HEIDEGGER VE HABERMASI BULUTURAN BR TARTIMA: DNYA-AIKLII YA DA LETMSEL USSALLIK OLARAK HAKKAT SORUNU

Senem KURTAR*

ZET Heidegger ve Habermas arasndaki tartma, zellikle, Dallmayr, Bartky, Kompridis, Kolb, Gabardi ve dier dnrlerin yorum ve amlamalarna dayanmaktadr. Bu yorumlarn ou, znde, her iki dnrn ayn konu hakknda tamamlanmam ve karmak olmakla birlikte eletirel de olan dncelerinden kaynaklanmaktadr. Bu alma, her iki dnrn gr farkllklarna neden olan yaklamlarn, Heideggerde dnya-aklnn anlam ve anlalabilirliin kkensel koulu olarak ncelenmesi, Habermasta ise bu nceliin, znelerarasln dilde yaplanmas olarak geerlilik savlarna tannmasnda temellendirmektedir. almann temel savn, dnya-akl, dilin dnya aan gc, anlam, geerlilik ve iletiimin ussall gibi baz temel kavramlar arasndaki ilikinin irdelenmesi oluturmaktadr. Anahtar szckler: Dnya-Akl, Varln Unutulmuluu (Seinsverlossenheit), zneleraraslk, Temellendiricilik, Geerlilik (Geltung), letiimsel Ussallk

(A Controversy that Combnes Heidegger and Habermas: The Problem of Truth as World-Dsclosure or Communicative Rationality)
ABSTRACT The controversy between Heidegger and Habermas hinges on, especially, the comments and interpretations made by various thinkers such as Dallmayr, Bartky, Kompridis, Kolb, Gabardi and others. Most of these comments are related to the problematic views of both philosophers which have arisen from their uncompleted and complicated but also controversial thoughts on the same issue. This article is founded on the reasons of differentiations of their views on the account of meaning such that while Heidegger prevails original conditions of meaning and intelligibility as world-disclosure, as Habermas prevails validity thesis as structuring intersubjectivity in language. The article assumes that establishing the relations among some fundamental concepts as world-disclosure, power of language as disclosing a world, meaning and validity may help to understand the crucial points which these debates hing on. Keywords: World-Disclosure, Forgetfullness of Being (Seinsverlossenheit), Intersubjectivity, Foundationalism, Validity (Geltung), Communicative Rationality.
*

Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Felsefe Blm retim grevlisi

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2011 Bahar, say: 11, s. 113-136. ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

114

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

Giri Modernliin Felsefi Syleminde1 Jrgen Habermasn temel tasars, modern felsefenin zne - merkezli deerler dizisini amaya ynelik yaklamlarn baarszln gstererek, bu deerler dizisinin almas iin, znelerarasln temel olarak dilde yapland bir dolaymda gerekleen yeni bir ussallk anlay gelitirmektir. Tm modern ussallk ve metafizik dnce eletirileri, kendi zerine dnen eletirilerdir. Habermasa gre, zne-merkezli yaklamlarn dsallk ya da isel-dsal olan arasndaki ilikiyi aklama konusundaki kmaznn alabilmesi ve bireysel znelerin bir dieri ile iletiiminin olanakll sorununun zme ulatrlabilmesi iin tek yol, bilin felsefesinin deerler dizisinden, dilsel deerler dizisine dntr. Bu nedenle, modern us ve ilerleme tasarsn kusurlu ve tketilmi-tamamlanm bir tasar olarak deerlendiren, Nietzsche ve Heidegger izgisinde gelien, tm postmodern sylemi baarsz bulur. Habermas iin, eletirel usun aydnlanma tasars ve insann zgrlemesinde temellenen modernlik, postmodern olarak deerlendirilen ve metafiziin sonunu haber veren yaklamlarda hem bilgikuramsal hem de kltrel balamda eletirilmektedir. Ancak bu eletirilerin dil ve zneleraraslk arasndaki kkensel ilikinin ussal normlarca temellendirilen, geerlilik kazanan ya da gerekelenen yapsn kendisine balang noktas olarak almam olmas, onlar da eletirdikleri eyin kendisine dnmekten kurtaramamtr. Modernliin Hegel ile balayan sylemi tm modernlik eletirilerini de kuatan bir sylemdir.2 Bunun en ak nedeni, modernlik eletirilerinin, modernliin syleminde deerlendirilmeye yazgl olmasdr. Wayne Gabardiye gre, Habermas, aydnlanma tasarsnn tamamlanmam olduu dncesi nda bu tasarnn eletirel olarak yeniden yaplandrlmaya gereksinimi olduunu ve bunun, metafiziin kktenci dekonstrksiyonu ile baarlamayacan savlar. Habermasa gre, Nietzsche, Heidegger, Adorno ve postmodernler bebei (rasyonel eylem) banyo suyundan (modernleme) karmtr.3
Der Philosophische Diskurs der Moderne. Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.4 3 Makalenin ilerleyen blmlerinde birka kez yinelenmi olan bu sz, Gabardinin Habermas yorumu olarak anlalmaldr. Habermasn bu sz dile
2 1

Senem KURTAR

115

Habermas, Nietzsche ve Heideggeri izleyen tm postmodern sylemin rettii zmlerin, bizi yaratc olmayan ve modernlik-kart bir mistisizme, estetize edilmi kendi (selbst) anlayna ve romantizme gtrdn savlar. Bu nedenle, usu, tekisi ile yani usun karsnda olanla eletiren tm yaklamlara karn o, modern ussalln, ussalln toplumsal-dilsel kullanmlarnda (diyalog-iletiim) yerelletirilmesi aracl ile yeniden yaplandrlma gerekliliini vurgular. Fred Dallmayra gre, Habermasn temel sav, modernlik eletirilerinin, znelerarasln kuram-eylem ilikisini kuramam olduu ve bu nedenle, tam anlamyla birer eletiri saylamayacadr.4 nk aknsal felsefe ya da aknsal znelliin, modern-zneyi ama tasarlarnn baarsz olma nedeni, bireysel znede konumlanm olmasdr. Bireysel znede konumlanan us, kendini yalnzca arasal olarak aabilir. Us, bireysel-znel edimler olarak anlald ve zneleraras bir dolaymda ele alnmad iin, arasallk tehlikesine dmektedir. Bu nedenle, Habermas, usun dolaymn karlkl anlamaya ynlendirilmi konuma biiminde betimler.5 Karlkl anlama (Verstandigung), arasal ustan, toplumsal olarak bir arada eylemeye geiin temel yapsdr. Ancak burada anlama, otantik bir anlama deil, yaamdnyasnn paylalan arka planna ait bir anlamadr.6 Nikolas Kompridis, Habermasn tm almalarnn merkezinde duran sorunun usun anlamnn akla kavuturulmas7 olduunu
getirme biimi farkldr. Habermasta sklkla rastlanan ve postmodernlerin modernlik eletirisine ilikin yanlgsn dile getiren bebein banyo suyuyla birlikte kartlp atlm olduuna ilikin sav, Gabardinin yorumunda farkl biimlerde ele alnyor. Bu nedenle, ayn szn farkl ifade biimlerine birka kez yer verilmesi uygun grlmtr. (Wayne Gabardi, Philosophical Politics of the Modern-Postmodern Debate, Philosophical Research Quarterly, Vol.47, No.3,769-778, 1994, s.769). 4 Fred Dallmayr, Life-world, Modernity and Critique (Paths Between Heidegger and The Frankfurt School) , Cambridge: Polity Press, 1991, s.14 5 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992, s.144 6 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992 s.149 7 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999, s.118

