Arapça Iv

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2082

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1116
Anadolu niversitesi
lhiyat nlisans Program
ARAPA-IV
Editr
Prof.Dr. Ahmet Turan ARSLAN
Yazarlar
Prof.Dr. Ahmet Turan ARSLAN (nite 5, 6, 7)
Prof.Dr. Tacettin UZUN (nite 1, 2)
Do.Dr. Ali BULUT (nite 3, 4, 8)
Do.Dr. Halil brahim KAAR (nite 9, 10)
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2010 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Genel Akademik Koordinatrler

Prof.Dr. brahim Hatibolu (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)
Prof.Dr. Ali Erbafl (Sakarya niversitesi)
Program Koordinatr
Do.Dr. Cemil Ulukan
Uzaktan retim Tasarm Birimi
Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs Yardmclar
Arfl.Gr. Mehmet Frat
Arfl.Gr. Nur zer
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. Fatma fiennur Arslan
Kitap Koordinasyon Birimi
Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Arapa-IV
ISBN
978-975-06-0765-3
4. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 40.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Ocak 2013
NDEKLER
nite 1: Say Ve Temyzi

2

28
nite 2: sim ve Fiil Cmlelerinde Olumsuzluk
nite 3: stisn
52

nite 4: Mukrabe, Rec ve ur Fiilleri

76
nite 5: art Edatlar ve Cevaba F Harfinin Gelmesi

100
126
nite 6: Gayr-i Munsarif

nite 7: Tekd
nite 8: Bedel
150
172
nite 9: Taaccp slbu

196
nite 10: Mnd

iii
216
iv
NSZ
amzda gelien ulam vastalar, telefon, televizyon ve internet gibi

iletiim ara ve gereleri dnyay kk bir ky hline getirmitir. Bu durum,
farkl dilleri konuan milletlerin ve kiilerin birbirleriyle anlamalarn
zorunlu hle getirmi bulunmaktadr. Bu anlamann en kestirme yolu da,
dnyada yaayan topluluk ve fertlerin birbirlerinin dillerini renmelerinden
geer. Gerek u ki, eskiden olduu gibi gnmzde de baka milletlerin
fertleriyle anlama ihtiyac hisseden insanlar, o milletin dilini
renmektedirler. Baz zorluklar olsa da gerek anlamda ihtiya duyan ve
istekli olanlar bunu baarabilmektedirler. Ki "ilerin en stn zor olan
baarabilmektir".
ocuklukta anadilini renmi bulunan herkes daha sonra konuma
organlarn ve zihn yeteneklerini zedeleyecek bir kaza ya da hastalk
geirmemise, bir yabanc dili renebilir. Ancak, bu i iin gerekli olan
toplam sreyle varlacak en st bilgi ve beceri seviyesi kiiden kiiye deiir.
Bu bakmdan, kimi yetikin rencilerin yabanc dil renme yeteneinden
yoksun olduklarn ileri srerek baladklar almay ksa srede brakmalar
yanl bir davrantr. Yabanc dil reniminde sz konusu olan 'yetenek'
deiik llerde de olsa, herkeste en azndan kendisine yetecek kadar vardr.
Bu bakmdan, yine bir yabanc dil olan Arapay da gerekten istekli olan
herkes renebilir. Ancak, her iimizde olduu gibi bunda da baar artlarn
yerine getirmek ve usulne uygun yani metotlu almak gerekir. Nitekim
asrlardr lkemizde, birok insan alarak Arapay kitaplar hatta iirler
yazacak seviyede renmilerdir. Hem de onlar, bu dili konuan Arap'larn
yzn ryalarnda bile gremiyor ve sesini duyamyorlard. Oysa
gnmzde, -her yabanc dil gibi- Arapay da renmek isteyenler iin bu
imknlar ok byk derecede artmtr. Evimizde, i yerimizde, hemen her
yerde ve istediimiz her zaman radyo, televizyon ve internet yoluyla bu dili
konuan Arap'lar izleyebilmekte ve onlar dinleyebilmekteyiz ki bunlar,
Arapay renmekte ok byk motivasyon ve yardm salayan unsurlardr.
Artk bize den, dn ve edeb metinleri okuyup anlayabilmemiz iin
Arapay renmeye ne kadar byk bir ihtiya iinde olduumuzu dnp
bu iin nemini kavramak ve zamanmz ayarlayarak youn bir ekilde
almaya girimektir. Bu konuda insanlar birok mazeretin yannda zaman
darlndan ikyet etmektedirler. Hlbuki bizden nce bu ii baaranlarn
gnleri 24 saat+1 saniye deildi; onlarn da gnleri tam 24 saat idi. Oysa
nemli olan kiinin kendi zamann ayarlamasdr. nsan kendisinin zamann
ayarlayabilirse oka vakit bulur, ayarlayamazsa vakit daralr, can sklr ve
hi bir iini gerei gibi yapamaz. Bu konuda bir slm bilgini "Vakitlerin
bereketi, onlar tanzim etmededir" demitir. Yine Hz. Ali'nin olduu sylenen
u sz de, her devirde, her yerde ve herkes iin ok nemlidir: "Hayatta
nemli iler oktur fakat en nemlisi onlar nem srasna koymaktr".
Elinizdeki bu kitap Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi lahiyat
nlisans Program Arapa-IV dersi iin hazrlanmtr. Bu kitabn
hazrlanmasnda da ncekilerde takip edilen yol takip edilmitir. En belirgin
zellii gramerin arlndan ok metin, altrma ve uygulamalarn
bolluudur. III. kitapta ve burada sylediklerimiz dorultusunda
alabilirseniz sizin de bu derste baarl olabileceinize ve Arapa
renebileceinize inanyorum. Bu kitabn hazrlanmasnda emei geen
herkese teekkrlerimi sunarken Arapay renmeye kararl olan herkese
baarlar dilerim.
Prof. Dr. Ahmet Turan ARSLAN (Editr)
vi
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Mfred, Mrekkeb, Ukd ve Atfl Saylar sayabilecek,
Saylarda Mzekkerlik ve Menneslii tanyabilecek,
Sra Saylarn br saylardan ayrt edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Mfred
Mrekkeb
Ukd
Atfl Saylar
Temyz
neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;
Say kavramn
Saydan sonra getirilen kelimeye Trkede ne denildiini
Trkede saynn cmlede e olarak durumunu aratrnz.
Say ve Temyzi

GR
Trkede saylar, sfatlar arasnda ele alnr ve tarifi yle yaplr:
Varlklarn Saylarn Belirten Sfatlar

Say sfatlar kendi iinde ksmlara ayrlr:
a. Asl Say Sfatlar: Asal saylarla ifade edilirler. rnek: Be kalem,
ocuk, bin lira.
b. Sra Say Sfatlar: Varlklarn srasn belirten sfatlardr. rnek: Drdnc
kat, nc sokak, ikinci snf.
Trkede asl say sfat dediklerimiz, Arapada sfat kabul edilmez.

rneklerle aklarsak, renci snftan kt=

cmlesinin Arapa ifadesinde = ;Trkedeki gibi sfat deil,

ise, Arapaya gre temyzdir. yle
cmlenin znesidir. renci=
olunca, Arapada asl saylardan sonra Temyz kavram sz konusudur.
Temyzin tarifi yledir: Temyz, mphem (kapal) olan isim (zat) veya

nispeti (cmleyi) aklamak iin zikredilen nekre isimdir.

(Otuz turist grdm) cmlesinde mphem olan isim (zat),
saysdr.
deki kapall giderdii iin temyzdir. Otuz kelimesi,

muhatabn zihninde saylan eyin ne olduu konusunda bir aklk salamaz.
Bunu muhatabn zihninde netletirecek bir kelime zikrederiz ki, bu kelimeye
( Ky hava ynnden iyidir/Kyn havas iyidir)
temyz denir.
cmlesinde cmledeki kapall giderdii iin temyzdir.

Mphem olana da mmeyyez denilir.
Mmeyyez iki eittir:
a. Melfz (telaffuz edilen) mmeyyez: Bu, temyzden nce zikredilen
zhir (ak) mphem isimdir. Yukardaki rnekte geen
melfuz
mmeyyezdir.
b. Melhz (anlalan) mmeyyez: Bu, zikredilmeyen ama konumadan
anlalandr.
) (Ky hava ynnden iyidir/Kyn havas iyidir
cmlesinde mmeyyez, melhzdur
Drt eit melfz mmeyyez vardr:
a. Arlk lleri. rnek:

(Bir gram altn satn aldm).
b. Hacim lleri. rnek:
(Bir bardak su itim).

c. Uzunluk ve alan lleri. rnek:
(Tacir bana bir

metre yn satt).
d. Saylar.
Saylar ve temyzleri ileriki sayfalarda ayrntl olarak anlatlacaktr.
OKUMA PARASI

(

) 1705

) (West Hartlepool .

.

) 75

454

(
)
( .

( .

) 270

.

) 900 (
) (New Zealand

)
24

.
(

) 60

(

) 50

( .
) 43

.
(
) 48

) (Wyoming
) 1990

(
.

) 267 ( .

( ) (Limelight. ) (Charlie Chaplin 1952

)

)

) (Oscar

(
(
.

) 21
(
) (John Torman ) 41

.

42

) 42
)
( .

(

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular okuma parasna gre cevaplandrnz.

.

.1
.

.2

454 .

.3
.4

.5

.
.6

.7

.8

.

.9

.10
.11

)

(

2. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez
arasndaki kelimelerden seiniz.
-(
) - - - -

.1
42

42
( .
(

) 75 (

454

.2 )

( .
) 270

( .

.3

.
(

.4

) 60

5

.5 )

( ) 1952
( .

) 21

.6 ) 267
( .

.7

.
(
) 48
3. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin

oullarn tespit ediniz.

42

.1
( .

(
) 42
)

.2 ) 267
( .

(
.3
) 1990

.

(

) 50
.4

( .

) 43

.5

) 24

.6

.

) 900 (

.7

( .

) 270

) 75 (

454

.8
( .
)

(

.9 ) 1705

.

.

4. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin
tekillerini tespit ediniz.

. 1

.

) 900 (
(

. 2
) 41

) 1990
(

.3
.

.4

.
(
) 48

.5

)
24
5. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez


) - - - -
-
-
(
) 75 (

454

.1
( .
)

.
(

.2

) 60

(

) 50
.3

( .

) 43
.4

.
(
) 48
) 1990
(

.5

.

.5
42

) 42
( .

(

DL BLGS
SAYI VE TEMYZ
Arapada say ismine
, temyz denilir. , saylan kelimeye de
dediimiz kelimedir.

Bahede on be aa vardr
de says belirlenen nesnedir aded, Mesela burada

(madddur).
Saylar drt ksma ayrlr:
a. Mfred saylar: 1den 10a kadar olanlar.
b. Mrekkep (bileik) saylar: 11den 19a kadar olan saylar.
c. Ukd: 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 saylar.
d. Atfl (matf) saylar: 21 ve 99 gibi iki saynn arasna atf vav getirilerek
sylenen saylar.
Arapa saylarda, ayrca mzekkerlik menneslik szkonusudur.
Arapada 1 ve 2 Saylar
Mzekker iin kullanlanlar:
.1

.2

lahnz tek bir ilahtr .

Faklteye iki grevli geldi .
Mennes iin kullanlanlar:

Babamn bir arabas var .

Onun iki eli var

Onun sadece iki iei var.
.1

.2
1 ve 2 saylarnn temyzi olmaz; bunlar kendilerinden nceki kelimenin sfat

olurlar.
Bir kadn
Bir adam

ki adam
ki kadn
3 ile 10 Arasndaki Saylar

Onlarn bekleme sreleri aydr
.3

yleyse drt ku tut
.4
.5

Yedi mektup gnderdim

.7
Be kitap satn aldm

ehirde alt gn geirdim
Sekiz adam geldi

Kurandan dokuz cz okudum
On kii grdm
.6
.8
.9
.10
.3

Dairenin balkonu var
ehirde
drt
saat

Bu bilgin be dil konuuyor

mtihanda alt kz renci
baarl oldu
.5
.6
.7

Dokuz araba kiraladk

.9
Yedi sayfa dzelttim

Hoca sekiz konferans verdi

Yazn on ehri ziyaret ettim
.4
geirdim
.8
.10
3ten 10a kadar olan saylarn temyzi cemi ve mecrr olur.

kelimesi
cmlesinde saysnn temyzi olan
kelimesinin cemi (oulu) dir ve kesreyle mecrurdur.
Madd (says bildirilen nesne) veya temyz mzekkerse, aded yani say
mennes; madd veya temyz mennesse, say mzekker olarak gelir.

cmlesinde temyiz olan
kelimesinin mfredi olan

mzekker olduu iin
mennes
olarak
gelmitir.

cmlesinde temyz olan kelimesinin mfredi olan mennestir.

says da mzekker olarak gelmitir.
oul isimlerin mzekker veya mennesliine, tekili dikkate alnarak karar
verilir. Aklsza dellet eden oullarn mfred-mennes hkmnde olmas

kural, bu konuda geersizdir Yukarda geen
rneinde

kelimesi aklsza delalet eden ouldur. Bana
ism-i iaret getirilmesi
kelimesi mfred mennes kabul

veya zamirle ifade edilmesi durumunda
kelimesinin mfredi olan

edilerek, ona gre ilem yaplr. Ancak burada
mzekker olduu iin, say kurala gre mennes getirilmitir.

Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
a. Snfta bir renci var.
b. Odann iki penceresi vardr.
c. kz renci ktphaneye gitti.
d. Mescidde drt saat oturduk.
e. Gezi be gn srd.
f. Gnde alt saat ders yaparz.
g. Aye yedi sayfa okudu.
h. Sekiz kalem satn aldm.
i. Bu apartmanda dokuz daire var.
j. Mahmudun evinde on gece kaldk
11 ile 19 Arasndaki Saylar


Futbol takm on bir oyuncudan

oluur.
On iki adam geldi

.12
.13
Onu on drt ay bekledim

.14
u ana kadar on kpr

.11
yapld
On be soruya cevap verdim
Salonda on alt dinleyici var
On yedi bakan bir araya geldi

Snfn kitaplnda on sekiz kitap
var
Snfn kitaplnda on dokuz
hikaye var
.15
.16
.17
.18
.19
.11

Satcda on bir tavuk var.
Ondan on iki pnar fkrd
O on yandadr

Apartmann nnde 14 gen kz var

Bu kitaptan on be sayfa
okuduk
Bu apartmanda on alt daire var
Bu hastanede 17 bayan doktor

var
Bu otobste on sekiz bayan yolcu
var
On dokuz yandaym
.11

.13
.14

.15
.16

.17
.18
.19
11 ile 19 arasndaki saylar feth zere mebndirler. Temyzleri de mfred,

mansub ve nekre olarak gelir.
12 saysnn birler basama murabtr ve tesniye gibi irab alr. 11 ve 12
saylar temyzleriyle uyum iindedir.

On iki kadn geldi

On iki erkek ocuk grdm

On iki kz ocuk grdm

On iki adam geldi

a.Yusuf on bir yldz grd.
b.Tarlada on iki erkek alyor.
c.Bahede on iki kz oturuyor.
10
d.Mzeyi on erkek ziyaret etti.

e.On drt kitap tercme ettim.
f.On be turist geldi.
g.On alt renci baarl oldu.
h.On yedi kz mezun oldu.
i.On sekiz balk avladm.
j.On dokuz renci derse ge kald.
Ukd (onarl saylar) unlardr:

Bu snfta yirmi kz renci var

.20
Krk oyuncu dl kazand

.40
Elli erkek geldi

.50
.60
Programda yetmi gezi var

.70
Otuz kitap kayboldu

Hastanede altm hemire var

Listede seksen isim var

ehirde doksan cadde var

.30
.80
.90
11 ile 99 arasndaki saylarn temyzi mfred mansub olduu gibi, ukdun

temyzi de ayndr. Temyzleri, mzekker de olsa mennes de olsa, bunlar
deimez. rab ynnden ukd saylar da cemi mzekker salim gibidir.
Geziye yirmi erkek renci katld.

