You are on page 1of 28

RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

109
C) INTEGRACIN DE FUNCIONES TRIGONOMTRICAS.-



A cada Iormula de derivacion de Iunciones trigonometricas, le corresponde una de
integracion, como se puede observar en el Iormulario presentado en la seccion
correspondiente a integrales de resolucion inmediata.

Pero al resolver integrales de Iunciones trigonometricas, es posible conseguir que
muchas de estas no se presenten en la modalidad de inmediata. Es necesario, entonces,
recurrir a la utilizacion de las identidades trigonomtricas, factorizaciones
trigonomtricas y a criterios o reglas de sustitucion adecuados.



Estrategias para la utilizacin de algunas identidades trigonomtricas.-



- Para integrales de la Iorma
,
} }
udu Cotg o udu Tg
n n
si 'n` es un numero entero, se
rescribe el integrando de la siguiente manera:

). 1 sec (
) 1 (
2 2 2 2
2 2 2 2
= =
= =


u Co u Cotg u Cotg u Cotg u Cotg
o
u Sec u Tg u Tg u Tg u Tg
n n n
n n n


- Para integrales de la Iorma
, sec
} }
udu Co o udu Sec
n n

se considera lo siguiente:

a) Si 'n` es un numero entero positivo impar, se utiliza la integracion por partes.

b) Si 'n` es un numero entero positivo par, se reescribe el integrando de la
siguiente manera:

. sec ) 1 ( sec sec sec
) 1 (
2
2
2
2 2 2
2
2
2
2 2 2
u Co u Cotg u Co u Co u Co
o
u Sec u Tg u Sec u Sec u Sec
n
n n
n
n n
+ = =
+ = =




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

110

- Para integrales con algunas de las siguientes Iormas:

. ) ( ) ( , ) ( ) ( , ) ( ) ( n m con dx nx Cos mx Cos dx nx Sen mx Sen dx nx Cos mx Sen =
} } }


Los productos del integrando se pueden transIormar en sumas mediante la aplicacion
de las frmulas de Werner, que se muestran a continuacion:
| |
| |
| | x n m Cos x n m Cos nx Cos mx Cos
x n m Cos x n m Cos nx Sen mx Sen
x n m Sen x n m Sen nx Cos mx Sen
) ( ) (
2
1
) ( ) ( *
) ( ) (
2
1
) ( ) ( *
) ( ) (
2
1
) ( ) ( *
+ + =
+ =
+ + =



Criterios o Reglas tiles para la integracin de funciones trigonomtricas.-



Caso 1) Para integrales de la Iorma
}
, vdv Cos v Sen
n m
si 'm` es impar se sustituye
Cosvu. Si 'n` es impar se sustituye Senv u.


Caso 2) Para integrales de las Iormas
} }
, sec vdv Co v Cotg o vdv Sec v Tg
n m n m

si 'n`
es par se sustituye Tgvu o Cotgvu. Si 'm` es impar, se sustituye
Secvu o Cosecvu.



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

111
Ejercicios resueltos.-

1. - Hallar
Sen xdx
2
.
}

Solucin:

Resolviendo la integral. En I se utiliza la siguiente identidad: | | ) 2 ( 1
2
1 2
x Cos x Sen =
.

| | | |
) (
(*) ) 2 ( ) 2 ( 1 ) 2 ( 1
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
I
dx x Cos dx dx x Cos dx x Cos xdx Sen I = = = = = =
} } } } }
Cambio de Variable en I
1
:

a x
da dx
da
dx
=
=
=
2
2
2


Volviendo a (*):

C x Sen x C da Cosa x C
da
Cosa x + = + = + =
} }
2
4
1
2
1
2
1
2 2
1
(*)
4
1
2
1



2. - Obtener
}
. ) 3 (
2
dx x Cos

Solucin:

En I se utiliza la siguiente identidad:

| |
| | ) 6 ( 1 ) 3 (
) 2 ( 1
2
1 2
2
1 2
x Cos x Cos
x Cos x Cos
+ =

+ =



Resolviendo la integral:

| | | |
) (
(*) ) 6 ( ) 6 ( 1 ) 6 ( 1 ) 3 (
1
2
1
2
1
2
1
2
1 2
I
dx x Cos dx dx x Cos dx x Cos dx x Cos I
} } } } }
= + = + = + = =

Cambio de Variable en I
1
:

a x
da dx
da
dx
=
=
=
6
6
6


Volviendo a (*):

C x Sen x C Sena x C da Cosa x C
da
Cosa x + + = + + = + + = + + =
} }
) 6 (
12
1
2
1
12
1
2
1
2
1
6 2
1
(*)
12
1
2
1


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

112

3.- Halle:
}
dv v Sen x Sen ) 7 (
2

Solucin:

En esta integral x Sen
2
es una constante.

Cambio de Variable en I:
dv
du
dv du v u = = =
7
7 7

Resolviendo la integral:
C
v Cos x Sen
C
Cosu x Sen
du Senu
x Sen du
Senu x Sen dv v Sen x Sen dv v Sen x Sen I
+

= +

=
= = = = =
} } } }
7
) 7 (
7
7 7
) 7 ( ) 7 (
2 2
2
2 2 2


4.- Calcule:

+
}
dx
x Sen
x Cos
) 2 (
) 2 ( 1
2

Solucin:

En I se utilizan las siguientes identidades:

x Cos x Sen x Sen
x Cos x Cos
x Cos
x Cos
2 ) 2 ( *
) 2 ( 1 2
2
) 2 ( 1
*
2 2
=
+ =
+
=

Resolviendo la integral:

( )
C Cotgx xdx Co
x Sen
dx
dx
x Cos x Sen
x Cos
dx
x Cos x Sen
x Cos
dx
Cosx Senx
x Cos
dx
x Sen
x Cos
I
+ = = =
= = = =
+
=
} }
} } } }
2
1
sec
2
1
2
1
2
1
4
2
2
2
2
) 2 ( 1
2
2
2 2
2
2 2
2
2
2
2


5. - Comprobar que
( )
( )
C
x Sen
x Sen
Ln dx
Cosx x Sen
Cosx x Sen
+
+
+
=
+

}
2 1
2 1
.
Solucin:

Resolviendo la integral. Se racionaliza el integrando multiplicando y dividiendo por la
conjugada del numerador. Tambien se utilizan las identidades trigonometricas:

( )
1 *
2 *
2 2
2 2
= +
=
x Cos x Sen
x Sen x Cos x Cos


Asi que:


( ) | | ( ) ( )
( )
(*)
2 1
2
2 ) (
2
2
2
) ( ) ( ) (
) ( ) (
2 2 2 2
2
2 2
=
+
=
+ +
=
+ +

=
=
+

=
+ +
+
=
+

=
} } }
} } }
dx
x Sen
x Cos
dx
Cosx Senx x Cos x Sen
x Cos
dx
x Cos Cosx Senx x Sen
x Cos
dx
Cosx x Sen
x Cos x Sen
dx
Cosx x Sen Cosx x Sen
Cosx x Sen Cosx x Sen
dx
Cosx x Sen
Cosx x Sen
I



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

113
Cambio de variable:

( ) ( ) ( ) dx x Cos
da
dx x Cos da x Sen a 2
2
2 2 2 1 = = + =


Volviendo a (*):

( )
( )
( )
( )
C
x Sen
x Sen
Ln C
a
a
Ln
C
a
Ln C a Ln Ln C a Ln
a
da
a
dx
x Sen
x Cos
I
da
+
+
+
= + =
= + = + = + = = =
+
= =
} } }
2 1
2 1
1
1
2
1
2
1
2 1
2
(*)
2




