You are on page 1of 24

RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

137
D) INTEGRACIN POR SUSTITUCIONES TRIGONOMTRICAS.-

Descripcin de la tcnica.-

Esta tecnica permite dar solucion a integrales que presentan un Iactor irracional, cambiando esta
expresion por otra que contiene Iunciones trigonometricas. Es decir, que con este procedimiento
se eliminan los radicales del integrando.
Algunas integrales se pueden simpliIicar si se hacen las siguientes sustituciones:

1. Si un integrando contiene
,
2 2
x a
se hace SenZ a x = , con
2 2
t t
s s Z
.
2. Si un integrando contiene a x
2 2
+ , se hace TgZ a x = , con
2
3
2
0
t
t
t
s s s s Z o Z
.
3. Si un integrando contiene x a
2 2
, se hace x a SecZ = , con
2
3
2
0
t
t
t
s s s s Z o Z
.

Por lo general, cuando un integrando contiene como unico Iactor irracional expresiones de la
Iorma:
,
2 2 2
u b a

,
2 2 2
u b a +
,
2 2 2
a u b se puede transIormar en otro que contenga
Iunciones trigonometricas de una nueva variable de la siguiente manera:

Si es: Se hace el cambio: Se obtiene: Restriccin nueva variable:
2 2 2
u b a
SenZ
b
a
u =
a Sen Z a CosZ = 1
2

2 2
t t
s s Z

2 2 2
u b a +
TgZ
b
a
u =
SecZ a Z Tg a = +
2
1

2
3
2
0
t
t
t
s s s s Z o Z

2 2 2
a u b
SecZ
b
a
u =
TgZ a Z Sec a = 1
2

2
3
2
0
t
t
t
s s s s Z o Z



Tambien se utilizan el Teorema de Pitagoras sobre triangulos rectangulos, las razones
trigonometricas relacionadas con los angulos agudos internos de dichos triangulos, las razones
arcos y las identidades trigonometricas:




p
m
Z
n


Teorema de Pitgoras:
2 2 2
n m p + =
Razones Trigonomtricas de Z:

|
.
|

\
|
= =
|
.
|

\
|
= =
|
.
|

\
|
= =
m
n
CotgZ
n
m
TgZ
n
p
SecZ
p
n
CosZ
m
p
Z Co
p
m
SenZ sec


Razones arcos:
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
n
m
arcTg Z
p
n
arcCos Z
p
m
arcSen Z


Deben considerarse tambien,
las razones arcos de los
inversos numericos.


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

138
Ejercicios resueltos.-


1. - Obtener
dx
x 6
2
+
}
.

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:
6 6
6
2
2 2 2
= =
+ +
a a
x a x


Cambio:
ZdZ Sec dx
TgZ x TgZ x TgZ a x
2
6
6 6
=
= = =


Sustituyendo:

( )
(*)
1 6
6
6 6
6
6 6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
= + + = =
= =
+

=
+

=
+

=
+
=
}
} } } } }
C TgZ SecZ Ln SecZdZ
SecZ
ZdZ Sec
Z Tg
dZ Z Sec
Z Tg
dZ Z Sec
Z Tg
ZdZ Sec
x
dx
I



Devolviendo la sustitucion. Esto se hace para conocer el valor de . TgZ v SecZ

Por el cambio inicial se tiene que TgZ x = 6 . Por lo que:
6
x
TgZ =


Por identidades trigonometricas: Z Tg Z Sec
2
1+ = .


Asi que:
6
6
6
6
6
6
6
1
6
1 1
2 2 2 2
2
2
x
Z Sec
x x x x
Z Tg Z Sec
+
=
+
=
+
= + = |
.
|

\
|
+ = + =


Por lo tanto, volviendo a (*), se tiene que:


C
x x
Ln C
x x
Ln +
+ +
= + +
+
=
6
6
6 6
6
(*)
2 2







RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

139
2.- Obtener

}
5
2
x
xdx

Solucin:

Resolviendo la integral.


Forma:

5 5
5
2
2 2 2
= =

a a
a x x


Cambio:

TgZdZ SecZ dx
SecZ x SecZ a x
=
= =
5
5


Sustituyendo:


( )
( )
(*) 5 5
5
1 5
5
5 5
5 5
5
2
2
2
2
2
2 2
= + = =
=

=


=

=
}
} } } }
C TgZ dZ Z Sec
TgZ
dZ Z Tg Z Sec
Z Sec
dZ Z Tg Z Sec
SecZ
dZ TgZ SecZ SecZ
x
xdx
I



Devolviendo el cambio para hallar el valor de TgZ:

? = TgZ

Por el cambio inicial, se tiene que SecZ x 5 = . Por lo que:
5
x
SecZ =
.

Por identidades trigonometricas:
1
2
= Z Sec Z Tg
.

Entonces:
5
5
5
5
5
5
1
5
1
5
1
2 2 2 2
2
2

=

= = |
.
|

\
|
= =
x
Z Tg
x x x x
Z Sec Z Tg


Por lo tanto, en (*):



C x C
x
+ = +

= 5
5
5
5 (*)
2
2





RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

140
3. - Obtener
x dx
x
2
9
}
.

