ARAPA'NIN TEMEL KURALLARI

(Sarf - Nahiv)

Dr.Ahmet

YAAR

D.E.. lahiyat Fakltesi retim Grevlisi 2.BASIM

Bu kitabm. Her frsatta "Seni din ilimlere vakfettim" diyen ilim ve lim a merhum babamn aziz ruhuna ithaf ediyorum. Bu kitabn ikinci basks citatAmzm mellifi merhum DR. AHMET YAAR ve (^lu merhum BRAaM^J^EM Y A i ^ ' ^ iT|hlanna ithaf olunur.

(Yayn Hakk Yazanna Aittir)

Dizgi: Dr.Ahmet YAAR Redaksiyon ve tashih: .Ethem YAAR- M.Yusuf YAAR Bask ve cilt: Anadolu Matbaaclk Tarih: Temmuz 1996

TAKDM Bilindii gibi Trkivomizde son yllarda zellikle maarif sahasnda sevindirici gelimeler oluyor. Yeni yeni niversiteler ve faklteler alarak eitim ve retim yaygnlatrlp yeni bir uyanm, diriliin ve eski parlak maziye dnn abalar dleniyor. lahiyat sahasmn da bu msbet deiimden payn aldn grmek, hepimize kvan veriyor. Ancak sayca grlen artlar ayn oranda kalite ve keyfiyette kendisini gsteremiyor. Bu hususta bata hocalar ve talebeler olmak zere tm yetkililerin ve ilgililerin zerlerine den her trl grevleri hassasiyetle ifa etmeleri gerekiyor... Btn ahiyt fakltelerinde tesis edilen bir yUk hazrlk retimi Arapa almalarna ve retimine yeni boyutlar kazandrmtr. Bunun pek tabi bir sonucu olarak Arapa Filolojik alma vc aratrmalar nemli lde hzlanm, her geen gn parlak, arpc eserler, ua^trmulur ve tezler sunulmaya balanmtr... Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Arapa retim

Grevlisi Dr. Ahmet YAAR, uzun hizmet yllarnn tecrbesi, birikimi ve nihayet doktora almasndan sonra ikinci bir eser takdim ediyor: "Arapa'nn Temel Kurallar" Filolojik almalarn retime dnk olanlanndan bin. zellikle lise mezunu genlerimize Arap Dili'nin yapsn ve felsefesini kolayca anlamada faydal bir kitap. Fakltemizde, bu sadette, Trke izahl bir esere olan ihtiyac gidermede nemli bir adm. Arapa tedrisatnda mhim bir yer igal edecek Nahiv ve Sarf kitab... Yeni almalann grmek midiyle yazann candan tebrik ederim. Prof. Dr. M u h a r r e m E L E B

NSZ
Arapa, btn dnyada, zellikle inanan kesimin rabet gsterdii bir dildir. Hatta yurdumuzda bu dile kar o kadar byk ilgi, sevgi ve saygt var ki insanimi2, yerde grd Arapa yazl bir gazete parasn bile pp basma koyduktan sonra, onu daha uygun bir yere kaldrmaktadr. Arapa renmek iin en zor artlara, gurbete vc skntlara gs germektedir. Btn bunlar, Arapa'nn, Arap dili olmasndan dolay deil, Kur'an v e Hadis dili olmasndan ve dine olan saygdan dolaydr. Arapa'nm hal ilgi duyulan ve yalayan bir dil olmasmm hikmeti de budur. lkemizde son zamanlarda, tmam-Hatip Liselerinin, tlahiyt Meslek Yksek Okullarnn ve lahiyat Fakltelerinin says gittike artmaktadr. Edebiyat Faklteleri gibi Arap-Fars dillerini reten eitim kurumlarnn yansra halk eitim mferkezleri, zel vakf ve kurslarn Arapa'ya verdikleri nem herkese bilinmektecfir. nsanlarn, dinini asl kaynandan relmek istemeleri ve giderek cazibe merkezi olan Orta Dou ile ilgilenmek istemeleri, kendilerini Arapa renmeye sevketriektedir. Gerekten herkesin kendisini selahiyetli grd din sahasnda sylenenler, bir curcunay andrmaktadr. nsanlar, babasndan duyduu bir hikayeyi rahatlkla "Kur'an'da yle yazlmaktadr" diyerek onu ayetletircbilmektedirler. Acaba Yce Kur'an'da ne var, Hadisler'de neler sylenmitir? Bunlan bilmek isteyen herkesin ncelikle Arapa renmesi gerekmektedir. te btn bunlardan dolay daha ilkokuldan n c e yldan beri altm. Herkesten nce ocuklarmn, rencilerimin ve Arapa'ya merak renmeye

baladm ve hal renmeye devam ederek elde ettiim birikimi, on

D.EX).

lahiyat Fakltesinde Arapa hocal yaparak elde bu mtevazi almay ortaya koymaya

ettiim tecrbelerle birletirerek

ettiim tecrbelerle birletirerek bu mtevazi almay ortaya koymaya altm. Herkesten nce ocuklarmn, rencilerimin ve Arapa'ya merak olan helcesin yararlanmasn mit etmekteyim. zellikle, Fakltemizin hazrlk smflannda yllardr kaliteli bir programn uygulanmas iin gayret sarf edilmektedir. Ancak eitim, arlkl olarak Arapa eserlerden yapldndan rencilerimiz zaman zaman Trke olarak hazrlanm kitaplara ihtiya duyduklarn dile getirmekteydiler. Bu adan da ahmamzn faydal olaca kanaatini tamaktaym.

almay, iki ksmda ele aldm; Sarf ksm. Nahiv ksfn. Konulan bir plan ierisinde sundum, konulan ilerken sylenmesi gereken kurallar, teferruata dalmadan net bir biimde maddeler halinde vermeye ve bunu rnekler tizerinde aklamaya altm. Dier baz nemli hususlar da "Not" bal altmda takdim ettim.

Konunun sonunda genel bir deerlendirme yaparak ele alnan mevzunun daha iyi anlalmasm salamaya altm. Saf ksmmm sonuna teferruatl bir fiil ekim cetvelini belli bir plan iinde sundum.

Bu almay yaparken elde mevcut klasik ve modem birok eserden yararlandm. Bunlar arasnda; Fuad Ni'met'in, "Mulahhasu Kavaidi'lLugati'l-Arabiyye" isimli eseri, enok yararlandm ve almama esas aldm kaynaktr. Bu eser, Msr Eitim Bakanl'nm eitim kurumlarna tavsiye ettii eserler arasmdadr.

VI

K i t a b n basm Muharrem ELEB

konusundaki Beyefendiye,

teviklerinden dolay) Prof. Dr. kitabn tashihinde himmetlerini

esirgemeyen ve de|erli katklarda bulunan meslektalarm; Dr. Rabiha ELEB, Abdulkerim N A L A N ve HalU RRBOGA'ya teekkr etmeyi zevkli bir grev addetmekteyim. Tevfk AUah'tandu^.

Dr. Ahmet YAAR

zmir 1994

vn

Dr. Ahmet

YAAR.

(01.01.1955-23,02.1996)

19SS ylnda Ar'nn Patnos ilesi Eskikonak Kynde dodu. lk tahsilini kyUnde tamamlad. Birka yl zel Arapa ders aldktan sonra, mam-Hatip Okuluna kaydoldu. 1975'de buradan mezun oldu ve ayn yl zmir Yksek slm Enstics'ne girdi. 1979'da Mu'un Malazgirt ilesine mUft olarak atand. I 9 8 r d e Haseki Eitim Merkezinde iki yl ihtisas yaptktan sonra stanbul'un Silivri ilesine mft oldu. l98S'de Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi'nde Arapa okuUiKun nlarak greve baladj; I987'de Tefsir dalnda Ysck Lisans >aparak bilim uzman oldu. 1994'dc de slm Hukuku dalnda doktor oldu. Ocak t99.S ylnda zmir lahiyat Fakltesinde retim Grevlilii kadrosuna atand. Kitabunzm mellifi Dr. Ahmet YAAR, 23.02.1996 tarihinde BursaKaracabey'de geirdii elim bir trafik kazasnda 41 yanda hakkn rahmetine kavumutur. 2 6 . 0 2 . 1 9 9 6 tarihinde Bursa-Hamitler mezarlnda ebed istirhatghma defnedilmitir. Ruhuna el-Fatiha... Temel slm Bilimleri Daluida Yapt almalar: i.slm Borlar Hukukuna Gre Satm Akdinde Ayp Muhayyerlii ve Hukuk Sonulan (Doktora Tezi). 2.Taber Tefsiri'nin Nzul Sebepleri Asndan ncelenmesi (Yk. Lisans Tezi). 3. Arapa'nn Temel Kurallar (Kitap, Anadolu Matbaas, zmir 1995). 4. slm Ceza Hukukunda tdflm Gerektiren Sular (Kitap, Beyan Yaymlan, zmir 1995). 5. znr lahiyat Fakltesi Dergisi, Din retimi Dergisi v e Fidan Dergisinde, lm, din, itima konularda bir ok makalesi yaymlanmtr.

IX

i b r a h i m Ethem YAAR. (18.10.1977 - 23.02.1996) Kitabmzn dizgisini, redaksiyonunu ve tashihini yapan brahim Ethem YAAR. 18.H).iy77 tarihinde Kahramanmara'ta dnyaya geldi. lkokulu. zmir-Gzelyah Mdfa-i Hukuk ilkokulunda bitirdi. Ortaokul ve liseyi de /mir mam-Hatip Lisesi'nde birincihkle bitirdikten .sonra 1994 ylnda Gaziantep niversitesinin Fizik Mhendislii Fakltesini kazand. I994-199.'5 retim yhnda Hazrlk snfm baanyla bitirdi. 1995-1996 retim yl I. snf smestr tatilinde BursaKaracabey'de ailece geirdii elim bir trafik kazasnda, kitabmzn mellifi Dr. Ahmet YAAR ile beraber 9 yamda hakkn rahmetine kavutu. Cenazesi Bursa-Hamitler mezarlnda ebed istirhatghna uurlanmtr. brahim Ethem YAAR'n yazm olduu biroksun ve yapm olduu birok zel almalar mevcuttur. Allah her ikisine de Rahmet eylesin.Ruhlarna el-Ftihu...

SARF KISMI

GR
SARF L M ( ^ ^ I fdj,)

BRNC
FL

BLM
(J^l)

I- Y A P I S I N A G R E F L E T L E R
A.

3 ^j-^.nll J*ijl 3 j j > j 11 3 1 .-ii 3 jJLuJI 3

/JILAI J * J I

Sahih Fiil
a) M e h m u z b) Muzaaf c) Salim

B. Mutei Fiil
a) Misal b)Evef .c) N a k s d)Leff II- K K H A R F L E R N E G R E F L E T L E R

JLI 4 ^ ^ V I 4 jjc^LJI 4 , gjflill 4 4

A . Mcerred Fiil . B. Mezid Fiil

i n - Z A M A N I N A GRE FL ETLER
A.

j^oJl 5 uj j j ^ lj ^ i j 1 8
]^)
^^UI JJLJ)

Mazi Fiil

xn

B; Muzari Fiil C. Emir Fiili

IV- M A ' M U L N E G R E FL E T L E R

^_,LA1I

22

j-VlJ^26
29

A. Lazm Fiil

^jiUI
(^d *:Lil

JJLUI

29

B. Mteaddi Fiil * ki meful alan fiiller

V- F A L N N V A R L I I N A G R E FL E T L E R

J ^ 30

30
31

A. Malum Fiil B. Mehul Fiil

VI- E K M N E G R E FL E T L E R

j ^ 31 j ^ ^ l j ^ 31
32

A. Camid Fiil B. Mutasarrf (ekimli) Fiil KNC BLM

SM (j^yi)

j^Ul .
^.^-\\

32
j ^ 33

I- YAPISE^IA G R E S M E T L E R

35

A. Sonu Sahih Olan sim B. Sonu Sahih Olmayan sim

1 - Maksur sim 2- Mankus sim 3- M e m d u d sim n- BELRLLNE G R E SM E T L E R

^Vl ^ V l - j - ^ - ^M ^
o^^iil j^j^l

35 ^ ^ ^ l 35
36 37 38 j j - = ^ I j ^ V I 35

A. Nekre sim B. Mafife sim

a) Zamir

j^l L >ai

^j 38 38
jj.All39

xrv

b) A l e m (zel sim) c) s m i aret d) smi Mevsul e) J l taks alan isimler f) Marifeye muzaf olan kelime g) Belirlenmesi kasdedilen m n a d a m - NEVNE GRE SM ETLER - ijLi^l jil

^ 1

39 40 \ 40

J ' u >_i^[;jtJ.I 4 0 5 _ s U J L A J . )
'jjt"

40

j jr>'h U (^jLlIl 4 0

40 jlLI 41

A. Mzekker sim B. Mennes sini

IV- S A Y I S I N A G R E SM E T L E R

c ^ ^ l l ^"^^ 41
45

A. Mfred sim B. Tesniye sim C. Cem'i sim

V- T E R K B N E G R E S M E T L E R

45 L S ^ ' - ^ l 48
57 j^LJI ^ \ 57 51

A. Camid sim
1 - Z a t isim 2 - M a s d a r ( M a n a smi) a) Slasi fiiUe.rin masdar

j j . > - . t l 57 ^ i L J I J A J I J J -. 58 59 L S - ^ ^ J O ^ I 59 ^ < - 1 ^ H j j ^ H 60 Sjil ^ 1 j ' 60

b) Rubai, H u m a s i , Sdasi fiillerin masdar c) Mim'li masdar d) Y a p m a m a s d a r e) Bir defa olu ismi f) H e y e t ( n e v i ' ) ismi g) M a s d a r m a m e l etmesi h) Sarih ve M e v v e l m a s d a r JjJ-ll j j l l

II j>-^l 60 jj.^^Ll 61

j j - ^ a i l 61 62

B. Mtak sim

XV

1- ismi Fail a) smi failin elde edilii b) smi failin amel etmesi c) smi failin mbalaa sigas 2 - s m i Meful a) smi Mefuln elde edilii b) smi mefuln amel etmesi 3- Sfat M e b b e h e a) Sfat mebbehenin elde edilii b) Sfat mebbehenin amel etmesi 4- smi Tafd a ) smi tafdin elde edilii b) smi tafdilin bulunduu durumlar c) smi tafdilin amel etmesi 5-6- smi Z a m a n ve smi M e k a n 7- smi Alet /I-SM TASGR a) Harfli smin Tasgiri b) Drt Harfli smin Tasgiri c) Be Harfli smin Tasgiri d) kinci Harfi Zaid Elif Olan smin Tasgiri
^ . - 1 I I

JxLLll ^ \ J^UJI ^ \ Jj^lLil ^ \

62

^ 6 3 64

4JUL1II ^j.r-> 65 Jj^UI ^ \

JJAI

66

^ \

^ 6 6 J_a^ 61 68

Jja\l\ ^ \ 5^_uiai 5j

11 5 a .^11 ^^^^^ 69 5 .^11 Jj>^ 70 J^.xi-i | '^^^

CZJU.

2^,.r.[\

71 71 72 73 74 75 76

J Jj
11
^

^ )
\

J j --^". II ^ | ^ ' J ' - j " ' * <JVI ^ 1

'

' jj^
> ...Vl ^

77
...... 7R

(_j^LiJI

j^JLuaH 7 9 79 79 79

. ijLIj _Lll ^^{2 L^^L^ J Li U j ' . j

e) nc Harfi lletli Olan smin Tasgiri U VII- S M M E N S U B

XVI

NC BLM
'LAL, BDAL, DGAM, H E M Z E ARETLER VE NOKTALAMA

I- ' L A L , B D A L V E D G A M

85 J U y i 85 Jlj_.VI 87

A. 'Ial B. bdal C. dgaii

n- H E M Z E

88
88

A. Kelimenin bamda gelen hemze

1- K a t ' H e m z e s i 2- Vasl H e m z e s i j_LiJI J^jJ)
5j_aJb

88
88 89

B. Kelimenin ortasmda gelen hemze C. Kelimenin sonunda gelen hemze D. ki hemzenin birarada olmas
m- B A Z I N O K T A L A M A A R E T L E R

90 91 92
93

DRDNC BLM
FL EKMLER^

I- S A H H F L

95 j J L J I J ^ l 95

A. Salim Fiil B. Mehmuz Fiil

I- M e h m u z u ' l - F

J^l 105
PUJ j ^ ^ ^ ' 105

2-Mehmuzu'l-Ayn 3-Mehmuzu'l-Lam

^JI j j - ^ ' 112 jiUI J j - ^ l 119

xvn

C. Muzaaf Fiil
II-MU'TELFL

^ j l ^ l J A I 125
JILUI J * U I 133

A. Misal Fiil
1- Vavl Misal 2 - Y a l Misal

j l l l l J ^ L I I 133 j l j J I J I M I 133 ^ ^ U l J I M I 139

B. Ecvef Fiil
1 - Vavl Ecvef 2- Drdnc babtan vavl ecvef 3- kinci babtan yal ecvef ^\J\ LU ( ^Li\ ^ UI i>

>^^V(
c j IjJ I

JAJJI

146 I 146

^ j l j J I v J ^ V l 153 UI 1160

C. Naks Fiil
1- Vavl Naks 2- Yal Naks 3 - Drdnc babtan yal naks ^1 ^LJ|

^ L J I j ^ l i67
^ ^ 1 ^ 1 ^ l J I 167 ^ ( j j / 174 ^ L U I 181

D. Lefif Fiil
1- MefrukLeff. 2-MakrunLefif 3- Drdnc babtan makrun lefif ^ I jJ I ^ U I

. iy,\\\ j ^ 188
J j > L l ) kjiiU ^ ^ ^ 1 ^jjl 188

, ^_,^n 195
| . | 202

xvn

NAHV KISMI

GR
I- K E L M E ETLER

1-SM 2-FL 3- H A R F

j^VI211 J ^ l 212 213

II- C M L E V E BH

CMLE

1- A N L A M L I C M L E 2- BH C M L E

S ^ l

IL^\

213 213

,51 ..^11

III- BAZI GENEL

TERMLER

1-NEKRE SM 2- M A R F E S M 3-TENVN 4- M F R E D S M 5- T E S N Y E S M 6 - O U L SM

5^(j^.^V(213 11JJLX\^\ 214

j>^^l214 j > X I ^ V l 214 ^_^) 215 215

7- M A S D A R 8- M A Z F L 9- M U Z A R F L 10- E M R F L ^ U l

j JAUI

215 216

^JLAI JAI 2 1 6 ^'\ J*i 216

11 - L L E T H A R F L E R

LJI

c J 2 1 6

BRNC BLM
MURAB VE MEBN SM ( ^ p ^ l j ^.^^1)

I- M U R A B S M
A. M E R F U ' S M (vTiLcjJ^I) jJ^^I

j ^ V I 217
218

1. S M N M E R F U ' O L U U N U N A R E T L E R 2. SMN M E R F U ' O L D U U D U R U M L A R DMBTEDA 2) H A B E R 3) V E KARDELERNN SM Ci\^ve Kardeleri 4) 'i V E K A R D E L E R N N H A B E R * 'l v e Kardeleri 5) F A L 6) N A B F A L 7) M E R F U S M E T A B O L A N L A R a) SIFAT aa) H a k i k i Sfat ab) Sebebi Sfat ^ j j ^ l ^-il

218 j J j o V U 219 ] ^ \ 2 1 9 j-iJI 224 L ^ l ^ l j ^,11 Ljlilji^l j l 4 : i l ^ l j '' 232 232 238

>-a-IL, 5 ^ _ u l ^ j ^ l 2 3 9 J^cLiJI 2 4 4 J ^ U J I . _ ^ b 249 255 256 o i i ^ J I U i ^ l 256 < ^, ,,,.11 ll^^l 257

XX

ac)

Hakiki

Sfatn

eitleri

LALIJI < i ^ \

26 260 266

b) A T I F c) T E ' K D d) B E D E L B. M A N S U B S M (^Lj
.^-

. iL.ii ^ t J I

J a ^ I 269
I i)
^ j . n - . l l

j ^ V I 273

1. S M N M A N S U B O L U U N U N A R E T L E R 2. SMN MANSUB OLDUU DURUMLAR I)\jl<: V E K A R D E L E R N N H A B E R 2) VE KARDELERNN SM < ^ Lpl^i j

273 o V U 275 ^ 275

I p l ^ l j T J ' r - ' 278 J ^ l 282 283 I J L I 283 CA V ' J ' 283

3) M E F U L U B H * Birden Fazla Meful Alan FiiUer * Zan fuUeri = 1 = Yakin fiilleri * Tahv fiilleri 4) M E F U L U M U T L A K 5) M E F U L U L E H 6) M E F U L U M A A H 7) M E F U L U F H 8) H A L
9) M S T E S N A

I J U i l 283 JLI 285

J ^ ^ l 288 o_o -(-e- J ^ l JUl 290 292 295

^ . V w . l l 299
t^jLl

10) M N A D A a) stiase b) N u d b e c)Terhim 11) T E M Y Z * Saylarn Temyizi

303

^ U ' , y i 307 o j j j l 307 308

J j j n - . l I

309 311

XXI

* Saylarn mzekkerlik ve menneslii

314

M E C R U R SM

(oljj^)

j j ^ ^ l l , ^ ^ 1 323 323 o ^ U 325 jj^l325 332 3 8

1. S M N M E C R U R O L M A S I N I N A R E T L E R 2. SMN MECRUR OLDUU DURUMLAR 1) H A R F C E R ' L E M E C R U R O L A N L A R D I . J ^ . ^ 2) Z A F E T L E M E C R U R O L A N L A R GAYRI MUNSARIFLAR * GENEL DEERLENDRME

LbV L j j ^ l I ^ 3

5_alx o L k ^ i U 343

n- MEBN'SM 1) Z A M R a) Munfasl Zamir b) Muttasl Zamir c) Mstetir Zamir d) Zamirin Pekitirilmesi e) Zamir'e atf f) Fasl zamiri g) an zamiri h) Zamirin mercii * Zamirli ilgili genel Deerlendirme 2) SM A R E T 3). SM M E V S U L 4) SM A R T 5) SM S T F H A M 6) M R E K K E B S A Y I L A R

^p_aij^VI

346 348

J . n s M I j . , A I 348 J.r^'A j j n .Ali 350

j ' ' - - ' ' j j - .^H '^'^'^ j ^ --Mf > . < j " . 3 5 4 . iL, J , r . 4 l l jj'--^ u i J I jjr<.^ j _ . - .-^11 II -^^^ 356 356 359 360 Sj L i ^ I I 361

J ^ j i I ^.^VI 364 I 367

f ^ ^ i H ^ V I j ^ l 367 { Jju,'\ 368

XXQ

7) B A Z I M E B N Z A R F L A R 8) S M F L L E R * GENEL DEERLENDRME

4 j-.jU.^j_^bJI J L_V I ^

368 369

o L ^ i U 371

KNC BLM
MEBN VE MURAB FL (^Ij^VI j .L^J) J-^')

I- M E B N F L L E R 1. M A Z FL V E M E B N L 2. E M R FL V E M E B N L 3. M U Z A R F L V E M E B N L * Tekid Nun'un eitleri

JLLV

374
JJLJ JiL

t'jL^ j

^ U l

374 375

6 ^Lu. j 6 ^ j ^

L A I J J I 376 377

II- M U R A B F L L E R 1. M Z A R F L N R E F 2. M U Z A R FLN N A S B 3. M U Z A R F L N C E Z M a) Bir fiili cezmeden edatlar b) ki fiili cezmeden edatlar * GENEL DEERLENDRME

JLVl ^ >

378

j ^ j L A l J * i J j j - j 379 f. J L A J ^ I
^ J L A I JxUl

380 (J^ 383 384 385

<^U ^ L k ^ ^ U 388

NC BLM
HARF(.J ^ 1 )

I- S M N B A I N A G E L E N H A R F L E R II- F L N B A I N A G E L E N H A R F L E R

I^ J^iJI ^

J:L^

^jj^

391

v J j ^ 393

xxn

III- HEM SMN HEM DE FLN BAINA GELEN HARFLER NEL DEERLENDRME L Hemze 2. Be 3.Te 4. Sin ve Sevfe 5. F e .Kef 7. Lam 8. Nun 9. Vav 10. Ye 11. L 12. M 13. Em, Ev, mma 14. Ey . 15. Neam, Bela, Ecel 16. Lakin, Lakinne * Mea
L J j

394

4^Lc v ^ U i ^ i U 396

6j no II 395
PUI PLJI

396
397

ly^u, 11 397
PLUI ^ K J I 398

399

(iUI 399

> ^ l 401 jl>ll 403 . U l 405 V407 L. 4 0 8 U l - fi - j 4 1 1 c^l412 J ^ - J ^ - j ^ 4 1 3 ' : > ^ - ^ 4 1 4 415

DRDNC BLM
ARAPADA C M L E V E R A B D A K Y E R ( ^ ' j ^ V - J '^j^^ <i^l)

1) sim Cmlesi 2) Fiil Cmlesi

5 _ . . ...VI 51 ..^11 4 1 7 i .Ni.ll U ^ l 4 1 7

XXIV

I- R A B D A N M A H A L O L A N C M L E l- R A B D A N M A H A L O L M A Y A N C M L E * GENEL DEERLENDRME * Fiil ve ismin Labmda kullanlan ifadeler * BAZI RAB RNEKLER

418 422 424 425 430

BENC BLM
NAHV SLUPLARI ( i e ^ ^ ^ l ^L^VI)

I- ART SLUBU n-KASEM SLUBU m - VME VE YERME SLUBU IV- TEACCP SLUBU V- HTSAS SLUBU VI- RA VE TAHZR SLUBU v n - STASE SLUBU V m - STFHAM (SORU) SLUBU ^ i ^ l

J= ^ 1

433 . . . ^ l 438

f j j l j ^sil .-O-'" u^l.^-AVI j j^il

^jL^l

440 442 445'

^jLuu\ 4 4 5 447 448

^U-.n.yi fL^-iJL^yi ^jL^l

XXV

ARF

GR SARF LM ( u J ^ I flft)

1- Sarf ilmi, A r a p dilbilgisinin bir k s m m oluturur. Dier ksm ise Nahiv iknidir. 2- Sarf ilmi, kelimenin istenilen a n l a m a gre ekil k a z a n m a s m d a n bahseden bir ilimdir.

3- Arapa'da kelime, fiil, isim v e harf o l m a k zere e ayrlr. Sarf ilmi, kelimenin fiil ve isim eitleriyle urar. nk' sadece bu ikisi farkl ekillere dnebilmektedir. Harfin ise bir tek ekli vardr. 4- Bir kelimenin bir halden dier bir hale girmesine tasrif (. i j ^ . ^ ' . I I ) denmektedir. Fiillerin tasrifi, m a z i d e n muzari v e emre dntrmekle olur. simlerde ise, mfredden tesniye ve c e m ' e dntrmekle olur.

b i r i n c i

b l m

FL ( J ^ l )

Fiil, gemi, gelecek v e imdiki zamanla ilgili olarak bir i, bir olu bildiren lafzdr'.

I-YAPISINA G R E FL ETLER
Yapsna gre filer ikiye ayrlr, Sahih fiiller, m u ' t e l fuller.

A. Sahih fiil j ^ ^ - .

mil

J*iJI)

Sahih fiil, asl harflerinden birisi illet harfi olmayan fiildir. '-'< = Yazd,
'JUJSA =

Ders alyor, y . n ' / l = Yardm et, gibi.

Sahih fiil ksma ayrlmaktadr:

a) M e h m u z (j,,>-cu4l)

M e h m u z , asl harflerinden biri hemze olan fdir. Asl harflerinden k harfi h e m z e olan jjJ I fiillere PLL

jjnij,

orta harfi h e m z e olana denir. rnek:

o([ n, son harfi h e m z e olana ise; ^i I j j ^ ^ = Ald, J l l u = Sordu, 1 jJ = Okudu, gibi.

b) M u z a a f {< i\ ,AI) Muzaaf fl, iinde ayn cinsten iki harf bulunan fiildir. rnek:

"yji = Sarst, Vj = Reddetti, j j . = Balad, Jyij = Sarst. c) Salim

(jJLJI)

Salim fi, m e h m u z v e muzaaf olmayan fiildir. 4 = Anlad,

_'~<

= Yazd,

= At, gibi.

B. Mu'tel fiil
^ j

( J i b L l

JAJJI)

M u ' t e l fiil, asl harflerinden biri veya ikisi illet hafi olan fiildir. = Att, = Srad, f L a = Oru tuttu, g i b i . .

llet harfleri j - c5 - I dir. M u ' t e l fiil drt ksma ayrlmaktadr:

a) M i s a l fiil ( J L l ) Misal fiil, asl harflerinden ilki (j > j olan fiildir, i . j = Buldu, ^ . ' t j = mitsiz oldu, gibi.

b) Ecvef ( i _ s j ^ V l ) Ecvef fiil, asl harflerinden ikincisi let harfi olan fidir. J U = Dedi, t-jLla = yi oldu, gibi.

c) Naks fiil ( ^ L J I

JxiJI)

Naks fiil, asl harflerinden son harfi let harfi olan fiildir. (_jiJ = Rastlad (urad), j = Att, b j = Yaklat, gibi.

d ) Lefif fiil (,

^ j ^ l l l

JjuJI)

Lefif fiil, iki harfi birden illetli olan fiildir. Bu iki harfi bitiik olursa o :iil, makrun lefif, ayr olursa mefruk lefifdir. = Drd, ^jlj = Korudu, gibi.

II- K K H A R F L E R N E G R E F L

ETLER

Fiiller k k harfleri itibariyle, iki eittir; m c e r r e d fier v e m e z i d fiiller.

1. Mcerred fiil ( j ' ^ l J ^ l )

Mcerred fiil, btn harfleri asl olan fiildir. - ^ '"< = Yazd, j-C j = Sz verdi, J L = Kavutu,

j = Att, ^^^A-j = Yuvarlad, J 3 J j = Sarst, gibi. Mcerred fiil, iki ksmdr; slas olanlar, rub olanlar. harfli fiillerin harfi de kelimenin asl harfleri ise buna slsi

mcerred, drt harfli fiillerin drt harfi fiilin asl harfleri ise buna rub mcerred denir.

1- M c e r r e d slasi fiil ( ^ ^ l i l

J ^ l

>IJI)

Mcerred slasi fiilin alt bab (kalb) vardr:

a) J j L j J a J buna birinci bab denir.Omek: 11 , , f f ^, , , , j > j j .r -' = yardun etmek, J-AJLJ J _ U ; = gemek, ^j-kj ^ = kmak, j = hkmetmek.

Bu bab, ou kere mteaddi, bazen de lazm olur. Mtaaddi'ye rnek: LLIC J^fi -> = M u h a m m e d Ali'ye yardm etti.

^.jLll'jLLi^VI 'j-iJ= Hoca kitap yaymlad. 3_j Lazm'a rnek: jJAI = retmen kt, I UAJ I = renci yolu geti.

^ U J I |->'^-> j = Hakim hkmediyor. Genel bir kural olarak; muzaaf mteaddi fiiller daima birinci babtan gelirler.
'dJLj j-Q

= uzatmak,

= yarmak, j l i l "[ui = balamak gibi.

b) J j L J j L buna ikinci bab denir. rnek: ^j-jJ^

f

. _ = dvmek, . _ i j . ^ ^
o ^ ' '

jju^ = harcamak,
.'^

"

J3-la

= inmek, .JMI j

^J^\.y = oturmak

Bu bab, ou kere mteaddi, bazen de lazrn olur. Mteaddi'ye rnek: l.'<M-> V ~ Hasan' dvd,

j j i J J I >_JVI ^ J O ^ = Baba p a r a l a n harcad. Lazm'a rnek:

jLLuiiVI (J^JL. = Hoca omrdu. J j A - i = Y a m u r yayor.

* Genel bir kural olarak; muzaaf lazm fiiller ve j ile balayan misal fiiller, ikinci babtan gelirler. Muzaaf lazm'a rnek: J_>-j j j = nazik o l m a k , . i ^ j = hafif olmak,

L L j l j LL,= iffetli olmak. j ile balayan misal filere mek: jjL- xcj = vadetmek, = bulmak, c 5 ./-.j 1 h,^j = vasfetmek.

c) Jjti_ Jjui

buna, nc bab denir. O m e k :

j - i L j jtJiJ = a m a k , ^ n j = toplamak,

|R _LJ jJnJ = kesmek, ^ 1A ^ j j _ u L . = kandrmak.

ou kere mteaddi, bazen lazm olur. Mteaddi'ye rnek:

^ ^ ^ ^ ^ ^

^ L J I j n ^ o jJL = M u h a m m e d kapy at. ^^>Lill ^ L J I = Satc mteriyi kandrd.

Lazm'a rnek: ,_jJii j = Ali gitti.

d) J J L L J J J L buna, drdnc bab denir. O m e k : JIJLA ^jl = sevinmek, ^JJLJ ^ = bilmek,

J-ii-j J J : 5 = kabul etmek, c_j . A j _ A c = kzmak,

t ,
Z ' -

c-jjM.j ^

imek.

B u bab, ou kere mteaddi, bazen de lazm olur. Mteaddi'ye rnek: LLLuII ^ ^ = Bekir meseleyi bildi.

^ I_>:L5V I ^ J _ L = M u h a m m e d teklifi kabul etti. <_jj ^Jf^ = Hseyin Rabbine kavutu.

LL C U J J ^ = Suyu itim.

L a z u n ' a rnek: j J j J I ^ j J = ocuk sevindi, c' i l i . . . N j = Kz korktu. e) J J L J J J L buna beinci bab denir.Ornek: = cmert olmak, = kolay olmak, RIJ = zor olmak,

>U C - byk olmak,

j i k j j i k = ok olmak. Bu bab, sadece lazun olur.rnek: Cru^ = Ali iyi oldu. j ^ V I I - J T , ^ = zor oldu.

f) J j L j J s L buna, altmc bab denir.Ornek: '-> j

i^iiu-^

= Zannetti, J J L J

J = gvenmek.

B u babtan gelen ok az fiil vardr.

ou kere mteaddi, bazen de lazm olur. Mteaddi'ye rnek: ^iUaLa I '.V..'^ ^ - u-'> = M u h a m m e d , Hasan' faziletli zannetti. = Sleyman, Davud'a miras oldu.

{\'\:J ^I) j j l j (jI" jI "' ' ^ j J J Lazm'a rnek: j n o

j = Muhammed.gvendi.

ujjLl j-J = Elbise yumuak oldu.

(Muhtar's-shah'ta bildirildiine gre ^ fiili, bu babtan az olarak gelmektedir.)

" Hangi fiillerin bu b a b l a n n hangisinden geldiini bilmek, ancak szlkle mmkndr. Bir fiil, bir ka babtan gelebilir.

2- Mcerred rub fiil ( j j ^ L ^ I I

uUiJI)

Mcerred rub fiilinin bir tek kalb vardu" o d a J l l l j J i l - dur. Bu babtan gelen btn fiillerm ekimi yledir: Emir
JLL

s.Meful
Jl-a

s.Fail
JI- < ft

Masdar
<L_

Muzari
Jia-j

Mazi
J-L-

Bu kalptan gelen baz filer unlardr: jJi- j" < V _H = terceme etmek, ^ ^Ju^luj = vesvese etmek, J j J ^ ^ J ^ J j = sarsmak

= datmak, altst etmek,

B.

Mezid fiil

( j^jil

J ^ l ) .

Mezid fiil, asl harflerine bir ya da daha ok harf a v e edilen fiillerdir. J L = dvt, j '^ua = dorulad, = geti, (_j ^LLi = alacan ald. Mezidlerde ilve, ya veya J ^ i J I Ij_ 'j n ' IL.u hrfLerinden biri ya da J A U I

cinsinden bir harfin ilavesiyle olur. rnek:

JJjJLluI > fiilinin asl; jile. dir. j ' j ' l u ^ harflerinden ilave edihniti-. jja. > fiilinin asl; ^jj=.. dir. J-^iJI edibiitir. j a . ^ l > fiilinin asl; dir. I.j j \ j ' CLu harflerinden bir harf ve '^V o^-^ cinsinden bir harf ilave

J a i J I cinsinden bir harf ilavesiyle yaplmtr.

1- Slasi mezid ( ^ I L L L

JJH)

Slasi mezid, mcerred slasiye, bir, iki ya da harf ilavesiyle elde edilir.

Bir vardr:

harf

ilavesiyle

elde

edilen

slasi

mezidin

bab

Bunlar, .zetleyebiliriz:

<:LLa

J j t

q~ _ J L L I

bablandr.

Bunlar

yle

a) c j l i l > d e n

J I A J bab.

K k harfleri ( j l i ) nin bauia bir hemze ilave edilerek elde edilir. Bu baba - m a s d a n n n ad verilerek- J L l ) bab denir. Bu babtan gelen btn fiillerin ekimi yledir: Emir
JjLl

s.mefui
Jj-_a

s.Fail
JjL_o

Masdar
JI--l

Muzari
JA-J

Mazi
JJL)

Fiillerin bu baba naklediliinin sebeplerinden birka unlardr: aa) L a z m (geisiz) fiili, mteaddi (geili) hale getirmek, ya da mteaddi fiili, iki meful alabilecek hale getirmek iin, rnek: Lazm j:jl= kt. Mteaddi 'r'j^ = kartt.

= Oturdu Mteaddi '^-lu = itti. = Okudu.

= Oturttu. ki mefule mteaddi t - ^ ' = ittirdi. l ' ^ i = Okuttu, gibi...

bb) Bir yere girmeyi ifade etmek iin J L L bab kuUamlr. m e k : j l _ ^ l = Irak e L a l = akam r = sabah j j ^ l = Irak'a girdi, = Akamlad. ^ \ ti] Sabahlad.

Not: Bu babtaki mazi fiilin nc harfi uzun ses I olursa, masdar, J L i l lsnde" olur. m e k : jljl > j - j ^ > 5 J I j l =istemek.

b)

JjLJ>den

Jng'bab.

Bu bab elde etmek iin, J j - a nin, J - II pL'i e J (I (j^'i

JjLJI
J n V t

arasna dolay

Oi -t cinsinden bir harf ilave edilir. B u b a b a m a s d a r n d a n

bab denir. Bu babtan gelen btn fiillerin ekimi yledir: Emir s.Meful s.Fail Masdar Muzari Mazi

Fiillerin bu baba naklediliinil sebeplerinden birka unlardr: aa) Lazm bii' fiili mteaddi yapmak.rnek: = Yaklat
- >' . -

Yaklaturd

= T a m a m oldu

- T a m a m l a d , gibi...

bb) ki meful alacak hale (ettirgen) getirmek.rnek: j J = Bildi

10

j J l = Bdirdi, retti.

._t"t's = Yazd

= Yazdrd,

cc) oklulc, arlk ifadesi salamak.mek: j J = l = Kesti. etti. t3>^ = Ayrd. = Kapatt j ' j j = Datt. = Smsk kapatt. jJ = Parampara

Not: *Bu babtaki mazi fiilin son harfi m a s d a n , W>\\lsnde gelir. rnek:
>

biiminde yazlm maksur elif ise,

Ly -J >f > ^-e-^-H = eitmek , yetitirmek.

> |_^U'i j >

L jJl

= rtmek.

** J _ 4~ babndaki fiil, isimden de treyebilir. rnek: dLi.= cild, deriden aU. = Ciltledi.

} J U

> den

I L U - bab.

Bu bab elde etmek.iin, J a - nin J a i l l P U ile, J - i \ \ \ Cr^-c arasna bir elif ilave edilir. Bu baba masdarmdan dolay <icLLa bab denir. Bu babtan gelen btn fiillerin ekimleri yledir: Emir
JjcLi

s.mefui
J.-La

s.fail j.LL-Q

Masdar cLLo

Muzari

Mazi
J-cLi

lULLj

Fiillerin bu baba naklediliinin sebeplerinden birka unlardr: aa) Fiilde ortaklk (mareket) ifade etmek. rnek: L_j = Dvd ^ j L = Vurutu. LlL^ = Yazt,

L rS< = Yazd bb) Gayret ve sreklilik ifade etmek. rnek: = Galip geldi.

. L J Lc = Yenmeye gayret etti.

11

._AL = stedi. ce) okluk ifade etmek. rnek:

_La _L>

L J U a = Srekli istedi, g i b i -

= Zayflad

. J r L a = Kat kat yapt.

ki h a r f i l a v e s i y l e elde edilen s l s i m e z i d l e r , be Bunlar;

babtr:

JjtUii - Ja\~\ _ JiLs_al _ JLaJLil . J U <'l b a b l a n d r . Bunlar

ksaca yle zetleyebiliriz;

. a } _ j l i l !__>_J UiJ I bab. ^ ? Bu bab elde e t m e k iin, j l i n i n ' b a n a baba masdarmdan dolay, JLiJil bab denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir
JJLLJ
jl^a'.l

harfleri ilave edilir. Bu

s.Meful
J t n

s.Fail
J-a_Ll-o

Masdar
Jut-jl

MuzariJJL-IJ

Mazi
JJLLJI

bab mutavaat (dnllk) iindir. rnek: = Krd

j M i

'^J^
^-kiuVl

I = Krld. = Blnd.

^ = Bld

Not:

Bu babtan gelen btn fiiller lazmdr. Bu nedenle mehulleri yoktur.

b)

\ \ I > den J I " I bab.

T

3 ~

Bu bab elde etmek iin J a J nin bana bir hemze ve J J J I P U ile J j J I arasna bir o denir. ilave edilir. Bu baba m a s d a r m d a n dolay, JLaJ-l babi

12

Bu babtan gelen btn fiillerin ekimleri yledir: Emir o>D

JjL-al

s.Meful
-A a

s.Fail
J ^

Masdar
fi
J o

Muzari
fi
^ o "

fi

T~q n

JjLLo

JLsJLsI

" V j

Mazi -^^0 J a " sI

Fiillerin bu baba naklediinin sebeplerinden birka unlardr: aa) Dnllk ifade etmek. rnek: ^^^ ^ 'o 2 - 0 ^ = Toplad. J i l = Tad bb) simden fiil elde etmek. m e k : j l i = ekmek 3 " I = E k m e k edindi, ekmek piirdi, f - ^ ' ~ Topland. jV''l = Tand, gibi...

cc) Mbalaa, ardk ifade etmek. rnek: . . ' , . < = TCaynnd dd) stek ifade etmek. rnek:. = E m e k ekti. j i k l = almasn istedi, gibi... ._jmi"<I = K a z a n m a y a o k a l t .

cc) M a r e k e t (beraberlik) ifade etmek. rnek: 3 = Geti = ldrd c) |j-a I > den J^U^i I bab. 7T 7Bu bab elde e t m e k iin, j l i 'nin bana sadece bir h e m z e ve J - a II cinsinden bir harf ilave edilir. Bu b a b a m a s d a r n d a n dolay J ^ L J l bab denir. Bu babtan gelen btn filerin ekimi yledir: Emir
JJLIL

3 M i l = Yart. S'<'W - Savat, vurutu, gibi...

s.Meful
-

s.Fail Jj>-a-?

Masdar
JiLaJ

Muzari
Ja--J

Mazi Ja-il

Bu babtan gelen fiiller lazm olduu iin mehulleri yoktur. Fiillerin bu baba naklediinin sebeplerinden birka unlardr: aa) Sfatlardan fiil elde etmek ve sakatlk ifade etmek. m e k :

13

'(ji 'jla = sar ' ^ _ ^ = topal

'^JIJILI = Sarlat. ' ~ Topal oldu.

bb) Sfatlardan fiil elde ederek renk ifade etmek. rnek j .A-^ = yeil j = kara j lAAl = YeiUeti. jj -uul = Karard, gibi...

d)

> d e n j V ^ " bab. ^, ve

JAUJ
O J ' '

Bu bab elde etmek iin, j l i nin bana" bir cinsinden bir harf ave edilir. Bu bab'a JA-L bab denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir
(*'.-. (Jjti_

s.Meful*,=".'.' J a

s.Fail
Ja ^ t n

Masdar
. JjL_

Muzari
J< Ij

Mazi
Ja ^ I

FiiUerin bu baba naklediinin sebeplerinden birka unlardr: aa) Dnllk (mutavaat) ifade etmek. m e k : 'Ju^ = Krd j J l = retti 'J^ = Krd.

jJjJl = rendi, gibi...

bb) Bir file ba baa kalmay ifade etmek. rnek: j - ^ ft = Uykusuz kald, .ij^^ = badet iin uykusuz kald cc) simden fiil elde etmek. rnek: 6jL^jJI = yastk J _ U J ^ = Yastk edindi. dd) Bir yere iisbeti ifade etmek. rnek:
> ^^^

< J J L J I = 1

(_5J_L: = le intisab etti.

ee) TekeUf, zorhk ifade etmek. rnek: ^ = retti. ^ NJI ^JJi = ilmi zor rendi. j '<:' = Byklendi.

j l i = Bytt

e ] _ J L a ; _ > d e n _ J x U ; bab.

14

Bu bab elde e t m e k iin, b a n a bir

c i j ,

J i i J U U ile J J L U I

^j*^

arasna bir elif ilave edilir. Bu baba J ^ U j ; bab denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir
J^Lij

s.Meful
J^LlLa

s.Fail
J^LLJI

Masdar
t_U.LLj

Muzari
JjLiJLj.

Mazi
J -cLi

Fillerin bu bab naklediliinin sebeplerinden birka unlardu*: aa) M a r e k e t (beraberlik) bildirmek. rnek: j j j j j I = yardm jjjLaJl = Yardmlat.

bb) t L L a babndan dnllk (mutavaat) elde etmek. rnek: ^ La = nd L = Uzak tuttu ^ LLi=Kehdi kendine nd. = Uzak durdu,

Ar.Li

cc) Yapmack bir davran ifade etmek. rnek: Ljiaj- =Hasta oldu^ ^ j L a l =Hastaym gibi grnd. = Alad. ^ Li = Yalandan alad.

harf ilavesiyle elde edilen mezidler, drt Bunlar,

babtr:

J ^ > L ^ ' - J l > ^ l - J ^ ^ ^ ' - JLtJilul bablandr. Bunlar

yle z e e m e k m m k n d r :

a) J - V" -1 > den ^ J

7;

I bab.
.

B u bab elde e t m e k iin, J J nin bana CL, < edilir. Bu baba, Jl^\~n.l bab denir. Bu babtan gelen filerin ekimi, yle olur: Emir
^ ^

. \ harfleri ilave

s.Meful

s.Fail
^

Masdar
^ ^

Muzari
^

Mazi
"

Fiillerin bu baba naklediliinin sebeplerinden birka unlardr:

15

aa) stek (taleb) bildirmek. rnek: Jki. =Balad. = Acd bb) Mefulu bir halde bulmak. jq^~"...l = Ba diledi.
jsjii.j'< {AJLL^ ^^^It
.M

= Merhamet diledi, j J ) rnek:

J j U ^1

j J i l = byd.
j - ^ l Ji. =.I ar oldu

jj_lililul= i byk buldu,

j^
I J^fn' ..11=

ii ar buldu,

cc) Bir halden bir hale dnmeyi ifade etrhek. rnek: t > t- II j " M = amur talat.

dd) Geililik (mteaddilik) ifade etmek. rnek: = kt. ^j \

' i M

= kard.

b } _ j l ^ j l I > den \ J1 1 u \ I bab.

7^

Bu bab elde etmek iin, J nin bana bir hemze, ayrca, cinsinden bir harf ve
JjlUI (JKJL

JjlUI

ca-c

ile

JjlUI

arasna bir j ilave edilerek

elde edilir. Bu baba, JL_ jl I bab denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi, yledir: Emir
Jr^jJL

s.Meful
JjijjlU

s.Fail
J-Cj-I s n

Masdar
JLljjl

Muzari
JijJl_i

Mazi
J^^jjl

Fiillerin bu baba naklediliinin sebeplerinden birka unlardr: aa) Bu bab mbalaa (arlk) ifade etmek iin kullanlr. A n c a k ok fazla kullanlmaz. rnek:
y y y y 0 y o

L_i=.
y y y

= Kamburlat.
' y y O

j a = . l - iyice k a m b u r l a t .
y y f l . *

j -uAi.. = Yeerdi.

j ,A -^I = iyice yeerdi.

bb) Bir ka fl hari, bu babtan gelen fiiller lazm olur. Mteaddi olar fiiller unlardr
^ j J ^ I = Tatl buldu

l=zerine kt

(jjj^l^

Ktlk yapt.

16

o _ * >

c) J . A I > den JI j-al bab. Bu bab elde etmek iin, j l i nin baua bir hemze, J A J J I CA ^ ile
JaiJI fV

arama iki

ilave edilir. B u baba m a s d a r m d a n dolay J l J J L bab

denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir J.>-al s.Meful

J>-a-a

s.Fail
J > ^

Masdar
Jljj-l

Muzari
Jj-s-if

Mazi
J>-l

Bu bab mbalaa ifade eder. A z kullanhr. rnek: ia = Yayd. i= j j A l = iyice yayd.

d) \\LiJI > den J^LIAI^I bab. Bu bab elde etmek iin,

J-iJ

nin bana bir hemze, J J U L I Cr^-^ e

f V

f^

I arasna bir elif ve sonuna d a JA_L I

J > i j t <l

cinsinden bir harf ilave edilir.

Bu baba,

bab denir.

Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir

IILLI

s.Meful
-

s.Fail
JLL

Masdar
JiLH^l

Muzari t j l ^

Mazi 'jl*^!

Bu bab, daha fazla mbalaa ifade etmek iin ve daha ok renk v e kusur bildirmek iin kuUanu": rnek J j j l . = mavi j^ojs.) = kmnz j l j j l = Masmavi oldu j LL. I = Kpkrmz oldu.

2- R u b m e z i d ( ^ ^ L j J I

s-^y^)

Rub mezid, mcerred rubye, bir, ya da ki harf ilave edilerek elde edilir.

Bir h a r f ilavesiyle elde edilen r u b mezid, b i r b a b t r : O d a

17

JiVV" babdr.

_jrV' > den S\Vi~\ bab.

Bu bab elde etmek iin j i l i i i bab denir. Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir
o yo " "

JLL

nin bana bir L. ilave edilir. B u baba,

s.Meful
J "O " " f

s.Fail
J o " " f

Masdar
f ^ O y -

Muzari
^ y o ^ y y

Mazi
y y O y y

JJl'

J U ^ '> n

J I < " n

J I - <"

J.I XA.~ J

Jl.<"

Bu bab dnllk (mutavat) ifade eder. rnek: J J)J j = Sarst = Yuvarlad. J^j^ = Sarsld. = Yuvarland.

ki harf ilavesiyle elde edilen rub m e z i d l e r iki b a b t r : ' Bunlar, al

jSujl >

J^ILUL

bablardu-.

Jlv /^l
~

J^JLI

bab. ile

Bu bab elde etmek iin, Jlt '<t nin bana bir h e m z e , J iH birinci J A U I arasna bir ilave edilir.

Bu babtan gelen fiillerin ekimi yledir: Emir J l H \\

y y

s.Meful
J l l -n

s.Fail
JJA_o
y '

Masdar
JiLull
y y

Muzari
JJLJ
y

Mazi JI H \\
y

Bu bab mb mcerred fullere dnllk kazandrmak iindir. rnek: = Deve toplad. b) ijl > den
y

^ \ - D e v e topland.

jul bab.
y y

Bu bab elde etmek iin,

jil-a nin bana

JSLSLI
y y

bir hemze, ikinci

J A I V

cinsinden bir harf ilave edilir. Bu baba

bab denir.

Bu babtan gelen filerin ekimi yledir: 18

Emir
JLL

s.Meful
JLL^

s.Fail
JLLU,

Masdar
J:>LL

Muzari
JLLU

Mazi JLtJI

Bu bab, lazmdr ve mbalaa ifade etmek iin kuUanlr, rnek:

"jLal

= Mutmain oldu, rahat buldu.

III- ZAMANINA GRE FL ETLER

Z a m a n m a gre fiiller ksma ayrlr: Mazi - Muzari - Emir.

A . Mazi fiil ( < ^ U I

J^l)

1- M a z i fiil, k o n u m a anndan nce m e y d a n a gelen bir i bir olu bildiren kelimedir.

rnek: j - j J I d - j l \'\-^\ ^j_uu = Senin ktlkten uzak durman beni sevindirdi.

S f

*='jj>" u"j ?

"

yyy ^ "i>I == Dn
fly ^fly

bakanlar meclisi topland.

S ^ f l y a > O y

2 - M a z i fi ina halinde, hal(imdiki zaman) ifade eder. rnek:

j l j j l

.:l"

= Evi sana sattm.( Sat konuma annda olmaktadr.)

3- Mazi fiil, talep ifade ettii zaman, art e d a d a n olan Ijl ve

y

den

sonra geldii ve bana k a s e m d e n sonra bir nefi edat geldii takdirde, gelecek zaman anlamnda kullanlr. rnek: t "JI = Allah seni balasn! 19

Burada, \ ^ fiili, dua a n l a m n d a kullanld iin e m r i gaib gibi terceme edilir. Emirler, talep ifade e d e r v e z a m a n itibariyle bildirirler. ' ^ j j j ' ur^JJ ( ' ) ' J ' = Beni ziyaret edersen, seni ziyaret ederim. gelecek

L^ c j - j L d o f c cij't's' i viluUis. j = Hayatna y e m i n ederim ki, yaadm mddete antlaman bozmayacam. Yukarda getii gibi fiil yapsna gre, ya sahihtir, ya da illetlidir. Sahih fiil, salim, mehmuz ve muzaaf olmak zere e ayrlr. lletli fiil ise, misal, ecvef ve naks ve lefif olmak zere drde ayrdr. imdi mazi fiilin sahih ve illetli sigalarnn zamirlere gre ekiminin bir rnei verelim: 1. Sahih mazi fiilin z a m i r l e r e gre e k i m i : Muzaaf Mehmuz Salim Zamir

\1L] 1
j

-' < '

'

'
I Zjj > M

f
_JaL=J,l

OJJ -

OJ^I
La_Ja.|

1.UJ

Jj--O

LjJ^

Laj^j^li .ljJ:Ll
^

I n "\ 'l

k Z J jJ a
^

^ j S M
^

(.Ij-ll
^

6jjj^
't " n

OuLlklI

LjJ.j> jjJjJ_Q

Ujj^l

L a : j < ; .7.

L^^_

In " 't I C^_JI

jjJJjS-I
1 \j<r.

20

Not: * Mazi fl, muhataba s hari btn zamirlere bitiir.

* M a z i fiil, fail olan C:J ve m t e k e l l i m L sna b i t i m e k l e d i e r fiillerden ayrlr. * Grld gibi salim ve m e h m u z fiillerin mazi ekiminde herhangi bir deiiklik olmamaktadr. * Muzaaf fi ise, fail CL. si, mtekeUim L: s ve c e m i mennes nun

bititii sigalarda idgam zlmektedir. Merfu' sakin zamirlerin bititii sigalarda bir deiiklc olmamaktadr.

2. M u ' t e l mazi fiillerin z a m i r l e r e g r e e k i m i : Naks(j) Ecvef Misal

yy y

Zamir

U^
Lj_o
j

JU
VL5
I>ILI

0 y>

yy

<_L!.UJI LaJb
-

("f J

L L ILS

>Z

11n

y j

yy

0 y

oI f
I I

0 -* '

.-. 1

ft y y
y ^0 y y y

n j

InV.I

s /

o- >
* 0 - -

/e

y y

:-.r-,

>

0 ' ^

L
^ 0 y

j,<:-

21

Not: * Misal fiilinin mazi ekiminde hibir deiiklik olmamaktadu-. * Ecvef fiin mazi ekiminde, merfu' mteharrik zamirlere bitimesi srasmda ortasmda bulunan illet harfi der. * Naks fiilin mazi ekiminde de bir deiiklik olmamaktadr . A n c a k , oul j 1 bititiinde, illet harfi der ve eer den let harfi elif ise, j

dan nceki harf meftuh olur, eLif dese, j dan nceki harf, m a d m u m olur.
Lcj > I V e

^JJll. > Ij)'rX gibi.

B. Muzari fiil

(^jL^l

JAJJI)

1- M u z a r i fi, k o n u m a a n n d a ya da k o n u m a n n d a n

sonra

m e y d a n a gelen bir ii, bir oluu bildiren kelimedir. B a k a bir i f a d e y l e ; imdiki z a m a n , geni z a m a n veya gelecek z a m a n ifade eden bir fiildir. rnek:
j L L I I S j ^ U a J I JJLSL:: j V I = u anda uak hava alanndan ayrlyor.

f j l i l l ^ j AI

I jjL ^iLo ^l

j .11 = Gelecek hafta imtihan olacak. yahut nefi bdiren U gelirse,

'

'

2- Muzari flin bana ihtida ^', imdiki zamana hasredilmi olur. rnek:
(_^jjJI

'^J-i:^ jLLl^VI "12,1= Hoca u anda dersi aklamaktadr,

..tj . . I = u anda senden m e m n u n d e i m . l U Lo i l j U r I L = istediini vermiyorum, gibi...

d'r

3- u d u r u m l a r d a da gelecek z a m a n a hasredilir; taleb bildirdii, bana ,> - i v e .ii^harfleri geldii, ve L J dndaki cezm ve nasb

edici bir edattan sonra geldii zaman. rnek: '<J I J^'->[^ = Allah sana merhemet etsin! Burada dua ifade ettii iin, emri gaib gibi tercme edilir. Emirler de talebtT. Burada taleb bildirdii iin, gelecek z a m a n ifade eder.

22

 - j ' s i . = Yazacam.
f f ^ ^ *

_. "'s I _ i = Daha s o m a yazacam, gibi. [_^^iJI 1 ^

_'<l jt-JG (jl j j j l

j i = Hasta iyileeceictir.

= Y a z m a k istiyorum.(Henz yazm deil)

o ^ j " ^ l = Eer alrsan baarrsn.(Henz almam)

4- u durumlarda da muzari fiili gemie hasredilir: Bana p ve U , genellikle d e art edat olan ^ geldiinde. rnek rjj 11I j J j t i L j J = Seni ziyaret ettim, evde deildin.
X_>_ . _ ' < _

L J = M u h a m m e d hal yazmad. = E e r a k l a m a y a dikkat

I j j U ' itd etselerdi, anlarlard.

_s-" j d ^ . ' " j - l

5- M u z a r i fiilinin olumasnda kullanlan drt harf vardr. B u n l a r a

LCJLAII

_ a d e n i r . B u harfler J-JI k e l i m e s i n i n i i n d e

topladi

harflerdir. M a z i fiilinin bana bunlardan bir tanesi, getirildii z a m a n , muzari fii yaplm olur. 6- Rub fiilde muzaraat harfinin harekesi, d a m m e o l u r . ^ ^ ' l > gibi. Dier fiillerin hepsinde ise, muzaraat harfinin harekesi fetha olur. ^ jki' > f^J-i = anlamak, ^

j'uV'J >

jUV'j = beklemek,

M > j s i ' IM j = istifar etmek (balanmak istemek).

, 7 - M u z a r i yaplan fiil, slasi ise, muzaraat harfinden sonraki harf, sakin, orta harf, harekeli klmr. j <r,'\ > j ^ ' j = yardm etmek, gibi. 8- Muzari yaplan fiil, slasi deilse ve o ile balyorsa, fiin ilk harfi olduu gibi kalr. rnek j J j J > j J l j = renmek > = byklenmek 23 ile balamyorsa, sondan bir nceki harfi kesre alr.

9- M u z a r i f i i l . b t n sakin zamirlere (tesniye elifi, c e m ' i j ve muhataba s m a ) bitiir. M t e h a r r i k z a m i r l e r d e n ise, s a d e c e cem'i

mennes nununa bitiir. 10- Muzari fiilinin basma cezm edatlarmdan in gelmesi, onu dier

fiillerden ayrr. nk mazi ve emir fiillerin basma bu edat gelmez.

1. S a h i h m u z a r i fiillerin z a m i r l e r e g r e e k i m i : Muzaaf if Mehmuz Salim Zamir

o o

lUJI

j t

tf

'

S
4> . I" ^

III

1 o o *

"

J j - 0

. ""-

,'1-

b i

Not: * Grld gibi, salim, m e h m u z ve muzaaf flerin zamirlerle birlikte e k i m i n d e bir deiiklik b u l u n m a m a k t a d r . S a d e c e , m u z a a f fiil, c e m ' i m e n n e s n u n u n a bititiinde i d g a m z l m e k t e d i r . Fiil e k i m l e r i iin

24

drdnc blme baklabilir. * R u b , h u m a s ve sdas fiillerin muzarileri, h e m z e - i vasl ile baladklar zaman, h e m z e yerine muzaraat harfi geer. rnek: j l ' l > 'j-L = ynelmek (Rub)

^^jL I > ",' o _ = nem vermek (Humas) J ...I > J I "w j= ynelmek (Sdas)

2. M u ' t e l m u z a r i fiillerin z a m i r l e r e gre e k i m i : N a k s ((_^)

0 '

Naks( j )

Ecvef

Misal
y

Zamir
, ,MjJI

>

/oy

y y

ay

uJ-l>-.
'o y y

~y

0 y
yo
y

y y

0 y

y y Oy

A e y

ey

y
y

" y

y y

> f

0 y
y

1 nV.I
e y

y 0

b
* 0 -

ur-H

Not: j ile balayan misal fiillerin, J A I J I Oi-^'leri muzaride m e k s u r ise,

muzariye evirildikleri z a m a n , j der. J J L J I o^^'leri muzaride meftuh ya

25

da madmumsa, dmez. rnek: j l ' j > j j - = sz vermek, J > = vehmetmek,

cL j > 'LL^J-J = an eref sahibi olmak. LLI , , , j-Lj , gibi fiillerin J AJJI O -t leri rneftuh

grnse de ashnda meksur olduu iin muzarilerinde j , der. 4ua, Vk.r ,

^ y

gibi masdarlardan da j , der.

* Ecvef fiiller muzariye dnnce, J t Lll o ^-t aslua dnr. C e m ' i mennes ^ na bititiinde ise, J a < II * hazfedilh'. 'i aslna dnr.

Naks fiil muzariye d n t n d e , J j J j l

o u l j na ve muhataba

sna bititiinde ise, illet harfi der. E e r \ \>

den illet harfi elif ise, oul j ndan nceki harf, meftuh olur. ^ aS-!^ gibi.

C. Emir fiili ( ^ V l j k i )
1- Emir fiili, k o n u m a anndan sonra bir -i, bir o l u u n olinasn istemeyi gsteren kelimedir. rnek:
CLLJJI J j _H ^I = Annene, babana sayg gster!

2- Emir, ikiye ayrlr; emri hazr, emri gaib. Emri gaib; fi muzarinin gaib ve gaibe sigalannm bana meksur bir J getirilerek yaplr. rnek: I = Yapsn!, gibi...

3- Emri hazr ise; fiili muzarinin m u h a t a b ve m u h a t a b a s i g a l a n n m bandaki muzaraat harfini atarak ve son harfini m e c z u m y a p a r a k elde edilir.

26

rnek: f jli > = kram et! jjJ jUli > J>1V~~ > j J l : i = ren! I ^ j l j j l = Yardmlasn!

Ancak, muzaraat harfi atldktan sonra ilk harf, sakin olduu takdirde telaffuzu s a l a m a k iin, b a n a bir hemze-i vasl getirilir. Bu h e m z e i m a d m u m s a , m a d m u m olur. M a d m u m d e i l s e ,

muzarinin J v U l

meksur olur. Rubde ise; meftuh olur. rnek:

fi fi
o f a

fi

fi

fi

" o *

a " a

> j - ^ l = Yardm et!

^~ Ti > jt:iil = A!

> f

= kram et! Sayg gster!

M a z i d e n m u z a r i y e geerken hazfedilen h e m z e emir yaplrken geri gelir: rnek:

--o^o
fi
9 - a ^

* D

rj

^ " - "I
"

>
^fi

^".Mj >

^" l = karmak

j i k J l > ^ f U 'j > 3 1 U "il = gitmek 4- Emirler daima m e c z u m olur, bu da ya hai'ekenin hazfi, ya da harfin hazf Ue olur. rnek:
' . ' - < - , > ' .-^l ^I -.<- > I ,-.<I y<\^j '-<[ j j i ' > I

5- E m r i hazr, btn sakin zamirlere bitiir, (tesniye elifi, oul j 1, ve muhataba s) .

M t e h a r r i k z a m i r l e r d e n de sadece c e m ' i m e n n e s n u n u n a bitiir. Emir fiiline bitien merfu' zamirler, tpk mazi ve muzaride de olduu gibi, mahallen mefu' fail olurlar.

27

l. Sahih emir fiilinin z a m i r l e r e g r e e k i m i : Muzaaf Mehmuz Salim Zamir

1 n1M fi fi
fi

fi c

fi

fi 0

fi

5_JUUJLI
i >

InV.I
- ">' >
y u t

Not: 1= Yukardaki cetvelde de grld gibi; salim fiilde hibir deiiklik olmamaktadr. * Muzaaf fiilin c e m ' i mennes nununa bitimesi Ue idgam zlr. 2. M u ' t e l s a h i h fiilin z a m i r l e r e g r e Naks(^)
A '
fi a

ekimi. Zamir

Naks(j)

Ecvef

Misal

fi 0

Not: Yukardaki cetvelde grld gibi misal fiili ^^^\j olduu ve J A D I ' muzaride m e k s u r olduu takdirde e m i r fiilinde ilk harfi
<

olanj

fi

hazfedilir: S.j> ayet JjuUI hazfedilmez

> xc gibi. Cry^'i m u z a r i d e meftuh ya da m a d m u m ise bu j

j > pn^jj > ^ 1 gibi. Aslnda bu, fiilin emri ^ j l iken, j

28

harfinin

skunu

ve b i r n c e k i h a r f i n i n

m e k s u r o l m a s ile j ,

ya

dnmtr. * E c v e f fiilin J A J i-^ 'i aslna ( j l j ve . = L ) dnr. lk ve son

sigalarda ise; Jji-I I o^-^ hazfolur. * N a k s fiilde, illet harfi olan J < I I aslna dnr. lk ve s o n

sigalarda ve oul j ile m u h a t a b a (j sna bititiinde illet harfi hazfedilir. ayet b LLlet harfi elif ise oul j ndan nceki harf, stn olur. tj_n..ul > I j l l u l gibi. * Fiil ekimleri iin sarf k s m n m drdnc blmne baknz.

IV- M A M U L N E G R E FL

ETLER

Fiiller m a m u l l e r i n e gre iki k s m a aynimaktad ur: L a z m ve m t e a d d i fUer. A.

Lazm fiil
Vn

(^j>Ul

J^iJI)

1- L a z u n fiil, failiyle yetinip, rnefulu bihe ihtiya duymayan fiildir. jl_s = M u h a m m e d kalkt, j - ^ ^ = A m r geldi.

J . j J I ( j p ] ' - ^ = A d a m oturdu, gibi.

2- H a n g i fiilin m t e a d d i , h a n g i s i n i n lazm o l d u u n u s z l k l e r d e n r e n m e k m m k n d r . Szlkler verdikleri rneklerde ya dorudan, fiilin m e f u l u n u g s t e r i r l e r , y a d a , fiilin s o n u n a bir t> z a m i r i n i ilave e d e r e k gsterirler. rnek: L L C > VL L L ^ I , burada bu fiilin iki meful aldn grmekteyiz.

3- L a z m fiiller yolla mteaddi yaplabilirler: a) J I A I babna naklederek,

D "

b) Jj' ' babna naklederek. 29

c) Harfi cer getirerek. rnek: j . ^ = Cmert oldu. > l l u l 'J^ Ljb'j = Gitti. f ^ ) >'j^ = Ali Hasan'a ikram etti. > 4-J J = Gtrd.

4 -Mteaddilik yolu, btn fiiller iin geerli deildir. Mesel; Ali'yi oturttum a n l a m m d a
f

^ k m . K denmez. Bazen mteaddiliin bu yolu

y y

* f

o fi y

e ^

bir fiilde uygulanabilir: 4_j C i J L a . j y y

<^'^J

<^ 3LAJ = Geri evirdim, gibi...

B.

Mteaddi fiil

(^' JJLJUJ

LuUI)

1- Mteaddi fiil, failiyle yetinmeyip bir veya birden fazla mefulu bihe ihtiya duyan fiillerdir. rnek: J l j^:>l:iJl ^ _!"< II L l t 2- M t e a d d i = Talebeler, dersi anlad.

' ^ - j_yJa-c| = M u h a m m e d , Ali'ye kitab verdi. mutavaat (dnllk) ifade eden bablara

fiiller

nakledilerek lazm yaplabilir. M u t a v a a t bablar, mcerred ve m e z i d bablar ksmnda belirtilmitir. Y-VN\ = Onu topladun.> " k = O da topland, gibi,
JLSL ve J j - -

3- B a z e n bir mefule m t e a d d i olan fiil

bablarna

nakledilmek suretiyle iki, mefule mteaddi hale geth-ilebilir. rnek:

JSII
f

t_J_LLJ I
o y o

= T a l e b e dersi anlad.

J l >_JLLJI .rj nj \\ = Talebenin dersi anlamasn saladm. [\ j .V, ^^lJI I j l r c j - J I i = Ali'ye haberin doru olduunu bildirdim.

* ki meful alan fiiller:

4- ki mefule mteaddi olan fiiller iki ksma ayrlmaktadr:

a) Asl mbteda haber olan iki meful alan fiiUe;r; 30

i-j-A

Jk -

_.-> _ J U .

- (>b bunlar, zannetti a n l a m u a

geldiinden bunlara (j-UJI J L J L I denir.

jJjLii - ( ^ j j -

(_jiJl -

_ j-U. - c 5 ' j bunlar, kesin olarak bildi

anlamna geldiklerinden bunlara

i^LJ i

l denir.

j ^ " _ j ^ " l - j j - Jju. - Jjj=.. _ j dn gsterdii ' T ' " . J j j - " " J l ^ l denir.

bunlara, bir h a l d e n bir hale

b) Asl mbteda haber olmayan iki meful alan fiiller;

jJ-o _ JLuj _ jtJ_a . ^_jJa^l - (^ujJl - Lul^ gibi. mekt

j .AA, elbise giydirdi.

i l a . ( ^ j V l j-fjjJI

(j ; l l = ilkbahar, y e r y z n e yeil b i r

5- mefule mteaddi olan fiiller, yedi tanedir:

<jAa. - J J A I - J - L .

_ l_LJ - LAJ -

- ^le.]

gibi.

V- FALNN VARLIINA GRE FL ETLER

Fiil fainin varlna ve y o k l u u n a gre iki k s m a ayrdr; M a ' l u m , mehul.

A. Ma'lun Fiil

(f^^L-JJ

. ^ l l U i J I )

M a ' l u m fiil, beraberinde faili olan fiildir. 1 "I 11 (-JJI 1 - Spiker haberi okudu.

B.

Mehul fiil

(Jj,(i:> nll

JxiJl)

1- Mehul fiil, faili silinip, yerine mefulu geen fiildir. 1 1 ' 11 I j J = Haber okundu, gibi... 2 - M a z i bir fiilin m e h u l yaplabilmesi iin, sondan bir nceki harfi 31

meksur, kendisinden nceki btn harekeli harfler m a d m u m yaplu;. rnek:

y ^ y -

" t$

|..." = T e s l i m ald > j^lm" = Teslim almd. J l u l = Dant > ^^I^V,..! = Danld, ^tJ = Sundu > '^A = Sunuldu, ^ ^ 1 = kram etti > edildi, J k = Muhafaza etti > JiiL = Muhafaza edildi. 3- F l ecvef ise JJLL I ^j'i, ye dnr. rnek: ^ 1 = kram

J L = Dedi > J j j = Denildi, j L a = Avlad > ._n^ = A v l a n d 4- F i muzari ise, ilk harfi m a d m u m , sondan bir nceki harfi meftuh yapr. m e k : j % 1 r~ j =Teslim alyor > > l = n.'j = Teslim alnyor, = Danlyor,

Danyor > >

^ j i j = Sunuyor > = Sayg gsteriyor >

= Sunuluyor, = Sayg gsteriyor,

LilI = Muhafaza ediyor > 1AV-> j = Muhafaza ediliyor.

5- ayet sondan bir nceki harf, j veya ise, elife dnr. rnek:

= Diyor > J.Ll = Demliyor, j j j j = Artyor > j l ^ = Ziyade olunuyor,

''ijg'iM.j

= Yararlanyor >

JUVM.J

= Yaraianyor.

6- Emri hazrn mehul olmaz. nk fai muhatabtr.

VI- EKMNE GRE FL ETLER

Fl, ekimine gre iki ksma ayrlr: C a m i d ve mutasarrf.

A . Camid fiil ( x o U I

J^^l)

Camid fiil, (donmu fiil) mazi ya d a emir eklinde b u l u n u p , ekimi 32

yaplamayan fiillerdir. 1- Sadece mazisi bulunan fiiller, rnek: lyu-d = deildir, f l j U = mademki, mddete > (Naks fiillerden) L , ^ = Yaklat > (Yaknlk bildiren -mukarabe- fiillerinden) j J jik.1 = ^ =1 = = umulur, > (Reca fiillerinden)

= ne iyi, ,JM'I_I = I.V-^V = n e kt > (vg ve yergi fiillerinden) lAc. = >U. = ancak, hari > ( stisna fiillerinden).

''SL]= LiL = ^ = Balad > (ru' fiillerinden) 2- Sadece emri bulunan fiiller:

LiJi = zannet ki...> ( Z a n fiillerinden) = bU ki... > (Yakin fiillerinden)

B . M u t a s a r r f fiil (>-ij

11 LUiJl)

Mutasarrf fiil; (ekimi olan) bir tek ekli olmayp deiik ekillere sokulan fidi-. ki ksma ayrlr: 1- e k i m i olan t a m fiiller, bunlarn h e m mazi, h e m m u z a r i , h e m d e emri bulunur. rnek: L , ^ ^ l = Yaklat, J L i = Dvt, fL = Kalkt, L ^ = Yazd 2- e k i m i olan naks fiiller, bunlarn da sadece mazi v e muzarileri bulunur. m e k : .'Uyl Lo . [jl^ Lo . J J L _ Jl j Lc = devam ediyor > (Naks fiillerden) J-,ji _ j l ^ = neredeyse > (Yaknlk bildiren -mukarabe- fiillerinden) JAI. _ j l J a = Balad > (Balama -uru'- fillerinden) = Yuvarlad,

33

34

IKINCI BOLUM
SM (j^VI)

I- Y A P I S I N A

GRE SM

ETLER

sim, y a p m a gre, iki ksma ayrlr: S o n harfi sahih olmayan isim, son harfi sahih olan isim. A . Son harfi sahih olan isim ( > L V I ^ ^ l )

Son harfi sahih olan isim, m a k s u r , m a n k u s ve m e m d u d o l m a y a n m u ' r a b isimdir. rnek: j j j = kova, ^ h - ceylan, 5 = oda, J r j . j = adam.

B. Son harfi sahih olmayan isim

rj^'^l'

j^VI)

S o n harfi sahih o l m a y a n i s i m , k s m a ayrlmaktadr: M a k s u r , Mankus ve Memdud.

1- M a k s u r isim ( j j

II

^Vl)

M a k s u r isim, s o n u n d a sabit bir elif bulunan m u ' r a b i s i m d i r . M u ' r a b ismin sonundaki bu elifin asl j ise, uzun ( I ) , ^ ise, noktasz eklinde

yazlr, ancak elif eklinde telaffuz edilir, m h i m olan da budur. mek: _^'<
II

= gen , (_$J4J' = doru yol,

L-=LJJI

= baston,

(_5^1ll = hatra, ^ o l U = oyun sahas, ^\\r, ,^1.1 = seilmi. smi maksurun elifi asl deil, yukarda belirtildii gibi j veya ^ den n u n k a l i b ( d n m e ) dir veya menneslik iin zaidedir. ^^rnV^f gibi. Bunlarn mzekkeri, J~xV^r II, j ^ j j l eklindedir. smi maksurun irab takdiridir. nk elif hareke kabul etmeyen bir harftir. Bu nedenle "teazzrden dolay irab takdiridir" denir. 35 , i_^A
y

* ismi m a k s u r n e k r e olduu (tenvin ald) z a m a n , r e f , n a s b , c e r halinde elifi, yazd kalr ancak okunmaz, ;nek: R e f hali: N a s b hali: Cer hali:
L-ar ,jLc

,jJL eL. =Bir gen geldi c . K j = Oyun sahasna girdim

LIJI^I

= Bir bastona d a y a n d m .

2- M a n k u s isim

j.^'>ll

^^1) (_g b u l u n a n

M a n k u s isim;. s o n u n d a bir nceki harfi m e k s u r olan bir m u ' r a b isimdir. Bu asldir. Vazgeilmezdir.rnek:

^ L = J L I = avukat,

\ = yol gsteren, ^ I j J I = oban,

^ _ ^ L L | | = hakim, ^^jljJI = vdi, ^ I j J I = daveti. * Yukardaki tanmdan da anlalaca gibi, m a n k u s isim deildir. n k (Jdtn Isj'^n (=ceylan), kelimesi,

n c e k i harf m e k s u r deildir. Y i n e asl deildir. mensub

kelimesi, m a n k u s isim deildir. nk sonundaki

Yani aslen k e l i m e n i n bir p a r a s d u r u m u n d a d e i l d i r . s m i oluturmak iin getirilen nisbet (j sidir.

M a n k u s isimin irab, r e f ve cer halinde, takdiri olur. N a s b halinde ise, irab lafzi olur. nk d a m m e ve kesrenin zerinde talaffuzu aurdr.

* M a n k u s isim nekre olduu takdirde, r e f v e cer halinde sonundaki (j der, ancak nasb halinde kalr. rnek: ( L = ^ eL=k = Bir avukat geldi. ( R e f hali) fI - ,_jlc - "1 = Bir avukata selam verdim.(Cer hali) L_a o a l l j = Bir avukat grdm. (Nasb hali)

* Tesniye halinde den (j tekrar geri gelir, rnek:

jU-a

> iken ( j U ^ L a - a P U . = iki avukat gelder, haline dnr.

36

* M a n k u s isim izafetle veya J l taksyla marife olduu takdirde, ref',. nasb v e cer halinde sabit kalr. rnek:

( j U . j j l c ,_ JJU .LLI ^'<^ = Kad bir caninin aleyhine karar verdi.

SL-LLI

^_^L3 e U , = Kadlarn kads geldi.

3- M e m d u d isim ( j j ^ ^ J . '

j^-^."^!)

M e m d u d isim, s o n u n d a h e m z e , h e m z e d e n nce d e z a i d e b i r elif bulunan m u ' r a b isimdir. m e k : el r

'pL^

= bykler, p

= airler, P L U = eref,.

= gk, ykseklik, 'P I J L J = balang, pLiJil = yapmak.

M e m d u d isimde bulunan h e m z e , drt eittir; a) A s l h e m z e ,

L i U l . d e n P L A J I I , J ^ I den P J L J gibi.

b) j veya

den d n m e h e m z e , m e k :
(_j_!__

den p Llj , j .n j dan P LA_UJ gibi.

c) Menneslik iin, ilave edilen hemze, m e k : p l j j ^ U mzekkeri > j j ^ L J l = Muharremin onuncu gn, P L ^ ^ mzekkeri > LJ_>XJI = akreb, p I r n z e k k e r i > ' ' j _ . ^ l = yeil, P d) C e m ' i iin ilave edilen hemze, m e k : p I fi \Cc = bykler, P I ^ J j . = airler,
pL^jj

= l

- reisler,

PLJ

= edipler

Not: M e n n e s l i k v e y a c e m ' i iin ilave edilen zaid h e m z e ile biten isim, tenvin almaz. nk gayr munsarf olur. Ancak, Asl veya j - ^ den d p m e h e m z e ile biten isn, tenvin alr. A n c a k h e m z e d e n s o n r a , tenvin y a z m a k iin bir d a h a elif y a z l m a z ; nk,

37

hemzenin iki elif arasnda gelmesi caiz olmaz. m e k :

f y ^
_ B

.IM

f.IAljI

gibi. Ancak, eklinde yazlmaz.

ULu-a _ U I A J I J I

II- B E L R L L N E G R E S M

ETLER

sim, belirliliine gre, iki ksmdr; Nekre v e marife.

A.

Nekre isim

(^AJI

'^Vl)

1- Nekre isim; belirsiz varlklar gsteren kelimedir.

(jl . 'l = bir insan,
J-UJ

= bir arslan, 5 j - j = bir iek.

2- Nekreliin iareti tenvindir.

B.