Onlar otuz saat iinde seksen cneyh harcadlar.

a.Snfta yirmi erkek renci var.
b.Lokantada otuz turist var.
c.Camide krk namaz klan var.
d.Garajda elli otobs bekliyor.
e.Uakta doksan yolcu var.
Matuf (Atfl) Saylar ve Temyizleri

Mzekkerin kullanmna rnekler:

.21

Havuzda krk yzc var
.43
Frnda yirmi bir ekmek var

Anaokulunda 32 ocuk var

11
.32

Babam elli drt yandadr

.54

Ormanda yetmi alt aslan var

Ktphanede 87 sandalye var

Mzede 98 ziyareti var

Allahn doksan dokuz ismi var

.65
Dedem altm be yandadr
.76
.87
.98
.99
Mennesin kullanmna rnekler:

21 kz renci baarl
) (

oldu
Otuz iki gece geti
.21
) (
.32

Okulda 43 bayan retmen var

Gmrkte elli drt kamyon var
Ada altm be balk var
Annem yetmi alt yandadr

.43

.54

.65
.76

Anaokulunda 87 kz renci var

Salonda 98 bayan dinleyici var

.87

Sandkta doksan dokuz portakal

var
.98

.99
12, 62 ve 72 gibi atfl saylarda, temyz ile birler basama mzekkerlik

menneslik ynnden uyum iinde olur.
On iki erkek ve on iki bayan doktor mezun oldu

62 erkek yarmac yola kt
72 sayfa yazdm
24, 47, 57 ve 86 gibi saylarn temyzi ile birler basama zt cinste olur.
Aada bunlarla ilgili rnekler vardr:
Bir gnde 24 saat vardr
Bunlar, 47 defterdir
57 erkek renci grdm
86 kz renciye rastladm
12
100, 1000 ve Bunlarn Katlar

a. Hem 100 hem 1000 saysnn tesniyelerinin ve sadece 1000in ceminin
(oulunun) temyzi mfred ve mecrr olur.
.100
.300
Yz ocuk geldi
.200

ki yz misafir geldi
yz misafir geldi
Drt yz misafir geldi
Be yz misafir geldi
Alt yz misafir geldi
Yedi yz misafir geldi
Sekiz yz misafir geldi
Dokuz yz misafir geldi
Bin turist geldi
ki bin turist geldi
bin turist geldi
Drt bin turist geldi
Be bin turist geldi
Alt bin turist geldi
Yedi bin turist geldi
Sekiz bin turist geldi
Dokuz bin turist geldi
On bin turist geldi
Yz bin turist geldi
Bir milyon turist geldi
.400

.500
.600

.700

.800

.900

.1000

.2000
.3000
.4000

.5000

.6000

.7000

.8000

.9000

.10000

.100000

.1000000

b. 100, 1000 ve katlarnn temyzi, izafetle mfred mecrr olur. Temyzleri

mzekker veya mennes olsa da, 100 ve 1000 saylarnda deiiklik
olmaz.
Yz ocuk geldi
Havalannda yz uak var
Yz yl kaldn
13
Bin turist geldi

Bin kz renci mzeyi gezdi
ehirde yz bin renci var
Ktphanede bin kitap var
Bin asker grdm
ki yz misafir geldi
Saraya iki bin turist geldi
ki yz aa diktim
ki yz muhtaca sadaka verdim
ki bin aa diktik
100 ve 1000 says, atfl olarak baka bir sayyla sylenirse, temyz en
son sylenen sayya uyar. Mesela, 125 saysn yle syleriz:
Yz yirmi be adam geldi
Bir ylda 365 gn vardr
/

ehirde 1924 adam vardr
Ktphanede 2843 kitap vardr

Milyon ve milyar saylar, yz ve bin gibidir. Temyzleri de izafetle
mfred mecrur olur.
Bakentte bir milyon kii vardr
inin nfusu bir milyar geti

(
)
Arapada Sra Saylar ()

Mennes
14
Mzekker
Birinci
kinci
nc
Drdnc
Beinci
Altnc
Yedinci
Sekizinci
Dokuzuncu
Onuncu
Onbirinci
Onikinci
Onnc
Yirminci
Yirmibirinci
Yirmiikinci
Yirmi nc
Otuzuncu
Yznc
Bininci
kiyznc
kibininci
yznc
Dokuzyznc
bininci
Sra saylarnn temyzi olmaz. Bunlar sfat veya muzaf olabilirler. Sfat
olurlarsa, mzekkerlik muenneslik ve irab ynnden kendilerinden ncekine
uyarlar. Bununla ilgili rnekler:

Yirmibirinci ders .

Yirmibirinci kz .
Onbirinci erkek ocuu grdm.

15

Bedir sava hicretin ikinci ylnda oldu.

Veda hacc onuncu yldayd.

Kitabn yirmi beinci sayfasn okudum.
11le 19 arasndaki sra saylarnn da her iki cz feth zere

mebndir.

Bu, onaltnc gndr.

Onikinci problemi zdm.

ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde bulunan saylarla temyzlerini belirtiniz.
.
.1

.

.2
.
.3
.4
.

.

.5

.
.6

.7

.8
.

.

.9

.10

2. Aadaki cmlelerin Arapalarn yaznz.
1. Benim 5 ceketim, 4 pantalonum var.
2. Faklteye, her birinin iinde 11 erkek renci olduu halde, 12 otobs
geldi.
3. Uak saat, 17 dakika sonra kalkacak.
4. Hastanede 20 hemire, 20 erkek doktor alyor.
5. Sabah namaz 2 rekt, le namaz 4 rekat, akam namaz 3 rekattr.
6. Bu gn 25 mektup yazdm.
7. Arkadamn ktphanesinde 1700 kitap vardr.
8. Dernek 149 yeden oluuyor.
16
9. ehirde 265 tacir var.

10. Arabam 10000 kilometre katetti.
3. rnekte olduu gibi, boluu parantez arasndakilerden uygun olan
temyzi koyarak doldur.
: ) (
) ......... (
.1
.2 .......... ) . (
.3 ) ........ (
.4 ) ......... (
.5 ......... ) . (
) ......... (
.6
) ......... (
.7

) ........ (
.8

4. Aadaki parada geen rakamlar kelimelerle syleyiniz ve yaznz.

" .

"

.

.
2000 . . .

" "M .1000

" "C 100
" "X 10

" "I 5 " "V

: 1
1684
50 " "L 500 " ."D 4 " "VI

.CDMXIIIVL

.

) (

.

900

) .(0

1 9
. 10

. 40

40

17
. 205

.
.

205

.

" "2 "

" "205
"

" "5
" 5
".
Kelimeler ve Deyimler
Yneli
Etiyopya
Ahtapot
Devam etmek

Tketmek

Dndrmek, idare etmek
Domak

Elik etmek, refakat etmek
Asarak idam etmek

En iyi film mzii

Kurmak, yapmak
Kefetmek
Ykml tutmak
)Emher dili (Etyopyann dili
retmek
Dii
ekilde
)(
Kalnt
Bayku
Casusluk

Hacim, byklk
At
18
Gelmek, (karanlk) kmek
Aday gstermek
: )(
Tereya
Sahip, arkada
)(

Sandal, kayk
ster inan, ister inanma
Ik
:
)(
Boyunca ...

boyunca
...
tc kular
Srdrmek, devam etmek, kalmak

Karanlk
Koku veren
Denk olmak, eit olmak

Gsteri
Koku
Kemikle ilgili
Yem
En azndan

da, yoluyla ...
mr verildi (yaad)
(Gne) Batmak
Ayrlmak, terketmek
Eskiden, gemite
19
Maymun
: )(
Asr
)(
Kuzey kutbu
Kedi
)(
Kpek
Gezeen
Torba, uval
hesabna

....
Ayrlmamak, srekli kalmak
Madde
)(
Talam
Snak, yatak
Deiik, eitli
Kartrmak
Kralie
ve
Minare
Deve kuu
Gn, gndz
Denk olmak
Arlk
Koymak
Gnlk, her gn
zet
Mfred, mrekkeb, ukd ve atfl saylar sayabilmek.
Saylar drt ksma ayrlr:
A.Mfred saylar: 1den 10a kadar olanlar.
B.Mrekkep (bileik) saylar: 11den 19a kadar olan saylar.
C.Ukd: 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 saylar.
D.Atfl (matf) saylar: 21 ve 99 gibi iki saynn arasna atf vav getirilerek
sylenen saylar.
Arapa saylarda, ayrca mzekkerlik menneslik szkonusudur.
20
3ten 10a kadar olan saylarn temyzi cemi (oul) ve mecrr olur.

kadn
-
Dokuz kadn

erkek
Dokuz erkek
Saylarda mzekkerlik ve menneslii tanyabilmek.

rneklerde grld gibi, temyz mzekkerse, say mennes; temyz
mennesse, say mzekker olarak gelmektedir.
oul isimlerin mzekker veya mennesliine, tekili dikkate alnarak karar
verilir. Aklszlara delalet eden oullarn mfred-mennes hkmnde olmas
kural, bu konuda geersizdir.
Saylarn temyzini deerlendirebilmek.
11 ile 19 arasndaki saylar feth zere mebndirler. Temyzleri de mfred,
mansub ve nekre olarak gelir. Ancak 12 saysnn birler basama murabtr
ve tesniye gibi irab alr. 11 ve 12 saylar temyzleriyle uyum iindedir.
On iki adam geldi

On iki kadn geldi

On iki erkek ocuk grdm

On iki kz ocuk grdm

Futbol takm on bir oyuncudan oluur

Snfn kitaplnda on be hikaye vardr

Snfn kitaplnda on be kitap vardr

13-19 arasnda ise durum yledir: Madd (saylan) mzekker ise 3-9
arasndaki saylarn sonuna t-i marbta bitiir; nn sonuna bitimez;
mennes ise mzekkerdekinin aksine olur, yani 3-9 arasndaki saylarna t-i
marbta bitimez. nn sonuna ise bitiir ve in harfi sakin okunur.
11 ile 99 arasndaki saylarn temyzi mfred mansub olduu gibi, ukdun
temyzi de ayndr. Temyzleri, mzekker de olsa mennes de olsa, bunlar
deimez. rab ynnden ukd saylar cemi mzekker salim gibidir.

Geziye 20 erkek renci katld ve onlar 30 saat iinde 80 cneyh harcadlar.
12, 62 ve 72 gibi atfl saylarda, temyz ile birler basama mzekkerlik
menneslik ynnden uyum iinde olur.
24, 47, 57 ve 86 gibi saylarn temyzi ile birler basama zt cinste olur.
rnekler:

21 erkek renci baarl oldu

21

21 kz renci baarl oldu
) (

21 erkek turisti karladm

21 baarl kz vdm

62 erkek yarmac yola kt

72 sayfa yazdm

Bir gnde 24 saat vardr

Bunlar, 47 defterdir
57 erkek renci grdm

86 kz renciye rastladm

100, 1000 ve katlarnn temyzi, izafetle mfred mecrur olur. Temyzleri
mzekker veya mennes olsa da, 100 ve 1000 saylarnda deiiklik olmaz.
Yz ocuk geldi
Havalannda yz uak var
Bin turist geldi
Bin kz renci mzeyi gezdi
ehirde yz bin renci var
Ktphanede bin kitap var
Bin asker grdm
ki yz misafir geldi
Saraya iki bin turist geldi
ki yz aa diktim
ki yz muhtaca sadaka verdim
ki bin aa diktik
100 ve 1000 says, atfl olarak baka bir sayyla sylenirse, temyz en son
sylenen sayya uyar. Mesela, 125 saysn yle syleriz:
Yz yirmi be adam geldi
Bu sayy, yle sylemek de mmkndr:

Milyon ve milyar saylar, yz ve bin gibidir. Temyzleri de izafetle mfred
mecrur olur.
22

(
)
Bakentte bir milyon kii vardr

inin nfusu bir milyar geti
Sra saylarn br saylardan ayrt edebilmek,

Sra saylarnn temyzi olmaz. Bunlar sfat veya muzaf olabilirler. Sfat
olurlarsa, mzekkerlik menneslik ve irab ynnden kendilerinden ncekine
uyarlar. Bununla ilgili rnekler:

Yirmibirinci ders .

Yirmibirinci kz .

Onbirinci erkek ocuu grdm.

Bedir sava hicretin ikinci ylnda oldu.

Veda hacc onuncu yldayd.

Kitabn yirmi beinci sayfasn okudum.

11le 19 arasndaki sra saylarnn da her iki cz feth zere mebndir.

Bu, onaltnc gndr.

Onikinci problemi zdm.

Kendimizi Snayalm
1. .....

Bu cmledeki boluu aadaki temyzlerden hangisi en uygun ekilde
tamamlar?

a.

b.
c.
d.

e.
2. Aadaki cmlelerin hangisinde temyz yanltr?

a.

b.

c.

d.
e.

23
3. Aadaki saylardan hangisinin yazm dorudur?

a.

b.

c.

d.
e.
4. .......
Bu cmledeki boluu aadakilerden hangisi en uygun ekilde tamamlar?
a.

b.

c.

d.

e.

5. ......


a.

b.

c.

d.

e.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d
Yantnz doru deilse, Say ve Temyzi konusunu yeniden

okuyunuz.
2. a

okuyunuz.
3. e

okuyunuz.
4. b

okuyunuz.
5. c

okuyunuz.
24
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.
Sra Sizde 2
a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

h.

i.

j.
Sra Sizde 3
a.

b.

c.

25

d.

e.

Yararlanlan Kaynaklar
el-Galyn, M. (1982). Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Sezer, smail Hakk ve dierleri (2009) Anlatml Arapa, Konya.
Abdrrahim, F. (1415). Dursul-Lugatil-Arabiyye li-Gayrin-Ntikne
bih, Medine.
Gler, .- Gnday, H. - ahin, . (2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
26
27
Amalarmz
sim ve fiil cmlesinin nasl olumsuz yapld aklayabilecek,
Fiil cmlesinin bana gelen olumsuzluk edatlar olan ,

, , y
tanyabilecek
sim cmlesinin bana gelen

olmad/deildir, hem fiil, hem isim
cmlesinin bana gelen edatn ve
ye benzeyen olumsuzluk
harflerini ( ve )tanyabilecek,
Cinsi nefyeden y dierlerinden ayrt edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Olumsuzluk (nefiy)
,
, ,
ye benzetilen harfler.
neriler
Bir Trke dilbilgisi kitabndan olumlu ve olumsuz cmleler konusunu

inceleyiniz.
28
sim ve Fiil Cmlelerinde

Olumsuzluk

GR
Trkede cmleler anlamlarna gre olumlu ve olumsuz diye ikiye ayrlr.
Tabi ki, olumsuzluk Arapada da szkonusudur.
Trkede olumsuzluk cmlenin sonuna gelen eklerle salanr. Arapada
ise bu, cmlenin bana gelen edatlarla yaplr. Bu edatlardan sadece fiil
cmlesinin, sadece isim cmlesinin veya her ikisinin bana gelenler vardr.
, Fiil cmlesinin bana gelen olumsuzluk edatlar
; isim cmle , ,
dir.
Hem
fiil,
hem
isim
cmlesinin
bana gelen
sinin bana gelen
edatdr. Bunlardan baka
ye
benzeyenler
ve
cinsi
nefyeden
vardr.

OKUMA PARASI

.
!

:

".

"
"
:

".

" :

29

".

!

:

" :

"

" :

".

.

1. Aadaki sorular okuma parasna gre cevaplandrnz.
.1
.2

.3

.3

.4
30

.5

.6

.7

.8

.9

.10

.11

2. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez
- - - -
-
)
-
(
- -
.1
".

" :

.2

.3

.4

.5

.

.6

!
.7
.

.8

.

3. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin mfredlerini belirtiniz.

!

.1

.
".
"

.2
.

".

.3

.4

31

.5

.

.

.6
.7

!

.8

.

arasndaki kelimelerden seiniz
- - -
-
)
-(
.1

.

.
.2

.3
.

.4

!
.

.5

5. Aadaki cmlelerde alt izili fiillerin, mz ise, muzri ve
masdarlarn; muzri ise mz ve masdarlarn, emir ise, mz,
muzri ve masdarlarn belirtiniz.

.1

.
!
.2
.3

".

.4

" .5

".

.6

.
.7

!
.8

.

32
.9

.