116

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

irdeler. zellikle, Modernliin Felsefi Sylemindeki tm aba, modern us eletirilerinin, usun kendisine ynelik olmasna kar kmak ve bu eletirilerin usun yalnzca belli bir biimde gereklemesine ynelik olduunu tantlamak iindir. Habermasn en ok eletirdii dnrlerden biri ve belki de belli bir dnme geleneinin balangc olduu iin en nemlisi modern usu ve zne-merkezli felsefeyi temel varlkbilim tasars ile amay amalayan Heidegger olmutur. Habermas, Metafizik Sonras Dnme: Felsefi Denemelerde8, Heidegger dncesinin bilin felsefelerinin temellendirici yapsnn dna karak onlar ama tasars tadn belirtir.9 Heideggere gre, varln tm bat metafizik tarihindeki unutulmuluundan geri arlmas, temellendirici bir balang noktasndan yola klarak sorgulanamaz. Habermas, temellendirici balang noktasnn, varln unutulmuluunun tarihini sorgulamak iin neden yetersiz olduunu aklar. Ona gre, byle bir yaklam, Heideggerde aka varln bat metafizii olarak alan yazgsnn bir gstergesidir. Varln kendini amasnn yazgs olarak tm bat metafizik dncesi, tarihsel-dnemsel ayrlklar ya da dnmleri ile birlikte, yalnzca varln kendisinin geri arlmas yolu ile sorgulanabilir. Sonu olarak, Habermasn eletirisi, Heidegger dncesinde, savn, kar-sav ile zincirlenmi, birbiri ierisine gemi olduu ynnde geliir. Habermasa gre, Heideggerin bilin felsefelerini amas ya da bu felsefelerce belirlenen ufkun tesine gemesi, glgede kalmas ile olanakl olmutur. Glgede olan, gizli olan, kkensel olan tm aa kmann olana olan ama kendisi asla olanakl olmayacak olandr. Bu nedenle, Habermas iin, Heidegger, bilin felsefeleri ya da zne-merkezli usun almasnda somut ve ak bir temelden uzak bulunmaktadr.10 On sekizinci yzyln sonlarndan itibaren modern sylemin yeni balklar altnda ele ald tek bir konu bulunmaktadr: Toplumu bir arada tutan, birletiren glerin anlalmas, sanayileme, ksacas gndelik edimlerin tek yanl bir biimde ussallatrlmas.11
8 9

Nachmetaphyssches Denken: Phlosophische Aufsatze. Habermas, a.g.e. , s.138 10 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992, s.138-139 11 Habermas, a.g.e. , s.139

Senem KURTAR

117

Ussallatrma, din gibi birletirici bir g olarak anlalmaktadr ve gndelik yaam praksisi, bu yolla yeniden yaplandrlmaya allmaktadr. Habermas iin, yalnzca Heidegger, bu sorunu temel varlkbilim kkeninde tartmtr. Heideggere gre, iinde bulunulan an her eyi ussallatrma saplantsnn ve bunun sonucunda biimlenen toplumsal yaamn niteliinin anlalabilirlii varln yazgsnn anlalmasnda temellenmektedir. Modern toplumu belirleyen hesaplayc dnme12 (rechnendes Denken)13 biimi ve bu dnmenin karakterize ettii davran biimleri, ynelimler, karlkl anlamann toplumsal yaps, varln tarihi ve bu tarihin yazgsallndan ayr dnlemez. Habermasn srarla zerinde durduu bu yaklam, modernlik eletirisini, varln kendisine dnerek aklamakla aslnda modernliin, tarihsel srecin ve bu sre olarak aa kan varln yazgsnn kanlmaz sonucu olduunu savlamaktadr. Habermas, Modernliin Felsefi Syleminde Heideggerin modern usu eletirirken eitli retiler ya da dnemsel alg asndan bir ayrm yapmadn, farkl yaklamlar varln yazgsna yklenen btnlkl bir aa kma srecinin alm olarak grdn belirtir.14 Sandra Lee Bartkye gre, Heidegger iin, modern dnem, varln metafizik dnemleri olanakl klan tarihsel znn aa kard dnemlerden biridir ve
Heideggerin kavramlarnn evirisinde sz konusu kavramlarn ngilizce evirileri Almanca asllar ile karlatrlm ve Heidegger metinlerinin birebir evrilmesi anlam yitimine olduka msait olduundan, kavramlarn dnsel arka plan da temele alnarak evrilmesi uygun grlmtr. Okuyucuyu bu konuda bilgilendirmek amacyla kavramlarn Almanca asllar metinde parantez ierisinde verilmitir. 13 Heidegger, bat metafizik dnme biiminin doruk noktasn modern dnme biimi olarak amlar. Modern dnme biimi, rechnendes Denken (hesaplayc dnme)dir. Hesaplayc dnme, dnmenin kendi kkenini yitirmi olduunu anlatr. Heidegger iin, dnmenin kkeni, varlktr. Dnmenin varlk ile kkensel ilikisinin yitimi hesaplayc dnmenin temelini oluturmaktadr. Heidegger, hesaplayc dnmeyi matematiksel dnya tasarm olarak betimler [Martin Heidegger, Discourse on Thinking, (Translated by John M. Anderson & E. Hans Freund), NY: Harper & Row Publishers,1966, s.46]. Bu anlamda, hesaplayc dnme her eyin snrszca kara uygun dnmn, kesintisizce ve koulsuzca her eyin kendini ama yolunu nceden belirlemeyi-hesaplamay imler. Bu sre, aka ilk-kkensel olandan uzaklamaya hizmet eder [Martin Heidegger Mindfullness, (Translated by P. Emad & T.Kalary), NY: Continuum Press, 2006, s. xxii]. 14 Jrgen Habermas Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.133
12

118

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

ancak bu biimde anlalabilir. Bu nedenle, almas gereken metafizik dnme biimidir.15 Heideggerde metafizik dncenin almas, varln kendisine dnte temellenir. Varla dn, zellikle, Varlk ve Zaman16 sz konusu olduunda17, Dasein olarak insan varlnn, varlnn derinlerinden gelen sessiz ve szsz ary duymas, ona yant vermesi ile olanakldr.18 Habermas, tam da bu noktada, Heideggerin dilinin karanlk, aklamalarnn iinin bo olduunu savlar. zellikle ge dnem almalarna ynelen sz konusu eletirisinde Habermas, varln yazgsna ilikin sylemin hibir ey anlatmad aksine her tr belirlemeden kesintisiz olarak kandn irdeler. Bu nedenle, zellikle, Heideggerin ge dnem dncesinin modern sylemin dna ktndan phe etmek gerekir.19 Heidegger ve Habermas buluturan tartmann ieriine ilikin bu ksa giriin ardndan, sz konusu tartmay yorumlar ile olanakl klan Kompridis, Kolb, Dallmayr ve Bernstein gibi dnrlerin savlarna yer verilecektir. Ancak ncelikle bu savlarn temelini oluturan Heideggerin, zellikle, Varlk ve Zamandaki hakikat20 anlay olan
15

Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure, Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979, s.212 16 Sein und Zeit. 17 Habermasn Heideggere ynelik eletirilerinin temelinde daha ok Varlk ve Zaman Heideggeri bulunmaktadr. Bunun en ak nedeni, Habermasn, Heideggerin ge ya da ikinci dnem yaptlarndaki dili karanlk, belirsiz ve ii bo bulmasdr. Habermasn Heidegger dncesi ile ilgili metnin ilerleyen blmlerinde irdelenecek olan savlar bu sav dorulayacaktr. 18 Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002, s.321-322 19 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992, s.141 20 Varlk ve Zamanda betimlenen hakikat anlaynn temelinde bat metafizik geleneinin hakikat anlaynn derinlikli eletirisi vardr. Her ey gibi hakikat de geleneksel dnme biiminin uzun tarihsel srecinde kendi kaynandan uzaklamtr. Heideggere gre, bat metafiziinde hakikat, uygunluk (adaequatio) olarak doruluk kuramna indirgenmitir. Dnce ve ey uygunluundan, yarg ve ey uygunluuna doru gelien uygunluk olarak doruluk anlay kendi hakikatini yitirmitir. Bu hakikat, bir eyin kendini amasnn akldr. Heidegger, hakikati, Sokrates-ncesi Antik Yunan

Senem KURTAR

119

Daseinn dnya-akl ve Habermasn iletiimsel eylemi hazrlayan iletiimsel ussalk olarak hakikat anlay irdelenecektir. Bu yolla, sz konusu yorumlarn tartma zemini iin kavramsal-dnsel ierik hazrlanm olacaktr. Dnya-Aklnn Hakikati Varlk ve Zamanda, Husserle gndermede bulunan Heidegger, insan varoluunun ynelimsel edimlerinin naslln ve hangi zorunlu koul ya da koullarda olanakl olduunu sorgular.21 Bu sorunun nda izlenen yol, insan varoluu olarak Daseinn anlamn ya da Dasein kendisi olarak olanakl klan eyin ne olduunu aa karmaktr. nk aknsal znelliin ya da znenin almasnn aknl ancak bu yolla anlalabilir. Heidegger, aknsal znelliin aknsallnn olanan Daseinn en temel yaps ya da bileimi olan dnya-iinde-varlk (Inder-Welt-Sein) olmasnda temellendirir.22 Aknlk ve dnya-iinde-varlk arasnda kkensel bir iliki vardr. Daseinn tek tek eylerden ayrmnn amlanma biimi olarak dnya-iinde-varln olanakll, Daseinn aknldr. Bu nedenle, temel varlkbilim aknsal felsefenin kkensel bir almdr. Habermasn yorumunda, Heideggere gre, modern dnemin zne felsefesi almal ama ayn zamanda ondaki aknsal biim korunmaldr. Bu biim, Daseinn dnya-iinde-varlk olmasdr. Bu yolla, Heidegger, aknsallk sorunsalna varlkbilimsel bir anlam vermitir.23 Daseinn aknl ya da Daseinn varlnn amlanma biimi olan dnya-iine-varlk olmak, her durumda anlam ve anlalabilirlik sorunu ile birlikte ele alnr. nk Daseinn aknl, her tr anlamn ve anlalabilirliin temel olanadr. Dnya-iinde-varlk, anlama
Dncesinin aletheia kavramnda temellendirir. A-letheia olarak hakikat, bir eyin kendini gizinden amasnn akldr ve Varlk ve Zamanda bu akl Daseinn dnya-aklnn varolusal-varlkbilimsel yaps oluturur [Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002, s.56]. 21 Heidegger, a.g.e. , s.32-33 22 Heidegger, a.g.e. , s.78 23 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992, s.143

120

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

(Verstehen)nn varolusal ve varlkbilimsel yapsnda temellenir. Heidegger iin, anlamann varolusal-varlkbilimsel yaps, onun varl anlamaya ait olmas ve en kkensel anlamda bir aa kma biimi olmasdr. Anlama, Daseinn hem dnya-ierisindeki-eylere ynelmiliini ve hem de kendini anlamasn olanakl klar.24 Dolaysyla, Heidegger, varl insan deneyiminin varlkbilimsel boyutunda amlar. Bylece, varlk insan varoluunun yaam-alann olanakl kld gibi, bu alann dnda hibir eyin aa kmas olanakl deildir. Heidegger, farkl dnemlerinde, farkl dnya tanm yapar. Bu tanm, ayn zamanda, varln kendisini her durumda bir dnyaakl olarak amasnn da yoluna karlk gelir. Bunlardan ilki, Varlk ve Zamann, Daseinn dnya ile olan n-tankl temelinde tartt, dnya-akldr. Her tr kavramsal, kuramsal anlama ya da dnmeye ncel olan bu n-tanklk dnya ierisindeki herhangi bir eyin anlalmasnn varlkbilim-ncesi olan n-anlamasnda amlanmaktadr. Daseinn klgsal edimlerinin kuramsal-yargsal olana ncelendii bu almnda dnya, somut bir yaam alannda ya da tarihsel bir dnemde btnsel ve alamaz olan bir ufku, insan varoluunun dierleri ile birlikteliinin (Mitsein) ve eylere ynelmiliinin ufkunu biimlendirir. Bu anlamda, dnya, Daseinn, temel nitelii olan anlayan varl temelinde anlamlarn gnderimsel btnldr.25 Paul A. Heelana gre, Heideggerin Varlk ve Zamandaki temel sorunu, herhangi bir eyi o ey ya da insan deneyiminde alglanm-kavranlm bir ey klann ne olduunun akla kavuturulmasdr. Ona gre, bu, hibir durumda, duraan-srekli bir z olamaz, ancak o eyin ierisinde bulunduu balamsal zelliklerin birlii olabilir. Baka bir deyile, Heidegger iin, herhangi bir eyi insan deneyiminde olanakl ya da anlaml klan o eyin balamsal birliidir.26

24

Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002, s.185 25 Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002, s.112 26 Paul A. Heelan, The Scope of Hermeneutics in Natural Science, Studying History, Philosophy, Science, Vol. 29, No.2, Printed in Great Britain, 273298, 1998, s.288

Senem KURTAR

121

Dnyann ilk biimi, Daseinn dnya-iinde-varlk olarak betiminin temel yapsn oluturan kayg ve ilgi ile ynelmilik (Sorge)te aa kar. Dasein, varln aklnda kayg ve ilgi ile ynelmi olma durumunda bulunur. Heidegger iin, bu varlk, her tr yaam-alannn, gndelik edimlerin, anlamn ve anlalabilirliin temelidir. Anlamlarn gnderimsel a olarak betimlenen dnyaaklnn ilk biimi, dilin, edimlerin ya da imlerin temeli ve tm bu yaplara ncelikli olandr. Bu balamda, anlam dil, edimlerimiz ve imler aracl ile somutlatrlsa ya da dntrlse de bu dolaymlar hibir durumda anlamn kendisini oluturamaz. Bunun en ak nedeni, daha nce irdelendii gibi, anlamn varlkbilimsel bir temele sahip olmasdr. Sonuta, Heidegger iin, anlamlar a olarak aa kan dnya-akl btnyle varlkbilimsel bir alan olmakla birlikte ncelikle varlkbilimncesinin ya da n-anlamann alandr.