Marife sim

(Ujill

J ^VI)

1- Marife isim, belirli bir varl gsteren isimdir. j n n = M u h a m m e d , ,jLu-iVl = insan, 1 1 jjt = bu arslan, g-uuiJLJI j j i j = meneke iei. 2- Yedi tane marife vardr. Bunlar; a) Zamir, b) zel isim ( j J l ) , c) smi iaret, d) smi mevsul, e) J l taks alan isimler, f) Bir marifeye muzaf olan kelime, g) Belirlenmesi kasd edilen mnada. imdi bunlar ksaca zetleyebiliriz: 38

a) Z a m i r : Nahiv k s m m d a m e b n i isim bahsinde yeterince bilgi verilmitir. (Bkz:

s.336-346)

b) A l e m

(zel

isim):

Bir ahs veya bir yeri, yahut bir eyi belirlemek iin konan addr. ,\ o -> n = M u h a m m e d , A L U = Aye, _jJ_LI = Fas, I ' I = Lbnan, = Mekke, Jj -Jl" .nl = stanbul.

zel i s i m , eittir: K n y e , l a k a b , isim. aa) K n y e : balayan terkiblerdir. L_L^ - cjAK f\. J^] gibi. = baba < f I = anne . = oul lafzlaryla

bb) Lakab: Belli ahslan hatrlatan baz sfatlardr. J i ^ L J I _ ^ / ~ / n _ jjj-oUl gibi. cc) sim: Knye ve lakab olmayan isimlerdir.
simler, mfred, olabilir; ~ ftJ-* ~ S^'-'^-

zafet terkibi olabilir; j LijL I j_-c _ <U I xxc gibi. Terkibi mezci (bileik isim) olabilir;

Not: 1) zel isim, mrtecel ve menkul olmak zere ikiye ayrlr. ^' Mrtecel isim, hep zel isim olarak kullanlan baka bir ey iin kullanlmayan 5_j j L _ o gibi. * M e n k u l isim ise, zel isimliin dnda cia kullanlabilen isimlerdir. - Bunlar, ya bir sfattan evirilerek zel isim olmulardr, rnek: 39 isirnlerdir.JJJL^ -

3.7,

- ._

j -

,,.j-^ -

JLS-L^

"^...^ = gzel, j j - ^ ^ = vlm, '^J^ = cmert, ^jJu

= erefli,

j j j i l = en nurlu, J A ^ = en mutlu, SjJbLSJ I = kahredici. - Yahut, masdardrlar; (j^-Ls^ s ^ - - f'j^r- u-'i^ - 1 3 ^ ^

J I A J C I gibi.

- Yahut, cins isimdir;

jjj-il-

Ij^^j

- S j j j - I^LJi
O-JJ-I -

a^l

gibi. gibi.

- Yahut da, fiildir; ^i] J J :

) I ^ J A I I J -t -

2) j-jl k e l i m e s i iki z e l i s i m a r a s m d a g e l i r s e , elifi yazdmaz .e -jl UAI j^-j j-<uc gibi. c) sm-i aret: ( M e b n i isim k o n u s u n d a ilenmitir.) d) s m - i m e v s u l : ( M e b n i isim k o n u s u n d a ilenmitir.) e) Jl taks alan isimler:

hazfedilir,

N e k r e bir ismin b a s m a J l taks gelince marife olur. J l taks alan isimlerde tenvin olmaz, l l ^ j > J ^ j-l I gibi. J . jJ I olmaz. f) M a r i f e y e m u z a f o l a n kelime,

Nekre bir isim, marife bir isme muzaf olduu takdirde marife olur. l_jlh^> _ JJ I: L II 1_IL I ^ gib (Mecrur isim k s m m d a anlatlacaktr.) g) Belirlenmesi kasdedilen mnada,

N e k r e bir isim, kendisine seslenilerek marife olur. M n a d a k s m n d a

anlatlacaktr (Bkz: s . 2 9 0 - 2 9 5 ) .

III-

NEVNE G R E SM

ETLER

simler eitlerine gre iki k s m a ayrlr; m z e k k e r isim, m e n n e s isim.

40

A.

Mzekker isim

(j^iil '^Vl)

1- insan v e hayvanlarn erkek olann gsteren isimdir.

J I r t^Lus. J-UJL ,\j I I (J^J<_JL

gibi.

2- Canszlar gsteren baz isimler, mzekker kabul edilmitir.

t_lLj i _ j L ^

p(

< l . ^ J n

.1

^ gibi.

B . Mennes isim

^Vl)

1- M e n n e s isim, insan v e hayvanlarn, diisini gsteren isimdir. B u n a hakiki m e n n e s d e denir, j j b l ,_jlI

- Vcll - \

- j ^ l - >|

gibi.

2- C a n s z l a r g s t e r e n baz isimler, m e n n e s k a b u l
j
y

edilmitir.
%

fi

fi

fi

Bunlara m e c a z rhennes d e denir.

J I J - p l j - . . o - <-aJ - \ ^ - \ gibi.

3- Arapa'da menneslik iaretleri tr: ta-i te'nis (ya da merbuta), elif-i maksure, elif-i m e m d u d e .

a) T a - i te'nis ( y a d a ta-i m a r b u t a ) : En ok kullanlan menneslik iaretidir. Menneslik 5 si dediimiz bu iaret, farkl durumlarda bulunur; aa) M e n n e s ismin aslnda, yapsnda v a r olan bir l olur.
<^ J J 6AJU <JJI,.6J A ' N

- ^-aJaLi gibi.

41

bb) Sfatlar mennes yapmak iin ilave edilen bir l olur.

5I

. >-. : J j

n-

<_aJL5 : jJLS

^ nlm

ft :

I.M

gb.

Ancak baz sfatlar var ki, sonlarna menneslik iin 5 ilave edilmez. Bunlar:
JjjL

kalbndan gelip J x . U anlamnda, kullanlan sfatlarda. rnek:

- J j j t i kalbndan gelip, meful anlamnda kullanlan sfatlarda. rnek:

- Kadnlara mahsus sfatlarda,

_iiaj_a ^Y

_ J - a L a . gibi.
Y

- Mennes iareti tamad halde hem m e n n e s , hem de m z e k k e r saylan baz kelimeler vardr:
Ja-jl

= koltukalt, ^

n^l

= parmak, ^ j i ; = m e m e , J U . = hal,

^ l . - kaburga, J j . = yol, p^'s . = bak, ^ i L o j = silah,

p LA-^

= gk,

jj-uj

= ar,

j j j J

= yol,

j-lc

= boyun,

= cier,

metin, gibi

cc) Bazen sfat olmayan isimlerde de S bulunabilir. = osul > 4_J = kz

t j l . . . 'l

= insan >

5j.LaiJ|

= bayan insan

= kii > 51 _>-l = bayan kii gibi. dd) M z e k k e r i cins isim olan baz k e l i m e l e r e m e n n e s l i k bitiebilir. Bu takdirde, 5 , teklik ifade etmi olur. rnek: * ^ \ ^ = gvercin, ^ t l . j tavuk,
J(!i[^

5 si

= sr, j l = ekirge,
j \ .r.

= portakal,

^t_J3j

= karpuz,

= kaya, gibi.
^^LL^^ ~
'i

imdi bunlarn sonlarna

\ ilave edecek olursak -

42

6 j i j gibi.... Bu takdirde anlam; bir gvercin, bir tavuk, bir inek... olur. nk i , vahdet bildirir. H a y v a n isimlerinde, mzekkerlik ve menneslik farketmez <_A_:^ kelimesi hem erkek, hem de dii gvercini

gstermektedir. oulu; jLal. dr. nk cins isimdir.

b) Elifi

maksure:

u durumlarda elifi maksure menneslik alameti olur. aa) M z e k k e r i "(j^la, m e n n e s i , sfatlarda. rnek; O.dJ=-c > j_j_iiJ=_c = susuz, >. = ak a l b n d a olan mennes

jjiLu > (jluu^ = tembel, bb) M z e k k e r i J J L I , mennesi, ^_yl-a kalbnda gelen m e n n e s ismi tafdiUerde. rnek: ' ^ ^ 1 > (jj^ = en byk, ^'k r i > ^^J^ = en byk, gibi...

cc) Elifi maksure ile biten masdarlarda. rnek:

(jJsiA
=

dava,

^JV^ = fslt, ( ^ ^ p i = fetva,

(JJJ^

= mjde

dd) Yaplar itibariyle, elifi m a k s u r e ile biten isim ve sfatlarda. rnek: L AL = hamile, ,_JJL] = ylan, ,_yL:i = dii.

Not: Y u k a r d a k i hallerin dnda elifi m a k s u r e ile biten isim v e sfatlar m e n n e s saylmazlar. ^jjLa= hastalar, = yarallar, ,_J_1L = ikier,

^ii-, R-^ = seilmi, ^"iY~.. = artakalan, gibi.

c) Elifi

memdude

(uzun

elif): 43

Elifi m e m d u d e , u durumlarda menneslik alameti olur: aa) M z e k k e r i JJL) , m e n n e s i ; P ^ U J k a l b m d a o l a n sfatlarda. r n e k

j _ a ^ I > p Ijr^~^ = krmz. ^J^'^ > p Ij -^-r = kr.

mennes

bb) Yapdar itibariyle elifi m e m d u d e ile biten isim ve sfatlar. m e k : p|j_a_uo = sahra, I ^ = gzel,

P L J J = dii akrep, p l j j _ i L t = aure. Not: Elifi saylmaz: 1] Elifi memdudenin hemzesi kelimenin asl harfi ise. plol -l = balang, gibi. 2 ] EUfi m e m d u d e n i n hemzesi, j < fj dan d n m e ise. fLuj = bina, PLLUS = safa, gibi. 3] Elifi memdudenin hemzesi oul iinse." p l j j l i = airler, p L J i l = bykler, PLLU. = halifeler, gibi. memdude, u durumlarda menneslik alameti

4- eit m e n n e s

vardr;

a) L a f z

mennes,

mzekker
-

isim

olduu

halde

menneslik

alameti tayan ishndir. P J ^ j

_IJIA 1> gibi

b) M a n e v

mennes, mennes isim olduu halde

menneslik

iareti tamayan isimdir, j b - u " f ^ j - * gibi-

c) H e m

lafz, h e m d e m a n e v

mennes, hem

mennes

ismi

44

h e m de menneslik iareti tayan isimdir.

^ l j n ^ - ^ 1 . 1 - 5 . L gibi.

5-

Manev

mennes, drt yerde gibi.

olur:

a) M e n n e s zel isimlerde,

b) Kadnlara has isimlerde, cuAi c) Uce, ehir ve kabile isimlerinde, d) B a z ift o r g a n i s i m l e r i n d e , bazlar da m z e k k e r saylmtr:

gibi. LiJI - ^^La^ gibi. - J a . j - Oj-t gibi. B u n l a r d a n

^"> 111 = ene kemii, j U l = yanak, t_A^L=JI = ka, ( j i j i l = dirsek, ^ j j - a J I = akak, gibi.

IV- SAYISINA

GRE

SM

ETLER

sim saysna gre, mfred, tesniye ve c e m ' i o l m a k zere e ayrlr.

A . Mfred isim ( j ^ (
Mfred isim, -memes veya mzekker- tek varl gsteren isimdir. (_y = Ali, iU = ocuk, = at,

Ll = gen kz, S J - I L . = sofra, gibi.

B. Tesniye sim (
T e s n i y e isim, - m z e k k e r v e y a m e n n e s - iki varl gsteren isimdir.

1-

Tesniyenin

yapl;

T e s n i y e (ikil), m f r e d ismin s o n u n a r e f h a l i n d e j j I , nasb ve cer halinde ^ ilave edilerek yapdr. 45

N a s b ve cer halinde, tesniye (j sinden bir nceki harf, meftuh olur. ;^ ise, her z a m a n meksur olur. = iki mhendis geldi. (Raf hali)
f

CrOJ j j

= iki devleti ziyaret ettim. (Nasb hal)

C a H j j . . . j .ji< J J - = ki bayana uradm.(Cer hali). T e s n i y e olacak k e l i m e n i n mfred, m u ' r a b olmas, ancak m r e k k e b ' olmamas gerekir. B u n a gre tesniye ve c e m ' i bir k e l i m e n i n tesniyesi

olmaz. A y n ekilde, art isimleri, soru isimleri gibi mebni olan isimlerin de tesniyesi o l m a z . 2M a k s u r , m a n k u s ve m e m d u d ismin tesniyesi;

a) M a k s u r bir isim tesniye yapld zaman, baklr: Bu isim harfli ise, elif aslna dntrlr. rnek:
y y y y y y y

L a x = baston > ^1 j--s - ^J-JJ >^>r = iki baston

y y

= gen >

LJI -

ir^^ = iki gen.

^ = M a k s u r isim drt veya d a h a fazla harfliyse, elifi ^ ye dntrlr. rnek: > = hastahane > jl _^.7,"... o ji ~ - = iki hastane.

b) M a n k u s bir isim tesniye yapld zaman: Eer si mahzufsa geri iade edilir. m e k :
f>K n

= avukat >

(jL-al ~ > -

= iki avukat

c) M e m d u d bir isim tesniye yapld zaman, baklr: * H e m z e s i , menneslik iinse, j ' a dntrlr. rnek: p |j>^A. = yeil > ' j ' - ( > ^ j ' j - ' ^ = iki yeil. H e m z e s i asl harf ise, olduu gibi kalr. m e k : 46

pLjJa = uzay, gkyz boluu > ( j U L A i - (^^-^PL A ^ = iki uzay * Hemzesi, a dnr. rnek:
p L l j = bina. Asl, yadir.

^-

j den d n m s e , ya h e m z e olarak kalr, ya da

den) > ( j U L l j , j , ! j L l j = iki bina

pI n u = gk. Asl, vavdir. ( j .nj Lljo. dan) > ^\e.L^,

^1 J U j l u = iki gk

3- Tesniyenin rnek:
<jLjjjJ
I <JLU I

^j'u m u z a f o l d u u z a m a n

der:

L u j J a j > J . A - , = iki arapa retmeni geldi.

nceki hli d j L u j A ^ ) eklinde idi. . IU I U j

6jJbLLl

Oi-:?

' L p - j = Benha, Kahire v e T a n t a

ehirleri arasna girer. nceki hli (;j_lljj_a) eklinde idi.

4 - u lafzlar i r a b b a k m n d a n

tesniyeye

uyarlar:

T e s n i y e d e aslolan; mfredin sonuna ^jl veya e d i l m e s i d i r . A n c a k bu lafzlarn mfredi itibariyle tesniye anlam vermektedir.

ilave edilerek elde mana

o l m a d iin, s a d e c e irab

Bu n e d e n l e

bakmndan alrlar.

tesniyeye baldrlar. Y a n i r e f halinde jj). nasb ve cer halinde ^

v e Lll^

lafzlarnn

kullanm

ile

ilgili

unlar

sylenebilir: il<[, tesniye m z e k k e r , Lll ise, tesniye m e n n e s iin kullanlr. H e r ikisi de m u z a f olarak kullanlrlar. Ya tesniye bir zamire, ya da tesniye bir isme muzaf olurlar. 47

* Tesniye bir zamire muzaf olarak kullanldklar zaman, te'kid olup tesniye irabna uyarlar. rnek:
LAARA^ J-"

= iki a d a m m ikisi de geldi.

Bu rnekte i l ^ te'kid olup I ile merfudur. m e k :

I -f/'K
Bu rnekte

p j J j j M .

II 'c^] j = ki bayanm ikisini de grdm.

lafz te'kid olup ^J ile mansuptur.

T e s n i y e v e marife bir i s m e m u z a f olarak kullanldklar z a m a n , maksur ismin irabna tbi olurlar. Yani r e f , nasb ve cer hli takdir olur v e bu lafzlardan sonra gelen kelime muzafun ileyh olmak zere m e c m r olur. rnek:
tjljj't-^

j J I i l ^ = H e r iki adam alkandrlar.

jjLid^JL^ Or\-ljj... II LiK = Her iki bayan alkandu-lar.

rtJja. j J I

ITJJ' I J

= Her iki adam grdm.

u j J ^ j j . . . 11 LiK ca-fl j = Her iki bayan grdm. j<i^ j J I j j_a = Her iki adama uradm. Her iki bayana uradm.

O^AJJLU I L ^ K J . T J =

C. Cem'i sim

(j_a.=JI | ^ V I )

C e m ' i (oul), ikiden fazla eyi gsteren isimdir. j L p I = nehirler,

oUujA-b

= bayan retmenler,

j Mj < d n = mhendisler, gibi. C e m ' i , eittir: C e m ' i m z e k k e r salim, c e m ' i m e n n e s salim, c e m ' i teksir.

48

1- C e m ' i m z e k k e r s a l i m , ( j J L J I a) Yapl,

j^lLI

j-<^)

C e m ' i mzekker, mfred bir kelimenin sonuna r e f halinde, ^j, ve c e r halinde, ^ ilave edilerek yapdr. Nasb ve cer halinde

nasb

den nceki

harf, meksur olur. ^ her halkrda meftuh olur. rnek: , ^ L L I j . - ^ = Sanatlar geldiler. j
'^11

_ ^ j JI j j j = phesiz Allah, iyileri sever.

b)

Cem'i

mzekker

salim, sadece

zel

isim

ve

sfatlarda

olur.
* A n c a k bu zel ismin m z e k k e r olmas, s o n u n d a S oliTflamas ve mfred olmas yani m r e k k e b olmamas gerekir. rnek:

B u n a gre, f^U

j gibi k e l i m e l e r i n c e m ' i m z e k k e r salimi

OJJB ^-J-IJJ

o l m a z . n k , zel isim deiller.

gibi isimlerinde c e m ' i \

mzekker salimi olmaz. nk bunlar mennes isimlerdir. 5_jjL>_a -

gibi kelimelerin de c e m ' i m z e k k e r salimleri olmaz. nk sonlarnda 5 vardr. g'hi isimlerin de c e m ' i m z e k k e r salimi olmaz n k

mrekkeb bir isimdir. * Sfatn da m z e k k e r ve akUdar iin olmas arttr. Ayrca sonunda
6

o l m a m a l d r ve m e n n e s i ,
^l-

P ^La- giLxi

vezninde

olan

JJL

b a b n d a n ve Ayrca

mennesi

v e z n i n d e olan

babndan olmamaldr.

m z e k k e r ve mennesi, ayn olan bir kelime de olmamaldr. rnek: fi i / _

B u n a gre, ^iaj_*= e m z i r e n , kelimesi m e n n e s sfat olduu iin c e m ' i m z e k k e r salimi olmaz. 49

jc-aLi = yksek, ^ j . . . 't =

geni

sfatlar,

aklszlar

iin

kullanldndan c e m ' i mzekker salimleri olmaz. j_ojs.l = krmz, j .A-^i = yeil sfatlarnn da c e m ' i salimleri olmaz. nk bunlar, mennesi PiLs_ olan
JaJ

mzekker babndandr.

^Liia^ = susuz ve

I 1 .t. = tok sfatlarndan da gelmez. n k bunlar, J J - J ^ = sabrl, ^js^ = yaral

mennesi ^^laJ olan (j>L*_a babndandr.

kelimelerinden de bu c e m ' i yaplmaz. nk m z e k k e r ve m e n n e s l e r i ayndr.

c) M a k s u r , m a n k u s ve m e m d u d salimleri;

isimlerin cem'i

mzekker

aa) Maksur isim, c e m ' i m z e k k e r salim sigasna evirildii z a m a n , elifi hazfedilir ve c e m ' i j veya rnek:
^ ^ ' ^ ^ * .

s ndan nceki harf fethah olarak kalr.

f ^ a^ f f

o * -

bb) ismi menkus, c e m ' i m z e k k e r sigasna evirildii z a m a n , ^ s hazfedilir, cem'i j ndan nceki harf m a d m u m olur. C e m ' i harf meksur olur. rnek: sndan nceki

^ L J I > ' j J L J I - C A ^ L J I - ^_.<.ULI>

O^UJII

-'c^UII

cc) Memdud bir isim, c e m ' i m z e k k e r salim sigasna e v i r i l d i i zaman, memdud ismin tesniyesi halindeki kaidelerin ayns geerli olur. rnek: cUj >
OJ'^'^J

= H e m z e burada asldir. dan dnmtr.

pLl > j < = ' L ^ ( j j ' ^ ) = Hemze burada,

d) der.

Cem'i

mzekker

salim,

muzaf

olduu

zaman,

^' u

50

rnek:
LijLi -UI j _ u j ' j j _ a j .A-^ = Dil hocalar geldiler.

Asl; ((j^>^jo -a) dir. jjJaJI Asl; (cr; .,\'i[] j'o ft dir.
TjJLL

= Yol mhendisleriyle karlatm.

e) u lafzlar i r a b b a k m n d a n c e m ' i m z e k k e r s a l i m e olurlar:

tbi

Bu isimler, ikinci m a d d e d e saylan c e m ' i m z e k k e r salimin artlarm haiz deildir. A n c a k bunlar, j ile merfu', c e m ' i mzekker salime tabidirler. m e k : i U j >-jjl j.n-> = Krk adam geldi. OidLJI _j d J x->ll = Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamd olsun.
LJIJI

ile m a n s u b v e mecrur olmakla

zLaJi '<_Lj j j i l l i j J l i l = Mal ve evlatlar d n y a hayatnm ssdr.

2- C e m ' i m e n n e s salim (jJLJI a) Yapl;

cuivll

j-a-.)

Mfred bir kelimenin sonuna OJI ilave edilerek yaplr. rnek: ' ' 'j >
ulj

I I ' T j , f I n ~t > TZJ La I n ~ > ,j

([ > ~ I j ' j ''

S o n u n d a 6 olan isimler c e m ' i m e n n e s salime e v i r i l m e d e n , yani sonuna ilave etmeden l hazfedilir. m e k :

b) C e m ' i m e n n e s s a l i m o l a b i l e n isimler 1] M e n n e s zel isimler v e sfatlar: ._'j3 -

unlardr: gibi.

51

2 ] Sonu 5 ile biten isimler:

<JLJ - JIJJ - CJLU.
y y < j L j j j _ y

^ >_viA gibi.

A n c a k o k az sayda isim v a r ki, bunlar istisna tekil etmektedir. _ S L i . 51 ^ 1 gibi. PLUJI

nk bunlarn cem'ileri srayla yledir: P U ( _ " l u i . . ""-tj 3 ] Elifi m a k s u r e ile s o n a eren isimler
(SJ-^ - LSJ^'-^ - LS-^ -

L S - ^ gibi.
o
y

Ancak bunun da bir k a istisnas vardr: Bunlar mzekkeri j j : i J olan ,_^lLa vezninde gelenlerdir. m e k : Bunlarn cem'ileri, srayla yledir: ^ L _ j . - ^J,IL^. 4 ] Elifi m e m d u d e ile sona eren isimler, P L W a . _ P f^L^ _ P I j->

gibi. Ancak, mzekkeri J a J l vezninde olan P^i veznindeki isimler hari. rnek: P I j L u a - P I - p l g i b i .

Cem'ileri; ' j l a ^ "^^lio. - ^^11. eklindedir. 5 ] Akdszlar iin ismi tasgir (kltme isimleri).
^ 't j

n - <-:^j-i

~ J j

-> ~ >f4J gibi.

6 ] Aklszlar iin kullanlan sfatlar. j j t L i - jt-oLi = grkemli.

(UHIIAL

.ji "j cijLkjiLi J L J . ^ 6 A ) denir.

7 ] harften fazla mastarlarn ounda. ^^Lual ^ j k 't~ d

l '

j 1 T " gibi.

.u) - pl j ^ l -

jj_4

- ^1 j^l

8] Semai (iitmeye dayal) baz d u m m l a r . 'S:^c) salim Maksur, olmas; 52 jL=>. - ^\ > [izjli^] ve m e m d u d I d r n.->) gibi. isimlerin cem'i mennes

mankus

aa) M a k s u r isimden c e m ' i jennes salim yaplaca z a m a n elifine bakdr, *ayet elif kelimenin nc harfi ise, aslna dnr ( j veya ^ ) . rnek:

* Elif, kelimenin drt, b e veya altnc harfi ise, ^^ ye dnr. m e k :

bb) M a n k u s isimden, c e m ' i mennes salim yaplaca zaman, ayet s hazfedmise, geri gelir. m e k : ^ j U . j-^)
IJLJJL^

j'-f-j^'-^

JJ-*

= Akan nehirlere uradm,

cc) M e m d u d bir isimden c e m ' i mermes salim yaplaca z a m a n , h e m z e s i n e baklr. * ayet h e m z e asl ise, olduu gibi kalr.
pLJ.Ll=

yapmak >

CJULJII

, gibi.

* H e m z e menneslik iinse, j ' a dnr. rnek:

p l =

l > o l j l j -></ , prnn-> = gzel >

C J I J I 'I..!-.

* j v e y a ^^ d e n d n m e ise, ya h e m z e olarak kalr, ya da j ' a dnr. rnek:

PLO_UI

= gk>

LTJIPI n -

) : B u r a d a h e m z e n i n asl j d r

p L i j vefa > d U L i j ( c i l j L j ) : Burada da hemzenin asl ^J dr d) Orta harfi sahih ve sakin slasi bir isimden cem'i

mennes salim

yapmak;

* ayet ilk h a r f i meftuhsa, c e m ' i m e n n e s salimde, ikinci harf d e meftuh olur. rnek:
i s i i j > LZjlikj , 5 _4 ^>.^l J ^ ,
l_>!.JI>OJI JAJI

,t]->>t::iLlL.

* lk harfi m a d m u m veya meksursa, J - 1 1 p^_c in sakin veya meftuh olmas, yahut bir nceki harfin harekesine tbi olmas gerekir. m e k : 53

sj ~

-V

= Dir

oda > jiij

7>

-> - e n i j

7>

-> - C J I J

7> ~. . urjLoA

JJL

= liizmet >

La i .

- L H ILSA.

- ciLoAa.

eklinde bif

ifade yanltr. Not: Mfred isim slasi deilse, j>jj_a gibi.Yahut S j j i i gibi illetli harfse, yahut orta harfi hareKeliyse, 12 jj
JAUI

gibi. B u durumlarda Cry; crjLalj^

Ja.^ ilmfredde naslsa, yle kalr. rnek: u u L S j j - K=j\jjii3-Kirik oul ( j.u<,-y\ I _a^)

Kirk ouL ikiden fazla eye dellet eden ve mfredinin bozulan ouldur. rnek: J l k j : J . J gibi. Grld gibi, mfredinde,

yaps

meftuh, jr m a d m u m ,

J m a d m u m . o u l u n d a i s e , j harfi m e k s u r , ^ meftuh, fazladan bir elif gelmitir. Krk oul, h e m aklllar, h e m de aklszlar, h e m mzekker, h e m d e mennes iin kullanlan genel bir ouldur. Krk oullar, genellikle semaidir. Szlklerden renir. Krk o u l l a r , iki k s m a ayrlr; A z l k bildiren o u l ( c e m ' u kille), o k l u k bildiren o u l ( c e m ' u kesre). a) Azlk bildiren oul
(45JI

^n-^)

Azlk bildiren oul; ila on arasndaki varlklar gsteren ouldur. Bu oulun drt tane kalb vardr: I]

Ol^t
jj-ijt= gz > tjjLci t>uij= nefis > giJ

54

2] < j " i = kl > l i L u l

L_i_^

= uzum > c j L A

31

LJ -i_jLc j = somun > < i j 1 j = direk > 5 j_ajtl

41 t l i Jl^ik = gen > 4 : L ,_,_u^ = ocuk > 4_ .n

b) o k l u k b i l d i r e n o u l ( 5 ^ 1

^ )

o k l u k bildiren oul, ten sonsuza k a d a r olan varlklar gsteren bir ouldur. Bu oulun bir ok kalb vardu- Bir ksm unlardr: aa) M z e k k e r ve akUl vasflar, u kalplarda oul yapdr; lli > O L L L gibi.

<LLJ

> s L J (asl:

\i^\)'g)i

jLa_a > L_b.S gibi.

' t ' f

PiUJi > P L J J ^ I gibi.

y y y ^ y
o

bb) M e n n e s i P>LJ olan J A J I kalbndaki vasflar, u kalpta o u l yaplu-;

> ^ ^ l i i

= yeiller,

"[^la^l

= kmhzdar,

^^lo

= sarlar,

*^J^ - krler, ^ cc)

J j j L

= sau-, gibi.

kalbndan gelip, l m ve ac e k m e y i ifade e d e n sfat

m e b b e h e l e r u kalptan gelir; > = yarallar. 55

^jjL^Jj^ = hastalar,

= ller, gibi...

dd) J-Va veya J kalbndaki isimler, u kalplarda oul yaplr;. ' j U J > J L L ^ = dalar, J U . j = erkekler, j U _ = denizler, gibi... Jjl > = kalpler, = mezarlar, j>Lc = ilimler, gibi...

ee) S o n oullar S o n oullarn, krk opl elifinden sonra, iki harekeli harfi, ya da orta harfi sakin bir ^ olan harfi bulunur. Bu oullar u kalplarda gelmektedir; J^Ll > jJiLci = daha bykler , JuiaLal = daha fazileer , gibi. JjjLi JiLu JUla >
-JJLJI

= ibrikler,

Lul = sluplar, gibi...

> JLUuj= mektuplar. L - i I U ^ = sahifeler, gibi... > v_>jal j-o = mezhepler, ^ j A . a = medreseler, gibi... = anahtarlar, J j j L i l . = mendiller, gibi... = cevherler, P j ) ^ = caddeler, gibi... = kandiUer,
J-JJ

JjjU > J^ljj

J^LL

>
> JJJLI5

.^-.r = sereler, gibi...

Not: 1- B a z e n okluk bildiren oul ( 5 j i ^ l oul (<LI kullanlabilir. m e k : ^-^1.) yerine, azidc bildiren

j _ l c > j L = Boyunlar. Boyun, asimda ok fazla olduu iin okluk bildiren bir kalptan kuUandmalyd. Ancak bazen byle olabilmektedir. Z a m a n zanan bunun tersi d e olabilmektedir. Yani baz d u r u m l a r d a

56

azlk bildiren oul yerine, okluk bildiren oul kullandr. rnek jLj > JLa- j = adamlar, gibi...

2- Bazen aym kelimenin birden fazla oulu olabilir. Baz kelimeler, c e m i m z e k k e r salim olabilme artlarm tadklar iin hem cemi mzekker salne, h e m d e krk oula sahip olurlar m e k : > s^^ ~ Lillk = yazarlar

J_aLt > j j ^ U - J L a ^ = der

V- T E R K B N E G R E S M

ETLER

sim, terkibine gre iki ksma ayrr: Gmid isim, mtak isim.

A.

Camid isim

(i-t^JI

/^Vl)

Camid (do^nmu) isim, baka bir eydei^ tretilmeyen isimdir. C a m i d isim, iki eittir: Zat ismi( buna, ismu cins d e denir). M a n a ismi (buna m a s d a r da denir).

1- Z a t ismi {^VA\

j^l),

Lafzmdan ayn anlamda bir fiil elde edilm;^.i^ i l l e r d i r . m e k :

jLj =
denmitir.

Adam,

^jl-ai =

Dal,

= N e ^ . ;fit' k e l i m e l e r d e n ayn

anlam ifade eden bir fiI tretilmedii iin bunlara zat, ya d a cins isim

2- M a s d a r (j ,.wr .ll); M a s d a r (ya da m a n a ismi); Bir z a m a n a bal olmakszn, bir m a n a

57

ifade eden kelimedir: ' J A C = adalet, j^LJLa .l= toplanmak, jl j k | = ikram, gibi.. M a s d a r , s z l k t e , m a z i ve m u z a r i d e n sonra n c srada g e l e n kelimedir. Masdar, fiilin ve btn mtak isimlerin kkdr. Fiil, slasi ( harfli), ruba (drt harfli), h u m a s i (be harfli), sdasi (alt harfli) olur, bunlarm her birmin zel masdar olur.

a) Slas fiillerin m a s d a r (^^liLlIl

JJLI

H)

Slas fiillerin m a s d a r l a r m n zel bir kural yoktur. Bunlarn eitli kalplar vardr. Bunlar, h o c a d a n d u y u l a r a k , ya da szlklere baklarak bilinebilir. A n c a k genellikle; -Sanat, m e s l e k ve i ifade e d e n slasi m c e r r e d fiillerin m a s d a r i a r J L kalbndan gelir. ' i o = sanat, i ^ l j 3 =ziraat, 6jL =Ji = ticaret, gibi... - H a r e k e t , k p r d a n ifade e d e n slas fiillerin m a s d a r i a r / [ j ^ ^ kalbndan gelir. rnek: ' j L = kaynamak, "[jl .Aj < = tamak, "[jl j l L = umak, - Renk bdiren slas filerin masdariar, l = yeiUik, ijLua = sardk, 5 = kalbmdan gelir. krmzlk, gibi... masdariar J L * ^

- Hastalk kalbndan gelir.

ve ses ifade e d e n s l a s fiillerin

J U = ksrmek,

j = nezle, P I J = alamak gibi.

- K a n m a , u z a k l a m a ifade eden slas fiillerin m a s d a r i a r , J U - kalbmdan gelir. cLI = reddetmek, j L i l = rkmek, ^ L i c = ayplamak, gibi...

ayet masdar bu anlamlarda deilse genellikle u kalplarda olur; - Slasi fiil mteaddi ise, masdar, Ja_a kalbndan gelir. jJli = amak, j_Ji = yasaklamak, ''^a..u = iitmek, = anlamak, _3jaia = dvmek,

j = yazmak, gibi. ^ j eklindeki bir ifade yanl olur.

- Slasi fiil lazunsa, m a s d a n , 'jj^^i kalbndan gelir, m e k : j l . = Oturmak, j j j J = oturmak, j = secde etmek, ^ j l L = domak, .

Bunlardan ayr olarak, J > i i = kabul etmek nasdar, J j j - kalbndan gelir. Bazlar d a <J JJLI kalbnda gelir. 5J j o ' . = kolaylk, IJJJLL - glk, gibi.

b) R b a , h u m a s i , ve s d a s i fiillerin

msdarlan

Bu masdarlar, kysdir. Yani belli bir kural v e kalb vardr. (Bunlar, Sarf k s m n n birinci b l m n d e , " M c e r r e d m e z i d fiiller" gemitir), (s.6-18) c) M i m ' l i m a s d a r ( ^ 1 1 Mim'li masdar, banda zaid bir m i m harfi bulunan masdardr. - Slas fiillerden mim'li masdar, [fA n kalbnda gelir. ^ j j > den j l ^ = fuar, gibi.
JALO

bahsinde

Ancak genellikle fiilin Uk harfi iUet harfi ise,

jJSj

kalbndan ger.

> den

j-j-a

= mevki,

sx.j>

den

c^

= kararlatrlan yer,,randevu, gibi. gelir.

- Fiil slasi d e i l s e , m i m l i m a s d a n , m u z a r i s i n i n k a l b n d a

A n c a k , bu muzarinin m u z a r a a t harfi yerine m a d m u m b i r m i m getirilir v e sondan bir nceki harfi meftuh olur. j _ y i l L J I = bulumak, gibi... * Mim'li masdara bazen bir 6 ilave edilebilir.

59

5 jloll = zarar, l i l j j = menfaat,

= v a ' z , gibi.

d) Y a p m a m a s d a r Y a p m a m a s d a r , c a m i d ismin s o n u n a <1 ilave edilerek elde edilen masdarlardr. Bunlar, hal v e sfat ifade ederler. m e k : iLli L u j I = insan, L J j ^ ^ . = hrriyet,

= sorumluluk, gibi...

e) Bir defa olu ismi ( ^ I J ^ ^ I ) smi merre, bir iin bir defa olduunu gsteren isimdir. - smi merre, slasi fiillerde l l i kalbmda gelir. <ik = bir yeyi,
J J J ^

= bir v u m , gibi...

- s m i m e r r e slasi d e i l s e , m a s d a r kalbnda ancak s o n u n a bir S ilave e d m i olarak ger. m e k : 5^:iLL:( = bir gidi, ^ l u " I = bir glmseyi, gibi... ayet m e z i d fiillerin s o n u n d a zaten l varsa, ismi m e r r e ifade e t m e k iin sonuna S j ^ l j lafz ilave edilir. m e k : ' s j ^ l j I J U I = bir cevap vermek gibi...

f) H e y e t ( N e v i ' ) ismi ( ^ j J J I

jl

'^\) gsteren

H e y e t i s m i , fiilin m e y d a n a gelii s r a s n d a k i d u r u m u n u masdardr. Buna n e v i ' ismi de denir. - Heyet ismi, slasilerde, l i l i kalbmda gelir. m e k :
^L=JI

5 jk^i

<LJ I

jii^

= O n a hayret edenin bak gibi baktm.

pLoJjJI ^ MiU 4 :ii..('s = Alimlerin oturuu gibi oturdum. - Mezitlerde heyet isminin kural gerei bir kalb yoktur. A n c a k ismi

60

merrede olduu gibi m a s d a n n sonuna bir l ilave edilir. B u konuda heyet v e merre isimleri farkszdr.

g) M a s d a n n a m e l e t m e s i (jj -uoJlI

J -a-c)

M a s d a r b a z e n fiili gibi amel eder; fiil ve fail alr. M a s d a r m fiili gibi amel etmesi iki yerde olur: a) Masdar fiilin yerine getii zaman. mek: = hmali brak! B u r a d a ,

(JLuhVrd'^l

JL-^l

d p

m a s d a n , d j l \ fiinin yerine getii iin, fiil gibi amel etmi, J L a J ^ y i , m a s d a r m mefulu bihi olmutur. b) Masdarm
J . t

yerine,

mevvel masdar

konabildii

zaman.

rnek:

II (_Lc _ jJ, jj_o - ^ - = Ali'nin bal yiyiine atm. Burada,

m a s d a n n n yerine; jjl v e j l i konabilir. B u takdirde c m l e yle

konabilir. Y a n i m a s d a n m e v v e l
u_.,>A- l

olurjUdl

'-}-:-f

B u n e d e n l e , m a s d a r , fiil gibi a m e l etmitir. B u r a d a m a s d a r olan c _ ^ ^ - i , failine muzaf olmu, fail olan ,_jic lafzen m e c m r , a m a mahallen merfu'dur. J---- 11 fetha ile m a n s u b , m a s d a r m mefuludur.
h) S a r i h ve m e v v e l m a s d a r ( J j j i l j.wnllj J L J .1)

Masdar, sarih v e m e v v e l olmak zere ikiye a y n h r . aa) Sarih m a s d a r , n o r m a l ekliyle g e l e n k k h a l i n d e k i m a s d a r d r . Yukardaki misallerde olduu gibi. bb) M e v v e l m a s d a r , sarih m a s d a r a te'vil e d i l e n , masdarlardr. M e v v e l masdar, unlardan oluur; l]jjl+
J j L

dntrlen

den. rnek:
y

dLu'l
fi

j'\ x j j l

= Seninle karlamak

i s t i y o m m . B u u dernektir: d^LLLi-o A J J I 2 ] La + jLa den. rnek: c.l ^ e. La j^'^j^ = Yaptn beni

sevindiriyor. B u u demektir: d l a - c 61

3]*tj1

+ ismi ve haberinden. rnek: (jLaJLaVI

*

^-^^

*J-a =

Hedefi imtihanda baard olmasdr. Bu u demektir:

fi fi fi
y y

jjUji-VI

La-LaJ <Lij-4 = Hedefi imtihanda baarl olmasdr.

M e v v e l m a s d a r , yerine getii sarih m a s d a r gibi irab alr; y e r i n e gre mbteda, haber, fail, naibi fail veya meful olabilir.

B. Mtak isim ( j l i i l
M t a k isim, b a k a bir k e l i m e d e n tretilen ve bir vasf b e l i r t e n kelimedir. tikak (tretmek), bir k e l i m e y i dier bir k e l i m e d e n retmektir. B u ikisi a r a s n d a a n l a m b a k m n d a n bir y a k n l k o l m a s n a r a m e n bakmndan farkllk vardr. Mesel;
...'^

lafz

kelimesinden .

n <

... ['<, o. j L i k kelimeleri tretilmitir. Anlamlar, h e p y a z m a k l a ilgilidir, oysa lafzlar farkl farkldr. M t a k isimler yedi tanedir; 1-smi fail (J.tUJI ^ \ ) 2- smi meful (J>iJLI ^ 1 ) 3- Sfat m e b b e h e (^ j j n, 11 ^^..^11) 4- smi tafdil ( J j . A ^ " 11 | ^ l ) 5 - s m i zaman (jjLajJI 6- smi m e k a n ^1) j^l)

7- smi alet (UVI j ^ l )

1- s m i fail (jcLJI

J.^1)

Bir ii yapan g s t e r m e k iin, tretilen bir isimdir. M e s e l ; ^ L . = uyuyan kelimesi ismi faildir, den t r e t i l m i olup, uyku iini

62

ierekletireni gsterir.

< _ jjLa

Icelimesi, ismi faildir. ^'^ySa

kelimesinden

tretilmi olup v u r m a iini yapan gsterir, a) s m i failin e l d e edilii:

aa) Slasi mcerred bir fiilin ismi faili J ^ L a lsnde gelir. rnek:

_r*N
1 jJ

> den v^S. = yazan >den ^ j U = > dan okuyan = atan

1] ayet, slasi fiilin J ^ i J I o ^ '

elif ise, hemzeye dnr. rnek:

jLua > den j^La = oru tutan JL > den J L l i = syleyen = satan, gibi...

> den 2] J A J
Oi-t

'i meftuh olan btn slasi fiillerin ismi failleri J ^ L i

lsnde geldii halde, bir istisna olarak ^ L i , - c _ j L i , - < _ j U a gibi fiillerin ismi failleri bu lde g e l m e z . J J L U I
(J-U:.

'i m e k s u r ve m t e a d d i slasi

fiillerin de ismi faili, J L i lsnde gelir. rnek:

* .

> den <_ ^lj = Binen, gibi. 3] JSLUI

i)>ue. 'i m a d m u m

olan slasi fiillerin ismi failleri IJcLi

lsnde gelmez. rnek:

y >

y
i r .

y.\x^
' -

> den
,

. B j

= zayf,

> 'y

,^ir\
y >y

>den
*

_<a<- = zor,
y

fl-. >

den

J_n-^

= gzel.

4 ] JaJJI

C A ^ ' m e k s u r ve lazm olan slasi fiillerin de ismi failleri

J r U lsnde gelmez. m e k : j^jl j n-> >den > den ^ j i = sevinli, j.ft->. = krmz, LiJaj = isusuz. 63

U r > den

Not:
Bu son iki m a d d e d e k i , k e l i m e l e r e , ismi f a d e n z i y a d e , ismi faile benzeyen sfatlar anlamnda, "Sfat m e b b e h e " denir.

bb) Slasi mcerred olmayan bir fiilin ismi faili: Slasi m c e r r e d i n dndaki filerin ismi faili, o fiin m u z a r i s i n i n m u z a r a a t harfi m a d m u m bir m i m ' l e deitirilir ve sondan bir nceki harfi meksur yaplr. m e k : JlLi
(j.'"^ I

>

IbU
fi "

> dan JJlLil = savaan, . .1

" f

> (j

''"--^ > dan

fi

> n

= ly eden,

jLi ^j_j jaa

>

JJLLJ

> dan

.ijs n = ifade eden. = kanun koyduran,

> ^j > ^j^'j

_ > dan ^ J . 7 .

> dan ^.t-a'v n = ilerleyen,

j\~'.l > Llul

' w . j > dan j<<~./n = balanmak isteyen, j_.i~<.. o = doru olan gibi. ^ \ Jll)

> p j ' i M . j > dan

b) s m i failin a m e l e t m e s i (J^cliJI

smi failin a m e l e t m e s i n d e n kast, o n u n fiil gibi fail v e y a meful almasdr. sn fa cmle iinde ya isim ve sfat olarak bulunur ya da, fi gibi bir i bir olu bdirir. Birinci halde fi gibi amel etmez. m e k : ^jiiaLiJI PU> = Kad geldi. j j - i L U l , ismi faildir. '[;^La J-oLc jJb = O maharetli bir iidir. J - a U , ismi fadir. JJiLJI
ij^>-xl

= Katili yakalad.

JLLDI,

ismi fadir.

kinci halde fiil gibi amel eder, ya fa alr ya da meful alr. Bu takdirde ismi fa yerine bir fi koymak mmkndr. B u da iki d u m m d a olur:

64

aa) smi failin b a m d a ismi mevsul a n l a m m d a J l taks bulunursa; j ^ J ^ L L I J . > I I pLa. = Kardei faziletli adam geldi; Burada, JJL] kelimesi, J j i L J I ismi failinin faidir ve b a m d a ^ j J I a n l a m n d a J I taks bulunmaktadr. Ayrca smi fa yerine bir fiil k o y m a k m m k n d r ; t>j ^ J . A s (_gjJI J j j . j J I e U . d e m e k mmkndr.
. f y y
y

f y y

>

LiL j

(jIUJl O J L _ O ,_I

j = Vatanna ihanet edeni c e z a l a n d r m a k

gerekir. B u rnekte, j j - k j kelimesi, j j L U J I ismi fainin mefuludur. bb) B a m d a J l t a k s b u l u n m a y p , h a l v e istcbale delalet ettii (yani ismi fa yerine bir fiili muzari konabdii) z a m a n ve kendisinden nce, nefi v e y a soru edat getii, yahut kendisinden nceki bir m b t e d a y a v e y a bir mevsufa dayand zaman, fi gibi amel eder. rnek:
^ 9 . fi fi Q ^ fi *

t j ^ j V I 6jj^

lijjLa. ^>UJI = ifti, kz yeri srendir.

Burada,

J I J J U . , ismi fail olup, kendisinden nce geen bir m b t e d a

(^iLJ I) var ve hal veya istikbale de delalet ediyor bu nedenle fi gibi a m e l etmitir, j j i ; kelimesi, ismi fain failidir.(_,i jVl mefuludur. Ayrca ismi fain yerine bir fli muzari rahatlkla getirebir;
(_>ijVI
JLJ>=-J

c^SlJI denebilir.

i j V I .'Mor cz^\ d j b l = u anda iir terk mi ediyorsun? B u c m l e d e d e , d j b i s m i fail, a y n z a m a n d a m b t e d a olup,

k e n d i s i n d e n n c e soru e d a t ( l ) gemi, ojJl mahaUen m e r f u ' d j b ismi failinin faidir. A y n z a m a n d a , haber yerine gemektedir (edde mesedde'lhaberdir). J . ^ ^ ismi fain mefuludur.

c) s m i failin m b a l a a s i g a s (5JJLII

^j.^)

* s m i n d e n de anlald gibi, ismi fail, m b a l a a veya okluk ifade

65

ettii zaman, buna ismi failin mbalaa sigas denir. Be kalb vardr; JIJ JLLLO
J^>jui
J j j L

> ^ l l l = ok engelleyici, > p U k o = ok yaralayc,

> _Li,=
>

= ok tayc, "r I ^ = ok rahatlatc, = ok kredici, = ok iiten, l ^ j = ok anlayh.

ok balayc,

1 ^jI

= ok bilen,

Jal

>

J j = ok uyank,

* M b a l a a sigas sadece slasi fiillerden yaplr. J l l l sigasi, ayn z a m a n d a sanatkarlara da isim olmaktadr; j l l J i = marangoz, ^ I. ,1 'I = dokumac, j l l l = frmc, ^ UJa = deirmenci

2- smi meful ( J j i l

f^O

Yaplan iten etkilenen kii veya n e s n e y i g s t e r m e k iin, m e h u l fiilden tretilen isimdir. rnek: ^ j o,,, n Juj^aJI = K o n u m a duyulmutur. Burada ^ j - - - i mehul fi olan ^ n ^. fiUinden alnmtr. kelimesi,

a) s m i m e f u l n

elde edilii:

aa) Slasi fullerin ismi mefulu, Jj-, lsnde gelir. rnek: ^ o 1.1 > den JL >den * Y a ecveflerde. Mesela ve
L_JLC

... a = duyulmu,

J>Ll .o = nakledilmi.

filerinin ismi mefuUeri;

66

I n ve __n * V a v ecveflerde,

eklinde gelir.

Mesela J L ve jV fillerinin ismi mefuUeri; J^i^ * Ya naks fiillerde, Mesela, ^ j v e ,_jJ- fiillerinin ismi mefuUeri; ^ * Vav naks fiUlerde, Mesela, U j ve U . j fiillerinin ismi mefuUeri, j_a ve j.a.j-a eklindedir. * Baz slasi fiierin ismi mefuUeri,
fi
y

ve

^jJ_a eklinde gelir.

v e ^ ' I o eklinde gelir.

lsnde gelebiUr. rnek:

'

fi

yaralanm,
fi
y

= ldrlm, gibi.
fi
y

Bu sigalarda mzekkerlik menneslik fark yoktur.

fi fi

<_JL3 ve

5_jJUa denir.

bb) Slasi fiUlerin dndaki filerin ismi mefuUeri, muzaraat harfinin yerine m a d m u m bir m i m getiihni mehul fii muzari lsnde geUr. smi failde, sondan bir nceki harf meksur, ismi mefulde ise meftuh olur. rnek: Jjil ji3
L 5 f J J
~ ' o fi t fi

> >
>

3 ili 'jsLi

> dan 3 I U > dan jti5 _o Ls^'j^

fi

= kapatlm = takdir edilmi, = uyulmu,

fi

LS^'J ;
fi
y ,
,

fi

^ a

^ " r.l > ^" 1 j > dan ^ j ^ ~ . . n = karlm, jfi fi, i fi fi' f> jinpl > j" 1j > d a n |..fL_9 = itham e d m i . b) smi mefulun amel etmesi ( J j j j i l J*^):
y . '

s m i m e f u l u n a m e l e t m e s i n d e n kast, m e h u l f i gibi n a i b i f a

67

almasdr. smi meful c m l e iinde isim v e y a sfat olarak bulunabilir, y a d a mehul bir fiilin ilevini yerine getiren bir kelime olarak bulunabilir. Birinci halde amel etmez. m e k : J . r . , . ; ! ! ^ _ ^ r ^ l = Gelecee bak! t_jj I qV"/l I J . j J I _JLkJI Ijj = B u talebe sevimlidir. = Kltrl adam h o u m a gidiyor.

kinci halde, ise mehul fi gibi amel eder. Bu d a iki d u m m d a olur: aa) B a m d a i s m i m e v s u l a n l a m n d a b i r J l taks b u l u n d u u v e k e n d i s i n d e n sonra naibi f a v e y a meful olacak bir k e l i m e b u l u n d u u v e ismi meful yerine mehul bir fiil konabildii zaman. m e k :

jJiLLlL

6jil

j>5ll

j-^II

'r-ij^

J ^ = Kahire'de yaplmas

kararlatrlan konferansn tarihi deitirildi. Burada, j l c kelimesi, j ^ > i l l i s m i mefulnn naibi faidir. i s m i meful a m e l etmitir. n k , ismi mefuln banda, J ( v a r v e k e n d i s i n d e n sonra naibi fail olabilecek bir kelime gelmi, ayrca ismi meful yerine m e h u l b i r fiil k o y u p cmleyi yeniden dzenleme imkan var. Mesela; ljJbJL

6J-C jj2

j ^ j l l ^ j L J j ^ demek mmkndr.

bb) smi mefuln banda J l taks b u l u n m a y p , ancak yerine m e h u l bir fli muzari konabiliyor ve banda da nef veya soru edat bulunuyor, y a da bandaki bir m b t e d a veya sfata dayanyorsa. m e k : jIU. kelimesi, ^Ur'n 3IUJI = Baarl, d l verilendir. B u r a d a , S j L U .

. ismi mefulnn mefuludur.

3-

Sfat m e b b e h e ( J ^ U J I

j k L u L

^j

1.7.11 < < .v.

11)

Sfat m e b b e h e , slasi lazm fiilden tretilen v e ifade ettii m a n a

68

ile srekli olarak sfatlanan kii veya varl gsteren bir lafzdr. rnek: fiti ( ^ j ' - J I I jJb = Bu asker cesurdur. I A = Bu gen cmerttir. Cesurluk ve cmertlik sfatlar g e ^ c i olmayp daimi sfatlardr. smi fail de, bir vasf bildirir, ancak bildirdii vasf devaml deildir. Mesela; = uyuyan, ( > J U . = oturan kelimeleri de bir vasf bildirir.

Ancak, uyuyan, uyanabilir, oturan, kalkabilir. Bunlar sreklilik bildirmezler a) Sfat m e b b e h e n i n e l d e e d i l m e s i : (^o I .T.U
LLUSJI '^JM^)

Sfat m e b b e h e sadece lazm slas filerden trer. Lazm slasi fiiller vezin (l) de gelir;
^

fi

jf

^ fit f

_U-a

- JA - Jxi

aa)

J A J lsndeki lazm slasi fiilden treyen sfat m e b b e h e

u kalplardan gelir:
fi fi
'

fi

- JjL > rjl bildiren kelimeler.

= sevinli, j -^^ = kederli, gibi sevin y e znt

- J 1 > (mennesi;

P i ! i )

'JJ1.

= krmz, '^Jc] = topal, gibi renk

ve sakatlk bildiren kelimeler. - jui > (mennesi; ^xl) ^\A,Ur = susuz, ' - ^ H ' ~ ^ ' S^^i

doluluk ve boluk bildiren kelimeler. bb) J A J lsndeki lazm slasi fiilden treyen sfat m e b b e h e u llerde gelir; - J j j t i > L L J J - = pek erefli,
fi
C ^

= pek cmert, gibi...

C ^
M

fi

D ^

fi

- JjL

>

_n .r.

= zor,

J j

= kolay, gibi...

fi fi fi fi fi fi - J L L > ^ K 7 = cesur, - JLjti > ( j L . - J > jia- = korkak, 69 = kahraman, C J I j J = tatl(su), gibi... ^ L a k = iffei, gibi... = gzel, gibi;..

. jjLk > j=^

= tatl,

= ac, gibi...

cc) 'jV.i lsndeki lazm slasi fillerin ok czi bir ksmnda sfat mebbehe yukardaki llerden farkl llerde gelir. m e k :

v_LL > den

Vl- = iyi, gzel,

sa aaran

j Li, > den J j t = arzulayan LJ L > den

Lj'.T.l =

dd) Baz sfat mebbeheler, ismi meful anlamn verirler. m e k : j = gnderilmi , Jj ~ s = ldrlm, (jLo = dolu. b) Sfat m e b b e h e n i n a m e l e t m e s i :
(<

o . ,7, U LL^-JI

J-OJI)

Sfat mebbehenin amel etmesinden kast, lazm bir fiil gibi amel etmesidir. Sfat mebbehe, sfat sebebiyyeye delalet ettii zaman amel eder. Sfat m e b b e h e n i n m a ' m u l (kendisinden sonra gelen isim) d u m m d a bulunur:

* Fail olmak zere merfu' olur. B u da, fail olacak isim, ya bir zamire ya da bir isme muzaf olduu takdirde olur. m e k : 6jk'.ft iLjjLa. L L i l l CJLIJ = Manzaras gzel bir bostana girdim. B u r a d a , j k ' n kelimesi, zamire muzaf olur ve d a m m e ile merfu', sfat mebbehe olan J j -^ kelimesinin faili olur.

* Temyiz olmak zere ^mansub olur. Bu da nekre olduu zaman olur. I j k n J J n-sll (j (~.. II c j - J = M a n z a r a bakmndan gzel bostana girdim. Burada, I j k 'LO kelimesi, nekredir v e fetha ile m a n s u b , sfat

mebbehe olan J j n-vll kelimesinin temyizidir.

70

* izafetle m e c r u r olur. B u d a b a m d a J l taks b u l u n d u u takdirde olur. m e k :

j ' H J J n^ll j , ! ' / II
[ZALJ

= Gzel manzaral bostana girdim.

Burada, j k ' [ I kelimesi, izafetle mecrurdur, banda, J l taks vardr.

4- smi Tafdil (Jj ,A-|l J L ^ I ) smi tafdil; renk v e sakatlk dnda bir vasfn bir varlkta baka b i r varlktakinden daha ok olduunu gstermek iin tretilen isimdir. rnek: ^ j V l ^ ' j l ^ l [j.'fl^7JI = Gne dnyadan byktr.

smi tafdilden n c e k i k e l i m e y e JliLo, sonraki kelimeye d e J L <(_Lc denir. Yukardaki m e k t e , (ju r J I kelimesi, jLki-, o^S^ \ kelimesi
ise L JIC J_LA_8 tir.

a) s m i tafdilin e l d e edilii

(J-.uii:iJI ^ 1

^J-L^)

aa) smi tafdil, slasi, tam, e k i m i olan, m s b e t v e m a ' l u m , fiilden trer (elde edilir). Slasi olmayan, naks, camid, menfi v e m e h u l fiilden tremez. s m i tafdil m z e k k e r iin J J , m e n n e s iin; jLxl lsnde gelir.

A n c a k h e m m z e k k e r , h e m d e m e n n e s iin J J L ls kullanlabilir. mek: JiLiJI ^

JJLL

, J J L u J I = Dalar, tepelerden daha yksektir. j j v-^ /> j l i l J j j = Zeyd, A m r ' d a n daha stn

ve Halit'ten d a h a cmerttir. bb) Fiil yukardaki artlar tamyorsa, normalde, ismi tafdi olmaz. B y l e fiillerden ismi tafdil elde etmek iin - j - i l gibi bir

kelimeden sonra o fiilin masdar getirilir v e b u masdar, temyiz olarak irab

71

edilir. mek: 6 jj&LLl y r ^ L l j -i -ok j > i l L i ^ j l 'jhk] ' ^ V l piramit, Kahire'nin btn binalarmdan daha yksektir. Bu r n e k t e , ^ LLHjl m a s d a n slasi olmayan bir fiilin masdardr. Bu nedenle normal yollarla ismi tafdili yaplmaz. Ancak bu fiilin m a s d a n n n bana yi^] k e l i m e s i getirilerek ismi tafdil anlam elde edilmitir, j^] =.En byk

kelimesi, haberdir. U l i i i j l kelimesi, fetha ile m a n s u b , temyizdir.

b) s m i tafdilin b u l u n d u u d u r u m l a r : ( J j I I smi tafdil drt durumda bulunabilir: aa) smi tafdilin banda izafet halinde de ohnayabilir.

|^l

oVU.)

J l taks b u l u n m a y a b i l i r , ayn z a m a n d a

Bu d u r u m d a ismi tafdilin; mfred, m z e k k e r olmas ve kendisinden sonra gelen k e l i m e ( i j l r gerekir. m e k : j U a i J I (>a ^ j ^ 1 ' _ ^ L k J I = Uak, trenden daha sratlidir. (>j uul j^LLJl = Uaklar, trenlerden daha sratlidir. bb) smi tafdil, J l taks ile marifelik kazanm olabilir. Bu takdirde, ismi tafdilin, kendisinden nceki k e l i m e y e ; ( J . A s o), J . A S n) nin, ^y-a harfi ceriyle m e c r u r o l m a s

mzekkerlik, menneslik, tesniye ve cemilik bakmndan uymas gerekir v e 4 j l r J . A n de zikredilmez.rnek: j l ^ V l j^Vl = En byk erkek karde zekidir. ^^^lSJI jiii.^1 En byk kz karde zekidir.
cijL^J

c L L _ > l ^ l o l . 5 ^ V l = E n byk kz kardeler zekidirler.

72

(jl /o k^ II ^ l J j j J I jjLcV I j j Lli j al I d e n m e z .

<Z,\A'A

= E n byk iki devlet ittifak ettiler.

* u k a d a r m da s y l e m e l i y i z k i , ismi tafdilin m e n n e s v e krk oulu, semadir. Menneslii ve krk oulu d u y u l m a m baz kelimeler vardr;
_ i _ j J i

gibi. Bunlar, yle kullanlr; l i ^ V l J . _ J I = en erefli adam, L_s j l i V l 6 ^ 1 = en erefli kadn.

cc) k n i tafdil nekreye muzaf olabilir. Bu uMirde, ismi tafdilin m f r e d m z e k k e r ileyhin J .As n e uymas o l m a s v e muzafun

gerekir.

rnek:

j _ , . u a J A j L U I = Kitap, arkadan en stndr, j ^. , ^ J i l J J L J I : I J I = ki kitap, iki arkadan en stndr. pLi-al J .A < ^~<;il = Kitaplar, arkadalarn en iyisidir. dd) smi tafdil ma'rifeye niuzaf olabilir. Bu d u r u m d a , isni tafdilin, j L i l ' e uymas ya d a u y m a m a s caizdir. rnek:

^Llll (iLAi) JAil

LaJLL

= Siz ikiniz,

insanlarm en faziletlisisiniz.

_yuLlJI (JoisLal) J A i l jJLi = Siz, insanlarn en faziletlisisiniz. ^ L J I (oljl'A^) j ' . A i l = Siz bayanlar, insanlarn en stnsnz.

c) smi tafdilin a m e l e t m e s i

( J j . A V ~ II |-^l J-cuc)

smi tafdilin amel etmesinden k a s t , ^ u n fiil gibi fail almasdr. s m i tafdil, nefi v e soru edatlarndan sonra geldii v e yerine ayn

73

anlamda bir fiil konabildii yerlerde fiil gibi fail alr. mek: jl<a_o ^ <Ci^ l-j-^ u^j' (j-0 L = Msr

topramdan daha iyi p a m u k yetien bir toprak yoktur. Bu cmlede, [ j i A l I kelimesi, j ^ 1 ismi tafdilinin failidir. nk ismi tafdil yerine j f i i l i konulmu ve ismi tafdil olumsuzluk edatndan sonra gelmitir.

5,6- smi z a m a n ve ismi m e k a n ( ^ j t l j

^^\

I n ...1)

smi z a m a n ; fiilin gerekletii z a m a n g s t e r m e k iin tretilen isimdir. m e k : (jlj-jjja. J j l (jl->" "^1 J - t = mtihan vakti, Haziran'm badr. smi mekan; fiilin gerekletii yeri gstermek iin tretilen isimdir. . rnek:
fi fi
y y

^jMi t

= T o p sahas genitir.

a) smi z a m a n ve ismi m e k a n n elde

edilii

aa) Slasi fiilden ismi zaman ve ismi mekan iki kalptan gelir;

* Muzarinin babtansa)

JJULI

Oi-^'i meftuh

veya medmumsa,

( 1 . ve 3.

j k j - a - c_>''s n

^'\,r>a

- c_lLo CklndC gel".

* Slasi fi naks ise, (^>a-o -

jl o eklinde gelir.

74

JA_O

* Fiilin son harfi sahih ve muzarisinin J-> a 11 o^'i olur: = dnlen yer ve zaman, Jy^^

meksur ise, yle

= inilen yer ve zaman

Fiilin sonu sahih ve ba illetli ise,(misal fiilse) yle olur; jJ j -o = doum yeri v e zaman, j = gelinen yer v e zaman,

bb) Slasi olmay;n Tlden ismi z a m a n ve ismi m e k a n , ismi meful lsnde gelir. rnek:
o ' / ,

^ ^ a Not:

~ ft= toplanlan yer v e zaman, toplum. > = ifa bulunan yer v e zaman, hastahane.

Bir eyin ok olduu veya bir iin ok yapld yeri gsteren ismi mekann sonuna bir 5 eklenir. Byle isme kesret ismi denir. m e k :
5 _lLo = kpei bol yer, <J_La = devesi bol yer,
<jLk_o

= basmevi (ok basm yaplan yer)

< -r< n = ktphane (ok kitap bulunan yer) gibi.

7- smi alet (JVI j ^ l ) smi alet; fiilin yaplmasnda kullanlan aleti gstermek iin tretilen bir isimdir. Baka bir ifade ile alete isim olan kelimedir.

a) s m i aletin elde e d i l m e s i : (<JVI ^ \

^>L-S.)

s m i alet, slasi ve m t e a d d i fiilden ayr kalptan gelmektedir. Bunlar sema olup yle sralanabilir:
- JLj_o

^ I - | 9 n = anahtar, JI.T, \ = testere, j I n. n = i v i ,

75

= saban, l \ =

ayna, '->e- =terazi, gibi...

j'Jj^

tq5,

ee,

'j^- =

kirman,

JlAu = orak,
_~ n

trpan,

Jjj_o = kazma, klnk,

- <UjL_a

= mikroskop,

= matkap.

^ - '< > = sprge, ^ L ... ^ = cetvel, ^

jlua = eki, tiL =

kak, t.

- - = silgi,

.n ^ = szge, 5 =

Not: '^ B a z e n ismi alet, y u k a r d a k i kalplarn dnda bir k a l p t a n d a gelebilir. rnek: (jj\..< = bak, ^ j _ i = atal,

= kalem, ( j u l i = balta, gibi...

* Msrda A r a p dili heyeti, olduunu belirtmitir. rnek:

J L J kalbnn ismi alet iin elverili

la.SLi =
5_J

buzdolab,

<J l l i

= amar makinas,

= et kzartma makinas, 4_ I J J L = blendr.

VI-SM

TASGR

1- smi tasgir, kkl ( azl), gstermek, sevgi belirtmek, zaman ya da mekan yakn gstennek ve horlamak iin, deiiklie urayan m u ' r a b isimdir.

76

Mesela: > i 'A jjjl > = oulcazm (sevgi ve nazlamak iin), = rmakck (kkl gstermek iin),

J_L3 > J J s = h e m e n nce (zaman y a k m h iin),

J ^ D ' ^

jl >

._..' 1 ^

= katipcik, katipcaz (horlamak iin), ii ^ 1

'^j^a)

2- smi tasgirin elde edilmesi : ( j j

> * y ^

a) Slasi isimde b) Rba isimde

JL^A J
^ o " f

lsnde, lsnde, lsnde gelmektedir.

JAJJL

c) H u m a s isimde

JJAIIJLJ

a) harfli ismin tasgiri ( ^ > l l l I

jj>..-.-.)

aa) Yukarda belirtildii gibi, slasi ismin tasgiri (kltlmesi) iin J j j L kalbna sokulmas gerekir. rnek: j L j > den J j l j = adamck, j > u ^ > den t j j /v = hseyincik j_oJ > den ^ j > den = kaplanck, = iekcik,

bb) Menneslik iareti tamayan m e n n e s bir isim, tasgir yaplaca zaman sonuna l harfi ilave edilir. rnek: lj >
id

ftjJl
* a y
^

=hindcik,

jl > P . . n .M >

S - j > I = annecik L c a l l l i = gnecik.

77

cc) harfli v e sonunda menneslik iareti olan l, elifi m a k s u r e , elifi memdude, sonunda zaide bulunan isimler ve
JJU

l s n d e gelen

btn krk oullar, harfli isimlerin h k m n e tabidir. Yani tasgir ilemi, asl kelimede yaplr. m e k : l j \ M. > den fi s fi Jij\\'N,
YA
y fi

= aak,

S jjfc > den 6 j_jA = kedicik, ^j, n\ iu > dan j^:^.:^

o ^

= selmack, = mutlucuk

Y fi

(jsa^

> dan (jAjt

c I j > d a n pljjJi. > dan

n V , n >

P Ijj-^..-. = lck,
plj_jut.

= yecik,

dan 'jjLlllu= selmanck, osmanck,

LaLc> dan <jI A\\e= L-jl

> dan <_L=^jla = arkadacklar,

jl/yl

jL^J] > dan

= nehirciklcr. j j i .^-)kalbna sokulmas gerekir.

b ) D r t h a r f l i i s m i n t a s g i r i (^^L^JI D r t harfli i s m i n tasgiri iin, rnek:

fi , o
'

J A I

fi

, ,

fi

^ ' . / I O > dan ^ ' j 1 ^ n = fabrikack, J 3 A x > dan J j j " n = evcik, aa) Drt harfli ve s o n u n d a menneslik iareti olan S, elifi m e m d u d e ve sonunda zaide jjl bulunan isimler, drt harfli isimler gibi tasgir edilirler. rnek:
fi'' t

fi,,

Sjl- o > dan 6jh j ft = cetvelcik, 4-> wnft > den < > jju o =tesbihcik,
PLLJJI

> dan

PLJJJI

= aramback,

t j l j i c j > dan ' j -i ^-cj = safranck. 78

c) B e harfli i s m i n tasgiri (j_j_LuUiJI

.--)

Be harfli i s m i n tasgiri iin J n j V t k a h b m a s o k u l m a s g e r e k i r . rnek: ^ L u ^ > dan

j j i u s L C

j.nn = lamback,

> d a n j j < j r . r = serecik.

d) k i n c i harfi zaid elif v e y a illet harfi o l a n i s m i n t a s g i r i : kinci harfi zaid elif olan bir isim tasgir edildiinde, elifi j 'a dnr. rnek: j J Lu > den j J j j _ L u , .ls > den _ ~ j j ^ B u iki isimde elif, asli harflere ilave edilmi bir harftir. kinci harfi, illet harfi olan b i r isim tasgir edildiinde, illet harfi asima dner. rnek:
_jL > dan t_j_ _ , > dan

e) n c harfi illet harfi o l a n i s m i n tasgiri: n c harfi illet harfi olan ismin illet harfi, tasgir y a s m a idgam edilir. m e k :
j v j ^ > dan j _ ^ , L . u a > d a n 4.j .^-.r , v_jLi > dan

VII-

SM MENSUB ( ^ ^ ^ ^ 1

j^VI)

1-

smi

mensub

s i m d e n treyip d e bir yer, varlk v e y a ile ilgiyi v e o n a aidiyeti gstermek iin, sonuna makabli m e k s u r eddeli bir rnek: > ^j--a-o = Msrl, 79 '{SJ-tf'-A. ~ zmirlidir. ilave edilen isimdir.

eddeli ^ 'ya; nisbet yas, ^ n m bitiik olduu isme; m e n s u b u ileyh, bundan nceki isme de m e n s u b isim denir. smi mensub, unlardan birine aidiyeti bildirmek iin kullanlr: * Cinsiyet; jS^jli - ^ s ^ ^ * Vatan ;
- (^JJJ

Trk, Fransz, Arap, gibi...

- t^j-'L =Izmir'li, Badat'l, Kahire'li, gibi...

* Din ; ^ Meslek; ^ J U J - L T ^ I j j = ticarete ait, ziraata ait, gibi... Herhangi bir sfat; j_yi-o j J = kumcu, gm, altnc... j
! n ^iLuul

= Islama ait, Hristiyanla ait, gibi...

2- s m i m e n s u b ile ilgili temel k u r a l , m e n s u b u ileyh'in s o n u n a bir nceki harfi m e k s u r olan eddeli bir ^ nin ilave edilmesidir. rnek: ur^yl^-L^gibi.

3- s m i n s o n u n d a l b u l u n u r s a , m e n s u b u y a p d r k e n , bu: l der. rnekti j j i > (jj j ' t ^ ' - y I = skenderiyeli. > ^j-fiJaU = fatmaya ait.

_oJaLi

4- M a k s u r i s m i n ismi m a n s u b u y l e y a p l r : a) ayet elif, kelimenin nc harfi ise, j 'a dnr.,rnek: L > = G a n a ' h , La-L > (jj^ L5J^ > 5 j j ^ = Nava'l SU. >
(jj-cL^
=

=Tama'b,

Hama'l,

iljJ 80

> ^^jjJ = ekirdeki.

(Bu son iki m i s a l d e , kural gerei n c e l d m sonra elif j ' a dnmtr.) b) ayet elif kelimenin drdnc harfi ise, bakr; = = Eer kelimenin ikinci harfi harekeli ise, ismi m e n s u b u yaplrken, elif hazfedilir. m e k : Ijl^ > ^ a l k = Kanada'l,

(j^'j-i > Is-ij-i = berede m e n s u b (ait) * E e r ikinci harf sakinse, elif ya hazfedilir ya j 'a dnr ya da j dan nce, bir ef ilave edilir. rnek: I L',L >
y

L -. L y

L L - ^ L . U = Tanta'l, gibi...
-

c) ayet elif, be veya altnc harf ise, ismi m e n s u b u m u a k a elif hazfedilir. rnek: LJiji > j i = Fransa'l, Fransz,

yaplrken

lljj:*) > [ ^ j j ) = Amerika'l,

ULOJ > =Libya'h,

L j j ^ >(^jja4, = Suriye'li. (Bu son iki rnekte, nce elif, sonra (j, .(j y a n y a n a g e l m e s i n l e r diye hazfedmitir.)

5- M a n k u s i s m i n ismi m e n s u b u y l e y a p l r : a) ayet (j, kelimenin n c harfi ise, j 'a d n r v e bir nceki harfi meftuh olur. rnek: T.'?. 11 > (jj > .7.1( = hznl.

b) ayet ^ k e l i m e n i n drdnc harfi ise, h e m hazf, hem de j 'a dnmesi m m k n d r . m e k : ( ^ j L J I > = aran ^jjLlIl ^^jLlJI I

4_ij jJ I > = terbiye eden 81

c) ayet fj, kelimenin be veya altmc harfi ise, hazfedilir. m e k :

11

= ykselen > den

,_JJLL^I

gibi.

6- S o n u n d a yle yaplr:

elifi

memdude

olan

bir

ismin

ismi

mensubu

a) ayet, h e m z e asli ise, olduu gibi kalr ve s o n u n a nisbet ^J s ilave edilir. m e k : pLUl = yapmak >dan'^pLiI,

p l i j l = balang > dan j ^ J l i j l gibi. b) ayet, h e m z e , j ve da, j a dnebilir. rnek:

PLLJJ

d e n d n m e ise, olduu gibi kalabilir, ya

= g k > dan

^La-L^

- ^ j l n'.., gibi.

p l j j kurtarmak >

dan ^ j l a i - j ^ l j j

c) H e m z e s i menneslik iin ilave edilen bir h e m z e ise, j 'a dnr. rnek:

(.\j^a-L^

= l > den

= le m e n s u b , = beydal, gibi...

pl LAJ I = b e y d a > ^ j l

7yle

Sonunda

eddeli

^^ b u l u n a n

bir

ismin

ismi

mensubu

yaplr: a) ayet eddeli ^^ den nce bir harf gemise, ilk aslna, i k i n c i ^

'a dnr. m e k : = drmek > den ^ j j J , ] ^ = diri > den '(jj^ gibi.

b) ayet eddeli (j dan nce iki harf gemise, k (j, hazfedilir, ikinci t^, j ' a dnr v e bir nceki harf de meftuh olur. rnek: = Peygamber > den c) ayet, eddeli , = ali > den ^ j i l gibi. ^

dan nce, veya daha fazla harf gemise,

hazfedir ve yerine nisbet yas geer. rnek: 82

j_yXLiJI
yy

>

' ^ L i J (
~yy

= afi,

l J L j l l l > ' ^ ^ l l I = Dakhall,

y y

8- h a r f l i y k e n yle yaplr:

iki harfe d m i s i m l e r i n ismi

mensubu

Aslnda btn Arapa isimler en az, harflidir. Ancak baz isimlerin son harfi d e r e k iki harfe inebilmektedir. Bunlarn den son harfi ya j ya da ^ dir. Yine bazen harfliyken son harfi den v e sonuna menneslik l si ilave edilen isimler vardr: lj^ = top, 4 'I . . = yl, <i_. = dudak, ^JL = dil, ! j = cier gibi. j j - ^ j gibi.

Bu iki harfli isimlerin ismi mensubu yaplrken, nisbet ^ sndan nce, bir j getirilir ve bir nceki harfi meftuh yaplr. m e k : = baba > den
ri

^jjl
Y Y

_ _

^ ] = karde > den j j = el >den > den > den

^jll
( Y Y

jj = kan > den = top > den

y

(jjs^ "(j^i-^
* y ^

- L l - - = sene _ i i J = dil

4i_ = dudak > den ^ > a - .

4.1j = cier >den^j.lj

[^jJd

9- o u l i s m l e r i n i s m i m e n s u b u y l e y a p l r : a) A s l olan o u l i s i m l e r d e n ismi m e n s u b u n yaplamamasdr.

A n c a k , oullardan ismi m e n s u b yaplmak istenirse, mfredi esas alnr. rnek:

y f y d y

p l j j j = bakanlar > j^jj Jjj

> csj^fjj

= devletler > < J j j > j j J j J ise, ismi m e n s u b u

b) ayet, k e l i m e ismu c e m ' (topluluk ismi) yaplabilir. rnek:

f o y
^ S Y

^ j i J I = kavim > den

j2J I

83

_H;3JI = Cezair > d e h ^ j L I j J I c) Ancak gnmz Arapa'smda, oul isimlerin de ismi

m e n s u b u n u n yapldm grmekteyiz. Buna gre yle denebilir: t f t , S 4 IIJ l L j I '<k j L l I = renci harekeeri, ' - t fi i = gazeteler > _ J j j = devletler > ^_^JA
fi
y

fi

y fi

10- K u r a l d i s m i m e n s u b l a r : Baz kelimelerin ismi mensuplar kurala aykr olarak kuUandd grlmektedir bunlardan bazlar unlardr: ._jj = Rab> jj-illj

. = hak> ^ L i a .

j ; = a l t . > ,_y:|-->S j ^ L J I

= yardmc >
> ^ j j j (jjs^

(^Jij .^'

'<-i>3 = ky

5_j1_j = l > CLJJ-O j A a .

= hadremevt (bir yer) > ''^^'Jl

^^-o j

.A-^

=Kurey>

4_al = meyye (bir kabile) >

J^j-al

84

NC BLM
'LAL BDAL DGAM HEMZE VE NOKTALAMA ARETLER

I- ' L A L , B D A L V E D G A M Arapa'da, kelimenin baz harfleri, der, baz harfler baz harflerin yerine geer, buna ibdl harflerinde ( J I J - J I ) denir. M e y d a n a gelen bu deiiklik illet

oluyorsa, buna, i'll ( J : > U I ) denir. nceki

A y n c i n s t e n iki harf y a n y a n a g e l d i i n d e , baz artlarla,

sonrakine katlr, ikisi birleir v e eddeli bir haif olursa, bu i e d e i d g a m (jLc.jl) denir. imdi bunlar ksaca ele alalun:

A. 'll

(JiUyi)

Kelime iinde, illet harfinin dmesi, yada bir illet harfinin baka bir illet harfinin yerine gemesidk. 'll u yollarla olur:

1- E l i f i n j 'a d n m e s i ; ( i j l j .iJVl L ^ ) Elif d a m m e d e n sonra geldiinda, j 'a dnr. m e k jJhLi. > den J J j l i = grld, ^ U . > den f ^ j ^ =hkmedldi.

2- j

'in

'ye d n m e s i ; ( P L J I J J I

LJI)

u durumlarda j , (j y e dnebilir: a) j ve ^ ayn kelimede yanyana gelir, nceki sakin olursa. rnek: jUu > jjjjxj > jj__uj > ij-Lx = efendi. .(^j-i > > j-^ > 4-^ kzartmak.

b) Slasi fiilin ismi mefulnn sonu (j ile m u ' t e l olursa. rnek:

.Al n > ( J j j i _ a ) > " = hkmeden

85

' 1 n > ( J J A j j )

> ^ ' 1 n = bina edilen

c) j sakin kendinden nceki harf sakin olursa. m e k :

J a -fi J I J J I > JLJJ)
fi
a

fi

d) j kelimenin s o n u n d a b u l u n u r v e k e n d i n d e n n c e k i harf m e k s u r olursa. m e k : jJLJI > ^ L J I .

36 j-a-)

ve

nin

hemzeye

dnmesi;

(PLJJ

JIJJI

\_X5

j ve ^ u yerlerde h e m z e y e evirilir: a) Ecvef slasi fiilin ismi failindeki asl j veya (j ,. olan elif, h e m z e y e dnr. rnek: fi j > ^ L a > j ^Lo = omIu

j 1.^ > j L a > j ! L o = avc b) 3"^^ (j harflerinden biri kelime sonunda olur v e k e n d i n d e n n c e zaid elif bulunursa. m e k :
Lc j > j -c > " " p U j = dua

(_^j-i2 > (_j-*i>5_ > f L A = h k m v e r m e k 4Hazf (illet h a r f i n i n dmesi);

a) Ecvef fimin ismi mefulnden j der. m e k :

fi fi
o

fi

fi

J U > Jjj5-a >

( J j j l i - o ) > J j i - 4 = sylenen
>

> ^ j _ L j j j > (Jjji_a) b) Kendilerine benzer bir harften

2 -:ij_o = satlan

sonra

sakin

olurlar

ve

kendilerinden sonra gelen harf de sakin olursa.

(( e benzer hareke fetha _

, j ' a benzer hareke d a m m e _ , 4^ ya benzer hareke kesre _ , dir.) 86

rnek: I = > UJLL > j = > j^L > ^ => > ^

0

0"

>a v_Li = Kork!

>^

= Kalk!

> Cre = S^t!

c) N a k s fiilin sonundaki let harfi, bu fiil m e c z u m olunca, hazfolur. rnek: j^j-

^ .As j

> ^J-j/^ >

> j > ijAj ^ t . ^ j

^ j l > ^ j l V = dua etme!

> g A s "

jJ >
jJ >

V = Hkmetme!

.M ^

Iji^l >

^7,

^- ^ = K o r k m a !

B. bdl

(Jli^yi)

Bir harfin dier bir harfin yerine gemesidir. u haller ibdl rnekleridir:

1- J L i i l b a b n n JjtJl PLS n i n d n m e s i ; Slasi bir fiilin J A I 'ye dnr. rnek:

> ..N"> jl > . .9 .^'l = Vasfland.

pLi i j ise v e J L * . l i l b a b m a sokulursa, j , o

Bu durum muzari v e masdar iin de geerlidir. m e k :

\ ^t > >_9 ..N"!JJ

y y

> >.t . ^ " j

y

= Vasflanyor.

fi

fi

'

fi

LLuaj > U L ^ j l > U l N'r = vasflanmak.

2- JLaJLl babnn o sinin j 'a d n m e s i ; Slasi bir fiil J , j , j harflerinden biriyle balarsa, bu fi, JjLLl b a b m a sokulursa, J U J i J l n o si, j 'a dnr. m e k : > '^'j > > jl > = ddia etti. j j l = Hatu-lad.

87

l-a. j > ^1 ->" j l > j i ^ J j l = zdiham oldu, skt.

3-

JLsJiil b a b n n Lij sinin L 'ya d n m e s i : , Ja , Ji harflerinden biriyle balarsa, bu fiil, si, Ja ya dnr. m e k :

Slasi bir fiil, (_><=., ^

JLsJLal babna sokulursa, J I' 'Q I n

j J l a > ^ ' n ^ l > ^'U .nl = yi yapmak, ziyafet hazrlamak. > _ j j ^ > _Ij">.>l > _J j U ^l = Dalgaland, bozuldu, j j J o > j j " U( > j ^ 1 = Bir dzende oldu. ^ > ^J-kl > jxikJil = Karard.

