btncl Psikoterapi
ba zerinden bu rnei gstermi olsak da btn sosyal ilikilerin ikili, l ve tm nesne
ilikilerinin ehemmiyet derecesi ayn ekilde ruhumuza kodlanmaktadr. Bu kodlanm sistemi aynen
kopya ettiimizde nesne ile ilikiler kaotik olmaktan kurtulacak, matematiksel bir sreklilie ve
geerlilie sahip olacaktr. Bebeklik dnemindeki bu kodlama kiiliin ana temel kabullerini
oluturacaktr. Artk bunlarn zerinde dnmek, fikir yrtmek, yordamda bulunmak ve yeni bir
sonu karmaya gerek yoktur.
ocuun modeiledii ebeveynin nesne ile ilikileri salkl ve normal ise ocuun gelitirecei kiilik
rnts o oranda normal olacaktr. Bu temel kabuller zerine ocuk eya ile ilikilerinde bir takm
tecrb bilgiler ve beceriler elde edecektir. Zamansal sre ierisindeki nesne ile ilikilerde bu tecr-
beler bireye haz duyumu oluturduu mddete kalcln srdrrken nesne ile ilikide sknt ve ac
duyulmas ayn ekilde o ilikinin bu balamda kodlanmas sonucunu douracaktr. nem derecesinin
birinci ayanda; anne-babann nem derecesinin bebein ruhuna kopyalanmas sz konusu iken
ehemmiyet derecesinin ikinci ayanda; ocuun geliim evrelerinde nesne ilikilerinde yaad haz
ve elemin iddet derecesine gre yeni bir kategorizasyon yaplacaktr. Bu kategorizasyona gre de
daha sonraki nesne ilikilerinde n yargl olarak yaklalarak sonucun o ynde olaca ihtimali
nkabulnden dolay ya olay peinen negatif olarak kabul edilecek ya da ac duymamak iin o nesne
ile batan hibir ilikiye girmeyerek ondan kanlacaktr.
Bunlar fonksiyonel olmayan davranlardr. Temel arkaplan retileri zerindeki bir katmanda yer
alrlar. Yine bunlar nyarglar, tutumlar ve tabulardr. Birey, yaamn ve yaam alann temelde annebabadan ald temel kabuller erevesinde, kendi tecrbeleriyle oluturduu fonksiyonel olmayan
kabulleriyle birletirerek yeni bir alan seer. Bu alan ierisinde yaamn ve nesne ilikilerini srdrr.
Bunlarn
devamll kiinin varoluunu devam ettirir. Ancak bu varolu baz bireylerde mutluluk ve keyif
halini alrken, bazlarnda sknt, bunalt ve aresizlik meydana getirir. Temel kabulleri ve ana
emalar sorgulama ve deitirme imkn olmadndan yeni olaylarla karlatnda otomatik
dnce kalplar aktive olarak arka plandaki ana yapnn ilerliini devam ettirmeye alrlar. Bu da
kiinin hayat ierisindeki varln srdrmesine neden olur ve de hilik ile yokluk karsnda alnmas
gereken en nemli tedbirdir. Ancak bireyin ebeveynden ald temel kabulleri, tecrbesiyle elde ettii
yarglar ve bunlara bal yeni nesne ilikilerinde otomatik dnce aktivasyonu bireyi bir sonuca
gtrr. Bu sonu salkl bir zeminde gelimi ise birey mutlu ve huzurludur. Bu zincirin halkalar
patolojik bir yaplandrma eklinde olumu ise birey mutsuz huzursuz ve skntldr. Bizim grevimiz
patolojik bir sre ileyerek oluturulmu olan bu bilisel yaplanmann hatal tarafn bularak bu
ksmlar daha salkl yaplarla donatp deitirmeye almaktr. Bu durumda karmza savalmas
gereken bilisel katman kar: Birinci katmanda temel kabuller yer almakta ve burada biyolojik
renmenin ilk nronal yollarnn meydana geldii veya bilind kiilik rgtlenmelerinin dinamik
sreleri bulunmaktadr. kinci katman ise kiinin olaylar ve nesneler karsnda nyargl bir ekilde
iletiim sistemini oluturan katmandr. nc katmanda ise alt katmann geerliini temin edecek
otomatik olumsuz dnceler veya savunma dzenekleri yer alr. Olumsuz otomatik dnceler
greceli olarak daha kolay dzeltilip olumlular ile ikame edilebilirken, afonksiyonel emalar ve temel
kabullerin deitirilmesi daha zor ve daha uzun sreli derinliine almay gerektirirler.
Klinik rnek:
Hastam karmda oturuyordu. Ksa hayat hikyesini aldmda niversite tahsili yapm ve iyi bir ie
girmi evli ve bir ocuk babasyd. Oturuu, jest ve mimiklerinin bana verdii
intiba karmda ezilen, skntya girmi, korkan bir grnm arzetmekteydi. Hastamn bu tavrn
bilisel sreler asndan incelediimde temel kabulnn, yetersizlik ve deersizlik zerine
kurulmu olduunu tespit ettim. Daha sonraki yaptm incelemelerde hastann ok ocuklu ailesi
ierisinde devaml horlandn, aalandn, zerkliinin tannmadn ve bu duygularla dolu
travmatik bir ocukluk hayat geirdiini grdm. Bu yetersizlik ve deersizlik hislerini aabilmek iin
hayat mcadelesine girmi, imknsz baarm, byk ehre gelerek niversiteyi bitirmi, bir ie
girmi, ancak bunlarn hi birisi kendisinde nemli ve deerli biri olduu duygusunu oluturamamt.
evresindeki insanlarn onu aalad, ona nemsizmi gibi bakt eklinde n yarglar vard. Bu
nyarglar perspektifinde o arkadalaryla ilintili olarak birok olumsuz otomatik dnce zihninden
geiyordu. Arkadalar kendisine yaknlk gstermese bunu adam yerine konmadnn ve deersiz
olduunun kant olarak kabul ederken; kendisine yaknlk gsteren arkadalar karsnda ise onlarn
kendisinin bu durumunu fark ettikleri ve ona acdklar iin yaknlk gsterdikleri eklinde bir
dnceye sahip oluyordu.
Bu rnekte de grld gibi dnce zinciri ok basittir. ocukluk dneminde bir ebeveynin
yannda kendilerini nemsiz ve deersiz hissedenler onlarn da aalamalaryla birlikte ok daha
nemsiz ve deersiz olduu hissine dayanan bir temel kiilik yaps olumutur. Krsal kesimdeki
insan ilikilerinde birey olarak varlnn tannmamas her ortam ve meknda aalanmann ve
dlanmann mkerrer defa ortaya kmas, dier insanlar hakknda temel yarglarn ve n kabullerin
netlemesini getirmitir. Bakalar onu sevmezdi onu deerli grmezdi. Eer byle bir yaklam sz
konusu ise bunun altnda baka bir ey aranmalyd.

Bu iki yapy dorulayabilmek iin mr boyu dnce sistematiini bu erevede altrmt. Bilgi
ileme srele. Bilisel Psikoterapi 231
rini istedii gibi yanltarak iteki yapy dorulamaya ynelik farkndalk oluturuyordu. Nerede
negatif olgu var, nerede negatif yorum imkn varsa, dikkat ve alg otomatik olarak o yne kayyordu.
Temel kabulleri ve nyarglar deitirme imkn olan tm yaantlar eik deerin altnda kalyor, dikkat ve konsantrasyon bunlar zerine odaklanmyor ve mecburen alglanan pozitif materyal de hatal
yorumlarla arptlyordu. Gerek yapya baktmzda yakkl, zeki, niversite mezunu, ok iyi bir
evlilii, ok iyi bir ii ve ok iyi bir gelecei olan insan bunlar deerlendirmekten ve alglamaktan ok
uzaktayd. Burada zihin tamamen kendini aldatmakta, reel ve objektif yapy arptmakta, temel
kabullerine uygun bir kiiliin devamna imkn tanmaktayd. Ancak bu yap kiinin ruhsal enerjisini
tkettiinden dolay birey depresyona girmi, mutsuzluk ve hzn doruklara ulamt. Bize geli
nedeni depresyonuyla ilintili idi.
Byle bir klinik yapya yaklarken klinik tabloda temel kabuller, afonksiyonel emalar ve otomatik
olumsuz dncelerle ilintili bir yaplandrma arlkl ise tedavi uygulamamz daha ok bilisel
terapiler zerine odaklamamz gerekir. Bilisel terapileri bu klinik tablolarda uygulayabilmek iin
birok strateji gelitirilmitir.
2- Bilisel Terapide Tedavi Stratejileri
a. Olumsuz Dnceleri Belirleme
Yaamn devam ettiren bir birey d dnyasndan ve i dnyasndan binlerce uyaran alr. Bu uyarlar
bireyin nem derecelendirmesine gre bilinlendirilir ve kii o eyin zerine odaklanr. dnyamzda
gemite yaadmz bir yaant, bir travma, bir mutluluk, bir hzn veya vcudumuzun
organlarndan biri veya birkann almasyla ilgili bir uyar tercih edilip zihnimize ulaabilir. Yani
uurlandrlr. Ya da d dnyadan be duyu vastasyla aldmz bilgilerin herhangi birisine
odaklanlan ey zerinde bir uurlanma yani
bir bilinlenme hali kazanlr. Bu durum dncenin doal bir akdr. Dnce byle bir aka
yneldiinde her dncenin ikiz kardei yan banda at ba eklinde birlikte gider. Bu duygu halidir.
Her dnceye mutlaka bir duygu elik eder. Duygu spektrumu sfrdan yksek bir dereceye kadar
gelien bir yelpaze eklinde tasarlanabilir. Doksannc derece ntr bir durumu ifade ederken, sfr en
mutlu hali, 180 ise en ac verici.hali simgeleyebilir. Dncenin belirli bir yolakta ilerlemesi ve
farkndaln olumasyla birlikte kii bir duygu hisseder. Bu duygu pozitif bir duygu ise kii mutlu
olur, haz alr. Hissedilen duygu negatif bir duygu ise kii ac hisseder ve mutsuz olur. nsan temel
yaratl itibaryla hazza ulamak ve elemden kamak dorultusunda harekete eilimlidir. Kiinin
dnce sreleri iteki ehemmiyet derecesine gre belirli yolaklarda yer alrken negatif sonulara
ulayorsa kii mutsuzluk ve ac hisseder.
Baz insanlar olaylara yaklarken ve olaylar deerlendirirken sonuta hep mutsuzluk ve ac
hissederler. nk bu bireyler olumsuz otomatik dnce yolaklarnn etkisi altnda hayatlarn
srdrmektedirler.
Temel
kabulleri
ve afonksiyonel emalarn dorulamak iin otomatik
olumsuz dnceler her dnce prosedrne itirak eder. Kii bunlar o kadar otomatik yapar ki, niin
bunu byle dndn sorgulama frsat olmaz. Sonuta sadece ac ve mutluluu duyumsar. te
byle bir bireye olumsuz duygu, ac, keder, sknt, bunalt hissettiinde bu histen nce gelen
dncenin ne olduunun farkna varmas istenir kii her olumsuz duygusunun nnde olumsuz bir
dnce srecinin ayrmna vardrlmaya allr. te bu duruma biz olumsuz dnceleri yakalama
stratejileri diyoruz. Kiiye gelen olumsuz duygu ve anksiyete hali aslnda kiinin belirli dnceleri
reterek olumsuz sonulara ulamasndan kaynaklanr. Kii bu dncelerin ierisine girdiinde
bunlarn rasyonel bir tarafnn olmad, arptld, herhangi bir delile dayanmad ve otomatik
olarak ortaya ktn fark eder. Tedavinin herhangi
bir basamanda hangi olumsuz duygunun, hangi olumsuz dnceden kaynakland bilinci
kazandrlmaya allr.
Burada bizim dmanmz olan anlk ve teetsel bili ve bilin halini, bizi negatife gtren sre
zerine odaklayarak kendi aleyhimize ileyen sreci fark etmeye almaktayz. Projektrn
hatal ve olumsuz dnce reten sistemin ileyiinin kaynana ynelmitir. Rasyonel bir ekilde pro-
jektr buray aydnlattnda olumsuz dncenin ne kadar sama olduu fark edilir dolaysyla bu
sama dnceye bal duygunun ortaya kmas engellenmi olur. Sistem bir yerinden yakalanm ve
tedavi sreci balamtr.
Bu olumsuz dncelerin yerine salkl rasyonel olumlu dnceler ikame edilir.
b. Dncedeki nancn ve Dnceye Bal Duygularn Derecesini Deerlendirmek
Olumsuz dnceleri yakalama ksmnda bahsettiimiz gibi her olumsuz dncenin ikiz kardei olan
bir duygu sz konusudur. nsan mutsuz eden her duygu olumsuzdur. Bunun iine bunalt, sknt, i
daralmas, korku, ac, keder, hzn, mutsuzluk, aresizlik, yetersizlik, deersizlik, nemsizlik, acnma,
aalanma, kzgnlk, fke, iddet, kskanlk, haset ve yenilmilik gibi duygular girer. Bu duygularn
oluabilmesi iin bunlarn ncl olan bir dnce srecinin ilemesi gerekir. Bireylere nce bu
duygularn tanm retilir. Hissettii duygunun ierii nedir. Yukardaki duygulardan birini veya
birkan negatif hissetmekte ve kii mutsuz olmaktadr. Hissedilen bu duygularn, 0 ile 100 aras bir
derecelendirmede kii tarafndan derecelenmesi istenir. 0 en hatif dzeyi ve bu duygunun yokluunu
belirtirken, 100 bu duygunun en st dzeyde hissedilmesini betimler. Byle bir haritann karlmas,
kiinin hangi duygular hangi iddette hissettiini bildirir. Bu ayn zamanda hastann kendi duygularn
onlarn iddet derecesini tanma imknn salar. Hemen ardndan bu duygular oluturan dncelerin
neler olduu in234 Btncl Psikoterapi
celenir ve irdelenir; nk her duyguyu oluturan bir dnce sreci vardr. Her dnce bir duyguyla
beraber yol alr. Bu dncenin doruluu halinde kiinin bu dnceyle orantl ekilde belli bir
duygulanm iine girmesi doal ve normaldir; negatif bile olsa bu byledir. Normal bir duygulanm
sonucu hissedilen negatif duyguya itiraz edilmeksizin abartl bir duygulanmn normal hale
dntrlmesine allr.
Burada en nemli konu dncenin rasyonel olup olmadnn incelenmesidir. Kii dnd eyin
doruluunu ve geerliini test etmelidir. Farkndaln fark eden bir akl devreye sokulmaldr. Eer
dnce rasyonel deilse veya dncenin rasyonalitesi dkse kii buna ne kadar inanmaktadr.
Dnceye olan inan sfrdan yze kadar puanlandrlr. Sfr, o dnceye hi inanlmadn
gsteren dnceyken yz tam inanldn gsteren bir dncedir. lgintir ki duyguya elik eden
dnce bu balamda irdelendiinde ok az inanlan baz dncelerin bireyde ok youn negatif duygular oluturduu tespit edilmektedir. Bu stratejinin amac da budur. Kii, hi inanmad ya da ok az
inand dnceye ok youn duygusal tepki verir ve etki altnda kalr. Kiiye bu fark ettirildiinde
bu duygusal tonunun azald veya ortadan kaybolduu gzlemlenmektedir. Olabilirlii ok az
ihtimaller zerine bina edilen negatif dnceler kiiyi zaman zaman panik durumuna drmekte,
birok klinik tablonun ortaya kmasna neden olmaktadr. nanlrl ve geerlilii ok dk veya
hi olmayan bu dnceler bireye fark ettirildiinde bunlarn oluturduu duygusal yap ortadan kalkmaktadr. Burada bu dnce sistematiini olutururken biraz sonra izah edeceimiz bilgi ilemedeki
sistematik hatalar detayl bir ekilde devreye girmekte ve dncenin sonucuna ulalmaya
allmaktadr.
c. Olumsuz Dnceyi Snflandrma
Az gelimi bir lkede ynetimi ele geirmek isteyen demokrasi d gler, zaman zaman iktidara
mdahale ederler bunu da genellikle askeri gle yaparlar. Byle bir askeri g demokratik olmayan
yollardan iktidar ele geirmi veya lkede ihtilal yapm ise iktidardakileri sulu ilan edip hapse atar.
Dnya ile iyi ilikiler iinde, ynetimin onanmasn temin amacna ynelik olarak daha nce iktidarda
bulunanlarn sulu olduunu dnyaya ispat etmek zorundadr. Bu, ancak bir yarglama ile mmkn
olabilecek bir sretir. Bu yarglamann sonucu batan bellidir. ktidar ele geirenler hayatlarn
garanti altna alabilmek iin eski iktidar mensuplarn mutlaka ortadan kaldrmak zorundadrlar.
Bunun iin de gstermelik bir mahkeme oluturularak bir yarglama sreci balatlr. Sonu batan
bellidir; karar her halkarda idam olacaktr. Mahkeme heyetinin grevi, mevcut datalar deerlendirerek eski iktidar mensuplarn idama gtrecek delilleri ortaya karmaya almaktr. Nitekim
sre bu ekilde iler, dnya nnde yaplan yarglama sonucu mahkeme kararyla eski iktidar
mensuplar idam edilir ve bir devir kapanr.
Dncemizdeki otomatik dnceler ayn mantkla alr; karar batan bellidir ama bu karar ortaya
karmak iin dnce arptlmal, yamultulmal ve belli kanallardan geerek belli hedeflere
ulatrlmaldr. Bu nasl yaplr? Bunun iin aadaki srecin izlenmesi gerekir.
a. Seici Alglama: sel ve dsal malzeme deerlendirilir. Bu deerlendirme sonucu bizi sonuca
gtrecek, hedefe ulatracak materyaller titizlikle seilir ve gndeme tanr. Bizi sonuca
gtrecek zellikle sonucun aleyhine olacak tm malzeme bir ekilde yadsnarak gz ard
edilir. Sanki bir filtre sistemi zel olarak devreye sokulmutur. Bir insan kt grmek
istiyorsak o insanla ilgili malzeme deerlendirilip onu kt yapacak her trl materyal
gndeme tanr. Onu iyi yapabilecek tm materyal de gz ard edilir. Konuyu bir e
terapisi perspektifinde ofisimize mracaat eden bir ift zerinden tartacak olursak, konunun daha
akl kavuaca kanaatindeyim; on yllk evli olan bu ift kavgalar yznden boanmadan nce bir
e terapisi iin bize bavurmutu. Elerle yaplan grmelerde dier e hakkndaki dnceleri ve
yarglar renilmeye alld. Einiz nasl biri diye sorulduunda evlilik sresi boyunca yaplm olan
tm hatalar yanllklar ve atmalar bir rpda pe pee anlatlyordu. Anlatlan ei zihninizde
canlandrdnzda karnza canavar gibi bir yap kyordu. Hikyeyi dier eten dinlediinizde o da
ayn ekilde, eiyle ilgili olarak ayn tabloyu ok ksa srede oluturabiliyordu. Yaplan ey burada her
iki ein de 12 yllk evlilii sresinde yaadklar mutsuzluklarn seici alglama ile taramalar, onun
dnda bu verileri yalanlayacak tm bilgileri yadsmalar/zerine kurulmutu. Dnce sreci kar
tarafn sulu olduu yargs zerine kurulmu ve sistem buna gre alyordu. Sonuca ulamak iin bu
bilgiler de yetmemiti. Sistem ek payandalarla desteklenmeliydi. Kararn olumasnda kalben ve
vicdanen msterih olunmalyd.
b. Abartma: Olumsuz karara ulamak iin algda seicililik ile toplanan materyaller kararn olumasna
yetmemitir, mevcut negatif malzemenin iirilmesi gerekmektedir. Bunun iin de yaanm hadiseler
ok abartl bir ekilde hekime yanstlmaya allr. Kar taraf bu kadar vicdansz bu kadar
merhametsiz bu kadar saldrgandr... Tm bunlara,ramen mzrak uvala girmemekte, akl ve vicdan
msterih olamamaktadr; nk ilikide birok gzel ve iyi yan da mevcuttur, bu da kendiliinden
srtmaktadr. Bunlarn da kapatlmas gerekir.
c. Kmseme: Sre anlatlrken ve bir takm olaylar izah edilirken ister istemez ein pozitif yanlar
olay balamnda gndeme gelmektedir. Ein vericilii, tertiplilii, temizlie dknl, ilgisi,
sevgisi, merhameti bir ekilde konunun iinde ilenmektedir. Hastaya bunlar aktarldnda,
materyali inkr mmkn olmadndan hasta bunlar zerine drbnn tersinden bakarak, kltme
fonksiyonunu devreye sokmaktadr. Bu tip davranlar takdir edilesi, olaanst davranlar olmayp
her sradan insann ve her bireyin yapmas gereken asgari insanlk boyutudur. Hele hele bir e dierine
bu tip eyler yapyor diye onun taltif edilmesi ve takdir edilmesi ok anlamszdr. Bu, olmas gereken
doal bir zorunluluktur. Negatifler abartlrken pozitifler bu ekilde kltlr. Ama sonuca
ulamaktr.
d. Genelleme Yapmak: Eler birbirinin aleyhine, frtnal bir ekilde delil getirip destek bulmaya
alrken ellerinde yaanm fazla bir malzeme yoktur. Bu durumda bulunan, herhangi bir olay
zerine, 'te her zaman bunu yapyor, byle yapyor' eklinde genellemelere gider. Hekimin srarl bir
ekilde 'bana birka rnek daha verebilir misiniz' yaklamna kar eler u klasik cevab verirler:
"Hangi birisini syleyeyim doktor bey, o kadar ok ki!" Doktor srarla birka rnek daha istemesine
ramen genellikle bu amacna ulaamaz, nk yoktur.
e. Bireyselletirme: Hekim, elerle ilgili olarak bireysel gzlemini anlatp, gstermek istedikleri
tabloyu gremediini, dier yaknlardan da olumlu ynde bilgiler aldn belirtince eler problemin
ikisi arasnda olduunu beyan ederler. Elerden birisi srarla; "doktor bey, sorun burada zaten, herkese
melek, bize cehennem zebanisi" der. Btn sknt ve problemin kendisine ynelik olduunu syler.
Herkesle iyi olan dieri, maalesef akln kendisine takmtr ve onunla zel olarak uramaktadr.
Bakasnn da bunu anlamas mmkn deildir; nk onlara iyi davranmakta, rol yapmaktadr.
f. Ya hep ya hi tarznda dnme: Eler, kar taraf hakknda belirli bir noktaya kadar geldiklerini
hissederlerse, o anda karar verip bu iin artk kesin olarak yryemeyeceini deklare ederler: Artk
dnya siyah beyazdr; ya evet ya da hayrdr, bu iliki artk srmez. % 51'e ulaldnda bu oluum,
sonucu ilan etmek iin yeterli kabul edilir. Bir olay veya bir insan hakknda bu ekilde rahatlkla bir
yargya varlabilir. Ancak tm bunlara ramen eler rasyonel mantk srelerini ilerine
sindiremezlerse yava yava irrasyonaliteye doru kayma eilimi gsterirler. Mantkl dnerek
sonuca varmak zor gibi grnmektedir. Dnce, sonuca ulamak iin arptmalardan
vazgememektedir. Israrla yeni stratejiler aramaya devam ederler. Bu yeni stratejiler kmesine keyfi
karsama denir. Keyf karsamann hibir mantksal, rasyonel ve determinal taraf yoktur, ama
sonular kendilerince kesindir, g. Keyfi karsama: dam veya boanma kararn vermek iin
yukardaki mantkl sreler iletildii halde sonuca ulalamazsa keyfi karsama devreye sokulur.
Buna gre; bireyin olay veya kii hakknda gl sezgileri vardr. Bireyin altnc hissi gldr. Gece
ryasnda grmtr; bu ona bir iarettir. Burlar zaten tutmamaktadr. Yldznameye baklmtr.
Tarot fal ve kahve falnda da ayn eyler ortaya kmtr. Bir takm kt iaretler buna delildir. Son
gnlerde evin nnden iki sefer kara kedi gemitir. Kehanette bulunma, zihin okuma gibi bir takm
yntemler, bu madde ierisine dhil edilebilir.
d. Dncenin Doruluu Ne fade Eder? (Dey ni)
Dncenin doruluu bu sonucu karmaya yeterli midir? Yukarda belirttiimiz gibi dnce ve
dnceye bal duygu birlikte hareket etmektedir. Doal dnceler doal duygular ve hareketleri
olutururlar.
Sosyal fobik olan bir hastamz grup terapisine davet edildiinde katlmak istemedi. Niin diye
sorduumuzda; "hatal bir davran yaparm ve arkadalarm benimle alay ederler, bu da benim iin
dayanlmaz bir ac oluturur. Onun iin bu ortamlara girmek istemiyorum" dedi. Hatal bir davrantan
kastnn ne olduunu sorduumda da hatal yryebilecei, hatal konuabilecei, elindeki herhangi bir
eyi drebilecei, soru sorulduunda cevap veremeyecei gibi kayglarn
dile getirdi. Ben; "diyelim ki bunlar gerekten oldu; hatal yrdn, hatal konutun, elindeki ay
bardan yere drdn, ne olur?" diye sordum. "Aptal durumuna derim ve dier insanlar benimle
alay ederler, bana glerler. Ben de kendimi ok kt hissederim; yetersizliim ve deersizliim
kantlanm olur ve buna dayanamam." Dedi. Bu hastamza her insann hata yapabilecei, bunun doal
olduu, bu hata sonucunda normal bir insann dieriyle alay etmeyecei, bir takm kiilik zaaflar olan
problemli kiilerin byle davranabilecei belirtildi. Ona: "Birisinin size glmesi, sizinle alay etmesi,
sizin deerinizi drmez; o insann basitliini gsterir. nsann deeri, o gne kadar getirmi olduu
bireysel bilgi ve becerileriyle ilgilidir. nsann zellikleriyle balantldr. Sizin insani zellikleriniz bir
bakasnn youn taltifieriyle ykselmedii gibi aalamasyla da hibir zaman dmez, bu mmkn
deildir. Bu tip hatalar yaplabilir, doaldr insanidir. nsanlar bu tip hatalar yapabileceklerini kabul
edebilmeli, bundan olumsuz felaket tablolar karmamaldr" denildi. Bu arkadamz, grup terapisine
katlp duygularn grupla paylatnda dier grup yelerinin hi de yle dnmediini ve herkesin
anlamsz benzer kayglar olduunu fark ederek i grsn gelitirdi. Bu da tedavisinde olumlu bir
ilerleme salamasna neden oldu.
e. Altta Yatan Dnceyi Tesbit
Otomatik dncenin ve davrann arka plannda bunlar indkleyen temel kabuller ve nyarglar
mevcuttur. Bireye bu temel kabullerin ve fonksiyonel olmayan n yarglarn, tutum ve kanaatlerin
nasl olutuu ve bunlar arasndaki balantsal zincirin ne olduu gsterilmeye allr. letiim
eksiklii iinde olan bir bireyin birisiyle tartmaya girdiinde ilk verdii tepki ksmek, iine
kapanmak ve olay mahallini terk etmek eklinde ortaya kmaktadr. Hlbuki bu birey, kar tarafla
iletiimi devam ettirse, krgnln ve gcenikliini anlatsa, kar tarafn kendisine vermi olduu
sknty iletse ile240 Btncl Psikoterapi
tiim devam edecek ve sre tamamlanacaktr. Kar tarafn kendisine yneltmi olduu bir takm
eletiri ve satamalara dayanamayan bu birey, kendini savunmak yerine kamay, ksmeyi ve
gcenmeyi yelemitir. Bu allm bir davran stratejisidir. ocukken aile iinde eletirildiinde,
azarlandnda kendini savunmak iin salam bilgi ve yeteneklere sahip deildi. Yapabilecei tek ey
ksmek, iine kapanmak ve gcenmekti. leriki yalarda bireyin birok bilgi ve becerisi gelitii halde
kendini korumak iin yeni stratejiler gelitireceine eski allagelmi telafi edici stratejileri
uygulamas bundan dolaydr, bu da iletiimi bozmaktadr. Kiiye bu durum fark ettirildiinde yeni
telafi edici stratejileri gelitirmesi salanabilir.
f-Dncenin Maliyeti ve Kr
Terapist, hastadan dncesinin tm avantaj ve dezavantajlarn listelemesini ve avantajlar ile
dezavantajlar arasn yz puana blmesini ister. Bu, hastann dncesini deitirmek iin motive
edilmesine yneliktir. Bireyin dncesinin bir ksm kendisine haz ve mutluluk verirken dier bir
ksm ise ac vermektedir. Birey dncenin kavanda otururken iradesiyle bu ynlerden birisini
seebilir. Negatif bir ey setiinde bireyin ne kadar mutsuz olaca, yani zarar edecei anlatlr.
Pozitif dnceyi setiinde mutlu olaca, yani ne kadar kr edecei gsterilir. Makul akll bir
insann her zaman kr edecek ynde eyleme geecei, bunu tercih edecei ifade edilir. Hastann
imdiye kadar yapt eyin, hep zarar eden bir ticaret eklinde yrd kendisine gsterilir. Tm bu
stratejilerden ama hastann yanl kurgulanm olan dnce prosedrn her ynden ortadan
kaldrmak ve salkl dnceyi temin etmektir.
g. Delillendirme
Hasta dncesini destekleyen delilleri listeler. Deliller ne kadar arlkldr? Delillerin nitelii nedir?
Kii dncesini
dorulayacak olan delilleri ve mantklar listelemeye alr. ou zaman grlr ki olumsuz otomatik
dncelerde, nyarglarda, temel kabullerde dncelerini dorulayacak hibir delil yoktur. Delili
olmayan ve mantkl bir yaps bulunmayan dnceye ynelmenin yanl olduu bir kez daha
gsterilir. Hasta dncesini delillendirirken ya bilgi ilemede sistematik hatalar yapmakta ya da keyfi
karsamada bulunmaktadr.
h. Olay Perspektife (Yelpazeye) Oturtmak
Hastadan olay 0'dan 100'e kadarlk yelpazede incelemesi istenir: 'Eer olay gerekleirse ne olur?
Ardndan daha kt ya da iyi ne olabilir? Eer olay gerekleirse hala ne yaplabilir?'
Kognitif terapinin amac, bireye rahatszl ile ilintili bilisel arptmalarn fark ettirmektir. Bilisel
arptmalar temel kabuller ve fonksiyonu olmayan emalar ya da otomatik olumsuz dnceler
dzeyinde olabilir. Bireyin ikyetine neden olan olgu, gerek bir fenomen gerekse gerekleme ihtimali olan bir sre olabilir. Yaanm veya yaanabilecek olan byle bir fenomen birey tarafndan
abartl olarak alglanabilir. ncelikle bireye bu abarty gstermek lazmdr. Devam eden sre
sonucunda varsayalm ki olay gerekletiinde bu ne anlama gelmektedir. Olay sfrdan yze kadar bir
puanlama esasna gre deerlendirilecek olursa kiiye sknt, ac ve iddet verme derecesi nedir?
Olayn iddet derecesi reel olarak tespit edilmeye, yelpazedeki yeri belirlenmeye allmaldr. Bunun
zerinde hissedilebilecek olan sknt, hzn veya aresizliin anlamszl gsterilir. Sre sonucunda
negatif bir olay olmu veya byle bir eyin olabilme ihtimali mevcutsa bunun iin neler yaplabilecei,
yani yaanm olan bir negatif olguyu veya yaanabilecek bir negatif olgunun gidiatn olumlu
anlamda deitirebilmek, engelleyebilmek veya zarar asgariye indirebilmek iin yaplabilecekler
zerine dndrlr. Hastann gremedii, olay kontrol altna ala242 Btncl Psikoterapi
bilecek ve olumlu yne kanalize edebilecek tm alternatifler gzden geirtilir. Bireyin abartl bir
ekilde olumsuz otomatik dncelerin etkisi altnda negatif sonular retmesi ve felaket tellall
yapmas nlenmeye allr. Olayn tm hadiseler ierisindeki yeri ve tm hayatn, yaamn ierisinde
ne anlama geldii deerlendirilir. Negatif bir sonu varsa bunun nasl kontrol edilip iyi bir noktaya
ynlendirilecei ve bununla ilgili yaplacak olan eylerin neler olduu belirlenmeye allr. Bu
ekilde hastann her an olumlu dnce gelitirebilme, skntnn ne anlama geldiini bilip bunu
salkl bir ekilde deerlendirebilme ve en ksa zamanda bundan kurtulabilme dnce sistematii
gelitirilmeye allr.
niversite giri snavlarna hazrlanan bir gen ciddi bunalm ve sknt iindedir.. Snavlar
kazanamama riski olduka yksektir. Snav kazanamama ihtimali yznden yaad anksiyete
nedeniyle daha da byk skntya girmekte ve kendi kendini ketlemektedir. Byle bir durumda
yapabileceklerini dahi yapamamaktadr. Bize geldiinde hayatnn bittiini, mahvolduunu,
geleceinin olmadn, artk hi bir eye yaramadn nk niversite imtihann kazanamayacan
belirtmektedir. Bu olay yelpazeye oturttuumuzda; bu gencin 18 yana gelene kadar byk bir
mcadele verip ilkokulu baaryla bitirmi, ortaokulu baaryla bitirmi, liseyi baaryla bitirmi, her
trl sosyal ilikisi olan, gelecekte birok ey yapabilecek potansiyele sahip bir birey olduu ortaya
konmutur. Toplumun katmanlarna baktmzda, byk bir kesimi ilkokuldan sonra bu yar
brakmakta, geri kalann byk bir ksm ortaokulu bitirerek yartan ekilmekte, geri kalanlarn byk
bir ounluu da ancak lise mezunu olabilmektedir. ok az bir insan da niversiteye girip baaryla
bitirebilmektedir. evremize baktmzda baarl insanlarn bir ksmnn da az ya da orta eitimli
olduunu grmekteyiz. Eitim yapmak gzel bir eydir, yaplmaldr ama yaplamadnda da bu her
eyin bittii anlamna gelmez. Eitim dzeyleri farkl farkl olan ve lkeye yn veren birok baarl
insan

mevcuttur. niversiteyi kazanmak elbette arzu edilen bir eydir; ancak kazanamamak felaket demek
deildir. Hayatn iinde var olabilmek iin onlarca kap onu beklemektedir.
Bu gen delikanlya niversiteyi kazanamamann bir felaket olmad bu ekilde anlatlabilir. Her
zaman alternatiflerin olabilecei ona gsterilir. Gencin alternatiflerinin olabilecei ihtimalini
hissetmesi ve kabullenmesi, ondaki performans kaygsn ortadan kaldracak, snava alrken
konsantrasyonunu artracak ve daha baarl olabilecektir.
i. ifte Standart
Hasta srarl bir ekilde kendisiyle ilintili olarak katastrofik sonulara ve yorumlara ulamaktadr. Bu
dnceye bal olarak da birok davran gelitirmekte, hayatn ciddi manada snrlandrmaktadr. Bu
hastaya gerei anlatma konusunda skntya dtmzde, bu dncelerini baka insanlar iin de
tavsiye edip etmedii kendisine sorulur. Kardei, annesi, babas, arkada, retmeni veya herhangi bir
dostu iin ayn ekilde dnp dnemeyecei sorgulanr. Eer kendi dncesi doru ve gzel ise
bu dnceyi tm arkadalarna tavsiye' etmesi gerekir. Dostlarn veya arkadalarn, olabilecek
felaketlerden bu ekilde kurtarm olur. te bu noktaya gelindiinde hasta bir gerei idrak eder:
Kendisinde varolduunu dnd olumsuz dnceleri ayn artlarda ve koullarda olan baka
insanlar iin dnmemektedir. Bireye bu ekilde arptmas fark ettirilir.
Mesela bir evlilik problemi nedeniyle bize mracaat eden hastamzn dncelerinde evlenmek aptalca
bir ey, evlilik kurumu da sknt verici bir kurum olarak nitelendirilmekte ve genelleme yaplarak
topyekn bir kar duru sergilenmektedir. Hastama kendisini ok sevdiimi, ok sayg duyduumu ve
nemsediimi belirttim. Bu dnceleri de ayn ekilde saygn, deerli ve nemliydi. Bu dncelerine
deer verdiim iin bu akamdan itibaren eimden ayrlacam ve evlilik kurumuna kar olduumu
beyan edeceimi kendisine
ilettim. nk hastamn mutlaka benim mutluluumu ve huzurumu isteyeceini, ben de dncelerine
inandm iin onun grlerini uygulamaya koyacam belirttim. Hastam iddetle itiraz etti: "Hayr
doktor bey, bu yanltr" dedi. Ben de: "Kendin iin dndn bir eyi niin benim dnmemi ve
yapmam istemiyorsun?" dedim. te bu esnada hastam, kendisi iin dnd eylerde nasl bir ifte
standart uyguladn; bu ekilde ifte standart uygulayarak olumsuz otomatik dncelerini hayata
geirip kendisini mutsuz klmay baardn fark etti. ifte standard grdkten sonra niin byle
dndn irdelemeye ve incelemeye geebildik.
Bir i snavna mracaat eden dananm snav sonularn beklemekteydi. Yzlerce kii arasndan 40
kiilik n eleme grubuna girmiti. Bu grubun da yars ikinci mlakatta elenecekti. Snavla ilgili form
gn yaklatka dananmn kaygs artt ve olumsuz otomatik dnceleri faaliyete geti: "Kesinlikle beni snava armayacaklar, beni elediler ve ben asla bu snavda baarl olamayacam"
iddiasnda bulunmaya balad. "Delilin nedir?" diye kendisine sorduumuzda; "15 gn oldu, hala beni
kimse aramad, hibir yerden haber gelmedi, ayrca beni armayacaklarn hissediyorum." diye
cevap verdi. Ben de: "Ne gzel! Mthi delillerin var, ayn kuruma, mracaat eden benim dostlarm
vard. Onlar da ikinci snava arlacaklar ile ilgili beklenti iindeydiler. Sizin delillerinize inanarak
ve gvenerek, onlara da 15 gndr haber gelmedii iin haber vereceim. Sizin delilinize gre 15
gndr cevap verilmemi olmas sizin ie alnmayacanz gstermektedir. Bu durumda ben
dostlarma imdi telefon ediyorum; kesinlikle ie giremeyeceklerini syleyeceim. Deliliniz nedir diye
bana sorduklarnda sizin dnce sisteminizi onlara aktaracam." dedim. Hastam bu ekildeki
yaklam tarzma kahkahalarla glerek cevap verdi: "Doktor Bey, siz manyak msnz!" dedi. Bu
ekilde bu hastama nasl ifte standart uyguladn
gstermeye altm. Snav sonular geldiinde hastamzn ilk e girdiini grdk.
j. Dnceler Hakknda Mnazara Teknii
Genliimizde, okul yllarnda bizlere mnazara yaptrlrd. Bunlar ok yararl almalard.
retmenimiz bir konu belirler, bu konunun lehine ve aleyhine konumalar yapmamz isterdi. Bu bir
nevi zihin egzersizi idi. Bir olaya ok farkl boyutlardan nasl baklabileceini gsteren rasyonel bir
yaklam tarzyd. Her trl alternatif fikir, gzler nne serilebiliyordu. Salkl, bir biriyle balantl,
mantkl savlar ileri sren ve kendi iinde bir btn oluturan taraf mnazaray kazanyordu.
te bu mnazara ekli olumsuz negatif dnceler iin hasta ve hekim asndan kullanlabilir.
Olumsuz dncenin aleyhine hastann konumas istenir, alternatif aklamalar ve izah tarzlarnn
neler olabilecei tartlr. Bilisel arptmalarda kii tek boyutlu dndnden ve negatife
odaklandndan hep olumsuz sonulara ular. Bu yaam tarzn yllardr uyguladndan, olaylar
karsnda akn, bitkin ve olumsuz bir tavr iindedir. Bireye olumsuz dncelerin aleyhine
mnazara yapma yetisi kazandrlrsa; birey kendi dncelerini sorgulayabilme ve alternatif almlar
temin etme imknna sahip olabilmektedir.
Hastann yetersiz kald, dnce retemedii durumlarda hekim bilgi ve tecrbesine dayanarak
olumsuz dncelere kar yeni fikirler gelitirir. Bu, hastaya her olaya deiik alardan bakma yetisi
kazandrr. Olaylar reel dzeyde alglama ve anlama kabiliyeti verir.
Burada nemli olan konulardan birisi de olumsuz dncenin aleyhine konuacaz diye olayn
abartlmamas, reel ve objektif snrn hep muhafaza edilmesidir. Olayn gereki bir yn var ise
kiinin bunu kabul ve ona kar mcadele etme gcn artrmasn salamak gerekir.
k. Hatal Blgesel karmda Bulunma
Hasta gelecekle ilgili bir takm programlarn iindedir. Bir takm sosyal ilikiler, snavlar, hayat
mcadelelerinden bahsetmektedir. Onlarla ilgili ciddi hazrlklara girimekte ve onlara
hazrlanmaktadr. Ancak olayn gerekleme an gelmeden, kii bu olayn bir felaketle sonulanacan
ifade etmekte ve bu sonuca dayanarak da kendisinin yklacan belirtmektedir. Ortada dorulanm
herhangi bir bilgi veya bir alma olmad halde kii sanki bunlar olmu gibi sonu karmaktadr.
Evlilik hazrlklar ierisinde olan bir hastam mstakbel eiyle balantl olarak, cinsel hayatyla ilgili
olumsuz sonulara ulamaktayd. Evlendiklerinde cinsel hayatlarnda baarsz olacakt. Sertleme ya
da erken boalma problemi yaayacak ve eini tatmin edemeyecekti. Bunun sonucunda da einin
sevgisi ve ilgisi azalacak ve bu olay boanmayla sonulanacakt. Cinsel hayatnda gayet salkl olan,
herhangi bir problemi olmayan bu hastamz, olumsuz otomatik dncelerle eitli kayglar
yaratmaktayd. Bu kayglarn sonucunda kendisinin iyi bir koca olmad, bir erkek olamayaca; dolaysyla iyi bir insan olamayaca eklinde sonulara ulayordu. Ulat sonularla dile getirdii
olas ikyetler arasnda direkt hibir balant yoktu. Bu ikyetlerin ortaya kabilme ihtimali ok
zayft. Kald ki bu tip ikyetler ortaya ksa dahi bunlar rahatlkla tedavi edilip dzeltilebilecek konulard. Dzeltilememi ve devam eden bir cinsel problem dahi olsa bu, kendisinin kt bir koca, kt
bir erkek ve kt bir insan olmasnn delili olamazd.
Bir baka hastam zihninde zaman zaman ecinsel flashbackler yayordu. Salkl bir evlilik hayat ve
ocuklar vard. ok salkl bir sosyal hayat olan bu dananmz, kendisinin ok kt birisi olduu
eklinde sonulara ulayordu. Kendisinin be para etmez, aalk bir insan olduunu, bu haline
ramen utanmadan evre ierisinde saygn bir
konumda bulunduunu ve insanlar bu ekilde aldattn dnyordu. Burada da grld gibi
zaman zaman zihne gelen obsesif ecinsel tasarmlar, hibir realite tamad halde bireyin kendini
sulu ilan etmesi iin delil olarak kullanlabiliyordu. leride ecinsel olabilecei korkusuyla kendisini
bugnden toplumdan soyutlayarak aalyor ve dorulanmam ve anlaml olmayan bir bilgiyle
alakasz bir sonu karlabiliyordu.
Snava girdii zaman kesinlikle baarl olamayacan iddia eden gen, kendisinin deersiz, nemsiz
ve yetersiz biri olduu sonucunu karyordu. Annesi, babas ve evresi ona gereinden fazla ihtimam
gsteriyor, bu durum da genci bunaltyordu. nk bu gen girecei snavda mutlaka baarsz
olacakt. Bu durum, onun deersiz ve yetersiz olacann kesin deliliydi. Dolaysyla kendisine
evreden yaplan olumlu yaklamlar hatalyd. nk o baarsz ve kt birisiydi. Bu dncelerle
niversite snavna hazrlanrken ablalar tarafndan desteklenen, motive edilmek iin bir takm
kyafetler alnan gen kzmz, bunlarn yaplmasn arzu etmiyordu. O, ablalarnn dnd gibi
alkan ve zeki deildi. Snavda mutlaka baarsz olacak, herkes onun ne kadar aptal olduunu
grecekti. Bu dnceler nedeniyle zaman zaman ders almaktan vazgeiyor, bu iin
baarlamayacana dair kanaatini artrmaya alyordu. Her ne kadar burada narsist bir
zedelenmekten korunmak iin bu bilisel arptma uygulanyor ise de bireyi bundan kurtarmak, narsist
zedelenebilirlik derecesini artrmak gerekir. Bu konuya, ilgili yerde deineceiz, szkonusu hastamz
baarl bir ekilde snava girdi, yksek bir puanla ok nemli bir faklteye kayt yaptrd.
L. Alternatif bir Aklama Arama
Olumsuz otomatik dncelerin etkisi altnda hastalar kendilerini bunaltya sokacak en kt ihtimalleri
sralarlar. Ellerinde bu dnceleri iin hibir delilleri yoktur. Dolaysyla tecrbe edilmemi, sonuca
ulalmam ve dorulanma248 Btncl Psikoterapi

m bilgi kaynaklaryla kii kendisine bir cehennem yaatmaktadr. O sonulara ulalana kadar geen
sre iinde kii bunalt ve sknt hissedecek ve depresif bir duygu durumda bulunacaktr. Ayn
konuyla ilintili olarak farkl dnce alternatiflerinin olup olmad incelenmelidir. Kiiye daha az
sknt verecek, daha az zarar getirecek alternatif dnceler veya aklamalar olup olmadna baklr.
Bu, hayal bir senaryonun ilenmesi eklinde olabilecei gibi yaanm olan bir srecin sonundaki
yorumlamalarda da kullanlabilir. Kiiye daha az sknt verebilecek bir aklama varsa, ondan
dncenin kr ve zarar asndan o alternatif aklamay tercih etmesi istenir.
m. Problem zc Yaklam
Bize mracaat eden hastalarmzn byk bir ksmnda gzlemlediimiz en nemli konu skntlarna ve
problemlerine bir problem zc olarak yaklamamalardr. Bu ne demektir? Birey hekime gelirken sorunu
halletmek amacyla gelir. Sorununu halletmek isteyen insan, soruna odaklanarak onu nasl zeceini dnr!
Ancak ou hastada bu mmkn olmamaktadr. Bireye ncelikle problemin ne olduu sorulur veya fark ettirilir.
Bylelikle bir problemin varl ve snrlarnn neler olduu gsterilir. Problem net ise, problemin ierii belirgin
ise ve problem ile ilgili datalar elimizde ise yaplacak tek ey bu problemi nasl zeceimizle ilgili zihinsel
egzersizler yapmaktr. ou birey bir problemin varln alglayamamakta, alglad problemi zmek iin ise
uramamaktadr. Rasyonel bir kimlikle karmza gelen, bir an nce sonuca ulamak isteyen ve zm arayan
bireyler olaya bir problem zc olarak yaklaldn grmekteyiz. Ama zm yemektir, bac dvmek deil.
Ama ou hastada ama zm yemekten kp bac dvmeye dnr. Olaya problem zc olarak yaklap,
adapte olan hastalarmzla almalarmz ksa srede olumlu olarak sonulanrken, dier grupta bu mmkn
olmamaktadr. Bu hastalarmza ncelikle olaya bir problem zc olarak nasl yaklaacamz retmekteyiz.
Mesela bir e terapisi nedeniyle bize mracaat eden iftler, aylarn veya yllarn birikimiyle, hekimin nnde
kar tarafa fkelerini dile getirmekte ve hakllklarn ispata almaktadr. Taraflarn tedaviye geli nedenleri
evliliklerini devam ettirip mutlu birlikteliklerini srdrmektir. Ancak ilk seanstan itibaren problem unutulmu,
kimin hakl kimin haksz olduu atmasna dntrlmtr. Bu iftlerle yaptmz ilk alma, olaya
problem zc olarak yaklamalar gerekliliini gstermektir. Birinin hakl birinin haksz olmas, birisinin
hekimin seans odasnda fkesini dearj etmek iin uygun bir ortam bulmas, hekimin syledii bir takm
cmlelerden hekiminin kendi yannda olduu gibi bir anlam kararak tedaviyi baltalamalar problem zc
olarak olaya yaklamadklarn gstermektedir. Bu durumda hastalara bu tip kavgalarn anlamsz olduu,
ncelikle problemi zmek iin olaya ' yaklamalar gerektii anlatlmaya allr. Hastalar problem zc
olarak olaya yaklatklarnda ksa srede yol aldklar gzlemlenir. Birok klinik tabloda bireyler veya iftler
olaya bir problem zc olarak deil problemi devam ettirici bir tarzda yaklarlar. Bunun birok nedeni vardr.
Bunlarn birkan burada irdelemek istiyorum. Bunlar:
a. Bilind Direnler
Rasyonel kimliimiz bir problemi zmek iin hekime giderken, iimizdeki dinamik dier gler bu problemin
zlmemesi ynnde bilin d sreleri balatabilir. Bu da tedaviye kar bir diren olarak ortaya kar.
Direncin ortadan kaldrlmasyla ilgili n almalar yaplmad mddete tedavi ilerlemez. Konuyla ilgili
detayl bilgi diren bahsinde anlatlmtr.
b. Sekonder Kazan
Bireyler bir takm rahatszlklardan bilin d bir takm yararlar elde etmektedir. Bu ekilde eitli
sorumluluklardan kanmakta, zaman zaman ilgi ve alaka oda olabilmektedir. Sekonder kazanlar ile ilgili n
alma yaplmad mddete probleme bir zc olarak yaklamak mmkn olmamaktadr. Konuyla ilgili
detayl bilgi sekonder kazanlar blmnde verilmitir.
c. Temaruz
Hastann problemi zdnde kaybedecei birok eyi vardr. uurlu ve planl bir ekilde problemin devam
iin tedaviyi baltalamaktadr. Bu, ilgin gelebilir. Hem tedaviye gelinecek, hem de tedavi uurlu bir ekilde
baltalanacaktr. Bu tip bireyler tedaviye gelirken gerek amalar tedavi olmak deildir. Elde edecekleri yararlar
tedaviyi devam ettirmeyi gerektirmektedir. Bununla ilgili iki rnei sizlerle paylamak istiyorum. E terapisine
gelen iftlerden birisi soruna problem zc olarak yaklamyor, tedavi srelerini hep baltalyordu. Yaptmz
incelemelerde bu ein darda bir baka yaants olduu ve evliliin devamyla ilgili hi bir beklentisinin
bulunmad grld. Tedaviye geli nedeni ise evreye kar; 'biz elimizden gelen her eyi yaptk ama olmad'
dncesiydi., uyuturucu bamls bir delikanl bir baka hastamz tedaviye kabul edilmiti. Ailesi eer
tedaviye devam ederse ona belirli bir miktarda harlk vereceklerini ve daha iyi davranacaklarn belirtmilerdi.
Harlk alabilmek, daha iyi bir konumda yaayabilmek iin inanmad bir tedaviye gelmeyi srdrmt.
d. fke ve Kzgnln Boaltlmas in Terapi Srelerinin Kullanlmas
Kii bireysel problemlerini zmek yerine tedavi srelerini, kendisini bu duruma srklediine inand
insanlarn ne kadar kt olduunu anlatmakla geirebilir. Bu hastann tek derdi, dierlerinin ktln bu
tedavi srecinde ispat etmektir. Bu ekilde anne-babasnn, einin kaba davrand iddias ile tedavi srelerini
aylarca tkayan hastalar mevcuttur. Bu tip hastalarn -dier bir menfaati de, tedavi cretleri kzd insanlar
tarafndan dendii iin onlara bylece zarar verebilme imkn bulabilmeleridir.
e. Narsist Zedelenmekten Kanmak
Baz bireyler, probleme bir problem olarak yaklatklar takdirde problemin sorumluluunun kendilerinde
olduunu fark ederler. Bu da onlara dayanlmaz bir ac verir. Narsist bir kiilik rntsne sahipse mmkn
olduu kadar olaya bir problem Bilisel Psikoterapi
zc olarak yaklamamaldr. nk sorun kendi hatalaryla veya eksiklikleriyle ilintilidir. Konuya bir problem
zc olarak yaklatnda, bu eksiklikler ve kusurlar ortaya kacaktr. Kiinin buna dayanabilme gc yoktur.
Kiinin nce zedelenebilme gcn artrmak ve frstrasyona (engellenmeye) tahammln salamak gerekir.
Ardndan konuya girmek daha uygun olur. f. Borderline (snrda) Kiilik rntsnde Durum Borderline yap iki
ayr kimlik rntsn ierdiinden bir yerde yaanan sorun dier taraftan alglanamaz. Dolaysyla konuya,
entegre edilmi bir kimlik gibi problem zc olarak yaklamas zordur. Dolaysyla bir sorun nedeniyle
hekime mracaat eden bir borderline kiilik yapsndaki hasta ncelikle kiilik rntsn entegre edecek bir
tedavi programna alnmaldr. yi ve kt kendilik entegre edildikten sonra olay zerindeki rasyonel yap
deerlendirilir. Soruna bir problem zc olarak yaklamas salanr. Aksi takdirde drt ve fkeler her
halkrda boalma yolu arayacak, mant kendine uyduracaktr.
n. Kabul
Konuma bozukluu nedeniyle bize mracaat eden hasta, konuma bozukluunun tedavisinin ok zor olduunu,
bazen de mmkn olmadn bizden renince ok zld. Gen delikanl, hayatn kendisi iin artk bittiini ve
anlamszlatn belirtti. Son are olarak bavurduu hekim ona kapkaranlk bir tablo izmiti. Bunu niin
yapmt?
Eer hayatta kabul edilmesi gereken bir takm gerekler varsa bunlar batan kabul etmek ve onlara kar
donanml olmak gerekir. Bu gen arkadamza, gzleri kr olsayd elleri tutmasayd ve kulaklar iitmeseydi
hayattan vazgeip vazgemeyeceini sordum. Bu durumun olduka zor olduunu ama bir ekilde yaamn
devam etmesi gerektiini belirtti. Bedensel engeli olan insanlardan birounun coku ile hayat yaarken dier
bir ksmnn bedensel engelli olma nedeniyle bir mr depresyonda geirdiini grmekteyiz. Buradaki fark
nedir? Buradaki temel fark kabul ediBtncl Psikoterapi
lebilecek bir gerei kabul edip hayata onunla devam etme kararn alabilmektir. Gzleri grmeyen bir gen
buna ramen hayatta var olabilmeyi, kendini var edebilmeyi salamakta, cokuyla hayata sarlabilmektedir.
Gzleri grmedii halde avukat olabilmekte, iveren olabilmekte, arkc ya da bestekr olabilmekte velhasl
hayatin birok alannda var olabilmektedir. Konuma bozukluu bundan ok daha hafif, ok daha kolay
katlanlabilir bir problemdir. Bu problemin dzelme ihtimali olduka yksektir. Kr bir insann gzlerinin
almas mmkn deildir. Ancak konuma bozukluu olan bir gencin ciddi bir mcadeleyle konumasnn
dzeltilmesi mmkndr. Bunun birok rnei toplum iinde mevcuttur. Bu delikanl, probleminin hi
dzelemeyecei ihtimalini kabul ederek hayata drt elle sarlmaldr. Her yerde ve her zeminde 'benim konuma
bozukluum var diyebilecek, bundan korkmayacak, ekinmeyecek bir ruh gcne ulamaldr. Ben zgven
duygumla nasl ki kelliimi her ortamda ekinmeden ifade edebiliyor, onunla dalga geebiliyorsam bu gen
arkadamn da ayn eyi baarmasn istiyorum.
Burada da terapi bir nevi tersinden ilemektedir. Snav kazanamama ihtimalini kabul eden ve performans
kaygsn ortadan kaldran bir gen daha rahat bir ekilde snavlara hazrlanmaktadr. Ayn ekilde konuma
bozukluunu kabul edebilen ve iine sindirebilen bir gen, konumas bozuk ekilde toplumun her katmannda
kendini ifade edebileceini kabullenmeli ve hissetmelidir. Bu durumda konuma bozukluunu oluturan
performans anksiyetesi ortadan kalkacandan konumas kendiliinden dzelecektir.
Psikolojik veya organik herhangi bir problem varsa kiinin bunu kabul etmesi temin edilir. Bir gerekten kamak
mmkn deildir. Kii izofren olabilir, manik-depresif olabilir veya kanser olabilir. Tm bu gerekleri
kabullenmeli, hayat daha kaliteli yaayabilmek iin alternatif stratejiler gelitirebilmelidir.
E- Varoluu Psikoterapi
Varoluuluk son yzylmzda felsef bir akm olarak kendini ortaya koydu. Ekzistansiyalist felsefe
bir anlam arayndan yola kt. nsann, kendini ve maddeyi sorgulamas sonucunda karlat
amazlar anlamaya alt. Varoluu felsefenin olumasna tek bir filozofun katks yoktur. Birok
filozof varoluu felsef akmn gelimesinde rol almlardr. Kirkegaard, Heidegger, Sartre, Neitsche
gibi filozoflar bu akmn nclerinden kabul edilir. Varoluu felsefeyi bir balamda deerlendirmek,
tanmlamak olduka zordur. Herhangi bir filozof da ortaya karak 'ben varoluuluun temsilcisiyim'
iddiasnda deildir. zellikle Sartre'n etkisiyle toplumsal hayata alan varoluu felsefe birok
alanda etkiler yaratmtr. nsan izah etmeye alan ve insann sorunlarna yaklam getiren varoluu
felsefe elbette ki psikoloji iinde de temsilcilerini bulacaktr. Varoluuluk bu manada insann zihinsel
yapsnn ve dnyay alglama eklinin bir baka izah tarzdr. Psikoloji ve psikiyatride varoluuluun
ok etkin bir takm sonularn grmekteyiz.
Psiko-teraptik yaklamlar insann sorunlarna katman katman zm bulmaya almaktadr.
Davran, Kognitif, Dinamik ekoller bu sorunlar zme iddiasnda bulunan psiko-teraptik
ekollerdir. Ancak klinik uygulamalarda bu teraptik yaklamlarn tkand, zme ulaamayan ve
yollarn bittii yerler ve zaman dilimleri mevcuttur. te bu aamada varoluuluk akm psikiyatriye
ve psikoterapiye yeni bir nefes aldrm, yeni bir alm salamtr. Psikiyatrik klinik tablolarn
ekseriyetinde karlatmz temel sorun anksiyete ve korkudur. Anksiyete yani bunalt, i daralmas
bir sinyal niteliindedir. Normalde reel hayatn uzantlar, bir tehlike arz ediyorsa birey bunalt iine
girer. Bir yaknn kayb, ekonomik felaketler, yaanlan bir takm ar travmalar, reel olarak bireyde
bunalt dourur. Gerek bir olaya kar kiinin hissettii bunalt normaldir, olmas gerekir. nk bir
sinyal niteliinde olan bu bunalt sayesinde birey bir takm koruyucu tedbirler alr. Bu tedbirler
sayesinde de canln ve pozisyonunu korur. Aksi takdirde hayatn gerek yz onu saf d
brakabilir. Fakat baz bunaltlar vardr ki bunlar, kaynana indiiniz de ya davransal bir renme ya
bilisel bir arptma ya da dinamik bir alt yapya dayanmaktadr. Ancak baz bunaltlar davran
bilisel ve dinamik yaklam tarzlaryla izah edilememektedir. Zaman zaman klinik
uygulamalarmzda bu tip tablolar karmza gelebilmektedir.
Baz klinisyenler kendilerini varoluu psikoterapist olarak isimlendirmektedirler. Bunlarn banda
psikanalist okulundan yetimi Irving Yalom gelmektedir. Psikoterapi geleneinde Irving Yalom
varoluu psikoterapinin temsilcisi gibi kabul edilmektedir.
Yalom geni klinik tecrbelerinden yola karak kendini bir psikanalitik yaklamla sorgulam,
sonuta varoluu psikoterapi anlaynda karar klmtr. Varoluulara gre insann psikolojik
rahatszlklarnn temelinde, znde varoluu bir takm etmenler bulunmaktadr. Tablolarn
karmakl, komplekslii veya kaotik olmas insan yanltmamaldr. nsanlar birbirlerinin
aynsdrlar. nsan, elinde olmadan bu dnyada var olmu bir yaratktr. Varln fark edebilen tek
yaratktr. Varln fark etmeyle beraber varlnn neden ve niinlerini sorgulamak durumundadr.
Bu durum, insann ' varlna anlam arama srecidir. Varla anlam aramak doutan gelen bir
ihtiyatr. Kendini sorgulayan insan, sorgulamann sonucunda bir takm amazlara dmektedir. Bu
amazlarla karlaan birey byk bir bunalt, sknt ve korku
Varoluu Psikoterapi 255
hissetmektedir. Hissettii bu derin bunalt halini tekrardan anlamlandrma ihtiyac duymakta ve
bundan da bir takm klinik tablolar ortaya kmaktadr. Her birey varoluuna anlam arayyla birlikte
sorgulamalar sonucunda bir takm sorulara ve sonulara ulamaktadr. Cevabn bulamad temel
birka soru vardr. Bu sorularn cevapszl ve zmszl insan yalanc bir dnyaya mahkm
brakmaktadr. nsan oyun iinde oyun oynamakta ve kendi kendini kandrmaktadr. Varoluuna anlam
arayan insann cevaplamaya alt temel be soru yle sralanabilir:
1. Hayatn anlam nedir?
2. Gelecei bilmek ve belirlemek mmkn mdr?
3. lmden baka bir hakikat var mdr?
4. Kaderimizin sorumluluu kime aittir.
5. Hayatta yalnz myz?
Bu sorular, znde ok byk hakikatleri barndran, insan amaza dren sorulardr. nsann varl
ve gizemi bu sorularn ieriinde yatmaktadr. Bu sorular tek tek ele alp varoluu psikoterapi
balamnda bunlarn ne anlama geldiini yorumlamaya alacam.
1- Hayatn Anlam Nedir?
Herhangi bir insan baka birine hayatn anlamn sorduunda yzlerce cevap alr: Hayat ok
anlamldr, yaplacak ok i vardr, hayat amalar ve hedeflerle doludur. O kadar byk amalar ve
hedefler vardr ki bunlar bir mre sdrmak mmkn deildir. Her insann hayat hikyesini ayr ayr
alp incelediimizde hayata anlam yklemelerinin ok farkl olduunu grrz. Herkes kendi anlamn
kurgulamakta, o anlamn peine komaktadr. Her bir dakikann, her bir saatin, her bir gnn, her bir
haftann, her bir ayn, her bir yln ayr hedefleri ve anlamlar vardr. lesiye urunda mcadele edilen
amalar gerekletiinde, hedefler geride kaldnda, geriye dnp bakldnda ilgin hisler yaanr.
Uruna b256 Btncl Psikoterapi

yk mcadeleler verilerek elde edilen amalarn daha sonraki dnemlerde ok gln durduu fark
edilir. nsanolu geriye doru bakp bebekliinin, ocukluunun, oyun ann, okul hayatnn, meslek
hayatnn her bir evresinden amalad hedeflerini zihnen irdeleyebilir. Hepsine tatl bir glmseme
ile bakar. "Ne kadar da ok nemsemiti! Ne de byk anlam yklemiti. Ama onlarn hepsi bo ve
hayalden ibaretmi, anlam yklenecek eyler deilmi..." Esas anlam u an nne hedef olarak
koyduu eydir. Ancak ne kadar ilgintir ki tekrar tekrar yaad hatay yine tekrarlamaktadr. u
anda ok nemsedii, byk anlam ykledii amalar da bir mddet sonra gemiin plne
atlacak ve daha sonraki yllar glnecek hatta alay edilecektir. nsanolu bu ksr dngy grmekten
acizdir. Daha dorusu bu ksr dngy grmek insanolunun iine gelmez.
Buradan nasl bir sonu karabiliriz. Detayl bir ekilde incelendiinde hayatn, znde hi bir anlam
tamad gerei suratmza amar gibi vurulur. Hedef ve amalarmz ne kadar byk, ne kadar yce
ve ne kadar kutsal olursa olsun insan, zndeki anlamszl kapatmak iin alnm geici tedbirlerden
ibarettir. nsan kendi varln sorgularken bu anlamszl ksmen hissedebilir. Bu anlamszl
ksmen hisseden veya anlamszln duygusal olarak yaknlarnda dolaan bir birey mthi bir bunalt
iine der; nk hedeflerin veya amalarn hibir anlam kalmamtr. Anlamsz olan bir yaam
devam ettirmenin ne anlam vardr? Bu anlamszlk insanda daha da byk bir bunaltnn oluumuna
neden olur. Kii bu bunalty hissettiinde ego dzenekleri sayesinde bunaltnn kaynana inmek
yerine farkl bir yerde anlam arar. te bu anlam araylar klinik tablolar olarak karmza gelir. Hibir
birey flozofik bir manada, Sokratik bir yaklamla sorgulama yaparak varoluuluu irdelemez.
Hayatn anlamn bu manada sorgulayanlar ancak filozoflardr. Ancak baz bireyler sezgisel yolla,
yaad hadiselerin sebep-sonu iliki-sindeki balantlarla bu anlamszl derinden derine hisseVaroluu Psikoterapi 257
derler. zellikle yaamnda anlam ykledii amalara ulam, yeni bir hedef gelitirme konusunda
ksr kalm bireylerde anlamszlk hissi youndur. te bu durumda bunalt ok fazladr.
Ekonomide arz-talep ilikisinde piyasann doygunluunu belirten bir doyum noktas yani 'iba' noktas
vardr. Doyum noktasnn tesinde piyasaya arz yaptnzda fiyat byk oranda der, arz
kstnzda ise fiyat yksek oranda artar. Bu klasik arz talep kanunudur. Ruhsal yapmzdaki drtlerin hedeflerine ulamas da ayn mekanizmayla deerlendirilecek olursa hedeflerin bir bir elde
edilmesi, drtlerin ksa srede amalara ulamas bir mddet sonra bireyde doyum noktasn
oluturacak ve o noktadan itibaren sknt balayacaktr. A olan bir insana yemek sunduunuzda bunu
keyifle ve kran hisleriyle yiyecektir. Doyduktan sonra bireye yeni bir porsiyon yemek yeme
konusunda srarc olduunuz da bunu da yiyecektir. nc kez yeni bir porsiyonu nne
sunduunuzda yemeyi reddedecektir. Ancak kiiye tehditle veya silah zoruyla yemek yedirmeye
altnzda bu durumda korkuyla yemei yiyecektir. Bunun zerine tekrar yemek yemeye
zorlarsanz sistem iflas edecek ve kii kusacaktr. Bu doal bir sretir. Burada ne olmaktadr? nsan
ayn insan, yemek ayn yemek olduu halde tavrlar deimektedir. Birinci porsiyon yemek hayat
kurtarc iken ve keyifle yenirken son porsiyon yemek byk bir zulmdr ve sonuta kusmayla
sonulanmaktadr. Birey doyum noktasn am, ayn madde youn bir ekilde kiiye yedirilmeye
alldnda kii ksmtr. Bu durum cinsellikte, hrette, parada ve eitimde de kendini
gsterebilmektedir.
Yukarda bahsetmi olduumuz faktrlere bal olarak, amalanan hedeflere ynelen bireyler bunlar
elde ettiklerinde, doyum noktasnn tesine getiklerinde hayat anlamszlamaktadr. Bu anlamszlk,
kiide byk bir bunalt yaratmakta ve sknt iine dmektedir. Bu, insann varoluundaki
temel noktaya ulamasdr. Yani anlamszl idrak ettii noktadr. te bu noktaya ulam birok nl
zenginin, hretin, bilim adamnn ve filozofun trajik intihar hikyeleri olduka sk rastladmz bir
sonutur. nsanolu medeniyeti olutururken hep bir hedefler silsilesi gelitirmektedir. Hedeflere
ulama srecinde alnan keyif, kiiyi anlamszla kar korumaktadr. Bir hedefe doru giderken
bireyin hissettii varolusal zevk, hedefin bittii noktada anlamn yitirebilmektedir.
nsanlk tarihi, derindeki insanolunun temel yazgs olan hayatn anlamszlna kar alnm
tedbirlerden ibarettir. Tarihsel sre insann anlamsz bir hayat kapatmaya ynelik tedbirleri nasl
aldn bize gstermektedir. Doutan itibaren farknda olmadan anne-baba ve kltr bireye hep
anlam pompalamaktadr. yle bir medeniyet gelitirilmitir ki; doudan batya kuzeyden gneye her
toplumda birey, her ya kesitinde hayata belirli anlamlar ykletilerek yaatlmaya allmaktadr.
Kiiler veya kurumlar uursuz bir ekilde insann anlamszlk yazgsn rtmeye almaktadr. nk
anlamszl ruhumuzda hafiften de olsa hissettiimizde dayanlmaz bir bunalt ve ac yreimizi
kavurmaktadr. te bu bunaltdan kurtulmann tek yolu hayata her an bir anlam ykleme gerekliliidir.
Hayatta sarldmz her ey bu anlamszl kapatmaya ynelik alnm tedbirlerden ibarettir.
Bir an oturup dnn; bugn niin yayorum ve ne yapyorum sorusunu aratrn. Kimimiz para
kazanmaya, kimimiz eitimimizi tamamlamaya, kimimiz bir snavda baarl olmaya, kimimiz kar
cinse akmz kabul ettirmeye, kimimiz yeni bir makama atanmaya ve kimimiz de bakalar tarafndan
tannmaya ynelmitir. Bunlar, bizim hayata anlam yklediimiz hedeflerimizdir. Ve bunun iin
yreimizde byk bir coku ve istek bulunmaktadr. Bunlar gerekletirdiimiz zaman ne olacaktr?
Bu hedefler tkendiinde hayatn anlam ortadan kalkacak mdr? Mantksal dnce
bunu gerektirir. Bugn iin hayata yklediim anlam, amaca ulatmda ortadan kalkmaktadr. Hayat
yeniden anlamsz hale gelmektedir. te bu nokta medeniyetin veya insann ruhunun atrdad
noktadr. Medeniyetin kmemesi ve insann varln srdrebilmesi iin bireyin hayatna yeni
anlamlar yklenmeli, yeni bir kou balatlmaldr. Bu sanki bir klelik harektdr: Anlamszlk
efendimizin korkuttuu benliimiz, anlamszln korkunluundan kurtulmak iin kendisine hep yeni
hedefler oluturmak zorundadr. Bu ekilde derin katmanlardaki bunalty benlik dzeyine
karmamaya almaktadr. Hayata anlam ykleyen birey, anlamn gerekletirme srecinde bir
takm engellerle, bir takm problemlerle karlar. Bunlar benlik dzeyinde hissedilen bunalt ve skntya neden olur. Anlamszlk bunalts karsnda hissedilen bu bunaltlar terazinin kefesinde fazla
bir yer tutmamaktadr. Birey, hedeflerinin bittii ve tkendii noktada hayatnn anlamsz bir halde
oraklatn fark eder. Bu anlamszl ortadan kaldrmann dier bir yolu, var olmay hissetmektir.
Hissedilen bunal, var oluunun bir delili, bir karinesi olarak ele alnabilir. Bu durumda anlamszlk
karsnda hissedilen bunalt; yoklua ve hilie kar var olduuna, varlnn devam ettiine dair bir
delil olarak hep yan banda tutulur. Bu tip bireylerin yaamlar, hissettikleri bu youn anksiyeteye
yani bunaltya baldr. Bu bireylerin bunaltlarn kaldrmaya ynelik alacanz tedbirler onlarn yok
oluunu meydana getirir. Burada paradoks bir tablo vardr. Bu tip bir tabloyla karmza gelen
hastalarmz, bunalty nleyici bir takm medikal veya teraptik tedbirlere bavurduumuzda byk
bir boluk hissi olutuundan bahsetmektedirler. Bu boluun dayanlmaz bir ey olduunu ifade
ederler. Bu boluk l gibi, ta gibi, cansz bir dal gibi bir hilik halidir. Bu hiliktense bunalt ile
birlikte bir var oluu hissetmek tercih edilen bir ynelim olmaktadr.
2O Btncl Psikoterapi
Hayatn anlamszl sadece bireyin hedeflerinin bittii veya bunlar derinden sorgulad durumlarda
deil, lm hakikati ve gelecekle ilgili belirsizlii ile ilgili suallerle birlikte ele alnmaldr. Aada
bahsedeceimiz varolusal temel sorularn amazlar, anlamszl daha da kuvvetlendirmekte, kiinin
bunaltsn daha da artrmaktadr. Bu durumda birey bu dnyada varln srdrebilmek iin her an
anlam arayn srdrmek zorundadr. Etrafmzda veya kendimizde bu anlam araynn youn
telan her an gzlemleyebiliriz. Bunu test etmek ok kolaydr. Birey olarak hi hareket etmeden,
mmkn olduu kadar dnmeden sakin bir ekilde, hedefsiz bir ekilde kalalm. Bir mddet sonra
iimize bir bunaltnn ktn hissederiz. Bunu bir grupla beraber yaptmzda, bu bunaltnn daha
da ar olduunu gzlemleriz. nk yaanlan her dakika anlamlandrlmal, zaman ierisinde
hedefler belirlenmelidir. Anlamsz, hedefsiz bir vakit kiiye byk bir ac ve zdrap verir. Her an,
hayata otomatik olarak nasl anlam ykleyip ardndan bunun ne kadar anlamsz olduunu fark etmek
ilgintir. Bir mr boyu bu ekilde kendimizi aldatmak ve kandrmak ve hayatmza hep yeni hedefler
koyarak kr-topal varlmz srdrmek zorundayz. Bu sre lene kadar da devam edecektir.
2- Gelecei Belirlemek Mmkn mdr?
evremizdeki herhangi bir insana: 'Gelecekte ne yapacaksn, neler planlyorsun?' dediimizde
oundan ok ak ve net cevaplar alrz: "Bir saat sonra unu yapacam", "Bir gn sonra urada
olacam", "Bir ay sonra u hedefe ulaacam", "Bir yl sonra unlar halletmi olacam." nsanlar o
kadar emin konuurlar ki bir mr boyu neler yapacaklarnn plan ve programlar zihinlerinde bellidir.
Be yl sonra okul bitecek, on yl sonra fabrika kurulacak, filan yaa gelinince evlenilecek, filan
senelerde ocuk sahibi olunacak, klk ve yazlk ev alnacak, yallkta unlar unlar yaplacak... Her
ey gzel gVaroluu Psikoterapi 261
rnmektedir. Herkes mutludur ve herkesin gelecei garantidir.