Sanat Yaptnn Kkeninde27 dnya-akl, Varlk ve Zamandaki betimi ile karlatrldnda, daha az biimseldir. nk burada dnya-akl, aleni-paylalan-gndelik anlamlar andan ok daha zel bir alana aittir. Bartkyye gre, Heideggerin Sanat Yaptnn Kkeninde amlad, olanakl deneyimin temel formuna bal olan bir dnce deildir. Tekil, bireysel varoluun yaama, alma ve lm evreline ait somut bir dncedir.28 Van Goghun Potinler tablolarndan yalnzca biri29 balamnda tartmaya alan sz konusu dnya anlayna gre, sanat yapt bir dnya-akldr ve bir dnya aar.30 Potinlerin zerindeki toprak, kyl kadnn tarlada altn, arka ksmlarndaki eziklik ok uzun sredir giyiliyor olduunu aa karr. Heidegger, kadnn
Der Ursprung der Kunstwerkes. Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure, Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979, s.214 29 Heideggerin tartt Potinler tablosu, kyl bir kadna ait olduunu savlad tablodur. Ancak bir sanat tarihisi olan Meyer Schapiro, Heideggerin bu konuda yanld ve potinlerin Van Goghun kendisine ait olduu konusunda srar eder. Schapiroya gre, Heidegger, Potinleri kendi felsefesi iin ie yarar bir forma sokmaya almtr (Meyer Schapiro Theory and Philosophy of Art: Style, Artist and Society, NY: George Braziller, 1994, s.136). 30 Martin Heidegger, Poetry Language Thought, (Translated by Alfred Hofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971, s.34
28 27

122

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

uzun orman yolundan evine dnerken bast yerleri, grdklerini, duyduklarn, hayallerini, dncelerini ksacas tekil bir varoluun dnyasn aan tm yaantsalln potinlerin sanatsal almnda betimler. Bu, sanatn ya da sanat yaptnn dnya aan gcdr.31 Ge dneminde Heidegger, varln dnya-iinde olmasn ve bu oluun zamansal-tarihsel balamn sanat yapt ve dil olarak aklar. Ancak burada dil, nerme dili deil, iir (poesie) ya da iirsel olarak alan (Dichtung) anlamnda dildir ve Varlk ve Zamandaki dil anlaynn kkensel olarak dntnn tantdr. Varlk ve Zamanda dil, yarg yetisi (Urteilskraft) ile zdeletirilmitir. Bu anlamda, dil, Daseinn dnyas ile ntankln gerektirir ve n-anlamada temellenir. Dier yandan, Heideggerin, ge dnem yaptlarnda dile, dnya-aklnda kkensel bir rol ykledii dikkat eker. Bu rol, dilin dnya-ama gcdr: Dasein, varln tarihsel almnda dilsel olarak dolayma yazgldr. Dil, yalnzca bizim iin konumakla kalmaz, o ayn zamanda bizim iin dnr de.32
Dnya-aklnn nc biimi, akln tarihselliine ve varln yazgs ile koutluuna gnderimde bulunur. nk varln dnya olarak aa kmas, znde, dnemseldir. Bu anlamda, dnya tarihsel bir dnem olarak aa kandr. Heidegger, Dnme Nedir?de33, tm byk dnrler tek bir dncenin dnrleridir: varln dnlmesi, szleri ile kkensel anlamda aa kma [e zamanl olarak alma-gizlenme sreci]34 olarak anlalan varln, aa kan her eyin alp geilemez olmas yani asla tamamen alamaz, tketilemez olma olana olduunu irdeler. Bartky, Heideggerde varln kendisi olarak aa kmasn iki biimde yorumlar: Bunlardan ilki dnya-aklnn farkl biimlerini oluturur ve varln metafizik dnemleri aan tarihsel znn hakikatidir. kincisi, herhangi bir tarihsel
Martin Heidegger, Poetry Language Thought, (Translated by Alfred Hofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971, s.33 32 Martin Heidegger, On the Way to Language, (Translated by P.Hertz), NY: Harper & Row Publishers,1971, s.40 33 Was Heisst Denken? 34 Martin Heidegger, Pathmarks, (Edited by William Mc Nail), NY: Cambridge University Press,1998, s.256
31

Senem KURTAR

123

dnemde tek tek eylerin kendini ama yollarndan oluur.35Sz konusu yorum, Heideggerde varln ikili devinimine vurgu yapmakta ve varln neden tek tek eylerde tketilemez olduu sorusunun yantna aklk getirmektedir. Habermas, Heideggerin dnya-akl anlayn, her durumda Dasein, varln anlam ya da varln yazgs gibi btnletirici yaplara ncelik vermekle zneleraras bir temelden ve ncelikten yoksun olduu balamnda eletirir. Heidegger, toplumsal yaamn ve iletiimsel an ussal normlar sorunundan daima uzak kalmtr. Habermas rahatsz eden, Heidegger felsefesinin somut bir dzlemden yoksun olmasdr. Daseinn ya da genel olarak varln asla tam anlamyla aa kmayacak olan gizli ve karanlk yapsnn hakikat olarak anlalmas, hakikatin ya da doruluun znelerarasln iletiime dayal dilsel yapsnda gerekelenen ve geerli klnan ve srekli olarak yeniden retilen dinamik boyutunu btnletirici ve soyut bir dzlemde kalmtr: Anlamn dnya-oluturan alm Potansiyel olarak karsna getirilebilir olduu herhangi bir ya da her eletirel biimin zerinde yer alr. Dilin dnya-aan gc varsaylr. Ancak bu g artk kendisini yalnzca dnyadaki eyleri aarak srdremez. Heidegger tek tek eylerin kendi varlnda aa kma olanann verili bir grnle e zamanl olduunu belirtir. Tek tek eylere verilen anlamn anlalma ufkunun hakikat sorununa ncel deil, ikincil olduunu Heidegger grememitir.36 Habermasn szleri anlalabilirliin ve anlamann kkensel ncelii yerine anlamn kkensel nceliini koymaktadr. Bu yer deiikliinin temelinde varlkbilimsel olann nceliinin iletiimsel olan nceliinde alma tasars vardr. Bu balamda, Habermas toplumsal oluumun ussal olarak yeniden yaplandrlmas iin iletiimi ve iletiimsel olann hakikati konusunda da hakikatin iletiimsel zn vurgular.
35

Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure, Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979, s.212-213 36 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992, s.143, s.152