C.

dgam

(, LJVI)

A y n cinsten iki harf yanyana geldiinde, kolaylk ve hafifllik iin bu ki harf i ie girerek eddeli bir harf haline gelir ki buna i d g a m denir. B u i iin bu ki harften birincisinin sakin ikincisinin harekeli o l m a s gerekir. Deilse nce bu hale getirilir rnek:
af i t

jJJ.I>

j t i l = beyin

> j o - i > j _ i = Balad

II. H E M Z E ( - 6 > 4 J I ) ' H e m z e , ya kelimenin banda, y a ortasnda, y a da sonunda olur.

A. Kelimenin banda gelen hemze

Kelimenin banda bulunan h e m z e ikiye ayrdr: K a t ' hemzesi, v a s hemzesi.

1- K a t ' h e m z e s i (^.Llli

6JJ>-A)

K a t ' h e m z e s i , ister kelimenin banda, ister arasnda o l s u n . d a i m a okunabilen v e e eklinde yazdan bir harftir.

88

Kat' hemzesi, u yerlerde kullanlan

hemzedir:

a) Drt harfli bir fiilin mazi, emir ve rtjasdarmm bamdaki hemze. V s r o M , > S ^ M , L-l n'J b) Harflerin bamda bulunan hemze. l ' l ' L^l ' J ' gibi J I 'm bamdaki hari, nk bu vasl hemzesidir. c) simlerin bandaki hemze. gibi. Ancak,
A J I , ,^^1

gibi.

, l] ^ \

, ^JLMI

, l " f - ^ '

ff'

nin hemzeleri hari, nk bunlarm bandaki hemze vasd hemzesidir.

2- Vasl h e m z e s i ( J ^ j J I

Sj -a-ft)

Vasl h e m z e s i ; h e m z e s i z olarak ( I ) eklinde yazlan, k e l i m e n i n bana sakin harfi telaffuz e d e b i l m e k iin getirilen ve k e l i m e b a n d a

okunan, ancak kelime arasnda okunmayan bir eliftir. Vasl hemzesi uralarda kullanlan hemzedir:

a) B e ve alt harfli fiillerin mazi, e m i r v e masdarlarnn b a n d a bulunan h e m z e .

JLLCI,
"

JII

jlj-if I

= alkanlk (be harfli) = Yardm etmek (alt harfli)

.MI,

tj""

'"I ,

JIJLIJ

b) Slasi bir fiilin emrinin bandaki hemze. 1 1 ^ 1 = it, ^^U kret, J ^ l = al y ' j I = At, [_y^j I = Raz ol! = Hatu-la, J j l = Gir, l l i = Affet, gibi.

Mazinin J j J J I

oj -c 'i m a d m u m s a emrin bandaki h e m z e m a d m u m

olur, dier yerlerde meksur olur. c) Ta'rif harfi olan J l taksnn hemzesi. 89

 o^-LI-s-" ^ j < ^ j-ajJI j = Alemlerin Rabbi olan Allah'a h a m d olsun. ,

d) u isimlerin bamdaki h e m z e .

Not: Vasl h e m z e s i n d e n n c e , sonu sakin bir k e l i m e getii takdirde, i k i sakinin y a n y a n a gelmesini e n g e l l e m e k iin b u sakin harf, k e s r e yaplr. Zamir hari. rnek:
( j . n.7.11 C J J S J - I jL

= Gne dodu

^ I j ^jjILLl A s I L . l . . . n " ,= . ( Sizsiniz ^ = Fazilete baarl tutunan olanlar. baarr.

jjj^L-JI

tiiU j l = te onlardr salih olanlar.

B. Kelimenin ortasmda gelen hemze

Kelimenin arasnda gelen hemze u yerlerde di zerine yazlr:

1- H e m z e m e k s u r olduu z a m a n p _\\ I = alak, sulu, = sular,

SJJLU

= uak gibi.

2- H e m z e d e n nceki harf meksursa, ut = muhta olmak, cnLja = 100 1er, gibi.

3- H e m z e d e n nceki harf, sakin bir (j ise.

L1J_LA = L I J = afiyet o l s u n , gibi.

4 - H e m z e , m a d m u m ve nnde onu eken bir harf varsa. * f > fi t Q ' j j_ = iler, J J J ^ - O = sorumlu, gibi.

Kelime arasnda yazlan hemze u yerlerde j zerinde yazlr: a) H e m z e mefmh bir harften sonra m a d m u m olursa.

90

J J J = Dnyor, P Vjjs = unlar. b) H e m z e sakin bir harften sonra, m a d m u m olursa, d'JJ = hastalm, 1'jl^J = zekas, gibi. c) M a d m u m bir harften sonra, meftuh olursa, J j . j j = Tehir ediyor, P L ^ J J = bakanlar, jlj_ = kalb. d) M a d m u m bir harften s(^nra sakin olursa, j -oJij-a = konferans, t >j - = inanan, 5 j j j = ukur.

Kelimenin arasnda gelen hemze u yerlerde elif zerine yazlr: a) H e m z e , meftuh bir harften sonra meftuh olursa, 4j .. o = bir mesele, 0 .L=.L-o = srpriz, ' ^ ^ = sanki. b) H e m z e , sahih ve sakin bir harften sonra meftuh olursa, l\\ = anszn, (J[\ k = susam.

c) H e m z e meftuh bir harften sonra sakin olursa, I j = b a , j ^ l n = gecikme

Kelimenin arasnda gelen hemze, u yerlerde mstakil yazlr: a) H e m z e , eliften soru^a meftuh olursa, p l i ^ = denklik, J p l i J l = bir eyle sevindi. b) H e m z e sakin j dan sonra meftuh olursa,

Jpj

n^u

= bir yer ad.

c) H e m z e m a d m u m ve k e n d i s i n i e k e n bir m e d harfi v a r s a ve ncesinde kendisiyle bitiemeyen bir harf olursa, 1 j j j l = Balaynz!

C.

Kelimenin sonunda gelen hemze

(mtetarrife)

1- Kelimenin sonunda gelen hemzeden nceki harf meftuhsa, h e m z e elif zerine yazlr. m e k : LJ - l j ^ l - I j = J j

91

2- Bir nceki harf meksursa ^ zerinde yazdu".

3- Bir nceki harf madmumsa, j zerine yazdr. fi fi 4- Sakin bir harften sonra mstakil yazdr.
pLitJ

p _x F

( _ j p j j ^ - p l j ->

.-< gibi.

D- ki l^mzenin birarada olmas

1- Birinci h e m z e harekeli ikincisi sakin olursa, ikinci h e m z e n i n ilk hemzenin cinsinden bir m e d harfine dnmesi gerekir. m e k : etti > asili: ^ \ ] dir. = iman edildi > asl: (j-al
jjLul=

= irnan

iman > asl:

(jLlldtr
(jli

^J = A d e m > asl:

dir.

2- l k h e m z e sakin, ikincisi harekeliyse, birinci h e m z e ikincisinde idgam edilir. m e k :

jllu = sordur
'iJ_a

> asl: JPHU eklindedir.

3- Her iki h e m z e de ineftuhsa, kincisi, j ' a dnr. rnek: jJ6 =

O,

ondan daha iyi imamdr.

Bu cmlede

J\ kelimesinin ash: " ^ 1 1 dir.

***
92

III-

B A Z I NOKT^ALAMA

ARETLER

Bunlara Arapa'da

. C:JL.:>LC

denir. T r k e d e

noktalama

iaretleri ne iin kullanlyorsa Arapa'da da onun iin kuanUr. Bu nedenle biz, bu iaretlerin daha ok isimleriyle ilgileneceiz.

= Virgl = Noktal virgl

LLIJ

= Nokta = ki nokta stste

^l|]~ ...Vl 4_oiLc :[*!] = Soru edat.

_iauLI

<_a3Lc : [.] = nlem iareti.

t><=uaa-aJ:iJ I IZLo^Lt : [ ] = TiTnak iarcti L o j j i J I : [( )] = Parantez iareti _ii=J( 4 _ a ^ : [...] L k ^ l jllLJjJ\ : [-] = nokta =Tire

: [ - - ] = ift tire.

93

94

D R D N C BOLM
FL EKMLER

I- S A H H F L

A . S a l i m fiil:

jJLuJI

^J*-LI

,_jaiaLLI

<__Ljj_u<:

( Y a r d m etti)

I - ' ' '

o t a ' -

1
,

'.

^-

^ 1

dj j

c ' 5_JaUI

i t , ,

a '

'

Lj J

fi 'l

L J J rrt 't

P K - , 11

***
(Yardm edildi)
j>a
t

I j h-i'>

.LLl.l
UZj j
- t

I j ^ '

<
t

4_J .LI

^ m

<^liJll
t e j j j ^ t

Lj

fl

'i

LJ j r\ '

***
95

^ L J I

^ J L ^ I 'L _i -ij -.-a2LJI J ^ H ^ I (Yardm ediyor, eder)

I '

<_j=m

jJL^I J ^ l

f^jLAl

(Yardm ediliyor, edilir) ^' o> J J< * 1 'l I ijiudi J I o 't " of J I .-I 'l 't

<_J=.UJ,I

g^
1 1^
l

...K-

***
(Yardm etmedi)
Lf

j jl

J I fi 11 AJ 1
"

--

" I

I I

' '

I
"l

J . ' ~ ^ ' ' V- ', -.K-ll

--

1j I < * > 1 1 ^ B / oy oy j-^SLi: fJ ***

96

^L. f

J j 4 ^ )^jL-ai . a j , > ^ (Yardm edilmedi) j-^l jjUl I j 1 /1 'j I j J- '" ^ I j fi 't ' aj
' 0 * 0 ' ' 9 fi a '

IJJ
'

L 'j

aj
o '

j
o '

<-

' aj
fi a '

( l LJ 1 <LjLLiJI ,_ , Ll^^.! I
<

j FI 'i j ^ I J j >-l 'l "l jjJ

' o ' 0 * 0 ' a fi

j / ' " ^! j ^ ' " aj

' 0 * 0 ' a

(JJ FL'L" ^
0 ^ 0 * 0 '

IJ
O '

jJ
0 * 0 '

^ J fi L ' " ^
''O' t ^ ^

1 1-lLJ.I
K"

J FI 'l 'l ^

J fi 'l 'l ^

f i 't

1.1

LaJ-j
2-A=JI
f

^jitJLI ^jLuJLI ' _'j (Hal yardm etmedi)

LS~^'
fi
o ^ e

Jj--I"!
fi
o " ^

fi

o -

jl^LL
fi fi O ' V *

ijLAiU
O " - !

y.FIV-,
0.^

LALI J I

0-**

^^^L-ai:

li

Ijjuaj:; U
j.fi-.-.

^ j , f i r (i j j ^ lU

5_J=Uil ^K-ll

j . . ^ U

\1

*** f j j ^ ' J > ^ ' J;;jL^I L _Ljj-Lfii:; (Hal yardm edilmedi) t-^l
> ' 0 * . ' '

^
a fi ^

1
o ' 1 o fi

Ijj
' O '

i f i 't j
O * . !

L L

I j fi'
' 0 * ' e

L L L L
yi t

j fi' j
a ' '

Ll U

< ILJI LjjLiJI . Ul-I-t I

<I_I-ULLLI

O ' - O * . *

(JJ
'

j L J L
o fi_ ^ O * . .

I J ifi't"
fi

fi'"

I J J I fi't" L L
' O '

I j fi 'l "l Li
' a fi

j ^ "L L
a fi

a fi <fi

j 1 ^ '"' L L
B ' O * ^

I J ifi't"> L L
0 ' 0 * - .

^ j ifi'" L L
O ' fi

fi 't

. 1

L L

fi ' ' ***

L L

fi

' 1 L L

11

97

(Elbette yardm e t m e y e c e k )

f f

o -

'

^^UI <^liJI
JG ^

^ O" O >
I ' " j <-'t" ( j - i -'' t j - '

^ua .j<:-

- O ^ o -e
uj-

jj-a:L:.6J

.H^fJ

(Elbette yardm edilmeyecek)

j>il 1 "'''.' -l
) j _ c J l j -I , ^ - ^ J

.LUJI
<_LLI j JI

t> ' 0 ^ 0

-l (,>^^^ -l
" - . * -, j - ^ -l

^ U d l 5_uUliJI pK-ll

uj'

***
<I I<"I 11 j - j - l l >J-^ t"* f j l Ll ^ j L A l I

(Mutlaka yardm ediyor) s ' ' o-' J .0 * . - ,

#

^lJI
, '
*

V.
X ^

j ^ U i l 5_JaUJll K - 11

l 1 U 'J

1.1 'l "l

L^j

'I

***

98

(Mutlaka yardm ediliyor) ^_j_lU( ,1 ) ^ I J J l ^ ' ' '.I * (j j "*! ' < I
fi
y y

1 >- ' I j * tjj

y y

I _LJI <_LJLJI ( !(( _. InlaJl

(j 1J

'"' '

''~ I -'f ' ''

y

* I ' -'f (j * J ' ''

fi
y y a

a.> y

fi

(Mutlaka yardm ediyor) ^ 1 'l J I * tJ I ' ' . ^ ' j ^ '~' ' j>LI " ' ' ' J ' ' J * " ' . 1. ' J '~
p

< ^III __-lJI 11-11 . . Ul-wi I

o " "

J j I^ I 11 j *** <_tJI J j ^ j j j l J -J ^ ' i

I ^ J L S v J L I

' j "*'''

J > * ^ ' f;.jL'-il uJljj^uCJ

(Mutlaka yardm ediliyor) ^ 1 .' ' "-"i

UJ 'J ' ~ UJ

jjl - "."i
" ' ' 'J' I_J-JUJI

M -

II

- ^

. > ^.

j ' j - i" i j

~I I

<(_LjLiJ I _ t-LJ.1 O lalJLI 1^'-'^"

o j -i oot ^ "i i J '^'''l J J-*^ V

***

99

(Yardm etmiyor.etmez)

UJJ-' ,n

I I

La

T J L J I ' I ' t J L T J L J l o ' L La

J 1 N 1 J LA

ft
'" Lo
I 1 La I LE ( J L J -'t ' La

J r <- ' " La J I N I 1 LO

UJJ UJ n
)

I jjuo J lj La
1 I <- ' 't La

(->ej

< * \ '\ La ,j<:-u

j I ri ' I La

(Yardm edilmiyor, edilmez)

LS^ \> ^ ' <

-, B ' O

U'J U'J '

u

\ La

__) J 1 f< 'l JLA j I f* I LA j - r\ I LA -I 1 I LA <_UKLIJ.L

s La

jj

l j "-''"I La *j I U'J
\

UJ J

\ \ LA

n- '\ " La
O I 1 LA

1 n I I LA

***
J l ; 9 " ...^ I ,_JIJ jJLA-A . 9 .j

(Yardm e t m e y e c e k , eitmez)

j>II U'J j-'-=^^ ij 'j UJ

JJ t^'\'\i

.lI j .n-V

'l 1 I ^ 'l "l V

5_Jam ' / -y .

***
100

(Yardm edilmeyecek, edilmez)

UJJ" a " o *

s-^Ll
j

n- t a ] <n 1 3

ioLLiJI ^UJII oj=ua

o o - o>

1 ..-.v.V

AK-III

(Yardm eden, yardmc) j>il jjlj^L tTjljjuaL 6j--aLj

jjil J^l

***
(Yardm edilen, edilmi) Jl jjill

***
joiaLJI j^jsl . S j (Yardm et!) ^ ljj-^(
j 'j-^l

j "
J

>ll

>l^'

A 5_J=UJll

c5j-^l

***

101

(Mutlaka yardm et!)

*- M

jjI

i f'

"

'. ' ' "-i

<L_=JI J _ L ^ j . j j I (jJ-" J-jaj-^l-=JI J-I I < J j 'fi" (Mutlaka yardm et!)

' '

'.'I
I

if-

11

***
(Yardm etsin!)
-
2_Jl

'JJ UJ

o* o'

I J 1 1 " l'

***
(Yardm edilsin, olunsun)

o ' o* ujJ I1 ^ I il J lf< 'l 'l I

o ' o* J I fi 'l _ l o ' o > ' J ' " ><-. o-^ *

102

(Yardm etmesin j jI \jj n'jV

'

***
(Yardm edilmesin, olunmasm)

'

ij'.fiV.v

J . '

n- 'l J J
c*

, ,MiJI

' ' .' t

J 'f'ljV

,,!<:-. 11

***
-Ljj

i fi "i

(Yardm edecek zaman, mekn, yardm etmek)

^ \
>l_-a

^ 1
( j l j < 10 j f< I o

***
5JVI
.-i-jj-

(Yardm edecek bir alet) jjUl

***.
6 j - l I F Ljj > S j j <~

(Bir kere yardm etmek)

. I '. . I-' " '. '

103

(Bir eit yardm etmek)

~-' j ^ '
' y y

1-1 J

1 - I
d

6J

r f- t
y

***
(Bir yardmck) ^jJUI
J J J UJ J '

***
( IJ) 1II ' 1 , 1
^

r lll ' ' J

(Yardma m e n s u p bir kii)

Y S

* Y ^ 5

***
J^LLI .L < J L L U S ' ' _ ' J -

(uk yardm edici)

Y ^ Y ^ ^ Y

O I J L I-'l

^ J I

6JL N'

JJ-LI

***
J I 1 A9 " 1 1 j% lli ' * ' J '

(En ziyade yardm eden)

T ^ L
Y ^ Y F L Y

cj^^l
Y F L Y

JJILL
. ^ Y G Y

( J J J "''I JIJJ M't

( J L J "^'L (JL-JJ

J ^'L J I r\ \

J^J-LL - ' J II

104

B. Mehmuz fiil

1) M e h m u z u ' I - fa'

FLLI

jj-Hl

fj-La-LI L j ^ L I l (Tercih etti)

'-^fj-

Li'jii f -'j-'i o-'j-'l

Lo_ 1

j_j|

'

- '=-1

K-11
*

***
--i j

n'

(Tercih edildi)
^ n~.ll

ajill
P -

Ll

jii I

,.K-n

***

105

1 a-ij m' (Tercih ediyor)

' i' j^4; J y oy

1 '=-1-

^ U i )

y0 P K- 11

(Tercih ediliyor)

o f

y ey0 ^ ^ ^ -. * uJj -JJ-" y 0y 0 ^

ulj-^ y aij -j- y

y0 J^>f ^^0 > J^J^ J-iJ- C>f J ^P p K-, 11

'j ^-P ' ' 'j^ P

***
(Tercih etmedi)

J ^^H
J_.IU jU

j^hf

^u

lj>P
UJ-''-' f-

ij^^P
1?'. '

j ^'-'H

***

106

PLI

jj -<^l

t> f-L fj >=J-l

J > f = J > l {[^jL -^l

j

-Ljj -i -aii

(Tercih edilmedi) ^ 1

jl
.'

0 -1 b

fi

0 ^

: '
a " 0 >

0 ^

j-'j-'
^

H
0 "

^ o

a ^

: ' -

fi

(Hal tercih etmedi) L I I jhh

I

j>LI ^liJI

U U
o " B' ^

i^u
._J=UJLI jIiLi U l_J=UJ.I ^^K-11

I Jib L L s i;!:

***
(Hal tercih edilmedi) ^^.-.11 J - H J I Li _Hjj L L
f ^ 0 ^

j^/
LJLJJJ^

FLLII j j - H - * " ! >o L J - j f j > a i l J > f = i l f ^ j L - L l

m
Li

jjI ^liJI
0 - a fi

Ijjij^U uj-'J-' L L
B ' B ^

u 'j-'J-' u u
***

JLLI
^

B ^ B ^

Lj^ua
c^j ^P Li

<_jam
^.K-LI

107

(Elbette tercih e t m e y e c e k ) ^ 1
Jjlll

5_.lliJI

j _.l _ -i

K - 11

IJ p 1
(Elbette tercih edilmeyecek) ^ 1

< 0 > '0 ^0 y --o ^0 0 -0 J 0

J ^ > ^ -l

. K - 1 1

***
u : S j j J 1 (j J-J (Mutlaka tercih ediyor, eder) ^.-.11
jjl Uj->L-J

Uj-LJ

UJ-iUJ.

***

(Mutlaka tercih ediliyor, edilir) ^

s * -0* ' 6 J ^ J ^
t

1
^E ' S* ' * ' I' a - 0 * '

?
t

1' Q

fi

"

Lj=liJll
# ' O t '

.f

^ P .^ UJ-'J^

(jj

V1 _L.

(Tercih et!)

M
'Al
***
111

(j

<' '^'i
(Mutlaka tercih et!)

jji

<_L=UJLI

***
)_ll (j-o _L^I

(Mutlaka tercih et!)

***

-AI Ai

109

FUJ

Jj-=-e^l O-o

(Ali ^.iIjLiLlI cA^<

j j l k_a_jj_L-a:i

(Tercih etsin!)

jjI
_.LUJI

Ij_hl^

lA^
*

j_LlJ

L^UI

***
.UJI j j . ^ 1 6 - J ^ l ^ U I (Tercih edilsin)

^n^ll

ijj^A
A ^

pa

^JI 5_LLiJI

.UJI

n 11 " fj'^ '1 --^ti-i

(Tercih etmesin!)

jjili
Ij'ji H

A4 ^
1 ^

, ,MiJI
1_L L JI

PLLI

j j n j 11 6-" J J j ^ l . l -.liJ 1 (Tercih edilmesin!)

^n-^ll
^' ^ 0

jjiil
9 IjJJJV '

Ij^jj V

^UUI
4_LLJI

e
FiJI j j j ^J , l (j- J-fiLaJI ^j-ul (Tercih eden) ^^11
> _ ^

0 ^

j^l

Jjj^ '^1 j ^

j^a

110

p LLJ I j j )

n j il jj_o

JjXaJLI ^ mi

(Tercih edilen)
J

ir
JJJ-''-^

g-

6JJ-.U

***

il
.: U U

:JLLI

j__L

'
: JU

j-ll 1 r lll

j l II ) lli

J : JN.rinl

***
111

2) M e h m u z ' l -

'ayn

(Sordu, istedi)

0>'
1 . ~ 1 1

" ' t ^

11 1

1 V ' .1 1 1 L m ^JLLu

1 .-.vr...
L u u
. * I

t -> n

,j<;-

(Soruldu)

-.V.,.

..'/... .'-.r.' 3

d . M i l l L l i II . L U I I II

hh'.
jj_a4I

hiV.
* * * j j - a f J-M l ^ j l . n l l

(Soruyor, sorulur) ^ 1

^ua

112

Oi^JI

j j J - f i l

j-a J>feJ' l^jLJdi

e-Ljj-L^

(Soruluyor, sorulur)

5 MiJI

Jlu -.

' '(f Jl 1 M 1 (Sormad)

p K-11

JJ .fr"

1 V ' "l 1 jJll_i j J

-ILJ-U-J ^

5-1:. u yi:..'-, p

***
(Sorulmad)

*.

1j J l . U - l

|J

'

'
0 0 * 0 '

1 jJM 1 jJ

^ m
5_ L LUJLI

***

113

I . ( . j > i l ^jLai ^ j L A l _ i (Hal sormad) J ^ l 1J l u l U ..^J.I <_^UJI ijjr..VU

' V - 1 1

Jluj i L L "S
" i '

s_J=UJll UJoUJll ^ 1

JUu _ U

L l L i J>J.I J > j ^ l

^jl \

(Hal s o r u l m a d ) j^.^ll iJ:;, u ^ 1 j jill ^UL 5_LI

y P fB ^ ^ tjJili ' L L

1J L l U
JL^ *** U

J -..SU

u_j=m
5_ukUI pK-.ll

Jllul U

olJI

j j

o(j

11

-*

( Ij m '

1 1

^ j U L l ^ j l IAU

1 9jji(-"

(Elbette j^^ll yfl y B y 1jju*_ ( 2 > J y o y IjJUoZ J

' f "0

sormayacak) j>il ' ' 'l ._^UJI JLUJ yy B y Oy c_J=UJLI <_J=UJI Jt-"l u-l j.K-.ll

***

114

(Elbette s o r u l m a y a c a k )

,_^IJUI JUuj -i JUu_

'L"'

-l
" 'L

J U u _ jj-l

y yo
j - 5J_ui "JI

ju- :>J

(Mutlaka soruyor, sorar) - M

i_>:.LiJi

LJU -uj < y yfl yy

::,vLiJ
***

(Mutlaka soruluyor, sorulur)

^ 1

1 ,-MiJI
1'

111 1

il

ijIliJI

Llil 1 1 1 1f ,j<:-i

***

115

(Mutlaka soruyor)

^LUl

'f'

'_'

-1<-11

5J_iJI d ^ j J L l ( j j - "

J j (j-^ll

IAJ,i 1 j j .

(Mutlaka soruluyor, sorulur)

L5-

yiL

-jIAj
(Sor!)

yLV

J-aJI

LS-^'

JJ--LI

Ij J U . I
t> y

' JU .I
^

jI

IjrtjJI j j n d I ((j-a <1JlL1JI J_^tljl (jj-^ _ojjiLaJI j_ol (Mutlaka sor!) 2-^1 yi^l (^iMl ^Lu.1 jjI J'"-"! :.jJll

116

(Mutlaka sor!) jjI

c ^ . J l-i

***

J 'Uul Ju-l

(>JLI ^ I J I ^ (Sorsun!) ^ IjiJllalj

*

jr ...'.

^LI

***
1j ^ l t > J ^ l ..^liJI

(Sorulsun!)

)Ji14j
***
.il > J^LiJI 1 ^ (Soran) ^ 1

j14j

Mil

j:SI (j i-^-l-t Lui tbL^

***

117

(Sorulan)
j j H I '. V ' ' J ^ j i l

***
lx.jil

A V I
0 O f

j j

Ll

^ j L ^ I

^ L ^ I

JL^I * #- *

"jU jL.
J FL-UI

J l ^ l

: J-ia-L

5j;,,/n

jl^

'jr^j.1
^ ^ f

jr.A
J V\ n J
*

: JUiL Jlx-l : JA^

JT..(

J1V.J
JUoJ

jL^
J . L ^

Jpln"

. ^ A . - O . '

JA.^1

j.-...

j ^..,-.,.j

j.,.-, : ju^-,l

***

118

3- M e h m u z ' l - L a m 1 ^ J L I I ,_j^iaU( . (Okudu)

l j J Lil j_a
chjI ' i' j-a

^UJI <^UJI

'ir 's ' e- '_

1 -r Lo-l j_a LoJI bl'j

vzjlj-a

^m
<_J=LUI pK-,l,l

dil j -a

j>I 3 J ^ I (Okundu) J>ll

^i
o t

>

^UJI 5_iLUJI

Lil j j
J > _

0/0

"
O '

"1.
^

1 n1
1-'
-

ij-3
f

* * ^" S
0 f

^ua 4_j=iia
pK-

***
^J-^ 11 ^ J L - l 1 v__l j i(~" (Okuyor)
^ )

j>II ij^
0.'-

JJ:;
' B'

..^I _ilUJI ^UJII

i'.

i j ^

1j j

^- t'
y g y 0 -

6^j^
iy e -

^m
Iji^

.Di

119

| . : i i jj^

Jj4-ii

ij^^

(Okunur, okunuyor) ^ 1
^

- 1 1
f

fi

fi-

i'

i''.'

- e'
' f '

1'
c t 9 fi

'Af ti
\ ^
t/

5_J.UJ1

ti ,- t i

'

i '

,' 0/

'

i'

uf

u'A
iji:

U'UJLI

t ' _t

(Okumad)

JA'
t ' '. t'
'l

'A
ijin

^I'A

***

jl.nll ^
(Okunmad)

jji jil p
iA^

)A P
AH
,' t i

Tjij.p
***

120

IJI 'J: U

iji'jii u

l'jilU u 'j^ u "rjii u

CJJ^' J j 4 ^ '

"I

' A LI

L f i l

L L 6-
'LJLL

"fjii U c^lA LL 'l'A t i

t - * - ^ '

l^LUl 11

'Af

(Hal okunmad) jjAil l A Li 1j i j L L 1 1^ L L Li

1A
1 '. 11 '^a-' Ut
e'
' ! ,

Li U

t 5 A "Li

jJlU ***

"'l'jil U
fJ-L-i 1 ^ j l . A l I .

4i(> A y j ' ^ ^ ' t l l

(Elbette okumayacak) j>il lAfJ

JA y
'A6^ j A 6J IA(>J *** ij3i (>1

VLiJ .

121

(Elbette o k u n m a y a c a k )
j jiil

' ',
> 0 0 '

l>^

(>!

' - - . "I i j ^

u-l

l A c j J ^jl.nll

,,K-

>

51 I'TII ,,Cj"IR j j - , , (JI1I (Mutlaka okuyor, okur)

'A-i

'A-i

'

'A-i

1 A J c' -'-'i

AJ
***

,.!<:-11

(Elbette okunuyor, okunur)

* s.
1 (

' A h

'A-i * t",
O

^uu

fAJ

*.

AJ * ,' ti',
lA-i
6 : P V

'.r ti'. ***

(,,K-1I

122

(Mutlaka okuyor, okur) ^.-,11 O \

jjl

. ' r

--'l

-,

(Mutlaka okunuyor, okunur) jjI

: -

A?J

<>-J

p K-11
JLI - ' jxL^I j_al

(Oku!) ^ 1 l'j^l

(Mutlaka oku!) j>ll

123

(Muaka oku!)

' -

u'i:,i!

(Okusun)

ijl'jSJ

(Okunsun) 1 jijJ 1 jijJ

(Okuyan, okuyucu)

ojLS
1 V-ILJJ

(Okunmu, okunan)

'

, ' 1'

***

124

r
( ey

:* <>^
: LULl

6I jLLa

> ^ y

' 0'

.JLuul

pljJl fi TjUii
.J5--.J y

:JU.-J
s t'

***

Muzaaf fiil:

^jLd\ (Uzatt)

J * i J I ._L.,

sy 0^ y >/ D'> s ^0 La -JJji B<

0--

125

( ^ L A I )

, h^.^U

J ^ ^ l

( ^ L L I >-JI

(Uzand)

1
' 0

B *

O'

>

'

fi

^ U I I
i * e'' fi

1 -

'

O'

>

CIJ J J-O
"fi t' fi

OJJ-0

,1 K-, 11

1 (.jLdl (Uzatyor)
' <* ' jJ-^
' O * 0 '

. I" '

,1-0-1
' J n'

(j J JJLJ ' .t fi '

.* * '

r ' (JL J-a_ ' * -

i* '
/ fi
'

'

>

(JJJ_AJJ I*'

J-O 1

***
LAI). < t , A [ l J,>4Jll J L A I JxiJ( ^ j ^

(Uzatlyor)

fi

* ' fi
, J L JJO-i l j n I

(J JJJA_J ' * - I JJXO-J ' O' O * (J J-< " "

" (J IL J-O_ ' . L' ' J-OJ

J ,Q-J - fi JFT-| I - * J-OJJ

t ' fi ^JJ-a^

-jJUlll

*''
J-OJ

***

126

jjjj =ir^ j-i--i .

i* . A ^ j L a i i (Uzatmad)

jjuiJ)

1 " ' "'i

^ fi fi' 0 - *

a fi 0

^ fifi fi 1' 0 ^

' _ Jjj_ /J (^J,.L- ) J_o_ jiJ 1 J.o 1 J 1i ~ jkJ (jj_a_) J_a_ jJ

^jl.AlI J,5ll . i

*''.'-( J 0 1 aJ

ft~

(Uzatlmad)
j j l

i " ' ' J nJ jJ LjJJ-a- jU JJ--^ j J I'JIJI^J

'

fi

- > o

5_LliJI

Jj_l jJ

s' '" XoJ, jJ

J-o

jJ

K2I

***
(Hal u z a t m a d ) j>II IjJ-oj U
> " ^

I Jfi_ U (JJ-aJ ) JftI L L

^ fi tl 9 fi 9 fi' fifi fi ^

tjjJ-o-j Li
fi
^ ^

aJI L L ( j j j L j j-aJi L L
<^ fi ^
^ '

fi

fi

'"

I j ^ U IjjoJJ Li

^U

(Jjojoj L L

cfiJ -oj l i jJll

(jjj>_) J-o_ Li ( J J n ) J__LL ( j j - o l ) J -o I L L

***

127

Ul.

J j 4 = i i .."^.ni j * i j (Hal uzatlmad) l

U
y

-r
' >

AUJI
<_L:.LiJI

ey

' ' " i l i U

I"
i '

>

u U U

^J-a Ul

1 U

.K-ll

(Elbette uzatmayacak)
^ 1
i t

jji
, , ,
* ' ' 0 '

l'alii j,J
" 0 0 0 "

iolUI

l'alJ i " t 'l

s* - c .-

" - 'l
% e-

VLUI

J-_ -l

J- 1 oJ

***
(Elbete uzatlmayacak)
' ' 0

0 '

IXa-. t>l / ' - '

llS
^ 0 0

#* t

***
128

(Mutlaka uzatyor, uzatr) jjI

', J n

"~ I

J_a_J
i i ' '

5_JaUJll ..K-.ll

( M u t l a k a uzatlyor) j>il s i ' ' ' "J ' # ' 0' 0 > X0 _J I .La .J (jl.t n 1 1
*. / - " " " - ' I

* . * ' i'f s
i ' *

1_J.(JJI ^UJLI

* s'> (j.t n 1

pK-.ll

***
Jl j _ ^ j : J I P C - ^ ' , V.Ai ^ ( M u t l a k a uzatyor) Jl JI

j ^ l .:.iij

"jI

o t*''

^ U i l 5^Lkll

o i *--

..U'l

J^l

***

129

(Mutlaka uzatlyor)

Bi

' fi '

'

,1J n I

(j J _ a _ j J 0 s' '

B i , *

" fi^

,.!<:-. j

(Uzat!)

lA
, ,>.
(jjXal

rai fal

/"

W'''

^Lkll
<_LJ=IJ11

***
_La_LA ,l ( J JL I -a <1JlLJJI

J_^jjljl (JJ-* ^ - a J -^LaJI

j_o

t. t-ij

f~

(Mutlaka uzat!)
' *' *. I " *' 11-11

***
< l A l I

Jj^l

-a

^ I I I

j -jJI J-* f-" j -^L=JI _>-l t <-jj-LAj

(Mutlaka uzat!) t ^ l B2 * (jJ-a ,_^l ~

B* *

jjill
B >

_ 1-Lkll LJaUII

130

(Uzatsn) ^ 1 jjiil

***
(Uzatlsn)

a- '

j_a_J
0 1

J J - a - f J * ' '-I J n 11

l 'alail i ' f ' J-aJ

,1

***
j .A 11 Jj-Ll - a ' A ' - a J I (Uzatan, uzatc) LS1-jjj

***
(Uzatlan) ' * *o ' (j jJjJ-a-o .< > -

***

131

o fi -

*^

f fi d - -

-fi - -

1 n l l l )

JTJ A ...I

.1 n 1 MI

Jn

: J I - J T LUL

***

***

132

II- MU 'TEL f i i l

A. Misal fiil 1- Vavi misal fiili

(Sz verdi)

0i f 0 yy a ^ o - V.

f 0 -

'

1 n"J f J

yyy JX. J y y y 0y y y / Dy y

b!llj

(Sz verildi)
^ 1

a'

bicj B^D' ^
1 '

0 - *

. L^UI ^ L U I 5_ l LUJII

1_0_I J ^ J U _ Jy x.j
1 . ' *

-y 0 / > 0 J y

bjx j

y 0 > bic j *** y

133

(Sz veriliyor) ^ 1 .lliJl

(Sz veriliyor)

c -

r
- e

pldij-.
>

r- f

5_LLIJLI

f -

***
(jj]j^\ JLII (Sz vermedi) ^ j L i J L I .-1: ? J -

I j j j j , o' ^
0

p
-

d*:; j J

'
' t

"l
'l

1H-,
0

P
O y

' - "'l
y y '

5_LLUJL( pl<-11

d pJ

134

ji> j m 6 - A f j A ' J j A ' t j L ^ '

(Sz verilmedi)
J > i l

^ j . ^

..vILUl
0 0

LO ^i J J j x j _ . jj
fi
a '

L^LiJI

^ m
4_J=UI ,,K-ll

(J J J J - . JU

loij^Y

***

-A

f jJM' f j

. Il^jl.il

(Hal sz vermedi) ^ 1 j '-.', l i li

jjl

ijliU
0

<_L!.LiJI
fi'

la*ii LL

._J=UI
^DAJ
LL

IjJiU
j*J. l i e -

^ l l

J,K-|l
JL l o L I . s . 1

JL^l JLlj^U.^
(Hal sz verilmedi)

j^N^r
I j A c j j LL
' . " ' i l

J ^ l

jjujt^e LL
Ijlcj^ u
(JD^J-i l i

laljlU ,fifi u laljS U ijljlU

JJC^

LL

^JI
i^ll

^ m
'

fi

5 _J=UI

"^j'U

^.K-,ll

***
1 3 5

(Elbette s z v e r m e y e c e k )

a '

Jaj
* " y

J
o -

5 .MJJI
y 0 ' ' y . 'l

IJJLU J
y y o * *

JAJI ^jj
y

***
^ j l i A l I v . i ij

(Elbette s z verilmeyecek)
jjI

laljl

y
y y ^ 0 y

j^jJi J I j j ^ j J i J

JUI

J^ jJ oJ

J
^ j i ^ jLiLii jiii.

( ^ i c j j -l.
y

' i

'l

pK-.ll

j." 1 1 (j j ' j . " (*j 111 ^ j 1 1

(Mutlaka sz veriyor)
j j i ^UJ
I'" " I
<

5_L!.tiJI

''-'( (j'i*-"-'
* ' ' '
y

11

***

136

C 5 j ' j J ' J b i l - * ^ I J<~I O-i^jJLl J - J ^

J j - A > ' f;_jl-LAj.l _ _jjj-aj

(Mutlaka sz veriliyor)

o '

* .

(JLJJJCJ_J

' - ^ J - ^

' ^ J - ^

-LjliJI

, (jt-J-Lcj-J-l

' ^ ^ J ^

' ^ J - ^

<_JaUJ.I

***
(Sz ver!) ..^11 -.'.l Jjill
0

a^ ^'-^

^ua
<_j=.ua

***
(1 1 ^ ~ 11 ' 11 ( j j - " f - * j - ^ LiJ 1 j_o 1 ' ^ j j "*'" (Mutlaka sz ver!)

a^l
s: / '

^ua
I

j_^jljjl (JLLLI (J-O i" <

t X j ~ 11 (jj-j Ja j -aLJI j -o I (Mutlaka sz ver!) ! ajI

' j '^~

(ja-c -

( j o c c_l-UJli
o

(ja-c i _ J a m i

137

(Sz versin!)

jj_J
y y

l . n " I,
*
y

j7J
y y

LALJLI

***
(Sz verilsin!) f- - t
o -

- f - f

a -

f t"
y

t
y y

o -

***

(Sz veren)

***
c^j'j-" JbJlI
-o

Jj---LI

_i _ij_.a:5

(Sz verilen)
^
*

* o % a -

f - t

c -

^ t *- t

o -

a -

***

138

jj

Ll .

^jL^I
' 0 {

^ L J I

:
fi'f

Jl^l
0 y

6 J I j_a

e .

'

jLtjJf
*i' '
t

JjCJJlj

. j-ii ^ 1

: JLxil
: JUJI

0 fi "

i ' , ,

'

'

'

: JjL2 " , '_'

ACIJJ:

jjlj:i

J~

- T

1^1

. *

..I

J A J ~ J I L

JX. J ~

I.II

(Jla

^ "

lli

***
2Yal misal:

'^LjJI Jlill - f j i ^ l (j^LIl ^ j - L ^ (Kolay oldu)

^-ajsJI

j>il j ^
^ ^ ^ ^

'jj^
' O t '
0

..olLiJI l^LiJI

> a f

'

> -

^ l a _jm

fi A

0 fi

L^ J

IVJ
/ 0 * -

d j m -t

***
139

(Kolay olundu)

'

o '

c f a '

e '

>

1-'

'

1-'

'

J 'MJ

pK-ll

(Kolay oluyor) L
> / o ^

JJ
^ o ^ o

.IliJI

(jJ'" J J ' I ' G > O J I II

1 1

^^jJxJJ
/ J > I li o I -

u 'Ij -' ' -^-

eh? J - - ^

j ^

***
(Kolay olunuyor)

Jj-J-f I ' i
1 ' '
't
,

JJ-">J

"
'

i
<_LJaUI
f

j-">j

> >

***

140

l ^ U I JLLII

j .Li

(A -LI {;^JLLAJ.I

(Kolay olmad)

fi

fi

0 ^

O^

fi

0 '

fi

0 '

fi

0 ^

'

fi

0 .'

a ,

fi

0 ,

a ,

I j - L ^ jJ
B ^ B ^ 6

J.^JI_l3 j J

j rn

11

AJ

j m l AJ

,j<:-t

'^Ul

Jll (Kolay olunmad)

^11
fi " fi

L A -Jl

j ^ l

?
< MJI

X0-

fi

?
0 -

fi

? 1 ' 'j-^J-" ? ?

jj-^j^ (jj^^

f-i

V_J=a
4_LI .UJll p

P ' P

K-. 11

*** ^t^u jLMi 6 - L A f j A ' r A ^ t j L - ^ '

(Hal kolay olmad)
j_a^l

j>il
fi o
' ' il ^ L J I -LLLI J:,;^
/ B ' I

UJ

Hu

ijLU-

A=L^'
<_J=UJLI

UJ o J

I j ^

^ J 1 J ~ LL

j.K-ll ***

141

(Hal kolay olunmad)

Lf

jjlll

u
1 J_LXJJ

>

u U u

'

- 1 1

>

'

-II

j - i M j - i

U
L L

L L

pK-tl
p l\ 1 I.

(Elbette kolay olmayacak)

Lf
^ > o o O y

- ' ' '

O y .*

jjl
o y S y

j - ' ^ e f -l
> o '.^ o y 0 > J-" o y o y

^!.UUI i-iLUJI ^UII 5_j=ua

a "

UJ
o f ' o "
o "

"

J"'

-"
o y

J-AJ J
O y O y J "

' -"
y

UJ
y j >. " O y ^ O y

J ^
y J o y y

^ j ^ ^
* y

-l

j ^ - ^ -l

***
^ L J I J l i l i l -* -l-e ' T ' J Jj(i->U ^ j l . A l i _ i

:fj-

(Elbette kolay olunacak) . a>ll

y y .P o y

'JJ-",>f
y fl y ^ ' 'i

_ ^ j j -l J-"Je -J
'j-">^ y

x!.liJI
<JLJI

J-"J-f -l ' J J - " P J UJ-^J-'-' j - " > ^ J

j-">J

ij_uj -l

..iLUJ J J-"<P -i -l 5_J=lidl

..K-ll

'

'I

j - ^ j - " -l ***

j-^j

1 4 2

(Mutlaka kolay oluyor)

LS

u j "jji
'V'

'I

' I '

"l

^LUI ^UJI |JJ"'J ' ' ^UJII 5_J=Lkll

"
i

-'
C ' -

UJ'" J ' '

u 'Ij /...V-. "'j

f

( j I j r r I i l

,j<;-.
J > J ^ I f^j.LAJ :f J -

^(^Ul J l l i l

LLlII

UJ"'J JJLI

(Mutlaka kolay olunuyor) j^o~.ll

(jij-^A
* 1
i t t ,

u_^UI j-"J-^

'

-'

J-LliJl
._J=UI

J-"A
U j_tjjj_U
UJ-"J ^

<_LJ=UJII

,j<:-

***
(_jLJI
JLLLI AJI

(jjj, ^

^J JjlJII

^JLJ

(Mutlaka kolay oluyor)

J ^ f-l

A^
0

^jii
.lLl
J

*> o -'

<_lUJI ..JaUJLI
M l~

o
J
J

l^UJI
K-111

***
1 4 3

J^LJI J L I I

UjiiJI jj^jill

j^

J^tf^l ^jL-LLI

C - J , ^ ^

(Mutlaka kolay olunuyor)

' '

'

0 J ^ ^

b -

jLUJ

.P

j-^j-j-i

pK-ll

(Kolay ol!) jjill

***
(Mutlaka kolay ol!)

' ' i

Jv-i u "j J I

v_JaliJ.l

'

'I

***
(Mutlaka kolay ol!)

UJ-'-uJ '

***

1 4 4

(Kolay olsun)

r t

'

t a ,

a t a ,

Ijj.Mjjl
- . * 0 > ' ' fi 9 .f"

j.Mj.l
o fi a ^

^JI LJIIIJLI

J '" J J ^
^

J ' n j " I
^

j M J "i I
^

***
^t^UI JLl ( > J j 4 ^ l pK-.Mj (Kolay olunsun) ^-.1

fi

fi

|j_UJJ_J
^ i'

1jjjj^j^

***
(Kolay olan)

fi

,fi

I2JIJ_ oj L
d 1j-uL Lj J_ -u L j

J- JLU L j 6 J-cuLj#

***
(Kolaylanan)

***
145

Ul
'"i

IjL^I
J ^

rJLJl

1- - ' , '
j-ul-l
j _ u i | _ l _ l

^ 1

jLu_^l jli

^o ^

J'"j''j

lIaII
' ' -I

: JbLAJl
JLlI

J I II t 1 I

1*1*

y y

0 . t "

0 .

..1

***
Ecvef 1- Vavl ecvef ^ji^ eijlv ^ ^ . j L a ^ u (Dedi. A s h : j'j^) t ^ IjJU
^ 1

j>il lJI

Vli LU
y 0.^

-l
>

ut

ln -|q IM -,n

Cl<
y

5 _j=m
pK-l,l

***

146

(Denildi)

(jLi -,
fi 9

I .-.h bil
1 -.14
1

,-,4

:-.h
< JJ
r f l1 '

,.K -

(Diyor, der)

'JA A
Jj3

fi

J> ***

,.(<:-II ^ j ^

(Deniliyor, deniyor)

ju;
fi fi
>

^UI l-LLiJI A_Juua ,j<;-.,

Jli:.

Jlin JLSJ. *** 'JU

147

MI (Demedi)
.

^j.AlI

Sij ^ -

S. 1 1

J^l
0
-

"o '

^ J I
y

0 > y ffl y

.P y

0 '

Vji3
.P

JJlpJ L^LlII ._J=UJll 5_J=UI - pK-ll

f "

a "

I j j j l l i f-i

(Denilmedi)

t^
> ^

J_^1II
v ^ J I

- f

a -

VLS p
- ^

5_l1LlII ^ U l l

H
s y J

jJ
a y

^uSp j^'p
, 11 ^ j l . A l
1

4 _ u k L k i l pK-,1,1

***
1

< JJ

K - l "

(Hal d e m e d i )
^n-^ll

jjill ^liJI
0
J y ^

IjJji? u

<^JI

(jjjilU Vjil.U
a / y

^ y M *

^ L I
y

y <

4 _ J a U J L I ^ 1

***

148

^ j l j J I uJj^VI

-*

J > * ^ ' ^jLAlI

V _ L J J ^ ^

(Hal denilmedi)

jul U
:>iL.

u
U

vuS U vul U jiS u ***

^* 5_J=UJLI P K-, 11

IjJU:: U ^

jiSU
^ j I j J I _j^Vl

(Elbette d e m i y e c e k )

^ U I

)jJji: 6J - o > a
y

J j l 3 'J

<_LLUJI

v_uLliJll
LS-IJ

j5J. J

pK-ll

(Elbette d e n i l m e y e c e k )

0 ,

>

.fa-

5_J=UJLI P K-11

***

1 4 9

(Mutlaka diyor, der) jjlii

t t , ,

LJ -J

*--

6JA ^ K-11

(Mutlaka deniliyor) t A i
- 1 1

yul vulj yuJ yu'v

5_LLLiJI

***
(Mutlaka diyor)

. 0 ' *

0 ^. > ^ ^

L^LI

tt

9 ,

6JjiU

y^^v

***

150

(_5jljJI u i j ^ V I -a

i i i L J I

j-S>JI

(jj -J

Cr"

JJA '

t j L ^ '

--fj -i -=L:

(Mutlaka deniliyor)
.'I

II

Jj' , /.UJI <_J.liJI

._j=m uLua
K-. 11
^ ^-

(De!)
^ 1

A
***
(Mutlaka de, syle!)

Di

jjUll j^ill c^^l

***
j j l j i J I (jjJ ^ j ^ L J I j-^l (Mutlaka de, syle!) j>iil

***
151

y>

j ^a

(Diyen, syleyen) ^ 1 ^ 1

,yd\

***
(Denilen, sylenen) ^ 1 ^ 1

***
t t Q '

iu

JU : J j t a.' : 4tU

jil
jlil JLUl Jl-5', J'ji:_.

Jli:.!

: Jl,,iM :Jlt -/(

: J J

JS^I

LLilL^I

JjV -|..,j

JUV.MI

rJLsul

152

2- D r d n c

babtan Vavh

ecvef:

(Korktu, a s K c J j ^ )
jjI
LJU.

o
ft " i "S

' o a

i t i '

" "i " S

vZa. t
0 _

K- 11
1_ U-LJ J J L

_.L

_9j.^VI Jj^JsJ.) ^_JaiLLI

(Korkuldu)
jjl
lL-l

o t t t a

D t

"

Q -k

" ~a
o

5_J=.UJ.I
t t ot

"

O "

"

Ja_L- J J

uij^VI

>>Ls_LI ^ j l

(Korkuyor) ^ 1
M

PUIA

LoLUJI

J-aLki
J---J

^ua .j<-,

153

, o '

(Korkuluyor)
^ (

Af
' t '

t.

AA

LLLU ^ U I I (jLLiJi IsLkJ.

JA -j^" (> A (*JA' i*A-L'

(Korkmad)

tA' LiA?P
IjJUJifj

.....
e

jjI , .MiJI

i."' - 1 . . . .

'

^K-,11

***
>

A r^A' JJA' ^J^VI

JA'
. . > o.

(Korkulmad)

tA<
^ f 0 " |j_Lk_ j J

AA

u4p
UJiP ULiJiP
1

***

< ~ 'l

K-11

154

I J A J J J L L _ J L tj -a L J j

(jiaJ .1 tJjjj.VI _jj_ua3

(Hal k o r k m a d ) ^ 1 ULklU jjill ^LiJI

UUJi u
0 " "

IjJUJU

ULklU UUJitl v- ^ ' U

._J UJll

P K-11

1 L

La.l_1 f j j ^ l

J j - j ^ ^ 1

(Hal korkulmad) ^-,11 ^ 1

liLkI U
" 0

"

0 ^

liLkSU ULkSU LiLiJiU , i ^ U

1 11 'i-. u
0

5_.!.LiJI

, t d i k", L L

***
Jxi_j

JsL

>-J L J j j j ( j l j >_j n' LI ^ j l s J I

_ij^VI

(Elbette k o r k m a y a c a k )

j^l
lilkl -l ^lji
L^UlI

uuVJ
LLklJ

_iL=Jl -
y o y 0 y

-aLk^ -f
* y

._JaUJll ljJLai

-l
> - e

LiLklJ

LiliJiJ ***

liU y

p K - 11

155

(Elbette

korkulmayacak)

'

'

'

'

^" -' _ a U J ( j J ' j ,_i;.-. (jj

^ .> 0 '

"

(Mutlaka
^-e^l

korkuyor)
'" I I

( > j
Jj--ll

l'V^yi LklI bH y L k U
(Mutlaka

yuJj

L L k o J l^J L L L i^LiJ
yuJj

AlLj
Al-k

,_,LliJI iollijl

iUJ . J o L U r
A u J j 5_j=ua

***
korkuluyor)

6LLV' , . K I . l
JjHI

illlJ
1 ? *
^ o ^ ,

<_L:,JI

^ m
*
'l

> ^ U J I I

'

pK-.ll

***

156

OjJI

jjl^^jjJI ( j j J ^

J < j J j l i_jLi (j-a (Mutlaka korkuyor)

_ajJi .VI ' . j . j^s",

jUJ

6iUJlJ

v _jam

LL J j i J I OJ ^jjJI > J ^

^U.V

pK-ll

J i j J J . _ j L - J j 4 ^ I (Mutlaka korkuluyor) .

>=?-^' V. j j - l a I

jjill

jj-sLa-jJ

-^LJjJ

_vt-liJ.I

iLkU

6Li^

JI^V

P -

11

(Kork!)

IjjL. l L J I j_^pjl (j>J ^

LiU. LiLk

9 ^ _ii. ^ L L

Jjsi-Ll CLMJII > < j j ii-."

- i j ^ V l I JJ> - j - ^ ^ '

(Mutlaka kork!)
^JLaJI

'u" LI jLiU. ^\^

Jjiil (>U. 6-^1-=^ jjJ-LI -i^^LI

(j-Li Lliji.

157

(Mutlaka kork!) Cr^l .r:^l JjiJ>l

***
(Korksun!) t^l
"
** **

Jji .ll

J *

^j

(J-a-l <JLJ

(>-a u- ^^VI

J J

j '^l I < tlL I j-a I ' ^ *j

(Korkulsun!) -^l
^_^JLf

jjl

tjlll

LiLklI

LLklI

-iLliJI p !<-11

Lill

Lillj
***

LalV
p nl

S ij

li-"

(Korkan) ^ 1 jiIU (_^l Li^l^ j>J.I liiLL

***

158

(Korkulan)

i'

' '

***
^ * 9 " " *

^JLAI

(^LLI

^ U I

o ' * _SJ^

.< I . < j)

'

'

r t

'

' : J '

O ' A I

_aj)-~>

_SJ^

I o . .

s J ) ~> 1
.

_aJ)
. . .

<

9J)

~ .

: (J* A ' . 1 * .

. 0

. A ^ " ,, I

' A L

..
"

, *

..I

. A 1 ^ " ,..

. 1

".

. 8

. I

" ,,. I :,J I A " ..I

. . .

Not: Bu fiilin iftial ye infial kalplarna nakledilmesine pek rastlanmaz.

***

159

3- k i n c i b a b t a n yal ecvef :

(Satt, asl:'jlj_)

IjL

UL bL C j^c L 5_LJI

A v

I ^" * ' I -
n n >

JALj JJ U - J L (> C^LJ' '-sA"^'

(Satld)

JJA'

Lr^Li) c__ij.^

j j l

f o l

f A

In

11

-lj <-l~l (Satyor)

J ^ n-M

jjiil

t A

^A
t A

160

(Satlyor)

o ,

a " f

(jLcLl

p K-i 11

(Satmad)
^ 1
t 1 J

J ^

, ,MiJI
jLUI

- ' -

-,

c _j=m 5 _j=m
' '

pK-.ll

***
(Satlmad) j>il
0
y

Ul / . f j
0 " f
0 y 0 '

^liJI
^ 0 '

4_lLUJI

Lcl
" B > ^
0

p
(J
- .f
0 -

^ U I I

Ul
a

jLUJll pK-.ll

0 "

161

(Elbette s a t l m a y a c a k )

U L -J
0 y ^ 0
y

^ -'

pK-ll

( M u t l a k a satyor) I
<

^
U

1
*. ' ' '

.V

I' ^ ' j I

a illi

JLLI

^ . .-I I *j.'" I

*. ' ' 'f u j . ' 'I

pK-ll

***
1

a ij

(Mutlaka satlyor)

(H

ULJ

v _^LiJI

(J ! 1 I I
ULJ

***
163

(Hal satmad)

; > J J U

UJ-U

4_ L L lii

(J

(Hal satlmad) (^n^ll IjLU j ^ l

a d f d

ULU

, ,^LiJl
5_^IAJI

ijlV- U Ul U

^ U i l
<_LLUI

p K - 11

***
(jJ-J _ J 1 <- 'l I I J_^L.J I, _ 3 j ^ / I ^ j J L I ^ j I - i i I -i J <l~\

(Elbette ^ \

satmayacak) ^ ^ 1 j>il

Y * ** I j 1 j 1 "i ^ j J "Y*
" o " o "

"Y* i 1 j 1 " ^jJ "Y* - o J W j i" ^j-J - o _-ukUJl) _

'J _ J y

' ^

jJl^II

***

162

(Mutlaka satlyor)
j_^l T J IJ I ^JJLUI
0

JJI ^ J .' J I l _LIILIJI

fi

^ ^

'

(Mutlaka satlyor)
j _ a ^ l
I I

fi

I <-1 I ^LJI v_J.JI (j_o j j L a U l j-tt I I _ L J J -

. K-. 1 1

(Sat!) Jl
i j ^ I A -

(j -ill.'
L J

-A'
_I -,m

"/

-.

,_Ljjj.^

Jj<" Jl X^J -lJI

(jJ-J

Ls'-jJI -Jj--VI (j_a jj^LaJI j_ol ( M u t l a k a sat!)

j-o^l
(JA-U ' 1 ' ' (jLJA-j

(j-^' (jLa-u
* .

jj-I
(>*--i '

iiJaLl < 11-Lr.l.l

^-'^

^H^f

164

( M u t l a k a sat!) -^l o>

J>JL_LJ

^jJil
s '

-*-f^f

_iaL=J>l

-***
'^LJI ( > ( . c _ . U J I j^l t _ L j ^

(Satsn)

1J JJ I

Nj j" I

A j J

4 _jijLiJI

***
(Satlsn) j..->ll IjLl ^_^'M.I LcLJ jjAl ^ ^liJI

"jll

^ * * *

jl'v

jJi^ii

(Satan, satc)

'jlIL.

jjULL

'^L

j a i

***

165

(Satlan) j-^l .jjll

Y 1

dj ( l i n

I "it

(.IJ-

j-11

***

<LI
c -i "

"

f "i " f

'

'

<Cs_L_o

: LLcLLa

t''
* o

:JUi:.l ^1"
t i ' 1 1

t'
B

^ Y Y

"
f -

'

t "l

JU

, .V,J

4-CLLILUJI

: J l <" .

***

166

C. Naks

fiil

1- V a v ' l N a k s

(Savat, asl: j ' j i ) Jll

' o y '

jjI

"

a-

O Y

(^jljJI ^ L J I

Jj.^1 (Savald)

^ U l

j>il
.^UJI .f

1
3 / '

^ua
ULIUI .J<-ll

bjj^

erjljJI J ^ L J I

^^l^jLAlI (Savayor)

1 ^ 1
* D -

:bJ

jjI

r
I
y*

o -

^liJI

'.V.f o
Y

^UJLI

/ '.''. .f d
y

<_J=Uil pK-ll

167

L5J>II

u^l-J-"

J>f^'

^jLAl

(Savalyor)

y y
^

>

1 tjLjjA-l

0 %

0 " 0
0 ' 0

f
*

e^
0

5_.:.iij

y ey

>

p K-11 f-^ f j j ^ ' C 5 j ' > " o ^ l - ^ ' f j ^ l (Savamad)

^JLAII

1 y >
0

"
y ey

y* > y
, > 0 0

y
,

^lAJI ja_,

j ^Lkll

1j j a _ i 'l l -.
/

- .f

y0 y

'.V.
0

" ay

/'o - Oy

pK-ll

***
.11 ^ j l . A l I

(Savalmad)

^ \
Lfj^ p
y b y 0 .f
0 -

y L

. F

jij; p
y 0 ^ oy

P
' j * '

0 "

0 ^

1)

***

168

, II ^ j l . A l I (Hal j^.~.l(
fi 0 " ^1
^
fi fi

1 L - J If1 ~l

savamad)

,f

Ijj^
^ fi 0

u
tt

>f u
j ^

^UI

u U
ijUdl

^UJLI 4 _J=liJll p K-1 i

- - i l > ( ^ j > l l (^jljJI o - ^ U I J j 4 ^ l (Hal savalmad)

j^oll

ijjilU ijjU
c " a fi 1

ji_!

Li
, 0 fi

^UJI
J

4 _LliJI

._jua
Lf A Li

5 J ^
>c
1

Li U

4_J=UJLI

***
CjLi c_.jWJLI ^ j l j J I , j ^ L J I ( . J L L I ^ J UJLI (Elbette savamayacak) ^
^ 0 ' 0 "

j>a
fi 0 9 ^

J A
> 0 ^ 0 -

6J

..^LI ^UJI >_JUI 3_J=UJll

J>*-f -l
' j j ^
J>^J
^ D 0 ^

-l -l
0 '

:^

fi'

jjiz c5j^

-l

I j j i J i ^
^ ^ D

-l

j j i j . -l

j j i j . -l

***

169

( J L J L -j J fi 't I I u ^ b J I (Elbette
^ 1
" 0 > 0 '

JjA'

t j L ^

J J

-1

savalmayacak) jjlil

6 ^ 0 >

6-'

(>l
p 0 > 0 -

jiK -,l,l
51 5J

Jli^jill

^ (Mutlaka

cSjljJI u - ^ U I savayor)

(jLai

1
^ ^ 0 ^ ^

'jjA
, *
0 * 0 ' '

>

ljjl
s . * . ,1

K-

11

***
LiJI j ^ j U l ^jl^l ^ U l J ^ l ^jLAJ
f J^

(Mutlaka savalyor) j>Jll

i
^ a fi ^

jLJ -A jjLijji -J
i * 0 * -

Chf
s ' -

JA
<_LliJI
0 ' '

(jLjJiJ

s t

'

'

'

170

U J J J _ I 1 J : J I J-^

5j 'j-" u ^ b J I

^ J L L I I J^JLAJ

(Mutlaka s a v a y o r )

O ^

" > a " "

" f

a > "

5_LJI

"I

<_J=UJ.I

j^jill

LSj'j-" ( j ^ l - j - " J j ^ ^ ' t . j ' ' ^ (Mutlaka savalyor) -l-L.

D ' O ' -

cJ:^>-J
0
o / y

( J J J ^

y y

B ^

:J;>'V

<- 11

(Sava!)

JJ-^'

(Mutlaka

sava!) j>UI

.5 '
i ' f

i f 0 t

'

'

n f

UJ^'

171

^ j l j J I L>o^LjJI - * j J - L a J I j_al Q

( M u t l a k a sava!) ^ 1

***
L J L I ^ J I J J I ^ L J I J ^JLLII

(Savasn)
^ fi-tll v _.lliJI 5_L!.UJI

***
^ 1 C5JJ-II o ^ L ^ ' J ^ f ^ l (Savalsn)

"

0 >

LjV-.'(
> p
j,

!<: 11

172

(Savalan)

j - ^ l

- i A '

f \

'

'

*f

a ,

***

j,.f,ll

C5J^ SljLi-a CSjLi-j

':4cU_a

:
. ' 0

JLJ.!

'.'_/(
C5J-^'
^ i'

: 'JI.-JQI

' -'

- '

-^

( J J ^

: jU.
: JU;

"

*l

,",.l

r.lJ.M-.,'l

***

173

2- Yal

nakis:

(Att)
jjI o' ^
Li-^J

.LL 5-LLU

>o- i >o^ ^ o^t a ' '

'

a '

'

' J ft "t J ft J i-i I n j '

t a ' '

__o j
(Atld)
J.n~.l)
/ t

Km

AJ

LJ^J
, O ^ '

x:.iij

'

'

t
^ ^

LU

fi

.Kl

l 1 n

(Atyor)

LA"
^

t a '

>

LT- J T! 1 ' '

t a '
6 ^

a '

U!.LLII

1
0 ^

"

L^-H
J'

LS-'-H

,.K-Il

174

(Atlyor)

"

0 " 0 f

0 -

1 ' u '-f-'j-'

>

" ' O f

>

L5-P
' ^ 0 / Y 0 Y 0

. f

- e .f
1 ^jl.AU

(Atmad)
^ n->ll 'j-"J^
'. '

p
B Y 'L B Y OY OY

, /.LI

._J=UJll
" ' - "(
OY OY

pK-|(

***
j. j . j > l l ^ L J I ^ L J I (Atlmad) t ^ l ^ 1 >il Jj^l^jUJ.!
I

fl-l

1 F ~ L

P
y o y o ^ F o y

U>f P
I ' ' ' " 'I

f^f P
y o ^ ^ B Y

J^ H
O Y O > 0 y

LJ-*J^ H
Y G ^ F O Y

f-H

fJ

y o ^ ^ B Y

(>f->^ P

Llj^ p

T ^-H H

.j<:-u

***

175

(Hal atmad)

^I

J-a j-
f o y
^

LL

u
U L . (j>il ^ U l ^ L J I C:
(Hal atlmad)
^ 1 ^
. & I

^UJLI

ui=m
. <- 11

1 u
' 0 ' * ,
"

jjl
0 ^ ^

._J.liJI 5_bUJI

>

1 ,n>i U 1

f i 5_LLm pK-11

***
MI ,II^^-Q-,II j.jN (Elbette atlmayacak)

J>II
0 y 0 y

'J-^J^ ( H Crj-a J J tl>J ' j - P jJ

(jT-J^f

(l)-l

^liJI IjIiliJI

' - . ' (j-j-' (J-i ' - \ ' (_r>^(l)-l

LLUJ.1

^ua
J.K-.I.I

ur^^

(J-l

***

176

( j l j - j j - FI LI.I ^ L J I ( j ^ L U l ^ J > f = i l f ^ j L A l

^1J < L

(Elbette atlmayacak)
t"

6J

L_a j j -l L_a j J -l
^ 0 > 0 '

ur-J:; >l LS-*-H -l

^j^

-l

'

^ j i y dl .-. 1 l^^t-ayALJIo-SL^I
1

. K- 11
^Jj
1(1

~l

(Mutlaka atyor) jji ' "l

-^hf-oj^
^

i-f-^j-f-i

L>^A
>

A
L L X ^

>

^ A
0 '

Llj-oj-lJ

(>A

e-A

***
<Jji!JI j-^>JI j ^ cr A (Mutlaka atlyor)

s ' '

'

'.

jjLij-ojjJ
s'
0 * -

* " '-'i > a/^ Lj^A Lx^A

s -0 * ,

s
^ ^ jli <_LI=UJLI ^

J^A

^jV

pK-(I

***

177

(Mutlaka atyor)

^J_i-Oj-jJ
"y

jJ-J-AjJlJ
*y

jJ-*-*J^
"y

1 ^ I ^ " i 1. I
'

< _ J I i i ^ ^ ^ l (jjJ j -o u ^ L ^ ' ( j ^ L j - l l jjj-aj

(Mutlaka atlyor)

>

>

<>^->^

p K - 11

(At!)

ljj,jl i-ajI

1
1,jl

(Mutlaka at!)
jjULI j ^ a
(jLi-jwo J /

178

_iLkll

j_^jJLlI j j j j

c^Liil

<I'JI o-o

(Mutlaka at!)
_AjaJI ^ ' " J. 1

^-ajJI

(Atsn!)
'"> 11

"/

U-aj'

jLliJI

***

(Atlsn!)

^ n-vH
0 0 /

1^
0

't\J 1
/ ' 0 >

'j-jj-l

kyj-f-'
0 /

^UJI

***

(Atan, atc)

'

if

***

179

(Atlan) ^ \ J:^J^ I*' " ' jjJil A>a ,1*' ' jjill is'

i:f->^
o -

J^'i-'-'
. 1 1

**=fc

>^VI

j o ^ l

.jLiJl

(_^UI

\_jLJI

PUJ]
fi_'
o '

l:^-'^

CT^j'
S '

JL^

jA j^j' f J^ ^L^jl ( A A / > ^

(j^'ji; A-^ ur-J^

^'jil l A j t^->-'

: jo:.! JL^I

PLOJUII

(j_ij ,>:i *.xj

^jJLu.!

: J N j ' .1

***

180

3- D r d n c

b a b t a n Yal

Naks:

(Raz oldu)

c f

"

d H > j

,% I I I ^ 1 J

1 i >

A-A.

^ 1

_1J

.* .
t

. X

'

n~
i f ' t

11

" " ^

P K-11

***
JA- J J L ,_.LI

^l-f-" u ^ f - J - ^ ' - ^ j l a J I f ; ^ j L i l (Raz oluyor) jjlii

" 0 y a y y O y

I_LJ

a v

O y

y -

y.

y.

O y

O y

c_J=UJ.I
y " O y O y y O y y 0 y O y y - O y y O y

***

181

ts
(Raz olunuyor)
^ 1
^ 0 ^ 0 / '
" 0 ^

J <-

0 "

afi

"

^ua

'

0 '

o t

B ^

afi

. u r

K-11

***
l ^ j l . A l I , -fl-j j (Raz olmad) jjill 1 J Cg> J-l
^

n"

1 J < P-jJJ. ^

B '

'

'l

***
(Raz olunmad)

P K- 11 1

O^J^

f-l f-l
0 '

0 "

'. - 1

5_aua

182

(Hal raz olmad) ^ 1 1 ,,^jl U L

1 1

U ' - 1 <>j^ u ijLua

pK-ll

***
u^UJI 'u u j . j > i j . > ^ (Hal raz olunmad) ^jL-a

u ^ ^

u ' - 11

v _xlUJI IjLliJI

1 wsp u

' '"

11

P K-11

***
v_a_ (Elbette raz o l m a y a c a k ) ^ 1
J>LII L T ^ - ^ T ; -I Uaj: [jJ

LS^P
0

-l

- a -

u ^ j - i -i
' 0 y

fl o
-l

y^

' 5_LatJLI p -

11

183

^LJI

(j-a-LJI j > A

v-J

'L*

J.H^'

<_a_

(Elbette raz o l u n m a y a c a k )
j_^l
O . ' O ^ B - - 0 \ > 0 ' 0

j j I
/ 0 ^

>

>

6 ^
B ^ O

J^ O-l
^ O *

A a jJ

-l

LT^^

-l
(j-l
5_LLIJLI

/ - B . ^ B - '

> _ Q . ^ 0 - '

vj -l

A**-H -l
(j-l (_r^>J(J-l

if^j-^

^ j i ^ L r ^ > ^ (j-l j-J t -

( j - ^ j ^ (j-l ( _ r ^ j l (jJ fl^jL^

^_pLJI ( j ^ L J I - ( A - L I

(Mutlaka raz oluyor)

t A i > ^ A (jl ''-"^>f-i
i * ' '

1
5 ^
^^^^^

'LAA ^Aa
A ^ A L ^ A ( j ^ A *** (J^J^ ^ A

v_^LiJI

J^J^

^, K -

11

jM

Ay

l A ^Lj-II

-*

(Mutlaka raz olunuyor)

t A i
a * ' * '. s ' '
0 ' '

J-^A
l_l_JUO i f ' JjJ af'

lj'fi^j-l A * A
* 1
' - ' l LiJ - aj -

5 ^ JI

j ^ A (J tJlf>J-lJ * -- ' , (j-f^J-^

^m
(J-f^J-^ - ^ 0 > (j-^JV

* "

A"A
-1

5_J=Uil p K-11

^liijjj

184

(Mutlaka raz oluyor)

^n-.ll . -

j_^l " . "i

" . '.'<

^UJI
LJLUJ

(2 J _1^ J J

V p K- 1 1

***
5 l^II (Mutlaka raz olunuyor)

^ 1
(J J

,jj^j_lj V " . '-'( * 'i j^^juiajJjJ

0

._^UJI <^liJI ^LLLI <_J=LUI pK-ll

? 1 J-lJ

- -

t-

JjjjiajjJ

"'" ' 1 >

***
1 (J^JLIJI ^

jJ -l ^jV jj^LaJl j_al i.

(Raz ol!)

i^^ll

j^a
L^jl

^^1

***

185

(Mutlaka raz ol!)

jjiII

'-'-

* '

'

***
(Mutlaka raz ol!) Jbll
' '' '

***
jj^UI ^ J I t > p K - | , l j ^ l i J I j^^l (Raz olsun!)
<J
y

_ LJI

" oy

o-

tjij-L *** (Raz olunsun)

B ^ D /

a t

5_bLiJI

186

(Raz olan)

fi

"

"

fi*

Cll l i f l i

I "' ***

IJ

^J

Ij

JlLjJlI

I j-j L i JI

,_)^A_

LJJ i

j J t A 1.1 ^ 1

illi

a_j

f~

(Raz o l u n a n )

^-jtaJI
U J J ' ^ J-9 JLl > j - j

(_^.:-y 11
^ o

Jji-LI

U' J ' J - ^ ' ~' ' ' ' i j - a f j - a ' - ' J II

***
^LJI ^ L J I

jiir.ll

^jLUl
LJ^' J^

^Lil

pLbjl

' r
:

JUI
J - n A

CK>J

Lul j ^

O ^

j^j-ji (jAJjjl

' 1

jbai

Not: B u fiilin infial babndan kullanlmas pek allm bir e y deildir. tf-*P L ^ J I .fi ^fi

j^-jj_j
^ ^ fi

lA'ljl
^ *

: JLJLil
tf' i^'-

187

- a
~l 1 lll

P L L } ~l.

D. Lefif
1- M e f r u k lefif:

***

(Korudu)
^ 1

^ 1

1 " ' j <j

i > 0 , ,

wJ3m

>

0 -

pK-U

***
J j j i l l u _il II j>a ^>L I . ^ U I (Korunuldu, korundu)
^ 1
(_JJJ-<=L:

jji

Llj
0

'-'.1

<J

JIUI ._j=yii 4_J.lidl

> ' ^

1 1

-'

f.

pK-,11

188

(Koruyor)
. S. 1 1

A
JRJIJ

(JLjlJ

LA
0 ^
*

LA ***
j j j I >. j<l II 1^ Jj.^

A'
J-

, K- 11

(Korunuyor)

J^n-^ll
fi' 0 "

Jjill
^UI l^UJI ^ l a
' ' .fi 0y^32

^3^i
fi

^3^ ^3^
0

fi

0^3^

4 _jm

A^
***
I

fil^l

1 J l<-| t

(Korumad) J^n-^ll
'

fi

fi-

0 ^

/'A P
fJ

LLLJ

|J

.^I 5_LUJI

oA H

^A

^?

P
LA

Vi ^La

<^m
(.K"ll

189

jjjill .

pJ_.

cjj>jJ.I J ^ j j l l

f^jL^

(Korunulmad, korunmad) ^ 1

Lli jH j J IJJI ! j

4_bLiJI

.<_LJ=Lai pK-LI

***
jjjI ,_LjiJJI (Hal korumad) j>il . II ' ^Jj

IjL
'c^LL Iji:; U
"

L i l Li

J^L

^UlII

-.VU
1 ,4-, t i 1 ,5-, Li pK-.ll

*** .
j j j i l l <. < j<111 -* l-a^ C J J ^ ' J > 4 ^ ' ;_ JLLA)

^ 1

LjijlU
' - ' 1

' j ^ ti
.f . r i

, ,^Lij
<_.LliJI

(jijn u

IJ JIU
LJJ U . I < - 11

190

j j j l .

\yt\\ \

lA v J "''''L'

fA-Ll

^ J L L A I .-JL-I^

(Elbette k o r u m a y a c a k )
.
^ 0 f

'A
' - '

y
. '

L A A

cA
^
0 '

; > y .

***
( J J j J I Is J G I 1 1 jj-*

L>-l-F 1)J '< ' U uAil

LIJ

(i'^l'l

j I I L I, I

I-J j

LIN 1

(Elbette k o r u n u l m a y a c a k ) j>il LJ^j^y

* o

>ji y (j-l
,

Aj-f (j-l
j ^ y

, ,MiJI ^-iLljUl

A j ^

Ls -^j^y
LfJJ^iJ -l
Aj^<>J

v_J=UII

(Je-aj-'c>J

y^j^y
** fi a *

5_uum
fK-.ll

(Aj-^y
^ I ~. 11 j <

***
I (jJ-J J -a ^ J N Ll j JJ--LI J a I (Mutlaka koruyor, korur) (->

'
' - -

j>ll
^UI 5_^liJI Oi-l 4_jl^l Lail^l

l'-j^-l
K-'-'i

(2,L^iiJ

(j^

(jL ^-l
*

v>-_J

- ' . ' I

..K-ll

191

(Mutlaka korunuluyor) j ^ l
^ L L I
* r

- -'
t '

5_^liJI
^ L L

J l
(jL-jjjI

^_j=ua
s' - ' .

pK-ll

***
^ ( j a i l J j j i i l 1 jal II (Mutlaka koruyor) j ^ l
0 > , ,

:
***
Jj^l J j j i l l , i llll ^

^liJI 4_LUJI 5_J=UJLI

5_u,ua
p K - 11

(Mutlaka korunuluyor)

.f -

\_J.LiJI
-LIIIUI

v_JaUJLI

ULUil pK-ll

192

(Korun!)

J Ui

***
* < I J < "I 11 J -i jJlJI ^-a j J j j l I j < I 11 ^j-a j j J a l ^ l j_a I v S j j <-"

(Mutlaka koru!)

'JJLLS

S -

***
^JI J_^jjJI
J-J ^
LJJ^I

.jl II jj_a jjuLsJI j j l

I_LJJJ-SLI

(Mutlaka koru!)

j_^l

^ ^ 1

j>il

6^

.^jil

***
j j j I j<111 tj-a (^l""-!.! -jILiJI j j l >_fljj-.^
(Korusun!)
^a^ll

1
0;^IJ-I

.'.l

^ L I I <_bliJI

1 ,r.

***
i ralli J ^ l ^ U I

(Korunulsun!)

193

j>il
9 ^ ^ ,

_^UJI
4_LLLJI K- 11

j-j-5j--l Jj-U

L^j-lJ JjJj

***
j j j i - t l V . < j < l I I j j - (-Ul--ll j>-^l

(Koruyan, koruyucu)

t^
'j^ij
cijLJlj USlj

jjI

j^a
^ j i l

JjLlij

***
j j j i i l 1 <j<l. Jl Jj)^ 1 . 1 f-ujl

(Korunulan)
^ 1
j A I

A>"

'

j^a

***
v _LjiUI
H> < ^ l > I J 3 I

J j A I

j-aVi Jji.

j j ^ l 'plj-l

^jLAl

c^UI

vMi
:. J U J I : J j

- a ^
^
fi

^ -

SLSlj-a

A A A A

Ab

Jj ^l

eLSjJil

(AA

: jLa:.!

194

LP'

er-^l

: JUlJl

y o

JU-.J
^ y

***
2- M a k r u n lefif

1 , .illi

(Drd)
i. 1 1

j>il
^ U I LAJI

Ljl
y

>

e^0

>>^>^
y y y y

1 fl j j J a LLLjJa

ttJjJa

^ U J L I

i > 0

OIJJJA CJJJJA

<_j=La
^ 1

***
J . 4 .li

(Drld)
j^-vll
j j I

bA
J
y y

y y

pJL .JJA
5_J=UI
" y

-J
y

' t

p K-, 11

195

 J A

(Duruyor)

OJ3^
e "

UJ3^
0
y

y'

***
(Duruluyor)

,j<;-

(jLjjJa-J
<_L!.IJI

***
I j- J I. A M
(Dniiedi)

LjjJi 'P

0 i-

^jJaJl

jJ |,K-.II

196

o j j l ^i_iUI ^ (Drlmedi)

J>e^l
jjI Lji:^pJ

'a;p
e * *
0

.v^UJI oLJI ^ U J I

D y

. f

.f.

0 y

^Lkll pK-ll

JLJ, p j

jl

***
1 . 4 . i l l i ( > 'U L j * j > l l (. J LJLI j . j L ^ I (Hal drmedi) ^ 1 jjiII ^UI

' ^ JJ

jLlU ^LlU LjUi U

<_.LliJI ^liJlI i^liJI pK-ll

***
\ \ \ \ \ \ 1 (j_o ^ 1 jj>ll J j ^ l ^ j L ^ I (Hal drlmedi) j>il

|J>J4 U

L'jLU LjUiU
e 0 /

^JI .5 _^liJI ._jLa 4_JaLai pK-ll

>u

197

jjjj --LI

Lj-sUI

j--LaJI J . J (Dr!)

h ij

A'
J.^1
y y y y
y

y.

> . 4 I J I -"

(Mutlaka dr!)

j^a ^^l
.
I .

Ul (Mutlaka dr!)
JJIL

I 1

r-l'

c>^>il jjl' ^jlll 6 f j ^ l

LUJI ^ 1

(Drsn!) ^ I./.I-J
y
o

J >UI

ULJI
l _L jl LLI 1 jj-o J j 4 a i A _ ! U J I j_al ^-Ojj^

(Durulsun)
^

n-.ll
y

j>il
jL;j ^ U J I <_LUJI

lj>Ij

uyu'-
y y y

jLii

p K-11

200

(Dren, drc)

*** (jjjjJ.) _LjiJJI - J J * < U (Drlen)

^JiUll

Ljj-uaj
jjI

'^lj L i"' j j I n 'r .

I-*' ( 'o LI ljJ l-

"L-i j l l- ' n

1 " 'j i I<

***

AVI l

^ l

w U I
. ^

: JLJil

LjUi
Sljli^

</JA

(jA

: J_iAj
: LfcUo

^"ju4
c^A-j' A -e

jUM

plj UM

: JLL:>I

Al

;ijj.