Madalyonun bir yzne baktmzda her eyi planl programl yapmak, gelecei belirlemek, adm
adm bu gelecee yrmek ve hedefleri tek tek gerekletirmek insan rahatlatmaktadr. Belirsizlie ve
bilinmeyene kar sava almtr, insanolu ilk gnden beri belirsizlik ve bilinmezlik karsnda
rkm, korkmu ve aresizlik hissetmitir. Bu belirsizlik karsnda hissedilen duygu, bilimi
dourmutur. Bilim, belirsizlii ortadan kaldrmaya alm ve gelecei tasarmlamaya gayret
etmitir. Gemi alarda belirsizlik karsnda hissedilen korku ve panik insanlar bir takm inanlara
srklemi, felaketlerin nne geebilmek ve gelecekle ilgi tasarmlarn bloke edilmesini nlemek iin
bir takm kutsal glere kar ibadet edilmitir. Belirsizlii oluturan bir nehirse nehre tapnlm, bir
da ise daa tapnlm; bu belirsizlik kayna bir orman ise bu kez de ormana tapnlmtr. Medeniyet
gelitike, sebep-sonu ilikileri ortaya konduka ve insanolunun madde zerindeki hkimiyeti
glendike, belirsizlik ve bilinmezlik ortadan kaldrlmaya allmtr. Bilim ne kadar gelimise
belirsizlik ve bilinmeyen de o kadar azalmtr. nsanolu da bu durumda daha da rahata kavumu,
geleceini garanti altna almtr. Gelecei bilmek ve belirsizlii ortadan kaldrmak insanolunun
hedeflerinin en byklerinden biridir. Falclk, "astroloji veya rya incelemeleri bunun iin getirilen
zm yollardr. Modern ada bunun yerini bir takm bilimsel yntemler almtr. Emeklilik, sigorta,
kasko, salk taramalar ve gvenlik araylar hep bu belirsizlii ve bilinmezlii ortadan kaldrmak
iin medeniyetin getirdii yeni tedbirlerdir.
Madalyonun bir yznde gelecei bilmenin ve belirlemenin rehaveti ve rahatl vardr. Her birimiz
geleceimizden emin ve huzurlu bir ekilde ilerimizi yapar, yatamza yatar ve uyuruz. Madalyonun
br yzne bakacak olursak buras,
bir saniye veya bir dakika sonraki, bir saat, bir gn ya da bir yl sonraki geleceimizdir. Her birimiz
yatamza yatp seksenli yalara kadar yaayacamzn garantisi ve duyumu iinde tm plan ve
projelerimizi bu balamda hazrlarken mutlu-yuzdur. Ancak ocuk, gen veya olgunluk
dnemlerimizde madalyonun br yznde bilmediimiz ok farkl eyler vardr. O anda
vcudumuzda bir kanser hcresi aktif hale gemi, bir yl sonra lmmz gerekletirmek iin
faaliyete balam olabilir. O anda vcudumuzun herhangi bir blgesinde olumu olan bir pht, kalp
damarlarmz tkayarak bizi lme gtrebilir. Veya beyin damarlarndan birini tkayarak bizi kr,
sar veya felli brakabilir. O an, gndz i younluu nedeniyle bulatrdmz bir mikro-organizma
tehlikeli bir ekilde vcudumuzda oalyor olabilir. O an, yan bamzda yatan eimizin haince
planlarnn uykumuzun ortasnda faaliyete getii andr. O an, bir baka ehirde bulunan ocuumuzun
bir trafik kazas geirdii andr. O an, bir baka meknda ok sevdiimiz aile fertlerinden birinin lm
andr. O an, prizlerdeki bir kontak sonucu balayacak ve tm binay ate yumana dntrecek
yangnn balang andr. O an, kar binada silahn temizlemekte olan bir subayn yanllkla
ateledii silahndan kan kurunun bizim odamza girip beynimizi paralad andr. O an, yer
kabuu altnda hareketlenmenin balayp sekiz iddetindeki depremin binay yerle bir edecei andr. O
an, tepennzden geen uan motorlarnn patlayp binamzn stne decei andr. O an, lkemizin
dman lkeyle sava karar alp igale urad andr. Velhasl bunlar bilinmezlikle dolu, bir saniye
sonra olacak olanlardr. Hi birimiz bunlar bilmiyoruz. Bunlar bilmek de mmkn deildir.
Teknolojinin getirmi olduu bilinmezi bilinir klma, gelecei kontrol altna alma, ayn oranda
tehlikeyi, bilinmezlii ve belirsizlii artrmaktadr. Yukarda bahsetmi olduumuz rnekler ve bunun
milyonlarcas her an bamza gelebilir. Dahas bunlarn hepsi u an milyonlarca insann bana gelVaroluu Psikoterapi 263
mektedir. Gerek hangisidir; madalyonun birinci yz m ikinci yz m? Gerek, madalyonun ikinci
yzndeki yazgmzdr. Gelecei bilmemiz ve belirlememiz bu manada mmkn deildir. Gelecekle
ilgili bu bilinmezlik ve belirsizlik insann ruh dnyasnda mthi bir belirsizlie ve bunaltya neden
olmaktadr. Bir dakika sonra kalp krizi geireceini, ocuunu kaybedeceini veya varln
yitirebileceini bilen hangi insan basit hesaplarn ve planlarn peine der! te bu belirsizlik ve
bilinmezlik karsnda rken insan, bu belirsizlikle savar ve bilinmezlii bilinir hale getirmeye ve de
geleceini kontrol altna almaya alr. Hayatn belirleyen girdilerin ne kadarn kontrol altna
alabilirse o kadar rahatlamaktadr. Bu durumda bilinmezliin ve belirsizliin alan daralm,
bilinmezlik ve belirsizlik bilinen ve belirli bir hale dntrlmtr, insanolu gelecein belirsizliini
kabullenmektense bir takm zihinsel tasarmlarla ve maddeyi kontrol ederek, gelecei hep belirli hale
dntrmeye almaktadr. Baka trl de yapmas mmkn deildir.
nsan ne zaman gelecei bilinir hale getirip belirlediine inansa, karsna yaad bir travma
geldiinde akna decek ve korunma kalkannn o kadar da gl olmadn ve tamamen sanal bir
programdan ibaret olduunu fark edecektir. Byle bir duyguya kaplmasna lmcl bir hastala yakalanma haberi, feci bir trafik kazas, bir deprem veya sel felaketi neden olabilir. Bu durumda birey
gerekle yz yze kalmtr. Yani hayatn belirsizliini ve bilinmezliini yakndan idrak etmitir. Bu,
kiide aresizlik hissi dourur. Bu his de bunalt yaratr. Birey tekrardan, belirsizlii ortadan kaldracak yeni almalar retirse bu skntl dnemini atlatabilir. Belirsizlik duygusu bir kez
yaandnda gelecee olan kuku derinleebilir. Bu durumu klinik tablolarda ok net grebilmekteyiz.
Kanser hastalna yakalanan bir hastann, oto parkta arabas alnan birinin, evine hrsz giren bir
kiinin veya cinsel arzu ve istekle partnerine yaklatnda ereksiyon problemi yaayan bir kimsenin
hissettii ey, gven bunalm
ve gelecee olan kukudur. Yani gelecek belirsizlie ve bilinmezlie gebedir. Bu ekilde dnmek de
yaamak da mmkn deildir. Kii kendini korumak iin abartl bir ekilde korunma tedbirlerine
bavurabilir, korunma kalkann salamlatrabilir.
3- lmden Baka Bir Hakikat Var m?
Kendimize veya yan bamzdakine gelecekle ilgili sorular sorduumuzda birok cevap alrz;
gelecekle ilgili beklentilerimiz, yapacaklarmz, garantide olanlar vb. dncelerimizi mutlak olarak
gerekletirmi gibi hisseder ve alglarz: nmzde duran yemei biraz sonra yiyeceizdir. Biraz
sonra kalkp uyumak iin yataa gideceiz, sabah kalkp iimize, hafta sonu yazlmza gideceiz. Bu
yl tatilimizi deniz sahilinde geireceiz. ocuklarmz nmzdeki yl yeni bir koleje vereceiz vs.
Bunlar o kadar gerek ki olmamas mmkn deildir. Bunlarn hepsi, gerekleecek olan mutlak gereklerdir. Aklmza her ey, ama her ey gelir, tek bir ey gelmez: leceimiz. Gelecekle ilgili tek bir
gerek vardr: Gelecekte mutlaka leceiz. Gelecekle ilgili her eyden bahsederiz, her eyi
netletirmeye alrz. Ama leceimizden hi bahsetmeyiz. Bu, paradoksal bir durumdur ve 'bilinen
tek gerei inkr edip belirsiz olan bir takm varsaymlar gerekmi gibi kabul etmek'tir.
lm, doan bir insann yaayaca kesin olan tek gerektir. Bilinen tek gerektir. 'u anda gelecekle
ilgili emin olduunuz hangi gerek var?' diye sorulursa bunun cevab ok basittir. Emin olduumuz
tek gerek lm gereidir. lmek, yani yok olmak, yani ortadan kalkmak. Yani topran iine
gmlmek veya yaklmak; insanolunun canl iken tasavvur edemeyecei bir hakikattir. lmn
gerekliini gerekten hisseden bir insann yaamn salkl bir ekilde devam ettirmesi hemen hemen
imknszdr. nk bu byk bir bunalt ve sknt kaynadr. Hayatn anlamszl ve belirsizlii
karsnda zaten sava vermekte olan bir bireyin, bunun zeVaroluu Psikoterapi 265
rine lm gereiyle de yzlemesi mmkn gzkmemektedir. lm, anlam yklediimiz anlamlarn
bittii bir duraktr. lm, belirsizliin karsnda hissettiimiz aresizlii ortadan kaldrmak iin
aldmz tedbirlerin tkendii noktadr. lm gerektir ve hakikattir.
Ancak insanlk tarihine ve kltrlere baktmzda insanolunu yapt tek ey bir mr boyu lm
inkr etmektir. Her an lmle i ie olmamza ramen lm hep yok saylr, yadsnr, inkr edilir ya da
kabul edilmez. lm hep bizim dmzdaki bir yerlerdedir. lm bize asla gelmez. lmn bizle ii
yoktur. Bu duygular derinden hissederiz. nsanlar yaadklar srelerde zaman zaman lm
hakikatiyle karlarlar. Bu durumdaki insanlar mekanik davran sergilerler. Medeniyetin kendilerine
retmi olduu lm yadsma dzeneklerini toplumsal olarak yaarlar ve uygularlar. lmle ilgili
tm riteller ve toplumsal kurallar lm yadsma zerine oturtulmutur. Hergn yan bamzda lm
veya lmler akp gider. Hi birimiz bu lm hakikatini grmek ve kabullenmek istemeyiz.
Gnn birinde lm tm plakl ve gereklii ile karmza kabilir. Bu bir hastalk, bu bir kaza
veya ok yaknmzn lm eklinde olabilir. Bu durumda lm hakikatinin yanna yaklamzdr.
Hayatn anlamszl ve belirsizlii, derinden idrak edilmi ve insanolunun acziyeti doruk noktasna
ulamtr. lm hakikatiyle bu manada burun buruna gelen ve bu noktada yadsma reaksiyonlarnn
ie yaramadn fark eden birey hakikatle yzlemek zorundadr. lm onun tek gereidir. lm her
an kapnn eiindedir. O halde yaamn anlam nedir? Bu kadar hrsn, fkenin, kzgnln, drtnn
anlam nedir? Bu sorgulamalar insan tekrardan bir amaza drr. Amaz iinde amazlar oluturur.
Bunalt iddetlenir, huzursuzluk artar. Kii burada ksr bir dngy tekrar oluturabilir. lme kar
hissettii aresizlik karsnda bunalt ve anksiyeteyi kalkan olarak ortaya koyabilir. Eer
bunalt hissediyorsa lm hala ortalkta yok demektir. O halde bunalt hissedilmeye devam
edilmelidir. Bunalt lm ldren eydir, bunalt varln ve canlln alametidir. nsann en byk
cehennemi hilik ve yokluktur; yani olmamaktr, var olmann tersidir, var olamamaktr. Varl
hissetmenin bedeli bunalt ise bu kabul edilir. Birey ya sanal bir dnya da yaayacak, lm son ana
kadar yadsyacak, kurgusal bir zeminde varln devam ettirecektir. -Ya da lmle yzleecek ve
varoluunu bir baka balamda deerlendirecektir.
4- Hayatn Sorumluluu Kime Aittir?
Kendimize veya civarmzdakilere, 'u anda bulunduun konumdan memnun musun veya daha iyi
artlara sahip olmay arzu eder miydin?' diye soralm. Bu durumda ou insan mevcut durumundan
ikyet etmekte; mevcut durumundan memnun olanlar da daha iyi ve kaliteli bir yaam umut
etmektedir. 'Peki, niin bu yaama ulaamadnz?' dediimizde cevaplar ok ilgintir. Arzulad
noktada olmayan veya daha iyi bir noktaya ulaamayan bireylerin ounluu bu durumda
bulunmalarnn nedenlerini bir takm faktrlere balamaktadrlar. Bu faktrler kendilerinin dndaki,
d dnyaya ait nedenlerdir. Kimilerine gre bu kt durumdan anne-babalar sorumludur. Kimilerine
gre toplum, kimilerine gre devlet, kimilerine gre lke, kimilerine gre de corafi blge
sorumludur. Kimileri ise yanl zaman diliminde, yanl yerde domulardr. Yani bulunduklar
konumda olmalarnn nedeni, gerekesi ya da sorumluluu kendilerine ait deilmi gibi
alglanmaktadr. Sorumluluk d dnyaya aittir. D dnya onlara engel olmutur. steklerine
ulaamamalarnn nedeni d dnyadr, kendilerini anlamayan da d dnyadr.
nsan, bulunduu mevcut konumundaki zayflklarndan kendini sorumlu tutmaz; sulu kendisi
deildir. Sulu d dnyadaki bir takm faktrlerdir. Bunun ad farkl olabilir ama kesinlikle kendisi
sulu ve sorumlu deildir. Bu sorumluluk duygusu anne-babadan balayan bir yapyla Tanrnn
izdii kadere kadar geni bir yelpazede ifade edilebilmektedir. Bu ekilde kii rahatlamakta, vicdanen
arnmakta ve sorumluluu baka tarafa atmaktadr. Yine bu madalyonun bir yzdr. Bu ahs
dinleyip gerekelerini algladnzda mantksal bir kurgunun ok gzel iletildiini grrz; kii gerekten hakldr, sulu ve sorumlu o deildir.
Madalyonun dier yzne baktmzda tablo ok farkl gzkmektedir. Kimliin ve kiiliin oluum
evrelerinde de zerinde durduumuz gibi insanolunun insan olma vasf, onun irade kavramn
oluturmasyla ortaya kmaktadr. rade, insan insan yapan temel zihinsel faaliyetimizdir. rade,
alternatifler arasnda tercih yapma g ve iktidardr. Bu semeyi beceren canl, insan olmutur. Bir
yandan sonra balayan bu sre, iradenin kullanlmasn bize gsterir, irade elimizde bir alet gibidir.
rademiz sayesinde zihinsel yapmzla dnyay anlamlandrmaya ve tercihlerin nasl kullanlabileceini renmeye almaktayz. Almak-almamak, yapmak-yapmamak, gitmek-gitmemek bunlarn hepsi
irademizin kararlar dorultusunda ortaya kan yaratc eylemlerimizdir. Bu durumda bir yandan
itibaren eylemlerimizin yaratc tek bir gc vardr: nsanolunun kendi iradesi. Fiziksel kapasitemiz,
fiziksel snrlarmz ve realitenin lleri iinde tercih yapabilme g ve iktidar, lene kadar bizimle
beraber srecektir. Ergenlik dnemine kadar iradenin nasl kullanlacan renen bir birey,
ergenlikle beraber hayatna gerek manada yn verebilecek bir kapasiteye ulamtr. Yani eyleminin
ne anlama geldiini bilebilecek sorumluluk gcndedir. Yani 'frik' ve 'mmeyyiz' olmutur. Sanki bu,
bir otomobilin nasl kullanlacan renmek gibidir. Bir yandan ergenlie kadar bir otomobilin
nasl kullanlacan, trafie kapal bir alanda renen birey, ergenlikle birlikte bu arala yola koyulmaktadr. Bu andan itibaren nereye gideceini, nasl gideceini, hangi sratle gideceini ve hangi
yollar tercih edeceini kendi belirlemektedir. Aracnn srcs kendisidir.
Her insan kendi bedenini kullanan bir src gibidir. Bu src bu bedeni istedii gibi kullanabilir.
zerinde mutlak bir tasarruf gc vardr. O bedeni canl da tutabilir, ldrebilir de. Bedenini istedii
yne kanalize edebilir. stedii hedeflere yneltebilir. Bu duygu, aslnda kk bir Tanrlk duygusudur: Her eyi siz belirliyorsunuz, her eyi siz ekillendiriyorsunuz. nsan her an milyonlarca
alternatif yolun kavandadr. Her an bu yollardan birisini tercih edebilme kudretine sahiptir. Byle
bir kudreti kullanabilmek gl bir benlie ve gl bir iradeye sahip olmay gerektirir. Aksi durumda
kii kaosa, bilinmezlie ve korkuya kaplacaktr. Nereye gideceini, nasl gideceini bilmeyen bir
src gibidir. Hele hele kendi iradesiyle yneldii bir takm tercihlerinden sonra yaad
baarszlklar olumsuzluklar veya felaketler kiiyi korkutmutur. Byle bir yetisinin rastgele
kullanm ok ciddi sonular dourmaktadr. Bunun acsn hem kendi yaamakta hem de bu acnn
olumsuz sonular nedeniyle evresi tarafndan yarglanmaktadr. Kii byle bir tercihi karsnda gerei kabul etmek yerine iki tr ynelim sergilemektedir. Bunlardan birincisi irad kararnn veya
tercihinin kendine ait olmad iddiasdr. Onu zorlamlar, onu buna mecbur brakmlardr. O
istemeyerek veya bilmeyerek bu yne ynelmitir. Sonuta ortaya kan olumsuzluklardan o sorumlu
deildir. Byle bir birey, srekli etraf sulayan, kendi yapt eylemlerden ve kendi bulunduu
konumdan hep bakalarn sorumlu tutan ve i grs olmayan bir birey olacaktr.
kinci davran ekli ise daha tehlikesizdir. Burada birey ofr rolnden vazgemektedir. radesini
baka iradelere emanet vermekte veya ipotek ettirmektedir. Hayatn her annda binlerce alternatif
yolu olan kavaklarda karar vermek ok zordur. Karar ve ynelimlerin sonucunda ok ciddi badi- .
reler karsna kabilmekte ve felaketler yaanabilmektedir. Bu durumda byle bir tercih yapt iin
kendi benlik paras kendisini yarglamakta ve d dnya tarafndan da yarglanmaktadr. Bu
durumdan kurtulmann toptan yolu kendi iraVaroluu Psikoterapi 269
desini bir baka iradeye teslim etmektir. Yani kendi adna karar verebilecek yetkin mercilerden kendi
adna karar vermesini istemektir. Bu, ou zaman bireyin ebeveyni olduu gibi ebeveyni olmad
veya yok olduu dnemlerde ok eitli mecralara ynelebilmektedir.
Birey, zerkliini ve bamszln kullanmaktansa kendi irade gcn bir baka g ve otoriteye
teslim etmeyi yelemektedir. Bu, yaad mekndaki ebeveyni olabilecei gibi bir aabey, abla,
retmen, imam, doktor, yal bir insan olabilir. Daha da tesi somut irade tesliminden soyut irade
teslimine gidebilir. Hayat kendisine rahatlatacak olan ve sorumluluu zerinden alacak olan bir takm
ideolojik yaplanmalarn iine girebilir. Toptan bir ideolojiyi sahiplenerek, zerk dnen iradesini
ortadan kaldrp o ideolojinin kr krne peine debilir. Artk kendi adna kendi karar vermemekte,
hayatnn akn rgt lideri, parti lideri veya siyasi organizasyon lideri belirlemektedir. in iine
kutsallk girdiinde bu iradeye ipotek koyma ve iradeyi teslim etme arzusu inanlarla birleerek bir
cemaate'mensup olma veya bir tarikat eyhine balanma eklinde tezahr edebilmektedir. Artk
sorumluluk kendisine ait deildir. Hayatnda verecei her trl karar rgt liderine, parti bakanna,
kulp yneticisine, tarikat eyhine veya cemaat liderine sorarak belirleyecektir. Sonulardan artk o
sorumlu deildir. Vicdanen rahattr. Olumsuz sonularla karlamas durumunda da bir hikmet
arayna gidilecektir.
Gerek ise tamamen farkldr, gerekte sorumluluk bireye aittir. Bulunduu konumundan, sadece
bireyin kendisi sorumludur. Herkes kaderini kendisi yazmaktadr. Herkes geldii noktaya bireysel
tercihleriyle gelmitir. Baz bireyler iradelerini bakalarna emanet ederek var olurlar. Emanet ettikleri
insanlar onlar olumsuz noktalara gtrmlerse bunun sulusu onlar o noktaya gtrenler deildir.
Su veya sorumluluk, iradesini onlara teslim eden bireydedir. Bu gerei
gren ve irade gcn fark eden birey, 'yaptklarmla ve yapmadklarmla tm sorumluluk bana aittir'
diyebilen bir bireydir. Byle bir duru ve hissedi ancak gl bir benlikle mmkndr. Kii, zerk bir
birey haline gelmedii, iradesini serbeste kullanabilir hale gelmedii mddete onu bakalarna
emanet edecektir. Bu da kiiyi kaygdan ve bunaltdan geici olarak koruyacaktr. nk sorumluluk
ona ait deildir!
5- Hayatta Yalnz myz?
insanolu doduu anda gbek kordonuyla annesine balyken; doumdan hemen sonra gbek
kordonu kesilerek annesinden ayrlr. te yalnzln hikyesinin balad an! Kii bir mr boyu
yalnz bana bir yolcua kmtr. Bilmedii bir zamanda, bilmedii bir meknda lmle kucaklaana
kadar yalnz seyahat edecektir. Zihni kendine zg yaplanm olan birey, zihinsel yaantlarn kendi
yaayacaktr. Kendi dnyasnda sbjektif alglaryla kendi duygulanmn gerekletirecektir. Her
birey i dnyasnda nesne tasarmlarn kendine gre ekillendirecektir. Dnyay alglamak istedii
gibi alglayacaktr. Her algmzn yan banda bize bir duygu elik edecektir. Bu duygu hznle
mutluluk arasndaki bir sarkata gidip gelecektir. D dnyada yaadmz olaylar ve etkiler
ruhumuzda duygusal bir yansma bulacaktr. Muhtemelen insanolunun yaratlndaki yalnz
olamama duygusu veya genetik alm, insan hep birileriyle birlikte yaamaya srklemitir.
'Yalnzlk Allah mahsustur' zdeyiindeki gerek de herhalde buraya gnderme yapmaktadr. Yalnzlk
rktc bir eydir. Yalnzlk aresizliktir. Yalnzlk belirsizliktir, yalnzlk kaostur.
ocuun geliim evrelerine baktmzda, ilk bir yanda nesnelerin dans ettii kaotik ortamda bunlar
dzenli hale getiren, korkulur olmaktan karan, onlar bir anlam srasna sokan bir bakc mevcuttu.
Genellikle anne olan bu bakc bizi cehennemden karm, anne kucayla btnletirerek ve
Varoluu Psikoterapi 7,"J1
kaynatrarak bir cennete ulatrmt. Bu birleme arzusu, birileriyle bir olma istei iimizde mr
boyu hep sregele-cektir. Gereklik ise ayr olmak, birey olmak ve zerk olmak zorunluluudur.
Annenin gsnden inmek ve hayatn iine yrmek gerekmektedir. Birileriyle beraber olurken
hayatn zenginliini ve birey olmann mutluluunu karyor, anneden uzak olduumuzda ise annenin
cennetini terk ediyoruz. Bu zt duygular, bu ambivalans bir mr boyu ruhumuzda eitli nesnelerle
olan ilikilerde izdmlerini hep var ederek devam edecektir. Yalnzlktan kap anne kucan
arayacak, zaman zaman da zgr olmaya kanat aacaz. yanda kalabalk bir markette annesini
kaybeden bir ocuun o kalabalklar ierisindeki yalnzl ve aresizlii nasl yznden okunuyor ve
kalabalklar derdine derman olamyorsa, hepimiz de bunun izdmlerini bir mr boyu yaayacaz.
Yalnzl bir balamyla bu ekilde ele alp dinamik srece gnderme yaparken dier balamyla
duygusal yaantmzn tekliini ve biricikliini ifade etmeye alacam. Herkesin hayat kendine
hastr. Herkesin yaants kendi iindedir. Herkesin hissettii kendi maldr. Kendi i dnyamzdaki
yaantlar, hissedileri bir bakasna tam manasyla aktarmamz, anlatmamz mmkn deildir.
Duygu imgeye dnrken ve imge de sze brnrken orijinalinden ok ey kaybeder. Dahas sz
kavrayan kar birey, kendi sz daarcyla bilgiyi aprazlar, szleri kendi imgelerine evirir. Kendi
imgelerini kendi duygular olarak anlamaya alr. Orijinal bir duygunun dier bir kii tarafndan
mutlak olarak anlalmas mmkn deildir. Anlalamamasnn yannda veya tesinde bir bakasnn
duygusunu ondan almak, ona itirak etmek ve onu deitirmek, azaltmak veya artrmak mmkn
deildir. Btn bunlara ancak bireyin kendisi karar verip bunlar yaama geirebilir. Dolaysyla
insanlar yalnz bana duygulanan ve yalnz bana yaayan zavall yaratklardr. Bu yalnzlk duygusu,
iimizdeki yaadklarmz baka tarafa aktaramama, anlatamama, iimizdekileri bakalaryla
paylaamama aresiz272 Btncl Psikoterapi
ligi insanda mthi bir bunalt ve kayg yaratr. nsan bir mr boyu bu yalnzln yaayacaktr.
Aclarn, aresizliini, bunaltsn, fkesini, kzgnln, umutsuzluunu mutlak manada sadece
kendisi hissedecek ve yaayacaktr. Kar tarafn ayn ekilde bunlar hissetmesi mmkn deildir.
Hissettii eyleri kar tarafn azaltmas veya artrmas mmkn deildir.
Yalnzln derinden idrak eden birey bu kaygdan, bu bunaltdan kurtulmak iin, yukardaki
rneklerde olduu gibi kendisini yalan bir dnyann kollarna atacaktr. Hayatta yalnz olduunu
yadsyacak, hep evresinde e-dost, arkada ve sevgililer oluturacaktr. Tm bu faaliyetler ve
almalar derindeki yalnzl kapatmaya ynelik alnan tedbirlerdir. Gnn birinde yaad bir
travma karsnda, ok iyi tand evresindeki insanlarn duygusal olarak kendinden ne kadar uzakta
olduunu grdnde gerei biraz daha yalandan idrak edecektir. Acy gerek manada o yaamakta
ve aresizlii gerek manada o hissetmektedir. Ve lm kapya gelmi, dayanm, sadece onu
beklemektedir. En yakn bildikleri dahi, onu lme uurlamak iin gelmilerdir. Kimse onun yerine
lememektedir. Hayat boyu snavlara kendi girmitir. Kaygy kendi yaamtr. Baarszlklar kendi
hissetmitir. Hsranlar, hayal krklklar ve acziyeti sadece kendisine aittir. yle duygular vardr ki
kendisine dahi itiraf edememektedir. Bu kadar yalnz ve aresizdir. Gerein bu tarafn grmektense
dnmeden, idrak etmeden, farknda olmadan birok insanla iletiim iine girip zaman alelacele
doldurmu, tela n plana karmtr, insanolu kendi kendini byle kandrmakta ve lgnca
dostluklar ve arkadalklar kurmaya gayret etmektedir. Ancak hayatta yalnz olduuna dair yaln
gerek ou yerde yzne tokat gibi vurmaktadr. 6-Sonu
Yukarda bahsetmi olduumuz temel sualler insanolunun amazlardr. Varoluu psikoterapi
anlayna gre bu
ve benzeri suallere insanolunun cevap verememesi ve bu gereklerle kar karya kalmas onu
bunaltmaktadr. Bu bunalt ve kayg ok deiik klinik tablolar altnda karmza gelmektedir. lm
korkularnn arkasnda lm kayglarn bulmak, duygu durum bozukluklarnda varolusal bunalty
hissetmek mmkndr. Klinik tablolara baktmzda, anksiyete bozukluklarnda, somataform
bozukluklarda, cinsel ilev bozukluklarnda, yeme bozukluklarnda ve dier birok klinik tabloda
varoluu krizlerin izlerini grmek mmkndr. zm nedir? Varoluu terapistlere gre kii bu
temel gereklerden kaamaz. Yalanc ve kurgulanm bir dnya yerine gerei kabul eden ve ruhuna
sindiren bir oluumu yaamak zorundadr.
Elinde olmayan nedenlerle, kendine sorulmadan bu dnyada her birey var olmu, varla frlatlp
atlmtr. Bu, varoluun balang hikyesidir. Bilmediimiz bir srete, belirsizlik iinde, anlamsz
olan bir hayatta, yalnz bana, sorumluluun bize ait olduu ve lm gereinin her an kapmzn
nnde olduu bir gerei yaamak zorundayz. Btn bu gerekleri yrekten kabul eden, bunu
ruhuna sindiren gl bir benlik yapsyla bu dnyadaki bilemediimiz yolculuumuzu var olmak iin
geirebiliriz. Hedeflerden deil srelerden oluan bir anlay ruhumuza egemen klabiliriz. Bu
kubbede, yaammz hi ertelemeden bir ho seda brakmak zorundayz.
Vcudumuz ve ruhumuz bir enstrman gibidir. Elimizde olmadan bu enstrman ile beraber var
olmuuz. Yapmamz gereken ey kendimizi kandrmak deil bu enstrmanla en gzel besteyi
karmaya almak, kendimiz iin kendi bestemizi oluturmaktr. Bu, yaam ertelemeden her an
keyif veren bir varoluun hikyesidir. Bu enstrmanmz en maksi-mal dzeyde, en gzel dizaynda,
en gzel besteyi yorumlayacak ekilde kullanmalyz. Sreci olabildiince iten, kaliteli ve zellikle
yaam ertelemeden yapmalyz. Bu, varolusal
psikoterapinin temel dinamiidir. Gereklerden kaarak hibir yere varamayz. Gerekten var olmak
istiyorsak gereklerle .yzlemeli ve onlarla hesaplamalyz. Bu gce erimi olan bireyler hayatta var
olmay anlamlandrm, sorumluunu zerine alm, belirsizlik karsnda o an ve sreci yaam
lm kabullenmi, kendi bestesini kendisi iin terennm eden bir olu iindedir. Bu da bireye mutlak
hazz, mutlak keyf yaatmaktadr. Var olmaktan daha gzel ne vardr!"
F- Transaksiyonel Analizci Yapnn Ego Yaklam

Transaksiyonel analiz teorisinin kurucusu Erick Berne'nin ilgi oda, insanlar aras ilikinin ve
iletiimin nasl iledii zerinedir. Burada ok detayl bir aklamaya girmeyeceim. Berne'nin bize
ilgin gelen nemli bir tespitine deinmeye alacam. Bir birey dieriyle iletiime girerken iki
egonun karlkl ilikisinden bahsedilir. Normal halde bir birey herhangi bir insanla iletiime
girmediinde tek bir ego varm gibi kabul edilir. Ancak herhangi bir birey bir baka bireyle iletiime
girdiinde, bu ego yapsnn farkllatn gzlemlemekteyiz. Her insanda be yandan sonra ego
ekilde var olabilmektedir. Bunlar:
1- Anne-baba tarznda yaklaan ego (ebeveyn ego) a- Cezalandrc tipte olan
b- dllendirici tipte olan
2- Erikin egosu
3- ocuk egosu a- Uslu ocuk
b- Yaramaz ocuk
Normal bir bireyin gnlk ilerini takip edecek olursak ortalama yz iletiiminden 60-70'inin erikin
tipte olduunu grmekteyiz. Geriye kalan iletiim ekillerinin yzde 15-20'si ebeveyn ilikisi, yzde
15-20'si de ocuk ilikisi eklindedir. Bu ilikiler, anahtar-kilit eklinde alr. Bir birey, konuma
ekliyle ve yaklam tarzyla bu egolardan birisini aktive eder. Bu otomatik olarak ileyen bir
mekanizmadr. Birok iletiim beceriksizlii ve hatann arkasnda, uygun anahtar kilit ego
sisteminin kurulamamas yatar. Burada her bir iliki tipinin nasl gelitiini izah etmeye alacam
1- Uygun Ego likileri
a. Erikin-Erikin Ego likisi
Bir birey, ses tonu, jest, mimik, yz ifadesi ve davranlaryla kardaki bir bireye mesaj gnderir. Bu
mesajn ekli, ierii ve sunumu erikin bir yap ieriyorsa kardaki insann erikin ksmna hitap
etmektedir. Bu, mantkl, makul, olmas gereken bir iletiim eklidir. Cmlelerinde yarglama, eletirme, aalama, yceltme yoktur. Rasyonel bir yapnn mantkl, makul ve anlamaya ynelik bir
gayreti vardr. Kardaki birey salkl bir insan ise egosundan erikin egosu aktive olmaldr.
Kardaki insandan da ayn ekilde jest, mimik ve davranla erikin bir cevap gelirse problem yoktur.
Bu iletiim modeli salkl bir eklide, karlkl olarak devam eder. Bu iletiim tipine erikin-erikine
iletiim ismini verebiliriz. Kardaki birey erikin cevap vermez ise bu ileride gstereceimiz
patolojilere neden olur. zellikle e terapilerinde ve sosyal iletiimde bu tip bir iletiim modeli
olmayan bireylerde ciddi sorunlar ortaya kmaktadr. letiimi srdrmek mmkn olamamaktadr.
b. Ebeveyn-ocuk Ego likisi
Taraflardan birisi ebeveyn eklinde iletiim modelini benimseyebilir. artlar bunu byle gerektirebilir.
O srete olmas gereken doal tavr ve durum da budur. zellikle sorumluluun alnaca, bir takm
yklerin kaldrlaca, karsndaki insann beklentileri olduu konularda ebeveyn konumuna gemek
iletiimin devam iin gereklidir. letiim ebeveyn konumunda balarsa kii, bir anne-baba gibi karsndakine hkim olur. Karsndaki yap ocuk egosuyla cevap verirse iletiimde bir problem olmaz.
Ebeveyn-ocuk ilikisinde ebeveynin tavr ya dllendirici ya da cezalandrc ekilde ortaya kabilir.
Kardaki yap ocuk egosuyla yaklaTransaksiyonel Analizci Yapnn Ego Yaklam 277
maz ve farkl egolardan cevap verirse bu iletiim devam etmez.
c. ocuk-Ebeveyn Egosu likisi
Zaman zaman ocuksu durumlara derek bir takm sorumluluklarmzn bakalar tarafndan
yklenilmesini talep ederiz. Bu, uygun durum ve koullarda yaplrsa doal bir durumdur. ocuksu bir
yapya brndmzde kar taraftaki bireyin bizi yklenebilecek bir egosu bulunmas gerekir. Eer
byle bir ego gelitirememise veya farkl yerlerden farkl egolarla cevap veriliyorsa iletiim
srdrlemez.
Yukardaki doal ilikileri bir rnekle anlatmak istiyorum. Muayenehanemde alyordum. O esnada
kap vuruldu. "Gir" talimatmla kap alarak ieri birisi girdi. Bu 70 yalarnda yal bir ihtiyard.
Kasketini koltuunun altna alm, kafasn ykm: "Doktor bey, kurban olaym torunum hasta, bana
bir himmet eyle, yardm et!" diye mahzun bir ekilde benden medet umuyordu. Bu ocuksu tavr
karsnda ben yle cevap verdim: "Baba baba, gnln rahat olsun. Torununa biraz sonra bakacam,
sen hi endielenme, gereini yapacam. Sekreter hanm bu amcaya bir ay ver de soluklansn"
dedim. Bu yal ihtiyar, kafasn ykarak memnun bir ekilde geri geri odamdan kt. O srada hasta
muayene etmekteydim. Yine kapm alnd. Bu kez ieriye bir doktor arkadam girdi: "Hayrola,
buyur!" dedim. Bana, yeni gelen bir hastasyla ilgili konsltasyon yapmak istediini belirtti. Ben de
olay deerlendirebileceimizi ifade ettim. Ve birlikte o hastamz zerinde fikir alveriinde
bulunduk. Doktor arkadam izin isteyerek odadan kt. Biraz sonra kap yine alnd. Bu kez kap
aldnda niversiteden hocam kapnn aznda duruyordu. Bir anda telalandm, ayaa kalktm,
buyur ettim. "Napyorsun Tahir!" dedi. "Hasta muayene ediyorum hocam" dedim ve hocam ieri
davet ettim.
Yukardaki rnekte grld gibi birinci iletiim ekli ebeveyn-ocuk ilikisi (doktor-yal), ikinci
iletiim ekli eri278 Btncl Psikoterapi
kin-erikin ilikisi (doktor-doktor), nc iletiim ekli ocuk-ebeveyn ilikisi (doktor-profesr)
eklinde ortaya kmaktadr. Hepsi, doal ve normaldir.
Bir baka rnekle olayn ya gruplaryla ilikisinin olmadn aktarmaya alacam. Yorgun bir
gnn ardndan evime geldim. Zile bastm. Kapy 9 yandaki kzm Reyhan at. mark bir eda ile:
"Baba bana ikolata getirdin mi?" dedi. Tavr ve hareketleri tam bir bebeksi hal ieriyordu. Ben de
hemen bir gn nce sipari verilmi olan ikolatay cebimden kararak: "Al kzm, sana ikolatan
getirdim." dedim. Hemen ardndan odaya getik. Elbiselerimi deitirdim. Bir sre sonra kzm elinde
defter ve kitapla karma geldi: "Babacm urada zemediim bir problem var, bana yardmc olur
musun?" dedi. Ben de: "Getir bir bakalm" dedim. Problemi inceledim. Nasl zleceini kzma
anlattm ve zmesine yardmc oldum. Bir mddet sonra canm bir sigara imek istedi. ocuklarm
oyun oynuyorlard. Sigaray kardm. Kibrit aranyordum. O esnada kzm bir hamleyle elimdeki
sigaray kapt ve yle dedi: " Baba baba, sigara imeni istemiyorum. Sigara sala zararldr. Sen
nasl doktorsun. Hem sigara iiyorsun, hem doktorluk yapyorsun. Sigara ienlerin bacan
kesiyorlarm, televizyonda izledim. Senin bacann kesilmesini istemiyorum." dedi. Bu laflardan
sonra sigara imekten vazgetim.
Yukardaki rnekte grld gibi her ego iletiim modeli de kzm ve benim aramda
yaanmaktadr. Buradaki sre de doal ve normaldir.
2- Uygun Olmayan Ego likileri
Burada, iki egonun yukarda bahsedilen iliki modelleri dndaki tm iliki kombinasyonlar
kastedilmektedir. Yukarda iki tarafn da kabul ettii ve uygun art ve ortamlarda olmas gereken ego
iletiim modellerinden bahsettik. Yukardaki erikin-erikine olan ego iletiim tipi her ortamda salkl
ve normal iletiim eklidir. Onun dndaki ebeveyn ve oTransaksiyonel Analizci Yapnn Ego Yaklam 279
cuk iletiim ekli, uygun art ve ortamlarda ancak doru ve geerlidir. Onun dndakiler hatal iletiim
eklini ierir. Hatal iletiim ekillerini inceleyecek olursak aadaki gruplandrmay yapmak
mmkndr:
a. Ebeveyn-Ebeveyn Ego likisi
ki tarafn da ebeveyn gibi davrand iliki tipinde ar atmalar kar. ki taraf da sreci kendi
belirlemek ister. Bir nevi iktidar mcadelesi sz konusudur. Byle bir iletiim modelinde iliki
srdrlemez. Baz aile ii kavgalarn temelinde bu tip bir model iletiim ekli yatar. Bireyler
ilikilerini srdrmek istiyorlarsa erikin-erikine modele dnmek zorundadr. Bu da kar tarafn
kendisiyle eit bir birey olduunu kabul etmekten geer.
b. Ebeveyn-Erikin Ego likisi
Bir taraf ebeveyn roln benimseyip kar taraf ocuk egosuyla iletiime zorlarken kar taraf buna
uymamaktadr. Kar taraftan cevap, erikin egodan gelmektedir. Mesaj aktr: 'Sen de erikin
eklinde benimle iletiim kur. Erikin eklinde iletiim kurarsak anlaabiliriz' demektedir. Byle bir
iletiim modelinde iletiim ar aksak devam eder ve hedefe ulalamaz. letiimin devam edebilmesi
iin ya ebeveyn tarznda iletiim yapan tarafn erikin seviyesine inmesi ya da kar tarafn ocuk
modeline gemesi gerekir.
c. Ebeveyn-ocuk Ego likisi
Burada bu iliki tipi normal bir iliki modelidir. Ancak patolojik olabilmesi iin bu modelin srarl bir
ekilde srdrlmesi gerekir. zellikle Trk toplumunun evliliklerinde taraflardan birisi hep ebeveyn
konumunda, dier taraf ocuk konumundadr. Bu iliki problemsiz bir ekilde devam eder. Ancak
ruhsal adan patolojik bir iliki tipidir. Egemen taraf her zaman egemen, ocuk taraf her zaman ocuk
kalmaktadr.
d. Erikin-Ebeveyn Ego likisi (Bu iliki ekli srdrlemez.)
e. Erikin-ocuk Ego likisi (Bu iliki ekli srdrlemez.)
f. ocuk-Ebeveyn Ego likisi
Burada iliki grnrde iler ve bir noktaya kadar normaldir. Ancak ilikinin hep bu model zerinden
srdrlmesi patolojiktir. Benim ocuum benimle hep ocuk-ebeveyn ilikisi kuruyor ve ben de hep
bunu srdryorsam patolojik iliki ekli devam eder. ocuum hibir zaman erikin konumuna
ulaamaz. Be yana ulam her bireyde erikin egosu gelimitir. ocuklarmzla iletiimlerimizde
erikin-erikine bir iletiim kurmak zorundayz; deilse onlar ocuklua mahkm ederiz.
g. ocuk-Erikin Ego likisi (Bu iliki ekli srdrlemez.)
h. ocuk-ocuk Ego likisi (Bu iliki ekli srdrlemez.)
G- Dinamik Psikoterapi
1- Tarihe
Bilimsel gelimeler ardcl almalarla mmkndr. Bu manada bilim ar ve srekli ilerleyen bir
yap arz eder. Bilim tarihine baktmzda zaman zaman istisnai olarak bilimde sramalarn olduunu
grrz. Bilimsel almalar bir binann inasndaki tulalar gibidir. Her biri bir dierinin zerine bina
edilir. Bir kemer tann yaplmas veya bir kubbenin inasnda tulalar kalbn zerine tek tek
konmaya devam edildiinde, son noktada bu yapnn yani kemerin veya kubbenin alttaki destekleri
ekildiinde ayakta kalabilmesi iin son bir tan yerletirilmesi gerekir. Bu taa kilit ta ismi verilir.
Btn dengeler bu tan zerine kurulmutur. Bu ta yerine oturduunda kemer veya kubbe meydana
gelir. Bilimde de zaman zaman bilimsel sramalar yaratan, kilit tana benzer dehalar mevcuttur.
Bunlarn yaptklar, bilimi bir noktadan bir noktaya sratmak deil mevcut bilgileri hazmederek onlara, bir kilit ta eklinde yaklaarak yeni bir fonksiyon icra ettirmektir. Dinamik psikoloji bu
balamda psikoloji bilim tarihi iinde nemli bir alm getiren bir noktadadr. Yani bir kilit ta
grevini grmtr.
Bu kilit tan yerine yerletiren bilim adam Sigmund Freud'dr. Freud'la balayan dinamik psikoloji
ve buna bal dinamik psikoterapi ok eitli evrelerden geerek varln etkin bir ekilde srdre
gelmitir. Dinamik psikolojinin veya psikanalizin tarihini anlamak iin Freud'un yaamna bakmak
gerekir. Freud, gen bir bilim adam olarak nrolojiye ilgi duyuyor, beynin sinirsel yapsn anlamaya
alyordu. htisas alann bu ynde semiti. 1800'l yllarn son dneminde
dnyadaki bilimsel alma merkezlerine baktmzda buralarda Fransa'nn, Almanya'nn,
Avusturya'nn ve ngiltere'nin ba ektiini grmekteyiz. zellikle Fransa ve Almanya, tp tarihi