124

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

letiimsel Ussallk Olarak Hakikatin Geerlilii Habermas iin, Heidegger anlam ve geerliliin temelini aknsal benin ileyiinde temellendiren yaklamlarn ok da tesine gidememitir. Ona gre, Heidegger, Yeni-Kant ve Husserlci beni Daseinn dnya-iinde-varl olarak yeniden oluturmutur. Habermas, bu baary Heidegger felsefesinin geldii son nokta olarak grr. nk o, bu noktadan, geerliliin zneleraras kavrayna geii baaramamtr. Habermasa gre, Heidegger, erken dnem yaptlarnda varln anlam ve Dasein ilikisini, ge dnemde ise, Daseinn varolusal-varlkbilimsel almndan varln kendisine geii37 tekilbireysel nermelerde amalanan geerliliin zneleraras srecine ncelemitir. Habermas, bunun en temel nedenini, Heideggerin anlam (Sinn) ve geerlilik (Geltung) arasndaki ayrm grememi olmas biiminde aklar. Heidegger, anlamn btnlk emasn aarak karlkl anlamaya dayal renme srelerinin olanakll ile ilgilenmemitir. Sonu olarak, anlam ufku ya da ufuklarnn eletirel tavrla ele alnmasn olanaksz kld gibi, renme sreleri ile dier dnyalara genileme olanan da ortadan kaldrmtr. Habermas, iinde bulunduumuz an, teknik karlarn dengelenemedii devasa bir genileme a olduunu savlar. Bu balamda, bizi kuatan dnyann teknik denetiminin salanmas, dierlerini anlama ve kendimizi egemen yaplardan zgrletirmek iin, bilgiyi kurumsallatran ortak ilgi alanlarnn ya da karlarn oluturduu bir temele sahibizdir. Burada, egemen doa, dier insan varlklar zerinde egemenliini kurma biiminde gereklemektedir. Bizi kuatan sz konusu bozulmann hafifletilebilmesi iin, ussallkn nasl, bizim klgsal, zgrletirici ilgi alanlarmzn ya da karlarmzn doasnda geerli bir sav olabileceinin sorgulanmasna gereksinim vardr. Habermasa gre, bu sorgulama, yaam-dnyasnn ussallatrlmas ve toplumsal alann
Heidegger felsefesinde, Dasein almndan varln kendisine gei, dn (kehre) olarak aa kar. Dn, varln kendi olma olayna tm tarihsellii ve kkensellii ile dn anlatr. Heideggerin ereignis ile talandrd bu dnsel-dilsel dn, Beitrage zur Philosophie (Felsefeye Katklar)de, kaynan kendisi ile birlikte srkleyenin kendini bir zaman-mekn aral aarak amas biiminde aklanr [Martin Heidegger Contributions to Philosophy (From Enowning), (Translated by P. Emad & K. Maly), Bloomington: Indiana University Press, 1999, s.22).
37

Senem KURTAR

125

zgrletirilmesi arasndaki derinlikli ilikinin geerliliinin kantlanmasnda olanakldr.38 Toplumsal yaamn ussal temeli nasl baarlabilir? Habermasa gre, toplumsal ilikiler, egemen yapdan bamszlatnda ve iletiimde ulalan uzlama dayal politik sonucun her normu, geerliliinin ilkesine gre olduunda toplumsal yaamn ussall da baarlm olacaktr.39 Bu balamda, modern yaamn deiim ya da dnm olanan renme sreleri oluturmaktadr. Habermas, Heideggerin varln yazgs olarak alan dnme anlayn verimsiz bulur. nk dnmenin geliim sreci ierisinde yer alan her dnce ya da her sav srekli olarak snanan ve dzeltilen bir oluuma sahiptir. Dnce ya da savlar daima dinamik klacak olan bu oluumun ileyii, geerli klnabilir ya da klnamaz olan tekil nermelerin belirlenmesine dayanmaktadr. Habermasa gre, bu sre, anlamn bir btn olarak ematize edilmesini salamaktadr.40 Ancak bu konuda bilgiyi kurumsallatran ilgi alanlarnn ya da karlarn bilgikuramsal erevesi ile snrl kalnmaz. Stephen K.Whitea gre, Habermasn merkeze ald kavram, doal dilleri konuanlar tarafndan srekli-gelitirilmekte olan iletiimsel yeterliliktir. Bu abann merkezinde geerlilik savlarn aa karan ve zgrletiren kurallarn ikin denetimini amlamak vardr.41 Dolaysyla eylem znesi iin, eylemini dzenleyen ilke ne iktidar ne de onun gdmdr. Her bir eylem znesi eylemini zgrletirici savlar temelinde dzenleme sorumluluunu stelenmelidir. Bu savlarn kayna, dierlerinde doar ve onlarn sylediklerinin hakikatine ilikindir. Habermasa gre, sylenenlerin hakikatini belirleyen, normatif hakll ve itenlikli olup-olmaddr.42 Bu savlara aka kar kldnda kuramsal sylem ve klgsal sylem ya da onlar arasndaki etkileime baklarak savn geerlilii kurtarlabilir. Burada sorun konumacnn gerekten itenlikli olup-olmaddr. Sonu olarak,
Jrgen Habermas, The Theory of Communicative Action Volume I Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: Beacon Press,1984, s.74 39 Habermastan alntlayan Stephen K. White, The Cambridge Companion to Habermas, USA: Cambridge University Press,1995, s.6 40 Habermas, a.g.e. , s.19 41 Stephen K. White, The Cambridge Companion to Habermas, USA: Cambridge University Press, 1995, s.7 42 Habermas, a.g.e. , s.21
38

126

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

Habermasn yaptlarndaki dilsel dn, iletiimsel ussallk ve iletiimsel eyleme dntr.43 Habermasn dilsel dnnde, anlamn ufku ve tm gerekelendirilmi arka plan kan ve edimlerinin a olarak amlad, yaam-dnyasdr. Her geerli edim, yaam-dnyasnn nceliinde aa kar. Bu anlamda, yaam-dnyas, dilsel olarak yaplandrlm ksmlarn, birimlerin bir bilekesidir ve gerekelendirilmi olan nermelerden oluur.44 Ancak hibir durumda bir btnlk sunmaz. David Kolba gre, Habermas iin, yaam-dnyas paral olarak deiir, bir btn olarak deil. Bu nedenle, onda yaam-dnyas bir sistemden ok bir koleksiyon gibidir.45 Yaam-dnyas, inanlarneylemlerin bir btn olarak olanakl olmasn salarken bunu zel bir birlik olarak yapmaz. Onda daha ok belli bir an ya da duruma ait, anlk biimlendirmeler, farkl paralarn belli bir balam ierisinde bir araya gelmesi sz konusudur. Bununla birlikte, Habermas iin, yaam-dnyas, rastlantsal bir alan deildir. Yaam-dnyasna ulamann en temel biimi ortak dnme ya da uzlamdr. Bu uzlamn temelinde herhangi bir kan ya da inan, yaam-dnyas ierisinde aa ktnda, snanabilir olan geerlilik savlar bulunmaktadr. Modern kltr bize, ussallaan bir yaam dnyas sunar. Burada eylem zneleri, konumada eitli geerlilik savlarnn bilisel olarak ayrmlam olduu ve farkl yollarla aa karlabilecei beklentisindedir. Byle bir yaam dnyas, sorgulanmam, gelenekten uzaklam ve bilinli bir biimde baarlm katlmn btnlkl birliine ak olan, saylar gittike art gsteren toplumsal etkileim alanlarnda temellenir. letiimsel ussallamann bu geliimi, ayn zamanda, ilevselci ya da sistem perspektifinden belirlenmi toplumsal ussall da gelitirir. kinci tr ussallama, toplumsall oluturan ve bir arada tutan sistemlerin yaylmasn anlatr ve burada egdml eylem para medyas (kapitalist ekonomi) ve ynetici iktidar aracl ile gerekleir. Balangta yararl bir gelime olarak aa kan medya,
43 44

White, a.g.y. Jrgen Habermas, The Theory of Communicative Action Volume I Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: Beacon Press,1984, s.5 45 David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality, Philosophy and Phenomenological Research Vol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.687