6.- Comprobar si
( ) C x Cos
p
dx x Cos x Sen x
p p p p
+ =
}

2
4
1
1

Comprobacin:
Resolviendo la integral.
( )
( ) | |
( ) (*) 2
2
1
2
2
1
2
2
1
1
1
1
1
2
2 1
2 2
= =
= =
= =
= = =
}
}
}
} }


=
dx x x Sen
dx x Sen x
dx x Cos x Sen x
dx x Cos x Sen x dx x Cos x Sen x I
p p
p p
p p p
p p p p p p
Cos Sen Sen rica trigonomet identidad la utili:a Se u u u

Cambio de variable en (*):
dx x
p
du
dx px du
x u
p p
p
1 1
2
2
2

= =
=

Volviendo a (*):
( ) C x Cos
p
C u Cos
p
du u Sen
p p
du
u Sen I
p
+ = + = = = =
} }
2
4
1
4
1
4
1
2 2
1
(*)



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

114

7.- Determinar
. 1 dx Cosx
}


Solucin:
Resolviendo la integral. En I se utiliza la identidad:
2
1
2
Cosx
Sen
x

= .

) (
(*) ) ( 2
2
1
2
2
1 2
1
1
2
I
dx Sen dx
Cosx
dx
Cosx
dx Cosx I
x
= =

=

= =
} } } }

Cambio de variable en :
1
I du dx du
dx
u
x
2
2
2
= = =
Volviendo a (*):

C Cos C Cosu C Cosu du Senu du Senu I
x
+ = + = + = = = =
} }
) ( 2 2 2 2 ) ( 2 2 2 2 2 2 (*)
2



8.- Obtenga
}
u u d arcSec

Solucin:

Como en I, u arcSec tiene derivada algebraica, se utiliza la integracion por partes.


Sustitucion:

C v d dv d dv
d
du arcSec u
+ = = =

= =
} }
u u u
u u
u
u
1
2


Resolviendo la integral:

C Ln arcSec C
d
arcSec vdu v u d arcSec I + + = +

= = =
} } }
1
1
.
2
2
u u u u
u
u
u u u u



9.- Resuelva
. ) 4 ( ) 2 (
}
dx x Cos x Sen

Solucin:

Resolviendo la integral. En I, se utiliza la siguiente Iormula de Werner:

| | x n m Sen x n m Sen nx Cos mx Sen ) ( ) (
2
1
) ( ) ( + + =
.

Tambien en I, se utiliza: Senu u Sen = ) ( por ser la Iuncion seno una Iuncion impar.



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

115
Luego:


| |
) ( ) (
(*) ) 6 (
2
1
) 2 (
2
1
) 6 (
2
1
) 2 (
2
1
) 6 ( ) 2 (
2
1
) 4 ( ) 2 (
2 1
I I
dx x Sen dx x Sen
dx x Sen dx x Sen dx x Sen x Sen dx x Cos x Sen I
} }
} } } }
= + =
= + = + = =


Cambio en I
1
:
2
2 2
du
dx dx du x u = = =
.
Cambio en I
2
:
6
6 6
dv
dx dx dv x v = = =
.

Volviendo a (*):


C x Cos x Cos C Cosv Cosu
dv Senv du Senu
dv
Senv
du
Senu
+ = + =
= + = + =
} } } }
) 6 (
12
1
) 2 (
4
1
12
1
4
1
12
1
4
1
6 2
1
2 2
1
(*)





1.- Obtenga
}
dx x Sen x Sen x Sen ) 3 ( ) 2 (
.
Solucin:


Evidentemente en esta integral se pueden aplicar las Formulas de Werner. En el ejercicio
anterior, con el producto de dos Iunciones se aplico una vez. En este ejercicio al tener un
producto de tres Iactores, se supone que se aplicaran dos veces.

Generalizando, si el producto de Iunciones trigonometricas en el integrando implica n factores,
entonces las Formulas de Werner se aplicaran n-1 veces.

Resolviendo la integral. Es conveniente que la primera aplicacion se haga con los Iactores cuyos
argumentos sean de expresion mas complejas; por lo que el procedimiento se inicia
agrupandolos de la siguiente manera:

| | (*) ) 3 ( ) 2 ( ) 3 ( ) 2 ( = = =
} }
dx x Sen x Sen x Sen dx x Sen x Sen x Sen I



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

116
En I se aplica la siguiente Formula de Werner:
| | x n m Cos x n m Cos nx Sen mx Sen ) ( ) (
2
1
) ( ) ( + =
.


Volviendo a (*):

| | | |
| |
) (
(**) ) 5 (
4
) 5 ( ) 5 (
) 5 ( ) ( ) ) 3 2 ( ( ) ) 3 2 (( (*)
1
2
1
2
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
I
dx x Cos x Sen
x Sen
dx x Cos x Sen dx x Cos x Sen dx x Cos x Cos x Sen
dx x Cos x Cos x Sen dx x Cos x Cos x Sen
= =
= = =
= = + =
}
} } }
} }

Se hizo
x Cos x Cos = ) (
porque la Iuncion coseno es Iuncion par.
En I
1
se aplica la Formula de Werner:
| | x n m Sen x n m Sen nx Cos mx Sen ) ( ) (
2
1
) ( ) ( + + =
.
Volviendo a (**):

( ) ( ) | | ( ) ( ) | |
( ) ( ) ( ) ( )
C x Cos x Cos
x Sen
dx x Sen dx x Sen
x Sen
dx x Sen dx x Sen
x Sen
dx x Sen x Sen
x Sen
dx x Sen x Sen
x Sen
+ =
= + + = =
= + = + + =
} } } }
} }
) 6 ( ) 4 (
4
6 4
4
6 4
4
6 4
4
) 5 1 ( ) 5 1 (
4
(**)
24
1
16
1
2
4
1
4
1
2
4
1
4
1
2
4
1
2
2
1
2
1
2


En esta parte Iinal del ejercicio, se aplicaron las Reglas Utiles para la resolucion de integrales
indeIinidas estudiadas en la primera unidad.

11.- Obtenga
}
dx nx Cos mx Sen ) ( ) (
Solucin:

Se resuelve aplicando la respectiva Formula de Werner:

( ) ( ) { }
( ) ( )
(

+
+

=
= + + =
= + + = =
} }
} }
| ) |(
1
| ) ( |
1
| | | |
) ( ) (
2
1
2
1
2
1
2
1
x n m Cos
n m
x n m Cos
n m
dx x n m Sen dx x n m Sen
dx x n m Sen x n m Sen dx nx Cos mx Sen I



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

117

12.- Compruebe si C x Tg x Sec Ln dx x Sec + + =
}
.
Solucin:

La solucion corresponde a un logaritmo neperiano. Esto da a entender que la integral deberia ser
de la Iorma
}
u
du
. Es decir, que en el denominador debe aparecer el argumento del logaritmo.
Procedamos entonces a multiplicar y dividir por x Tg x Sec + , el elemento de integracion:

} }
=
+
+
=
+
+
= (*)
2
dx
x Tg x Sec
x Tg x Sec x Sec
dx
x Tg x Sec
x Tg x Sec
x Sec I


Se propone el siguiente cambio de variable:

dx x Tg x Sec x Sec dx x Sec x Tg x Sec du x Tg x Sec u ) ( ) (
2 2
+ = + = + =

Volviendo a (*):

C x Tg x Sec Ln C u Ln
u
du
I + + = + = = =
}
(*)
L. Q. Q. C.



13.- Determinar
Sen xdx
3
.
}

Solucin:

Resolviendo la integral.