asndan nemli gelimelere imza atan hekimlerin yetitirildii ve almalarn yapld yerlerdir.
1800l yllarn ikinci yarsnda tpta devrim niteliinde olan olaanst bulular pe pee gelmekte,
insan anlay deimekte, hastalklarn tedavisinde birok yeni keifler bulunmaktayd. nsann
organik yaps en ince detaylarna kadar incelenip, aratrlp mikroplar zerine gelitirilen bir tp
anlay ve ona ynelik bir tedavi srdrlrken, ruhsal yapyla ilgili ok ciddi bir alma
gzlemlenememektedir. Bu dnemde her ne kadar akl hastas mevcut ise de bunlar toplumdan tecrit
edilmiti ve ortaadan getirilmi karanlk kltrel etkilerin uzantlar hala etkilerini srdrmekteydi.
Dolaysyla akl hastalar cinlenmi, eytann gazabna uram ve izah edilemeyen bir grup hastayd.
Bunlar akl hastanelerinde ok ilkel yntemlerle tedaviye tabi tutuluyorlard.
Bir grup bilim adam, akl hastalklar zerinde almaya balayp akl hastalklarnn da beynin bir
bozukluu olduu iddiasyla bilim dnyasnda yerlerini aldlar. Akl hastalar genellikle bir
hapishaneyi andran koularda zincire vurulmu bir ekilde gayri insani artlarda tutuluyorlard. ou
bakmszlk ve gdaszlktan lme terkedilmiti. Baz hastanelerde akl hastalklaryla ilgili bir takm
tedavi yntemleri gelitirilmeye allyor ama bunlar ok ilkel ve sama yntemleri ieriyordu. te
tam bu dnemde birbirlerinin yaklak ada olan birka bilim adam akl hastalklarnn ve ruhsal
yapnn nasl olutuunu ve nasl altn kavramak iin youn almalara girdiler. Birbirlerinin
yaklak ada olan bu aratrmaclar arasnda Salpetriere okulunun temsilcisi Jean Martin Charcot,
James Braid, Pinel, Alfred Binet gibi bilim adamlarn saymak mmkndr.
Dinamik Psikoterapi 283
Bu dnemin bilimsel anlayna ve nesnelere yaklam tarzna bakacak olursak 1800'l yllarda evreni
izah eden ve bilimde birok uzants olan manyetizma teorisi geerliliini srdrmekteydi. Evren
animist bir grle izah edilmekte, evrenin canl olduu ve gezegenlerin birbirine manyetik etkilerle
etki ettii iddia edilmekteydi. Manyetik bir seyyale, gezegenler arasnda etkinliini srdrd gibi;
ayn, gnein ve dnyann yerleimlerine gre de insanlar zerinde bir etki yaratabilmekteydi. Her bir
insanda da evrendeki her nesnede olduu gibi bir manyetik seyyale mevcuttu. Bu, nesneden nesneye
geebilen, akkan bir g idi. Bu, dorudan gzlem-lenemez fakat sonular hissedilir bir g olarak
izah edilmekteydi. te bu bak asndan yola kan Franz Anton Mesmer histerik hastalarn bu
manyetik gle tedavi edilebileceini iddia etti.
Organiki grn bilime yeni yeni egemen olmaya balad bu dnemde histerik hastalardaki
bozukluklarn, beynin organik bozukluu sonucu ortaya kt iddia edilmekteydi. Tam bu srada
manyetik paslarla ve etkilerle histerik hastalar hipnotik transa alan Franz Anton Mesmer, bu hastalardaki arzalar ortadan kaldrarak tedavi ediyordu. Bu olaanst bir gelimeydi. Ayrca mevcut
bilime ters ve karyd, dnemin bilim anlayyla mantksal bir ba kurulamyordu. Bir bilim adam
olan Franz Anton Mesmer, etkilerini gzlemledii hipnotik transn bu etkilerinin nasl olutuu ile
ilgili zihninde mantksal bir sebep-sonu ilikisi gelitirmeye alyordu. Bu da o dnemin animist
grne uygun olan manyetizma teorisiyle mmkn olmutu. Kendisinde yksek derecede pozitif
manyetik gler bulunduuna inanan Mesmer manyetik glerinin azaldna veya ters altna
inand hastalarna bu glerini aktaryordu. Hastalar da bu glerle ifa buluyordu. O dnemde ok
mehur olan ve n bilim dnyasna yaylan Franz Anton Mesmer ile ilgili Fransz bilim akademisi
inceleme balatt. Bu incelemeler sonucunda Mesmer'in bir arlatan olduu eklinde yargya varld.
Mesmer hretini kaybedip Fransa'y terk etmek zorunda kald.
te tam bu dnemde histerik hastalar zerinde alma yapan Charcot ve Pierre Janet, hipnotik trans
almalaryla hastalardaki bir takm belirtilerin ortadan kaldrlabildiini kefettiler. Histerik
hastalardaki belirtilerin organik bir bozuklua dayanmadn, ruhsal bir nedensellik ierdiini iddia
ettiler. ok ciddi bu iki bilim adamnn hipnoza sahip kmas hipnozla ilgili birok almann
yaplmasna neden oldu. Jamer Braid, hipnoz ile ilgili almalar yaparak bu konuyu bilim dnyasnda
akla kavuturmaya alt. Tam bu srada Pinel akl hastanelerinde hastalarn zincirlerini zdrd.
Onlar birer hasta insan olarak kabul edip, onlara insanca muamele edilmesini istedi. Bu da psikiyatri
tarihinde devrim niteliinde yeni bir gelime idi. Bir taraftan Darwin'in grleri bilim dnyasn
etkilemekte, dier taraftan ruhsal yap incelenmeye allmaktayd.
te tam bunlarn ortasnda Freud, beyni incelemek zere nroloji ihtisasna balamt. Birok deerli
bilim adamyla iletiim iindeydi. Charcot en ok hayranlk duyduu adamlarn banda geliyordu.
Histerik hastalar zerine yaplan almalarda hipnotik transn etkilerini gzlemleyen Freud, zihninde
birok armlar buldu. Fark ettii ilk ey, hastalarn trans sresi boyunca yaadklar bir takm
olaylar ve konumalar transtan ktktan sonra hatrlayamamalaryd. Yani insanlar biraz nce
yaadklarn hatrlamyorlard. Bu mmkn olamazd. Bu insanlara ne oluyordu da hatrlamyorlard.
nsanlar gerekten yaadklarn daha sonra hatrlamyorlard?! Freud'un zihninde akan imekler ona,
insann kendisinde, bilinciyle ulaamayaca bilind bir alann var olabilecei armn yaptrd.
Bir anda ilgi alan nrolojiden psikolojiye ve psikiyatriye dnd. htisas alan olarak psikiyatriye
yneldi. Kuramnn ilk kilit tan koymutu: nsanda bilin d denen bir alan vard ve bu alan insan
etkilemekteydi.
nsann davranlar, dnceleri ve duygular tamamen bilinli deildi. Bu, inanlmas ok zor bir
gerekti. Freud girdii bu yolda 80 ksur yllk hayat boyunca hep devam edecek ve insann
bilindn inceleyen, irdeleyen, onun determinal balarn kefetmeye alan bir aratrmac olacakt.
Freud bulduu yeni alma alannda byk bir ura iine girdi. Bu urata nce zihinsel yapnn
veya zihinsel aygtn nasl bir ey olduu ile ilgili tasarmlar kurdu. Bu tasarmlarnn geerli olup
olmayacan hastalar zerinde hep test etti. Deneme-yanlma yoluyla zihinsel aygtn paralarn yakalamaya alt. Yakalad ve tanmlayabildii her paray bilim dnyasnn nne koydu. O
dnemde ocuk cinsellii zerine eitli almalar da mevcuttu. Haz prensibinin nasl gelitiini ve
nasl evrimletiini gzlemlemeye ve incelemeye alt. Her kefettii yeni bir bulguyu nce kendi
zihninde kritik edip daha sonra kamuoyuyla paylat. Zihnine gvendii ve inand arkadalaryla
devaml yazma ve tartma iine girdi. Grlerini onlara aktard. Bu dnemde birok deerli bilim
adamyla alma frsatn yakalad. Ancak almalar ve iddia ettii fikirleri, mevcut statkocu bilim
anlay nedeniyle reddedildi. Bilim camiasndan ve dolaysyla niversiteden uzaklatrld.
almalarn yalnz bana, kendi muayenehanesinde srdrd. Bu sre ierisinde teorik bir alt
yapy oluturduuna inandndan kurumsallamaya giderek psikanalizini ilan etti.
Psikanaliz, Freud'un insan anlayn, insann ruhsal aygtn, bunun geliim evrelerini ve bu evrelerde
ortaya kabilecek nedensellik ilkelerini ve sonuta patolojilerinin nasl tedavi edileceini anlatan
geni bir altyapy iermekteydi. Freud, getirmi olduu bu sistemle her eyi yerinden oynatyor ve
sarsyordu. Tm kltrel deer yarglar, insanla ilgili bilimsel anlaylar, ruhsal yaplar, din inanlar,
riteller, cinsellik, her ey karmakark olmutu. Mevcut yapnn devamn n286 Btncl Psikoterapi
gren sistem, Freud'un bu tezine kar iddetli tepkiler retti. Bu da doal bir refleksti. Freud,
kuramnn ayakta kalabilmesi iin zaman zaman kat tutumlar taknarak kuramn savunmaya alt.
Hem kuramn gelitiriyor hem de kuramn ayakta tutmaya alyordu. Freud'un etrafnda toparlanan
bir grup bilim adam, tarihe damgasn vuracak yeni oluumlar balatacaklard. Bir grup dehann
Freud'la beraber yapt bu almalar, insann bilinmezliine k tutan projektrler gibiydi.
Freud'un kat tutumu, beraber alt arkadalaryla bir sre sonra yollarnn ayrlmasna neden oldu.
Yollarnn ayrlmasndan te birbirlerine dmanca yaklaan farkl okullarn veya ekollerin olumasna
neden oldu. Freud'dan ilk ayrlanlar Karl Gustave Jung, Jungyen psikolojiyi kurarken Alfred Adler
bireysel psikolojiyi kurmutu. Buna ramen Freud'dan ayrlan tm bilim adamlarnn ana yapsnda
dinamik psikoloji anlayn grmek mmkndr. Daha sonraki yllarda, Freud ldkten sonra
psikanaliz byk gelimeler gstermi; kendi ierisinde evrimini srdrp gruplarken kendi dnda
da birok yeni dinamik ekoln olumasna neden olmutur. Bu erevede ego psikolojisi, nesne
ilikileri kuram, kendilik kuram gibi yeni dinamik kuramlar gelitirilmi, modern insann izah
edilemeyen bir takm sorunlarna dinamik kuramn iinde yeni almlar getirilmitir. Bir nevi dinamik
kuram zenginletirilmi, elastik hale getirilmi, kat tutumu yumuatlmtr.
2- Klasik Psikanaliz
Freud insann zihinsel yapsn izah etmeye alp 'nsann ruhsal aygt' kuramn gelitirmeyi
srdryordu. nsan anlamak, insann ruhsal aygtnn paralarn kavrayabilmek iin youn gayret
gsteriyordu. almalar, gzleme ve konumaya dayanyordu. Freud laboratuarda alan bir bilim
adam deildi; ncelikle klinisyendi. Yani kendisine mracaat eden hastalar tedavi etmekle ykml
bir hekimdi. Yalnz
bana bir kuram, hastalara hibir yarar salamazd. nsann ruhsal yapsn, ruhsal aygtnn paralar
ve aralarndaki balantlar ok iyi tanmlayabilirsiniz. Bu tanmlamalarnz da doru olabilir. Ancak
bu bilgiler hastaya hibir fayda vermez.. Freud hastalar ile yapt almalarda nceleri hipnotik trans
altnda onlar konuturuyor, onlarn gemi yaantlarna ulamaya alyordu. Hastalarn, gemiteki
travmatik anlar konutuklarnda ve o gnleri tekrar yaayp transtan ktktan sonra rahatladklarn
gzlemledi. Baz hastalar hipnoz altnda duygusal bir boalm yayor, alama krizleri geiriyor ve
kendiliinden bir iyilik hali elde ediyorlard. Freud buna baca temizleme ilevi ismini verdi. Hastalar
trans altnda skntlarn ifade edip konutuka tedavi oluyorlard.
Bu gzlemlerden yola kan Freud, her hekim tarafndan her hastaya uygulanabilecek bir yntem
gelitirmeye alt. nk her hasta hipnoza alnamyordu. Bu da ciddi bir sorun olarak duruyordu.
Ayrca her hastann hipnotik transa alnmas hekim iin zahmetli ve zor bir sreti. Freud almalarnn bir evresinde serbest arm ynteminin de ayn sonular dourabileceini kefetti. Ancak
hipnotik trans altnda hastalarn ok ksa yoldan rahatlamas temin edilirken, serbest arm
yntemiyle bu yol biraz daha uzatlm oluyordu. te bu ekilde bir ihtiyatan doan yeni bir tedavi
yntemi aray klasik psikanalizin kaplarn at. Freud deneme-yanlma yoluyla hastalaryla yaad
sreci ok dikkatli bir ekilde gzlemledi ve nemli karmlar elde etti. Aktarm, kar aktarm,
katarsis, savunma dzenekleri, bilin, bilin ncesi, bilin d ryalar, ryalarn sembolik anlam, dil
srmeleri ve benzerleri, bu srete elde ettii kymetli materyaller idi. te tm bunlar bir araya
getirerek dinamik kuramn tedavi yntemini ortaya koydu. Bunun ad Klasik Psikanalizdi. Klasik
psikanalizi anlayabilmek iin, onu oluturan kavramlar ve ne ie yaradn bilmek gerekir. Aadaki
blmlerde klasik psikanalizin ve dinamik kuramn ana yap ta288 Btncl Psikoterapi
lar aklanmaya ve nasl ilev grdkleri izah edilmeye allacaktr.
3- Klasik Psikanalizin Temel Kavramlar
Klasik Psikanalizin temel kavramlar phesiz bilin, bilin ncesi ve bilind kavramlardr.
Yukarda da izah ettiimiz gibi Freud bir hipnoz seansn seyrettikten sonra ok farkl dnsel
armlar iine girmiti. Acaba insanolunun kendi zihninde, bilincin haberi olmad bir bilin alan
olabilir miydi? Bu mmkn myd? Bunun mmkn olabilecei varsaymyla yola kan Freud,
aratrmalarn bu alan zerine odaklad. Bu aratrma iin biilmi bir kaftan mevcuttu: Hipnoz. Bir
hekim, gerek manada zihinsel aygtn nasl altn grmek istiyorsa mutlaka hipnotik trans
almalarna girmesi gerekir. Deilse bilin ve bilind kavramlarn hatta savunma dzeneklerini
hakkyla alglayabilmesi olduka zordur. Freud hipnotik trans almalar sayesinde ruhsal aygtn
bilinlilik durumunun ana paradan olutuunu tespit etti. Ana ktle bilind idi. Egomuza,
realiteye ve speregomuza ters bilgi, drt, materyal, yaanm hadiseler bilindnn derin
katmanlarnda bulunuyordu. Zaman zaman ego, ihtiya duyduunda bu materyale ulaabiliyor ve bunu
bilince ulatryordu. Bilinli katman ise fark ettiimiz, hafza kaytlarndan rahatlkla
arabildiimiz, bildiimiz eyleri ieriyordu. Buradaki materyal egoyla uyumlu,
speregoyla ters dmeyen, realiteye aykr olmayan bilgileri iermekteydi. Zaman zaman zihnimizde,
'dilimin uundayd, imdi aklmdayd, imdi aklma gelir' eklinde izah etmeye altmz bilgi
materyalleri de bilin ncesinde duran materyaldir. Bilin ncesi sanki bir gmrk blgesi gibidir. Bilince kp kmamasnda henz karar verilememi bir takm engelleyici glerin etkisi altnda
bastrlmaya zorlanan, bir taraftan da drtlerin gcyle bilince kmaya alan yaplar olarak
isimlendirilebilir.
4- Serbest arm ve Divan
Bilindna eriimin birok yolu vardr. Bunlar ryalar, dil srmeleri, hipnotik trans halleri ve serbest
armdr. Freud bilindnn varln ve gerekliini, izlemi olduu bir hipnotik trans
almasndan sonra kefetmitir. Bir nrolog olarak hayatna yn verip nroloji biliminde ilerlemeyi
amalarken, izlemi olduu bir hipnotik trans vesilesiyle insann ruhsal yapsna ynelmitir. Charcot,
Bernheim, Liebeault gibi zamann mehur nropsikiyatristleri hipnozu eitli boyutlarda inceleyip
aratryorlard. Freud hipnozu tandktan ve hipnoz yapmay rendikten sonra nevrotik hastalar
zerinde bir dizi almalar gerekletirdi. Bu almalar esnasnda hipnotik trans altna alnan
hastalarda, bilindndaki bir takm materyalin bilince kt ve hastann bunlar hekimine anlattn
tespit etmiti. Hastalar, transtan ktktan sonra bu bilgileri hatrlayamamakta ve bilmemektedirler.
Baz hastalarn bilin dndaki bir takm anlarn tekrar yaattnda ve travmatik bu anlar bilince
ulatrdnda onlarn bir takm ikyetlerinin getiini tespit etmitir. Aratrmalarn derinletiren
Freud hipnotik trans almalar sayesinde insann i dnyasnda, bilinci ile ulaamayaca farkl bir
ruhsal alann varln kefetmitir. Bu, bilinddr. Ruhsal yapnn paralarnn aydnlatlabilmesi
iin bu keif, devrim niteliinde mthi bir bulu olarak ortaya kmtr.
Freud, uzunca bir sre bilind ile bilincin ilikisini incelemi, aradaki balantlarn sebep-sonu
ilikilerini ortaya koymaya almtr. Dinamik kuram bu almalar sayesinde kuran Freud, hipnozu
hastalarnn tedavisinde de ok youn olarak kullanmtr. Ancak her hastann hipnotik transa girememesi, hipnozun genel poplasyonda uygulanamamas ve baz bireylerce sakncal bulunmas, bu
yntemin kullanlabilirliini azaltmtr. Freud, hipnoz sayesinde oluturduu dinamik kuramn, her
hekim tarafndan herkese uygulanabilir hale getirmeye ve hastalarnn bilin dna dorudan ulaa290 Btncl Psikoterapi
bilmenin baka yollarn aratrmaya almtr. Amac, dinamik kuram evrensel olarak uygulanabilir
hale getirmektir. Hastalaryla doal bir ortamda sohbet ederken zaman zaman hastalarnn
konumalarnn ieriinde, konunun zyle ilintili olmayan bir takm fikirlerin veya dncelerin ifade
edildiini grmtr. Freud bunlarn zerine odaklandnda, bu anlamsz dnce uumasnn arka
plannn zel bir anlam ierdiini fark etmitir. Buradan yola kan Freud insann amasz bir ekilde,
rastgele konumasn srdrd takdirde, bilindndaki bir takm bilgi veya materyalin bilince
ulatn kefetmitir. Bu, her bireyde veya her insanda rahatlkla oluturulabilecek bir sretir. Daha
sonra bu kefinin zerine, insann bilindna eriebilmesini kolaylatrabilmek iin serbest arm
(free association) ismini verdii yntemi uygulamaya koymutur.
Bu ynteme gre, bilindnda dearj olmaya alan ve bilince ulamaya gayret eden bilgiler varken
dier tarafta bunlar tehlikeli addeden engelleyici gler vardr. Normal zamanlarda egonun
engelleyici gleri sayesinde, bilin dna erimeye alan drtlerin dearj olmasnn nne geilir.
Ancak amal dncenin terkedildii, dncenin herhangi bir eye odaklanmad ve mmkn
olduu kadar iradenin devre d brakld bir rastgele konuma sisteminde serbest arm ortaya
kmaktadr. Birey bir nevi kendi kendine beyin frtnas yapmaktadr ve bunu da
seslendirmektedir. Amasz, hedefsiz, rastgele fikirlerin ve dncelerin dansna izin vermek ve
bunlar dile getirmek, ilgin gelimelere ve sonulara neden olmaktadr. Rahatlayan ego gleri, bir
nevi teyakkuz durumundan vazgeerek kendini beyin frtnas srecine brakmaktadr. Tam bu esnada,
bilindnda bir an nce ifade edilmeye allan dnceler ve drtler, flashbackler halinde
bilince ulamaktadr. Bilince ulaan bu materyal hemen peinden zincirleme bir reaksiyon dourmakta; birok annn, travmann, yaantnn, hissediin ve duygulanmn su yzne kmasna neden
olmaktadr. Bu
fark edi, zaman zaman kuru bir bilgi gibi ortaya kabilmekte, zaman zaman da duygusal balamda,
duygu ykl olarak karmza gelebilmektedir. Duygu yk ile birlikte bilince ulaan anlar veya
armlar kiide iddetli duygusal reaksiyonlara neden olabilmektedir.
Serbest arm nasl yaplmaldr? Serbest armn yaplabilmesi iin kiinin isel ve dsal
uyaranlardan mmkn olduu kadar uzak tutulmas gerekir. Ntr bir ortamda duyularmz ar
rahatsz etmeyen evre artlarnda, rahat bir koltuk veya divanda, hekimin grnmedii bir oturu
pozisyonunda yaplmaktadr. Bunlarn hepsi kiinin kontroll, irade merkezli, dikkati eken dnce
sisteminden uzaklatrmaya ynelik tedbirlerdir. Aslnda bu durum, hipnotik transa alnacak bir
hastann transn kolaylatran faktrlerin ayns gibidir. sel ve dsal uyaranlarn minimuma
indirildii, ritmik bir stimilusun ritmik bir ekilde sjeye ulatrabildii bir ortamda hipnotik trans
oluturmak ok kolaydr. Ayn ortamda bireyin serbest arm yapabilmesi de o oranda kolaylamaktadr. Serbest armn nasl yapldn anlayabilmek iin normal bir zamanda bir insann
dnce ieriini ekillendiren faktrlerin neler olduunu bilmemiz gerekir. Normal bir dnce
srecinde; a- Kii, iradesiyle dnmek istedii amal bir dnceyi zihnine getirir ve o amaca
ynelik olarak gayret gsterip, dikkatini odaklayarak o dnce zerinde younlar, b- Bu dnce ile
urarken vcudunun iinden gelen biyolojik ve ruhsal uyaranlar, bu dncenin ekline ve
geliimine etki eder. c- Kii, amal dnceyi srdrrken dardan gelen duyularn etkisiyle bu
dnce sreci etkilenerek onlarla ilintili farkl dnce srelerine girebilir, d- Amal dnceyi
srdrrken amaca hizmet etmeyen, konuyla ilintisiz dnceleri ve armlar da aktif olarak irade
gcyle bastrmak durumundadr, e- Dnce srecini etkileyen tm bu faktrlerin tesinde, iradenin
kontrol dnda dearj olmaya alan dnce veya dnce trevleri sz konusudur.
Btncl Psikoterapi
Serbest arm, yukarda bahsedilen bir dncenin oluumundaki elerin ilk drdn saf d
brakarak, beinci edeki bilind olarak engellenilmeye allan dncelerin, dnce trevlerinin
veya drtlerin bilince ulamasn salamaya alr. lk drt faktr saf d brakldka, bilince
kmak iin frsat kollayan drt ve drt trevleri kendilerini ifade etmek iin uygun bir zemin
bulurlar. Kendilerini ifade ettiklerinde ise zerlerine ykledikleri libidinal enerjiyi dearj ettirmi,
bilindndaki basnc hafifletmi olurlar. Bilindndaki basn hafifleyince ikyet olarak karmza
gelen birok semptomun veya belirtinin, kendiliinden ortadan kalktn tespit etmek mmkndr.
Serbest arm, dinamik psiko-patolojik anlayn btnsel yaklamnda bir anlam ifade etmektedir.
Ruhsal rahatszlklarn oluum mekanizmalarn ve srelerini dinamik bir anlayla izah eden bu yap,
tedavide de ayn mantksal kurgu zerine oturmaktadr. Bu anlaya gre bilindnda tutulan ve/veya
bilindna itilen drtler, kendilerine tatmin yolu bulamadklarnda alternatif k yolu ararlar.
Bunlar patolojik savunma dzenekleridir. Bunun sebebi dinamik srecin geliim aamalarndaki
tkanklklar, hatalar veya patolojiler olabilmektedir. Bu nedenlere bal olarak bireyin salkl bir
egosu geliemediinden, olaylarla yzleebilme kapasitesi de dk kalmaktadr. Egoyu glendirici,
bilindndaki materyalle yzlemesini temin edici ve bilindndaki dearj olmaya alan drtleri
tanmaya imkn verici bir yaklam tarz dinamik anlaya gre iyiletirici bir etki gsterir. Gemiteki
zayf bir ego nedeniyle savunmasz durumdaki birey, bir takm stratejilerle kendini korumaya
almtr. Bu arada belki de bireyin egosu gelimi, palazlanm ve tm bu travmatik anlara veya
drt bombardmanna kar kendini savunabilecek gtedir. Ancak bunu sorgulama ve kendi konumunu objektif olarak tayin etme imknndan mahrum olduundan, ocukluk dneminden
allagelmi savunma dzenekleri ve drt kontrol sistemleri aynen uygulanmaktaDinamik Psikoterapi 293
dr. Belki de hibir eye gerek kalmadan bu drtlerin bilince karlmas ve ego ile yzletirilmesi,
onlarn etkinliklerini ortadan kaldrmaya yeterli olabilmektedir.
Benzer ekilde bilisel yaklam tarzna gre, ocuun bebeklik dneminde travmatik anlara kar
kendini koruyabilmesi iin kanma ve kzgnlk reaksiyonlarndan baka elinde kendini koruyucu
mekanizmalar yoktur. Ebeveynleri veya evresi tarafndan eitli ekillerde aalanan,
deersizletiri- len, utandrlan, dlanan, sulanan bir ocuk kendini savunmak iin o gnk
becerileriyle bir takm telafi edici stratejiler gelitirmektedir. Bilisel teoriye gre vaka formlasyonu
yaplrken, Bugnk problemin kayna olarak insan ilikileri balamnda o ahsn ocukluundaki
yetersiz telafi edici stratejileri zerini younlalmaktadr. Hlbuki bugnk birey, o gnk ocuk
deildir. Daha donanml, daha yeterli, daha gl bir konumdadr. Bu konumda hala ok daha deiik
stratejilerle kimliini ve kiiliini koruyup kendini ifade etme imkn veren ocukluk dneminin basit
stratejileriyle kendini korumaya almaktadr. ocukluk dneminde ailesine ksp giden, kzd
zaman duvar yumruklayan, alay edildiinde utanarak, kzararak tepki veren bir yap, gelikinlik
dneminde benzer ortam ve durumlarla karlatnda ayn cevaplarla kendini korumaya
almaktadr. Bilisel tedavi stratejisi bu ilikinin zerine odaklanarak, imajinasyon almalaryla
bireyin, bugnk gl halini fark edip yeni stratejiler gelitirmesine yardmc olabilmektedir. Bu
balamda bakldnda serbest arm ynteminin getirdii faydalarla, bilisel yapnn kontroll
imajinatif almalar ayn kaynaktan kp ayn etkiyi yaratan benzer uygulamalar olarak
grlmektedir.
Serbest armda gemite yaanm travmatik bir annn canlandrlarak etkisinin ortadan
kaldrlmas, greceli olarak daha kolay iken ruhsal geliim evrelerindeki bir takm tkanklklarn
halledilmesi o kadar kolay deildir. Pre-dipal ve dipal dnemdeki ruhsal tkanklklar veya
sapmalar, ser294 Btncl Psikoterapi
best armda bir sre olarak karmza kar. Bu durumda egonun ksa sreli deiimlerinden ve
alternatif telafi edici salkl stratejiler gelitirmesinden bahssetmek mmkn deildir. Bu sre,
dinamik terapinin ana yapsdr. Bu yapnn bilisel ve davran ekollerde tam karln bulmak
mmkn deildir. Burada ne olmaktadr? Serbest arm srecinin mecrasna girmi, deimeyen
bir ortamda kendini ifade etme imkn bulmu olan birey, doktorun ahsnda bir bo ekran yaratr.
Doktor olabildiince tarafsz, olabildiince gereklikten uzak, olabildiince ntr ve sadece bo bir
ekran durumundadr. Bunun salanabildii ortamda birey, o ekrann zerinde bir oyun sahneler. Bu
oyunun her trl versiyonu, yarglanmaktan, utandrlmaktan, aalanmaktan veya sulanmaktan
uzak bir ekilde doktorun ahs zerinde oynanmaya balar. Bu, hem ryalarda hem de serbest
armlarda yava yava etkisini gstermeye balar. Burada sanki ilk nesne ilikilerinde ebeveyn ile
kurulan ilk insan ilikisi, tekrardan doktorun ahsnda ele alnmaktadr. Ayn hatal srecin tekrarlanmas beklenirken, doktorun olaya yorumlarla ve farkl zihinsel yaklamlarla mdahale etmesi
sonucunda hastada i gr gelierek farkl bir model uygulama srecine girilir.
Birey, o gne kadar anne-baba ile kurmu olduu nesne ilikilerinin hatal versiyonlarn, tm
nesnelerle mtemadiyen tekrar eden patolojik yapy, bu ayn sreci doktorla ilikisinin iine de
sokmaya alr. D dnyada patolojik ilikilerinin farknda olmadan bu yapy devam ettiren bir
bireyin, d dnyann kendisini iyiletirici ve farkndalk dzeyini artrc yorumlar olmamas
nedeniyle patolojik kiilik rgtlenmesi ve hatal nesne ilikileri pekierek devam eder. te doktorun
grevi, imdiye kadar tm nesne ilikilerinde patolojik rgtlenme sistemini uygulaya gelen bu yapya
'dur' diyebilmesidir. Her ey sil batan ele alnr. Birey sanki iki- yana, bazen drtbe yana
giderek anne-babasyla kurmu olduu ilk model ilikisini doktoruyla kurar. Kurulan bu ilikide
doktor, yorumlar sayesinde kiinin, hatal olan rgtlenDinamik Psikoterapi 295
me zincirinin ayrdna varmasn salar. Bunu bazen susarak, bazen yorumlayarak, bazen konuarak
temin eder. Hasta o gne kadarki ilikilerinde kar taraftan hep patolojisini besleyecek cevaplar
almken, bu kez hekimden farkl cevaplar gelmekte ve zihninde farkl modeller olumaktadr. Bu yeni
ve salkl modelin iselletirilmesi, etkin klnmas ve iyapya sindirilmesiyle birlikte terapi sreci
bitmi olur. Serbest arm srecinde btn bu aamalarn zincirini grmek mmkndr.
Serbest arm ve divan, klasik psikanalizde uygulama alan bulan bir tedavi yntemidir. Dinamik
kurama sahip kan son dnem analistleri ve yeni dinamik ekoller (nesne ilikileri, kendilik psikolojisi,
benlik psikolojisi ve dierleri) serbest arm ynteminden vazgemi, hastalarn divana
oturtmak yerine karlarna alm, karlkl grmeler eklinde tedavi srelerini belirlemilerdir. Bu
tedavi sreleri, serbest arm ve divan barndrmad halde dinamik yapnn psiko-patolojik
anlayn ounlukla benimsemi ve tedavi stratejilerini bunlarn zerine bina etmilerdir. Bu farkl
dinamik ekollerde, yorum, aktarm, kar aktarm, diren ve direnlerin zmlenmesi de ayn ekilde
etkinliini tedavi srelerinde korumaktadrlar. 5- Aktarm ve Kar Aktarm
Grup terapisi almas yaptmz bir gnde gruba davet ettiimiz yeni bir ye, grup seansna ge
katld. Bu yeni grup yemizi grubun iine aldktan sonra, hibir tanma merasimi yapmadan bu ye
ile ilgili almaya baladk. Yeni gelen bu yemiz hakknda hibir bilgi sahibi olmayan dier grup
yeleri, bu yeni ye hakknda yoruma davet edildi. Onlardan, grntsel yaps ile bu yenin
kendilerine hissettirdii duygular, hibir sansre tabi tutmadan dier yelerle paylamas istendi. lk
defa grlen bir ahs hakknda insanlarn fikir yrtmeleri olduka ilgintir. Grup yelerimiz, gruba
yeni katlan ve hakknda hibir ey bilmedikleri bu yeni
Btncl Psikoterapi
yenin kendilerine hissettirdii duygular, artrd dnce ve anlar ifade ettiler. Herkes gelen
ahs ile ilgili birbirinden ilgin ve farkl yorumlar yapmaktayd. Yorumlardan bir tanesi olduka
ilginti. Bu yemize, gelen yeni yemiz ile ilgili olarak ne hissettii sorulduunda zetle yle cevap
verdi: "D kap alp bu arkada salona girdiinde, onu grr grmez iimde byk bir hn ve fke
kabard. Tanmadm bu ahsa kar ok byk bir kzgnlk hissettim. Sebebini nce anlayamadm
bu duygularma biraz daha yaklanca, kzgnlmn gerekte o ahsa deil aabeyime kar olduunu
fark ettim. Neden diye kendime sorduumda ise; gelen ahs k gn tertiplenen bir grup terapisine
katlmt. Salona girdiinde kulaklarn da rten pskll bir berenin bana geirilmi olduu, kaln
bir paltonun ve altndaki boyun atksnn boaz tamamen kapatm olduu bir ekilde salona girmiti.
Kafasna takt bere, benim aabeyimin tak stili ve benzeri idi. Aabeyime kar byk bir kzgnlk
ve fke duyuyordum. Bir erkek ve bir kzdan oluan kardelerimden erkek olan aabeyim, ok baarl
bir tahsil hayatndan sonra niversiteyi bitirdii halde alma hayatna atlmam, sabahtan akama
kadar evde oturur bir vaziyette idi. Ailenin tm ikaz ve zorlamalarna ramen akama kadar evde
oturuyor, bana geirdii bir bere, giydii bir palto ile yatan iine giriyor, yataktan dar kmyor,
saatlerce ekirdek tlatyordu. Bu arada benimle alay ediyor ve dalga geiyordu. Aabeyimin bu
durumuna ok zlyor, ok byk bir potansiyel sahibi olduunu bildiim aabeyimin bu ekilde
kendisini heder etmesine anlam veremiyor ve fkeye kaplyordum. te grup terapisine gelen yeni
misafirimiz, sanki yabanc biri deil aabeyimdi. Misafirin beresi ile kurulan irtibat ile aabeyime
hissettiim tm duygular bu ahsa kar hissedilmiti. Hissettiim duygularn hi bir objektif taraf ve
kant yoktu; nk bu insan ilk defa burada gryordum, nasl bir insan olduunu bilmiyordum..."
Daha sonra bu yorumlar dinleyen yeni yemiz tanmad grup yeleri hakknda hissettii duygular
onlara ifade etti. Kendisi hakknda negatif yorum yapan grup yelerine kar negatif arlkl bir
yorumlama, kendisine pozitif duygularla yaklaan dier grup yelerine ise pozitif yorumlarla dolu
duygu ve dncelerini dile getirdi.
Burada ne olmutu? Burada tam bir aktarm sz konusudur. Aktarma kar da, kar aktarm
gelimitir. Aktarm, ilk nesne ilikileri dneminde anne veya bakclarla yaanan ikili ilikilerin, daha
sonraki hayatmzda eitli insanlar zerinde ayn balamda yaantlanmasyla ilikili olarak kullanlan
teknik bir terimdir. Duygularmz aktardmz bireyin bize kar hissettii duygular ise kar aktarm
olarak nitelendirilir. Aktarm ve kar aktarm yine ok eitli balam ve perspektiften ele alnabilir.
oul faktrlerle de izah edilebilir. Biz burada ncelikle bir psiko-teraptik sre ierisinde yer alan
hekim ile hasta arasnda, hekim ile danan arasnda, hekim ile analzan arasndaki aktarm ve kar
aktarm ele alacaz. Ardndan aktarm ve kar aktarm, bir bireyin gnlk hayatnda dier insanlara
kar isel atmalarn yanstmas anlamnda ele almaya alacaz. Daha da tesinde aktarmn
kurumlara, eyaya, soyut kavramlara ve sanatsal faaliyetlere kadar deiebilen trlerinden de
bahsetmeye alacaz.
Aktarm ve kar aktarm terimi, psikoterapi literatrne daha ok Freud ve takipileri tarafndan
sokulmutur. Bu manada klasik psikanalitik tedavinin baarya ulaabilmesi iin aktarmn ortaya
karlabilmesi gerekir. Aktarm klasik psikanalitik ve ou dinamik kuramnn temel tedavi eksenidir.
Aktarm olumadan bir tedaviden bahsetmek mmkn deildir. Bir takm ikyetlerle analize bavuran
bir birey, ilk nesne ilikilerinden oluturduu duygularn analiste ynlendirir. Bu duygulardan yola
kan analist de yorumlar yaparak analizann i gr gelitirmesini, duygularn, dncelerini ve
davranlarn tanmasn salar. Bu tanma sayesinde bi29 8 Btncl Psikoterapi
reyde farkllama ve iyilemeler ortaya kar. Bunlarn oluabilmesi iin bir teraptik erevenin
meydana getirilmesi gerekir.
Klasik dinamik kurama gre aktarmn rahat bir ekilde dirensiz ve ksa bir srede oluabilmesi iin
analistin yerine getirmesi gereken birok sorumluluu vardr. Analist, muayenehanesinin
dzenlenmesinden analizan ile olan her trl ilikisinin boyutuna kadar en ince ayrntya dikkat
etmelidir. Byle bir uygulamann nedeni analist ve analistin alt alma ortamnn analizana farkl
armlar yaptrmayacak ntralitede olmas ve analiz sreci boyunca da hi deimemesi gereidir.
Analistin grevi, mmkn olduu kadar bo bir ekran halini muhafaza etmektir. Analistin hibir fikri,
dncesi, davran, tutumu, inanc, kanaati ve deer yargs bu sreci engelleyecek ekilde olmamal,
bilakis analizann tm dnce, drt ve duygularn rahatlkla ifade edebilecei bir serbest alan
yaratlmaldr. Onun iin allan mekn ve mekna konan objeler, olabildiince ntr olmal, analistin
bireysel kimliini, inan ve deer yarglarn yanstmaktan uzak bulunmaldr.
Freud kendisine mracaat eden hastalarnn skntlarn dinlerken kendi yz ifadesinden onlarn
etkilendiini, duygu ve dncelerini sansre tabi tuttuklarn ve deforme ettiklerini gzlemlemitir.
Bunun zerine hastalaryla yz yze grmek yerine onlar, kendisini gremeyecekleri bir pozisyonda oturtmu ve serbest arma davet etmitir. nceleri kuku ile divana uzanan hastalar, bu
kukularndan arndktan sonra hekimi bir bo ekran olarak alglamakta, yarglanmayacana emin
olduktan ve bir sperego konumuna drlmediini grdkten sonra analiste kar daha ak ve
konuabilir hale gelmilerdir. Analist bu durumda nesnel, bireysel kimliinden syrlmakta ve artk bo
bir ekran halini alabilmektedir. te bu bo ekran zerinden kiinin aktarm gerekleecektir. Analiste
kar bir takm duygular, dnceler ve
davranlar ortaya kacaktr. Bunlarn hepsi, bireyin kendi gemiinden tand aktarm
malzemelerinin bo ekran olarak duran analiste yanstlmasndan baka bir ey deildir. Aktarm
balamtr ve analiste kar bir fantezi veya bir fantezik hikye hayata konmaya allmtr. Sanki
bu, bir tiyatro oyunu veya sahnelenen bir orta oyunudur. Analist olan biteni izlemekte, kendi hakknda
yaplan olumlu veya olumsuz tm aktarmlar deerlendirmekte, bunlarn arkasndaki hikyeyi veya
formlasyonu zmeye almaktadr. Kendisi zerinden ilenen bu hikyeyi veya formlasyonu
zihninde zdkten sonra hastann deiimini yaratacak olan yorumlara girime srecine balayabilir.
Yorum, hastann yaad aktarm srecinde, gereklere ok yaklat bir anda hekimin son bir darbe
ile kiinin farkndalnn artrld almalara verilen isimdir. Yorum, i gry ve tedaviyi gerekletirir.
Bo bir ekran olarak ortaya kan analist veya hekim, hastann olumlu aktarm nesnesi olabilecei gibi
olumsuz aktarm nesnesi de olabilir. Analizan ncelikle anne, ardndan dipal gendeki kiilerle
ilikiler ana gre nesne ilikilerini hekimine veya analistine yanstacaktr. Yanstmann ieriine
gre bu yanstma ya pre-dipal zellikler ya da dipal zellikler tayacaktr. Pre-dipal ve dipal
yanstmann ieriinde ya olumlu ya da olumsuz bir aktarm sreci devreye girecektir. lk nesne
ilikilerindeki anne veya baba ile yaanan olumlu duygusal yaplanma sanki bir regresyon (gerileme)
gibi analistin veya hekimin ahsnda tekrar canlanacaktr. Bu durumda analist idealize edilecek,
yceltilecek ve bir ak objesi halini alacaktr. O her eyin zerindedir, o balanlan nesnedir, o
vazgeilemeyecek olandr. Bir bebein annesi ile kaynama zlemi gibi analizan da analisti ile
kaynamak ve i ie gemek ister. Analistinden de ayn ekilde karlk bekler. Byle bir karl
alamaynca da ar hayal krklklar ve frstrasyon yaar. Analist bu dnemi ok iyi idare edip hasta300 Btncl Psikoterapi
yi ilerletmelidir. Eer bunu baaramazsa ar frstrasyonlara bal intihara kadar gidebilecek bir sreci
tetiklemi olabilir.
Olumsuz aktarmda ise nesne ilikileri balamnda ilk nesnelerle kurulan negatif duygulanmalarn
veya kt kendilik ve nesne ilikilerinin bu bo ekranda canlanmas sz konusudur. Analist veya
hekim ok kt, kaba, ad, vahi ve zalimdir. Birey buna inanmaktadr. Fakat bireyin egosunun bir taraf, terapiyi devam ettirmekte ve sreci tamamlamaya almaktadr. Olumsuz aktarmn younlat
durumlarda hekime kar saldrganca tavrlar kendini ok eitli boyutlarda ortaya koyabilir.
Olumlu veya olumsuz aktarmlarda aktarmn iddet derecesi, basit bir rya ierii ile kendini ifade
edebilecei gibi analiste kar ilan- ak etmekten, cinsel birliktelii arzulamaktan, onu ldrmeye
kadar varabilecek geni bir spekt-rumda yer alabilir. zellikle tehlikeli aktarmlar olumlu ve olumsuz
anlamda pre-dipal dnemlerden kaynak alan aktarmlardr. Dinamik yap ierisinde kar aktarm,
farkl bir balamda ele alnmaktadr. Her analist, analizden gemelidir. Kendi iindeki problemlerini,
atmalarn ve nesne ilikilerinin ne olduunu kavrayabilme yeteneini haiz olmaldr. Kendini
analizden geirmeyen ve kendi i dnyasnn farkna varamayan bir analist, tedavi srelerinde ok
ciddi hatalar yapabilir. Bunun da nedeni karya aktarmdr. Nesne ilikileri balamnda kendi bireysel
patolojilerini bilmeyen, kendi dnce, duygu ve davranlarn mutlak dorular olarak kabul eden bir
analist, analizan ile girdii teraptik srete analizana kar bir takm duygu, dnce ve drtler
hissedecektir. Bunlar analizann kendinde artrd aktarm duyular mdr, yoksa kendi iindeki
patolojik bir yaplandrmann sonunda kar tarafa ykledii bir anlam etkisiyle ortaya kan kar
aktarm duygular mdr? Analist bunun ayrmn yapabilmeli, kendi aktarm duygularn kontrol
edebilmeli ve kar tarafn kendine hissettirdii aktarm duygularndan yola
Dinamik Psikoterapi 30i
karak da analizan analize tabi tutup, yorumlarla onu ifaya kavuturabilmelidir.
Dinamik teoriye gre btn rahatszlklarn kayna, pre-dipal ve dipal dnemdeki anne ve
ebeveynlerle ilikili nesne ilikileri srecinin hatal yaplandrlmasndan kaynaklanmaktadr. Ana
kalp, ana kurgu, ana model hatal olduu iin daha sonraki tm ilikilerde bu hatal modelin biteviye
tekrarn grmek mmkndr. Birey, bitmek tkenmek bilmeyen bir aba ile skntlarndan arnmaya
almakta ama modeli deitirmek gibi bir i grs olmadndan ayn hataya her seferinde tekraren
dmektedir. Bunun tek istisnas terapi srecinde hekimin ahsnda yaanan 'turn ver' olaydr.
Burada ayn patolojiyi hekimin ahsnda tekrar yaayan birey, hekimden bu srecin devamn salayan
patolojik yantlar ve davranlar beklerken hekim bu srecin yanlln idrak ettirmeye almaktadr.
Yani analistten doru cevaplar, doru yorumlar ve doru ablonlar kmaktadr. Hayatnda ilk defa bir
master kalp deitirilmekte ve yeni bir nesne ilikileri kalb olumaktadr. Bu, btn modelleri
deitiren, btn nesne ilikilerini yeni bir balama oturtan yeni bir yaplandrma srecidir. Hekimin
ahsnda idealize edilen, yceltilen veya aalanan, cezalandrlan ilikiler, normal bir seyre ve
kvama brndrld gn tedavi sreci de tamamlanm demektir. Hekimin ahs ile ilikili olarak
balayan bu iyileme halinin, bu tedavi sreci boyunca da dalga dalga tm nesne ilikilerine
yansdn gzlemlemek olduka ilgintir.
Analitik bir srete aktarmn n alrsa ve hekim buna izin verirse aktarmn nerede duracan
tayin etmek olduka zordur. Aktarm dipal dnemin dipal geninin tekrarlanmasyla ilintili bir
yapda ortaya kabildii gibi iinde ar psikotik zellikler barndran pre-dipal bir aktarm dzeyine
de inebilir. Bu durumda analizann ynetilmesi ve terapinin srdrlmesi olduka byk zorluklar arz
edip byk ustalklar gerektirir. Hasta dalm bir haldedir ve hekim ile birlik-

te tekrar toparlanmas gerekir. Pre-dipal kaynakl bu tip aktarmlarda tedavinin oluabilmesi iin de
bu derinlie inilmesi gereklidir. Nevrotik veya dipal dzeydeki bir sorunun zmlenmesi iin dipal
dneme yaplan regresyon ve dipal dzeydeki bir aktarm, patolojinin dzeltilebilmesi iin yeterli
saylmaktadr.
Dinamik terapi sreci ierisinde aktarm zellikle istenen, indklenen (tahrik edilen) ve olumas iin
zemin hazrlanan, oluturulduktan sonra da takip edilen en nemli tedavi aracdr. Aktarmda ego bir
nevi devre ddr. Duygular n plandadr ve duygularn zerinden analiz srdrlr.
Aktarm sadece klasik analitik terapide deil her trl insan ilikisinde, zellikle psiko-terapik
srelerin tamamnda ortaya kabilen bir durumdur. ster davran, ister bilisel, ister varoluu,
ister i gr ynelimli olsun dinamik terapilerin hepsinde aktarm ortaya kabilmektedir. Aktarmn
geliim ve oluum eklini bilen bir terapist hangi tedavi tekniini uyguluyor olursa olsun hastasn
tedavi ve motive etmek istiyorsa, hastann kendisine ynlendirdii aktarmn ne olduunu ok iyi
zmlemelidir. Negatif aktarmlarla dolu bir hastada en mkemmel davran, bilisel veya dier
tedavi tekniklerini uygulayan terapist baarl olamaz. nk daha ok ego glerine dayanan,
rasyonel hareketi temel alm olan bu tedavi teknik ve stratejileri negatif aktarm sebebiyle hastann
gznde inandrcln yitirmekte, diren mekanizmalarn oluturmakta, hastann tedaviye
ibirliinin nnde ok ciddi bir engel olarak durmaktadr. Davran bilisel veya dier dinamik
terapileri uygulayan terapistler, hastann pozitif ve negatif aktarmlarna kar uyank olmal, onlar
ksmen analiz etseler de tedaviyi kendi tedavi teknikleri zerinden gtrmelidirler. Pozitif aktarmn
gelitii durumlarda terapinin daha etkin klnabilmesi iin, hastalar pozitif aktarmdan yararlanlarak
motive edilebilir ve hedeflere kilitDinamik Psikoterapi 303
lenebilirler. Bu tip tedavi stratejileriyle tedavide baarl olunamayan hasta grubu, analiste sevk
edilebilir.
gr ynelimli dinamik bir psikoterapi yntemini yrtrken ya da btncl tedavi uygulamasn
srdrrken baz hastalarmzda ok youn aktarm nevrozuyla kar karya kalmaktayz. Bu
hastalarmzn aktarm durumlarn ele almadan tedavi srelerinde ilerleme kaydetmek olduka zor
olmaktadr. Grltl bir ekilde ortaya kan bir aktarm tablosu karsnda terapist aknla
dmemeli ve soukkanlln muhafaza etmelidir. Hastann kendisine ynlendirmi olduu pozitif
aktarma kar uyank olmal ve kendi konumunu kaybetmemelidir. Bu tip bir aktarmda hasta
hekimini ok yceltebilir. Onunla kaynama iine girebilir. Hekim, kendisini mutlu eden byle bir
aktarm karsnda sarholua kaplmamal, kendi objektif konumunu muhafaza etmelidir. zellikle
borderline hastalarn aktarm trlerinde pozitif ve negatif aktarmlar pe pee gelebilmektedir. Bir
seans sizi ilahlatran ve ycelten ve size dnyann en byk terapisti ve insan unvann layk gren
hastamz bir baka seansta sizi rahatlkla cehennemin dibine gnderebilmektedir. Bunlar, hastann
iindeki gelgitlerin tezahrnden baka bir ey deildir. Ne zaman ki hekim normal bir hekim
konumuna gelir, tedavi o zaman bitmitir.
nsan ilikileri balamnda evreyle ilikilerimizde, dier insanlar objektif bir birey olarak
alglayamayz. ou zaman karmzdaki insann bize artrdklar, bize hissettirdikleri, - bir
takm ilikilerin o ahs zerinde canlanmasn salar. Yakinen tanmadmz, i dnyasn
bilemediimiz, iletiim iine girmediimiz bu insanlar hakknda ksa srede yarglara varr ve onlarla
bir model zerinde iletiime gireriz. Ruhsal dnyamzda karmzdaki insana olumlu bir takm eyler
atfetmisek, bilgi ileme srecimiz bu balamda srdrlerek o insan, o konumda muhafaza etmeye
alrz. O insann gerekliini grmek yerine kendi zihnimizde o insana atfettii304 Btncl Psikoterapi
mizi, o insana mantkl bir ekilde giydirmeye alrz. Sevgi ve nefret objesi olarak bu durum,
yelpazenin her iki kanadnda da meydana gelebilir. Ayn insana kar farkl insanlarn farkl gr,
hissedi ve tutumlarnn kaynanda ou zaman ilikilendirme yoluyla balantlandrlan gemi
nesne ilikilerinin bir tekrar yatar. Objektivite, ou zaman beklenenden azdr. Bu nedenle herkes
grmek istedii nesneyi grr ve ona gre davranr. Ayn bireye kar iki farkl insan, farkl
duygulanm ve dnceye sahip olabilir: Ayn manzaray seyrettii halde farkl elere odaklanmak
gibi.
Dier insanlara kar bu ekilde aktarmda bulunma ve onlarn bize hissettirdii kar aktarm
eklindeki bu ilikiler, bebeklikten ve ocukluktan tevars ettiimiz miraslardr. Bu miraslar zerinde
bireysel kimliimizi ina edemediimiz srece farkl bir hayat olmayacaktr. Ayn model hep tekraren
yaanacaktr. Dier insanlara, bu ekilde ihtiyacmz olan aktarmlar yapmay srdrrken; bu durum
bir takm kurumlara, kavramlara ve soyut bir takm yaplara ynlendirilebilir. Devlet, negatif aktarmn
yapld bir baba olabildii gibi pozitif aktarmnn yapld bir ana da olabilir. Tanr, korkulan bir
baba aktarmnn yerine ikame edilebilecei gibi kaynamak ve iinde yok olmak istenilen bir ana
aktarm olabilir. Dinler, ideolojiler, kavramlar, kelimeler bu aktarmn farkl boyutlarda nesneleri
olabilir.
6- Diren ve zmlenmesi
Birey size muayeneye gelirken samimi, iten ve tedavi amacyla gelmektedir. Bunun iin hem
zamann harcamakta hem de parasn vermektedir. O kadar youn ilerinin arasnda, o kadar maddi
skntlar iinde bizi ok ciddiye alarak tedaviye gelmektedir. Bu tavr egonun rasyonel, mantkl, makul, zm arayan ve doru yere ynelen bir tavrdr. Bu tavr hekimin isteiyle rtmekte, onunla
ibirliine girmektedir. Egonun bu taraf hekimini lp tarttktan sonra onunla bu ii baarabileceine
inanc pekitiinde ve o samiDinamik Psikoterapi 305
miyeti, o yaknl, o bilgi ve beceriyi hekiminde grdnde tedavi ibirlii en st noktaya ulam
demektir. Her ey gzel giderken ve tedavi program ok baarl bir uygulama srecindeyken,
hastann elinde olmadan, tam tedavi olmann eiinde bir reaksiyonla karlalr, iteki dinamik baz
gler hastann iradesinin kontrol dnda, hastann tedavi olmasn engellemeye almaktadrlar.
Bunlara toptan verilen isim direntir.
Direnler bilinddr, otomatiktir, kiinin kontrolnde deildir ve ok eitli olup her kla ve renge
brnebilir. Burada hekimin ok uyank olmas, hastay ok yakinen takip etmesi, hastann kiilik
rntsn tanmas ve hastann tedavi srecini ok iyi gzlemlemesi gerekir. Tedavi srecindeki
beklenmedik pozitif veya negatif deiimler bir direncin nc birlikleri olabilir. Tedavinin henz
bandayken hastada ortaya kabilen ok ani, iyi ve sevindirici gelimeler bir anda tedavinin bittii
gibi bir zafer iaretini gsterebilir. Bu, diren mekanizmasnn oluturduu aldatc bir tablo olabilir.
Hekim, zaman ve zemini olumadan ortaya kan bu geici iyileme tablolarna kanmamal ve ayan
salam basmaldr. Hastasna byle bir srecin ardndan skntl bir srecin gelebileceini ifade
etmeli, bu ekilde bir sonraki adm grerek hastann egosuyla olan ibirliini daha da
kuvvetlendirmelidir. Hasta negatif bir tablo iine girdiinde, bu tablo kroniklik arz edebilir bir duruma
geldiinde hasta, hekimin gzlerindeki ifadeye ok dikkat eder. O gzlerde bir ylgnlk, bir
umutsuzluk sezerse diren baarya ular, hasta tedaviyi terk eder. Hekim diren mekanizmalarnn
oluturduu bu geici-kronik tabloya aldanmaz da hastasna gven dolu baklarla 'korkma seni kyya
ulatracam' diyerek gcn ve gvenini verirse diren alm olur. Burada da belirttiimiz gibi ok
pozitif veya ok negatif grnen, geici, yanltc tablolar, direncin kulland malzemeler olabilir.
Diren, muhtelif anlamlarda yorumlanabilir. Her tedavi yaklamnda diren gndeme gelmekte fakat
ieriini farkl eyler doldurmaktadr. Davran bilisel terapide diren kavram farkl balamda
ele alnrken, dinamik terapide diren bir baka balamda ele alnmaktadr. Bireyin tedavisini
engelleyen her ey direntir. Direnlerin bir ksm bilinliyken bir ksm bilin ddr. Davran
bilisel terapide, tedavi stratejilerinde hastalarn verilen ev devlerini yapmamalar ve uygulama
eksiklikleri diren olarak nitelendirilmektedir. Direnci zmek iin de hastann hekimle olan
ibirliinin artrlmas (teraptik alyans), hastann ikna edilmesi, motive edilmesi, cesaretlendirilmesi,
gerekirse zaman zaman uygulamalara hekimin bizzat itirak etmesi nerilmektedir. Bunlar ego
dzeyinde bireyin bir takm korkularndan, isteksizliinden, inanszlndan kaynaklanan direnler
olarak grlmektedir. Terapiye olan bu kar tepkiyi, bu mantksal yap iinde ele aldmzda bunu
amak iin getirdiiniz stratejiler de buna uygun olacaktr. Hastann kendisine nerilen uygulamalar
ertelemesi, yapmamas, kanmas hatta tam tersi uygulamalara ynelmesi birtakm basit mantksal
aklamalarla izah edilmektedir. Bunlarn ortadan kaldrlabilmesi iin de daha ok bunun yerine dlceza teknii, dncenin kr ve zarar gibi davran ve bilisel tedavi teknikleri uygulanmaya
allmaktadr. Bu tedavi stratejileriyle tedavi srecinin engellenmesi veya tkanmasnn nne
geilmeye allmaktadr.
Dinamik terapi srelerinde ise diren ok farkl balamlarda ve ieriklerde ele alnmaktadr. Dinamik
tedavi srelerinde diren daha ok bilin ddr, otomatiktir. Kii direncinin farknda deildir.
Dinamik tedavi srelerinin belirli aamasnda bireyler tedaviye kar diren gelitirirler. Bu aamada
hekimin grevi bu direnler zerine odaklanarak tedaviden nce direncin zmlenmesini salamaktr.
Dinamik adan direnleri eitli noktalardan ele alabiliriz. Serbest arm yntemiyle bir tedavi
program uyguluyor isek direnDinamik Psikoterapi 307
ler, genellikle serbest armn kendisiyle ilintili olarak ortaya kmaktadr. Yukarda bahsettiimiz
gibi serbest arm esnasnda birey amal dncelerden, isel ve dsal faktrlerden uzaklaarak
bilin dnda dearj olmaya alan drtlerin ifadesine imkn vermeye alr. Bu drtlerin serbest
bir ekilde ifadesini engelleyen her yntem aslnda birer direntir. Bu durumda eitli ekillerde diren
mekanizmalaryla kar karya kalmaktayz. Hastadan serbest arm yapmas istendiinde zihni
tamamen donmakta, durmakta, hi bir arma izin vermemektedir. Bu, dnceyi durdurarak
oluturulan bir diren mekanizmasdr.
Baz hastalarmza serbest armn ne olduu anlatlr, zihninden gelen her eyi hi bir ayrma tabi
tutmadan ifade etmesi sylenir. Bunun serbest armn temel kural olduu, zihnine gelen tm
materyali hekimiyle paylamas gerektii ifade edilir. Hasta btn arzu ve isteiyle hekimin isteklerini
byk bir cokuyla yerine getirir. O kadar youn dnce armlarna ular, o kadar ok fikir
zihnine gelir ki bunlarn hepsini hekime ulatran hasta, hekimi dnceleriyle boar. Hekim, bu kadar
materyalin iinden kamaz hale gelir. Bu da direncin dier bir tipidir. Bu insana, "ok malzeme
getiriyorsun, iinde bouluyorum" dendiinde, "Doktor Bey! konusam su, konumasam su!" diye
karlk verir ve direncinin farkna varamaz.
eitli tedavi srelerine baktmzda birok diren ekliyle karlamamz mmkn olabilmektedir.
Dinamik bir tedavi sreci iinde, hastadan ryalarn kaydetmesi ve getirmesi istenir. Ancak hasta,
olaan grd gnlk ryalarn artk gremediinden bahseder ve hi bir ryasn hatrlayamamaktadr. Bu, bilin d direncin youn olarak ilediini gsteren indikatr gibidir. Hastadan
gnlk tutmas istendiinde gnde on dakika ayrp gnlk tutmay baaramaz. Hastann tedavi
seanslarn unutmas, gnn hatrlayamamas, tedavi seanslarna ge gelmesi, tedavi seanslarnda es308 Btncl Psikoterapi
nemesi, uykusunun gelmesi, bunalt ve sknt hissetmesi, iinin daralmas, tedavi seanslarnn
monotonlamas, zevkle srdrlen programn artk tat vermez hal almas hastann youn direnlerinin
baladn bize bildiren iaretlerdir.
Bu konularn anlalmas iin birka vakamzdan diren rneini sizlerle paylamak istiyorum.
Tedaviye direnli kronik depresyon ikayetiyle bize mracaat eden gen bir erkek hastamz, dinamik
ynelimli bir tedavi programna alnd. Hastamz bize geldiinde yksek dozda antidepresif ve
antipsikotik ilalar kullanyordu. Yaptmz muayenede hastamzn dinamik temelli bir depresyon
durumunda olduunu tespit ettik. latan arndrp ilasz normal halini gzlemleyebilmek iin
ilalarn keserek ie balamak istedik. lk aldmz tepki, "bu ilalarla dahi zor ayakta duruyorum,
nasl olur da ilalarm kesme cesaretini gsterirsiniz! Her an intihar dnceleri iindeyim" diyerek
ilk nerimizi reddetmiti. Diren burada balad, ardndan tedavi saatlerinin belirlenmesi ile ilgili
konumaya geilince leden nce kendisine nerdiimiz tedavi seanslar saatine itiraz etti; "ben o
saatlerde gelemem, benim tedavi seanslarm akam saatlerine ayarlayn" dedi. Teraptik ibirlii
geliene kadar hastamzn bu direnleri zerine alma ertelenerek tedavi program balad. Obsesif
kompulsif kiilik yapsnda olan hastamz, bir taraftan da kurallara sk skya balyd. Tedavi
seanslarna tam vaktinde geliyordu, onun geli saatini zile basmayla anlyorduk. Zile basma
saatlerinde saatimizi ayarlayabilirdik.
Tedavi seansna baladmzda, uzunca bir sre seanslarda hastamz ya hi konumad ya da ok az
konutu. Bu durumu da biz bir diren olarak yorumladk. Tedavinin ilerleyen aamalarnda
'rahatszlnn genetik kaynakl olduunu, psikoterapinin hibir ie yaramayacan ve tbbn
kendisinin tedavi edilmesi konusunda iflas ettiini' ifade ediyordu. Uzun seanslar boyunca bize
getirdii materyalde, kendisinin bir kader kurban olduu, dnyada kan tm ilalarn en yksek
dozlarnn kombinasyonlar halinde uygulanmasna ramen, lektr ok tedavileri verilmesine ramen
hi bir yarar olmadn; ancak yeni bir tedavi ynteminin kefi ya da yeni bir ilacn bulunmasyla
tedavi olabileceini iddia etmekteydi. Byle bir tartmaya girince depresif duygu durumu ortadan
kalkyor, byk bir arzu ve istekle haklln ispata alyordu. Tedavi edilmeyen depresyonuyla
btn doktorlara meydan okuyordu. Dinamik yap incelendiinde- dipal bir atmas bulunduu,
babasnn antidepresif ila kullanrken intihar ettii, abisinin ok baarl bir hekim olduu ve annesiy-
le birlikte yalnz yaad gzlendiinde dinamik birok psiko-patolojinin yap zerinde rtt
grlyordu. Hem narsistik hem de obsesif kompulsif kiilik grntsnde bulunan hastamz, hem
tedavi srelerine devam ediyor hem de bu tedavinin hi bir eye yaramayaca iddiasyla ve ispat
gayretiyle seanslara geliyordu.
Ardndan grup terapilerine aldmz bu hastamz bu direnci, bu iddialar zerinden bir varolusal
yapya ekildi. Grup terapilerinde de ayn iddialarn ortaya koyan, grup iinde bu manada
farkllamaya alan, zeki esprileriyle gndemi belirleyen ve bundan keyif alan bir sre ilemeye
balad. Tedavinin ikinci ylnda yaanan bir ak heyecanyla hastamzn tm depresif bulgular
ortadan kalkt. Hibir ila kullanmadan hayatn cokusuna katld. Drt be ay kadar sren bu
dnemden sonra akna yeterli yant alamayan hastamz tekrardan depresif bir duygu durumuna girdi.
Bireysel terapi seanslarn kesti, ancak grup terapilerine devam edeceini beyan etti. Grup terapilerine
katlmndaki birinci amac, grup yelerine tedavinin ie yaramadn anlatmakt. Her haliyle pr
diren mekanizmas olarak alyor, tm grup yelerinin onu iyiletirme ynndeki gayretlerini boa
karyordu. Bu sayede her zaman gndemin birinci srasna oturuyor ve narsist kiilii tatmin
oluyordu. Bir sre sonra negatif aktarmla bize olan transferansn, fke ve kzgnln bize boaltr
hale geldi. Her grup terapisinde hekimine acmaszca sal310 Btncl Psikoterapi
dryor, hakaret ediyor ve onunla dalga geiyordu. Bir yl kadar sren bu sreten sonra hastamzn
diren mekanizmalar hafifledi, psiko-teraptik bir i birliine yanat, kendi i grsn gelitirerek
srecini deerlendirmeye muvaffak oldu. niversite tahsiline devam etmeyi, sosyal uyumunda art
ve ila kullanmnda minimuma ulamay baard.
Pasif agresif kiilik rntsndeki hastalarmz direnlerini konumayarak ortaya koyarken anti sosyal
kiilik rntsndeki hastalarmz, muayene artlarn sabote edip doktorun eyasna ve evresine
zarar vererek direnlerini ortaya koymaktadr. Dzenli olarak muayeneme gelip tedavi olan
hastalarmdan, sekreterimin telefonunu alan, elektronik cihazlarm bozan, tuvaleti ve muayene
ortamn zellikle kirleten birok hastamn diren ekillerinden bahsetmek mmkndr. Baz hastalar
youn ibirlii gsterdikleri halde bu ibirliinin arasnda byk bir diren gizli olabilir. Doktorun her
sylediini harfiyen uygulayan, grevlerini eksiksizce yerine getiren ve "dediiniz her eyi yaptm
ama hi bir ey deimiyor" diyen hasta doktora olan stnln ifade etmeye alyor olabilir. Bu
da farkl bir diren eklidir. Baz hastalar ellerinde bir tomar reete ile gelirken sizi de tespihinde bir
halka haline getirmek isterler. Siz de listesinde bir isim ola-caksnzdr. Kar cinsten bir takm
hastalar, tedavi srelerinde cinsel bir takm ayartc yaklamlarla tedavi srecini bloke etmeyi
amalayabilirler. Bu ekilde bir duygusal arm iine girmeleri, hekimi byle bir iliki iine
zorlamalar, tedavi srecine kar bir diren olarak kabul edilebilir. Bu erevede aktarm zelliklerini
bir tarafa brakarak, dekolte kyafetlerle oturu pozisyonu ve tavrlarla hekimin ilgisini ekmeye
alan, onun dncesini datmaya abalayan davran ekilleri de diren olarak adlandrlabilir. 7Sekonder Kazan
Grip olduum zamanlar ok houma giderdi. nk bu zamanlarda rahat bir ekilde evde yatyor,
alma zorunluluDinamik Psikoterapi ~$\\
undan uzak kalyordum. Nadiren elde ettiim dinlenme dnemlerim oluyordu. Bunun da tesinde
eim kahvaltm yatama getiriyor, ok daha nazik oluyor, kzlarm halimi hatrm soruyor, nane
limon kaynatlp gn boyu ikram ediliyordu. Bunlar bana honutluk duygusu yaatyordu. Kendimi iyi
hissettiim halde ie balamay biriki gn ertelediim bile oluyordu. Bunlar gribin bana kazandrd
sekonder kazanlard.
ocukluumda bir gn ba arsyla eve geldim. Anneme bam aryor dediimde, annemin ok
paniklediini fark ettim. Gndz vakti hemen babama haber gnderildi, alelacele iinden evimize
gelen babam beni apar topar doktora gtrd. Doktorun muayenesinden getikten sonra doktor; "endielenecek hibir ey yok, sadece biraz gne arpm, sokakta fazla oynam" dedi. Doktordan eve
doru dnerken babam eildi ve "olum, istediin bir ey var m?" diye sordu. Bu mfik ifade
karsnda ben ne isteyeceimi dndm. Tulumba tatlsn ok severdim, "baba, tulumba tatls
istiyorum" dedim. Babam en yakn tatlcya urad ve bana yiyemeyeceim kadar bol tatl ald. O
gnden sonra ne zaman tulumba tatls canm ekse hep bam arrd. Bu i yllar boyu bylece srd
gitti. Hibir zaman da tulumba tatls alnmamazlk edilmedi.
Ne zaman ki aklm ermeye balad, hikyenin annem ve babam tarafnda olan ksmn dinleyince
hakikati grdm. Henz 4-5 yanda bir ocuk idim ve bir abim vard. Abim gnn birinde ba ars
ikayetiyle eve geldiinde ailem bunu nemsememi ve ciddiye almamt. Arlarn inat olmas ve
gememesi zerine, aylar sonra doktora gidilmi ve muayene yaplmt. Yaplan muayene ve tetkikler
sonunda aabeyimin beyin kanseri olduu tehisi konulmu ve acilen Hacettepe tp fakltesinde
ameliyata alnmt. Ancak o zamann teknik imknlar aabeyimi kurtarmaya yetmemi, abim ameliyat masasnda kalarak vefat etmiti. Aabeyimin cenazesi,
L
cenaze merasimleri sisli hatralarn arkasnda hatrladm kt hatralard. Bu olaydan birka yl sonra
benim ba arsyla eve gelmem ve ailenin vermi olduu tepkinin ne anlama geldiini o zaman fark
ettim. Onlarn samimi duygularn bir sekonder kazan olan tulumba tatlsyla yllarca istismar ettim.
Orta Anadolu yresinde hastalklar, hastaneye yatmalar, zellikle planl ve programl yaplan cerrahi
operasyonlar ok byk nemi haizdir. Yaptm gzlemlerde zellikle annemin, ablamn ve kz
kardeimin safra kesesi operasyonlarnda ilgin sekonder kazanlar tespit ettim. Ailecek safra kesesi
tana sahiptik, birka yl aralklarla tm aile bireyleri operasyondan geti. Tm orta Anadolu'da
olduu gibi operasyona yaklam tarz hayli ilgin ve farklyd; operasyonu kimin yapaca, hangi
teknikle yapaca, anestezinin nasl olaca pek nemli deildi. Operasyonun zel hastanede, zel bir
odada yaplmas gerekiyordu. zel odann yatann araf ve yorganlarnn evden getirilen zel
materyalle donatlmas arzu ediliyordu. Bunun iin n hazrlklar yaplyor, araflar hazrlanyor,
eyiz sandklarndan ev havlular karlyordu. Giyilmemi gecelikler ve pijamalar servise
hazrlanyordu. Ameliyat sonras ziyarete gelecek olan e-dostlarn getirecei kolonyalar, pastalar ve
eyalarn yerletirilecei dolaplar hazr ediliyor, kimlerin ne getirecei ve nasl getirecei tartlyordu. Ks olan akrabalar gelecek miydi, hastaya yakn olduunu iddia edenler gerekli bakm ve ihtimam
gsterecekler miydi? Bunlarn hepsi turnusol kd gibi insanlarn renklerini ve kalitelerini
belirleyecek ince ve nazik srelerdi.
Her eyden nemlisi de ameliyat olacak ahs tm bunlar belirleyecek olan tek mutlak otoriteydi.
Hayatnda o gne kadar sz dinlenmemi, adam yerine konmam, ou zaman aalanm olan
hanmlar, bulduklar bu g ve iktidar alann doyasya kullanacaklard. Sre buna uygun iledi.
Akrabalarmn operasyonlarnda, operasyonun hayati tesirinDinamik Psikoterapi 313
den ziyade bu ilikilerin nemi n plandayd. Ameliyatn birka saatlik narkoz etkisinden sonra youn
bir sekonder kazan kullanm her yerde kendini gsteriyordu. Ameliyattan km olan hasta sk sk
emir ve talimatlar yadrmakta, bann altndaki yastn eklini dakikada bir deitirmeyi arzu
etmekteydi. Nekahet dnemi olduka uzun srdrlmekte, evdeki bir ajan olarak gzlemlediim
annem ve ablalarm ortalkta haldr haldr dolanrken kap zilleri alnca kendilerini hasta yatana
atmakta ve hasta yoklamaya gelecek olan misafirlere kar duygu smrlerine devam etmekteydiler.
Yukarda bahsetmi olduum gibi toplumsal anlamda aalanm ve dlanm kiiler, kendilerini
saygn hissettikleri durumlarda bu konumlarrn muhafaza etmeye almaktadrlar. Hastalklar bunun
iin biilmi kaftan gibidir. Organik hastalklarda hastalktan byle sekonder kazan elde edilirken
benzer durum ruhsal rahatszlklar iin de sz konusudur. Herhangi bir ekilde ruhsal bir rahatszlkla
etiketlenmi olan bir birey, bir taraftan bu ruhsal rahatszln acsn yaarken dier taraftan bir takm
sorumluluklardan uzak kalmakta, rahatszln bahane ederek bu sorumluluklarn altna giremeyeceini ifade etmektedir. Bu sorumluluklar bazen kiiye o kadar ar gelmektedir ki bunu
yapmaktansa ruhsal rahatszlnn devamn ye tutmaktadrlar.
Askerlikten ok korkan bir depresyon, bir obsesif kompulsif veya anorektk (nrolojik ve psiik
nedenli yemek yememe hastas) bir hasta askere gitmemek iin hastaln devam ettirmekte,
iyilemeye kar diren gsterebilmektedir. niversite snavlarna hazrlanarak baarl olma
mecburiyeti olan bir gen, ailenin ve toplumun kendisinden bekledii bu performans
gerekletiremeyecei korkusundan, elindeki ruhsal bir rahatszla daha sk sarlabilmektedir. Panik
bozukluk nedeniyle bize gelen bir ksm hastalarmz da bu rahatszln kendilerine vermi olduu
sekonder kazanlar
kullanarak tedaviye diren gelitirebilmektedirler. Rahatszl nedeniyle bize mracaat eden
hastalarmzn bir ksm niversite snavna girme, alarak para kazanma, evde bir takm
ykmllkler stlenme, askere gitme gibi sorumluluklardan uzak kalabilmektedirler. Ayrca rahatsz
olduu dnemler itibariyle madur ve mazlum duruma dtklerinden dolay herkes onlara el
uzatmakta, yardm etmekte; ilgi ve alaka oda olmalar, ayrca da dierlerinin kendilerinden hibir
ey beklememeleri onlarn sorumsuz bir hayata devam etmelerine neden olmaktadr. Tm bunlar
sekonder kazanlar vastasyla ortaya kan yaplardr. Btn bunlar, hastalklarn tedavisinde
karlalan direnlerin iinde yer alan sekonder kazanlara rnek olarak verilebilir.
Obsesif kompulsif ikyetler nedeniyle bize bavuran birok erkek gen hastamzda youn
mcadelelerle onlarn rahatszlklarn tedavi etmeye alyorduk. Ancak bir takm hastalarmzda
youn direnle karlatk. Hastamza yaklatm tm tedavi sreleri baarszla uruyor, sanki bir
duvara tosluyordu. Daha detayl yaplan incelemelerde, hastalarmzn rahatszlklar nedeniyle
askerlikten erteleme aldklar, gneydoudaki sava hali nedeniyle lm korkular gelitirdikleri ve
askere gitmekten kandklar tespit edilmitir. Ruhsal rahatszlklar, askere gitmelerini engelleyen
bir kalkan grevi grmekteydi. Bu rahatszl olan hastalar askerlii asndan hemen re
karlmamakta, takibe alnmakta, genellikle kere st ste rapor alan hastalarmz ancak re
ayrlabilmekteydi. lgintir ki hastalarmz nc yllarn tamamlayp rye ayrldktan sonra, ok
ksa srede toparlanmakta, obsesif kompulsif rahatszlklaryla ilgili tedaviye cevap vermektedirler. Bu
da gstermektedir ki bir taraftan rahatszlk srdrlrken rahatszl iyiletirmeye ynelik tm
tedavilere, sekonder kazanlarn kaybedilmesi dncesiyle bilind srelerle kar gelinmekteydi.
Bu sekonder kazan, hastaln tedavisini engelleyen ok ciddi bir diren olarak karmza kyordu.
Rahatszlklarn tedavisinde bu
tip sekonder kazanlar her zaman bilinddr ve kii bunun idraki iinde deildir. Kii belirli bir
kazanc elde etmek iin bu yola bavuruyorsa buna sekonder kazan denmez, buna yapay bozukluk
veya temaruz ad verilir.
8- Dil Srmeleri
Bilind, frsat bulduu her ortamda drtlerini dearj ettirmeye alr. Bilincin kaybolduu, alkol
ve uyuturucunun etkisi altnda kalnd dnemlerde bilinaltndaki materyal daha plak bir ekilde
kendini ortaya koyar. Ryalarda bu materyal, kiinin i rgtlenmesine gre yukarda bahsetmi
olduumuz mekanizmalar perspektifinde dearj yolunu dener. Zaman zaman da normal bir
konumann ierisinde, kiinin farkna varamayaca ekilde kelimelerin yerlerine o kelimelere
ykledii anlam dearj ettirerek kendine bir k yolu bulur. Kii, ounlukla bunun farknda
deildir. Kar taraf vastasyla uyarlrsa fark edebilir. Ufack kelime, arkasndaki byk yk dearj
ettirme zelliini haizdir. Bu tip dil srmelerini genellikle bir sevgilinin i dnyamzda oluturduu
youn duygular yaarken, eimizle konutuumuz anda veya bir baka bayana hitap ederken; fonetik
olarak bir benzerlik varsa kolaylkla, byle bir benzerlik yoksa nadiren hitap tarz olarak sevgilimizin
ismini kullanarak yaarz. Mesela; 'sevim' yerine 'sevgi' denilebilir.
Hastalarmzdan birisi gnlk olaylar bize aktarrken amcasyla ilgili bir hatray nakletmekteydi.
Amcas Anadolu'dan gelmiti ve onu stanbul'da misafir etmekte, arlamaktayd. Gemiten kalan
hatralarnda, amcasyla ilgili pek ho anlar yoktu. Ona kar bilin d bir tepki ve fke
hissediyordu. stanbul'a geldiinde hastasyla yakinen ilgilenmi, hastane koridorlarnda onun iin
koturmu, ama karlnda iten bir teekkr bile alamamtr. Kendi ileri aksam, amcas artk
evinde bir yk haline gelmiti. O gn ne yapt sorulduunda yine amcasyla ilgilendiini ve
hastaneye gittiini, hastaneden amcasnn 'otopsi' raporunu aldn beyan etmiti.
Ne raporu ald tekrar sorulduunda 'biyopsi raporunu aldn ifade etmiti. 'Biyopsi' ile 'otopsi'
kelimesi, fonetik olarak birbirine yakn kelimelerdi. Entelektel dzeyi yksek olan hastamzn
biyopsi ile otopsi kelimesini kartrmas mmkn deildi. Zaten ikinci soruumuzda doal bir ekilde
biyopsi cevabn vermiti. Hatrlad bir nceki kelime biyopsiydi hlbuki bize amcasnn otopsi
raporunu aldn beyan etmiti; yani burada amcasn otopsi raporuyla ldrm olmaktayd.
Bir baka hastamzla i gr ynelimli bir psikoterapi seansnda yadsma reaksiyonu zerinde
tartyorduk. Yakn dnemde babasn kaybetmi olan bu hastamz bir takm gerekleri yadsyor ve
alglayamyordu. Konuyu btn plakl ile tartp, kamasna imkn vermeyecek boyutlarda olay
aydnla kavuturduktan sonra da anlayp anlamadn sorduumuzda yz ifadesi ve mimikle
anladn gsterirken azndan kan kelime 'anlamadm' kelimesiydi. Hemen ardndan "ama ben
'anladm' demek istemitim" dedi. Bu kelimenin azndan nasl 'anlamadm' eklinde ktna hayret
etmiti.
Borderline hastalarla yaptm terapiler esnasnda zaman zaman hastalarm bana sevgi ve vg
dileklerini ve isteklerini dile getirmeye almaktadrlar. Ancak birok hastamda bu sevgi ve vg
kelimeleri zaman zaman karmakta, dil srmesiyle fke ve yergi ieren kelimeler dklmekteydi.
Ben bunlar fark etmekte, ama hastalarm bunlar grmemekteydi. Bu kelimeleri yle ifade ettiini
sylediimde, bunun mmkn olmadn, benim yanl anladm iddia etmekteydiler. Terapilerimi
video kayt sistemiyle yaptmdan, grmeyi geriye alp bant kaydmdan izlettiimde, aknlkla o
kelimeyi nasl ifade ettiklerini grmekteydiler.
Dil srmelerinde, bilin d drtlerin kelime eklinde dearj yollar arayarak, yazma esnasnda
srmeyle farkl yazm ekilleri ve kelimeleri yazlabilmekte, otomatik davranDinamik Psikoterapi
lar halinde bir takm davranlar yanllkla yaplabilmektedir. Misafirlerine ay ikram yapmak
isteyen bir gelin, ay kaynvalidesine gtrmesi gerekirken bir bakasna gtrmekte veya
kaynvalidesine gtrrken ay onun zerine dkebilmektedir. Bu da gstermektedir ki sadece dille
deil be duyumuzla, frsat bulunan her alanda srmeler ve hedef artmalar mmkn
olabilmektedir. Srmeler ve arptmalar, algsal motor ve zihinsel hayatmzn her alannda
mmkndr ve olmaktadr. Yanl yaplan her hareketin, her dncenin ve her eylemin arkasnda bir
arptma bulunabilir.
9- Rya ve Simgelerin Yorumu
Bilind istek ve arzular, rya ve hayaller yoluyla dearj yolu bulabilir. Ryalar ifrelerle donatlm
mesajlar ierir. Her eyden nce rya fizyolojik bir fenomen ve ihtiyatr. Normal bir sekiz saatlik
uyku periyodunda her birey ortalama her biri 15-20 dakika sren ya da drt rya grebilir. Sekiz
saatlik bir uykunun her iki saatlik dneminde ryal bir dneme girilir. Uyuyan bir bireyin rya grp
grmedii, onu gzleyen biri tarafndan farkedilir. Rapid Eye Movement (Rem), gz krelerinin hzl
hareketlerine verilen isimdir. Uyku esnasnda, gzler kapalyken gz kapaklarnn altndaki gz
kreleri hareket etmeye baladnda birey ryal dneme girmi demektir. Gz kreleri hareket ettii
mddete (ortalama 15-20 dakika) rya da devam etmektedir. Tam bu esnada uyandrlan bir birey
rya grdn ifade eder.
Yaplan laboratuar almalarnda, uyuyan bireylerin Rem dnemlerine girdiklerinde uyandrlmalar
halinde Rem'siz bir uyku temin edilmitir. Ertesi gnk takiplerinde bir gn nce rya
grdrlmeyerek uyutulan bireylerin, o gn Rem dnemlerinin iki kat artt tespit edilmitir. ayet
bireyler devam eden gnlerde ryasz braklrsa normal bir uyku durumuna getiklerinde Rem
dnemleri btn eksiklikleri kapatacak kadar uzamaktadr. Rem dnemi uzun sreli engellendiinde
bireylerin gndz uyank iken hayal grdkleri,
halsinasyon yaadklar tespit edilmitir. Bu durum her salkl insanda ortaya kabilmektedir.
Hlbuki uyank iken halsinasyon grmek psikotik bir bozukluktur. Bu da rya grmenin insann
vazgeemeyecei fizyolojik bir ihtiyac olduunu ortaya koyar.
Neden byle bir ihtiya sz konusudur ve rya nasl bir fonksiyon ifa etmektedir; bu konuyla ilgili ok
eitli iddialar ve tartmalar vardr. Bizim burada ilgilendiimiz sorun, ryann fizyolojik gereklilii
ve ne tr bir ihtiyac karladndan ziyade psikolojik olarak ryann ne anlama geldiini ve
psikolojik olarak ne tr bir ihtiyaca cevap verdiini aratrmak ve bunu yantlamaktr.
Bir takm aratrmaclara gre ryalar anlamsz, balantsz ve rasgele oluan dnce ve imaj
akmlardr; hibir anlam ve zellii yoktur. Psikolojik yaklamlarda ise ryalar farkl farkl
deerlendirilebilmektedir. Davran yaklam tarzna gre ryalar, gn boyunca devam eden refleks
kalplarnn izdmlerinin oluturulmas, netletirilmesi ve hafza kaytlarnn alnmas ile ilgiliyken;
bilisel yapda ryalar bireyin kognisyonlarnn aktif olarak alt ve sistemin yerletirildii bir
sreci ifade etmektedir.
Dinamik yapda ise olay ok farkl bir perspektifte ve ierikte ele alnmaktadr. 'Ryalar kral yoludur,'
Freud byle demektedir. Ryalar bilindnda dearj olmaya alan drtlerin st rtl bir
biimde, bazen ok zel simgelerle bazen ok zel ifrelenmi kodlarla dearj olmasn temin eden bir
yapdr. Bilindii gibi ruhsal aygtmzda dearj olmaya alan gler ile bunlar engellemeye alan
gler arasnda byk bir sava sz konusudur. Bu savata zaman zaman engelleyici gler olaya
hkim iken zaman zaman da dearj olmaya alan gler hkim olmaktadr. Engelleyici glerin
youn ve fazla olduu durumlarda drtlerin ar oranda bastrlmas ve dearj yolu bulamamas i
dnyamzda bulant ve skntya sebep olur. Bulant ve skntnn artmas bir patDinamik Psikoterapi 319
lamann veyahut da bir patolojinin nc belirtileridir. eride birikmi olan bu enerji, bir ekilde dearj
edilmelidir. Ryalar bunu temin eden temel mekanizmalardr. Ryalar vastasyla bu drtler,
ncelikle ak bir ekilde dearj yolu bulur ve kendilerini ifade ederler. Ancak drtlerin bu ekilde
aka ifade edilmesi ego ve sperego gleri tarafndan kabul edilemez bulunursa sansr
mekanizmalar devreye girebilir.
te dinamik yap, sansr mekanizmalarnn hangi aamada, ne tr yntemlerle ve nasl faaliyete
getiini inceler ve bu sistemi deifre etmeye alr. Bu andan itibaren hikye tamamen
farkllamaktadr. Bir drt ryada, fincanc katrlarn rktmeden kendine dearj yolu bulmaldr. Bu
da ok zor ve zahmetli bir eydir. Drt hem kendini ifade edecek hem dearj yolu bulacak hem de
egoyu, gereklii ve speregoyu rahatsz etmeyecektir. te olmayacak olan bu ii, ryalar ok baarl
bir ekilde gerekletirebilmektedir. Drtnn kendini aka ifade etme derecesiyle, engelleyici glerin engelleme derecesi veya yarglama dereceleri arasnda zt bir korelasyon vardr. Engelleyici
glerin kabullenilme oran ykseldii oranda ryann iindeki drt kendini daha ak bir ekilde
ortaya koyarken; engelleyici glerin yarglayc ve bastrc taraflar ykseldike drtnn ryadaki
temsilcisinin ekil deitirmesi, klf deitirmesi ve kendisini saklama oran o derece artmaktadr.
Bir rya nasl oluur
Her ryann bir senaristi vardr. Bu senarist, id ile ego arasnda duran, id'in yapsndan da egonun
yapsndan da haberdar olan, iki taraf da gzlemleyen ve gzetleyen farkllam bir ego parasnn
grevidir. Yani her ryann yazar kiinin kendisidir. Ryadaki her figr, her sahne, her cmle, her
duygu egonun bu paras tarafndan zenle seilerek hazrlanm, yazlm ve uygulamaya
konulmutur. Rya, yazlmas ok zor, iinde ok ciddi yaplandrmalar barndran kompleks ve
karmak bir senaryodur. Bu senaryonun sena32O Btncl Psikoterapi
Dinamik Psikoterapi
risti ok akll, ok zeki, ok planlayc ve gelecek hamleleri nceden tayin edebilecek yetenektedir.
Her insanolunda da bu yetenek vardr. Ryann ierii senarist tarafndan belirlendikten sonra bir
kurgu oluturulur. Senaristin amac hibir gc rktmeden bilindnda dearj olmaya alan
drtlere k yolu salamaktr. Bir drt temel ierik olarak alndktan sonra kurgusal bir zemin
hazrlanr. Buna bir mekn denilebilir. Meknn zerine bir zaman giydirilir. Zaman ve meknn
bulutuu noktada eitli figranlar grevlendirilebilir. Figranlarn seimi ve rol datm tamamen
senarist tarafndan hazrlanm bir programa gre yaplr. Figranlara oynatlan her rol ego tarafndan
bilinli, amal ve bir hedefe hizmet etmek amacyla verilmitir.
Senaryonun hazrlanmasn hiyerarik bir zeminde tartabiliriz. Senarist ncelikle plak bir senaryo
hazrlar, drt ak ve nettir. Hedefine dorudan gider. Bu bir cinsellik veya bir saldrganlk ya da bir
haz aray olabilir. Bu senaryo birinci sansr heyetine gnderilir; sansr heyetinde bu senaryo,
tehlikeli olup olmayaca ve iteki dengeleri bozup bozmayaca ile ilgili deerlendirmelere tabi
tutulur. Sansr heyeti bu senaryonun tehlikeli ksmlarn belirleyerek oralarn bir ileme tabi
tutulmasn ister. Sansr heyetinin, senaryonun tehlikeli olan ksmlarn nasl bir sansre tabi tutaca
ve ne tr yntemler kullanaca bugn iin belirlenmi durumdadr. Bir ryann eitli aamalarnda
aadaki ekillerde drty saklamaya ynelik sansr mekanizmalar devreye girer. 1. Ryann
esasn crufla saklama
Her rya bir z ve bir esas ierir. Ryann kurgulanmasnn temel amac ise bu z ifade etmektir.
Esasn tehlikesine, sansr heyetinin vermi olduu gizlilik derecesine gre ryann zeri, esas ve z
saklayacak ekilde sanki moloz yn ile rtlm gibi grnt ve fragmanlarla doldurulur. z
saklama amal bu kabuk ksmnn hibir zellii yoktur; bu ksm, dolgu maddesidir. Dolgu
maddesinin seiminde de
kendine has bir takm zellikler ve yararllklar bulunmaktadr. Bunu daha sonra tartacaz. Rya
ieriinin tehlikesinin iddet derecesi orannda ryann gereksiz materyalinin veya crufunun
oald ve hedef artld gzlemlenmektedir. Ryada ak ve net olan, rahata gzlemlenen,
bilinen ve hissedilebilin eyler ryann esas ve z deil, egonun bilinli ksmnn dikkatini ekmeye
ynelik gereksiz malzemelerdir.
2. Ryada flluk ilkesi
Ryada ak ve net grlen, hissedilen ve alglanan materyal; ego, gereklik ve sperego iin yeteri
kadar tehlikeli olmayan malzemelerdir. Grnt ve alg flletike tehlikenin iddet derecesi
artmaktadr. Bir rya ieriinde geitirilen, tam grlemeyen ve fl olarak alglanan blmler ryann
esasn veya zn barndrr.
3. Ryann duygu ilkesi
Flleen blgeler, geitirilen ksmlar imaja ve algya d-nemeyen ksmlardr. Fakat ilgintir ki
flleen ksmlara odaklanp, bireyin ne hissettii sorulduunda, o karanlk blgeden nasl bir duygu
ald sorgulandnda kii grmedii, duymad ve alglayamad eyi ok net bir ekilde tanmlayabildiini fark eder. Arkasndan birisi kovalamaktadr ama onu grememektedir. Verilen rya
materyali bu kadardr. Doktor sorar: "Arkadakini grdn m, kim o?" Hasta cevap verir:
"Bilmiyorum", doktor yine sorar: "Arkandan gelen kadn m erkek mi?" Hasta: "Byk ihtimalle
erkek" der. Doktor sorar: "Bu erkek yedi yandaki bir ocuk mu, yetmi yandaki bir yal ihtiyar
m?" Hasta: "Hayr, orta yalarda" der. Doktor sorar: "Bu orta yal erkek, hasta ve yryemeyen clz
birisi midir?" Hasta: "Hayr, gl ve atletik birisi" der. Doktor: "Bu adam ok iyi niyetli ve sana bir
hediye vermek iin geliyor arkandan, deil mi?" der. Hasta cevap verir: "Hayr, bana ktlk yapacak,
onu hissediyorum" der. Doktor sorar: Sana hayatta daha nce byle bir ktlk ya-
i
pan birisi oldu mu?" Hasta birden bire fark eder: "ocukluumda bana cinsel taciz yapan adam buydu"
der. Ryada en nemli tercme, duygularn ve hislerin tercmesidir. Grnt aldatcdr.
4. Ryada deformasyon ilkesi
Ryada ak olarak ortaya konan mesaj engelleyici gler tarafndan sknt olarak hissedilecekse
ryann o ksmna deformasyon yaplabilir. Deformasyon iki ekilde yaplr: a Objenin belirli bir
blgesinin flletirilmesi, b Objenin belirli bir blgesinin deitirilmesi. dipal atmas olan bir gen
ryasnda orta yal bir hanmla cinsel ilikiye girdiinden ve ardndan sknt hissettiinden
bahsetmektedir. Hanmn nasl bir hanm olduundan bahsetmesi istendiinde; bu hanmn yznn
olmadndan, yznn grlmediinden bahsetmektedir. Burada yz flletirilmitir; nk yz
tehlike arz etmektedir. Muhtemelen bu yz ensest zellii haiz birisini simgelemektedir. Objenin ekil
deitirmesinde belirgin bir ksm veya zellii, ilgisiz bir figrle deforme edilir. Vcut birisine
benzerken yz ilgisiz birine benzeyebilir. Bu ok eitli boyutlarda ve derecelerde meydana gelebilir.
Bir hastamz, ok sevdii einin ilgisizliinden yaknmakta, ayn zamanda ona kar youn fke
duymaktadr. k olduu bir insann kendisine ilgisiz kalmas onu lgna evirmekte ve youn bir
fke krizine sokmaktadr. Ryasnda einin vcudunu grmektedir; ancak einin vcudunun zerinde
kayn validesinin ba durmaktadr. Kayn validesi ile de aras pek iyi olmayan bu hanm rya boyunca
kayn validesine hakaretler yadrmakta ve ona iddet uygulamaktadr. Bu hastamzn yaplan
analizinde btn fkesinin ee kar younlat fakat ryann bu ekilde uygulamaya sokulmas halinde sknt derecesinin ar artaca kaygsyla bu ksmn deforme edildii grlmtr. Einin ba
deitirilmi onun yerine kayn validesinin ba getirilmitir.
5. Ryada younlatrma (kondensasyon) ilkesi
Ryada dmanlklar, fkeler, kzgnlklar veya yasak cinsel drtler, oluturulan tek bir figr
zerinden dearj yolu bulabilir. Bir mr boyu eitli nesnelere kar fke ve iddet duygular
ierisinde bulunan drtsel yap, her bir fke nesnesi iin bir rya senaryosu oluturamayacaktr. te
senarist burada devreye girerek bir heykeltra gibi alma yapar. Diyelim ki iddet ve fke
duygularmz dearj ettirmek istiyoruz: Kime kar? ki yandayken uzandmz bibloyu alan
annemize kar, drt yandayken bizi yataa almayan babamza kar, sekiz yandayken bizimle alay
eden snf arkadamza kar, on yandayken bizi dven retmenimize kar, on yedi yandayken
bizi karakola gtren polis memuruna kar, yirmi yandayken bizi reddeden kz arkadamza kar
ya da yirmi be yandayken patronumuza kar. Velhasl tm fke objeleri zamandan ve mekndan
uzak bir ekilde bir figr zerinde ekillenir. Ayakkablar anne, ayaklar abla, elbisesi ve pantolonu
baba, ceketi polis, duruu renci, bak mdr, gzleri patron, salar bir baka fke kaynan
simgeleyen ve her bir fke nesnesinden belirgin olarak alnm olan paralarn oluturduu yeni bir
yap rya boyunca bizim fkemizin boald birey olabilir. Bu bireye hakaretler yadrr, yumruklar
savurur ve hatta o bireye ikence ektirirken tm bu bireylerle olan hesaplamamz toptan grm ve
drtler hedefine ulamtr. 6. Ryann ekonomiklik ilkesi
Ryalar bir tala birka ku vurmay hedeflerler. Ryann her bir figrnde mmkn olduu kadar az
malzeme ile ok yarar elde etmek ryann temel amacdr. Ryann ekonomiklik prensibi, bir drtnn
dearjn hedefledii gibi o gn yeni rendii nesne ilikisinin tecrbesini de kazanr. Belki bir ders
almas tecrbesi grnmnde ego, idealinin oluturmak istedii bir kimlii ayn senaryoda aktive
edebilir. fke veya sevgi objelerini bir figr zerinden tamamlayabilir. 7. Ryada zoom ilkesi
Ryann ieriinde normal bir ak iinde bireyin dikkati zellikle belirli bir figr, cisim, renk, eya
veya ses zerine odaklanrsa bu malzemenin nemli bir ierii bulunduu hatrlanmaldr. Dtan
bakldnda anlamsz gelen bir figr, eya, ses bir baka olayn linkini veya armn oluturmak
iin kullanlm olabilir. Rya esnasnda zoom yaplan herhangi bir obje veya fenomen ok nemlidir,
dikkatle incelenmelidir.
Hipno-drama almalar esnasnda, hastamzn oluturduu bir ryada orman ierisinde bir gezinti
yaplmaktayd. On drt yalarndaki bayan hastamz intihar teebbs ve ar disosiyatif semptomlar
ile bize mracaat etmiti. Kiilikte sanki bir blnme sz konusu idi. Zaman zaman ok iyi, ok
alkan, ok sevimli bir kz olurken zaman zaman birden bire vahilemekte, hrn, fkeli ve
terbiyesiz bir kz haline dnmekteydi. Kolej rencisi olan bayan hastamz okul hayatnda ok
baarl ve dnem birincisiydi. Ruhsal muayenesinde psikotik herhangi bir ey bulunamam;
disosiyatif bulgular ve kiilik patolojisi tespit edilmi idi. Tedavi sreci ierisinde uyguladmz
hipno-drama almasnda hastamz anlamaya, tehis koymaya ve tedavi etmeye urayorduk.
O gnk seansmzda orman ierisinde patika bir yolda, bir bahar gn, en ve akrak bir ekilde
yryn yapyordu. arklar sylyor, kularn sesini dinliyor ve yrye devam ediyordu. Trans
altndaki hastamz tam o srada, ilerde aalarn arasnda sar papatyalar olduunu ve o papatyalar
kopartmak istediini ve buna izin verip vermeyeceimizi sordu. imdiye kadarki srete byle bir izin
talebi sz konusu olmamt. Hipno-dramalarn doal seyrinde de byle bir sre ilemezdi. Hastamz
zoom yapmt. Belirli bir figre bizi odaklamt. Sar papatyalar bize verilen bir linkti ve iinde bir
ifre barndryordu. Ama o anda onun ne anlama geldiini bilmiyorduk. Papatyalar koparmasna izin
verdik. Papatyalar eline alarak yine en ve akrak bir ekilde orman
iindeki patika yolda yryne devam etti. Bir mddet sonra yine durdu ve bize bir soru yneltti.
Patika yol effaf bir yap ile kapatlmt. Yola devam edebilmesi iin o effaf yapnn yrtlmas
gerekiyordu. effaf yapy yrtp yrtmamas iin bizden izin istedi. Biz de izin verdik. Burada ikinci
bir zoom olay gereklemiti. Bizim iznimizden sonra kzmz effaf yapy yrtt ve yapnn te
tarafna geti. Ancak bir anda haykrlar ve alama sesleri ykseldi. te tarafa gemesiyle birlikte
ormann zifiri bir karanla brndn, her yerden canavar ulumalar geldiini ve ok korktuunu
ifade etti. Bir an nce oradan kmak istediini syledi ve bizden yardm talep etti. Bu esnada ego
destekleyici telkinlerimizle; gl olduunu, orada kalabileceini ve bir mddet sonra ormann yine
a kavuacan ve korkacak hibir ey olmadn telkin ettik. Karanln derinliine baktnda
orada bir k huzmesi belireceini ve o a doru yrmeye devam ederse, n tm orman
aydnlatacan syledik. Ia yaklatka ormann yine aydnlandn eski normal haline dndn,
kzmzn mutluluunun da tekrar yerine geldiini
tespit ettik.
Ormandaki keif yolculuumuza devam ederken hastamz bir gl kenarna geldiini ve glde yzmek
istediini ve bunun iin de bizden izin almak istediini ifade etti. nc bir zoom olay ile kar
karya idik. Hastamzn yzmesine izin verdik. Gle atlad, yzmeye balad, derinlere dald, ok keyifli bir sre yaad. Artk sudan kmak istediini syledi, biz de sudan kabileceini ifade ettik.
Dald suyun dibinden yava yava yzeye doru yzmeye balad. Suyun yzeyine yaklatnda,
suyun yzeyinin kaln bir buz tabakasyla kapl olduunu ve yzeye kamadn ifade etti. Oksijeni
bitmi ve boulma tehlikesiyle kar karya kalmt. Yine byk bir sknt ve huzursuzluk kmt
ve bizden onu kurtarmamz iin yardm talep ediyordu. Buzun belirli bir blgesinin daha ince ve zayf
olduu telkinini yaparak o alan krabileceini ve suyun yzeyine kabileceini ifade ettik.