: JU-til

201

0 ^ 0

" Mil

0 h

'

'

O - O

0 - 0 lli

) l-" .yl

pljU'

(JJ

II. j

(_gj t- '

:JIA J1- UJ I

***
3- D r d n c b a b t a n m a k r u n lefif

(Canl oldu, yaad) 2-^1 L A -L'

'^A'
j.j%
~ J
" '

J I j j ~ > I' j j
A ~ I I

1 ILaJI <(_lIlljLI

n ~ I I ~>

._j=m
5_Lj=ua

iJjLj JjL

L_L -. JJ-5-LI > J j s l II jj-j J > A I L f ^ L L I

ILJJ-I-SL

(Yaanld, canl olundu) I o l~>

' t

I 1 l~
' t a

I ~1 J I - t "' '
I

, 1-^ I ILl ' t 1 - ^ <4_IJLt ' __LLJLI < L,l^l I . K- I I

n" t I->
~ ~ - -

j~ j j I -I I

fl

' _ j-1. l- I

- j
1 I

***

202

>

o "

"

J J L J J J L _ j L jj-a J j ' < 4 J < I I ' j-a ^ J J L ) ^ j I l 1 . 1 (Yayor)

< 0

1
0 y

.LliJI
1

1
-

JUJI
fl y t y 1 -

l 1
- . B y 9 1 -

-V 0 1 -N. 0

^UJLI 5_J=.UI ..K-.ll

***
J J L L J J L C_.L (>X u_LjiUI\j_o J > f a i l ^ j L ^ (Yaanlyor) LS
o o ^

j >il

v:.iij
I "

.' J * > .'

o o ^ o O ^

<_iLliJI
I '
o o *

^Uil
IJ-LUJLI

Lll ***
J j - ; J J L V_JL jj-a | J j ^ j j i l ^ J L L I I ( J J J I (Yaamad)
I.SJS

.^K-.ll

jjiII
' o o o

_aLLiJI
a -

i-LLiJI c_J=UJI

i p
y o -

D .
o o . o -

oJ^UII

'

o , 0 ^ 0 -

.K-ll

203

>

o -

JJLLJ

J J - U_JL

fJ-f

f JA'

J J A '

J A '

-A

(Yaanlmad)

I I ^ J i P,
-

I 1 ^ "l
e ^ ^ ^ /

jsj
o

P
o o o >

0 - 0

>

^ 0

P
^ o fi. o '

i-uLLkLI jJUI

>

***
I.

< JJ

m~

(Hal y a a m a d )
L> 1 ' 1
(

j>II

0 - 0

tf*

1 1-^

'u

'.U

u ^m
- >

1
0

- L L ..Kili

***
.J
A J

Ja_

L_JL

j>o L J j jjjall J j ^ a i l J A ' <--f (Hal yaanlmad)

^ 1

: -^'.u
V.V'.U
1 1.',; 1
' e

. .Mili

Vu - '-u

" .u

W-U
0 ^

204

(Elbette

yaamayacak)

Y
y a o -

- B

' ', '

***
:f-H
(Elbette y a a n l m a y a c a k )
JjiII
B B / B "
a > a -

'
o o ^

' ( H

' i . '
o ^

5_LLiJI 1 '
o o > e

(JJ.''""'tH

J J

I tJ-l
. - o
^ o

..K-ll

***
(Mutlaka yayor, yaar)

*. ' - ' "l

? y o f O -

.MxJI

s ^ (j J

.rf

=. " --|
s o -

< " V

,j<;-

205

5JLiiLI j j ^ j J L l oJ-J ^

J>A'

j > l ' --filJI

(Mutlaka yaanlyor)
a >
o

f "

>

i
^

AM
i ' '

.LLiJI
'.

>, ,',VV

f ' a r '

_i:.LLj

'-'(
.
-

iAV
s -
0 >

-1

t -> 1 I

s' - ' ' ,

11

***
( M u t l a k a yayor, y a a r ) ^
"
"I

1
B -

jjiil
6

<

iA
e 8 -

f K-. 11

***
L L i J I j j ^ j J I jjj-i Jj -A' jA"' ^-ifil. -i j . n "

( M u t l a k a yaanlyor)
t r ' f '

o j j ~ > 'I
o ^ y D 1. >

K - 11

206

J a _ J j l

._Li

-ja

( j j j ^ '

_ijiJJ)

(j_a

jjiaUJI j_ol _Ljj_

(Yaa!)

1^1

L^l

- e

^ 1

j^HI

(Mutlaka yaa!)

Lf^l (jl' (j I j
j

t>f:^=^l
(j.'.' I

J^-^' lJj-LI.

~ >I

( M u t l a k a yaa!) t-A' .r-^' JjJ-ll

(Yaasn!) 2-^1 IJ J JI t J J -S 1 I

j^II
^ 't I LjLlI

Jj-faJLI J j I ' t J < I 1 1 j-a v _i !LiJI j _ol (_jj --aJ (Yaansn!) 2-^1 jjiil

jjj^

Ijj'I

'I

L-iIiULII jJ^I

207

j j j j I j I 11

J x . l i J I p-ujl i. \ JJ"^"'

Not: Bu babn bu fiilinden ismi fail kullanlmaz.

*** ( j j j I <_LJJI ^ JJJLLLI ^ \ t__jj_us3

(Yaanlan, ' ' * - ' ' ^ ' I 1

yaanan) * ' i o ' < < I 1 ~ n ^ . ,1 . . I I ~ ''J)-t I

. ' ' .'r-* ' ^I" I I - n.

***
> o .

J J L J J J L t_jL j-Vl
' t .

t j j j i l l I a_41 II ^ ^ ^ U I

l.|-ijJ.I v-jLJI
'

jjj^l
* I , '

'

'

I j ~. " > Laji I -s I I^ 'J L L ^ :

: JJLJ Jflij

, -t "l lli

pl I

" l lli

-."llllJ

I J -s " l lll

: Jljl 0 " l lli

208

ISMI

209

210

GR

I- K E L M E

ETLER

Arapa'da kelimeler e ayrlr: sim- Fiil- Harf.

1-SM {f^\)

sim, insanlara, hayvanlara, bitkilere, canszlara, yerlere, zamanlara, ve sfatlara dellet edip ve herhangi bir zaman bildirmeyen kelimedir. rnek: J J = bir adam, "IluI = bir arslan, lJH j - ek, j -^-v = ta., SjjtLLI = Kahire, "^^^^ = ay, 'l s j k ' = temiz, J ^ ^ " = istikll.

smin baz zellikleri vardr, b u n l a r d a n bir tanesi bir k e l i m e d e bulunursa o kelimenin isim o l d u u anlalm olur. B u n l a r yle

sralayabiliriz: * Tenvin almas, rnek: = herhangi bir adam,

LiLl^

= herhangi bir kitap,

6j

. M = herhangi bir aa. ,

* Bana belirlilik taks J l gelmesi, rnek:

J a . ^ I = adam(bilinen), _jl"'sll = kitap, ' i j ^ - i J I = aa. * Bauia nida edatnn gelmesi, rnek: J . j L = ey adam! o -1 n L = ey M u h a m m e d ! * Harf-i cer ya da izafetle mecrur olmas (esre almas), rnek:
211

6j

..7111

j j c = aacn zerinde,

6j 7 > .7,11 jj-uei. = aacn dal. * M b t e d a olabilmesi (kendisinden haber verilcblnesi;,rnek: jji-o ujLllJ I = kitap faydaldr.
JJLLO

_)L:iJI

cmlesinde

c-LnUI kelirhesi

mbtedadr.

kelimesiyle kendisinden haber verilmektedir. yle ise isimdir.

2- F L ( J j L J I ) : Fiil; zel bir zamanda bir i.in, bir oluun m e y d a n a geldiini gsteren kelimedir, m e k : = yazd, (jj^
y^ "

- oluyor, kouyor, V n - I = dinle!

^ y

Fiilin d e baz zellikleri vardr. B u zelliklerle dier k e l i m e l e r d e n ayrlr. Burar yle sralayabiliriz: Fail olan a harfinin bitimesi, m e k :
-/;'<

= Yazdm, c u j ^ = krettin. Kelimelerindeki gibi.

'^ZJ

v e iju

* Menneislik\rj' sinin bitirhesi, m e k

L'<~

= O bayan yazyor, c.. '"'s = O bayan yazd. Kelimelerinin

banda v e sonundaki C J harfi gibi. * M u h a t a b a ^ s m m bitimesi, m e k : yf:^ = Yazyorsun, (_^jl-il = Teekkr et! Kelimeleri gibi.

* T e k i d j j ' nun bitimesi, rnek: OjJijJ = Mutlaka yazacak, '[jj<u^\ = M u t l a k a , kret! gibi. Kelimeleri

212

3 - HARF

(^^\)

Harf; yalnz bana bir anlam o l m a y a n a n c a k beraber kullanld isim veya fiil e bir anlam ifade eden kelimelerdir. ^ , , ^ gibi.

n - CMLE VE BH CMLE

1- ANLAMLI CMLE

<L^I)

A n l a m l cmle; iki ya da daha fazla kelimeden oluup tam bir anlam ifade eden kelime gurubudur. Cmle ikiye ayrmaktadr: sim cmlesi: simle veya zamirle balayan cmlelerdir.sim cmlesi, mbteda ve haberden oluur, rnek: j j J . '^lxJl = lim nurdur, ^j'^i^Lala y > J = Bizmcahidleriz.

Fiil Cmlesi: Fiil e failden oluan cmledir, mek: Ja.jJI yazyor. = A d a m geldi, ^ju _ J L k J l _.'^_ = renci, dersi

2- BH CMLE ( L L ^ I

^ )

ibhi c m l e , k e n d i s i n d e n sonra muzafun ileyh b u l u n a n bir zarftan v e y a car-mecrurdan oluan ifadelerdir, rnek: jd k 11 J-tS = lenden nce, lj JjJil .7.11 j j j = aacm stnde,

= evde, "<H ^jLe. = masann stnde,

III- BAZI GENEL TERMLER

.1- NEKRE SM ( 5 j ^ l

J^VI)

N e k r e , belirsiz bir eye dellet eden isimdir. m e k :

213

= herhangi bir adam, A ^ l = bir afslh,

5_LJJJI

= bir ehir.

2- M A ' R F E S M ( U ^ \

J^VI)

M a ' r i f e , belirli bir ej'e dellet eden isimdir. Birok m a ' r i f e eitleri vardr. Bunlar yle su-alanmaktadr: a) Zamirler; Li , oJ , J-A ...gibi.. o , Sj-LJI... gibi. ... gibi. ^ U I ... gibi.

b) zel isim; ,

c) smi iaret; la, d) smi mevsul; (jjd\,

e) Harfi ta'rifli ( J l ) isim, rnek: ^ j J I = adam, 's^l

= arslan, J L J J I I = e h i r , ^ ^ 1 = nehir...

f) Herhangi bir marifeye manev izafetle nrtuzaf olan isim, m e k : L _JLLJr c_jLl^ = talebenin kitab, uLlS = onun kitab. g) Belirlilii istenen m n a d a ; v _JUa L
(J,:..7

ji[A\) = hey

renci! gibi.

3-TENVN

(^jJ^I)

T e n v i n , nekre ismin sonunda telaffuz edilen fakat yazlmayan sakin bir nundur. ki tre, iki esre ve iki fetha eklinde yazdr, m e k ; j
PU.

= Bir adam geldi, JJJ.J J

CJJI

j = Bir adam grdm,

= Bir adama uradm.

4- M F R E D S M ( j ^ '

^-^0

Mfred isim, m z e k k e r veya mennes bir eye dellet eden isimdir. J j = bir ocuk, SLl = gen kz.

214

5- TESNIYE ISIM ( , ^ 1 j ^ V I )
T e s n i y e isim, sonunda t j l y a h u t iki m e n n e s e dellet e d e n isimdir. r n e k : j j j l l ' j . ( j l j j j = iki ocuk, Cj^lll. jbLl-a = iki gen kz bulunan ve iki m z e k k e r ya da

6- O U L

SM

( j-^l

o u l , iki m z e k k e r , yahut ki m e n n e s t e n fazla eye dellet e d e n isimdir. oul e a y n b r ; a) C e m ' i m z e k k e r salim ( ^ L J I j ^ s X \ Mfredinin sonuna, mek: = mhendisler. b) C e m ' i m e n n e s salim ( ^ L J I <jJ>LI j - * ^ ) ; Mfredinin sonuna djI ilavesiyle elde edilen ouUadr, m e k :
IMJ'II)

^^^j :

veya ^

ilavesiyle elde edilen c e m ' i d i r ,

n = bayan mhendisler.

c) Krk oul Mfredinin

(jj<'II

^ n-.)
elde edilen oullardr. Bu

eklinin deimesiyle

deimenin bir kural yoktur, szlkler yardmyla renilebilir. rnek: = erkekler,

I>jjLj-O

= meydanlar, S L a S = kaddar.

7- MASDAR

Cx^\y

M a s d a r , belli bir z a m a n a bal olmakszn bir m a n a y a dellet e d e n isimdir. T r k e ' y e , - m e k , -mak, -mesi, -mas gibi eklerle tercme edilir. Szlkte fi ekiminin nc srasnda gelen kelimedir.mek: ' t fi = geldi > j j = geliyor > I j j . . - ^ = gelmek.

215

Masdar

iki eittir:

a) S a r i h m a s d a r : Yukardaki rnekte olduu gibi. b) M e v v e l m a s d a r : Sarih masdara dntrlmesi m m k n olan ve + fl yahut j + isim+ haberden oluan ibarelerdir. m e k :

i j ^ j l = G e h n e n i mid ederim. Cmlesindeki

cmlesi, ' j j ; - ^ - sarih m a s d a r n a evirilebilmitir. Cmlenin-asl udur: cijj

I A J . J = Gelmeni mid ederim.

<jJLL

n .7, II ^

= Gnein d o d u u n u t e m e n n i e d e r i m .

Burada da "^1 ismi ve haberi ile, sarih masdara evrilebilmektedir. Takdiri yledir: j . n7.11 ^ j L L "I = Gnein doduunu temenni ederim.

8- M A Z F L ( ^ U I JxiJ I) Mazi fiil, k o n u m a anndan nce bir eyin meydana geldiine dellet eden fidir, mek: _j"< = Yazd, ^ j l = lerledi.

9- M U Z A R

FL

(^jLAlI

J^iJI)

M u z a r i fiil, bir eyin k o n u m a srasnda m e y d a n a geldiine y a d a k o n u m a d a n sonra raeydana geleceine delalet eden fiildir. rnek: = Yazyor, yazar, 'JJ = ilerliyor, derler.

10- E M R F L ( ^ V l J ^ i ) E m i r fii; k o n u m a anndan sonra kendisiyle b i r eyin y a p m a s n m istendii fidir. rnek:

_~ 's1 = Yaz!

= lerle!

11- L L E T H A R F L E R
llet harfleri, unlardr:

(<LjI

^ j j ^ )

j < I

216

BRNC BLM
MU'RAB VE MEBN SM (PL_JIJ ^I^^VI t > p^VI)

MU'RAB SM

jj-il

C m l e iindeki d u r u m u n a g r e son

harekesi deien isimlerdir. leride adcIayacamz gibi J . j J I k e l i m e s i m u ' r a b kelimedir. C m l e iindeki yerine gre, son harekesi d a n u n e (tre), fetha (stn), kesre (esre) olabilmektedir. MEBN SM >; 1 , 1 Cmle iindeki yerine gre son

harekesi d e i m e y e n isimlerdir. Mesel

kelimesi m e b n i bir. isim olup hep

c m l e i i n d e k i d u r u m u ne olursa olsun son h a r e k e s i d e i m e y i p d a m m e olmaktadu".

M e b n i isimler, unlardr: Z a m i r l e r , ismi ialretler, ismi m e v s u l l e r , ismi artlar, soru isimleri, baz zarflar, isim fiiller ve m r e k k e b saylar. leride bu konu zerinde durulacaktr.

I-

MU'RAB SM

(UjUl

j^^l)

M u r a b isim, cmle iindeki yerine gre son hiarfinin harekesi deien isimdir. M u ' r a b isim: * Merfu' isim, * M a n s u b isim, * Mecrur isim, olmak zere e ayrlr.

217

A . MERFU' SM

(j^^jll

^ \ )

SMN MERFU' OLUUNUN

ARETLER

smin merfu' oluunun iaretleri: D a m m e ( _ ) , elif (I) ve vav ( j ) dr. 1- D a m m e (tre),

Mfredlerde, c e m ' i m e n n e s salimlerde v e c e m ' i teksirlerde (krk oul) de r e f iareti olmaktadr. Mfred kelimeye m e k : Cem'i mennes salime L _ J LLJ I rnek: = Talebe baard. c j j lA-^, = Bayan

djLujjjil

retmenler geldiler.' C e m ' i teksire m e k : 2Elif, J L a . j J I jLS = A d a m kalkt.

Tesniye (ik) lerde r e f iareti olmaktadr. Yani elif harfi tre yerine gemektedir. n k bu elif, ismin bir paras deUdir, sadece o kelimenin iki kiiye dellet ettiini gstermektedir. Tesniye mzekkere m e k ; ( j L J JLLJI (j I " j I Lc = ki renci baard. jjbj^LkJl = ki uak

Tesniye mennese rnek: yksektirler. 3- j , Cem'i mzekker salimlerde

ve esmai

hamsede

ref

iareti

olmaktadr. n k j harfi ismin bir paras o l m a y p sadece o k e l i m e n i n oul olduunu gstermek iin mfred kelimenin sonuna a v e edilmektedir v e r e f iareti olmaktadr. C e m ' i m z e k k e r salime r n e k : geldiler j'.....rd Ll j .A-. = M h e n d i s l e r

218

Esmai h a m s e y e r n e k :

d ^ l

P U . = Kardein geldi. (jj . . ^ , , c_,)

E s m a i h a m s e denilen be isim unlardr:

* D a m m e , asl r e f i ^ e t i , I ve j da fer r e f iaretidir. * (_yiJ' gibi sonu elifle biten illetli isimler, ya da biten illetli isimler, m u k a d d e r d a m m e Ue merfu' olurlar. ,_j^UJ gibi ile

SMN MERFU' OLDUU DURUMLAR ( ^ V l YA DA MERFU'LAR (^Lc^jll)

^^U)

sim, alt d u r u m d a merfu' olur. Bunlar yle sralanmaktadr: i ) M b t e d a , ()j:i_JLI) 2) H a b e r , ( ^ 1 ) ^1). nin ismi gibidir)

3) (jL^ ve kardelerinin ismi

(Mukarabe, raca v e uru' fiillerinin ismleri de 4) | ve kardelerinin haberi, (^1 5) Fail, (J^liJI) ^L.) j-xi)

6)Naibi fail.(J^UJI

* H e r h a n g i bir isim, m e r f u ' bir i s m e tabi olursa

(^iU

j-JI-IJI

^ j j j i l ) (yani merfu' bir ismin sfat, bedeli, ma'tufu, atf beyn ve te'kidi olursa, o da merfu' olur.)

1)

M B T E D A (IJILJLI)

1rnek:

Mbteda,

isim

cmlesinin

bana

gelen

merfu'

isimdir.

Cjsa^

LJJKUI = A l t n m a d e n d i r .

i l i . k e l i m e s i mfred

kelime

olduu iin d a m m e ile merfu'dur.

219

= ki kad adaletle hkmediyor. ( J LA^LLI kelimesi, m b t e d a olup, tesniye olduundan elif ile merfu'dur.
( jJLuj^lo J-jLa. "V JljJL
^JJ-LC^UI

) (jJ-^Llj-o

^ J-^^iU I

= O y u n c u l a r rekabet e d i y o r l a r . Bu c m l e d e olup, c e m ' i mzekker salim olduundan j ile merfu'dur.

^j-e-^^'

mbteda

= Ortaklar hem fikirdirler,

j ^ i J I m b t e d a olup, krk oul ( c e m ' i

teksir) olduundan d a m m e ile merfu'dur.

= H e m i r e l e r efkatlidir.

oLaj-JI

mbteda lp, cem'i mennes

salim olduundan d a m m e ile merfu'dur.

2- M b t e d a u n l a r d a n biri o l u r :

a) M u ' r a b bir isim olur. (Yukardaki cmlelerde olduu gibi)

b) M e b n i bir isim olur. (Zamir, i s m i iaret, ismi m e v s u l v e ismi art gibi) rnek:

= Ben Arab'm, cmlesinde, merfu'dur, mbtedadr.

Ll zamirdir, mebnidir,

mahallen

= Bu R a b b ' i m i n ikramdr. \1& ismi iarettir, m e b n i d i r , m a h a l l e n merfu', mbtedadr. \fl j^j^ f

^c^'^O f .'1^

c U J <-l J L J L

jU

^lil

220

( L I " J n ( t i j J - . n = dl kazanann b y k stnl var. mevsuldur, mebnidir, mahallen merfu', mbtedadr.

(|XLJ_O

(_jjJI smi

j - j J -a-o

j-i-^^ -la j - ^ f---"! ' (>) , ismi

'-'->. mahallen merfu',

= E k e n bier. mbtedadr.

arttr, m e b n i d i r ,

(Mebni ismi ilerken bunlardan tekrar bahsedeceiz.)

) M a s d a n m e v v e l olur. (Fiili m u z a r i n i n banda ^1 b u l u n d u u zaman m a s d a n m e v v e l olur.) rnek:

= B i r l e m e n i z , sizin iin d a h a iyidir. m a s d a r a dntrlm

Ijj-."~

^j'k^li^f^^sinden

olan ji^jUJil kelimesi, mbtedadr.

d)

Mbteda

daima

isim

cmlesinin

banda

olur.

Ancak,

m b t e d a n n bana b a z e n "lam- ibtida" denen meftuh bir l a m gelebilecei gibi, o l u m s u z l u k v e soru ynnden e d a t l a r n d a n biri de gelebilir. B u n l a r irab

rrtbtedada bir deiiklik yapmazlar. rnek:

= Z e y d , A l i ' d e n d a h a faziletlidir. B u r a d a J , l a m ihtidadr, d a m m e ile merfu' mbtedadr.

(<.n
IAJL ^ J >

3 ,

ldj_u : J j J < (_yiJ

Jji. :L)

'1ft~I L

__JI-l-.il

J-LJ

Lo

= stenenlere ulamak temenni ile deildir^ Burada, J j J d a m m e ile merfu' mbtedadu-.

L , nefi edatdu-,

= S e n baarl m s n ? B u r a d a , Jji>, soru edatdr, cj -il, merfu' mbtedadr.

mahallen,

221

e)

Mbtedada

asl

olan

marife

olmasdr.

Baz

istisnalar

d m d a mbtedann nekre olmas kabul edilemez.Bu istisnalar unlardr:

Mbtedann Nekre olduu yerler:

a) M e v s u f
(lJjj-oj_o

olduu
LJV

zaman:
1 j " j n hj^j) 1-jjJ.c ftfJ^ J^-j" Bizim

nezdimizde cmert bir adamdr. Burada, kelimesi nekre olduu halde mbtedadr. nk

kendisinden sonraki L i a A a

ifadesiyle vasflanmtr.

b) N e k r e m u z a f o l d u u

zaman:

= iyilik isteyen durmaktadr. Lj LU kelimesi, nekre olduu halde burada m b t e d a olmutur. nk nekre b i r kelime olan tjl I kelimesine muzaf olmutur.

c)

Bana i ' \

olumsuzluk

edat

(Nefi)

gelirse:

,jj_ULu_o

<CV 5 jj jJ HdJL-iJlI) J ^ L j pJU La

= Hibir zalim, baarl deildir. B u r a d a j J U i k e l i m e s i n e k r e olduu halde, bana o l u m s u z l u k edat Ltt geldiinden m b t e d a olmutur.

d) B a n a s o r u e d a t g e l d i i (^10 i~
tL

takdirde:
"

Jj_Ljjj

<JV

j i j tj.^ j j

111) : s p*^' J a . j Jjb

= Aranzda bir adam var mdr?

222

Burada, J s . j kelimesi nekre olduu halde, basma soru edat olan Jjn geldiinden m b t e d a olmutur.

3 - Genel olarak balklarn mbtedas

m a h z u r olur ( K i t a p ,

hikaye v e sahife balarndaki balklar... gibi.) Mesel: j^VI j _ a j cuVlr. = s m i n rnerfu' olduu d u r u m l a r . B a l n d a

m b t e d a hazfedUmitir. Asl, yledir:

f^l
UIJVU. IA

= unlar ismin merfu' olduu h a l l e r d h . l a

k e l i m e s i m a h z u f mbtedadr.

Mbtedann mahzuf olduu baka yerler de vardr:

a) H a b e r m a s d a r o l u p fiilin y e r i n e
( I IJ " J N l ^ j ^ JJ I J j J II

geerse,
' | J ^ - & ^ j > i(-l

I ' i "kj-a bj-xjllx\

= Gzel bir sabrdr.

fi '

B u c m l e d e mbteda olan LlLSj_a kelimesi, mahzuftur. nk h a b e r d u r u m u n d a olan j kelimesi _>_u^ fiilinin naibi olarak masdardr.

b) M b t e d a n n m a h z u f o l d u u n u g s t e r e n b i r delil o l u r s a : M e s e l : Kitap nerede? diyen birine c e v a p olarak Masann s t n d e , d i y o r u z . B u r a d a d e m e k i s t e d i i m i z ; ,_jlc mbtedadr, ^Jl = _ l'<H

_r<<iU = K i t a p m a s a n n s t n d e d i r . ^ I ' K I I Soruda g e m e s i onun mahzuf olduuna delildir.

mahzuftur.

4 - Bazen

mbteda

haberden

sonra

gelir.

(JJ L J_ J " I < o :0j-^.lJI) : i -^J -j-" ^ j '""i = Yasaktu: sigara imek.

223

B u r a d a > U . i l J I kelimesi m b t e d a d r v e h a b e r d e n sonra gelmitir. Bu k o n u y a haber ksmnda tekrar dneceiz.

2) H A B E R (

1- M b t e d a n m

m a n a s m t a m a m l a y a n e y d i r . (Yani m b t e d a

ile birlikte anlaml bir cmle oluturan kelime ya d a kelime gurubudur.) rnek: (<HiJL :'jxi .U.) jjiaU. ^_^JiLl = retmen hazrdr,

'[jji La. kelimesi, haberdir, d a m m e ile merfu'dur.

..

=Iki g z grmektedir. Burada, ^^Lj <-<j n kelimesi tesniye olduundan elif ile merfu'dur v e haberdir. iler gayretlidirler. Burada, J ' A = ^ kelimesi haberdir c e m ' i m z e k k e r salim olduundan j e merfu'dur.
4_ JV 4 .g I L _

(PlLj. : juSi^
^\jJkLa

^^j_aj_ j 1 jtjl^}_AL-a^ t-*^ ~ B a y a n m h e n d i s l e r

:c:jlj-AL-b

'~

L --tj

> j 11

maharetlidirler.

Burada,

kelimesi, haberdir. C e m ' i m e n n e s salim olduundan d a m m e ile

merfu'dur.

2-

Haber

mbtedaya

mfredlik, bakmndan

tesniyelik, uyar.

cem'ilik,

mzekkerlik

ve m e n n e s l i k

Mfrede m e k : j.*.La.

j o l 1= retmen geldi.

Mfred mennese m e k : l j r ^ U . L a j j jJ.I= Bayan retmen geldi. Tesniyeye rnek: 224

j j i l = retmen v e renci gelmitir (iazrdr). (jlj-'.aU (jl-^j-J-l-l = ki retmen geldiler. T e s n i y e mermese rnek:

(jLija^U>. ^ I ' I M J J I I = ki bayan retmen gelmilerdir

C e m ' i mzekkere rnek: ( j j j ^ l ; ^ . ( j j _ u u j j l l = retmenler gelmilerdir. G e m ' i m e n n e s e rnek:
CJI>L,U. LTJL^J

il, 1= Bayan retmenler gelmilerdir.

ayet m b t e d a ( j l -v .T.VI , d ^ l j l / . . , II < J L ^ J I , J j L l ) gibi cansz ve o u l olursa, haberin mfred m e n n e s ya d a c e m ' i m e n n e s olarak gelmesi m m k n d r . rnek:
LJJLC JLijJI

veya

diLJLc

J L ^ J N

Dalar yksektir.

3-

eit h a b e r y a r d r :

a)

Mu'rab veya mebni mfred bir isimden oluan haber. Haber, mu'rab ve mfred bir isim olabilir. Bu takdirde, haber nekre

olur.

, - M u ' r a b mfred isim iki eittir: C a m i d isim, mtak isim. - C a m i d isim: kendisinden fiil tretilmeyen donuk isimlerdir. s^] = arslan, j 4 ^ = n e h i r , ^ l i J i =elma, ^ ..n r =dal, gibi.

- Mtak isim: Fiilden tretilen ve sfat bildiren isimdir. jaiaL:^ =gelen,jJtLa =maharetli, g^U j , =cesaretli, . j l ^ =tatl, j _ a ^ l =kirmz, gibi...

225

Grld gibi, _ H ^ U , .^.'fiilinden. Su. fiilinden,

fiilinden, j-aL, ^

fiilinden, ^ L ^ ^ ,

'jll. fiilinden tretilmi olup h e r

biri bir sfat anlam vermektedir. Y u k a r d a k i r n e k l e r d e o l d u u gibi, m f r e d isim o l a n haberler,

g e n e l l i k l e m t a k isim olurlar. A z d a olsa b a z e n h a b e r cins isim d e olabilmektedir. rnek: ( ^ L ^ ^ 1 ) ' iioil Burada
OJOJI

= Sen arslansm.

kelimesi cins isimdir v e haberdir. A n c a k arslandan kast

yine d e mtak isim olan "cesaretlisin" kelimesidir. * Haber, olabilir). m e k :

U j-ii Ja^ ^ ' A j J r I r ' . p J k ^ j) > I4 I ,I tiljj J ))

mebni

isim olabilir,

{ydm zamir, ismi iaret, ismi m e v s u l

= Onlar felaha kavuanlardr. Bu r n e k d e ^ haberidir. ^ o ^ L . <J:iL^I

(Ij'
I J ^ P L ^ I

m e b n i bir isim olup, m a h a l l e n m e r f u ' , m b t e d a n m

J>^iJI c d j h )

Ll

j_ijL

Jjjuaj -0 |I_I.ul

JJ l)= Onlar hidayete karlk dalaleti

satn alanlardr. Burada t>jUI , ismi mevsul v e haberdir.

b) i b h i oluan haber

c m l e ( c a r - m e c r u r v e y a zarf v e m u z a f u n rnek: jU. : ^ _ l ^ l j j J ) ^

ileyh) d e n

(|.G_J.I j_uL . j j j ^ j fabrikadadr.Bu cmlede,

'jj.l^l=i mbtedanm

^ ' .^Ll

ibhi c m l e o l u p

haberidir. nk car-mecrurdur.
CJI
L J L O ^ J

jJi

<La^ <(_u: J j - U I ^l-al) J j - U I 'jL*l J d r J I

(1.1' Ll j-uL = Bahe evin nndedir. m e i n d e , JjJJ.1 {Lol zarf olduu iin ibhi cmle v e mbtedamn haberidir. 226

B u r a d a yle bir soru akla gelebilir; h a b e r m e r f u '

oluyor. jL.I

kelimesi meftuh olduu halde nasd oluyor da haber oluyor? Bunun cevab udur: H a b e r cins isim v e y a m t a k isim o l d u u takdirde merfu' olur.

ibhi cmle olduu zaman ise (yani; haber zarf ve muzafun ileyh ya da car m e c r u r dan o l u a n bir ibare ise), r e f iareti g r n m e z ibhi c m l e y i

m e y d a n a getiren ibare haber olmaktadr. Burada ^ L a l kelimesi mahzuf bir file m a n s u b d u r v e kendisinden sonra muzafun eyh de gelmi olduundan ibhi cmledir bu nedenle r e f iareti grnmemektedir. ( M a n s u b isim blmnde mefulu fih konusu gelecektir.)

c) s i m v e y a fiil c m l e s i n d e n o l u a n h a b e r .
J

rnek:
"JI

a ,_y_a i j n .l 4.1 n : J-tLjJ I <(_ujl_Lu ) ) : J J U L J I 4_ul_ujl

= B aarnn temeli almadr. B u c m l e d e , J-OJLJI <^LJ\ cmlesi, m b t e d a ve haberden oluan bir

isim cmlesi olup mahallen merfu', haberdir.

( j ^ -kj <'Ay\ L ^ >.il):ox_pi.l [ j . , n.^.ll

= G n e dodu. Bu c m l e d e CLA5J^ fiil ve failden oluan bir fiil c m l e s i olup mahaUen m e r f u ' haberdir. (Drdnc b l m d e isim ve fiil cmleleri z e r m d e durulacaktr.)

4deildir.

Haberin

hemen

mbtedadan

sonra

gelmesi

art

B a z e n araya baka eyler girebilir. Haber, m b t e d a y t a m a m l a d iin, araya giren kelimeler, onun tannmasn engelleyemezler. Bir iki rnek vererek anlamaya alalm. m e k :
: jj-B ^ I J J J I
^ i L . a Y i = Zira slah faydaldr.

227

Burada j^>L^V I kelimesi mbteda,

jlo-o

kelimesi, haberdir. A r a y a

^ I j j J I gibi bir sfat girmitir. ayet biz, j j ^ l j j J I '^iL^V I = Zira slah, dedikten som-a susacak olursak, cmle anlamsz kalacaktr. Cmlenin tam anlam ifade etmesi iin haberi syleyerek slah faydaldr, d e m e m i z gerekir. J_A-<uj. J 1.1 tl I o . j a ^ = B l b l n sesi gzeldir. C m l e s i n d e 'ui. mbteda,
Jj-a^a.

OJ -

^ I j j J I j^:iLuayi = Zira

haber, J j I 111 kelimesi, muzafun ileyh olup <udedikten

m b t e d a ile sonra susacak anlam tam,

h a b e r arasna girmitir. E e r b i z J - j - L J I olursak,

J _iun--%

k e l i m e s i n i telaffuz

etmedike cmlenin

olmayacaktr.

5olabilir.

Bazen

haberin

mbtedadan

nce

gelmesi

mmkn

(Haber ne gese de olur g e m e s e de.)

Bunlar yle sralamak m m k n d r :

a) Haberin iin. rnek:

ifade ettii manay

ne karmak

ve ona dikkat

ekmek

= Yasaktr.sigara imek. Bu mukaddem cmlede,

^jjuta

kelimesi,

(mbtedann

nne

gemi)

haberdir.

Oi-^-i^l k e l i m e s i de, ( h a b e r d e n s o n r a g e l m i )

m u a h h a r m b t e d a d r . B u r a d a sigaradan nce "yasak" k e l i m e s i n e d i k k a t e k m e k istendii iin ne geirilmitir. Gemeyebilir de.

b) Mbteda

ile haberin

bana bir olumsuzluk 228

veya soru edat

gelmi

olup haber vasf bildirlyorsa.

^j_j_a

mek: .^\yii'\ ...I

(_y-l ->-aj L _ s ^ :63-a +JI)

^aL
j _ j

j _ L ^

J^U

(j^J_a I.T

J^-a

ft.r. : C J ^

.4 n .AL = Ayakta msn?

Bu c m l e d e ,

m b t e d a ile haberin b a s m a soru edat olan ( 1 )

JJ- IU ( =

gelmitir. Bunun yerine olumsuzluk edat da gelebilirdi. Haber olan

ayakta olan) kelimesi d e ismi fail olduu iirt vasf ifade etmektedir. B u d u r u m d a haber baa geebilir. C m l e n i n irabn (arapa olarak verdiimiz gibi) yle yaparz:

H e m z e : S o m edatdr. ^JLS m u k a d d e m haber olup d a m m e e m e r f u ' d u r . CJ J I, zamir olup mahaUen merfu'dur, muahhar mbtedadr.

c) Haber ibhi cmle olup mbteda marife olursa. m e k :

(4.n..AlL ^ j - j - A

J'I; n :5_iLuJI

= Yava olmada selamet vardr.

Bu cmlede, ^^JliJI ^

car m e c m r v e o iLuJI mbteda v e marife

olduundan haber baa gemitir.

J!L (j
1 11 *^.1

.^.il^

^jJi

: ^ U J I ^ L l ) :j=JI

J J U

^ ^ U J I

^Lal

LJ J J J V n j J I _l .r.ft : , 3 - ^ l

.'4

n A ILJ J|^J^J_O J . J _ I J " _ n

= K a d n m nnde hakk syleyen vardr. Bu m e k t e d e

(Lal

zarf ve muzafun ileyten oluan ibhi

JlL

c m l e olduu iin m u k a d d e m haberdir.

kelimesi izafetle marifelik

k a z a n d n d a n m u a h h a r m b t e d a d r . ^3^JI muzafun ileyhtir v e kesre e mecmrdur.

6- B a z e n h a b e r i n m b t e d a d a n n c e g e l m e s i v a c i p o l u r . Bunlar yle sralamak mmkndr:

229

a) Haber bildirmezse.
^

ibhi cmle,

mbteda

da nekre olup, muzaf olmaz ve vasf

mek:
I > >

(5 . .x\L

^j_j_9

j ' j n = Evimizde bir adam vardr.

Grld gibi, l " j ^_gl c a r - m e c m r m u k a d d e m haber, J a . j nekre olup, ne m u z a f ne de vasf bildiren bir kelimedir. B u n u n iin m u a h h a r mbtedadr.
JLLJJ ^J-IC.

= Yanmda bir dinar vardr.

JLLJJ

Bu rnekte de, (jxle.

zarf olup, m u k a d d e m haber,

muahhar

m b t e d a d r . n k nekredir, muzaflk v e vasf bildiren bir k e l i m e de deildir.

b) Haber, soru edatlar gibi bata olmas gereken

lafzsa.

rnek:

[<

L ^jJ>^j- Bu cmlede

Ii^^>- = imtihan ne zaiman? haber olup, soru edat olduundan baa gemesi

zomnludur. (jLaJLaVI muahhar mbtedadr.

c) Habere

giden bir zamirin

mbtedaya

bitimesi.

mek:

(ej-ijJI

jJhj

- Abdestin artlar vardr. jL car mecrurdur ve m u k a d d e m haberdir. <Asjj-i

Bu cmlede, p

muahhar mbtedadr. nk, habere giden bir zamir mbtedaya bitimitir. Zamir kendinden nceki bir kelimeye dneceinden haberin baa gemesi gerekmektedir.

230

7- B a z e n

birden fazla h a b e r olabilir. r n e k :

(<ji_iAJL ^j_j_Q (jli

= Nar, eki tatldr (mayho). (jLajJI mbteda,

jLa. d a m m e ile merfu'dur ve birinci haberdir, ,_,Aj>L=.. d a m m e e merfu'dur ve ikinci haberdir.

8- B a z e n h a b e r m a h z u f

olabilmektedir.

Yeri geldiinde haberin mahzuf olduu yerleri aklayacaz. Burada sadece m a d d e balaryla ksa bilgiler vermekle yetineceiz.

a) rnek:

M b t e d a , ijJ

d a n s o n r a gelirse h a b e r m a h z u f

olabilir.

Lq j j a . j ^
(j-LrkJI

(I VjJ : U ^ s J j ): u ^ J ^ '

^ _j

II V>l

_sia. jJj .t_,A_ijJll

= Doktor

olmasayd, hasta ifa bulamazd

Burada _ _j U JI k e m e s i mbteda olup, VjJ dan sonra gelmitir. Bu n e d e n l e h a b e r olan J J ^ - J J kelimesi mahzuftur. Gmlenin takdiri; ijJ

.(j^jil

^_fi-^!L

La jja.j-a _j lU II = ayct doktor var olmasayd hasta

iyilemezdi,

eklindedir.

b)

M b t e d a ak bir k a s e m (yemin) olursa. r n e k :

( . r i 111 j-L.

n.Mj j ~ ; o d j n I . = Y a a m u a yemin olsun ki, hayat

mcadeleden ibarettir. B u rnekde, d'j-cusJ m b t e d a olup, ak bir kasemdir. Bu nedenle < d

haber olan fj.^>--^ kelimesi mahzuftur. Cmlenin takdiri; ^jj ^

231

^ U i SUrJI eklinde olur.

c) mek:

Mbtedaya

beraberlik

ifade

eden

ile atf

yaplrsa.

( L > A j Burada, (jsl^

u j j l . = Her asker silah iledir. mbteda, 4^>Lu.j kelimesi beraberlik bildiren bir

j harfiyle m b t e d a y a atf yaplmtr. Bu n e d e n l e h a b e r d u r u m u n d a olan b j " < n kelimesi hazfedmitir.

3) j l l

VE KARDELERNN NN SM (

^ 1

1- j l l nin ismi; b a n a mbtedadr.

ve kardelerinden

birinin

geldii

nin ismi daima merfu' olur. m e k :

n.iAlL ^>ajj. j l j>^l :'jjt.a^) : L L L U J n -> j j l ^ = M u h a m m e d ayakta idi. C m l e s i n d e , j n gelince j j i l nin ismi oldu. o kelimesi, daha nce mbteda idi. B a s m a jl^

2-

nin k a r d e l e r i , (Bunlara n a k s , ya d a nash fiil

denir.)

isimlerini r e f , haberlerini nasb ederler, j l l nin kardeleri ya da naks fiiller unlardr:

a) Z a m a n g s t e r e n n a k s fiiller,
C T JLI

bunlar: fiilleridir. S a d a n itibaren u

, ^_J^-uJ < "JJSy . ^j^^rA

a n l a m l a r a gelirler: Sabahlad, kuluklad, g n d z d e v a m etti, a k a m l a d , geceledi, anlamlarmia geldikleri vakit, tam fi olarak, kuUanrlar, yani artk 232

naks fiil gibi isim haber almayp yerine bir fail almakla yetinirler. Omek: f^j \ /r>3 O ^ ^ J
rn o "

S^

tjt^ J"i

))

= A k a m l a d m i z ve sabahladnz zamanlar cenab Hakk'a tebih ediniz! Bu misalde J*" J - = ^ . ' ^ i i ^ ^ r i tam fiil olup bir fa almakla

yetinmilerdir o da j du:. jljj) fj^Lj^Lo o L = Dostum evimde geceledi.

Burada o L , tam fi, A JJ I takdiren merfu' faildh. i j l j I IJJi = G n n glgesi devam etti. Bu misalde de I j i tam fi J J J I, fadir. a y e t bu a n l a m l a r d a k u l a n a m y o r l a r s a jL^a (= oldu) a n l a m n d a kuUanrlar. rnek: lj-aU Ij > MJ I .z.-^ wr.1 = Aa, meyveli oldu.
J )

l ^ j L - ; j n'i ft verir oldular.

<LLLX.

"'^J''!! I '

CJ^'^

= M h c n d i s l c r , ilerine n e m

1.'*^" J j L d l J J i = i, iine eilir oldu.

PLI^UJI
.-.X..

ljUnn

nl = Gk, yamur yadrr oldu.

IsuaV j i j J j l c j L = Ydz, parlar oldu.

b) B i r h a l d e n oldu

bir hale

gei

bildiren

naks

fiil, ( j L a ) =

m e k : L L i j J j J I j L ^ = ocuk, gen oldu. Burada j L a naks fl, J j J I ismi, L L i haberidir. ocuk, ocukluktan genlie gemi. Ya daha nce olmad bir hale gelmi oluyor. Bu anlam verebilmek iin bu fl kullanyor.

233

c) Olumsuzluk bildiren naks fiil, ( mek:

^.^^^ ) ~ deildir.

^ 1 4 ^ ^LaJjl ^ j * ^ = Baar, kolay deildir

^ju^

naks fiili olumsuzluk bildirir.

danune ile merfu', ismi,

iL|-Mi fetha ile mansub, haberidir.

d) Sreklilik bildiren naks fiiller, bunlar: L. . J l L. L . . J I 3 L.) fiUeridir. mek:

'^^LiJI J l j L = Selm, mstmalar arasnda

0^ukLuA\ Cj<-f (jA't'i*

yaygn olmaya devam ediyor. Bu rnekde,

J l j L* naks fiil olup devamllk bildiriyor. ^^LuJI

damme ile merfu*, ismi, Ij.^'.'. fetha ile mansub, habpridir. jJI
^ 1

o^_tl'i>\\ j j U j j l J I

'c_^L. = ki fze, aya doru

gitmeye devam ediyor. Bu rnekde, ^ j - ^ L. naks fiil,

(JU.JJLM*JI

tesniye olduundan elif Ue

merfu', ismi, Of^iIL'f tesniye olduu i i n i l e mansub olup haberidir.

e) madem.

Mddet

belirten

naks

fiil, ( ^ I j

U)

Mddete,

mek:

I l j L i ^ l

CJ^Ij U

^jLUf

= Krmz k

yand mddete caddeyi geme!

3- j l ^ ve kardelerinin tamam fiildirler. * Naks fiiller ekimleri itibariyle e ayrlrlar.

a) Muzari ve emir salar olanlar.

234

B u n l a r ; . j L a . tijL .

^_JJux-al

<JJi .

j_-=^

j ^ - ^ l

<ll

fiilleridir.

Bunlarm muzari ve emirleri mazi gibi amel ederler. M u z a r i y e rnek:

J L A J I ) <La^ ,_jlc

L ^ J - O I A J I J L J = ii, iine eilmeye devam

ediyor. . Emre mek:

5a.Ij
lAa

I j = Tek el olunuz!

Bu fiillerin basma olumsuzluk edatlar gelebilir, m e k : LalL j-a-a-a (jl^ L a = M u h a m m e d , ayakata dedi, lj ~6j^?-^I - j = Aa, meyveli olmad.

Z?) Sadece

muzari sigas

olanlar.

B u n l a r m muzarileri, mazi fi gibi amel ederler. Bunlar, devamllk bildiren naks fiillerdir. ( ^ll Lo . iliJil L < L . J J ) Bunlarn

banda srekli olumsuzluk edat vardr. m e k : u;

nl.,/ll RJ.7,--/a

'iilJI

Jljl

= Selm,

mslmanlar

arasnda yaygn olmaya devam eder oldu.

c) Camid (donuk, Bunlar iki tanedir:

ekilemeyen)

naks

fiiller.
L n i n bana gelen

,jii_J ve

(IjLa fiilleridir.

La, masdariyei ve zarfiyet bildiren b i r harftir. (Ij L flinin, sonra gelmesi arttr. rnek:
jL*j-ll

bir cmleden

^IjLo

j^l

j <^~ 'I j

(j-l

Yardmlama

olduu

m d d e t e d m a n , muzaffer olmayacaktr. B u rnekte d e grld gibi,

lj

La flinin bana L gelmitir. B u La, h e m olumsuzluk, h e m masdarlk

jlj

ve h e m d e zarflk ifade etmektedir. Yine g r l d gibi,

L fiili, ,jJ

235

cmlesinden sonra gelmitir.

* N a k s fiillerden ^ ^ J l i

L , J l j

L , ( j . , j I hari, dierleri tam fiil

olarak kullanlrlar. T a m fiilden kast, failiyle y e t i n i p , h a b e r e ihtiyac olmayan fiillerdir. m e k : (jl^

. 1 fl 'j
e> J L L .
^ b u u

= Nerede bulunursa bulunsun naks fiil d e ,

onun

haberlerini izleyeceim. Burada, fiildir. Bir baka p m e k Kjj-aVI Buradaki j j jj-t^'i JJ,^' -dJI ^_^\])y.=

o a . j a n l a m m d a tam

D i k k a t edin, iler Allah'a dner.

fii naks olmayp ^ j J i anlamnda tam bir fiildir. Faili

I kelimesidir.

4- B a z e n uilLa

(jl^ , z a i d e o l a r a k

gelir.rnek:
,j

( j l ^ia-jj

V = Senin gibisi bulunmaz. Buradaki

, fazladr.

Sadece a n l a m a kuvvet kazandrmak iin getirilmitir.

5- B a z e n

nin m e c z u m muzarisinden

^j hazfedilir. yerine,

ok kullanld iin talaffuzunda kolaylk olsun diye, d _j j J denmektedir.

6- ( j l n i n olduundan tpk

ismi,

bana

^jl^

gelmeden olduu gibi,

nce ya

mbteda mu'rab bir

n^btedada

isimdir; ya da mebni bir

La-jj'iM.

isimdir.rnek:
(_y-H."jl

^JAJJI

Ijjb

Bu- hasta,

istirahat

ederek -^i nin

a k a m l a d . B u r a d a , I 4 mebr bir isim olup, m a h a l l e n merfu' isndir. La^-jj',,. , haberidir.

236

7- M u k a r e b e , raca ve u r u ' fiilleri, saylr. Mukarebe (yaknlatrma) unlardr: dJj\ R a c a (mit) fiilleri ( P U . ' J J I unlardr: ,jJjLLl

nin

kardelerinden

fiilleri ( O j l i l l .
JL

JLL)

. j l l = neredeyse.
)

<

= umulur ki...

u r u ' ( b a l a m a ) fiilleri ( ^ j j ^ i J I unlardr:

JLaJI) = balad.

L U , Jju. , j i J a , K . 1 LiJl < ^

* B u fiiller, mbteday r e f , haberi nasbederler. Haberleri, d a i m a fiili muzariden oluan bir cmledir.rnek: J j ^ . i n .AL ^ j j j - a j l l (JM n r7, II ) : J > 1 n MI 11 d j j l l H

(.g^jl l A n LjJjL 5_ ILL

<J_ta. : = Gne, neredeyse doacak. ^ - >

kelirnesi, j 11 nin ismidir. Haberi ise J fidir.

fi cmlesidir ve bu fi, muzari

* B u filerin haberlerinin banda ^ 1 gelmektedir. ( j J j L k l < fiillerinin haberlerinde g e l m e s i m e c b u r i iken, ^^<nr v e d 7.j| fiillerinin h a b e r i n d e ise o u n l u k l a b u l u n u r . N a d i r e n de j l l v e u j j l haberinde bulunur. Birer rnek verecek olursak: <_.jLuJI fiillerinin

A'A^

'^L-i

L J J I

( J J A

J )

(jA=

Tbbn,

bulac hastalklar tedavi etmesi umulur. Grld gibi haber gJ

(JOJ

^ 1 olup ^ 1 li gelmitir. fjoj eLi -jJI

(_^-r = B o l l u u n

(j

'=l^j-ll ( j " , r

devam

etmesi, umulur. Haberin bana gelmeyebUif. 'j ] JjJJ I uiLi j I = N e r e d e y s e gece, a y d m l a n a c a k . Haberin gelmitir. r n e k t e g r l d g i b i b a z e n d e

237

bana jj gelmitir.
'^J'I(jl - a j V l Lujl^ ^ j s T t 1 - 0 j V l tzjjl^ = K r i z , n e r e d e y s e

sona erecek. Haberin banda (j olabilir de, olmayabilir de. * uru' (balama) fiillerin haberinde (jl olmaz. rnek; (jj-m-L j V j V i JA.] = ocuklar, oynamaya baladar. Haber olan fiili muzarinin b a m d a (jl bulunmamaktadr.

* M u k a r a b e , raca ve uru' fiilerinin sadece mazileri kullanlr. B a k a ekimleri yoktur. JJL^ , J.LU . d o i j . j l ^ fiilleri hari. nk bu filerin

muzareri de kuUanr. m e k :
((

jkji'jLua_

^ iU^ .

' ' ^ ^ " ~ N e r d e y s e imek,, gzlerini kamatracak.

4) '(jl

VE KARDELERNN HABER

(l^^lji.!j

v^l .h^)

1-Bana

'(jl v e

kardelerinden

birinin

gelmi

olduu

isim

cmlesindeki habere, '(jl ve kardelerinin haberi denir. Bilindii gibi '(jl ve kardeleri m b t e d a ile haberin bana geldiinde m b t e d a y nasbeder,

haberi r e f eder. 'Artk mbteda- haber diye isimlendirmezler. M b t e d a y a "(jl 'nin i s m i , habere de, "(jl 'nin haberi denir. m e k
(.4_O_LALI^j_j-o

2! j .'^ : p jI r . ( j | j_-uj : <Jiy : ^ jI e <JI ( j |

= phesiz, Allah, ok bendir. B u c m l e n i n asl ^_ic 'JI = Allah, ok bilendir. eklinde idi. <ij'l, mbteda, haber idi. B a s m a "(jl gelince, JI

lafz, '(jl 'nin ismi, % j j I r lafz ise, haberi oldu, j l ^ L f^j-j - '(jl :(jjd :.Lc) : j ^ l U j ,_pi (jjj^Lc :^>LJI 'l

( ^ L u j ^ j - o ^ n-^ <LiV. = phesiz, tica edenler, vatanlarma dnyorlar. Bu c m l e d e , (jjjILc kelimesi, "(jl'nin haberi ve j ile m e r f u ' d u r . .nk c e m ' i mzekkeri salimdir. 238

2- | n J n k a r d e l e r i , y a d a fiile b e n z e y e n harfler: ( - i j ^ l
J A J L

I MI

[, I) unlardr:

<CJ_J .

' , j t l < ' ' 'ol

(jj ' ' Tekid (pekitirme) iin kullandr, mek: j > L t LII ' l = phesiz, Allah, balaycdr, i c m l e b a n d a , '^ ise c m l e a r a s m d a b u l u n u r v e c m l e y e

nascl;r manasn kazandrr. m e k : L J L Ls-^ 'L :-A 5 J- ^Llj -aJI

'tjl t j J J

. M j

= l k e m i z d e sanayinin

ileri o l i K i s i . beni mutlu ediyor. G r l d gibi, '^ c m l e arasnda v e m a s d a r manas vermektedir.

'jjil : H a b e r i c a m i d olursa b e n z e t m e (tebih), m t a k olursa z a n , ifade etmek iin kuUandr, mek: Aj I l i n-. n ' j t l = M u h a m m e d , arslan gibidir. Burada, Al kelimesi,

c a m i d ve haberdir. Bu nedenle tebih ifade etmitir, b u d u r u m "gibidir" kelimesiyle ifade edmitir. jijftU t i L l = S a n k i anlayansn. B u c m l e d e ise, 'jj -aLi kelimesi

m t a k v e haberdir. Z a n ifade etmitir. B u d u r u m , "sanki" k e l i m e s i y l e ifade edilmitir.

U : K e n d i s i n d e n nceki c m l e n i n tersine bir a n l a m k a z a n d r m a k iin kullandr. (stidrk) rnek: aji_o -LiJ j j ^ n LLlSl = Kitap kktr, fakat faydaldr, jj -tui cK>-fjl l a L> = Bu, beyaz deil, fakat siyahtu".

o j l : Temenni etmek iin kullandr. rnek:

239

^jLS ^ L u i l

cLi-JLI

= Keke yolcu, gelse!

^ -^ S

I cu.ll = Keke sonu, gzel olsa! si bitiirse, ^ den nce vikaye = Keke mutlu olsam. ^

c j l nin sonuna mtekelln nu bitiir. m e k : jj-... ^ I

J j J : n d etmek iin kuUanlu-. m e k : di, J r - - - jaJ) J j J = Y a n n hava, normal olabilir. (Belki yarm hava normal olur.) ou kere bu edatm bamdaki J , hazfedilir. m e k :
L x j j J

'^^1

L U

= Kurtulu, y a k m olabilir.(Belki

kurtulu,

yakmdu-.) B u mit var. * Olumsuzluk bildiren V da ismini nasb, haberini r e f ettii iin, ^ 1 ' nin kardelerinden saydr. Buna cinsini nefyeden V da denir. rnek;
^Ij
jjj-L-

V = Hibir sevin, devaml deildir.

isun, j J l j

haberdir.

3- ^ 1 v e k a r d e l e r i n i n h a b e r i e k i l d e

gelebilir:

a) Zahir (ak) bir isim olur: Yukardaki misallerde olduu gibi. b) ibhi cmle (zarf veya car-mecmr) olur. m e k : >_tA.~JI jjuj Bu c m l e d e cmle olup jl\ 'jJ = phesiz, rahatlk, yorgunluktan sonradr.
_ n " 11
SLJ

zarf v e muzafun ileyhten oluan bir ibhi

nin haberidir.

j l j J I (j-s J a . j V = Evde, erkek cinsinden hi kimse, yoktur. Bu misalde de j I jJ I (_j_a car-mecrur olup, V n m haberidir. c) sim veya fiU cmlesi olur. m e k :
* i

j j j - i -dju-a

^ 1 I ..-.11

(jl

= phesiz, lamba, kuvvetlidir.

j l

Burada

J J J J

dyja

isim cmlesi olup,

nin haberidir.

240

Lj-j

j j j L j

v _jLuiJ| O J - J = Keke bir gn genlik, dnse.

Bu c m l e d e de jJJL^ kelimesi, fi cmlesi olup, . - . j l nin haberidir. (Drdnc blmde cmle ve cmlenin irabdaki yeri konusunda bu k o n u y a tekrar dneceiz.)

4-^1

ve

kardelerinin

haberi

ibhi

cmle

olur,

ismi

de

marife olursa, haberi isminden nce gelebir. (Tekaddm edebir), m e k : L o i L u J I ,_sJLlJl (_jj l = phesiz, teennide, kurtulu vardu". B u r a d a haber c a r - m e c m r ve isim de marife olduundan, h a b e r ^ l i J I ) , ismin nne gemitir.

5- u iki y e r d e ise h a b e r i n n e g e m e s i

mecburidir:

a) H a b e r ibhi cmle, isim de nekre olursa. m e k :

(j^JM.

'jj f^j

fjL j l j J : y ^ l

) l^ya^

I^

phesiz, zorlukla beraber kolaylc, vardu". Burada, " ibhi c n e olup, ^1 nin m u k a d d e m haberi, I^yju^

ise nekre ve m u a h h a r isimdir. B u nedenle haber ne gemit.

b) simde habere giden bir zamir bulunursa. rnek: ' Lj-ua-La j U l ^

' A > * 6.1 f - ^ i

j = phesiz evde, evin sahibi, vardu".

--U-L-^L^ . 'i ^ jl-^l L^)

Burada j l j j l

ceur- m e c m r olup '^1 nin m u k a d d e m haberi, t4_ua.La

k e l i m e s i m u a h h a r ismi, grld gibi h a b e r e giden bir zamir, kendisine bitimi bu nedee haber m u k a d d e m olmutur.

241

fi 6- jjl ve k a r d e l e r i n e , Ancak La b i t i i r s e a r t k a m e l etmezler.

_ I hari. n k bu edata. La bititiinde a m e l e t m e s i v e

etmemesi caiz grlmtr. rnek: Sj^l (jj-J->L' L"! = phesiz, m'minler, kardetirler. | ye La ( j J - ^ J - ^ ' . m b t e d a ve j ile m e r f u ' dur.

bititii iin amel e t m e m i ,

nk cem'i mzekker salimdir. j ^ j , haberdir. L=^yi I

o"

j I veya

'^'^V' I-JLjJ
amel etmemi olur.

bu m i s a l l e r d e ise,

1-1 j l ye La bititiinde, z.\\ l'nin amel edip e t m e m e s i n i n m m k n olduu g r l m e k t e d i r .(jLaJLaVI kelimesini meftuh okursak, c j - J ' n i n ismi olur.

merfu' okursak, mbteda olur. cj-J,

- ' a

7- ( j | nin h e m z e s i u d u r u m l a r d a m e k s u r o l u r :

a) Szn banda. m e k : ^<^\ y L^ J i s J I | = Adalet m l k n temelidir.

b)

kelimesi ve mtaklarndan (trevlerinden) sonra, m e k : ^ \ fA^' Jl-S = tham edilen, ben susuzum dedi.

c) Yenlinden sonra. rnek:

u_ -j-s j - t - a - l l l

(jj ^ ' j = Vallahi (Allah'a yemin ederim ki) zafer ,

yakmdr.

d) S d a cmlesinin banda. m e k : Cl (_5I P U . = Baard olan, geldi.

242

e) H a l cmlesinin bamda. r m e k : jV"'H karlatm. B u r a d a j ^ . . l I ja">.. j LIJ c m l e s i marifeden sonra geldii iin J^'-Mj Clj < ^ L 3 = O, yolculua hazrlanu-ken o n u n l a

haldir. Bandaki 'jjl nin hemzesi meksurdur.

f) (j-> zarfndan sonra. m e k :

6jjJj_o

5.=>.ljJI '(jl .j-N (jLJI (j^Lij = nsanlar, rahatn b o l

olduu yerde otumrlar.

* tjl

y^ zamiri bitiirse tahfif (kolaylk) iin, , j harfi sinir. j ^ j (jj ji^UiU. l ^juLlil Ljjl L = nsanlar! B i z , sizi bir erkek

ve b i r diiden yarattk. Burada Lil kolaylk olsun diye, i l i olmutur.

8-

j'ni

ismi

ve

haberi

ile

masdara

tevil

edilmesi

( d n t r l m e s i ) m m k n olan y e r d e h e m z e s i , m e f t u h olur. B u d u r u m d a '^jl d e n nce m u t l a k a b i r cmlenin g e m e s i gerekir. rnek: ( iL.La-i (jJijj.u : J j ^ (jl ^ baarman, beni sevindirdi, c \ ) I - 1 ' liLl (jjj-uj = Senin iL c m l e s i y e r i n e b i r m a s d a r

getirebiliriz ve L I I - U J t p j - " diyebiliriz. B u d u m m d a '{j] d e n nce de bir cmle gemitir. ( j ^ l ^ j L l a J:^\ J j i J i (ji 'j^u^ ): \ '(jl (jlan = A y m

d o m u olmasn, temenni ediyorum. Burada da jJ LL j-aJj I '(j cmlesi yerine, j 1.11 ^ j L L diyebiriz. Bu nedere h e m z e meftuh olmaktadr.

243

( l i L i L i -* '-.:> olduuna , atm.

f '

J>-j '

f^y^

' ^ ' l -

c . r

= Ayakta

Burada da j^LS i l l l - yerine, iLoLuS jj-a diyebiliriz.

9- *i n i n h a b e r i n i n b a n a te'kid i f a d e e d e n m e f t u h bir

gelmesi caizdir, 'jjl nin kardelerinin h a b e r i n d e byle bir ey sz k o n u s u olmaz. m e k : J ^ J j j i ^ j i J JI "(jl = phesiz, Allah, ok kuvvetli ve azizdir. Bu V "m (jl nin m u a h h a r isminin bana da gelmesi m m k n d r . mek: Ijj^^ tdJ ( j l j = phesiz, senin iin, b y k ecir, vardr. Burada, gelmitir. Ij.a.V isimdir ve haberden sonra gelmitir, b a s m a tekid jV

5) F A L (

JiiLiJI)

1-

Fail,

ma'lum

bir

fiilden

sonra

g e l i p , fiili rnek:

yapan

veya

fiille n i t e l e n e n i g s t e r e n m e r f u ' bir i s i m d i r .

( i n . A l L ^ j J j _ o J ^ U : J = . j J I ): J ^ j J I |U 5 . A d a m , kalkt'. ' j ^ ^ J I fiden sonra gelmi, kalkma fiilini yapan merfu' bir isimdir. ((jAiLo L i V ^ V L avukat, davalat. Bu cmlede, (jU-aUJll kelimesi, tesniye olduu iin elif ile merfu' ve faildir. nk davalama iini gerekletiren bir kelimedir. (JIJJLj j j j j J x l i : ( j j JrnU ) : ( j j nl. U L a 3 = Mslmanlar, JcLi (jL^ULI) : ( j L ^ U I = ki

k a r d d d anlatar. ( j j nl... Ll kelimesi, j ile merfu' ve faildir.

244

(LcL^^L

^>a_H

>La

: ^f)

'

L^^V

'^Ltl

mtihan neticelerinin ilan, gerekleti. Burada j i U I d a m m e ile merfu' fiili yapan deil, ancak fiille nitelenen bir kelime olup, faildir.

2- Fail y a m u ' r a b bir isim olur, ya m e b n i bir isim o l u r y a d a m e v v e l bir m a s d a r olur. a) M u ' r a b isme m e k olarak yukardaki mekler verilebilir. b) M e b n i isme rnek: ( JU
J-a^

(j_

^ j - I J - a j j n . / :pLlJI ) : C . W M l -

= Oturdum.

Bu c m l e d e ki CL. zamiri, ak bir zamir olup, mebnidir ve mahallen m e r f u ' , faildir.

(IOZ L JLI

i L u J l j . j j k f j j j S : ; yru,,

j j . a J ^ l i J I j = A d a m geldi.

Burada

J.jJI

m b t e d a , d a m m e ile m e r f u ' , j

fiili mazi, faili mbtedann

iinde gizli (mstetir) olan j j zamiridir. Fiil, failiyle beraber, haberidir.

(JiU J-a-a

( j - ^ " S j L i l |S_i-ul : l i f t ) : u _ J U a J I l i f t

= Bu talebe , baard. Burada, lift ismi iaret olup m a h a l l e n merfu' ve faildir. nk, mebnidir.
(JrL^jJj J . a ^ ^ ^_yjLj _a^Jjiuaj-a j ^ l : (j \ ) : ._.:il (^JJ I P U .

= Y a z a n geldi. Burada, ^ ^ i l l ismi m e v s u l , mahallen merfu', faildir. nk mebnidir. (kinci blmde m e b n i isim zermde duracaz.) c ) M e v v e l masdara rnek: jl > {(j^ . A ) A^I-I ALi j x u = l l (. J J j ^ ( A A ) =JA (jl (AA

d j j i -.(^1 J a i J I j = Baarman gerekir. Burada

245

fail, jjlii

(j terkibinden mastara dntrlm olan d j j - kelimesidir.

,_jJij_cu : - ^ -^'^ d J l

( d L l a ^

Baarman beni, sevindirdi. mevvel olmu

B u r a d a d a ' j j , ' ( j l n i n ismi v e ' j l n i n h a b e r i n d e n

(dntrlm) masdar; iU-Uj kelimesidir v e faildir. Masdar- nevvel demek; birinci misalde olduu gibi, ya ( j i ve fiilinden, ya da kinci misalde olduu gibi j , | v e isimle h a b e r i n d e n m e v v e l olmu (dntrlm)

m a s d a r d e m e k t i r . Y a n i , fail, fiil v e isim c m l e s i o l a m a y a c a iin b u cmleler, mfred bandaki vermektedir, m a s d a r a tevil ediliyor. Z a t e n g e r e k m u z a r i fiilin

gerekse, isim cmlesinin b a m d a k i

> nasdar m a n a s

3 - Fail ak b i r i s i m o l d u u t a k d i r d e fiil b a t a i s e m f r e d olur. rnek: 'o^jsil

j-uka.

- retmen, geldi. Burada fail mfred, = ki retmen, geldi. FaU tesniye,

(jLuijjJlI (jj-uijjil uijLuijjil

_vxAa.

j-^J^ = retmenler, geldUer. Fail c e m i ' , = Bayan retmenler, geldiler. Fail c e m i ' mennestir.

j--A.

Btn bu durumlarda fiil hep mfred kalmaktadr.

4gerekir.

Bazen

fiilin,

failine

menneslik

bakmndan

uymas

a) Fail, girmemise,

hakiki

mennes

ve zahir olur.

isim

olup fiille

arasna

bir ey

fiil de mennes

Fillerde m e n n e s l i k iareti; fiili m a z i n i n s o n u n d a k i sakin c , fiili muzarinin bandaki harekeli c dir. m e k :

246

f ^

fi

"

fi

^ ^

<-al o - . l l j j t - . " , 5_<JaLi O j - s L u = Fatma, yolculua kt, gvercin, uuyor. Bu iki rnekte 'A n ULi ve 5 _oUiJI kelimeleri hakiki m e n n e s v e zahir birer isim olup faildirler. Fiilleri de m e n n e s olarak gelmitir. M a z i n i n sonunda bulunan sakin >ZJ , m u z a r i n i n b a n d a b u l u n a n harekeli

menneslik iaretidir. h) Fail dnyorsa. rnek: Z e y n e p , geldi. Bu c m l e d e , fail, gizli (mstetir) bir zamir olup, hakiki m e n n e s olan u-Jijj kelimesine gitmektedir. Bu nedenle fi de m e n n e s olmutur. mstetir zamir olup, hakiki veya mecazi bir mennese

G n e , d o d u . B u c m l e d e , fa, gizli (mstetir) bir zamir olup, m e c a z i mennes olan u - n.7.11 kelimesine dnmektedir. (Hakiki m e n n e s , d o u r a n ya da y u m u r t l a y a n h e r canlya dellet e d e n v e m e n n e s l i k a l a m e e r i n d e n birini tayan her isimdir. M e c a z i mennes ise, hakiki mennes. olmayan ve Araplarn mecazi mennes kabul ettikleri isimlerdir.) olarak

5-

Baz

durumlarda

da

fiilin

menneslik

bakmndan

failine u y m a s caiz olur. Y a n i ; u y a b i l i r de u y m a y a b i l i r d e . a) Fail hakiki mennes

^-aJsU

olup, fiille aralarna

jju_at

bir ey girmise.

mek,

'jiL-u .jl Lj =Li

"cu'j-Lui = Fatma, dn yolculua

kt. Burada fa ^ J a L a kelimesi olup,:hakiki mennestir, file aralarna

247

( j ^ k e l i m e s i girmitir. Bu n e d e n l e fiilin m e n n e s ya da m z e k k e r olmas caizdir. ayet fiil ile fail arasna giren kelime, Vl ise fiilin m z e k k e r olmas tercih edilir. rnek: ljlLJI Vl SjIUJI J L i L = dle ancak baard olan, kavutu. mennes olursa.

h) Fail, zahir isim ve mecazi mek: I ^lU j j i

.u 11 ^Ha-^ = Gne, douyor. olursa.

c) Fail krk oul (cem'u't-teksir) rnek: sLJiJI j ^-ia. j i

s L a U I Oj -uta, = Kadlar, geldi.

6- F a i l i n h e m e n fiilden s o n r a g e l m e s i a r t

deildir.

Fiille fail arasna bir veya birden ok ey girebilir. (zellikle mefuln faile takaddm sz konusu olursa fiil ile fail arasna fasda girer). rnek:

'^SlUI

jLl^I

L^VI

t >LLll

^J,'^\'^

ifti, b e y a z v e kaliteli

p a m u u topluyor. B u cmlede ^' -^^j , fiil, ^iLJI .faildir. Araya bir meful ile iki sfat girmitir.

7- N e r e d e m a ' I u m bir fiil v a r s a o r a d a m u t l a k a bir fail demektir.

var

C m l e d e faili tanmak iin aklllar iin "Kim?", aklszlar iin " N e ? " s o m s u , somlur, bu sorulara cevap olan kelime, faildir. rnek: Lcl 7. r 1 __JLiJI j J L = H a t i p , cesaretle k o n u t u . B u r a d a K i m

konutu? S o m s u n u n cevab " Hatip" olduuna gre fa, hatiptir. j _~^ pLui'l ' j j j i : i J I ijS^^ d a ihtiva eden nedir? fail rapordur. = Rapor, ok ey ihtiva ediyor. B u r a d a

Sorusuna cevap olan kelime "rapor" o l d u u n a gre

248

8- B a z e n fiil hazfedilir s a d e c e fail kalr. r n e k : : J 1 ^ jjJUl j J l = Siz iyi iken ydlar, gelsin

(Bu ifade,*mutlu yllar, ya da mutlu bayramlar, bayramnz kutlu olsun a n l a m l a r n d a kullanlr.) B u r a d a J <V mahzuftur. Sadece faili o l a n J I zikredilmitir.

9- A s l o l a n failin, fiilden s o n r a

gelmesidir.

A n c a k , bazen m a s d a r , ismi fail, sfat m e b b e h e , fiil gibi amel ederek faili r e f ettikleri iin, bunlardan sonra da fail gelebilir. r n e k : t,jSJ\ 'jjLa\li\ cmlede, gelmitir. 6 j k ' I n iLiJO^
LLLUOJ CJLLJ J^j-ll <=La-

= Kardei faziletli adam, geldi. B u

j^L ismi fa olan

J .JaLLll

kelimesinin failidir v e ondan sonra

= M a n z a r a s gzel bostana, girdim.

Burada da j L i a kelimesi, sfat m e b b e h e olan i L ^ kelimesinin faili olup ondan sonra gelmitir.

6) N A B F A L

(JLLI

1.1.

L)

1- N a i b i fail; m e h u l g e e n m e r f u ' bir i s i m d i r .

bir fiilden s o n r a g e l i p , failin

yerine

Fail, y a bilindii, y a bilinmedii, y a d a z i k r e d i l m e s i n d e saknca olduu iin hazfedilebilir. rnek:

(<.a l A L

^jjjj

J ^ L <_ILi

) j.iaJI

{^J

= Dmau, yenildi.

Cmlenin asl,

j ' . u J I l' .7 .j->

^'yj> = Ordumuz, dman yendi. eklindedir.

D m a m yenenin kim olduu bilindiinden, fiil mehul hale evirilerek fail hazfedilmi yerine meful gemitir. B u meful, d a m m e ile merfu', naibi fail

249

diye isimlendirilmitir.

2 - Fiil ya m t e a d d i o l u r , ya da l a z m . Mteaddi fiil, bir veya daha fazla mefulu bih alan fiil demektir. Lazm fi ise mefulu bih almayan fiillerdir. a) Faili hazfedilen fiilin, bir mefulu bihi varsa, naibi fail olmak zere merfu' hale getirilir.(Yukardaki rneklerde olduu gibi.) b) Faili hazfedilen fiilin birden fazla mefulu bihi varsa, birinci mefulu bih r e f edilerek naibi fa olur, dierleri mensup olarak kalrlar. m e k : : SjLU. . [<
^

n . A L ^ j j j - o J c U c _^L u ijj

J t ^ L J I

) SjlU.

J^LJI '^i ^^l

L c _ j j ^'

\ n = Baarya, hediye verdi. Bu cmlenin rl = retmen, baarya hediye verdi.

asl; . 6j.^La. ^^Lj-ll (^1* U

Fail olan ^iaJLI kelimesi, hazfedilince, birinci mefulu b, olan ' j t . L k e l i m e s i , naibi fail olarak fain yerine g e m i , ikinci mefulu bih olan ljJU.kelimesi mansup olarak kalmtu-,

c) Faili hazfedilen fiilin, mefulu bihi yoksa, y a n i fiil lazmsa, fiil, m e h u l hale evirilir naibi fail, m e c m r olabir. rnek: {^Lk ._^L jL. ) jLlj^l i'jl masdar, ekimi olan bir zarf ya da car

= Bahelerde temiz hava", almr. Bu crrenin asl; jJlldaJI (juLJI bj'" j = insanlar, b a h e l e r d e

temiz hava alrlar. eklindedir. Fail olan ^Ju LJ I kelimesi, hazfedilince ve fl mehul hale getirilince, car-mecmr naibi f^ oldu.

3 - Fiilin faili varsa fiil, m a ' l u m d u r . n k faili bellidir. Fiilin naibi faili olduu takdirde ise, fi, mehuldr. nk faili beUi dedir.

250

4- Fiilin m e h u l y a p l m a s u ekilde - Fiil mazi ise :

olur:

* Sondan bir nceki harf, kesre ve ondan nceki tm harekeli harfler m a d m u m yaplr. Slasi mcerred fie rnek: lsVl j 11. >1 1 2_L^ = M a r a n g o z , m o b i l y a yapt. B u c m l e d e , m a z i n i n sondan bir nceki harfi esre ve ondan nceki tek harekele harf olan m a d m u m yapdarak, 'llVl fjLa (= Mobilya, yapld.) eklinde fiil

m e h u l yaplmtr. Ruba fiile mek, ^LJI ^ a i l i ^ = retmen, baarana ikram etti. j l l = Baaran, ikram edildi. eklinde m e h u l olur. H u m a s fiile m e k , 3 3 i L J I \ n UU J ^ U J I -
cn '/11.~

= Fatma dl teslim ald.

= dl teslim almd. eklinde m e h u l olur.

* Sondan bir nceki y a d a sondalci harf, elif ise, hemen (_g ye evirilip, U den nceki harf, kesre yapdu-.rnek: jjL4J( JL2 = alit, hakk syledi. Bu rnekteki fii m e h u l e evirmek iin, sondan bir nceki harf elif o l d u u n d a n , ilk harfini m a d m u m y a p a m a k gerekiyor. n k elifi 4^ ye evirince yle olur: ^ den nceki harfi k e s r e y a p m a k gerekiyor. O z a m a n c m l e ja^' -A sylendi.

(_^.i"iM.( = ecek bir ey istedi. Bu fi elifle bittiinden m e h u l yaplrken, elifi y e evirilir ve bir nceki harf m e k s u r y a p r , dier

harekeli harfler normal kurala uyularak m a d m u m yaplr v e fi ^ . i m " .l

251

haline gelir.
FIIL MUZARI ISE:

* lk harfi m a d m u m yaplu-, sondan bir nceki harf, meftuh yaplr. rnek: 0;; ' n J I ^ j j l = iek, gzleri m e m n u n eder. Muzari fiili

mehule evirmek iin ilk harfi, m a d m u m , sondan bir nceki harfi de meftuh yaplr. C m l e u ekli alr: , J I \ J L * J I '^y^ = Gzler, m e m n u n olur. 0 ; ^ : > U I '_)"Llil j - >Lil nsanlar, oyuncular seyrediyor. M e h u l e L i l = Oyuncular, seyredilir.

evrilince, cmle yle olur: j , j j . t i U I

* Fiilin son harfi ya da sondan bir nceki harfi, ^J veya J olacak olur, v e bu harfler sakin olurlarsa, elife evirilirler. m e k :
,>kiJI

^SuJI ^_4 _j

= ifti, p a m u u satyor. Mehule evirmek iin,

ilk harfi m a d m u m a , sondan bir nceki harfi, ^ olduu iin, elife evirilir. D u m m yle olur: (jJoiJI ^\^
(JLA^J JAIIX\ (J-L^

= Pamuk, satlr. = Mslmanlar, R a m a z a n d a oru tutarlar.

Yine k harf d a m m e , sondan bir nceki harf J olduu iin elife evirilir. D u m m yle olur: ' L A O j
' ^ L ^

= Ramazanda, o m , tutulur.

^ Q . . ' . . j = ecek bir ey istiyor. Bu fiili m e h u l e e v i m e k iin son hu (j olduundan ve sakin olduundan elife evirilir ve olur.

5- N a i b i fail d r t eittir:
A) NAIBI FAIL MU'RAB BIR ISIM OLUR.

( Y u k a r d a k i r n e k l e r d e olduu

gibi.)
H) MEBNI BIR ISIM OLUR.

(Gizli v e y a ak zamir, ismi iaret, i s m i

mevsul..)

252

mek:

^ J x L i = Ziyaretin bana srpriz oldu. Fiilin sonundaki C J ak bir zamir olup mebni ve mahallen merfu', naibi faildir. (_jJ__o jjiLa
J L&sJIJ
JJL

: 3J>

. ? n rlL ^ j J j j I.T o :

JJJLJI)

^jJb j d j J I
J J D 7" " I I

^ j ' ~ j " " III N j I 1 S J-cliJI I ILj j

(. j _ u L

= D m a n , yenildi. Bu cmlede, j o s J I kelimesi

mbteda,

kelimesi, fiili mazi ve m e h u l , naibi faili gizli zamir olan j j k dir. C m l e , mahallen merfu' ve haber olur.

( J c U = B u gnahkar, sorgulanyor. Burada 1 1 * ismi iaret olup m e b n i d i r ve mahallen merfu', naibi faildir.
( J t L i ..lL
Ja^ ^
;_JJLJ_O.

J>uaj-o

Jj-^

= Baaran, dllendirildi, jj-o isrni mevsul, mebni ve mahallen merfu', naibi faildir. (leride mebni isim konusu ele alnacaktr.) c) Mevvel
(J^L^ij.!

masdar ^

olur. "".ij'-^'n d i l
L_J

= Senin alkan o l d u u n ,

bilindi. Burada j ^ ' - ^ ^ c L , Jjl(]~-.l tevilinde olup naibi faildir. d)- Sarih masdar, ekimi olan zarf ve car-mecrur olur. (Fiil, l a z m

olduu takdirde). rnek:

( J r , L i \ _ L ! L i j j & j j . n fl : J L L ) J J J - L L J L L S J _ L 5 = iddetli bir

ynelme, ynelindi. Burada J U i l masdar ve naibi faildir. 5JL _Q^ zarf olup, naibi faildir. ' 5_iUI
CJ' SIM

LLL = Gzel bir gece u y k u s u z kalnd. Burada < L J

j V = hanete, s u s u l m a z . B u r a d a JiLjl

,_plt car-

mecrur naibi faildir.

253

6- N e r e d e m e h u l bir fiil varsa o r a d a naibi fail d e vardr. Naibi fail ise, yukarda getii gibi, ya m u ' r a b isim, ya mebni isim ya masdar (mevvel-sarih), ya car-mecrur, ya d a zarf olur.

7-

Naibi

fail,

tesniye

ve cemi'

olur

fiil

de bata

olursa

mfred o l u r . r n e k : jJ jJ I _) j l a = ocuk dvld.

IaJJ-II

, _ j j l a = k i ocuk dvld.

j V j V l _j j2a = ocuklar dvld. Li. Li-J I coj j l b = Kz ocuklar dvld.

8-

Fiilin

failine

menneslik

bakmndan

uymas

konusu,

mehul fU ile naibi fad iin de aynen geerlidir. rnek

f.\jJbjJL 4 n t->U

o;?

= Fatma, Zehra diye lakapland. hakiki m e n n e s , fiil ile arasna bir

B u c m l e d e , naibi fail

(LaJaLi),

iey d e girmemi, bu nedenle fiil de m e n n e s olmak mecburiyetindedir.

clUal
PLALI 4 'jB
M.

= Uzay gemisi, serbest brakld.

N a i b i fail m s t e t i r z a m i r o l u p k e n d i n d e n n c e k i bir m e n n e s e ittiinden fiilin mennes olmas gerekir.

c_j j i J I (

j ) o j o ' l = Sava, sona erdirildi.

Burada naibi fail

(u_>j^l), m e c a z i m e n n e s o l d u u n d a n ,

fiilin

emes veya m z e k k e r olmas caizdir. j L - a l I ( z j j - j l j l ) f -i5 = Fabrikalar, kuruldu. Burada, naibi fail ( ^ L ^ l ) , krk oul o l d u u n d a n fiilin m z e k k e r ya m e n n e s olmas caizdir.

254

9- N a i b i

failin

hemen

fiilden

sonra

gelmesi

art

deildir.

Bazen araya bir veya daha ok fasda giribilir. rnek:

LLO-C PLL

JjLdJ

U - j L J l

J ^ V L

Jp^J

= cretten, iiye

a h m a s m m karh verilen ey kasdedir. Bu c m l e d e naibi fail, J l kelimesidir v e fiil Ue arama car-mecrur ( j ^ V L ) girmitir.