(*)
2 3
= = =
} }
dx Senx x Sen xdx Sen I


Se utiliza la siguiente identidad en I: Sen x Cos x
2 2
1 = . Luego:

) (
(**) ) 1 ( (*)
1
2 2
I
Senxdx x Cos Senxdx Senxdx x Cos = = =
} } }
En I
1
se cumple: ) ( 1 : 1 impar es m m Caso = .

Sustitucion a utilizar:
Senxdx du Senxdx du Cosx u = = =



Volviendo a (**):

C x Cos Cosx C
u
Cosx C du u Cosx + + = + + = + + =
}
3
3
2
3
1
3
(**)



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

118
14. - Evaluar
Cos xdx
5
}
.

Solucin:

Resolviendo la integral:

(*) ) (
2 2 4 5
} } }
= = = = Cosxdx x Cos Cosxdx x Cos xdx Cos I


Se utiliza la siguiente identidad en I: Cos x Sen x
2 2
1 = .

Luego:

) ( ) (
(**) 2
) 2 1 ( ) 1 ( (*)
2 1
4 2
4 2 2 2
I I
Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen Cosxdx
Cosxdx x Sen x Sen Cosxdx x Sen
} } }
} }
= + =
= + = =


En I
1
y en I
2
se cumple
) ( 1 : 1 impar n n Caso =
.

Sustitucion:
Cosxdx du Senx u = =


Volviendo a (**):
C x Sen x Sen Senx C
u u
Senx C dx u du u Senx + + = + + = + + =
} }
5 3
5 3
4 2
5
1
3
2
5 3
2 2 (**)



15.- Compruebe que
C Tgx Secx Ln x Tg x Sec Tgx x Sec xdx Sec + + + + =
}
8
3
8
3
4
1
3 5

Comprobacin:


Resolviendo la integral.


En I, n5 (impar). Entonces, se utiliza la integracion por partes.


(*)
2 3 5
= = =
} }
dx x Sec x Sec xdx Sec I



Sustitucion:

C Tgx v xdx Sec dv xdx Sec dv
Tgxdx x Sec x Sec du x Sec u
+ = = =
= =
} }
2 2
2 3
3



Luego:

( )
( )
) ( ) (
(**) 3 3 3
1 3 3
3 .
1
3 5 3 3 5 3
3 2 3 3 2 3
2 3 2 3 5
I I
C dx x Sec dx x Sec Tgx x Sec C dx x Sec x Sec Tgx x Sec
C dx x Sec x Sec Tgx x Sec C dx x Sec x Tg Tgx x Sec
C dx x Tg x Sec x Sec Tgx Tgx x Sec vdu v u dx x Sec x Sec xdx Sec I
} } }
} }
} } } }
= + + = + =
= + = + =
= + = = = =



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

119
I
1
Iue resuelta cuando se trabajo la tecnica de integracion por partes (Ejercicio resuelto N 9).
Utilizando ese resultado, se tiene que:

C Tgx Secx Ln Tgx Secx I + + + =
2
1
2
1
1


Volviendo a (**):

C Tgx Secx Ln x Tg x Sec I Tgx x Sec
C Tgx Secx Ln Tgx Secx I Tgx x Sec I
+ + + + =
= +
(

+ + + =
2
3
2
3
3
2
1
2
1
3 3
3
3


Luego, despejando a I:

C Tgx Secx Ln x Tg x Sec Tgx x Sec xdx Sec
C Tgx Secx Ln x Tg x Sec Tgx x Sec I
C Tgx Secx Ln x Tg x Sec Tgx x Sec I
C Tgx Secx Ln x Tg x Sec Tgx x Sec I I
C Tgx Secx Ln x Tg x Sec I Tgx x Sec I
+ + + + =
+ + + + =
+ + + + =
+ + + + = +
+ + + + =
}
8
3
8
3
4
1
8
3
8
3
4
1
2
3
2
3
4
2
3
2
3
3
2
3
2
3
3
3 5
3
3
3
3



16. - Hallar
Sec xdx
4
}
.

Solucin:

Resolviendo la integral:

(*) ) 1 (
2 2 2 2 4
= + = = =
} } }
dx x Sec x Tg xdx Sec x Sec dx x Sec I


En I se utiliza la identidad 1
2 2
+ = x Tg x Sec . Asi que:

) (
(**) (*)
1
2 2 2
I
xdx Sec x Tg dx x Sec = + =
} }
En I
1
se cumple ) ( 2 : 2 par n n Caso = .

Sustitucion: xdx Sec du Tgx u
2
= = .

Volviendo a (**):

}
+ + = + + = + + = C
x Tg
Tgx C
u
Tgx C du u Tgx
3 3
(**)
3 3
2




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

120

17.- Resuelva:
}
xdx Cosec
5
.
Solucin:


Resolviendo la integral.


En I, n5 (impar). Entonces, se utiliza la integracion por partes.

(*)
2 3 5
= = =
} }
dx x Cosec x Cosec xdx Cosec I



Sustitucion:


C Cotgx v xdx Co dv xdx Co dv
dx Cotgx x Co x Co du x Co u
+ = = =
= =
} }
2 2
2 3
sec sec
sec sec 3 sec



Luego:


( )
( )
) (
(**) sec 3 3 sec
sec 3 sec 3 sec
sec sec 3 sec
sec 1 sec 3 sec
sec 3 sec
sec sec 3 sec
. sec sec sec
1
3 3
3 5 3
3 5 3
3 2 3
3 2 3
2 3
2 3 5
I
C dx x Co I Cotgx x Co
C dx x Co dx x Co Cotgx x Co
C dx x Co x Co Cotgx x Co
C dx x Co x Co Cotgx x Co
C dx x Co x Cotg Cotgx x Co
C dx x Cotg x Co x Cos Cotgx Cotgx x Co
vdu v u dx x Co x Co xdx Co I
= + + =
= + + =
= + =
= + =
= + =
= + =
= = = =
}
} }
}
}
}
}
} } }



Resolviendo a I
1
. Se utiliza la integracion por partes:

*) * (* sec sec sec
2 3
1
= = = =
} } }
du v v u dx x Co x Co dx x Co I



Sustitucion:


C Cotgx v xdx Co dv xdx Co dv
dx Cotgx x Co du x Co u
+ = = =
= =
} }
2 2
sec sec
sec sec




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

121
Volviendo a (***):

( )
( )
1 1
1
3
1
3
1
2
1
2
1 1
sec sec
sec sec sec
sec sec sec
sec 1 sec sec
sec sec
sec sec *) * (*
C x Cotg x Co Ln I x Cotg x Co
C dx x Co dx x Co x Cotg x Co
C dx x Co x Co x Cotg x Co
C dx x Co x Co x Cotg x Co
C dx x Co x Cotg x Cotg x Co
C dx x Cotg x Co x Cotg x Cotg x Co du v v u I
+ + =
= + + =
= + =
= + =
= + =
= + = = =
} }
}
}
}
} }



Despejando a I
1
:


1 1
1 1
1 1 1
sec
2
1
sec
2
1
sec sec 2
sec sec
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co I
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co I
C x Cotg x Co Ln I x Cotg x Co I
+ + =
+ + =
+ + =



Volviendo a (**):


C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co I Cotgx x Co
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co I Cotgx x Co I
+ + =
= +
(

+ + = =
sec
2
3
sec
2
3
3 sec
sec
2
1
sec
2
1
3 3 sec (**)
3
3



Despejando a I:


C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co Cotgx x Co xdx Cosec
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co Cotgx x Co I
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co Cotgx x Co I
C x Cotg x Co Ln x Cotg x Co I Cotgx x Co I
+ + =
+ + =
+ + =
+ + =
}
sec
8
3
sec
8
3
sec
4
1
sec
8
3
sec
8
3
sec
4
1
sec
2
3
sec
2
3
sec 4
sec
2
3
sec
2
3
3 sec
3 5
3
3
3




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

122

18.- Obtenga
dx
x Sen
x Cos x Tg x Co
}
+
4
4 2 2
sec 3
.
Solucin:

Se resuelve la integral. Se aplican propiedades de las integrales indeIinidas, identidades
trigonometricas, propiedades y operaciones matematicas conocidas asi como algunas
simpliIicaciones pertinentes.