Hastamza verdiimiz ego destekleyici telkinlerle hastamz, mcadele edip buzun ince olan blgesini
krd ve suyun yzeyine kt. Rahat bir ekilde nefes ald, o nefesle birlikte tekrardan byk bir panik
ve korku balad. Suyun yzeyine kp nefes almt ama bir anda orman yine karanlklara brnmt, vahi ulumalar her bir taraftan ona tehdit ve korku hissettiriyordu. Yine telkinlerimizle
hastay normal hale getirip uyandrdk.
Yaptmz yorumlarda hastamzn bekretle ilgili bir sorunu olduu, bandan bir travma getii, bu
travma nedeniyle bir kiilik blnmesine yneldii, disosiyatif bir oul kiilie doru eilim
gsterdii tespit edildi. Daha sonraki gelimelerde hastamz bu ynlerden incelendiinde, rahatszl
balamadan nce yazlklarnda komunun olu ile cinsel bir yaknlama yaadn, bu yaknlamadan
dolay bekretini kaybettii gibi bir endieye kapldn ve ailesinin, onu kaybettii iin kendisini ar
bir ekilde cezalandraca korkusunu iinde tadn belirtti. Btn skntlar ve hikye bu olaydan
sonra gelimiti. Sanki iinde ikinci bir kt kimlik yaratarak onu tescil ettirmeye alyordu: 'Ben
aslnda iyi bir kzm, ancak bir takm yanllar var ise bu bana ait deil iimdeki kt kza aittir' diye
dnerek bu eylemi kendinden dlamaya gayret ediyordu. Bunun iin de patolojik bir sreci
balatmt.
Yaplan tbb muayenelerinde bekretinde hibir problem olmad, bunun sadece bir kukudan ibaret
olduu anlald. Bu bilgi inandrc bir ekilde kendisine anlatldktan sonra kimlikte bir entegrasyon
terapisine geilip sre tamamlanmaya alld. Ryay doru ekilde yorumlam, zoomlarn zerine
odaklanmtk. Ancak bir numaral papatya zoomu hala gizemini korumaktayd. Terapilerimiz
esnasndaki konumalarn birisinde, travma gnn tekrar konuurken, lakayt bir tarzda o gn
zerinde sar papatyalarn bulunduu
bir elbisesi olduundan bahsetti. Birinci zoom da yerine ulamt.
8. Ryalarn rakam, isim ve kelimelere odaklanmas Rya ieriinde gzlenen ve odaklanlan saylar,
tarihler,
isimler vb. zel nemi haizdir. Bunlar bilgisayar ortamnda sktrlm dosyalarn giri ifreleri
gibidir. zerine vurgu yaplan bu tarih, rakam veya isimlerin arka planndaki arm zinciri
kovalandnda bilind drtnn kaynana ulamak mmkndr. Burada sadece gizli ieriin ipucu
ve ayak izleri braklmaktadr.
9. Btnnn paralanmas ilkesi
Tehlike arz eden bir nesne btn olarak alglanr. O btnn bir eyi temsil ettii bilinir, ancak o
btnn bir paras yoktur. Ryann bir baka boyutunda, o figrde ayn para olutuu halde o para
yok olmutur. Sanki btnn tamam ryada ekillendiinde, su ilenmi ve kayg dzeyi artm
olacaktr. Ancak btn oluturan para eksik brakldnda suun btn olumadndan, sululuk
duygusu ve kayg dzeyi dk olacaktr.
10. Ryann figr deitirme ilkesi
Ryada esas veya z gizlemeye ynelik olarak eitli figrler eitli figrlerin yerine ikame
edilebilir. Bir gen kz bir bfe ile anlamlandrmak, haset ve kskan bir hanm bir ylanla ifade
etmek mmkndr.
11. Simgeletirme, ryalarn simge kullanma ilkesi Ryalar esas ierii saklamak amacna ynelik
olarak esasla fonetik adan, kelime benzerlii asndan, anlam asndan, materyal asndan ve kyas
asndan yaknlk arz edebilecek her trl malzeme ile simgeleebilir. Simgeleen materyal ryann
gizli ieriini bize anlatr ve ifade eder. Simgelerin incelenmesinde ortak bir takm zellikler vardr:
a- Simgelerin evrensel zellikleri: Her kltrde ve her toplumda ortak anlamlar ierebilecek figrler,
insanolunun
drt, duygu ve dncelerinin ortak simgeleri olabilmektedir. Bunlar da ryalarda ayn ekilde ortaya
kmaktadr. Aydnln, ferahl; karanln, sknty; gnein, bereketi; karanln, gizlilii ve
korkuyu; topran, retkenlii; yamurun, vericilii ve bereketi; suyun, iyilii ve holuu; yeilliin,
dinginlii ve murad simgelemesi gibi evrensel simgeler mevcuttur. Bunlar btn kltrlerde ortak
rya simge dili olarak kullanlagelmitir.
b- Kltrlere zg simge dili: Her kltrn deer yarglarna gre iyilii, ktl, mutluluu,
cinsellii ve iddeti simgeleyen eler ve figrler vardr. Bir insann kltrel zelliklerini, yaad
toplumsal evreyi bilmiyorsanz bu bireyin ryasn doru bir ekilde yorumlamanz ok zordur. Bir
kltrde yal bir kadn iyi bir nesneyi simgelerken bir baka kltrde bir cady simgeleyebilir. Bir
kltrde bir yabancy misafir etmek insan hasletler ve misafirperverlii simgelerken bir baka
kltrde bakalarndan zarar grebilme ihtimalini simgeleyebilir.
c- Bireyin kiisel simgeleri: Evrensel ve kltrel simgeler genel olmas, znde fazla srlar
barndrmamas ve ryann zn saklayabilme kabiliyetinden uzak bulunmas nedeniyle her birey
kendine has bireysel simgeler gelitirebilmektedir. Bireysel simgeleri ortaya karabilmek ok
nemlidir. Bir ryay yorumlayabilmenin, bilind ieriini aa karabil-menin ve ifreleri
zebilmenin temel srr bireyin simgesel dnyasna girmekle mmkndr. Her insann da simgesel
dnyas farkldr. Bu nedenle bireyi tanmadan, bireyin i dnyasn bilmeden, bireyin o zaman
dilimindeki srecini anlamadan bir ryay tam manasyla yorumlamak mmkn deildir. Bu erevede
bireyin simgesel dnyasn kavrayabilmek iin etkilendii kiiler, kitaplar, kurumlar, filmler, anlar
ok yakinen bilinmelidir. zellikle rya grld esnada etkisi altnda olduuna inanlan olaylar,
filmler, kahramanlar, kitaplar ok iyi deerlendirilmelidir. Bunlarn ierisinden alDinamik Psikoterapi 329
nacak materyaller ryada bir simge ile dile gelerek kiinin i dnyasndaki istek ve talepleri
belirleyebilir. 12. Ryalarn ardcll ilkesi
Ryalarda esas materyal bir simge araclyla, bir armla veya bir olguyla verilebilir. Burada bir
drtnn bir kerede hedefi bulmasndan ve dearj olmasndan sz edilir. Baz ego idealleri bir rya
fragmanna smayacak kadar detayl ve uzun ilikiler barndrabilir. Bu durumda bir dizi filmi seyreder gibi ardcl bir ekilde ryalarn pe pee, blm blm senaryolatrld grlr. Narsist kiilik
rgtlenmesine sahip olan bir birey lkeyi kurtarma misyonuna soyunabilir. Bu misyonu
gerekletirmek iin de tarihsel sre iinde byk insanlardan birisiyle (Gandhi, Churchill, Mustafa
Kemal Atatrk vb.) gizli bir zdeim yaparak onun yaantsn tekrardan yeni meknlarda, yeni zaman
dilimlerinde, yeni figranlarla hayata veya ryaya sokabilir. Bu durumda ryay kavrayabilmek iin
birok ryay takip etmek, paralar bir araya getirmek ve senaryonun btnn grmek gerekebilir.
13. Ryalarn bir figr zerinden izlenmesi ilkesi Bireyler ruhsal skntlarn, deiimlerini ve
geliimlerini simgesel olarak bir figr zerinden uzun vadeli bir ekilde anlatabilirler. Hastalarmzda
rya ileyi mekanizmasnn ounlukla bu periyotta olutuunu gzlemlemekteyiz. zellikle kiilik
analizi yapp kiilik deiimini hedeflediimiz hastalarmzda tek bir figr zerinden bir gelime ve
deime, srarl bir ekilde ryalara aksetmektedir. Bu figrler:
a- Ayakla ilintili olabilmektedir: Ayaa giyilen bir ayakkab, bir alet, kiilikle ilintilenmektedir.
Ayakkabnn dar ya da geni gelmesi; ayakkabnn alnmas, kaybolmas, bir tekiyle dier
tekinin farkllk arz etmesi, hep kiiliin deiim srecini simgeleyen bir figr olarak
karmza kmaktadr. Kii ayakkablarn giyerek yola ktnda ayaklarnn plak olduunu fark edebilmektedir veya ayakkablarnn deitiini grmektedir. Kii belirli bir hedefe
doru ynelmekte, o he330 Btncl Psikoterapi
defe ulaabilmek iin hep ayakkabsyla ilgilenmektedir. Bu durum tedavi srecinin bir indikatr
olarak takip edilmektedir. Kaybolan, deien, dayankll az olan ayakkablar yerine ayana tam
oturan, rahatlkla yrmesini temin eden ve hedefe kadar onu gtrebileceinden emin olunan
ayakkab ryalar grlmeye balandnda sre tamamlanmaktadr.
b- Otomobil veya ara ryalar. Kimlii ve kiilikleri en ok simgeleyen simgelerden birisi de araba
ryalardr. Terapi srelerinde hastalarmz zellikle arabayla ilintili ryalar ardcl bir ekilde ska
nmze getirmektedir. Bu ryalarn niteliine gre hastamzn, terapinin hangi srecinde olduunu
tespit etmek kolaylkla mmkn olabilmektedir. Bu aralar basit bir bisikletten otomobile, otobsten
kamyona, sandaldan gemiye, helikopterden uaa kadar bir deiiklik arz edebilmektedir. Burada hep
binilen bir ara ve gidilmek istenen bir hedef vardr.
Terapi srelerinde kiilik deiimi ile ilgili tedavi uygulanrken, ryalarn ana blmde geldii
gzlemlenmitir: Tedavinin balangc, ortas ve sonu. Tedavinin balangcnda bir araca binilmekte,
bir hedefe ynlenilmektedir. Bu bir bisiklet, bir otomobil, bir kamyon veya uak olabilir. lgintir ki
bu aralar kullanlrken, arac kullanan ofr bireyin kendisi deildir. Aracn kendisine ait olduunu,
kendisinin kullanmas gerektiini, ancak aracn bir bakas tarafndan kullanldn ifade ederler.
Arac kullanan kii ou zaman fl grlmekte veya hi grlmemekte ve direksiyon bo durmaktadr.
Birey ya ofrn yannda ya da arka tarafta oturmaktadr. Bu tip ryalarda hastalarmz aknlklarn
dile getirmektedir. Yaplan incelemelerde grlmtr ki bu dnemlerde aracn emanet edildii kii
genellikle tedaviyi yrten hekim olmaktadr. Bu da hekime olan gven derecesinin yksekliini
gsteren bir gstergedir. Henz hekime gven yok ise arac kendi gtrmeye almakta, ancak ara
yerinden hareket etmemektedir. Orta seviyedeki terapi srecinde hasta
Dinamik Psikoterapi 33i
arac kullanmakta fakat ara belirli bir istikamette, belirli bir hedefe doru giderken ya kontrolden
kmakta ya direksiyon elde kalmakta ya da gaz veya fren pedallar almamakta veya bir arampole
yuvarlanmakta, en iyi durumlarda da yolun ortasnda aracn benzini bitmektedir. Bu dnem eitli
kazalarn yaand, arabann kaportasnn veya motorunun hasar grd ve tadilat-tamirat ileriyle
urald bir sre olarak gzlemlenmektedir.
Tedavinin son aamasnda ise rya ierikleri deimekte, aralar kaliteli., kaportas ve motoru salam,
hedefe emniyetle gidebilen aralar haline dnebilmektedir. Ara ryalarnda zellikle aile reisi ve
sorumluluk mevkiinde bulunan hastalarmzla yaptmz almalarda minibs ve otobs gibi aralarn devreye girdiini, e ve ocuklarn ve bakmakla ykml olduu bireylerin ise yolcu olarak
tand gzlemlenmektedir. Ayn skntl sreler bu aralar iin de devam etmektedir. Ryalarn
ekonomiklii prensibi perspektifinde, ryalarda seilen aralar bazen gemi, bazen sava ua
olabilmektedir. Bu durumda da kii kimlik deiimiyle urarken ego idealinin arzu ve isteklerini de
yerine getirerek drtlerini dearj edebilmektedir. Hatta bir ryada sava pilotu olarak uan bir
hastamz, sevdii kzn kynn zerinden geerek iki kava bimi, ardndan paratle atlayarak
cann zor kurtarmt. Bu ryada hem kimliin durumu belirlenmekte, hem ego ideali gereklemekte,
hem de sevgilisinin kyne paratle inerek sevgilisine ulalmakta idi. 14. Ryalarn zaman diilii
ilkesi
Ryalarda, gemite yaanm bir ac ve travma yeni bir senaryoyla deitirilerek veya ortadan
kaldrlarak farkl sonulara ulalabilir. Bugn yaanm bir gerek, sknt veriyorsa bu gerek
ryalarda farkl ekillerde canlandrlarak bireyin rahatlamas salanabilir ve gelecekte olmas istenen
beklentisel bir durum, beklemeye gerek kalmadan ryalar yoluyla
o gn realize edilebilir. Her durumda da ego rahatlamakta ve drtler hedefine ulamaktadr. 15.
Ryalarn sindirme ilkesi
Midemiz, gdalar sindirmek iin gdalar tekrar tekrar dndrmek zorundadr. Hayvanlarda bu, daha
da teye giderek gevi getirme sistemini oluturmutur. Bir travmann hafifletilebilmesi iin o
travmann tekrar tekrar canlandrlmas ve dile getirilmesi gerekmektedir. zellikle post-travmatik
stres bozukluunda grdmz klinik tabloda bireyler, yaadklar travmay ne kadar ok anlatr ve
paylarlarsa o derece sindirir ve patolojik bir hastala neden olmadan atlatabilirler. Bu manada
yaanm travmalarn hafifletilebilmesi iin zihinde bunlarn mkerreren yaantlandrlmas ve
sindirime tabi tutulmas gerekir. Ryalar bu fonksiyonu grerek kiiyi tedavi ederler.
Ayn ekilde korkularn ve olabilecek felaketlerin nn alabilmek ve kiinin egosunu ona
hazrlayabilmek iin n egzersizler amacyla rya hazrlanr. Byle bir durumda snava girecek
delikanl, snavdan kalma riskini hazmedebilmek ve egosunu buna hazrlayabilmek iin snavdan
kald ryalarn grr veyahut da ok sevdii bir nesnesini (baba, ocuk, e vb.) kaybedebilirle riski
karsnda hazrlksz kalmak istemeyen ego, byle bir kayba hazrlanabilmek iin bunlarn ldn
ryalarnda tekraren yaar. Bir servetin, bir uzvun kayb, hatta ampiyon olmasn diledii takmn
ampiyon olamamasn grme, bir sindirme ve hazrlanma olaydr. Baz sindirme ryalarnda an
obsesif bir kiilik rntsnn olay abartt, doal bir mekanizmadan patolojik bir mekanizmaya
dntrd gzlemlenmektedir. Buradaki problem, ryann savunma dzenei ile ilgili deil kiinin
kiilik rntsnn patolojisiyle ilgilidir.
Yukardaki sansr mekanizmalar, genellikle rya senaryosu oluturulurken batan hesaplanr ve
planlanr; hazrlanm olan senaryo uygulamaya konulur. Muhtemelen rya uyguDinamik Psikoterapi 333
lamaya girdikten sonra veya uygulamann tam ortasnda tehlikeli olabilecek durumlarda, rya
senaryosunu fazla deitirmeden yukardaki sansr mekanizmalarndan bir ksm kullanlarak tehlike
bertaraf edilmeye allr. Rol verilmesinde balangta tehlike bulunmayan bir aktr, son anda veya
rya uygulamaya alndktan sonra tehlike arz edecek olursa; aktr tannmaz hale getirmek iin
zerinde deformasyon mekanizmalar uygulanr. Bu ekilde aktr yazlan senaryoda grevini ifa
ederken, her eye ramen yine aktrn kimlii aa kma tehlikesi olumu ise veya hissedilirse, o
anda aktrn grnts tamamen devre d braklabilir.
10-gr
Snrda zek seviyesinde olan ve kocas ile zorunlu olarak evlenmek durumunda kalan hastamz bize
eiyle arasndaki bir iletiiminden bahsetti. ok iyi niyetli ve ok saf olan kocas bir evlilikten ziyade
bir anne bulmann heyecan ierisinde mutlu bir ekilde evliliini devam ettiriyordu. Organik bir takm
rahatszlklar nedeniyle cinsel hayat da yok denecek kadar azd. Zek seviyesi ortalamann zerinde
ve farkndalk dzeyi yksek olan hastamz bu evlilii srdrmeye alyordu. Evin neresine gitse,
arkasnda kocas onu takip ediyordu. Onsuz hibir i yapamyor, yalnz bana hibir yere gidemiyordu. Btn sosyal ilikileri ve bakm hastamzn zerinde idi. Bu evlilikten ciddi olarak bunalt
hisseden hastamz, evlilii bitirmek iin zihninde almalar yapyor, ancak buna dnce dzeyinde
dahi muvaffak olamyordu. nk kocas kendisine o kadar bal ve o kadar muhtat ki onu brakt
zaman onun hayatn normal bir ekilde idame ettirebilecei . bile kukuluydu. Bu durum da
hastamzda ciddi vicdan azabna ve sorgulamasna neden oluyordu. Bunald gnlerden birinde
hastamz eine yle hitap etmiti: "Artk bam alp gideceim." Kocasnn hastamza verdii cevap
yle idi: "Hadi birlikte gidelim."
gr ve farkndalk insan hayatnda ok nemli bir eydir. Yukarda anlattmz vakada ok saf ve
temiz bir insann kendisinden kamaya alan eine kar verdii yant, belki de insan olarak i
grszln en st seviyesindeki derecelerden birisi olabilir.
nsan hayvandan ayran temel unsurlardan biri de idrak etmek, farknda olmak veya igr sahibi
olmak eklinde ifade edilmektedir. nsanolunun idrakini, farkndaln veyahut da i grsn
btncl perspektiften inceleyecek olursak onun, zihinsel yapnn geliimiyle ilgili birok aamalar
ierdiini grrz. drakin oluabilmesi iin bireyin zek seviyesinin, idraki oluturabilecek kapasitede
olmas gerekir. Bunun da kayna biyolojik ve genetik yapmzla ilintilidir. Doutan getirdiimiz
materyalde zek seviyemizin yeterli olmamas durumunda, idrak ve. farkndalmz da o oranda
dk olacaktr. Bu almamzn ilk sayfasndan bu noktaya kadar olan ksmlarda, ruhsal yapnn
nasl ekillendiini, nasl olutuunu, nasl rgtlendiini ve sebep-sonu ilikisinin ne ekilde ortaya
ktn, mmkn olduu kadar anlatmaya gayret ettik. Tm bunlar gz nnde bulunduracak
olursak ok farkl idraklerden, farkndalklardan veya i grlerden bahsetmek mmkndr. Ancak biz
mmkn olduu kadar bu yaplar snflandrmaya, belirli bir eksenle izah etmeye alacaz.
Farkndaln ve idrakin oluabilmesi iin zeknn yannda dikkat edebilme, irade edebilme,
dnebilme, hafzaya kaydedebilme, hafzadan geri arabilme, mantk yrtebilirle, kyas
yapabilme gibi beynimizin zihinsel-entelektel fonksiyonlarnn bir btn olarak ahenkli bir ekilde
almas gerekmektedir. Bunlardan biri veya birkann almamas, eksik almas, ters almas
ya da ahenkli bir ekilde almamas sonucunda idrak etmenin ve farknda olmann yani bilinlenmenin mmkn olmadn veya arpk bir tablonun olutuunu grmekteyiz.
Ruhsal geliim evrelerinde zihinsel yapmz bir gergefin ilenmesi gibi lif lif, adm adm ilenerek bir
mantksal rg beynimize, zihnimize hkim klnmaya allmaktadr. Hayatmzda somut
dnceden soyut dnceye ve modelleme ve ablonsal alglamadan irad tercihe dayal alglama ve
seicilie giden bir sre yer almaktadr. Tm bunlarn normal bir seyir ierisinde gelitiini, ruhsal
geliim evrelerinin salkl bir ekilde geirildiini kabul edersek konumuz olan idrak, farkndalk ve
i grnn ne demek olduunu daha farkl bir balamda ele alm oluruz. drakin, farkndaln ve i
grnn varlndan bahsedebilmek iin nesne ilikilerinde bireyin belirli bir olgunluk derecesine
ulamas, baz olaylar tecrbe etmesi, baz olaylar gzlemlemesi, baz olaylardan da kyas yoluyla
akletmek suretiyle sonular karabilecek bir seviyede olmas gerekir. Bunlarn oluabilmesi iin de
kiinin yaygn ve/veya rgn bir eitimden gemesi ve yaad ortamn, eitim dzeyine uygun
olmas ncl art gibi gzkmektedir.
Bir aile ierisinde yetitirilen bir ocuun, belirli nesne ilikileri gsterilmeden, tecrbe ettirilmeden,
soyut olarak onlarn varln alglayabilecek bir zihinsel kapasiteye ulamadan o konularla ilgili idrak
ve farkndaln artrabilmesi veya i grde bulunabilmesi mmkn deildir. Ancak toplum iine
girmi, soyut dnceyi gelitirebilmi ve olaylar arasndaki balantlar kurabilecek bir kapasitedeki
bir bireyin kendi zihinsel seviyesi ve yaam alanna uygun bir ekilde idrak etmesi, farkndalnn
olumas veya i grsnn bulunmas gerekli grlmektedir. Kiinin farkndaln lebilmek iin
onun zeks, eitim dzeyi, yaad sosyal evre ok iyi bilinmeli ve o balamda kiiye
yaklalmaldr. Tbbi muayeneler yaplrken ve kiinin oryantasyonu ve ibirlii incelenirken sorulan
sorular kiinin sosyo-kltrel, eitimsel ve zek durumuna gre yaplmaldr. Bu kapasitelerin

gelimilii orannda farkndalk dzeyinden veya i grden bahsedilebilir. Kiinin zek seviyesi
dkse, sosyo-kltrel yaps
aa ise ve eitimden mahrum braklm ise idrak etme, farknda olma veya i grsn
derinletirme imkn ou zaman ksr kalacaktr. Bunlarn tersi durumlarda ise kii daha ansl
gzkmektedir.
Ruhsal rahatszlklarn tedavisinde i gry artrmaya ynelik ve farkndalk dzeyini ykseltmeyi
amalayan almalara ve terapi ekline i gr ynelimle psikoterapiler ismi verilmektedir.
nsan zihni birbirinden kopuk, balantsz ve kaotik bir dnceye sahip deildir. Yapt her eyleme,
yrtt her fikir almasna bir anlam yklemek ve mantksal bir kalp vermek zorundadr.
Beynimizin genetik almas bizi buna zorunlu klmaktadr. Anlam ykleme, aktan bir takm sebep-sonu balar kurmakla yaplabildii gibi, soyut anlamda bu yaplanda bir hikmet vardr' anlay
perspektifinde bu yerlere gnderme yaplarak da yrtlebilir. Veyahut ruhumuzun bir tarafn
temsil eden bysel dnce (magic thinking) gibi gizemsel bir izah tarz getirilebilir. ster
determinal bir balant, ister hikmet aray, isterse de gizeme olan bir kpr olsun hepsinde
kurgulanm bir mantk araynn izlerini grmek mmkndr. Bu mantksal kurgunun olmad bir
zeminde kaos ve psikoz sz konusudur. te bu balamda bize bavuran hastalarmzda terapi
seeneklerini dnrken ve hastamza hangi seeneklerin uygun geleceini tespit ederken tm verileri
gzden geirmek zorundayz.
Bu balamda davran terapi, temelindeki fikr arka plan fazla dikkate alnmadan, sadece davran
artlanmalar zerine odaklanm, byle bir mant n plana karm bir tedavi anlayn ieren
tekniklerdir. Otorite konumundaki doktor, hastaya bir takm talimatlar ve ev devleri vererek
altrmalarla tedaviyi srdrmeye alr. Byle bir tedavide idrakten bahsedilebilir ve yapt eyin
nasl bir sonu yarataca ile ilgili farkndalk oluturulabilir ama bunun alma sistematii ile ilgili
bir i grden bahsedilemez. nk buradaki olay
modelleme suretiyle bir davran taklit etmek ve yapmaktr. Kpek fobisi olan bir bireyi, aama
aama kpee yaklatrp duyarszlatrma byle bir tedaviye rnektir. Byle bir tedavide i grden
bahsetmek sz konusu deildir. Ama yaplan tedavinin mantn anlatmak yani hastaya bu konuda
idrak salamak veya farkndaln temin etmekten bahsedilebilir.
Bilisel terapide ise davran bir modellemeden veya idrakten te zihindeki bilginin nasl
ilemlendiine odaklanlr: Birey bir olay karsnda nelere dikkat etmekte, nasl dnmekte, bu
otomatik dnce nasl faaliyet yrtmekte, bunlara baklmaktadr. Her bireyin nesne ile ilikilerinde
farkl fikir yrtme kalplar veya yollar sz konusudur. Nesne ile iletiim ancak bu dnce yollar
zerinden yaplabilir. Alla germi veya renilmi olan bu dnce tarz kiiyi zaman zaman ruhsal
rahatszlklara gtrr. Kiiye nasl dndn, bu dnce tarznn kendisini nasl hasta ettiini
mantksal bir balamda aktardnzda ve bunu yakalamasn temin ettiinizde kiinin kendi dnce
ve bilinci zerindeki farkndaln artrm olursunuz.
Buna bir rnek verecek olursak sosyal fobisi olan bir ahs, grup nne kp bir konumay
balatamamaktadr. Olaya nasl baktn ve dndn incelediimizde ilgisiz bir dnce emas
karmza kar. Bu ahs muhtemelen yle dnmektedir: 'Grup karsnda konuurken mutlaka hata
yapacam, yanl konuacam veya bildiklerimi unutacam; insanlar bu duruma bakarak benimle
alay edecekler, dalga geecekler, kendimi aalanm ve klm hissedeceim; insanlar beni
reddedecekler, bir daha beni adam yerine koymayacaklar; reddedilmek ve dlanmak bana dayanlmaz
bir ac verecektir, insanlarn beni reddetmesi kadar kt bir ey olamaz, bu nedenle insanlarn
karsna kp asla konuamam' diyebilmektedir. Bu mantksal sre tamamen hatalar ve arpk
yorumlarla doludur; keyfi karsamalar ve genellemelerin grld, bilgi ilemedeki hatal bir
sretir.
Bu dnce zincirinin halkalar ve dnce matematii, bireye aama aama sindirile sindirile
gsterilip farkndalk dzeyi artrlr. Hemen yan banda bu bireye kendisini daha salkl klacak
alternatif bir dnce modeli gsterilir. Bu alternatif modelin aama aama nasl uygulamaya
sokulaca ve dier yanl modelin zerine nasl ikame edilip bindirilecei sonraki terapi srelerinde
aama aama aktarlr. Burada yaplan, byk oranda bireyin, dncesi zerindeki sistematik
almay grmesini, olumsuz dnceleri yakalamay renmesini ve dncenin emalarn fark

etmesini salayan bir tedavi programdr. Kii burada byk oranda dncesi zerindeki
farkndaln artrarak onu deitirebilme yetisini kazanr. Farkndalk arttka kendini tanma ve
anlama konusundaki igrs de genilemi olmaktadr.
Bireyin dinamik bir terapisinden bahsediliyorsa bu, kitabmzda bahsettiimiz tm dinamik sreleri
iine alan bir sanal programn fark edilmesi ve bunun ayak izlerinin takip edilmesine dayanmaktadr.
Dinamik terapi, klasik analizden balayarak ksa dnem i gr ynelimli dinamik psikoterapi
programlarna kadar giden geni bir yelpazeyi ierir. Burada zellikle vurgulamak istediimiz ksm
dinamik terapide kullandmz i grnn ne olduu ile ilgilidir.
gr, dinamik yaklam anlamnda kiinin kendi bireysel varoluunu kavramas; id, ego ve sperego
arasndaki balantlar idrak etmesi; bilind ile iletiim kurabilmesi; bilindnn mesajlarn (rya,
lapsus, serbest arm) okuyabilmesi; oral, anal, fallik, latent ve dier dnemlerdeki ruhsal geliim
evrelerinin Bugnk kesitten grnmlerinin veya tezahrlerinin farkna varlmas ile ulalan tm
srece verilen isimdir. Klasik analiz, i grden ziyade bo bir ekran olarak var olan analistin ahsnda
bir orta oyununun sahnelenerek duygusal bir deiimin yaanma hikyesidir. Kiinin egosunun veya
mantnn bu ie fazla bir katks yoktur. Bilakis ego ve mantk devre d braklarak, bilindnda
dearj olDinamik Psikoterapi 339
maya alan drtlerin n alarak bilinli olmasna allr. Bu ekilde varln srdren
engellenmi drtler kendilerini ifade ederek dearj yolu bulduunda tedavi prosedr de
kendiliinden ortaya km olur. Analist zaman zaman yorumlaryla bu sreci srdrebilir.
gr ynelimli dinamik psikoterapide ise olay tamamen egonun ve bilinli dncenin denetiminde,
olan biteni fark etmeye dayanmaktadr. Kii ruhsal yapsndaki mekanizmalar kefettike ve fark
ettike onlar zerindeki denetimi ve hkimiyeti glenir. Bilinmezlik, belirsizlik ve kaos karsnda
akna dm olan ego ve mantkl dnce, drtlerin bu istilas karsnda bunlar
anlamlandrabilecek, belirleyebilecek ve mantn ortaya koyabilecek bir farkndal yakaladnda
hastal da kontrol edilebilir hale gelmekte ve onun yerine yeni mekanizmalar kurabilmektedir. Bu da
igr ynelimli psikoterapinin alma eklidir.
gr ynelimli dinamik psikoterapi, hastaya ncelikle hastal ile ilgili bir ereve izer. Btn
tedavi prosedrlerinde olduu gibi hastaya hastal ile ilgili bir formlasyon oluturur. gr
ynelimli bir psikoterapiyi ynetebilmek iin hekimin hastasn ok iyi dinlemesi, anlamas dinamik
adan rahatszl kavramsallatrmas ve bir hastalk formlasyonuna ulamas gerekir. Ardndan
kavramsallatrlan bu hastalk formlasyonuna uygun bir tedavi prosedr oluturulur. Bu aamadan
itibaren hekimin ruhunda hastaln psiko-patolojik geliimi, seyri ve tedavi prosedr netlemitir.
Tedavi program aama aama hastaya verilmelidir. Hastadan alnacak olan geri bildirimler sayesinde
tedavi prosedr ve formlasyon ile ilgili bir takm yeni dzenlemeler ve dzeltmeler yaplabilir.
Hekimin zihninde canlanan hastalk yapsnn matematiksel zinciri, bir ekilde hastaya aktarlmaldr.
Kendi uygulamalarmzda hastalarmza bu durumu bir metaforla anlatmaya almaktaym: "u anda
benim karma geldiniz, panikli34 Btncl Psikoterapi
siniz, anksiyeteniz, korkunuz, bir takm fonksiyonel bozukluklarnz var. Bu skntlarnz nedeniyle
ruhsal hayatnz ok kt durumda, hayattan zevk alamyor, bunalt ve skntnn iinde
kvranyorsunuz. ou zaman bavurduunuz zm yollar kmaz sokaa dnyor veya aldnz
kaplar ya almyor veya yznze kapanyor. Bu durumda kendinizi zifiri karanlkta bir orman
ierisinde yrrken hissediniz. Bu vahi ormanda her taraftan kpek havlamalar, kurt ulumalar
geliyor. Vahi hayvanlarn nefesini sanki ensenizde hissediyorsunuz; u anda yaadnz hastalkta
durum buna benziyor. Hangi canavarn ne zaman, nerenizden sracan bilemiyorsunuz. Hep tedirgin,
tetikte ve korku ierisinde bekliyorsunuz. te bu aamada ben size yardmc olacam. gr
ynelimli dinamik psikoterapi balamnda sizi bu vahi ormandan karacam. lk etapta ormann
ierisinde, bu zifiri karanlkta yrrken ormann her tarafn aydnlatan klar yakacam. Karanlk
orman aydnlanacak. Greceksiniz ki orman ierisinde, etrafnzda birok kpek veya kurt havlamakta
veya hrlamaktalar; ancak tm bu hayvanlar etrafnzdaki aalara eitli uzunluklardaki zincirlerle
balanm durumdalar. Siz o hayvanlara yaklamadnz mddete, o hayvanlarn size ulamas
mmkn deildir. Tabloyu bu ekilde grdkten sonra hayvanlarn size zarar veremeyeceinden emin
olacaksnz. Bu da sizde byk bir rahatlk yaratacak. te size vereceim tedavi programnda
hastalnzn iyapsn kavrayp i grsn gelitirdiinizde, ierisinde size zarar verebilecek

faktrleri; yani orman ierisindeki hayvanlarn yerini ve zincirin uzunluklarn ok net
alglayabileceksiniz. Onlara yaklamadnz, onlar kkrtmadnz mddete bu hayvanlarn size
zarar vermesinin mmkn olmadn greceksiniz. Bu durum sizde byk bir rahatlama salayacaktr."
Bu aamaya kadar varacak olan bir tedavi programnda bireye rahatszlnn mekanizmalar, oluum
ekli ve grntleri anlatlm olacaktr. Hastann zek ve sosyo-kltrel seviDinamik Psikoterapi 34i
yesine gre yaplacak olan bu almlar, hastann bilinmezlik ve belirsizlikten doan kaygsn kontrol
altna almay temin edecektir. Klinik almalarmzda, younlatrlm terapi programna
aldmz hastalarmzda hastalklarnn nasl ortaya ktn ve hangi mekanizmalarla faaliyet
gsterdiini anlattrp bu bilgileri kendi hayatlaryla ilikilendirdiimizde hastalarmzda byk bir i
gr ve farkndalk gelimektedir. Kendi bireysel, salkl yanlar ile hastalkl tarafn ayrabilmekte
ve hastal ile mcadeleye balayabilmektedir. Artk birey ne ile savatn, nasl bir g ile kar
karya kaldn, kardaki dmann sava stratejilerini ve gcnn ne olduunu ok iyi bilmektedir.
Bu durumda da kayglanacak bir ey yoktur. Bu aamaya kadar hastamza sadece hastal ile ilgili
bilgilendirme yaplm, bir hastalk formulasyonu ortaya konmu ve bunun mantksal geliim zinciri
gsterilmitir. Yaptmz almalarda 15 gnlk younlatrlm terapiye aldmz hastalarda
sadece byle bir eitim ve formulasyonun hastaya aktarlmas ve kendi hayatyla ilikilendirilmesi anlk ve srekli kayg dzeylerini % 50-70 arasnda azaltmtr.
gr ynelimli dinamik psikoterapide hastalarn kendi hastalklarnn oluum ve geliim srecini
kavramalar tedavi iin yeterli deildir. Metaforumuza tekrar dnecek olursak orman iinde bir k
yakmakla yani hastaln geliim seyrini ve srecini onlara gstermekle tehlikenin nasl, nerede ve ne
boyutta olduunu anlatm olmuyor, fakat hastal aktive eden dinamiklerin ne olduunu onlara
gstermi oluyoruz. Hastal aktive eden dinamikleri uyarmad mddete herhangi bir surette
tehlikenin mmkn olmadn onlara gstermeye alyoruz. Bu aamadan sonra ormandan kap
kurtulmak deil orman ierisindeki kpeklerin slah edilerek, eitilerek bize yararl birer beki kpei
haline dntrlmeye veya evcilletirilmeye alma sreci balamaktadr. Bu aamadan itibaren de
i gr ynelimli dinamik psikoterapi ve dier psikoterapi yntemleri birletirilerek btncl yakla\
mla sre devam ettirilmektedir. Haftalk grmelerle srdrdmz bu terapi srelerinde
hastala neden olan saldrgan kpeklerin evcil ve yararl kpekler haline dntrlmesine
allmaktadr. Yani i dnyamzda bize zarar veren bir takm savunma mekanizmalarn daha olgun
ve daha salkl mekanizmalara dndrlmesine allmaktadr. sel dinamiklerin balantlar
yeniden kurgulanmakta ve onlar zerinde yeniden yaplandrlma almalar srdrlmektedir. Bu
sreler anksiyete bozukluklarnda patolojinin iddet derecesine gre ortalama bir yl srerken kiilik
bozukluklarnda bu sre ortalama iki yl srmektedir.
gr ynelimli dinamik psikoterapi yntemiyle tedavi yapmaya karar verdiimiz bir obsesif
kompulsif vakasnda i grnn nasl altn anlatmak istiyorum. Obsesif kompulsif
kiilik rntsne sahip ve obsesif kompulsif bozukluk gelitirmi olan hastamz tedavi olmak iin
bize mracaat etmiti. Yeterli dozda ve srede medikal terapi grd halde semptomlarnda bir
iyileme olmamt. Anti obsesif, anti depresif ilalarn yannda anti psikotik ve elektro
konvulsif tedavi de denenmi; ancak hastalk belirtileri gerilememiti. Hastamzn, yaplan
muayenemizde semptomlarnn dipal dneme bal semptomatik bir 'ifade olduu tanmlannca onu
i gr ynelimli, younlatrlm terapi programna aldk. ok baarl rencilik hayat olan bu niversite rencisi, rahatszl nedeniyle tahsil hayatn dondurmak zorunda kalmt. Yellbrown
Obsesif kompulsif skoru 40 zerinden 36 idi. Younlatrlm terapide hastann din obsesyonlarnn
ierii ve mekanizmalar incelendiinde hepsinin baba otoritesi ile olan bir savamn eitli grnmlerindeki tezahrleri olduu fark edildi. Her cinsel drtlenim ve duygulanmdan sonra youn
obsesyonlar ortaya kyor; eitli eyalar, simgeler ve dnce alanndaki armlarla dipal atma
her alanda yaanyordu. Cinsel drtler uyarldnda youn bir sululuk duygusu hissediliyor, bundan
kurtulabilmek iin din ibadetlere yneliniyor ve birDinamik Psikoterapi 343
ok riteller pe pee uygulanyordu. Patolojik olarak uygulanan bu ibadet ve ritellerin arkasnda
kurgulanm olan bir hastalk hikyesinin ayak izleri net bir ekilde grlebiliyordu. Her drtsel
ihtiyatan sonra ar sperego basks ve onun getirdii riteller ve bunalt, hastay dayanlmaz hale
sokuyordu.
Yzlerce semptomun her biri tek tek ele alnarak sistemin hasl alt ve hangi srelerin iledii,
hangi dnceden sonra hangi dncenin geldii ve bunun hangi ihtiyac karlad net bir ekilde
ortaya konmutu. Hasta artk akn ve bezgin deil, hangi drtnn neyi aktive edeceini, hangi
dnce zincirini harekete geireceini ve sonuta hangi rit-ellerin yaplmak zorunda olacam
kavramt. Bu mekanizmay kavradktan sonra hastalk sreleri sanki gznn nnden geen
resmi bir geit gibi akp gidiyordu. Onlarn her bir aamasn yakinen tanr, bilir hale gelmiti. Onlar
hakknda ok rahat yorum yapabiliyordu. Balangta kaotik, karmak ve belirsiz gelen birok
dnce ve ritel bir anlam kazanm, aralarndaki byk savan hatlar belli olmutu. Gen hastamz
dost glerle dman glerin ayrmn rahatlkla yapabilecek hale geldiinde Yellbrown obsesif
kompulsif skoru 40 zerinde 12'ye dmt. Yaplan takiplerde ve tedavi programnn kalan
ksmnda skor, kalcln devam ettirdii gibi giderek normal snrlara gelmitir.
H- Btncl Psikoterapi Balamnda Savunma Mekanizmalar