.10
" :
."
DL BLGS
SM VE FL CMLELERNDE OLUMSUZLUK
Arapada cmleleri olumsuz yapmak iin baz edatlar kullanlr. Bu
edatlardan ,
, , fiil cmlesinin;
isim cmlesinin; hem fiil, hem
isim cmlesinin bana gelir. Ayrca
ye benzeyenler ve cinsi nefyeden

vardr.
:
a. : Muzri fiile, olumsuz geni zaman anlam verdirir ve irab
ynnden fiilde herhangi bir deiiklik yapmaz. rnek:

( Dost

bilinmez). Grld gibi,

cmlesi (Dost bilinir) anlamndadr,

bana gelince olumsuz hale gelmitir.
( O bakmaz) kipinin banda, Arapada olumsuzluk s denilen

vardr. Bu kipin ekimi yledir:
Cemi
Msenn
Mfred
(oul)
(kil)
(Tekil)
Gib /

O ikisi
bakmazlar
O bakmaz
3. ahs Erkek
Gibe /
Onlar
bakmazlar
O ikisi
bakmazlar
O bakmaz
3. ahs Dii
Muhatab /

Bakmazsn
2. ahs Erkek

Onlar
bakmazlar
Siz
bakmazsnz
kiniz
bakmazsnz
33
Muhataba /

Siz
bakmazsnz
kiniz
bakmazsnz
Bakmazsn
2. ahs Dii
Mtekellim /

Bakmam
1. ahs Ortak
Bakmayz
Bu ekimi rnek alarak,

yapnz.
( O fayda vermez) nun tam olarak ekimini
: Bu, muzrinin bana gelerek nehiy yani yasak ifade eder ve

b.
muzriyi cezmeder. rnek:

( Hatasndan dolay hibir
dostu hesaba ekme). Bu cmledeki , hem olumsuzluk ifade etmekte, hem
de, muzriyi cezmetmektedir.
in tam olarak ekimi yledir:

Cemi
Msenn
Mfred
(oul)
(kil)
(Tekil)
Muhatab /

Siz hesaba
ekmeyin
Siz ikiniz
hesaba
ekmeyin
hesaba
ekme
2. ahs Erkek
Muhataba /

Siz hesaba
ekmeyin
Siz ikiniz
hesaba
ekmeyin
Sen hesaba
ekme
2. ahs Dii
Bu kipi rnek alarak ( Sen bekleme) kiplerini tam olarak ekiniz.
c. Dua ve beddua ifade eden : Bu, mazi fiilin banda gelir.

Olumsuzluktan baka, hibir deiiklik yapmaz. rnek:
( Hasta
olmayasn!)
:
Bu edat, devaml muzri fiilden nce gelir, onun manasn gelecek
zamann olumsuzuna evirir ve nasbeder. rnek:

( Yalan
sylemeyceim).
34
kipinin banda bulunmaktadr. Grld zere bu edat muzrii
nasbetmektedir. Bu kipin tam ekimi yledir:

Cemi
Msenn
Mfred
(oul)
(kil)
(Tekil)
Gib /

3. ahs Erkek
Gibe /
3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii
Mtekellim /

1. ahs Ortak
fade ettii mana da gelecek zamann olumsuzudur. rnek:

, O yalan
sylemeyecek.
fiilinin bana getirerek tam olarak ekiniz ve manalarn veriniz.

:
Bu edat, devaml muzri fiilden nce gelir. Muzri fiilin manasn
olumsuz gemie evirir ve cezmeder. rnek:
( Ali dersini
yazmad).
Cemi
Msenn
Mfred
(oul)
(kil)
(Tekil)
Gib /

3. ahs Erkek
35
Gibe /
3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii
Mtekellim /

1. ahs Ortak
, bakmad anlamndadr.
fiilinin bana getirerek tam olarak ekimini yapnz .

:
Bu edat da, gibi, devaml muzri fiilin banda gelir. gibi, muzri fiilin
manasn olumsuz gemie evirir. Ancak deki olumsuzluk, mutlaktr.
daki olumsuzluk, sz edilen gemi zamandan, konuulan na kadar devam
eder. bulunan cmlede henz veya hl ifadeleri kullanlr.

cmlesinin tercmesini yle yaparz: Ali dersini henz/hl yazmad.
Bu, nin benzerlerinden, nks, mz bir fiildir. gibi ismini raf,

haberini nasbeder ve isim cmlesini olumsuz hale getirir. Genel olarak

( Dostluk, benciller iin
deil anlamndadr. rnek:

bir frsat deildir). Bu cmlede,

, haberi
dir.
in ismi,
dir.
Cmleye olumsuzluk anlam verdiren,
nin haberinin bana genellikle harf-i cer olan gelir. rnek:

( Allah, hkmedenlerin en iyi hkmedeni deil midir?).

cmlesi, O zalim deildir anlamna gelir.
Bunun ahslara gre ekimi yledir.
36
(O cahil deildir) ifadesinin, yukardaki rnekte olduu gibi tam

ekimini yapnz.
:
a. Fiil cmlesinin bana gelir. 1-Fiil, mazi olabilir. Byle bir cmlede ,
sadece gemi zamann olumsuzluunu ifade eder. Baka bir etkisi yoktur.
rnek:
( Ali dersini yazmad). 2-Fiil, muzri olabilir. Bunda da
, imdiki zamann olumsuzluunu ifade eder. rnek:
( Gitmiyorum).
b. sim cmlesinin bana gelir. Bu durumda,
gibi isim ve haber alr.
gibi
amel
edebilmesi
(grev yapabilmesi)
smini ref, haberini nasbeder.
iin, ismiyle haberinin yer deitirmemesi, olumsuzluunun da ile

bozulmamas gerekir. Bu artlardan birinin bulunmamas durumunda, isim
cmlesine irab ynnden bir etkisi olmaz. Sadece olumsuzluu kalr. Her
durumda anlam, deil dir. rnek:
( Bu bir insan deildir). Bu
cmlede , nn ismi,
ise
haberidir.
( Bu, insandan baka bir
haberdir.
nk olumsuzluk ile
eydir) denilirse, mubteda,
bozulmutur.
nn haberinin bana genellikle harf-i cer olan gelir. rnek:
( Onlar inanmazlar).
dir.
ye benzeyen olumsuzluk harfleri, , , ve
:
artlar gerekletii takdirde,
gibi amel eder. Anlam deil dir.
rnek: ( Hayat sonsuz deildir).
harfinin
gibi isim ve haber alabilmesi iin iki art vardr:
1. Haberi isminden nce gelmemelidir.
2. Cmlede kullanlarak olumsuzluun bozulmamaldr.
ile ilgili aklama yukarda yaplmtr.

:
rnek:
( Hibir asker korkak deildir).
harfinin
gibi isim ve haber alabilmesinin artlar unlardr:
1-smi ve haberi nekre olmaldr.
2-Haberi isminden nce gelmemelidir.
3-Haberinde bildirilen hkm ile bozulmamaldr.
37

:

rnek:
(Artk
alama! Vakit, alama vakti deildir).

harfinin
1. smi ve haberi , ve gibi zaman ifade eden isimlerden
olmaldr.
2.
nin hem ismi hem de haberi ayn anda cmlede bulunmamaldr.

cmlesi
takdirindedir.

Cinsi Nefyeden :
Cinsi nefyeden yani tamamen olumsuzluk ifade eden , gibi ismini nasb,
haberini ref eder.
Cinsi nefyeden (yani tamamen olumsuzluk ifade eden) nn ismi, muzf,
ibh-i muzf (muzfa benzer) ve mfred (muzf ve ibh-i muzf olmakszn)
gelebilir.
smi muzf olarak gelen ya rnek:

( Hibir yalanc ahit
sevilmez). Bu cmlede nn ismi olan muzftr ve mansuptur.

smi ibh-i muzf olarak gelen ya rnek:
( Grevinde

ihmalkarlk yapan hi kimse vlmez/beenilmez). Bu cmledeki
,
ibh-i muzf olarak nn ismidir ve mansubtur.
smi mfred olarak gelen ya rnek:

( Hibir haseti rahat
nn
ismidir
ve
feth
zere
mebndir. Grld
deildir). Bu cmlede

zere, , muzf ve ibh-i muzf olarak gelen isim, murabtr ve mansbtur.
nn ismi mfred olarak gelirse o ismin nasb alameti zere mebndir.
nn gibi amel etmesi iin, baz artlar vardr. Bunlar:

Bana harf-i cer gelmemesi
sminin ve haberinin nekra olmas
Kendisiyle ismi arasnda baka bir kelime bulunmamasdr.
ALITIRMALAR
1. Aadaki parada olumsuz cmleleri tespit ediniz.
.
38

.

!

.
!

2. Aadaki isim cmlelerini, rnekte olduu gibi, olumsuz hale getiriniz

ve harekeleyiniz.

: ----
.

.1
" .2
.

"

.
.3

.
.4
.5

.

.

.6

.7
.
.8 .
.9 .
.
.10

3. Uygun olan olumsuzluk edatn kullanarak aadaki cmleleri
olumsuz yapnz.
.
.1

.

.2

.
.3

.4 .

.

.5

.

.6

" "
.

.7

.8
.

.9
.

.
.10

39
4. Aadaki cmlelerden olumsuzluk edatn kaldrnz, gerekli deiiklikleri yaparak cmleleri yeniden yaznz ve harekeleyiniz.
.1
.

.

.2
.
.3

.4
.

.5

.

.

.6
.

.7
.

.8

.

.9

.
.10
? nn ismi hangisinde mebn, hangisinde murabtr 5. Aadakilerde
.1

.

.
.2
.3 .
.
.4
.5 .
.

.6
.7 .
.8

.
.9
10

.

larn hangi tr olumsuzluk edat
6. Aadaki parada geen

olduunu belirtiniz.

.

40
7. Parantez arasndakilerden uygun olan olumsuzluk edatn bolua

yerletiriniz.
(

... .1
) --

)--(
... .2
)--(
.3 ...
)--(

.4
... .5 )--(
)--(
... .6
... .7
)--(

.8 ...
)--(

... .9 )--(
)--(
... .10
lar inceleyip hangisinin olumsuzluk ifade 8. Aadaki yetlerde geen
ettiini belirtiniz.
.1 .

.2
.
.3 .
.4 .
.

.5
.6 .
.7 .

.
.8
.
.9
.10
.
in isim ve haberlerini belirtiniz. 9. Aadaki yetlerde geen
.
.1

.

.2
.

.3
41
.

.4
.
.5

.

.6
.

.7
.

.8
.9
.

10. Aadaki parada geen olumsuzluk edatlarn ve olumsuz cmleleri

belirtiniz.

" :

".

.

.

!

!

.

" :

".

11. Uygun olan olumsuzluk edatlarn kullanarak aadaki cmleleri

Arapaya evriniz.
1. Yaz hl gelmedi.
2. mtihan zor deildi.
3. (Zaman) pimanlk zaman deildir.
4. ocuk ahmak deildir.
42
5. Yaz tatilinde ben kye gitmeyeceim.

6. Bu dergiyi imdi okumuyorum.
7 .Cevaplar krmz kalemle yazma.
8. Ben kahve imem.
9. Aliye syle: arya gitmesin!
10. Halidi bir haftadan beri grmedim.
11. Komisyon karar kabul etmedi.
12. Hayatmda uaa binmedim.
13. Aalar henz (daha) iek amadlar.
14. Gda maddeleri son gnlerde pahal deil.
15. ehrin caddeleri temiz deil.
12. Aadaki yetlerde geen olumsuzluk edatlarna dikkat ederek
meallerini veriniz.
. -
.
-

.

.

-
.

.
.
-
. -
.
-
.

-
43
Daima, her zaman
Gsterdi
Yok etme
yilik etmek
Gizlemek
Artmak, fazlalamak
Ktlk etmek, kt davranmak
Keder, ac, znt
Aramak

Ulamak
Tersine dnd

Bana gelmek, isabet etmek
En yksek fiyata
Yorgunluk
Aldr etmek, Aldrmak
ile ayn derecede, e denk
...
Vazgemek, affetmek

Frsatn beklemek, kollamak
Kendini yere atmak, uzanmak
Davran, tavr, hareket

)(

Sarlmak, tutunmak

Yenilik
Olaylar
)(
Hesaba ekmek

Dikkat etmek, saknmak
Deerini drmek
Kavga, tartma
Dost
Dal ok, uzun aa
44
Kesmek

Nektar, balz
Kazanmak
ifti
Lezzetli, leziz, kolay yutulur
Sevindi
Gece yolculuu
Komak
Ticar mal
Semizlemek, besili olmak

Destek
Deer

Arkadaln srdrmek
ten, samimi
Dostluk
Gz yummak, rza gstermek

Arzu etmek, istemek, ummak
Azarlamak, aybn yzne vurmak

Bulmak
Saymak
zr, mazeret
)(
Derinlik
Anka kuu
ekilden ekle giren l yarat
Maske
Kederlendi
Bitkinlik
Ne mkemmel!

Sofra
Hayvan (deve, sr, koyun gibi)
45
Yaltaklanan
Pohpohlayan, yaclk yapan
Uzak duran
Seven
Denek ta, mihenk ta, l

Srda
Uzatmak
kiyzl, yaclk yapan
Ayna
)(
Sala elverili
Sorumluluk
)(
Isnan, snmak isteyen

Plan, proje
)(
mkansz
Duygu
)(
Zorluklar, glkler
Zarar
Azarlayan, ayb yze vuran

(Su) ileyen
Kt
Barnak, snak
Barnak, snak
Zengin
Soba
Samimi, iten, nasihat eden
Rahat
Bal ars

Zarar vermek, etkilemek ...
Bencil, egoist
Sakin
46
Hata, yanlg, srme
)(
Arzu, zevk, kapris
)(
Byk, uzun (glge)

Yardmc olmak, destek olmak
Kk, damar
lgi gstermek
Dmek
Yardm eli
zet
sim ve fiil cmlesinin nasl olumsuz yapld aklayabilmek.
Arapada cmleleri olumsuz yapmak iin baz edatlar kullanlr. Bu
edatlardan ,
, , fiil cmlesinin;
isim cmlesinin; hem fiil, hem
isim cmlesinin bana gelir. Ayrca
ye benzeyenler ve cinsi nefyeden

vardr.
Fiil cmlesinin bana gelen olumsuzluk edatlar ,
, , y tanyabilmek
:
a. :
Muzri fiile, olumsuz geni zaman anlam verdirir ve irab
ynnden fiilde herhangi bir deiiklik yapmaz
: Muzrinin bana gelerek nehiy yani yasak ifade eder ve muzriyi

b.
cezmeder.
c. Dua ve beddua ifade eden : Bu, mazi fiilin banda gelir. Olumsuzluktan
baka, hibir deiiklik yapmaz.
:
Bu edat, devaml muzri fiilden nce gelir, onun manasn gelecek zamann
olumsuzuna evirir ve nasbeder.
:
Bu edat, devaml muzri fiilden nce gelir. Muzri fiilin manasn olumsuz
gemie evirir ve cezmeder.
:
Bu edat da, gibi, devaml muzri fiilin banda gelir. gibi, muzri fiilin
manasn olumsuz gemie evirir. Ancak deki olumsuzluk, mutlaktr.
daki olumsuzluk, sz edilen gemi zamandan, konuulan na kadar devam
eder. bulunan cmlede henz veya hl ifadeleri kullanlr.
47
sim cmlesinin bana gelen

yi, hem fiil, hem isim cmlesinin bana
gelen edatn ve
ye
benzeyen
olumsuzluk harflerini tanyabilmek
:
Bu, nin benzerlerinden, nks, mz bir fiildir. gibi ismini ref, haberini
nasbeder ve isim cmlesini olumsuz hale getirir. Genel olarak deil
anlamndadr.
:
a. Fiil cmlesinin bana gelir. Fiil, mazi olabilir. Byle bir cmlede ,
sadece gemi zamann olumsuzluunu ifade eder.
b. sim cmlesinin bana gelir. Bu durumda,
gibi isim ve haber alr.
smini ref, haberini nasbeder.
gibi
amel
edebilmesi
(grev yapabilmesi)

iin, ismiyle haberinin yer deitirmemesi, olumsuzluunun da ile
bozulmamas gerekir. Bu artlardan birinin bulunmamas durumunda, isim
cmlesine irb ynnden bir etkisi olmaz. Sadece olumsuzluu kalr. Her
durumda anlam, deil dir.
dir.
ye benzeyen olumsuzluk harfleri, , , ve
:

harfinin
gibi isim ve haber alabilmesi iin iki art vardr:
2. Cmlede kullanlarak olumsuzluun bozulmamasdr.

harfinin
gibi
isim
ve
haber
alabilmesinin
artlar
unlardr:

1. smi ve haberi nekre olmaldr.
3. Haberinde bildirilen hkm ile bozulmamaldr.
:
harfinin
1-smi ve haberi , ve gibi zaman ifade eden isimlerden
olmaladr.
2-
nin hem ismi hem de haberi ayn anda cmlede bulunmamaldr.
48
Cinsi nefyeden y dierlerinden ayrt edebilmek

Cinsi Nefyeden :
Cinsi nefyeden yani tamamen olumsuzluk ifade eden , gibi ismini nasb,
haberini raf eder.
Cinsi nefyeden (yani tamamen olumsuzluk ifade eden) nn ismi, muzf,
ibh-i muzf (muzfa benzer) ve mfred (muzf ve ibh-i muzf olmakszn)
gelebilir.
nn gibi amel etmesi iin, baz artlar vardr. Bunlar: Bana harf-i cer
gelmemesi, isminin ve haberinin nekre olmas, kendisiyle ismi arasnda baka

bir kelime bulunmamasdr.
Kendimizi Snayalm
1. "Daha mektubu yazmadm" cmlesinin Arapa doru karl aadakilerden hangisidir?

a.
b. .

c. .
d. .

e. .