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:

3 9
9
2
2 2 2
= =

a a
a x x


Cambio:

TgZdZ SecZ dx
SecZ x SecZ a x
=
= =
3
3


Sustituyendo:

( )
} } } } }
} } } }
= + = = = =

=
=

=

=

=

=
(*) 3 3 3 3 ) 1 ( 3 3
3
3 3
3
3 1 3
3
3 9 9
3
3 9 3 9
2 2 2
2 2 2 2
C Z TgZ dZ ZdZ Sec dZ Z Sec ZdZ Tg
SecZ
dZ TgZ SecZ TgZ
SecZ
dZ TgZ SecZ Z Sec
SecZ
dZ TgZ SecZ Z Sec
Z Sec
dZ TgZ SecZ SecZ
x
dx x
I

Devolviendo el cambio para hallar el valor de Z y TgZ:

? = Z

Por el cambio inicial, se tiene que SecZ x 3 = . Despejando a Z:
|
.
|

\
|
=
3
x
arcSec Z


? = TgZ

Como se tiene que:

SecZ x 3 =

Entonces:
3
x
SecZ =

En el triangulo rectangulo:
n
p
SecZ =
.
Luego:




x p =

9 ?
2
= = x m

Z

3 = n

Por Teorema de Pitagoras:

9
9
9
3
2
2 2
2 2
2 2 2
=
=
+ =
+ =
x m
x m
m x
m x


Como
3
9
2

= =
x
TgZ
n
m
TgZ


Por lo tanto, en (*):

C
x
arcSec x C
x
arcSec
x
+ |
.
|

\
|
= + |
.
|

\
|

=
3
3 9
3
3
3
9
3 (*)
2
2




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

141
4.- Comprobar que
dx
x x
x
x
C
2 2
2
2
9
1
9
9

=

+
}
.

Comprobacin:

Resolviendo la integral.

Forma:

3 9
9
2
2 2 2
= =

a a
a x x


Cambio:

TgZdZ SecZ dx
SecZ x SecZ a x
=
= =
3
3


Sustituyendo:

( )
(*)
9
1
9
1
9
1
3 9
3
1 3 9
3
9 9 9
3
9 3 9
3
9
2
2 2 2 2 2 2 2 2
= + = = =


=
=


=


=


=

=
} } }
} } } }
C SenZ dZ CosZ
SecZ
dZ
TgZ Z Sec
dZ TgZ SecZ
Z Sec Z Sec
dZ TgZ SecZ
Z Sec Z Sec
dZ TgZ SecZ
SecZ Z Sec
dZ TgZ SecZ
x x
dx
I


Devolviendo el cambio para hallar el valor de Sen Z:

n
p
SecZ
que tiene se Como
x
SecZ SecZ x
SenZ
=
= =
=
:
3
3
?

Luego:


x p =
9 ?
2
= = x m

Z

3 = n

Por Teorema de Pitagoras:

9
9
9
3
2
2 2
2 2
2 2 2
=
=
+ =
+ =
x m
x m
m x
m x




Entonces, se tiene que:
x
x
SenZ
p
m
SenZ
9
2

= =



Por lo tanto, en (*):


C
x
x
C
x
x
+

= +

=
2
2 2
9
9
1 9
9
1
(*)



L. Q. Q. C.



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

142
5.- Obtener
x dx
x
2
2
4

}

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:

2 4
4
2
2 2 2
= =

a a
a x x


Cambio:

dZ SecZ TgZ dx
SecZ x SecZ a x
=
= =
2
2


Sustituyendo:

) (
(*) 4 4
2
2 4
1 2
2 4
4 4
2 4
4 ) 2 (
2 4
4
1
1
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
I
I dZ Z Sec
TgZ
dZ TgZ SecZ Z Sec
Z Sec
dZ TgZ SecZ Z Sec
Z Sec
dZ TgZ SecZ Z Sec
Z Sec
dZ TgZ SecZ Z Sec
x
dx x
I
= = =

=


=

=
} }
} } } }

Integrando por partes a I
1
.

Sustitucion:

C TgZ v ZdZ Sec dv ZdZ Sec dv
dZ SecZ TgZ du SecZ u
+ = = =
= =
} }
2 2


Luego:

( )
.
) (
1
1
1
3 3
2 2
2
1
C TgZ SecZ Ln I TgZ SecZ
I
C TgZ SecZ Ln dZ Z Sec TgZ SecZ C dZ SecZ dZ Z Sec TgZ SecZ
C dZ SecZ Z Sec TgZ SecZ C dZ SecZ Z Tg TgZ SecZ
C dZ SecZ TgZ TgZ TgZ SecZ C du v v u dZ SecZ Z Sec I
+ + + =
= + + + = + + =
= + = + =
= + = + = =
} } }
} }
} } }

Es decir:
1 1 1
C TgZ SecZ Ln I TgZ SecZ I + + + =
(Integral ciclica)

Despejando a I

:

1
3
1 1 1
1 1 1
2
1
2
1
2 C Tg: SecZ Ln TgZ SecZ d: Z Sec I C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I
C TgZ SecZ Ln I TgZ SecZ I
+ + + = = + + + =
+ + + =
}




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

143
Como en (*),
I I = 4
1
, entonces:

( ) * * 2 2
2
1
2
1
4 4
1
= + + + =
= + |
.
|

\
|
+ + = =
C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ
C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I I


Devolviendo el cambio para obtener el valor de SecZ y TgZ:

2
2 Como
?
?
x
SecZ
SecZ x
n
m
TgZ
n
p
SecZ
=
=
= =
= =

n
p
SecZ = pero

Luego:
x p =
4 ?
2
= = x m

Z

2 = n


Por Teorema de Pitagoras:

4
4
4
2
2 2
2 2
2 2
2 2 2
=
=
+ =
+ =
x m
x m
m x
m x



Asi se tiene que:
2
4
2

= =
x
TgZ
n
m
TgZ



Por lo que en (**):


I
x x
Ln
x x
C x x Ln
x x
C
x x Ln x x Ln C x x Ln x x C
=

+ +

+ = +
+
+ =
= + + + = + + +
2
2
4
2
2
2
4
2
1
2
4 2
4
2
1
2
4 2 4 2 2
1
2
4 2 4
2 2
2
2
2 2 2 2




6.- Calcule
}

2
3
) 9 (
2
x
dx
.
Solucin:

Resolviendo la integral. TransIormando la potencia Iraccionaria en raiz:


( )
} }
=

= (*)
9
) 9 (
3 2
2
2
3
x
dx
x
dx
I




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

144

Forma:

3 9
9
2
2 2 2
= =

a a
x a x


Cambio:

dZ Cos: dx
SenZ x SenZ a x
3
3
=
= =



Sustituyendo:


( ) ( )
( ) ( )
( )
(**)
9 27
3
3
3
1 9
3
9 9
3
) 3 ( 9
3
9 ) 9 (
(*)
9
1 2
9
1
2 9
1
2 3 3
3 2 3 2
3 2
3 2 2
2
3
= + = = = = = =
=

=

= =
} } } } }
} } } } }
C TgZ ZdZ Sec
Z Cos
dZ
Z Cos
dZ
Z Cos
CosZdZ
CosZ
dZ CosZ
Z Sen
dZ CosZ
Z Sen
dZ CosZ
Z Sen
dZ CosZ
x
dx
x
dx
I



Devolviendo el cambio para conseguir el valor de Tg Z:


n
m
TgZ = = ?


Como: SenZ x 3 =

Entonces:
p
m x
SenZ = =
3


Por Teorema de Pitagoras:

2
2 2 2
9
3
x n
n x
=
+ =

Luego:




Entonces se tiene que:
2 2
9 9 x
x
TgZ
x
x
n
m
TgZ

= =


Por lo que en (**):

C
x
x
C Z Tg +

= + =
2
9
1
9
1
9
(**)








RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

145
7.- Obtenga
}

2 2
) 16 (: :
d:
.
Solucin:

Nota: Como la variable presentada en la integral es :, se evitara conIusiones utilizando para
denotar al angulo a u . Ademas, buscando aplicar la tecnica de Sustitucion Trigonometrica, se
hace necesario rescribir la integral de la siguiente manera:
( )
} }

=

=
4
2
2 2
16
) 16 (
: :
d:
: :
d:
I


Forma:

4 16
16
2
2 2 2
= =

a a
a : :


Cambio:

u u u
u u
d Tg Sec d:
Sec : Sec a :
=
= =
4
4


Sustituyendo en I:

( )
( )
( )
( )
( )
( )
(*)
) 1 (
256 4 4
4
1 4 4
4
16 16 4
4
16 4 4
4
16
) 16 (
256
1 2
512
1
256
1 2
256
1 2
256
1
2
256
1 2
256
1 3
256
1
3 256
1
4 4 4
2
4
2
4
2
4
2
2 2
= + =
= = =
= = = =
= =

=

=
=

=
|
.
|

\
|

=

=
} } } }
} } }
} } } }
} } } }
C Sen Ln Cotg
d Cotg d Cosec Cotg d Cotg d Cosec Cotg
d Cosec Cotg d Cotg Cotg d Cotg
Tg
d
Tg
d Tg
Tg Sec
d Tg Sec
Sec Sec
d Tg Sec
Sec Sec
d Tg Sec
Sec Sec
d Tg Sec
: :
d:
: :
d:
I
u u
u u u u u u u u u u
u u u u u u u u
u
u
u
u u
u u
u u u
u u
u u u
u u
u u u
u u
u u u


Devolviendo el cambio para obtener el valor de
u u Sen v Cotg
:
n
p
Sec
:
Sec Sec :
m
n
Cotg
p
m
Sen
=
= =
= =
= =
u
u u
u
u
pero
4
4 Como
?
?

Luego:

Por Teorema de Pitagoras:

16
16
16
4
2 2
2 2
2 2
2 2 2
=
=
+ =
+ =
: m
: m
m :
m :


u


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

146
Entonces se tiene que:


:
:
Sen
:
:
p
m
Sen
:
Cotg
:
m
n
Cotg
16 16
16
4
16
4
2 2
2 2

= =

= =
u u
u u


Volviendo a (*):

C
:
:
Ln
:
C
:
:
Ln
:
C
:
:
Ln
:
C Sen Ln Cotg I
+


= +

=
= +

|
|
.
|

\
|

= + = =
16
) 16 ( 32
1 16
16
16
16
16
4
(*)
2
256
1
2
2
256
1
2 512
1
2
256
1
2
2
512
1
256
1 2
512
1
u u



8.- Determinar
}
+
2
3
) 25 (
2
w
dw
.
Solucin:

Resolviendo la integral. TransIormando la potencia Iraccionaria en raiz:

( )
(*)
25 ) 25 (
3 2 2
2
3
=
+
=
+
=
} }
w
dw
w
dw
I



Forma:

5 25
25
2
2 2 2
= =
+ +
a a
a w w

Cambio:

dZ Z Sec dw
TgZ w TgZ a w
2
5
5
=
= =



Sustituyendo en (*):


( )
( )
( ) ( )
(**)
125
5
) 5 (
5
1 25
5
25 25
5
25 5
5
25 ) 25 (
(*)
25
1
25
1
25
1
3
2
3
2
3 2
2
3 2
2
3 2
2
3 2 2
2
3
= + = = = =

=
=
+
=
+
=
|
.
|

\
|
+
=
+
=
+
=
} } } }
} } } } }
C SenZ CosZdZ
SecZ
dZ
Z Sec
ZdZ Sec
SecZ
ZdZ Sec
Z Tg
ZdZ Sec
Z Tg
ZdZ Sec
Z Tg
ZdZ Sec
w
dw
w
dw






RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

147
Devolviendo el cambio para conseguir el valor de Sen Z:

n
m
TgZ pero
w
TgZ
TgZ w Como
p
m
SenZ
=
=
=
= =
5
5
?

Luego:


Por Teorema de Pitagoras:

25
5
2
2 2 2
2 2 2
+ =
+ =
+ =
w p
w p
n m p


Entonces, se tiene que:

25 25
2 2
+
=
+
= =
w
w
SenZ
w
w
p
m
SenZ



Volviendo a (**):
C
w
w
C SenZ I +
+
= + = =
25
(**)
2
25
1
25
1



9.- Hallar
dx
x 2 3
2

}
.

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:

x u x u
b b
a a
u b a x
= =
= =
= =

2
2
2
2 2 2 2
3 3
2 2
3 2

Cambio:

CosZdZ dx
SenZ x SenZ
b
a
u
=
= =
3
2
3
2


Aplicando el cambio:

( )
(*)
3
3
3
1
3
1
3 3 2
2
2
1 2 2 2 3 2
3 2
3 2
3
2
2
3
2
2
3
2
2
3
2
3
2
2
3
2
3
2
2
= + = + = = =

=
=

=

=

=

=

=
} } } }
} } } } }
C Z C Z dZ
dZ dZ
CosZ
CosZd:
Z Sen
CosZd:
Z Sen
CosZd:
Z Sen
CosZd:
Z Sen
CosZd:
x
dx
I


Z


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

148
Devolviendo el cambio:


|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
= = = x arcSen Z x arcSen Z SenZ x SenZ x
2
6
2
3
2
3
3
2




Por lo tanto, en (*):


C x arcSen I +
|
|
.
|

\
|
=
2
6
3
3





10. - Evaluar
( )
.
x dx
x

}
2
9 3
2

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:

x u x u
b b
a a
x b a x
= =
= =
= =

2 2
2
2
2 2 2 2
3 3
3 9
3 9

Cambio:

CosZdZ dx
SenZ x SenZ
b
a
u
=
= =
3
3
3
3



Sustituyendo:


( )
( )
( ) ( )
( )
(*)
3
2
3
2
)
3
2
(
3
2
) 3 (
3
3 3
3
2
3
3
3
2
1 9
2
9 9
2
3 9
2
3 9
) 2 (
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
3
2
= + = =
= =
(

= |
.
|

\
|
=

=
=


=


=


=

=
} }
} } } }
} } } }
C Z CosZ dZ SenZdZ
dZ SenZ dZ SenZ dZ SenZ
CosZ
dZ CosZ SenZ
Z Sen
dZ CosZ SenZ
Z Sen
dZ CosZ SenZ
Z Sen
dZ CosZ SenZ
x
dx x
I






RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

149
Devolviendo la sustitucion para obtener los valores de Z y CosZ:

|
|
.
|

\
|
=
= =
= =
=
3
3
3
3
3
3
?
?
x
arcSen Z
x
SenZ SenZ x como
p
n
CosZ
Z

p
m
SenZ pero =
.

Luego:

3 = p
x m 3 =

Z


2
3 9 ? x n = =
Por Teorema de Pitagoras:

2
2 2
2 2
2 2 2
3 9
3 9
3 9
) 3 ( 3
x n
x n
n x
n x
=
=
+ =
+ =




Entonces, se tiene que:
3
3 9
2
x
CosZ
p
n
CosZ

= =



Por lo tanto, en (*):
C
x
arcSen
x
I +
|
|
.
|

\
|

=
3
3
3
2
3
3 9
2



11. - Resolver
xdx
x 5 2
2
+
}
.

Solucin:

Resolviendo la integral.

Forma:

x u x u
b b
a a
x b a x
= =
= =
= =
+ +
2 2
2
2
2 2 2 2
2 2
5 5
2 5

Cambio:

ZdZ Sec dx
TgZ x TgZ
b
a
u
2
2
5
2
5
=
= =


Sustituyendo:

( )
(*)
5 2
5
5 2
5
5 5
1 5 5 5
2 5
2 5
2
5
2
2
5
2
5
2
2
2
5
2
5
2
2
2
5
2
5
2
2
5
2
2
5
2
5
2
= + = =

=
=
+

=
+

=
+

=
+
=
} } }
} } } }
C SecZ SecZdZ TgZ
SecZdZ TgZ
SecZ
ZdZ Sec TgZ
Z Tg
ZdZ Sec TgZ
Z Tg
ZdZ Sec TgZ
TgZ
ZdZ Sec TgZ
x
xdx
I




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

150
Devolviendo la sustitucion para obtener el valor de SecZ:

n
m
TgZ como pero
x
TgZ
TgZ x Como
SecZ
=
=
=
=
5
2
2
5
?