Dinamik adan ruhsal yap topografk ekilde bilin, bilin ncesi ve bilind blmlerine
ayrlrken; yapsal adan id, ego ve sperego katmanlarndan olumaktadr. Geliim evreleri asndan
ruhsal yap ise; oral, anal, fallik, latent ve ergenlik dnemlerinden meydana gelmektedir. Bu yapnn
tamamn grsel olarak hayal edebilmek iin daha nce de kullandmz buz da rneini model
almak istiyoruz. Denizdeki buz da, bir insan kimliine benzetilecek olursa buz dann su stnde
kalan ksm kiinin bilinli kimliini oluturmaktadr. Buz dann suyun altnda kalan ksm ise bilind kimliimizi oluturmaktadr. Hafif dalgalanan bir denizde, buz dann suyun altnda kalan
ksmnn dalga boyu miktarnca almas ve kapanmasyla simgeleyebileceimiz bir ara katman vardr
ki buna bilin ncesi alan denilebilir. Bebein geliim evreleri anlatlrken bilincin nasl olutuu konusu zerinde durulmutu. Buna gre, bilinli yapmz gereklii temsil eder. Yapsal adan ise
bunun karsna egoyu koyabiliriz. Suyun altndaki buz da ksmna da id ismini verebiliriz.
Tanmlamann kolay ve anlalabilir olmas iin speregoyu da buz dann tepesinde dolanan bir
buluta benzetebiliriz. Bu durumda id, ego ve speregonun yerleimi ile bilin, bilin ncesi ve
bilind yaamlar bir resim zerinde gsterilmi olmaktadr. Bu resimde psiko-seksel geliim
evrelerini gstermek mmkn deildir. Zira psiko-seksel geliim evreleri ego ve speregonun
geliimiyle ilintilidir.
Doutan getirdiimiz ana materyalimiz id'imizdir. Bu, biyolojik bir temele dayanan, genetik ifreyle
yklenmi drt ve igdlerden olumu ana yapdr. Bu yap douta naslsa lene kadar varln
ayn ekilde muhafaza etmektedir. Yukarda bahsettiimiz gibi id'in drtsel talepleri hedef nesnesine
ulap rahatlamak ve zerindeki gerilimi boaltmak ister. Bebeklik evresinde annenin de yardmyla
tm drtler hedefine ulatrlmaya ve geciktirilmeden nesnesiyle buluturulmaya allr. Bebein
emme ihtiyac, alk drts anne memesi verilerek rahatlatlrken anne ile kaynama, anne ve
birleme ihtiyac da anne kucana yatrlarak tatmin edilir.
Drtnn iki kaynann olduundan bahsetmitik ki bunlardan biri retkenlii temsil eden yaam
enerjisi dieri de agresyonlar temsil eden lm enerjisidir. Her iki drt de mutlak olarak hedefine
ulamak istemektedir. Balangta id'de zaman, mekn, mantk ve dier kavramlar olumadndan
bunlarn annda temin edilmesi gerekir. Drtnn, drt oluma sreciyle e zamanl olarak tatmin
edilememesi, bebekte gerilimi ve sknty dourur. Engellenmiliin vermi olduu sknt ile
agresyon ortaya kar ve fke dearj meydana gelir. Hayatn gereklilikleri arasnda ise; bir drt yola
ktnda bu drtnn gerekleebilmesi iin bir zaman periyoduna, nedensel bir ilikiye, mantksal
bir btnle ve uygun meknsal koullara ballk sz konusudur. Bir bakc ne kadar zverili olsa ve
ne kadar yakndan ilgilense de bir bebein drtlerinin, oluum srecinde e zamanl olarak hedefine
ulatrlmas reel olarak mmkn deildir.
Drtlerin e zamanl olarak tatmin edilememesi, ruhsal bir yumak olan id'in bir ksmnn farkllaarak
ego dediimiz; drty bir sre erteleyebilme yeteneini haiz olan bir ruhsal bileenin (komponent)
olumasn temin eder. Bu sre, doal bir sretir ve egonun ilk oluum ekirdeidir. Henz hafza
kaytlarnn olmad ve dsal nesnelerin isel tasarmlarnn oluturulamad bir dnemde bebek iin
dnya her an
Savunma Mekanizmalar 347
yeniden yaratlmaktadr. Bunu anlayabilmek iin evrenizdeki bir Alzheimer hastasnn yllardr
tand eini tanyamamas ve ocuklarna yabanc muamelesi yapmas rnek olarak gsterilebilir.
nk Alzheimer hastasnn hafza kaytlar biyolojik nedenlerle bozulmu ve kaytlar yok edilmitir.
Bu tahribatn derecesine gre de problemler ve skntlar domaktadr.
Bizim zihinsel srekliliimizi ve varlmz temin eden ey hafza kaytlarndaki nesne tasarmlardr.
Bebek henz bu tasarmlarn oluturmamken her an yeni bir dnya ile kar karyadr. Her gelen
anne sureti onun iin yeni bir anne, her grd nesne de onun iin yeni bir nesnedir. Zihninde ve
hafza kaytlarnda be duyu ile ald nesne tasarmlarn kaydetmeye balad andan itibaren
nesnelerin devam diye isimlendirdiimiz bir sre balar ve bu andan itibaren varoluun sreklilii
gerekleir. te tam bu sre esnasnda ego realiteye uyum gsterebilmek iin bir takm abalara
bavurur. Bebein fiziksel ve zihinsel geliimine paralel bir ekilde egonun varoluu ve acya
tahamml sreci bir takm dzeneklerle temin edilmeye allr. dden farkllaan ve drtlerin belirli
bir sre ertelenmesini temin eden bu g, ego gcdr. Bu g id'den ayrlp farkllaarak
palazlandka drtleri erteleyebilme, geciktirebilme ve bekletebilme yeteneine sahip olmaktadr.
Belki de egonun ilk fonksiyonu drtler zerinde denetim kurabilme yeteneidir. Bu, egonun bastrma
savunma dzeneinin ilk prototipidir. Ego, gereklii yani realiteyi temsil eder. Egonun grevi id'in
drtlerini dearj etmek, realiteye uyum gstermek ve de speregonun ahlki yarglar karsnda snr
amamaktr.
Ego asndan gerekliin ve speregonun taleplerini yerine getirmek hibir zaman tehlike arz etmez.
Ancak id'in tm taleplerini yerine getirmek, gereklik asndan ok byk tehlike arzeder ve egonun
yok olmas veya yok edilme34" Btncl Psikoterapi
siyle sonlanr. Bu durumda ego iin en byk tehlike kayna id'den gelen drtler yani arzu ve
isteklerdir.
Arzu ve isteklerin sorgusuz ve sualsiz bir ekilde dearj edilmesi ve hedef nesneye ynlendirilmesi
realite asndan mmkn deildir. rnein yeni bir kardei dnyaya gelen ocuk, kskanlk
krizleriyle kardeini ldrmek iin merdivenini drmek isteyebilir. Bu, onun iin doal bir drtdr.
Bu drtsn belirli bir perspektifte tutmaya alan g realiteye uymaya alan ego gcdr.
Gelien ego, id'in bu tehlikeli potansiyelini fark ederek realiteye uyum kurabilmek iin bu drtler
zerinde youn bir denetim oluturur. Bu denetim, drtlerin boalmasn engelleyerek id'i basn dolu
buhar kazanna dntrr. Biz biliyoruz ki; hedefine ulaamayan drtler insanda gerilim ve bunalt
dourduu iin bir mddet sonra bu gerilim patlama eklinde dearj bulur. Nesnesine ulaamayan her
drt iimizde potansiyel bir mayn gibidir. Ego bunu dikkate almak zorundadr. Ego youn basn
karsnda bu drtlerin alternatif emniyet sbaplaryla tahliyesine ve tasfiyesine alr.
ite bunlar yaparken ego, id'e kar savunma dzeneklerini oluturmak durumundadr. Ego kendini
id'e kar savunup realitede varln srdrebilmek iin onlarca savunma dzeneini uygulamaya
sokar. Bu savunma dzenekleri ruhsal geliim evrelerine gre ilkel olandan olgun olana doru bir
seyir takip eder. lkel olan savunma dzeneklerinin Psikoseksel geliim evrelerinin ilk
dnemlerinde kullanlmas doal iken daha sonraki geliim evrelerinde kullanlmas bir patolojiye
iaret eder. Dinamik yaklamda egonun savunma dzenekleri balangta sekiz-on dzenek olarak
isimlendirilirken bugn yeni ekollerin yeni almlaryla savunma dzeneklerinin says yirmi bee
ulam ve ierikleri deimitir. Savunma dzeneklerinin temel nitelikleri; bilind olmas, otomatik
olarak almas ve byk oranda id'e kar sava vermesidir. Baz savunma dzenekleri egonun
realiteye uyuSavunma Mekanizmalar 349
mu iin gerekli iken, bazlar da sperego iin oluturulmaktadr.
Yukarda vermi olduumuz tasarmsal buz da rneinde olay basite indirgeyerek konuyu
aktarmaya altk. Daha doru anlatm ortaya koyabilmek iin bulut olarak nitelendirilen
speregonun, suyun stnde olmasna ramen yzde doksannn bilind faaliyet gsterdiini
belirtmeliyiz. Tamam suyun stnde gibi gzken egonun da savunma dzeneklerini oluturabilmek
iin bir ksmnn bilindna, yani suyun altna doru derinletiini gryoruz. Bunu geometrik bir
ekilde ifade edecek olursak insan kimliini bir daireye benzetebiliriz; dairenin 1/3 orannda st
ksmndan geecek bir parabol izgi bilin izgisi iken, parabol izgisinin st ksmnda kalan alann
yzde yetmiini ego paras, yzde 15'ini sperego paras yzde 15'ini de id paras oluturur. Suyun
altnda kalan veya paraboln altnda kalan alann, yzde 60'na id, yzde 30'una sperego ve yzde
10'una da ego diyebiliriz. Bu rakamlar llebilen rakamlar deil, fakat konuyu anlatabilmek iin
rneklem rakamlardr.
Savunma dzenekleri, yukarda belirttiimiz temel zellikleri; yani bilind olmalar, otomatik olarak
uygulamaya gemeleri, id'in saldrlar karsnda egonun gerekliini ve speregoya uyumunu
salamalar ve de drtlerin dearjna imkn vermeleri balamnda ele alndnda aadaki balklar
eklinde sralanabilir:
1. Bastrma: (Represyon ve Supresyon)
Olgun bir egonun bilindn kontrol edebilmesi iin oluturmas gereken ilk nemli savunma
dzenei, ncelikle tehlike arzeden drtleri durduracak ve onlar bilindna bastracak savunma
dzeneidir. Egonun bu fonksiyonu oluturabilmesi iin belirli bir gce ulamas, drty bilindnda tutabilme yeteneine sahip olabilmesi ve orada barndrmas gerekir. Balangta drtler
bilindnda tutulamad iin; bilince karlarak realiteye ve speregoya uy350 Btncl Psikoterapi
gunluk asndan test edildikten sonra uygun olanlarna dearj imkn salanmas, uygun olmayanlarn
da bilindna tekrar gnderilmesi ve bastrlmas gerekir. zellikle psikoseksel geliim evrelerinden
fallik evreye ulaan bir bebekte ebeveyn tasarmlarnn iselletirilmesi sonucunda drtler,
speregonun bilind ksmnn denetimiyle, bilince ulamadan kontrol edilmekte ve denetim
salanmaktadr. Bastrma mekanizmas aktif bir sretir. Drt bilince kmak iin libidodan bir enerji
kullanrken ego bu drty durdurabilmek ve basklayabilmek iin yine libidodan enerji kullanmak
zorundadr. Bu da fasit bir daireyi oluturur. Bunaltnn olumasn kontrol etmek iin devreye giren
bastrma mekanizmas, insan yorgun ve bitap drebilir. Bastrma mekanizmas u ekillerde ortaya
kabilir.
a. Bilince gelen drtnn geri gnderilmesi
b. Drtnn bilindnda tutulmas
c. Reel olarak yaanan travmann bilindna gmlmesi. Her halde de bastrma mekanizmasndan
bahsetmek
mmkndr. Ruhsal geliim evrelerinin durumuna gre bilindnda tutulan drtler, zaman zaman
bilince kabilir. Hatta zaman zaman aktive olup uygulamaya bile geebilir. Bunun birok nedenleri
vardr. Egonun zayfl, speregonun basknlnn yetersizlii ve realitenin kolaylatrc etkileri
sonucunda drt uygulamaya geebilir. rnein, ergenlik dnemine kadar dipal atmasyla ilintili
olarak anneye ilikin bilind ensest arzularn kontrol altna alabilen gen delikanl, ergenliin
getirmi olduu fiziksel ve ruhsal zorlamalarn sonucunda bu drtsn bastramayacak noktaya gelip
bilinlendirebilir. Byle bir arzu ve istek bilinlendiinde gen delikanl iin bu durum dayanlmaz bir
sknt ve ac vermektedir. Belki de yllardr bilinaltnda bastrarak tutmu olduu bu drt, ergenliin
zor artlar altnda denetimden km sadece bilince ulamtr. Bilinte bunun izolasyona tabi
tutulmadan hissedilmesi ve dnlmesi ciddi
Savunma Mekanizmalar 35i
bir sknt kayna yaratmaktadr. Byle bir nedenle intihara ynelen, youn anksiyete ataklar geiren
veya depresyona giren ergenler bulunmaktadr. Burada mekanizma, egonun denetim gcnn
zayflamas sonucunda drtlerin bilind katmandan bilinli hale gelmesi eklinde almaktadr.
Yine ayn genlerde anneye kar hissedilen bu drtsel yap cinsel bir eyleme ynelmese bile cinsel
ierikli olarak anneye dokunma ya da sarlma gibi eylemlere dnebilmektedir. Bu durumda ergenin
yaayaca isel atma daha youn ve fazladr.
ocukluk dneminde kardeine kar kskanlk hisleriyle dolu, ona zarar verme isteiyle bu tip
drtleri harekete gemi olan ocuk, evre artlar msait ise eylemi uygulamaya teebbs edecektir.
Ya ilerledike bu drtler ve istekler bilindnda tutulacak hi bilince kmayacaktr. Her iki durumda da bastrmadan bahsetmek mmkndr. ocuun kskanl hissedip kardeine kar
dmanca hisleri fark etmesi ve bundan utanarak bastrmaya almas represyon (bastrma)
dzeneini olutururken, drtleri bilince kmaya izin vermeden bilindnda tutmay
baarmas ise supresyon bastrma mekanizmasna rnek olarak verilebilir.
Yaanm olan travmatik birok an unutulma eilimlidir. Egonun rahatlayabilmesi iin yaanm olan
bu tip anlarn hafza katmanlarnn derinlerine gnderilmesi ve arm zincirinden uzak tutulmas
gerekmektedir. Aktif olarak bilince ulaamayan bu tip travmatik yaantlar, bilindnda varln
srdrecek, bireyi farkl ekillerde varlndan haberdar edecektir. Birok psiik belirtinin/semptomun
arka plannda bu travmatik yaantlarn izdmlerini bulmak mmkndr. Bastrma, egonun ncelikli
olarak alaca ilk tedbirdir. Dinamik adan bakldnda ensestiyz talepler bilin dnda bastrlarak
tutulacaktr. Daha sonra ise egonun geliim yapsna, realiteye ve speregoya uymayan birok istem ve
arzu dearj imkn bulamadan bilindnda tutulacaktr.
Bastrma eitli yaklam ekollerine gre farkl farkl da deerlendirilebilmektedir. Biyolojik eksenli
bir bak tarznda olay hafza kaytlarnn ilemlenmesiyle ilikilendirilebilir. Biyolojik yaklam tarz
bilind bir hafza kaydnn varln kabullenmez. Bunun yerine yaantlanan bilgilerin ve zaman
dilimlerinin, hafzaya alma, hafzada saklama ve geri arma sistemindeki bir takm hatalardan
kaynaklandna inanlr. Bu aklama biiminde hafza kayd yaplrken baz kodlama sistemlerinin
hafzay etkin olarak altrd ve hatrlamada bu sistemlerin ok nemli bir rol haiz olduu
belirtilmektedir. Bu bak tarzyla birok olay izah edememekteyiz. Biyolojik bak tarzna gre
hafza kaytlarna gl kayt yaplp yeniden arlabilmesi, duygusal bir olayn patlayc etkisinin,
kayd glendirmesi nedeniyledir: Yaanan bir sava, deprem, felaket ve benzeri durumlarda olduu
gibi. Ancak biz biliyoruz ki cinsel taciz konusunda birok kurban olay hatrlayamamaktadr. Bu da
gstermektedir ki biyolojik hafza kayd izah, bir noktaya kadar geerli olmakta, bizim bilind sreler dediimiz mekanizmalar devreye girmektedir.
Olay, davran adan deerlendirildiinde; honutluk veren anlar ve hafza kaytlar canl
tutulurken, sknt veren hafza kaytlarnn geri planda kalmas ile ilgili davran-pekitirici
srelerden bahsedilmektedir. Hatrlanmayan travmatik hadiselerin davran ekole gre bu
ekilde izah yaplmaktadr. Negatif olan anlar hafzadan silinmekte, pozitif olanlar ise pekitirici
srelerle hafzada tutulmaktadr. Deprem ve sava gibi hallerin negatif etkileri olmasna ramen,
hafza kaytlar ok aktif bir ekilde tutulurken bireysel olarak yaadmz aalanma, dlanma ve
cinsel taciz gibi anlar hafza kaydna gelmemektedir. Bu da pekitirici srelerin bu alanda geersiz
olduunu ve davran yaklamn, olaylar bir noktaya kadar izah edip bir noktadan sonra yetersiz
kaldn bize gstermektedir.
Kognitif/bilisel adan bastrma ve unutma kavramlarna bakld zaman; balang dnemlerinde
bilind sreler kabul edilmezken vaka almalarnda, izah edilemeyen kognitif yaplandrmalara
farkl isimler verilerek, afonksiyonel emalara dinamik yapnn bilind kavramlatrmasna denk
decek temel kabuller ve emalarla almlar getirilmitir.
2. e Atm (Introjection)
e atm savunma dzeneini tam manasyla kavrayabilmek iin, doal bir sre olan ie alm
(incorporation) mekanizmasn kavramak gerekir. Yukardaki blmde bebein zihinsel geliiminde
ilk alglarn zihindeki izdmlerinin ilk benlik algsnn ekirdeim oluturduundan szetmitik.
Benliin oluabilmesi iin be duyumuz vastasyla d dnyann ieride tasarmlanmas
gerekmektedir. Bu tasarmlama srecini ie alm mekanizmas ile isimlendirebiliriz. Bebein ilev
gren ilk d organ azdr. Az, doutan getirilen emme refleksi sayesinde herhangi bir materyali
otomatik olarak emer. ocuun ilk emdii nesne ise anne memesidir. Memenin az iindeki hacimsel
bykl, kvam (sertlik-yumuaklk-elastikiyet) kokusu, tad ve fonksiyonel zellii bebein ilk
alglad nesnenin vasflardr. Meme sayesinde alnan uyaranlar zihindeki hafza kaytlarnda
kodlanrken ilk ie alm eylemi gerekletirilmi olmaktadr. Bu eylem henz detaylarna vakf
olamadmz ok karmak bir sre sayesinde mmkn olabilmektedir. Zaman ierisinde ie almlar
azn yannda dier duyular vastasyla da srdrlr. zellikle grsel ve iitsel ie almlar doal bir
sre olarak zenginleerek devam etmektedir. Anne memesiyle balayan ie alm sreci annenin yz,
annenin eli, annenin bedeni, annenin kokusu ve annenin sesi gibi para para faktrlerle birleerek
devam eder. Sonunda btncl bir anne ie alm gerekletirilir.
Bu sre sadece anne ile deil ocuun etrafndaki tm d dnya ve kendi bedeniyle ilintili olarak da
ayn ekilde de354 Btncl Psikoterapi
vam eder. Bu doal srete herhangi bir problem bulunmamaktadr. e almn, doal bir sre olmas
nedeniyle egonun savunma mekanizmalar arasnda kabul edilmesi uygun deildir. Biraz sonra aada
anlatacamz ie atm mekanizmasna gemeden nce ie alm eyleminin doal srecinin geliiminde
karlalabilecek bir takm engelleme ve atmalardan da burada bahsedebiliriz. Nasl ki davran
koullu artlandrmalarda, bir uyaran bir baka uyaranla eletirmek mmkn olabiliyor ve bunun
sonular gzlemlenebiyorsa, bebein ie alm dnemini de bu balamda deerlendirebiliriz.
Organizmann temel hedefi genetik ifresinde tad hemaostasisi (st denge halini)
gerekletirmektir. Bunu oluturabilmek iin doutan getirdiimiz bir takm reflekslerimiz vardr.
Doum ile beraber gelen- denge bozukluunu bu refleksler sayesinde gidermeye veya azaltmaya veya
d dnyaya haber vermeye alrz. Varlmz devam ettirebilmek iin yaplmas gerekli olan ilk
ey beslenmedir. Beslenme, bozulan hemaostasisi yeniden dengeye getiren, bebei rahatlatan ve
dinginlii temin eden en temel biyolojik unsurdur. Anne memesiyle balayan beslenme sreci, anne
memesinin ocuun zihnindeki tasarmlanmasnda be duyu ile alnan algnn btncl bir ekilde
entegrasyonu ile devam etmektedir. Meme emilirken hem bu ie alm mekanizmas srdrlmekte ve
hem de en temel ihtiya olan beslenme ilevi yerine getirilmektedir.
Dengenin bozulduu cehennem halinden dengenin tekrar tesis edildii cennet haline dnn ilk
prototipi bebein beslenme eylemidir. te burada nesne tasarm oluturulurken, ilk denge halini alan
uyaranlara elik eden ikincil uyaranlar, ocuun ilk honutluk duygusunun tasarmsal olarak yan
tarafnda tad hatrlatc koullu unsurlardr. Yani bir bebek annesi tarafndan beslenirken ve
cehennemden cennete doru bir yolculua karken, bir baka ifadeyle bozulmu
hemaostasisin yeniden tesisi gerekletirilirken odann rutubeti, odann nem oran, ortamda alnan
mzik, konumalarn ses tonu, odann kokusu ve dier tm faktrler koullu bir uyaran olarak zihne
ilk unsurlar olarak girebilir. Hayatmzn daha sonraki evrelerinde bilemediimiz ve anlamadmz
ekilde; belirli s derecelerinden honutluk duyan, belirli nem oranlarn tercih eden, belirli aydnlk
iddetlerinde daha dingin olan, belirli mzikal notalara eilim duyan, belirli kokulara aina olan ve
belirli tatlar tercih eden yap muhtemelen kaynan bebeklik dnemindeki ilk koullu uyar etkisinden almaktadr.
Bu durum yaammzn bir alann izah etmee yararken dier taraftan ie alm srecinin negatif
olduu yani hemaostasisin bozulduu durumlarda ayn evre artlarnn, negatif bir uyarc gibi
algland negatif koullu artlanmalar oluturabilme potansiyeline sahip olduunu da gstermektedir. Bir takm anlamsz korkularn, duygularn ve hislerin eitli ortamlarda, eitli tatlarda ve
mziklerde aktive olmasnn arka plannda bu tip bir ilk uyarc koullu refleks ann bulunabileceini
hatrda tutmak gerekir.
Dinamik adan bakld zaman, oral dnemle ilgili bir takm ruhsal rahatszlklarn kaynanda ya
annenin meme ucunda bir problem olmas ya da ocuun aznda bir hastaln bulunmas sz konusu
olabileceini daha nce belirtmitik. rnein, bebek emme dneminde aznda oluan bir yara
nedeniyle emme eylemini gerekletirip hemaostasisi temin etmeye alrken dier taraftan arl bir
uyaran buna elik etmektedir. Bu durumda ac ve haz yan yanadr. Bu ok ciddi birok sonuca neden
olabilir. Balanma (attachment) duyumu, korku ve ac verici bir etkiye dnebilir. Memeye bu
ekilde yaklaan bebein daha sonraki hayatnda arkadana, partnerine veya eine balanrken ayn
endie ve acy duymas ve balanma zorluklar yaamas mmkn olabilir. Veyahut oral doyum
salarken bir taraftan yemenin hazzn
yaayp bir taraftan ac hissedebilir. Cinsellikte bu yap sadist mazoist ve sadomazoist bir ilikiye
dnebilir. Bu ekilde birok kombinasyonun oluabilme ihtimali szkonusudur. Bunlar nesnel
olarak tespit edip zincirin halkalarn tamamlamak u anda pek olas grlmemektedir. Bu konu ile
ilgili olarak detayl ve uzun sreli takip almalarnn yaplmas gerekmektedir.
Buraya kadar anlatm olduumuz e alm (incorporation) mekanizmas bir insann geliiminde doal
bir sre olarak meydana gelirken ie atm (introjection) mekanizmas egonun savunma dzenekleri
arasnda saylmaktadr. e atm en ok zdeim mekanizmasyla kartrlmaktadr ki yeri geldii
zaman zdeim mekanizmas detayl olarak anlatlacaktr. e atm id, ego ve sperego ayrmnn
gerekletirildii; egonun oluturulduu ve kendiliin (elf) tamamland bir srete olumaktadr.
Ego ve/veya kendilik, greceli olarak yetersizlik duygular hissettii zaman dier savunma
mekanizmalaryla yetersizliini telafi edemez ise ie atm savunma mekanizmasndan da yararlanarak
dayanma gcn artrabilmektedir.
e atm, dardaki bir nesnenin veya nesnenin bir parasnn ya da nesnenin bir zelliinin pozitif
veya negatif anlamda ie alnarak zihinsel tasarmda onun yaatlmas anlamna gelir. Cmleyi daha
anlalr hale getirmek iin yle bir rnek kullanlabilir: Yetersizlik hisleri duyan bir birey, mahallede
gl olduuna inand ve karizmatik olarak deerlendirdii mahalle kabadaysn isel olarak ie
atp onun tasarmn zihninde canlandrdnda, o kabadaynn fiziksel ve ruhsal gcnn kendisine
getiine dair bir inan ve duyguya kaplr. Bu, ie atm mekanizmas sayesinde mmkn olur.
Egonun greceli olarak yetersiz olduu durumlarda her balamda ie atm olaylarnn olmas
mmkndr. zdeim savunma mekanizmasnda dtaki bir nesnenin zelliinin egoya veya
kendiliimize katlarak kendimizin bir paras ve
kendilik hamurumuzun bir karm yaplmas szkonusu iken, ie atm dzeneinde ise ie atlan
nesne veya# zellik ayr bir varlk olarak zihinsel tasarmmzda varln devam ettirir. Birey, iindeki
bu tasarmla iletiime geip diyalog kurabilir; konuabilir, tartabilir ve hatta kavga edebilir. e atm
dzeneinin daha iyi anlalabilmesi iin bir vaka rneimizi burada sizinle paylamak isterim.
Odipal atmalar youn olan, babas tarafndan dvlen ve cezalandrlan ve annesi de ayn iddete
maruz kalan bir gen, ergenlie ulatnda babasnn karsnda kendisini zayf, yetersiz ve
savunmasz hissetmektedir. Ergenlikle beraber babann iddetinin kesilmi olmasna ve de gemite
cereyan eden negatif olaylarn bitmi olmasna ramen primitif savunma mekanizmasyla varln
srdrmeye alan ruhsal yap; d dnyadaki her trl g ve otoriteyi baba trevi olarak alglayp
aresizlie dmektedir. Bu aresizlikten syrlmak ve babayla ve baba trevleriyle rekabet edebilmek,
egonun ve kendiliin glenmesi ve de olumlu zdeim rneklerinin iselletirilmesiyle mmkn
olabilir. Eer bunlar yaplamam ise alternatif bir yol olarak ie atm savunma dzeneinden
yararlanlr. Bu gen de ie atm dzeneinden yararlanarak varoluunu srdrmtr.
Trkiye'den bir ii ailesi olarak Almanya'ya yerleen bir ailenin ocuu, yabanc bir kltrde,
korumasz bir ortamda ve iletiim becerilerinin snrlandrld bir corafyada yaamaya mecbur
braklmtr. Bir yandan baba ile mcadelesi srerken bir yandan da Almanlarn ikinci snf vatanda
muamelesinden kaynaklanan zorluklar amak durumundadr. Yaad mahallede Mustafa isimli bir
delikanl hem Alman genlerine kar Trkleri ve Trkl onurlu bir ekilde temsil etmekte ve hem
de Trk genleri arasnda; judo, tekvando gibi dv sporlarn bilmesi, fiziksel yapsnn salam
olmas ve yksek tahsilli olmas gibi zellikleriyle ne kmaktadr. Hikyemize konu olan dipal
atmal gencimiz, gnn bi358 Btncl Psikoterapi
rinde otomatik olarak zihninde Mustafa'nn eklinin canlandn yaantlad. Ardndan ok
ilgintir ki bir yutma refleksi ile Mustafa'y btn ile ve tm zellikleri ile iine att. Mustafa
onun i dnyasnda yaamaya balad ve o andan itibaren kendini Mustafa olarak
hissetmeye balad. Artk Mustafa kadar sportmen ve gl bir fizie sahipti. nk Mustafa
onun iindeydi. Mustafa ideolojik olarak Trk bir ideolojiye sahipti. Kendisi farkl bir
ideolojiye sahip olmasna ramen Mustafa'y iselletirmi olmaktan dolay Mustafa'nn
ruhunda eksik kalmamas iin Mustafa'nn ideolojisinin de ie atlmas gerektiine karar verdi.
Ve ardndan Trklk ideolojisini bir yutma hareketiyle ie attn kabullendi. imdi
kendisini daha gl hissediyordu. Ardndan olay tam bir kontaminasyon (kirlilik) obsesif
zinciri eklinde bir srece dnt. Mustafa, Trkl; Trklk ise tm Trk ideolojileri
savunan kurum ve kiilerin ie atlmas mecburiyetini getirdi. Trklk ile ilgili dnyada
bulunan tm kurum ve kiiler bu ekilde ie atlma zincirinin halkalarn oluturmaya balad.
Mustafa Bak'l idi. Mustafa'nn kendi ruhunda eksik kalmamas iin Baku'nun de ie
atlmas gerekiyordu. Baku'yu de iine att. Baku, Azerbaycan ile ilintili idi, hemen ardndan
Azerbaycan' ie atmak zorunda kald. Azerbaycan Trklerin ilgilendii blge idi,
dolaysyla Trklk ideolojisi ile Azerbaycan'n ie atm kesimi idi.
Kontaminasyonun burada duraca beklentisi iinde iken kontaminasyon artarak devam
etti. Trklk, Trk blgelerini yani Turan corafyasn iine alyordu. Azerbaycan ie
alndktan sonra ardndan tm Avrasya blgesindeki lkeler ie atlmalyd. Birey bir taraftan
egosunu glendirip varln devam ettirmeye alrken dier taraftan bitmeyen bir obsesif
zincirin iine dmt.
Bu durum, zayf bir egonun, kendisini daha gl hissetmek iin bavurduu bir zm
yoludur. e atm sadece bu balamda ulamamaktadr. Sevilen bir nesnenin ie alnarak her
an onunla iletiim kurmann yolu temin edilebilmekte ve
ondan uzak kalmann dayanlmaz acs bu ekilde telafi edilebilmektedir. Bu tarz ie almayla
ilgili bir vakay sizinle paylamak istiyorum.
Vaka: izoid-paranoid kiilik zellikleri ar basan bir gencimiz, niversite birinci snfta iken
kar cinsten bir kza platonik bir ak duyar. Kiilik zellikleri nedeniyle kma teklif
edemedii, yanna yaklaamad ve ayn meknda bulunmak dahi ona korkun sknt veren
bir durum olduu iin, sevgilinin ie atm eklinde bir zm tezahr etmitir. Olay bir
boyutuyla psikotik bir noktaya tanmtr. Sevgilisini ie attktan sonra onunla i dnyasnda
konumaya, hesaplamaya ve paylamaya balamtr. Kendilik snrlar zaman zaman
kaybolmu ve ego, rasyonel denetimini zaman zaman yitirmitir. Delikanl ie att
sevgilisiyle konuurken zaman zaman sevgilisi ile tartmakta, bu tartmada kavga kmakta
ve kavgann sonucunda canhra feryatlarla sevgilisine barmaktadr. O esnada yan odada
bulunan anne odaya girdii zaman masay yumruklayan, duvar tekmeleyen ve karsnda
biri varm gibi konuan olunu gzlemlemekteydi.
e atmn negatif ynden deerlendirilmesi ise fke duyulan ve nefret edilen bir nesnenin ie
alnarak, ite bu nesneye kar nefret dearjnn salanmas eklinde oluabilmektedir.
Zaman zaman ryalarmzda kzdmz birisine kar herhangi bir g ve otoriteye kar
tepkilerimizi ortaya koyarz. stemediimiz bu insanlar ryalarmzda dver, hakaret eder
bazen de ldrrz. Ryalarmzda olan bu savunma dzenei ie atmda normal
zamanlarda da ortaya kmaktadr. Sevmedii ve nefret ettii retmenini ie atan, her gn
onunla hesaplaan ve her gn ona kfreden bir gen delikanl, sevmedii retmenini iine
atm ve gerek hayatta gerekletiremedii hesaplamay kendi istedii artlarda i dnyasnda oluturmu olur.
Bu anlamda amirinden fra yiyen memur, komutan tarafndan azarlanan subay, patronu
tarafndan aalanan ii
gerek hayatta olabilecek reel kayplar nedeniyle suskunluklarn muhafaza ederken, olay annda dahi
kar taraf ie atp i dnyalarnda ona kar hakaretleri, fke dearjn ve hatta yaralayp ldrmeyi
bile tahayyl edebilmektedir. Bunlar hepimizin gndelik hayatnda yaantlandrdmz olaan ego
koruyucu yaantlardr.
e atmn dier bir uygulama tarz da kendiliimizin bir parasnn kendiliimizden kopartlarak ite
tutulmasdr. Kendilik ve ego kendi ierisinde ahenkli alan bir btn temsil eden, paralar
arasnda ok ciddi farkllklarn olmad bir ruhsal yapdr. Birey isteyerek veya istemeyerek bir takm
olaylarn sonucunda egosuna, speregosuna ve kendiliine ters bir konumda kalarak drtlerinin esiri
olup bir takm eylemler gerekletirmi olabilir. Bu eylemler zaman ierisinde ego tarafndan
sindirilerek bnyeye katlabilir. Ama baz durumlarda ego yaanlan bu olay bnyeye katmakta
zorlanr ve ayr bir para olarak onu muhafaza etmeyi yeler. Bu bir nevi vcuda girmi olan
mikrobun bir korunma bari-yeri halkasnn iinde tutulmas gibidir. O farkl para, bnyededir ve
varln devam ettirmektedir. Kii bundan iddetli ekilde rahatszlk duyar. Dier savunma
mekanizmalar yetersiz kaldndan ie alnan bu kimlik paras ierde ayr olarak yaamaya devam
eder. Bu birey iin ok ciddi bir sorun tekil eder.
Bu durumu una benzer vaka rnekleriyle anlatabiliriz: Gazete haberlerinde zaman zaman bir takm
intihar haberleri okuruz. Bunlarn bir ksm ie atm dzenei sonucunda ortaya kmaktadr. rnein
yllardr onurlu ve gururlu bir ekilde i hayatnda baarl olmu bir i adam, toplumda ok saygn bir
konumu varken yeni girdii bir i teebbsnde baarsz olmu ve risk faktrlerini iyi analiz
edemedii iin iflas etmitir. Bir anda be parasz kalm ve aaal bir dnem sona ermitir. Birey
bunu kabul edememektedir. Bu durumda egonun bir paras blnm suu bu blnen paraya
yklemitir ki; cok hatalar yapmtr. Kendisi asla hata yapacak potansiyele sahip deildir. O ego
paras tarafndan kandrlm, aldatlmtr. Dolaysyla bu para yok edilmelidir. Bu balamda hata
yapan ego parasn ortadan kaldrmaya ynelik olarak salam ego paras onu cezalandrp yok
etmekte ve intihar bu ekilde gereklemektedir. 3. Blme (Splitting)
lkel savunma dzeneklerinden en nemlisi blmedir. Maddeyi zmleyebilmek iin moleklleri,
molekl zmleyebilmek iin atomu, atomu zmleyebilmek iin de elektron ve protonu
zmlemek gerekir. Ayn balamda insann ruhsal yapsn zmleyebilmek iin onun ruhsal molekllerine ve atom alt paracklarna kadar inmek gerekir. Bu almamzda da bu zincirin halkalarn
oluturmaya alyoruz.
Blme mekanizmas bu manada atomun oluumunu bize anlatan bir srece indirgenebilir. Yine
bebein ilk alglarna dnecek olursak, be duyu ile ierden ve dardan alnan uyarlar zihnimizde
kaotik bir dnya oluturmu idi. Her ey bir hercmer halindeydi; anlam yoktu. Sonralar beyinsel ve
zihinsel
geliim
olutuka
bu
anlamszlk,
yerini kategorizasyona brakt. Nesneler
anlaml hale gelmeye balad, canl ve cansz olarak ayrt edilmeye alld. Be duyu ile alnan
nesnenin varl kabul edilirken, grlmesi engellenen bir nesnenin o anda yok olduu dncesinden,
gelimilie uygun olarak bir sre sonra o nesnenin, engelin arkasnda varln devam ettirdii
karsamasna kadar geen bir sre iledi. Hafza kaytlar almad dnemlerde her seferinde
dnya yeniden ve yeniden yaratlmakta idi. Hafza kaytlarnn devreye girip nesne tasarmlarnn ite
oluturulmasyla birlikte nesnelerin sreklilii ve devam temin edildi.
Bu erevede bebek kendisine bakan anneyi, ilk nesne tasarm olarak iinde canlandrmay baard.
Anneyi be duyu ile algladnda onu tanmann vermi olduu tepki ile ona
eko verdi. D dnyann nesne tasarmlarnn aynsnn ieride oluturulmasyla birlikte sreklik temin
edilmi oldu. Nesnelerin tasarmlar i dnyada ekillenirken onlara anlam ykleyen bireyin kendisinin
tasarm, bu tasarmlar dnyasnda eksik kald. nk kendisini nasl tanmlayacak, tasarmlayacak ve
nasl bir deer atfederek bu tasarmsal dnyann merkezine oturtacakt?
Bir bebei bu dnemde kapal bir kutuya benzetirsek kapal kutunun yzeyinde be tane delik
bulunmakta, bu deliklerden gelen bilgiler vastasyla d dnyann ne olduu ile ilgili karmlar
yaplmakta, bu karmlar sonucu kutunun ierisinde d dnyann bir kopyas tasarmsal olarak
oluturulmaktadr. D dnyann bir kopyas kutunun iinde tasarmsal olarak oluturulduu zaman bu
tasarmn iinde kutunun kendisi yoktur. nk kutu kendisinin neye benzediiyle ilgili bir karm
yapamamaktadr. Gzn kendini grememesi, beynin kendini idrak edememesi gibi bir husustur bu.
Bir gz dardaki her eyi grr, alr ama kendi yapsnn nasl bir ey olduu ile ilgili grntye
ulaamaz ve kendini gremez. Bu manada bebek de d dnyann fotorafn ektii halde kendi
kimliini, bedenini ve varln alglayp deerlendiremez.
Ama ieride tasarmlanan dnyann btn halkalarnn anlaml hale gelebilmesi, bebein kendiliini i
dnyasna atmasyla mmkndr. Bilinmeyen ve tanmlanamayan bebein kendilii nasl olacak da i
dnyaya tanacak ve dier nesnelerle balants i dnyada tesis edilecektir. te bu aamada L? m'n
'aynalama (mirroring) evresi' dedii sre iler. OCUK dnyay alglayp anlarken ilk etapta annesiyle
fzyona girip onunla kaynaarak dnyaya anlam verir. Kendinin nasl bir ey olduu ile ilintili olarak
kendilik tasarmn da annenin baklarndan, yz ifadesinden, ses tonundan ve davranlarndan
karr. zellikle annenin baklar, ocuun nasl bir varlk olduunun aynada yansmasdr. te ilk
kendilik ekirSavunma Mekanizmalar 363
deinin olutuu bu evrede annenin ocua atfettii deer, annenin yz ifadesinde ve baklarnda
netlik kazanr. ocuk annenin kendisine olan bu bak ve yaklamndan bir kendilik tasarm
oluturarak biraz nce kutu diye tanmladmz varl tasarmlayarak, i dnyasndaki nesne
tasarmlar arasna kendilik tasarm olarak atar ve onu merkeze oturtur.
Buraya kadar her ey normal giderken genellikle bebeklerin ilk oluturduklar kendilik tasarmlar
sevgiyle, efkatle ve ilgiyle bebee bakan annenin baklar ve yz ifadesi sayesinde olutuundan
bebek kendisini ok nemli, deerli ve honutluk veren bir varlk olarak ieri atar. Bu sayede ilk
kendilik tasarm, merkeze oturarak nesne tasarmlar dnyasnda balantlar kuran ana e olur.
Annenin bu youn ilgi ve sevgisi, hatta ocua tapnacak derecedeki alakas ocukta ilk narsist iyi
kendiliin olumasn salar ve onu oluturmay salayan yap da ilk iyi nesneyi oluturur. Fakat bir
sre sonra ne olduysa anne ocua ok kt bir ekilde yaklamakta, baklar deimekte ve ona nefret ederek kzarak hatta irenerek bakmaktadr. ocuk bunu alglayacak, anlayabilecek ve
yorumlayacak durumda deildir. Anne ekil, cisim, ses vb. bakmlardan ayn annedir. Ama anne,
davransal ve duygusal olarak farkldr. Anne ocua irenerek, kzarak ve fkelenerek
yaklamaktadr. ocuk bunu anlamlandrmakta ok zorlanr. Hikyenin anne tarafna bakacak olursak
ok sevdii yavrusunun altna i-kaka yaptn, bezini datp kakasn oraya buraya bulatrdn ve
de eliyle mnckladn grnce yzndeki ifade irenme, fkelenme ve kzgnlk eklinde ortaya
kmaktadr. Bebek iin kaka, dklama ve pislik hibir anlam ifade etmemektedir. Annenin
davranlarn bu balamda bebein izah etmesi mmkn deildir. Bebein egosu henz ok ilkel
dzeydedir. Bu durumda ocuk ilk savunma dzeneklerinden olan blme dzeneini uygulamaya
geirme yetisiyle donatlmtr. Egonun ruhsal gc bu seviyeye ulamtr.
Blme mekanizmas ayn obje tarafndan bireye ulatrlan pozitif ve negatif davran ve duygulanmn
ayn birey deil de ayr ayr iki birey tarafndan yapldna dair isel kanaatin oluturulmas ve
birbirinden ayr tutulmas almasdr.
Bebek nasl ki ilk nesne tasarmlarn olutururken her an yeniden grd anneyi ayr anneler
zannedip bunlar ayn anne yapma konusunda aylarca mcadele etmi ve anlk anneleri birletirip
srekli bir anne oluturmusa imdi de anneleri ikiye indirgemektedir: yi anne, kt anne. Olay basitlemitir. Annenin yzndeki davran ve duygulanm ifadesi bebekte iki trl duygu hissettirecektir.
yi anne geldiinde ocuun ierisinde nemli ve deerli olduunu hisseden iyi kendilik aktive
olurken; negatif hislerle dolu kt anne geldii zaman iinde deersizlik hislerini oluturan kt
kendilik aktive olacaktr.
dnyamzda iyi ve ktnn yan yana barnmas bu seviyedeki bir zihinsel yap iin mmkn
grnmemektedir. nk olay anlamlandrabilecek mantkl zihinsel bir kapasiteden yoksundur. yi
ve kt kendilik ieride bu ekilde aktive olurken yeni bir kaos doacaktr. yi kendilik zihinsel yapda
hazzn ve honutluun temin edildii bir hemaostasis halini simgelerken; kt kendilik bu gzel
dengenin bozulduu ve kiinin anksiyeteye sokulduu negatif bir ortam oluturacaktr. Bu durumu st
iine dklm i ve kakaya benzetebiliriz. ocuk bunu kaldrabilecek durumda deildir. te bu
esnada bu geliim evresinde bebek, bu iki yapy iki ayr kompartmanda tutarak onlarn birbirlerine
karmasna imkn vermez. Bu mekanizmaya, blme mekanizmas denilmektedir. yi anne veya iyi
nesne geldiinde iyi kendilik aktive olacak; kt nesne veya kt anne geldiinde ise kt kendilik
aktive olacaktr. Bu ekilde kt kendiliin iyi kendilii etkilemesinin, zarar vermesinin, kirletmesinin
veya yok etmesinin nne geilmi olacaktr.
Artk dnya drtl bir iliki ana dnmtr: yi nesnelerin aktive ettii iyi kendilik ve kt
nesnelerin aktive ettii kt kendilik. Zihinsel yapmz geliip serpilerek realiteyi alglayabilecek,
olaylar arasndaki balantlar kurabilecek kapasiteye geldii zaman bu blme mekanizmas yava
yava zayflamakta, geirgenlii artmakta ve btnle doru bir ynelim sergilemektedir. imdi artk
btnle doru bir sre ilemektedir. Annenin ahsnda iyi ve kt nesne birlemekte ve
entegrasyona tabi olmaktadr. nk ocuk annenin davran ve duygulanmnn neden ve niinlerini
alglayarak anlamlandrabilecek bir zihinsel yetenee ulamtr. Annenin yzndeki ifade herhangi bir
olaya istinaden deiiklik arz etmektedir. Burada determinal bir balantnn varl ocuk tarafndan
fark edilmektedir. Zihinsel yapnn bu seviyeye ulaabilmesi iin ocuun drtbe yalarna kadar
gelmesi
gerekir.
Bunu daha iyi kavrayabilmek iin bir fermuar benzetmesini burada rnek olarak kullanabiliriz. ocuk
zerine giydii fermuarl bir ceketi, bebeklik dneminde fermuarlar ayrlm bir ekilde tutarken bir
sre sonra fermuarn kilidini takp karlkl yzlerini birbirine geirerek fermuar yava yava
kapatmaya balayacaktr. te bu kapatma ilemi normal bir srete drt be yalarnda bitecektir. D
dnya iyi ve kt nesneler olarak blnm iken, gereklik ilkesinin egoda yerlemesiyle birlikte
nesneler arasndaki balantnn sebep-sonu mant kavrandka dnyann tek bir nesneden ibaret
olduu gerei fark edilecek ve kabullenilecektir. Artk iyi ve kt dnya; iyi ve kt anne; iyi ve kt
aabey yoktur, iyilikleri ve ktlkleri iinde barndran bir anne, baba, aabey veya abla vardr. Bu
da artk dardaki dnyann, iyilik ve k-tlkleriyle bir btn olduunun kabullenilmesi sonucunu
douracaktr. Dolaysyla bebein kendilik tasarm da, d dnyann onda aktive ettii iyi kendilik ve
kt kendilik kutuplarndan yava yava merkeze gelecek, bir fermuar gibi bu merkezde btnleecek
ve kapanacaktr. Geici bir dnem
iin bir yala be ya arasnda egonun, olaylara tahamml edebilmesi, varln devam ettirebilmesi ve
ilerideki entegrasyonunu salam bir zeminde muhafaza edebilmesi iin kendilii bu ekilde paralara
ayrp bir sreliine ayr ayr kutuplarda yaamasna izin verilecektir. Bylelikle zaman geldiinde
bunlar btnletirilerek fermuar kapatlacak ve kendilik ceketinin bir btn olarak giyilmesi temin
edilecektir. Doal sre ierisinde, yaamak zorunda olduumuz kadere dair bir yazgdr bu.
Ancak normal geliim srecini bozan bir ebeveyn nedeniyle, drtbe yalarnda devre d braklmas
gereken bu blme mekanizmas daha sonraki hayata etki edecek kadar varln
ve
geerliini
srdrebilir.
zellikle borderline/snrda kiilik rgtlenmesinin temel kendilik kuruluunun
blme mekanizmas zerine olduu artk bilinen bilimsel bir gerektir. Drt yalar civarnda iyi ve
kt kendilii birletirerek entegratif/btncl bir kendilik tasarmn oluturmaktan uzak bulunan

bireysel geliim yaplar, daha sonraki hayatlarnda borderline kiilik rgtlenmesi eklinde
yaamlarna devam etmek durumunda kalmaktadr. zellikle annenin iyi ve kt kendilik
oluumlarnn mantksal bir yap ierisinde olumad ve annenin i tutarszlnn ocuklara
yanstld kaotik aile ortamlarnda, ocuklar iyi ve kt nesneyi birletirip iyi ve kt kendilii
entegre etme yeteneinden veya geliiminden mahrum kalmaktadrlar. ocukluk dneminde doal bir
sre olarak yaanmas gereken blme mekanizmas daha sonraki dnemlerde patolojik olarak varln devam ettirmektedir. Bu konuyla ilgili detayl bilgiyi borderline kiilik rgtlenmesini anlatrken
izah edeceiz.
yi ve kt kendilik ocukluk dneminde d dnyann tetiklemesiyle oluan bir sre olarak ieride
yaantlanmaktadr. Honutluun ve hazzn doruk noktasnda yaand ve iyi nesnenin iyi kendilii
aktive ettii durumlarda hibir sorun yoktur. Ancak kt nesnenin ocukta kt
kendilii tetikledii ve aktive ettii durumlarda ocuun ruhsal dnyasnda negatif hisler ve duyumlar
hkim olduundan ocuk bir an nce bu hislerden kurtulmak iin, zel bir aba harcayacaktr. ocuk
kzgnlaacak, saldrganlaacak ve bu kt hislerden bir an nce kurtulmann yollarn arayacaktr.
Bunu bir yandan kt kendiliin bir an nce uzaklatrlmas ihtiyacyla yaparken, dier yandan iyi
kendiliin kt kendilik tarafndan istila edilerek ortadan kaldrlmasnn veya kirletilmesinin nne
gemek iin yapacaktr. Normal ocukluk srecinde sistem bu ekilde alrken, daha sonraki geliim
evreleri olan ergenlik genlik veya olgunluk yalarnda ise, d dnyann herhangi bir ekilde bireyin
i dnyasndaki kt kendilii aktive ederek onu tetiklemesi sonucunda bireyin saldrganlamas
ortaya karlabilmektedir. Birey bu kt duyumdan veya duygudan kurtulmak iin youn bir gayret
sarf edecek ve urada bulunacaktr.
Ortada hibir neden yokken, blme mekanizmasyla ayr tuttuu kt kendilii aktive edecek veya
tetikleyecek d dnyadan bir uyar gelmedii halde, baz bireyler otomatik olarak kt kendilie
gemektedirler. Bunlar, muhtemelen i dnyalarnda tasarmsal varoluta herhangi bir tetikleyici isel
uyarnn (ansal, imajinatif, kokusal, iitsel, grsel, dokunsal, tatsal vb.) etkisiyle, dtan hibir uyar
gelmedii halde kt kendilie geebilmektedir. Veyahut da gemi blmlerde izah ettiimiz koullu
refleksler sayesinde, ntr bir uyarann negatif bir uyaranla elemi olduu ansal hafzann, yine ntr
bir uyaranla karlat Bugnk'gereklikte aktive olmasyla kii kt kendilie geebilmektedir.
Bu durumda aada anlatlacak olan yanstmal zdeim savunma dzenei ile kii, kt kendilikten
kurtulmann ve bir an nce iyi kendilie ulamann mcadelesini verecektir. " Etrafndaki konteynr
olarak grd bir insana mevcut artlarda bir bahane bularak iindeki saldrganl veya kt kendiliini ykleyerek rahatlamakta ve ardndan iyi kendilie ge368 Btncl Psikoterapi
erek duygusal iyilik halini hissetmektedir. Artk sknt ve kt kendilik, onlar ykledii insandadr;
artk o kendi bann aresine baksn!
4. dealizasyon
dealizasyon savunma dzenei hepimizin zaman zaman bavurduu bir mekanizma olmasna ramen,
temel niteliini borderline ve narsistik kiilik rgtlenmesinde gsterir. Btn savunma dzeneklerini
a ilkellikten olgunlua, b normal-likten patolojiye, c geliimsel spektrumundaki yerine ve d grupsal
birlikteliindeki ilevlerine gre ele almak gerekir.
Yukardaki balamlarda idealizasyon mekanizmasn ele almadan nce kendiliin ilk oluumuna
baktmz zaman, annenin veya bakm yapan kiinin bebee hissettirdii ilk duygu bebein deerli ve
nemli olduu duygusu olduu grlr. yle bir geriye yolculuk yapacak olursak; ocuunu ok
seven bir anne, kendi uzants olarak hissettii ocuuna bakarken ve onu kucanda severken sanki
ona tapnacakm gibi onu idealize eder. ocuunu o kadar gsne bastrr ki sanki onunla
kaynamak ister. 'Yiyip yutmak' ve 'yalamak' gibi terimler bir bebek iin sevilmenin gstergeleri
olarak ok yaygn olarak kullanlan terimlerdir. Bu bebek o kadar deerli ve o kadar nemlidir ki anne
bebei iin her zaman kendisini feda edebilir. te bebein burada hissettii duygu yksek, idealize
edilmi bir varlk duygusudur. Bebein kendisi sanki tapnlacak kadar yce bir deeri haizdir. Ona bu
deeri veren ey de annenin davransal, dnsel ve duygulanmsal yaklamdr. Bu manada da anne
deerli ve yce bir varlktr; nk onu deerli klan eydir. te idealizasyon savunma dzeneindeki
ekirdek budur. Hemen bunun zdd bir durumla, ayn bebein kendini deersiz hissetmesi sz
konusudur. Bebek altna i-kaka yapt ve yine uygunsuz bir zaman ve zeminde problem
kardnda annenin baklar tamamen deiecek, tapnlacak kadar deerli olan bu varla bir pislie
bakar gibi bakacaktr. nk bebein alt pislik
Savunma Mekanizmalar
doludur. Bu da deersizletirme savunma mekanizmasnn ilk
ekirdeidir.
Bu ilk yaplanmay grdkten sonra bu mekanizmay da drt
balamda ele alabiliriz:
a- lkellikten olgunlua
dealizasyonun en ilkel hali kiinin kendini tapnlacak kadar deerli ve nemli hissetmesi yani tanr
olma duygusudur. Bu duygu, geliim evrelerimize uygun olarak engellene engellene (frstre edilerek)
kii normal, sradan bir birey olma konumuna gelir. Normal, sradan bir birey olma duyguyla, reel
hayatn bizden bekledii olumlu ve baarl rolleri oynadka ve bunlar baardka deerlilik hissimiz
bu oranda artar ve isel olarak hissedilir. Bu salkl bir idealizasyondur. Hibir baar elde etmedii
ve gereklikle uyum ierisinde olmad halde kendini veya nesneyi ar idealize eden bir yap ilkel
dzeyde kalm bir savunma dzeneini oluturmaktadr. Bu durum iyi ve kt kendilii
btnletirememi snrda kiilik rgtlenmesi ile, iyi kendiliin ar deerlilik hislerinde taklp
kalm narsistik kiilik rgtlenmesinde primitif dzeyde kendini ortaya koyabilmektedir.
Egomuzun temel varolusal nedeni hayatta ve toplum ierisinde saygn bir konumda bulumbilme
durumudur. Kii toplum iinde alm olduu roller ve bunlardaki baarlar perspektifinden kendine
uygun bir konum edinir. Bu konum dier savunma dzenekleriyle birletirilerek kiinin kendini
nemli ve deerli hissettii bir sanal srece dntrlr. Bu manada profesr ile kapc, fonksiyonlar
asndan toplumsal planda ok byk bir hiyerarik farkllk oluturmasna karn; iki birey de
ilevsel olarak kendini ok nemli ve deerli hissedebilir. Kapc binann plerini toplamad, bina
sakinlerinin ekmeklerini almad ve su ihtiyalarn gidermedii zaman btn bina sakinlerinin
acziyet iine deceini dnerek kendisinin ok nemli olduu duygusunu yaar. Bilim adam da
konumunu kendi balamnda deerlendirir.
i
ehrin elli kilometre dndaki bir laboratuarda sivrisineklerin kanat eitlerini incelemek zere otuz
yl harcam ve yeni sivrisinek trleri bularak literatre ilave etmitir. Bu olgu onun iin, dnyay
yerinden sarsacak kadar nemli ve deerli bir olgudur. Bilim adam bu balamda kendini ok nemli
ve deerli hissetmektedir. Sosyal hayat iinde bulunduumuz konumlarda, hak ettiimiz deerlilik
hisleri travmatik bir takm yaantlarla elimizden alnp yok edilebilir. Bu durumlarda, patolojik olarak
duran idealizasyon savunma dzenei devreye girerek, 'insanlarn kendi kymetini anlayamad'
balamndan balamak suretiyle mehdilik ve tanrlk iddiasna kadar giden bir idealizasyon
mekanizmas kurgulanabilir.
Bunun dier bir balamda deerlendirilmesi ise; bireyin, deersizlik hislerini ve baarszlklar
ortadan kaldrabilmek iin baland nesneleri idealize edebilmesidir. Bu zellikle yanstmal
zdeim mekanizmasnda ok belirgin olarak kullanlan ncl savunma dzeneidir. Reel hayatta
baarsz olan bir babaya kar bir erkek ocuk, nce babay idealize ederek ideal baba imgesini zayf
babann zerine yanstr ve daha sonra da onun gibi olma gayreti peine koar. Bunun yansmalarn
zellikle ideolojik ve dinsel alanda ok yaygn olarak grmek mmkndr. Bireysel kusurlar
kapatabilmek, yce bir idealin arac olmakla mmkn olmaktadr. Birey herhangi bir ideolojiye veya
din rgte balanarak yksek bir idealizasyona hizmet eder. Soyut veya dnsel anlamdaki bir
ideolojiye ballk, o ideolojinin her art ve koulda idealize edilmesi, kutsanmas ve tm hatalardan
arnm olarak kabul edilmesi gerekliliidir. Bu durumda karmza fanatik, dogmatik ve tabusal
bireyler kar. Bunu daha da somutlatrmak isteyen bir birey, ideolojik bir grubun veyahut da din
rgtlenmenin bandaki lidere ok yksek deerler atfederek bir nevi o liderde tanrlara zg bir
takm hususiyetlerin bulunduu eklinde idealizasyon yapar. Bu ekilde de zledii kimlik parasn
lidere ykleyerek kendi deerlilik hissini temin eder ve deersizlik duygusunu ortadan kaldrr.
Savunma Mekanizmalar 37*

b- Normallikten patolojiye idealizasyon Yukarda da bahsettiimiz gibi toplum iinde aldmz roller
ve bunlar baardmzda aldmz keyif hissi, normal bir idealizasyon durumunda hissettiimiz
duygulardr. Yaammzn temel motivasyonu da bu tip hazlarla dolu olmamzdan kaynaklanr. Bir
ekilde deerli ve nemli olduumuzun yansmalarn almak durumundayz. Bunu ya isel denetimimizle alrz ya da dsal yankyla alrz. Eer bir baary kendi i dnyamzda sakladmza
inanrsak kendimizle gurur duyar ve kendimizi idealize ederiz. Veyahut da bir baar, bir grev ve
retim gerekletirildiinde, d dnyada bizi deerli klacak olumlu yanklar gelmesiyle d dnyaya
bal deerlilik hissimiz tatmin olur. Eer baarl olan kimliimiz frstre edilip engellenirse gerileme
savunma dzenei ile birlikte ilkel idealizasyon devreye girebilir. Veyahut da kiilik rgtlenmesinin
patolojik kalmas nedeniyle patolojik idealizasyon sreci hep devam edebilir.
c- Geliimsel spektrumundaki yerine gre idealizasyon Yaammzn temelinde hacyatmaz rneinde
olduu gibi hep bizi ayakta tutan temel deerlilik hissi bulunmaktadr. Ne kadar d darbeye maruz
kalrsak kalalm, en temeldeki tanrsallk iddiasna kadar gidebilecek olan deerlilik hissi bizi
korumakta ve yklmamzn nne gemektedir. Hacyatmaz metaforuna daha yakndan bakacak
olursak, elipsoid bir materyalin (yumurta) geni tabanna cva ve kurun gibi bir metal konduunda
dikliini hep muhafaza edecektir. Bu balamda denizdeki amandralar hacyatmazn bir rneidir.
Hibir zaman batmaz hep dik durur, yer ekimi nedeniyle arlk merkezi onu dik tutar ve darbelerle
eilirler ama eski konumlarna hemen geri dnerler.
nsann ilk temel ekirdei iyi kendilikten hissedilen
idealizasyon ve deerlilik hissi, amandrann altnda bulunan
arlk gibidir. Bu balamda her insan kendini ok nemli ve
' deerli hisseder. Bu konu ile ilgili olarak Goethe'nin ilgin
bir anekdotunu sizlerle paylamak isterim. Tanrya isyan duygularyla dolu olan Goethe, Tanrnn
adaletsizlii zerine kafa yoruyordu. nsanlarn ok eitli kategorilerde, snf snf birbirinden farkllk
arzettiini (fiziksel, zihinsel, zenginlik vb.) dnp insanlara kendi akllarndan ve kendilerinden
memnun olup olmadn sordu. Cevaplar hayret vericiydi: Herkes kendi akln ve kendini ok
seviyordu. Yukarya dnp yle dedi: "Tanrm ne kadar adaletliymisin!" Anadolu'da bir deyi
vardr. Akllar pazara ksa herkes kendi akln satn alr. Btn bunlar, temeldeki hacyatmazn
altndaki arln gstergeleridir. Annemizin bize hissettirdii nemlilik ve deerlilii oluturan,
kendilik ekirdeidir. Bu balamda annesi tarafndan sevilen her ocuk eit deerlilie sahiptir. Daha
sonraki yaamnda birisinin bilim adam, birisinin cahil, dierinin zengin, dier birisinin fakir ve
birinin de ynetici veya ynetilen olmas hibir anlam ifade etmemektedir, d- Grupsal birlikteliindeki
ilevlerine gre idealizasyon: Bu ise, blme, idealizasyon-devalasyon, dalma, zdeim ve
yanstmal zdeim mekanizmalaryla birlikte ileyen bir grup dinamii iinde ortaya kabilmektedir.
5. Devalasyon
Yukarda da bahsettiimiz gibi ocuk altna kaka yaptnda anne ona kakaya bakar gibi bakacaktr.
Bu da ocukta deersizlik hissini oluturan bir ekirdektir. Bir insann kendini byle hissetmesi kadar
kt bir ey yoktur. ocuk biraz nceki tanrsallk olarak hissettii deerlilik hissinin yannda bu
ekilde aalanmay ve deersiz grlmeyi anlamlandramaz. Ve burada ilk savunma dzeneklerinde
yer alan blme mekanizmas devreye girerek kendilii ikiye ayrr. Kardaki nesne kendisine olumlu
olarak bakyorsa, iyi nesne kendinde iyi kendilii aktive eder. Kardaki nesne kendisine kt gzlerle
bakyorsa, kt nesne kendinde kt kendilii aktive eder. Bu bir bilgisayarn iki ayr sistemle
altrlmas gibidir. Hangi tua dokunulursa o sistem devreye girer. Kakann ne
olduunu bilmedii, annesinin kendisine niin negatif hislerle yaklatn anlamad dnemler geip
de zihinsel yapnn olgunlat bir dneme ulatnda, annenin neden ve niin negatif hislerle dolu
olduu kavranr. Zaman, mekn ve mantk kurgusu oturur ve kimlik birleerek kendilik tek bir btn
haline dnr. Bu durum drt be yalarnda gerekleir. Anne veya bakcnn tutarszl bu yapnn
ya ge olarak btnlemesine ya da tamamen ayr kalmasna neden olabilir.
Hayatmza devam ederken iyi eyler yaptmzda nemli ve deerli olduumuzu hissederken, kendi
kimliimize ters eyler yaptmz zaman da kendimizi kt hissederiz. Bu, btnlemi bir kendiliin
doal olarak bize hissettirdii bir eydir. Dardaki bir insann bize baklar ok nemlidir: Yarglar
ve deerlendirmesi byk nem arzeder. Bakalar bize bakarken veya bizimle ilgili konuurken
olumlu eyler sylediinde kendimizi deerli ve nemli hissederiz. Ayn yap olumsuz ekilde
yaklatnda hibir gereke olmasa da kendimizi kt hisseder ve kar tarafn bu dncelerini deitirmeye ynelik bir gayretkelie deriz. Bu da her normal bireyin aktive olan kt kendilik
ekirdeinden kurtulmak iin vermek zorunda olduu bir savamdr. Yarglamann olabilecei, g ve
otorite olarak bizden stn insanlarn bulunduu ortamlarda hissettiimiz, tedirginliin kaynanda
kt kendiliin aktive edilebilme ihtimalinin bulunmas yatar.
Normal bir srete deersizleme veya d nesnelerin deersizletirilmesi bu balamda ilerken,
patolojik rgtlenmelerde hastalkl bir fonksiyon icra eder. zellikle borderline ve narsistik kiilik
rgtlenmesiyle obsesif-kompulsif kiilik yapsnda veya manik-depresif yapnn depresif tarafnda bu
mekanizmalar ok net izleriz. Snrda kiilik bozukluu (borderline) olan yapda kt kendilik aktive
olduu zaman ok deersiz, aalk ve pislik gibi bir his duyumlanr. O esnada dnya da ok kt pis
ve kalletir.
Kardaki nesneler de ayn ekilde hissedilir. En ilkel deval-asyon/deersizletirme mekanizmas
ortaya kmaktadr. Narsistik kiilik rgtlenmesinde kendini deerli tutan mekanizmalar hep
kendinde kalrken kt kendilik d dnyaya yanstlm; d dnya basit, kk ve deersizlemitir.
Obsesif-kompulsif kiilik yapsnda ya hep ya hi yaklam tarz kendini bir olayla birlikte ya deerli
ya deersiz, ya da kardaki nesneyi bir olayla birlikte ya deerli ya deersiz hissedip damgalayabilir.
Bu manada olgunun isel dinamiindeki deerlilik veya deersizlik derecesi objektif olarak
deerlendirilemez. Tersine o olguya bakan gzn borderline m narsistik mi obsesif-kompulsif mi
yoksa manik-depresif mi olduuna gre o olgu, renkten renge ekilden ekle girerek farkl derecelendirmelere tabi tutulabilir.
6. Yer Deitirme (Displacement)
Yer deitirme savunma dzenei temelde dinamik kuramn ana dzeneklerinden birisidir. lk
kullanl dipal atma dnemini yaayan erkek ocuun babasna kar hissettii youn fke ve
kzgnlk duygular karsnda babasndan ona ynelebilecek tehdit veya tehlikeye kar savunmak iin
gelitirilmitir. ocuun fantezi dnyasnda babas onu idi ederek onu rakip olmaktan karacaktr.
Bu, korkulan bir baba figrn dourmaktadr. Drt be yalarndaki ocuun zihinsel geliim
dzeyinin tam bir mantkl dnce sistematii iermemesi nedeniyle ztlar ayn nesne ierisinde
barnabilmektedir. Bu balamda baba hem sevilen hem nefret edilen bir nesne olabilmektedir. Sevilen
babadan herhangi bir kayg duymaya gerek olmad gibi bu babadan ar bir memnuniyet ve doyum
salamak mmkndr. Tehditkr baba ise ocua her an zarar verebilecek, daha da tesi onu idi
edebilecek bir potansiyele sahiptir. ocuk devaml i ie olduu bu baba ile birlikte yaad sre
ierisinde youn kayg iine decektir. nk baba her an bir tehdit unsuruna dnebilir. ocuun
gelimekte olan egosu bu durumda
yeni yeni oluturmaya alt yer deitirme savunma dzeneini devreye sokmaktadr. Bu da
babann bu korkulan parasn babadan alarak d dnyadaki herhangi bir nesneye transfer
edebilmektedir. Bu durumda yer deitirme savunma dzenei meydana gelecektir. Babann korkulan
yn d dnyadaki herhangi bir nesneye transfer edilmitir. Bu nesne korkulan bir kpek, kedi, tyl
bir hayvan olabilecei gibi cansz bir makine (otomobil, kamyon, tren vb.) de olabilmektedir. Veyahut
da karanlk, c, cin, peri gibi bir takm varsaymsal varlklara da transfer edilebilecektir. Artk korkulan bir baba yoktur; babann sadece sevilen, sadece sevgi dolu ksm kalmtr. Bu da egonun ilikileri
salkl bir zeminde srdrmesini kolaylatracaktr. Babann korkulan ksm babadan alnm, darda
yanna yanalamad srece tehlike ve tehdit arz etmeyen herhangi bir nesneye yklenmitir. Artk
ocuun yapmas gereken ey o nesneden uzak kalmak ve o nesneyle yzlememektedir. Bu rahatlkla
tolere edilebilecek bir durumdur. Yer deitirmeyi davransal renme, bilisel arptma, dinamik
nesne ilikileri ve varolusal adan da deerlendirmek mmkndr.
Davransal artlanma asndan bakldnda mutluluk ve korkunun doruklarda yaand herhangi bir
zaman diliminde ve herhangi bir meknda be duyu ile alnan alglar bu an etraftaki herhangi bir
somut veya sanal nesneyle ilintilendire-bilir. Burada da davransal artlanma perspektifinde bir yer
deitirmeden bahsedilebilir. nsan hayatnn iki temel gzergh, haz ve elem gzerghlardr. Belirli
bir marjn ierisinde yaanan haz ve elemler bize rutin bir hayat salarken marjn alt ve stnde
yaanan haz ve elemler de hafza kaytlarnda iddetli ve uzun sreli etkiler meydana getirebilmek-
tedir. Bu klinik adan olduka nemlidir.

Olay haz perspektifinden ele alacak olursak herhangi bir mutluluk annda .doruklarda yaanan bir haz
ilikisi, o zaman dilimindeki tm nesnelere o hazzn yaanma durumunun
mhrn vurarak onu daha sonraki zaman dilimlerine gtrecektir. Bir baarya ulald an,
sevgiliyle buluma zaman, bir evlilik merasimi, ailenin bir araya gelerek yaadklar mutluluk tablosu,
maddi olarak yeni imknlara kavuma, evresi tarafndan takdir ve taltife muhatap olma gibi
durumlarda kii, o zaman dilimine etki eden gnn saatini, mevsimi, o srada dinlenilen mzii,
evredeki renk armonisini, velhasl o esnada meknda bulunan tm nesneleri ve kiileri o haz emberi
ierisine alabilir. Sonuta adna nostaljik bir keyif diyebileceimiz, gemite yaanan o gzel hatrann
eitli uzantlaryla tekrar karlatmzda ayn duygular canlandrabiliriz. Bu durum; sevginin
znn, yer deitirme savunma dzenei araclyla bir mzik parasna, bir mekna, bir zaman
dilimine ve bir mevsime dnmesini salamaktadr. Yaanm aklarn, baarlarn ve takdirlerin
besteye, resme ve sanata dnmesini ancak bu ekilde izah edebiliriz.
Yaanan hadiselerin haz ile birlikte etraftaki nesnelere anlam yklemesi mmkn iken yaanan ac ve
elemlerin de ayn ekilde etraftaki ntr olan nesnelere anlam yklemesi mmkndr. ocuklarn
birok korkuda davransal renme modeli ile yaadklar travmalar szkonusudur. Bu travma ile
acya maruz kalan ocuk, o esnada etrafta bulunan herhangi bir nesne ile bu acy ilikilendirerek daha
sonraki dnemlerde bu nesnelerden hep kanr ve korkar. Hlbuki acy yaratan bu nesnelerin kendisi
deildir. Ac baka faktrlere bal olarak yaanmken, bu ortama elik eden her be duyu ile alnan
tm uyaranlar acy artran faktrler olabilmektedir.
Yer deitirmenin ikinci balamnda bilisel bilgi ilemleme sreci sz konusudur. Yaanan haz ve
eleme elik eden nesnelere, bu sre ierisinde anlam yklenerek eitli nesneler, eitli benzerlikleri
nedeniyle bir dieriyle ilikilendirilebilir. Bir sfat veya bir zellii nedeniyle sevilen veya korkulan
nesneye benzerlik arzeden herhangi bir nesne veya durumdan kii, yer deitirme dzenei eklinde
etkilenebilir. Bu dzenek,
bilisel bilgi ilemleme srecinin doasnda olan hatalardan kaynaklanmaktadr. Beyaz bir tavana
kar korkutulan bir bebek, beyaz sakall bir dededen de korkabilir. Bu da farkl bir balamda klinikte
eitli psikolojik rahatszlklar, ilgin nesne ilikileri eklinde karmza gelebilir. Bir takm fobilerin
kaynanda obsesyonlarn kaynanda, ve cinsel ilev bozukluklarnn kaynanda davransal ve
bilisel yer deitirme dzenekleri yer alabilmektedir.
7. Baka eye Yneltme
"Aay dvemeyen eeini, eei dvemeyen semerini dver." d'in libidinal yaps iki ana
paradan/bileenden olumaktadr: Yaam ve lm enerjisi. lm enerjisini belirleyen ey, bireyin
hissettii agresivitedir. zellikle drtlerin engellenmesinde, egonun frstre edilmesinde toplumsal
olarak da zor bir konuma drlme hallerinde kii bu duruma tepki gsterecektir. Buna neden olan
dsal bir nesne sz konusu ise bireyin kzgnl ve fkesi o nesneye ynelecek ve kii rahatlayacaktr.
Ama her zaman sistem bu ekilde almamaktadr. nk bireyin agresivitesini boaltaca nesne, bu
eyle muhatap olduunda kiiye daha byk bir sknt yaratacak bir yansma oluturacaksa birey bu
eylemden vazgeecektir. Amiri tarafndan fralanan memur, komutan tarafndan azarlanan asker,
patronu tarafndan aalanan tezghtar, retmeni tarafndan azarlanan renci kzgnlklarn
buralara ynlendiremeyeceklerdir. ayet ynlendirecek olurlarsa bunun bedelini ok ar bir ekilde
deme ihtimalleri mevcuttur. Birey kzgnln ve fkesini iine gmecek, bastracak ve olay
mahallinden uzaklaacaktr. Bu ana kadar bir problem yaratlmadan sorun atlatlmtr. Ancak bir
mddet sonra iteki sknt artacak ve dearj yollar arayacaktr. te birikmi olan potansiyel enerji
kendisine k yollar bulmaya alacaktr. Bu durumlarda eitli ekillerde fke ve kzgnlk baka
yerlere, baka bireylere ynlendirilir. Bulunabilecek ufak bir bahane ile kii fkesini veya kzgnln
kontrolsz bir
ekilde boaltr. Bu olaya bakasna yneltme (yer deitirme) diyoruz. Amiri tarafndan fralanan
memur fke ve kzgnln kendine mracaat eden vatandatan karabilir. Komutan tarafndan
azarlanan asker, daha alt seviyedeki bir askere ynlenebilir. Patronu tarafndan aalanan tezghtar
evinde hanmna veya ocuuna barabilir. retmeni tarafndan azarlanan renci evde kk
kardeine vurabilir.
Bakasna yneltme mekanizmas toplum ierisinde ok yaygn olarak kullanlan bir mekanizmadr.
zellikle adaletin tam tesis edilmedii, bireysellemenin tam olumad toplum trlerinde glnn
zayf ezdii ve zayfn kendini koruyamad sistemlerde bakasna yneltme mekanizmas
yaygn olarak kullanlmaktadr. Byk balk kk bal hep yutmaktadr. Psikiyatrik anlamda yer
deitirme mekanizmasnn en yaygn olarak kullanld yer eler arasndaki problemlerdir. Elerden
birisi veya her ikisi darda dearj edemedikleri fke ve kzgnlk hisleriyle dolmakta ve dolu bir ekilde eve gelmektedirler. Birbirlerine bakarak biri dierinde ak aramakta, bu yaklam tarzyla da bir
mddet sonra bir bahane bulunmakta ve bir tartma ortam oluturulmaktadr. Tartmay karan
tarafn amac, iinde biriktirdii olumsuz enerjiyi boaltacak uygun birini bulmaktr. Bu da ei olmaktadr. Bahaneyi de hazrladktan sonra iindeki bu fkeyi bu bahanenin zerine bina ederek dearj
etmektedir. Kar tarafa baktmzda; madur ve mazlum bir durumdayken anlamsz bir gereke ve
mantksz bir bahane ile einin kendisine saldrda bulunmasna kar youn fkeye kaplmakta, bu
fke ile birlikte kendini savunma gayesi ile o da saldrya gemekte ve kavga karlkl olarak
krklenmektedir. Taraflardan birinin akl- selimle hareket etmesi sonucunda kavga yatmakta ve
olay kapanmaktadr. Ama bu imkn yok ise szl satamalarla balayan bu tartma fiziki temas ve
darba dnebilmekte, hatta boanmayla dahi sonulanabilmektedir.
8. Kendine Yneltme
Yukarda verilen biblo rneinde olduu gibi, ocuk raftaki bibloya uzanmaktadr. Neredeyse bibloyu
alacaktr. Tam o esnada anne bunu fark eder biblonun krlabilme olaslna kar bebeinden onu
kurtarmak amacyla bibloyu bir st rafa koyar. Bebek iin artk biblo eriilemeyecek uzaklkta durmaktadr. Tam bu esnada ocuun ruhunda neler olmaktadr? Epigenetik bir almla dnyay
kefetme, inceleme ve irdeleme ihtiyac ile parlak ve farkl olan objelere ynelip daha nceden
dokunmad, eliyle hissetmedii ve azna gtremedii yeni objelere doru kanatlanmaktadr. Bu bir
drtnn yola k hikyesidir. Drt yola kmtr, hedefine doru emin emin ilerlemektedir.
Hedefine doru gitmenin her saniyesinde hazz adm adm yaamaktadr. Bu sre keyifli bir sretir.
Drt hedefine doru seyretmektedir. Drt, bibloya dokunmak, onu eline alp scakln, soukluunu, sertliini, yumuakln, kvamn ve hatta tadn merak etmektedir. Onu kavramak istemektedir.
Bu esnada ocuun penceresinden baktmzda hain ve gl bir el bu bibloyu bir st rafa
kaldrmaktadr. Eriilebilme ihtimali yksek ve sreten youn bir zevk alnarak hedefe doru
gidilirken bir anda ar bir travma yaanmtr. ocuun fiziksel kapasitesinin snrlaryla
gerekletirebilecei bir drt hareketi fiziksel snrlarn tesine kmtr. Bunun ad gszlktr,
aresizliktir, hazza ularken ac ve elemle yzlemektir. Bir mr boyu yaayaca ac ve elemlerin
ilk prototipini ocuk burada yaamaktadr.
Bir mr boyu eitli drtlerimiz eitli hedeflere ynelecektir. Bu hedefleri yakalayabilme,
hedeflere ulaabilme ihtimalinin yksek olduu durumlarda bu sreten byk bir haz ve keyif
alnacak, hedefe ulaldnda da haz doruklarda yaanacaktr. Hedefe ulalamadnda ise kii ac ve
elemle kar karya kalacaktr. nk drt hedefine ulaamamtr.
Tekrar bebee dnecek olursak biblonun bir anda ulalamayacak bir noktaya tandn ve kendi
fiziksel yetersizliinin ortaya ktn grnce bebein ilk hissettii duygu anksiyete, bunalt ve
gerilimdir. Hemen ardndan ise youn bir fke, ruhunu kaplayacaktr. fke kzgnlktr, sinirliliktir;
fke gazap halidir. Drt, bir anda yolunu deitirmi bir ate dumanna dnm ve fkeyle kendisine
engel olan kaynaa doru ynelmi ateten bir kre gibidir. Drtsne engel olduuna inand bu
nesneye, bu acy yaatmak istemekte ve bu ekilde gerilimden kurtulmaya almaktadr. Ancak
fkesini boaltmaya alaca nesne annesidir. Anne, karsndadr, umarszdr, olayn ciddiyetinden
habersiz ve her eyden nemlisi anne ok gldr ve fiziksel olarak fke ona ulaamamaktadr,
kzgnlk ona ulaamamaktadr. Bebein gelimilik dzeyiyle orantl olarak bu fke yksek sesle
barmak ve alamakla veya anneye savrulan bir iki yumruk ve tekme ile snrl kalacaktr. Bu tepki
annede hibir yank uyandrmad ve annenin drty engelleyen davrannn deimediini grnce
ocuk, bu anda bu fkeyi kendine yneltecektir. te burada kendine yneltme savunma dzenei
devreye girmitir. Bebek veya ocuk canhra feryatla alarken bir taraftan kendi san
yolabilmektedir. fke ile kendini yerden yere atabilmekte ve ban en yakndaki bir cisme veya
duvara vurabilmektedir. Ve tm zarar, kendi vcudu zenine ynelmitir.
Peki, burada ne olmaktadr. Burada birok ey olmaktadr. Bebein veya ocuun yapt bu
davrann znde muhtemelen anneyi cezalandrmak yatmaktadr. Bu nasl bir cezadr ki; ocuk
kendini cezalandryor! Kendiliin oluum ksmnda detayl olarak aktardnz gibi bebein ilk
kendilik ekirdeinin oluumunda annenin bebee olan sevgi, ilgi ve davran ok nemlidir. yi
kendilik ve kt kendilik bu balamda ortaya kmaktadr. Anne, ocukta iyi kendilii olutururken
sanki ona taplas bir eymi gibi yaklamaktadr. Annenin ocua hissettirdii ey; dnyann en gzel,
en kymetSavunma Mekanizmalar 38i
li ve en ho eyidir ki bu, annenin bebeidir. Hatta anne bebei iin kendi canndan vazgeebilecek bir
zveriyi iinde barndrmakta ve bunu bebeine hissettirmektedir. Anne iin bebei her eyden
kymetlidir. te bebek sanki bu gerein farkndaym gibi annenin en sevdii varlk olan bebeine
yani kendine zarar vermeye alr. Kendini yerden yere atp kafasn saa sola vururken annenin
yzndeki ifadeyi seyretmek ilgintir. Anne sanki kendi kafasn ya da ban saa sola vuruyor ve
vcudunu oradan oraya atyor gibi sknt hissederek ocuunu sakinletirmeye alr. Anne panie
kaplr ve korkar ise ocuk bu savatan galip km bir edayla kucandaki biblo ile oynamaktadr,
anne bibloyu elleriyle ocua teslim etmitir. Yeter ki ocuk kendine zarar vermesin.
Bu balamda bakldnda kendine ac ve ikence eden, kafasn duvarlara vuran ve intihar giriimi
iin kprye kan insanlar fkelerini kendilerine ynelterek aslnda sevdiklerinin cann yakmaya
almaktadrlar. Aslnda yaptklar, sevdiklerinin gznde ne kadar deerli ve vazgeilmez
olduklarn test etmek istemektir. Psikolojik hastalklarda yaanan birok klinik tabloda kendine
yneltme dzenei ile varoluunu gerekletiren, etrafndaki insanlardan intikam alan ve vicdanlarn
szlatan, bu arada kendilerini heder eden birok hayat grmek mmkndr.
Kendine yneltmenin davransal, bilisel, dinamik ve varolusal nedenlere bal birok alann
bulmak mmkndr. Biz burada gelimi bir egonun belirli bir zaman diliminde kontrol edemedii bir
drts nedeniyle kendi kendini sulamas balamndaki kendine yneltme savunma dzeneinden de
bahsetmek istiyoruz. Kendi iinde tutarl bir kimlik gelitirmi olan bir birey bu kimlii etik deer
yarglaryla ve toplumsal rolyle uyumlu ve baarl bir ekilde srdrmektedir. Toplum onu bu deer
ve zellikleriyle tanmakta ve tanmlamakta ve ona bir takm stnlkler atfetmekte382 Btncl Psikoterapi
dir. Bu stnlkler ve deerler o birey iin vazgeilmez temel kriterlerdir. Byle bir yaant ierisinde
herhangi bir nedenle geici olarak bu etik deerlere ters dm bir birey, isel sorgulamas sonucunda
kendi kendini cezalandrma amacna ynelik olarak fkesini kendine yneltebilir. Yalan syledii iin
oru tutmaktan balayp, gayr ahlki bir davran nedeniyle kendi hayatna kyan bir spektrumuna
kadar gidebilecek kendine yneltme dzenei faaliyete geebilir. Veyahut da herhangi bir alandaki
baarlaryla nlenmi ve o baarlaryla anlan bir birey bu baarnn (ticaret vb.)elinden gitmesi sonucunda kendi canna kastedip kendini ldrebilir.- Bir takm intihar dinamiklerinin arkasnda bu tr
bir narsist yaplandrma sz konusudur. Sanki bu durumlarda egonun bir parasn dier bir parasyla
cezalandrmaktadr. Baz durumlarda ceza, sperego eliyle uygulanrken baz durumlarda toplumun
ondan beklemedii davran rnts eklinde de aa vurulmaktadr.
9. Yanstma
"Su samurdan krk olmu kimse almam", "Kimse yourdum eki demez" zdeyileri, insann kendi
egosuna ters bir takm gereklii asla kabul etmeyeceini bildirmektedir. Id'den veya bilin dndan
gelen bir takm talepler ve drtler egoya, realiteye ve speregoya ters ise bu drtler zaman zaman
yanstma mekanizmasyla dearj yolu bulurlar. Yanstma mekanizmas, bilindndan gelen bu istek
ve arzularn bireyin egosunu pas geerek kardaki bir nesnede canlanmasn simgelemektedir.
Bilindnda ecinsel drtlerimiz var ise bu drtleri kabul etmek yerine etrafta grdmz insanlara ecinsel damgasn vurmak rahatlatc bir unsur olmaktadr. Burada temel olgu udur: Bireyin
egosu iten gelen byle bir talebe kar direnmekte, kabul etmemekte ve ona kar ak ve net bir tavr
sergilemektedir. Kiinin egosunun byle bir istei arzusu ve talebi yoktur. Byle bir talep karsnda
iddetli tepki gstermektedir. Byle bir talebin
kendi bnyesi iinde var olmasn bile kabullenememektedir. Byle bir talep biran nce
dsallatrlmal, baka bir nesneye atlmaldr.
Bunu bir ayna rneinde n yanstlmas olarak izah edebiliriz. Bilin dnda var olduunu
syleyebileceimiz bir k kayna, n egoya doru gnderirken, egoda oluturulmu olan bir
ayna vastasyla k huzmesi aynaya arpmakta, aynann derecesine gre k ego dndaki d dnya-
daki bir nesneye yanstlmaktadr. Birey dtaki bir nesneye baktnda n yansyan eklini bu d
nesnede grecek ve gerekliin orada olutuunu zannedecektir. Hlbuki n kayna kendi i
dnyasndadr. Bunu bir slayt makinesine benzetecek olursak, bilin dna kurulmu olan slayt
makinesine dmanlk hislerini simgeleyen bir slayt takalm. Buzda rneini hatrlayacak olursak,
buzdann altna yani bilindna konulmu olan slayt makinesindeki slaydn grnts egodaki
aynaya arpacak, aynadan dardaki bir ahsn zerine yanstlacaktr. Orada grdmz ey, ahsn
bize dman olduudur. Bu mekanizme paranoid bozukluun temelidir. O insan bize dman olmayp,
bizim o insana kar kabul edilemeyen dmanca hislerimiz vardr. Paranoid bozukluk veya paranoya;
bilindndaki dmanlk, haset, kzgnlk fke ve dier taleplerini ego vastasyla darya yanstarak
dardaki insanlar sular. Dardaki insanlar ona gre onun hakknda dmanca hisler beslemekte
onun hakknda plan ve program yapmayla urap durmakta ve ona zarar vermeye almaktadrlar.
Eler arasndaki kskanlk krizlerinin birounun arkasnda da yanstma mekanizmas bulunur. Her
ey yolunda giderken gnn birinde elerden biri dierinin sadakatiyle ilgili sulamalarda
bulunabilmektedir. Hibir objektif delile dayanmayan ve varsaymlarla hareket edilen bu sulamalarda
muhtemelen sulayan ein bilindnda bir takm drtler aktive olmu ve bunlar kontrol edememe
kaygsyla kar ta384 Btncl Psikoterapi
raf sulama meydana gelmitir. Cinsel drtleri konusunda ar bir baskya maruz kalm ama
modern artlarda yetitirilmi bir kzmz, narsist kiilik zellikleri nedeniyle de bu istek ve arzularn
kar cinse aamamtr. Kar cinsten kendisine gelen kma tekliflerini yine narsist kiilik rnts
nedeniyle kabullenememi ve reddetmitir. Yllar sonra yalnzlk iine dp, evde kalaca kayglar
arlatnda ve cinsel drtleri younlat dnemlerde etraftaki herkesin kendisine cinsel manada
yaklamak istediini, baklarn, durularn o anlam ifade ettiini syleyerek yanstma yapmtr. Bu
durum o kadar ileri boyuta ulam ki psikotik bir tablo ortaya kmtr. Bir sivrisinek kelimesinden
yola karak sivrisinein insanlar srdn, srrken insanlarn kann emdiini, buradaki emme
eyleminin cinsel ierik tadn ve yanndaki masada konuulan ve konuma esnasnda geen
sivrisinein kendisine ynelik olarak, 'ben seni emerek sevimek istiyorum' anlam tadn iddia
ederek o mekn sert bir ekilde terk etmitir. Daha nceki rneimizde de verdiimiz gibi ergenlikle
beraber babasndan uzaklamaya alan kzmz, babasnn kendisine sarlmasnn, hediye almasnn,
kyafet almasnn ve konumasnn kendisine ynelik cinsel bir talep olduunu iddia etmekteydi.
Burada yine yanstma mekanizmas devreye girmitir.
Yanstma mekanizmasnn iki alt trnden bahsedilebilir. Birincisinde sulamann direkt olarak kar
tarafa ynlendirilmesi: 'Dierleri ecinseldir, yalancdr, korkaktr, sahtekrdr, aldatmaktadr, haindir,
cinsellik dkndr' vb. kinci tipte ise, 'dierleri benim hakkmda byle dnyor ama ben byle
deilim' balamndaki yanstmadr: "Benim erkek dkn olduumu zannediyorlar ama hi alakas
yok. Bana ecinsel diyorlar ama asla alakas yok. Bana tembel diyorlar ama ben tembel deilim. Bana
dolandrc diyorlar, ne alakas var!" Normal yaplarda doal sre ierisinde yanstma mekanizmasn
ok doal kullanrken patolojinin arlat klinik tablolarda ikinci tip yanstma mekanizmasnn ok
belirSavunma Mekanizmalar 385
gin olduunu grmekteyiz. zellikle narsistik kiilik bozukluu ve borderline kiilik bozukluunu
ieren paranoid yaplarda bu ekilde bir yanstma dzenei devreye girmektedir. Sanki geici olarak
kimliin bir paras yanstmal zdeim ile karya emanet olarak verilmekte, kardan tekrar kendisine
yanstlarak ift yanstmayla sistem tamamlanmaya allmaktadr.
Bir rnek ile bunu aklamaya alrsak; 'insanlara kar fke duyuyorum, insanlara kzyorum,
insanlar beni anlamyor ve deerimi bilmiyorlar, hak ettiimi vermediler dolaysyla onlara bunun
bedelini dettirmek istiyorum. Onlar Allah'n belas pislik varlklar o pisliklere gnlerini gstermek
istiyorum, onlar mahvedeceim.' Bu dzenek, bu dnceleri alyor ve kimliin bir parasyla beraber
komumuzun veya evremizdeki bir insann byle dndn iddia ediyor. Bu ksmda yanstmal
zdeim devreye giriyor. Artk 'komumuz byle dnmektedir.' Komumuzun bu dncesinin
muhatab ise bireyin kendisidir; komumuz direkt olarak bireyi sulamaktadr. Bireyin iddiasna gre
komu ona kallelik etmektedir. Onun hakknda bir takm numaralar evirmektedir ve onun kuyusunu
kazmaya almaktadr. Geen gn arabasnn tekeri patlamt; bu komunun bir tezghdr. Bu olay
lastiklerden birisinin, bir ivi batmas sonucu patlamas veya mahallenin muzr ocuklar tarafndan
lastiklerin indirilmesi tarznda deildir. Bu, olsa olsa komunun hain emellerini gerekletirme
plannn birinci aamasdr...