2. "O yal deildir" cmlesinin Arapa doru karl aadakilerden

hangisidir?
a.
b.

c.
d.
e.

3. "
" cmlesinin Trke doru karl aadakilerden
hangisidir?
a. Ben niversitede okuyorum.
b. Ben niversitedeyim.
c. Ben niversitede deildim.
d. Ben niversitede renci deilim.
e. Ben niversitede deilim.
4. "Hasan'a, babasnn hasta olduunu sylemeyi unutma!" cmlesinin
Arapa doru karl aadakilerden hangisidir?
a.

b.

c.

49
d.

e.

5. Aadakilerden hangi cinsini nefyedendir?

a.

b.

c.
d.

e.


1. c
Yantnz doru deilse, sim ve Fiil Cmlelerinde Olumsuzluk

konusunu yeniden okuyunuz.
2. e

3. d

4. b

5. d


Sra Sizde 1
-
Sra Sizde 2

Sra Sizde 3

50
Sra Sizde 4
- -

- -

- -

- -
-

Sra Sizde 5
el-Galyn, M. (1982). Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Sezer, smail Hakk ve dierleri (2009). Anlatml Arapa, Konya.
Abdrrahim, F. (1415). Dursul-Lugatil-Arabiyye li-Gayrin-Ntikne
bih, Medine.
Gler ., Gnday, H. - ahin, ., (2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
51
Amalarmz
stisn kavramn tanyacak,
stisnnn temel gelerini tespit edebilecek,
stisn edatlarn tanyacak,
stisn edatlarn birbirinden ayrt edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
stisn
Mstesn
Mstesn minh
ll
neriler
Metin ierisinde geen manasn bilmediiniz kelimeler iin bir ArapaTrke szle bavurunuz.
Mehmet Maksudolunun Arapa Dilbilgisi adl kitabndan Mstesn

konusunu okuyunuz.
52
stisn

GR
stisn lafz szlkte benzerlerinin dnda olma, benzerlerinin dnda
brakma, kide dnda brakma gibi anlamlara gelmektedir. Bir dilbigisi
terimi olan istisn ise Arapann temel konularndan birisidir. Arapa bir
cmlede, bir hkm verildikten sonra bazen o hkmden birtakm hususlar
hari tutulur. Bu da verilen hkmn peinden uygun bir edat kullanlmasyla
meydana gelmektedir. Mesel

renciler geldiler. dendiinde
cmle bitmi ve rencilerin geldii hkm verilmitir. Ancak bu cmlenin

peinden bir istisn edat getirerek
Hasan hari renciler

geldiler. dendiinde ise Hasan, bu gelme hkmnden hari tutulmutur.
Burada istisn edat olarak kullanlmtr.
Trke dilbilgisinde ise istisn ya da istisn edatlar eklinde ayr bir
blm yoktur. stisnda kullanlan edatlarn bir ksm ekim, bir ksm da
balama edatlar ierisinde ele alnr. Trkede kullanlan balca istisn
edatlar unlardr: Ama, ancak, -den baka, fakat, hari, mstesn, yalnz.
Bunlar cmlede zarf tmleci grevini alrlar. rnekler:

Hseyin'den baka btn renciler gittiler. (
)

Adamlar dnd, ancak atlar dnmedi. (

)
Yalnz Halit geldi. (

)
Yukardaki cmlelerde geen istisn edatlarnn kullanmlarna

bakldnda Arapadan farkl olduu grlr. nk Arapada genellikle
nce bir hkm verilir, peinden de bir istisn edat getirilerek, baz eyler
nceki hkmn kapsamndan karlr. Trkede ise Yalnz Halit geldi
rneinde grld zere bazen, istisn edat cmle banda da
gelebilmektedir.
Trkede kullanlan istisn edatlaryla ilgili geni bilgi iin Necmettin
Haceminoluna ait Trk Dilinde Edatlar isimli kitaba bakabilirsiniz.
stisn
edatlaryla
ilgili
Arapa
ve
Trke
karlatrma
iin
http://tez2.yok.gov.tr/ internet adresinden Hasan Z. Yonise ait Arapa ve
Trkede stisn Edatlar Kartsal zmleme adl yksek lisans tezine
bavurabilirsiniz.
53
OKUMA PARASI

.

.

.
.

" "
"

"

.
.

"
"

" "

.

"
"

.

18000

.

: 10 ( 209-208
)
1. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.
.1
.2
54
.3

.4

.5
.6
.7

.8

.9
" "
.10
2. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin e anlamllarn
parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.
(
)

.

.1
.
.2
.
.3
.4
.

.
.5

.
.6

.7
.
.8
" ".

.

.9

.

.10
3. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin zt anlamllarn


(

)

.

.1
.2

.
.3
.4
.

55

.5

.
.6
.7
.

.
.8

.9

.
.10
4. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin oullarn tespit
ediniz.

.

.1
.2
.
"
.3 "
.4

.

.
.5

.
.6
.7
.

.
.8

.

.9

.
.10

5. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin tekillerini tespit

ediniz.
.
.1

.
.2

.
.3

.4
.

.
.5

.6

.

.

.7

.
.8

56

.

.9

.
.10

6. Aadaki cmleleri, ierisinde geen e sesli kelimelere dikkat ederek,
Trkeye eviriniz.
.1
.

.2
.
.3

7. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun bir harfi cerle

doldurunuz.
.1 .....
.
....
.2

.
....
.3

.4 ....
... .

.5

.6 ...
.
.... .
.7
)( :

.... .

.8

.9 ....
.

...
.
.10
edatndan sonra bo braklan yerleri rnekte 8. Aadaki cmlelerde,

olduu gibi, uygun bir kelimeyle doldurunuz.

. .....
.1
. ......
.2
. .....
.3
57
. .....
.4

. .....

. 5

DL BLGS
STSN
vb. bir edattan sonra gelen ismi, ncesinde geen ifadenin hkmnden
hari tutmaya istisn denir. Mesel
renciler geldiler, eklinde

bir hkm verilmi olsun. Bu hkmden herhangi bir renciyi hari tutmak
istediimizde istisn edatlarndan birini ve peinden de hari tutulacak kiinin
ismini syleriz.
Ali hari renciler geldiler, dediimizde

Ali'yi gelme hkmnn dnda tutmu oluruz.
stisnnn Temel geleri

stisn, temel geden olumaktadr. Bunlar mstesn minh, istisn edat ve
mstesndr.
Mstesn minh : stisn edatndan nce gelen isimdir. Bazen zikredilmeyebilir.
stisn edat : Kullanlan edattr.
Mstesn : stisn edatndan sonra gelen isimdir.
. Halit hari yolcular gittiler.
Bu cmlede mstesn minh

lafz, istisn edat ve mstesn da
kelimesidir.
stisn Edatlar
Balca istisn edatlar ksmda ele alnmaktadr:
Birinci ksm : .
kinci ksm : ve .
nc ksm : , , ve dr.
1.
En yaygn kullanlan istisn edat dr. Bu edattan sonra gelen kelimenin

(mstesnnn) irb cmlenin durumuna gre deiir. Burada cmle;
1. ya olumlu,
2. ya olumsuz,
3. ya da olumsuz olup mstesn minhi zikredilmemi bir durumda gelir.
58
1. Olumlu Cmle
Olumlu cmleden maksat, ifadenin banda soru, nehiy (yasaklama) veya
olumsuzluk edatlarndan herhangi birisinin bulunmamas demektir. Bu tr
cmlelerde dan sonraki kelime dima mansb olarak gelir:
.

Mahmut hari arkadalar gittiler.
dan sonraki kelime msenn ya da oul ise nasb hli y ( )iledir.
kisi dnda memurlar dndler.
.
.
retmenler hari memurlar dndler.
) ikil, sonrakinde ise
Yukardaki iki cmleden birincisinde mstesn (
(
) oul olarak gelmitir.
2. Olumsuz cmle
Olumsuz cmleden maksat ise, ifadenin banda nefiy (olumsuzluk), nehiy

(yasaklama) veya soru edatlarndan herhangi birisinin bulunmas demektir.
Bu tr cmlelerde dan sonraki kelimenin irbnda iki yol izlenir. Ya
mansb olur ya da mstesn minh ile ayn irb alr.
Mansb oluu:
.

Sait dnda renci gitmedi.
Mstesn minhin irbna uymas:
.

Bu cmlede mstesn minh olan
lafz merf olduu iin, mstesn
olan lafz da ona uyarak ref ile gelmitir.
Mstesn minh mansb ise her iki yola gre de mstesn mansb olur:
.
Hasan dnda rencileri grmedim.

Mstesn minh mecrr ise mstesn ya mansb ya da mstesn minhe
uyarak mecrr gelir:
.
Hasan dnda arkadalara uramadm.

.

3. Mstesn Minhin Zikredilmedii Olumsuz Cmle
Bu durumda mstesnnn irb verilirken sanki istisn edat yokmu gibi
hareket edilir. Mstesn, cmlenin hangi gesiyse ona gre irbn alr. Bu
tr cmleler dima olumsuzdurlar. Bu tr istisnya mferra istisn denir.
59
Merf oluu:
.
Sadece Fatih geldi.
Bu cmlede
kelimesi, fiilinin fili olduu iin merf olarak tre ile
harekelenmitir.
Mansb oluu:
.
Sadece Fatihi grdm.
Burada ise kelimesi, fiilinin mefl olduu iin mansb olarak

stn ile harekelenmitir.
Mecrr oluu:
.
Sadece Fatihe selam verdim.
Bu cmlede ise kelimesi, fiilinin mefl olup banda da harfi cer

bulunduu iin mecrr olarak esre ile harekelenmitir.
Mstesn minhin zikredilmedii

Sadece Fatih geldi, vb.
cmlelerde umumi manal
vb.
gizli
bir
lafz
mstesn minh olarak takdir
edilir. Bu cmle de

Fatih dnda kimse gelmedi,
takdirindedir.
Mstesn minh ya birden fazla olmal, ya umm manal bir kelime veya
ksmlar bulunan mfred bir lafz olmaldr.

.
Cemil dnda retmenler geldiler.
.

Kardeinden baka hi kimseyi grmedim.

Son sayfas hari kitab okudum.
.

Yukardaki rnekte geen mstesn minhlerden birincisi oul, ikincisi

umm manal ve ncs de ksmlar olan mfred bir lafzdr. Umm
manal kelimeden maksat nefiy, nehiy veya soru edatndan sonra gelen nekra
lafzdr. u rneklerde olduu gibi:
Hi kimse gitmedi.(Nefiy)
.
Hi kimseyi dvme.(Nehiy)

Kimseyi grdn m?(Soru)
Yukarda verilen rnekler nda siz de aadaki cmlelerde geen

boluklar Trke tercmelerine uygun bir mstesn ile doldurunuz.
.......

Bir ii hari iiler tarlaya gitti.

.......
Mmin Allahtan bakasndan korkmaz.
.......

Sleyman dnda ocuklar uyumad.
....... Sadece Muhammet okudu.
.......
Sadece hurma yedim.
60
2. -
Yukarda istisn edatndan sonra gelen mstesn iin zikredilen kurallarn

tamam, bu iki edat iin de geerlidir. Bu iki edat dan sonra gelen
mstesnnn irbn alr. Yani dan sonraki mstesn, mansb ise da
mansb, merf ise merf ve mecrr ise mecrr olarak gelir. Ancak
kelimesi her harekeyi de ald iin onda btn irb durumlar aka
grlrken, da ise bu hareke de ortaya kmaz. nk nn
sonunda elif-i maksre vardr ve sonu hareke ynnden deimez. Bu iki
edattan sonra gelen mstesnlar, muzafn ileyh olarak dima mecrr gelirler.
1. Olumlu Cmle

.

Mahmut hari arkadalar gittiler.
Bu cmle dan bahsederken gemi ve mstesn

eklinde
gelmiti. Burada ile kurulan istisnda ise dan sonraki mstesnnn irb
(harekesi) ya verilmi ve mstesn olan
kelimesi de mecrr olarak
gelmiir. Bu tr cmlelerde, rnekte de grld gibi, edat mansb
olarak gelir.
2. Olumsuz Cmle
Bu tr cmlelerde de da olduu gibi ve edatlarnn irbnda iki yol
izlenir. Edat ya mansb olur ya da mstesn minh ile ayn irb alr.
Mansb oluu:

.

Mstesn minhin irbna uymas:

.

Bu cmlede mstesn minh olan

lafz merf olduu iin, istisn
edat olan da ona uygun olarak ref ile gelmi, tre ile harekelenmitir.
Mstesn minh mansb ise her iki yola gre de ve edatlar mansb
olur:
.
Hasan dnda rencileri grmedim.

Mstesn minh mecrr ise ve ya mansb olur ya da mstesn minhe

uyarak mecrr gelir:
.

.

3. Mstesn Minhin Zikredilmedii Olumsuz Cmle
Burada da da olduu gibi, ve nn irb verilirken bunlar cmlenin

bir gesi olarak kabul edilir ve buna gre irb alrlar.
61
Merf oluu:
.
Sadece Fatih geldi.
Bu cmlede edat cmlenin fili olduu iin merf olarak tre ile
harekelenmitir.
Mansb oluu:
.
Sadece Fatihi grdm.
Burada ise edat fiilinin mefl olduu iin mansb olarak stn
ile harekelenmitir.
Mecrr oluu:
.
Sadece Fatihe selam verdim.
Bu cmlede ise edat, fiilinin mefl olup banda da harfi cer
bulunduu iin mecrr olarak esre ile harekelenmitir.
ve edatlar nekra bir ismin peinden geldiklerinde onun sfat olurlar.

Bu durumda istisn edat olmaktan karlar ve sfat olduklar kelimenin irbn
alrlar.
. Alim olmayan bir adam geldi.

nk onun yapt kt bir itir. (Hud sresi 11 / 46)

Rabbimiz! Ben ocuklarmdan kimini,
ziraata elverisiz bir vadiye yerletirdim. (brahim sresi 14 / 37)
Yukardaki rnekte geen edat; birincide fil olan

lafznn,
ikincide innenin haberi olan
kelimesinin
sfat
olarak
tre
alm,
ncde
kelimesinin sfat olarak esre almtr.

ise mecrr olan

boluklar harekeli bir ekilde edat ile doldurunuz.
. .....
Bir hac dnda haclar dnd.

......
Mahmut hari renciler gelmedi.
.
. ......
Mslman hakkatten bakasn sylemez.
.

Sadece Zeynep geldi.
......
......
.
Sadece Selimi grdm.
.
.....
Ahmetten baka hi kimse bana inanmad.

3. - -
Bu edat iki ekilde kullanlr:
1. Harfi cer olurlar.
2. Fiil olurlar.
62
1. Harfi Cer Olular

Harfi cer olduklarnda mstesnlar mecrr olur.

.

Hseyin dnda renciler geldiler.

.


.
2. Fiil Olular
Fiil olduklarnda ise mstesnlar mefln bih olarak mansb olur.
.

.

.

Bu edattan ve nn bana mastar s gelince de sadece fiil

olurlar. nn bana ise bu asla gelmez.
Biri hari yolcular dndler.

.

Biri hari yolcular dndler.

.


boluklar harekeli bir ekilde Trke tercmelerine uygun bir mstesn ile
doldurunuz.

.....

Bir doktor hari doktorlar geldi.
Bir taksi hari taksiler durdu.
.....

.....

mer, Arapa hari derslerini yazd.
.....
Bir turist dnda turistler kt.

......
Trene birisi dnda komular geldiler.
stisnda muttasl, munkat ve mferra eklinde l bir taksim de

yaplmaktadr.
Muttasl istisn:
Mstesn minh ile mstesn ayn cinsten ise bu tr istisnya muttasl istisn
denir.
.
Hseyin hari rencileri grdm.