( ) ( ) ( )
) ( ) (
(*) 4 sec 6 sec 3
sec 4 sec 6 sec 3
sec sec 3 sec 6 sec 3
1 sec 1 2 sec 3 1 sec 3
) sec ( sec 3 sec sec 3
sec
3
sec 3
2 1
2 2 2 4
2 2 2 2 4
2 2 2 2 2 4
2 2 4 2 2
2
2 2
2
2
2 2 2
4
4
2
2
4 2
4
4 2
4
2
4
4 2 2
I I
C x x Cotg dx x Co x Cotg dx x Co x Cotg
dx dx x Co dx x Co x Cotg dx x Co x Cotg
dx dx x Co dx x Co dx x Co x Cotg dx x Co x Cotg
dx x Co dx x Cotg x Cotg x Co dx x Cotg dx x Cotg x Co
dx
x Sen
x Cos
dx x Co x Co dx
x Sen
x Cos
x Cos
x Sen
dx x Co x Co
dx
x Sen
x Cos x Tg
dx
x Sen
x Co
dx
x Sen
x Cos x Tg x Co
I
= + + =
= + + =
= + + + =
= + + + = + + =
= + = + =
=

+ =
+
=
} }
} } } }
} } } } }
} } } }
} } } }
} } }


Cambio de variable en
2 1
I I . :

dx x Co du x Cotg u
2
sec = =



Volviendo a (*):

C x x Cotg x Cotg x Cotg
C x x Cotg u u C x x Cotg du u du u I
+ =
= + + = + =
} }
4 2
5
3
4 2
5
3
4 6 3
3 5
3 5 2 4




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

123
19. - Comprobar que
Sen x Cos xdx Sen x Sen x C
2 3 3 5
1
3
1
5
= +
}
.

Comprobacin:

Resolviendo la integral:

(*)
2 2 3 2
} }
= = = Cosxdx x Cos x Sen dx x Cos x Sen I


Se utiliza la siguiente identidad en I: Cos x Sen x
2 2
1 = .

En la integral original I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones
trigonometricas ) ( 3 : 1 impar n n Caso =
Sustitucion:
Cosxdx du Senx u = =


Volviendo a (*):

C x Sen x Sen C
u u
du u du u
dx Cosx x Sen Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen x Sen Cosxdx x Sen x Sen
+ = + = =
= = = =
} }
} } } }
5 3
5 3
4 2
4 2 4 2 2 2
5
1
3
1
5 3
) ( ) 1 ( (*)

L. Q. Q. C.

20. - Hallar
Sen x Cos xdx
3 5

}
.

Solucin:

Resolviendo la integral:

En la integral original I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones
trigonometricas
) ( 5 : 1 impar n Caso =

Sustitucion: Cosxdx du Senx u = = .


En I se utiliza la siguiente identidad: Cos x Sen x
2 2
1 = .


Luego:


C
x Sen x Sen x Sen
C
u
u
u
du u du u du u
Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen x Sen x Sen
Cosxdx x Sen x Sen x Sen Cosxdx x Sen x Sen
Cosxdx x Cos x Sen Cosxdx x Cos x Sen dx x Cos x Sen I
+ + = + + = + =
= + = + =
= + = = =
= = = =
} } }
} } } }
} }
} } }
8 3 4 8 6
2
4
2
2 ) 2 (
) 2 1 ( ) 1 (
) (
8 6 4 8
6
4
7 5 3
7 5 3 7 5 3
4 2 3 2 2 3
2 2 3 4 3 5 3





RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

124

21.- Obtenga

}
dx
x Sen
x Cos
3
8
3
2

Solucin:

Resolviendo la integral:

) (
(*) sec
1
2
2
3
2
3
2
3
6
3
2
3
2
3
8
3
2
I
xdx Co x Cotg dx
x Sen
x Cotg
dx
x Sen x Sen
x Cos
dx
x Sen
x Cos
I = = =

= =
} } } }

Identidades utilizadas en I:

Senx
Cosecx
Senx
Cosx
Cotgx
1
=
=



En I
1
se cumple Criterio o Regla Util Caso 2: n2 (par).

du dx x Cosec du dx x Cosec u Cotgx
2 2
= = = : Cambio


Volviendo a (*):
C x Cotg Cotgx
C u u C u C u C
u
du u du u
+ =
= + = + = + = + = = =
} }
3 2
5
3
3 2
5
3 3 5
5
3
5
3
3
5
3
5 3
5
3
2
3
2
) ( (*)




22. - Hallar
}
xdx Sec x Tg
4 6

Solucin:

Resolviendo la integral.

En I se cumple Criterio o Regla Util ) ( 4 : 2 par n Caso =

Sustitucion: xdx Sec du Tgx u
2
= =

En I, se utiliza la siguiente identidad: 1
2 2
+ = x Tg x Sec .

Entonces:

C
x Tg x Tg
C
u u
du u du u dx x Sec x Tg xdx Sec x Tg
dx x Sec x Tg x Tg xdx Sec x Tg x Tg dx x Sec x Sec x Tg xdx Sec x Tg I
+ + = + + = + = + =
= + = + = = =
} } } }
} } } }
7 9 7 9
) ( ) 1 (
7 9 7 9
6 8 2 6 2 8
2 6 8 2 2 6 2 2 6 4 6



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

125
23.- Obtener
}
xdx Sec x Tg
3 5

Solucin:

Resolviendo la integral.

En I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones trigonometricas
) ( 3 : 2 impar m Caso =


Sustitucion:
Tgxdx Secx du Secx u = =


En I se utiliza la identidad:
x Tg x Sec
2 2
1 =
.

Luego:

C x Sec x Sec x Sec C
u
u
u
du u du u du u
Secxdx Tgx x Sec Secxdx Tgx x Sec Secxdx Tgx x Sec
Secxdx Tgx x Sec x Sec x Sec
Secxdx Tgx x Sec x Sec x Sec Secxdx x Sec Tgx x Sec
Secxdx x Sec Tgx x Tg Secxdx x Sec Tgx x Tg xdx Sec x Tg I
+ + = + + = + =
= + =
= + =
= + = =
= = = =
} } }
} } }
}
} }
} } }
3 5 7
3
5
7
2 4 6
2 4 6
2 4 6
2 2 4 2 2 2
2 2 2 2 4 3 5
3
1
5
2
7
1
3 5
2
7
2
2
) 2 (
) 1 2 ( ) 1 (
) (




24.- Hallar
}
dx x Sen x Cos ) 2 ( ) 2 (
3 4

Solucin:

Se resuelve la integral. Se utiliza la siguiente identidad en I:
) 2 ( 1 ) 2 (
2 2
x Cos x Sen =


| | | |
) ( ) (
(*) ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 (
) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( 1 ) 2 (
) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 (
2 1
6 4
6 4 2 4
2 4 3 4
I I
dx x Sen x Cos dx x Sen x Cos
dx x Sen x Cos x Cos dx x Sen x Cos x Cos
dx x Sen x Sen x Cos dx x Sen x Cos I
} }
} }
} }
= =
= = =
= = =


Cambio de variable en I
1
y en I
2
:
dx
da
dx da x a = = =
2
2 2

Ademas, en I
1
y en I
2
se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones
trigonometricas
) ( 1 : 1 impar m Caso =
.