10-

Aslolan

naibi

failin,

mehul

bir

fiilden

sonra

gelmesidir. AiK ;k bazen ismi mefulden sonra d a gelebilir. n k bazen ismi

neiu! tla mehul fiil gibi amel eder. m e k : SjjLLIL V-kc j'jI jjjl) J'jx = K a h i r e d e yaplmas

kararlatrlan konferansm urihi. deitirildi. Bu cmlede Jxc, mehul fiil, j t - j j L naibi faili, j ^ j J L I muzafun e y h , j ' j i l l sfat v e isn meful, j i t ismi mefulun naibi faili Sj-LJL car-mecrur ismi mefule mteaUik olur. Grlyor ki naibi fail ismi mefuldan sonra d a gelebUiyor.

7) M E R F U ' S M E T A B O L A N L A R

(^jljl\

j^iU

-\

Y u k a r d a m e r f u ' o k u n a n isimleri alt m a d d e d e akladk. imdi d e kendisinden nceki kelimenin irabn alan tbUeri aklayacaz. Bu tbiler, m e r f u ' bir k e l i m e d e n sonra geldiklerinde m e r f u ' , m a n s u b bir kelimeden sonra g e l d i i n d e m a n s u b v e m e c r u r bir k e l i m e d e n s o n r a geldiklerinde mecrur olurlar. K e n d i l e r i n d e n n c e k i k e l i m e y e u y d u k l a r n d a n d o l a y "tbi" d i y e

255

adlandrlan bu kelimeler, sfat ( n a ' t ) , atf, t e ' k i d (tevkid) ve ibaret olup drt tanedir.

bedelden,

a) SIFAT
1gsteren Sfat,

( U ^ l ) veya ( o t

.11)

kendisinden

nceki

isimde

bulunan

bir

vasf

tbidir.
SIIJJL JJ

Sfattan nceki kelimeye >_j^-aj- yada,

denir. rnek:

(^^j^

<A^= Faziletli adam, geldi. Bu c m l e d e , J^JaliJI kelimesi, J^j kelimesinin sfat ve d a m m e ile

merfu'dur. nk kendisinden nceki merfu' bir ismin sfatdr.

2- Sfat iki eittir: Hakik sfat, Sebeb (dolayl) sfat.

aa) Hakiki sfat:

4^AaJI

4\.r>\\

D o r u d a n d o r u y a mevsufunun m a n a s n t a m a m l a y a n bir tbidir. Baka bir ifade ile, bizzat mevsufta bulunan bir sfat gsteren tbidir. rnek: LULaJI J . j J l = akll a d a m JiLfi, kelimesi dorudan doruya J a . j n manasn tamamlamaktadr. LUaLiJI J . j J I <^l^ = Faziletli adam, geldi. Bu c m l e d e , Jj-aliJI, bizzat mevsufta b u l u n a n bir sfata dellet

ettiinden hakik sfattr. J a . j J I mevsuftur.

256

ab) Sebebi sfat: 5 j , ,,ll < i ^ (

Mevsufa ait b i r eyin manasn t a m a m l a y a n tbidir. Baka b i r ifade ile, mevsufa ait bir eyde bulunan bir sfat gsteren tbidir. rnek:
f ' t * '

xA\ Burada
J-J>JO

JjjJaJI ^^,^-^\ = uzuu eUi Hasan.

sfat. H a s a n n deil, o n a ait olan ^ j ' i n m a n a s n

tamamlamaktadr.
.4jjk]

A=UJI Jja.jJ I P L J . = Kardei faziletli adam, geldi.

B u r a d a J ^ U J I k e l i m e s i , m e y s u f o l a n J a . j ile irtibat olan kelimesinde bulunan bir sfata dellet ettiinden sebeb sfattr.

3-

Hakiki

sfat

mevsufuna

marifelik,

nekrelik,

mzekkerlik,

menneslik, mfredlik, tesniyelik, cemi'lik v e irab b a k m m d a n uyar. m e k : J i i U J I J . j J I P L - = Faziletli adam geldi. Mfredlik, mzekkerlik, marifelik ve merfu'luk, bakmmdem uymu, jiLaUjr (jiLa-jJI = Faziletli iki adam geldi. Tesniyeilik,

mzekkerlik, marifelik, meifu'luk bakmndan u y m u , . (^jjLiLill JU.jJI cL. = F a z i l e t l i adamlar geldiler. Cemi'lik,

mzekkerlik, marifelik v e merfu'luk bakmndan uymu,

urOLU
O P D J ^

o - l j = Faziletli i k i b a y a n g r d m .

Tesniyelik,

menneslik, nekrelik, mansupluk bakmndan uymu bakmndan u y m u , oiLaL o J " A '- "I"' = Faziletli bayanlara selam v e r d i m . Bu

m i s a l d e d e sfatla mevsuf, c e m i ' l i k , m e n n e s l i k , n e k r e l i k , bakmlarndan birbirine uymutur.

mecrurluk

* Mevsuf, aklsz oul olursa, hakiki sfatm mfred mennes, ya da

257

c e m i ' m e n n e s olmas caizdir. m e k : *. ' 1 r j L J L J I j l 5_JLaJI J L a J I = Yksek dalar, yakndr. Hakiki sfat olan gelebilmitir.
L J L L J . I k e l i m e s i mfred

veya cemi'

eklinde

* Sebeb sfat, daima mfred olur ye mevsufuna marifelik, nekrelik v e irab b a k m n d a n uyar. K e n d i s i n d e n sonraki k e l i m e y e d e mzekkerlik v e menneslik bakmndan uyar. m e k :
A j A J ^ J I Je-jJI pLa. = Kardei faziletli adam, geldi.

6 ( J o ^ U J I Ja.jJI p U . = ki kardei faziletli adam, geldi.

L L J I I J J L J ^ L a (jiU. j P U . = ki kardeleri faziletli olan iki adam,

geldi. ' j^^lji.) ILaliil J La.jJI P U . = Kz kardeleri faziletli adamlar, geldiler.

( > p l j ^ i LLaL 6 J ^ L l
CJIJ

j .u dip La, = Kz kardeleri faziletli bayanlar, geldiler.

C J J

Ja-jJI

j = Kardei faziletli adam, grdm.

Lft JJL JiiaLiJI <_JLLJI I T J J J = Kardei faziletli kz renciyi, grdm.

I nj'-^ <luaLi grdm.

6 ^ \

" ; I LJa C^ujl j = Ktzkardci faziletli olan iki kz renci,

JjJaLi Ja. J J C O J L J I = Kardci faziletli bir adamla, karlatun.

Lk L j j ^ i l k j C T J J = Days cmert adam grdm. ttVLk l l j j

SlLj C ^ l j

= ki days cmert adam grdm.

'lJ

L u j ^ c j j i j = Daylar cmert adam grdm.

(Yalnz bu misalde O J j j . a . Lalj^ demek de caiz grlmtr.) 4JL. 4-^_)^ !iL. j c a j ] j = Teyzesi (Annenin k z kardei) cmert

adam

grdm. iLlJL. 5jjjk iLa-j c j ] j = ki teyzesi cmet adam grdm.

258

OVU.

JIJJI

iU.j

CJJI J

= Teyzeleri cmert adam grdm.

Btn bu rneklerde, sebeb sfat, k e n d i s i n d e n nceki m e v s u f u n a marifelik, nekrelik ve irab bakmndan uymu olup, hep mfred gelmitir. K e n d i s i n d e n sonraki k e l i m e y e de sadece m z e k k e r l i k v e m e n n e s l i k bakmndan uyum salantr. S e b e b sfattan s o n r a g e l e n kelimde

bulunan zamirler mevsufa mzekkerlik, menneslik, mfredlik, tesniyelik ve c e m i ' l i k b a k m n d a n u y m u t u r . A y r c a , sebeb sfattan sonraki isim, sebeb sfatn faili olarak merfu' olarak gelmi ve m e c r u r bir z a m i r ile beraber kullanlmtr.

* S e b e b sfattan sonraki isim ya izafetle m e c r u r olur, ya d a fail olmak zere merfu' olarak mecrur bir zamirle beraber kullanlr.Bununla ilgili mekler yukarda verildi. Sebeb sfattan sonraki isim izafetle m e c m r olduu takdirde, s e b e b sfat, tpk hakik sfat gibi kendisinden nceki mevsufa her bakmdan uyar. mek: jiJI jJI j = Ahlak iyi adam grdm.
j_^llul. ( j l ^ j ^ < j ^ l ^ j
^
fi

= Ahlaklar iyi iki adam grdm.

( j l ^ l l I "
^
fi

j CJJ
fi

= A h l a k l a n iyi adamlar grdm.

jJJI 4 ' s i
^
fi

j = Ahlak iyi bir k a d m grdm. = Ahlaklar iyi kadnlar grdm.

j L j l

LZJI

PI.M'I C J J I J

Bu misallerde grld gibi, sebeb sfattan sonraki isim izafetle m e c m r v e sebeb sfat olan ' - - kelimesi mevsufa hakik sfat gibi h e r b a k m d a n uymutur.

259

ac) Hakiki sfatn eitleri:

4H a k i k sfat, e i t t i r : a) Mfred isim. m e k : (' di.^ :^
j Ul r
AJLC

\ njkr

JJJ

J ^ ^ - " ^ ^ ! =stanbul, b y k bir

ehirdir. Burada

mfred bir isim olup sfattu-.

b) ibhi cmle: (Yani zarf+muzafun ileyh, ya da c a r + m e c m r ) . rnek: d j J j - i

CJjj-a

j^aJJ = H a k k m , her sesin stnde bir sesi

vardr. Burada J j J kelimesi, c i ^ i - a kelimesinin sfatdr. Zarf olduu iin ibhi cmled". jJLLII j ^ ^ l j j (j-o U J ^lii = E n gzel n a m e l e r d e n bir lahin,

yaynlanr. Bu cmlede,/ ^ I j j (j-a c a r - m e c m r , L=JVl nin sfatdr. ibhi cmledir. c) sim v e y a fiil c m l e s i : C m l e n i n sfat olmas iin m e v s u f u n u n nekre olmas gerekir. m e k :
'jjjLS 6 j j - j ^ j j

<A n = Souu iddetli bir gn, geti. Cmlesinde,

(jiijL jJJ

m b t e d a h a b e r d e n oluan isim c m l e s i m a h a l l e n m e r f u ' ,

^ JJ kelimesinin sfatdr. j j< j J j L

IA

= Bu, fayda veren bir itir.

JJJ

fiU ve faili ile beraber

mahallen merfu', JA^

kelimesinin sfatdr. (Drdnc b l m d e c m l e ve

irabtaki yeri ksmnda bu konuyu tekrar ileyeceiz).

b) A T I F (

1giren

Atf; k e n d i s i y l e tbidir.

matbuu

arasna

atf

harflerinden

biri

Atf harfinden nceki kelimeye ma'tufun aleyh, (uLt

cijkaj)

sonraki

260

kelimeye de m a ' m f ( j j k u ) denir.rnek: I j

jL_ rj-^->'< = Sud v e kz kardei, baard. Burada

CJL^I

kelimesi, merfu'dur. nk fail ve merfu' plan jl m kelimesine ma'tuftur. Lij^ ile jl-t .1. arasna atf harfi olan j girmitir.

2- Atf h a r f l e r i d o k u z t a n e d i r ve

unlardr:

Bazlar L! y da, atf harfi olarak benimsemitir.

= M a ' t u f ve m a ' t u f u n aleyhin mutlak beraberliini ifade eder. Sra bUdirmez. Gecikme ifade etmez. m e k : ijt ...j y*:*. j j n pLa. = M u h a m m e d , H a s a n v e Said, geldiler.

Burada. M u h a m m e d , H a s a n v e Said'le b e r a b e r . g e l m i oluyor, j harfi birisinin b r n d e n nce veya sonra geldiini ifade e t m e z . n k j , sadece beraberlik gsterir.

jiLU)

P U J - T

= M a ' t u f ve m a ' t u f u n aleyh arasndaki beraberlii gsterdii gibi, sra (tertib) ve araya zaman girmediim (ta'kib) ifade etmektedir. m e k : (_yjtijJ.U f'd' U J=>-J = Sank v e h e m e n arkasndan avukat, ieri girdiler. Burada atf harfi olduundan anlam kmaktadr.

a) H e m itham edilen hem de avukat gelme iinde ortaktrlar, b) Avukat, itham edilenden sonra gelmi oluyor (s u-a bildiriyor), c) Avukat, itham edilenden hernen sonra gelmi oluyor (araya uzun zaman girmiyor).

261

= Sra ve gecikme ifade eder. njek: '(jLJLc ^ ^ j ^ l ^^iLLl j2 = E b u b e k i r , sonra d a O s m a n ,

hilfeti stlendi. B u r a d a O s m a n ' m hilafeti stlenmesi hem Ebubekir'den sonra ve hem de araya uzun zaman girdikten sonra olduu

anlalmaktadr. nk; ^ h e m sra h e m de gecikme bildirmektedir.

(viLiJI J j j j ^ - . l l ) : J

-1

= Seenek veya phe ifade eder. rnek: Lyic j V n n j - ^ ^ l J^ = M u h a m m e d yahut Ali, haberi gtrd."

Bu c m l e , s e e n e k bildirir. "Ya M u h a m m e d , ya da Ali h a b e r i gtrd." eklindeki bir tercme ise phe bildirir.

( C r ^ ^ l yll^l) }]

-o

= "Yoksa" a n l a m m d a olup iki eyden birinin belirlenmesini istemeyi ifade eder. m e k : -

""k^j'!..! n yi dui ^ L = Sen uyuyor musun, yoksa uyank msm?

(vJjizudl ( >

,>ll)

: i

-A

= M a ' t u f u n , m a ' t u f u n aleyhin h k m n e u y m a y p olumsuz olduunu ifade eder v e sadece olumlu cmlede kuUanr.. m e k : L'n (I i 'j_k_JI gj-kL = Karpuz olgunlat, z m deil. Burada, 4 j l r _jUa n olan karpuz hakknda verilen h k m , olgunlamak, _ j U olan zmn hkm ise, ona gre olumsuz.

262

(dljdll^iU ) : A J =

-V

M a ' t u f u n h k m n n , m a ' t u f u n aleyhin h k m n n aksi olduunu

ifade eder. Sadece olumsuz cmlede kullanlr. V e "Fakat" aramma gelir. rnek: b "jU Is-U Lo = Ali, baarmad fakat kardei, baard.

(j^L^I ^ \

J JAJLLI) :

- A

= "Bilakis","fakat", "hayr" gibi anlamlara gelip, geen h k m d e n y z e v i r m e ( v a z g e m e ) a n l a m n ifade e d e r v e h e m o l u m l u h e m d e olumsuz cmlede kuUandabir. Olumlu c m l e d e veya emir cmlesinden sonra kullanldnda ifade edilen k h k m kaldmr, yeni bir hkm ifade eder. mek: I - ^ J _j I n j 11M COJI j = Selim'i, grdm, bakis Hasan' (grdm). Burada k geen h k m selimi grmektir. J j ile o h k m d e n vazgeilerek hasan grlmtr. E m i r cmlesinden sonra kuUanma rnek:
jj^.n.

Jj

-1

? j I - Ali kalksm, hayr Said kalksn! h k m n d e d i r . Y a n i bir nceki c m l e n i n

O l u m s u z c m l e d e ise, ^ anlamm olumsuz yapar, nek: j J U . JJ

> (L La = Said kalkmad, bakis H a t kalkt.

J j l A . JJ J J n. LUJ V = Said d e biakis H a l gitsin!

(<jLiU) : Jl^

-\

= " H a t t a , b e " anlamlarma gelir, gaye v e sonu ifade eder. m e k : dlliJI ^"-^ j J j J ' j - ^ = D m a n kat, k o m u t a n l a r bile. B u r a d a

komutanlarm kamas en son olacak bir ey olduu iin ^^JLa. kuUanlmtr.

263

* p Yukarda getii gibi atf harfidir. Bazan, jJs nin sonuna meftuh bir \ZJ bitiebilir. bn Malik Cernu kuleyi kullanrken u ifadeden yararlamr: i ^ jucL. J U i d i l hem d e lUi J x i iLul M B u beyitte h e m ^

edatlar atf iin kuUanlmt.

* p -ilk harf fetha olursa- zarf olup uzak yer ifade etmek iin
anlamnda kullanlr. Bazen sonuna yuvarlak bir l bitiebir. rnek:
(SOJOC

J L I A

Jajj-i

J L I A

r^^) ^ l - ^ M I

IS^SSL

J a ( ^ 1 ^ )

Orada, baar iin, bir ok art vardr. B u misalde, ^ veya <Ij5 kelimeleri, "orada" anlamna gelmektedir.

* M a ' t u f m e c r u r ise, m a ' t u f u n aleyhteki cer harfinin veya m u z a f m tekrar gerekir. m e k :

t
(j..,->
J_JJJ:J

(_J1C

I 't nI

.1 = Ali'yi v e Hasan' selamladk.

(_jlc U.1 j d J U . LLl L L J I j = Halid'in v e Ali'nin kardeini grdk.

* M a ' m f u n aleyh, fule bitiik bir zamirse, kendisine atf yapdabilmesi iin nce - arada baka kelime yoksa- b u zamir munfasl ile te'kid edilir. m e k : ^ j i c j L ij = Ben ve Ali, kalktc.

Atf eitleri:
3 - Atf ikiye ayrlr: Atfu'n-Nasak ve Atfu'l-Beyn. a) Yukarda geen dokuz harfle yapdan atflara j . . , ' 1 1 Lila-c denir. b) Matbuunu daha ok adcIamak iin getirilen atflara J L - J I ^ s t-

264

denir. Atfu b e y a n l a r , marifelik v e n e k r e l i k b a k m m d a n m a t b u a uyarlar. D a h a o k isimlerle b e r a b e r b u l u n a n l a k a b ve k n y e l e r d e n sonra gelen isimler, atfu beyan olurlar.mek: ija. j ^ e U . = Hafs'm babas mer, geldi. Bu misalde j j ^ , ^^aia, J J knyesinden sonra gelmi ve onu aklamaktadu:.

* Atfu beyan ile matbu arasnda ^ 1 = yani, a n l a m n d a k i adcIama edat bulunabilir. m e k : 'j^(J\ o-o-La. J J P U , = Hafs'n babas yani mer, geldi.

* Atfu b e y a n l a r ayn z a m a n d a , bedeldirler. A n c a k h e r bedel atfu b e y a n d e i l d i r . a y e t atfu b e y a n , m a t b u u n u n y e r i n e g e i r m e k u y g u n d m y o r s a o t a k d i r d e bu atfu b e y a n , b e d e l deildir. Y e r i n e g e i r m e k m m k n olursa, ayn z a m a n d a bedeldir. m e k : ^ L c a J U . 6 j _ i 4 j 1 1 = Babas Halit, alim idi. Burada, jJU.'i t>jJ\ kelimesinin yerine geirmek m m k n d r :

jJLc j J U . = Halit alim idi d e m e k m m k n d r . A n c a k , J^jLaJI (_jlc L = E y arslan A l i ! C m l e s i n d e j U ' jjjLJI ,_jic kelimesinin yerine geirerek; L

d e m e k m m k n deildir. n k L ile J l , l a f z a i C e l l ' d a n baka

hibir yerde y a n y a n a kullanlmazleu". Ayrca, *^jLe. d j ^ P U . = Kardein ali, geldi. Cmlesinde, m u h a t a b n Ali'den b a k a k a r d e i varsa, ^JLC kelimesi atfu b e y a n olur, yoksa bedel olur. = = Atfu b e y a n da bir tbidir. Atfu beyann m a t b u u n d a n daha adc v e daha m e h u r olmas gerekir. Aksi takdirde bedel olur. rnek

265

Ja.jJI la eU. = B u a d a m geldi, cmlesinde LWJJI, ismi iaretin bedelidir, atfu beyan deildir. nk ismi iaret, Jl ile marifelik k a z a n a n kelimeden daha ak ve daha belirgindir. * Atfu beyan bizzat m a k s u d deildir. M a k s u d olan onun matbuudur. Atfu beyan vastasyla m a t b u u akla kavuturulur. O y s a bedel bizzat maksuddur.Mubdelu m i n h maksud deUdir.

c) T E ' K D ( l ^ t J I ) :

1-

Dinleyicinin mahal

yanl

anlayabilecei ekilde

szleri pekitirmek

yanl iin

anlamalara

brakmayacak

zikredilen bir tbidir.

2- T e ' k i d iki eittir: a) Lafz te'kid; smin, fiin, harfin v e c m l e n i n tekrar i l e y a p a n te'kiddir. rnek: 'jjjjJI j > l l f U. = Bakan geldi bakan. snLn tekrar.

4_JI l. r<: c.. T'N = O n a yazdm, yazdm. Fiilin tekrar.

-'7

^ ^

ula. Jjs

= Geldin mi? Evet evet geldim. Harfin tekrar.

^ LaJ I jjt jJ LJ I j j = O d u r alim olan, odur alim olan. lk rnekte olduu gibi > j j j - l l PLJ. = B a k a n geldi d e d i i m i z d e ,

dieyici tereddt edebilir. Bakann temscisi gelmitir v e h m i n e kaplabir. A m a ikinci kere ^ j j J I dediimiz z a m a n artk dinleyicinin bakann gelii konusundaki tereddd gidermi olur.

266

b) M a n e v t e ' k i d ; b i l , ^11 < kelimeleriyle yaplan te'kiddir.

, ^-^^

. J l < o^l .

* B u lafzlara, m e k k e d e (pekitirilene) u y g u n den bir zamirin bitimesi gerekir. imdi bu lafzlar tek tek deerlendirelim:, (juJ ve O i - t lafzlar, mfred bir kelimeyi te'kid iin kullanldnda mfred olarak, tesniye v e c e m i ' bir kelimeyi te'kid iin kullanldmda ise,
J J vezninde c e m i ' olarak gelir. m e k : Ln'ojjuai
<

M . ^ ' j j t L i J I , _ ^ = Bizzat airin kendisi, kasidesini

okudu. I(j ' j f A - U L

j j A a .

= Fatma'nn bizzat kendisi, geldi.

B u iki m e k t e te'kid edilen k e l i m e ( m e k k e d ) , mfred o l d u u n d a n v e Oi-^ kelimeleri de mfred g e l m i , b u kelimelere, te'kid edilen kelimeye u y g u n birer zamir bitimitir. <.<'! v e lo 'jr eklini almtr. I -o " " - i I j j i U . j J I cU. = ki adamn bizzat kendileri, geldiler. I n d V i f l t j b i j_LI O P U . = tki k a d n m bizzat ikisi, geldiler. Bu iki cmlede d e te'kid edilen kelime tesniye olduundan,
C A J i

ve

kelimeleri J J _ S 1 v e z n i n d e gelmitir. Y i n e uygun birer zamir alarak

ve I n\\\c] eklini almtr. ( L A L a J ) , ( L U A L I ) eklinde

U^-o^V

gelmesi d e caiz grlmtr. ^V/'jf JL=.>II p L a . = A d a m l a r m bizzat kendileri, geldiler. ^ V - V l P L U J J I CIJPU. = Kadnlarn bizzat kendileri, geldiler. Bu i k i r n e k t e d e te'kid e d i l e n o u l o l d u u n d a n , (juiJ v e kelimeleri J a _ ( vezninde gelmitir. Yine u y g u n birer zamir alarak;|>(| ' j c l ve y i u i J eklini almtu-.

267

="=637011

(j --. ve i -c kelimelerinin bana L_) harfi de gelebilir. jJ) j = B a k a n m kendisi, geldi.

mek; ( < < j - ) 4la Lt < >-> ,

kelimeleri, c e m i ' ifade ettiklerinden te'kid ettikleri

kelimeler de c e m i ' yani btnlk ifade eden bir kelime olmaldr.mek:

JI
JLJ^

I(;K

'(JULJI

= Btn insanlar, Allah'n kullardr.

DA.1 J _ . h p u 7 j o-% (JJ ol 1,1 il = Btn mslmanlar, bir tek kalptirler.' p d Tl n Lc u_JiLLJI j lA-^. = Talebelerin umumisi (tamam), geldiler. Bu e s a s a gre yle d e m e m i z g r a m e r a s n d a n caiz o l m a z : pLa. < j n mfreddir. = M u h a m m e d ' n tamam, geldi d e n m e z . nk j A A kelimesi

* o k k e r e , te'kidi daha da pekitirmek iin

^-aa.1

k e l i m e s i n d e n sonra
j-^a.!,

k e l i m e s i geririlir. M f r e d m z e k k e r i te'kid i i n
a. a.

mfred cemi'

m e n n e s iin, Ar

, c e m i ' m z e k k e r iin,

(JJA.A-'

veya ^ >

mennes iin de, ^ k e l i m e s i kuUamlr.rnek: ^ pU'flV

(JJJLJLA.1
t ' X i

LJLIUI J

= Kitabm btn hepsi, okundu.

l j j i l . - 1 j a = ehrin btn hepsi, uyand.

pijK J L a . j J I j A~. = Erkeklerin btn hepsi, geldiler.

r t . '

j-aa. ( j ^ K

PLUJJI d p U .

= Kadnlarn btn hepsi, geldiler.

j)-"->

< ^ i L L I ,t 7> 11. ^ = Meleklerin btn hepsi, secde ettiler.

" = B a z e n ^ n-vl kelimesi yanlz bana da kullanabir. m e k : ijr n-^ JL-jJI P U . = Btn erkekler, geldUer.

ve I " K kelimeleri, te'kid iin kullanlabilmeleri iin, bir z a m i r e muzaf olmalar arttr. iLS, tesniye m z e k k e r , l"K ise, tesniye m e n n e s iin kullanlr. mek:

268

La_Aill j j i U . j J I p U . = ki adamn ikisi de, geldiler. jjbjJuLa L-o-LlJl tjl" '~l<ll = ki katibenin ikisi de, mahareidirler. ayet, Llll . i l i / l ^ U . n-v < J l . y^ (_>*^ m e k k e d e u y g u n

bir zamirle birlikte deil d e herhangi bir yerde kullanlrsa, cmle iindeki yerine gre irab edir. m e k :

(j^y-lLa = o ikisinde, akan iki kaynak, vardr. (jl 'jr, m u a h h a r m b t e d a eUfle merfu'dur. nk teriiyedir. Ja. jJ I ^ t i J P U . = A d a m m kendisi, geldi. Burada (_> kelimesi, d a m m e Ue merfu', faUdir.

d) B E D E L ( J o ^ l )

1-

Bedel; matbuunun

tamamna

y a da bir ksmna

iaret

eden bir tbidir. Bedelden nceki kelimeye mubdelu minh denir. m e k : plnJ.-JI jJI ' t j j j U l j l k J I
.MJJI j j U

= Halife Harun Reit, a l m e r e

ikram etti. Burada ,.ij

LALL'

, merfu'dur. nk merfu' bir isim olan

nn bedelidir.

2-

Bedel drt

eittir.

a) B e d e l u m u t a b k , y a da( J U l J> j U l J d j ) : Bedelu mtabUc, bedel ile mubdelu minhin birbirine uygun dt b e d e l l e r d i r . Y u k a r d a k i r n e k t e g r l d gibi H a r u n Reit k e l i m e s i , t a m a m e n Halife kelimesini karlamaktadr.

269

b) B e d e l ' l - b a ' d m i n e ' I - k l ( J U l

uA> .11 J a j ) :

Bedel'l-ba'd mine'l-kl, bedelin, mubdelu minhin bir paras olduu bedellerdir. rnek: JjVl. 6 ^ j a . Burada bedel,
6 j j a .

_Ja = Kitap, basdd ilk blm. k e l i m e s i olup m u b d e l u minh olan ._.l"'vll

kelimesinin bir parasdr.

c) B e d e l u i s t i m a l ( J L ' .7.1 J a j ) ; Bedelu istimal, bedelin, mubdelu minhin ne tamam, ne de bir paras olmayp, onun kapsamna giren bedeldir. rnek:

'OLUJ,

jLiJ i

= Cadde, beni m e m n u n etti temizlii.

Burada L1L:I, bedel, ^ j L i J I mubdelu minhtir. Ancak bedel mubdelu m i n h i n ne t a m a m ne de bir parasdr. Fakat, ikisi arasnda bir b a k a y n d e n ilgi vardr. Nezafet, caddenin k a p s a m m a girmektedir. Son iki bedelde, -misallerde grld gibi- m u b d e l u m i n h e dnen bir zamirin bulunmas gerekir.

d) B e d e l ' l - a l a t ( U i J I

JJJ):

Bedel'l-aat, bedelin, mubdelu minhie hi bir ilgisinin b u l u n m a y a n , yalnlkla ya da unutularak sylenen bedeldir. rnek: . -.111 jAjJI c J = Peynir yedim, -peynir demiim- et.

* Bedel ile mubdelu minh arasnda marifelik, nekrelik b a k m m d a n bir u y u m aranmaz. Ancak, nekre bir kelime marife bir k e l i m e y e bedel olacak olursa sfatla mevsuftan m e y d a n a gelmesi gerekir. rnek:

270

fi 5.UaLa. J J H JJUOL 5 _u-aLlJL ( j < ' I = A l n n d a y a k a l a y a c a z , y a l a n c , y a n l m a l n n d a n . B u d a r a , <j.aL, marife b i r fi

" " o y

kelime olan 3 ..^.l . I I kelimesine bedel v e nekre dir. Bu nedenle mevsuftur. <_jll ve <AJaU. kelimeleri ise sfatdr.

271

B. M A N S U B S M (^jj-=Lai

SMN MANSUB OLUUNUN ARETLER ( j ^ V I

oLiU)

smin m a n s u b oluunun alametleri unlardu-: Fetha ya ( ^ ) , kesre (__) v e elif ( I ).

1-

Fetha,

Mfred isim ve ku-k oullarda n a s b iaretidir, jlJ ...JI jILuJI jL = ofr, arabay srd. B u m i s a l d e S j L i j a J I

mfred isimdir v e nasb iareti fethadr.

(jnaj .^ II J J I I ^ J J = retmen, metinleri aklad.

Burada,

m't II kelimesi krk ouldur ve nasb iareti, fethadr.

2- c, T e s n i y e ve c e m ' i m z e k k e r salim sigalarmda nasb iaretidir. A n c a k hu ismin bir paras deildir. s m e , tesniye veya c e m ' i n i n bir iareti

olarak ilave edilmektedir. Tesniye \j sinin b: nceki harfi meftuh, c e m ' i ^j sinin bir nceki harfi, meksur olur. m e k : (Oi-ll-'-jJI) (j;^^JaI,l cuJLLS = ki retmenle karlatm. B u r a d a (jrtJujjJlI veya (JK ' . n j d l l kelimesi, meful olup mansubtur v e nasb iareti dir. Kendisinden nceki harf de meftuhmr. (j;; .11 <l ' ' n (jj_LiUI B u r a d a .jj
y

= Oyuncular rekabet ediyorlard.

' ~ - kelimesi, c e m ' i mzekkerdir j j l i nin haberidir v e

'y

nasb iareti, ^ dir.

den nceki harf ise, meksurdur.

273

3- Kesre

(esre),

C e m ' i m e n n e s salimde nasb iaretidir. cjLbj-oil dj-l j = Hemireleri g r d m . Misalinde C J L c e m ' i

m e n n e s salim olup, mefuldur ve n a s b iareti kesredir.

4-

Elif,

E s m a i h a m s e denilen be isimde nasb alametidir. d U . 1 LujJbLi = Kardeini grdm. Misalinde eliftir. dLki, esmai hamsedendir. Mefuldur ve nasb alameti

* Fetha, asl nasb iareti, dierleri fer nasb iaretidirler.

= < = Sonu elifle biten m u ' t a l isimler, m u k a d d e r fetha ile m a n s u b olurlar. n k elif hareke a h n a y a n bir harftir. Bu nedenle sonunda fetha var kabul edilir. m e k : n l l ^ZJ-i\j = Mustafa'y grdm. Burada, (_yik .LaII kelimesi elifle biten m u ' t a l bir isim olup, m u k a d d e r fetha ile mansubtur.

***

274

SMN

MANSUB
(^Vl

OLDUU
....^

DURUMLAR

'cVU)

YA DA

MANSUBLAR ( c L j . ^ M . I )

sim, u onbir yerde mansub olur: 1) t j ^ ' n i n haberi olduunda.( 2) '(jl'nin ismi olduunda.('(jl 3) Mefulu bih olduunda. (<_
JJJLL.\)

4) Mefulu mutlak olduunda.( j l L i l Jj^-< t-O 5) Mefulu leh olduunda. ( <LJU.V j l -

JJJLUI)

6) Mefulu m a a h olduunda. ( <Ls_a J j a s U) 7) Mefulu fih olduunda. ( ( j l ^ l j (jL> j J I U j J i . -CJJ 8) Hal olduunda. ( J U J I ) 9) M s t e s n a olduunda.((_^ 't "t' M . 11) 10) M n a d a olduunda. ( ( ^ J L U I ) 11) T e m y i z o l d u u n d a . ( J j j n' 11).
JJAO

* M a n s u b bir isme tabi olan (sfat, atf, te'kid, bedel gibi) kelime d e iansub olur. (Bakmz bir nceki konuya)

1) (jl^ V E K A R D E L E R N N

H A B E R (1^1

(jIS

^ )

1- jIS 'niri h a b e r i , bana (jlS ve k a r d e l e r i n d e n birinin lbtedann haberidir. m e k :

geldii

I j j i a U . js-LuII (jlS = retmen, gelmiti. Burada I jj.i>U. kelimesi (jlS

275

nin haberidir ve fetha ile mansubtur. nk asl; V ^^a. ve j ^ U . kelimesi m b t e d a n m haberiydi b a s m a haberi oldu.

^1*-LI eklindeydi

geldii iin , j l l ' n i n

2- jjIS'nin haberi, unlardan biri olur: a) Mfred bir isim olur. Yukardaki rneklerde olduu gibi. b) ibhi cmle (zarf+muzafun ileyh. ya da car+ mecrur) olur.rnek:
jLajVI

J j - a J ^ s J J I jt_u-o = Ar ieklerin zerinde sabahlar oldu.

Burada, j U j V l j j J = ibhi cmle, jt_u.a'nin haberidir, i'v .M 11 d n.r II (j-uu^l = B a l k , a d a a k a m l a d . B u r a d a ^

S - u U I c a r - m e c m r (ibhi cmle) \_^ ,t o] 'nin haberidir. c) sim veya fiil cmlesi olur. rnek:
djjji jJJ

p L J I j j l ^ = K souu, iddetliydi. m b t e d a h a b e r d e n oluup bir isim cmlesidir,

Burada,

o - d a i JJ_J

mahallen mansub, haberdir. ,_yl__j j J j J I J l j La = ocuk, alamaya devam ediyor. Burada, ^ J ^ J J fiil ve failden oluan bir fiil cmlesi olup, m a h a l l e n mansub J l j L ' n i n haberidir.

3- H a b e r ibhi cmle, isim de, marife olursa gelmesi caizdir. rnek: (jiLo^ I 6 j - a . Bu misalde, l JJLS.

haberin i s i m d e n nce

Cr:^^ =Tembel, aknlk iinde sabahlad. ibhi c n e m u k a d d e m haber, '(jiLooil I marife

m u a h h a r isim. B u r a d a haberin baa g e m e s i ya d a g e m e m e s i caizdir. l ,j-a 'jiLuSJ I j^_u-a1 eklinde de gelebilir.

276

4 - H a b e r ibhi cmle , isim de nekre bir isim olursa, haberin isimden nce gelmesi arttr.mek: jjl
PLLI

(_jJ j l l = Suda bir bardak, vard. haber (

PLLI

sim ( L _ j j l ) , n e k r e , olunca, haber baa gemitir.

^_j_) c a r - m e c r u r ibhi

cmle

5 - ou kere

ve ]jj 'den sonra; j j l l , ismiyle beraber mahzuf olur.

Sadece haberi kalr. m e k : \Lsua . J _ i L, Jju d i = Eer., s y l e n e n d o r u y s a , sylenen

sylendi. B u c m l e n i n tam ekli; l i j ^ J j I

( j l l jjl J J J LO J - L 3 sl sua

burada J j I ( j l l jjl, ifadesi mahzuftur. Sadece j j K ' n i n haberi olan, kelimesinin zikredilmesiyle yetinmitir. J 5 jJj

- ' j j j i = Bir tek kelimeyle de olsa senden cevap

i s t i y o m m . Cmlenin t a m ekli yledir:

SA=.IJ 4

J < j j J l (jl j J j lil ' o j j j l

= Bir k e l i m e de olsa senden

cevap bekliyorum.

N o t : M b t e d a ile h a b e r i n bana

CL> <

V <

La

< (jl o l u m s u z l u k

edatlar geldiinde, (j.. j I gibi amel ederler. Yani isimlerini r e f , haberlerini nasb ederler. A n c a k bu ekilde amel etmelerinin baz artlar yardr. y l e sralayabiliriz: a) B u edatlarn ismi haberden nce olmal ve bunlarn ifade ettikleri olumsuzluk istisna edatyla bozulmamahdu-. m e k : t j ' I n in~.ll Lo = Kaleler k o m y u c u deiller. l'yp benzer, g e l m i t i r v e bu - I I ismi, <r j \ edatn ifade ettii

B u r a d a Lo nefi edatdr, ^-j haberidir. sim haberden nce

277

olumsuzluk Vl gibi bir istisna edatyla d a bozulmamtr. Bu yzden gibi ismini r e f , haberini nasb etmitir.

b) i nin yukardaki artlarla birlikte, isim ve haberinin nekre olmas gerekir. rnek: l A j j - a ^ j L i V = Hibir cadde kalabalk deildir. Burada isim ve haberinin nekre olduu grlmektedir. c) aslnda sonuna meftuh bir menneslik LTJ si ilave e d m i bir

nefi i sidir. Daha ok ismi mahzuf olur. m e k :

LCLLU

CUV = U

a n p i m a n l k zaman deildir. , burada 5 _ t L J I

C m l e n i n tam hali, yledir; (jJ L t L j j L t L J I mahzuf isimdir.

2) ol

VE KARDELERNN SM (

j '^jl

) :

l-'jjl'nin
fi '

i s m i ; '(jl v e k a r d e l e r i n d e n

birinin

bana

geldii

mbtedadr. rnek: ^jJ-a ^ L J I (jl = phesiz kap aktr. C m l e n i n asl yleydi:

^j"< n IjLJI =Kap aktr.

(jljjLu

fit

(jj.i!LiJI '(jil = Sanki iki komutan, iki arslandrlar. B u r a d a

(j_jjlLLll isim ve ^j ile mansubtur. 2- '(jl "nin ismi aslnda mbteda olduundan unlardan biridir: a) M u ' r a b bir isim olabilir.(Yukardaki rneklerde olduu gibi) b) M e b n i bir isim olabilir.(Zamir, ismi mevsul, ismi iaret...) rnek: | x j j l l i b l = Sen cmertsin. Burada d zamir, mebni ve mahaUen mansub ,j l'nin ismidir.

278

= Odalarn arkasndan sana seslenenlerin ou anlamazlar. Bu ayetteki j I ismi mevsul, mebni ve mahallen m a n s u b ^jl 'nin ismidir. I Tl al 1x4 "(j i = Bu bizim emelimizdir. Burada,
JJH

i s m i iaret, m e b n i v e m a h a l l e n m a n s u b 'tjl 'nin

ismidir.(11. ksmda m e b n i isim konusunda tekrar ele alnacaktr.)

3 - Cinsini nefyeden V, ismini nasb, haberini r e f ettii iin 'jjl 'nin kardelerinden saylr. Cinsini nefyetmesi d e m e k , isminin b t n cinsini olumsuz yapmas demektir. Bu zellii ile, normal olumsuzluk edat olan dan ayrlmaktadr. nk bu i , sadece bir veya daha ok eyi o l u m s u z yapar a m a cins olarak o eyi olumsuz yapmaz.

* Cinsini nefyeden V'nn ismini nasb haberini r e f e d e b m e s i iin art vardr: a) sminin neki'e olmas gerekir. b) smiyle kendisi arasna bir eyin girmemesi gerekir. c) Kendisinden nce harfi cer gelrnemesi gerekir.

Not: Cinsini nefyeden V e g i baz b g e r i buraya almada fayda vardr: a) V'nn ismi m u z a f ya da ibhi muzaf ise m a n s u b olur. ibhi muzaf d e m e k ; nekre bir k e l i m e olup arkasndan anlamm t a m a m l a y a n bir kelime gelen demektir. rnek: L l n J x L i y = Kt i yapan, sevimli dedir.

279

Burada, J ^ L i ,V 'run ismi, fetia ile mansubtur. nk muzaftr.

'jjb LU> S L I L

LJ ll V

= D a a trmanan hi kimse grnmemektedir.

B u r a d a UJLL kelimesi i 'nm ismi olup fetha ile mansubtur. nk ibhi muzaftr. Nekredir, kendisinden sonra gelen iLa. kelimesi manasn t a m a m l a m a k t a d r . nk eer bu aklayc k e l i m e o l m a s a y d . H i bir trmanan grnmemektedir, trmanan sorusu gelirdi? b) 'nm ismi m u z a f y a d a ibhi m u z a f o l m a d z a m a n m a n s u b e k l i n d e bir c m l e olurdu. A k l a nereye

olduu ey zerine mebr olur. rnek:

= E v d e erkek cinsinden kimse yoktur. Burada J . j , 'nm ismi mahallen m a n s u b fetha zere mebnidir. (jjT-N I j B u r a d a pr; mahaUen mansubtur. c) i 'nin ismi marife ise, i, fonksiyonunu k a y b e d e r ve o kelimenin tekrar gerekir. rnek ^ 1 j j t 's^=-'^' ^ J ' yardmclar yardmcm. Burada, i , nefi edat, ^jiJI, m b t e d a , d a m m e ile merfu', takdiren merfu',' mbtedann haberi, ve V, fonksiyonunu kaybetmi. d) "i 'nm bana harfi cer gelirse, V 'dan sonraki ismi cer eder. V, zaid kabul e d . sadece olumsuzluk bdirir. m e k : _ i > L J ^jJaJI ^ d i j j = Asker korkusuzca ilerliyor. Burada, harfi cer,V o l u m s u z l u k edat olup zaidedir, L_S j l l l marife olduu iin tekrar edilmi ^ = N e kavim k a v m i m , n e d e nM. n i = Hibir mslman dnmemitir. kelimesi,V 'nin ismidir, zerine mebni ve

280

kelimesi harfi cer ile mecrurdur. e) V ile ismi arasna bir ey girerse a m e l e t m e z kaybeder). rnek: fi . i ^ I I (] j
c

(fonksiyonunu

V = Orada kimse yoktur. mukaddem

B u r a d a V, nefi bildiren bir harftir. L^jj, car mecrur, haberdir; f) rnek: 4 . ^ 0 'i II (juUu ' M , i j j ^ l ise, d a m m e ile merfu' ve muahhar mbtedadr.

Cmlenin geliinden anlahyorsa, V 'nin haberinin hazfi caizdir.

^JjJI = lim, phesiz kalknmann

temelidir. Burada haber mahzuftur. Cmlenin tamam yledir: < .Ad 'I II ^_yalxfi^ d J j |_y J M. i j j j j j l B u r a d a , <JJj olduu anlalmaktadr. g) Cinsini nefyeden i ya, I n j . M kelimesi bitiebilir. m e k : J L L l j _ J I I - V < ^ U J I = Meyveyi severim, zellikle m a h z u f h a b e r d i r ve c m l e n i n geliinden m a h z u f

portakal.

dan sonra gelen kelime, merfu' veya mecrur olur: N e k r e

olduu zaman ise mansub olur. I nj . M i kelimesi yle irab edilir: 'J; cinsini nefyeden bir edat, ise, ^'nn isini fetha ile mansubtur, kelimesidir.

nk muzaftr. V 'nin haberi vuben malzuftur, o da Lnn ise, durumu vardr;

-Ya zaide olur bu d u r u m d a I n _ V 'dan sonraki isim mecrur olur. nk muzafun ileyh o l u r . ( J U : : j - J I ) .

281

- Y a ismi mevsul, muzafun ileyh olur. O takdirde, I n j .

'dan

sonraki isim, merfu' okunur.nk mahzuf bir mubtedenn haberi olur (j-ft

- Ya da isim v e muzafun ileyh olur. o zaman I n j . i 'dan sonra gelen isim m a n s u b olur. nk temyiz olur. Ancak bu durumda ismin n e k r e olmas arttr.

3) M E F U L U

BH

(<J

J J ^ I ) :

1- M e f u l u rnek:

bih: failin

fiilinden

etkilenen

mansub

isimdir.

JJAJ

I LU L S J I

L.lt-j = Akll ilmi ister.

Bu cmlede, J J J J I mefulu bih olup fetha e mansubtur. Failin fii olan isteme iinden etkilenen m a n s u b kelimedir. O - L J ^ ' Ll Lij'jJI Devlet baanlar dUendir.
LTjJji't

Ll, mefulu bih olup (j ile mansubtur. nk c e m ' i m z e k k e r

salimdir. kram iinden etkilenen m a n s u b isimdir.

LJJJI

t^jJ'

l ^ = Allah al-verii hell v e ribay

haram kmtr. Bu c m l e d e ; J l , mefulu bih olup, fetha ile m a n s u b t u r v e hell

klma iinden etkilenmitir. LJ j kelimesi de, haram klma fiilinden etkilenen bir mefulu bih olup, mukadder bir fetha ile mansubtur.

2 - B a z e n m e f u l u b i h , b i r d e n fazla o l a b i l i r . Fiil birden fazla meful alan bir fise meful d e birden fazla olmaktadr.

282

Birden

fazla

meful

alan

fiiller

unlardr: bunlar; zan, yakn ve

a) Asl mbteda-haber

olan iki meful alan fiiller,

tahv(deitirme) olmak zere gurupta toplanabilir.

* Z a n fiilleri ( .*jkJI J L L ) ) : ..--a _ JjLa. _ ji_c j _ I M _ J U . _ ( j i i =Zannetti. Jl^'): j _ jlc - c^l j = Yakinen bildi. Bu iki

* Y a k i n fiilleri ( c A ^ e - "

(ji cl ^ 'n A ) jJjJi _ j_yiJi _ gurup fiile U_Jjl I J Lua) da denir.

* T a h v i l fiilleri ( J - . j ^ l
y y y fi fi y y y

JL^):
fi -

J-kJi evirdi. m e k :

- J J - J t a . _ J j a . _ j j . ^ = Kld, bir halden bir hale

Lx!L

Ja.jJI

I - .

' '

k = A d a m uyuyor zannettim.
I L ,

B u r a d a J a . j J ) birinci mefulu bh, fetha ile mansub,. mefulu bih, fetha e mansubtur.

ikinci

d U . 1 I j n -> n .r.lA. = M u h a m m e d ' i kardein sandm. I,.' a ~. A, birinci meful fetha ile m a n s u b , <JU. kinci meful e l i f l e mansubtur. n k e s m a i hamsedendir. Ij ^ j
,3_jJaJ
fi

jIiLuJ
y

I d . j = Yryen, yolu sarp buldu.

Ofiy y

)JL^
fi y

.LLIJ) ^JAZ =
f
y ^

Hayat cihad bil!

iULL j_jjljj| JI j - k J i l j = Allah ibrahim'i dost edindi. Bu misallerde son d kelimenin ki, binci, cinclsi cinci mefuldur. h) Asl mbtedahaber olmayan iki meful alan fiiller, bunlar;

2_La _ J U u _ jtJ_a - |_^-U f I - ^Ju-J] _ LLS fiilleridir.

B u n l a r srayla; g i y d i r d i , g i y d i r d i , v e r d i , verdi, s o r d u , e n g e l l e d i . 283

anlamlarma gelir. rnek: <_>^j'^' giydirdi. Burada, , _ ^ j V , birinci mefulu bih, kelimenin asl, mbteda e haber deildir. ikinci mefulu bihtir. Bu iki ->^^^ ~ ilkbahar yere yeil bir hlle

3 - M e f u l u bih u e y d e n biri olur: a) M u ' r a b bir isim olur. Yukardaki rneklerde olduu gibi. b) Mebni bir isim olabir. (Muttas veya munfas zamir, ismi iaret, ismi mevsul...) m e k : j = Seni grdm.

d , muttas mebni bir zamirdir mahallen mansub mefulu bihtir. j-aJ d LI = Ancak sana ibadet ederiz. Burada, d L I , munfasl mebrii bir zamirdir. MahaUen mansub mefulu bihtir. _j-tiUI l i n-ll ^ 7 . = Herkes, bu oyuncuyu destekliyor ve mefulu

Bu cmlede, 114, ismi iaret, m e b n i , mahallen m a n s u b bihtir. c) Mevvel masdar olabir. m e k : Ujjj^ te'kid etter. Burada, (jjj^ bihtir.

>^f (jl .i -> ^ll oJ ^I = Gazeteler gvenliin zoruruluunu

(j-^Vl "^'l cmlesi, masdar m e v v e l olarak mefulu

4- B a z e n m e f u l u bihin failinden n c e g e l m e s i rnek:

caizdir.

'^iLJI (J-LL I I (_f^-j = Pamuu topluyor ii. 284

Bu cmlede, J k L l I , M u k a d d e m mefulu bih olup, fetha ile mansubtur. Meful burada n e g e m e s e d e olur. Ancak, mefulu bih, munfasl z a m i r olursa n e gemesi zorunludur. m e k : 1 ~ .1 ' d L I j J ' d L I ))= A n c a k sana ibadet eder v e a n c a k

s e n d e n y a r d m dileriz. B u r a d a d L I m u n f a s l z a m i r o l d u u n d a n n e gemesi zorunludur.

5-

Cmleden

hazfedildii

anlald

takdirde,

fiilin

hazfedilip mefulu bihin tek bana kalmas caizdir. m e k : Kimle karatn? Sorusuna; l L c diyerek c e v a p v e r m e k g i b i .

Cevabn t a m a m yledir: ULc ^ L l L = Aliyle karatm. ok kuUanan baz ifadelerden de fiil hazfedilir. m e k : Ua-j-o j "vLai = H o geldin. B u n u n takdiri yledir:
f -* t. ^ t ' \

4 1 . ..iLrj") j

i L A ) ^ZJ~fi\.

Fiil hazfedmitir.

6- Asl o l a n m e f u l u bihin fiil v e failden s o n r a

gelmesidir.

A n c a k bazen m a s d a r v e y a ismi fail d e fiil gibi a m e l edip meful aldmdan burardan sonra d a mefulu bih gelebir. rnek: JLuhVI 11 jJi = Ihmti terketmek. Burada JI-i-V I, masdar olan ll^p kemesinin mefulu bibidir, ill .As j l L i J I L l = Faziletine teekkr edenim (fazetihe teekkr ederim). Burada, d I * A i kelimesi j l L i J I ismi fainin mefulu bihidir.

4) M E F U L U M U T L A K ( j L L i l 1saysn Mefulu bildiren mutlak, veya fiilin

Jj*I): manasn pekitiren, ayn ya da kkten

eidini

gsteren

v e fiille

285

olan,

m a n s u b bir m a s d a r d r . rnelc: l"k T-V \o k = Dersi bir ezberledim k i !

Burada, U a , kelimesi, fiilin manasn te'kid eden (pekitiren) bir mefulu m u t l a k o l u p , fetha ile m a n s u b t u r v e fiil ile a y n k k t e n bir

masdardr. Masdarlar da isimdir. oLjjJa

I

:iL3

<LIJJJ.IA

= Onu defa dvdm,

B u r a d a M J ; k e l i m e s i , fiilin saysn bildiren, fetha ile m a n s u b mefulu mutlaktr.

fi fi
f . .

I J J 1.1 C J = iyi bir yry yrdm.

Burada, I j j .. kelimesi, fiilin eidini gsteren ve fetha e m a n s u b bir mefulu mutlaktr. 4 _ o j ^

fi " o

= Bir e dvdm.

Bu c m l e d e de

eit bildiren bir m a s d a r olup fiilin eidini

gsteren bir mefulu mutlaktr.

JLLJVI

^Lj

< L I ^

L l l

II 'j_ljl = Halk, k a h r a m a n l a r gibi

hrriyetlerini mdafaa ediyor. Bu cmlede de, ^ l i j kelimesi, fiilin eidini gsteren, fetha e m a n s u b mefulu mutlaktr. 2mefulu Mefulu mutlak mutlakn yerini t u t a b i l e c e k bir b a k a k e l i m e d e

olabilmektedir.

rnek olarak: a) J : ^ ve ( j A k e l i m e l e r i m a s d a r a m u z a f o l m a k l a mefulu m u t l a k olabmektedir. .rnek: jljJla.t/1 JS

^y

= Btn bir saygyla o n a sayg gsteririm.

, 6

B u r a d a , ^jS, fetha ile m a n s u b mefulu mutlaktr. flj:La.^l ileyh, kesre ile mecrurdur. j j j J l J I j A t I J r

muzafun

= Ondan dolay biraz tereddt ediyorum. 286

Burada,

r . kelimesi, mefulu mutlak^ fetha ile m a n s u b ,

JLII,

nuzafun ileyh kesre ile mecrurdur. b) Fiilin m a s d a r m a muradif bir niasdar getirmekle. rnek:

llujl. o o a - = Bir oturu oturdum.

fi fi B u r a d a , Lujla. kelimesi, IjjjL k e l i m e s i y l e muradiftir, mutlaktr. c) Masdar zikretmeden sfatn zikretmekle. rnek: Ls_jj_uj l.j^ll Bu c m l e n i n t a m a m : = Hayat sratli bir ekilde gelimektedir.
IJJ-LI J J

mefulu

U"

sJI

jj^''

eklindedir.

Mefulu mutlak olan TjjLji)) kelimesi, hazfedilmi, sfat olan (1-ij.^)) . kelimesi onun yerine gemitir. Bu d u r u m a gre, lljjjui)) k e l i m e s i n i n iab yle yaplmaktadr: Mefulu mutlakn naibi olup fetha ile mansubtur. d) Masdardan nce ismi iaret getirmekle. rnek: jl j S y i d J j LLjk = O n a u ikram yaptm. Burada, d J j , ismi iaret, mebni, mahallen m a n s u b mefulu mutlaktr. il j S y I ise, ismi iarete fetha ile m a n s u b bedel olur. e) M a s d a r eidini gsterecek bir kelime getirmekle. rnek: djljj
SJ-C < J J L 5

= Defalarca onunla karlatm.

Bu m i s a l d e , Isc,

kelimesi, mefulu mutlakn naibi olup, fetha ile

mansubtur. nk bu kelime m a s d a n n eidini gstermektedir. 3 - B a z e n m e f u l u m u t l a k n fiili h a z f e d i l i r . = teekkr ederim. B u n u n asl yledir: \J\ .7. J j S i l . Burada fiil hazfedilmi sadece mefulu mutlak kalmitr.
LAJI

rnek:

= yine (de, da).

287

Asl:

I lAjI

(_^]=dn

yapt

(avdet

etti),

eklindedir.

Fiil

hazfedilmitir. dJI j l =
III. ^

AUah' her trl eksiklikten tenzih ederim.

I lli

Asl; "JI j U mmkndr.

eklindedir. Bunun rneklerini

oaltmak

5) M E F U L U L E H (< J j i O l i ) :

1geldiini

Mefulu

leh, fiilden mansub

sonra

gelip,

fiilin

niin

meydana

aklayan

b i r i s i m d i r . B u n a mefulun lieclih d e

denir. "Niin" sorusuna cevap tekil eder. rnek:

Oi-LLsLl
y y

U _>;> I M ' I

.TJLSKI

< - j .-."

Mkafatlar alanlar tevik

iin sarfedir. Bu cmlede, I -

" mefulun leh olup, fetha ile mansubtur.

nk fiilin niin yapddn addamaktadr. L-jjlu

LJ
y

^_VI

= B a b a o l u n u terbiye e t m e k iin d v d .

L J / G kelimesi, mefulu lehtir. n k d v m e iinin baba tarafndan niin yapddn aklamaktadr. 2- Asl o l a n m e f u l u l e h i n m a n s u b A n c a k bana J , ^ j ^ , ^ olmasdr.

harflerinden biri gelirse, m e c r u r olur.

Artdc irab yapdrken mefulu leh olarak d e d de car mecrur olarak m a k a b n e mtaallak olur ve mefulu leh gayri sarih olur. rnek:

Burada,

^j-p.7-l

kelimesi car-mecrur _ i j ,r,'\ kelimesine mtaallak

ve mefulu leh gayri sarih olur.

J-ALIIJ jjJ tj-=^

(JiLol

f j V j ]

Ijl~<~

Vj

= Fakirlikten

288

dolay ocuklarnz ldrmeyiniz, sizi de onlar da biz besliyoruz .(Enam,i5i) B u r a d a , J L o l (>5 de mefulu leh, j > a harfi ceriyle mecrur olmutur.
J S L J I (j"'SJJ V j 11]" Ul j_j_4 ^ < l (]". -> 5j _ (_j_

jLjJI S l j j j l cr.11A j

ij^jVl

^ L i A (j_a = B i r kadn hapsettei, yedirip iirmedii v e k e n d i

imkanlaryla bir eyler y e m e s i n e m s a d e etmedii iin len bir k e d i d e n dolay cehenneme girmitir. (Hadi.si erif,Buhari , ,i83) Burada S jjn ^ de mefulu leh ^ fi " I < Lu plja.... = yaptklar sebebiyle ceza olarak. Bu m e k t e de mefulu leh, sebeplik bildiren l_j e m e c m r olmutur. 3 - M e f u l u lehin m a n s u p o l m a s n n - b a z artlar vardr. harfi ceri e mecrur olmutur.

Bunlardan biri eksik olursa bu mefuln mansup olmas caiz olmaz. a) M a s d a r o l m a s gerekir. ayet m a s d a r o l m a z s a m a n s u b o l m a z . rnek:
j^L^iU j c-KijVl j

= (AUah) yeri halk iin koydu (Rahman.lO).

B u r a d a | L V l kelimesi m a s d a r olmadndan m a n s u b olmamtr. b) Masdar, d duyulara deilde i duyulara ait bir masdar olmaldr ki, buna kalb masdar denmektedir. Masdar kalb deilse mansub

olmaz.rnek:
Sp

j i U v o l a . = O k u m a k iin geldim.

B u r a d a , p I j J m a s d a r k a l b olmad iin m a n s u p deildir. Kalb masdarlardan bazar unlardr: 1 % j k 1 1 1 = sayg, J i t ^ V 1 = sayg, j j ? - ^ ' 1 1 = hakaret, j o i i J I = korku,
J:jJI

j i J I = korku,
pIj-.II

5j=A\ = cret,

= rabet,

= utanma, < L L i J I = efkat, I = korkmak.

jjisj I = ilim,

LU^I = cahiUik, 'LXAjJ

289

c, d) Masdar ile fiilin z a m a n l a n v e failleri ayn olmaldr. Aksi takdirde mefulu leh mansup olmaz. rnek: j > Ll 11 j -aLui = ilim iin yolculua ctm.

Burada yolculuun zaman mazi, ilmin zaman da istikbal olduundan mefulu leh mansup olmayp haifi erle mecrur olmutur.
^lJI
IJ

j k 1 ' I

.lV/>-^l = lme saygndan dolay seni

sevdim.

Burada sevmenin faili, mtekellimdir yani Lil dir. S a y g n m faili ise muhatabtr yani c j ^ I dir. File m a s d a r arasnda fail birlii o l m a d m h d a n

mefulu leh mansup olmamtr. e) Masdarla fiil arasndaki zaman v e fail birlii, ayn z a m a n d a fiilin m e y d a n a geliinin nedenini tekil etmelidir. Yani " N i i n " sorusuna cevap olmaldr. m e k : ^ 11JI ,_j_a 5_-c j c j A . = i l m e rabet iin geldim. Burada, "Niin geldin" sorusuna olduu iin mefulu leh mansup olmutur. ayet bu soruya cevap veremeyecek k o n u m d a ise mefulu leh olmaz, cmle iinde ne olmas gerekiyorsa o olur. jJjJI ^ 5_uc ifadesi cevap

6) M E F U L U M A A H

( Ou

J J J L I) :

1^

Mefulu

maah,

beraberlik

ifade

edebilmek

maksadyla

a n l a m n d a k i j d a n s o n r a gelen m a n s u b bir isimdir. r n e k : J j j J I ,5 o j j - u = Nil ile b e r a b e r y r d m . Buradaki j m a i y y e t yani

b e r a b e r l i k g s t e r e n bir harftir. maahtr.

Jj'l

i s e , fetha ile m a n s u b ,

mefulu

290

jj_JJI

j ..r -Ulj' n.l = Kularn tyle beraber uyandm.

Burada yine j beraberlik ifade eden ^ a n l a m n d a d r . A J ^ J L I kelimesi fetha ile m a n s u b mefulu maahtr.

2- M e f u l u m a a h n m a n s u b o l m a s n n baz a r t l a r a) Mefulu maah fazla olmaldr, yani onsuz

vardr. cmle

kurulabilmelidir.ayet

j dan sonraki k e l i m e c m l e n i n

esaslarndansa

mefulu m a a h olarak m a n s u p olamaz, rnek: J j K j " j j ^ , 1 . d J . I = Said ve Halil katddar. H a l i l k e l i m e s i b u r a d a , Saide atfedilmesi g e r e k t i i n d e n temel esidir. Bu nedenle mefulu m a a h olarak mansup olmaz. b) K e n d i s i n d e n n c e bir c m l e gemi olmaldr. ayet k e n d i n d e n nce mfred bir kelime gemise, makabline m a ' t u f olur. rnek:
OLi. j PC5J-0I J l = her kii ve durumu.

cmlenin

B u r a d a J l , m b t e d a , P ^ ^ J ^ I , muzafun e y h , LiLij, J l z e r i n e ma'tuftur. H a b e r vucuben gizdir oda j j L i j i i l dir.

N o t : Maiyyet j ' ile, atf harfi olan j ' kartrmamak lazmdr. Atf harfi olan j , k e n d i s i n d e n nceki ve sonraki kelimelerin hkmnn

kendilerine nisbeti k o n u s u n d a ortak olduklarn gsterir. A n c a k beraberlik ifade e d e n j , bu ortakl ifade etmez, sadece beraberlik ifade eder. Fiilin ifade ettii manada ortaklk bdirmez. rnek:
(j.^ j j n ~. n J-LAT . = M u h a m i n c d ve H a s a n geldiler. B u r a d a k i

atf harfidir. H e m Muharrimed'in h e m de H a s a n ' m gelme k o n u s u n d a ortak olduklarn yani her ikisinin de geldiini ifade eder. Ancak, j '-~ -

p . .ftM.II . - j j j ^ = M u h a m m e d gnein bat j l e beraber geldi. Grld

291

gibi b u r a d a s a d e c e M u h a m m e d ile g n e i n b a t m m beraberlii

ifade

e d i l m e k t e , yoksa M u h a m m e d i l e g n e i n bat g e h n e k o n u s u n d a ortak deiller. nk g n e m bat gehnez.

***
7) M E F U L U F H J j ^ O

1- M e f u l u fih, fiilin i l e n d i i z a m a n v e y a m e k n mansub isimdir.

bildiren

Mefulu fih, " N e z a m a n " v e y a " N e r e d e ? " sorularna c e v a p olan kelimedir. Fiilin n e z a m a n ilendiini gsteren mefulu fihe, z a m a n zarfi denir. Nerede ilendiini gsteren mefulu fihe de, m e k n zarfi denir. m e k :

Sl J

'6>ILLJ i C J J J L J J

= Uak geceleyin yolculua kt.

B u r a d a , i L J z a m a n zarfi lp, fetha ile m a n s u b t u r . n k , fiilin ilendii zaman ifade etmektedir.

<_u ^jjil ^ L a . _ J L L J I
V

h\j = Talebe okulun nnde durdu.

Bu c m l e d e ,

(Lal

kelimesi, m e k n zarfi olup, fetha ile mansubtur.

nk fiilin ilendii yeri bildirmektedir.

2- E n n e m l i z a m a n z a r f l a n
_ Jjt

unlardr;
<JLLM

_ JjJ _ j

^ _ eLu_o _ ^ L u - a -

^J_J _ <XLJJ

_ pUis _ J i U . _

JljJa

J _ j - CJ^ -

- Sd-a - <.k->[ bunlarn

anlamlar, srayla yledir: Saat, gn, hafta, ay, yl, sabah, a k a m , le, gece, yarn, lahza, m d d e t , d n e m , an, n c e , sonra, b o y u n c a , srasnda, esnasnda.

292

3- E n n e m l i m e k n zarflar _
, -

unlardr; - ' l j j - ^l-l

of

- J _ H ^ - --J l*^ - J l n [7 - J I I LI .1 - L^^-^ - I < I

-

j J

- Jj-S' -

- pli-Lj _

(_5jJ -

JJ -c _ j_j _ Z - > " - > _ ) > 5 - 3 J -

.jjLo J

J _ Jj_a bunlarn a n l a m l a n srayla yledir: n, geri,

arka, sa, sol, kuzey, g n e y , d o u , bat, st, y a k n n d a , alt, arasnda, katnda, yannda, nezdinde, e doru, civarnda, etrafnda, aasnda,

niU, fersah, kilometre. 4 - Z a m a n ve m e k n z a r f l a n u k s m l a r a ayrlrlar:

a) Mutasarrf . (Bazen zarf olarak bazan zarf olmayarak kullanlan) zarflar. B u n l a r d a n bazlar unlardr: _
_ (y^ji.ijli-ii j I
^ ' . . _ j j IM _ ^ j

,h

_ | j j _ 5 _cLuj

_ ^c_ujjjl _ J-i-a - < k ->l _ Sc. - J - J - J d ^ - c 1111 n _ ^ I 11 ^

_ U ..Ij - . _ j ^ _ J j - i -

- JLali - j L ^

Bu zarflar, zarf olarak

kullandabirler, dolaysyla da mefulu fih olmalar itibariyle m a n s u b olurlar' Bunlar zarf o l m a d a n da kuUanabilirler, o takdirde cmle iindeki yerine gre irab olur. m e k :
<t n-sll ^ J J d j j j L u i = Seni C u m a gn ziyaret edeceim.

fjiLa j I j<[
LiSjj

= Bir kilometre yrdm.

J]_;J ijj^'l

j X i = Ar Trkiye'nin dousuna der.

Bu cmlelerde, J j - I_H- J I j ' ^ < f.>f kelimeleri, mefulu fih olup nansubturlar. Ancak, u misallerde durum ayn deildir. LiJ I ^ J - jJ-f^ Bu cmlede, J J I J J
JI II,

I = Bir kilometre, bin metredir.

mbteda olup d a m m e ile merfu'dur.

^ 1 ft-^ll j- eU. = C u m a gn, geldi. B u r a d a da ^ J J kelimesi, fail olup d a m m e ile merfu'dur.

293

4 _ . j U ^ I Ljj'^'

L 5 > ^ ' = Dou, semav dinlerin beiidir.

Burada. ' 3 _ > ^ ' . mbteda olup, d a m m e ile merfu'dur. Grld gibi, ^j-> ' J H -^ J ' J ^ kelimeleri zarf olarak deil de n o r m a l bir isim olarak cmle iindeki iraba uymutur. b) Mutasarrf o l m a y a n (Sadece zarf olarak kullanlan) zarflar. Bu zarflardan bazlar unlardr: _
P J J _ PLII _

J ^ U . _ J l j J = _ da_ _

_ zarflar, c m l e n i n neresinde olurlarsa olsunlar m a n s u b olurlar. Bunlar,

- Bu

d a i m a zarfiyetten d o l a y

- Ya mefulu fih olurlar, (kendilerinden nce geen fiilin z a m a n veya mekarun biIdirdikIerinde)'doIaysyIa da m a n s u b olurlar. V * - ^ ' " - " J j - ^ diljILkJI j-d=Jl = Uaklar bulutlarn stnden uar. j j j m e k a n zarfi, mefulu fih olup, fetha ile mansubtur. - Ya da bir m b t e d a y a haber veyahut bir eye sfat olurlar. O zaman vucuben mahzuf bir fiille mansub oluriar. m e k : djLj-oVl ^ I j J LiaJl = C e n n e t annelerin ayaklar

altndadr.(Hadls-i erif) Burada, fiiliyle mansubtur. d j - l c J a . j _ ^ j j _ a = Yannda olan bir adama uradm. Burada,
jJut,

mekn zarfi, haber olup vucuben m a h z u f olan j -

m e k n zarfi, J a . j k e l i m e s i n i n sfat olup v u c u b e n

mahzuf olan j " . . r l fiiliyle mansubtur.

Not: a) Mutasarrf o l m a y a n zarflarn ^ harfi ceri ile m e c m r olmalar

2*94

caizdir. m e k :
JI
JJLC

J)-O I J I
J

J i = D e ki: Hepsi Allah kalndandr.

V:LIJ--

-L!>I J

tj-o

= Arkasndan yrdm.

b) C m l e iindeki yere gre d e i m e y i p m e b n i olan baz zarflar vardr. j V I < j -ol

duracaz.)
..1

j -> gibi. ( M e b n i isimler konuundu bunun zerinde tekrar

c) H e r h a n g i bir zarftan sonra gelen bir isim, d a i m a m e c r u r olur, nk muzafun ileyhtir. d) Lo harfi baz zarflara bitiebilir. A n c a k bu Lo zaidedir (bir i grmez), bu harf, zarfa etki etmez ve onu i y a p m a k t a n alkoymaz. Bu zarflar, m a n s u b olmaya ve kendisinden sonra gelen isim ise muzafun ileyh ve m e c m r olmaya devam eder. (Yani bu La, kaffe dedir.)
fi' A fi fi ^
y

"a

L*nn bititii zarflar genelde unlardr: mek:

* JAJ .

'

j - i - b U i j j j I A-> j (jl c;jj. j = Gecikmeden gelmesini rica ettim, (j j j kelimesi, m a n s u b bir zarftr. Lo, zaidedir. j^'Ct kesre ile m e c m r d u r . 8) H A L ( J U l ) : muzafun ileyh

1- H a l ,

fiilin

meydana

geldii

srada

failin

veya

mefulun

ya da o a n n d u r u m u n u a k l a y a n m a n s u b ve n e k r e bir isimdir. Baka bir ifade ile, fiil n a s d m e y d a n a geldi? sorusuna c e v a p olan kelimedir. Trkede buna " d u m m zarf" denir. D u r u m u aklanan faU veya mefulu bihe, J U J I L A ^ L ^ veya J U J l j j denir ve marife olur. m e k :

295

>

'

J Burada, Ij

^ d!liJ I P U . = K o m u t a n muzaffer olarak geldi. fetha ile m a n s u b , gelme srasmda fail olan a!L3'in

durumunu aklad iin haldir.

fi
' f i

L J L ^

PLLI CiJj-LL

= Suyu safken itim. kelimesinin

Burada,

l l i L ^ , su i m e srasnda meful olan e l i l

durumunu belirttii iin fetha ile m a n s u b haldir. Uj Burada

o

JJ.1A-.

= Hepsi beraberce geldiler. aklamaktadr.

U j-v g e l m e s r a s n d a failin d u r u m u n u

F e t h a ile m a n s u b haldir.
5JJUa
j M

.M

11

>ZJJ; 11

\ > a ciLt'j = Ge doarken evden ktm.

Burada, kma fiili m e y d a n a gelirken o anm durumu aklanmaktadr. 2- B a z a r t l a r l a J L J I Bunlar, yle sralanabUir: a) Hal, hal sahibinden nce gelirse, b) Hal sahibi, mevsuf veya muzaf olursa, m e k : M L J ' t r ^j-n I j -A I p ^-> j-a I J l J j i j olaak, her hikmetli ie o g e c e d e hkmedilir. Burada, l ^ i , hal, jlai J l , hal sahibi, mevsuf, d o l a y s y l a n e k r e , fi *_;<"^ se sfattr. c) Hal sahibi, olumsuzluk v e y a soru edatndan sonra gelirse. rnek: l l i L ^tjl^ midir? gibi... 3- H a l jhi Jj> = Herhangi bir hayat bak olarak takdir edilmi = Katmzdan bir b u y m k
. _ ^ L ^ , (hal sahibi) n e k r e

olabilir.

eittir.

a ) M f r e d isim (ismi zahir) o l u r .

296

- H a l olan mfred isim, normalde nekre ve vasf bildiren bir kelimedir. Y a n i m t a k (tretilmi) bir isim olur .(<"'jJL^ < j ^" "^ , L*'-^
J f ^ t o -

S i

...

A J J ^ L-J N

<

' < N < (J.....->) gibi. H a l , hal s a h i b i n e eit

(mzekkerlik m e r m e s k ) ve say bakmndan uygunluk gsterir. rnek: l U u 6 jlLkJI

CJJLC

= Uak salim olarak dnd.

O j ^ L ^ (jbjlUaJ) cjjLc = ki uak salim olarak dndler. lILMi(cjULaj) cijljILLJI

ITJJLC

= Uaklar salim olarak dndler.

- Hal, n e k r e bir masdar veya nekre bir c a m i d isim olabilir. (Ancak bu ok nadirdir.) m e k : Lij j L U j j V i c.I U a = Ani olarak yamur yad. Burada, <:Li_j masdar, fetha ile m a n s u b haldir. j_4J I J j (j J-UU = El ele yrdk. Burada, I j j nekre ve camid isim olup haldir. - Halde asl olan, nekre olmasdr. Ancak, bazen marife de

olabilmektedir.(Bana. J l , gelerek, veya izafetle) m e k : DJ^J \ = Yalnz olarak al.

J.A. J , fetha e m a n s u b haldir, D mahaUen m e c m r , muzafun eyhtir.

b ) ibhi cmle olur. (Zarf+muzafun rnek: II Oi-e^>jU=>-lI ._.l

ileyh v e y a c a r +

mecrur).

LLJ J

= Bulutlar arasmda cen ua grdm.

lll II tri it)hi cmledir ve haldir.

JLLI

,^ n MijJI "t-jj-j

j A-> = K o m u t a n resmi elbisesiyle cen geldi.

Buradla hal yine ibhi cmledir.

c) s i m v e y a fiil c m l e s i o l u r .

rnek:

297

5 . L l ^ j . . >.7. I l j . ^ . U s .- ,! = Gne ykselirken uyandm. Burada, LaJaLu m a n s u b haldir. I j J a J I jLcu = ocuk alayarak yrd. Burada, ^_^< fi crtesi olup, mahaUen mansub haldir. [j M j c m l e s i , isim cmlesi o l u p , m a h a l l e n

* H a l olan c m l e d e k e n d i s i n i sahib'l-hale b a l a y a n bir r a b t m b u l u n m a s gerekir. Bu rabt, bazen sadece j , olabir ki buna <_JUJI jlj

(=hal vav) denir. Bazen zamir olabilir, bazen de h e m zamir hem j olabir. rnek: ^_<^ jji j 'JLJ I J U U = ocuk alarken yrd. Bu c m l e d e , h e m j , hem de jj^ zamiri hal cmlesini sahibu'l-hale balayan rabttr.

4- B a z e n h a l , s a h i b ' l - h a l d e n n c e g e l e b i l i r . J.jjl
J L j j Lc

rnek:

" = A d a m sratli olarak yrd.

^ j J I v_jjb al-^ a =ni olarak rzgar esti. Bu iki cmlede U ve iLJl kelimeleri hal olup ne gemitir.

5- B a z e n hal, birden fazla olabilir. r n e k :

lliwLa I ^ L b ' ALLLI J . A ^ = K o m u t a n muzaffer olarak ve glerek

geldi. I j J L U ve LSl^^La kelimeleri haldir.

6- B a z e n fiil ve s a h i b u ' l - h a l , m a h z u f

olabilir. Caiz

A n c a k , bu hazif b a z e n caiz, b a z e n de v a c i p olmaktadr.. olduuna mek:

298

Nasl geldin? Diyen birine, sende:

LSIj

= Binekli olarak, diye cevap

verdiinde fiilin ve hal sahibinin hazfi caizdir. Cmlenin takdiri: eklindedir. Vacip olduuna rnek:
Ij^LtfL

LSI j>ij

tjVI j>- o j ojU"JI

fi y

6A

A t " ' ; = u andan itibaren daha fazla

bu talimatlara uyarsm. Burada, Cmlenin takdiri

lotLa laxL

k e l i m e s i , hal olup fiili ve hal sahibi mahzuftur'

jj.uj

;>ajJI j (jVI (j_a o l

AjIt'U ala

^_:i3 = u

andan itibaren bu talimatlara uyacaksn ve z a m a n da fazlasyla gidiyor. eklindedir. .^9 jL-j-> cj-jjJLJl = Bir dinardan fazlasyla satn aldm. fi
litLa.

haldir , fiili ve hal sahibi mahzuftur. Cmlenin takdiri; Para oka gitti. - . i - , , , 11) :

_.u<&j

lxcLa (j lI =

9) M S T E S N A

1-

Mstesna,

bir

istisna

edatndan

sonra

gelen

ve

bu

edattan nceki

h k m e muhalefet eden m a n s u b .

isimdir. sonraki isme ise

stisna edatndan n c e k i isme, J-o. ^ ((^ - )i denir.

2- s t i s n a
(( L i L a . I

edatlar

uhlardr:

iLL ^ j - i j ~ j - f ^ VI

LLc V l J U j - l l

j --^-^ = Btn erkekler geldi. Ali hari (Ali'den

b a k a btn erkekler geldi). Burada, VAs. kelimesi, m a n s u b bir isim olup, mstesnadr ve istisna edatndan nceki h k m e muhalefet etmitir. n k

299

Ali gelme k o n u s u n d a dier erkeklere muhalefet etmitir.

3- V l d a n s o n r a g e l e n bir m s t e s n a n m i r a b b a k m m d a n durumu vardr; a) Cmle msbet (olumlu) ve mstesna minh

zikredilmise

(anlmsa), mstesnann m a n s u b olmas vaciptir. rnek: l r VI J U . j J I j - t A ^ = Btn erkekler geldi. Ali hari. Burada,

Ijlr

mstesnadr ve mansub olmak zorundadr.

nk

c m l e o l u m l u d u r ( m s b e t ) , ve m s t e s n a m i n h o l a n zikredilmitir.

JU .jJI k e l i m e s i

b) C m l e menfi ( yani o l u m s u z olduu z a m a n ) , m s t e s n a m i n h d e z i k r e d i l m i s e , o z a m a n m s t e s n a n n m a n s u b o l m a s , ya da m s t e s n a m i n h e bedel olup onun irabna tabi olmas caizdir. rnek: [^jLc)\\\r VI iL3 La = Ali hari hi kimse kalkmad.

Bu c m l e , o l u m s u z v e m s t e s n a m i n h zikredildii iin, m s t e s n a olan

Ijlr

kelimesi, mstesna olarak mansub okunabildii

gibi;

kelnesine bedel olmak zer, ^_jic eklinde merfu'

olarak da okunabilir.

c) C m l e menfi ve m s t e s n a m i n h de z i k r e d i l m e m i s e ,

cmledeVl

yok farzedilerek, mstesna, c m l e iindeki d u r u m u n a g r e h a r e k e alr. rnek

^_JJLC

Vl jLS

La

= Ali hari k i m s e kalkmad. kelimesi

B u r a d a , c m l e o l u m s u z d u r ve m s t e s n a m i n h olan d^l zikredilmemitir. Dolaysyla

Vl y

yok farzederek

'^_jic

kelimesini m e r f u '

okuyabiliriz. nk d a m m e Ue m e r i ' faUdir.

J^l

V| Ll. La = H a k k n

dnda hi bir ey sylemedim.

B u r a d a da ayn d u r u m d a n dolay, j U l k e l i m e s i fetha ile m a n s u b .

300

mefuldur.

4- j _ i ve (^jjui d a n s o n r a g e l e n m s t e s n a d a i m a ileyh o l d u u n d a n m e c r u r olur. Ancak

muzafun

j-i ve (JJ-LU
, ^Ju.

l a f z l a n n m irab, '

Vl dan

sonraki m s t e s n a n m

iab gibidir. rnek: i ,

J U . j J / iLi = Ali hari erkekler kalkt. Bu

Burada cmle msbettir ve mstesna minh zikredilmitir. d u r u m d a VI dan sonraki mstesna m a n s u b oluyordu. O halde b u r a d a lafz da m a n s u b olacaktr. kelimesi de J_LC k e l i m e s i n d e n

sonra,

geldiinden muzafun ileyhtir ve mecrurdur. (_jlc JJL, ^ L S La = Aliden bakas kalkmad. Bu c m l e , menfi ve m s t e s n a minh m a h z u f o l d u u n d a n V| dan sonraki m s t e s n a c m l e iindeki yerine gre hareke alacakt. B u n e d e n l e j-j^ kelimesi de cmle iindeki yerine gre merfu' olmutur. nk d a m m e ile merfu' faildir. 5- L i l l . < Ij-c < i. istisna vardr: edatlarnda sonra gelen

m s t e s n a n n iki d u r u m u

a) L i U .

<lj^

<iL. k e l i m e l e r i , m a z i fiil k a b u l edildii t a k d i r d e , bih o l m a k zere m a n s u b

k e n d i l e r i n d e n sonra gelen m s t e s n a mefulu okunabilir. m e k :

6j^LU

IJJ:

cilj^LkJI cLjLc

= Bir uak hari, uaklar dnd. ljllL

Burada, \e. mazi fiil, skun zere mebni, faili gizli zamir ve fetha ile m a n s u b , mefulu bihtir.