Munkt istisn:
Mstesn minh ile mstesn ayn cinsten deilse bu tr istisnya munkat
istisn denir.
63
.
Kpekleri hari misafirler salona girdiler.

Mferra istisn:
Mstesn minhin cmlede zikredilmedii istisnya ise mferra istisn
denir.
.
Sadece Halit geldi.
stisn edatlaryla ilgili daha ayrntl rnekler iin smail Gler, Hseyin
Gnday ve ener ahinin Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi) isimli kitabna
baknz.
stisn edatlaryla ilgili olarak ayrca http://www.onlinearabic.net
www.schoolarabia.net adreslerine bavurabilirsiniz.
ve
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde geen mstesn minh ve mstesnlar tespit
ediniz.
.
.1
.2
.
.3
.
.4

.
.5
.

.6
.7
.

.8
.

.
.9

. .10
2. Aadaki cmlelerde geen mstesnlarn sonunu harekeleyiniz.
.1
.

.2
.
.
.3
.
.4

.5
.
64
.
.6

.
.7
.8
.

.

.9
.10
.

3. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez ierisindeki
kelimelerden uygun bir mstesn ile doldurunuz.
.1
.....

.....
.2
.3
......

.....
.4

.5
.....

.....

.6
....
.7

....
.8

.....
.9
....

.10

) (
) (
(

)

(
)

) (

(

)
(

)

(
)
) (
4. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez iinden

seeceiniz uygun bir mstesn ile doldurunuz.

(
)
.1
......

.2
.......
.....

.3
.4
.......

.....
.5
.....
.6

.....
.7

......
.8
.....

.9
.10 .....
65
5. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez iinden

seeceiniz uygun bir mstesn minh ile doldurunuz.
) (
.

.1
.....
.2 ..... .
..... .
.3
.....
.
.4
.
.5 .....
..... .
.6

.... .

.7
..... .
.8
6. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi parantez iinde verilen edat
kullanarak, istisn slbuna eviriniz.

) .(
:

) .(
.1

..............................

) . ( ..............................

.2

.3
) . (

..............................
) . (
.4
..............................

) .(

.5

..............................

.6
) .(

..............................
) . (

.7

..............................
) . (
.8

..............................
7. Parantez iinde verilen kelimelerin tamamn kullanarak istisn

slbunda cmleler kurunuz.
(

) .1
) .2
(

) .3
(

) .4
(

66
(

) .5
(
) .6

(

) .7
(

) .8
8. Aadaki sorular rnekte olduu gibi parantez iinde verilen edatlar
kullanarak istisn slbuyla cevaplaynz.

)( -
:
)(

.1

.

.....................
.2 ) (
.....................
) (
.3
.....................

) (
.4
)(

.5
.....................
.....................
)(
.6
.....................
.7 ) (
.....................
)(
.8
.....................
ile deitiriniz ve 9. Aadaki cmlelerde kullanlan istisn edatlarn

varsa gerekli dzeltmeleri yapnz.

.

.1

.
.2

.
.3

.4

.
.5
.
.6
.
.7

.

.8
10. Aadaki yet-i kermelerde geen mstesn ve mstesn minhleri

tespit ediniz.
.1 ) (9
.2
) (14

67

(34 )
.3
(246 ).4
(248 ).5
.6
(269 )
(7 ) .7

.8
(37 )

(66 )
.9
(171 ).10
11. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.
Allahn rzasn ancak samimi kullar elde edebilir."

.

.A

.

.B
.C
.

.D

.

.
.E

12. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.
A. Biri hari (kz) renciler final snavnda baarl oldular.

B. Bir renci hari (kz) renciler final snavnda baarl olurlar.
C. Biri hari (kz) renciler ara snavda baarl oldular.
D. (Kz) renciler final snavnda baarl oldular, ancak ikisi hari.
E. Biri dnda (kz) renciler final snavnda baarl olamadlar.
13. Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
1. Biri dnda bakanlar kongreye geldiler.
2. kisi dnda kular kafesten kat.
3. Biri hari yolcular otobsten indiler.
4. renci biri dnda sorular cevaplad.
5. Biri hari ocuklar sofraya oturdular.
68
6. Ahmet sadece retmene selam verdi.

7. mam dnda insanlar camiden ktlar.
8. Sadece ay itim.
9. Sadece alan kazanr.
10. Sadece bir renci gitti.
Telefon etti :

Tarihi eserler :

cat etti, buldu :
(Bitki vb.) iek at, ieklendi :

-
En parlak, en grkemli :

dn ald :
-
Kapsad, ihtiva etti :

Aydnlatt :
-
Sayd, kabul etti, itibar etti :

-
Hazrlad :
-
dn verdi :
Edindi, sahip oldu : -

Altrma :
)(

Masraf :

)(
Altrma :
)(

Yneldi :
Yz evirdi, dost edindi, (bir grevi) stlendi : -

Fiyat : )(
Park :
Mezun : )(

Ktphane :
)(
dedi :
-
Babakan :

69
Balad :

Yz evirdi : istedi :

Donatt, tehiz etti :
Maa :

)(
Saak, ardak, adr, revak : )(
)(

Sporcu :
Mahpus, hapis yatan kii :

)(
Gemi : )(

Girie izin verildi :

Diploma :

)(

Gazete :

( )
Gazeteci :
( )
Kutu :
)(
Balk, adres :
)(
)(
Bakent :

Pahal :

Persler :

Fihrist :

)(
Filozof : )(

Snav salonu :

Grevlendirdi, ykledi :

Snd :

Ziyafet, yemek daveti :

)(
Karlama, ma :
)(
) (
Mze :

Belirli bir vakitle snrl :

stasyon, tren istasyonu :

)(
Tahsis edilmi, ayrlm :

El yazma eser :
)(

Masraflar yksek :
70
)(
Muhabir :

Fuar :

)(
Karmak, etrefilli, zor :
)(
Enstit :
Kayp, yitik :
Ktphane, kitabevi, sra :
)(
Marmara Blgesi :
Liman : )(
Nshasn kard, kopyasn ald :

-
zet
stisn kavramn tanyabilmek.
vb. bir edattan sonra gelen ismi, ncesinde geen ifadenin hkmnden
hari tutmaya istisn denir. Mesel
Hasan dnda ocuklar

dnd, dediimizde Hasan dnme hkmnn dnda tutmu oluruz.
stisnnn temel gelerini tespit edebilmek.
stisn, temel geden olumaktadr. Bunlar mstesn minh, istisn edat ve
mstesndr.
Halit hari ocuklar uyudu.
lafz mstesn minh, istisn edat ve kelimesi de

Bu cmlede
mstesndr.
stisn edatlarn tanmak.
Balca istisn edatlar unlard: , , , , , ve dr.

stisn edatlarn birbirinden ayrt edebilmek.
Yukarda zikredilen istisn edatlar kullanm asndan gruba
ayrlmaktadr: Birinicisi ikincisi - ve ncs de - -
dr. Her bir gruba gre mstesnnn durumu deimektedir.
1.
Bu edattan sonra gelen kelimenin irb cmlenin durumuna gre deiir.
Burada cmle; ya olumlu, ya olumsuz ya da olumsuz olup mstesn minhi
zikredilmemi bir durumda gelir.
1. Olumlu cmle
Bu tr cmlelerde dan sonraki kelime dima mansb olarak gelir:
.
Hasan hari yolcular geldi.
71
2. Olumsuz cmle
Bu tr cmlelerde ise mstesn ya mansb olur ya da mstesn minh ile ayn
irb alr.
. /
Hasan hari yolcular gelmedi.
3. Mstesn minhin zikredilmedii olumsuz cmle
Bu durumda mstesnnn irb verilirken sanki istisn edat yokmu gibi
hareket edilir. Mstesn, cmlenin hangi gesiyse ona gre irbn alr.
Merf oluu:
Sadece Muhammet oru tuttu.

Mansb oluu:
.
Sadece Hseyini grdm.
Mecrr oluu:
Sadece Allaha tevekkl ederim.

.

2. -
Bu iki edat dan sonra gelen mstesnnn irbn alr. Mstesnlar da

muzafun ileyh olarak dima mecrr gelir.
1. Olumlu cmle
.
Hasan hari yolcular geldi.
2. Olumsuz cmle
Bu tr cmlelerde edat ya mansb olur ya da mstesn minh ile ayn irb
alr.
. /
Hasan hari yolcular gelmedi.
3. Mstesn minhin zikredilmedii olumsuz cmle
Burada ve cmlenin bir gesi olarak kabul edilir ve buna gre irb
alrlar.
Merf oluu:
.
Sadece Hasan gitti.
Mansb oluu:
.
Sadece Hasan grdm.
Mecrr oluu:
.
Sadece Hasana selam verdim.
72
3. - -
Bu edat iki ekilde kullanlr: Ya harfi cer olurlar ya da fiil olurlar.
Harfi cer olduklarnda ise mstesnlar mecrr olur.
Hseyin dnda renciler oturdular.

Fiil oduklarnda ise mstesnlar mefln bih olarak mansb olur.
.

Hseyin dnda renciler oturdular.
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde istisnnn temel gelerinden biri yoktur?
a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

2. Aadaki cmlelerin hangisinde mstesnnn yazlnda bir yanllk
yaplmtr?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

3. .

Yukardaki cmlede istisn edatnn yerine, mstesnnn harekesini
deitirmeksizin, hangi edat gelemez?
a. .
b. .
c. .
d. .
e. .

4.

.....

a. .

b. .

73
c. .
d. .
.
e.
5. "Diploma datm trenine ikisi dnda retmenler katlmad."cmlesinin

Trke Arapa doru karl aadakilerden hangisidir?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .


1. b
Yantnz doru deilse, stisnnn Temel geleri

yeniden okuyunuz.
2. e
Yantnz doru deilse, Olumlu Cmlede Mstesn konusunu

yeniden okuyunuz.
3. c
Yantnz doru deilse, stisn Edatlar konusunu yeniden

okuyunuz.
4. a
Yantnz farklysa stisn Edatlar konusunu yeniden okuyunuz.
5. e
Yantnz doru deilse "Olumsuz Cmlede Mstesn" konusunu

yeniden okuyunuz.

Sra Sizde 1
.

Bir ii hari iiler tarlaya gitti.

.
Mmin Allahtan bakasndan korkmaz.
.( )
Sleyman dnda ocuklar uyumad.
. Sadece Muhammet okudu.
.
Sadece hurma yedim.
Sra Sizde 2
Bir hac dnda haclar dnd.
) (
Mahmut hari renciler gelmedi.
.
.
Mslman hakikatten bakasn sylemez.
74
konusunu
.

Sadece Zeynep geldi.

.
Sadece Selimi grdm.
.
(
Ahmetten baka hi kimse bana inanmad.

)
Sra Sizde 3

.( )

Bir doktor hari doktorlar geldi.
)
Bir taksi hari taksiler durdu.
.(

) mer, Arapa hari derslerini yazd.

.(

.
Bir turist dnda turistler kt.

.
Trene birisi dnda komular geldi.

Bilgegil, M. Kaya (1982). Trke Dilbilgisi, stanbul.
el-Fevzn, Abdurrahman b. brahim Huseyn, Muhtar et-Thir Fadl,
Muhammed Abdlhlik Muhammed (2003), el-Arabiyye Beyne Yedeyk,
Riyad.
Gler . - Gnday, H. ahin, ., (2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
Komisyon, (1985) Talimul-Arabiyye li-Gayrin-Ntkne bih elKitabul-Ess, Mekke.
Maksudolu, Mehmet (1992). Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Er-Rcih, Abduh (1992). Fit-Tatbkin-Nahv ves-Sarf, skenderiye.
Sn, Mahmud smail, es-Seyyid, brahim Yusuf, e-eyh, Muhammed erRifai (ts.). el-Kavidl-Arabiyyetl-Myessera, stanbul.
_______, el-Arabiyye lin-Nin, stanbul.
Uralgirary, Yusuf (1986). lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.
75
Amalarmz
Yaklama fiillerini tanyacak,
Umut fiillerini tanyacak,
Balama fiillerini tanyacak,
Bunlarn isim ve haberlerini tespit edebilecek,
Bu fiilleri birbirinden ayrt edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Yaklama
Umut
Balama
Mukrabe
Rec
ur
neriler
Metin ierisinde geen mnsn bilmediiniz kelimeler iin bir ArapaTrke szle bavurunuz.
smail Gler, Hseyin Gnday ve ener ahinin Arapa Dilbilgisi

(Nahiv Bilgisi) isimli kitabndan Kde ve Benzerleri (Efl-i Mukrabe)
konusunu okuyunuz.
76
Mukrabe, Rec ve
ur Fiilleri

GR
Arapada birtakm yardmc fiiller vardr. Bunlar, isim cmlesinin bana
geerek mbted ve haberin hem adn hem de irbn deitirirler. u
grup fiil de bu yardmc fiillerdendir.
1. Bir eylemin yaklatn ifade edenler.
2. Umut bildirenler
3. Balama ifade edenler.
Bu fiillere yardmc fiiller denmesi, isim cmlesinin bana gelerek
mbted (zne) ve habere (yklem) ihtiya duymalar sebebiyledir. Mesel

da haberdir. Bunun
(ocuk dyor) cmlesinde
mbted,
(ocuk
az kald dyordu)
bana

yi getirdiimizde cmle
eklinde olmakta ve cmle yaklama ifade etmektedir.

Trkede ise yaklama fiilleri, bileik fiiller ierisinde ele alnr. lk
fiildeki eylemin meydana gelmesi iin az kaldn ifade eden fiiller eklinde
tarif edilir. Anlam deiiklie urayacak fiilin istek kipi geni zaman
nc tekil ahsndan sonra yaz- getirmek suretiyle tekil olunur.
Deyazd, alyayazd, krayazd gibi. Ancak yaz dilinde yaz- ekli fiil
yerine daha ok az daha, az kald vb. ifadeler kullanlr. rnekler:
ocuk az kald dyordu. (

)

ocuk az daha alayacakt. (
)
ocuk az daha cam kryordu. (

)

Dier iki fiil grubu olan umut ve balama fiilleri ise Trkedeki
karlklaryla tercme edilmektedir. rnekler:
Umarm hasta iyileir. (
)
)
renci okumaya balad. (

77
Trkede kullanlan yaklama fiilleriyle ilgili geni bilgi iin M. Kaya Bilgegile
ait Trke Dilbilgisi isimli kitabndan Yaplar Bakmndan Fiiller ksmna
bakabilirsiniz.
OKUMA PARASI

.
.
.

:

.
.

:

.

.

:

.

.

.

: .
:

:

!
:
:

.

:

.
:
.

.

:

:

.

.

.
:

.
: 10 ( 132-131
)
78

.1
.2
.3

.4
.5

.6

.7

.8

.9
.10
2. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin e anlamllarn
)
(

.1
.
.2
.
.
.3

:

.
.4

.
.5

.
.6
.
.7
:
.

.8

.9
.

.
.10

(

)

.

.1
.
.2
79

.
.3

.
.4

.

.5

.

.6
.
.7
.

.8

.9

.
.

.10

ediniz.
.
.1
.
.2
.3 .

.4
.
.5 .
.

.6
.
.7

.8 .
.
.9
:
.
.10

ediniz.
.
.1
.

.2
.

.3
.
.4

.
.5
.
.6
80
6. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi,

fiiliyle balatarak
yeniden yaznz.
.
.
:
.

..............................
.

.

.1
............................. .
.2
..............................
..............................
..............................
.3
.4
.

.
.5
7. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi,

fiiliyle balatarak
yeniden yaznz.
..............................
.............................
.