Senem KURTAR

127

gittike toplumsal yaam, anlamn dolaymn ve toplumsal dayanmay belirleyen bir eye dnr.46 Habermas iin, iletiimsel ussallk ya da eylem kuram, modernlii nasl anlamalyz? sorusuna arpc bir yant olur. Us ve eyleme iletiimsel olarak ynelmek, modernlii biimlerden dnsel alann eletirisi olduu gibi; ayn zamanda, bu eletiriler, modernliin kendini tamamlayamam bir sre olduunun da gstergesidir.47 Modernlik, en temel anlamda, anlam alarmzn anlalmas demektir. Bu anlam alar, deimeyen-doal yaplar deil, kltrel deiime ak alardr ve modern gereklikte snanabilir-dzeltilebilir yaplar olarak grlr. Habermasn buradaki temel sorunu nermelerin geerliliini oluturma srecinin, en azndan modern toplumlarda, yaam-dnyasnn yeniden retildii toplumsallama srelerinden ayrlmasdr. Modernliin bir ksmn bu ayrm oluturmaktadr. nk toplumsallama srelerinde yaam-dnyas aknsal bir role sahip deildir. Oysaki Heideggerde varln kendini amas olgusu her durumda, toplumsal sreleri ncelemekteydi. Kolba gre, Habermas, Heideggerin dnya konusundaki grlerini okuduunda, onun bu anlaynn salayaca alternatifleri kullanabileceinin farkna varmtr: Habermas ve Heideggerin yaam-dnyasndan anlad birbirine ok yakndr. Yalnzca, Heideggerin yaklam, Habermasla karlatrldnda, daha snrlayc ve birletirici bir yne sahiptir. Heideggerde, grevin-ilevin stnde bir birlik ve anlamlarn nermelere ve onlarn doruluk koullarna ncel ve gerekelendirilmemi bir birletirilme alan vardr.48 Habermas, letiimsel Eylem Kuramnda49 Heideggerde Daseinn kendi ile diyalogunun varlkbilimsel olarak ncelenmesini eletirerek nermesel ya da yargsal doruluun kavramsal anlamay belirlemesi gerektiini savlar.50 nk Habermasn yaam-dnyas toplumsal ya da
Stephen K. White, The Cambridge Companion to Habermas, USA: Cambridge University Press, s.8 47 White, a.g.y. 48 David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality, Philosophy and Phenomenological Research Vol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.687-688 49 Theorie des Kommunikativen Handelns. 50 Jrgen Habermas, The Theory of Communicative Action Volume I Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: Beacon Press,1984 s.385-386
46

128

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

ortak edimler ve nedensel sreler aracl ile renilen ve yeniden retilen bir dnyadr. zneleraras kltrel bir sahiplenmedir. Daha nce irdelendii gibi, Heideggerin dnyas eylerle, eyleri o eyler olarak gsteren anlaml ilikilerin dnyasdr. Verili bir dnyada varlk, bizi eitli geerli ya da gerekelendirilmi kanlar kavramaya gtrebilir. Ancak bu kan ya da inanlar dnyann kendisi deildir. Heideggerin, Sanat Yaptnn Kkeninde, iirin belki nermeler iin bir alan aabilecei anlay, Kolba gre, nermeler dizisini Yunan Tapnana ve tapnaa giren insan varlklarna ykledii iin, ncelikli amac hibir durumda nermeler dizisi deildir.51 Heideggerde nermeler her durumda ikincil-tretilmitir. nk Heideggerin dnyas nedensel-kltrel srelerden karmla ulalan bir dnya deildir. Dnya, yitimsellik (Zeitlichkeit) olarak kendini aana aittir. Dier yandan, Kolbun baka bir yorumunda, Heidegger iin, dnyada hibir ey varla ilikin temel anlamaya kar kamaz. Dnyalar arasndaki ayrlklar, dnya ierisindeki ekimeler ya da anlamazlklar deildir ve varln tarihi, ylan bilgilerden oluan bir renme sreci olarak dnlemez.52 Dolaysyla, bir nerme (ya da yarg) dnyasnn tesine geniletildiinde bile bir doruluk sav tayabilir. Ancak onun (savn) geerli klnma koullar sadece dnyasnda olanakldr. Bu nedenle, Heidegger iin, geerlilik savlar varln dnya olarak almasnn btnlnde olanakldr ve uzamsal deil niteliksel snrlara sahiptir. Heideggerin Hmanizm zerine Mektupta53 belirttii gibi, varln dnyada snrl grn, klgsal-bilisel olann varln olanakl klandr.54 Bu nedenle, Heidegger iin, geerlilik savlar dnyay snrlayamaz. nk Heideggerde hakikat, yargnn doruluuna ncelikli olan varlkbilimsel bir doruluk sorunudur. Bu anlamda, Heidegger, varlk ve dnya anlay ile usun ya da ussal olann snrlarn belirlemitir. Bu snrlar, bilgikuramsal kantlarn yokluunu deil, onlar nceleyenin ne olduunu aa karr. Bu, bat metafiziinin varlktan
51 52

Kolb, a.g.e. , s.688 David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality, Philosophy and Phenomenological Research Vol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.690 53 Brief ber den Humanismus. 54 Martin Heidegger, Pathmarks, (Edited by William Mc Nail), NY: Cambridge University Press,1998, s.253

Senem KURTAR

129

kopard zamann varldr. Metafiziin en temel yanlgs, varl yitimsel doasndan uzaklatrarak, onu daima olan(lar) [das 55 seiend(es)] olarak anlamasdr. Hans G. Gadamere gre, Heideggerin, modern znellik eletirisindeki en temel katk, varln yitimsel olarak amlanmas ve bu balamda yeni olanaklar iin ak olmasdr. Varl, zamann ufkunda yorumlamak, onun sonsuz ya da yitimsiz olamayaca anlamna gelmez. Bu, aka, Daseinn en temel niteliinin yitimsellik olduunu gsterir. Gadamer, Heideggerin, bu yolla, znellii amak ya da bir kenara brakmak yerine znellii kktenci varolusal bir derinlie ulatrdn savlar.56 Modernliin Felsefi Syleminde Heideggeri, kt toplumsal zmlemeden kaynakl aknsal postlas ile her eyi temellendirmekle sulayan57 Habermas iin, biimlendirme ya da uyumun snrsz srecinde, bizim bilisel-klgsal yaammzn ilevsel olarak edimsel bir snr vardr. Ona gre, anlam ve edim arasndaki kesintisiz ve kkensel iliki kendi-bilinli bir toplumun kltrel amalarna indirgenemez. Habermasn temel sorunu genel olarak bilginin (Erkenntnis) ve eylemin olanakllnn koullarn ortaya koymaktr. Bu anlamda, Dallmayr, Habermas, Kant gelenekle ayn amac paylamakla birlikte yollar ve alan asndan bu gelenekten ayr olarak deerlendirir. Dallmayr, Kantn ar bilincin kategorileriyle zmlemeye alt bu sorunun, Habermasta dilin yapsnda konumlandrldn belirtir. Habermas iin, edim ve bilginin genel koullar dilde bulunmaktadr. Dallmayr, Habermasn bu yaklamnn Yeni-Kant ve Yeni-Pozitivist yaklamlarda, ussalln biimsel koullar asndan daha nce irdelenmi olduunu ancak Habermasta geniletildiini ve her tr bilginin ve de edimin koullarnn dilin yapsnda bulunan koullar olarak aklandn belirtir. Bu anlamda, Dallmayr, hakl olarak, Habermasta
das seiend, tam da u ya da bu olan, bir ey olan anlamna gelmektedir. Heidegger burada ngilizceye to be ya da Being olarak evrilen Almanca Sein kavramndan dikkatle ayrd das seiend(es), [ngilizce eviride being(s)] kavramn kullanr. Trke eviride Sein ya da to beyi var-olmak, olumakta olmak kavramlar ile karlamak yerinde grnmektedir. Dier yandan, das seiend(es) ya da being(s) tam da belli bir yerde, biimde, durumda, zamanda olan imlediinden olan(lar) olarak evrilmesi uygun grlmtr. 56 Hans G. Gadamer, Truth and Method, (Translation revised by J. Weinsheimer & D. G. Marshall), NY: Continuum Press, 2004, s.86 57 Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.140
55