10. zdeim (Identification)
Bilindii gibi egonun savunma dzenekleri; egonun, id'in drtsel basksna, speregonun
yarglamasna ve gereklie uyum gsterebilmek iin yapmak zorunda hissettii ve bilind bir
srele otomatik olarak meydana gelen savunmalara verdiimiz isimdir. Bu balamda savunma
dzenekleri ilkelden olguna, patolojik yaplanmadan normal yaplanmaya geen bir spektrum iinde
eitli ekillerde ortaya kabilmek386 Btncl Psikoterapi
tedir. zdeim savunma dzenei, normal geliim sreci iindeki bir bireyin yapmak zorunda olduu,
egonun ve kendiliin olumas iin gerekli kurucu temel unsurlardandr. zdeim doal, normal bir
sretir. zdeimin fonksiyonunu ve yerini kavramak iin bu spektrum her zaman gz nnde
bulundurulmaldr. e atm savunma dzeneinde anlattmz gibi, ilk nesne tasarmlar i dnyaya
alnmaktadr. Bu nesne tasarmlarndan sonra ilk kendilik ekirdei olumakta, bu ilk kendilik
ekirdei iyi ve kt kendilik olarak ayrmakta, daha sonra da birlemektedir. Kendilik ekirdei
bireyin ilk duygusal btnldr. Bu duygusal btnln nesne ile ilikilerinde, nesne uzantlar
gereklidir.
Nesne ile iletiimin nasl olutuunu anlattmz ilk dnem srecini hatrlayacak olursak burada ilk
ilkel zdeimlerden bahsedilebilir. ocuk anne ve babasnn veya bakclarnn nesne ile iliki
modellerini rnekleyerek model-leyip ilk zdeim rneklerini bize sunmaktadr. Bu zdeim
modelleri, seicilikten uzak biraz rastgelelik oluturmaktadr. zellikle iki yandan sonra modelleme
ayn olmasna ramen, ayrmann getirdii farkl karar verme mekanizmas meydana gelmektedir.
Nesneye anne veya baba gibi yaklamakta ama ne zaman ne kadar sreyle yaklaacann veya
yaklamayacann kararn kendi vermektedir. Nesneye yaklam ekli bir modelleme veya zdeim
iken onun zaman ve zeminini belirleme bireysel bir tercih ve farkllama anlam tamaktadr.
Bebek, yan tamamlayp drt ya civarna geldiinde cinsel kimliinin farkndal, motor ve
zihinsel geliiminin olgunlamas sonucunda daha olgun zdeim mekanizmas kullanr. Bu dnemde
kz ve erkek ayrdna varan ocuk kendi cinsinden ebeveyniyle tam bir zdeime girerek gerek
manada olgunlam bir zdeimi devreye sokar. Kimliin oluumu nesne tasarmlarnn ierde
ekillenmesinin yannda yaantlanan duygularn izdmlerinin ve modellenen zdeSavunma Mekanizmalar 387
im kaynaklarnn tamamnn veya bir parasnn ie alnmasyla ekillenmektedir. Bunu bir rnekle
anlatacak "olursak, bebek bir yandan itibaren bir kimlik oluturma srecine girmitir: Bu byk bir
hamur teknesi iinde kendine has bir kek hamuru oluturmaya benzetilebilir. Hamur teknesi bebein
bo olan zihinsel dnyasdr. Zihinsel dnyaya hamuru oluturacak un, eker, ya, kakao, fndk ceviz
kuru zm, ya vs. gibi bir kek iin gerekli olan muhtelif eitte ve muhtelif miktarlarda malzemenin
konmas ve bunun bir karm ierisinde kartrlmas; belirli miktarda su, st veya meyve suyunun
ilave edilmesi ve ardndan bunun belirli sda, belirli srede piirilmesi gerekir.
Bunlarn hepsi bir kimliin oluumu iin izah edilebilecek metaforik bir aratr. Zihinsel tekneye anne
ve babann modeli alnarak, ilk kek hamuru hazrlanmaya allr. Bu hamur ok ilkel ve ok basittir.
Cinsel kimliin geliimiyle birlikte kek hamuruna yeni ilaveler yaplr. Cinsel farklln getirmi
olduu davransal modeller, ilgili ebeveynden alnarak hamur teknesine boca edilir. Bu arada hamur
teknesinde habire karm srmektedir. ocuk bireysel farkllnn veya farkndalnn getirdii
istekle yeni rol denemeleri yaparak etrafnda grd her insandan bir takm dnsel, davransal ve
duygusal kalplar alarak hamur teknesine boaltr. Hamurun nitelii ve nicelii her gn deimektedir.
Oyun ve okul anda bu modellemeler daha yaygn olarak kullanlarak daha zenginletirilir ve daha
spesifkletirilir. Ergenlikte ise hamura son ekli verilir. Ergen insan eitli rol denemeleri ile sanki o
hamurun tadna bakarak hangisinin en iyi tad verecei dncesiyle eitli kek maddelerini hamura
ilave eder. Bunlar, ergen insann ergenlik dnemindeki rol denemeleridir. 'Piirilen kek fndkl m
cevizli mi meyveli mi kakaolu mu yoksa sade mi olacak?' Bu son ekil de verildikten sonra ergenlikle
birlikte kek pimeye braklr. Artk kimlik olumutur. Bundan sonraki zdeimler kekin zerinin
sslenmesi ve ikramyla ilintili olarak estetik yapyla alakaldr ki bun388 Btncl Psikoterapi
lara makyaj ya da aksesuar diyebiliriz. Kek metaforundan yola karak normal bir zdeim srecinin
salkl bir zeminde nasl altn anlattk. Bu adan baknca herkesin kek hamurunun bir
dierinden bir tat ve ton farkna sahip olduunu grmek mmkndr. te bu ton ve tat farkllna
kimlik ve kiilik dediimiz, sreklilii ve tutarll olan bir yapy meydana getirmektedir.
zdeim srecinin normal gitmedii bir yaplanma da sz konusudur. Dnn ki bir kekin lezzetli
olabilmesi iin iindeki malzemenin ahenkli ve birbiriyle orantl olmas gerekir. Tatl bir kek
hamuruna boca edilmi bir poetlik tuzun, o keki ne hale getirebileceini dnebiliyor musunuz? Veyahut da bir poet karabiber veya krmz biberin, bir kek hamurunun iine dkldn tahayyl
edin. Buradan unu anlatmak istiyoruz: Kimlik, kendi iinde tutarl olursa lezzetlidir, ahenklidir ve
salkldr. Kimliin yap talar olan anne ile babann nesne ilikilerindeki patolojik yakTamlar,
ocuk tarafndan modelleme yoluyla zdeim yaplacandan ocuun kimlik oluumu hatal ve
hastalkl olacak; yani piirdii kek tatl, ac ve tuzluyu birlikte barndran acayip bir yap arz
edecektir.
Burada vurgulamak istediimiz ey ocuun etrafndaki rol rneklerinin veya zdeim yapabilecei
bireylerin tutarl ve birbiriyle ahenkli kimlik rntleri ierip iermedii konusunun ok nemli
olduudur. Bu, ok eitli balamlarda deerlendirilebilir. Bir aile ierisinde elikilerle dolu nesne
ilikileri, kltrel farkllklar, kuaklar aras farkllklar, krsal-kentsel farkll, gelenek-modernite
farkll ve inan spektrumunun deiimi kimliin oluumunda ya ahengi yakalayacak ya da
elikilerle dolu bir yapy meydana getirecektir. Bu balamda yapnn doruluu veya erilii deil,
birbiriyle ahenkli olup olmad nemlidir. Kimliin nemli ihtiyac kendi iinde tutarl ve ahenkli bir
yapnn oluturulabilmesidir. Krsal, geleneksel, eitimsiz bir aile ve evre iinde ye-
1
timi bir kimlik, ahenkli ve tutarl bir kimlii sergilerken; kente g etmi, varolarda yaayan, nesne
ilikilerini krsal deer yarglarna gre oluturmu ve moderniteye gre yaama gayreti ierisinde olan
bir ereve, kimliin oluumunda ok ciddi skntlara, elikilere ve tutarszlklara neden olacaktr. Bu
da birok patolojinin doumuna kaynaklk edecektir. Bu durum, zellikle kltrel bir deiim iinde
bulunan toplumlarda ok ciddi bir kaos ve anarik bir yapnn zeminini oluturacaktr. Btn
kavramlar kaotikleecek, nesneler havada uuacaktr.
zdelemenin bir baka boyutunda, kiinin yaad srete yaantlad hayat da, kimliini
belirleyen temel etkenlerden biri olur. Birey her ne kadar etrafndaki insanlardan model alarak bir
kimlik oluturuyor ise de bireysel zerklii, erevesindeki hayatn iinde bizzat var olmasnda ve
nesne ile direkt bir iletiim iinde olmasndadr. Bu iletiiminde nesne ile arasnda kacak olan ciddi
problemler ve sorunlar, kimlii bir baka alana kaydrabilecek veya uyumsuzluk oluturabilecek
etkileri meydana getirebilmektedir. ok gzel bir kek hamuru hazrlayan ve kimliini ahenkli bir
ekilde srdren bir ocuk henz ergenliine ulamadnda veya ergenlik dneminde, cinsel bir tacize
maruz kald, grup nnde aalanacak bir pozisyona dt, fiziksel btnln tehdit edecek bir
tehdit veya kazaya maruz kald, ok sevdii nesnelerin elinden gittii veya onlar kaybettii zaman
bunlar, ok ciddi kimliksel deiimlere neden olacaktr. Bu da kimliimizi oluturan kek hamuru iine
dm olan bir tornavida, bir pense, bir jilet ve bir bak etkisi gsterecektir. Ve bu yaplar ne kadar
harmanlanrsa harmanlansn kek hamuru ierisinde hazmedilemeyecek ve hep aykr kalacaktr. te
bireyin yaam olduu bu travmatik hadiseler bireyde mr boyu etkilere neden olacaktr.
zdeimde en nemli unsur ocuun zdeim yapabilecei rol rneklerinin, salkl bireyler olup
olmaddr. Eer
ocuun nndeki bireyler hastalkl ve kiilik bozukluklar ieren yaplar ise, kii bu yaplar
kopyalayacaktr. Ergenlik dneminde bu yaplar tekrar harmanlayarak yeniden bir kombinasyona
tabi tutma imkn vardr. zellikle ergenlikte, kimliin yeniden harmanlanmas dneminde ksa srede
ke dnclk, bir anda zengin olma, bir anda ne kavuma ve hret olma gibi cazip gelen istek ve
arzular ocuun nnde salksz rol rnekleri olarak durabilir. Bu nedenle bir gen mafyacla
soyunup onunla zdeleebilir. aresizliini ve fkesini seri cinayetler ileyen bir katille
zdeletirebilir. Hi bir yetenei olmad halde kendisini nl bir hretle zdeletirip psikopata
yakn bir tabloya girebilir. ocuun nnde olumlu rol zdeim imknlar var ve bunlar evre tarafndan destekleniyorsa zdeimler salkl bir srete devam edecektir.
Ergenlikte kimlik netletikten sonra zdeimler bir baka boyutta devam eder. Burada kimliin
deiimi sz konusu deil sahip olunan kimliin olgunlaarak daha yksek zdeim rneklerine
yknp onlar gibi olma gayretleri vardr. Bu belki mr boyu sren salkl bir sretir. Srekli yenilenme ve dinamizm ierir.
11. Yanstmal zdeim (Projective Identification)
Yanstmal zdeim mekanizmas borderline kiilik rgtlenmesinin kulland, zaman zaman da
obsessifkompulsif kiilik yapsnn ve normal insanlarn bavurduu bir savunma dzeneidir.
Yanstmal zdeim mekanizmas, yanstma-savunma dzenei ile zdeim-savunma dzeneinin
birlikte kullanld bir savunma dzeneine iaret etmektedir. Yukarda yanstma ve zdeim
mekanizmalarn izah etmitik. Hatrlayacak olursak yanstma, bilindndaki drtlerin ego veya
sperego tarafndan kabul edilmemesi sonucunda, sanki bir projeksiyon cihazndan slaydn bir perdeye
yanstlmas gibidir. Projeksiyon cihazndan slayt veya grnt filmi cihazn iindeyken, yanstma
sayesinde bir grnty hi balanSavunma Mekanizmalar 391
ts olmayan bir perdede izleriz. te bireyler de kendi i dnyalarnda kabullenemedikleri kimlik ve
kiilik zelliklerini bakalarnn zerine yanstarak orada grrler. Kar taraf bu grnt nedeniyle
sulayarak bunun kendilerine ait olmad eklinde bir iddia ile rahatlama yolunu seerler. Elerini
kendilerini aldatmakla sulayan, bakalarna ecinsel damgas vuran, bakalarnn yalanc, dolandrc
ve sahtekr olduunu srarla iddia eden birok insan kendi bilind istek ve arzularn kar tarafa
yansttnn farknda deildir.
zdeim ise dmzdaki bir takm bireylerin bir takm zelliklerinin ie alnarak egonun ierisinde
hazmedilmesi ve kendilik tasarmlarn eklemlenmesiyle oluan bir sreci simgelemektedir.
Yrymz babamz gibi, konumamz retmenimiz gibi, futbol oynamamz mehur bir futbolcu
gibi ve sa stilimiz bir artist gibi olabilir. Bunlarn hepsi zdeimlerin canland alanlardr.
Klasik dinamik yapda yanstmal zdeim basit anlamyla kullanlmamaktadr. zellikle dipal
dnemde ve ergenlik dneminde ocuk veya gen, grmek istedii ebeveyn modeli veya trevlerini
tasarmlad ekilde onlara yanstr. Bilgi ilemede sistematik hatalarn yardmyla bu yanstmasn
mantkl bir srece oturtur. Eer bir gen babasn yce, kudretli ve muhteem bir ekilde alglamak
istiyorsa baba da bu gerekliin ok tesinde zayf, aciz ve zavall ise, tm bu gereklik yadsnacak ve
onun yerine kudretli bir baba imaj hayali olarak yaratlacaktr. Babann yle olduu zannedilecek ve
buna inanlacaktr. Hemen ardndan o baba gibi olmak iin mcadeleye giriilecektir; zdeim
dzenei, hayali kurgulanan ve yanstlan baba modeli zerine olacaktr. Bu gerek manada bir
yanstmal zdeim savunma dzeneidir. Olmayan bir materyalden sanal dnyada bir varlk
oluturulmakta ve o varla yknlmektedir. Bir vakamzda ok baarl ve yetenekli bir subay, bir
takm sorunlar nedeniyle bize gelmiti. Bu subay mesleinde ok baarl, birok madalya sahibi
ve ok yetenekliydi. Her baarsnn akabinde babasn aryor, ncelikle babasna baarlarn bildiriyor
ve onun takdirlerini alyordu. Babasn anlatmasn istediimizde bize izdii portrede ok akll,
ok zeki, ok kltrl ve aydn, ok iyi bir idareci ve kitap yazar olan bir ahstan bahsediyordu.
Hibir zaman babas gibi olamadn, onun gibi baarlar elde edemediini ve ona hayran olduunu
ifade ediyordu. Babay tandmzda onun Anadolu'da be on bin nfuslu bir ilede, ortaokul
retmenliinden emekli ve emekliliini o ilede geiren bir ahs olduunu grdk. Olunun sosyokltrel ve sosyo-ekonomik yaps babann konumunun ok stndeydi. Ama olu kendisini ondan
aada gryordu. Bu vaka, yanstmal zdeime iyi bir rnekti.
a. Kt kendilik aktarm olarak yanstmal zdeim: Kt kendilik aktarm olarak yanstmal zdeim
bunlarn tesinde, bunlarn stnde, bunlardan fazla bir eydir. Yanstma ve zdeim savunma
dzeneklerinin bir araya geldii bir savunma dzenei deildir. Bu kavram teknik terim olarak
anlamaya almak bizi kavramn ieriini anlamaktan uzaklatrabilir. Yanstmal zdeim, z
itibariyle kendilik geliim evrelerinde drt yana kadar srdrlen blme mekanizmasnn eitli
nedenlerle daha sonraki yaam evrelerinde varln devam ettirmesi sonucunda ortaya kar. leri yalarda kt kendilii aktive olmu bir birey dayanlmaz bir strap iindedir. Kendisini ok kt
hissetmektedir. Bebeklik dneminin izahyla anlatrsak, annenin ona kakaya bakar gibi bakt
duygusu zihinlerde nak gibi ilenip kalmtr. Kt kendilikte olan bir birey kendini bir pislik gibi
deersiz iren ve kt hissedecektir. Bu, sz itibariyle bir pis olma hali deil kiinin gerekten
kendini pislik gibi hissetmesidir. Kiinin yaad acy ve strab anlayabilmek iin tm insanlarn ve
evrenin sizi pislik gibi algladn hissetmeye alrsak bu bireyin alglad acy anlayabilmek
mmkn olmaktadr.
te bu aresizlik iine den ve bu koyu karanlkta perian olan birey kendine k yolu arayacaktr.
Patolojik bir srecin iinde var olan yap, egonun koruyucu, kollayc ve dengeye getirici fonksiyonlar
nedeniyle yeni bir savunma dzenei retmek ve bireyi bu durumdan kurtarmak zorundadr. Bu da
yanstmal zdeim savunma dzenei ile mmkn olabilmektedir. Bu kt halini bir an nce
ykleyebilecei etrafnda bir birey bulmak zorundadr. Bu birey, kendisinin iyi kendilik halini tanyan,
bilen ve iyi kendilik halinin o kiiye hissettirdii honutluk ve memnuniyet duygularn yaantlam
birisi olmas gerekir. Bu memnuniyetin karlnda verilecek olan ac ve straba o kiinin tahamml
etmesi gerekir. Kii kt kendilie getiinde etrafnda byle bir birey arar. Bu birey ya ok yakn bir
dostu ve arkada, ya partneri veya ei ya da aile fertlerinden birisidir. Yani onun nazn ekebilecek
onun bu skntsn yklenebilecek; yani ona kar bu fedakrl yapabilecek herhangi birisi olmaldr.
Byle bir birey tespit edilip bulunduktan sonra ilem devreye sokulur.
Bu mekanizmay kavrayabilmek iin simgesel bir tasarmdan yararlanmak istiyorum. Gmrklerde
mal yklenen konteynrlar biliriz. Konteynr bir kutu olarak, iine her trl maln yklendii ve
yklemeden sonra kapaklarnn kapatld ve ilgili lkeye gnderilmek zere yola karlan ana byk
tama kutulardr. Bu tama kutularn yanstmal zdeimin yaplaca bireye benzetebiliriz. Bu bir
kurban seimi olaydr. Civardan kurban seilmitir. Bu ya bir etir, ya bir aile ferdidir veya bir
arkadatr. Kii kt kendilie getikten sonra etrafnda kurban olarak grd bireye yani konteyn-ra
yaklar. Amac o konteynra kendi iindeki mal yklemektir. Bu, uurlu bir eylem deildir. Savunma
dzenekleri bilind ve otomatik olarak altndan kii bunun farknda ve ayrdnda deildir. Bu
balamda kt kendilik iinde bulunan birey kurbanna yani konteynrna yaklar. Olay artk nettir.
Kardaki bireyi herhangi bir ekilde sulayacak ve kkrtacak rasyonel malzeme bulma! gerekir. Bu
malzeme o
anda konteynrl yklenecek olacak kiinin bir mimii bir hareketi bir sz bir davran zerine
kurulacak olan bir teori olabildii gibi gemi gnlerde veya yllarda yaanm olan bir kavgann veya
anlamazln o gne tanarak tekrardan bir kavga ortamnn oluturulmas tesis edilmeye allr.
Konteynr olacak kii balangta bu tip satamalar alglayamaz, anlayamaz ve bunlara nem
vermemeye alr. Bir sre sonra satamalarn dozu artar, gerilim ykselir ve tahripkr slup her
ynyle devreye girerek kar taraf tartmann iine ekmeye alr. Rasyonel bir kimlii temsil
eden kar taraf olaya mantksal bir ekilde yaklamaya, olay izah etmeye, kendi perspektifinden
haklln ispata alrken borderline taraf saldrganln artrp tahrike devam ederek en masum
insan bile ileden karacak bir duygusal srele kar taraf o kadar gzel maniple eder ki; bir sre
sonra farknda olmadan kurban olarak seilen konteynr birey kendisini tam bir cehennemin iinde
bulur. Anlalamamann ve anlatamamann verdii ac ve strapla kendisini korumaya alan birey
acmasz bir ekilde saldrya uradn grdke aknla der ve ayn kar tarafn yapt gibi
primitif bir saldrgan ve fke slubunu benimser. te bu an ok nemli bir andr. Kt kendilik
ierisinde olan kimlik hissetmi olduu tm duygularn (fke, kzgnlk, nefret vb.) hepsini
konteynrna yklemi ve kar tarafn gzlerinde imek imek akan fke ve kzgnl grebilir
hale gelmitir. Bu andan itibaren kt kendiliin kar tarafa yklenildiinden emin olunarak kavga bir
kap arpmasyla veya mekn terk edilerek bitirilir ve olay mahallinden bir sre uzaklalr.
lgintir ki bu andan itibaren kt kendilii hisseden borderline kiilik, kendini ku kadar hafif ve
rahat hisseder. Hakl bir savatan km ve huzur ierisinde hayata dnmtr. Ancak kar taraf onon
be dakika iinde olmu olan tm bu olaylar anlamaktan aciz, akn, perian, kt kendiliin ykn
tamamen omuzlarnda hissederek bezgin bir ekilde
odada kalmtr. Bir sre sonra iyi kendilie gemi olan borderline kiilik dnp gelerek biraz nce
ykleme yapt kurbanna yaklar ve ona akn ifadelerle bakar. nk kardaki kurban fkeli
kzgn ve aresiz bir ekilde ok kt durumdadr. Borderline kiilik bunu anlayamaz ve alglayamaz.
nk o anda kendisi o kadar rahattr ki karsndaki kiinin niye byle olduunu idrak etmekten ok
uzaktr. Evet, biraz nce bir tartma olmu, bir takm konumalar gemitir aralarnda ama bu kadar
zlmenin, bu kadar ileden kmann ve bu sreci bu kadar devam ettirmenin anlam yoktur. Olay
bitmitir. nk borderline kiilik, duygusal olarak iyi kendilie gemi, o anda kt kendiliin
duyumlarnn hi birinden haberdar deil ve onu hissedememektedir. Olay, sadece bilgi baznda hafza
kaytlarnda mevcuttur. Bu da biraz nce yaplan kuru kuruya bir tartmadr. Ama kar taraf; yani
kurban, yani konteynr normal bir birey olduu iin biraz nceki olayn duygusal boyutunu yaamakta
ve bilgisel boyutunu da muhafaza etmektedir. Bunu hazmedebilmesi iin uzunca bir zamana ihtiya
duymaktadr. Tm bu olan bitenlerden sonra borderline kiilik sanki yzsz bir insan gibi gelip biraz
nce perian edip mahvettii bu bireyi sinemaya davet edebilmekte, yemee gitmeyi nermekte veya
birlikte elenebileceklerini ifade etmektedir. Bu durum kurbann kafasn daha da kartrr.
Kt kendiliin geici olarak bir bakasna boca edilmesi anlamndaki yanstmal zdeim
mekanizmasn daha iyi kavrayabilmek iin sreci biraz daha yakndan irdelemek uygun olur
kanaatindeyim. Savunma mekanizmalar birbirlerinden izole ve bamsz yaplar olmayp ikili, l,
drtl veya daha fazla kombinasyonlar oluturabildii gibi tek bir savunma mekanizmasnn iddet
derecesinin farkll da sz konusudur. Yanstmal zdeimde durum biraz daha karmaklamakta,
biraz daha kaotik bir boyut almaktadr. Bunun da nedeni, olgun savunma mekanizmalarndan balayan
bir spektrum balangcnn, en ilkel savunma mekanizmasna kadar
ulaan spektrumun dier bir u noktasna ulamas olabilmektedir. Yani yer deitirme (displacement)
savunma mekanizmas, bireyin hissettii saldrganl, fkeyi ve kzgnl bir bahane bularak bir
bakasna boaltma iken, yanstmal zdeim bunun daha ar bir boyutta kt kendiliin bir bakasna
yklenmesini iermektedir. Spektrumun en ar ucuna ularsak orada da psikotik olarak kimliin
tamamen bir baka ahsta canlanmas ve deitirilmesi sz konusudur. Bu, bir spektrumun dereceli
olarak deiimini gsteren bir tablo gibidir.
Bu spektrumu 'yer deitirme' noktasndan balayarak izah etmeye alrsak; yukarda da izah
ettiimiz gibi yer deitirme savunma mekanizmas herhangi bir nedenle fke ve kzgnlk ierisinde
bulunan bir bireyin fke ve kzgnln, bunu oluturan kaynaa boaltamamas sonucunda gcnn
yettii kii veya kiilere ynlendirmesine verdiimiz isimdir. Basit bir rnekle bunu aklayacak
olursak amirinden fra yiyen bir memur, amirine kar byk bir fke ve kinle dolu olduu halde bu
duygularn ona ifade edememektedir. fke ve kzgnlk duygularyla dolmu bir vaziyette masasna
oturan bu memur, iindeki bu sknty hafifletebilmek iin o srada ay datmn yapmakta olan
hizmetliye bir bahane bularak barp armaktadr. Bu olay tipik yer deitirme savunma
dzeneidir. Ego bu ekilde rahatlamtr.
Borderline kiilik rgtlenmesinde ise kiinin egosu lokal bir negatif duygu iinde deildir. Genel
yaamn iinde arz veya istisna olarak ortaya kan bir arta bal bir fke ve kzgnlk iinde
deildir. Bunun yerine dnyay iki kategoride alglayan blnm ego yaps ya siyahtadr ya da
beyazda; ya iyidedir ya da ktde; ya mutluluktadr ya da mutsuzlukta; ya sakinliktedir ya
saldrganlkta. Bu duygulardan iyi kimlii temsil eden iyi kendilie sahip olduunda bu, organizma
iin honutluk, rahatlk ve denge halini temsil etmektedir. Kiinin buna bir itiraz yoktur, ego ile
uyumludur. Ancak birey bSavunma Mekanizmalar 397
lnme mekanizmas nedeniyle kendiliinin kt ksmna gemi ise organizmann dengesi
bozulmu ve denge aray iin bir aratrmaya koyulmutur. Kii bir an nce dengeye gelebilmek iin
kt kendiliin kendine hissettirdii duygulardan syrlmaldr. Ama syrlmaya alt bu duygular
kendisinin bir parasdr. Eli, aya, gz gibi ruhunun bir uzantsdr. Bunu kaldrp atamaz. Hlbuki
yer deitirme savunma dzeneindeki kzgnlk ve fke, kiinin egosunda emanet durmaktadr.
Emanet duran bu nesneyi hemen bir baka yere gnderme lzumu hissetmektedir. Bu duygu organizmaya, kendilie ve benlie yabancdr ve istenmeyen bir eydir. Hemen bir bakasna atldnda
kii rahatlar. Burada en ilgin olan nokta, fkenin dearj edildii kii veya kiilerin bu duygulardan
etkilenip etkilenmediinin nemli olmamasdr. Kii iindeki sknty bir baka tarafa boaltmtr.
Kar taraf bunu alm m almam m bunun hibir nemi yoktur.
Borderline yapda kt kendiliin baka tarafa ynlendirilmesi, Yer Deitirme'de olduu gibi
deildir. Borderline, kendi uzants olan ruhunun bir parasna emanet bir yer aramaktadr. Bu emanet
yer salam olmaldr, bu yk kaldrabilmelidir. Yk aldna dair cevab, geri bildirim olarak
bildirmelidir. Kt kendilik kurban olarak nitelendirdiimiz kiiye ynlendirilip ona ykleme
yaplmaya balandnda bir mddet sonra kiinin bir paras yava yava kar tarafa yklenmektedir.
Bu yklenme sanki vcutta biriken fazla elektriksel ykn kiinin kendini yakmasn nlemek iin bir
baka emanet altnda toplatlmas gibidir. Burada can alc nokta; kii kendi hissettii kt kendilik
duyumlarnn aynsn kardaki kiinin yznde, mimiklerinde szlerinde davranlarnda ve
duygularnda hissettii anda kt kendiliin karya yklenmesidir, kii bu andan itibaren iyi kendilie
geebilir.
Borderline'n kt kendiliini yklemesi derece derece farkllk arzedebilir. Frstre edilmi
(engellenmi) bir kimlik,
dayanma kapasitesi dt iin tetiklenerek acilen bir konteynr arayna girebilir. Bu durumda
etrafnda bulduu konteynrna ykleme yapar. Herhangi bir frstrasyon (engellenme) olmadan dsal
bir nesnenin arm zinciri ile birey kt kendilie geebilir. Veyahut frstrasyon dsal bir uyarc
olmadan ve tetikleyici bir faktr bulunmadan da kendi isel tasarmlar ve dnce sreleri ierisinde
kii kolaylkla kt kendilie geip o negatif duygularn etkisi altnda kalabilir. Tm bu durumlarda
konteynra, hissedilen duygu orannda bir ykleme yaplmaktadr. Burada belki iki alt gruptan
bahsedilebilir. Birincisi; kiinin yklendii negatif ykn iddet derecesine gre kt kendiliin
boaltlma iddet derecesinin deimesi, ikincisi ise blme mekanizmasnn ok daha primitif dzeyde
kalmasna bal olarak geilerin ani ve iddetli olmasdr. Burada kastettiimiz birinci anlamda, isel
veya dsal nedenlere bal olarak bireyin dengesinin bozulmasnn veya etkilenmesinin iddet
derecesi sz konusu iken, ikinci balamda kiinin kendilik geliiminin olgunlama srecinin
primitiflii veya olgunluuna bal olarak bir iddet derecesinden bahsedilebilir. Bunu klinik
vakalarda net olarak grmek mmkn olmaktadr. rnein baz borderline kiilik rgtlenmelerinde
frstrasyonun iddet derecesine gre tepkinin veya yklemenin arl bununla orantl bir ekilde
deimektedir. Bunun yannda ikinci grup borderline kiilik rgtlenmelerinde blme mekanizmas
herhangi bir olgunlamaya uramadndan ok ufak frstrasyonlar, ok ar patlamalar ve
yklemeleri meydana getirebilmektedir, b. Dntrc zdeim
Savunma mekanizmalarnn temel amac egonun ve kendiliin varoluunu srdrmesi, patolojik de
olsa bir denge halinin muhafaza edilmeye allmasdr. Bu balamda dntrc zdeim yer
deitirme dzeneinden balayan spektrumun en ar u noktasn temsil etmektedir. Dntrc
zdeim, kimliin veya kendiliin entegre edilememesi
ve salam bir yap iinde btnletirilememesi sonucu ortaya kmaktadr. Kiinin ncelikle
drtlerini erteleyebilmesi, ge-ciktirebilmesi, bekletebilmesi ve daha sonra bunlar zerinde denetim
kurabilmesi gerekmektedir. Bu da gelimi bir ego fonksiyonuyla mmkndr. Ego geliimi
salandktan sonra toplumsal uyumun oluturulabilmesi iin deer yarglarnn iselletirilmesi,
zihinsel yapmzn bir ksmnn sperego olarak farkllamas gerekir. Bu sreler meydana gelirken
bunlarn hepsini kuatan bir kendilik duyumunun, bir kiilik rgtlenmesinin temel bir zemininin
olumas gerekmektedir. Nesne ilikileri balamnda kiilik rgtlenmesinin tesinde nesne ile
iletiimin salkl bir zeminde yryememesi sonucunda ortaya ktna inandmz bu entegrasyon
eksikliinin en gzel gstergeleri dntrc zdeimde meydana gelmektedir. Kiinin bedeni ve
onun temsilcisi zihinsel aygt, kuatc bir eper oluturamamaktadr. Onun yerine kimlik para para,
fragman fragman veya fenomen fenomen yaamaktadr.
Dntrc zdeim ekilde tezahr edebilir:
1. zledii kimlik paralarn kendi iine almak
2. Kendi kimlik paralarn veya kimliin tamamn baka insanlara vermek
3. Dardaki kimlik paralarn baka nesnelerden baka nesnelere aktarmak.
1. zledii Kimlik Paralarn Kendi ine Almak Kii iindeki zayf kimlii veya kimlik elerini bir
baka nesnede yaatabildii gibi, zledii kimlik paralarn veya kimlikleri kendi iinde yaatabilir
veya onlar olabilir. Bir hastam, onunla yaptm grmelerde zaman zaman psikotik srelerin iine
giriyordu. Ksmen ego denetiminin olduu bu dnemlerde benim kimliim ile kendi kimliini
kartryor, dehetli bir sknt iine giriyordu. Bu bir nevi anne ile zdeleme ve ayrma srecinin
bir tekrar gibiydi. Zaman zaman da daha nceki hekimlerinin kimliini alyor onlarn
ses tonuyla ve kimlii ile benimle konuuyordu. O esnada kendi kimliini bana atyor, benim
ahsmda canlandryordu.
Bu yap, ergenlik dnemlinde rol zdemelerindeki rol denemelerinden balayarak psikotik manadaki
dntrc zdeime kadar geen dereceleri iinde barndrabilir. Aldmz rol rnekleri veya
zdeim kaynaklar kendi kimlik paramz iinde eritilip srecin iine sokulabiliyorsa bir problem
yoktur. Alnan zdeimler kimliimizde etkin oluyorlar ve kimliimizin rengini ortadan
kaldryorlarsa bu bir dntrc zdeimdir. Sosyolojik alt kimlikler ve gruplarn yesi olmak,
moday takip etmek, marka peine dmek bu mekanizmann incelenmeye ve aratrmaya deer dier
alanlardr. 2. Kendi Kimlik Paralarn Veya Kimliin Tamamn Baka nsanlara Vermek
Ego ideali bir kenarda tutulacak olursa burada salkl zdeim mekanizmas ile kastettiimiz ey,
ilkel ve olgunlamam savunma dzenei olarak nitelendirilebilir. Kimliin oluumunu anlatrken de
ifade ettiimiz gibi bir bireyin kimlii, oluum srecinde yamal bir bohaya benzer. Bu yamal boha
bir sre ierisinde kaynamaya tabi tutularak her bireyin kendine has bir kuma dokusunu oluturur.
Eer bu kuma oluturulamyorsa yamal boha yamal olarak kalr. Yamal bohann iyi taraflar da
kt taraflar da vardr. Yani kimlik rntsnn zayf halkalar da vardr, gl halkalar da. Kimlik
her zaman epigenetik bir geliimle zayf halkalar yok etmek veya dzeltmek, gl halkalar da
muhafaza edip daha da glendirmek ister. imizdeki zayf kimlik paralarndan hep yansma yoluyla
kurtulmak isteriz. Yanstma mekanizmas bunun basit bir tezahr iken dntrc zdeimde bu
olay kimliin bir parasdr veya tamamnn kar tarafa gnderilmesi eklinde gereklemektedir.
Kimliin bir ksm veya tamam kar tarafa gnderilirken, bir baka bireyden de kimlik hemen
tamamlanmakta, bir bakasnn kimSavunma Mekanizmalar
liginin tamam veya bir paras iselletirilmektedir. Bu isel-letirme, bir introjection (ie atm)
olmad gibi, gnderme de bir projeksiyon deildir.
Bunu bir vaka zerinden anlatacak olursak; hastamz kk yalarda iken babas yurt dna gitmi ve
kendisi kardeleriyle beraber kyde kalmtr. Zaman zaman iddete maruz kalmakta ve eitim amal
olarak amcas tarafndan dvl-mektedir. Her ocuk gibi oyun a dneminde normal olarak o da
oyun oynamakta, ancak oynarken amcasna yakalandnda mutlaka dayak yemektedir. Oyun
oynarken amcasn uzaktan grdnde bir iki kez korkudan altna karmtr. Hatta zaman zaman
arkadalar, "amcan geliyor" deyip onun korku ataklarn zevkle seyretmilerdir. Amcasna kar
youn korku hissine kaplmakta ve onun gc karsnda kendini zavall ve aciz bir durumda
hissetmektedir. Kimlik entegrasyonunda kendini savunacak salkl mekanizmalar gelitirememitir.
Hastamz yedisekiz yalarnda iken kardei ile beraber bir orman kynde bir yaz gn dereye
giderler. ki karde mutludurlar. Bir sre oynadktan sonra eve dn saati gelir ve eve doru
yrmeye balarlar. Amcann dayana ve babann iddetine muhatap olan byk karde arkada, kk karde ise nde yrmektedir. Bir anda byk kardein iinde bir duygu oluur. Elinde sallad
denei hemen nnde yryen ve hibir eyden habersiz olan kk kardeine vurmaya balar.
Vurduka keyif alr ve kendini ok gl hisseder. Kk karde yere yklm sebebini bilmedii bu
dayak nedeniyle aabeyine yalvarmaktadr. Kk karde yal-vardka aabey dayan iddetini
artrmakta ve kendisini ok gl hissetmektedir. te bu noktada ok ilgin bir ey olur. Aabey bir
taraftan olanca gcyle vururken bir taraftan da kk kardeinin kendine kar direnmesini ve
kendisine kar gelmesini istemektedir. indeki bu youn istee ramen vurmay durduramamakta ve
kardeinin kendisine kar tepki gstermesini ok istemektedir.
Burada ne olmutur? Burada tam manasyla dntrc bir zdeim gereklemitir. Aabey,
amcasnn kimliine brnm, kendi zayf ve aciz kimliini ise kardeine yklemitir. Ve burada bir
paradoks balamtr. Bir taraftan amcann gcne ihtiya duyup onu hissederken dier taraftan kendi
parasnn, gerek kendi kimliinin acziyeti karsnda yklmakta ve onun direnmesini istemektedir.
Dvd kii kardei deil kendi zavall kimlii haline gelmitir. Oradaki en byk arzusu kardeinin
kendine kar direnebilme ve sava aabilme gc gstermesidir. Kardei kendi darbelerine kar tepki
ortaya koyup direnebildii takdirde kendi zayf kiilii byk bir sava kazanm olacaktr. Eer o bu
gc kazanm olsayd bu kez geici olarak zdeletii amca gcn kaybedecek ve zafiyete
decekti.
3. Dardaki Kimlik Paralarn Baka Nesnelerden Baka Nesnelere Aktarmak:
Dntrc zdeimin bu blmnde isel ve dsal te-tikleyici uyarlara bal olarak pre-psikotik
veya psikotik birey veya borderline yap, kardaki bireyin kimlik rntlerini olduu gibi almak
yerine onu bir konteynr olarak kullanp kendi bireysel kimlii ile ilintili olmayacak ekilde baka
kimlik rntlerini o ahsn kimliinde canlandrabilmektedir. Bir hastam grmelerim esnasnda
zaman zaman ani tepkiler vermekte, sesimi dzeltmemi istemekteydi. Sesimi zaman zaman bir nceki
hekimin sesine benzetiyordu. Bir mddet sonra yzndeki ifade birden deiiyor, sesimin ben olduunu ancak sfatmn eski doktoru olduunu iddia ediyordu. Ben orada bo bir konteynrdm, muhtelif
nesneler benim ahsmda resmi geit yapyordu. Zaman zaman tanr oluyordum zaman zaman da
eytan temsil ediyordum.
Burada, dntrc zdeimin bu alt tipinde sadece bireylerin konteynr olabildii gibi bir sonu
karlmamaldr. Paranoid bozukluu olan bir hastam eroto-manik hezeyanlarn sevdii kzn
zerinde yaama ve yaatmaya alrken, bu
duygularn bir mzik cd'sine aktarmt. Seyrettii bir video kpte oradaki bir grntnn anlk
geii ile ayn video klibin iindeki bir ses ya da renk fragman, ark sz iindeki kk bir para
olumlu ve olumsuz kimlik yklemelerinin yapld byk konteynrlara dnmt. Ne zaman g
almak istese o video klibin o anlk grnt sahnesini mkerrer defalar izleyerek g ile donamyordu.
Hayalindeki partnerinin kendisine hissettirdii krlganlk ve znt duygusunu tam manasyla tekrar
tekrar hissedebilmek iin ayn video klibin bir blmndeki sar heykel grntsn grmeye alyordu. Video kpteki her ey bir anlam kazanmt, c- Dntrc zdeim ve Yanstmal
zdeim likisi Yer deitirme savunma dzeneinden, yanstmal zdeim savunma dzeneine ve
oradan da dntrc zdeim mekanizmasna geen srece ulaabiliriz. Buradaki spektrum nerede
balyor, nerede bitiyor net bir ekilde bunun ayrdna varmak zordur. Yer deitirme ile yanstmal
zdeimin ayrmn yapmak iin yukarda verdiimiz lt geerli olabilir. Ancak yanstmal zdeim
ile dntrc zdeimin ayrtrmasn yapmak olduka zor olabilmektedir. Burada dntrc
zdeimi izah etmeden borderline kiilik rgtlenmesinin bir ksmnn, kimlii ve kendilii
dntrc zdeime tabii tuttuunu ifade edebiliriz. Bu ne demektir? Bunu anlatabilmek iin
agresrle zdelemek terimini izah etmek istiyorum. Bir ocuk dilerindeki rkler nedeniyle di
hekimine gittiinde aresiz ve korumaszdr. Di hekimi elindeki bir takm aletlerle onun azna hi de
ho olmayan mdalaleler yapmakta ve ocuk aresiz bir ekilde korku iinde beklemektedir. Karda
gl bir yap vardr, kendisi ise zayf ve acizdir. Ego bunu sindirememektedir. Bu ocuk bu
kayglarla eve geldiinde ilk yapaca eylerden birisi agresrle zdelemedir. Eve gelir gelmez eer
kk bir kardei varsa ona, kk kardei yok ise oyuncak bebeklerine bir di hekimi gibi mdahale
etmeye alacaktr. Ego, bu zayfla katlanabil404 Btncl Psikoterapi
mek iin di hekiminin g ve otoritesini kendi iine alm, kendisi di hekimi olmu ve karsndaki
kk kardeini veya bebei kontrol edebilmektedir. Artk bu g onun donanmna girmitir.
Dntrc zdeimde ise kii kimliinin tamamn veya bir ksmn kardaki bir insana ykler,
kendi parasn onda grr. Ruhsal geliim srecimizde bu doal bir evre iken daha sonraki
dnemlerde bu hastalkl bir dzenektir. Dntrc zdeimi psikotik bir boyuttan normal
poplasyon iindeki bireylere kadar deiik yaplarda grmemiz mmkndr. Psikotik bir hastamla
konuurken zaman zaman kendisini doktor olarak hissettiini, zaman zaman da benim onun yerine
getiimi ifade etmekteydi. Kimlik nerede, ne ekilde duruyor karar veremiyordu. Sanki bedenlerimiz
geici posta kutular, ruhlarmz da bu posta kutularnda habire gidip gelen mektuplard. Benim
kimliimi kendisi emanet alrken kendi kimliini bana emanet olarak verebiliyordu. Normal
poplasyon iinde ise kimliin tamam olmasa da mutlak kudret veya tam gllk hallerimizi
simgeleyen veya arzulayan ksmmz, bu kimlik paralarmz idealize ettiimiz parti, cemaat vb.
liderine atfeder, kendi bireysel kimliinin tm gl yapsn orada yaatabilir. Oray ycelttike
kendisi de ycelir ve var olur.
Sistemi fazla kartrmadan ifade edecek olursak; yanstmal zdeim mekanizmasnn bir ksmnda
kii, kimliinin bir parasn (bu para, rahatsz eden bir paradr) bir yerlere emaneten brakmaktadr.
Bu parann orada olduunu bildii srece kii, dengede kalmakta ve rahatlamaktadr. Yanstmal
zdeimin, dntrc zdeime yaklat noktada kii, kt kendiliini kar tarafa attnda, kar
tarafn da kendisini savunmasn ister gibidir. Kendisi skmtlanmakta, bu sknt karsnda acizlie ve
aresizlie dmektedir. Buna bir zm yolu ararken bu sknty konteynr olarak nitelendirdii
birine yklemektedir. Bu ykleme ilemi tamamlannca norSavunma Mekanizmalar 405
malde borderline kii iyi kendilie geip rahatlamaya alrken dntrc zdeim mekanizmasna
yaklam olan bir borderline yap, sreci bu noktada tutamamakta, kar tarafn kendisine saldrmas
iin olay daha da tetiklemektedir. nk kar taraf yklemeyi yaptktan sonra sessiz ve sakin bir
ekilde, olayn skntsn hissedip kabullenip bir keye ekilecek olursa bu, kendisi iin de bir
malubiyet anlamn tamaktadr. nk kendi kontrol edemedii kt kendilii emanet olarak kar
tarafa vermi ve kar taraf bunu kabullenmi gzkmektedir. Ancak karya yklenen yap, borderline
kiinin kendi parasdr ve bu parann isyan etmesini, kurtulu yolu aramasn ve zm bulmasn
istemektedir. Karya yklenen para ise olay kabullenmi gzkyorsa, borderline kii bu
kabullenie rza gsterememekte ve onun bu tarafta kalan kimlik parasna saldrmasn istemektedir.
Kar taraf saldrdka da zayf olan kimliin gcn ispat etmektedir. Bu bir paradokstur. Hem atarak
kurtulmaya almakta, hem de attktan sonra kardakinin itiraz etmesi ve kar gelmesi
beklenmektedir. Bu kt bir yazgdr.
Bu mekanizmay daha iyi kavrayabilmek iin hepimizin zaman zaman yaadmz rneklerden
bahsetmek istiyorum. Gnlk hayatn ierisinde veya televizyonda veya bir film sahnesinde zayf ve
acizlik iine dm bir bireyin mcadelesini izlerken bir anda onun yerine duygulanm hissederiz. O
kiinin bu mcadeleyi baarmasn arzularz. nk o anda gemi dnemdeki aciz ve zayf duruma
dtmz zamandaki kimlik rntleri aktive olmu, baarszlklarmzn ve acizliklerimizin
dzetilebilecei bir frsat kmtr. Bu ekilde gemiteki kimlik paralarmz, zayf ve aciz kimlik
paralarmzn onarlabilecei sahnelerde dntrc zdeim yoluyla kimliimizin bir parasn
oraya atarak aktive etmekteyiz. Aslnda kurtarmaya altmz zayf kii oradaki deil kendi
iimizdeki gemite yaantlandrdmz veya hayalde rettiimiz zayf ve aciz kiiliimizi korumak
ve glendirmektir.
12. Reaksiyon-Formasyon
Ego savunma dzenekleri daha ok id'in drtsel yapsnn basksna maruz kalan egonun kendini
savunmak amacyla oluturduu bilind otomatik mekanizmalardr. Ancak ego savmma
dzeneklerin bir ksm speregonun yarglayc tavrndan korunmak ve kanmak iin de
yaplabilmektedir. Savunma dzenekleri zaman zaman da d dnyann toplumsal gerekliine kar
kendini olumlu anlamda var edebilmek ve varln muhafaza edebilmek iin kullanlabilmektedir. Bu
durumda bamsz bir varlk gibi hareket eden ego, zaman zaman id'e kar, zaman zaman speregoya
ve zaman zaman da gereklie kar kendini ayakta tutmann yollarn aramaktadr. Baz
mekanizmalarn oluumunda birli, ikili, l kombinasyonlar da meydana gelebilmektedir. Yani hem
id'e hem speregoya hem de gereklie kar tek bir savunma dzenei ile korunma gerekletirilmeye
allmaktadr. Bu da ruhsal yapnn ekonomik davranmas temel niteliinin gereidir.
Reaksiyon-formasyon, yani tersine dndrme savunma dzenei bilindndaki drtsel yapnn,
egonun bilind ksmnn veya speregonun basks nedeniyle bireyin kendini var edebilmesi iin bu
basknn tam tersi ynde top yekun bir kimlik oluturma ihtiyacna verilen isimdir. Reaksiyonformasyon, tek bir fenomene kar verilebilecek tam ters ynde bir tepki olabilecei gibi, fenomen
veya fenomenler grubuna kar tam tersi ynde oluturulan bir kimlik yaps eklinde de grnebilir.
Bunu daha ak ve net kavrayabilmek iin fizikteki vektrel kuvvetlerin olumas prensibinden
yararlanabiliriz. Bir odaa etki eden ters yndeki kuvvetlerin ortak bilekesine gre hareket meydana
gelir. Bir ipin iki tarafndan tutan bireylerin kuvvetleri hangi tarafta fazla ise hareket o yne doru
olur. p rneinin bir baka benzerinde de bir birine kuvvet uygulayan iki kiiden hangisi daha yksek
bir kuvvet uySavunma Mekanizmalar
gularsa dierini hareket ettirir. Bu ekilde ruhsal aygtmzda id ile ego arasnda karlkl bir kuvvet
uygulamas mevcuttur. Drtsel yapmz, bir takm drtleri bilince kararak etkin hale geirip
uygulamaya alrken; bu drtlerin etkin hale gemesini engelleyen kar ego gleriyle bunlar
durdurmaya alr. Normal bastrma mekanizmas bu ekilde cereyan eder. Alttaki drtnn gcnden
ekinilir veya korkulur ise egonun durdurmaya ynelik kar gc daha da etkin hale dntrlerek
tam tersi ynde bir kar g ile durdurulmaya allr. Mesela, cinsel drtlerini youn olarak
hisseden ergenlik dnemindeki bir gen ncelikle bu drtlerini engellemeye ve bastrmaya alr.
Burada iki kar kuvvetin birbiriyle savam sz konusudur. Bu cinsel drtlerin zamansz, zeminsiz
ve rasgele bir nesneye ynelim tehlikesinin artt durumlarda; hele hele bu nesnenin ensestiyz bir
tabiata ynelme riski olduunda gen birey, reaksiyon-formasyon savunma dzeneine geecektir.
Yani cinsellie kar negatif bir tavr taknacak, cinsellii yadsyacak, daha da tesi cinsellie kar
sava aacaktr. Byle bir gen bir mddet sonra kendi durumunu kutsamak iin ya bir azize ya da bir
rahip yaants ve ideolojisine sarlacaktr. Genlik dneminde bir ksm genlerin cinsellik
karsndaki bu tutum ve davranlar, geici de olsa korunma salayan bir savunma refleksidir.
Bu konu zel bir nemi haiz olduu iin biraz daha detayl bir ekilde ele almak istiyorum. Cinsellik
konusunda oluturulan yadsma ve tersine dndrme savunma dzenekleri drtl bir sistem iinde
almaktadr. d ve sperego, gerekliin taleplerine kar egonun ayakta kalma mcadelesini
simgelemektedir. din drtleri kesin ve nettir, drtlerin dearjn amalar. Cinsel drtler ego
asndan bu bakmdan tehlikelidir, nlenmesi gerekir. Hele hele bu drtlerin ensest bir ieriinin
olmas, tehlikenin iddetini daha da artrr. Byle bir tehlikenin gerekleebilme ihtimali karsnda
speregonun ar yarglayc ve cezalandrc bir tutuma girme ihtimali ok yksektir. Saygn bir
kimlie ulamak iin
toplumun kabul ettii toplumsal yasalara uymak gerekir. Cinsel drtlerin bu balamda id'in
taleplerine, speregonun basklarna ve gereklie uyum asndan bir ekil almas gerekir. ncelikle
bastrma, ardndan yadsma ve ardndan da reaksiyon-formasyon savunma dzenei bir zm
retebilmektedir.
Burada reaksiyon-formasyon tavr kiinin sosyal olarak kendisine bir rol edinmesine de arac olabilir.
Kii, cinsel duygulardan uzaklam, kendini ilah veya din bir inanca ynlendirmi ve bir cemaat
uuru ierisinde cinselliin tesinde bir kimlik arayna girebilir. zellikle bu tip bir ynelim ailenin
ve evrenin beklentileri ile genellikle uyum gsterir. Modern bir toplum ierisinde ve uygun evre
artlar bulunan bir ortamda byle bir kimliin olumas olduka nadir ve farkl mekanizmalarla ortaya
kabilecek bir durumdur. Ancak cinsel drtlerin ar kontrol edildii ya da cinselliin yadsnd
veya dland, onun yerine din elerin arlk kazand, bir lokma bir hrka dncesinin erdem
olduu inancnn aland bir kltr ortamnda gen, cinsellik kart ve hatta dman bir kimlik
arayna ynelebilecektir. Bu durum fizyolojik geliimin doal mecrasna aykr olduu iin de birok
sapkn davran veya duygulanm dourabilecektir. Byle bir yaam stili evre tarafndan takdir grp
taltif edilirse, patoloji arlaarak devam edecek, bu aykr yaplar da evre tarafndan kutsanacaktr.
Belki de ilenen gnahlar karsnda gnahszl simgeleyen dntrc bir zdeim kayna olarak
muhafaza edilecektir. Hazzn bu denli tehlikeli grlmesi ve cinselliin kabullenilmesinin
yasaklanmas, hazz farkl alanlara yneltebilecektir. Cemaat iindeki arkada sevgisi, bir noktann
tesinde baz bireylere kilitlenecek, bilinli bir ekilde cinsel bir format tamasa dahi, kiinin o
arkadana veya hemcinsine kar hissettii duygular ok farkl bir nitelik arz edecektir. O arkadan
grmedii zaman huzursuzlanmak, o arkada ile birlikte ayn mekn paylatnda mutluluk duymak,
onunla yz yze konumak ve sohSavunma Mekanizmalar 409
bet etmek, ona sarlmak ve dokunmak, tarifi mmkn olmayan byk bir keyif yaatabilmektedir. Bu
durum toplumsal realite ile de rtt iin normal grlmekte ve onanmaktadr ancak drt kendine
st kapal da olsa bir k yolu bulmaktadr. Her su kendisine bir ak yolu bulur.
Bu erevede bu rnee bakldnda drtler; kendini tatmin etmek iin bir nesneye ulamtr, bu
durum toplumsal realite tarafndan normal karlanmaktadr, sperego tarafndan da ilahi bir davaya
hizmet ettii iin kutsanmaktadr. Ego ise bunlarn gerisinde olaylarn mimar olarak varln
srdrmektedir.
Reaksiyon-formasyon, hayatn birok alannda kendisini var etmektedir. statistikte normal bir
poplasyon dalm an erisi dalm eklinde tezahr eder. an erisi demek bir toplum ierisinde
bir deerin, ortalamaya belirli yaknlkta ve uzaklkta olmasdr. Bulunduumuz grup ierisinde ortalama bir insann davran belirlidir. Bu ortalamadan sapma gsteren bireyler vardr. Bu bireyleri
tersine dndrme mekanizmasyla izah etmek mmkndr. Mesela on kiilik bir grubun ierisinde iki
kii ar kibirli davranyor, iki kii ar tevazu gsteriyor ve alt kii de normal tepki veriyor ise bir
an erisinden bahsetmek mmkndr. Ar tevazu gsteren de, ar kibirli davranan da patolojik bir
durum sergilemektedir. Bu ulardaki bireylere odaklanp onlarn davranlarn inceleyecek olursak
byk bir ksmnda reaksiyon-formasyon gzlemleyebiliriz. Mesela ar tevazu gsteren bir birey bilin d ar kibrini saklamak mecburiyetindedir. dnyasndaki ar narsist talepler, gereklik ve
sperego tarafndan onanmad iin ncelikle bastrlacak, ardndan yadsnacak, ardndan da tersine
dndrme ile normal poplasyonun dnda grlebilecek ekilde ar bir tevazu ile kendini ifade
edecektir.
Bir baka rnei irdeleyecek olursak ar cesur grnen kimlikler bilindndaki ar korkulan ve
aresizlikleri sim410 Btncl Psikoterapi