.1
.
.2
..............................
.3
..............................
.
.4
..............................
.5
.
DL BLGS
MUKRABE, REC VE UR FLLER
Arapada ksaca mukrabe fiilleri ya da
vb. ad verilen fiil gruplar vardr.
Bunlar vb.ne benzemektedirler ve aynen gibi isim cmlesinin bana
gelerek, mbted ve haberde hem isim hem de irb ynnden deiiklik
yaparlar. sim cmlesinin mbteds bu fiillerin ismi olarak merf, haberi de
bunlarn haberi olarak mansb olur. Aradaki fark ise nin haberi isim ya da
fiil eklinde gelebilirken, bunlarn haberleri dima muzri fiilden oluan bir
fiil cmlesi olmak zorundadr. Ve haberleri dima
vb.nden sonra gelir.
Bu fiiller e ayrlmaktadr:
1. Yaklama fiilleri. (

)

2. Umut fiilleri. (
)

3. Balama fiilleri. (

)
81
1. Yaklama Fiilleri
Bunlar bir iin meydana gelmesinin yaklatn ifade ederler. Trkeye
eyazd, az kalsn, az daha, neredeyse, -mek zereydi vb. ekillerde
tercme edilirler. Yaklama fiilleri tanedir :
:
Bu fiilin hem mz hem de muzrisi (
) kullanlr. ekimli olarak da
kullanlmaktadrlar. Mz ve muzri ekimi

fiili gibidir. Haberinin
banda pek bulunmaz.
.
Hasan az kald alayacakt.

Burada
nin ismi olarak merf, fiili de gizli bulunan fili
lafz
( )ile birlikte onun haberidir ve cmlede mahallen (bulunduu yer
itibariyle) mansbtur.

.
Gne neredeyse batmt.

lafz mennes olduu iin
Bu cmlede
fiili de mennes olarak

gelmitir.

.

Yarmada az daha kazanyorlard.
Bu cmlede
fiili ekimli olarak gelmitir. Fiilin ismi sonundaki
merf muttasl zamir olan cemi (oul) vv ( ), haberi de
fiil
cmlesidir.
nin
ismi
oul
olduu
iin
haberinde
gelen
muzri
fiil de
oul olarak gelmitir.
.

Az kalsn decektim.
Ar yorgunluktan neredeyse lecektik.
.
Az kalsn duvardan deceklerdi.
Yukardaki cmleden ilkinde

nin ismi sonundaki merf muttasl
)
zamiri,
ikincisinde
n ( )zamiri ve ncsnde de oul
zamir olan t (
vv ( )dr. Haberleri ise kendilerinden sonraki fiil cmleleridir.
.

Neredeyse/Hemen hemen yamur yamak zere.
Bu cmlede ise
nin muzrisi kullanlmtr.
:
Bu fiil ekimsiz olarak sadece
eklinde kullanlmaktadr. Muzrisi
de kullanlmaz. Bunun da haberinin banda ounlukla pek bulunmaz.
Pratikte pek kullanlmad iin bununla ilgili sadece bir rnekle yetineceiz.
.
Su donmak zere.
82
)kullanlr. Haberinin banda

Bu fiilin hem mz hem de muzrisi (

ounlukla bulunur.
.
Yarmac az daha kazanacakt.

.
Hatice gelmek zere.

.

ocuk az kalsn balkondan decekti.

Osman neredeyse dl kazanacak.
Misafirler gelmek zere.

.

Yukardaki rneklerde
nin ismi kendisinden sonraki merf isimler,
haberi harfi ve peinden gelen ksmdr ve hepsi btn olarak nasb
konumundadr. Son cmlede
nin ismi oul olduu iin haberindeki
)gelmitir.
muzri de oul olarak (
Yaklama fiillerinden olan

ile tam fiil olan yapt, aldatt) fiili kartrlmamaldr.
-
( tuzak kurdu, hile

.
Adam irkete mdr olmak zere.

.
Adam komusuna tuzak kurdu.

Bu cmlelerden birincisinde
olarak kullanlmtr.
fiili yaklama fiili, ikincisinde ise tam fiil
Yine
fiili de yaklat mnsnda tam fiil olarak kullanlmaktadr. Bu
durumda fiilin hemen peinden ve muzri fiil gelir.

.
Gnein domas yaklat.

Burada
tam fiil, peinden gelen

nin
haberi
yoktur.
tam fiil olduu iin

ksm ise fil olur. Burada

boluklar parantez iinde verilen fiilin uygun ekliyle doldurunuz.

(

Araba neredeyse takla atacakt.
) ......
(
).
......
Bakan nerdeyse kongre salonunu terk edecek.

Toplant nerdeyse az zonra balayacak.

......
( ) .

Uak neredeyse az sonra varacak.

......
(

) .
Umut Fiilleri
Bunlar bir iin meydana gelmesinin mit edilmesini ifade ederler. Trkeye
umulur ki, inallah, umarm, belki, herhalde, -e bilir, ola ki vb. ekilllerde
83
tercme edilirler. Burada da fiil yer almaktadr. Her nn de sadece

mzsi kullanlr ve haberlerinin banda bulunur.
-
:
Bu fiilin mzsinin ekimi yaplr. mit fiilleri ierisinde en ok
kullanlandr. Haberi olan muzri fiilin banda bulunur.
. Umulur ki ocuk yrr.

.
Umulur ki Rabbiniz size merhamet eder. (sr 17 / 8)
. Umulur ki Allah beni balar.
Umulur ki (kz) ocuu yrr.

.
:
Bu fiil gnlk konumada pek kullanlmaz.
.
Umulur ki renci mezun olur.
Bu fiil de pratikte pek kullanlmaz.
.
Umulur ki kar yaar.

Umulur ki yamur yaar.

.

Umut bildiren fiillerden

yaklat mnsnda tam fiil olarak da kullanlr.
Bu durumda fiilin hemen peinden ve muzri fiil gelir.
. ocuun yrmesi yaklat.
Burada
tam fiil, peinden gelen ksm ise fil olur. Bu tr
kullanmda tam fiil olduu iin
nn haberi yoktur.
( ).
...... Umulur ki Allah zafer nasib eder.
( - ) . ......
Umulur ki bar dnyaya egemen olur.
( -
). ......
Umarm sank gerei syler.
( - ) . ...... nallah adam ailesini ziyaret eder.

Balama Fiilleri

Bunlar bir iin baladn ifade ederler. Trkeye balad eklinde tercme
edilirler. Bu fiillerin yalnz mzsi kullanlr ve haberlerinin banda
bulunmaz. Balcalar unlardr:
84
-
Edebiyat yeni bir roman yazmaya balad.
.

Bu cmlede
nin ismi,
lafz balama fiili olan

cmlesi de haberidir. Haber cmlesi nasb konumundadr.
.
Doktor hastalar muayene etmeye balad.

. ocuk yrmeye balad.
.
Ordu dmanlarla savamaya balad.

.
mam Kurn- Kerim okumaya balad.
Kerim ksa mesaj yazmaya balad.
.
. Ekinler bymeye balad.

.
Haclar lkelerine dnmeye baladlar.

Balama fiilleri tam fiil olarak da kullanlrlar. Bu durumda pelerinden muzri
fiil gelmez ve gerek anlamlarnda kullanlrlar.
.

mam Kurn okumaya balad.
.

renci kitabn ald.
.
Ahmet ie balad.

.
Hkmet byk bir hastane ina etti.


renci derslerini yazmaya balad.

( -
......
) .
Bakanlk yeni bir ktphane ina etmeye

( - ) ....
balad.
Tren hareket etmeye balad.

( ) .......

( - ) . ......
Yamur yamaya balad.
Mukrabe fiilleriyle ilgili daha ayrntl bilgi iin M. Meral rtnn Arapa
Dilbilgisi Nahiv isimli kitabna baknz.
Mukrabe fiilleriyle ilgili olarak ayrca http://www.onlinearabic.net
ve
ALITIRMALAR
1. Aadaki metinde geen yaklama ve balama fiillerini tespit ediniz.

... ...
.

85

.

.
" "
.

.

.

" " .

.
) : (
2. Aadaki cmlelerdeki boluklar metinde geen kullanmlarndan da
faydalanarak, uygun harfi cerlerle doldurunuz.
.1 .... .
.
....
.2
.3
...

....
.
.4
.5 ... .
.
.6
....
.....

.7
.... .

.8

....
.
....
.9
....
.
.10
3. Aadaki cmlelerde geen

fiillerinden hangilerinin balama ve
fiili, hangilerinin de tam fiil olduunu tespit ederek parantez iindeki
boluklara yaznz.
.1

)(............
.
.2

)(............
86
.3
)(............
.4
.

)(............
.
.5
)(............

.6
.
)(............

.
.7
)(............
.
.8

)(............
.9
)(............
.
.10

)(............
4. Aadaki metinde geen yaklama, umut ve balama fiillerini tespit

ederek haberleriyle birlikte rnekte olduu gibi yaznz.
)(

)(

.

.
: 10 ( 139
)
......
................
......
......
................
......
......
................
......
......
................
......
......
................
......
......
................
......
5. Aadaki cmlelerin bana parantez iindeki fiilleri getirerek

rnekte olduu gibi cmleleri yeniden yaznz.
:
) .(
) .(
.1
..............................

) .(
.2
.............................
87
) .(
.3
..............................
.4
) .(
..............................
.5 ) .(
..............................
.6
) .(
..............................
) .(
.7
..............................
) . (
.8

..............................

) .(
.9
..............................
) .(

.10
..............................
6. Aadaki cmleyi rnekte olduu gibi parantez iinde verilen

kelimeye uygun olarak yeniden yaznz.
:
) .(

(
) .

)....................................... .1(
)....................................... .2(
)....................................... .3(
)....................................... .4(
)....................................... .5(
(
)....................................... .6
)....................................... .7(
....................................... .8
7. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi balama fiillerinden birisiyle
balatnz.
.

...... :
.

......... .1

.
......... .2

.

........ .3
.
....... .4
.

........ .5
88
....... .6
.
.
....... .7

.
....... .8
8. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi gerekli deiiklikleri yaparak
yaklama fiillerinden birisiyle balatnz.
.
:

.

.1

.
.2
.

.........................
.........................
.3 .
.........................
.

.4
.........................
.
.5
.........................
.6 .
.........................
.
.7
.........................
.
.8

.........................
9. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi gerekli deiiklikleri yaparak

umut fiillerinden
ile balatnz.
.

:
.

.1
.

.........................
.2 .
.........................
.3
.........................
.4 .
.
.5
.
.6
.

.7
.

.8
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
10. Aadaki sorulara, rnekte olduu gibi, parantez iinde verilen

fiilleri kullanarak cevap veriniz.
) (

:
.1
)(
.

..............................
89
.2 ) (
.............................
) (
3
............................
)(
.4
...........................
)(
.5
...........................
)(
.6
..............................
.7
)(

.8
)(
............................
..........................
11. Aadaki yet-i kermelerde geen yaklama, umut ve balama fiilleriyle haberlerini tespit ediniz.
.1
) (7

) (102
.2
) (19

.3
) (71
.4

) (35
.5

) (22

.6
) (52

.7

12. Aadaki ayet-i kerimelerde geen fiilleri tespit ederek, rnekte

olduu gibi, tam fiil mi yoksa yaklama, umut ve mukrabe
fiillerinden mi olduunu boluklara yaznz.
) (31
:

........
...........
.2
) (83

........
...........
.3 ) (8
........
...........
........
...........
........
...........
) (43
.6

........
...........
) (154

.7

........
...........
) (20

.8

........
...........
.1
) (76

.4
) (22
) (35
.5

90
13. Aadaki cmlelerde umut fiili olarak kullanlan

y rnekteki
gibi tam fiile dntrnz.
. :
.
.........................
.
.1
.........................
.
.2
.........................
.
.3

.........................
.
.4
14. Aadaki cmlelerde tam fiil olarak kullanlan

y rnekteki gibi
umut fiiline dntrnz.
.
:
.

.........................
.
.1

.........................
.
.2
.........................
. .3
.........................
. .4

Fabrika iilerinin grev yapmasna ok az kald."
.A

.

.
.B

.C
.

.

.D

.E
.


.

A. nallah lde giderken arabann yakt bitmez.
B. nallah yolda giderken yaktmz bitmez.
C. nallah gidite arabann yakt bitmez..
D. nallah yolda giderken arabann yakt bitmez.
E. Yolda giderken az daha arabann yakt bitiyordu.
91
17. Aadaki Trke cmleleri yaklama, umut ve balama fiillerini

kullanarak Arapaya eviriniz.
1. Umarm hava lk olur.
2. Az kald yere decektim.
3. ocuk konumaya balad.
4. Umarm yamur yaar.
5. ocuklar kitap okumaya baladlar.
6. renci dersi anlamaya balad.
7. Az daha araba aaca arpacakt.
8. Umulur ki Rabbimiz bize merhemet eder.
9. Umulur ki Allah tevbemizi kabul eder.
10. Az kald yar kazanacaktm.
stedi :
-
-
En :

yilik yapt :
Tartt, deiik oldu : -

-
Yanna, refakatine ald :
sabet etti :
-

Kurban(lk hayvan) :

)(

Yamur yad :
Bekledi :
-
Gitti, acele etti : -
Canllk verdi, kendine getirdi : -

Dald, ald :
-

Bitti, sona erdi :
-

Dald, ald :

Vasiyette bulunmak, tavsiye etmek :

_

Dert, sknt :
)(

92
imek, telgraf :
Etkilendi :
Karlkl tebriklemek :

Yneldi :
Kayboldu, yolunu kaybetti :

-
Asker : )(

Irakta Kufe yaknlarnda tarihi bir yerleim yeri :

imek gz ald, kamatrrd :

( -)
)(
At :
Sevketti, gtrd :

Boazlad, kurban etti :

-

adam :
)(

Bolluk :
Bebek :
)(

Kabul etmedi, reddetti :

-

Bulut :

)(
(Su vb.ni) iirdi : -

Kt oldu : -

Cellat :

Ticari taksi ofr :

ok ar geldi, zd : -

Koyun : )(

arpt :
-

kt :

-
Yzey :

( )
Avland :

Rastlad, tesadf etti :

( )
Byk, grkemli :

Garanti verdi, kefil oldu :

-
Utu, uup gitti : -

93
Ortaya kt :
-
Kaynad :
Tirit yemei :
Allah skntsn giderdi :

At :
)(

Binici, atl, svari : )(

Karlad, karlat : -

(Vakit, namaz vb.) geti :

Gzel yz :
Czdan, kese :
)(

Snd :

Yetiti, yakalad :

Onu ldrmekten baka arem yok :

Orta halli :

Kiilik :

-
Ayrld, (bir eyi) alp gtrd :

Marangoz :
)(
Konaklad, (birinin yannda) kald, indi : -
Haber blteni :

Bakt :
ni :

Dii deve :
)(
(Rzgar) esti :

Hazrlad, hazrlk yapt : -
Srad, srayp koru : -

zet
Yaklama fiillerini tanmak.
Bir iin meydana gelmesinin yaklatn ifade eden bu fiiller tanedir :
-

94
Umut fiillerini tanmak.

Bir iin meydana gelmesinin mit edildiini ifade eden bu fiiller de
tanedir:
-
Balama fiillerini tanmak.
Bir iin baladn ifade eden bu fiillerin en yaygnlar unlardr:
-
Bu fiillerin isim ve haberlerini tespit edebilmek.
Bu fiillerin isimleri merf, haberleri de dima muzri fiilden oluan bir fiil
cmlesi olmak zorundadr. Haberleri nasb konumundadr. Bunlardan balama
fiillerinde haberin bana asla gelmezken, yaklama ve umut fiillerinin bir
ksmnda haberin banda bulunur.
kullanlmayanlar unlardr:
,
ve balama fiillerinin tamam.

.
Hasan gelmek zere.
.

ocuklar oynamaya balad.
kullanlanlar ise unlardr:

, , ve
.
Hava amak zere.

.

.
nallah arzun gerekleir.
Bu fiilleri tam fiillerden ayrt edebilmek.
Bu fiillerden tam fiil olarak kullanlanlar unlardr: Balama fiillerinin
tamamyla,
ve .
.
Sait kitabn ald.
.
Havann amas yaklat.

.
Arzunun gereklemesi yaklat.
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde
yaklama fiili olarak kullanlmamtr?

a. .

b..

c..

d..
e..
95

tam fiil olarak kullanlmtr?
a. .

b..

c..

d..

e..


fiili balama fiili olarak kullanlmamtr?
a..

b...

c..
d..

e..

4. Aadaki cmlelerin hangisinde harfinin kullanm yanltr?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

5. Aada cmlelerin hangisinde,

vb.nin ismiyle haberi olan muzri fiil
arasnda uyumsuzluk bulunmaktadr?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .


1. d
Yantnz doru deilse, Yaklama Fiilleri konusunu yeniden

okuyunuz.
2. b
Yantnz doru deilse, Umut Fiilleri

okuyunuz.
konusunu yeniden
3. a
Yantnz doru deilse, Balama Fiilleri

okuyunuz.
konusunu yeniden
96
4. e
Yantnz farklysa Yaklama Fiilleri

okuyunuz.
konusunu yeniden
5. b
Yantnz doru deilse Balama Fiilleri

okuyunuz.
konusunu yeniden

Sra Sizde 1

Araba neredeyse takla atacakt.