Sustitucion en I
1
y en I
2
:
da Sena du Cosa u = =
.


Volviendo a (*):

C x Cos x Cos C a Cos a Cos
C u u du u du u da Sena a Cos da Sena a Cos
+ + = + + =
= + + = + = =
} } } }
) 2 (
14
1
) 2 (
10
1
14
1
10
1
14
1
10
1
2
1
2
1
2
1
2
1
(*)
7 5 7 5
7 5 6 4 6 4



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

126
25. - Resolver
}
dx x Cos x Sen ) 3 ( ) 3 (
5 3

Solucin:

Se resuelve la integral. Se utiliza la siguiente identidad en I: ) 3 ( 1 ) 3 (
2 2
x Cos x Sen =

| |
) ( ) (
(*) ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( 1
) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 ( ) 3 (
2 1
7 5 5 2
5 2 5 2 5 3
I I
dx x Sen x Cos dx x Sen x Cos dx x Sen x Cos x Cos
dx x Sen x Cos x Sen dx x Sen x Cos x Sen dx x Cos x Sen I
= = =
= = = =
} } }
} } }
Cambio de variable en I
1
y en I
2
:

dx
da
dx da x a = = =
3
3 3


Ademas, tambien se cumple en I
1
y en I
2
Criterio o Regla Util ) ( 1 : 1 impar m Caso = .

Sustitucion: da Sena du da Sena du a Cos u = = =


Volviendo a (*):


C x Cos x Cos C a Cos a Cos
C u u du u du u da Sena a Cos da Sena a Cos
+ + = + + =
= + + = + = =
} } } }
) 3 (
24
1
) 3 (
18
1
24
1
18
1
24
1
18
1
3
1
3
1
3
1
3
1
(*)
8 6 8 6
8 6 7 5 7 5






26. - Evaluar
. ) 3 ( ) 3 (
4 3
}
dx x Sec x Tg

Solucin:

Resolviendo la integral. Cambio de variable en I:
dx
da
dx da x a = = =
3
3 3
.
En I se utiliza la identidad: 1
2 2
+ = a Tg a Sec .

En I se cumple Criterio o Regla Util ) ( 4 : 2 par n Caso =

Sustitucion: da a Sec du a Tg u
2
= = .

Luego:


C x Tg x Tg C a Tg a Tg C u u
C
u u
du u da u da a Sec a Tg da a Sec a Tg
da a Sec a Tg a Tg ada Sec a Tg a Tg
da a Sec a Sec a Tg
da
a Sec a Tg dx x Sec x Tg I
+ + = + + = + + =
= + + = + = + =
= + = + =
= = = =
} } } }
} }
} } }
) 3 (
18
1
) 3 (
12
1
18
1
12
1
18
1
12
1
5 3
1
4 3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
) (
3
1
) 1 (
3
1
3
1
3
) 3 ( ) 3 (
6 4 6 4 6 4
5 4
5 3 2 5 2 3
2 5 3 2 2 3
2 2 3 4 3 4 3



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

127
27. - Hallar
Sen xCos xdx
4 3

}

Solucin:

Resolviendo la integral:

(*)
2 4 3 4
= = =
} }
Cosxdx x Cos x Sen xdx xCos Sen I


Se utiliza la siguiente identidad en I: Cos x Sen x
2 2
1 =

Ademas, en I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones trigonometricas
) ( 3 : 1 impar n Caso =
.

Sustitucion: Cosxdx du Senx u = =


Volviendo a (*):

C
x Sen x Sen
C
u u
du u du u
C Cosxdx x Sen Cosxdx x Sen
Cosxdx x Sen x Sen Cosxdx x Sen x Sen
+ = + = =
= + =
= = =
} }
} }
} }
7 5 7 5
) ( ) 1 ( (*)
7 5 7 5
6 4
6 4
6 4 2 4





28. - Determinar
}
xdx Sec x Tg
6 2

Solucin:
Resolviendo la integral:

(*) ) (
2 2 2 2 2 4 2 6 2
= = = =
} } }
xdx Sec x Sec x Tg xdx Sec x Sec x Tg xdx Sec x Tg I

En I se utiliza la identidad: 1
2 2
+ = x Tg x Sec .

En I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones
trigonometricas ) ( 6 : 2 par n Caso = .

Sustitucion: xdx Sec du Tgx u
2
= = .

Volviendo a (*):

C x Tg x Tg x Tg C u u u du u du u du u
dx x Sec x Tg dx x Sec x Tg xdx Sec x Tg xdx Sec x Tg x Tg x Tg
xdx Sec x Tg x Tg x Tg xdx Sec x Tg x Tg
+ + + = + + + = + + =
= + + = + + =
= + + = + =
} } }
} } } }
} }
3 5 7 3 5 7 2 4 6
2 2 2 4 2 6 2 2 4 6
2 2 4 2 2 2 2 2
3
1
5
2
7
1
3
1
5
2
7
1
2
2 ) 2 (
) 1 2 ( ) 1 ( (*)



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

128
29. - Determinar
.
3 5
dx x Tg x Sec
}


Solucin:


Resolviendo la integral.

(*)
2 4 2 4 3 5
= = = =
} } }
Tgxdx Secx x Tg x Sec Tgxdx x Tg Secx x Sec dx x Tg x Sec I



En I se utiliza la identidad: x Tg x Sec
2 2
1 = .


En I se cumple Criterio o Regla Util para la integracion de Iunciones trigonometricas
) ( 3 : 2 impar m Caso =


Sustitucion: Tgxdx Secx du Secx u = = .


Volviendo a (*):



C
x Sec x Sec
C
u u
du u du u Tgxdx Secx x Sec Tgxdx Secx x Sec
Tgxdx Secx x Sec x Sec Tgxdx Secx x Sec x Sec
+ = + =
= = =
= = =
} } } }
} }
5 7 5 7
) ( ) 1 ( (*)
5 7 5 7
4 6 4 6
4 6 2 4


Ejercicios propuestos.-

I.- Comprobar que:

( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) C x Cotg x Cosec Ln dx x Cosec
C x Tg x Sec Ln dx x Sec
C bx Sen Ln
b
dx
bx Cotg
C e Cos Ln dx e Tg e
C x Cos Ln dx x Tg
C x Sec Ln C x Cos Ln dx x Tg
x x x
+ =
+ + =
+ =
+ =
+ =
+ v + =
}
}
}
}
}
}
4 4
4
3
) 4 ( 3 ) 6
2 2
2
1
2 ) 5
3
15
2
5
3 2
) 4
2
1
) 3
8
4
1
8 2 ) 2
3 ) 3 ( ) 3 ( 3 ) 1
2 2 2




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

129


( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) C e Sen Ln dx e Cotg e
C x Sen Ln dx
x
x Cotg
C x Sen Ln dx x Cotg
C x Sen Ln dx x Cotg
C Cos Ln dx Tg
C x Cos Ln dx x Tg x
x x x
x x
+ =
+ =
+ =
+ =
+ =
+ =
}
}
}
}
}
}
2 2 2
2 ) 12
2 ) 11
4
12
1
4
3
1
) 10
2
2
3
2 3 ) 9
2 ) 8
3
1
) 7
2 2
3 3 2

( ) | | ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) | | ( ) ( )
( ) ( ) ( ) C Cotg Cosec Ln a dx Cosec a
C x Cotg x Cosec Ln dx x Cosec
C x Cotg x Cosec Ln dx x Cosec x
C a Tg a Sec Ln
a Ln
dx a Sec a
C x Tg x Sec Ln dx x Sec
C Tg Sec Ln dx Sec x
x x x
x x x x
x x x
+ =
+ =
+ =
+ + =
+ + =
+ + =
}
}
}
}
}
}
5
2
5
2
5
2
3 3 3 2
3 3 3
15 6 ) 18
) 2 3 ) 2 3 ) 2 3 ) 17
5 5
15
2
5 2 ) 16
1
) 15
) 2 3 ) 2 3
2
1
) 2 3 ) 14
2
3
) 13
2 2 2

C x Sen Ln x dx
x Sen
x Cos x Sen
C
x
Cos Ln
x
Tg
x
Sec Ln dx
x
Tg
x
Sec
+ + =
+
+ |
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
=
(

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
}
}
) 20
2
2
2 2
2
2 2
) 19

( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
( )
( ) C x Sec Ln
x Sec
dx x Tg x Sec
C x Cotg Ln
x Cotg
dx x xCosec
C x Sen Ln
x Sen
dx x Cos
C x Tg Ln
x Tg
dx x Sec
+ =

+ =
+ =
+ =
}
}
}
}
9
9
2
9
9 9 2
) 24
2
1
) 23
5
5
4
5
5 4
) 22
2
2
) 2 ( 2
) 21
2
2
2
2



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

130
( )
( )
C x bCosec a Ln
b
dt
x bCosec a
x Cotg x Cosec
C u Cotg Ln du
u Cotg
u Cosec
C t Cosec Ln dt
t Cosec
t Cotg t Cosec
C x Cos Ln
x Cos
dx x Sen
C x Tg Ln dx
x Tg
x Sec
+ =


+ =

+ =


+ + =
+
+ =
}
}
}
}
}
1
) 29
3
3
) 28
4 5
4
1
4 5
) 27
) 2 ( 3
2
1
2 3
2
) 26
3
1
3
) 25
2
2

( )
( )
( )
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
( )
( )
( )
( ) C e Sec Ln
e Cotg
dx xe
C e Sen Ln
e Tg
dx e
C x Cotg x Cosec aLn
x Sen x
adx
C bv Tg bv Sec Ln
b
a
bv Cos
adv
C bt a Cos Ln
bt a Cotg
bdt
C x Sen Ln
x Tg
xdx
C x Cotg x Sec Ln
x Sen
dx
C x Sen Ln
x Tg
dx
x
x
x
x
x
x
+ =
+ =
+ =

+ + =
+ =

+ =
+ =
+ =
}
}
}
}
}
}
}
}
2
2
2
2
1
) 37
2
1
) 36
2 ) 35
) 34
) ( ) 33
8
16
1
8
) 32
5 5
5
3
5
3
) 31
5
5
5
) 30
2
2
2
2
2

| |
( )
( ) ( ) C bx Sen
b
dx bx Cos
C x Tg x Sec Ln x Tg dx x Sec
C x Cos Ln x Cotg dx x Tg x Cosec
+ =
+ + + = +
+ + =
}
}
}
1
2
1 2 ) 40
2 1 ) 39
) 3 (
3
1
) 2 (
2
1
) 3 ( ) 2 ( ) 38
2
2




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

131
( ) ( )
( )
( ) C x Cotg dx
x
x Cosec
C
x
Tg dx
x
Sec
C
x
a Cos dx
x
a Sen
C x Cos dx
x
x Sen
C x Sen dx x xCos
+ =

+ |
.
|

\
|

|
.
|

\
|

+ |
.
|

\
|
= |
.
|

\
|

+ =
+ =
}
}
}
}
}
1 2
1
) 45
3
4
4
3
3
4
) 44
2 3
4
2 3
2
) 43
6
3
) 42
1
2
1
1 ) 41
2
2
2 2

( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) | | ( ) ( ) ( ) C Sec Tg Sec Ln d Tg Sec Sec
C v Tg
v
Cos Ln v Cos dv v Sec
v
Tg v Sen
C e Cosec dv
v
e Cotg e Cosec e
C e Sec dx e Tg e Sec e
C x a Sec
a
dx x a Tg x a Sen
v
v v v
x x x x
+ + =
+ + |
.
|

\
|
+ =
(

+ |
.
|

\
|

+ =
+ =
}
}
}
}
}

u u u u u u u 2
2
1
2 2
2
1
2 2 2 ) 50
2
2 4
4
1
2
4 ) 49
2 ) 48
) 47
2
2 ) 46
2
2
2
2 2

( )
( )
( )
C
v
Sec
v
Tg
v
Sen
dv
C x Sec x Tg
x Sen
dx
C x Sec x Tg
x Sen
dx
C x Co x Cotg
x Cos
dx
C u Cosec u Cotg
u Cos
du
C t Sec t Tg
t Sen
dt
C x Co x Cotg
x Cos
dx
+ |
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
+
+ + =

+ =
+
+ =

+ =

+ + =

+ + =
+
}
}
}
}
}
}
}
2
4
2
4
2
1
2
) 57
) 6 (
6
5
) 6 (
6
5
2 1
) 56
) 2 (
2
1
) 2 (
2
1
2 1
) 55
) 2 ( sec ) 2 (
2 1
2
) 54
1
) 53
1
) 52
sec
1
) 51


RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

132
II.- Comprobar que:

C x Cosec Ln x Cotg dx x Cotg
C x Sec x Sec dx x Sec x Tg
C x Sen x Sen x dx x Cos x Sen
C x Sen x Sen x xdx Sen
C
x
Sen
x
Sen dx
x
Cos
+ + =
+ + =
+ =
+ + =
+ |
.
|

\
|
|
.
|

\
|
= |
.
|

\
|
}
}
}
}
}
) 2 (
2
1
) 2 (
4
1
) 2 ( ) 5
) 2 (
6
1
) 2 (
10
1
) 2 ( ) 2 ( ) 4
) 6 (
144
1
) 12 (
192
1
16
1
) 3 ( ) 3 ( ) 3
) 4 (
32
1
) 2 (
4
1
8
3
) 2
3 3
3
3
) 1
2 3
3 5 3 3
3 2 4
4
3 3

)
)
)
)
) C x Cos
3
1
x Cos
5
1
xdx xCos Sen 10
C x Sen
7
1
x Sen
5
2
x Sen
3
1
xdx xCos Sen 9
C x Cosec
5
1
x Cosec
7
1
dx x Cosec x Cotg 8
C 3x Cotg
12
1
3x Cotg
6
1
dx 3x Cosec 3x Cotg 7
C x Cotg
3
1
x Cotg
3
2
Cotgx xdx Cosec 6
3 5 2 3
7 5 3 5 2
5 7 5 3
4 2 4
5 3 6
+ =
+ + =
+ + =
+ =
+ =
}
}
}
}
}
) ( ) ( ) ( ) (

( )
( )
( ) ( ) | |
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
C
x Sen x Sen
dx x Sen x Sen
C Sen Sen dx Cos Cos
C x Co x Sec Ln
x Cos x Sen
x Sen
C
x Tg x Tg
Tgx dx
x Cos
C x Sen
x
dx x Cos x Sen
C
x Sen
Senx Ln
x Sen
dx
x Sen
x Cos
x x x x
+ =
+ + =
+ + =