Luego:


2
2 5 ? x p + = =
x m 2 =

Z


5 = n

Por Teorema de Pitagoras:


2
2 2
2 2
2 2 2
2 5
2 5
5 2
) 5 ( ) 2 (
x p
x p
x p
x p
+ =
+ =
+ =
+ =



Entonces, se tiene que:
5
2 5
2
x
SecZ
n
p
SecZ
+
= =



Por lo que en (*):
I
x
C x C
x
C =
+
+ =

+ + =
+
+
5
2 5
5 2
5
5
2 5
5 2
5 2
2
2
2
2




12. - Hallar
( )
.
x dx
x
+

}
1
6 7
2

Solucin:


Forma:

x u x u
b b
a a
u b a x
= =
= =
= =

2 2
2
2
2 2 2 2
7 7
6 6
7 6

Cambio:

CosZdZ dx
SenZ x SenZ
b
a
u
=
= =
7
6
7
6



Sustituyendo:


( )
( )
( ) ( )
( )
(*)
7
1
7
6
7 7
6
7
1
7
6
7
1
7
6
7
1
7
6
6
1
1 6
1
6 6
1
7 6
1
7 6
) 1 (
7
6
7
6
2
7
6
7
6
2
7
6
7
6
2
7
6
7
6
7
6
2
= + + = + =
= + =
|
|
.
|

\
|
+ =
|
|
.
|

\
|
+ =

+
=
=

+
=

+
=

+
=

+
=
} }
} } } } }
} } } }
C Z CosZ
dZ
SenZdZ
dZ SenZdZ dZ SenZ dZ SenZ
CosZ
CosZdZ SenZ
Z Sen
CosZdZ SenZ
Z Sen
CosZdZ SenZ
SenZ
CosZdZ SenZ
x
dx x
I




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

151
Devolviendo el cambio para obtener el valor de Z y CosZ:

|
|
.
|

\
|
=
= =
= =
=
6
7
6
7
7
6
como
?
?
x
arcSen Z
x
SenZ SenZ x
p
n
CosZ
Z

p
m
SenZ = pero


Luego:


6 = p

x m 7 =

Z


2
7 6 ? x n = =
Por Teorema de Pitagoras:

2
2 2
2 2
2 2 2
7 6
7 6
7 6
) 7 ( ) 6 (
x n
x n
n x
n x
=
=
+ =
+ =




Entonces, se tiene que:
6
7 6
2
x
CosZ
p
n
CosZ

= =



Por lo tanto, en (*):


C
x
arcSen
x
C
x
arcSen
x
I +
|
|
.
|

\
|
+

= +
|
|
.
|

\
|
+

=
6
7
7
7
7
7 6
6
7
7
1
6
7 6
7
6
2 2


13. - Hallar
dx
x 4 3
2

}
( )
.

Solucin:

Se resuelve la integral:

Forma:

3 ) 3 (
1 1
2 4
) 3 ( 4
2 2
2
2
2 2 2 2
= =
= =
= =

x u x u
b b
a a
u b a x

Cambio:

CosZdZ dx
SenZ x
SenZ x
SenZ
b
a
u
2
3 2
2 3
=
+ =
=
=


Sustituyendo:

} } } } } }
= + = = =

=

=

= (*)
2
2
1 4
2
4 4
2
) 2 ( 4
2
) 3 ( 4
2 2 2 2
C Z dZ
CosZ
CosZdZ
Z Sen
CosZdZ
Z Sen
CosZdZ
SenZ
CosZdZ
x
dx
I





RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

152
Devolviendo el cambio para obtener el valor de Z:



|
.
|

\
|
= =

=
2
3
2
3
2 3
x
arcSen Z SenZ
x
SenZ x Como




Por lo tanto, en (*):
C
x
arcSen I + |
.
|

\
|
=
2
3





14. - Obtener
( )
x dx
x
3
2
6 2 +

}

Solucin:

Resolviendo la integral. Primero se reducen terminos semejantes y se rescribe la integral segun
la Iorma conocida correspondiente:

( )
} } }
=
+
=
+
=
+
= (*)
4 4 2 6
2
3
2
3
2
3
x
dx x
x
x
x
dx x
I

Forma:

x u x u
b b
a a
u b a x
= =
= =
= =
+ +
2 2
2
2
2 2 2 2
1 1
2 4
4


Cambio:

ZdZ Sec dx
TgZ x TgZ
b
a
u
2
2
2
=
= =


Sustituyendo en (*):

( )
( )
) (
(**) 8 8 1 8
8 8
2
2 8
4 2 6
(*)
1
2 2
2 3
2 3
2
3
2
3
I
dZ SecZ TgZ dZ SecZ TgZ Z Sec dZ SecZ TgZ Z Sec
dZ SecZ TgZ Z Tg dZ SecZ Z Tg
SecZ
dZ Z Sec Z Tg
x
dx x
x
dx x
} } }
} } } } }
= = =
= = =

=
+
=
+
=


Cambio de variable para I
1
:


dZ SecZ TgZ da SecZ a = =




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

153
Volviendo a (**):

*) * (* 8
3
8
8
3
8
8 8 (**)
3 3 2
= + = + = + =
}
C SecZ Z Sec C SecZ a C SecZ da a


Devolviendo el cambio para obtener el valor de SecZ:

2
2 Como
?
x
TgZ TgZ x
SecZ
= =
=

n
m
TgZ = como pero
.