gelemek iin kullanlabilmektedir. Sert bir yz ifadesi, bilinli veya bilind bir yetmezlii, zayfl
maskelemek iin kullanlabilir. Bir antiyede mhendis olarak alan hanm, obses-yonu nedeniyle
kendisini tutamayp antiyede alan iilerin cinsel organlarna doru bakmaktayd. Bundan dolay
ok byk bir sknt hissetmekte ve bu davrann nlemeye almaktayd. ilerden biri fark edip
alay etmesin diye .ok sert bir yz ifadesi taknyor ve iddetli barmalarla iilerin arasnda grevini
bir an nce yapp dnmeye gayret ediyordu. Aratrldnda iilerin ondan ok korktuu, onun gzne grnmemek iin o antiyeye geldiinde her birinin bir tarafa kat gzlenmiti. Mhendis
hanm ise iindeki bu zayf nokta fark edilecek diye korkusundan tir tir titriyor, korkusunu gizlemek
iin etrafna ha bire baryordu.
Bir baka rnek de dipal atmalar nedeniyle babas karsnda kendisini gsz ve aresiz hisseden
bir ocuk, ocukluundan itibaren hep cesur, hep atlgan bir yap sergiliyordu. Gz kara bir ekilde
her olaya girmiti. Boyu kkt ama herkes onda mangal gibi bir yrekten bahsediyordu. Einin
zerinde yllarca sren bir hegemonyas vard. Blgeyi haraca kesmiti. Einin vefatyla beraber
sistem kt, bu cesur kimlikten, her eyden rken ve korkan acziyet ierisinde bir yap kt.
yandayken annesi ve babas z amcaolu tarafndan kurunlanp ldrlen, kendisi yetitirme
yurtlarnda bytlrken ablalar katil amcaolunun kardelerine datlan ve evlendirilen bir hastamz
yllar boyu cesaret abidesiydi. Nerede bir yaralanma, nerede bir trafik kazas ve nerede bir lm veya
kan var, bu hastamz hemen oradayd. Kimsenin cesaret edemeyecei kadar cesur, giriken ve
olaylarn merkezinde idi. Seyrettii programlar 'Sca Scana', 'Reality Show', 'z Peinde' ve
'Parmak zi' gibi programlar idi. Gnn birinde izledii Reality Show^da bir kadnn kocasn gece
uyurken balta ile doradnn haberini dinliyordu. O esnada
o hanmn isminin kendi einin ismi ile ayn olduunu fark etti ve o anda byk bir sknt hissederek
panik atak geirdi. Reaksiyon-formasyon ile yirmibe otuz yldr ayakta duran sistem o dakika
kmt. Domino talan gibi sistem yle bir tersen dnd ki birka gn ierisinde bu cesur delikanl
sala renginden korkan, ykk bir duvarn nnden geemeyen, televizyondaki bir trafik kazasn
izlediinde kendini kt hisseden ve hastane tabelalarn grmek istemeyen bir yapya dnt.
Bask ile ve evrenin youn etkisi ile din bir atmosfer ierisinde yetitirilen birey zaman zaman din
inanlarla g ve otoriteyi zdeletirmekte, zaman zaman din otoriteyi bir dipal atma haline
sokmakta ve i dnyasnda bu yaplara kar isyan oynamaktadr. Bu isyan, din inanlarna ters bir
takm dnce ve hareketlere ynelmi olma kaygsyla bastrlmakta, bu sorgulama yadsnmakta ve
bir mddet sonra da tersine dndrme savunma dzenei ile ar bir dindarla veya antiateist
kampanyalara nclk etmeye kadar gitmektedir.
Bir hanm an bir tesettr ile (siyah renkli eldivenli ve peeli bir ekilde) muayenehanemize
geldiinde mkerrer defa intihar teebbslerinde bulunduundan bahsediyordu. Kronik depresyonu
nedeniyle malulen emekli edilmiti. Yurtdnda yalnz bana yaayan bu hanmn bireysel analizinde
oul kiilik zellikleri tespit edilmi, geceleri para karl fuhu yapan bir kimlik ortaya karlmt.
Her ey zddyla kaimdir. Gece gndzle, uzak yaknla, ak kapalyla, souk scakla, sert yumuakla,
varlk yoklukla. Bu balamda korkaklk cesurlukla, karmaa ve kaos dzenle, kirlilik temizlikle, gnah
arnmakla, ar nemseme vurdumduymazlkla, sevgi nefretle, az konumak ok konumakla dengeye
oturtulmaktadr. Bu yaplarn hepsini reaksiyon-formasyon tipinde grmek mmkndr.
Hastalarmzdan biri hikyesini anlatrken, bazen konumasn durduramadndan bahsetti. Olayn
detayna inildiinde holanmad veya yeteri kadar keyif almad insanlarla mecburen ayn
ortamlarda bulunduunda bu durumun fark edilmemesi iin devaml konuma mecburiyeti hissediyordu. Hastamzn ifadesiyle; 'enesi yoruluyordu ama kendisini durduramyordu.' Bu durum, tipik bir
reaksiyon-formasyon haliydi.
Reaksiyon-formasyon savunma dzeneinin en yaygn olarak grld bozukluklardan birisi obsesifkompulsif bozukluk ve obsesif-kompulsif kiilik yapsdr. Bilin dndaki karmaa ve kaosu kontrol
altna alabilmek iin simgesel dzeyde ve ego dzeyinde eyalar tertip ve dzene sokmak, simetriyi
salamak ve her eyin yerli yerinde olmasn temin etmek tipik bir rnektir. Yine obsesif-kompulsif
bozuklukta temizlie ar dknlk, el ykama, beden temizlii; evin ve eyalarn temizlii; bilin
dndaki sululuk, kirlilik ve gnahkrlk hislerinden arnmann simgesel bir yolu olmaktadr.
Mao bir kimlik, bilindndaki ecinsel eilimleri gizleyen ve bastrmaya alan bir yapnn
tezahr olabilir. Bir cenaze evinde gereinden fazla alayan ve at dken birisi, len insana kar
kendini en ok sulu hisseden ve belki de onu en az seven bir kiidir. Ar sevgi gsterisi, arkasnda
nefreti, ar nefret de kontrol altna alnamayan bir sevginin gstergesi olabilir. Patolojik aklarda
bunun tipik rneklerini grebiliriz.
13. Yadsma (nkr)
Yadsma bir gerekliin gz ard edilmesidir. Yadsmay da basit ve yaln manada izah edebileceimiz
gibi, kompleks ve karmak mekanizmalarn ierisinde de gstermek mmkndr. Kitabmzn eitli
blmlerinde zaman zaman deindiimiz gibi amacmz hep btncl bir yapy yakalamaSavunma Mekanizmalar /413
ya gayret etmektir. Bununla birlikte mutlak manada btncl yapy yakalamann imknsz olduunun
idrakindeyiz.
Yadsma savunma dzeneini izah ederken bu yapnn, bir bireyin geliim aamalar olan bebeklikten
yalla kadar geen srete hangi dnemlerle ilintili olduuna bakarak bunu aktarabiliriz. Yadsmay
bir bireyin kendi gzlemlerinden ve referans noktalarndan bakarak aktarabiliriz. Veyahut da buna, bir
bireyin i dinamikleri asndan; egonun yaplandrlmasna gre yadsma, speregonun
yaplandrlmasna gre yadsma, toplumsal realiteyle yzleme annda yadsma ve drtsel varln
yapsn yadsma eklinde yadsma olarak yaklaabiliriz. Bir baka adan, dardan bir gzlemci
kimliiyle, o bireyin yaptklarn inceleyerek yadsmaya yaklaabiliriz. 18 yandaki evladnn lm
haberini duyan bir annenin karsnda gereklik tm plaklyla ortada iken onu kabul etmemesi
yadsmaya bir rnektir. Narsist bir kiiliin, bir grup nnde konuurken ellerinde hissettii titremeyi
gsteren arkadana kar; "hayr, ellerim titremiyor" diye karlk vermesi de bir tr yadsma tarzdr.
Bu ekilde bakldnda ok geni bir yadsma yelpazesi grmek mmkndr. Yadsmann ncelikle
zerinde durulmas gereken taraf belki de empati yapamamann vermi olduu bir ruh hali sonucunda
ortaya kyor olmasdr. Bir bebek narsistir, ben merkezlidir ve tm dnya onun etrafnda
dnmektedir, dnmelidir. Bir drts aktive olduunda, bir ihtiyac ortaya ktnda bu drtnn veya
ihtiyacn hemencecik orada, etraftakiler tarafndan karlanmasn ister; bunu ok doal ve tabii kabul
eder. O anda bu bebek etrafndaki bireylerin; yani anne-babasmn ve dierlerinin ne durumda
olduunu kesinlikle yadsmaktadr. Onlarn kendi ihtiyacn karlayp karlayamayaca
konusundaki durumlarn gz ard etmektedir. Eer bu bireyde empati yetenei gelitirilemezse o
birey, hayatnn daha sonraki evrelerinde dier insanlarn durumlarn, konumlan ve ihtiyalarn gz
ard edip yadsyarak kendi ihtiyalarn n plana atan bir kiilik yaps gelitirebilir. Bu du414 Btncl Psikoterapi
ramda sosyal ilikileri ciddi manada zaafa urar ve toplumdan dlanr. Bu da yeni patolojik
savunmalarn aktive edilmesini gerektirir. Burada bahsettiimiz yadsma, baka insanlarn gerek
durumlarn grememenin oluturduu bir yadsma reaksiyonudur.
Bireyin i dnyasnda ise muhtelif yadsma reaksiyonlarn gzlemlemek mmkndr. Her bireyin
mevcut reel kendiliinin yannda kendi i dnyasnda tasarmlad kendilii vardr. Reel kendilik ile
tasarmlanan kendilik ne kadar birbirine yakn ise kii o kadar salkl, o kadar gereki ve o kadar
rasyoneldir. ki kendilik arasndaki uzaklk ne kadar fazla ise gerekliin deerlendirilmesi de o kadar
zora girmektedir. Bu balamda bireyin kendilik tasarmna ters bir takm yaantlar, yadsnarak
alglanacaktr. Birey, hayatna devam ederken yapt hatalar, yaad baarszlklar veya deer
yarglarna ters tutum ve davranlar otomatik olarak yadsyacak ve kendilik tasarmnn yara
almasnn nne geecektir. Bu yadsma, fiziksel yapnn arpk bir ekilde alglanmasnda zihinsel
yapnn kapasitesinde eriilen sosyal konumun deeri ile ilgili puanlamada ortaya kabilmektedir.
iman bir birey kendini zayf olarak alglayabildii gibi ok zayf biri kendini normal alglayabilir.
Sosyal baars yetersiz olan birisi kendini ok baarl bulabilirken baz bireyler kendi eksikliklerini
yadsyabilir. Bu gibi eksiklikler kendilik tasarmna uymayan yaplarn, yadsma savunma dzenei ile
kontrol altna alnmasn gerektirmektedir.
Bir bireyin kendilik tasarmnn tesinde bir de ideal kendilii vardr. Herkes mevcut durumunu bir
kendilik tasarmyla yaanrlandrrken ileriye ynelik olarak arzu ettii daha ideal bir kendilie doru
hedefler koyar. O hedefledii ideal kendilii yakalamaya alr, ite bu sre ierisinde mevcut
yaantlarnda ideal kendilie ters duran tutum, davran, baar ve stat zaman zaman yadsnarak ideal
kendilie doru
bir sre iletilir. Bu da kiiyi mutlu eder. O, ayn zamanda kiinin gereklikten o denli uzaklamasn
getirir.
Bir baka adan yadsma reaksiyonu nesne ilikileri balamnda ele alnabilir. Egomuzu oluturan
nesne ilikileri anda baz nesnelere yaptmz libidinal yatrm ok yksek deerdedir. Bunu
metaforik bir rnekle aklayacak olursak egoyu bir adra benzetebiliriz. adrn ortasndaki ana
direk, adr dimdik tutup varln srdrmesini temin ederken adrn etrafndaki ipler ve kazklar
adrn fonksiyonel olmasn ve dengede durmasn temin eder. Bireyler hayatlarnda belirli olgulara
veya nesnelere ok byk anlam ykleyebilirler. Bunlar bir nevi adrn ana direi gibidirler. Ana
direin yklmas adrn komple kmesi demektir.
Bir anne niversite rencilii yapan evladna libidinal yatrmnn byk bir ksmn yatrm ise
adrn ana eksenine bu evladn koymu demektir. Bir profesr yazmakta olduu kitabna byk bir
libidinal yatrm yapm ise bu kitap onun iin hayat derecede bir nemi haizdir. Hayatmzn her alannda bu tip nesnelere youn yatrmlar yapan, deyim yerindeyse hayatnda hep tek ata oynayan birok
birey grmek mmkndr. Bu durumlarda ana ekseni oluturan o nesnenin kayb, yitirilmesi, yok
olmas veya lmesi kiide ruhsal manada byk bir deprem oluturur. Sistem komple ker. te bu
kn nne gemek iin tek bir yol vardr: Olguyu yadsmak. Kii var olan gerei reddeder, kabul
etmez ve eski statnn devam ettii eklinde bir inanc srdrrse, yeni duruma adapte olmak iin
zaman kazanlr. Bu sre ierisinde kayplar sindirilir, telafi edilir veya alternatif savunma dzenekleri
devreye sokulur.
Yadsma iki dzeyde gerekleir. Bunlar; bilgi ve duygu dzeyidir. Baz yadsmalarda kii gerekliin
bilgi tarafn da reddeder, kabul etmez. Olunun lm haberini getiren polis memuruna veya bir
akrabasna srarl bir ekilde; "yalan sylyorsunuz! byle aka olmaz! aka yapmayn ltfen!" diye
baran bir anne olayn bilgi ynn de reddetmeye almaktadr. Sevgilisi tarafndan terk edilen
birisi, sevgilisini bir bakasyla yakalayan k, evladnn tutuklandn ekrandan seyreden baba
ncelikle bu plak gereklii reddeder ve onun yerine baka aklamalar getirmeye alr. Gazete kuprlerinde bunun gibi yzlerce haberi dinlemek ve izlemek mmkndr. Hatta bazen parodilere konu
olabilecek derecede gln savunma dzenekleriyle olay reddettikleri grlr. Yadsmann ikinci tipi
duygusal bazda yadsmadr. Bilgi dzeyinde kaybettiimiz nesneyle ilgili olarak gerei biliriz ama
yaantmz gzlemlediimizde sanki annemizi, babamz, eimizi ya da sevgilimizi veya ocuumuzu
kaybetmemi gibi hisseder ve davranrz. Onlar hep arkada bir yerlerde durmaktadrlar. Bu durumda
pek mezar ziyaretlerine gitmeyiz. Zaman zaman onlarla ilintili bir konu olduunda gzmz
otomatikman onlar arar veya elimiz onlarn telefonunu evirmeye alr. Bu da gstermektedir ki; o
esnada bireyin egosu bilgi olarak gereklii kabul ettii halde duygusal olarak o nesnenin varln
hala devam ettirmektedir. Bu da duygusal yadsmann hayatmzn her dneminde etkin rol alarak
yaam daha kolay hale getirdiini gstermektedir. Bu durumun arya kamas, kiinin gereklik ile
ilikisini bozup onu psikotik bir noktaya kadar vardrabilir.
14. zolasyon (Yaltma)
Yaadmz her zaman diliminin bir bilgi aya, bir de duygu aya vardr. 'Falan yerde, falan
zamanda, filan artlarda, filan ahslarla, filan olay yaadk' derken olayn sadece bilgi tarafn
anlatmaktayz. Bu olay anlatrken kiinin o olaydaki yaantsn bize aksettirecek duygusal ses tonu,
jest ve mimiklerin duygulara elik etmesi, gzlerin parlts, belki gzyalarnn hafife szlmesi veya
en kahkahalarn ykselmesi, olayn duygusal tarafn bize gsteren ksmdr. Hayatmz ekillendiren,
ona yn veren ve anlamlandran temel etki duygularmzdr. Duygularmz esas, mantk ve akl sonSavunma Mekanizmalar 417
radr. Mantn zerine duygu gelmez, duygunun zenine mantk oturur. Duygu her eyi kr eden ve
mant bitiren bir sretir. Youn duygusal nbetlerde ve anaforlarda, kiinin mantksal yaps
kenarda kalr. Duygu pozitif ve negatif alanda tezahr edebilir. Pozitif alanda mutluluk, sevin, zevk,
haz ve keyif yaanrken ac tarafnda elem, keder, sknt, anksiyete, bunalt, stres, fke, kzgnlk,
sinirlilik ve saldrganlk hisleriyle dolu bir sre gzlenir. zlenen ve idealize edilen nesnelere
ulaldnda byk mutluluklar ve keyifler yaanrken byk anlam yklenen nesnelerin kaybnda
veya baarszlk durumlarnda veya geriye gitmelerde ok ciddi bunaltlar yaanr.
Mutluluklarn yaanmasnda herhangi bir problem olmaz iken aclarn, kederlerin ve kayplarn
yaanmasnda bireyin buna tahamml derecesi snrldr. Acya dayanabilme gc egonun gelimilii
ile ilintilidir. Ego ne kadar gelimi, gl, travmalara kar ne kadar dayankl hale gelmi ise duygu-
sal yaantlar hazmetme konusunda o kadar gl olacaktr. Bireyin egosu zayf, elimsiz ve kk
ise yaad hadiselerin getirmi olduu negatif yklenmeyi kaldramayacak durumdadr. Burada birey
geici bir zme bavurur. Bu zm, yaltma/izolasyon savunma dzeneidir. ok sevdii annesini
kaybeden bir-gen, annesinin lm karsnda hibir ey his-sedemeyebilir. Sanki ruhsal dnyas
uyumu gibidir. Buna kendi de arr. ok sevdii sevgilisinin kendini terk edip gittiini ok sakin
bir ses tonuyla sanki nc bir insann yaantsn aktarr gibi hekimine anlatabilir. Okulda baarsz
olup okuldan atlan bir renci bunu anlatrken ok donuk bir tarzda anlatabilir.
Bahsettiimiz bu rneklerde olduu gibi bunlarn hepsinde birey zayf olduundan olayn iddetine
dayanamadn-dan izolasyon savunma dzenei devreye sokulmutur. Olayn bilgi taraf zihne
ulam ama duygusal ksm bloke edilerek filtreden gememi ve duygu bilindnda kalmtr.
Gl bir ego, bu durumlarda rahata paylaabilen, sesi titreyen, gerektiinde alayabilen ve yas
reaksiyonunu yaayabilen egodur. Bu yaanamyorsa hazmedilemeyen bu duygusal yaplar, deitirme
savunma dzenei ile ok farkl alanlarda kk birimlerde dearj ettirilir. Televizyonlarda izlenen bir
dizideki bir kpein hastalanmas, bir sokak ocuunun hayatnn anlatlmas ve izlenen bir haber,
gzlerin dolmasna ve gz pnarlarndan yalarn akmasna neden olabilmektedir. Kaynakta
boalamayan duygular yer deitirerek alternatif ve kontroll nesneler vastasyla dearj edilmeye
allmaktadr. Bu tip bireyler, hipnotik trans altnda olay tekrar anlatmalar istendiinde youn bir
duygusal dearj yaamakta ve bask altnda tutulan duygusal enerji dar kmaktadr. Obsesif
kompulsif kiilik rnts, duygularn dar veremeyen mantk arlkl bir kiilik rntsn
gsterir.
15. Rasyonalizasyon (Akliletirae)
Akliletirme savunma dzenei, egonun ve kendiliin korunmas ve gcn muhafaza etmesi iin
kullanlan otomatik bilind bir dzenektir. Biyolojik veya psikolojik ihtiyaca binaen ortaya kan
drtnn hedefi, nesnesine ulamaktr. Bir drt nesnesine ulaana kadar bir gerilim tar. Bu gerilim
nesneye ulamak iin bir motivasyon kayna olarak kullanlrken, drtnn nesnesine ulama
olaslnn zayflad durumlarda veya drtnn hedefine ulamasnn ketlendii ve engellendii
artlarda birey bunalt ve anksiyete hisseder. Drtnn hedefine ulamasn engelleyen direnler ego
kaynakl, sperego kaynakl veya gereklik kaynakl olabilir. Bu durumda drt bu engelleri amak
iin yogim abalar sarf edecektir. Engelleyici gler ile hedefe ynelen gler arasnda bir atma ve
kartlk ortaya kacaktr. Herhangi bir eyleminde benlik, belirli bir amaca ynelik eylem ortaya
koyarken arka planda bilind bir drt onun arkasna taklm ve benliin kabullendii eylem
vastasyla hedefe ynelmi olabilir. Bu durumda bir aklletirmeden sz edilebilir.
Akliletirme bilinli ve uurlu yaplan bir hareketin egoya, speregoya veya realiteye uymamas
sonunda ortaya konulan yalan mekanizmasyla ilintili deildir. Yalan veya gereklii tersyz etmek,
egonun bilinli ve amal bir eylemi olup sre ego kontrolndedir. Akliletirme fenomeninde ise egonun bu ekilde bilinli ve amal bir ekilde olay arptmas sz konusu deildir. Drt, frsat bulduu
bir bolukta kendini bir anda ortaya kartr, hedef nesnesine yneltir ve iindeki enerjiyi dearj ettirir.
Bu aamadan sonra durumu anlamlandrma, bu olguyu benlik ve kendilik perspektifinde izah etme
sreci akliletirme savunma dzeneinin fonksiyonudur. 'Minareyi alan klfn hazrlar' atasz,
bilinli ve amal bir ekilde gerei arptma ilkesi iin kullanlr. Bu, yalan mekanizmasdr. Bu
duruma baktmzda, yaam alannda, insanlar aras ilikilerde ou kez yalan mekanizmasnn daha
etkin bir rol oynadn grrz. Aklletirmede byle bir ey sz konusu deildir.
Konuyu aacak olursak epigenetik alma uygun olarak belirli dnemlerde belirli drtler ncelik
kazanr. Bebeklikten itibaren bu evreleri aklletirme asndan deerlendirecek olursak, birok ilgin
akliletirme mekanizmalarna ahit oluruz. Bir yan henz tamamlam, iki yama ulam ve bireysel zerkliini yaamaya balam bir ocuk, ben merkezli yaam anlaynda btn ilginin ve sevginin
kendine yneltilmesini arzulayacaktr. Ancak anne veya baba bu sevginin tamamn kendine vermek
yerine dier kardeler veya nesnelere ynlendiriyorsa; ocukta otomatikman haset duygular aktive
olacaktr. Bu durumda ocuk kardeine kar acmaszlaacak; onu itecek, belki dvecek hatta ar
ekilde yaralayabilecektir. te tam bu esnada ebeveyn tarafndan bu eylem sorgulandnda ocuk bu
eylemini akliletirerek anlatacaktr: "Kardei ona vurmutur, kardei odasna girmitir, kardei onun
eyasn almtr vs." ocuk haset duyumunun ayrdna varamayacak ve eylemi yapma gerekesi
olarak ileri srd aklile-tirmeye gerekten inanacaktr.

Bu olay dipal dnemde ocuun ayn cinsten ebeveynle atmaya girip kar cinsten olan ebeveyn
ile yaknlamas srecinde daha belirgin bir hal alabilmektedir. Kz ocuu babaya yaklarken, erkek
ocuu anneye yaklamaktadr. Kz kendini babaya daha yakn hissederken erkek ocuu kendisini
anneye yakn hisseder. Bunun sebepleri kz ya da erkek ocua sorulduunda birok aklamayla kar
karya kalabilirsiniz. Bu aklamalarn ou akliletirme mekanizmas sonucu drtnn rasyonalize
edilmesidir. Burada temel mekanizma, ayn cinsten olan ebeveyni saf d edip kar cinsten olan
ebeveyn ile sosyal bir rol gerekletirme isteidir. Bunun ak bir ekilde ortaya konmas, hem realite
asndan hem de sperego asndan sakncal hatta tehlikelidir. Bu durumun farkna varan ego
gleri, bu drtnn ak talebini bilindna iterek atmay orada srdrrken bilinli alanda
drtnn hedefine ulaabilmesi iin bir takm gerekelere snr. Bunu da yapabilmek iin bilgi
ilemleme sreci arptlr. Ayn cinsten olan ebeveyn, alglanan bir takm bilgilerle kt alglanrken
kar cinsten olan ebeveyn alglanan bilgilerle iyi alglanr. Bu durum genel temayl iin sz konusudur, bunun istisnai durumlar her zaman mevcuttur.
Benzer durum ergenlikte daha da plak halde karmza kar. Ergenlie giren bir gencin, epigenetik
bir almla ilk yapt ey otoriteye isyan etmektir. syan edebilmek, gcn ortaya koyabilmek ve
kar tarafa kendi gcn gsterebilmek drtnn temel amacdr. Burada isyann ierii, malzemesi,
kime kar olduu, ne zaman ve ne ekilde olduu hi nemli deildir. Gen isyan etmelidir, nk
isel drtleri byle bir talep iindedir. syan, kendisini ynettiin^ inand otoriteye, yani ebeveyne
kardr. zellikle de erkek ocuk babaya; kz ocuk anneye kar bu eylemini ortaya koyar. Anne ve
babann talepleri reddedilir. evre tarafndan kendisine, niin isyan ettii, anne-babann szlerine
uymad eklinde bir soru yneltilirse, ergenin buradaki izahlarnda ve inanlarnda akliletirme
mekanizmas aka grlr. "BabaSavunma Mekanizmalar 421
s haksz taleplerde bulunmutur, onu kimse anlamamaktadr, onun yce ve ender fikirleri vardr, o
dierlerinden farkldr vs." Bunlar ergenin yrekten inand ve lesiye peine dt deerlerdir.
Ergen, temel isyan drtsn burada mantkl bir klfa brndrmeye almaktadr; bunu da inanarak
yapmaktadr. Bu ise tam bir rasyonalizasyondur.
Ergen fark edilmek istemektedir. Fark edilmek daha ok cinsel kimlik ve kar cins ile ilgilidir. Ben
merkezli bir yaam anlay iinde drtler, kar cinse ynelmi, kar cinsin kendisiyle ilgilenmesi ile
ilgili fanteziler gelitirilmitir. Belki gereklikte byle bir ey sz konusu deildir. Ergen tamamen
fantezi dnyasnda yzmektedir. Kar cinsin kendisiyle ilgilendii, bir takm mesajlar gnderdii, bir
takm hareket ve davranlarnn zel anlam ierdii gibi yorumlara ynelir. Burada da drt hedefine
ulam, kar cinsin kendisi ile iletiim ierisinde olduu kabul edilmitir. Yine ergenlik dneminde
ergen nesnelerle iletiim kurabilmesi iin bir kendilik eperine ihtiya duyar. Bu da ideolojik bir tavr
gerektirir, dolaysyla ergen, bu dnemde bir ideolojiye sahip olmaldr. Burada da ideolojinin ierii
nemli olmayp, ideoloji otoriteye kar gelmeyi salamal, srda edinmeyi temin etmeli, ama
iermeli, lider ve ardl olabilme zelliklerini temin etmeli ve nesne ile ilikisini anlamlandrmaldr.
Her ideolojik yaklam da bunlar temin edebilme vasfna sahiptir. Belirli dinamikler nedeniyle
hasbelkader bir ideolojiye ynelen ergen, bu ideolojiyi niin setiini rasyonalize etmeye balar.
Burada tam bir akliletirme sreci iler.
Byle bir yapnn iine girdikten sonra kii olgunlaamaz ve farkndalk dzeyini gelitiremez ise
kanserli bir dokunun gelimesi gibi sahip olduu ideolojiyi ahenkli, manta uygun ve detay ieren
akliletirmelerle devasa bir ekilde bytebilir. Kendi rettii serabn peine der.
dipal atmas nedeniyle daha sonraki erikin dnemde anneye baml, ondan ayrlamayan, bu
nedenle evlenenle422 Btncl Psikoterapi
yen, evlendii halde cinsel hayat normalleemeyen ve partner seiminde anne figrn arayan
srelerin hepsi dipal atmann bir drt uzants olarak ortada dururken, birey bu durumu ok
farkl gerekelerle kesin bir kanaatle izah edecektir: 'Anne yaldr, anne balama muhtatr, anne
efkatlidir, anne gibi kimse sevemez, yapmas gereken daha ok ey vardr' gibi gerekeler
akliletirmenin malzemesi olabilir.
Buraya kadar anlatlan rasyonalizasyonlar drtnn normal geliim evresindeki biyolojik, epigenetik
ve psikolojik geliimine uygun malzemeyi retmeye yneliktir. Bu srelerde eitli faktrlere bal
patolojik geliimler ortaya ktnda sre farkllamaktadr. Bir patolojik belirti yani ikyet bir
baka patolojinin bize dolayl yoldan haber verilmesidir. Sosyal fobisi olan birinin, kalabalk bir
ortamda baklar zerine odaklandnda yz kzarverir, kii terleyebilir, midesinde bulant
hissedebilir vey? kiinin ba dnebilir. Tm bunlar, sosyal fobik ve korkan bir kii olmann sonucu
olarak ortaya kan belirtiler eklinde kabul etmek yerine; kendisi, 'ortam snmtr, yemek
dokunmutur, fazla sk giyinmitir, sevmedii bir ey olmutur' vs. eklinde akliletirme
mekanizmalarna mracaat eder.
Bir hastam seans esnasnda bu erevede sktrdmda terlemeye balamt. Hemen ardndan niin
terlediim sorduumda kaloriferin fazla yandn ve scaktan holanmadn sylemiti. Kalorifere
dokunmasn sylediimde kaloriferin yanmadn ve souk olduunu fark edince armt. Cinsel
problemleri olan bir birey dipal .atmaya veya performans anksiyetesine bal olarak ereksiyon
problemi yaadnda bunu bu ekilde kabul etmek yerine birok gerekeye sarlarak rasyonalizasyon
yapabilmektedir. Bu balamda ob-sesif kompulsif bozukluun ar temizlik dknl ve tertip ve
dzen alkanl, kontrol mekanizmalar hastalklar olarak kabul edilmemekte, akliletirme
mekanizmasyla realiteye yerletirilmeye allmaktadr.
16. Dalma (Disosiyasyon)
Prefrontal korteksin (n beynin) grevi, beynin dier blgelerinde birbirinden bamsz yaayan,
rgtlenen ve ayr amalara hizmet eden farkl farkl taleplerin belirli bir hedefe yneltilerek bir
entegrasyona tabi tutulmasn temin etmektir. Kimliin geliiminde kendilik ve darnn ayrmas,
ieriyle darnn farkllamas, hayal ile gerein ayrtrlmas, gemi yaantlarla u anki yaantnn
ayrmas, gemi yaantlarla u anki ve gelecekteki yaantlarn birbirinden ayrlmas gerekir. Bunu
bir merkezin entegre ederek yapmas gerekir. Bu merkez de pre-frontal korteksimizdir. sel yaantlarmzn tamamn kontrol ederek onlar arasnda ncelikli olan ihtiyalarmz tespit edip
dncemizi, dikkatimizi ve irademizi oraya odaklayarak farkndalk projektrmz oraya
konumlandrrz.
Bu
bireysel
varoluumuz, farkndalmzn meydana gelii ve bir ruhsal
eper ierisinde hareket etmemizi temin eder. Yaadmz her zaman dilimi i ve d gereklik
dnyasnn bir btn olarak var olduunu bize her an hissettirir. Zaman dilimleri ardcl yaantlar halinde yaanmaya devam ederken gemi ve gelecekle ilgili yaantlarn veya fantezilerin ahengini de
temin eder. Baz durumlarda pre-frontal korteksin bu kontrol sistemi bozulur ve bu yapy btn olarak
koruma ilevinden uzak kalr. Bu durumlarda birey btnln koruyamayarak ayn bedende farkl
hisleri, duyumlar, yaantlar farkl farkl hisseder ve yaar. Bunlar arasnda bir birlik ve ahenk yoktur.
Zaman, mekn ve olaylar zinciri arasndaki balantlar kopmu gibidir. Bu, dalmann biyolojik temel
mekanizmasdr. Baz cerrahi mdahalelerden sonra pre-frontal korteksi harap olmu bireylerde
kimlii btnletiren ve entegre eden yapnn devre d kalmas sonucunda birbiriyle uyumsuz
davran ve yaantlar ortaya kmaktadr.
Baz drtler entegre olmu bir kimlik yaps ierisinde kendilerini ifade etmek, nesnelerine ulamak
ve dearj olmak
iin uygun ortamlar bulamaz. zellikle merkezi kontrol sisteminin gl bir yapya brnmedii yani
egonun ve kendiliin gl bir hale ulaamad bireylerde bu drtler merkezi sistemden ba'Tisz bir
ekilde kontrol sistemini ele geirerek farkl yaantlar gerekletirebilir. Bu, kiinin irad dikkat ve
kontrolyle gereklemeyen otomatik mekanizmalardr.
Dalma fenomeni doal bir savunma srecinden ok ar bir patolojik srece dein geni bir
yelpazede etki gsterebilir. ok skc bir dersi dinleyen Ferruh kardeimiz mevcut ortamdan
uzaklaarak kendi i dnyasnda honutluk duyaca farkl bir zaman dilimine kayabilir. O ortamda
konuulan cmleler artk fonda kalmtr. Ferruh Bey kynde yllar nce yaam olduu bir any
gznde canlandrabilir veya gelecekle ilgili tasarmlad bir kendilii, bir kariyer imknnn keyfini
srebilir ve bylece mevcut gereklikten uzaklaabilir. Bu bir dalma fenomenidir. rencilerin skc
dersler esnasnda dalp dalp gitmeleri, evinde ders alan bireyin sayfay okuduu halde sayfann
sonuna geldiinde zihninde ok farkl hayal ve imajlar yakalamas dalma fonksiyonunun
uzantsdr.
Skc bir yolculukta aracmz kullanrken kilometrelerce veya saatlerce yolculuk yaptmz halde
farkl hayal lemlerine dalmamz nedeniyle geen sreyi ve geilen gzergh al-glayamayz. Bu tip
zamandan ve mekndan koptuumuz yaantlarmz dalma savunma dzeneinin olutuu dnemlerdir.
Bireyin ierisinde ego denetiminin zayfl nedeniyle kontrol altna alnamayan farkl yndeki
drtler, aktivitele-rini artrr ve egoyu kontrole alrlar ise ego burada blnmekte, farkl kiilik
rntlerinin yaayabilecei alanlar ortaya kmaktadr. Kiilik, eitli zdeimler yoluyla ie alnan
paralarn birletirilerek bir hamur halinde yorulmas ve bir btn olarak ortaya karlmas ilemidir.
Bu birletirme sSavunma Mekanizmalar 425
reci salkl bir ekilde yaplanmazsa bireyde farkl kiilik rntleri, farkl merkezler halinde
birbirinden bamsz rgtlenmelere gidebilirler. Bu durumda ayn bedeni paylaan birok kiiliin i
ie getii bir yapy grmek mmkndr. Bu kiilik rntleri birbirinden bamsz ayr ayr
yaantlarn srdrrken kendi iinde bir btn temsil etmekte, dier kiilik rntleriyle ayr bir
varlkm gibi ya haberlemekte ya da iletiimini tamamen kesmektedir. Bu durum genellikle ar
disosiyatif bozukluu olan oul kiilerde karmza kmaktadr. Bunlara alter kiilikler ismi
verilmektedir. Alter kiilikler balamnda dalma fenomeni, hafif bir patolojiden ar bir patolojiye
kadar uzanan bir yelpaze oluturabilmektedir. Gn ierisinde nesne ilikilerinde farkl farkl davranan
bireylerin bu davran rgtlenmelerini alter (deiken) kiilikler olarak isimlendiren bilim adamlar
olduu gibi, birbirinden tamamen bamsz ayr yaantlar srdren ve her birinin hayat hikyesi ayr
seyreden alter kiiliklerden bahsetmek de mmkndr. Genel kabul, dalma fenomenini ieren oul
kiilik rgtlenmesinde ikici tipteki anlay n plana kmaktadr.
Ego, merkez komuta kontrol grevini slenemeyince federatif bir sisteme gitmektedir. Egosu gl
olarak gelimi, drtler zerine hkimiyet kurabilen, drtlerine yceltme mekanizmas sayesinde
kendilie, gereklie ve speregoya uygun dearj yollar bulabilen ego iin sorun yoktur. Bu manada
zayf bir ego ve kendilik, drtleri kontrol etmekte, onlar arasnda ahengi ve entegrasyonu salamakta
ve onlar yceltilmi hedeflere yneltebilmekte yetersiz kalrsa alternatif bir zm olarak dalmasavunma dzeneini kullanmaktadr. Bir taraftan cinsel drtlerin youn basks altnda kalan, dier
taraftan ar sperego basksndan bunalm olan bir hanm kzmz, bu iki yapy entegre edip bir
kimlik ierisinde mezcedemedii zaman dalma savunma dzeneini devreye sokabilir. Byle bir
hamn, gndzleri din bir yaant ierisinde hayatn idame ettirirken geceleri farkl bir kimlie b426 Btncl Psikoterapi
rnp para karl fuhu yapabilir. Bu ifa yap birbirinden bamsz ve habersiz yaantlarn
srdrebilir. Bu ifa farkl alter kiilik zaman zaman duygusal olarak birbirilerinin varln
hissederlerse egonun bir baka savunma dzenei ile intihara varan bir srece kadar gidebilir.
Burada ikinci tr bir dalma fenomeninden bahsedilebilir. Bu sanki pre-frontal korteksin merkezi
kontrolnn istei dorultusunda ego ilevlerinin blnmesiyle ilintili olabilir. Bir vakamzda
ergenlie henz girmekte olan bir gen fazmz komunun olu ile yazlkta cinsel bir yaknlama sonucunda bekretini kaybettii hissine kaplmtr. Ailesi ve evresi tarafndan ok saygn, alkan ve
deerli olduu kabul edilen ve bu konuda taltif edilen bu hastamz yarn bana gelebilecek bir
felaketin nn alabilmek iin alter bir kiilik yaratma mecburiyetini hissetmitir. Belirli zaman
dilimlerinde bu fazmz ok agresiflemekte, saldrganlamakta ve aza alnmadk kfrler
savurmaktadr. Bu dnemlerde ruhsal bir takm glerin etkisi altnda yapt eklinde bir savunma
kurmaktadr. Bu fazmzn tedavi srecinde grdk fa; olay tamamen merkez kontrol sisteminin
planl, programl talebine bal ifa farkl kimliin oluturulmas ve bunlarn yaam alanlarnn
belirlenmesiyle ilgilidir. Bekaretle ilgili bir sorunu olmadm rendikten sonra kimlik entegre edilip
salkl bir yapya kavuturulmutur.
17. Yap-boz
Yap-boz dzenei, id'in drtleri ile speregonun basks altndaki drtlerin ego zemininde savan
ifade eder. dden gelen drtler dearj bulmaya alrken speregodan gelen basklar bunu nlemeye
alr. Bu arada simgeler zerinde bir sava cereyan eder fa buna yap-boz savunma dzenei denir.
Elini kirli hissedip ykayan, kapy kilitledii halde kilitlemediini hisseden, tnn fiini ektii
halde ekmediinden kayglanan, kap kollarna dokunamayan, uzaktan kumandalar eline alamayan,
kaldrmlarn izgilerine basamaSavunma Mekanizmalar 427
yan, zihnine kt bir dnce geldiinde o eylemi batan yapma gerei hisseden herkes yap-boz
dzeneini uygulamaktadr.
Gereklik, d dnyann beynimize ulatrd elektriksel potansiyellerden ibarettir. D dnyann
varln, ancak bu elektriksel potansiyeller sayesinde hissederiz. Bu elektriksel potansiyelleri
oluturan her ey bize d dnyann varl olarak gelir. Gerekten d dnya var mdr yok mudur
bilmiyoruz. Alglayan, beynimiz; alglanan ey ise uyarlardr. Yaratlmza uygun olarak alglanan
materyal, entegre edilmekte, birletirilmekte ve anlamlandrlmakta; bylece bir tasarmlar dnyas
kurulmaktadr. Tasarmlar dnyas zihinde var olurken konumayla, sesle, szle, renkle, koku ile tat ile
dokunma ile etiketlenebilmektedir. Herhangi bir yaantsal zaman dilimine veya olguya ulamak iin
onu aracak herhangi bir uyarc etmeni aktive etmemiz yeterlidir. Cinsellikle ilgili bir yaanty
zihnimizde aktive etmemiz, onunla ilgili szcklere bakmamz, konumamz, ifade etmemiz yeterli
olabilmektedir. Tat, grnt, koku da ayn etkiyi yaratabilmektedir. nsanlar aras iletiimde sz ok
nemlidir. Sz, eyalar simgeleyen etiketlerdir. Bu etiketler sadece ses dalgalarnn oluturduu
yaplar olmann tesinde, arkalarnda byk anlamlar tamaktadr. nsanlar birbirleriyle iletiim
kurarken yaptklar tek ey havadaki ses dalgalarnn frekans ve amplitdn
deitirmektir. O frekans ve amplitd tercme edilmekte, anlamlandrlmakta ve kii reaksiyon
vermektedir. te id ile ego ve realite arasnda byle bir etiketleme ve simgesel iletiim yolu
kullanlmaktadr.
Her gn konumay kullanarak simgeler zerinden iletiim kurmamz ok ok doal kabul ederken,
ondan daha etkin, daha canl ve daha gereki bir dil kullanan ryalarmzn simge dilinin ok absrt
olduu gibi bir iddiay rahatlkla gndeme getirebiliyoruz. Bu aynen, bir Japon'un bir Trk'n
karsna geip Japonca kfr etmesi karsnda Trk'n an428 Btncl Psikoterapi
lamsz anlamsz bakmasyla; bir baka Trk'n ayn kfrleri Trke sylemesi karsnda cinayete
kadar varabilecek bir eylemi aktive edebilmesine benzemektedir. Ryalarn ve id'in kulland dil de,
kendine has simge dilidir. Konumadan ok dala anlamldr ve zeldir. te yap-boz dzenei id ile
sperego arasnda, idle ego arasnda, idle gereklik arasnda bir mektuplama veya atma gibidir.
Yap-boz dzenei obsesif kompulsif bozukluun ana savunma dzeneidir. Birey bir takm eylemleri
yapmak ve bozmak zorunluluu hisseder. Veya i dnyasnda bir takm hisler duyar ve bu hisleri
ortadan kaldrmaya ynelik kar davranlar veya dnceler ortaya koymaya alr. Bunlarn hepsi
simgeler zerinden yrtlen bir sava halidir.
Kii elini kirli hissetmektedir. Mantkl olarak elinin temiz olduunu gayet iyi bilmektedir. Ama bu
kirlilik hissinden arnamamaktadr. Arnmak iin elini ykama mecburiyeti hissetmektedir. Elini
ykad zaman birey rahatlamaktadr. Ancak birka adm attktan sonra ayn kirlilik hissim yeniden
duyarak tekrar elini ykamak zorunda hissetmektedir. Bu, fasit bir dairedir. Bazen saatlerce lavabodan
ayrlamayan bireyler olduu gibi gnlerce arnmak iin kvetten ayrlamayan, kvette yatan
hastalarmz mevcuttur. Burada ne olmaktadr? Birey simgeler dnyasnda eliyle bir mastrbasyon
yapm, bir cinsellii yaam veya bir agresyonu boaltm olabilir. Bu, bir drtnn dearj anlamn
tar. Hemen ardndan oluturulmu olan sperego devreye girerek kiiyi sululukla ve kirlilikle itham
eder ve bu eyleminden vazgemesi iin onu uyarr. Hissedilen ksm sadece kirlilik
duygusudur. Speregonun, egonun veya gerekliin bilind basks altnda kii bu eylemden
vazgemek iin arnma yolunu seer; arnma da el ykama yoluyladr. Elini temizledii zaman arnm
ve rahatlam olur. Ancak drt dearj zaman ve mekn kavramndan yoksundur ve sonsuz sayda
drt dearj olmak iin kapda beklemektedir. Drtnn younluk dereSavunma Mekanizmalar 429
cesine gre armmlk hali birka saat devam edebildii gibi birka saniye kadar da srebilir. Drt
tekrardan aktive olmakta, kiiyi yaplmamas gereken eyleme sokmakta ve bunun bedelini demeye de
mahkm etmektedir. Burada ego, pinpon topunun raketler arasnda gidip geldii pinpon masas
gibidir.
Birka vakamzdan rnek verecek olursak konu daha ak hale gelecektir. Bir hastamz kpek sesi
duyduunda mutlaka gusl abdesti alma mecburiyeti hissediyordu. Vaka incelendiinde ergenlik
dneminde ky yerinde bir bakasyla cinsel yaknlamas olmutu. Bu esnada kyde sabah ezanlar
okunmakta ve kpek havlamalar meydana gelmekteydi. Kpek havlamas, ezan okunmas ve cinsellik
bir sistem oluturmutu. Ezan sesi speregoyu ve kpek sesi de gereklii temsil ediyordu. Daha
sonraki yllarda ne zaman kpek sesi duysa iinde byk bir sululuk, huzursuzluk ve gnahkrlk
hissediyor ve bu duyguyu ancak gusl aptesti alarak ortadan kal-drabiliyordu. Bu, tipik bir yap-boz
dzeneidir.
Bir baka hastamz sokakta ne zaman bir erkekle yz yze gelse kendisini onunla cinsel ilikiye girmi
gibi hissediyor ve en ksa srede evine dnerek gusl aptesti alma mecburiyeti hissediyordu. Bu
durum, hayatn ok ciddi bir ekilde kstlam ve hastamz darya kamaz hale gelmiti.
Obsesif kompulsif kiilik, arnmlk duygusuna nem veren, mkemmeli yakalamaya alan ve
kendini tm sulardan ve gnahlardan arnmaya ynelten bir yapdr. Gerek dnyada drtleri dearj
etmeden ve haz duymadan yaamak mmkn deildir. Gereklik bu olunca birey, sembolik de olsa
simgesel dnyada kendisini temsil eden bir nesneler zinciri kurmaktadr. Baz nesnelere kendilik
tasarmn atmakta, onlar temiz, tertipli ve dzenli tuttuu oranda kimlik muhafaza edilebilmekte ve
korunabilmektedir. Drtlerin youn basks altnda bunalan ve onlarn kirlenmilik duygusundan
uzak yaamaya alan birey, kendisine belirli yasan alanlar
seebilmektedir. Ergenlie ulam ve ailesiyle bir evde yaamaya mecbur olan bir kzmz iin
nesneler dnyas birka eyadan olumaktadr. Bir hastamzda temiz kendiliin yanstld bu
nesneler yata, karyolas, i amarlar, gecelii, salondaki koltuu, iaretlenmi taba, barda,
ka ve ataldr. Bu eyalara hi kimsenin dokunma hakk yoktur. Herhangi bir ekilde aile bireyleri
veya dardan biri bu nesnelere dokunursa ok iddetli tepki vermekte, dokunmann kirliliini
giderebilmek iin dokunulan yer uzun sreli ritel-lerle temizlenmektedir. Darda giydii elbiseleri
kirlidir ve pistir. Hibir zaman yatana veya karyolasna dokunamaz. Ancak onlar kardktan sonra
dokunabilir.
Bir baka hastamz ev hanmdr. ki ocuu ve ei ile beraber yaamaktadr. Kendilik tasarmn evin
tamamna yanstmtr. Evin her yeri kutsal ve temizdir. Yllardr eve dardan misafir almamaktadr.
Daryla temas, sadece ei ve ocuklaryla olmaktadr. Kap ve pencere sk skya kapaldr. Akam
olup ei ve ocuklar eve geldiinde kapdan ieri alnmakta; onlardan, izilen izginin gerisinde d
kyafetlerini tamamen karmalar ve uzatlan pijamalar giymeleri istenmekte ve eve ancak bu ekilde
girilebilmektedirler. karlan kyafetler hemen amar makinesine koyularak hemen ykanmaktadr.
Evdeki bir cihaz bozulduunda eve tamirci alnmamakta, cihaz dar atlarak yeni cihaz alnmaktadr.
Bir baka hastamzda arnmlk duygusu evinin tamamna yanstlmakta fakat ilgintir ki eve kendisi
de girmemektedir. Evin karsndaki daire satn alnm, bir baka aile, yakn oraya tanm, bu
hanm da orada yaamaktadr. Bu kii her gn bir iki saatliine kendi evine gemekte, evinin nce kap
ve pencerelerinin kapal olup olmadn incelemekte, ardndan musluklarn kapal olup olmadna
bakmakta, atk su kanallarn incelemekte; yani d dnya ile iletiim anlamna gelebilecek her trl
kapnn kapal olduu tespit edilmektedir. Ardndan evi tamamen silmekte ve geri geri antreden
kmakta ve kapy arparak kar daireye gemektedir. Kar dairede ise her trl kirli ortamda
yaamak gayet doaldr. Bir bakasnn ya da aile fertlerinden birinin kendi evine girdiini fark
ettiinde lgna dnmekte ve evi saatlerce temizleme mecburiyeti hissetmektedir. 18.
Entelektalizasyon
Entelektalizasyonun birka eit izah tarz vardr. Genellikle alt balk altnda incelenebilir.
a. aka, espiri ve fkralarla bilind istek ve arzularn dearj yolu bulmas anlamnda
entelektalizasyon:
Bu tr entelektalizasyonu bir rnekle aklamaya alalm. renci kantinlerinde genler drtlerini
dearj etmek iin frsat kollarlar. Kzl-erkekli bir masa etrafnda, sosyal ortamn izin verdii lde
paylam olumaktadr. Fakat bilind drtler ok farkl emeller beslemektedir. O srada Ahmed'in
aklna bir fkra gelir. "Arkadalar aklma bir fkra geldi anlatabilir miyim?" der. Arkadalar bu ie
zaten tenedir. Hemen anlat derler. Ahmet bir geri adm atar: "Ama ok ayp, anlatamam" der. Bu,
kar taraftakilerin drtlerini tahrike ve meraklarn cezbetmeye ynelik bir adm ve
speregoya verilen bir tavizdir. Arkadalar bu kez daha heyecanl bir ekilde srar ederler. "Anlat
anlat!" ve Ahmet fkray anlatr: Temel, Dursun'la iyi arkadatr. Fakat TemePin gz Dursun'un ei
Fadime'dir. TemePin, Dursun'un saflndan yararlanarak Fadime'ye nasl ulatn anlatarak fkra
biter. Herkes mutludur. Burada ne olmutur? Ahmet, masann etrafnda olan Aye'ye gz koymutur.
Ancak Aye Mehmet'le ilgilidir. Ahmet bu fkra yoluyla Mehmed'i saf d brakm ve Aye ile
birlikte olmutur. lgintir ki fkray dinleyen herkes, kendi roln fkradan seip kendisine pay
kararak bir drtsn dearj ettirmitir. Bu balamda anlatlan fkralar, yaplan espri ve akalar
bilind bir takm drtlerin dearj yollardr. Toplum tarafndan kabul edildii iin bir emniyet
subab grevi grmekte ve drtler tehlikesiz bir ekilde savu turulmaktadr.
b. Dinamik psiko-terapik srece giren bireylerin, renilen malzemeye taklp kalmas ve

iselletirememesi anlamnda entelektalizasyon:
Psikoterapi, bir deiim srecidir. Bu deiim sreci, iinde duygusal, dnsel ve davransal eler
tar. Bunlarn her aamasnda i gr, bilgilenme ve eitim vardr. Kii bunlar alarak iselletirir, bir
deiime tabi tutar ve kimliine sindirir. Bu bir terapi srecidir. Baz bireyler diren mekanizmalar
nedeniyle bu terapi srecini bozarak engellemeye alrlar. Bunu da entelektalizasyon savunma
mekanizmasyla yaparlar. Farkndalk dzeyi ile fark edilen mekanizmalar deitirilmeye ve doruya
dntrlmeye allmas gerekirken, kimlikten ayrtrlp izole tutulmaya allr. Sanki birey
yle demektedir, "Aaa bak rasyonalizasyon yapmm, burada yadsma yapmm, imdi projeksiyona
gemiim" di-yebildii gibi rendii bilgi ve sreleri bakasna aktarmaya alr. Konu ile ilgili
detayl kitaplar okuyarak, psikoloji ve psiko-dinamik bilgiye vakf olmaya alr. Bu, kendinde bir
deiim yaratmad gibi deimeyi de zorlatran ok ciddi bir engel olarak terapinin nn keser,
kiiyi doallktan uzaklatrr.
c. Bilgi sahibi olan bireyin aalk kompleksini tatmin iin bilgiyi satmas anlamnda
entelektalizasyon:
Farkl nedenlerle oluan aalk kompleksi kiinin edindii farkl meslek dallarndaki bilgi, beceri ve
deneyimlerini bakalarna aktararak kendi varlnn ve deerliliinin onanmasn talep etmesi
eklinde ortaya kabilir. ki profesr televizyonda sohbet programna arlmtr. Spiker sorar:
"lkenin gecekondulamas hakknda ne dnyorsunuz?" Profesrn biri halkn anlayaca dilden,
ak, yaln, basit ve net cevaplar verir. Dieri ise dakikalarca bir takm Latince kelimeleri ve literatr
isimlerini zikrettikten sonra konunun
tarihesinden balayarak dnyadaki geliimlerim aktarp sonu itibaryla bir ncekinin dediklerini
syler. Burada ne olmutur? Birinci profesr kendinden ve makamndan emin, hibir eyi ispat
gayretinde deildir. htiya duyulan bilgiyi en basit ekilde aktarmaya almaktadr. kinci profesr
ise kendisini yetersiz grmekte ve kendini ispat gayreti iine dmektedir. stenilen bilginin ne olduu,
kime ulat ve niin ulat nemli deil, onun ne kadar ok ey bildiinin ispat edilmesi nemlidir.
Bu da entelektalizasyonun bir baka boyutta ortaya kmasdr.
19. Somutlatrma
Somutlatrma savunma dzenei, irademizle kontrol edemediimiz bedensel organlarmzn
psikolojik tetikleyici unsurlara bal olarak bozukluk ortaya karmasna verilen isimdir. Bu manada
mide lseri, kaln barsak lseri, kabzlk, ishal, eitli deri reaksiyonlar, nefes darl, astm krizi,
kalp arpnts, ritim bozukluu, tansiyon dkl ve ykseklii, migren, kas arlar ve hormonal
bozukluklar somutlatrma savunma dzeneinin oluturabildii rahatszlklardr. Somutlatrma
savunma dzeneini iki balamda ele alabiliriz. Biyolojik olarak organizmann strese vermi olduu
cevap olarak deerlendirebiliriz. Stres, drtlerin hedefe ulaamad dnemlerde ve drtler
engellendiinde ortaya kan bir bunalt halidir. Bu bunalt ve sknt durumunda her organizma
biyolojik adan eitli ekillerde zorlanmaya tabi tutulur. Bu zorlanmalar organizmann eitli
yerlerinde bozukluklara neden olabilir. Bu durumda strese bal psiko-somatik hastalklardan
bahsedilebilir. Zincirin halkalar basit bir kantdan, vcudun muhtelif dokularnda eitli tr kanser
gelitirmeye kadar gidebilen bir srecin olduunu gstermektedir. Laboratuar almalarnda
hayvanlar zerinde yaplan denemelerde strese maruz kalan hayvanlarda, lserden kansere kadar
oluabilen sreler grlmtr. Ayn eylerin insan organizmas iin de sz konusu olduu iddia
edilmektedir. Ancak zerinde durulmas gereken nemli bir konu ayn stres etkenine maruz kalan
bireylerin cevaplarnn farklldr. Strese kar dayankllk, hastaln olumasn engelleyen ciddi
bir engel iken stresin hangi tr psiko-somatik rahatszla neden olaca ile ilgili konu da a kavuturulmaldr. Burada yatknlk sz konusudur. Baz organizmalarn genetik yapsnda baz
hastalklara kar eilim mevcuttur. Bio-psiko-sosyal bir model olan insann, negatif unsurlarn
oluturulduu durumlarda biyolojik eilim iinde olan blge veya organlarnda hastalklar
karmaktadr. Ayn stres etkilerine maruz kalan bireylerin bir ksmnda tansiyon, bir ksmnda eker
bir ksmnda astm bir ksmnda da deri reaksiyonlar meydana gelebilmektedir. Stres, vcuttaki farkl
sistem ve organlar etkileyebilmektedir. Bunu da belirleyen kiinin bu hastala olan yatknldr.
Stres burada tetikleyici bir mekanizma grevini grmektedir.
Dinamik psiko-patoloji ierisinde somutlatrma ok nemli bir yer igal etmektedir.