+
+ + + =
+ =
+ + =
}
}
}
}
}
}
50
25
10
5
15 10 ) 16
5
3
3 ) 15
1 sec 1 ) 14
5 3
2 1
) 13
4
32
1
8
) 12
2
2
2
1
) 11
6
5
6 3 2
2 4
5 3
6
2 2
2
2 3
5
t

C
x Sec
x Sec
dx
x Sec
x Tg
C x Cos x Cos dx x Sen
C x Sen x dx x Cos x Sen
C
x Cos
x Cos
x Cos
dx x Cos x Sen
+

+
=
+ + =
+ + =
+ + =
}
}
}
}
3
6 2
) 20
) 2 (
6
1
) 2 (
2
1
) 2 ( ) 19
) 2 (
4
1
4
1
) 18
7 5
2
5
) 17
2 3
3 3
2 2
7
5
3
2 5



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

133
( )
C x Cotg x Cotg dx x Cosec
C x Sen x Sen x dx x Cos x Sen
C
x Sen x Sen
dx x Sen x Cos
C x Cos x Cos x Cos dx x Sen x Cos
C x Sec Ln
x Tg x Tg
dx x Tg
+ =
+ =
+ =
+ + =
+ =
}
}
}
}
}
) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 25
) 6 ( 12 ) 3 ( ) 3 ( ) 24
9 7
) 23
) 5 ( ) 5 ( ) 5 ( ) 5 ( ) 5 ( ) 22
2 4
) 21
2
1 3
6
1
6
3
144
1
192
1
16
1 2 4
9 7
6 3
10
10
1 8
20
1 6
30
1 5 5
2 4
5

C x x Cotg
x Cotg x Cotg
dx x Cotg
C x Tg x Tg dx x Sec x Tg
C
x Tg
dx
x Cotg
x Sec
C x Cotg x Cotg dx x Cosec x Cotg
C x Cos x Cos x Cos dx
x Cos
x Sen
+ + + + =
+ + =
+ =
+ =
+ + =
}
}
}
}
}
3 5
) 30
) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 29
4
) 28
) 27
) 26
3 5
6
2
1
2
1 8 3
4
3
2
4
4
1 6
6
1 4 3
23
5
13
10
3
5
5 2
5
2
9
2
5
5
23
5
13
5
3

C x Cotg x Cotg dx
x Cos
x Cosec x Cotg
C x Sen x dx
x Sec
x Tg
+ =

+
+ =
|
|
.
|

\
|
}
}
3
3
2
2
2 2
4
1
2
1
2
1
) 32
) 2 ( ) 31
C n Tg n Sec Ln n Tg n Sec n Tg n Sec dn n Sec
C
x Cos
x Cos x Cos x Cotg x Cosec Ln dx
x Sen
x Cos
C x Sen x Sen x Sen Ln dx
x Cosec
x Cotg
+ + =
+ + + + =
+ + =
}
}
}
) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 35
5
) 34
) 33
8
3
8
3 3
4
1 5
5
3
3
5
6
5
5
1 3
3
2
4
5

( )
C
x Sen
x Sen
Ln
x Tg x Sec
dx
C x Cos dx x Sen x Cos
C x Sen dx x Sen
C x Cotg x Cosec Ln x Cotg x Cosec dx x Cosec
C x Tg x Sec Ln x Tg x Sec x Tg x Sec dx
x Cos x Cos
x Sen
C x Cotg x Cotg dx
x Sen
x Cotg
C x Sen x Tg x Sec Ln dx
x Cotg x Cosec
C x x Cotg x Cotg x Cotg dx
x Sen
x Cos x Tg x Cosec
+

+ + = +
+ =
+ =
+ + =

+ =
+ + =

+ + =
+
}
}
}
}
}
}
}
}
) 2 ( 1
) 2 ( 1
) 2 ( ) 2 (
) 43
3 1 ) 2 ( 3 1 ) 42
1 2 1 ) 41
) 40
) 39
) 2 (
) 38
7 7
7
) 37
4 2
3
) 36
3
2
9
2 2
2
1
2
1 3
8
3
8
3 3
4
1
7 5
2
4
3 4
16
1
2
2
3 5
2
3
4
4 2 2



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

134
III.- Verifique los siguientes resultados aplicando factorizaciones trigonomtricas y las
Frmulas de Werner. Usted debe escoger la forma de agrupar:

C x Sen x Sen x Sen x Sen dx x Cos x Cos x Cos
C x Sen x Sen x Sen x Sen dx x Cos x Sen x Sen
C x Cos x Cos x Cos x Cos dx x Cos x Cos x Sen
+ + + + =
+ + =
+ + =
}
}
}
) 19 ( ) 13 ( ) 5 ( ) 9 ( ) 7 ( ) 3 ( ) 3
) 15 ( ) 5 ( ) 7 ( ) 3 ( ) 5 ( ) 6 ( ) 4 ( ) 2
) 13 ( ) 7 ( ) 5 ( ) 6 ( ) 4 ( ) 3 ( ) 1
76
1
4
1
52
1
20
1
60
1
20
1
28
1
12
1
52
1
4
1
28
1
20
1
| |
C x Cos x Cos x Cos x Cos x Cos
dx x Cos x Cos x Sen x Cos
+ + =
=
}
) 17 ( ) 3 ( ) 13 ( ) 11 (
) 7 ( ) 5 ( ) 3 ( ) 2 ( ) 4
136
1
12
1
8
1
104
1
88
1



IV.- Resuelva los siguientes ejercicios aplicando factorizaciones trigonomtricas y las
Frmulas de Werner:

}
dx x Cos x Sen ) 4 ( ) 3 ( ) 1

}
dx x Cos x Sen ) 8 ( ) 2 ( ) 2

}
dx x Sen x Sen ) 7 ( ) 4 ( ) 3

}
}
dx x Sen x Sen
dx x Cos x Cos
) 6 ( ) 2 ( ) 5
) 7 ( ) 3 ( ) 4

}
}

dx x Sen x Sen Senx
dx x Cos x Cos
) 3 ( ) 2 ( ) 7
) 8 ( ) 4 ( ) 6


V.- Calcule:

( ) ( )
( ) | | ( )
}
}
}
}
}

+ +
+
+
dx
Lnx xSen
Lnx Cos
du Sen Cos
dw
w
Cotg Cosec
dq
q
q arcTg
dv v Sec Tgv
u u
w w
) (
) (
) 5
5 1 ) 4
) 3
) 3 2 ( 1
) 3 2 (
) 2
1 ) 1
2
4
6
4
3
7 7
2
2
3
2 2

dp
p
p Cosec
dw
e
e Sec
dt
t Tg
t Sec
d:
:
: Ln Sen
dx SenxCosx x Sen Tg x Sen Sec
w
w
}
}
}
}
}

+
+
+
2
1
2
2
2 2
) 1 (
) 10
) 3 (
) 9
5 3
) 8
4
) 2 (
) 7
) ( ) ( ) 6

}
+ du u Co
u
) 8 ( sec
3
) 11
3 2
2

}
dq
q
q Sen
5
2
) 12

}
}
}

dr
r
r arcSen
d Sec Cotg Sec Sec Co Tg
dx
x
x arcSen x
2
4
2 2
4 1
2
) 15
) 2 ( 2 ) 2 ( sec 2 ) 14
1
) 13
u u u u u

( )
( )
( )
}
}
}
}
}
+
|
.
|

\
|
dv v arcSen Sen
dv
v Co
v Sen Ln
d Sen Cos
dq
e q
Cosec
du Cos e
q
u
Cotg
q
u
Sen
) 2 ( ) 20
4 sec
) 4 (
) 19
2 ) 7 ( 7 ) 18
) 17
) 16
3
5
2
1 2
7
1
7
u u u



RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

135
d: : Tg Co : Sec Tg:
dw w Sen Cotg w Sen SenwCoswCo
Sen Sec
d
du e Sen u Sen e
dt
Sent
Cost
Ln
Sent
u Cos u Cos
) 1 ( sec ) 25
) 1 ( ) 1 sec( ) 24
) 7 (
) 23
) 2 ( 2 ) 22
) 2 (
2
2
1
) 21
2 2 2
2 2
2 2
2
+
+ +
+
+
+
+
}
}
}
}
}
u u
u

| |
| |
( )
d:
e Cotg
e Co e
dv
v
v Ln Cos
dv v Sec e
d e Sen
:
: :
}
}
}
}
+
+ +

) (
) ( sec
) 29
4
5
) 28
) 1 3 ( ) 27
) 1 3 ( ) 26
2
2 2 2
2 2 1
3
2
u
u

u
u
u u
d
arcTg
}
+

1
3
) 30
2

) ( ) 31 u u u u Tg Sec por integrando el divida v e Multipliqu . Sugerencia d Sec +
}

) ) 32 | | | | Cotg Cosec por integrando el divida v e Multipliqu a. (Sugerenci d Cosec
}
( ) ( )
}
dx x Cos x Sen 3 2 ) 33

}
dx x Cos x Cos ) 7 ( ) 5 ( ) 34

}
dx x Sen x Sen ) 10 ( ) 4 ( ) 35

}
}
}
}
}
dt t Co t Cos
dt
t Cos
t Sen
dt
t Sen
t Cos
d Tg
dw w Sen
2 sec 2 ) 40
2
2
) 39
2
2
) 38
) 37
2 ) 36
2 3
3
3
3
4
3
u u

}
}
}
}
}
+
w Cos
dw
vdv Sec Tgv
vdv Sen
vdv Cos
dt
t Sec
t Sen
2 3
) 45
) 1 ( ) 44
2 ) 43
2 ) 42
2
2
) 41
2
2 2
6
4
3




RAFAEL ASCANIO H. - PRSPERO GONZLEZ M.

136
}
}
}
+
+
5
) 48
) 5 3 (
5
) 47
3
3
) 46
2 2
2
2
Tg t Cos
dt
d
Cos
Sen
dp
p Sen
p Cotg
u
u
u

dv
v Sen v
v Cos v Sen
d Sen Cos Sen
}
}

+
) 2 (
) 50
) ( ) 49 u u u

}
}
+ dx x Sen x
vdv vSec
) 1 ( 7 ) 52
) 51
2 3
2

dx Lnx Sen
Sen:d: e
:
) ( ) 54
) 53
}
}
}
dp p Cos p ) 2 ( ) 55
2

}
}
}
}
}

|
.
|

\
|
u u d Sec
d: : Cos :e
dw w Cos e
dq q arcTg
dt
t
arcSen
:
w
) 7 ( ) 60
) 5 ( ) 59
) 5 3 ( ) 58
) 2 ( ) 57
3
) 56
3
2 2
3
2

}
dp p Cos p Sen
3
) 61

dt t Sen t Cos
d Co Cotg
}
}
+ +
) 2 ( ) 2 ( ) 63
) 1 5 ( sec ) 1 5 ( ) 62
3
2 3
u u u
dt t Sen t Cos ) 2 ( ) 2 ( ) 64
3
}

}
dt t Sen t Cos ) 2 ( ) 2 ( ) 65
3 3

}
}
}

dt t Sen t Cos
dt t Sen t Cos
dt t Sen t Cos
) 2 ( ) 2 ( ) 68
) 2 ( ) 2 ( ) 67
) 2 ( ) 2 ( ) 66
3
4
2 2
2 3

}
dx x Cos x Sen ) 2 ( ) 2 ( ) 69
4 2

}
dx x Cos x Sen ) 4 ( ) 2 ( ) 70

}
dx x Sen x Sen ) 2 ( ) 3 ( ) 71

}
}
}

+
dx ax Cos ax Sen
d Cos Sen
dx x Cos x Cos
) ( ) ( ) 74
) ( ) 73
) 3 ( ) 4 ( ) 72
2 2
2 2
| | |

u
u u
d Cos Sen |
.
|

\
|
|
.
|

\
|
}
2 2
) 75
2 4
o o o d Cos Sen
}
) 2 ( ) 2 ( ) 76
4 4

}
xdx xCos Sen
6 2
) 77

}
dx x Sen x Sen
2
)) 3 ( ) 2 ( ( ) 78

( )
}
u u u d Cos Sen
2
) 2 ( ) 2 ( ) 79
( )
}
u u u d Sen Cos
2
2 ) 80

}
}
}
+
+
+
dx Cosx
dx x Cos Cosx
dx x Cos Senx
3
2
2
) 1 ( ) 83
)) 2 ( 2 ( ) 82
)) 2 ( ) 81

}
}
dx Cosx x Sen
dx x Cos x Sen
3 2
2 3
) 85
) 6 ( ) 6 ( ) 84

dx x Sen x Sen ) 8 ( ) 10 ( ) 86
}

dx x Cos x Sen
dx x Sec x Tg
}
}
4 5
4
5
) 88
) 87
}
}
du u Sec u Tg
dt t Sen t Cos
2 4
3 2
) 90
) 89

}
}
dx x Cos x Sen
dx Cosx x Sen
2 3
3
) 92
) 91

}
dx x Cos x Sen ) 3 ( ) 3 ( ) 93
3 3
}
}
dx x Cos x Sen
dx x Cos x Sen
) 2 ( ) 2 ( ) 95
) 4 ( ) 4 ( ) 94
3 2
3

}
}
dx x Cos x Sen
dx x Cos
) 3 ( ) 3 ( ) 104
) 2 ( ) 103
2 2
4

}
dx x Cos x Sen ) 2 ( ) 2 ( ) 105
4 4

}
dx Cosx x Sen ) 2 ( ) 96

}
}
}
}
dx x Cos x Sen
dx Cosx x Cos
dx Senx x Cos
dx Senx x Sen
) 2 ( ) 2 ( ) 100
) 2 ( ) 99
) 2 ( ) 98
) 2 ( ) 97

}
}
dx x Sen
dx Cosx x Sen
) 3 ( ) 102
) 2 ( ) 101
2
2

}
}
}
dx x Cos
dx x Sen
dx x Cos x Sen
6
6
2 2
) 108
) 107
) 106

}
}
}
}
}

dx x Cos x Sen
dx Senx
dx x Cos
dx x Sen
dx x Cos x Sen
) 3 ( ) 2 ( ) 110
) 3 2 ( ) 109
) 108
) 107
) 106
2 3
2
6
6
2 2

( )
d: : arcSen
dp p Sen p
dq q Cos e
dv arcTgv v
dr Co
q
r
}
}
}
}
}
+

2 ) 115
) 114
) 4 1 ( ) 113
) 112
sec ) 111
3 2
15
8
3

}
}
}
+
dw w arcCotg
ds s arcSec s
d: t arcSen
w
8 ) 118
3 4 ) 117
) 6 3 ( ) 116
2

}
}

d: : Tg : Sec
dw w Cos w
:
) 1 7 ( ) 1 7 ( ) 120
) 1 ( ) 119
3
6 11

( ) ( )
u u u d Cos Ln Sen
p dp p arcSec
dv v arcTg
dt t Cos
dp Cotg Co p
p p
) ( ) 125
) 0 ( ) 124
) 123
) 122
sec ) 11 3 ( ) 121
10 10
}
}
}
}
}

>
+

You might also like