Bakan nerdeyse kongre salonunu terk edecek.
Toplant nerdeyse az zonra balayacak.

Uak nerdeyse az sonra varacak.

Sra Sizde 2

Umulur ki Allah zafer nasib eder.
Umulur ki bar dnyaya egemen olur.

Umulur ki sank gerei syler.
.
Umulur ki adam ailesini ziyaret eder.
Sra Sizde 3
renci derslerini yazmaya balad.

Bakanlk yeni bir ktphane ina etmeye balad.

Tren hareket etmeye balad.

Yamur yamaya balad.
Bilgegil, M. Kaya (1982). Trke Dilbilgisi, stanbul.
el-Fevzn, Abdurrahman b. brahim Huseyn, Muhtar et-Thir Fadl,
Muhammed Abdlhlik Muhammed (2003), el-Arabiyye Beyne Yedeyk,
Riyad.
stanbul.
El-Him, Ahmed (ts.). el-Kavidl-Essiyye lil-Lugatil-Arabiyye,
Beyrut.
97

_______, el-Arabiyye lin-Nin, stanbul.
98
99
Amalarmz
art cmlelerinde art ve cevbn/ceznn tanmn yapabilecek,
art edatlarnn etkilerini ve cezim almetlerini tanyabilecek,
Muzri fiili cezmeden art edatlarn ve anlamlarn aklayabilecek,
Cezmetmeyen art edatlarn ve bunlarn anlamlarn ayrt edebilecek,
Cevap cmlelerine
edebileceksiniz.
" "harfinin ne zaman getirileceini ayrt
Anahtar Kavramlar
Muzri fiili cezm eden edatlar
art edatlar
art isimleri
Cevap cmlesi
Cez cmlesi
neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin nce;
nitemizdeki kelimeler ve deyimler ksmn okuyunuz. nk bu

seviyede bilenemeyecei dnlen kelime ve terimler dersin sonunda
verilmitir. Yine de anlamn bilmediiniz kelime ve terimlerle
karlarsanz bir Arapa-Trke szle bavurunuz. Szlkle almay
alkanlk haline getiriniz. Zira kendi kendinize okumak durumunda
kalacanz zaman Arapa metinleri okuma ve anlamanzda en yakn
yardmcnzn szlkler olacan unutmaynz. Daha nce renmi
olduunuz kurallar metin zerinde uygulaynz. Daha sonra bu nitede
reneceiniz dilbilgisi kurallarn eitli metinler zerinde ve hatta eitli
ekillerde tanzm edilmi bulunan altrmalar zerinde uygulamaya
alnz.
Mehmet Maksudolunun Arapa Dilbilgisi ve M. Meral rtnn

Arapa Dilbilgisi Nahiv kitaplarndan muzri fiili cezm eden edatlar
konusunu okuyarak n hazrlk yapnz.
100
art Edatlar ve Cevaba

F Harfinin Gelmesi

GR
Her insan kendi anadilini konuurken eitli yaplarda cmleler kurar. Biz de
Trkeyi konuurken karmak olmayan basit cmleler ve anlam bakmndan
birbirinden ayrlmayan bileik cmleler gibi yaplarna gre taksim edilen
cmleler kurarz. Trke dilbilgisinde bileik cmleler iinde rendiimiz
art cmlelerine karlk ayn mny ifde etmek iin Arapada da art
cmleleri vardr. Trkeye Arapadan gemi olan art kelimesinin
szlkte anlam yerine getirilmesi gerekli olan ey eklindedir. Arapadaki
art cmleleri de Trkeki gibi iki blmden oluur. Mnca birbirinin
ayrlmaz paralar olan bu iki cmleden birincisi olan art cmlecii art,
sebep ve tahmin bildirir ve bata bulunur. art, sebep ya da tahminin
sonucunu bize bildiren cmlecie de cevp/cez cmlecii ad verilir.
rnek:
Cevap/Ceza cmlesi
art cmlesi

art edat
Kim ararsa bulur.
Cevap/Ceza cmlesi
art cmlesi

art edat
Ararsan bulursun.
Arapada art cmlelerinde bu dilin kendine mahsus yapsndan
kaynaklanan farkl durumlar vardr. Yukardaki iki misalde aka grld
gibi art ve ceza cmlelerinde kullanlan fiillerin her ikisi de mz, her ikisi
de muzri veya biri mz biri muzri olmak zere baz farkllklar
grlebilmektedir. Deiik art edatlar bulunduu gibi bazen cevap/ceza
cmlelerinin bana ( )harfinin geldii de olur.
101
Bu cmlelerin yapsnda karlaacamz en nemli farkllk muzri

fiillerin cezm olmasdr. nceki derslerden rendiiniz gibi mz fiil
mebndir, yani bulunduu durum gerei hibir yerde yapsnda bir deiiklik
olmaz. Orijinal tabiriyle maz fiil murab deil, mebndir. Muzri fiil ise
banda bir takm edatlarn bulunup bulunmamasna gre sonlarndaki baz
hareke ve harflerin atld (hazfedildii) grlr. Arapay sonradan
renenler iin bu durum biraz karkm gibi grnse de, dikkatle birka
kere okuduunuz ve bu nitede reneceklerinizi verilen rnekler zerinde
uyguladnz zaman, hi de korkulacak bir ey olmadn anlam
olacaksnz.
Muzri fiili Cezmi ve art edatlaryla ilgili daha ayrntl rnekler iin
http://www.schoolarabia.net adresine bavurabilirsiniz.
OKUMA PARASI

:

!
.

.

) (151-150

1. Aadaki sorular paraya gre cevaplaynz.
.1

.2

.3

.4

.5

102

.6

.7

.8

.9

.10
2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimeler

arasndan seiniz.
/ /
/ (
/
)
/ /
/ ... / /
.1

.
.2

.3

.4
.5
.

.
.6
.7
.8

.

.9
.

.10

iindeki kelimelerden seiniz.
(

)
.1
.
.
.2

.
.3

!

.
.4
.5
.

.
.6

.
.7
103
4. Alt izili kelimelerin mfredlerini (tekillerini) bulunuz.
.
.1
.
.2

.

.3

.4
.

.5

.
.6

.
.7

.

.8
.9
.

.
.10

5. Alt izili kelimelerin cemilerini (oullarn) bulunuz.
.
.1

.
.2

.
.3
.4
.

.
.5

.
.6

.

.7
.8
.
.9
.
6. Aada verilen Arapa cmlenin en yakn Trke karln seiniz.
a. Kendisi iin allacak ey unlar olmaldr: rzkta bolluk (zenginlik),

insanlar iinde mevk (sahibi olmak) ve hirette azktr.
b. Kendisi iin allacak eye gelince, onlar, rzkta bolluk (zenginlik),
insanlar iinde mevk (sahibi olmak) ve hirette azktr.
c. Rzkta bolluk (zenginlik), insanlar iinde mevk (sahibi olmak) ve hirette
azk ii ok almak gerekir.
104
d. Rzkta bolluk (zenginlik), insanlar iinde mevk (sahibi olmak) ve hirette

azk ii ok almas gereken eydir.
e. Kendisi iin allacak eyden ayrlmamak gerekir. Rzkta bolluk
(zenginlik), insanlar iinde mevk (sahibi olmak) ve hirette azk.

.

a. Bu tle amel ederseniz ona (smsk) sarlnz aksi halde zarar edenlerden
olursunuz.
b. Bu tle amel edin ona (smsk) sarln yoksa zarar edersiniz.
c. Zarar etmek istemiyorsanz bu d tutunuz ve ona gre davrannz.
d. Bu t bilirseniz, ona smsk sarlnz. Yoksa zarar edenlerden
olursunuz.
e. Bu tten sakn ayrlmayn. Hep onunla amel edin yoksa hsrana
dersiniz.
Alt izili ksmlar daha nce okumu olduunuz nitelerden size neler
hatrlatyor? Baka bir ifdeyle alt izili bu ksmlar cmlenin hangi gesi
durumundadr?

!
.

DLBLGS
MUZR FLN CEZM VE ART EDATLARI
Her kelimenin szlkte eitli mnlar vardr. Cezm kelimesinin szlkteki mnlarndan biri de bir eyi kesmek ve kelimenin sonunu skin
klmaktr. te bu mnlarndan hareketle, muzri fiilin sonunda bulunan
harften herekenin veya son harf olarak illet harfinin bulunmas halinde o
harfin atlmas ve mennes-cemi nunlar dnda sonunda nn ( )bulunan
kiplerinden (sygalarndan) nn ( )harfininin kesilip atlmasna cezm
denmitir. rnekleri inceleyiniz ve muzrinin bana cezm ve art edat
geldikten sonraki durumunu kavramaya alnz.
Merf hali
Meczm hali
Biliyor:
Biliyorsa:
105
Yapyorsunuz:
Yaparsanz:
Sen kazanyorsun:

Kazanrsanz:
Atyor:
Atmad:

kiniz alrsnz:

kiniz baarrsnz:
kiniz alrsanz baarrsnz:

Muzri Fiili Cezmedenler

Fiillerin irb konusunda daha nce (II. Kitap 3. nitede) her hangi bir
muzri fiilin banda cezm edatlarndan biri bulunursa o fiil cezmedildiini
renmitiniz.
Muzri fiili cezmedenler iki ksma ayrlr:
.
I. Tek muzri fiili cezmedenler: Bunlar drt edattr. , , ,
imdi bunlar ayr ayr aklayalm:
1. : Ali erkenden uyanmad.
. Grld gibi muzri fiilin
hem lafznda hem de mnsnda etkili olmutur. Lafznda muzri merf iken
(
() .
) meczm hle getirmi ve son harekesi atlmtr)
Mnsnda ise, muzri olumlu iken menf mzye (gemi zamann
olumsuzu) evirmitir. Konunun daha iyi anlalmas iin aadaki rnekleri
inceleyiniz:
Aye dersinizi ezberlemedi:

[14 : ]
(O insan), Allahn (her eyi) grdn bilmedi mi?
Not: Aadaki tablolarda merf muzrinin bana bir cezm edat gelince nasl
bir deiiklik meydana geldiini inceleyiniz. nk ister bir muzri fiili
cezmedenler olsun, ister iki muzri fiili cezmeden art edatlar olsun bu fiil
zerinde lafz bakmndan ayn tesiri gsterirler.
Muzri Fiilin Merf ve Meczm Hali

(Cezm ve art edatlar gelmeden nceki ve sonraki halleri)
Cemi
Msenn
Mfred
(oul)
Meczm
Merf
(kil)
Meczm
106
Merf
(Tekil)
Meczm
Merf
Yazmak
Gib /

Gibe /
Muhatab /

Muhataba /

Mtekellim
/

1. : Bu edat, muzri fiili cezmeden ve konumann yapld zamana kadar

o fiilin olumsuzluunu yani gereklemedii anlamn ifade eder. Demek ki,
fiilin sadece olumsuzluunu deil o olumsuzluun konumann yapld
zmana kadar srdn bildirmek istediimiz zaman edatn kullanacaz.
Mesel:
Konuk, kahveyi henz imedi:
Trkeye evrilirken cmledeki yerine gre hl/ henz/ daha/

imdiye kadar/ hi/ u ana kadar olmad gibi ifdelerle evrilebilir.
ile nn muzri fiile olmuzluk mns katmalarndaki farka dikkat edelim:
Muzri fiilin bana getirdiimiz zaman, dn m bu gn m veya ne zamana
kadar fiilin gereklemediini dnmeksizin, sadece fiilin meydana
gelmediini bildirmi oluruz. Bu yzden eski kitaplarda ile yaplan
olumsuzluklara
her hangi bir zaman kayd tamayan olumsuzluk

kipi denmitir. Ama muzrinin bana getirip Ahmet henz gelmedi

dediimiz zaman, Ahmedin gelmesinin sz sylediimiz na kadar
gereklemediini ifade etmi oluruz. Olumsuzluk szn sylendii ana
kadarki zaman kaplad iin eski sarf kitaplarnda ile olumsuz yaplan
muzri kipine
( gemi zamann tamamnn kapsandn bildiren
olumsuzluk kipi) diye anlmtr. u rnekleri bu bilgiler nda inceleyiniz:
Ali imdiye kadar/henz dersini ezberlemedi.

[23 : ]
Dorusu (insan), Allahn emrettii eyleri hl yerine getirmedi.
1.
( Emir ifde etmek iin kullanlan lm): ounlukla muzriin gib
ve gibe sygalarnn bana gelir. Mtekellim sygalarna az da olsa gelebilir.

rnek:
Ali kardeine yardm etsin:

Fatma devini yazsn:
107
[7 : ]
Ml imkn geni olan, geniliinden nafaka versin.
[12 : ]
Sizin gnahlarnz yklenelim
Grld gibi bu lm normal halde kesral ( ) okunur. Ancak kendisinden
nce , ve edatlar gelirse o zaman skin okunur.
Salih gelsin ve annesini beklesin:
[283 : ] ...
Kendisine gvenilen (borlu) kimse, Rabbi olan Allahtan korkusundan
emnetini tastamam desin.

.

Mslmanlar mescide gitsinler sonra hutbeyi dinlesinler.
1. : Karmzdakinden bir iin yaplmamasn istediimiz zaman

kullanrz. nk bu muzri fiilin bana onu cezmetmek ve bir iin
yaplmamasni isteme mnsn ifde etmek iin getirilir. Aadaki rnekleri
inceleyiniz:
ok uyuma, ok uykusuz da kalma:

[7 : ]
...

(Ey dem oullar!) Yiyin, iin fakat istraf etmeyin, nk o (Allah)

israf edenleri sevmez.
Ebul-Esved ed-Delye nispet edilen u beyit Arapa nahiv kitaplarnda
hid olarak getirilen beyitlerdendir:
*

(Ey bakasna bir ey reten kii!), sen benzerini yapmanla birlikte bir
huydan/davrantan kimseyi men etme. (Byle) yaptn zaman asl byk
kusur sendedir.
Bu rnekteki nin asl
iken nn tesiriyle cezm almeti olarak
kelimenin illetli harfi olan ( )hazfedilmi (atlm) ve eklinde
kalmtr.
[12 : ]

Ey iman edenler! Zandan ok saknn. nk zannn bir ksm gnahtr.
Birbirinizin gizli kusurunu (casus gibi) aratrmayn ve biriniz dierini
ekitirmesin (gybet etmesin)
yette geen
sonunda ( )bulunan sygalardan olduu iin cezm
almeti olarak ( )harfi atlmtr.

de cezm almeti alarak ( )harfinin
zammesi atlm, harekesiz/skin okunmutur.
108
Aadaki cmlelerde cezm olmu muzrilerin cezm almetlerini syleyiniz:
.

.1
.
.2

.
.3

. .4

.

.5
II. ki Muzri Fiili Cezmedenler/ art Edatlar

Arapada art edanlar ikiye ayrlr:
A. ki Muzri Fiili Cezm Eden art Edatlar
Bunlar da yukarda bir muzri fiili cezmedenler gibi bana geldikleri
muzrileri cezmederler. Yukardakilerden fark, bunlarn iki muzriyi
cezmetmeleridir. Bu muzrilerden birincisine art fiili, ikincisine cevap/ceza
fiili denildii gibi bu muzrilerden birincisinin bulunduu cmleye art
cmlesi, ikincisinin bulunduu cmleye cevap yahut ceza cmlesi denir. u
rnei inceleyelim:
Cevap/Ceza cmlesi
art cmlesi

art edat
alrsan imtihanda baarl olursun .

Grld gibi art edatndan sonra gelen birinci muzri de ondan
sonraki cmlede yer alan ikinci muzri de meczm olmu, sonlarndaki
hareke atlmtr.
Ancak burada anlam bakmndan dikkat etmemiz gereken bir durum
vardr. kinci cmledeki fiilin gereklemesi birinci cmledeki fiilin
gereklemesine baldr. Bu iki cmle birbirinden ayr kullanlamaz. Bir
btnn paralar gibidirler. Bu yzden baz nahiv kitaplarnda bu tr
cmleler
Birbirinden ayrlmayan cmleler diye adlandrlrlar.
Zaten birinci cmle iin ad olarak verilen art kelimesi
mert
mnasna olup kendisine balanlan, yerine getirilmesi gerekli olan ey
anlamndadr. Bu yzden birinci cmleye art , ikinci cmleye de, onun
karl anlamnda cevap/cez / denilmitir.
imdi iki muzri fiili cezm eden art edatlarn rnek cmleleriyle birlikte
tablo halinde grelim.
109
ki Muzri Fiili Cezm Eden art Edatlar

Cmle inde Kullanm
Anlam
art
Edat
se/sa
Erken yatarsan erken kalkarsn.
se/sa
.
se/sa

10
11
Byklere sayg gsterirsen

kkler de sana sayg gsterir.

se/sa

lminle amel edersen insanlar
sana sayg duyar.
Kim (i/e) se/sa

.