Somutlatrma, psikolojik bir rahatszlk sonucunda ortaya kmaktadr. Kiinin dinamik
srelerindeki tkanklklar ve problemler bir alarm sistemi gibi kiiye sinyal vermektedir. Kiinin bu
sinyali fark etmesi ve ona uygun tedbirler almas istenmektedir. Kiiden geici zmler deil radikal
zmler talep edilmektedir. Psiko-dinamik srete somutlatrlan organ ve o organn fonksiyonu
rasgele seilmeyip zel bir anlam iermekte ve ona zel bir mesaj yklenmektedir. Bu manada
semptom olarak karmza gelen herhangi bir belirti, arka plannda psikopatolojik yapnn
tercmesini bize aktarabilmektedir. Bir vakamzda babasyla dipal atmas olan bir birey, babasnn
kalp krizi geirdiini rendiinde ok bunalt ve sknt hissederek acilen hastanedeki babasna
ulam ve onun lmemesi iin byk bir gayret gstermitir. Babas iyileip taburcu olduktan ksa bir
sre sonra hastamzda panik bozukluk rahatszl balamtr. Ani ataklar halinde nabz hzlanmakta,
kalbi iddetli bir ekilde arpmakta ve kalbinin duraca ile
ilgili youn korku yaamaktadr. Bu sanki babaya yaplan bir gnderme, bir bedel gibidir. Ayn ekilde
babasyla dipal atmas olan bir gen hastamz babasnn tansiyon yksekliine bal ksm bir
beyin kanamasndan sonra kendisi de ayn korkulan yaamaya balam; kendisinin her an beyin kanamas geirecei ve fel olaca ile ilgili kayglar younlamtr. Her iki hastamzn incelenmesinde
rahatszlklarn, her ne kadar davran ve bilisel etmenler de bulunsa, temel dinamikleri
incelendiinde organ seiminde bilind babay ldrme arzusunun hayata geirilmi olmasndan
dolay duyulan kaygnn bir bedeli olarak ortaya kt tespit edilmitir.
Bir baka rnekte, mazoist bir yaant ierisinde olan hastamz, eiyle olan ilikilerinde beyine kar
sadist duygularn tatmin etmek iin einin en ok nefret ettii gayta ile ilgili problemleri gndeme
getirmekte ve lseratif kolit rahatszl oluturmu idi. Fakat bu hasta kanl dksn her yere bulatrmakta, bu sreten de sanki gizli bir haz almaktayd. Bir baka hastamz ne zaman youn anksiyete
altna girse rtiker karmakta, tm vcudu kabararak kanma krizlerine girmekteydi. Reaksiyonunu
deri yoluyla ortaya koyuyordu. Ob-sesif kompulsif kiilik rnts iinde olan bir baka hastamz,
inatln ve tutuculuunu, kaln barsaklarn al-trmayp kabz olarak simgeliyordu. fkelendii
dnemlerde ise ishal oluyor ve sanki dksyla dnyay kirletip cezalandryordu. Bu organlarn hepsi
irademiz dnda faaliyet gsteren organlarmzdr. Somutlatrma ancak bunlar zerinde cereyan
etmektedir.
Ar diyabeti olan gen bir hastamz, stresr faktrleri kontrol altna aldnda inslin ihtiyac ok
azalm, kan eker deerleri marj stabillik arz etmeye balamtr. Bir baka hastamz dinamik terapi
sreci ierisinde bulana, kusma reaksiyonlar gelitirmi, bunlar kaale almaz bir tavr sergilediimiz
bir gun tansiyonunu 23'e kadar kartp yzmzdeki
korku ve panik hissini grdkten sonra yatm ve ksa sre ierisinde normal tansiyon seviyesine
indirmitir.
20. Dntrme (Konversiyon)
Gelimi lkelerde dntrme savunma dzeneine olduka az rastlanmaktadr. Gelimekte olan
veya az gelimi lkelerde ise daha sklkla karmza kar. Erkeklere gre bayanlarda daha fazladr.
Bireyin olgunlama ve entelektel seviyesi arttka isel atmalar saf bir bunalt ve anksiyete olarak
hissedilirken; bunun tersi durumlarda birey i atmalarn, dntrme veya konversiyon reaksiyonu
eklinde ortaya koymaktadr. Id'in libidinal enerjisinin pozitif veya negatif anlamda dearj
ettirilmesine kar engellerin bulunduu durumlarda dntrme dzenei devreye girer. Boalmaya
alan dinamik glerle onlar engellemeye alan engelleyici gler arasndaki bilind savamda
birey kendini dntrme mekanizmasyla ifade edebilir. Dntrme, vcudumuzun irademizle
kontrol edebildiimiz organlarnn fonksiyonel olarak bozulmasna veya devre d braklmasna verilen isimdir. zellikle motor hareketlerimizi salayan kas kuvvetimiz, konumamz, grmemiz,
iitmemiz, tat duyumuz, yrmemiz, dokunmamz, irademizin tercihi ile kontrol edebildiimiz
organlarmz ve fonksiyonlarmzdr. Psikolojik atma durumlarnda organlarmzn bu doal
grevleri devre d kalabilir. Bu durumda histerik krlkten, histerik sarlktan ve konuamadktan
ve histerik fel ve baylmadan sz edebiliriz. Tm bu durumlarda dntrme mekanizmas devreye
girmi, isel bir atma bir organn bozukluu ile kendini ifade imkn bulmutur. sel duygularn
teferruatyla dile getirilemedii zamanlarda bu duygularn toplumsal bir dil olan somutlatrma diliyle
ifade edilmesi bir zm yolu olabilmektedir.
Bu savunma dzeneinin alma sistematiine daha derinlemesine bakacak olursak iki ana para
zerinde olutuunu gzlemleriz. Bunlardan birincisi hazza ulamak iin yaSavunma Mekanizmalar 437
sanmak istenen drtlerin bireyin egosuna ters dmesi, gereklie aykr bulunmas veya
speregosuyla ztlk arz etmesi durumunda ortaya kar. kinci eksende ise kiinin saldrganlk
drtlerinin ve fke dearjnn meydana getirdii tehlikelere kar konversiyon reaksiyonu ortaya
kabilir. Bir baka ekilde egonun gereklii kabullenememesi durumunda da bir yadsma reaksiyonu
olarak dntrme reaksiyonu kullanlabilir.
Henz gen yataki bir kzmz okul dn eve geldiinde annesini bir baka erkekle yatak odasnda
grnce o andan itibaren grme fonksiyonunu yitirmi, histerik bir krlk gelitirmitir. Grlen ilk
materyal yadsnarak bilindna itilmi ve bu ikili savunma dzenei egoya bir kurtulu reetesi
sunmutur. Muhtemelen idol edindii annesini byle bir ekilde grmek ve yakalamak gen kzn
egosuna ok ar geldii iin ve ardndan byk bir ykm yaama ihtimali bulunduundan pe pee
ilgili savunma dzenei devreye sokulmutur. Tm savunma dzeneklerinde olduu gibi burada da
ama bireyin egosunun gl bir ekilde ayakta kalmasn temin etmektir.
Aile ortamnda ar hakaretlere maruz kalan veya ei tarafndan szle tahkir edilip her gn aalanan
bir hanm histerik bir sarlk gelitirebilir. Ayn ekilde ayaklarn fel olmas, ellerin fel olmas,
baylma nbetlerinin geirilmesi, dntrme reaksiyonunun ok sk grlen dier trleridir. Bilindii
gibi somutlatrma savunma dzenei irademizle kontrol edemediimiz bir takm organlarn
fonksiyonel bozukluuna verdiimiz isim iken dntrme savunma dzenei irademizle kontrol
edebildiimiz organlarmzn bozukluuna verilen bir isimdir. Zaman zaman bu iki savunma dzenei
birbiriyle i ie ilemekte ve snrlar ortadan kalkabil-mektedir. Daha da tesi savunma dzenei
olmaktan teye narsistik kiilik bozukluunun libidinal enerjisinin d nesnelere ynlendirilememesi
sonucu enerji, bireyin kendine yn438 Btncl Psikoterapi
lendirilebilmektedir. Bu durumda da hastalk hastal olarak niteleyebileceimiz hipokondriyasis
klinik tablosu ortaya kar. Birey muhtelif organlar zerinde ar bir hassasiyete sahip olmakta, o
organlarn almasyla ilintili olarak katastrofiye veya felaket yorumlarna ynelmektedir. Bu durumda da somutlatrma ve dntrme savunma dzeneinin i ie getii bir yapy gzlemlemek
mmkndr. Psikolojik olgularda konuya bir perspektiften yaklamak her zaman iin hatal sonu
verir. Savunma dzenekleri de ayn ekildedir. Bir savunma dzenei birok savunma dzenekleri ile
birlikte alrken kimliin ve kendiliin muhtelif paralaryla da etkileim iine girer. Byle bir
komple yapy daha iyi kavrayabilmek iin iki klinik tablonun izahn burada yapmak istiyorum:
Vakal:
Anadolu'da krsal kesimde alan hekim arkadalarmzn ska karlat rahatszlklarn birisi de
dntrme mekanizmasna bal konversiyon baylmalar veya fel halleridir. Zorunlu hekimlik
yaptm dnemde sklkla bu tip savunma dzenekleri ile karlam ve olaya mdahil olmutum.
Bunlardan birisinde gen bir hanm evliliinin henz birinci y-lndayd. ok byk mitlerle ve
mutluluk hayalleriyle yaplan bir evlilikten sonra ar bunaltlar ve hayal krklklar yaamaktayd.
Da banda srdrlen bir mezra hayatnda her trl ar i koullarnda alan ve akama kadar
yorulan bu gen kz, akam da einin ar hakaretlerine maruz kalyor ve ondan dayak yiyordu. Cinsel
hayatlar ise ok kt idi; ei ona bir hayvan muamelesi yapyor ve onu ters ilikiye zorluyordu. O ise
bu tip bir muameleden tiksiniyor ve fke doluyordu. Evliliinden piman idi. Geri anne evine dnmek
istiyordu. Ancak gelin olurken kendisine beyaz gelinlikle ktn ancak buraya kefeninle dnersin
denilmiti. Dn yollar da tkal idi.
Bu hanm dhiliye ile ilgili bir ikyeti nedeniyle bize mracaat ettiinde kendisinin hastalk
hikyesini dinlemi, onu karmza alp konumu ve ciddi bir muayeneden sonra reetesini
dzenleyerek kendisine ifalar dilemitik. Gzlerindeki ktan anladmz kadaryla ilk defa insan
yerine konuyor, gen bir doktor tarafndan muhatap kabul edilmenin gururunu yayor ve mutluluk
duygularyla sanki muayenenin uzamasn istiyordu. Aradan haftalar gemiti, bir gece lojman
kapmn zili ald. Kapy atmda bir grup kylnn feryat ederek kzlarnn ldn,
hastalandn ve onu kurtarmam iin yalvardn grdm. Apar topar aa indiimde ambulansn
iine yatrlm, hibir yeri hareket etmeyen hastamz grdm. Hastann etrafnda tm ailesi,
akrabalar ve damadn yaknlar vard. lk muayenemde hastamn Dntrme reaksiyonu geirdii
gerek bir fel hali olmad tehisini koydum. Hastam muayene odasna alarak hemire hanmn
alm olduu sakinletirici bir ineyi olumlu telkinler eliinde yaptrdm. Aradan geen yirmi-otuz
dakikadan sonra hastam yavaa kendine gelerek ayaa kalkt. Hastalk hikyesini dinlediimizde;
hastamzn eiyle yine tartmaya girdiini, ar hakaretlere maruz kaldn, einin ona dayak attn
rendik. Tm bunlar srdrlrken iini fke kapladn, inceldii yerden kopsun duygusu ile
kendisinin de ona vurmak istediini, lm bile gze aldn ifade etti. te tam bu esnada elinin ve
ayann buz kestiini, cannn ekildii ve gzlerinin karararak bo bir uval gibi ylp kaldn ve
baka hibir ey hatrlamadn anlatt.
Bu hastamza ne olmutu da bu hale gelmiti? Birey egosu, nemli ve deerli olduunu hissetmeye
almaktadr. Her beklenti bir hayal krkl ile sonulanmakta, umutlarn bittii noktada kiide" fke
ve kzgnlk hkim olmaktadr. fke ve kzgnln, balad noktadan itibaren nerede duraca kimse
tarafndan bilinmez; iddet ok ciddi patlamalar meydana getirebilir. Bu hastamzda da aylardr maruz
kald aalanma, deersizlik, hakaret, iddet ve hatta cinsel taciz,
bireyde top yekn bir kar saldr ve fkeye neden olmutur. dnyasndaki bu youn patlama
arzusu o gn aktive olmu, beyinden emirler km, organlarn bu emirlere itaat etmesi istenmitir.
te tam bu nokta nemlidir. Kii karsndakinin tm zulmne direnebilecek, kar koyabilecek ve
hatta ona saldrabilecek cesareti ve gc bulmutur. O artk zayf deildir, o artk gc ve haklarn
savunan bir bireydir; artk o lme bile meyden okumaktadr, hibir eyden korkmamaktadr artk. te
tam bu cesareti bulduu anda bunu hissettii zaman diliminde egonun savunma dzenekleri byk bir
felketin olumasn nlemek iin devreye girer, Dntrme mekanizmas ile kiinin bu gcn
kontrol eder ve birey baylr. imdi ne olmutur. Onurlu bir mcadele verilmi, bireyin onuru
kurtarlm ve kar koyabilme cesareti ve gc sergilenmitir ancak; bireyin egosu olaylarn geliim
zincirini uzun vadeli olarak dndnde bireyin daha byk bir amaza gireceini grd iin bu
savunma dzeneklerini devreye koymu, bu ekilde bir tala iki ku vurmay hedeflemitir. Birey, hem
cesaretini sergilemi hem de gelebilecek daha byk bir felaketin nne gemitir. Bireyin egosu ok
akllca bir manevra yapmtr nk bu olaydan birok sekonder kazan da elde edecektir.
Sekonder kazan bireyin rahatszl ya da semptomlar nedeniyle kiinin kazand kazanmlara
verilen isimdir. Buradaki sekonder kazan nedir? Biraz nce erkek olarak gcn gsterip, eini
tekmeleyip tokatlayan kii korku iindedir; bu darbeler karsnda ei yklm, ona gre fel olmu
belki lmek zeredir, bunun sorumlusu da kendisidir. Bu korku ile panik iine den koca tela ile
eini kaldrmaya alr ama bir trl baaramaz. Ei yerde cansz bir ekilde yatmaktadr. Korku ve
panik hissi daha da younlar. Hemen civardan yardm istenir. Olaya erkein ve kzn akrabalar
mdahil olur. Gecenin bir yarsnda ky yerinde ara bulup ileye ulamak olduka zordur. Bunun iin
kasabann belediye bakanna ulalarak ambulans devreyle sokulur, gece yarsnda
ambulansn sirenleri ve ile hasta apar topar evden alnp kilometrelerce uzaktaki iledeki doktora
yetitirilmeye allr. abartlmtr, kyl iin de bir macera ortaya kmtr. lgili ilgisiz herkes
olayn peindedir.
Sonunda doktora gelinir, doktor olaya mdahale eder ve olaya neden olan koca ciddi bir sorgulamadan
geirilerek doktor tarafndan uyarlr. Doktor hastay zor kurtarmtr, bundan itibaren eine ilgi ve
sevgiyle yaklamas nerilir. Bu seferliine adli rapor tutulmayaca tehditkr bir slupla kocaya
anlatlr. Ve hasta byk bir memnuniyet ierisinde ne kadar nemli ve deerli olduunu hissederek
kyne geri dner.
Ancak bu hasta hayatta grmedii bu ilgi ve ihtimam karsnda bu davranlarn alkanlk haline
getirerek dntrme reaksiyonlarnn saysn doktora ulalmak ve nemsenmek yani sekonder
kazan iin artrabilir. Doktorun grevi burada bu sekonder kazanlarn nne geebilmektir.
Vaka 2: Muayenehanemize kiinin yardmyla srtta tanarak karlan hastamz iki ayan da
hareket ettiremediini ve ardan muzdarip olduunu beyan etmiti. Elli yan zerindeki bu dul
hanm, ok sayda kz olan bir anneydi. Kzlardan birisi dierlerinden farkl, alkan ve baarl idi.
Annenin amac kzlarn okutmak, onlar birer meslek sahibi yapmak ve onlarn bir yuva kurduunu
grmekti. zellikle kzlardan birini ok nemsiyor ve onun zerinde hassasiyetle titriyordu. Kz da bu
ilgiye ve ihtimama layk olmaya alyor ve ok baarl bir tahsil hayat srdryordu. ok baarl
giden grafii, niversitenin ikinci snfnda kzmzn bir erkek arkadann ortaya kmasyla beraber
ters yz olmutu. Anne bu ilikiyi onaylamamt. Hatta tehdit edererek evlatlktan reddedebileceini
beyan etmiti. Kzmz bunun zerine anneyi terk etmi ve o erkek arkadayla evlenip onunla
yaamaya balamt. Anne bu acya dayanamam ve her iki ayanda da fel hali gelimi, ayaklar
birbirinden uzaklaa442 Btncl Psikoterapi
cak ekilde kaskat kesilmiti. Yaplan muayenelerde hibir ey bulunamamt. Bir konversiyon
(dntrme) reaksiyonu olduuna karar verilmiti. Bize geldiinde bu reaksiyon uzunca bir sredir
devam ettiinden dolay kala eklemi leen kemiine kaynam ve dn olmayan bir sakatlk hali
sz konusu olmutu. Burada hastamzn psikolojisi nedir? Kzna balad umutlar tkenince bir nevi
kzn cezalandrma istei kendi vcuduna ynelmi, kendini tahrip eder noktaya gelmi ve bunu
oluturabilmek iin de dntrme savunma dzeneini oluturmuu.
21. Hayal ve Rya
Hayal ediyorsanz, o bir gn gerektir. Her gerek bir hayalle balar. Bu cmleler haylin nemini
belirtmek iin ska kullandmz cmlelerdir. Btn projeler nce hayal edilir, ardndan realize
edilir. Hayal ile gerekliin arasndaki fark nedir? Beynimiz asndan hibir fark yoktur. Beynimiz
ikisini de ayn ekilde alglar. Fakat zihinsel yapmzn gelimilik dzeyi ile ilgili olarak neyin gerek
neyin hayal olduunu hayal etmek zorundayz. Bu ayrm yaptktan sonra da farkl farkl
anlamlandrmalar ortaya kar. Hayalin hayal olduunu bilmez isek gerekmi gibi yaantlandrrz.
Rya bunun tipik rneidir. Ryada iken btn hayallerimiz gerekmi gibi yaanr ve hissedilir.
Uyandmzda bunun bir hayal olduunu fart ederiz.
dden kar drtler egoya ulaarak ego vastasyla gerek dnyadaki nesnelerine varmak ister. Ego bu
fonksiyonunu yerine getirebilirse drt hedefine ulam ve zerindeki yk boaltarak rahatlam
c.'ur. Ancak eitli nedenlere bal olarak drt hedefine ulaamyor, ego ile ibirlii yapamyor ve
gereklie ters dyorsa bu gerilimden kurtulamaz. Gerilimden kurtulamayan drtler bilindnda
ok ciddi bir basn oluturarak kiiye byk bir bunalt hissettirebilirler. Bu hem yaam enerjisini
temin eden libidinal drtler olabildii gibi hem de saldrganlk enerjisini ifade eden agresivite drSavunma Mekanizmalar 443
tleri olabilir. Bu iki durumda da drtnn hedefe ulamas gereklii speregoya ve egoya aykr ise
veyahut da yer ve zaman buna msait deil ise hayal merkezi aktive edilebilir veya ryada bir zm
bulunabilir. Bizi rahatlatan ve en ok kullandmz mekanizma, hayal ve rya mekanizmasdr.
Umutlarn ve hayallerin tkendii yerde ar bir depresyon ve aresizlik balar. Ayamz yerden
kesmeyen hayaller geree adapte olmamz kolaylatrrken ayamz yerden kesen hayaller bizi
gerekliin tesine frlatabilir; bu da olduka tehlikeli sonular yaratr. Snf getiinde babas
tarafndan bisiklet alnaca szn alan rencinin, bir yl beklemeye tahamml yoktur. O gece
ryasnda zaman hzlandrr, yl-sonunda karnesini alarak baar dolu karneyi babasna verir ve
babasnn alm olduu bisikleti sabaha kadar zevkle srer. Hayalindeki kz kafede gren delikanl
ona bir anda k olur ama kza ulamas, kma teklif etmesi ve onunla flrt etmesi imknszdr. Kz
ok uzaklarda gibidir. Drtlerin beklemeye tahamml yoktur. Uyku saatine kadar o kzla nasl kp
gezdiini hayal eden delikanl geici bir avunma ile rahatlamtr. Gece uykusunda ise bir rya
senaryosunda krk gn krk gecelik bir dn sonras bir evlilik yaptn ve olaanst bir ilk gece
yaadn hayal eder. Bunlarn hepsi ksa srede olup bitmitir. Ama gerekte hepsi yaanm gibi
alglanmaktadr. Ulalamayan kz o gece onun olmu ve evle-nilmitir. Hayallerimiz ve ryalarmzla
ulamak istediimiz tm hedeflere ular rahatlar ve boalrz. Ayrca saldrmak istediimiz her
nesneye saldrr, fkemizi dearj eder ve snrszca iddet gsterisinde bulunabiliriz. Tm bunlarda
hayal ve rya vastasyla dearj yolu bulan drtlerin etkinlii vardr.
22. Saplanma.
Dinamik adan ruhsal geliim evreleri ve kimliin oluum sreci temel aamadan gemektedir.
Bunlar oral, anal ve fallik dnemlerdir. Bu dnemler, ilgili blmlerde detayl bir
ekilde anlatlmt. Epigenetik bir alm ile bir evrenin fonksiyonlar hakkyla yerine getirildikten ve
olgunlatrldktan sonra bebek veya ocuk bir st evreye gemektedir. Baz durumlarda bu evrelerin
ardll bozulmakta ve bir st evreye geme imkn ortadan kalkmaktadr. Bu hangi durumlarda
gereklemektedir? Bir bebein ilgili evrede ar doyurulmas veya doyurulmamas veya bir travmaya
maruz kalmas sonucunda birey o evredeki kiilik zelliklerine saplanp kalabilir. Burada kastedilen
fiziksel bir sakatlk, ruhsal bir byyemez-lik hali deil, nesne ile ilikilerin o dzlemde
tekrarlanmas-dr. Bunu daha iyi kavrayabilmek iin her bir evrenin geliimsel zelliinin ve nesne ile
ilikisinin ne olduunu ortaya koymak gerekir.
a. Oral evre: Azcl evrede birey, haz duyumunu az yoluyla elde etmekte ve nesne ile iletiimini
azyla salamaktadr. Organizmann alk, uykusuzluk ve dier nedenlerle bozulan denge halini
dengeye getirmek az vastasyla mmkn olmaktadr. Az ie alan ve emen organdr. Bebek on iki
ay sren bu dnemde pasiftir, be duyu ile ie alandr ve birisine bamldr. Baland nesnenin
ilgisine ve sevgisine ve bakmna youn olarak ihtiya duyar. Oral dnemin temel nitelikleri bunlardr.
e alma, birisine balanma ve bir bakasnn ilgisine ihtiya duyma sz konusudur. Eer bir anne
veya bakc bu dnemde, ocuun ego gelimesini nleyecek kadar ona youn doygunluk yaatrsa,
her ihtiyacn annda giderir ve sevgisini olaanst bir ekilde verirse ocuk bu honutluk duygusu
nedeniyle bu aamadan bir st aamaya gemek istemez. Kendisi de yalanc bir cennetin iindedir.
Anne ar sevgi nedeniyle ocuuna ok ar bir patolojiyi alamaktadr. Bu ocuk hayatn
gerekliini tanyamayacak ve ilerde byk zorluklarla karlaacaktr. Bu dnemin zelliklerine
saplanp kald iin hep birilerine balanp kalma ihtiyac iinde olacak, hep pasif durumda kalacak
ve hep alma eylemini talep edecektir. Bunlar yaparken de bunlarn ok doal bir ey olduu ve
bakalarnn da bunlar yapmaya
mecbur olduu duygusunu yaayacaktr. mr boyu bakalar ona bakmak ve onun ihtiyalarn
karlamak zorundadr. Byle bir birey azc fonksiyonlar daha ok kullanacaktr; ie alacak, obur
olacak, sigara ve alkol bamllna ynelecek, ok konuacak ve be duyu ile de ie almaya devam
edecektir.
Eer seven, koruyan, kollayan, ilgi ve alaka gsteren bir bakcs yok ise ocuk hep huzursuz olacaktr,
denge haline hi ulaamayacaktr. Ar frstrasyon, gereklie adapte olmay zorlatracak ve
gereklie adapte olunamad iin de bu evrenin hazrl tamamlanmam olduundan dolay bir st
evreye geilemeyecektir. Bu tip ocuklarda motor ve zihinsel geliim yavalayacak, ilerde psikoza
kadar gidebilecek ciddi ruhsal bozukluklar ortaya kabilecektir. Oral dneme saplanm olan bir birey
zerkleemeyecek ve bamsz bir birey olamayacaktr. Dolaysyla bamsz bir bireyin yapmas
gereken teebbslerden i kurma, ev kurma, evlenme ve insiyatif kullanma yeteneklerinden mahrum
kalacaktr. Burada yanl anlalmamas gereken bir husus udur: Bireyin bunlar yapabilecek
kapasitesi olup olmad sz konusu deildir. Byle bir birey zek, eitim ve hatta sosyal baar olarak
ok st noktalarda bulunabilir. Ama mutlaka birilerine baml, pasif ve yalnz bana birey olma
yetisinden mahrumdurlar; yaam genellikle anneleriyle birlikte srdrrler. Bu nedenle evlenmeyi
hep tehir ederler. Evlenseler bile anneleriyle olan iletiimi, eleriyle olan iletiimden daha youndur.
Cinsel hayatlarnda da ok ciddi problemler vardr. Cin-selliklerindeki oral ilev fazladr.
Saplanmann, egonun savunma dzenei olmas nasl meydana gelmektedir? Rahata alp dinginlie
ulaan bir ego yaps, bir st evrede bamsz ve zerk hareket eden, bununla birlikte bu evrenin
sorumluluunu da stlenebilen bir gce ulamaldr. Bu da frstre edilmesi veya engellenilmesi sayesinde ortaya kabilir, bu da hazzn bloke edilmesi anlamna
446 Btncl.Psikoterapi
gelir. Terazinin bir kefesinde haz azalrken dier kefesinde zerkliin vermi olduu haz ykselir. Ego
byle bir riske girmektense mevcut artlar muhafaza etmeyi daha uygun bulur. Burada nesne ile
ilikide ana bir model meydana gelmektedir. Allm olan bu model daha sonraki evrelerde aynen
kullanlmakta, sadece ierii deimektedir. Anne yerine balanlacak baka kii veya kurumlar
bulunmakta ve pasiflik devam etmektedir. Yeni modeller retmek ve yeni nesne ilikileri kurmak ego
iin yeni riskler demektir. Bu risklere girmektense allm, bilinen ve geerli bir modelin tm hayata
hkim klnmas tercih edilmektedir. Frstre edilmi bir oral saplanmada ise bir st modeli deneme
gc ve kabiliyeti yoktur.
b. Anal Dnem: Oral dnemi salkl bir ekilde atlatm, anneden ayrlp zerklemi, azcl
fonksiyonlarn tatmin edip hazz farkl alanlara ynlendirebilmi bir birey anal dneme salkl olarak
gemitir. Anal dnem bir birey olarak zerklemenin, anneden ayrlmann ve iradeyi kullanmann
ortaya kt dnemdir. Anal dnemde birey eyleminin yaratcs olduunun farkna varr. Yapma
veya yapmama artk onun temel eylemidir. Haz duyusu her ikisini birden yapmak ister. Bunun ad
ambivalanstr, ayn anda iki zt eylemi yapma ihtiyac anlamndadr. Ambivalans duygusu egonun
kontrol altnda bir hedefe doru ynlendirilebilirse ego kontrol salanm demektir.
Bu dnemin ikinci zellii otoriteye kar bamszlk savadr. Otoritenin kendisinden istedii eyi
vermemek ve ona direnmek, yani inat etmektir. Kar gelmek ve inat etmek bu dnemin temel
niteliidir. G ve otoritenin taleplerine kar direnebilme her zaman mmkn olamamaktadr. ocuun fiziksel zayfl, g ve iktidarnn snrll buna imkn vermemektedir. Ancak dklama
alkanlklarnn retildii, uyku saatinin belirlendii, yemek yemesinin istendii durumlarda anne
veya bakclar ocuun iradesine mutlak
olarak tabidirler. ocuk bu durumlarda g ve otorite tarafndan istenen eylerin tam tersini yaparak
sreci kendi belirler. Dklama konusunda inat edip kakasn vermez. Yemek yerken azn
kapatabilir veya uyku saatinde uyumaz.
Byle bir dnemi atlatamayan, bu dneme saplanp kalan bireyler ileriki hayatlarnda bu dnemin
zelliklerini aynen tarlar. Verecei karar karsnda ambivalans yaayan bir insan bu dnemin etkisi
altndadr, 'yapay1111 m yapmamaym m, gideyim mi gitmemeyim mi, alaym m almayaym m?',
yzlerce soru enerjisini yiyip yutar. Bu dnemin inatl hayatnn her evresinde grlebilir. G ve
otorite olarak nitelendirdii kii ve kurumlarn kendinden direkt olarak talep ettii her ey reddedilir,
inatlalr ve ters tavrlar taknlr. Elde olan tm yetki, yetenek, g ve iktidarlar, zellikle tutulur
fakat kullanlmaz. Kar taraf ileden karacak kadar geciktirilir. ki yandaki bir bebek kakasn
tutarak annesini bekletirken krk yl sonra ayn bebek bir defterdar olarak kapsna gelmi ve ondan
imza isteyen bir mkellefi saatlerce bekletme keyfini yaar. Bir bilim adam niversitede rencilere
ders verirken ders saatinin byk bir ksmm gereksiz cruf malzemeyle doldururken son be dakikada
istemeyerek de olsa dileri ile dili arasnda mevzunun ana ksmn vermeye alr. mkn olsa onu da
vermeyecektir, nk bebekliinde kakasn da vermemiti. Byle bir karakter rntsnde olan birey
anal ve sadist bir karakterdedir. Her eyi iine alr; ilgiyi, paray bilgiyi. Ancak dar hibir ey
kmaz, her ey onun iindedir. Bu karakter rnts bir yerde varyemez amca tiplemesini yaratrken
dier tarafta koleksiyonculua soyunup evdeki pleri dahi atamayacak ekilde p biriktiren bir tip
karmza kar. Burada da ayn ekilde renilmi olan bir modelin hazz gereksiz yere daha sonraki
evrelere tanmaktadr.
c. Fallik Evre: ilk iki evrede ikili ilikiler ierisinde olan ocuk bu dnemle birlikte l ilikiye
gemektedir. Bir sev448 Btncl Psikoterapi
gi nesnesine ulaabilmek iin ona hkim olan nc bir eyle mcadele vermek ve onu yenmek
zorundadr. Bu dipal bir atmadr. dipal atma, baba ile zdeim yapan erkek ocuun anneye
ulamas iin baba ile zdeimini tamamlayp anneden vazgeerek alternatif sevgi nesnelerine
ynelmesini gerektirir. eitli nedenlerle baba ile salkl zdeim kuramayan ve alternatif sevgi
nesnelerine ynelemeyen bireylerde atma bilindna itilir. Bozuk bir plan ayn szleri dnp
dnp tekrarlamas gibi sistem bu modeli mr boyu uygulamaya alr. G ve otoriteye kar byk
bir bilind- sava srdrlrken ayn zamanda g ve otoriteye kar duyulan byk bir korku
mevcuttur. Btn sevgi nesneleri ele geirilmeye allrken otorite tarafndan cezalandrlaca
kaygs hep ite yaatlr. Bu kayg zaman zaman panik bozukluk, bazen fobi, ara sra psiko-somatik
bozukluklar ve bazen de cinsel fonksiyon bozukluklar eklinde grld gibi bazen de oto
kastrasyon eklinde ortaya kabilmektedir. Klinik tablolarn byk bir ksm dipal dnemdeki
atmalardan ve saplanmalardan ibarettir. Bu dnemlerle ilgili detayl bilgi ruhsal geliim evrelerinde
verilmiti.
23. Gerileme
Alt yandaki ocuk odaya girdiinde annesinin kucanda bir bebek grr. lk bata eve yeni gelmi
bir oyuncak gibi byk bir merak ve ilgi ile bu bebee yaklaan ocuk, daha sonra bu bebein evde
temel ilgi oda olduunu fark eder." Zihinsel kavramasyla bebein yeni bir karde olduunu anne ve
babann ve dier akrabalarn bebein zerine titrediini ve ona byk bir sevgi gsterdiklerini fark
eder. ocuun evdeki taht sallantdadr. Kendisine olan ilgi ve sevgi byk oranda azalmtr. Bunun
karlnda artk ald dl, 'sen aabeysin,' 'abla oldun, bydn' cmleleridir. ocuk byle bir
bymeyi kabullenememektedir. Yapaca tek ey vardr; klmek, yani gerilemek. Birka gn sonra
geceleri yatan slatmaya balar, hemen ardndan da konumas bozulup keSavunma Mekanizmalar 449
keler. Bu bir savunma dzeneidir. Mevcut koullara adapte olamayan ego gleri, daha ilkel bir
evreye inerek dengeyi oluturmaya almaktadr.
Gerilemedeki temel mekanizma hayatmzn herhangi bir evresinde ciddi bir travmayla
karlatmzda bebeklie zg dnemlere dnme isteimizin iimizde canlanmasdr. Bir fke

krizini atlatabilmek iin buzdolabndaki yiyeceklere saldrmamz oral bir tatmin, dary gvensiz
bulup kavga ettiimizde veya eimizden ayrldmzda hemen annemize ynelmemiz, anne kucan
zlememiz ya da en azndan memleket hasreti ekmemiz gerilemenin bir baka boyuttaki almdr.
Gerilemeyi iki balamda ele alabiliriz: Ego kontrolnde salanan gerileme ve ego denetimi dnda
ortaya kan gerileme. Sanatlarn, mzisyenlerin, ressamlarn veya bestekrlarn yapt, en temel
duygularmza inip hepimizin evrensel duygularna tercman olarak duygularmz ortaya karmalar,
ego kontrolnde bir gerilemenin sonucudur. Ego kontrolnde yaplan gerileme bir dalgcn su altna
dalp snger avcl yapmas gibi tehlikeli ve riskli bir itir. Ne kadar ok derinlere dalarsa o kadar
ok dokunulmam ve byk sngerleri karabilme imknna sahipse ayn oranda vurgun yeme riskini
de iinde barndrr. Psikoz hali, bir gerileme halidir; bebeksi bir dnme eklidir ya da vurgun yemi
bir dalg halidir.
Ego kontrolnde geici gerilemelere rnek verecek olursak; bir bebek ile konuurken bebeksi
konuuruz. Burada aslnda kendi bebekliimize bir gnderme vardr. Bebeklerle veya ocuklarla oyun
oynamaktan zevk alrz. Burada rasyonalize edilmi bir perspektifte ocuklua dn sz konusudur.
Regresyon, hayatn ileri evrelerinde eitli travmatik olaylarla karlam bireylerin zm yolu
olarak bavurduu savunma dzeneklerinden birisidir. Bu erevede ar bir travmaya maruz kalm
bir bireyin depresif bir hale
dnmesi yani pasif, bakalarna baml, bakalarnn ilgi ve alakasna muhta olmas bir gerileme
olarak nitelendirilebilir. Travmalar sonucu ortaya kan birok klinik tablo regresyon (gerileme)
bal altnda deerlendirilebilir.
24. Yceltme
deal bir insan var olsayd yukarda bahsetmi olduumuz savunma dzeneklerinden hi birisini
kullanma ihtiyac hissetmezdi. deal bir insann tek bir savunma dzenei olmalyd; bunun ad da
yceltmedir. Yceltme, bilin dnda haz arayan drtlerin hedefe doru ynelerek ego sayesinde gereklie ve speregoya uygun bir ekilde dearj yolunun bulunmasnn temin edilmesidir.
Bamszln ve zerkliini kazanm her bir birey beenilmek ister, bakalarndan farkl olmak, g
ve iktidar sahibi olmak ister ve bu g ve iktidar sonuna kadar muhafaza etmek ister. Bunlar
yaparken binlerce, belki milyarlarca istek yola koyulur. Herkesin drtsnn serbeste aktive olduu
ve uygulanabildii bir ortamda sadece kaos, anari ve ac meydana gelir.
nsanlar birlikte yaayacak ve bir medeniyet oluturacak-larsa drtlerine bir ekil vermek, onlar
belirli zaman dilimlerinde, belirli meknlarda, belirli erevelerde tatmin edebilir hale getirmek
zorundadrlar. En temel drtmz yemek ve imek drtdr. Dnyadaki her insan yer ve ier ancak
yeme ve imenin zaman, zemini, usul ve artlar vardr. Bunlar yerine getirerek yemek ve imek
yceltme mekanizmas iken, hrszlkla, hainlikle ve saldrganlkla bu ihtiyac gidermeye almak
yceltmenin tam tersidir. Bebee ilk nce nasl ve ne ekilde yiyecei retilir. Yani yceltme
mekanizmasnn ilk ekilleri verilir.
kinci temel drt cinsel drtlerdir. Dnyadaki insanlarn byk ounluu cinsel drtlerini tatmin
ederler; bu gayet doal bir eydir. Bu tatminin sreci, artlar ve erevesi evrensel kurallarla ve
kltrel elerle belirlenmitir. Bu ereveye riayet edilerek yaplan cinsel tatmin sreci, toplum
tarafndan onanr, takdir edilir hatta taltif edilir. Caddede giden gen kza ilgi duyan delikanl caddede
onunla cinsel bir birliktelik yaamak isterse ve buna ynelirse toplum tarafndan ar ekilde
cezalandrlr. Ayn delikanl o kz ikna edip kltrel ereveye uygun bir evlilik ilikisi oluturursa
ayn cinsellii daha uygun artlarda daha uygun imknlarla yapar ve bunun karlnda toplumdan
takdir hatta taltif grr.
Temel drtlerimizden birisi de saldrganlk drtdr. Bireysel varoluumuzu engelleyen her trl
engel bizde fke ve kzgnlk yaratr: 'fke baldan tatldr.' fkeyi boaltmak kendi bana tatmin
yoludur: Drt dearj olur. Kzdmz, fkelendiimiz birisine fkemizi boaltmak, onu yaralamak
hatta ldrmek toplum tarafndan yasaklanmtr. Byle bir eylemi gerekletirdiimizde hapisten
idam cezasna kadar ar bedeller demek durumda kalrz. Biyolojik veya psikolojik yapmz kaynakl
youn kzgnlk ve fke duygularna sahipsek boks sporunda sporcu olabilir, askerde zel timde grev
alabilir veya polis tekilatnda sorgu yapabiliriz. Bu durumlarda anaristi yakalayabilir veya terristi
ldrebiliriz. stne stlk bize madalya verilir veya ekstradan ikramiye alrz. ldrme fiilini
sokakta gerekletirdiimizde toplum bizi cezalandrr.

G ve iktidar sahibi olmak hepimizin arzusudur. Kaba kuvvete bavurup, sokak kabadayl yapar ve
mafya rgtlenmesine gidersek bu g ve iktidar aray yasal bir zeminden uzak kalr; toplum byle
bir ynelime giren ahsa ar bedel detir. nsanlar ynetmek ve ynlendirmek, insanlar zerinde g
ve iktidar sahibi olmak istiyorsak, toplumun ngrd hiyerarik basamaklardan kademe kademe
gemek zorundayz. Askeri okullar bitiren baarl bir komutan, genelkurmay bakan olarak bir
orduyu ynetebilir. Siyasete girerek semenin karna geip semeni ikna edebiliriz veya babakanla
talip olarak o makam hak ederek lkeyi ynetiriz. Ticarete atlarak para kazanr, fabrikalar aar,
binlerce i452 Btncl Psikoterapi
iye ekmek kaps salar, ekonomik gcmzn getiriini gururla tayabiliriz. Bilime ve sanata
ynelir, g ve iktidarmz o alanlarda oluturarak hem beenilme duygumuzu hem de g ve
iktidarmz toplumun onaylad ve deer verdii bir alanda oluturabiliriz. Bireyler, yukarda
bahsettiimiz tm alanlarda, toplumun gstermi olduu yollardan, primitif drtlerini olgunlatrarak
tatmin etmektedirler. Byle bir toplumda bireyler hedeflere ynelecekler, belirli bir emek
harcayacaklar ve egolarnn gl denetimleri sayesinde drtlerini dearj etme imkn
bulabileceklerdir. Tm bu durumlar yceltme savunma dzeneinin rn olarak ortaya kmaktadr.
J- Ruhsal Olgunlama Sreci: Hasetten krana

nsann biyolojik ve zihinsel yaps epigenetik bir almla bir sreci takip etmektedir. Bu sre hem
biyolojik manada hem de zihinsel anlamda ilkellikten daha gelimi bir dzeye srp gitmektedir.
Basit olan gittike karmaklamakta ve kompleks yaplar olumaktadr. Ruhsal aygtn olumasnda
da bu srecin geliimini adm adm izlemeye altk. Yapnn ana paralarnn tamamlanmasyla
birlikte entegre olmu bir ruhsal sistem devreye girmektedir. Bunu fabrikada paralar birletirilmi bir
otomobile benzetebiliriz. Otomobil retim bandndan kp trafie girme aamasna gelmitir. Trafikte
bu aracn ne amala ne eklide kullanlacan bu arac kullanan src belirleyecektir. Src bu
gzel arac gzel ve olumlu yerlere gtrebilecei gibi kt ve olumsuz yerlere de gtrebilir.
Srcnn ruhsal yaps, gelimilik dzeyi, eitimi bunu belirleyen etken olacaktr. Byle bir
balamda biyolojik ve zihinsel geliimimizin tam olduunu varsayarsak bu yapda olan birisi dnyaya
nasl bakacaktr. Dnyaya bak tarz, dnyayla ilikisi ahlki anlamda ya ilkel bir seviyede olacak ya
da olgun bir zellik arzedecektir. nsan ilikilerinde etik olarak en ilkel tavr haset duygusvdur. En
olgun tavr ise kran duygusudur. Bu duygularn nasl gelitii ve nasl olutuu ve nasl
evrimletiini aada belirtmek istiyorum.
1. Haset
nsanolu temelde eilim olarak gzellii, baary, zenginlii, mutluluu ve refah ister. Genel eilim
bu yndedir. Herhangi bir birey yaad dnyada etrafndaki kii kurum ve nesnelere baktnda
onlarla ilgili i dnyasnda bir takm yansmalar hisseder. D dnyadaki dier bireylerin, kurum[
larn veya nesnelerin gzellikleri yakalamas, baarya ulamas, mutluluu hissetmesi durumunda
birey iinde bir daralma ve sknt hisseder. Bu, haset duygusunun ta kendisidir. Gnlk yaantmza
bir projektr tutacak olursak etrafmzdaki olaylar bu balamda nasl algladmz idrak edebiliriz.
Sabahleyin kahvaltmz yapp evimizden ktmzda, otoparkta arabamza binerken, yanda
komumuzun yeni alnm otomobilini grebiliriz. Bizim eski otomobilimizin yannda yepyeni son
model duran bu otomobil bizde bir takm duygular artrr. Yllardr birlikte yaadmz
komumuzun nihayet zledii byle bir otomobile sahip olmas ve bizim otomobilimizin hala eski
modelde kalmas iimizde bir bunalt, bir sknt, bir daralma oluturabilir. Bu bir haset duygusudur.
Komumuzun olu niversite snavlarna girmi, yksek baar elde etmitir. Bizim olumuz snav
kaybetmitir. Ayn duygular yine daralma eklinde gelmise biz haset duygulan iindeyizdir. Yani
haset, d dnyada bizim dmzdaki, bizim uzantmz olmayan nesnelerin dndaki bireylerin,
kurumlarn elde ettii her trl gzellie kar hissettiimiz negatif duygudur. Bu gzelliklerin,
baarlarn, mutluluklarn hi biri orda olmamaldr.
Haset duygusu bazen ak ve net olarak kendini hissettirirken bazen de st rtk bir ekilde kendini
gndeme getirebilir. Oturduumuz koltuumuzdan seyrettiimiz televizyonda hayatn birok
kesitinden eitli grntler nmzden akp gitmektedir. Bakalarnn zavalllklar, acizlikleri,
baarszlklar, mutsuzluklar bize keyif verirken birilerin baars, mutluluu, refah, zenginlii,
kalbimizi burmakta ve iimizi daraltmaktadr. imizde, dayanamadmz bu acy hafifletmek iin bir
ekilde haset edilen kii veya nesneye kar amur atma sreci balar. Mutlaka bir kusur bulma mecburiyetini hissederiz. Birisi gen yata baarl bir i adam olmutur. Bunun karsnda biz bunalt ve
sknt hissetmekteyiz. Bu gen i adamna kar ruhumuzu rahatlatmak iin hemen amur atmaya
balarz. Bu gen i adam mutlaka yaHasetten krana 455
sal olmayan yollardan para kazanmtr. Allah bilir uyuturucu ticareti yapmaktadr. Gariban insanlar
dolandrmtr, devlete vergi dememitir vs. eklindeki sulamalar, bir dizi halinde zihnimizden akp
gider. Haset duygularmz nedeniyle bu baarya ruhumuz tahamml edememektedir. Ruhumuzun
dengeye gelebilmesi iin kar taraf kirletme ihtiyac ortaya kmaktadr.
niversite snavlarnda derece yapm bir gencin konumasn izlerken haset duygular ieren dier
gen, kar tarafa amur atmaktan kendini alamaz: 'Benim artlarmda olsayd acaba baarl olabilir
miydi? Benim gibi zorluklarn iinden gelseydi bu baary gsterebilir miydi? Mutlaka ans yaver
gitmitir. Zaten iyilere Allah yardm etmez' diyerek kendini teselli etmektedir.
Hanmlarn haset duygular daha ok dier hanmlarn gzellikleri zerinedir. Ruhsal geliim
evresinde haset dzeyinde kalm bir hanm kendisinden daha gzel bulduu hanmlara kar mthi
bir haset duygusu hisseder. Bu tip hanmlarn gzel hanmlara kar ou kez beddua ettiklerini ve
kt niyet beslediklerini ou zaman mahede etmiizdir.
Bireyin kendi iinde ulamak isteyip de ulaamad her trl nesne, bir bakasnn elinde veya
gcnde ise haset duygusu saldrganla dnr. Kendinde olmayan tahrip etme, yok etme temel
istektir. Gzel hanmn yznn bozulaca, bacann krlaca, kilo alp imanlayaca hayali,
istei haset duygulu hanm rahatlatr. Komusunun yeni model arabasna hasetle bakan birisi arabann
kaza yapmasn bekler. Haset duygusu ok younsa arabay izmeye hatta kendi arabasyla srtmeye
dahi teebbs edebilir. Haset duygular iindeki baz genlerin lks otomobillerin kaplarn izmeleri,
armalarn krmalar, restoran, hotel ve kamuya ak yerlerdeki eyalar tahrip etmeleri bu haset
duygusunun uzantsndan baka bir ey deildir.
Haset, gzeli yok etmeye ynelir. Gzel baka yerde olamaz, olmamaldr. Gzel, ancak haset eden
kiide varsa gzeldir ve dorudur. nsan haset duygusuyla kardeine, ailesine, hatta ocuuna kar
dahi dmanca hisler besleyebilir. nsanolunun en ilkel, en gayri ahlki duygusu belki de haset
duygusudur. Haset hisleriyle dolu insan, hayatn bir cenderede geiren, her ann hrs ve fkeyle
yaayan, iinde huzuru ve dinginlii bulamayan ilkel bir varlktr. Sosyal yaplara baktmzda
dinlerde ve etik deer yarglarnda haset duygusunun en bata lanetlendii ve gayri ahlaki bir duygu
olduu ortak bir tavr olarak tespit edilmektedir. Bir bebein dilinden haset, kendini besleyen,
doyuran, bitmek bilmeyen bir memenin kendinde olmamasna kar duyulan duygudur. Bebek,
kayna kendinde olmayan memeyi yok etmek ister, tahrip etmek ister, srmak ister. Yok etmek
istedii meme kendisinin hayat kaynadr, varlk sebebidir. Ama bunu idrakten acizdir. Hasetli
insann amaz da bu noktadadr. Yok etmeye alt, tahrip etmeye yneldii, amur atarak kirlettii
gzel nesne, kendisinin hayattaki varlk nedenidir. O gzellikleri, baarlar, mutluluklar, zenginlikleri
dnyadan ektiinizde geriye yaanamayacak bir dnya kalr.
Haset duygusu psikolojik adan deerlendirildiinde; etrafnda mutlu ve huzurlu insanlar grdnde
bundan bunalt duyan hasetli insann temel grevi, evresindeki bu insanlarn mutluluuna ve
huzuruna bir ekilde ket vurmak, omak sokmaktr. Genellikle bunu baarl bir ekilde ortaya
koyarlar. Gzel bir atmosfer iinde, birlikte geirilen bir zaman diliminde herkes mutlu iken haset
duygul . birilerinin i daralmalar artar. skntlar, dayanabilecei eiin zerine kar. Bu durumda
haset sahibi birey bir ekilde ortam dinamitleyerek herkesin huzurunu bozmay baarr. amur
atlm, problem kartlm, sknt yaratlm ve herkes mutsuz edilmitir. Hasetli birey amacna
ulamtr. Artk gnl rahattr.
Hasetten krana 457
2. Agzllk
En ilkel ruhsal seviye olan haset duygusu olgunlama ynnde bir mertebe kat ederse a gzllk
seviyesine ular. A gzll bir bebein dnyasnda tanmlayacak olursak; bebek annesinin
memesine byk bir arzuyla sarlarak memedeki stn tamamn almaya alr. Doyumsuz bir emme
istei vardr. Akan memeyi son damlasna kadar, yani kurutana kadar ie almak ister. br tarafta
hibir ey kalmamaldr. Bebein memeyi yok etmek gibi bir gayreti yani hasedi yoktur ama kar
tarafta hibir ey kalmamal, hepsi kendi tarafna gemelidir. Doyduu halde hala emmeye devam
eden, soluksuz bir ekilde emmeye alan ocuklar iin agzl tabiri de yaygn olarak kullanlr. Ne
kadar doyumsuz bebek denir. Yan ilerlemesiyle birlikte bu doyumsuzluk hali daha sonra hayatn her
alanna yaylabilir. Hedeflenen nesneler tamamen ele geirilmelidir. Hepsi a gzl olan bireyin olmaldr, bakalarnn ona ulamas engellenmelidir. Bakas onu almamaldr. En gzel o olmaldr. En
varlkl o olmaldr. En bilgili, en kahraman o olmaldr. yi ve gzel olarak bilinen, maddi ve manevi
her ey onun olmaldr, bakalarnda hibir ey kalmamaldr. Bu nesneleri ele geirebilmek iin a
gzl birey lgnca abalar harcar, yanp tutuur, sanki bir ak acs ekmektedir.
Kzlarma oyuncak aldmda her birine ayr ayr birer oyuncak getiririm. Oyuncak paketi alrken
oyuncak paketine ikisi birden saldrr; gl olan abla genellikle paketi kapar. stei, oyuncaklarn
tamamnn kendine ait olmasdr. Benim baklarm sayesinde bunun mmkn olmadn alglar,
hemen ardndan paketi atnda kendince gzel olan, kaliteli olan oyunca seer ve dierini fke ile
kardeinin nne frlatr. Bu davran, tipik bir a gzllk rneidir. Herkesin a gzl olduu baz
ruhsal alanlar mevcuttur. Bu durum, eitli drtlerin tatmini ile ilgilidir. Bu drt cinsel drt
olabilir, yemek drts olabilir, bilgilenme drts
olabilir, mal mlk edinme drts olabilir veya yakkllk ve gzellik drts olabilir ya da baar
drts olabilir.
Borderline kiilik rgtlenmesi iinde olan hastamla birlikte almalarmz srdryordum. Hastam
benimle gzel bir ibirliine girmi, benim sylediim her bilgiyi byk bir dikkatle kavramaya
alyordu. Kavrama yetenei ve alglamas yksek olan bu hastam her szme dikkat ediyor, bu
bilgileri zihninde canl tutuyordu. Ardndan yeni bilgilere ulamak iin youn soru bombardmanna
maruz kaldm. Her sorulan soruya cevap verdike peinden yeni sorular geliyor, doymak bilmez bir
ekilde sourulduumu hissediyordum. Hemen ardndan muayenehanemde psikoloji ile ilgili ne kadar
kitap varsa listesini kard. Maddi imknlar msait olduundan bu kitaplarn hepsini satn alarak
kitaplna katt. Bu ekilde benim bilgi kaynam kendi i dnyasna alm oldu. Gnn birinde
terapi esnasnda yeni bir bilgi ile ilgili olarak konuurken bu bilgi kaynann hangi kitapta olduunu
sordu. Ben de: "Filan kitapta bu konuyla ilgili daha detayl malumat var" dedim. "Ama bu kitap sizin
ofisinizde yok ki" dedi. Ben de "bu kitap evdeki ktphanemde" dedim. Bir anda, o anda konuulan
mevzu devre d kalarak evimdeki ktphane ile ilgilenmeye balad. Evimde ka kitap vard,
hangileri psikolojiyle ilintiliydi. Bu kitaplarn isim listesini ona verip veremeyeceimi sordu. Bu
kitaplarn ounun piyasada bulunmadn belirttim. O zaman onlarn fotokopisini ekip
ekemeyeceimi sordu. Bu srecin tamamen bir a gzllk olduunu, bendeki bilgi kaynan
tamamen emme isteinden kaynaklandn, bu agzllnn farkna vararak bu ilgi ve alakasn
durdurmas gerektiini syleyerek terapi srecine devam ettim.
Baz bireyler alverie bazen sadece kk bir ihtiya iin karlar. Ancak alaca nesnelerle
karlatnda o nesnelerin hepsini alma drts i dnyasnda youn bir hkimiyet kurar. Eve
geldiinde hi de ihtiyac olmad onlarca nesneyi
Hasetten krana 459
alm, ok miktarda para harcamtr. Market dnlerinde gereinden fazla alnan gda maddeleri,
kyafetler, maazalardan alman elbiseler a gzllk yapsnn birer uzants olabilir. Baz bilim
adamlar bilimsel almalarda youn bir agzllk ortaya koyabilir. Her trl bilgiyi mutlaka iselletirmelidir. Onun haberdar olmad hibir bilgi kalmamaldr. Agzllk duygusu bilimsel
literatr iselletirme alannda tezahr etmitir. En kk boyutta bir maaza giriinde, gidilen bir
misafirlikte ikram edilen bir eker, bir meyve veya kk bir hediye kiiyi tahrik eder. Agzllk
ierisinde olan ahs o nesneden alabildiince ok alma mecburiyetinde hisseder kendini. Bu drty
kontrol edemez. ou zaman etrafmzda bu tip bireylerin agzl davranlarn seyrederiz.
Psikolojik anlamda agzllk seviyesinde takl kalm bir ruhsal yap, sosyal ilikilerde ciddi
skntlar dourup kiinin toplumsal huzurunu bozar, bireysel mutluluunu engeller. Hedefledii
nesnelere ulaamayan drtler, kiiye byk bir sknt verir. Bu drtlere ulatnda da yapt eyin
anlamszln fark edebilir. Bu da ayr bir sknt kaynadr.
3. Kskanlk
Ruhsal geliim evrelerinin ncs kskanlk evresidir. Haset duygusunu am, a gzll
gemi bir birey daha olgun bir mertebe olan kskanlk evresine ulamtr. Bu durumdaki bir birey
gzeli tahrip etmek, yok etmek veya kirletmek gibi bir duygu hissetmez. Agzllkte olduu gibi
btn nesnenin kendisine ait olmasn, karsndakine hi bir eyin kalmamasn arzulamaz. stedii
ey, bakasnda olann aynsnn kendisinde olmasdr. Komusu kadar varlkl, komusu kadar
baarl, komusu kadar yakkl, komusu kadar huzurlu olmak ister.
Kendi dndaki bir birey bir varla erimi, bir imkna kavumu, bir gzellii yakalamsa kii bu
durumda sknt hisseder. Bu skntnn ortadan kaldrlabilmesi iin dier bi460 Btncl Psikoterapi
reyin ele geirdii nesnelerin mutlaka ele geirilmesi gerekir. Ele geirilemedii srece kii bunalt ve
sknt hisseder. Bu da kiiye dayanlmaz bir ac verir. Byle bir yarn da sonu yoktur. Her zaman
etrafmzda bizden daha baarl, daha varlkl, daha hretli, daha bilgili, daha gen, daha yakkl,
daha gzel insanlar olacaktr. Ein bir bakasndan kskanlmas anlamndaki kskanlk ile burada
kastedilen kskanlk farkl eylerdir. Ele ilgili hissedilen kskanlk yanstma savunma dzeneinin
bir sonucu iken buradaki kskanlk ruhsal olgunlama seviyesinin bu aamasnda hissedilen duygudur.
Kskanlk duygusu zaman zaman kendisini ak ve net bir ekilde hissettirirken zaman zaman st
rtk bir ekilde ortaya kar. Klinik alma ortammzda birok arkadamz, samimi bir ekilde
evresindeki insanlar nasl kskandklarn, nasl ac hissettiklerini ve nasl daraldklarn bize
aktarmaktadrlar. Kii bu duygularnn yanl, gayri allki olduunun ve kendini bu duygudan
kurtarmas gerektiinin idraki iindedir. Ve bu konuda bizden yardm talep etmektedir. Baz bireylerde
ise kskanlk duygular rtk bir ekilde yaanmaktadr. Israrl bir ekilde hi kskan olmadn ve
asla byle bir eyi kendisine yaktramadklarn iddia etmektedirler. Ancak olaylara bak tarzn
incelediimizde youn bir kskanlk iinde olduunu grmekteyiz. Bir takm akliletirme
dzenekleriyle kskanlk nedeniyle talep ettikleri bir takm drtlerini perdelemektedirler. Bir eyler
istemekte, bir eylere ynelmektedirler; ancak bunu bir takm gerekeler nedeniyle yapmak
istemektedirler. Olayn arka planna baktmzda gizliden gizliye yaanan rekabet ve kskanlklar
kiiyi byle bir talebe yneltmektedir. Bu da st rtl kskanlk duygusudur.
4. kran
Bir anne ocuu ile ilgilenirken ocuunun mutluluundan keyif alr. ocuunun mutlu bir ekilde
oynamas, keyifli
Hasetten krana 46i
bir ekilde glmesi, doal olan hareketleri anneye byk bir keyif verir. Anne ocuun zerinde, onu
glge gibi takip ederek onun geliip serpilmesini arzu eder. ocuk iiyle, ka-kasyla, rahatszlklaryla
ya da gece uyandrmalaryla birok problem yaratr. Tm bu problemlere ramen anne byk bir arzu
ve istekle ocuun bakclna devam eder. Bunun karlnda ocuundan hibir ey beklemez.
ocuu mutlu ve huzurlu olduka byk bir keyif ve dinginlik hisseder. Bu, kran hissinin en saf ve
yaln halidir. Hibir karlk beklemeden vericiliinden keyif alma halidir. Bakasnn yaad
mutluluk, huzur ve keyif halinden mutlu olmaktr. Dardaki gzellik kimde ve nasl olursa olsun
bireye huzur vermektedir. ocuuna kar hissettii bu duygular yaygnlatrp tm dnyaya kar
hissedebiliyorsa bu durum olgunluun doruk noktasdr. Yani birey kran hisleriyle tam manasyla
dolmutur.
Yukarda bahsetmi olduumuz haset, agzllk ve kskanlk evrelerinde anlatm olduumuz tm
vaka rneklerinde birey, bakalarnn gzelliini, zenginliini, baarsn, mutluluunu ya da huzurunu
fark ettike sknt yerine byk bir keyif hissetmektedir. Sanki tm dnya, tm evren onun uzants
gibidir. Bir iein salkl bymesi ona keyif vermekte, bir gencin birincilii onu mutlu etmekte ve
komusunun yllardr arzulad arabaya kavumas onu sevindirmektedir. Tam tersi ynde dier
bireylerin bunalt ve skntya dmesi, aresizlik ve hzn yaamas onu da ayn ekilde mutsuzlua
srklemekte ve kederlendirmektedir.
Bu duygularn tesinde insanlara, kurumlara ve nesnelere hibir karlk beklemeden yardm etmek,
doal olarak vermek, verdiinden de keyif almak hali kran duygusunun en son aamasdr. Varlkl
bir insan varln ihtiya sahiplerine rahatlkla databilmekte, bundan narsiste bir tatmin deil
kran duygularyla bir mutluluk hissetmekte, bir bilim adam bilgisini ihtiya sahibi herkesle
paylamakta, paylatka
iinde mutluluk ve huzur hissetmekte, bir takm varlklar ele geirmi insanlar bu varlklar
bakalaryla rahatlkla paylaa-bilmekte, arabasyla, eyasyla imknyla, arazisiyle veya bah-esiyle
bunlar paylatka bir keyif hali yaamaktadr. Bunlar da kran hislerinin ak gstergesidir.
Bu manada kran hislerine ulam bir kimlik ve kiilik tam manasyla olgunlua ermi, birok ruhsal
rahatszlklara kar panzehir gelitirmi bir bireydir. Hayat olduu gibi kabul etmi, bakalarnn
mutluluklaryla keyiflenebilen, daha kt durumda olanlara elinden geldiince yardm etmeye alan
bir anlaya sahip olmutur. Travmalar, aclar, yaslar, baarszlklar, maddi veya manevi kayplar
byle bir bireyi ykamaz. Byle bir birey rasyonel olarak hayatn ona nerdii tm gerekleri yerine
getirmi, elinden geleni yapm ama sonucu da itenlikle kabul edebilmi bir bireydir. Gerekeni yaptktan sonra ruhsal bir teslimiyet, bir tevekkl hali iindedir. Sonularn beklediinin tersine kmas
onu ykmaz ya da zmez. Yeni bir arzu ve itiyakla, yeni bir yaratc gle varoluunu srdrmeye
gayret eder.
K- Younlatrlm Terapi (Hcum Tedavisi)

Yurtdnda bir ksm klinisyenler tedavilerin etkilerini artrabilmek iin bir takm yntemler
uygulamaktadrlar. Bunlardan dikkati eken birisi de younlatrlm terapi almalardr. Bu tip
uygulama yapan klinisyenler az sayda hastayla youn bir ekilde alarak daha ksa srede belirli
hedeflere ulamay amalamaktadrlar. Bu uygulama genellikle ciddi baz ruhsal rahatszlklarda tercih
edilmektedir. zellikle ar kiilik bozukluklarnda (narsistik borderline) ar nevrotik tablolarda ve
cinsel sapmalarda uygulanmaya allmaktadr.
Gelimi lkelerde bir psikoterapi kltr bulunduundan ve bu kltrn toplumsal bir kabul
olutuundan hasta hekim ilikilerinde ok ciddi bir sorun yaanmamaktadr. Terapiste mracaat eden
hasta uurlu, bilgili ve amal olarak gelmektedir. Nereye geldiini, niin geldiini ve bana neler
geleceini genel anlamda deerlendirebilecek durumdadr. Dolaysyla psiko-teraptik bir srecin
uzun sreli ve zahmetli yolculuunda etaplar sabrla beklenir ve sre tamamlanlmaya allr. eitli
nedenlerle inktaya urayan terapi sreleri hi bir zorluk ekilmeden bir baka hekimle, bir baka
kurumla devam edebilir. Hekimler arasnda bu bir sorun deildir. Terapide sreklilik devam
etmektedir. Tedavide bir noktaya gelmi olan hasta o noktadan alnarak bir baka hekimle bir baka
noktaya ulatrlabilir.
Gelimekte olan veya az gelimi olan lkelerde tablo bu ekilde deildir. lkemize baktmzda
terapi asndan iler acs bir manzara mevcuttur. Psikoterapi, lkemizde hem hekimler hem de
hastalar tarafndan bilinmeyen veya ok az bilinen bir sretir. Ruhsal hastalklara psikiyatrisler
mdahale eder. Psikiyatrist demek lkemizde naho bir tabir olan deli doktoru
demektir. Bu durum, gelimilik dzeyimizin ilkelliini gsteren dolayl bir gstergedir. Beynimiz
vcudumuzun dier organlar gibi bir organdr. Midemiz, bbreimiz, kalbimiz rahatszlandnda
bunu etrafmzdaki insanlarla rahatlkla paylaabilir hatta sekonder kazanlar da elde edebiliriz. Ama
organlarmzdan birisi olan beynimiz rahatszlandnda bu, toplumsal kltr balamnda ok kt bir
eydir. Bireye, aileye, slaleye ar getirecek bir haldir. Byle bir durum nedeniyle rahatlkla bir hekime
gidilemez. Ancak ok zorunlu duruma dldnde, mecburiyetler halinde byle bir yardm talep
edilir. Bu durum da genellikle akl hastalklarnn olutuu veya ar duygu durum bozukluklarnda
sz konusudur. Onun dndaki yzlerce klinik tablo kaderine terk edilir. Bireyler problemlerini ve
skntlarn geleneksel bir takm yntemlerle halletmeye alrlar. Toplum nezdinde 'deli doktoruna
giden deli' damgas yemektense frkye, muskacya, medyuma, mezar ziyaretine, kurun
dkmeye, nazar savuturmaya ynelmek daha tercihe ayandr. Kimse bu tip eylemlerden dolay bireyi
knamaz ve yarglamaz. Ayn birey sorunlarn halletmek iin bir psikiyatriste mracaat etse dier toplum yeleri, onu bir nevi dlayarak ona tuhaf tuhaf bakarlar.
Byle bir toplumsal yap iinde lkemizin psikiyatristi, ila tedavisinin tesinde bir psikoterapi
yapmak ve uygulamak iste-yebilmektedir. Bu nasl mmkn olacaktr? Toplum byle bir eye hazr
mdr? Grdmz kadaryla lkenin iindeki gelimilik dzeyinin ve entelektel dzeyin
farkllna gre talep deimektedir. Ba standartlarn yakalam, entelektel bir seviyeye ulam
belirli blgelerde ve bireylerde byle bir hizmete ynelik bilinli bir talep ortaya kmaktadr. Bir grup
insanda da ne olduunu anlamad byle bir sreci yknme yoluyla, kitle iletiim aralarnn
etkisiyle talep etmektedir. Bu grupta ise bu iin nasl olaca ile ilgili bilgi yetersizlii vardr. Hekim
denen ahs ya ameliyat eder ya da reete yazarak sihirli ilalaryla hastalar tedavi eder. Psikoterapi
denen ve konuarak srdrlen bir tedavi ekli nasl mmkn olabilmektedir! Onlar evredeki-lerle
sabahtan akama kadar konumakta ve hibir fayda grHcum Tedavisi 465
memektedir. Hekim ne yapacaktr da hasta fayda grecektir? Nasihat dersen, herkesin yapt budur.
Telkin dersen, zaten onu bilmektedir. 'Kafana takma' yaklam tarz ise hibir eyi zrnemektedir.
Byle bir tablo iinde hekime gelen Trk insan hekimden radikal zm beklemektedir.
Yirmi yllk klinik uygulamalarmn sonucunda gei dnemindeki Trk toplumunun kltr yapsna
uygun ve onlarn ihtiyalarn karlayabilecek bir tedavi program yaplandrmaya altm. Toplum
belirli bir entelektel seviyeye ulancaya kadar, bu geici dnemde bu tedavi programnn ie
yarayacan grdm. Bu tedavi programnn z Trk insannn temel beklentilerine cevap vermeye
yneliktir. nsanmz ksa srede bir takm deiimler beklemekte, cretini dedii tedavi programnn
ie yaradna ve yarayabileceine ksa srede inanmak istemektedir. Beklemeye tahamml yoktur.
Uzun sreli haftalk grmelerle seyreden psikoterapi almalarnda lkemizde ilk ayda tedaviyi
terk etme oram yzde seksenleri amaktadr. Gelimi lkelerde bu oran yzde onon be
seviyesindedir. Hasta doru yerde olduundan, doru eyi yaptndan ve hastalnn orada
dzeleceinden emin olmak istemektedir. Bu da onun en doal hakkdr. Younlaurlm bir terapi
srecinde bu taleplerinin gerekletirilebilecei gsterilir ve buna inandnlrsa, tedaviye olan inan
artmakta, tedavi ibirlii devam etmekte ve tedaviyi terk etme oran ok azalmaktadr.
Hcum tedavisi ismini verdiimiz ve toplam olarak 10-15 gn iinde bitirmeyi hedeflediimiz, her biri
45'er dakika sren 40 seanstan olumak zere yaplandrlm bir program uzun yllardr uygulamaya
koyduk. Bu programda her bir seansta yaplacak olanlar standardize edildi. Bu programn ilk on seans
derin hayat hikyesi dinlemek ve formlasyon oluturmakla geirildi, ikinci on seans psikiyatrik n
eitim verilmesi olarak belirlendi. nc on seansnda tedavi yntemi ve stratejileri retildi. Son on
saatinde renilen tedavi stratejileri uygulamaya geirildi. Hcum tedavisi bittiinde hastann zihninde
her ey
berraklamt. Belirsizlikten ve bilinmezlikten kaynaklanan youn kayg, her eyin netletii bir
ablonda en asgariye indirilmiti. Bu durumda, hcum tedavisi sonucunda hastalar doru yerde
olduklarndan, doru eyi yaptklarndan ve sonuca ulaacaklarndan emin olmaktadrlar. zellikle
anksiyete bozukluklar ve kiilik bozukluklar grubunda aldmz hastalarmzda tedaviyi terk oran
yzde be ila on arasnda olmutur.
Hcum tedavisinin hemen ardndan hastalarmza alt aylk bir idame tedavisi ngrmekteyiz. Klinik
tablonun iddet derecesine gre haftalk grmelerin skl belirlenmekte, iyileme belirtileri
oaldka grme skl azaltlmaktadr. Esas hedefin al ay sonunda hastal tamamen ortadan
kaldrmak olduu vurgulanmaktadr. Baz klinik tablolarda tedavi ay gibi bir srede biterken, baz
klinik tablolarda yllara varan bir sre ilemektedir. Al aylk tedavi programn baaryla bitiren
hastalarmzdan iki yl sreyle zaman zaman bizimle irtibata gemeleri istenmekte ve iletiim
kurulmaktadr. Bu ekilde verilen tedavinin kalclnn srekli olup olmad incelenmektedir.
Bu hcum tedavisi iinde uyguladmz ana psiko-teraptik yaklam, btncl psikoterapinin
uygulanmas eklinde olmaktadr. Hcum tedavisi srelerinde, tedavi srelerinin etkinliini
gstermek ve kiideki deiimi belirleyebilmek iin tm tedavi sreleri video kayt sistemiyle
srdrlmektedir. Bu kaytlar hastalarmza belirli zaman diliminde seyrettirilerek kendi yaplar ile
ilgili i gr kazanmalarnda byk yarar salamaktadr. Byle bir tedavi program i gr ynelimli
ve eitime dayal olduu iin belirli bir eitim seviyesi gerektirmektedir. Bizim uygulamalarmzda
hcum tedavisini bitiren hastalarmz hemen grup tedavilerine alnmakta, bireysel beceriler ilk sosyal
laboratuar olan grupta hayata geirilmektedir.
Adler, 286 Adlerci kuram, 121 Akson, 58 Alfred Binet, 282 anksiyete, 32, 145, 149, 201, 206, 207, 212, 232,
242, 253, 273, 342, 351, 380, 417,418,435,436,466 Anne-baba, 109, 134, 165,
275
anorektik, 313
arzu, 37, 71, 77, 86, 110, 144, 153, 154, 205, 208, 243, 247, 263, 266, 307, 309, 312, 313, 331, 348, 350,
351,414,461,462 astenik, 175 AaronT. Beck, 15 aynalama, 362 Aynalama, 123 Babinski, 88 Babinsky, 47 Bernheim,
289
bilind, 28, 93, 140, 145, 148, 152, 153, 163, 210, 229, 288, 289, 292, 314, 327, 328, 338, 345, 348, 349, 350,
352, 353, 385,
ndeks
391, 393, 406, 410, 418, 428,431,435,436,448 Biyolojik yap, 51 borderline, 72, 129, 133, 303, 366, 368, 373,
385, 390, 394, 398, 402, 403, 405, 463
Chomsky, 123 cinsel ilev bozukluklar, 201 Darvvin, 284 Dendrit, 58 denge sistemleri, 83 depresyon, 70, 185,
210, 215,
218,308,313,443 Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders, 133 disosiasyon, 106 dntrme, 220, 436, 437,
438, 441, 442
drt, 62, 69, 72, 77, 94, 95, 100, 139, 172, 192, 251, 288, 292, 298, 319, 320, 328, 346, 348, 350, 379, 409, 418,
421, 422, 428, 442, 450, 457
ego, 69, 72, 92, 95, 97, 100, 102, 103, 104, 105, 106, 108, 109, 110, 112, 138, 140, 171, 179, 189, 194,

256, 275, 277, 278, 286, 288, 290, 292, 298, 302, 306, 319, 321, 323, 325, 326, 329, 331, 332, 338, 339, 345,
346, 347, 348, 349, 350, 356, 359, 360, 361, 383, 390, 396, 399, 406, 407, 412, 418, 419, 424, 425, 426, 427,
428, 442, 444, 445, 446, 449, 450
cnscst, 111, 137, 149, 153, 172, 322, 350, 407
epigenetik, 54, 102, 103, 104, 106, 108, 109, 123, 135,
210, 400, 419, 420, 422, 453
ergen, 54, 120, 150, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 176, 177, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 209, 387, 421
Eric Erickson, 124
fenil, 52
Franz Anton Mesmer, 283
Freud, 15, 29, 89, 95, 102, 119, 121, 124, 154, 159, 169, 281, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 297, 298, 318
geribildirim, 83, 85, 93
glia, 58
gbek kordonu, 49, 84, 270
gaip terapisi, 16, 193
Heidegger, 16, 253
hemaostasis, 83, 85, 97, 364
hipno-drama, 212, 324
hipnotik trans, 60, 76, 106,
211, 218, 284, 287, 288, 289,418
Hipnoz, 288 hipokondriyasis, 185, 438
Histerik, 284
Irving Yalom, 16, 254
d, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99,
100, 102, 109, 377, 382,
407, 436 impuls, 50, 106 James Braid, 282 Jean Martin Charcot, 282 Kari Gustave Jung, 286 kastrasyon, 145,
147, 148,
150, 152,448 katarsis, 287 Kierkegard, 16 kiilik rgtlenmeleri, 133 kompensatuar, 104 konsantrasyon, 62,
69, 147,
225, 231
korteks, 62, 75, 77, 105 Lacan, 123, 362 libidinal, 153, 292, 377, 415,
436, 437, 442 libido, 175 Liebeault, 289 Mahler, 121, 127 Manik-depresif, 71 meditasyon, 60 menar, 54
mikro-organizma, 57, 64, 262 Moro, 47, 88 narsistik, 133, 309, 368, 369,
373, 385, 437, 463 negatif gler, 77 Ncitsche, 16, 253 Nron, 58 obsesif, 134, 147, 206, 207,
222, 247, 309, 313, 314,
332, 342, 343, 358, 373,
412, 422, 428 Otto Rank, 88 dipal, 15, 144, 146, 148,
149, 153, 169, 211, 293,
299, 301, 309, 342, 350,
ndeks 469
357, 374, 391, 410, 411, 420, 422, 434, 448 dipal atma, 448 lm, 13,' 16, 31, 37, 150, 216, 260, 262,
264, 265, 272, 273, 314, 346, 377, 410,413,415
paranoid, 133, 359, 383, 385 paranormal olaylar, 34 paranoya, 383 Pavlov, 15,23,24,25,202 Pinel, 191,282,284
pre-dipal, 15,299,300,301 Prof. Dr. Ayhan Songar, 11 Prof. Dr. Recep Doksat, 11 Prof. Dr. ner Tan, 11 psikopatolojik, 22, 89, 119, 193, 195, 196, 197, 292, 295, 339, 434 psukhcin, 20 regresyon, 299, 302, 450
rlativite, 27, 30 ruhsal kimlik, 92 Salpetriere, 282 Sartrc, 16, 253 sekonder kazan, 312, 313,
314,440,441 sclf-defcaring, 133
Skinncr, 24
somutlatrma, 433, 434, 436,
437
Sosyal fobik, 238 Sosyal renme, 24 stimulus, 65 stres, 84, 174, 212, 214, 332,
417,434 sub-kortikal, 105 sperego, 95, 109, 110, 111, 112, 343, 382, 407, 409, 420, 428 zoid, 133 izotipal,
133
temsil, 16, 36, 43, 92, 96, 102, 109, 136, 138, 139, 142, 143, 144, 148, 149, 160, 176, 218, 327, 336, 345, 346,
347, 357, 360, 394, 396, 398, 402, 425, 429
tcraptik alyans, 306 Torndikc, 24 trans, 195, 211, 212, 284,
287, 288, 289 yap-boz, 22, 24, 426, 428,
429 zihinsel gerilik, 52
,. -
Ek: Terapi Seans Eskizleri

Eskizler 473
Psikoterapi Seanslar Esnasinda Analizanlar Bilgilendirmeye Ynelik Spontan Eskizler
u4&/ <%%(J"- -^pff^'i

Alglar
Bilin
Bilind
^
F?
i. ttftsrAts 4 f
K ***>
L<5.
t
F
T#Ai Nete
terapi
\ Btncl Psiko
<*
47" Btncl Psikoterapi
*?
i.
'2-\-
7t? v t
T- d A
Eskizler 477
47 8 Btncl Psikoterapi
Eskizler 479
UU
r
A cf.
;

' (
< .iV W*'
Batda gelitirilmi olan insan modelleri ve tedavi stratejileri evrensel insan tanmlamakta ok net ve ak bilgiler
sunmaktadr. Gelimi lkelerde bir psikoterapi kltr bulunduu ve bu toplumlarn ortak bir kabul haline geldii
iin, psikoterapjnin deiik yntemlerinin kendilerine kolayca uygulama alan bulabildii grlmektedir. Ancak
gelimekte olan lkelerde duFuax.byle deildir. hsanlarn bedensel gereksinimleri ve rahatszlklarnn medeni
bir tavrla dikkate alnp karlanmas gibi ruhsal gereksinim ve rahatszlklarnn da en uygun yntemlerle
giderilmesi ayn ekilde modern bir tavrn sergilenmesi anlamna gelir. Bu erevede psikoterapi uygulamalarnn
deiik ekol ve yntemlere gre eitlilik arz ettiini ve neredeyse her insana zg bir yntemin bulunabilecei bir
psikoterapi spektrumunun varlndan sz etmek mmkndr. Btn bu psikoterapi yaklam ve teknikleri tek
bana ele alndnda, insan gereinin ancak bir tarafn izah edebilmekte ve btn aklamada yetersiz
kalmaktadr.
Bu eserde psikoterapi tekniklerinin bir insann btncl olarak izah edilmesi yolunda nasl kullanlabildii aratrlmakta ve bulgular okuyucuyla paylalmaktadr. Yine bu almada, insan tek bir ekoln dar kalplar iinde
deerlendirmek yerine hibir ekoln mensubu-olmadan, geni bir bak asyla, klinik tablonun hangi ekole veya
ekollere^uy^ duunun incelemesi ve i maktadr. Eserde sz k yaklamla, literatrdeki
bile izah edebilen z;
klama modeli
ndimizi tanmak, .nasl bir hayat ,mzn bilincnlivynialJvei 11 insan yapapf temel zetmeleri far' k istiyorsak
bu kitab dikkatli b okumamz bizlere ok nemli r salayacaktr.

Tahir Özakkaş - Bütüncül Psikoterapi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tahir Özakkaş - Bütüncül Psikoterapi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Psikiyatrist TAHR ZAKKA, MD. PhD.

^^1958 ylnda Kayseri'de dodu. lk ve orta retimini

Btncl Psikoterapi, Tahir ZAKKA Md., PhD. Psikiyatrist-Psikoterapist

B. Psikiyatrideki Teknik Anlam...........................20

A- Hazzn Geliimi Asndan Ergenlik...................169

c. ocuk-Ebeveyn Ego likisi......................277

gryoruz. Burada kastettiimiz psikoterapi, hekimle hasta arasndaki iliki balamnda

Birinci Blm NSANIN BYOLOJK ve PSKOLOJK YAPISI

nsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 45

nsanm Biyolojik ve Psikolojik Yaps 61

A- Anne Rahminde lk Alglar

eitlerini, krmz hcrelerin eitlerini ve trombositlerin eitlerini oluturacaktr. Basite bu ekilde

gelmesinin derecesini gsterecektir. Burada bir bilgisayar donanm ve bilgisayar yazlmndan sz

B- Doumla Birlikte Gelen lk Uyaranlar ve Etkileri

C- Dinamik Adan Ruhsal Aygt ve Paralar

nsann Biyolojik ve Psikolojik Yaps 97

nsamn Biyolojik ve Psikolojik Yaps IOI

kinci Blm NSANIN RUHSAL GELM EVRELER

A- Hazzn Ynelimi Asndan (Psiko-seksel Adan)

A- Hazzn Ynelimi Asndan

Yapmama tercihinde bulunduu zaman yapmamann getirmi olduu eylemin yaratcln

III. FALLK EVRE (DPAL, CNSEL KMLK EVRES)

A- Hazzn Ynelimi Asndan

1. Annenin mutlak gerek varl nedir?

Ruhsal Geliim Evreleri 145

B- Psiko-toplumsal Adan Fallik Evre

Bu dnemde ocuk hayal dnyasnda ve oyun kahramanlarnda canlandrd muhtelif kimlik

166 Btncl Psikoterapi

kabilecek yetide hissetmektedir. Bu yetileri gelimemi, bu frsatlar tannmam ocuklar genellikle

A- Hazzn Geliimi Asndan Ergenlik

B- Psiko-toplumsal Adan Ergenlik

A- Tbb ve Cerrahi Terapi

skntya sahip olabileceini derecelendirmelidir. te 0 ile 100 arasnda yaplan bu derecelendirme,

bozulur ve ktleir. Ktleen bu tablo karsnda davranlarmz dnce ve duygumuza elik

226 Btncl Psikoterapi

konusu ise bunun altnda baka bir ey aranmalyd.

Bilisel Psikoterapi 243

ulalmam ve dorulanma248 Btncl Psikoterapi

Uruna b256 Btncl Psikoterapi

rnmektedir. Herkes mutludur ve herkesin gelecei garantidir.

F- Transaksiyonel Analizci Yapnn Ego Yaklam

Avusturya'nn ve ngiltere'nin ba ektiini grmekteyiz. zellikle Fransa ve Almanya, tp tarihi

302 Btncl Psikoterapi

326 Btncl Psikoterapi

sorular kiinin sosyo-kltrel, eitimsel ve zek durumuna gre yaplmaldr. Bu kapasitelerin

almay grmesini, olumsuz dnceleri yakalamay renmesini ve dncenin emalarn fark

hastalnzn iyapsn kavrayp i grsn gelitirdiinizde, ierisinde size zarar verebilecek

H- Btncl Psikoterapi Balamnda Savunma Mekanizmalar

kt kendilii birletirerek entegratif/btncl bir kendilik tasarmn oluturmaktan uzak bulunan

Savunma Mekanizmalar 37*

tedir. Bu klinik adan olduka nemlidir.

plannn birinci aamasdr...

aresizlikleri sim410 Btncl Psikoterapi

420 Btncl Psikoterapi

b. Dinamik psiko-terapik srece giren bireylerin, renilen malzemeye taklp kalmas ve

Dinamik psiko-patoloji ierisinde somutlatrma ok nemli bir yer igal etmektedir.

karlatmzda bebeklie zg dnemlere dnme isteimizin iimizde canlanmasdr. Bir fke

sokakta gerekletirdiimizde toplum bizi cezalandrr.

J- Ruhsal Olgunlama Sreci: Hasetten krana

K- Younlatrlm Terapi (Hcum Tedavisi)

468 Btncl Psikoterapi

Ek: Terapi Seans Eskizleri

u4&/ <%%(J"- -^pff^'i

47" Btncl Psikoterapi