301

b) lliLk

<lj-c

< i . k e l i m e l e r i , harfi cer olarak k a b u l e d i l i r s e ,

kendilerinden sonra gelecek mstesna mecrur okunur. rnek: 6 jlUa i U . o l j ^ U a J I mecrurdur. jLc Burada i U . harfi cer, ljlLU harfi erle

c) I j l i. n m basma L harfi geldii takdirde bu iki kelimenin mazi fiil o l d u k l a r k e s i n l e i r . Bu n e d e n l e k e n d i l e r i n d e n s o n r a g e l e c e k bir

mstesnann artk m a n s u b o k u n m a s gerekir. (LiLa. dan nce U gelmez.) rnek: ' J L L 'JI iLL L i < = j _ ^ J S i] 11= D i k k a t et A l l a h ' t a n baka

herey btldr. Bu c m l e d e , <UI lafz m a z i fiilden sonra g e l d i i n d e n mefulu bih olarak m a n s u b o k u n m u t u r . 6 - s t i s n a k s m a a y r l r : a) Muttasl;

Mstesna, mstesna m i n h i n ' c i n s i n d e n ise, istisna, muttasldr. rnek: b) \\\e Vl J L . > I I j -A^. Burada L l c , JLa.jJI cinsindendir.

Munkat';

Mstesna, mstesna minhin cinsinden deilse, istisna, m u n k a t ' d r . rnek: Burada, c)

| S _ J L ^ JLL^S.,

VI JLa.jJI j A-> = Eekleri hari erkekler geldi.

JLa.jJI cinsinden deildir.

Mferra;

M s t e s n a m i n h i n zikredilmedii cmlelerde istisna m e r r a d r . Bu istisna eidi sadece olumsuz cmlelerde olur. rnek:

'djL Vl P .

= Kardeinden bakas gelmedi. kelimesi zikredilmedii iin istisna

Burada mstesna minh olan nferradr.

302

Not: a) j-il ve (jj^ lafzlar yukarda getii gibi istisna iin

kullanlabildii gibi, b a k a gayelerle d e kullanlabilir. B a k a gayelerle kullanldnda cmle iindeki yerlerine gre hareke alrlar. m e k :
J4-0
j-j-t LiLilS

= Szn anlalmamaktadr. Bu c m l e d e , d a m m e

ile merfu' haberdir. b) Bazen kelimesinin b a n a J l gelir. O zaman j ^ l = bakas

a n l a m m a gelir. m e k :

j\'iJI

(3j

. J".-.-. jL^liJI

6Jjt>

= Bu ahitlik, b a k a s m m hakkyla

ilgilidir. B u r a d a I muzafun ileyh olduu iin mecrurdur.

10) M N A D A ((^JLU .1) :

1- M n a d a ; b i r n i d a e d a t n d a n s o n r a gelen Nida edatlarnn en tannanlar unlardr: ' L : H e r trl nida (seslenme) iin kuUamlr. I : Yakna seislenmek iindir . tj\ - L j- A - L j ) : U z a a seslenmek iindir.

isimdir.

2- M n a d a

iki eittir:

( M a n s u b ve M e b n i ) .

a) M n a d a , muzaf, ibhi muzaf v e kasdedilmeyen bir nekre (nekre-i gayri m a k s u d e ) olursa, m n a d a M a n s u b olur. Bu d u m m d a m n a d a gizli bir fiille m a n s u b kabul edilir. O da J J , J = aryomm, fiilidir. rnek: JI 'ojj L = E y Abdullah! B u r a d a , J_LC m n a d a ve muzaf mansubtur. bir k e l i m e o l d u u n d a n fetha ile

303

iLu=. LaJLU L = Ey daa dcan! Burada, LsJ LU, m n a d a , fetha ile m a n s u b , nk ibhi muzaftr ve k e n d i s i n d e n s o n r a k i k e l i m e ile anlam t a m a m l a n m a k t a d r . Bu y n y l e muzafa benzemektedir. XL i U . j Ll = Ey (herhangi bir) adam, elimi tut! i U . j mnada, fetha ile mansubtur. nk; kasdedilmeyen, (nlu orta her hangi bir adama) seslenilmektedir. b) M n a d a , zel isim, yada k a s d e d i l e n bir n e k r e ise, r e f almak zere m e b n i olur. rnek: L =Ey A ! Burada ^jLe. zel isim, mnada ve d a m m e zere mebnidir. LJ = E y satc! j-!ILJ, kasdedilen bir nekre olup, d a m m e zere mebnidir. (j LJaJjj, L = Ey iki polis! alameti

Burada, L j i a j j i , kasdedilen nekre ve elif zerine mebnidir. n k . tesniyedir. j j j j L L = Ey gc yetenler! ( j j j j L kasdedilen bir nekre, m z e k k e r salimdir. j zerine mebnidir. nk c e m ' i

Not: a) Kasdedilen ve kasdedilmeyen nekreyi yle anlayabiliriz: Y a r d m isteyen bir insan dnelim. E e r nnde duran a d a m a seslenerek yardm iiyorsa, ^_s-ili-i1 J . j LJ = Hey adam beni kurtar! diyorsa bu adan(J:. j LJ ), k a s d e d i l e n nekredir. E e r n n d e h e r h a n g i biri y o k s a , v e kendini duyabilecek herhangi bir a d a m a sesleniyorsa; ^_y:>ji:l LJ = H e y adam

304

(kim var o r a d a ) beni kurtar! D i y o r s a , arlan bu a d a m ( i U . j kasdedilmeyen nekredir. b) E e r , m n a d a zel isim ya da k a s d e d i l e n n e k r e , m f r e d

L),

bir

isimse, bu isim d a m m e zerine m e b n i olur ve tenvin de almaz. n k mebni isim, tenvin almaz, "j _a -=^denmez. j n L . ^ I c Li denir. Ancak L velj

3 - M n a d a J l taksn alan bir i s i m s e , iki d u r u m d a n uygulamak, mmkndr.

birini

a) N i d a harfinden sonra e r k e k l e r iin, Ljl, b a y a n l a r iin l j " j1 kelimeleri m n a d a olarak getirilir, bunlardan sonra gelecek olan v e J l taksn alan isim, sfat olmak zere merfu' olur. m e k : ' U l j l \ L ^ l L = E y vatandalar! Bu c m l e d e , L , nida harfidir, [j], mebnidir. nk kasdedilen m n a d a d r ve d a m m e z e r i n e (jjJjaljJLI,

n e k r e d i r . LA, zaidedir.

kelimesinin sfat olduu iin j ile m e r f u ' d u r . n k c e m ' i m z e k k e r salimdir. b) N i d a harfinden sonra u y g u n bir ismi iaret getirir v e bu ismi iaret, m n a d a olur, J l taks alan isim, sfat olmak zere m e r f u ' olur. mek:
S L L L I 6J_a

L = Ey gen kz!

L , nida harfi, Aa, m n a d a , m e b n i v e mahaUen merfu'dur. sLiJI kelimesi 6 1 A kelimesinin sfat, d a m m e ile merfu'dur. Bu kuraldan uLi I lafz hari tutulmutur. D o r a d a n , d J I L denir. Genellikle AUah'a seslenirken ^ 4 ! ! I denir. eddeli m i m nida harfi yerine getirilir.

305

4 - B a z e n n i d a harfi h a z f e d i l e b i l i r .

rnek.
gel!,

J _ A X6.=J = M u h a m m e d

( j j ' L-IjX\ ,_j J1JUUJ ^ i , ,1 ^ 6 ^ j 'I M

= Vatandalar!

i J1_UU = Bayanlar, baylar! LpjJI

JG

L l j j ) ) = Rabbimiz! bize

dnya ve ahirette iyilik ver! Btn bu misallerin b a m d a L harfi var demektir.

5-

Mnada, u

mtekellim

(j

sna

muzaf

olduu

zaman konmas

mtekellim

snm hazfedilmesi

v e y e r i n e bir k e s r e n i n

mmkndr. m e k : j j L = Arkada m!,

Burada, j j j j - a kelimesi m n a d a ve mtekellim (_g sna muzaf olmu ve m t e k e l l i m (j s h a z f e d i l m i , hazfedildiine iaret olmas iin

k e l i m e n i n son harfine bir k e s r e k o n m u t u r . M t e k e l l i m ^ dnmesi de caizdir. ^_^^jj.n L yerine IL^ju^ 10.1.f

s m n elife

L demek mmkndr.

j V J ~ Rabbim beni ilimce artr, (ilmimi artr.). j I J eklindedir.

Cmlenin takdiri; Laic j^-i J J

* M t e k e l l i m ^j sna m u z a f olan m n a d a L_. v e y a lalafuuz edilebilir;

OJOI
TJ-ol LJ <

ise, yle

LJ

veya _ S ^ 1 LJ . C U J L veya LJ < c j l ] LJ

veya

LiLl
Nida

LJ LJI LJ

denir. Burada,

d*, harfi
daha

harfi yerine geer.

6-

konusuyla

ilgili

konu

vardr.

Bunlar:

stiase, nudbe ve terhimdir. Bunlar srayla izah e t m e y e a h a l m :

306

a) I s t i a s e ( ^ l i " ..VI ), v e y a (,_j_i-aJlJI P I A I J I ) sttase, y a r d m a a r m a k demektir. Y a r d m a arlan J harfi e arlr v e buna

LJ L U " . . U

denir. K e n d i s i iin y a r d m istenene i s e ,

<J.V U " ~ . M 1.1 denir, banda meksur bir J da bulunur. rnek:

p l j J J p L J L ' i U L = Zenginler! Fakirlerin yardmna kounuz! B u r a d a p L _ l i m s t e a s u bihtir. Bana meftuh bir J gelmitir, p l ^ l i ise, m s t e a s u lieclihtir. Bana m e k s u r bir J gelmitir. H e r iki kelime d e J ile mecrurdur. A n c a k m a n a bakmndan meful olduklar iin mahallen mansubturlar.

* B a z e n msteasu bih'in bandaki J yerine sonuna elif getirir. mek: j) . -> I l ' l r L = Ali! Hasan'm yardmna yeti!
9 % "

Bazen m s t e a s u lieclihin sonundaki J yerine ^J-A gelebilmektedir.

OF"

mek:

j .^1 ll.(j -a "LLji7.11 L = Polisler! Hrszlara yetiin! gibi...

* IVInada'nn b a n d a J harfi b u l u n d u u h a l d e y a r d m

isteme

anlamna gelmeyebir. O takdirde "Hayret-taaccb" ifade eder. m e k :

4 1 j ; U II J L L I J
L

= Hayret! u tabiatm gzelliine bak!

Burada L , nida ve taaccb harfi, J hayret ifade eden harfi cer, JLoa. harfi erle mecrur m n a d a ve <(_lj> ,^'-^r'\\ \ dir. ^ j 1U 11 J[.n-v L eklinde d e okunabilir. O z a m a n ; Jl.n-a. k e l i m e s i mnada gibi irab olur.

b) N u d b e ( t l j l l l ) . Bir k i m s e iin veya bir eyden dolay ac duyularak y a p a n nidaya denir. m e k :

307

4Lal I J = Vah anacm vah! t, I j + J i I j = Vay belim vay! B u m i s a l d e g r l d gibi, n u d b e , nida harfi harfleriyle biten m e n d u b m n a d a d a n olumaktadr. 'rab yle olmaktadr: I j , Nida harfidir ve nudbe iin kullanhr, I d o l nekrei m a k s u d e , m e n d u p m n a d a , m u k a d d e r d a m m e z e r i n e m e b n i d i r . D a m m e g r n m e m e k t e d i r n k te'kid iin k e l i m e n i n s o n u n a getirilen eliften dolay sonu meftuh olmak zorundadr. B u fetha arzidir ve olan I j , sonu I

d a m m e n i n ortaya kmasn engellemektedir.

c) T e r h m

_HJI) ,

Seslenirken szn son ksmnn hazfedilmesidir. rnek: j l j - a . L dan

I _L j L =. L

, j N .H L dan l m L gibi.

T e r b i m i caiz olan isimler

unlardr:

a) Sonu menneslik l si ile biten btn m e n n e s isimler. m e k : ^Li L

(=<_JaU L ) ,

gibi.

b) Drt ve daha fazla harfli zel isimler. m e k :

L ( = J A ^ LJ), J J J L (= J J J j - L)

gb.

N o t : T e r b i m e urayan m n a d a n m irab iki ekilde olabilir: ) T e r h i m ' d e n sonra kalan isim, i s m i n tamarn k a b u l edilerek, son harf d a m m e zere m e b n i olur. m e k : < n Uli L > dan j-l=Li L gibi. B u r a d a t e r b i m s o n u c u l d n c e , geri k a l a n k s m o l a n kelimesi marife m n a d a olduu iin d a m m e zere m e b n i olur. b) T e r b i m d e n sonraki ismin son harfine, o "harfin, terbime u r a m a d a n nceki harekesi verilir. m e k : 308

lJaL L >

dan

fJaL L

gibi,

l i ) TEMYZ

Oj_.n-.ll) :
kendisinden nceki belirsiz kelimeden isimdir. ne

1-

Temyiz,

kasdedildiini (Baka

a k l a y a n , m a n s u b ve n e k r e bir

bir ifade ile, temyiz; kendisinden nceki kelimeyi

belirsizlikten kurtarmak iin jj-o anlamm kapsayan nekre bir isimdir.) rnek:
\jLfi^ jlj 's
c j - I J " I .7.1 = Bir

kilo eker satm aldm.

ayet j J L I deyip durursak, dinleyici bir ko aldunz bilir ama bu bir kilonun ne olduunu bilemez. nk k o kelimesi belirsiz (mbhem) bir kelime olup her ey iin kuUandabir. mi, eker n?
Bu IjlLu Acaba

bir ko pamuk mu, pirin "aklayc (j->"

de^j -l:

dediimiz takdirde bu belirsizlik ortadan kalkm olur.

j l j l c j - I J " .I sekimde

cmle aym zamanda

anlamn da tamaktadr. j j l kelimesine ^I^'(aklanan), l^jSJcelimesine (aklama) denir.

2- M m e y y e z a) M e l f u z _Melfuz iki eittir: mmeyyez.

(zikredilen)

mmeyyez, arlk, hacim, alan ve say belirten isimdir.

'

mek:
fi fi fi
' ' o '

LJbJ La-jj c j ^ J ~ I .7.1 = Bir

dirhem altn satm aldm. temyizdir.

ILAJ v_i-ftj ^

J^-AJJ

arlk

birimi ve melfuz mmeyyez,

Ljbj

kelimesi, bu ekilde
Lj-AJJ

geldii gibi, u iki ekilde de gelebilir:

309

tlUl L L i V I L._>li = Baba bir bardak st iti. Burada ^j^, hacim bildiren bir isim olup, meli'uz m m e y y e z , LuJ,

temyizdir. Yine, temyiz ekde ifade edilebilir:

L_J L ^ . . . jj-J (j- L ^ . . . .

o<J <>J^

La J I j--J (jJ = Bir kar yerim var. Burada, j k e l i m e s i , alan bdiren bir isim olup, melfuz m m e y y e z , l l b j l kelimesi ise, temyizdir. yle ifade edilebilir:

llajl j_j ^
y ^

^ j l (j_ij j__i ^
fi y

.
fi

j__j,

<x .Lu

j>

v ^ j - l e = Bir gn yirmi drt saattan

oluur. Burada, ^ j r e j /-JJI sayi ifade eden isim olup, melfuz mmeyyez, " ' * 4_cLu se temyizdir. Burada, t e m y i z , arlk, h a c i m v e alan bildiren m m e y y e z l e r i n temyizi gibi ekilde gelmeyip sadece, LcLu eklinde m f r e d v e m a n s u b olarak g e l m e k t e d i r .
bahsedeceiz) (Aada saylarn temyizinden

b) M e l h u z ( z i k r e d i l m e y e n )

mmeyyez.

M e l h u z m m e y y e z l e r i n temyizi, ya m b t e d a d a n , y a failden, ya da mefulu bihten dnm olur. rnek: j -i _JLUI j-o 'L,JJ = retmeli deneyim asndan

renciden fazladr. Burada lj-ui. kelimesi, temyiz olup mbtedadan dnmtr.

n k c m l e n i n asl yledir: v_JLkJI j _U. (j_o Burada 5 j _U. mbtedadr.

jjujjil

J-O

11M 'I J ~. O oLta = M u h a m m e d , nefs b a k m n d a n iyi oldu. llul, fetha ile m a n s u b temyiz olup, failden dnmtr. nk cnilenin asl

310

yledir:

oj--j c ^ U a . Burada (jn.L' faildir. Ul

aJI

6jlJ

= Allah onu ilim bakmnmdan arttrsm!

Burada,

lllc

kelimesi t e m y i z lp mefulden d n m t r . n k
Vnlr

cmlenin asl yledir:

<JJI

j l j .

Burada, L-alc mefuldur.

3 - T e m y i z v e irab ile ilgili o l a r a k u n l a r

sylenebilir:

a) M e l h u z m m e y y e z i n t e m y i z i d a i m a m a n s u b olur. Y u k a r d a k i rneklerde olduu gibi. b) Melfuz m m e y y e z i n temyizi ise, m m e y y e z , a r h k , h a c i m v e alan bildiren isim olduu takdirde, m a n s u b olur. A n c a k temyizin izafet yahut jj_a harfi ceri e mecrur ohnas da caizdir. m e k :
# #

e)

Saylarn

temyizi ve

S a y l a r d a n s o n r a g e l e n n e k r e i s i m e saylarn t e m y i z i d e n i r aada grlecei gibi ya m e c m r , ya da m a n s u b olur.

* 3 le 1 0 s a y l a r ve a r a l a r n d a k i s a y l a r m t e m y i z i , , ve m e c m r olur. m e k :
( 6j <L j j > a - j j j " ' : J U j ) J L . J LLJJI O J J = D r t erkek

cem'i

grdm,

J U . J kelimesi, kesre e m e c m r temyizdir.

11

ile

99

ve

aralarndaki

saylarn

temyizi, mfred

ve

m a n s u b olur. m e k :
LJUa oji>:juj
i Jj-aill , j i

= Smfta otuz talebe vardr. Burada,

L J Ua, fetha ile m a n s u b temyizdir.

311

* 1 0 0 ile 1 0 0 0 s a y l a r n n

ve h e r b i r i n i n ,

tesniyelerinin,

cem'ilerinin v e katlarmn temyizi, mfred v e izafede mecrur olur. m e k :

jLi

<!La - _ij1

JirJI j .^-^ = M e r a s i m e , drt yz gen geldi.

Burada ^ Li kelimesi, kesre e m e c m r temyizdir v e mfreddir. J a . j iLo p U . = Y z erkek geldi, l] j_ol LlLa O M U . = kiyz k a d m geldi, ^iU, OL!ILJ P U . = Yzlerce ocuk geldUer, j L j ._iJ I pLv = B i n a d a m geldi, fi l] jjl UJI c j l U . = ldbin k a d m geldi, fi ^ i U ^] <Js:>i pU. = bin ocuk geldi. 4- D r t eit say" v a r d r : a) M f r e d saylar, bunlar: 1-10 v e aralarndaki s a y a r e 1 0 0 v e 1 0 0 0 sayardu". b) M r e k k e b saylar, bunlar: 11-19 v e aralarndaki sayardr. c) M a ' t u f ve m a ' t u f a l e y h s a y l a r , b u n l a r : 2 1 . .29,31.. .39,

91...99 gibi aralarma atf harfi gireben saylardr. d) U k u d saylar, bunlar: 20,30,40...90 gibi 20'den b a l a m a k z e r e byyen ou sayardu".

5- M u ' r a b v e m e b n i l i k a s n d a n

saylar:

M r e k k e b sayar hari btn sayar, m u ' r a b d r . Y a n i c n e iindeki yerine gre, m e r f u ' , m a n s u b v e m e c m r olurlar. M r e k k e b s a y a r d a n 12 says hari, h e r ci taraf, fetha zere m e b n i olur. n k 12 saysnm k k s m m m irab tesniyenin irab gibidir. Y a n i r e f hali elif, n a s b v e cer hali ise (j iledir. kinci k s m m irab ise, yine f ^ h a rerine m e b n i olur.

312

mek: >_>'l <j-jj o f j-S =Drt kitab okudum.

fi
"

B u r a d a A - J J I , fetha ile m a n s u b , mefulu bihtir. "<, kesre Ue mecrur

fi *

temyizdir. oul v e m e c m r d u r .
L i j j jjj-i-c j LO-JL ; i t n
^ " # ^

IjsLjl
^

= Yirmi be kuru tutarm deyiniz. .M r muzafun

B u r a d a , 4 m f,-;., muzafun ileyh, kesre e mecrur,

i l e y h e m a ' t u f , ^ ile m e c r u r d u r . n k c e m ' i m z e k k e r salim gibi irab edir. L i j J , fetha e m a n s u b temyizclir. = Miktar, krk yedi cneyh olan

U^'Jl^j'J

* ( i l . ^

IjliJ

mebla deyiniz.

B u r n e k t e , 6ja 3, d a m m e e merfu', mbteda, 1 zamiri, m a h a l l e n m e c r u r , m u z a f u n e y h , ^ t , d a m m e e m e r f u ' m b t e d a n n haberi,

fi'
^ '

fi.'

'

fi

OJJLJJ), J

merfu',

\r

kelimesine ma'tuftur.

l^e-^., fetha e

m a n s u b , temyizdir. L J LL J .7. r Lli I ^ A a . = Oniki renci geldi. Burada, j 7 r Lliil, fadir k k s m olan, Lliil elifle merfu'dur. nk t e s n i y e n i n irab gibi irab edilir. k i n c i ksm olan j l i ^ ise, fetha zere mebnidir. L J LU fetha e m a n s u b , temyizdir. J L u j 6jli-c Burada,
SJJ^Ir

'M J "l = Oniki m e k t u p yazdar.

t_fj-Jjl terkibi mefulu b olup birinci ksm, ^j e ,

' ' ,

mansubtur. ikinci ksm fetha zere mebnidir

fi

yifij. 5JiL] PL. = On erkek geldi. Burada, j j i x <JiiLh m a h a l l e n merfu' fadir. A n c a k m r e k k e b say

olduundan her iki say fetha zere mebnidir. Via. j temyizdir.

313

6- M z e k k e r l i k

ve M e n n e s l i k

Bakmndan

Saylar,

a) 1 ve 2 s a y s . ster mfred, ister m r e k k e b ister m a ' t u f aleyh olsunlar daima

maduduna mzekkerlik ve menneslik b a k m m d a n uyarlar rnek: 5_jjiJLj j Burada, J JJ = K y d e bir okul vardr.

j says mfreddir. M a d u d u olan <_ujjjla k e l i m e s i y l e

menneslik bakmndan uymutur. Madudu mzekker olsayd, o da mzekker olacakt. Lo J^^ J IJ J J M11 jA. = Baz aylar, otuz bir gndr.

Burada, s^lj

says, m a ' t u f aleytir. M a d u d u olan ,_>-ij-j kelimesiyle

mzekkerlik bakmndan u y u m iindedir. LS'j^ J .7.r . ...G ...1 ^ (_g J = Yusuf, on bir yldz grd.

Burada, xa. , m r e k k e p bir saydr. M a d u d u olan L S j S kelimesiyle mzekkerlik bakmndan u y u m salamtr. JJJJILLLUI (jjjjlj -a (j^i^l^ c nU" = s t a n b u l ' u n medresclcrinin

birinde eitim grdm. Burada, ^ J ^ I says mfreddir ve m a d u d u olan ( > i j l j - 9 kelimesiyle menneslik bakmmdan u y u m iindedir.

(JLLII

jjLllI

(jlil

(jl^l

(_jJ = B e n i m iki e r k e k v e iki k z

kardeim vardr. Bu.misalde, ^ J ^ ' says m f r e d d i r v e m a d u d u o l a n l^l

kelimesine mzekkerlik bakmndan uymutur. jLlll e (jllL kelimeleri d e ayn ekde menneslik bakmmdan u y u m iindedir. <-Luu Burada
ljJ!^

Lnfil

^ _ g ^ \

JJL.

= Kz kardeimin ya, onikidir. ve madudu olan ^"." i l e ,

2 says

terkib halindedir

menneslc bakmndan u y u m iindedir.

314

;LJLU Oi-j!>l j i-J^'

j = Otuz iki renci grdm.

Burada [ S ^ I kelimesi, m a ' t u f aleyh durumundadr ve madudu olan L J Ua kelimesiyle mzekkerlik bakmndan uymutur. .

* (1) says iki ekilde ifade edilebilir: , j i ^ l j , mennesi: olur. , yahut; mennesi: ^ajs -l eklinde

* (2) saysnn ekli ise; R e f halinde ^ l ^ ' ' mennesi: (jLnil, nasb ve cer halinde; Oi-ijl.

m e n n e s i : OrtJiill eklinde olur. 2 says 10 saysyla m r e k k e p olduu takdirde sonundaki jj harfi der. rnek:
Ij^-i jji.fi

Lml tUl
y

jjK]..7.. II
y y .

SdA (jl
y

= Allah'n katnda

aylarn says onikidir. (Tevbe,36)

5juui 6j l i - t I"
y '

j-a^
* y

= Kz kardeimin ya, onikidir.

b) 3 ile 9 ve a r a l a r n d a k i

saylar,

ster mfred, ister m r e k k e b ve ister m a ' t u f aleyh olsunlar 3 e 9 v e aralarnhdaki saylar m a d u d u n u n mfrediyle mzekkerlc ve m e n n e s l i k b a k m m d a n ( nin bulunmas bakmndem) terstirler. m e k : _ " < 5 J_J j l CJI J -2 = Drt kitab okudum. B u r a d a , LsLji says mfred saylardan olup, m a d u d u olan kelimesinin mfredi olan c_jl-l kelimesiyle m z e k k e r l i k ve m e n n e s l i k bakmndan zttr. Yani madutta S varsa, sayda \ olmaz, madutta 5 yoksa, sayda olur.
C J I J-^.-V ^j -a .-L J ^ A L J = Evde be oda vardr. fi y ^ ^ Burada, u.j-a4> says, madudu olan < ^ l j - s ? , kelimesinin mfredi olan

315

5 j L . kelimesiyle mzekkerlik ve memeslik bakm[imdan zttr. LJLU Burada,

jjfLc

Ji;

^jaJ =

O n renci baard. LJLL

says t e r k i b h a l i n d e d i r ve m a d u d u o l a n

kelimesiyle, mzekerlik, menneslik b a k u n m d a n zttr. Uj 'j (j^iLiij y - j l ^ l jL-a etti. Burada, ^ , s a y s , m a ' t u f say olup, madudu olan U j j kelimesiyle, mzekkerlik ve menneslik b a k m m d a n zttr, c) 10 says, = O t u z yedi devlet, karar tasdik

10 says, mfred olduu z a m a n (yukarda getii gibi), m a d u d u n u n mfrediyle mzekkerlik ve menneslik b a k u n n d a n zttu". M r e k k e b olduu z a m a n ise, m a d u d u y l a , m z e k k e r l i k v e m e n n e s l i k b a k m n d a n u y u m iindedir.

* jjiut
caizdir.

saysnda ^J. harfinin meftuh o l m a s asldr. B u s a y n n

s o n u n a harfi bititii takdirde, S^jlil eklinde (ji harfinin sakin o l m a s

* Y u k a r d a getii gibi, 10 says ( j j . c ) , mfred olduu takdirde, m u ' r a b olur, m r e k k e b olduu takdirde ise, d a i m a fetha z e r i n e m e b n i olur. rnek: J U . J Ij'.i, e j .o-v = O n erkek geldi. B u r a d a lj,-,, r k e l i m e s i , m f r e d o l d u u iin, m u ' r a b d r v e fail o l d u u n d a n d o l a y d a m m e ile m e r f u ' d u r . Ayn zamanda madudunun

mfrediyle ( J . j ) mzekkerlik ve menneslik b a k m m d a n zttr. O J j j 1,1 j . 7 r <l = O n bayanla karlatm.

B u r a d a j . 7 r says, mfred v e meful o l d u u n d a n dolay, fetha ile mansubtur.

316

LJ

6jli ^_ya^ j

dj-i

jji-c

la-i

f_gl I

'~tl n = izmir'de o n

drt g n v e o n b e gece kaldc. B u m i s a l d e , J.TI r v e \j .7. r says, terkib halinde b u l u n d u u i i n fetha z e r e m e b n i d i r v e jJu^ says, m a d u d u olan Lo kelimesiyle,

m z e k k e r l i k ve m e n n e s l i k b a k m n d a n u y u u m iindedir, l j - i - t says da m a d u d u olan ILJ kelimesiyle u y u m iindedir. d) U k u d saylar

U k u d saylar, (20-90) ile 100 v e 1 0 0 0 s a y d a r v e b u iki saynn katlar -ister mfred, ister m a ' t u f aleyh olsunlarmzekkerlik ve

menneslik b a k m n d a n deimezler, yani: madudlar ister m z e k k e r olsun ister m e n n e s bu saylarn ekli d e i m e z . m e k :

5_J Ua

j>J^

^'^

= Otuz kz renci geldi.

B u r a d a v H ^ says ukud saydr. M a d u d u olan 4_JUa k e l i m e s i , m e n n e s t i r . A n c a k , u k u d s a y s m m ekli deimemitir.

fi O- "
A
O y

y**

fit.

^ Q f

IjJLa j l < (j-ij.~ur j j-^Lo ( _ j J I I

L = Yaklak iki y z y i r m i

k i l o m e t r e katettik. B u r a d a , O^JJL^ v e u k u d say olan ^ j ' . n r s a y d a r m z e k k e r m a d u d

y

olan I

j l l kelimesine gre ekillerinde bir deiiklik olmamtr.

7- Saylarn Jl ile marife

yaplmas,

* Say mfredse v e Jl ile m a r i f e y a p d m a k isteniyorsa, k e n d i s i n d e n sonra gelen i s m m yani muzafun ileyhh bana J l getirilir. m e k : 4 l l- .11 V~... P U . = Talebelerin alts geldi.
fi *

Burada, 4 " . says mfred ve Jl e marife y a p d m a k istendii iin k e n d i s i n d e n sonra gelen isimin b a n a Jl getirilmitir. * E e r bu say m r e k k e b ise, ilk s a y m m basma J l getirilir. m e k : 317

LL
y y .

j a i u < M i ' n - ^ l l I ' j n< = Yazlkta on be gn geirdik.

* E e r bu say, m a ' t u f ve m a ' t u f aleyh ise, J l her iki saynn b a s m a getirilir. m e k : L L ^ ( j j j j i j j l j 4 n'^ll o l J-i = Yirmi be kitab okudum.

8- S r a

saylar,
JjtU

Sra saylar,

k a l b n d a olurlar. B u saylar, h e r d u r u m d a ,

m a d u d u n a mzekkerlik, menneslik b a k m m d a n uyarlar. M r e k k e b saylar

(11-19)

hari, dierleri m u ' r a b olurlar. M r e k k e b saylarn h e r iki taraf

fetha zere m e b n i olur. rnek:

. i ^vllj

<-ixLJI < x l J I ^

jLiVl

SjX:
i^llu

= H a b e r program

saat sekiz buukta yaynlanr. B u r a d a say harfi e r d e n s o n r a gelen durumunda olduundan mecrurdur kelimesinin sfat

ve maduduna

mzekkerlik ve

menneslik b a k m n d a n uymutur. C m l e iindeki yerine gre meftuh y a da m a d m u m d a olabilir.

y y o
>

fi

1 *

6j

a _ l j J I 31j111 ^

La.^_jJI

L l u a j = Ondrdnc gece buraya

ulatk. B u r a d a terkib h a l i n d e k i sra saylar m z e k k e r l i k v e m e n n e s l i k bakmndan m a d u d u n a uymutur. 9- S a y Kinayeleri,

Say olmayp ancak say a n l a m m a iaret eden baz kelimeler vardr, bunlara say kinayeleri denir. E n nemlilerinden bazlar unlardr:
. I j ^ i (LjJ-liJI ) f ^ ;

( < f J > l ( ] < " l VI)

^ Al

318

a)

Bu k e l i m e (3-9) s a y l a n n a dellet eder v e mzekkerlik, memeslik ve temyiz asmdan bu s a y d a r m h k m n alr. m e k : ..- . .X , tiJj-3 = Bir k a hikaye okudum. B u r a d a , ^ . A kelimesi, fetha ile m a n s u b , meful; m e c m r temyizdir. A y r c a . ^ k e s r e ile

A kelimesi, m a d u d u olan (jr. . n kelimesinin

mfredi 5 . ^ szc ile mzekkerlik memeslik b a k m m d a n zttr.nk bu k o n u d a (3-9) saylarna tabidir.

b) ( ^ j ^ l d - y n . y i o k l u k bildiren ^

) = S o r u edat o l a n ^ 1 ,

ve ( j j - i J I

^ ) =

^ Soru edat olan k e m ile, say s o m l u r . B u edatn temyizi, m f r e d m a n s u b d u r . A n c a k ^'in bana harfi cer gelirse, temyizin mecrur o h n a s

da caiz grlmtr. m e k : . ci J-a L i L l j j j j i l = K a ehir grdn? B u r a d a s o m edat olan isim olup temyizdir. <1U'JJII LL ^ = Okulda ka kitap vardr? = B u kitab ka liraya aldm? d e n sonra gelen I I J J J mfred m a n s u b bir

g._.r-.<ll

l i a .-...y'.rA

5 l l j

Burada, ^'in b a s m a mecrur olarak gelebilmitir.

harfi ceri geldii iin 5 j J kelimesi temyiz v e

'i h a b e r i y y e y e gelince; say o k l u u n u gsterir v e t e m y i z i , y a mfred m e c m r , ya d a c e m ' i m e c m r olur. ou zaman temyizin banda harfi ceri bulunur. m e k : !c.V< -) J ^ = N e paralar sarfettin! ^

319

B u r a d a , j>LL izafetle, ya da ^ temyizidir.

harfi ceri ile, m e c r u r olup, ^

'in

Bu m a n a d a ^"ik. kelimesinin temyizi de ^ cj^l j * ^'in irab

ile mecrur olur. m e k :

= Nice hayvanlar grdn!

j ^ , ister h a b e r i y y e olsun ister istifhamiyye olsun u ekilde i r a b edilir: * K e n d i s i n d e n sonra fiil gelirse m a h a l l e n m a n s u b mefulu bih olur. mek: oLj]
H) J^J

^ = Nice

paralar harcadm? Burada

mahallen mansub, o - i fiilinin mefulu bibidir.

* K e n d i s i n d e n sonra fi b u l u n m a z s a , m a h a l l e n merfu' m b t e d a olur. rnek: d

jJA

._jb^ ^

= Y a m n d a nice kitab vardr. B u r a d a ^ temyiz, d j - l c haber olur.

mahallen

merfu' m b t e d a olur. ^^l^

e)

Ij^:

Bu k e l i m e o k l u k ifade e t m e k iii kullanlr. M f r e d olarak v e y a m k e r r e r ve m a ' t u f olarak gelir ve temyizi m a n s u b rifred olur. rnek: ULc I i2x/\j = yle yle bir a m grdm.

iJLdii. la^ j Ijk o l l = yle yle k o n u t u m . L J U I j ^ j l^ Burada, I

CJJIJ^

= yle yle bir alime cram ettim.

mkerrer ve m a ' t u f olarak z i k r e d m i , temyiz mfred ve

m a n s u b olarak gelmitir.

320

d)

c.^:.:

Bu k e l i m e iki u k u d say a r a s m d a k i s a y l a r a iaret e t m e k kullandr. m e k : 4 . o ^ o ^ ^ j Lj't o ^ = Otuz ksur kitab okudum.

iin

B u r a d a kasdedilen; 30 ila 4 0 aras bir saydr. Bu, 3 5 , y a d a 37 v e y a 39... olabilir. A m a 4 1 veya 29 olamaz.

***

321

322

C. MECRUR SM ( J J J 4 '

J--"'-/')

SMN MECRUR OLMASININ ARETLER {^\

js.

oLoiU)

smin mecrur o l m a s m m iaretleri unlardr: K e s r e ( _ ) , ya ( ^ ),,fetha ( 1 ) .

1-

Kesre,

M f r e d isim, krk oul Ve cem'i m e n n e s i s a l i m d e c e r iareti olmaktadr. m e k : j l j J I jjJ C.11 ^ j = E v e ulatm. Burada
JIJJI

kelimesi, mfreddir v e kesre e mecrurdur. JU.jJI c."o->" = Erkeklerle konutum.

Burada mecmrdur.
OLISLII

J L L J J I

kelimesi krk oul(cem'i m k e s s e r j v e k e s r e e

C J L J L L J OLLLLII,

i Kz rencer, bayan retmenleri

dinlediler. Burada,

c e m ' i mennes ve kesre e mecmrdur.

Tesniye, c e m ' i mzekker salim v e esmai hamsede cer iareti olabir. mek: (jj ^ ^^J^ cJJJal = ki kssaya muttali oldum.
y y

Burada Or' . ^ , tesniye v e ^ e mecmrdur. r; n.j:t() U ( j l c C.I n1 ..I = Mhendislere selam verdim.
y '

4 I I burada c e m ' i mzekker salim olup, ^ e mecmrdur. ^ C J V J ' ^ ' = Kardeinle konutum.

323

Burada d - ^ . e s n a i hamseden olup,

ile mecrurdur.

3-

Fetha,

Baz isimler v a r ki, -mfred v e kirde o u l olduklarnda-, fetha ile mecrur olurlar. Bunlar gayr munsarflardu". (Bu konu deride gelecektir).

Not: 1 - Elif veya olurlar. m e k :

L ' L Z U J ^ = Gence uradm

d e m u ' t e l olan isimler, m u k a d d e r bir kesre d e m e c r u r

B u r a d a , ^ ' I I k e l i m e s i , s o n u n d a elifi m a k s u r e

bulunduundan

maksur isimdir; harfi erden sonra geldii iin m e c m r d u r . Ancak elif hareke almayan bir harf olduundan, sonunda bir kesre takdir edir, yani var kabul edir. B u nedenle "mukadder bir kesre e mecrurdur" denir. JiaJL j tjl (jj^LSJI ,_jlc = K a d ' n m adaletle h k m e t m e s i gerekir. (joisLLlI kelimesi d e sonu ^ e bittiinden naks isimdir, (j zerine k e s r e k o y a r a k o k u m a k d e ar geldii iin, y a z d m a z , ancak orada b i r kesre takdir eddir v e "mukadder bir kesre d e m e c m r d u r " denir.

2- Kesre asl cer iaretid. ^ y e fetha fer (yedek) cer iaretleridir.

***

324

SMN MECRUR OLDUU DURUMLAR ( ^ V l

oVU)

YA DA MECRURLAR

(oljjj^II)

s i m , ilii d u r u m d a m e c r u r olur: 1) Basma bir harfi cer geldii zaman, 2) Muzafun e y h olduu zaman. * M e c r u r bir isme tabi olan k e l i m e de, mecrur olur.
isimler blmndeki tabilere). (Baknz; merfu'

1) H A R F E R L E M E C R U R
( ^ 1

OLANLAR

1- H e r h a n g i bir harfi e r d e n s o n r a g e l e n isim m e c r u r o l u r . Harfi erler unlardr:

mek:

tLjjIJI

Jj l l l

-o o j - L u = Evden baheye yrdm.

Burada, Jj -lil ismi, harfi erden sonra geldii iin jj-a harfi ceri e m e c r u r v e c e r alameti kesredir, l i ^ j l i l kelimesi d e , j J I harfi ceri e m e c m r v e cer alameti kesredir. Harfi biimleri: erlerin ifade ettikleri anlamlar ve kullanl

\ ] ^ : den, dan.
jjLiJJ

J ^ - j 1 1 j ploj^U J

ni'iMi'

: Ij-a = Balamak, ksmiyet

ve a d a m a iin kuUanr. m e k : 325

J Y D \ j>a c o ^ j ^ = Evden ktm. Burada, k m a n n balang noktas ev olduu anladmaktadr. j i l j>a LuLJl = Paralarmdan harcadm. Burada harcamann paralafnn bir k s m m d a n olduunu yine ^j-a den anlamaktayz. J l i l (j_c ' p j j ^ (j'Ll^. Lo = Yanmda m a l cinsinden bir ey yoktur. Burada eyden kasdn m a l olduu ^ harfi ceri e ortaya konmutur, ettii harfi e r i n d e n

(j -a 'in tekid, b e d e l , zarfiyet, s e b e b i y y e g i b i a n l a m l a r d a ifade teferruata yer veren eserlerde zikredilmektedir.

Y]^l.:e,a\
<JJI P i o '
'A ,JLC

Jj .5 : t ^ l = Sonun bitii iin kuUanhr. mdfc: = D n gece, g e c e n i n s o n u n a k a d a r

JJJI

(_jJI i ^ j L J I

yrdm. Burada, yryn gecenin sonuna kadar olduunu ^ ^ 1 harfi ceri gstermektedir. Ancak, I m n mabadinin bir ksmnn ya da f a m a m m n m a k a b l i n e

girmesi caiz olduu gibi girmemesi de caiz grlmtr. Mesel: jli_aj. ^ 1

y , y

ojjjj
' * ' y

-o

DJJ-UJ
y

= Beyrut'tan Dimak'a

yrdm,

dediimde, D i m a k ( a m ) ' a girmi o l m a m anlalabildii gibi, g i r m e m i olmam da anlaabir. nk bir y e r e v a r m a k oranm k smrma ya da son smrma varmalc eklinde anlar. A n c a k oray gemek a n l a m m a gelmez. Buna gre Kur'an- K e r i m ' d e k i ^ 1 ^ j l l j ^ k l j ^ j . I ^JLi ^iU

J J ^ I = Yzlerinizi ve dirseklerinize k a d a r koUarmz ykaymz ayeti, dirseklerin de kollarla beraber ykanmasn ifade eder. nk

"dirseklerinize kadar ydcaym" denmesi, dirseklerin, son s m m n da y k a m a kapsamna girdiini gsterir. Bu k a p s a m a g i r m e d i i n i s y l e m e k 326 de

m m k n d r . Mesel:

J-LII ^_yJI

^LJ-LUI

Ij-ajl jJl = S o n r a orucu g e c e y e k a d a r

tamamlaym!

y e t i n d e orucun gecenin k s m r m a kadar olan z a m a m kapsadn a n l a m a k m m k n d r . A n c a k gecenin son snrna kadar ya d a gecenin ortalarma kadar olan ksmm kapsadm da anlamak mmkndr. Nitekim Caferi m e z h e b i l 'nm a a m m d a n hareketle gecenin bir k s m m a kadar

oru tutmanm gerektii hkmn camlardr.

V]

^'I-^

:...mcaya kadar, hatta, taki...

Fiilin b a s m a geldiinde nasb edat, ismin b a s m a geldiinde, atf veya cer harfi olmaktadu". PijJUiU = Biti ve sona eri bdirir. Tpk ,jJI gibi m a b a d m m

makablinin k a p s a m m a girip girmedii konusu tartmaldr. m e k : JV^' ^^'^ " Ls-^ ISF " ~ (Kadir gecesi), fecrin douuna

kadar selmettir. Burada selmetin zaman itibariyle fecrin dousuyla sona ereceini gsteren ,_^--^, harfi eridir.

Jj-tuVI Ja_pJI jj-^ (jA J V I n

jU

j "_ (jJla.

IJ-JJJ J \ >

)) =

Beyaz iplUc siyah iplikten ayrt edinceye kadar yiyiniz iiniz! Buna gre omIunun fecirden sonra yeyip imesi caiz grlmemitir.

1]

: inde, de, da... :^ = Zarfiyet bildirmek iindir. B u zarfiyet, h a k i k

<jjjJiU

zarfiyet-veya m e c a z zarfiyet olduu gibi, m e k n y a da zaman bdiren bir zarfiyet olabir. m e k : i^T r.. 1 , 1 J a . j J I = A d a m camidedir. Burada a d a m m caminin iinde

327

bulunduunu gsteren ^
^ f i ' ^ y J ^ O f i fi

dir. Hakik zarfiyet bildiriyor.'

" 9 fi ^ ^

4 ' , I.

6 j-uil < l J j - - u j

j = Sizin iin AUah'n Rasulnde

gzel m e k vardr. Burada da ^ e ' t i (jijVI (_jj f j j - l l

m e c a z zarfiyet b i l r ' T y o r . ' t .. .

cj_ic

= R u m l a r e n y a k n bir h e m z a m a n v e h e m de

-rde

y e n i l g i y e uradlar .(Rum, 2-3) B u r a d a ^ zarfiyetini gstermektedir.

^j-a'nin sebebiyet v e ta'lil iin kullanld gibi, ^J^, a n l a m m d a da kullanabilmektedir. o] ( j ^ : ...den, dan... 6jjLailj mek: jjjj I daJLj I = Serden uzak dur!

_, ^ \

1.I : (j-c = U z a k l k v e ayrl bildirmek iin kullandr.

(jujiJI ,j.c jLfuJI t::ijj>j = Oku yaydan frlattm. Burada ayrd iin. t >c harfi, JLJ, (_jc,^iUI, a n l a m l a r m d a kuUandr .(bkz.Cami'ud-

Duru.si'l-Arabiyye, 3/166-202)

1 ] ,_jic : ...zerine, stnde... pjt ' ...iU : ( j l t = st, zeri anlam iin kullandr, m e k : "<H ,_jlc >_jI"<11 = Kitab m a s a n m stndedir. j_yL: harfi,
:(i_i)

j!UI,

P L J , 2>U anlamlarma gelmektedir. ^ L J I

...e, de, da...

.,^.M<llj

j L ^ V I j j j ^ j l l l l j :.U:LUJVIJ < - J , I U I

JILJJ : P U I

= M e k a n zarf, yardun, kardk, bitidik v e y e m m ifade etmek iin kuUanu". m e k : JjliL l 'VnV ->l = E v d e toplandk. B u r a d a , harfi ( J a n l a m n d a

m e k a n zarf bdiren bir harfi erdir. 328

j J i J L c o J i S = K a l e m e yazdm.(yardmiyla). s j - J ILLoj j - j j ' .MI = Y z liraya aldm, (karmda).

f

j n

<j>jj-j> = M u l a m m e d ' e u r a d m , (onurda b e r a b e r o l m a k ,

bitiik olmak, y a k m olmak). JJ (jJ <U L = AUah'a yemin olsun d gitmeyeceiz. A] (JvUl : ( J ) ,..im...
. J j U ~ l I j LLLUI L J J J J
dl nl

: jiUI = M k i y e t , m k i y e t benzeri ve

sebep, n e d e n bildirmek iin kuUanr. m e k : (_jijVl ^ Laj o Ij.a. J I ^ Lo J = Y e r l e r d e v e g k l e r d e

bulunan her ey Allah'ndr. Burada m k i y e t bdiriyor.

ILJL
etmektedir.

JJI

= E v i n bir kaps vardr. B u r a d a , ibhi milkiyet ifade

d_o I

iJLLa. = Sana ikram iin geldim. Sebebiyet bdiriyor.

Not: -Bu harfi cer, J I e marife olan bir ismin b a s m a gelirse, harfi tarifin elifi hazfedir. rnek: J + j l d J I = j l a l J . - B u harfi cer, m t e k e U i m snn d n d a k i z a m i r l e r e bititiinde

meftuh olarak, m t e k e l l i m ^ sna v e dier isimlere bititiinde, m e k s u r okunur. rnek: U, t _JLLiJ gibi.

'\] t - a l ^ l : ( d ) ...gibi...
4

M. " I I : L J H J I

= B e n z e t m e k iin kuUanr. m e k : = M u h a m m e d , arslan gibidir.

j ^ V l j n ->

Bu harf,te'kid de bdirir, ancak o z a m a n irab b a k m n d a n zaide kabul

329

edilir,

<\\n<, ^JU^ = O'na benzer hi bir ey yoktu! gibi.

\.]

j^..,.iJljlj : ( j )

...ve, vallahi... = Ban hakk iin seni dllendireceim.

dJlj

l^V

ciiLa.j
y

= VaUahi, gibi.

\\] ^ ^ - I I pLi

...yemin olsun ki...

Sadece AUah lafz ile kullanlr . m e k :

'o'V^
>Y'

Jb

= Allaha yemin olsun ki alacam.

' i L a I x a : ...den beri...

j-i-o j j_a : B u ci edat fiilden nce gelirlerse isim, isimden n c e gelirlerse, harfi cer olurlar. Harfi cer olduklar z a m a n ^ rnek:
5j_taJI

a n l a m m d a olurlar.

j j j VJJI j U = C u m a gnnden beri onu grmedim.

H -a z a m a n itibariyle biraz daha ufea ifade eder.

^'\_ No_ \ ] L i U . . J.C. < >U. : Ancak, hari anlamlarma gelirler. Bunlar h e m istisna dati, h e m de harfi cer olabilmektedirler. m e k : ^ j J ( L i U <ljx) i U . pL5iL -aVl P U = Ali hari, arkadalar geldi.

2- Harfi e r l e r iki eittir. a) Asl harfler.

Yukardaki m e k l e r d e olduu gibi c m l e d e bulunmalar gereken v e bir mtaaUaka ihtiyac olan harflerdir. b) Z a i d e harfler.

C m l e iinde onlarsz olunabilen harflerdir. B u n l a r n m t a a l l a k a 330

ihtiyac yolctur, ancalc manay pekitirmek iin getirilirler. Zaide harfi erler, kendilerinden s o m a gelen isimleri mecrur yaparlar, ancak, bu isimler, c m l e iindeki yerine gre irab edilirler. Bir k s m unlardr: * (j-a harfi ceri. Bu harfin zaide o l m a s iin k e n d i s i n d e n nce bir nefi v e y a soru edatnn gemesi ve kendisinden sonra gelen ismin nekre olmas

gerekmektedir. rnek: (( ""ia-lj V I VI <l - La = B i r tek ilahtan b a k a ilh yoktur. B u r a d a k i 4J- zaidedir. n k kendisinden nce bir nefi edat gemitir ve kendisinden sonraki i s i m de nekredir. "J I j j j c j J U. (j_o J j =Allah'tan baka yaratc m var? Y i n e ^

d e n n c e soru e d a t g e m i t i r v e k e n d i s i n d e n sonra g e l e n isim n e k r e olduu iin zaidedir.

* PLJ:

( ^ ) harfi. 'nin failinin ba^mda geldii z a m a n

B u harf, j_>.IAJ'nin haberi ve zaide olur. rnek: .-JJ- ; fi bandaki L_I zaidedir. jiJI

= Fakirlik ayp deildir. ^.^^jj'nin

haberinin

L J j dJL (_jll = Allah veli olarak kafidir. zaidedir. Not:

'mn failinin b a m d a k i

a) e L J l . < jj-c . jj-a 'dan s o n r a La gelir. A n c a k bu harflerin etmesine e n g e l olmaz. m e k : (^jb

amel

1 n j I J _ U (Lo (j-fi) La.c= A z sonra piman olacaklar.

331

b) d ve L _ j j den sonra Lo gelir v e onlar amel e t m e k t e n alkoyar. mek:. J olabilir. c) B a z e n hazfedilir. Yerine harfi cer kabul e d e n v e r u b b e j ' .7 ^ *jJ j j j j - a L u j = Bazen bir arkada z kardeten yararl

denilen bir j gelir. m e k : j_=^l JjJ j = N i c e geceler, d e n i z dalgas gibidir. B u r a d a J ^ J L j eklindedir.

cmlenin asl: j ^ a l J I ^j-ok

3-

l i t . !U. , LiLa. .

ve zaid harfi erler d m d a k i dier harfi

erler iin bir mtaUak aranr (yani; cer harfinin bal bulunduu bir k e l i m e a r a m r ) . Bu m t a l l a k da ya bir fiil, ya bir ibhi fi, ya da fi m a n a l bir kelimedir. Fule m e k :
" y

e y y

J l l l I ,_jc - j = Minberin zerinde durdum. ibhi fiile mek: jJJL Flin manasna mek ^ L u A i J l i ' l = Tembellere f olsun! Lil = B e n kalemle yazanm.

2) Z A F E T L E M E C R U R O L A N L A R ( ^ i L ^ V L

jj^^il)

1- sim muzafun ileyh olduu z a m a n m e c m r olur. M u z a f u n ileyh, kendisinden nceki isme, dayanan bir isim v e y a zamirdir. m e k :
oLl,^^!
jAa.

o j j = Haiyvanat bahesini ziyaret ettn.

Burada

kelimesi, muzaf, o b l m u z a f u n ileyhtir. ayet,

332

trj j

deyip susacak olursak, hangi bahenin ziyaret edildii Muzafun ileyh olan <jjaJI kelimesini talafuz

anlalmayacaktr.

ettiimizde kast anlalacaktr.

* Muzafun: e y h marife o l d u u takdirde, m u z a f a marifelUc, n e k r e olduu takdirde ise, muzafa hususilik (tahsis) kazandrr.

Not:
Dilciler, m u z a f u n e y h i n m e c r u r o l u u n u m u k a d d e r bir harfi c e r e balamaktadrlar. B u harfler, genellikle; . <j-a . J harfleridir.

* J genellikle en ok m u k a d d e r olan bir harftir. m e k : (obl

I
j>^

-(J)

4fljj-.

Ujjj

Burada, m u z a f u n

e y h i n b a m d a J harfi ceri vardr.

* Muzafun e y h muzaf m cinsinden olursa, ^ mek:

harfi ceri takdir edir.

v_u4J jiLU. ciuij~ .7.1 = Altn yzk satmaldm. B u r a d a , m u z a f u n e y h i n b a n d a jj_a harfi ceri vardr. C m l e n i n takdiri t_u j (j-a LU. tij.j.3_jl eklindedir.
fi'

* M u z a f u n e y h muzafn zarf olduu takdirde, ^ edir. m e k : <LLa uykusuzluklarn istedi. B u r a d a muzafun e y h zarf o l d u u n d a n , b a m d a jIU~

harfi ceri takdir

= Aratrmalar kendis;inden.gece

var d e m e k t i r .

333

Cmlenin takd-i: (_sJLJJI

^ ^ U l L a ^ i L l j c l t - . ' eklindedir.

M u z a f v e m u z a f u n ileyh 2- M u z a f ( l i L A l ) :

ile ilgili h k m l e r

a) M u z a f genelde n e k r e olup c m l e iindeki y e r i n e gre irab alr. Ancak, muzaf mtak (tretilmi) bir isim (yani: ismi fa, ismi meful veya sfat mebbehe) olursa, J i e marife olabir. m e k : ^.Lj-a < j A a J I j j - L - = Bahenin s u m yksektir, jjlu, kelimesi, muzaf olup nekredir. Cmle iinde mbteda

olduundan merfu' dur.

j j nl'II L _jLll C J L = Talebenin kitabm aldm.

t j L i l burada muzaf v e nekredir. C m l e iinde meful d u m m u n d a olduu iin d e mansuptur. 5_aliJI JjjJaJI J ^ j J I c J - j L i = Boyu uzun adamla karatm. B u r a d a muzaf olan basma JI gelerek marife olmutur. k e l i m e s i m t a k b i r isim o l d u u n d a n

b) G e n e l l i k l e m u z a f olan v e

mfred olarak k u l l a n l m a y a n b a z

kelimeler, v a r d n . Bunlardan bazlar unlardr: fi

o' o' fi y

fi

"

_ J _

Llil_ill_

j j j J _ ( ^ ) _

Omek:
/ ^ y y

Bu adam m a l sahibidir. O yalnz bana baz fakirlere yardm etmek iin e n st d z e y d e gayret sarfetmektedir.

334

Bu m i s a l d e , kullanmtu-. 0|fjll

(JAjlj

. j j j j isimleri, m u z a f olarak

l K j C!-^j-" ^

L F ^ ' ^ ~ B a n a d a d a m m ikisi v e d k a d m m

ikisi geldUer. i l ^ v e LiK, sadece marife v e tesniyeye muzaf olurlar. d FY I ^-fUl .il/ I = Emrine icabet ediyorum Allah'm, sana

yneliyorum. Burada olmutur.

tesniye m a s d a r v e m a n s u b olup zamire m u z a f

c)

. jJ - JJ'

- j - ^-

- J - -3 gibi kelimeler, m u z a f

olduklar t a k d i r d e c m l e i i n d e k i yerine g r e irab edilir. A n c a k , e e r b u n l a r n m u z a f u n ileyhleri, m a h z u f olur d a m a n a l a r d u r u y o r s a yani

m u z a f u n ileyhlern v a r o l d u u k a s d e d U i y o r s a , d a m m e z e r i n e m e b n i olurlar. m e k : p<l ---"'-^ = Sizden nce geldim,

j L l j j A 1 m -> = BT dinar sana yeter. 4J J I j-o < Bu cmlede, J j 11 lii J.S = Hikayeyi bandan okudum. < _w..-> . J _ l 3 k e l i m e l e r i m u z a f olduklar v e

m u z a f u n ileyhleri zikredildii iin c m l e i i n d e k i y e r i n e g r e h a r e k e almlardr. tj-a j in (>o jIoV I <LU = nce de sonra da emir, AUah'mdu-. g I j L j j j (' j U r = Ona sadece bir dinar verdim. < j a j , J j j kelimeleri, damme zerine

B u iki c m l e d e de ,_..

mebnidirler. nk; muzafun eyhleri mahzuftur ve anlamlar bakidir.

Not: o u kez L M-> (orta harfin sknu) ile, LJIUI, (orta harfin fethas

335

ile) bir b i r i n e kartrlmaktadr. ._. n . kafi, yeterli o l m a k

anlamna ise, zere

gelmektedir ve yukardaki aklamalar k a p s a m n a girmektedir. L . .. _(takdir etti, sayd) fiilinden t r e t i l m i o l u p , zarfiyet

m a n s u b t u r ve "...e g r e " anlamn tar. m e k :

jj_oJI <_LJ L T ^ '

y

IM
y y

jj-aaJI 6>L-aJ (jJjJLI jjj =

" y

-y

M e z z i n z m i r ehrinin m a h a l l i v a k t i n e gre ikindi n a m a z iin e z a n okudu. d) Bazen m z e k k e r muzaf, mennes muzafun ileyhinden menneslik kapabir. A n c a k bunun bir art vardr: O da, muzafn hazfedihp muzafun ileyhin onun yerine geme imkannn bulunmasdr.mek: ... j L - c J l ^ < \ n-sll < \ M = ibhi cmle ...her ibaredir.

Burada, <__a kelimesi m z e k k e r muzaftr. Muzafun e y h olan <J_ajJ I k e l i m e s i n d e n menneslik kapmtr. Bu n e d e n l e g n d e r m e d e bulunulmu mr. (jij_ji .-I- < = Baz parmaklar kesdi.
y y y y '

zamiri ile kendisine

B u r a d a , (jA * . k e l i m e s i , m z e k k e r muzaftr, m u z a f u n ileyh olan ^Lal k e l i m e s i n d e n m e n n e s l i k k a p m t r . B u . n e d e n l e fi mennes

olmutur. e) Muzaf tenvin almaz, daha nceki tenvini izafet halinde drlr. Muzaf, tesniye v e y a c e m ' i mzelcker salimse, izafet halinde tesniye v e c e m ' i jju drlr. m e k :

t_L IA >

<-Lujjil
y

_L 4 k halinde, ._jL k e m e s i , tenvinlidir.

kinci halinde ise bu tenvin drlmtr. nk kap izafede nekrelikten cmtu". Tenvin ise, nekrelik iaretidir.

336

y y

y y y

ve ileri bakanlklarna gittim. k balinde ^j\'jj

y

kelimesinde tesniye

^j'u varken ikinci halde bu harf izafetten dolay dmtr. tjjluj'xo j > o U I Ijluj jjAa. = D retmenleri gelder. k e l i m e s i n d e c e m ' i m z e k k e r ^j'u

B u r a d a , ilk c m l e d e k i J-^j-^

bulunduu halde, kinci cmlede izafetten dolay bu j j harfi drlmtr, ikinci c m l e d e , j ^ j j ^ k e l i m e s i n i n s o n u n d a k i j , z a m i r o l m a y p r e f alameti olduundan dolay kelimenin sonuna elif (I) y a z d m a z .

3 - M u z a f u n ileyh (t-Jj

UJLA^) :

a) Muzafun eyh, ya zamir olur ya da adc bir isim olur.

b) M u z a f u n ileyh zahir (ak) bir isim olursa, genellikle marife v e d a i m a m e c r u r olur. B a z e n de n e k r e gelebilir. O takdirde m u z a f a tahsis kazandru". m e k :
jj . . . j ' ' / l l 4_LJ j _
y y
y y y.

CJ I J = Mhendislerin ehrinde ikamet ettim.

Burada,

IM .!'to

11 kelimesi muzafun ileyhtir. ^ e m e c m r d u r , nk

c e m ' i mzekker salkndir.

o y o f f O y ^ y yy y y f O y

l\lj'\,<,

n j _ L c o l il l J ~ (jJ - Yerine g e t i r i l e m e y e n talepler, olup

k a b u l e d i l m e y e c e k t i r . B u r a d a &Uj'tiM k e l i m e s i m u z a f u n ileyh
df
,

nekredir. c) M u z a f u n e y h z a m i r olduu takdirde, m u z a f a bitiik olur v e mahaUen m e c m r olur. m e k : CLLJLI^ o J ^ = Kitabm aldiin. Burada d muzafun e y h olup muzafa
y

bitimitir v e mahallen m e c m r d u r . 337

d) Mtekellim ^^'s sonu elif olan bir isme bititii takdirde meftuh \j ekhnde yazdu-. ayet sonu ^j ile biten bir isimse, mtekellim ^ s dier de idam edir ve eddeli meftuh bir^^ eklinde yazdr. Sonu elifle bitene mek; = hari > ( j \ = b e n i m dmda j j l j j = ikiel Sonu (j e bitene mek: (_j_a LJII = avukat Cry-jj- = retmeder > ^ > = avukatm = retmerderim > (_^l-i_ = d e m

GAYRI M U N S A R I F L A R ( ^ j ^ r < > a

.^^^1):

1- Asl olan her m f r e d i s m i n

ve krk oulun

k e s r e ile

mecrur olmasdr. Tpk, b a l a r n d a tarif e d a t Jl zaman tenvin almalar g e r e k t i i gibi. r n e k : (J La.jJ I) Ja.J-l I

bulunmad

C J nl... = A d a m l a r a selm verdim.

Ja.j veya J U . j burada kesre d e mecrurdur. A s d olan da budur. Ja.j (JLa.j)eLa. = A d a m geldi. Burada, JLaj veya Ja.j kelimelerinin b a m d a Jl b u l u n m a m a k t a d r . Bu nedenle tenvin almaktadr.

2- Ancak yukardaki k u r a l a aykr o l a r a k , baz isimler v a r k i bunlar, bamda Jl bulunmad v e muzaf olmad z a m a n n e tenvin alrlar ne de kesre ile m e c m r olurlar. K e s re yerine fetha ile m e c r u r olurlar. te bu isimlere, gayr munsarf d e n i r .

338

3 - G a y r munsarf, y a zel isim ( ' a l e m ) ya d a i s i m olur.

olur, y a , sfat olur,

a) z e l isim u y e r l e r d e gayr m u n s a r f o l u r :

aa)

Mennes

olduu

zaman.(ster

sonunda

menneslik
i' 4_aJaU

5'si

bulunsun, ister b u l u n m a s m ) rnek: t s ' f o' f ' ' t

. (Jr^ aj - JOJLJ- _ \\j

t i ' , ' i^' _ jLa_uj_ 4_jLa_a _ nk h e m zel

Bunlar mennestirler.

gayr

munsarftr.

isim,

hem de

ayet m e n n e s zel isim, harfli olup orta harfi sakin olursa, gayr munsarf olmas v e olmamas caiz olur.
_ j-c j _ j - < ^ - J -L A gibi.

ab) A ' c e m i olursa (yani A r a p a d n d a b i r dilde zel i s i m s e ) . mek: , , f , ,_f

,

j>_o'

fY

.-

ayet, a ' c e m i olan zel isim, harfli olup, orta harfi sakin ise, gayr munsarf olmaz kesre v e tenvin alr. ^Ls _ J j J _ ^ j j gibi.

ac) Terkibi mezci olursa (Birleik isim). m e k :

^ . a ' o ' ' 9 9 < e '. ' 9

'

'

9 >

'

' '

'

/ '

. j j L j j ( j L j ^ i . u-jn'jf (^jli - Oj-aJ-Aa,_ d j j j j j J . I J;I .1 - Jj^ m JJ-J

-.y y y

ad) Sonunda j j l bulunanlar.. rnek: .(jLafi- ' - ' - i ^ - jl (jL^- 'jj-

339

ae) Fiil vezninde olursa. m e k : t _ . _ > f - o j ^ j - SAJSJ

af) J J kalbmda olursa. (Udul) m e k :

U ^ -

j- - O^J

b) Sfat u y e r l e r d e g a y r m u n s a r f o l u r :

ba) j j i j vezninde gelip memesi, j^is- kalbmda olursa. m e k :

.JJLLI- i ^ j ^ Q ^ '',>^- i ^ = ^

bb) J A J I kalbmda olursa. m e k :

bc) l ' d e n lO'a k a d a r saylarn J I A v e Jtl.n (letirme saylar) rnek:

' *.
' ' '

kalbnda

gelmesi.

' ( ' '

1'''

' l *

bd)

kelimesinin oulu olan j A kelimesi.

***
c) s i m l e r u y e r l e r d e g a y r m u n s a r f olmaktadr.

ca) kalbnda ^ I

J j J L l . J ^ l j J i J-Lcila _ l u i i - ' -

J ^

_ J c l . J-^Li ?i j . ^

olan isimler. Bu k a l p l a r d a gelen oullara; ^ j V '

denir. m e k : xj _iLl = iirler, marlar, JoiaLil = en faziletliler, J ^ L u j = kitapklar, mektuplar, ^ j - j l ' i l = okullar,

j t - p l o = anahtarlar, ^ j l j ^ = caddeler, ^ j ^ U ^ l = sereler.

340

cb) (ster zel isim, ister sfat isterse, isim olsun) alameti olan elifi maksure

menneslik

veya elifi m e m d u d e ile bitenler. Bu k e l i m e n i n

mfred ya da c e m ' i olmas farketmez. Elifi maksure'ye m e k : ^ j i l u = bddrcm, (^jV^ nl =Selma, (jj^^ = fsdt, (_^.7.l r = susuz, ^ ^ 1 ^ 4 = a. = mjde.

= hatra, ^^\i~>. = hamis,

Elifi memdude'ye mek:

e \'Ji>j = Zehra, e 1 ^ 1 ^ = yeil, ? I j L u L = krmz,

= gzel, p l j -. ./-.= l, P L S J J ^ I = arkadalar.

Not: -ayet kelimenin sonu menneslik iin olmayan bir elifi m a k s u r e ile bitiyorsa, o zaman bu kelime munsarf olur yani tenvin alr. Gayr munsarf olmaz. m e k : ^Jll = bir gen, \JiLi = bir oyun sahas, ^Jt^^,,!n = bir au-dan Bu kelimelerin sonundaki elifi maksureler, menneslik iin deildir.

-Yine efi m e m d u d e ile biten bir kelimenin sonundaki elif, kelimenin aslndan ise, veya ^J ve j dan d n m s e , gayr munsarf olmaz. rnek:
FIJJLJI
y y

= balamak, PI.T.'l = kurmak

y

Bu iki kelimedeki elif kelhnenin asli harfidir. cL -j = bina. Bu kelimedeki ehf, ^J den dnmedir. pLolu = gk. Bu kelimedeki elif ise, j dan dnmedir. Bu nedenle bu kelimeler, gayr munsarf deildirler.

341

4-

Gayr

munsanriar,

J l 'takl v e izafet h a l i n d e rnek: zd.

deilse,

t e n v i n v e kesre a l m a z . F e t h a ile m e c r u r olur.

( LJULIQ

) ^jJI ( O j U L ) ,_.-<; = Muaviye, Aye'ye

( tjl n j l . M I ) o j j - = Sleyman'a uradm. .^d" T-.n _ n .7, ( ,_l' j r halktr. ( S^Y^L

( jjLX. ) (JJLL)

.-n

.M

= Gaziantcp ualk alkau b

J j n-. ) ^ Ldli:^ = A h m e t ve Yezitif. kadatm.

5.
^

- - l j J = mer'in hikayesini o'-:udum.

o ) A . C J ^ 1 cu^ n',,l = Msr radyosunu dinledim.

'-'.'.'I ^ = K o m u m aken gecelemem.

(Lt>=.) c s j j

( 3 < m u ) cj I UJ = Sen benden daha ilerde deilsin. , ('j^l)

,J_^IJ( JI

= Ai: h en byktr. ^

^JIJJL)

o jr-^ =;Geni caddelerde yrdm:

= Nice airler, iirlerinde yenilik

js-jjui yaptlar.
. (I^LJ^ PJ

1 j j i a . (pljj_i) j_o

jj_<, < o . j ^ = Kurak bir lden ktm,

(pl .

j ^ ^ ^ I j ^ j l o j j = Geni baheler ziyaret ettim. J (Jf^^l)J. (f^l^l)

{^_^^U^)J

^ J ^ H (

Ja.L-L^Vlj

L - p j . (l ojl ) j ((jjjl->)j (u-^j^) J ( ^ ^ j ) j

I j j - j J ( j j l j ) Parantez iindeki kelimeler, gayr munsarf olup, kesre v e tenvin almazlar.

5- G a y r m u n s a r f b i r k e l i m e , c e r d u r u m u n d a olur, Jl gelirse veya m u z a f olursa kesre alr. r n e k : A.LaJ.1 ^L_ki ^

b^ma

zjl-^ = Camilerin en grkemlisinde namaz kddm.

Burada .La.!... Ll, muzafun ileyh olduu iin cer durumunda ve bamda

342

J l var. Bu nedenle kesre alabilmitir.

J^ j_:,LLuj I da.Lu_o j_j_a
.zj'i/-.

= stanbul'un camilerinde namaz kldm.

1, burada da mu^af olduu iin kesre alabilmitir.

MU'RAB ISMIN GENEL BIR DEERLENDIRILMESI

M u ' r a b isim k o n u s u n u bitirirken bu isimle ilgili b a z r genel esaslar vermede fayda vardr. yle ki; 1 - ki marife isim, ya da iki nekre isim pepee geldiklerinde'ikincisi birincisinin daima sfat olur ve dolaysyla onun irabm alr. mek; JibLLl rnek)
iLiaU iU. j
cuLJ

Ja.jJI

P U . = Faziletli bir a d a m geldi. (ki marife i s m e

j = Faziletli bir adam grdm.(ki nekre isme rnek)

Jj^iaLa rnek)'-.

J^j->

j -o = Faziletli a d a m a u r a d m . ( k i nekre i s m e

2- ki isim pepee gelir de birincisi nekre, ikincisi marife olursa, ikinci isim muzafun ileyh ve mecrur olur. m e k :
\_JLLJI e_iLil c i l = T a l e b e n i n k i t a b m aldm.

3 - ki isim pepee gelir de, birincisi, marife, ikincisi nekre olur ve bana fl gelmemise, birincisi mbteda, ikincisi haber olur. rnek: fi fi
j j J j J j J I = Dim nurdur.

4- H a l e temyiz, nekre ve m a n s u b birer isim olduklar iin aralarnda ince bir fark vardr. A n c a k hali, genellikle fiilin m e y d a n a gelii srasnda failin veya mefulun durumunu aklayan nekre bir vasf olarak belirlemek 343

mmkndr. T e m y i z ise, g e n e l l i k l e k e n d i n d e n n c e k i k e l i m e y i kurtaran v e (j_o anlamm tayan bir isimdir. rnek

LLLS. e U l v T j j j J i

belirsizlikten

= Suyu safken itim. L _ a L haldir, \

Ij

.i

jljl

(jdlsL

= B e n d e bir kilo eker var.

l . ^ temyiz

j < anlamnda normal bir isimdir, vasf deildir. fi 5- E s m a i h a m s e u n l a r d r : j'j _ j i _ ^ _ ^ 1 . !LJ1

Bu isimlerin r e f hali j , n a s b hali elif, cer hali (j ile olur. A n c a k , e s m a i h a m s e n i n bu irab almas iin, m t e k e l l i m ^ snn dnda bir eye muzaf olmas, mfred o l m a s ve m k e b b e r o l m a s (yani: msaar

olmamas), gerekir .Qrnek: d j j k e La. = Kardein geldi. B u r a d a , j j L muzaf, mfred ve m k e b b e r d i r yani: m s a a r deildir. FaU olduu iin r e f durumundadr ve r e f hali j edir. m e k : 'dLL C J J I J = Kardeir grdm. Burada da d L i ) meful olduu iin nasb hali elifledir. ' l j - ^ L cL .jj -4 = Kardeine uradm. Burada da d - ^k kelimesi, harfi erden s o m a geldii iin, cer h a ^ iledir.

* E s m a i h a m s e m u z a f o l m a d z a m a n , n o r m a l h a r e k e alr. rab lafzi olur.mek: . ' j n I III,I ji ^j n-^l ^ ] 11 n J l = H c r m s l m a u , btn mslmanlarn

kardeidir. B u r a d a k i kelimesi, muzaf olmad iin esmai hamsenin zel irabyla deU de, hareke Ue normal bir isim olarak irab olmutur. 344

Esmai

hamse,

mtekellim

(^'sna

muzaf

olursa

irab

takdiri olur. r n e k : ^ 1 = Babam cmerttir. Burada, kelimesi, zerinde nulcadder olan damrne ile merfu'

olup, rribtedadr. (j ise, m u t t a s d zamir olup, mahallen m e c r u r muzafun ileyhtir. d a m m e ile merfu', haberdir.

Esmai

hamse,

tesniye

veya

cem'i

olursa,

tesniye

ve

cem'i i r a b m a tabi olur. r n e k : J_LAJ i J j <J_I 4JL i M i = phesiz ci kardein fazet sahibidirler.
PLJVI ( J - I - ^ ~ ^ 1

= Babalar meclisi topland.

Esmai

hamse

musaar

(ismi

tasgir

eklinde)

olursa,

irab lafzi v e h a r e k e ile olur. r n e k : DILJI P U. = Babacazn geldi, lilj JI c j j | j = B a b a c a z n grdm, d j L c j j j - a = Babacazma uradm.

* Esmai hamse

ile

ilgili

genel

deerlendirme

L_J kelimesinin asl: j j i , tesniyesi, j j l v e -JJ-JI, oulu ise: P L ] eklinde gelir.^jlJ_J ve ^ J J I , anne-baba d e m e k t k . ^.jVl'in masdar, j ^ V l eklindedir. ^ 1 kelimesinin asl; jA.], tesniyesi, (jl jA.] ve ^jj^i^l, oulu:
" O

jljA.^

"O

ve 6 j ^ l eklinde gelir. ^1 j ^ l , daha ok m s l m a n karde, arkada iin, Sj^l, ^ z karde iin kuUanr. kelimesinin asl: j n->, tesryesi, j j l j ve n^, oulu: PI o i

345

eklinde gelir. L J J I ise kocann annesine (kayn valideye) denir .i j J k e l i m e s i n i n asl: i.j_, tesniyesi, lj_ ve (_jj_a, oulu: eklinde gelir. j J kelimesinin asl: ( ^ j j , tesniye mzekkeri, I j J ve ( ^ j j , oulu: j j J veya tesniye mennesi, L i l j j i v e ^ 1 j j , oulu ise; z j l j j eklinde 6>i)

gelir, j j sahip anlamna gelmekte olup, mutlaka bir cins isme muzaf olarak selir. Bir zamire veya bir sfata muzaf olmaz . jj_ C J I j ve \LA yerlerde zarf zaman olup fetha e mansuptur. c j l j gibi

II- M E B N . S M ( ' ^ ^ 1 j ^ V I )

1- M e b n i isim, c m l e iindeki y e r i n e g r e s o n u n d a deiiklik meydana gelmeyen isimlerdir.

bir

2-

Mebni

isimler sekiz

tanedir.

1) Zamirler, 2) smi iaretler,

3) SIT mevsuHer

4) smi artlar, 5) smi istifhamlar, 6) M r e k k e b sayar, (11-19), 7) B a z zarflar ve zarftan oluan b a z terkipler, 8) sim fiiUer.

346

3- M e b n i

isimler, tenvin

almazlar,

Bunlarm byk bir ksm harflere benzerler ve cmle iinde aldklar duruma gre ne zere mebni iseler o ekilde kalrlar. * Skun zere^mebni olan i: '.-nler; * Fetha zere mebni olan isimler; '^ D a m m e zere mebni r an isimler;
(jU
.j->.

- b l - (jli I gibi...
-i^

- oJlgibi...

gibi.
& jjti gibi...

Kesre zere mebni olan isimler; (ju_a

_ PVJJI _

4- M e b n i i s i m l e r i n i r a b Bunlar ref, riasb

mahallidir, hibir

v e y a cer d u r u m u n d a 'gelirse, s o n u n d a

deiiklik olmaz ancak, cmle iindeki d u r u m u n a gre, mahallen merfu' v e y a mahallen mansub, veya mahallen mecrur olur. ^

Not: kinci m a d d e d e srekli m e b n i olanlan isimleri sraladk b u n l a r a , lazm mebniler denir. Bazen de kullanldklar yerden dolay geici olarak m e b n i olan r n ' r b mmkndr: a) M n a d a , mfred bir zel isim ya da, kasdedilen bir n e k r e o l u r s a , merfu' olduu ey zerine mebni olur; mek:^ = Ey M u h a m m e d ! . j n n kelimesi d a m m e zerine mebni. i s i m l e r v a r d r . B u n l a r m a d d e d e gstermek

t j j J L L L = Ey Halitler! ( j j j J L k kelimesi^ j zerine mebnidir. (_S^ JL J - J L = Hey adam elimden tut!, d a m m e zerine mebnidir.

b) Cinsini nefyeden V nin. ismi, muzaf o l m a d z a m a n , m a n s u b olduu ey zerine mebni olur.

347

rnek: JL VI Ijl V j J j ^ V )) = AUah olmadan hibir g kuvvet olmaz. Burada, J j ^ ve S k e l i m e l e r i , cinsini nefyeden V m n haberidirler ve fetha zerine mebnidirler, nk muzaf deiller. c) ( j j j < J j ] .
_w-> . jLuc

i sa-

< J_L5

gibi kelimelerin muzafun

ileyhleri mahzuf olduu zaman d a m m e zerine mebni olurlar. m e k : J (j-o l ' < l l grmedim. Burada,
JLS

I A JLa C J J ] J

LO

= D a h a nce bu kitap gibisini hi

k e l i m e s i n i n m u z a f u n e y h i s i olan ( d J j )

mahzuf

olduundan, d a m m e zerine mebnidir. Bu m a d d e d e zikrettiimiz kelimeler, bu artlarda d e de, b a k a yerlerde k u U a n d d a r m d a m u ' r a b olurlar. Yani cmle iindeki yeri"ne gre harekeleri deiir.

1) Z A M R

(jjn.AlI);

Zamir, gaib, muhatab ve mtekellirhe dellet eden m e b n i bir isimdir.

Z a m i r , k s m a ayrlr: a) Munfas(ayrO, b ) ' M u t t a s ( b i t i i k ) , c) Mstetir(gizli).

a] Munfasl Zamirler
y a z a b e n zzmiirlerdir.

(lL.aiiil

jl^la^l)

Munfas zamirler, herhangi bir kelimeye bitimeksizin telaffuz e d i p

M u n f a s l z a m i r l e r , iki k s m a ayrlr: a) M e r f u ' Munfasl Zamirler,

348

Bunlar, m a h a l l e n merfu', mbteda, veya haber, yahut, fail, veyahut da, naibi fail olurlar. Merfu' munfasl zamirler unlardr: Cem'i Gaib Gaibe Muhatab Muhataba Mtekellim rnek: L l = Ben bir Arabm. Bu rnekte, L l m u n f a s d zamir olup, skun zere mebnidir ve mahallen merfu' mbtedadr. jjfc f'LS = O kalkt. Bu cmlede, j J b munfasl zamir, fetha zere mebni ve mahallen lierfu', faildir. \ l i l l j jJ = Sadece biz mkafatlandrldk. Burada, (j_aJ munfasd zamir, mahaUen inerfu', naibi faild*.
* *

Tesniye

Mfred

InV.

b) M a n s u b M u n f a s l

Zamirler,

Bunlar, mahallen mansub mefulu bih olurlar. Mansub munfasl zamirler Cem'i Gaib Gaibe Muhatab Muhataba MtekeUim 1 n<;Li
- .

unlardr: Tesniye Mfred

;>Li

L j >LI
L^lll

;li ul
p

Jlll dil

LL

Llll

349

rnek:
M
> ' IM

JL

.s \t \

d L I

)) = A n c a k sana ibadet eder v e ancak

senden y a r d u n dileriz. Burada, d L I munfasl zamir, fetha zere m e b n i olup, mahallen m a n s u b mefulu bihtir.

b] Muttasl Zamirler ( L L ^ i
Muttasd zamirler ksma ayrdr;

. ,A 1I)

a) M e r f u '

Muttasl

Zamirler,

Bunlar, daima ya tam, ya da naks bir fiile bitiirler. Merfu' muttasl zamirler unlardr:

a a ) Fail olan
>iiujj_

harfi. rnek:
I n"
i M j j _

y\

jj_

IIIJJ_

.-j

. - . ..ij

\ deki

harfi.

a b ) F a d olan L .
Luioijj

= Ders altk. Buradaki

gibi.

ac) Tesniye elifi.

, L u j j l _

^jLujsii

_ ^jLaijjj _

1' . r j j -

L u j j

kelimelerindeki

(I)

gibi.

a d ) oul j '.
Ij-^jjl - j - L ^ j ^ Ij--ujj

kelimelerindeki

gibi.

ae) M u h a t a b a
j _ ^ j j l _

s. kelimelerindeki (j gibi.

af) Menneslik (j'u. deki gibi.