Luego:

4 ?
2
+ = = x p

x m =

Z

2 = n
Por Teorema de Pitagoras:


4
4
2
2
2 2
2 2 2
+ =
+ =
+ =
x p
x p
x p



Entonces, se tiene que:
2
4
2
+
= =
x
SecZ
n
p
SecZ



Por lo que en (***):
( ) ( )
C x
x
C
x x
I + +
+
= +
+

+
= 4 4
3
4
2
4
8
8
4
3
8
2
3
2 2
3
2


15.- Evale
}
+ 3 2
2
x x
dx
.
Solucin:

Para resolver esta integral, es necesario completar cuadrados en el radicando. Asi que:

4 ) 1 ( 3 1 ) 1 2 ( 3 ) 1 1 2 ( 3 ) 2 ( 3 2
2 2 2 2 2
+ = + + = + + = + = + x x x x x x x x x

Luego, al rescribir la integral, queda:

} }
=
+
=
+
= (*)
4 ) 1 ( 3 2
2 2
x
dx
x x
dx
I


Forma:

1 ) 1 (
1 1
2 4
4 ) 1 (
2 2
2
2
2 2 2 2
+ = + =
= =
= =
+
x u x u
b b
a a
a u b x

Cambio:

dZ TgZ SecZ dx
SecZ x SecZ
b
a
u
=
= + =
2
2 1


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

154
Sustituyendo en (*):

(**)
2
2
1 4
2
4 4
2
4 ) 2 (
2
4 ) 1 ( 3 2
(*)
2 2 2 2 2
= + + = =

=
=


=

=
+
=
+
= =
} }
} } } } }
C TgZ SecZ Ln dZ SecZ
TgZ
dZ TgZ SecZ
Z Sec
dZ TgZ SecZ
Z Sec
dZ TgZ SecZ
SecZ
dZ TgZ SecZ
x
dx
x x
dx
I



Devolviendo el cambio para conseguir los valores de SecZ y TgZ:


2
1
2 1
?
?
+
=
= +
= =
= =
x
SecZ
SecZ x Como
n
m
TgZ
n
p
SecZ

Luego:

Por Teorema de Pitagoras:

4 ) 1 (
2
2 2
2 2 2
2 2 2
+ =
=
=
+ =
x m
n p m
n p m
n m p




Ademas:

2
4 ) 1 (
2
4 ) 1 (
2 2
+
=
+
= =
x
TgZ
x
n
m
TgZ



Volviendo a (**):

C x x x Ln
C x x Ln C Ln x x Ln C
x x
Ln
C
x x
Ln C
x x
Ln C TgZ SecZ Ln dZ SecZ I
+ + + + =
= + + + + = + + + + = +
+ + +
=
= +
+ + +
= +
+
+
+
= + + = = =
}
3 2 ) 1 (
4 ) 1 ( ) 1 ( 2 4 ) 1 ( ) 1 (
2
4 ) 1 ( ) 1 (
2
4 ) 1 ( ) 1 (
2
4 ) 1 (
2
1
(**)
2
2 2
2
2 2


Z
1 + = x p

2 = n
4 ) 1 (
2
+ x



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

155

16.- Obtenga:
}
x x
xdx
4 4 8
2
.
Solucin:

Para resolver esta integral, es necesario completar cuadrados en el radicando. Asi que:

2 2 2 2 2
) 1 2 ( 9 ) 1 4 4 ( 1 8 ) 1 1 4 4 ( 8 ) 4 4 ( 8 4 4 8 + = + + + = + + = + = x x x x x x x x x

Luego, al rescribir la integral, queda:

} }
=
+
=

= (*)
) 1 2 ( 9 4 4 8
2 2
x
xdx
x x
xdx
I


Forma:

1 2 ) 1 2 (
1 1
3 9
) 1 2 ( 9
2 2
2
2
2 2 2 2
+ = + =
= =
= =
+
x u x u
b b
a a
u b a x

Cambio:

dZ CosZ dx
SenZ
x
SenZ x SenZ
b
a
u
2
3
2
1 3
3 1 2
=

=
= + =


Sustituyendo en (*):

( ) ( )
( ) ( )
(**)
) 1 3 (
3
1 9
9 9 ) 3 ( 9 ) 1 2 ( 9 4 4 8
(*)
4
1
4
3
4
1
4
3
4
1 2
3
2
1 3
2
2
3
2
1 3
2
2
3
2
1 3
2
2
3
2
1 3
2 2
= + =
= = =

=


=
=


=
+
=

= =
} } } } }
} } } }


C Z CosZ
dZ SenZdZ dZ SenZ
CosZ
dZ CosZ
x Sen
dZ CosZ
x Sen
dZ CosZ
x Sen
dZ CosZ
x
xdx
x x
xdx
I
SenZ SenZ
SenZ SenZ



Devolviendo el cambio para obtener el valor de Z y de CosZ:

p
m
SenZ lado otro Por
x
arcSen Z
SenZ
x
SenZ x Como
=
|
.
|

\
| +
=
=
+

= +
:
3
1 2
3
1 2
3 1 2

Luego:

Por Teorema de Pitagoras:

2
2 2
2 2 2
2 2 2
) 1 2 ( 9 + =
=
=
+ =
x n
m p n
m p n
n m p



Z
1 2 + x

3
2
) 1 2 ( 9 + x



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

156
Entonces:

3
) 1 2 ( 9
3
) 1 2 ( 9
2 2
+
=
+
= =
x
CosZ
x
p
n
CosZ


Por lo tanto, en (**):
C
x
arcSen
x x
C
x
arcSen x
C
x
arcSen
x
C Z CosZ I
+ |
.
|

\
| +


= + |
.
|

\
| +
+ =
= + |
.
|

\
| +

+
= + = =
3
1 2
4
4 4 8
3
1 2
) 1 2 ( 9
3
1 2
3
) 1 2 ( 9
(**)
4
1
2
4
1 2
4
1
4
1
2
4
3
4
1
4
3




17.- Compruebe que
C x x Ln x x Ln
x x
dx x + + + + + + +
+
= +
}
2 2
2
2
3 3
2
3
3

Comprobacin:

Resolviendo la integral.

Forma:

3 3
3 3
2
2 2 2 2
= =
+ + = +
a a
x a x x

Cambio:

d: Z Sec dx
Z Tg x Z Tg a x
2
3
3
=
= =


Aplicando el cambio:

( )
) (
(*) 3 1 3 3
3 3 3 3 3 3 3
1
2 2 2
2 2 2
2
2
I
dZ Z Sec SecZ dZ Z Sec Z Tg
dZ Z Sec Z Tg dZ Z Sec Z Tg dx x I
= = + =
= + = + = + =
} }
} } }

Resolviendo a I
1
utilizando integracion por partes.

(**) .
2
1
= = =
} }
du v v u dZ Z Sec SecZ I

Cambio:

C TgZ v Zd: Sec dv
dZ TgZ SecZ du SecZ u
+ = =
= =
2


Volviendo a (**):

( )
1 1
1
2
1
2
1
2
1 1
1
(**)
C TgZ SecZ Ln I TgZ SecZ
C dZ SecZ dZ Z Sec SecZ TgZ SecZ C dZ SecZ Z Sec TgZ SecZ
C dZ SecZ Z Tg TgZ SecZ C dZ TgZ SecZ TgZ TgZ SecZ I
+ + + =
= + + = + =
= + = + = =
} } }
} }



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

157
I
1
es una integral ciclica. Luego:

1 2
1
2
1
1
1 1
1 1 1
2
C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I
C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I
C TgZ SecZ Ln I TgZ SecZ I
+ + + =
+ + + =
+ + + =



Volviendo a (*):

| | *) * (* 3 3 (*)
2
3
2
3
2
1
2
1
1
= + + + = + + + = = = C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I I



Devolviendo el cambio, para determinar los valores de TgZ SecZ . .


3
3
x
TgZ Z Tg x = =



3
3
3
3
1 1
2 2
3
2
2 x
SecZ
x
Z Tg SecZ
x
+
=
+
= + = + =



Volviendo a (***):

( )
C x x Ln x x Ln
x x
C x x Ln x x Ln
x x
C x x Ln
x x
C x x Ln
x x
C Ln x x Ln
x x
C
x x
Ln
x x
C
x x
Ln
x x
C TgZ SecZ Ln TgZ SecZ I
+ + + + + + +
+
=
= + + + + + + +
+
=
= + + + + +
+
= + + + +
+
=
= + + + +
+
= +
+ +
+
+
=
= + +
+
+
+
= + + + = =
3 3
2
3
3 3
2
3
3 1
2
3
3
2
3
3 3
2
3
3
3
3 . 2
3 3
3 3
3
3 3
3
*) * (*
2 2
2
2
2
1 2
2
2
2
1
2
2
2
3
2
2
3 2
2
3
2 2
2
3
2
2
2
3
2
2
3
2
3
2
3


L. Q. Q. C.






RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

158
Ejercicios propuestos.-



I. - Comprobar que:



C
x x
Ln
x x
dx
C
x
x
Ln
x x
dx
C
x
x
Ln
x x
dx
C x
x
x
Ln
x
x
C
x
x
x x
dx
+
+ +
=
+
+
+
=
+
+
+
=
+
+ +

=

+
+
=
+
}
}
}
}
}
3
2 ) 2 ( 9
13 4
) 5
1 1
1
) 4
2
3 4 9
3
1
4 9
) 3
4 9
2
4 9 3
3
4 9
) 2
4
4
4
) 1
2
2
2
2
2
2
2
2 2
2
2 2

( )
( )
( )
( ) ( )
C
a
b x a b
a
b x a
dx b x a x
C
x x
x
x x
dx
C
x x
x
x x
dx
C e e Ln
e
dx e
C
x
x
x
dx x
x x
x
x
+
+

+
= +
+


=

+
+

=
+
+ + + =
+
+

}
}
}
}
}
4
3
2 2 2 2
4
5
2 2 2
2 2 2 3
2 3
2
2
3
2
2
2
3
2
2
2
3
3 5
) 10
4 4
2
4
) 9
27 24 4 9
3
27 24 4
) 8
1 5
1
5
) 7
3
1
1
1
) 6

( )
( )
( )
C
x x
x
x
x
x
dx
C
x
x
x
x x
x x
dx
+

+

=

+
+
+
+ +
=
+
}
}
2 2
3
2
2
2
3
2 2
2 4
8 8 192 8 64
8
) 12
256
16
768
16 16
16
) 11
2
5