130

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

biimsel ussallk ya da znelerarasln dilsel yapsnda dolaymlanm bir ussallk anlay bulunduunu savlar.58 Habermasn ussallk anlay yeni bir us anlay, bir tr kantlatrma srecidir. Bu, karlkl konumada her bir konumacnn her eyden nce bir geerlilik sav ne srd ve diyalogun karlkl dzleminde bu savn, geerli klnd bir sretir. Byle bir dzlemde us en iyi kantn gerekelenmesinde, kantlama gc olarak anlalmaktadr. Kantlatrma, zneleraras iletiime dayal bir edimde ortaya kar ve us, dilsel olarak karlkl bir dolaymda amlanr.59 Bylece, Habermas, zne-merkezli usun almas iin, Heideggerin yapt gibi usu, anlamann varlkbilimsel nceliinde ykmak60 yerine yeni ve dolaymlanm bir us anlay gelitirmitir. Kompridis, Habermasn sz konusu anlayn, eylemlerimizin ve dilimizin yeniden oluturulduu ve eskinin dnda yeni olan aa karmann gerekliliinin savunusu olan bir anlay olarak yorumlamaktadr.61 Dnya Akl m, letiimsel Ussalk m? Habermasn temel tasars, daha nce irdelendii gibi, modern usun olduka yaygn olan eletirilerine karn usun tamamna ynelik bir taslak ortaya koymaktr. Ona gre, bu taslan ortaya konulmasnn tek yolu edime ynlendirilmi karlkl anlamann usun potansiyelliinde normatif temelini bulduu iletiimsel bir ussallk anlay gelitirmektir. Ancak Habermasn bu anlay olduka geni bir us kavramna sahiptir. Bu anlamda, iletiimsel ussallk, eyletiren, yaltan arasal usun tekisi deildir. Arasal usun yan sra var olan bir seenek olarak

Fred Dallmayr, Life-world, Modernity and Critique (Paths Between Heidegger and The Frankfurt School), Cambridge: Polity Press, 1991, s.135 59 Jrgen Habermas, The Theory of Communicative Action Volume I Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: Beacon Press,1984, s.18 60 Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.133 61 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999, s.118

58

Senem KURTAR

131

dnlemez.62 Habermasa gre, iletiimsel ussallk, Heideggerin dnya-akl anlaynn us-d, estetize eden ve olumsuzlayan metafizik doasna kar ktr. Dier yandan Habermasn Heideggerin dnya akl kavramna ynelttii eletirilerin ne derece hakl olduu tartmaya son derece ak bir konudur ve bu blmde ele alnacak olan tartmalarn izleini belirleyecektir. Heidegger ve Habermas arasndaki olas tartmay ve bu tartmalar gndeme getiren dnrlerin yorumlarn bir ka noktada toplayabiliriz: Habermasn Heideggerin dnya-akl anlayna ynelttii eletirinin temelinde, Heideggerde znelerarasln, Daseinn bireysel varoluunda kklendii sav bulunmaktadr. Habermasa gre, Heidegger, anlam ve anlalabilirliin nceliinde usun kendisine tavr alarak, ussal olann geerliliini ikincil-tretilmi bir dzlemde brakmtr. Yine ge dnem yaptlarnda tm bat metafiziini varln dnemsel olarak alan yazgsnn tarihsel alan olarak yorumlamakla yaam-dnyasn ve onun toplumsal srelerini, varln kendini amasnn btnselliinde asimile etmitir. Tm bunlarn sonucunda, Habermasa gre, Heidegger, kt bir toplum zmlemesi yapmtr. Habermas, bu eletiriler balamnda, Heideggeri, Modernliin Felsefi Syleminin tamamnda zne-merkezcilik ve zneleraraslk arasnda yapt keskin bir ayrmla bilin felsefeleri ierisinde deerlendirmektedir.63 Heidegger ve Habermas arasndaki olas tartmaya varlk kazandran yorumculardan biri Kompridistir. Kompridisin temel sav, Habermasn iletiimsel ussallk anlaynn Heideggerin dnya-akl anlayndan koparlmas durumunda usun tekisini ya da usa kart olan yaratma tehlikesini barndrd dncesinde zetlenebilir. Kompridise gre, bu durumda ussal olann dntrc gc kabul grmemi olacaktr.64 Dier yandan, daha nce irdelenmi olan, Gabardinin, Habermasta bebek (deneyimsel yaam-dnyas), banyo suyundan

Fred Dallmayr, Life-world, Modernity and Critique (Paths Between Heidegger and The Frankfurt School), Cambridge: Polity Press, 1991, s.140 63 Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.146 64 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999, s.122

62

132

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

(Heidegger varlkbilimi) karlp, dar atlmtr65 sav da Kompridisin yaklamna benzer grnmektedir. Bu balamda, Kompridis, Heideggerin dnya-akl ile Habermasn edime ynlendirilmi ussalln birbirine kart iki yaklam olarak grmez. Ona gre, Heidegger ve Habermas, modern felsefenin zne-merkezli bak asnn yaratt sorunlar zmek konusunda ayn amac paylaan ancak bu amaca varma ve sorunlar zme noktasnda farkl yollar izleyen iki dnrdr.66 Her iki dnrn savlar, tek bana ele alndnda, eletiriye aktr. Dier yandan, Kolb, Heidegger ve Habermasn, birbirinden sulu olduunu, bu anlamda, ikisinin de aklanamayacan savlar. Ona gre, her ikisi de klasik resmin yeterince karsna geememi ve soruna kktenci biimde yaklaamamtr.67 Kompridis, Habermasn Heideggerin dnya-akl anlayn zneleraraslktan soyutlayarak zne-merkezci bir balam ierisinde brakmasna kar kar. Ona gre, Varlk ve Zamann ilk ksmnda Daseinn kkensel ve varolusal anlamda dierleri ile birliktelik olarak zmlenmesi, gerek kitabn ikinci ksmnda Daseinn yitimselliine tannan varlkbilimsel ncelikte, gerekse ge dnem yaptlarnda vurgunun varln kendisine dne kaymasnda, gelitirilmeden braklm bir dncedir. Ancak bu, hibir durumda, Heidegger felsefesinin zneleraras bir balangca sahip olmad anlamna gelemez. Kompridise gre, Daseinn dierleri ile birlikteliinin, etik bir dzlemde gelitirilmesi, Heidegger felsefesindeki bir eksikliktir. Ancak bu eksiklik, onu, zne-merkezci yaklam ierinde deerlendirmek iin yeterli deildir: Habermasn zneleraraslk modeli, znelerarasln tm olanaklarn tketemez. Heideggerin Varlk ve Zamandaki yaklam ile Habermasn tasars arasndaki ayrm hibir durumda zne-merkezcilik ve zneleraraslk ayrmna dntrlemez. Bu ayrm, olsa olsa