Merfu' muttasd zamirler tam fiile bititikleri takdirde, mebni olduklar iin mahallen merfu' fad olurlar. Naks bir fiile bititiklerinde ise, mahallen inefu' naks fiilin ismi olurla. rnek:

350

o l j j = Gazeteleri olcudum. 'Burada, o

muttasl merfu'

zamir olup, d a m m e zerine mebni ve mahallen merfu', faildir. j \ j j 11. j

" " y

( j l J I L II = ki tren yryor. Burada I, mahallen

y

merfu'

faildir.
^ a " " f
y "

(jr>-^.'t merfu' faildir.

c j L J L k J I = Kz renciler baardlar. Bunrada (j, mahallen

y

5_oi J-IJ. - ' < = Siz mmetlerin en hayrlssnz. Burada merfu', (jl^'nin ismidir. b) M a n s u b Muttasl Zamirler,

mahallen

Bunlar, ya bir fiile, ya da (jl ve kardelerinden birine bitiirler. Mansub muttasl zamirler si: unlardr:

b a ) Mtekellim

j<i'7. = Bana teekkr etti. Buradaki (^ gibi. b b ) Mtekellim L's. Lj 's .7,= Bize teekkr etti. Buradaki L , gibi. bc) M u h a t a b d harfi. u k j k l i , d j k j i . . d j ' s ' . u kelimelerindeki d gibi.

^\jk_>^- ^ j ^ ; ^ b d ) Gaib t si.

fi
f " " "
y

" " "

' ^ ^ " "

f " " "

(jj j < 7 _ L^

.7. _ L f t j < ,7i _ 6 j < .7, kelimelerindeki, & zamiri gibi.

M a n s u b muttasl zamirler, fiile bititikleri takdirde, mebni olduklar iin m a h a l l e n m a n s u b mefulu bih olurlar, (jl ve k a r d e l e r i n d e n bitiirlerse, isim olurlar. rnek: 6 j > ^ . j JJJI onu k u a t t . B u r a d a , a j J J I = Ordu dmana doru ilerledi ve 6 jj^L=^ k e l i m e s i n i n s o n u n a bitien & z a m i r i , birine

mahallen mansub mefulu bihtir. 351

jj^j_ olur.

iJl

= phesiz o vardr, o zamiri mahallen mansup (j nin ismi

c) M e c r u r M u t t a s l

Zamirler:

Bunlar, ya bir isme, ya da bir harfi cere bitiirler. Mecrur muttasl zamirler ca) Mtekellim j si. ,_j_jLil = Benim kitabm. Buradaki (j gibi. cb) Mtekellim b s.
> y

unlardr:

LL J L I ^ = Bizim kitabmz. Bu terkibteki L, gibi.

y
cd) M u h a t a b
y ' ' y

^
d si.
' y y " y
' y

(jk!jLli_js^Lll_ I 1 Ll- djlill^ dllil kelimelerindeki, d gibi. M e c r u r muttasl zamirler, bir isme bititiklerinde mahallen mecrur, muzafun ileyh olur, ayet harfi cere bitiirse, mahallen mecrur olur. nk mebnidirler. m e k : 6 j l l j- <JI pjJ
6d!l>

I = lmin kendine gre faydalar vardu".

kelimesinin sonundaki & , muttasl mecrur zamir olup, d a m m e

zerine mebnidir ve mahallen mecrur muzafun ileyhtir. daki & zamiri ise, harfi cere bititii iin, d a m m e zere mebni ve mahallen mecrurdur.

c] Mstetir Zamirler
edilen zamirlerdir.

(j::uall

jlk.AlI)

Mstetir (gizli) zamirler; g r l m e y i p fiilde gizli olarak v a r k a b u l

M s t e t i r z a m i r l e r iki eittir: M u t l a k a m s t e t i r olmas gerekenler, bunlara: " V a c b ' l - i s t i t a r " denir. Mstetir olmas caiz olanlar, bunlara da: "Caizu'l-istitar" denir.

352

a) M u t l a k a m s t e t i r o l m a s g e r e k e n

zamirler

Normal bir ismin yerine geemedii zamirlerdir. Zamirlerin mutlaka mstetir olduu yerler unlardr: aa) E m r i h a z n n k sigasmda (Mfred m z e k k e r m u h a t a b ) . rnek: L JI II = Yaz! Burada, LJllI emri hazu" fii, skun zerine mebni, fai zorunlu olarak iinde gizlidir ve CJJI] dir. B u zamirin aa kmas caiz dedir. ayet cj-i "<' diyecek olursak, buradaki CJJII fail deil gizli olan ^zj-i 'in tekidi olur. ab) Fiili muzarinin mfred muzeicker, m u h a t a b sigasmda. m e k : j k A : i = T e e k k r e d i y o r s u n . B u r a d a , f a , m u t l a k a gizli o l m a s gereken cj-il dir. Ak olamaz. ac) Fiili muzarinin mtekeUim sigalarmda. m e k : = Yazarm. F a mutlaka mstetir olan L l dir. Ac olamaz. ._"<' = Yazarz. Fail, mutlaka mstetir olan ,j.=w^ dur.Ak olamaz. b) M s t e t i r olmas caiz olanlar ( j|-~..V3LLk) Fiili mazi ve muzarinin btn gaib ve gaibe sigalarmda zamirin giz olmas caizdir. m e k :
fi A fi fi fi fi
y y

L5 Jja.jJI = A d a m kalkt. J - j J ! m b t e d a , j^LS fiil, faili: c e v a z e n mstetir olan Jjn dr. jj7.' (JIIMTIII = Gne parlyor. Burada da, fa, cevazen mstetir

olan^_jJb zamiridir. - M b t e d a d a n sonra gelen j ^ l l ve kardelerinin ismi de o u k e r e m s t e t olabir. m e k : ^_yJ-A ^ U ^ l = Baar kolay deildir. B u r a d a mbtedadari sonra, ,_,ii_J gelmi, ismi cevazen mstetir olan >ft dir. 353

d] Zamirin pekitirilmesi

(j _L.cL ^l

ia ^b)

a) Munfasl zamirlerin pekitirilmesi, tekrar edilmesiyle olur. rnek: j _>-> j j l jji-aJI j-ii jJi = 0,;afur, Rahimdir O , jj- 'llll 'I dLjl dl_jl ))= Ancak senden, ancak senden yardm dileriz.

b) Mstetir ve muttasl zamirlerin pekitirilmesi ise, merfu;ir zamir ile olmaktadr. m e k : v_ia.ljJL Lll o-aJs = Grevimi yerine getirdim ben.

munfasl

B u r a d a L l , merfu' munfasl zamirdir. Merfu' muttasl zamir olan 'yi pekitimektedir.

LJI
Burada,
CJJI)

CJJI

t-lLil = Sen pencereyi a, sen!

mstetir olan l O J l yi pekitirmektedir. ;

c) Merfu' muttasd ve.munfasl zamirlerin j n ^ ' t ve Oi-^ kelimeleriyle te'kidi iin nce, merfu' munfasl bir zamirle pekitirilmesi gerekmektedir. rnek: _.-^ljJL (_jj-u-i: Ll = Grevi bizzat ben yerine getirdim ben.

Burada, muttasl z a m i r olan o ' y (jn s ' k e l i m e s i y l e pekitirmek iin nce munfasl bir zamir olan Ll ile pekitirilmitir.

d) Merfu' muttasl veya mstetir bir zamirin gibi bir kelime ile p e k i t i r i l m e s i iin, nce

o-^ < j k < LS , munfasl bir zamirle

pekitirilmesi art deildir. rnek: Ljt!yl 1

J^LL^I

= A d a m l a r m ikisi geldi.

Burada elif, merfu' muttasl zamir olup herhangi b i r munfasl zamire ihtiya olmadan i l S ile pakitirilmitir.

354

5-

. .LII

J _ i l

.T,""^!

jx4l

jjjJjLa_j

PLJJJI

= Btn

ilim

adamlar, tabiatm srlarm kefetmeye alyorlar. Bu cmlede Jl kelimesi merfu' muttasl olan j zamirini

pekitinnitir. B u te'kid iin munfasd bir zamire ihtiya duyulmamtr.

***
Zamire atf
^fjJI ^
f ' " a ' t f .

.AJI

. VUalI)

a) Munfas zamir, munfas zemire atfedilebilir. rnek:

( j L L a CJJII

j bl - B e n ve sen gr birlii iindeyiz.

f

b) sim, z a m i r e atfedebir. rnek:

t t ' " ' a

^ j n a U~ n isimdir ve

j-ia. j

jiJt . = O n l a r v e k o m u l a r anlayldrlar.

zamirine atfedilmitir.

c) Bir i s m i n merfu' muttasl veya mstetir b i r ' z a m i r e atfedilebilmesi iin aralarna ya munfasl bir zamir, ya da h e r h a n g i bir eyin g i r m e s i gerekmektedir.. rnek:

j j j i J I jLiJiV ^JL^^J
kurtarmaya

Ll

j-Li

= B e n v e arkadam b o u l a n

b a l a d k . B u r a d a J J A ^ ile LTJ z a m i r i arasna, bl z a m i r i

girmitir. Baka bir ey de girebir. d) B i r i s m m m a n s u b m u t t a s l bir z a m i r e a t f e d i l m e s i iin, a r a y a girecek herhangi b n fasaya ihtiya yoktur. rnek:
jjjJaJlI j j j j l l ^

pLijlaij

LIJ

= Onu ve arkadalarn,

yolu

geerken grdm. Burada

cLija^l,

riuttas

m a n s u b z a m i r olan & y a

atfedilmitir ve araya bir eyin girmesine gerek duyulmamtr. e) B i r isimin m e c r u r m u t t a s l ' b i r z a m i r e atfedilmesi iin cer e d e n (harf veya isim) in ma'tufla birlikte tekrar zikredmesi iyi olur. rnek: -LJ^UJ <LJ CTJJJ-O - O n a v e k a r d e i n e u r a d m . L IJL I k e l i m e s i
y

" y

. y

y y

ma'tuftur ve bandaki

harfi ceri tekrar edilmitir.

355

"

"

,r

"

>

"

-i- j

^ j

Ls-a C J J - : ^

= O n u n l a v e arkadayla k o n u t u m . B u r a d a

ismi, ma'tufun banda tekrar zikredilmitir.

f] Fasl zamiri ( J . r ^ ^ l l

jjn.r.)

Fasl zamiri, m b t e d a i l e h a b e r arasna, y a d a asl m b t e d a h a b e r olan iki k e l i m e arasna giren bir harftir. M b t e d a d a n sonraki k e l i m e n i n sfat olmayp, haber olduunu gstermek iin kullandr, bir nevi te'kid ifade eder. m e k : j ^ L j J I jjt j j j t t j = Z h e y r airdir. B u c m l e d e J J >, m b t e d a i l e haber arasna girmitir. E e r bu fasl z a m i r i o l m a s a y d , j j : L i J I kelimesi, j ^Jbj 'in sfat z a n n e d i l e c e k t i , a r a y a fasl zamiri girince, j ^ ^ L i J I kelimesinin sfat deil, h a b e r olduu bilinmi oldu.
- f t a - -

t _ G K J l jjfc <J(

O l "I i; = Abdullah' yazar zannettim.

Bu c m l e d e , fasl zamiri asl m b t e d a h a b e r olan iki k e l i m e arasna girmitir. Ayn grevi yerine getirmitir; v_:iKll kelimesinin sfat olmayp, fiili

ikinci meful o l d u u n u g s t e r m e k t e d i r . E e r c m l e n i n b a n a gelmemi olsayd buna ikinci meful yerine haber denecekti.

Fasl zamiri, z a m i r deil harftir v e irabdan mahalli yoktur. S a d e c e ekil v e e k i m i itibariyle munfasl zamire b e n z e d i i n d e n m u n f a s d z a m i r diye anlmtr. Haber ile sfat ayrd iin de 'ayrma harfi' anlaninda fas zamiri adm almtr.

g] an (durum) zamiri

( t j L i J I j j n"ir.)

an zamiri, anlatlmak istenen hususun b y k l n e v e saygnlna dikkat ekmek iin kullanlan mfred, zamirdir. Bu zamir, mfred, gaib veya

356

gaibe sigasndan olur. riek: "j^l <JJ( ^ = O Allah birdir.

Bu c m l e d e , Allah'm birliine dikkat e k m e k ve saygnlm ifade etmek iin JJ, zamiri kullanmtu-, sonra da dikkat e k e n bu durum ac bir ifade ile ifade e d m i t k . S a y g v e b y k l k i e r m e y e n e y l e r d e an z a m i r i mesel :^L1= jAJI jjfc = O karga uandr. D e n m e z . ' kullanlmaz,

* a n zamirinin haberinin isim cmlesi olmas arttr. m e k : " 1^1 <UI = O AUah b-dir.
4JI

B u r a d a jJb, an zamiri olup mbtedadr,

lafz, ikinci m b t e d a ,

0 ^.1, ikinci m b t e d a n n haberi, ikinci m b t e d a e haberi mahaUen merfu' birinci mbtedann haberi olur. * an zamiri muttasl ve munfas olmak zere d y e ayrr. - M u t t a s l a n z a m i r i , mstetir (gizli), ya da briz(ac) olabilir. M s t e t e rnek: ',_gLc ^ 1 $ = Ali ayaktayd. Bu cmlede

naks fi, ismi, gizli an zamiri olan jJb dir. j ^ i c m b t e d a , j>^L, haber, m b t e d a e haberi, mahaUen m a n s u b haberidir v e J-A yi a d a m a k t a d r . Aksi takdirde jJLS kelimesi mansub olurdu. Barize mek: ^L5 = p h e s i z Ali ayaktadr. B u mbteda, haberdir.

c m l e d e , 1 , an zamiri olup 'jjl'nin ismidir,

M b t e d a e haber mahaUen merfu' haberdir. B u isim cmlesi, 6 yu tefsir etmektedir. * Muttasl zamir, ya 'jj I ve kardelerine bitiir ki, o ZAIMAN isim. olur. Ya da t_j>LLll J L x i ) ' a bitiir ki, o zaman birinci meful olur. m e k : j ">. o jJaJ.1 O ' > h = Y a m u m n devam ettiini sandm. Burada & zamiri ujjiLlI
JL SL '

tan sonra gelmi ve birinci meful

357

fi

>

"

durumundadr,

j-LlI, mbteda,

j ' . n haberdir. M b t e d a h a b e r d e n

oluan isim cmlesi mahallen mansub ikinci meful olmakatdr. - M u n f a s d a n z a m i r i , genellikle m b t e d a olur. rnek:
<_jJjil

^L-ul

-f"^' j - A = Din medeniyetin temelidir. = Dnya kimseye vefa gstermez.

aa .L

H Ll A JI ^

Birinci m e k t e j j an zamiri birinci mbteda, (jjdJI, ikinci mbteda, ^ L u j i haber ve muzaf,

LJJIJI

muzafun ileyh, ikinci mbtede haberi ile

beraber mahallen merfu'. birinci mbtedann haberi olmakatadr. kinci cmlede ise, ^ olumsuz fiil, faili gizli ^ zamiri mbteda, L J j J I , ikinci mbteda, dir. j ^ V , car mecrurdur ^^' H

fiine mteaUaktr.

Fiil cmlesi m a h a l l e n ^ e r f u ' ikinci m b t e d a m n haberi olmaktadr. Birinci m b t e d a haberi ile beraber m a h a l l e n m e r f u ' birinci m b t e d a n n h a b e r i olmaktadr. Bu iki c m l e d e n de a n l a d d gibi, an z a m i r i n i n h a b e r i , isim cmlesinden oluan bir haber cmlesidir ve bu cmlede an zamirine giden bir ait (zamir) bulunmamaktadr. * an zamirini dier zamirlerden ayran baz zellikleri vardr, yle ki: a) an zamiri kendisinden sonraki bir kelimeye dner, b) D a i m a mfred olur, tesniye ve c e m ' i s i olmaz, c) Sadece gaib ve gaibe sigas kuUandr, d) Haberi kendisinden nce zikredilmez, e) Haber cmlesinden kendisine bir aid (zamir) dnmez,

f) Kendisini tefsir eden (aldayan) cmlenin irabdan mahaUi olur.

358

h] Zamirin mercii
gerekir.

(dnecei yer) ( j j .Ali

Zamir, gaib ve gaibe iinse, mutlalca bir yere r a c i ' olmas (dnmesi)

* Z a m i r , kendisinden nce lafzen zikredilen bir isme gider ki, asl olan da budur. ^ L ^ l = Kitab a l d m gibi. B u r a d a I zamiri

kendisinden nce zikredilen _.l~<ll kelimesine dnrhektedir.

* Z a m i r , rtbeten (protokolca) k e n d i s i n d e n n c e olmas gerektii halde lafzen kendisinden sonra zikredilen bir isme gidebilir. m e k :
L J L I^ L'\=

Zheyr kitabm ald.(Ald kitabm Zheyr)

Bu m e k t e , 6 zamiri lafz itibariyle k e n d i s i n d e n sonra zikredilen j l - ' j ' e gitmektedir. Ancak

JJLAJ

kelimesi fa olduu iin protokol sras

daha n c e olduundan, yine zamir kendisinden nce z i k r e d e n bir i s m e d n m olaca nedeniyle uygun grlmtr. Ancak l l l U. t,jj\ ^eklinde bir c m l e d o m olmaz. n k 6 fi

z a m i r i h e m lafzen herri de r t b e t e n k e n d i s i n d e n s o n r a gelen IjJU. kelimesine gider ki, bu olmaz. * Z a m i r c m l e n i n geliinden anlalyorsa ne lafzen ne de m a n e n zikredilmeyen bir isme dnebilir. m e k : d J l^^l^ j j k l l^JLa-l = al (almak) senin iin hayrh olur. Burada j ^ S j ' n iinde mstetir olan jjft, m a n e n varl bir nceki

kelimeden anlaan (jLfla .VI=almak) ismine dner. t^j^l j ' ..lJl = Cudi da zerinde durdu. zamiri, cmlenin geliinden

B u r a d a , c j > l - u i l j fiilinde gizl olan

359

anlalan H z . N h u n gemisine dnmektedir.

Z A M R L E R L E LGL G E N E L BR 1Zamirlerden

DEERLENDRME sadece

(J_, o u l j ' v e mennes ^,^ ^'u

insanlarm (aklldarm) oulu iin kullandr. ^jJi zamiri ise akdsz ouil iin de kuUandr. m e k : ' ^ j J I L p l ^ p l i l L 'j^LVl = Kalemler, bugn satm-

aldklarundr. 2- MtekeUim ^ si fiile bitiirse, fiU Ue kendisi arama vikaye j , ' u denUen ' n u n girmesi gerekir. Bu (j'a vikaye (j'u denmesinin sebebi, fii meksur olmaktan k o m d u u iind. m e k : ^[^1^ = B a n a t e ^ k k r etti. ^ harfi k e n d i s i n d e n n c e k i harfin

m e k s u r olmasn ister. Oysa fii mazi fetha zere mebnidir. PiiU mazinin fetha zere d e v a m etmesini ve kesre a h n a m a s m salamak iin, (j arama k o m y u c u anlammda vikaye (j'u getirilmitir.
^j<7

e fiil

j = Bana teekkr ediyor.Bama nasb ve c e z m edici edatlar smdan

b u l u n m a y a n m u z a r i fiinin merfu' olmas gerekir, ntekellim ^ dolay fiin sonunun meksur olmamas iin vikaye (j'u getirmitir ^jjllil

= B a n a t e e k k r ediniz! E m i r d e de yine fiili m e k s u r

olmaktan k o m m a k iin bu harf getirmitir. - Mtekellim kendisinden nce s, (jl ve k a r d e l e r i n d e n vikaye birine bitiirse, nin yine

(j 'u g e l m e s i c a i z d i r . c A l

vikayesiz

kuUanmas nadirdir. m e k : j(]~ 7> o = B e n alkanm.

^taJil ( j ' l j I = K e k e basarsam. - MtekeUim s, (j.* ve (jj harfi erlerinden birine bitiecek olursa

360

^J

den nce vikaye (j'nun gelmesi m u t a K a gereKldir. O m e k :

j_JJ-A

'>=^' v ^ -

V-^^'

^ ~

yaklamca, zntm gitti.

3 - M a ' I u m bir fie bitien iki z a m i r d e n iUd, m a h a l l e n merfu' fa, ikincisi, mahallen m a n s u b , mefulu bihtir. m e k : < J l L U = O n u a karlatm. B u r a d a k i k zamir olan o , damme

z e r i n e m e b n i ve m a h a l l e n m e r f u ' , faildin kinci zamir olan 6 , d a m m e zerine m e b n i ve mahallen mansub, mefulu bihtir. 4- MtekeUim (^ s, muhatab d ' ve gaib 6 si fie bititikleri takdirde., d a i m a m a h a l l e n m a n s u b mefulu bih olurlar. s m e bititikleri takdirde, dairria, mahallen mecrur muzafun e y h olurlar. m e k :
tLLa.U^

= B a a r l o l m a n /beni s e v i n d i r d i . B u r a d a k i ,

mahallen m a n s u b mefulu bihtir. d ise mahaUen m e c m r muzafun eyhtir.

***
2) S M A R E T ( 6 j L i y i ^\) :

1- smi iaret; belirU bir eye iaret etmek iin kuUanan isirnlerdir. 2- smi iaretlerle kendisine iaret e d e n e " m u a m n e y h " denir.

a) s m i

iaretler

unlardr: Cem'i Tesniye (jlj ,jLi Mfred Ij

C-iJ-^J

Mzekker iin Mennes iin

PVJI PVJI

Yer b d i r m e k iin L I A (= burada) kelimesi kuUanr.

b) A r a p a d a k i

e s a s smi i a r e t l e r

bunlardr.

361

A n c a k yakn ve uzaktaki eyleri g s t e r m e k iin bunlarn ba veya s o n l a r m a baz taklar ilave edilir. Mesel, y a k m a iaret etmek iin, iaret isimlerinin b a s m a tenbih LA s getirir. B u n a g r e y a k m iin ismi iaretler Cem'i Mzekker iin Mennes iin = =
LL L A pVj-ft

unlardr: Tesniye
jjlJ -A

Mfred la il*

jLLft

Y a k m yer bildirmek iinse;

( L I ^ ) = buras. KuUamlr.

c)

Uzaktaki

eylere

iaret

etmek

iin,

ismi

iaretin

s o n u n a , d veya d ile J ilave edilir. B u n a gre:

U z a k iin ismi i a r e t l e r

unlardr: Cem'i Tesniye d:.lj

dJiLi

Mfred d J j. d l j
dj' _ dLi

M z e k k e r iin
M e n n e s iin

=
=

dUjl
dUjl

Uzak m e k a n iin d LLA v e d J L U lafzlar kuUanUr, 3- smi iaretler, ( ^jljjb v e ^jLUb] hari mebnidirler. stisna olan bu iki ismi iaret, mu'rabtrlar ve tesniyenin irabna tabidirler. smi iaretler mebni olduklar iin cmle iindeki yerine gre b a z e n m a h a l l e n m e r f u ' , bazen m a h a l l e n m a n s u b v e b a z e n d a m a h a l l e n m e c r u r olurlar. m e k : :
4_ijjjJI

<iljl

LUJOJJ 6

= B u , arapa hocasdr. Burada,

6jjb

ismi

iarettir. Kesre zerine mebnidir. MahaUen merfu', mbtedadr.

362

4- smi iaretten sonra, bamda J l olan bir isim geldii takdirde, bu isim, ismi iaretin bedeli olur v e dolaysyla onun irabna tabi olur. m e k : jd~t 7> n t _JLLJI Ijjt = Bu renci alkandr. B u r a d a , l a , ismi

iaret skun zere mebr ve mal^aUen merfu' mbtedadr. ._JLLJI, ismi iaretin bedeli olup, d a m m e ile merfu'dur. j d " 7. mbtedann haberi olup, damme ile merfu'dur. jrf'M^ II O i ^ U cul = Bu iki kssay okudum. Burada, o l fli

mazi, skun zerine mebnidir. o , zamir,damme zere m e b n i v e mahaUen merfu', fadir. OrpLa, ismi iaret,mefulu bih olup, (j ile mansubtur. nk; tesniyenin irab gibi irab alr. p ; mansubtur. II ismi iarete bedel olup,, ^ ile

Not: a) Aklsz ouUara, mfred m e n n e s ismi iaret olan 6 JJ ve dlH e iaret edir. Nadiren de PVJ- veya dJJ j l e d e iaret edilebilir. rnek: 3 -> jM (i>-jjLiil lI:j <-JLc (jr^Li' binalar y k s e k t v e u

meydanlar genitir. b) smi iaretin sonuna eldenen zamir, karmzdakine gre deiir. Bir kitab bir e r k e e g s t e r i r k e n ; j c - . oL L.IjUI J l j deriz, bir k a d n a Lilj

gsterirken; I j i L i L LJCSA\ d l j deriz, iki kiiye gsteriyorsak; L_II:iUI deriz, birok kimseye gsteriyorsak; l"<H deriz.

c) s m i iaretin bana tebih d '1 gelirse, "gibi" a n l a m n a gelir. rnek: ' t ^f a ' ' fi ' f ' I j l U.! o N L R j i L i L i Lale O N L .R = AUyi fazUct biri olarak bUdim.
y y
y

Kardeini de onun gibi bildim.

y / o " y ^ ^

B a z e n tenbih '1 I j l 'nin bana gelebilir, d uj-c 363

I j'n a>l Arn byle

mi? gibi. Bazen de, h e m J , h e m de d ismi iaretin s o n u n a ilave edilebilir. mek: d J

LL

o l \ V j S L i . U L d l l u l i l gibi.

3) S M M E V S U L ( J ^ ^ l

^H)

1-

smi

mevsul,

kendisinden

sonraki

sla

cmlesiyle

b i r l i k t e belirli bir e y e d e l l e t e d e n m e b n i

isimdir.

2- s m i m e v s u l l e r

unlardr: Cem'i Tesniye 'J^' ^^l Mfred ts^^ yr^l

M z e k k e r iin M e n n e s iin (j^iUI)

-f^' ^iUI

Mzekker ve mennes a k d i a r iin, h e m mfred, h e m tesniye h e m de c e m ' i sigalarmda jj - (=kim?) edat kullandr. M z e k k e r v e m e n n e s a k d s z l a r iin, m f r e d , t e s n i y e v e c e m ' i sigalarmda ise L (=ne?) edat kuUanr. m e k : j>L5 jj_a pU. = Kalkan geldi.(Erkek iin) jj_a p U Kalkan iki kii geldi.(Erkek iin) Ij -aU P U = Kalkanlar geldiler. (Erkek iin)

Grld gibi mfred, tesniye ve c e m ' i mzekicer iin jj-a ( = k i m ? ) kuUandmaktadr. Menftes iin de ayn ey geerlidir. yle ki;
CJ^U

[j-a C J P U = Kalkan geldi.(Kadm iin)

(j-a V T J P U Kalkan ci kii geldi.(Kadm iin)

4J_j
fi6yyyy>0p

O P U

= Kalkanlar gelder. (Kadnlar iin) ' 1 c I = Y a z d m hikaye houma gitti.

5_L^ ^

c ~<: U

364

tjjjlLal
R^,WK

iyi .-, j ' 's La ^_^';-V = Yazdu iki hikaye houma gitti.

[j-o IZLF<\ La (^';-. 1 = Yazdm hikayeler h o u m a gitti.

f

3- s m i m e v s u l l e r ,

mebnidirler.

smi mevsuller, ^jl j U l ve ^jLlLIl hari, m e b n i isimlerdir. (Bu d ismi m e v s u l ise, tesniye irab gibi irab olur.) C m l e iindeki yerine gre, m e b n i olup, m a h a l l e n merfu', ya d a mahallen m a n s u p , yahut da mahallen mecrur olurlar. m e k : I j - ^ < \ >jj3ll = Baaranlar mkafatlandrld. Burada, (jjJJI,
1

ismi mevsul, fetha zerine mebni, mahaUen merfu', naibi fadir. I j -> ;>' fi, j , fa, cmle ismi mevsulun slasdr.
X e . L l _ U - j
y y y ^

JJ...'
y

,J1\\
^ y

5 J L J 1 U J ( ' ' J , ( = Yanmzdan geen araba

sratlidir. B u r a d a ,

ismi mevsul, skun zerine mebni, mahallen

m a n s u b 'IJ^ nin isminin beded-. ' J J J O I ^ fi ve fa, mevsulun sasdr. 4- M e v s u l u n slas u n l a r d a n biri o l u r : a) F i cmlesi olur. (Yukardaki meklerde olduu gibi.) b) sim cnesi olur. m e k : ^ L S j l a l jJa j j j jJI joAa. = Arkadam olanlar, gelder. Burada, '^L5iua isim cmlesi v e mevsulun sasdr. c) Zarf olur. rnek; liLoLa] ve sladr. d) C a r m e c m r olur. m e k ;
y y y y y , f y y

^ ^ j i l l (_yJI jJiJi = n n d e k i levhaya bak! liLaLal zarf

iijaJI

^J^\

,zjk\n~<i = Bahedeki iekleri kopardm.

<5_diJI c a r - m e c m r v e sadr. 365

Fiil veya isim olan sla cmlesinde, sday m e v s u l e balayan v e ona m z e k k e r l i k , m e n n e s l i k , mfredlik, tesniyelik v e c e m ' i k b a k m n d a n uygun den bir zamirin bulunmas gerekir. Bu zamire "aid" denir.rnek:
nK" ,_y^!Lll

oljj...

II o ' n M - % 1

= Konuan bayanlar, iyi ettiler.

Burada, sla cmlesi menneslik j 'nu kapsamaktadr. O d a m e v s u l e menneslik ve oul bakmndan uygun dmtr. Cnern geliinden a.-'.lalrsa, bu aidin mahzuf ohnas caiz olur. Bu da d a h a ok aid, m u t t a s d m a n s u p bir zamir olduu zaman olur.rnek: o l i l l t l > J I fU. = M k a f a t l a n d r d m k i d e r g e l d d e r . Zarf ya da car mecrur olan sdalarda vucuben hi fid takdir eddir o da "jiJLujl fiilidir. Mesel; 4i _aJI ^ j ^ l J I j U j V l cnlJL cmlesinin takdiri;

<i_jjjr(jj

C J ' J I U ^ ^ y J J I j U j V l eklindedir.

Not:
a)
,j-!^UI . (jJiiUI .

t >Jll , a k d i d a r m oulu iin kuUandr.

^_pJI

ve

La aklsz ouUar iin de kuUandr. mek: Id' / " l

y

\ o V L s I l 'uu j2 = Yazdn makaleleri okudum.

y

c j V L L a (j_a
y

O '*s La

o l j j = Yazdn makaleleri okudum.

b) l/\ kelimesinin yerine [j_o v e La kpnabdiyorsa, ismi mevsul olur v e b u d u m m d a m u ' r a b olur. mek: S ^ l j t ^ J ' c5' u , J = Grevini yapan Icimse houma gitti.

. Burada, ^ 1 yerine <> konabildii iin ismi m e v s u l d u r v e d a m m e ile merfu'dur, nk fadir.

366

4) S M A R T (J= j A J )

1balayan

smi

art,

iki

cmle

arasna

girip

onlar

bir

birine

mebni

isimlerdir.

Bu iki cmlenin ilki, ikincisinin meydana gelmesinin artdr,

2- smi artlar, ( y a da art edatlar) u n l a r d r :

^ " y y

a y

$ o y

I y

e y

"

Q "

i y

- In

_ I

t j~> _

_ I n ' j I _ (JJ - (jLJI _

- La _ jj-a

3 - [^1

hari

art

isimleri

mebnidirler.

Bu

nedenle

cmle

iindeki yerine gre, mahalen merfu',veya m a n s u b veyahut mecrur olurlar. rnek: j r.-> j ^ j j j [j_a = K i m ekerse, bier. ^ mebni, mahallen merfu', mbtedadr.
(art isimlerine, fiili muzarinin c e z m i konusunda tekrar dneceiz.)

art i s m i , skun zere

5) S M S T F H A M (|L42^V(

^1)

1- s m i isimlerdir.

istifham,

bir

eyi

sormak

iin

kullanlan

mebni

Bunlara soru edatlar da denir.

2- s t i f h a m i s i m l e r i
. (j\ - C_LJ -

unlardr:
- La - tH

- Chf' - LS-^

3 - ( ^ 1 h a r i , ismi i s t i f h a m l a r , m e b n i d i r l e r . Bu n e d e n l e c m l e

367

i i n d e k i yerine gre ya maiallen m e r f u ' , ya m a h a l l e n m a n s u b , ya da, mahallen mecrur olurlar. smi istifhamlar, cmlenin b a m d a olurlar, ancak kendilerinden nce harfi cer gelebilir. rnek: S LiLJ I Crj-JLLl I Lu=^ ^ = E n ok sevdiin sanat kimdir?

sLLllil (lA CJ1J"I.7,I 1 ^ = Bu kitab kaa aldn?

leride soru uslub konusunda ismi istifhamlar tekrar ele alacaz.

6) M R E K K E P S A Y I L A R

JI

JI^CVI) :

1- M r e k k e p s a y d a r n ( l l - 1 9 ) , (12 saysnn ilk k s m hari), her iki k s m da fetha zerine mebnidir.

(Saylarn temyizi v e irab konusuna baknz).

2- Bu saylar, -fetha zerine m e b n i olmakla beraber- c m l e iindeki d u r u m a gre irab alrlar. m e k : L J U a j . T r oa.) P U . = O n b i r talcabc geldi. Burada, ^^.1 fetha

zerine mebni, mahallen merfu' faildir. LJUa temyiz, fetha ile mansubtur.

7) B A Z I M E B N

ZARFLAR

VE

ZARFLARDAN

OLUAN TERKPLER 1- E s a s olan btn zarflarn m u ' r a b olmasdr. A n c a k b a z zarflar, mebnidirler.

(Zarf konusu mansup isim konusunda geti.)

Mebni zarflar

unlardr:

. ^ - ( j j i - Ijl _ J I - jjVl _ (jii -ol _ t j i ^ m e k ;

fi " y f f

f a y

L J U .
y

C J J I ^ LIUJI^

o.

MI-s

= Oturduun yerde oturdum. Burada, j - ^

"

zarf mekan, d a m m e zerine mebni, mahallen m a n s u b mefulu fihtir. 2- Zarflardan oluan terkipler d e mebnidirler. m e k :

368

j L p J-jJ = gece-gndz, Oi-^

= ara ara.

Not: j l zarf g e m i z a m a n a dellet eder, s k u n zere m e b n i olur v e cmleye muzaf olur. m e k :

-^'n {U j l 'h'T-^. = M u h a m m e d kalktmda sana geldim.

C m l e y e m u z a f o l m a d z a m a n tenvin alr ve ou k e z z a m a n bildiren ^ J J < C J j < C r ^ gibi bir kelime ile kuUamhr.mek:
J T NJ J

' j 1

8) S M F L L E R (JL-Vl P L ^ I )

1- s i m fiiller, fiil tamayan mebni

m a n a s n d a k u l l a n l a n , f a k a t fiil

almeti

isimlerdir.

2- s i m fiiller, z a m a n b a k m n d a n e a y r l r l a r : a) M a z i manas veren isim fiiller. E n nemlileri unlardr:,

( j j L j )

OI4JJ>=Uzaklat. ( j ^ ^ l )

llli=Ayrd,

(^^)

L^>AJI=

Sratlendi.

b) Muzari manas veren isim fiiller. En nemlileri unlardr: (j\ I A~d) L a l = ff! (jJkjJll) b'\ = ac ekiyomm, h! (,_^^j) JA^=yeter .

(i >'-l) (JJ = hayret e d i y m m , Vaay!

c) E m i r manas veren isim fiiller. E n nendileri unlardr: (j j ) jLI) ( ^ ) =Arttu-!

(L^JLUUI)

Oi- =Kabul et! < 1 = Sus! J U = Al!

=abuk ol! = Haydi gel!

(,zk,J) (jl)

369

(j 'jJI)

Kabullen!

Y u k a r d a geen isim fiiller yatmda, t a m ve slasi fiilden J L x kalbnda y a p d a n isim fiiller de vardr.mek: ( j i ^ l ) j l j l = Sakn! = Duy! ^ u = Mdafaa et! (^^n ..l) ^U.

3-

sim

fiiller,

mebni

isimler

olup,

mfred,

tesniye

ve

c e m ' i iin bir tek ekli v a r d r . r n e k :

L ^ S i L ^ I ^glji

= E y adam n a m a z a gel! = E y adamlar n a m a z a geliniz!

JUjJI

l^]

illfiJI

ayet m u h a t a p d zamirine bitiecek olursa, mfred, tesniye v e c e m ' i sigalarmda bu zamir uygun ekil alr. rnek: l I (j L c j j - b d U = ite sana uygun bir konu!
t X f

fi

a f -

- ^ _ ^ L l j Lcjaij_a j^Lft = ite size uygun bir konu!

4- sim fiiller temsil ettikleri fiiller gibi fail veya meful alrlar. m e k :
^U'll

J J V I CJLJJ J

= Baar k o n u s u n d a emel (arzu) uzaklat.

T r k e d e , "Heyhat baar m i d i k a l m a d " eklinde ifade edilebilir. B u r a d a o L ^ ^ j b m a z i m a n a s veren bir isim olup, fetha zerine m e b n i d i r . J-aVi, d a m m e e merfu' o l u j f l m faidir. 5iL .aJ I ( j l c ^jja. = Haydin namaza! Burada, , emir manas veren bir isim fi olup fetha zerine m e b n i ,

fa m s t e t olan o J d . SilLaJ I ,_yic car m e c m r d u r .

J_UJVI
jla.

= Arslandan sakm! Burada,

xajVl

i s i m fiin

mefulu

bibidir.
iai

(jjJljjJ

d i J =

i k i lira harcadm, yeter. B u r a d a L s a ^ a < j

370

m l a m n d a d r Lll

'in L J si, atf harfidir. LJk muzari manas veren bir isim

fiildir. Slcun zerine mebnidir. Faih mstetirdir ve jjn dir. MEBN SMLE LGL GENEL DEERLENDRMELER:

1- M e b n i

isimlerin sonu

deimez.

Bunlar ya slcun, ya fetha, ya d a m m e , ya da kesre zere mebni olur. M e b n i isimler c m l e iindeki d u r u m u n a gre mahalli irab alrlar. R e f d u r u m u n d a ise, mahallen merfu', nasb d u r u m u n d a ise mahallen m a n s u b , cer durumunda ise mahaUen mecrur olurlar. m e k : JLj.jJI
fij-A j_LAa.

= u erkekler geldiler. Burada, ismi iaret kesre

zere mebni ve mahaUen merfu' fadir. JU.jJI pVjJt o - j = u e r k e k l e r i g r d m . B u r a d a , m a h a l l e n

mansub mefulu bihtin JU.jJI mecmrdur. P V J ^ = u erkeklere uradm. Burada, m a h a l l e n

2- M e b n i i s i m l e r , t e n v i n

almazlar. L denir, ^ ^

ster asl veya arz mebni olsun fark etmez. Mesel ama
jj _=_a
t

L
i

denmez.
t

jIaJI

^
'

Ja.j
*

V
i

denir, a m a j l j J I
i

denmez,

-u-j

<j U \ j

denir, a m a

jjuj j

\\

denmez.

371

372

IKINCI BOLUM
MEBN VE MU'RAB FL ( ^ l ^ ^ l j J^iJI)

PLLJJI

* Fiil, beUi bir zamanda bir iin yapdm gsteren kelimedir. Fiil, ekimi ve zaman itibariyle; Mazi, Muzari ve E m i r olmak zere e ayrUr. Nahiv kurallar asndan fiil, M e b n i ve M u ' r a b olmak zere ciye ayrlu'. * M e b n i fiil, cmle iindeki k o n u m u n a gre sonu deinieyen fiildir^ Mesel, LAI^ fii bir mazi fidk. Cmlenin iindeki k o n u m u ne olursa olsun son h a r a k e s i d e i m e m e k t e d i r . ster 5 J L u j ^J[x. ._ .~.< = Ali bir m e k t u p

yazd diyelim, ister, <J llu j ,_jJ _"< L = Ali bir mektup yazmad diyelim, fiin sonu hep meftuhtur. Deimemektedir.

* M u ' r a b fiilse, c m l e iindeki k o n u m u n a gre sonu deiebilen fidir. Mesel;

_R<[J

fii, muzari bir fidir ve cne ierisindeki yerine gre

ULjJI ^ <JLgjJI

son h a r e k e s i d e i m e k t e d i r . dediimizde,
._"^_

mektubu
>_RT'SJ

yazyor = Ali ,

fiilinin sonu m a d m u m ,

kesinlikle mektubu yazmayacaktr, dediimizde aym fi meftuh olmaktadr.

1
o

Ancak, LujJI Jji

_r<ij jJ = Ali mektubu yazmad dediimizde ise, bu fiilin

sonu m e c z u m olmaktadr. * M a z i v e emir fiiUeri d a i m a m e b n i olurken, m u z a r i fl n o r m a l d e

373

m u ' r a b olur. A n c a k , c e m ' i m e n n e s (j'u ve te'kid (j'u bititii z a m a n muzari fiilde mebni olmaktadr. Aada bu konu tafsilatl olarak aklanacaktr. I- M E B N F L L E R (JLVl ( > ' ^ ^ 1 ) :

Mebni fiiller, unlardr: 1. Mazi fiili (fii mazi), 2. Emir fii, 3. Sonuna c e m ' i mennes veya dorudan te'kit ,j'u bitien muzari fii.

1 . M A Z F L V E M E B N L ( ^ L l a j ^ ^ U l J3_LJI) : Mazi fi mutlaka mebni olur M a z i fiil e y z e r i n e m e b n i olur:

a) S k u n

zerine: bitiinde. m e k :
"< - C j i " i _ v j j S 7

1 ] Mazi fiin sonuna; fa olan o

(j_j^_i _ '"' -

L o j I r7 _

2] MtekeUim b s bititiinde. rnek: b ^ ^ l j i 3] C e m ' i mennes g ' n u bitiinde. O m e k : (j

b) D a m m e

zerine:

* C e m ' i mzekker j '1 bititiinde. rnek: I j j < . i

c) F e t h a

zerine:

1 ] Menneslik o si veya tesniye elifi bititiinde, rnek:

374

2 ] M a n s u b muttasl bir zamir bititiinde. m e k :

3] Sonuna hibir ey bitimediinde j < .i gibi.

2 . E M R EjL V E M E B N L ( 0 ^ ? J E m i r fiili mutlaka mebni olur E m i r fiili d r t ey z e r i n e m e b n i olur: a) S k u n zerine.

^Vl

JAJ) :

1] S o n u sahih bir harfle bittiinde ve s o n u n a h e r h a n g i bir ey, bitimediinde. m e k : = ket!

2 ] Sonuna c e m ' i mennes ^j'u bititiinde. m e k : j'j<.>';<\= kretsinler! b) Fetha zerine. = Mutlaka kret!

* S o n u n a te'kid Ju bititiinde. rnek: c) (j 'un hazf zerine.

1] Sonuna tesniye elifi bititiinde. rnek: I jS .nl = ikiniz krediniz! - 2 Sonuna oul j ' bititiinde. rnek: I j j < .Vl = krediniz! 3] Sonuna muhataba si bititiinde. rnek: (Bayana hitaben) = kret!

d) llet harfinin

hazf

zerine.

* Sonu iUei bir harfle bittiinde. rnek: i > j I = Raz ol! l i c I = Affet! j . j l = At! JLL:i = Gel!

375

Not: Emir fli, sonu illetli harfle bitiyorsa, let harfinin hazf zerine mebni olur. A n c a k fiilin sonu sahih olup, sondan bir nceki harf letli ise,
jllllul , ^a'l . jLu)

gibi. O zaman, bu fiin emri, skun zere m e b n i

olur.rnek ^ = Ol! Yr!

j_l=.i

= taat et!

,,.1 = Yararlan

Sonundan bir nceki let harfinin hazfmn sebebi ise, iki sakinin yan yana gelmesini nlemek iindir. M e s e l ^LL fiilinin asl; emirde,
^_Jai

e k l i n d e d i r . ^ ve ^ ci sakin harf, yan yana gelince illet harfi hazfedir. v e j J a haline dnr. Te'kid (j'u bititiinde ci sakinin y a n yana g e l m e s i sz k o n u s u olmadndan ^ hazfedmemektedir. ^ j M denir.

3 . MUZAR FL VE MEBNL

(^LLJJ

^JLAII

JAJ)

Muzari fiinde as olan m u ' r a b olmasdr. Ancak muzari fline, c e m ' i mennes veya te'kid 'U bititiinde mebni olur. M u z a r i fiili iki e y z e r i n e m e b n i olur:

a) S k u n

zerine.

Sonuna c e m ' i mennes (j'u bititiinde. m e k :

( j j ^ ^ j

"y^ = Onlar krederler.

b)

Fetha

zerine.

Sonuna d o m d a n te'kid (j 'u bititiinde. m e k :

"(jj^n.jl

= Mutlaka krediyor.

ayet d o m d a n deilde araya (tesniye elifi ve oul j ' , m u h a t a b a (j s, c e m ' i m e n n e s (j 'u gibi) bir ey girerse, tesniye, c e m ' i v e m u h a t a b a s i g a l a r m d a m u ' r a b , c e m ' i m e n n e s s i g a s m d a ise, s k u n zerine m e b n i 376

olur. rnek: ^ L k J I ( j l j l a l u V = Siz iki erkek zalirne asla yardm etmeyiniz!

jJLLl ( j j
nT

V = Zalime asla yardun etmeyiniz!

^LkJI

"j^-r-''"

V = S e n ( b a y a n ) z a l i m e asla y a r d m e t m e ! Bu

misallerde grld gibi fiili muzari mu'rabtr ^ U i J I jLi j

r.T

V = Siz iki bayanlar, zalne asla yardm etmeyiniz!

B u r a d a , m u z a r i fiinin s o n u n a c e m ' i m e n n e s n u n u bititiinden skn zerine mebnidir. Bu bir de elif gelmitir. ^ ile tekid (j'u arasna aralarm ayrmak iin

Not: T e ' k i d (pekitirme) jj'u daha sonra aklanacak baz artlarla emir veya muzari filerinin sonuna bitien ^ dur.

T e ' k i d (j'u iki e i t t i r : 1] Sak (j ; eddeli ve meftuh olur. rnek: ^ ' < ' I = M u a k a yazarsn tjL ^I = Mutlaka yaz! 2 ] Hafif (j ; Sakin olur. m e k : ^ "'s"l = Mutlaka yazarsn j j ' ; ~ < l = Mutlaka yaz!

a)

M u z a r i fiili k a s e m e c e v a p

olduu

ve banda, kasem

J'

bulunduu zaman te'kid jj'u e pekitirilmesi gerekir. m e k : ([j_o[^V J ) edeceim. tj-oj^V - d J l j = VaUahi baarya mutlaka ikram

377

b) Muzari fiili, talep bildirdii zaman te'kid' (j 'u ile pekitirilmesi caiz olur. (Talep, emir, nehiy ve istiflam kapsar.) rnek:
^jjjliJI
y

j j 9 < ' j

JI

(jjjjLJI
y

(ji-jJ
y

= Gc yetenler infak etsinler!

'

B u r a d a m u z a r i fiili emiri gaib bildirmektedir. Bu n e d e n l e s o n u n a te'kid (j 'u gelebilir de gelmeyebilir de. ^^ili V J I J ^ iej-Q ^da^ V = Deneyinceye kadar k i m s e y i

vme! Burada da nehiy bildiriyor. Yine ayn durum sz konusudur. ^ljlil ^ (jiljii) o ^ i ^ j i
S(^ljJ IA

^Jj^

jJljJil

=Bu

gre katlyor m u s u n ? Burada muzari fli istifham (soru) bildirmektedir. Dolaysyla tekid (j 'nu ile pekitirilmesi ya da pekitirilmemesi caizdir . c) Yukardaki durumlarn dnda muzari fiili pekitirilmez. m e k :
^Lu-a j . n .7.

II

3J.7.'I

= Her sabah gne doar.

d) Emir fiili talep bildirdiden te'kid jj'u ile pekitirilmesi caizdir. rnek:
(tj< j

Ulji)

l i L j J I j OJ-J-U J

d-oJIj ^ 1

= A n n e n e , b a b a n a itaat

et! B u r a d a e m i r fiilinin h e m te'kid y 'u aldn h e m de a l m a d n grmekteyiz.

e) Mazi fiili te'kid ^j'u ile te'kid edilmez.

n- MU'RAB FLLER
muzari fleridir.

(JLLVI

( >

V-H^')

M u ' r a b fiil, c e m ' i m e n n e s ve dorudan te'kid jj'u ile bitmeye

M u ' r a b m u z a r i fiil, k s m a Merfu' , Mansub ve Meczum.

ayrlmaktadr:

378

1 .

MUZAR FLNN REF' . ( ^ J L A I

J-J)

1-

Muzari

fiili,

banda

nasb

ve

cezm edici

edatlar

b u l u n m a d z a m a n m e r f u ' olur.

2- M u z a r i fiilinin r e f

alameti unlardr:

a)

Damme

(_)

_"*%"

L'ij

j--

Lrt<i"

[>=j_

L . ' < : Li gibi.

b) (j 'nun s b u t u ile. Fiil efali h a m s e d e n ise d a m m e yerine ^ 'nun sabit kalmas geer. Efali h a m s e , sonuna tesniye elifi, oul j ' ve muhataba (j s bitien muzari fiildir. Efali hamsenin kalplar unlardr:

rnek: (jl "'s' LL IUI = Siz ikiniz yazyorsunuz, (j I j'lj L _4 = O ikisi yazyorlar, (jj) r<i" |Ji:l = Sizler yazyorsunuz, ( j j '^j jiJ = Onlar yazyorlar. Oj ' ' ' s ' l o J = Sen (bayan), yazyorsun. Bu misallerde efali hamse olan kelimeler haber d u r u m u n d a olduklar iin r e f durumundadrlar ve r e f alametleri ^j'nun sabit kalp hazfedUmemi olmasdr.

379

Not: Muzari fiili, sonu illetli ise, r e f i, mukadder bir d a m m e ile olur. rnek: = Kouyor. Sonu elif ile biten m u ' t e l bir fiildir. B u nedenle, elif zerinde mukadder olan bir d a m m e Ue merfu'dur. j - = Sonu j ile biten m u ' t e l bir fiUdir. B u nedenle j zerinde

m u k a d d e r olan bir d a m m e Ue merfu'dur. (_j_ojj = Atyor. Sonu ^ ile biten m u ' t e l bir fidir. Bu nedenle ^ zerinde mukadder olan d a m m e ile merfu'dur.

2 . MUZAR FLNN NASB ( ^ j L ^ I

J^l

.-M.,-.)

1-

Muzari

fiili,

banda

nasb

edici

edatlardan

biri

b u l u n d u u z a m a n m a n s u b olur.

2 - M u z a r i fiilinin n a s b a l a m e t l e r i

unlardr:

a)

Fetha.
- _."<[j jJ _ _.r'\'. yJ - .j''s"! jj-l "'^ (jJ gibi.

b) ^ ' n u n hazf. Fiil efali hamseden ise, ^j'nun hazf, fetha yerine geer. mek:

Bu rneklerde efali hamse olan filerin banda n a s b edat olan jjJ b u l u n d u u iin m a n s u b t u r l a r . N a s b alametleri s o n d a k i j ' n u n olmasdr, skutudur. mahzuf

380

3 - N a s b edatlar (harfleri)

unlardr:

Bunlarn ksa bir aklamas \] = mekj m a k , mesi, rhas anlamlarma gelir.

B u n a jl i masdariye d e denir. ,j i ' m a s d a r i y y e d e m e k k e n d i s i n d e n sonra gelen fiil ile beraber masdara dntrlebilen demektir. m e k :
j l i o I is^y^

- Senin ilerlemen beni sevindirir.

Burada, olan
ciall

^ j i V

muzari fiil, fetha ile m a n s u b m r . Faili mstet- z a m i r

dir. (j1 v e fiilden oluan m e v v e l masdar, (ki o da' dLi 'li:; dir)

faildir.

6-1 = (Gelecekte te'kiden olunisuzlukbdTnek iindir).

mek: 5J L u j J I >l = Ali asla mektubu yazmayacaktu-.

V] ^ rnek:

= ki, iin gibi anlanara gelir. (Ta:'lil, sebep bildirmek iiridir.) ' ~\ Lujjl = alnz ki baarasnz. Ya da I-.V'"! m u z a r i fiil, (j'nun hazf i l e

b a a r m a n z iin a l n ! B u r a d a mansubtur.

] [j j( = yle ise anliammdadtr. (Kendinden nceki bir szn cevabnda kullanlr). rnek : ^ ' j ' ' = Sana geleceim diyen birine c e v a p olarak;
LiLo j ^ 1 =

(jj|

yle ise sana ikram ederim, d e m e k gibi...

0] J J A J J I

anlammda v e ki, iin, sebebiyle anlarhlarma

geUr.

381

rnek:

CIJX-LU

Ij.nja'l

]jLax.\ = M u t l u y a a m a k iin alnz!

Burada, I j m * '

muzari fiil, jj'nun hazf ile mansubtur.

1 ] j j)->-%ll

= nkar

' da denir.

Olumsuzluu kuvvetlendirmek iin kuUanr. Kendisinden nce menfi bir fiili veya trevlerinden birinin gemesi gerekir. m e k : CrLjLII ....^1 -1 tis La = Mnafddarla arkadalk edecek deiz.

B u r a d a inkar J 'mdan n c e o l u m s u z (jlS g e m i ve o l u m s u z l u u kuvvetlendirmitir. iLi^

^l.'^^Vjl

^ J f4J

> M 4 J '"^'

'^

f- = phesiz, AUah,

onlar balayacak deildir. Onlar d o m yola karacak da deUdir. (Nisa

4/168).

Burada

'nin trevi olan

gelmitir.

V] laj_uJILiJI = F a l

sebebiyye, kendisinden

nceki

ksmn,

kendisinden sonraki ksma sebep olduunu gsterir v e k e n d i s i n d e n n c e ya bir nefi ya da talep gemelidir. (Talepten kast; eimir, nehiy ve somdur.) rnek: v_jljLll
IJJLLLS

IjLa ^l = H a y r ileyin ki s e v a b a n a

olasnz! Burada, I j J T ' a fiiU (j'nun hazf ile mansubtur.

A] ( j l a . = taki, ...mcaya kadar gibi anlamlara ger. d jjj ^_fJk' p K V t V = Sran gelinceye kadar konuma! fiili

fetha e m a n s u b olmutur.

Not: a) B a z e n jj] harfi, nefi harfi olan i ile i ie girer (idgam olur). Bu haliyle de nasb edat olarak amel eder. m e k : 382

(jKil

Ijjb J J L J
y

Vl

<Ll-o - / L'y

= Ondan buradan ayrlmamasn

istedim. Burada J J L L J fiili fetha e mansubtur. b) N a s b edatndan sonra gelen m u z a r i fiili, sonu illetli bir fiilse, o z a m a n u ekilde m a n s u b olur: - Sonu elfile biten bir fise, m u k a d d e r bir fetha ile m a n s u b olur. mek: jJ = Asla raz olmayacaktr.
^ J L A J

[jJ = Asla ma yapmayacaklar.

- Sonu j e biten bir fise, zahir bir fetha e m a n s u b olur.mek: j < - " j 6-1 = Asla ikayet etmeyecektir. j LLJ ( J j= Asla ykselmeyecektir.

- Sonu (j e biten bir fiilse, zahir bir fetha e m a n s u b olur. rnek: ^_j_ j j jj-l = asla atmayacaktr. = asla bina edemeyecektir.
JAJI^>.) :

^ vj ^ J j 3.

M U Z A R F L N N C E Z M ( ^JLA\

1^

Muzari meczum

fiili, olur.

bana

cezmedici

edatlardan

biri

geldiinde

2- M u z a r i fiilinin c e z m a l a m e t l e r i

unlardr:

a) Asl a l a m e t

(Skun.)
_

.L'^i' ^

j J _ L ~ < : ' j J _ -. 't'sj j J gibi.

b)Fer' alamet ( Skun yerine geen iki ey) : 1] Efali hamselerde j 'nun hazf. m e k :

383

2] Sonu illetli fiUerde, illet harfinin hazf. m e k : j_ j J = Raz olmad, j j j j J = Atmad.

3 - M u z a r i fiilini c e z m e d e n e d a t l a r iki k s m d r : Bir fiili cezmedenler, iki fi cezmedenler.

a) Bir fiili c e z m e d e n e d a t l a r u n l a r d r :

Btn bu edatlar harftir ve bunlara; cezm harfleri denir.

M u z a r i fiilinin bana gelir, o l u m s u z yapar, c e z m e d e r , m a n a s n m a z i y e evirir. O m e k : j n -> n j A-> j j J = M u h a m m e d gelmedi, j . muzari fidir. Skun e m e c z u m d u r . j

X] IJL:
Muzarinin bana gelir, g e m i t e n k o n u m a anna k a d a r o l u m s u z yapar, cezmeder, manasn maziye evirir. rnek: Ijjiijjl LLj jLjLVI !iii>a >L. - mtihan vakti geldi,hal almadmz. jjuj j i i fii, jj'nun hazf e meczumdur.

Muzari malum, mehul, gaib, gaibe, ve mtekeUim sigalarmm b a s m a gelir ve talep bdirir. mek:
La JLLI
_iikLa

J i J - J = M a l sahibi m a h n d a n infak etsin!

384

Burada,

J--J fiili,

skun e meczumdur.

Muzarinin bana gelir ve nehiy bildirir. m e k :

L JJAJLI L " y = yilii ununa! Burada,

e meczumdur.

(j,. Ti fii let harfinin hazf

b) k i fiili c e z m e d e n e d a t l a r
^1
_ LJ_ I

unlardr:
Lifa. L_

n tj->-,jJI-

LIAJI.

(jj|_ jl.

(jj _ L jl. (JI

B u edatlara, c e z m edici art edatlar denir. B u n l a r iki m u z a r i fii c e z m ederler; birincisine: fi'lu'-art, kincisine: cevab'-art denmektedir. '(jlve
Lajl

hari, btn bu e d a a r isimdirler. (jl ise harftir. ^ 1 hari,

b t n bu edatlar m e b n i d i r l e r . ^ ! m u ' r a b t r . imdi bu edatlar tek tek ele alabiHriz:

\ ] (jl = Eer, ayet, isen... (jl eer, a y e t a n l a m n d a k u l l a n l a n , c e v a b arta b a l a y a n v e cezmedici art edat olarak irab olan bir harftir. m e k : J ILI" (j = E e r alrsan baarrsn. B u r a d a (jl c e z m e d i c i fi'lu'-art, skun ile m e c z u m , skun e meczum.

art harfi olup skun zere mebndir. Ij^^ faili: gizli z a m i r cj-i) dir.

^7. '' ise, cevabu',-art,

F a i : gizli zamir olan ciui dir.

Y][jL = kim? AkUar iin kuUanr. Y a mahallen merfu' m b t e d a , ya da-mahallen m a n s u p mefulu bih olur. rnek:

385

 j . r . - > j ^ j > j (>> )) = K i m ekerse bier. Burada

: cezm edici art

ismi, skun zerine m e b n i , mahallen merfu' mbtedadr. '^Jj-^ : fi'lu'-art skun ile m e c z u m , fai gizli zamir olan j j s d i r . F i v e failden oluan cmle, m a h a l l e n merfu' haberdir. giz zamir olan dir. cevab'-art, s k u n e m e c z u m , faili:

r-l]

l = N e ,

her ne?

Bu cisi d e akdszlar iin kuUanr. Y a mahaUen merfu' mbteda, ya da m a h a l l e n m a n s u b mefulu b i h olurlar. U : n e , L<^_o : h e r n e , h e r n e z a m a n ? anlamlarna gelir. rnek:
j A - a d j j j

jiZ

\ nj n = H c r u c (hcr n e z a m a n ) okursan

bilgin

artar. Burada, I -'j - : c e z m e d i c i art ismi, m e b n i mahaUen m a n s u b mefulu bihtir. n k fi'lu'-art olan ^ l l i k e n d i anlamnda v e mtaaddidir. skun e m e c z u m , fai gizli olan cull dir. neczum, fai, gizli z a m i r olan jjt dir. mefulu bihtir.
' d

: cevabu'-art, skun ile

zamir, m e b n i , mahallen m a n s u b

o-"\] j l l l j |_jJL = N e zarian? N e z a m a n a n l a m n d a , zarrian iin kullanlrlar. M a h a l l e n m a n s u b fi'lu'-art'm mefulu fihi olurlar.(Zarf zaman) rnek:
> . g.jLuialI
y y .

L J I j_aLU_J
^

i.

flj'.nl I UZJLJ
y

= Yaz geldii z a m a n

insanlar, yazlclara giderler.

S-K-\-\.

] LJLL^ -

- L ^ . ';yj\ = N e r e d e ?

N e r e d e anlamnda m e k a n iin kuUanrlar. MahaUen m a n s u b , fi'lu'art iin mefulu fih olurlar.(Zarf mekan) m e k :

386

 LJJI f ^ j J bulur. ( N i s a 4 / 7 8 ) . v_-ft J

o
0 . 0

I j ^ j ^ I n'iji = N e r e d e olursanz olun l m sizi

J3 ^ 1 = Nereye gidersen giderim.

^ ^ ] k j < = Nasl? Nasil anlamnda, mahallen m a n s u b hal olur. m e k : djLiL^ ( ^ L l l f j-ttil I nVj<[ = n s a n l a r a nasl m u a m e l e e d e r s e n

yle m u a m e l e ederler.

\X] ^ 1 = Hangi? N e y e m u z a f o l u r s a o n a g r e , ya a k d i l a r iin ya aklszlar iin kullandr, ya z a m a n , ya m e k n ya da hal olur. sme muzaf olduu z a m a n nbteda olur. Z a m a n ve m e k a n a m u z a f olduu z a m a n mefulu fih olur. M a s d a r a m u z a f olduu z a m a n mefulu mutlak olur. Hal ifade eden bir eye muzaf olduu zaman hal olur. nk m'rabtr. 'fj] iin a s d olan m z e k k e r , m e n n e s , mfred, tesniye ve c e m ' i iin tek lafzla k u l l a n l m a s d r . Y a n i h e p s i iin ^ 1 lafz kullanlr. A n c a k

m e n n e s iin sonuna bir menneslik 5 s ilaye etmek d e caizdir. m e k : Uj!kLj (jiJi LfLa.c (sij-al L J) 6 ^ 1 = Hangi k a d n '

iinde s a m i m i olursa m e m l e k e t i n e h i z m e t eder. Burada h e m [/i demek, h e m de 5_l d e m e k m m k n d r . Bu rnekte (J\ veya <J1 kelimesi, bir zat ismine m u z a f olduu iin d a m m e ile merfu' mbtedadr. <(_iit d j j l A j salarsan (_>uLJI ^ l/\ = nsanlara h a n g i eyle fayda

bundan dolay sana teekkr ederler. Burada [/) niefulu mutlak

olup fetha ile mansuptur. nk masdara muzaf olmutur.

387

4-

Fi'l'-artn

hazf:

Nefi edat V ile idgam olu (birlemi) j ( den (Vl) sonra gelen fi'l'art'm hazf caizdir. m e k :

Vlj

^...-^\\

^LJI

J_aLk = nsanlara iyi m u a m e l e et,

y o k s a senden holanmazlar. B u r a d a Vl = V jl demektir, jl c e z m e d i c i art edat, V nefi edat, fi'l'-art o l a n J-L m a h z u f t u r . JIJ fiili, j ' u n dmesiyle

meczumdur. j , fail, d zamir, niebni mahallen m a n s u b rnefulu bihtir. C m l e cevab'-arttr.

5- T a l e b (emir v e n e h y )in c e v a b n d a m u z a r i fiijinin olmas.

meczum

Muzari fiili emrin v e nehyin cevab olarak gelirse, m e c z u m olur. B u takdirde, m u z a r i fiilinin m a h z u f bir artla m e c z u m olduu k a b u l edilir. mek: d J I j'Vj (J^JLJI fj^y = nsardara sayg gster k i , sana sayg j fiili, j ' n u n hazf e rneczumdur. nk, jl

gstersinler. B u r a d a , dj-o j "

emrin c e v a b n d a gelmitir. C m l e n i n takdiri:yledir: U L I I j j i a : i dj -^j".- ' = a y e t i n s a n l a r a s a y g g s t e r i r s e h o n l a r da s a n a s a y g gsterir.

MUZAR FLNN GEZM LE LGL DEERLENDRMELER

GENEL

a) M u ' t e l fii muzari, let harfinin dmesiyle m e c z u m olur, rnek:

jLAj

= Affediyor > _L_j j J

388

^_f^J^ = Raz oluyor > ^ j - ;

jJ

ayet fiil, sonu sahih olur da sondan bir nceki harfi illet harfi olur ise, skun ile m e c z u m olur. A n c a k iki sakin yan yana gelmesin diye harfi hazfedir. m e k : U " IM j j J _ a j j J _ ( j j ^ U" . j j J bu kelimelerin asl: _ j l l ^ _ fJ let

eklindedir. Burada son harfler cezm edatndan dolay sakin,

illet harfi de sakin olunca, illet harfinin hazfedmesi gerekiyor. b) ki fiili c e z m e d e n edatlardan sonra her z a m a n iki m u z a r i fiili bulunmas art deildir. Bazen, iki fiilden birisi mazi dieri mzari olabir. Y a da her ikisi de mazi olabir. - ki fi m u z a r i olursa, her ikisi de m e c z u m olur.(Yukarda getii gibi) - Fiilin biri mazi birisi.-de muzari olurusa, muzari fii m e c z u m olur, mazi fii de mebni a m a mahallen meczum olur. rnek: fi f
' ' a i '

Ic P U (jl = Eer Ali geldiyse, Hasan kalkar. . - ki fiil de mazi ise, her ikisi de mebni olup mahallen m e c z u m olurlar. mek: j (j_a = Kim sabrederse muzaffer olur. Burada j-n^ ve

fileri, fetha zere mebni ve mahallen meczumdurlar.

5 ^ " " ^
fi^ 9

c) . ^ 1 - ( j H - ( j - ^ - Lo _ (j-o kelimeleri, h e m art edatlar, h e m de soru edatlar olarak kullanlrlar. Ancak her iki durumda da (j] hari, mebni olurlar. Bunlar, art edat olarak kullanldklarnda d a i m a cmlenin banda olurlar ve iki fii cezmederler. . Soru edat olarak kullanldklarnda da, cmlenin banda gelirler ve 389

muzaf veya harfi erden sonra gelebir. Kendisinden sonra gelen fiile tesir etmedii gibi, cmle iindeki durumuna gre de irab edilirler.
(art ve soru slubu bahsinde bu konuya tekrar deyineceiz)

NC BLM
HARF (^j^l)

Harf, kendi bana bir anlam olmayan ancak bakasyla birlikte bir anlam ifade eden kelimelerdir A r a p a d a harf says fazla deildir. B u n l a r n t o p l a m says sekseni gemez. H e p s i de mebnidir. * Bazlar skun zere mebnidirler;

jJ-J^-(l-jl-jjJ-,^-jA.^Jgb. zerine mebnidirler; l-gibi.

* Bazlar fetha

- 6 ^ - '-

^ '^ B a z l a r d a m m e z e r i n e

mebnidir; gibi.

. jJ_a

'^ B a z l a r , k e s r e z e r e

mebnidirler;

J _ (_! harfi erleri gibi. Harfleri, cmle iindeki yerine ve kelimeye etkilerine gre k s m a ayrmak mmkndr: s m i n bana gelen harfler- Fiilin bana gelen harfler- H e m ismin hem de fiilin basma gelen harfler.

I-SMN BAINA GELEN H A R F L E R

Jlj^

^j^^)

1- H a r f i

erler.

Bunlar yle sralamak mmkndr;

(d) a^ (v)-LJi _ ^ _ ^ _ _ ^ 1 .

391

. L i U _ J^ _ i U . _ jJ- _ j_o _ LJ j Btn bu harfler, kendilerinden

I 1 1 ^ II P L _ ( j )

... < 11 j l j ederler.

s o n r a g e l e n ismi cer

Kendilerinden sonra gelen isim daha nce bahsi geen cer alametlerinden biriyle mecrur olurlar.

2 - j l ve k a r d e l e r i .

JJLUIL

<tAll

lijjL

Bunlar yle sralamak mmkndr: . V_

L^ - '

j ^ - jtS . 6 ^ - j - j l

B t n bu harflerin her biri, m b t e d a ve h a b e r i n baina gelirler, mbteday nasbederler, haberi r e f ederler artk m b t e d a y a habere de j l ' n i n haberi denir. j l ' n i n ismi,

3- Nida

harfleri.

Bunlar daha ok u harflerden ibarettir; . _

_ LJ>

_ Ll _ L

Btn bu harflerden her biri m n a d a (arlan) dan nce gelir. Bu harflerden sonra gelen mnada muzaf, ya da i b h i muzaf, yahut

kasdedilmeyen

bir n e k r e ise, manSub olur. a y e t zel i s i m , ya da

kasdedilen bir nekre ise merfu' olduu ey zerine mebni olur.

4- stisna harfi

Vl.
ve

Mstesna konusunda bununla ilgili bilgi verilmitir. Vl d a n s o n r a gelen i s i m , m a n s u b olur. a y e t c m l e t a m

olumsuzsa, m a n s u b ya da mstesna minhe tabi olur. C m l e olumsuz fakat m s t e s n a minh zikredilmemise, c m l e iindeki yerine gre irab [hareke] alr.

392

5- M a ' i y y e t j ' . Beraberlik [maiyyet] a n l a m m a gelen j , bu harften sonra gelen isim , mefulu maah olduundan m a n s u b olur.

6- b t i d l a m ( J ) . C m l e b a m d a gelir. K e n d i s i n d e n s o n r a gelen i s m e tesir e t m e z . mek: dJ L-UOLLV ' d j n-J = m r n e y e m i n ederim ki sana kar drst olacam.

II- FLN

BAINA

GELEN

HARFLER

1- N a s b

harfleridir.

Bunlar yle saymak m m k n d r ;

.J^ .
olur.

Vj//,M

1 1

'p

LU I _ j j UJ I

. J j N ' J I '^ - jj -

- -l - l

Bu harfler m u z a r i fiilini nasbederler. Bu harflerden sonra gelen muzari fiili, fetha e m a n s u p olur. Efali h a m s e ise, (j' nun hazf e m a n s u b

2- C e z m

harfleri. . j-aVl '^tL - ^ eklinde sralanabilir.

. jjl_ LjJbLJI

Bunlar, muzari fiilini cezmederler. Bu harflerden sonra gelen muzari fii, skun e m e c z u m olur. Efali hamse ise, ij' nun hazf ile meczum olur. Sonu l e i bir muzari fii ise iet harfinin hazf ile m e c z u m olur. B u n l a r m iinde sadece jjl iki muzari flini cezm eder. Dierleri bir muzari fiilini cezmeder. 393

3-

Nefi edat olan V _ L. .

N o r m a l olarak L , mazi fiilin b a m d a , ise m u z a r i fiilin b a m d a gelir. Bu iki harf, kendilerinden sonra gelen fiile tesir etmezler.

4- A harfi. M a z i fiilin b a n a geldii z a m a n te'kid ( p e k i t i r m e ) ifade eder.

M u z a r i fiilin b a n a g e l d i i n d e ise, azlk ifade eder. r a b b a k m n d a n kendisinden sonra gelen fiile tesir etmez.

5- LJJ_LUj _ O - ^ l harfleri. M u z a r i fiilin bana gelirller. O j - ^ yakin gelecek, ise uzak

gelecek bildirir. K e n d i l e r i n d e n sonra gelen fiile irab(hareke) b a k m m d a n tesir etmezler.

III- HEM SMN

HEM DE FLN HARFLER

BAINA GELEN

1- Atf unlardr:

harfleri.

Bu harfler, ya iki i s m m ya d a iki fiilin arasna girerler kendilerinden sonra gelen kelime kendinden nceki kelimenin irabma tabi olurlar.

2 - S o r u harfleri olan ] _ Jj . sim v e y a fiilin b a n a gelir a n c a k i r a b b a k m n d a n bir tesirleri yoktur.

394

3- H a l ifade eden j . Sahib'l-hal ile hal cmlesi arama giren ve onlar bir birine balayan bir harftir. C m l e ister isim c m l e s i o l s u n ister fiil c m l e s i olsun

farketmez. Ancak, msbet muzari file balayan cmle hari, bu c m l e n m basma j ' h a y e gelmez. j ' dan sonra gelen cmle, mahaUen m a n s u b hal olur.

***
4- K a s e m l a m ( J ) . Kasem(yemin)in cevabnn bana gel. ster bu cevap isim cmlesi, ister fiil cmlesi olsun farketmez. Ancak olumsuz kasemin cevab hari. K a s e m s l u b u n d a bu k o n u y a tekrar d n e c e i z .

BAZI

HARFLER

HAKKINDA

GENEL

DEERLENDRMELER D a h a n c e harflerin c m l e i i n d e k i y e r i n e g r e bir t a k s i m a t n yapmtk. i m d i ise, birden fazla gaye iin kuUanan ve bir ok yerde kuUanan harfler hakknda genel bir deerlendirme yapacaz:

1) S j n d 11 = H e m z e : H e m z e , ya nida harfidir, ya da soru harfidir. a) H e m z e nida harfi olarak kuUand z a m a n i s i m ( m n a d a ) den nce ger v e yakn nida iin kuUanr.mek: gel! b) H e m z e , soru edat olarak kuUand zaman, h e m ismin h e m de fiin bana gelir. Ancak balarna geldii kelimelerin irab durumuna tesir etmez. H e m z e ile unlar sorulur:
IJ_L5 J

nl = Hey M e h m e t

395

1]

i k i eyden biri sorulur. Bu takdirde soru edat olan h e m z e d e n

sonra, j1 gelir. m e k : 6 fJ l- < j I jLkJl = Trene m i bindin, yoksa arabaya m ?

2 ] Msbet veya menfi cmlenin m a z m u n u sorulur. rnek: S < r-^ II jjt CZJ] jk] = B u hikayeyi okudun m u ? S ^ L l ^ jJt ^] = Kitabm grmedin mi? 2) ' . U l = B e h a r f i : B e ( _ . ) harfi, daima cer harfidir. Y a ismin ya d a zamirin bana gelir. v _ j harfi, y a asl olur ya d a z a i d e olur.

a) Asl olduu z a m a n u a m a l a r d a n 1 ] Zarf mekan iin kullanlr. rnek:

J ^ J i L SjluVl

b i r i iin

kullanlr:

n~V = Aile e v d e toplanr.

2] Yardm iin kuUamlr. m e k :

C A U L 3 iA.ll j .a l- = E k m e i bak yardmyla kestim.

. 3] KarUk (ivaz) iin kuUamlr. rnek:

fi " O
fi-

o "

fi

j_J Oj j M j ,_,l :i ^l cj-IJ-I-I = Kitab yetmi lira karlnda aldm. 4 ] ltisak (fii mefulne balamak) iin kuUamlr. m e k :
t f
a ' '

L = j = M u h a m m e d ' e uradm. fi v 5 j K a s e m (yemin) iin kuUanr.rnek: uL.. . j n j >l dJL = Allah'a yemin e d e r i m k i , halckmz asla zayi olmayacaktr. b) Z a i d e o l u r . c_ h a r f i u r a l a r d a z a i d e 1] ,_>u_J nin haberinde. m e k : olur:

396

i_ujj_

j i i J

( j M

>I

= Fakirlik ayp deildir.

2] ,_jlS nin failinde; mek: L J j <!! L = Veli olarak AUah kfidir. L J -^.1 = G k
y y

3 ] <_j JjLl kalbmdaki taaccb fiilinde. nek: PI

y

ne kadar gzeldir!

3) P L J = T e harfi : LZJ harfi, ya zamirdir ya da harftir. 1- Zamir olan o 'ye, fail d. si denir. Bu zamir, mazi fiUine bitiir v e mahallen merfu' faU olur .(Mebni isimler konusunda.ilenmitir) rnek: .
- " < CJ:1 _ - ' < C J ^ I _
y y

L (Burada . ^ f a i l d i r . )

2- H a r f olan c j n i n , iki d u r u m u v a r d r ; a) K a s e m kuUamlr. m e k : Oj-A jV d J ln = AUah'a yemin ederim ki, gideceim. b) Te'nis (menneslik) C J si. Bu da iki eittir. 1] Fiile bitien menneslik LIJ si, ak olarak y a z d r v e mazi flin si. Harfi erdir. Sadece lafzAtuUah (<JI) ile beraber

sonunda ise sakin, muzari fiilin bamda ise harekeli olur. rnek: I j i : ( j j j - cu'lji gibi.

2 ] sme bitien menneslik CLJ si. Bu harf yuvarlak yazdr m e k : LL J I _ < n I a. o gibi.

4)

uJ>i-uj

^ ^ l = Sin ve Sevfe harfleri:

* _yj harfi muzari fiilin bana gelir ve yakm gelecek bildirir. rnek:
I

j j J L - u

= Yarn seni ziyaret edeceim.

397

* _j_u harfi ise, fetha zere mebr lp, o da muzari fiin

basma

gelir ancak biraz daha uzak gelecek ifade eder. m e k : j l d'jjj] _ = ki ay sonra seni ziyaret edeceim.

5) P U J = F a h a r f i : L J harfi: a) A t f h a r f i olur:

B u takdirde, tertib (sra) ve takip (pei sra) bildirir. Fiilin ya da ismin basma gelebilir. rnek:

Vaj-

jli

i i U J I L - J j = E b u Bekir halifelii stlendi. O n u n

;ei sra m e r s e n d i . b) N a s b h a r f i (fai sebebiye) o l u r . M u z a r i fiin bana gelir ve onu nasb eder. Bu L J , m a k a b l i n i n , ..labadine sebep olduunu gsterdii im a d m a fai sebebiye d e n m i t . B u ? dan nce bir talep (emir, nehiy) Onek: f f'' fi fi fi fi Ijjj'i' i I s j Idj I j - i j ^ = Baarmanz iin tek el(vcut) olunuz! (Talep) jjJiL (_ylluJI (_j- dlj ^'t La = G a y r e t t e n k s m a d m ki p i m a n veya nefi (olumsuzluk) edat bulunur.

olaym. (Olumsuzluk)

c) a r t n c e v a b n d a i h t i d a h a r f i

olur.

leride deineceimiz gibi baz yerlerde artn cevabnda m e c b u r e n _s bulunur. m e k : C r ^ u (J. J t ^jjjJI (>a = Srr ifa eden emin dedir.

398

6) vjKJI = K e f

harfi:

Kef, y a zamir olur ya da harf.

1- Z a m i r olan k e f e "kf'l-hitb" denir. B u d : a) Y a fiile bitiir. Bu takdirde mahallen m a n s u b mefulu bih olur, b) Ya da isme bitiir. Bu takdirde de, mahallen mecrur muzafun ileyh olur. m e k : d_jL3 = Seninle kardat, dULlj = Seninle kardayor. (Mefulu bih) uilLlS lift = bu, senin kitabmdr. (Muzafun ileyh)

2- H a r f o l a n kef, a) Y a harfi erdir. Bu takdirde tebih bildirir. m e k :

iioVlS CJJII = Sen arslan gibisin

b) Ya d a zaid hitab harfidir. B u da uralarda olur: 1] aret isimlerinde; d-U j l _ .l I ' _ d J j gibi. 2] Munfasl m a n s u b zamirlerde. d L I gibi. 3] Baz isim fUerde. d o j j j _ I b j j gibi.

7) '^.iUI = L a m : L a m ( J ), drt ekilde kullanlmaktadr:

a) Harfi c e r o l u r . B u takdirde 1] Y a meksur olur milkiyet ve ta'lil bildirir. m e k :

jV I ^

Lo j
y y

CL.

I j M i 11 ^j_ L a <il = Yerlerde ve gklerde olan

y y y

her ey Allah'ndr. (Meksur ve milkiyet ifade etmektedir) 399

y\V-\ I 5_uujxLI

j _ J j L I ._ufll- = renci olcla renmelc iin

gidiyor, (meksur ve ta'lU, yani sebep ifade ediyor) 2 ] Y a da meftul olur, istiase (yardm dilemek) ve taaccb (hayret) iin kuUandu". rnek: jjLJI
y

<_uyiJJ

= Polis yeti! Hu-sz! aklama

_.'~' I ll'- = H a y r e t ! (Beinci b l m d e b u n u n l a ilgili gelecektir)

b) N a s b e d i c i h a r f

olur.

Muzari fiilin bana gelir ve onu nasbeder. Bu d a iki ekilde olur. 1] rnek: f I j A u Iy.7_n~l 2 ] nkr lam a n l a m n d a m e k s u r l a m t a ' l i l olur. Yani n e d e n bildiren J

Ijl'ftV

= Mutlu yaamanz iin ahnz!

(jjUjf

^V) olur. Bu da lam ta'lil gibi meksur olur v e

kendinden nce olumsuz j IS veya trevlerinden biri gemi olur. m e k : ^ j--fJ <II I ( j S P = Allah onlar affedecek deildir.

c) C e z m h a r f i (j-aVi ^V) o l u r . Bu lan da meksurdur. A n c a k talep bildirir v e muzari fiilinin bana' gelerek onu cezmeder. rnek: d M . j j ' j IJSLLJI
I

= r e n c i l e r derslerini yazsnlar!

d) T e ' k i d ( p e k i t i r m e ) h a r f i o l u r . Bu {V, d a i m a meftuh olur ve te'kid bildirir. Bana geldii isim v e fiilin irabna tesir etmez. u durumlardaki lam te'kid lam( J ) dr:

400

l ] ihtida lam

( P I J J L J V I ^).