( )
C
x
x
x x
dx
C
x x x
arcSen dx
x
x
C
x x
x
Ln
x x
dx
+

=

+

|
.
|

\
|
=

+
+

=
+
}
}
}
2
2
2 2
2
2
81
2
2
2
3
2
9
9
1
9
) 15
2
81
9
81
) 14
27 24 4
9 2
27 24 4
) 13





RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

159


( ) C x x Ln x dx
x
x
+ + + =

+
}
2
2 2
2
16 16
16
2
) 16

( )
( )
( )
C v v Ln v v Ln
v v
dv v
C x x Ln
x x x
dx
C
x
arcSen
x
dx
C
x
x
x
dx
+ + + + + + +
+
= +
+ + + + + =
+ + +
+
|
|
.
|

\
|
=

+
+
=
+
}
}
}
}
2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
3 3
2
3
3 ) 20
2 2 4
8 4 2
) 19
5
5
5
) 18
4 4
1
4
) 17
2
3

( )
C x x Ln x Ln dx
x
x
C
x x x
arcSen dx
x
x
C
x
x x
arcTg
x x
dx
+ + =

|
|
.
|

\
|
=

+
+
+
|
|
.
|

\
|
=
+ +
}
}
}
2 3 2
2
2
2
2
2 2 4
4 9 8 4 9 3 3
4 9
) 23
2
2
2
2
2
) 22
2 2 2
2
8
2
4 4
) 21

( )
( )
( )
( ) ( )
( ) C x x x Ln x x x dx
x x
x
C
x
x
x
x
Ln dx
x
x
C x x
x
arcSen dx
x x
x
C x x Ln x x
x
dx x
C
x x x
arcSen dx x x
x
+ + + + + =
+
+

+ +

=

+
|
|
.
|

\
|
=

+ + + + =
+
+

=
}
}
}
}
}
2 4 2 5 2 4 6
2 4
) 28
3
25
25
25 5
125
25
) 27
4
2
4
4
) 26
4 4
4
) 25
2
2 1
2 ) 24
2 2
2
2
3
2
2
5
249
2 2
2
2
2
4
1 2
16
1
2
2
2
2
2 2
1 2
2
3











RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

160
II. - Obtenga:

( )
}
}
}
}
}

16 8
2
) 5
5
) 4
4 9
) 3
3 7
) 2
4
) 1
2
2
2
2
2
x
dx x
x x
dx
x
dx
x
xdx
x
dx

}
}

+
2 2
2
5
) 7
1
) 6
x x
dx
x
dx x

}

dx
x
x
2
2
9
) 8

dx
x
x
x x
dx


}
}
2
2 2
9
) 10
4
) 9

dx
x
x
x x
xdx
x
dx x
}
}
}
+
+
+ +

3
) 3 ( 36
) 13
4 4
) 12
1
) 11
2
2
2
2

}

2
3
) 81 (
) 14
2
x
dx

}
+
2
3
) 81 (
) 15
2
x
dx
}
}
}
}
}


2 2
2 2
2
2
2
2
) 36 (
) 20
) 25 (
) 19
) 121 ( ) 18
1
) 17
) 7 ( ) 16
2
1
2
1
x x
dx
x
dx
dx x
x
dx x
dx x

}
dx x
2
3
) 6 ( ) 21
2

dx x
}

2
3
) 17 ( ) 22
2

}
}
}
+ +
+ +

2
3
2
3
2
5
) 5 6 (
) 25
) 21 8 (
) 24
) 35 ( ) 23
2
2
2
x x
dx
x x
dx
dx x

}
+ + 10 10
) 26
2
x x
dx

}
+

x x
dx x
2 8
) 1 (
) 27
2
2

}
+ + dx x x 52 14 ) 28
2

}

dx
x x
x
8 2
) 29
2

}
+
2
3
) 18 6 (
) 30
2
: :
d:

)
: (
3 2
) 32
)
: (
25
1
) 31
2
2
radicando el factorice
v v e Haga Sugerencia
e e
dx e
radicando el factorice
v v e Haga Sugerencia
dx
e
x
x x
x
x
x
=
+
=

}
}

)
: (
5 2 ) 33
2
radicando el factorice
v v e Haga Sugerencia
dx e e e
x
x x x
=
+ +
}

) : (
16
) 35
) : (
) 1 9 (
) 34
2
2
2
3
v e Haga Sugerencia
dx
e
e
v e Haga Sugerencia
e
dx e
x
x
x
x
x
x
=

=
+
}
}



III.- Utilizando la tcnica de Integracin por Sustituciones Trigonomtricas, comprobar
las siguientes igualdades:

( ) C a u u Ln a a u u du a u
C
a
u
arcSen a u a u du u a
C
a
u
arcSec
a
a u u
du
C a u u Ln a a u u du a u
C u a u Ln
u a
du
C
a
u
arcSen
u a
du
+ + + + = +
+ + =
+ =

+ + =
+ + + =
+
+ =

}
}
}
}
}
}
2 2
2
1 2 2
2
1 2 2
2
2
1 2 2
2
1 2 2
2 2
2 2 2
2
1 2 2
2
1 2 2
2 2
2 2
2 2
) 6
) 5
1
) 4
) 3
) 2
) 1

You might also like