65

Wayne Gabardi, Philosophical Politics of the Modern-Postmodern Debate, Philosophical Research Quarterly, Vol.47, No.3,769-778, 1994, s.776 66 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999, s.126 67 David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality, Philosophy and Phenomenological Research Vol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.689

Senem KURTAR

133

znelerarasln farkl modelleri arasnda yaplabilecek bir ayrmdr.68 Bu noktada, Heidegger ve Habermasn zneleraraslk modelindeki temel ayrm, Heideggerin dnyay ya da dnya-akln znelerarasla ncelemesi, Habermasn dnyay zneleraras ilikilerle alan bir balam olarak temellendirmesidir. Ancak Heidegger dncesi sz konusu olduunda ister zne-merkezcilik isterse zneleraraslk olsun zneye gnderimde bulunan her yorum yanlgya dmekten kurtulamaz. Bu anlamda, Kompridisin sz konusu savlar her ne kadar Habermasn Heidegger eletirileri konusundaki yanlgya dikkat ekiyor olsa da her iki dnr de zneye gnderimde bulunan bir dncede birletirme abas baarl grnmemektedir. Kompridisin zerinde durduu bir baka konu Daseinn otantikliinin dnya-aklnn temeli olarak anlalmasdr. Bu anlamda, Kompridis, Heideggerin otantik-olma anlayn tek ynl ve eksik bulur. Ancak, ona gre, bu Habermasn, birinin kendisi ile ilikisine normatif ierik veren her giriimin znellikten kurtulamayaca yolundaki eletirisini gerekelendiremez. Kompridis iin, Heidegger birinin kendisi ile ilikisini znel bir biimde amlamaz. Kompridis, Habermasn, Heideggerin dnya-aklna ynelik eletirilerinin temelinde yanl bir okumann bulunduunu savlar. Bu yanl okuma temelinde, Habermasn, dnya-aklnn alcl ve etkinliinin bir arada olduunu anlamam olmas yer almaktadr. Dnya-aklnda alclk-etkinlik biimleri, Daseinn istencine bal olmad gibi, Dasein olmadan bu alm da olanakl olamayacaktr. Baka bir deyile, dnyaakl Daseinn varlyla ilikilidir, fakat Dasein-merkezli ya da Dasein tarafndan ynlendirilen bir sre deildir. Bu nedenle, dnyaakl yazgc bir edilgenlik olmad gibi iradi bir etkinlik ya da zerklik de deildir. Kompridis, Habermasn dnya-akl konusundaki tm eletirilerinin destekleyici hibir ak nokta tamadn savlamaktadr.69

68

Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Blackwell, 118 152, 1999, s.126 69 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Blackwell, 118 152, 1999, s.127-128

the Future of Critical Reader, Oxford: Basil the Future of Critical Reader, Oxford: Basil

134

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

Sonu olarak, Habermasn dnya-aklna ynelttii eletirilerin tm, temelinde, felsefe ve dnya sorunlar arasnda grd ya da olmas gerektiini dnd derin ballktan kaynaklanmaktadr. Ona gre, felsefenin dnya-akl olarak anlalmas dnyay estetize olmu, tekil-bireysel ya da varolusal bir dzlemde brakarak onu dnya sorunlarndan gittike koparmaktadr. Bu nedenle, felsefenin gndelik yaamn temel yapsna yani eyleme ynlendirilmi iletiimsel bir ussalla ve bu ussalln renme srelerine gereksinimi vardr. Bunun iin, anlamn nceliinin geerlilikte yklmas gerektiini savlayan, Habermasa gre, herhangi bir eyin anlalmasnn tek olana bir kabulden ya da gerekelendirmeden kaynaklanmaktadr. Bu anlamda, bir eyin zneleraras iletiimde kabul gren geerlilii onun anlamn oluturmaktadr. Anlam ve geerlilik, dnya-akl ve iletiimsel ussallk arasndaki bu olas tartma birinin tematiklikten yoksunluu dierininse dnm esi ve srecini amlama konusundaki yetersizlii nedeniyle her durumda birbirine dnmeye yazgl olduu sonucuna gtrr. Habermas, dnya-aklnn yaratc ve dntrc doasna kar kmakla kendi dncesinin verimli kaynan da kesmi gibi grnmektedir. Tek yanl bir kar k olduu iin de daha nce irdelendii gibi kar kt eye dnme tehlikesini tamaktadr. Bu nedenle, Habermasn Heideggerin dnya aklna ynelttii keskin eletiriler daima ve yeniden tartma konusu olmaya deer grnmektedir.

Senem KURTAR

135

KAYNAKA BARTKY, Sandra Lee, Heidegger and the Modes of World Disclosure, Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212 236, 1979. DALLMAYR, Fred, Life-world, Modernity and Critique (Paths Between Heidegger and The Frankfurt School) , Cambridge: Polity Press, 1991. GABARDI, Wayne, Philosophical Politics of the Modern-Postmodern Debate, Philosophical Research Quarterly, Vol.47, No.3, 769778, 1994. GADAMER, Hans G., Truth and Method, (Translation revised by J. Weinsheimer & D. G. Marshall), NY: Continuum Press, 2004. HABERMAS, Jrgen, The Theory of Communicative Action Volume I Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: Beacon Press, 1984. HABERMAS, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F. Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987. HABERMAS, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays, (Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1992. HEELAN, Paul A. , The Scope of Hermeneutics in Natural Science, Studying History, Philosophy, Science, Vol. 29, No.2, Printed in Great Britain, 273298, 1998. HEIDEGGER, Martin, Discourse on Thinking, (Translated by John M. Anderson & E. Hans Freund), NY: Harper & Row Publishers, 1966. HEIDEGGER, On the Way to Language, (Translated by P.Hertz), NY: Harper & Row Publishers, 1971. HEIDEGGER, Poetry, Language, Thought, (Translated by Alfred Hofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971. HEIDEGGER, Pathmarks, (Edited by William Mc Nail), NY: Cambridge University Press, 1998. HEIDEGGER, Contributions to Philosophy (From Enowning), (Translated by P. Emad & K. Maly), Bloomington: Indiana University Press, 1999.

136

Heidegger ve Habermas Buluturan Bir Tartma: Dnya-Akl ya da letiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

HEIDEGGER, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd., 2002. HEIDEGGER, Mindfullness, (Translated by P. Emad & T.Kalary), NY: Continuum Press, 2006. KOLB, David, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality, Philosophy and Phenomenological Research Vol. I, II, No.3, 683 693, 1992. KOMPRIDIS, Nikolas, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999. SCHAPIRO, Meyer (1994), Theory and Philosophy of Art: Style, Artist and Society, NY: George Braziller, 1994. WHITE, Stephen K. (Ed.), The Cambridge Companion to Habermas, USA: Cambridge University Press, 1995.