M b t e d a m n banda olur: m e k :

jjl -c jj_o J A i i j j ^ J = Zeyd mutlaka 'Amr'dan daha fazilethdir. 2 ] Ll nin haberinin ya da m u a h h a r isminin bana gelen. J . Bu J , sadece L' nin isim ve haberinin bana gelir dier kardelerinin isim v e

haberinin bana gelmez. m e k : j L a j i L J d l j (jl = phesiz Rabb'in gzeemektedir.(ismin banda)

^LJVI
y * '

(JJV
y y

\jLsJ
*y

d J j j_j_a

L' = phesiz bunda akl sahipleri iin

^

ibret vardr. (Haberin banda) 3 j J ve VjJ nin cevabnda gelen lam. rnek: (_^^l
y

<JU.

L i p l U

Ljjl-JI
y

V j J = D o k t o r o l m a s a y d hastann

d u m m u ktleirdi.

(Beinci blmde bu konu lekrar gelecektir.)

4 ] K a e m i n cevabnda gelen lam, m e k : j l a i i l "^j^kKJi'

y y

LLIIJ

= VaUahi kusurlu olan cezalandracaun.

8) ' ( j j j J l = N u n

harfi:

Nun, ya zamir olur ya da harf. 1- Z a m i r o l a n (jjJi Buna (j'u nisve denmektedir. N u n u nisve, m a z i , muzari ve e m i r

fiiUerinde meftuh olup, kendisinden nceki harf sakin olur ve m a h a l l e n merfu' fa olur. mek: (jljjl _
(JLAIJ ' . L U J J I

(jj-AJ PLUAJI

burada (j zamir, m e b n i v e

mahaUen merfu' faUdir.

2- H a r f o l a n (jjJ ise, d r t

eittir:

401

a ) T e ' k i d N u n u (s^'cJ

^j^)-

T e ' k i d n u n u , ya iafife ve sakin olur, y a da sakile ve eddeli olur. -Fiili rnuzarinin mebnilii k o n u u n d a anlatlan ararla- M u z a r i ve emir fiillerine bitimektedir. rnek: liLjJlj t>-j-l=l = M u t l a k a a n n e b a b a n a itaat et! B u r a d a e m r i n

sonuna bitien j , . te'kid ifade eden muhaffefe ve sakin bir ^ dur. 6 I ~< \ I = Elbette yazacaz. B u r a d a m u z a r i fiilin s o n u n a gelen ^ , te'kid ifade eden msakkele bir jj dur. b) V i k a y e n u n u (5_;UjJI 'J^)

N u n u vikaye; fiilde ve baz harflerin sonunda bulunan mtekellim (j s m d a n nce gelen ^ dur. rnek: ^'t* n\n = Beni iitti (Mazi fiil) 'n
ir*.la n.j

= Beni iitiyor (Mzari fiil)

i -l = Beni dilde! (Emir fidi)

^ [ / = phesiz ben (Harften sonra)

c) C e m ' i m e n n e s nunu.(ti:jL:yi C e m ' i m e n n e s j\;

(jjJ) zamirlere

c e m ' i m e n n e s i g s t e r m e k iin

bitien meftuh ve eddeli bir nundur. rnek: L^L^ = sizin kitabmz ( C e m ' i m e n n e s muhataba)

6 ^ L i S = onlarn kitab ( C e m ' i , m e n n e s , gaibe)

s *- --

= Siz bayanlara teekkr etti,

j's-Mj

= O bayanlara, teekkr ediyor, = O bayanlara, teekkr et!

402

d) Z a i d e n u n ( S d l I j J I

jJJI).

1] Zaide j ; sonuna tesniye elifi, c e m ' i j ' ve muhataba (j s bitien muzari fiillerinin (yani efali hamsenin) sonunda olur. Fiilin bana nasb ve cezm edatlarndan biri geldiinde ise hazfedilir. mek:

2 ] Zaide j , tesniye ismin sonuna bitiir ve meksur olur. rnek: ( j l l u l L f l I = ki mhendis. 3 ] Zaide j , c e m ' i mzekker salim isimlerin sonuna bitiir ve meftuh olur. m e k :
f a - f
M i j i d

jj 4 ] Tesniye ve cem'i

ll = Mhendisler. isimler, muzaf olduklarnda

mzekker

sonlarndaki zaide j , hazfedir. rnek:

y y " o y

SJLJJJI
f t

I .IIJ' H ] O P La.
a - f '

= Binann iki mhendisi gelder.

J j U I L a i j ' i d n j . . ^ = YoUarm d mhendisi geldi.

y y '

9) j l > l l = V a v h a r f i : j harfi ya Zamir ya da harf olur.

1- Z a m i r o l a n

Bu j ' a C C L L I J I J I J ) ) denir. Muzari, m a z i ve emir fUerinin sonunda olur. Mahallen merfu' fa olur. rnek: I j ' j S i = krettiler (Mazi fi) j j ^ ^ S l i j = krediyorlar (Muzari fl)

403

I j j < .7.1 = krediniz! (Emir fiili). Bu meklerde j , faildir.

2- H a r f o l a n

Bu j ise, drt eittir; a) Atf harfi.

M a ' t u f ve m a ' t u f u n aleyh a r a s m d a ortak bir ciheti anlatmak iin kullandu-. Atf harfi, isim ve fiilden nce gelir. rnek:
UJJJI LLAJ J !uA_uij JL^I j-ukr^ = A h m e t ve said geldiler

ve

baheye gittiler.

b) C e r

harfi.

Bu da iki eittir; 1] K a s e m j ' . Y e m i n e d e n eyin bana gelir. rnek: J I j = AUah'a yemin ederim, i b l - i a . j = Hayatna yemin ederim. ( B a n hakk iin.) ' I s ^ j = Hakkna yemin ederim. 2 ] L JJ anlamndaki j , j l j ) . Bu harf, LJJ hazfedildcten sonra

onun yerine geer ve nekre ismin b a s m a gelir. rnek: ^ . 1 j 'il 14-. ij.-J 5 = Nice ehirler vardu: ki, orada bir dost yoktur.

c) B e r a b e r l i k b i l d i r e n j L^l

jlj) .

Beraberlik bildirir, kendisinden shra gelen isim, mefulu m e a h ve m a n s u b olur. rnek:

tj

n .7 il ^ j L U j nkj ' l = Gnein douu ile beraber uyandm.

404

d) H a l b i l d i r e n j , ( < _ J U ) j l j ) . Sahib'l-hal ille hal cmlesini birbirine balar. Bu j ' d a n sonra gelen cmle mahallen mansub hal olur. m e k :
j s . l I ja ' .Mj jJHj = O yolculua hazrlanrken, ben onu

ziyaret ettim.

10)

P U I = Ya harfi:

(j harfi, ya zamir veya harf olur; 1- Z a m i r o l a n ^ , Bu da iki eittir. a) M t e k e l l i m ^ s K'. 11 . L) .

1] Mazi, muzari ve emir fiillerine bitiir ve mahallen m a n s u p mefulu bih olur. Srekli olarak kendisi ile fiil arasnda vikaye (j'u denen bir (j bulunur. m e k : ^ j < ; ,7. = Bana teekkr etti, , (_y:ij'<.7j = Bana teeldcr ediyor, = Bana teeJdcr et! Burada (j mahallen mansub mefulu bihtir. 2 ] sme bitiir ve mahallen mecrur muzafun ileyh olur. m e k : ^ L i = benim kitabm ^ nl < = benim kalemim. B u r a d a ^ mahallen mecrur muzafun ileyhtir. 3] "(J mek:
^

kardelerinden birine bitiir ve mahallen m a n s u b isim olur.

>

fi

LLIL (j_<i^

^ 1

= Ben Allah'a inanmaktaym.

4 ] Baz harfi erlere bitiir. m e k :

405

= B a n a urad.

b) M u h a t a b a (j s. (<_JaUJ.I M u h a t a b a (Js,

.L).

m u z a r i ve emir fiillerine bitiir ( m a z i y e bitimez). faildir. m e k :

Mfred mennes m u h a t a b a zaniiri olup, mahallen merfu' Crj -a jii = Kalkyorsunuz, ^^Jl

= Kalk!

2- H a r f olan

ise; d r t eittir; {<.JLAI P). ve c e m ' i

a) M u z a r a a t harfi olan ^

M u z a r a a t ya's; mfred, tesniye, c e m ' i m z e k k e r g a i b m e n n e s gaibe sigalarn ifade e t m e k iin mek: y_)L<^ = Yazyor. Mfred, mzekker, gaib.

m u z a r i fiilinin bana gelir.

j j L 2 j = O ikisi yazyor. Tesniye, mzekker, gaib. ' j j , > j . ^ = Yazyorlar. C e m ' i , mzekker, gaib. 0 ^ - ^ = Yazyorlar. C e m ' i , m e n n e s , gaibe. b) T e s n i y e ^ s (^ j i~ II .L).

T e s n i y e ^ si, tesniye ismin nasb ve cer iaretidir. Kendisi sakin ve kendisinden nceki harf ise, meftuh olur. m e k :
,jj_u_,x COJ
jj-aj
j

= ki retmeni grdm, = Ik retmene uradm.

CZJJJ-S

c) C e m ' i (_g s

'Lf)

C e m ' i (j s, C e m ' i m z e k k e r salimin nasb ve cer iaretidir. Kendisi sakin, kendisinden nceki harf ise, meksur olur. m e k
TULU J J I
'

tTiJ j
fi

= retmenleri grdm.
..

'i

J-l-L'

= retmenlere uradm.

406

d) N i s b e t ^ s

(,_M.,M

P L).

N i s b e t yas; m e n s u b i y e t gsteren, eddeli ve m a k a b l i (bir n c e k i harfi) m e k s u r olan yadr. m e k : = Msrl, ^_glJ^= Kufeli, jl, =Tiirk, " ' i -' i ^_jjL-o L A . = niversiteli, (J-AJ-C = ilm 11) V = L a h a r f i : i harfi, hem ismin h e m de fiilin bana ger. 1- Fiilin b a n a gelen )l, ya nefi ya da nehiy iin kullanlr. a ) Nefi i s,

N o r m a l d e muzari fiilin bana gelir ve kendisinden sonra gelen fiilin irabna tesir etmez. rnek:
PLLIJ

- ^'j

11

= Kn z m olgunlamaz.

b) N e h i y

V s,

Bu, a y m z a m a n d a c e z m e d e n bir harftir. Muzari. fiinin b a s m a gelir. Kendisinden sonra gelen fli cezmeder ve nehiy bdirir. m e k : j_5jlSu ^ l j iilLaJI I yaklamayn! 2- s m i n b a n a gelen i ise; drt ekilde k u l l a n d r ; a) Atf h a r f i , ( ^j^) . V = Sarhoken n a m a z a

M a ' t u f e m a ' m f u n aleyh arasna g e r ve ma'tufu olumsuz yapar. .7.11 V ^nlli ma'tuftur. b) C i n s i n i n e f y e d e n V, Lj .^r^ = Buday bitc arpay deil. Arpa

B u n a j l nin k a r d e i d e denir. M b t e d a e haberin b a n a gelir ve ismrti nasb haberini r e f eder.

407

Ancak bunu yapabibnesi (yani,

Lj gibi amel

etmesi) iin, isminin

nekre v e dorudan kendisine bitiik olmas v e haberini ismin cinsinden o l u m s u z etmesi lazmdr. rnek: yoktur. 6^Li j I ^ j _jLI^ V = = Hibir kitap faydadan hali deildir.

<ill Vl l V

= AUah'tan baka ilh

B u r a d a ^ L l ^ kelimesi, V m n ismidir v e nekredir. Kendisiyle V arama bir ey girmemitir. faydadan hali d e i l d i r "
IJLLK ^

j l ^ j cmlesi haberdir. "Hibir kitap haberini ismin btn cinsinden

anlamnda

nefyetmitir. Yani baz kitaplar faydadan halidir anlam kmaz. c) (>_jJ gibi a m e l e d e n V , (u^-f-l uU-^ J - ^ ^ji-i j ^ ).

^ - j I gihi m b t e d a ile haberin bana gelir ve ismini r e f , haberini nasbeder. A n c a k bunu yapabilmesi iin, isim ile haberin nekre olmas ve olumsuzluun haberin bana gelecek bir VI ile bozulmamas gerekir. I jj -a ^ j L i V = Hibir cadde kalabalk deildir. V j j j ^ V = Hibir gazete faydal deildir, gibi. d) Zaid olan ( j l l j .

V, iki yerde zaid bir olumsuzluk (nefi) edat olur; 1] Marife bir ismin bana geldiinde, 2 ] Bana bir harfi cer geldiinde, m e k :

j_jjl j ^ ]

^ I j^cV I

V j ^_j-a J

^jiJ

I V = Kavim, k a v m i m , yarduncdar da,

yardmcun deildir. B i a fi fi _aji ^ ( ^ - i ^ l JRL'" J ~ Askerler, korkusuzca yryorlar. 12) La = M a h a r f i : Loisim ve harf olabilir.

408

1- i s i m olan U d r t e k i l d e

kullanlr:

a) s m i m e v s u l olan L>. Akdszlar iin kullanr .(Mebni isim ksmmda geti) rnek: i_yaLsil (j_ '.z-<'< L c j I j j = Yazdm hikayeleri okudum.

b) S o r u ismi olan La . Aklszlar sormak iin kullandr. m e k : ._jLlSJI Ijjt L'j L = Bu kitab hakkmdaki grn nedir?

c) art ismi olan L a . ki fiili c e z m e d e r birincisi fi'lu'-art, ikincisi, cevabu'-art, (ya da cezau'-art) tr. rnek:
y

o y Q

"

f
y

P Q
y

il ^

J
y

11 ^

ddij

6ji.d5

U = N e biriktirirsen, gelecekte sana

fayda verir.

d) T a a c c b bildiren L . ( 3 ^ ' I I

L.) mbteda

B y k ey a n l a m n d a nekre bir isimdir. Mehallen merfu' olur. m e k : jjjjJ I La = iekler ne gzeldir!

2- H a r f olan La ise, drt e k i l d e

kullanlr;

a) Fiilin b a n a gelen o l u m s u z l u k harfi o l a r a k

kullanlr:

Normal olarak mazi fiilin bana gelir ve mazide olumsuzluk yapar. Muzarinin basma da gelir hal veya istikbalde olumsuzluk bildirir.

409

mek:
'> > ^ J J L Lo = M u h a m m e d kmad.

d b l i | > 'f^v'A L i j+laJi jl = E e r alrsan seni dllendirmekten ekmmem.

b) O l u m s u z l u k harfi o l a r a k

kullanlr.

Mbteda, haberin bana gelir, bu takdirde, iki d u m m d a olur; 1] ^j- ' I gibi ismini r e f , haberini nasb eden L olur. A n c a k bunun iin; ismin h a b e r d e n n c e gelmi o l m a s ve h a b e r d e n n c e edatmn gelmemi olmas gerekir. m e k : <*j / ' j j j L a J I llo = Kaleler engelleyici deildir. 2 ] Y u k a r d a k i artlar olmad takdirde, sadece o l u m s u z l u k ifade eder ve mbteda ile haberin irabnda bir te'siri ohnaz. rnek: ' j ^ L i V| iZjS Lo = Sen sadece airsin baka bir ey deil. istisna

c) Z a i d e ve engelleyici L (J-ojJI ^

SdLj) .

1] Li ve kardelerine bititii z a m a n o n l a r r a m e l e t m e k t e n alkor. Kendisinden sonra gelen isim, merfu' ve mbteda olur. rnek:
^L^l
(J^JLU

J j j J I Lil = phesiz adalet mlkn temelidir. fiillerine bititii takdirde, bu fiillerin fail

2 ] JLU _ j j i ^ _ lu

almasn engeller ve bu fiillerden sonra fl cmlesi ger. rnek:

" G j l i ^JJI J j L a j J I (>

J ^ l J A J J L S = h m a l k r m gayesine ulamas

nadirdir. 3] j - d harfi erlerine bititii takdirde, bu harfi erlerin, amel

etmesini engeer. m e k :
l j \\.Tl (LI jjOi^

LJJ

=Bazen arkada, z kardeten

yararl

olabilir.

410

d) Z a i d e , a n c a k e n g e l l e y i c i o l m a y a n L
( J -ia J I j x l i j j i 4 il I j)

Yani makablinin mabadinde amel etmesini engellemeyen.Bu uralarda kullandr; 1 ] pl__(j^_j-a)) harfi erlerine bititiinde. m e k : Oj-ajL 1 ) Burada, j.r-.j I J J 5 La^ = Birazdan piman olacaklardr.

U,

j ^ harfi cer, U zaide, J ^ L S harfi erle m e c r u r d u r

ve

grld gibi L> harfi erin amel etmesini engellememitir. 2 ] j J - ojuj - J-L5)) gibi baz zarflara bititiinde, O m e k : j_iG Burada
LLJJ J J
A Z . =

Gecikmeden gelmesini rica ettim. ve

La'nn g e l m e s i , j j j ' n i n a m e l e t m e s i n i e n g e l l e m e m i

j-UlH kelimesi muzafun deyh olduu iin m e c m r olmutur.

13)

Lal _ J I _ ^1 = E m - Ev - m m a harfleri :

B u de atf harfleri olup, anlan bakmndan birbirine yakndrlar. A n c a k her birinin ayrc baz zeUkleri vardr; *' j) harfi, ya P I J ^ k e l i m e s i , ya da soru h e m z e s i n d e n sonra

kuUamlr. m e k : o
JF

jl ^zjy^\

^jLe. PLJJJU = Gelsen de gelmesen de benim iin birdir.

1; 'I r ^1 c j I S I VLLljj I = Portakal m yedin z m m ? * j harfi, ya tahyir, ya taksim, ya da ek iin kuUamlr. Tahyir, iki eyden birini semek, taksim, ksmlara ayrmak, ek ise, p h e l e n m e k demekrir. rnek: Llc j V LS:Ij-j "JL^ = Ya potakal, ya da elma al! ( Tahyir iin ) _9j:a. J I J j l J I j>_ul i nKII = Kelimc, ya isim, ya fiil, ya da harftir. (Taksim iin) JI Js. j j U l J = Ali ya da M u h a m m e d haberi gtrd.(ek

411

iin) * Lol harfi, J\ gibi ya tahyir, ya taksim, ya da ek ifade eder. m e k ; LJ JaJ LJ ^ 1 Ll LJUl = Kelime, ya isimdir, ya fiildir, ya da harftir. (Taksim iin)

14) J\ = Ey

harfi

^ 1 h e m isim h e m de harf olarak kullanlr. A n c a k , isim olarak kullanlmas daha yaygmdr. 1- sim olan Bu J^i hem aklllar, h e m de aklszlar iin kuUamlr. ^ , h e m eddeU, hem de m u ' r a b olur. Yani cmle iindeki yerine gre irab alr. Mennes iin kullanldnda menneslik & sini de almas caizdir.

be k s m a ayrlr: a) ^ veya U a n l a m n d a m e v s u l i s i m olur.

Bu takdirde sla cmlesine ihtiyac olur. (Daha nce m e v s u l isim bahsinde

geti.)

mek:
(djut

(JS\

| >

,_^\;>/j:

<LL. JS\ [$]

^' ^^j

= Grevini yapan h o u m a

gider. b) C e z m e d i c i art isim olur. (Muzari fiilinin c e z m i konusuna baknz!) rnek:

L-aj^l

, _ j J _ c ~

H a n g i adam b a n a ikram ederse, ben de

ona kram ederim. c) Soru ismi olur. (Soru uslub konusunda gelecektir.) m e k : S cJLLi

J^jI$ = Hangi adamla karatn?

d) M b h e m isim ve m n a d a olur. Bu takdirde ^ 1 d a m m e zerine m e b n i olur. M n a d a k o n u s u n d a geti.

412

rnek: jjjjJaljil Lfj] = Ey vatandalar!

e) N e k r e bir i s m e sfat olur. r n e k : Ja. j

J.j_i jj-o

= Bir adama uradm, ne adam!

2-

Harf

o l a n (J\ ise: s k u n

zere

mebni

olup,

ekilde

kullandabilir; a) N i d a harfi olarak. r n e k :

J_L 3 J n n = E y M u h a m m e d gel!

b) j

anlamnda aklama gayesiyle. rnek:

CJI^1
J\

^|J!>LAJIJ

d i l ; i i i j _ . u j l l U l Ll j k ^ IV L V.^-y

.cjLi

HIj=

c r e t t e n kasdedilen iinin almasna kar elde ettii her

eydir v e y a maa, ilaveler ve mkafatlardr. c) ^ 1 mek: <Jlj ^ 1 = Eyvallah! (VaUahi) eklinde kasemden nce kullanlan bir h a r f olarak.

15)

1^.1 _ ^

_ 1 ^ = N a ' a m - Bel- Ecel harfleri:

Bu de skun zerine m e b n i olup, J J ve ] ile s m l a n s o m l a r n cevabnda kullandrlar. "Evet" anlamna gelir. Jjh ile, m s b e t bir cmlenin m a z m u n u (kapsam) n d a n somlur. E e r bu s o r u n u n cevab m s b e t olacaksa, j^jJ harfi ile c e v a p verilir. Menfi olacaksa, V ile cevap verilir. m e k :
(jjjJI

- "d Jj> = Dersi anladn m? s o m s u n u n cevabnda, eer yz^j^ ^ = E v e t anladm. Dersin. A n l a m a d y s a n ; i

anladysan,
j jjJI ^ ]

(_>ujjJI jJ

= Hayr dersi anlamadm. Dersin.

1 ile h e m m s b e t , h e m de menfi c m l e n i n m a z m u n u n d a n s o m l u r .

413

E e r 1 ile m s b e t cmlenin k a p s a m n d a n soruluyorsa, c e v a p m s b e t s e , jsjji menfi ise, V ile verilir. T p k Jjfc ile sorulan sorularda olduu gibi. mek:
S ,_>ujjJI --fA

= Dersi anladn m? Bu s o m n u n cevab msbetse: = Evet dersi anladm eklinde olur. Cevap menfi ise:

(jujjJI o j - f i ^

LujoJI ^ 1 jd V = Hayu- dersi anlamadm. eklinde olur. ayet i ile menfi bir c m l e n i n m a z m u n u n d a n s o m l u y o r s a , c e v a p m s b e t s e ^^Li ile menfi ise, e verir. m e k :

? ( ^ j j J I i'"' n = Dersi anlamadn m? S o m s u n u n cevab msbetse: j'jJI ' - d 'o ,_JJLJ - B a k i s dersi anladm. S o m n u n cevab menfi ise:
y y .

j jJ I ^ e 1X^1 ve

j J jjJ = Evet dersi anlamadm.. arasmda hibir fark yoktur. de evet demektir.

16) 6 ^ - 6 ^

= L a k i n ve l a k i n n e harfleri:

* 6 ^ Atf harfi olup kendisinden sonra gelen kelimenin, kendisinden nce gelen kelimenin h k m n n aksine olduunu gsterir (stidrak ). 6 ^ ile nefi ve nehiyden sonra atf yaplr. Yani veya nehiy gemelidir. m e k : j_jlc Burada j j - ^ ' j '^-^ La = M a h m u d gelmedi ancak Ali geldi. Ali hakkndaki hkm, Mahmud hakkndaki hkmn den nce bir nefi

aksinedir ve [ j U den nce menfi bir c n e gemitir. Llc 6 ^ teekkr et! Burada nehiyden sonra gelmi ve k e n d i s i n d e n sonraki, > ^ jK.r.-, i = M a h m u d a teekkr etme, ancak Aliye

kendisinden ncekinin h k m n e zttr. * i " i " k a r d e l e r i n d e n d i r . B u da istidrak bildirir. Y a n i

414

m a b a ' d i n i n m a k a b l i n i n h k m n e muhalif olduunu gsterir. Ancak ^jSJ harfi, m b t e d a ile haberinin basma gelerek, mbteday nasbedip kendisine isim, haberini r e f eder kendisine haber yapar. m e k : j j < I-. j >_)l~<:il Ijjb = B kitap k k t r a n c a k ,

faydas byktr. B u r a d a <jiJ kelimesi, jSJ nin ismi, j j S ise haberidir. D a h a nce mbteda ve haber idi. B a z e n ^jJ nin j ' u tahfif edilir. etmez. m e k : j j '< uJJ jjSJ jji byktr. Not: * a^ kelimesi, harf m i d i r , isim m i d i r ? n I'<ll lA = Bu kitap kktr ancak faydas haline getirilir, o takdirde a m e l

Dikkat edilirse ^ kelimesi harf eideri arasmda gememektedir. Bu nedenle ^ kelimesinin harf m i , isim mi olduu k o n u s u n d a tartma o l m u m r . Tercih edilen gre gre, ^ isimdir, harf deildir. nk tenvin almaktadr. Harf olsa tenvin alnlazd. nk btn harflar mebnidir, tenvin almazlar. rnek: U-a Ijf U = Beraber geldiler.

A y r c a , j_a , b e r a b e r l i i n

zamann veya mekann

gsterir.

M u ' r a b t r . A n c a k zarf olmas nedeniyle mansuptur. K e n d i s i n d e n sonra gelen isimse, daima m e c m r d u r nk muzafun ileyhtir. m e k

j n n^
Burada, ^

j.i">

(J..K = Hasan, M u h a m m e d l e beraber oturdu.

zarf m e k n , fetha ile m a n s u b , ' ^ , muzafun ileyh

olup, kesre ile mecmrdur. jj- IM ^ Burada, j n> n PL. = M u h a m m e d , Said e beraber geldi.

zarf zaman olup, fetha ile mansubtur. j_n m , muzafun

ileyh olup kesre ile mecmrdur.

.415

416

DRDNC BOLM
ARAPA'DA

CMLE VE RABDAK YER(^l^yi

l^^l

<L^\)

Arapa'da iki eit cmle vardr: sim cmlesi, fl cmlesi. 1) s i m c m l e s i : Bir isim, veya bir zamirle balayp, m b t e d a v e haberden oluan cmledir. rnek: j j ^ U J . j J I = A d a m geldi (Buradadr). j j j j f c U ^ 6-=^ mcahieriz.

2) Fiil c m l e s i : Fiil ile balayan ve fid ve faden, ya da fiil ve naibi faden oluan cmledir.

Fiil olur:

cmlesinde

fail,

ya

da

naibi

fail

drt

eyden

birisi

a) M u ' r a b v e y a m e b n i

bir isim olur. m e k :

J a . j J I j l A ^ = A d a m geldi. B u c m l e d e , j^-ir. mazi fiil, fetha zere m e b n i , J.a.jJI d a m m e e merfu', m u ' r a b bir isim olup, faildir. u_J UaJ I l a jtjJ = Bu renci baard. Burada, A ismi iaret, mebni ve mahallen merfu', fadir.

b) Zahir bir z a m i r olur. rnek: L j -^^ = Biz geldik.

417

Burada;

j^Aa.

mazi fiil, s k u n zerine m e b n i , U muttasl zamir,

skun zerine mebni 'mahallen merfu' faildir.

c) M s t e t i r (gizli) z a m i r o l u r . r n e k : j - L ^ J a . ^ I = A d a m geldi. j J I mbteda, j -^^ m a z i fiU, fetha zere m e b n i , fa, gizli zamir olan j j s dr. C m l e mahallen merfu' haberdir.

d) M e v v e l m a s d a r

olur.

M e v v e l m a s d a r ya j l + fulden,, ya da, j l + isim + h a b e r i n d e n oluur. m e k :

"'

^'jxii_

= Baarman beni sevindir.

Burada, -

j ) den oluan mevvel masdar, faildir.

Lr',>^

= Senin baarl olman beni sevindir. dan oluun mevvel masdar faildir.

Burada da, jt-a-Li

CLLII

I- R A B D A N

MAHALL

OLAN

CMLE

C m l e , ister isim cmlesi, ister fiil cmlesi olsun bazen mfred isim yerine g e e r e k onun irabn alr
j-Aa.

c m l e s i n d e olduu gibi.

Burada, J - M ^ cmlesi, fiil ve failden oluan bir cmledir v e mfred bir isim olan haber yerine gemitir ve onun irabm almtr. nk cmle yle de ifade edilebilir: ^ b U .

lk>>"- Yani

'

cmlesi, j ^ i a U . k e l i m e s i n i n

yerine gemi ve onun irabm almtr. D o k u z yerde isim ya da fiil cmlesi, mfred yerine geer ve onun irabn alr.Yani irabdan mahalli olur. Bunlar yle sralayabibriz:

418

1- C m l e , m b t e d a y a h a b e r o l d u u z a m a n . r n e k : < 2 L p l .nf I j L j ^ V l = Aalar, dallar yaprakldr.

jLa-j,VI = D a m m e ile merfu' mhtedadu". L ^ ^ L ^ , d a m m e ile merfu' ikinci m b t e d a d r . muzafun ileyhtir. La , zamir s k u n zerine m e b n i , m a h a l l e n m e c r u r
4-jj-8

, d a m m e ile merfu' ( j U a i i ' n m haberi, ikinci

m b t e d a v e haberinden oluan cmle mahallen merfu' birinci m b t e d a n m haberi olur. ^ J d - n .L Ii = Balc yzer. Burada, dl n n. II, mbteda,
^ - J . . . J

, muzari fiil, d a m m e ile merfu', faili,

mstetir zamir olan jJt dir. Cmle mahallen merfu' haber olur. Haber cmlesinde cmleyi mbtedaya balayan bir balacn (rabtn) bulunmas gerekmektedir.

2-

Cmle,

(jl^ v e y a

kardelerinden

birine

haber o l d u u

zaman. rnek: 5J <L3 J^*jJI = Adam, elbiseleri temizdi.

B u r a d a 5 . U . ZAj^ m b t e d a haber cmlesi mahallen m a n s u b /,!<[ u 'nin haberi olur.

_>.i

jdj ''J-l" H
L^UJOJ

|_j4M,ni

= renci ders alarak geceledi.

^ . . n

Bu c m l e d e olur.

fiil cmlesi mahallen m a n s u b

m n haberi

3-

Cmle,

^ 1 ve kardelerinden

birine

haber

olduu

z a m a n . rnek;
fi ' ' f i ' i

s
J-II

U . L JLA;
'

l = phesiz adam, elbisesi temizdir.

fi i

fi'

Burada,

L L J U <-jLi!i
fi fi o ' '

cmlesi mahaUen merfu' (jl nin haberi olur.

i

[\\ n l ' l l (jl = phesiz renci alyor.

419

Burada da ,jxi J X J fiil cmlesi, mahaUen merfu' j l nin haberi olur.

4- C m l e , mefulu bih o l d u u z a m a n . m e k :
n

Lil :

JUaJI

JL = rcnci, ben ciddiyim dedi.

j 7. n. L l cmlesi, mahaUen m a n s u b mefulu bih olur.

5- C m l e , hal o l d u u z a m a n . r n e k :
j^l j j

j j j j J I ^ j L t j ..-.~'r< = B i z tek el iken d m a n a galip

geliriz. B u r a d a , j - 1 haliyedir. j ^ munfasl zamirdir, damme zerine

mebnidir ve mahaUen merfu' mbtedadir. J J haberdir.

j D a m m e ile

merfu' sfattr. M b t e d a haber cmlesinden oluan isim cmlesi, mahallen m a n s u b haldir,

VjA jJjhJl

C . il n..

= Kular terken iittim. B u r a d a j j i : : fiil

cmlesi mahaUen m a n s u b haldr.

* Marifeden sonra gelen cmle hal cmlesi olur. C m l e y i sahib'lhale balayan bir rabt (bala) olmas gerekir. Bu bala, j olabir, zamir olabir, yahut her ikisi berebar olabilir.

6- C m l e , sfat o l d u u z a m a n . r n e k : 'iSi ^ljjft

^_LJ) i a

< = H a v a s g z e l olan bir

kyde, yaz geirdik. Burada, sfat olur. j jjin I j j j U c j i n M = ten kular dinledim. B u r a d a : j j j L i fiil U j l i s i m cmlesi mahaUen mecrur j j ^ keUmesinin

cmlesi, mahaUen mansub j j j I- kelimesinin sfatdr.

420

* N e k r e bir isimden sonra gelen cmle sfat cmlesi olur. Nitekim, marifeden sonra gelen cmle ise hal olur.

7- C m l e , zaman. rnek:

cezmedici arta, cevap olup bana

L J

geldii

<i_La. j-La-llL olur. Burada,

[j-o = K i m gayret gsterirse, baar onun dostu isim cmlesi olup, basma vJ harfi gelmi ve

'^uJiJI bir

mahallen m e c z u m artn cevabdr. 8- C m l e , m u z a f u n ileyh o l d u u z a m a n .

yerde cmle muzafun eyh olur. a) LJ-I^ dan sonra,

b) j l den s o m a , c) I j l dan sonra.mek:

J ' ' t t ' f Q

(j i M -> ^ j i j - r i ' j ^ ^

= Hasann durduu yerde dur. Burada . r - j ^ dan

sonra gelen cmle muzafun ileyhtir

j-iJL\
irabdan

<^j^

J <JI a j

I'

j i J = Kfredenler

onu

kardddar zaman AUah ona yardm etti. 9- C m l e , z a m a n . rnek:

J ' ' ' '

mahalli

olan b i r c m l e y e

tabi

olduu

fi

' fi fi o

fi

fi

'

'

JLua A \ n CJ j j 's 6J0- v_JUaJI Ijjb = Bu rcnci, gayreti byk v e

fi
'

fi

fi

ameli salihtir. B u r a d a , J L ^

< U f j cmlesi j > <

t,s^

cmlesine

matuftur. Bu cmle, I jJb nin haberi olduu iin mahallen m e r f u ' d u r . Bu nedenle matuf olan cmle de ayn irab almtr.

421

II- R A B D A N

MAHALL

OLMAYAN

CMLE

Mfred ismin yerine g e e m e y e n c m l e n i n irabdan mahalli olmaz. C m l e , yedi yerde.mfred isim yerine gemez. Yani yedi yerde cmlenin irabdan mahalli olmaz. Bu yerleri yle sralayabiliriz.

1-

Szn

banda

kullanlan

ya

da

ncesiyle

ilgisi

olmayan cmle. rnek:

JJJIL (_yJI CJLUJ

= E v e gittim. Sz banda bir c m l e olduundan

irabdan mahalli yoktur.

j j ^ L_J^L

(jl

^ = Yalan syleme! phesiz yalan ho bir

ey deildir. B u r a d a , ikinci c m l e n i n b i r i n c i c m l e ile h i b i r ilgisi olmadndan irabdan mahalli yoktur.

2- Sla cmlesi. V r n e k :
L ' l ^ i l l . p L ^ - .Yazangeldi.

Burada, c L j . : M a z i fiil fetha zerine mebni, ^ j J I : s m i mevsul; mahaUen merfu! faUdir.

V.-.< : M a y i

fiil ffli1i :miisfp .FIT7 .amir n l a n

Hiryfiil ve failden olu an

b u sla cmlesin irabdan-mahalli-yoktur.

3 - G e z m e t m e y e n a r t n c e v a b olan c m l e . rnelc: i , , ' fi. ,' , ' (ji U Lo p I ^ I V j J = H a v a olmasayd hi bir canl yaamazd. Burada, JuVc^ Lo c e z m e t m e y e n V j J art edatnn c e v a b n d a

gelen bir cmledir ve irabdan mahaUi yoktur. (lerde c e z m e t m e y e n art edatlarna

temas edilecektir)

422

4-

Cezmeden

art

edatnn

cevabnda

gelip, banda

._

b u l u n m a y a n c m l e . rnelc: liljJ-all-j (juLJI J-oLaJ: LuLS = nsanlara n a s d d a v r a n n s a n , saha yle davranrlar. Burada, djlaLl cmlesi, c e z m e d e n bir art edat olan LoVj's nin c e v a b n d a gelmi, ancak banda ._a bulunmad iin irabdan mahalli yoktur.

5- M u ' t e r i z e ( p a r a n t e z ii) c m l e . r n e k : ? '<.n-> 6jjJ - JI t-aj^j - (jLS = (Rahmetli) iyi bir rnekti. Burada <UI <La.^ j cmlesi, i'tiraz bir cmledir, irabdan mahalli yoktur.
a a ^ l j - j J ^ j uit JI ,_yLa - ^ ^ ^ 1 j l ^ = Nebi (s.a.s.) teheccd klard.

Burada JJ_LUJ U Ic JI ^^lua cmlesi mu'terizedir ve irabdan mahalli yoktur.

6- A k l a y c c m l e (Sjlul (Jjiili^l kk rdrn^^

\\ n-^ll).: rnek:.

I j j ^ <t_Jl k.jii:;= O n a yan gzle baktm. Yani: onu

- B u r a d a , ^ 1 den sonra gelen cmle aciayc bir cmledir. nk yan gzle b a k m a k t a n kastn: n e olduunu 'aklyor. Dolaysyla bu c m l e n i n irabdan m a h a l l i yoktur.

7- r a b d a n :mle. rnek:

rhalian

^UJaJI c J j L i i j J3-1I

^_^[

LlJsJ = Eve gittim Ve-yehiek^

^ [

B u r a d a ilk c m l e olan JjJil irabdan mahalli yoktur. jLJ=J( onun da irabdan mahalli yoktur.

L . j f t j szn banda geldii iin

I J J L G J

cmlesi de onu takib ettiinden,

423

* GENEL

DEERLENDRME

rab, her k e l i m e n i n c m l e i i n d e k i yerinin belirtilmesidir. Bunu yapabilmek iin nce btn kelimelerin a n l a m m bilmek ve btn ibarenin ne d e m e k istediini ahlamak gerekir, rab yapan kelime; 1Fiilse, ve eidi belirtilmelidir ya, m a z i m i , m u z a r i mi,

a) F i i n sigas

e m i r m i olduu ve m a l u m m u m e h u l m u olduu, naks m, t a m m veya efall-kulup mu olduu... betmedtr. b) rab belirtilmelidir, Yani; merfu' m u , m a n s u p mu, ve m e c r u r mu olduu belirtilmeli v e i r a b n m sebebi yan niin m e r f u ' , m a n s u p veya

m e c r u r olduu ayrca alametinin zahiri mi, takdiri m i olduu bertmeli. c) Fiil m e b n i i s e , m e b n i l i i n i n e i d i , n e z e r e m e b n i belirtmeli. 2simse, olduu

a) smin sigas ve eidi belirtilrneli, yani: ismi fa mi, ismi meful m u . . . ? z e l isim m i , n e k r e m i , i s m i iaret m i , i s m i m e v s u l mu...? Bdirilne. , b) rab, yani: mutasarrf m c a m i d m i , mutasarrf deilse sebebi belirtmeli. c) D u r u m u , yani: m b t e d a veya fa ise bundan dolay merfu' olduu belirtilmeli. d) rabnn alameti zahiri mi takdiri mi, m e b n i ise ne zere mebni olduu bdirme. 3Harfse,

a) Cinsi, yani: Harfi cer mi, atf harfi mi?.. b) Mteallak olduu kelime aka zikredmi mi, yoksa mahzuf mu?

424

4-

Zarfsa,

a) Cinsi, yani: zanran zarf m , mekan zarf m, m u ' r a b m, mebni mi? b) M f r e d i n Belirtilmeli. c) N e r e y e mteaUak olduu? Bildirilmelidir. 5Tevabi'se, bam m geliyor, cmlenin bana mi geliyor?

a) Cinsi, yani; sfat m i , te'kid mi..? Olduu belirtilmelidir. b) rab, yani metbuuna lafzen mi, mahaUen mi tabi olduu? 6- C m l e ise,

a) Cinsi, yani: sim mi, fiU mi olduu? b) rab, yani: irabdan mahalU var m, yok m u ? Yoksa niin olmad belirtUmedir.

Fiil ye i s i m i n i r a b m d a k u l l a n l a n 1. M a z i fiilinin irab:

ifadeler:

a) N o r m a l bir sahih mazi fiUde ( _ g i b i ) , yle denir:

b) S o n u n d a ef varsa

j gibi), yle denir:

c) S o n u n d a oul J varsa ( I j j j j i a gibi) yle denir:

LLLULLII <^>:JI- J

JaJ,!

J U ' i ^ 'j^j'^^

f j ^ ' (1^ ,_ ' j . n diycu de var.

d) Sonunda merfu' mteharrik zamir varsa (--; < g'hi) yle denir: ^Jj^=^jP^jjj.a
jjn.A

<JLua:;V

o J ^ - J I

Jl-L-

t>^La

JjL

(jijUJI jjiiuJLj JJlI JU'nTV (>JAL j t l l ^ ' t diyen de var. e) Fiil m a z i ve fi'lu'-art veya cevabu'-art ise, yle denir:
^ J a j j i - J J ^ J ) J a j ^ J j L <JV,j>s. ^ jJbj

425

2. M e r f u ' M u z a r i fiilinin

irab,

a) N o n n a l merfu' muzari fiillerde, {'-''< gibi), yle denir:

ya da 6 L U J I 5 . b) Sonunda elif varsa,

IL ^j-aj-< denir. M. gibi), yle denir:

c) Sonunda j veya ^ varsa, r e f halinde, ((_j-a j U ' ' .^U b JJL

JDI-A

ve > t j_j gibi)

L-La U-SJ 5 _aiUj ^J -J -a ^ J L L A ^ J J L .

d) Efal-ihamsedense, r e f halinde ( j ^ ^ ^ l L j gibi), yle denir: ( F L 11 x. <_LJ (jj-jJI JLJJ_ll O L J ^IFI ^Lcj ^j -SJ -e g-^ JL o JJL

< l a l l i r J Ll V L 'j -a '<dv e) Menneslik j ' n a btiikse (/"'^j gibi), yle denir: . J b V I (j JJ-J <J U i a j V. ^(J^J^luJ I /^Js. f) Te'kid j ' n a . dorudan b i t i i k s e ( 5 _ i _ o j i j g i b i ) ^
. . .
..

'I

J n. ^

I A^rt.Jju ^ .

-y

. - . .

....

3.

M a n s u b m u z a r i fiillerin

irab,

a) N o r m a l m a n s u b muzarilerde, ( l j ~ < j j J ) 6 J " "^11 (h?) J I C-^j-e-*-^ j ' ) CAi " ^ j ' - ' ^ J--^

J ^ l ,_J_S SJJJUA 4 -> " S I ^ ' US^Lcj b) Sonu elifle biten bir fiili muzari ise,
SJ

.t, ^ j j J gibi) yle denir:

^JLA-O J A J

lA 1,1

(JLJ) J I
J

(Lftj_i_j J I ) j - L > _ j j i .r't

,_JJ-C

j " 1 1 6JJI.1

5 JOJA

.4_AJL 4

'n' 5_aiLt

c) Efal -1 h a m s e d e n s e , ( l j V ' s j j J gibi) yle denir:

JJA.]

(J_a j j j J I _aj..

/ "

<_aiLcj

j M ' F I

jLua-a

JJL

^M, c^\\\ J L L V I J H "-^^

426

4, M e c z u m m u z a r i fiilinin

irab,

a) N o r m a l m e c z u m muzaride, (lj ^J) yle denir:

<I_JH^ -^LC-J ( - U > a J L J I Ljji _ j l ) ^

(jj-^^

J^i

b) Efal-i hamsedense (L -a j_j ^ gibi), yle denir: <L J; J^ 5_a ^Ltj ( i a j j J L j J I L a j j j j j l ) |J_ ^ j j 7 > o ^ J L L A J J--a jjj-J-ll -SAii. c) Sonu.iUedi ise jJ , ^ gibi), yle denir: j I I A n cL'-i

<(_oJ^ <_o^Lc j ( J a j j j L jll_j_i_j J I ) ^J_J ^ J j 7 > "

aJ\ _j^ _si=.

5. Emr.. fii 1 in in irabr, . a) N o n n a L b i r emir fiilinin irabmda (.:ii2 $l); yle denir: jjiiaJI ^ b) Sonu dletli ise ( ( ^ j i i > jjl gibi); yle.denir: <Jjdl i _ j ^ LJa. J c)JEfa-i hamsedense, ( L p i j l , Ij-a j l , (_yjjjl gibi) yle denir:
'. ' ' j fi

^jAj,

JA

j j j l JjL

6. M e r f u ' i s m i n irab, a).Normal merfu' bir ismin irabmda, yle denir:

b) S o n u elifle bitiyorsa, yani: malcsur i s i m s e ( ^ d ^ J I gibi), y l e : denir:

J A J JLU fejA-a ^ " - ^ 4--i J ^ ^ L t j ^ j . i j - 0 J - c L

c) S o n u n d a ^ varsa, yani naks isimse

\ gibi), yle denir:

427

. d ) Esma-i h a m s e veya c e m ' i mzeklcer salim v e tabilerindense ,(6j _,l J) " I - " " .
j ^ i -

gibi) yle denir: j - ^ -V J Lu ^l P L ^ V I > jljJI

<jLJj

LsiUj J

jia^
J j J U

e) Tesniye veya o n a tabi bir ey ise (^1 nl.. U, i l gibi), yle denir:

j^j^

JI)

JLU

LiJf I < j i j ' < - i U j ^ j i j - o

j^u

f) shn mebni ise ( ^ a J , L i L ^ , LI._-^ gibi) yle denir:

d ^ ^ ^ j (j^l J x J I jcliJI JI) j ^ l t > u r ^ I J" J n J I J-cU

7. M a n s u b i s m i n

irab

a) N o r m a l y a d a m e n k u s bir isimse( L- J L U UI , ,_jxalUI gibi), yle denir:

.6j^l ,_yi 6jJiLk LaJL < < t r'1 i-aiLcj c-jJ n ' n ( . . . ) J J J L L S

b) Sonu elifle biten b i r isimse (maksur isimse) denir:

gibi), yle

j j ^ "I I 1 6jJ^-o - ~ " 4 j ^ ' 4_o^Lcj t _ j r- '1 n () J j ^ < n

c) C e m ' i m z e k k e r veya tesniye ise ( p j denir:

J I ) ^ L u j j ^j-a ^ n

- < I. ( j j ' " l ' " 10 yle

PLJJI < FI '1 a ^ L c j _ J n' ' ft ( . . . ) J j t <

d) C e m ' i mennes salimse (cul nl n gibi), yle denir:

j . . , ^ <J,V CLJ>LuiJI <(_Ju=LJ t ^ i U j . _ j

.,^1 n

(...) J j A - a

e) E s m a - i hamseden ise ( L I gibi), yle denir:

n'AlI pLojuiVI t > 'LV L J V I 4 . ^ - . <(_oiLc j c_jj n ' n ( . . . ) ' j j J i ^

428

8- M e c r u r i s m i n irab, a) N o r m a l bir isim veya C e m ' i mennes salimse, yle denir:

b) M a k s u r bir isimse, yle denir:

.6jJLu^

<-ail-^J

( > ^ l - J J - = ^ j ' ) tl A I

jjj^a_a

4_J

-l

c) Naks b i r isimse, yle denir:

jjji^ ' ^ J ^ j ( j . J I > _ S j . a - J J I ) i-l A 1 L j j j - L - a <LjJ I l A o

d) C e m ' i m z e k k e r veya tesniye ise, yle denir:

PLJI :Aj.a. J (,^aJI 1 - j . a ^ J ) ^LLL j j j j a ^ <^l

_iLJua

OV

jl)jJL-j^i.

e) E s m a - i h a m s e d e n s e , yle denir:
PLJ : 6 j . ^ 4^iLcj (jiJI
j

; J ) i-l I A

IL

jjj.a_ya
p

<_jl

_l A o

--^11

n I V I j-a

9. M u z a f u n
6jjj

ileyhin irabnda yle denir:

J P L J I J I ) SJ^AUS SJJ-U^ 6j.a.

ijjiLtj _LAlL

j j j . = k j j

...Ij

10. s m i m e v s u l u n i r a b n d a y l e

denir:

429

* BAZ

IRAB

RNEKLERI:

1. B i r y e t :
o

fi - f

V J J J ; . . . i

_jlc

j_ol J j J :
f f
- ' 'i

lTj
^

. I d I ; < La . - I . . . -> j j l j J I :
111

^d .<Zi'\ j

I :
^

j ""
^

n j__aj3 J -cLiJlj . < j J I

' ' f t ' ' "
:

j - Ij

A
/ '

III

n^^II cl_Q_L^VI j_o CV L _ L V L t _ j ' " i JJJL_o

J J J J L L I _LlVr,_jlc j j l l l j's IL> o tjJI _al I A n : jj^jUl i - ' i ' f i ' i ' f t i ' j ^ J ~> n J r - i n j_j_ajJa pLfJI J jLJ <t_j J j >\ n '. <LLa. - " ' "> fi L j JI al , A /. i H ^ J I -> 'fl/^^jJ-^l -LJ j U n ijrf "s 1 M 1, J-V I : ^ I- f ci j-a>- J 1 j J I . : | ^ <.., 1.1 j
** ? ^

. "LjaJlL! L j i j 1 ^ 'i IV
.t
t '

, u-J J '

^jlc i - j U l n t j j l . \ 6j
I

r. f t j j j i . . j l j j l n L^ I
J : fi

6-^IJ

.L si JLLL j t J ) li^M LA n . J 1 n I I j
< - >

'S ( - j ^ j
d i , * '

f
> ' 9 t J t

J^c/+^
' ~ ' . -

' ^ .^v_Lkc u j j ^ j l j J I : n^ j I A

j " " 1 1 1 n j_j_a-La J r , LsJ I j . j j S n I L ^ j j

JjlI : j ' " CJ-I| 6J_IJ--j s : ^ lj_ j _ j

i

- t _ . (jl $j_aj .( -> " \ I L c_jj m ' f l . I U n J j f l V fl: : ^

*d

^ L-u ^ ^ J L O
.' '

J * J L i d .' " '-ijj:=JI -a l fl '^ *L JV P LLJ Ll u_j I ^ ' fl j ' " I * J ' ^ I
^y fi

.jl^ j_.ul^^j J JsLJI t>a L L a J I j \ l L j S - | JT^:_T^J J-=^ ^ jl^ jli. :

-y . ^

^ jl^1

(_r^

* , h ^ J < R A ^ l j jt_ojLJI

430

2.

Fiil

cinlesi (j^^ -*-^j-j-l. . = Mutlaka siz vatann durumunu

(jJajJI

ycelteceksiniz.
*
<fi
A '
fi fi
fit

>

.fi

fi

fi

fi

fi

J^U (jll^LJI
fi'

jl^lj

.
,

^ I j J j J z J l I >UI-e
y y '

O J ^ I I L J J
* i) ^ ,

VJI)

j^lj
^ ^>

'J JJ
y y o

J I u-S I I r n *

L J U a J J 5-. >j -^^^ll ^ 3. sim cmlesi:

y = Odada ondokuz talebe vardr. y

.6 jjaLbJI

^^-4LL.j^->n

jjjnl

ILL

3v a r t : c m l e s i :

!LL1A

'^UJL t 4 >

= Kim. gayret gsterirse:baanpnuiym

$ y * ^ ^

y.

J a j ^ l

JjL

Li^

^jji. JJ:^
fi
fi
' .

jj-J-JI ,_jlc
fi

^ j l i J
'

L j i L JjL :

. j " ' M n j J ft> ( J-&U-IJ

fi

j .

'

"fi-

I'

_j_a -JI \_aI A n

y .

I j _LA-o jJh j
y , "

j-^ J- L "

I
. fi

< jI

.431

4. M a h z u f

art

cmlesi:

yjsJ^ V l j [ j l ^ l = a h y o k s a m a h r u m bu-aklu^sm.

***

432

BENC
NAHV SLUPLARI

BLM
( ^ L-VI)

Arapa'da, baz zel slup v e kalplar vardr. Bunlar yle sralamak mmkndr: I- art slub.( U- K a s e m slubu jAJI ^jUl) .^^1)

n i - v m e v e yerme slubu ( ( ' U l j j ^ a l l ^^jLuA) IV-Taaccbslubu ( . . - ^ - l l V- htisas slubu ( ^ L ^ ^ l i V I VI- ra v e Tahzir slubu V n - s t i a s e slubu ( l l i H ^ V I ^^LJ) ^ ^ 1 ) A^\ ^^jU) ^^jU) ^^()

V m - stifham (soru) s l u b ( . ^ i ^ V I imdi bu slublar ksaca addayalm:.

I- A R T S L U B U (i= ^ )

^jLM'O

1- T a n m : art s l u b u : ci c m l e a r a s n a giren art e d a t n d a n o l u a n b i r sluptur. B u cmlelerden birincisi ikincisinin artdr. Birinci c m l e y e art, ikincisine d e cevap (ya da ceza) cmlesi denir.

2- a r t e d a t l a r iki eittir: ki fiili c e z m e d e n edatlar, cezmetmeyen edatlar.

433

a) ki fiili c e z m e d e n e d a t l a r ,
.

unlardr:
- I "d " - L a _ ( j j _ j'l

_ LOJ_ I n I J-> - j j j l - I fl 'jl - (JJI - Q l -

M u z a r i fiilinin c e z m i k o n u s u n d a d a h a n c e bu k o n u durulmutur. b) Cezmetmeyen edatlar, unlardr: _ [jJ (Bunlar harftir).

zerinde

Lal L a ^ _

LaK . U _ I j l (Bunlar zarftr). C e z m e t m e y e n edatlar, hakkndaki bilgileri yle zetlenebilir:

= ayet artn olmamasndan dolay

a y

cevabn

olmamasn

ifade

eder.

Genellikle, mazi fiilin bana gelir. j J harfinin cevab, m s b e t mazi olursa, bu cevabn banda, J hafi bulunur. Cevap menfi mazi olursa, banda J harfi bulunmaz. m e k : .

(jAJ^I g j j J
^ J l i

= a y e t . h a s t a tedavi edilseydi iyileirdi.

Burada cevabn basma J gelmitir. Gnk, m s b e t mazidir. l a 3^ UuJl JLj jJ =: a y e t fr t e e n n i ; ile h a r e k e t etseydi^

p i m a n olmazd. Burada cevabn banda J yoktur nk olumsuz mazidir. La[jJ - .v

VjJ = ayet

olmasayd

harftir. VjJ ve

L ^ dan sonra, daima h a b e r i m a h z u f bir m b t e d a gelir. B u

iki harfin c e v a b olumlu mazi ise, bana J gelir. O l u m s u z mazi ise, J gelmez. rnek:
( J A J J I L . CJPLUJ II-I II

VjJ = D o k t o r olmasayd hastann d u r u m u

ktleirdi.

434

B u r a d a , VjJ dan sorra I I

haberi m a h z u f mbtedadr. C e v a p ,

olumlu mazi olduundan bana J gelmitir.

[JAJJII (J_
La ^ ^ - j

II

(LajJ)

VjJ = D o k t o r o l m a s a y d , hasta

iyilemezdi. Burada, V j J , cezmetmeyen art edatdr, ._jj l U II, d a m m e ile merfu' mbtedadr, haberi vucuben mahzuftur, J j - a mbteda e m a h z u f haber, art cmlesidir. Cevabn bana J gelmemitir nk olumsuz mazi fiildir.

Lal = ...e g e l i n c e stnlk harfidir. art edat ve fiili yerine geer. C e v a b n d a da _ 3 gelmesi gerekir. rnek: 4_ ILLUJ J J V I L a l o ; ^ - ^ L J I ^Ui] - Btn baarl

olanlar tebrik ederim. Birinciye gelince onu ben mkafadandracam.

Ijl - d

zaman

- G e l e c e k ; zarf diT; Kendisinden s o n r a , y a ak ya; da. m u k a d d e r b i r fi gelir;::|jlcrnleye muzaf olduundan^ kendisinden sonraki.cnle mahallen m e c r u r muzafun e y h olur. m e k :
_j_U

II ^ 1

..jjiijL j . J - a

Ijl = Hastalandm z a m a n doktora git!

Burada
4

Ijl dan sonra fl aka gelmitir.

-^'.^'-j

J l j H

ti

^ . ^ ' _j t U

IJ Ijl = Doktor sana nasihat ettiinde

nasatyla amel.efc! Burada, jl dan s o n r a m u k a d d e r f i i l vardr;

Laik -

L L=

her, ...dnda

Mazi zarfdrlar. Kendilerinden sonra sadece mazi fl gelir. m e k :

fi fi

i .Ajj -a

J < - J I uju-i-j L4.= Ona gittiimde onu hasta buldum.

435

<l~'..l

uSfi

"i

UJ J > L J

^ P U . LOK

= H e r n e z a m a n bir

eli nefsinizin holanmad bir eyle size geldiyse, kibirlendiniz.

3- artn cevabnda . _ nin gelmesi: A s olan cevabn _i siz olmasdr. A n c a k baz d u r u m l a r d a c e v a b n banda v _i nin gelmesi gerekir. ster art edat c e z m e d e n b i r edat, isterse c e z m e t m e y e n bir edat olsun farketmez.

Cevabn

b a n a (_ g e l m e s i g e r e k e n

yerler:

a) C e v a b ' - a r t , i s i m c m l e s i o l u r s a . ( M s b e t y a d a m e n f i olmas nemli deildir). m e k :

Vjl^

U.J

la. j-a

= K i m gayret gsterirse, baar onun

dostudur. B u r a d a ^ gelir.

L^La.

j - U ^ J L i cmlesi, isim cmlesi olduundan b a m

b)

Cevap,

fiil

cmlesi

olup,

fiili

taleb

bildiriyorsa.

(Talepten kast emir, nehiy istifhamdr). rnek:

-1- I I

^..uaj

tf^^

I >j-a

Ijl = H a s t a l a u d n z a m a n , d o k t o r u n

nasihafm dinle! ( E m i r ifade eder.)

t-jj jLaSi j l l j -i1<[

j l = Bir ii stlendiin zaman, onda

eksiklik yapma.(Nehiy ifede eder.)

(J.d-^ uJ I IJA j ^l 1 n''<' J 4 j ,^ LL J dl dilii..ia.

= E c r scnlc gizli konutuysam, o n u

gizli tutar msn? ( S o m ifade eder)

c) C e v a p , fiil c m l e s i l p , fiil c a m i d i s e . (Yani

(J .

'11 .

j^jul.

.1 r

(j.j

I gibi ekimi olmayan fise) m e k :

436

"

yy

fit

'

ryLj (J.

I ^_JJI^)

(j-a = K i m srr yayarsa, emin

dedir. ^

d) C e v a p , fiil c m l e s i o l u p , b a n d a l i ^ - - . O i - ^ L ' x5 I h a r f l e r i n d e n biri gelirse. r n e k : <^y"""ayy , " " " s

(_^"j-> n JL A J (jJli c ^ j ^ l ' - ' j

nail olamayacaksn.
tiLLill-a ^
j-H-ai

l = E m r i m e kar gelirsen, sevgime

Lo_ ,1(1 " t j l

= Eer

alrsan,

seni

dUendirmekten geri durmayacam.

LLUJ

^_^l pLui ' a5_3

dir. ^ jIAl j_a = Kini

iinde ihmalkarlc

ederse, vatanna ktlk eder.

uJj-ui -

(JULJI

jJ_U j2h = K i m i n s a n l a r a z u l m e d e r s e , p i m a n

olacak.

Not: B i n d i i gibi, cezmedici edatlarn bir ksm h e m art, h e m de cevap fiilini cezmeder. A n c a k bu, cevap cmlesinin banda L J harfi olmad takdirdedir. ayet, c e v a p c m l e s i n i n b a n d a _a harfi varse, o takdirde cevap fli c n e iindeki yerine gre merf". mansup veya cevap cmlesinin tamami mahallen m e c z u m ulur. rneko o a o

mcczLim

olur \ c

''j J ft I j ^ = K i m alrsa kazanr. Burada cc\.p _ i.zJi.

LJJ
M

^ ' j

\ J n j j_o = K i m alrsa baaracaktr.

Burada, ^-^ \ : Muzari fiili olup, d a m m e ile merfu'dur. F a i gizli zamir o l a n ^ dir. F i ve failden oluan clme mahallen m e c z u m cevab'artr.

437.

II- K A S E M S L U B U (jv^uuUI

^ji^))

K a s e m ( y e m i n ) slubu, bir p e k i t i r m e ( t e k i d ) slubudur. K a s e m edat (> H feljl), k a s e m edilen, (u />.<i o) v e k a s e m i n c e v a b m d a n ( oluur.

p 1 1 1 ^ I I -jlj.) rnek: I

j J tilIj = Vallahi hakkmz zayi olmayacak.

Burada, j kasem edat, JI, kendisine kasem edilendir ve mecrurdur. I ^ .-^j j J = Kasemin cevabdr.

Kasem sylenebilir:

slubunun

bu

unsuru

ile

ilgili

unlar

a) K a s e m edatlar (j%..II K a s e m edatlar unlardr:

CJIJJI) :

(VTJ)

pbJI _

PLJ

_ ( j ) j l j J l Bunlar,

cer harfleri olup kendilerinden sonra gelen ismi mecrur yaparlar. Bunlardan harfi, sadece J I lafzmn bana gelir.

b) K e n d i s i n e k a s e m e d i l e n (u ^I ^I) : Kendisine kasem edilen lafz, normal olarak 4JJI lafzdr. A n c a k baz lafzlar d a bu ardamda kuUarulr. , LibL^ diLa. gibi...

c) K a s e m cevab- (j>..<II

l^)

Kasem cevab, ya isim cmlesi, ya da fiil cmlesi eklinde olur. 1] Eer kasemin cevab msbet bir isim cmlesi ise, j l ve J Ue ya da sadece j l Ue tekid e d m e s i gerekir. m e k :

4 3 8

--^1 j - i J I

Jx.U J <J-llj = Vallahi hayr ileyen sevimlidir.

t-jj )'_\
y

ft

LUL (jl
y y

1j = Vallahi hayr ileyen sevimlidir.

2 ] Kasemin cevab, msbet bir fiil cmlesi ise ve bu fi de mazi fise, cevap ve J yahut sadece j i e te'icid edir, rnek:
d'jl CJI J

dJb = AUah'a yemin ederim ki, emrine itaat ettim, = Allah'a yemin ederim ki, emrine itaat ettim.

d J - O I C J A J L I 05*1111:1

3 ] K a s e m i n cevab msbet fi cmlesi ve fi de muzari olursa, c e v a p ; k a s e m J ' ve tekid (j'u e te'kid edir. m e k :
j

.- 11 (j j MU.V d J l j = Vallahi, taksirat olan sorguya ekeceim.

4 ] Ancak kasemin cevab menfi bir cmle olursa, bu cmle ister isim, crresi, ister fi cmlesi olsun herhangi bir eyle te'kid edilmez. m e k :
j -fUiil -j

Vl

V dliLj =
La

Senin h a k k m iin, (hakkna yemin olsun cmlesidir.

ki) baar ancak bir eye devamldr. Burada cevap menfi isim
JV'> n \ ^ ' A j

tillj

= Vallahi emeklerin zayi olmaz. B u r a d a

cevap, menfi fiil cmlesidir, tekid edilmez. 2art ve k a s e m i n birlemesi.

Y u k a r d a getii gibi art ve k a s e m i n h e r ikisi de c e v a b a ihtiya duyar. artn c e v a b , m e c z u m ya da, d u r u m a gre _ e birlikte gelir. N i t e k i m kasemin de cevab bazen te'kid edir, bazen e d m e z . o u kere de art ve k a s e m , ayn terkibte birleirler. O t a k d d e cevap k ne geenin olur. m e k :

^t^^Aii LUI J J U j I calll (jl = Eer ii iyi yaparsan, vaUahi

baarrsn. Burada; \'s m e c z u m d u r . nk fi'l'-art, kasemden nce

gemitir. Bu nedenle artn cevabdu-, kasemin deil.

439

fi

a - "

"

>

"

(j

' I" I

CUJJI

,::.rt^"l j l

d J l j = Vallahi eer ii iyi yaparsan

mutlaka baanrsm. Burada, "p-^-^ ''\ I, grld gibi J ve j ile pekitirilmitir. nk k a s e m , arttan nce gelmitir. Bu nedenle kasemin cevabdr, artn deil.
III V M E VE Y E R M E SLUBU (JJIJ J^JI . _ . ^ | )

v m e ve yermede kullanlan sluplardan biri de juJ (iyi) ve ^-^^ (kt) slubudur. rnek: j jjjJI
J J L J L L I ^JLZ =

' A m r , ne iyi fatihtir!

6J j7

JjJl. j. ' j = Yalanc ahitlik ne kt szdr. veya

Burada, ^ veya ,_VUJI-J fiil, ^ I L I veya I fa, i t - - ' . j j j J I JL4 -.. mahsusun bi'l-medh, ya da m a h s u s u n bi'z-zemdir.

G r l d gibi bu s l u b t e m e l e s a s t a n oluur: Fiil, fail ve m a h s u s u n bi'l-medh veya m a h s u s u n bi'z-zem.

imdi ksaca bu husus zerinde 1- F i i l : ( j ^ ) ve '^ul^^

duralm:

a) jjjJ camid bir fidir. Yani muzari ve emir sigas yoktur. vg ifade eder. b) camid bir fiildir. Yergi (zem) ifade eder. (Jl. ^ I say ifade eden h e r h a n g i bir ek almazlar. (Yani

c) j>-J ve

tesniye ve c e m ' i eklerini almazlar). Ancak menneslik eki alabilirer mek: (>IajJI Lll. LL^l. ^ ya da (jl .^1 L u l L l r \ = Vatan

sevmek ne iyi bir sfattr.

440

2-

j_J

ve ( J U J L J 'nin Faili:

Bu iki fiilin failleri drt durumda bulunur; a) F a i l i n b a n d a a j l ssAS

j j L ^ I J.jJI

bulunur. ^

rnek:

= Gayretli sanatkr ne iyi adamdr.

Bu cmlede
(jLjyi
jA-j

I d a m m e ile merfu' faildir ve J l taks e marifedir.

( j j . . s II
<_>u-lj

= mandan sonra fasklc ne kt

isimdir. Burada da

\ fadir, banda J l vardu".

b) F a i l b a n d a J l o l a n b i r i s m e m u z a f o l u r . r n e k :

jjlLuJI
zindanlar

jljli'VI

j_

= K t l e r i n v a r a c a y e r olan

ne ktdr.

Burada, j . ^ f- bamda J l olan bir isme muzaf olmu ve faildir.

c) F a i l , n e k r e rnek:
t

b i r isim

ile temyiz

edilen

bir zamir

olur.

fi

LiLaVI

juJ

= Emanet ne iyi ahlaktr.

LLLL

B u r a d a fail gizli olan temyiz etmektedir. d) Fail, j _ a veya <ljluJ\ Ji'

jJi zamiridir.

nekre v e temyizdir. F a i

d a n o l u a n b i r ismi m e v s u l o l u r . r n e k : La ( j - ; = Yaptm hrszlk ne ktdr?

Burada, Lo ismi mevsul, skun zere mebni mahallen merfu' fadir.

3- M a h s u s u n

bi'l-medh
(^lj

veya m a h s u s u n (jjj^l)

bi'z-zem.

^AL

e l - M a h s u s u bi'l-rnedh veya zem; vlmesi ya da yerilmesi istenen 441

isimdir. D a i m a mbteda olur. vg veya yergi fiilleri, faiUeriyle beraber haberi olur. m e k : u-jLUI J j j ^ l
'

juJ = Kitap ne iyi arkadatu-.

> f

Bu rnekte, jijLi , vg fii, ( J -JJ . n l l fa, ^ L ^ l , m u a h h a r mbteda, fi, faiyle beraber ( ^jS), mahaUen merfu' m u k a d d e m haberdir.

* Mahsusun fiilden nce gelmesi de caizdir. rnek:

J-j/.oH
"y

^
' y

LLlUl
*

Bu t a k d i r d e , m a h s u s , m b t e d a , h a b e r i de

kendisinden sonra gelen fl cmlesi olur.

Not: j-jJ yerine I j ->, yerine de I j -. V kuUanabUir. B d u m m d a

fa, I j olur. Mahsus ise, mbteda olur. rnek: J J J I I j l l V = ki yzllk n e ktdr! Burada, l.'t V, yergi fiili, l j faili, j l i J j l mahsusun bi'z-zem,

mbteda, li-^.. V fiil ve faden oluan c m l e mahaUen merfu' m u k a d d e m haberdir. IV-TAACCB SLUBU ill u^^i)

1- T a a c c b slubu; dehet, hayret ve bir eydeki sfat b y k l e m e k iin kullanlan bir sluptur. rnek: JjJLl P L , t _ c La = Nilin suyu ne tatldr!

2- T a a c c b n iki s i g a s i v a r d r ; LJ
y y

JAJI j
y

'djl

U.

Bir fiilin bu iki sigadan biriyle direkt olarak taacp ifade edebUmesi 442

iin u zellikleri tamas lazmdr: a) F i i n slasi mcerred olmas lazmdr. rnek:

b) F i i l i n olmamaldu-)

tam o l m a s

lazmdr.(

ve k a r d e l e r i

gibi

naks

c) Fiilin vasf, mennesi

olan J A J kalbmda olmamas lazmdu-.

d) Fiilin, msbet olmas lazmdr. (Menfi d e ) e) Fiin m a ' l u m olmas lazmdr. f) Fiilin, mutasarrf olmas lazmdr. (Mazi, muzari ve emir sigalar olmabdr.) m e k : pl fl... I I J-CL.1 U = Gkler, ne gzeldir! g) Tevafut (farkllk) olmas lazmdr. B u r a d a d a La, byk ey anlamnda nekre bir isimdir. Skun zerine m e b n i d i r ve mahaUen merfu' mbtedadr. J - a ^ : Mazi fiil, faili v u c u b e n giz olan j J b zamiridir. F i ve failden oluan fiil cnesi, mahallen merfu'
La

m n haberidir.

pLaJI

: Fetha e mansub, mefulu bihtir. pl M. L = G k ne gzeldir!

J n-i. E m i r eklinde gelmi bir mazi fiil olup, m u k a d d e r olan fetha zerine mebnidir.
p L a J L : _,

harfi cer, zaid, P L L L J I , h e m z e z e r i n d e

m u k a d d e r olan d a m m e e merfu' f a d .

3-

Fiil, j

'l. J > i : i

gibi

slasi

mcerred

olmayp, ise,

y u k a r d a k i artlar t a m y o r s a , (yani; m e z i d s e , naks ise, m e n f i

m e h u l ise, d o n m u fise ve vasfi m e n n e s i p:iL_ olan J A kalbnda g e l i y o r s a ) bu fiilin t a a c c b sigas, j l l g e l m e z . B y l e fiillerin s a r i h veya La ve JJLI kalplarnda

m e v v e l m a s d a r l a r n d a n n c e u

kalplar getirilerek taaccp slubu olutumlur:

443

JSJM\ 1^

JLJII La

'jh] La
L U La ...

_. J I rnek:

I L U I jL-Lil aj, L = B o m b a n n patlamas ne iddetlidir! (Mezid'e

R.)

Ij_o f l j J I j j ^tunlL = lacn ac olmas ne zordur! (Naks'a rnek)

' ' 5 f

JaJJI j l j j ^

jjI

L = Gecenin karanl ne iddetli! (Mennesi PiL_a p L d r . )

olan

JjLi

kalbnda vasf alana rnek. nk jj ^^ui 'in mennesi

Jjdl jlt-aj V 'y^\ zararl! (Menfi'ye rnek).

jJI J l L (j
jAa.

L = a l a n n doru s y l e m e m e s i ne k a d a r

L = Hakkn sylenmesi ne gzel! (Mehul'e rnek).

4-

Fiil

menfi

veya

mehul

olduu

takdirde,

(yukardaki

r n e k l e r d e olduu gibi) s a d e c e m e v v e l m a s d a r l a r n d a n n c e t a a c c b kalplar getirir.

5sigas

(j..

. jjuaJ < ,_Ha_J <

iI.

g i b i d o n m u fiillerden

taacb

oluturulmaz.

6- T a a c c b ve h a y r e t b i l i r m e k iin k u r a l d baz de vardr. rnek: ! 4UI ( j l I M = AUah'n an ne ycedir!

ifadeler

l j j J = N e adam! Bravo!

444

V- HTSAS SLUBU ( ^ L ^ V I

^jL^))

1-htisas slubu, genellikle mtekellim y a d a muhatab bir zamirinden sonra, zamirden k a s d m n e olduuni| a d d a m a k amacyla zahir bir ismin gelmesidir . m e k : jJjJI

^jz) _JLkJ)
j ^ ^T^lii j - v ft

Ji

= Ben talebe olarak ilmi reniyorum. askerler, vatan mdafaa ederiz,

(jJajJI

jj) 'fsll j > = ^ = B Z

(.

LJJLJ I j . 7 t

LJ

= B i z alimlerin eski bir asaleti vardr,

j Un 11 <JI L I K / I , . - Byk AUahm, anm ne yced-!

2- Z a m i r d e n kasdn ne olduunu a k l a y a n . i s m e , m a h s u s

((j<aj

n)

denir v e daima m a n s u b olur. nk; vucuben mahzuf bir fiilin mefulu bihi olur. Bu fi; ( a ^ l dur.

Not: . Bazen Lfl v e L^l dan sonra merfu' bir zahir isim gelir. J^l v e C J I I

d a m m e z e r i n e m e b n i , m a h a l l e n m a n s u b , niahsus olur. K e n d i l e r i n d e n sonra gelen isim d e merfu' bir sfat olur. rnek:

^J^J\
sfattr.

G-LT

PLJAVL

4J

LJL

- p h e s i z b i z tabipler hastalar

tedavi ederiz. B u r a d a ,

mahsustur. D a m m e zerine m e b n i , m a h a l l e n
U

m a n s u b mahzuf bir fiin mefuludur.

zaidedir.

ELIJAVL,

d a m m e e merfu',

V I - RA V E TAHZR SLUBU ( j ^ i ^ l j A

1- ra; m u h a t a b iyi bir i y a p m a y a tevik etmektir. B u i y i ie;

445

mura bih LJ (^^i -a denir.

2- Tahzir; muhatab kt b- i y a p m a m a s iin uyarmaktu". Bu kt

e
fi
i

fi

e; muhazzeren minh <_1- I J 1 = ^ denir. Bu cisi (murabih ve muhazzeren m i n h ) , d a n a mahzuf bir fiil ile m a n s u p olurlar. m e k : j j .yj I 3 ' - ^ 1 ' = Doruluk domiuk! Birinci olan mansubtur. 3 - ra ve tahzir u eklerde gelirler: a) T e v i k e d i l e n ( m u r a b i h ) , ya da sakndrlan ( m u h a z z e r u m i n h ) , mfred olurlar. m e k : jxuaJI = Doruluktan ayrma!
\_jl

J j l ^ I mahzuf bir fi

'in mefulu bihidir. kinci jjlaJI ise, lafzi bir te'kittir ve

= Yalandan sakm!

b) Tevc e d e n ya da sakndrlan tekrarlanarak gelebir. m e k :

iiLoVl <Jl_Vl jAsLl

= Emanete, emanete dikkat et! = Zulmden, zulmden sakm!

jjiJI

c) Tevik eden ve sakndran matuf olabirler. m e k : t_^:>U.yij ^xus \ = D o m i u k ve saminyetten ayrlma! 5j,LiJIj j L L U l = Ayrcdc ve hainlcten sakm!

Not: T a h z i r i n ( s a k n d r m a n n ) d r d n c bir ekli d a h a vardr. O da: Sakmdrann veyahut L l dan sonra gelmesid". Bu da ya atrfsz, ya j atf harfiyle

harfi ceriyle mecrur olarak olur.mek:

446

j j l ( ] ' I I liJLI = Aalktan sakn! j j L p J l j J L I = Aalktan sakm! , jjLjJLl j - a d L I = Aalktan sakn! d L j : L l ; m a h a l l e n m a n s u b , m a h z u f bir fiilin mefult bihi, d hitap hiu-fidir. j a t f harfi, j j L p J I mahzuf bir fiil olan j ia.1 'in mefulu bi olur.

V I I - S T A S E S L U B U ( <^[3^I

^jLJ)

1- stiase slubu, bir nida slubudur. Darlkta i m d a t i s t e m e k iin kuUanr. m e k : j j j - a J J P -Uyi J U . j J L = Ey itfaiyecer y a n g m a yetiin!

2 - stiase (yardm isteme) slubu esastan oluur. a) stiase edat. O d a ( L ) dr. B a k a da yoktur. b) M s t e a s u bih (yardm istenen); d a i m a meftuh bir J e m e c r u r olur. pLLUyi J U . j J gibi. c) M s t a a s u leh (kendisine y a r d u n edilen), m e k s u r b i r j e m e c m r olur. j - i j - J I gibi. <j_a e m e c m r olmas d a caizdir. rnek jLiiJI CA^JajLl L = Ey slahatar, fesattan kurtarmz!

Not: o u kere istiase slubu, hayret ve aknidc iin kuUanr. rnek: Ijjja^JI J L J L = u ieklerin gzelliine bakm!

. . i l L L = N e acaib! N e tuhaf! Bu d u r u m d a , m s t e a s u leh hazfedilir ve bu sluba; akmlc bildiren nida slubu d e n i r . ( M n a d a ' y a bakmz.)

447

VIII- S T F H A M S L U B U ( ^ l ^ i ^ V I

^ji^)

1- stifham (soru) slubunun tanm: stifham slubu: herhangi bir eyi sorarak renilmesini salayan bir sluptur. rnek: (j U J L O VI (jJLa = mtihan ne zaman? B u s l u b u n bir takm edatlar vardr b u n l a r a ayn z a m n d a edatlar da denir. H e r soru, cevap ister. Soru e d a t l a r iki eittir: soru

Soru harfleri, soru isimleri.

2- S o r u h a r f l e r i : J A ve dir. J J : B U harfle m s b e t c m l e n i n m a z m u n u (ierii) sorulur. E e r cevap msbetse, , menfi ise, V ile cevap verir. rnek:

SujLSJI Ijj culj-i IJ J = B u kitab o k u d u n m u ? S o r u s u n u n cevab; okudunsa; J J ^ M , okumadnsa, V olacaktr. 1 : Hemze eittir: hemzeden

a) ki e y d e n birini s o r m a k iin k u l l a n l a n h e m z e . B u sonra j gelir. C e v a p ,

den n c e v e y a sonra zikredilen c m l e l e r d e n

birinin tekraryla olur. m e k : j j n -> n '^1 4 ''sU ^ 1 L i j = H a l mi k t p h a n e y e gitti? M a h m u t

mu? Cevap; ya J j l - ^ . ya da j j n.~. n eklinde olacaktr.

b)

gibi m s b e t cmlenin ieriini sormak iin kullanlan h e m z e .

rnek: ' ? _ ' l " < l l IJ ITJI j-l = Bu kitab okudun m u ? C e v a p m s b e t s e u^jty, menfi i s e , V eklijde olur.

448

c) Menfi bir cmlenin ieriini sormak iin kullanlan hemze. C e v a p m s b e t s e ,_jJ_j, menfi ise ^ eklinde olur. m e k : S u _ j L ^ l I A 1 jiz = Bu kitab o k u m a d m m? s o m s u n u n cevabm,

kitab okudunsa ( J I J , o k u m a d m s a JJ-JJ! eklinde-vereceksin.

3- Soru

isimleri:

S o m sormak iin kullanlan u edatlara s o m isimleri denir: ( I j [ > a ) [jla = Kim? Akdldar iin kullandr. ( I j Lo) La = Ne? Akdszlar iin kullanlr. ( j Ll)
^_jJLo

= N e zaman? Zaman zarf iin kuUamlr.

(J^'i) ( j l l =Nerede? Mekn zarf iin kuUanUu".

^ = Ka? Say sormak iin kuUanr. j< = Nas? H a l sormak iin kuUanr. "(Ji = Hangi?...Muzaf olduu eye,:gre.

* B u soru isimleri
^

hari mebnidirler. m e k : = K i m stanbul'u fethetti.

J j - j - i l ' .lll j t J l i j _ a

S Iftlji

^ ' l l - j ^ L d ^y L = Okuduun hikayeler hangisidir.

S UTJJ IA-., S

JJi = N e zaman geldin?

tlh?'

= zmir nereye der?

S C J J L L ^ ^ = Ka kitap okudun? C J ^ I_ J< = N a s geldin?

^TL^ _ J L U

^1

= Hangi renci baard. j ^ soru ismi,

S J j

.j ^tJLa

- stanbulu kim fethetti? Burada

jtJli

m e b m , mahallen merfu' mbtedadr. J j _ _ i L ^ I merfu' haberdir.

cmle olarak mahaUen

449

Not: 1- Soru edatlar daima cmlenin b a m d a gelir. A n c a k b u edatlar, harfi cer ve muzaftan sonra gelebir. m e k : I Jj J J yJ\
a f '

= Bu sana nereden geldi.? (Harfi cer s o m d a n nce)

" -

= Kimin evi? (muzaf baa gemi) hazfedilir.

Harfi cer L. istifham isminin b a n a g e t i i n d e I rnek: S ^ = N e e , ? ^ = Niin, j j i M . . . - . _ . ^ = Hangi eyden sorarlar?

2- o u z a m a n JH> ve L> dan sonra Ij k e l i m e s i ilave edilir. B u d u m m d a Ij e istifham ismi fek kelime ohnu olur. m e k : SJ Burada, Ij I J j -a = Yanmdaki kim?

istifham ismi skun zerine m e b n i , rnahaUen m e r f u ' ,

mbteda, J j ' r zarftr haberdir. C J I j-5 IJ U = N e okudun? Burada IjL, istifham ismi, skun zerine m e b n i , m a h a l l e n m a n s u b mefulu bihtir. FiUinden nce geln. B a z e n Ij j -a ve Ij La dan s o n r a ^ j j l gelebilir. B u d u r u m d a ^^JJI m b t e d a n m haberi olur kendisinden sonra gelen c m l e ise, m e v s u l u n s a cmlesi olur. m e k : '^-Liij (^JJI Ij 4>o = K i m efaat edecek? Burada, Ij j _ a , istifham ismi mebni, mahallen merfu' mbteda, ( ^ U l , ismi mevsul, mebr mahallen merfu' m b t e d a n m haberi. ^ . 7 . j , muzari fi, fai gizli zamir olan jjt, cmle, mevsulun sasdr.

***

450