Kim iyilik yaparsa karln
alr.
Her
kim
se/sa
(yi/ye)
Her ne (yi/ye) se/sa

Ne ekersen onu biersin.
. Her ne (yi/ye) se/sa

Ne okursan ondan faydalanrsn.
. Ne zaman se/sa
Hava ne zaman soursa sobay
yakarsn.
.
Ne zaman se/sa

Ne zaman dnersen tiyatroya
gideriz.
Nerede se/sa
.

Sen nereye oturuyorsan ben de
oraya otururum.
Her nerede se/sa
.
Nereye se/sa
Nerede olursanz olun, lm size
kavuur.
Her nereye se/sa
Nereye se/sa

Trkiyede nereyi ziyaret edersen
et, houna gider.
110
Her nereye se/sa
Hangi .se/sa

12
13
Hangi lim kibirlenirse Allah onu

sevmez.
Nereye se/sa
Kalemi nerede bulursan onu

alrsn.
Nerede se/sa
Nasl se/sa

nsanlara nasl davranrsan
onlar da sana yle davranrlar.
Her nasl se/sa
rneklerde grld gibi iki muzri fiili cezm eden bu art edatlarndan
yalnzca harf dierlerinin tamam isimdir. Bu durumda harf olduu iin
irbdan nahalli yoktur. Yani cmlenin gelerinden biri olmaz. Ancak
dierleri art isimleri olduu iin cmlede bulunduklar yere gre irb
alrlar. Aadaki tablolarda bu durum ak bir ekilde grlecektir:
ki Muzri Fiili Cezmeden Edatlarla lgili Cmle rnei
Cevap/Cez Fiili
(meczm)
art fiili
(meczm)
art edat
Harftir, irbtan mahalli
yoktur
Beni ziyaret edersen, sana ikram ederim.

Haber (Mahallen Merf)
Mbted
(Mahallen Merf)
Cevap/Cez Fiili
art fiili
(meczm)
(meczm)
Kim tembellik ederse baarsz olur.

art edat

Fiili ve Fili
Cevap/Cez Fiili
art fiili
(meczm)
(meczm)
Kime rastlarsan selam veririsin.
111
Mefln Bih
(Mahallen mansb)

art edat

den baka art isimlerinin hepsi mebn, ise murabtr ve her zaman
muzf olarak kullanld iin muzf olduu kelimeye gre anlam kazanr.
Mesel;

Onlardan hangisi ayaa kalkarsa ben de onunla birlikte ayaa kalkarm.
Burada mbteddr.
Hangi uaa binersen ben de (ona) binerim. Burada

mefln bihtir.

Sen hangi gn oru tutarsan ben de o gn oru tutarm. Burada
mefln fh /zaman zarfdr.

Hangi mekana (nereye) oturursan ben de oraya otururum.
Burada
mefln fh /mekn zarfdr.
Not: art edatlarndan , ,
ve
,
balarnda yer aldklar cmleyle
ilgili olarak bir zaman ve mekan kavramna iaret etmeleri nedeniyle cmlenin
mefln fh gesi olarak kabul edilirler.
art edatlarndan
, banda bulunduu fiil cmlesiyle ilgili olarak bir
durum/hal kavramna dellet ettii iin cmlede dim hal gesi
durumundadr.
Nereye gidersen Allah seni bilir.
Her nerede bir i yaparsan yap o iin yazlr.

Ne zaman haset edersen helak olursun.

*
Ne zaman biz sana eman (gven belgesi) verirsek, sen bizi bakasndan
gvende olursun. Bu emn elde edemediin zaman korku iinde olmaya
devam edersin.
art cmlelerinde art ve cevap fiilleri u drt durumda olabilir:
1. Her ikisi de muzri olabilir ki aslolan byle olmasdr :
[19 : ]

Eer tekrar savaa dnerseniz, biz de dneriz.
2. Her ikisi de mz fiil olabilir: Misl:
[8 : ]
112
Eer (yine isyana) dnerseniz, biz de (sizi cezalandrmaya) dneriz.

3. art fiili, mz, cevap fiili muzri olabilir. Misal

[20 : ] ...

Kim hiret mkftn elde etmek isterse, onun mkftn artrrz. Kim
de dnya nimetini isterse ona ondan veriririz.
4. art fiili muzri, cevab mz eklinde olabilir. Bu tr kullanmlar azdr.
Kim Kadir gecesinde imnla ve ecrini
Misal:

Allahtan umarak gece namaz klarsa Allah onun gnahlarn affeder.
Aadaki ibarelerde bulunan art ve cevap cmlelerini ve muzri fiillerdeki
cezm almetlerini syleyiniz.
. [197 : ]
.1

.
.2
[36 : ] .3
[197 : ] .4
[113 : ] . .5
Talebin Cevbnda Bulunan Muzri Fiilin Cezm Olmas

Arapada zaman zaman talepten sonra bir emir, nehiy, istifhm (soru) ve
temenn fiilini takip eden meczm muzri fiiller karmza kar. Gramerciler
bu meczm muzri fiilleri, cmleden kaldrlm olan art edatnn cevap
cmlesi olarak yorumlamlardr. Aadaki rnekleri dikkatle inceleyelim:

Bu iki kitab dikkatli oku (okursan) ok istifade edersin
Az ye (yersen), hastalklardan kurtulursun.

B. Cezmetmeyen art Edatlar
Arapada , ve da art anlam tarlar. Ancak muzri fiilin bana
gelseler de onlar cezmetmezler. Yukarda zikredilmi olan ve in fark
vardr. yle ki ()in bana geldii fiil, mz de olsa muzr mnsna
dnr. ()in bana geldii fiil muzr de olsa mz mnsnda olur. ()
art edat, bir fiilin mz bir fiile balandn gsterir. Tercmesinde de .
olmu olsa. Olur, yahut olsa idi olurdu diye Trkeye eviririz.
Bunun cevabnn bana da ounluka fethal bir lm bulunur. Cevab arta
balamaya yardmc olur.
Bana gelmi olsayd ona ikram ederdim

113
ayet elimde olsayd, her renciye bir hediye verirdim.

Yamur yad m, bitkiler ve mantarlar ortaya kar.

Musluu iyi kapatrsan, daha az deme yaparz.
Arapa ska kullanlan ve daha ok art ve tafsil (detaylandrma) ifde
etmek iin kullnlan vardr. ile balayan mbtedlarn haberinin bana
da ( )harfi gelmesi vciptir. Yani dilbilgisi asndan gereklidir. nk bu
( )harfi, zellikle uzun cmlelerde haberin hangi kelime olduunu
anlamamza yardmc olur. u rnekleri inceleyelim:

[26 ] ....

man edenler ise onun, Rablerinden (gelen) bir gerek olduunu
bilirler.
Not: Bu ile balayan mbtednn haberine gelmesi gereken ()nin iirde
veznin uygun dmesi gibi sebeplerle hazfedildii grlr. Birka misli
vermemiz yeterli ve ayn zamanda okumak durumunda olduumuz metinler
asndan gereklidir.
Bir dier misl de udur:
*
[ ) 106 : ] ....

mdi, yzleri kararanlara: nanmanzdan sonra kfir mi oldunuz? yle ise
inkar etmi olmanz yznden tadn azab! (denilir).
Baka bir misal de yledir:
.
Bana gelince ben ne irim, ne de irlie

yeltenenim.
Cevap Cmlelerinin Bana ( )Harfinin Gelmesi

Cevap cmlesinin bana gelen bir ( )harfi cevaba arta mn balayan bir
balatr. Prensip olarak art cmleleri ad verilen bu yaplarda art denilen
ksmn bana ( )gelmemekle birlikte, cevap cmlesinin bana u be
durumda ( )gelmektedir:
1. Cevap cmlesi isim cmlesi olduunda:
. [18 : ]

114

2. Cevap cmlesi,

ve gibi cmid (ekimsiz/gayr-i
mutasarrf) bir fiil olduunda

[40-39 : ]

3. Cevap cmlesi, emir cmlesi, nehiy cmlesi, temenn cmlesi,

soru cmlesi gibi taleb cmle zelliinde olduunda:
[31 : ]
(Resulm! ) De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da
sizi sevsin.
4. Cevap cmlesinin banda , ve gibi olumsuzluk edatlarndan
birinin yer ald olumsuz bir cmle olduunda:
[67 : ]

Eer bunu yapmazsan, Onun verdii peygamberlik grevini yerine
getirmemi olursun.
5. Cevap cmlesi, banda
harf ve edatlarndan birinin
bulunduu mz veya muzrili bir fiil cmlesi olduunda.
[77 : ]

(Kardeleri) dediler ki: "Eer o aldysa, daha nce onun bir kardei de
almt."
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde rnekte olduu gibi art edatn, art fiilini ve
cevap/cez cmlesini belirleyiniz.
.1
.

.
.2

.3
.

.4

. .5

.

.6

.
.7

.
.8

.9
.

.

.10
115
2. Aadaki cmlelerde art edatn belirleyip eidini (cezmedenlerden

mi cezmetmeyenlerden mi olduunu) belirtiniz .
.

.1
.
.2

.
.3

.
.4
.

.5

.

.6

.7
.

.
.8

.

.9

.

.10
3. Aadaki cmleleri parantez iindeki art edatndan faydalanarak

art cmlesine dntrnz ve gerekli deiiklikleri yapnz.
.1
) .(

.2

) . (

.3
) . (

.4
) .(

.5
) .(

) . (

.6

.7
) .(
.8
) . (

) . (
.9
) . (
.10

4. Aadaki cmleleri uygun art edatn kullanarak ve gerekli
deiiklikleri yaparak birbirlerine balaynz.
.
.1

.
.2 /

.

.3
/
116
/
.

.4
.

.5 /
.6
.
/

.7 / .
.
.8 /

.
.9 /
.10
.
/
5.Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
1. devini ihmal edersen piman olursun.
2. stanbula gidersen camileri grrsn.
3. Kkken yorulursan bykken rahat edersin.
4. Nereye ynelirsen orada bir arkada grrsn.
5. Neyi ekersen onu biersin.
6. Sen nasl olursan arkadan yle olur.
7. Bu gnn iini yarna brakma.
8. Ancak akll olan kii kazanr.
9. Hocann tlerini dinle ki derslerinde baarl olasn.
) bitimesinin sebebini( 6. Aadaki cmlelerde cevap cmlesine
belirtiniz.
.

.1

.
.2

.
.3
.

.4
.

.5

.
.6

.

.7

.
.8
.9

.10

117
7. Aadaki iki grupta bulunan cmleleri anlam btnl olacak

ekilde eletiriniz.
.1

.2
.3

.4
.5

.6

.7
.

.8
.

.

.

.

Kelime ve Deyimler
)( / Oul:
Ergenlik ana gelmek :

Bir meslek edinmek :

Kavumak, idrak etmek :

Smsk sarlmak, tutunmak :

(Bir mal) iletmek, yatrm yapmak :

almak :

Kaybetmek :

Yz evirmek :

Fnlik, geicilik :

Bir eyi yapmaktan kanmak

)( Baraj :
/

Knamak :

Taraf, evre :
)(
Tamak :
Taacak yer, Takn yeri, alacak yer :

Cimrilik :

118
Cmertlik :

Kanmak : ...

Casusluk yapmak, aratrmak :

Depolamak :

Sank :

zet
art cmlelerinde art ve cevabn ne demek olduunu belirleyebilmek:
Trke dilbilgisinde bileik cmle iinde grdmz art cmleleri gibi
Arapada da ayn mnlar ifde etmek iin art cmleleri vardr. Arapadaki
art cmleleri de Trkedeki gibi iki blmden oluur. Anlam bakmndan
art cmlelerinde birbirinin ayrlmaz paralar olan bu iki cmleden
birincisine art cmlesi, ikincisine de cevap/cez cmlesi ad verilir.
Bir cmlenin banda bulunan bu tr edatlara da art edatlar ad verilir.
Cevap/Cez cmleis
art cmlesi
art edat
Kim okula giderse orada eitli bilgiler renir.

art edatlarnn amellerini (cezim) ve cezim almetlerini tanmak:
art edatlar bana geldikleri cmlelere art mns kazandrrlar. art
edatlar balarna geldikleri art ve cez fiili denilen fiillerin ikisini de
cezmederler. Cezim demek, sonu sahh harfli olan muzri fiilerde son harfin
harekesinin, sonunda illet harfi olan fiillerde son harfi olan illet harfinin,
sonunda mennes cemi nnundan baka nn ( )harfi bulunan muzri
sygalarndan (kiplerinden) ise o nn ( )harfinin atlmas demektir. Bu
sylediklerimizi misaller zerinde grelim:
Merf hali
Meczm hali
Yazar:

Yazarsa

Yrr:

Yrrse

ki kii gidiyor
/
ki kii giderse
/

Gidiyorlar/gidiyorsunuz
Giderlerse/Giderseniz
/

/

Gidiyorsun
(mennese
119
hitap)
Gidersen

Dersimizde geen art ve cevap cmleleri zerinde bu etkileri incelediimiz

takdirde bu konulardaki bilgileriniz pekiecektir.
Cezmeden art edatlarn ve anlamlarn aklayabilme:
Aada anlatacamz art edatlarnn heps de art mns tarlar ve
balarna geldikleri cmlelere bu mny katm olurlar. Hemen sylemi
olalm ki, bunlardan yalnzca ( )harf, dierleri ise isim saylmlardr. Bu
yzden ( )harf olarak cmleye art-ceza anlamn kazandrr ve o cmlenin
unsurlarndan (gelerinden) biri olmayaca iin irbtan mahalli olmaz. Ama
()den baka hepsi, art ve cevap mns kazandrmalarnn yan sra
zamanla, mekanla, akl sahibi olan ve olmayan varlklarla alkalarndan
dolay cmlede bir ge olma durumunda olduklar iin irbtan mahalleri de
vardr.
Anlam
art
Edat
se/sa
se/sa
Kim (i/e) se/sa
Ne zaman se/sa
Ne zaman se/sa
Nerede se/sa
10
11
Hangi .se/sa
12
Nereye se/sa
13
se/sa
se/sa
Her
kim
se/sa
(yi/ye)
Her nerede se/sa

Nereye se/sa
Her nereye se/sa
Nereye se/sa
Her nereye se/sa
Nerede se/sa
120
Nasl se/sa
Her nasl se/sa
14
Muzr Fiili Cezmetmeyen art edatlarn ve bunlarn anlamlarn ayrt

edebilmek.
Dilbilgisi ksmnda genie anlatld zere, Arapadaki art edatlarnn bir
ksm muzri fiili cezmederler ki, bunlar zikrettik. Bir ksm art edatlar da
vardr ki, onlar cmleye art mns kazandrrlar ama muzri fiilin banda
yer alsalar bile onu cezmetmezler. O muzriler merf kalrlar. Cezmetmeyen
art edatlar unlardr:
Bu edatlardan ()in cevab olan cmlenin banda bulunur. ile balayan
mbtedlarn haberlerinde ise ()nn getirilmesi gerekir. u cmlelerde bu
edatlarn kullanmn grelim.
Bana gelmi olsayd ona ikrm ederdim:

retim yaygnlasa lkede su oran aa iner.

[79 : ]

Gemiye gelince (o), denizde alan yoksullarnd.
Cevap cmlelerinde ( )harfinin ne zaman getirileceini ayrt edebilmek:
Cevap cmlesinin bana gelen bir ( )harfi cevaba arta mn balayan bir
balatr. Prensip olarak, cevap cmlesinin bana u be durumda ()
gelmektedir:
1. Cevap cmlesi isim cmlesi olduunda:
ve gibi cmid (ekimsiz veya yar ekimli

2. Cevap cmlesi,

bir fiil) olduunda :

3. Cevap cmlesi, emir cmlesi, nehiy cmlesi, temenn cmlesi, soru
cmlesi gibi taleb cmle zelliinde olduunda

4. Cevap cmlesi banda , ve gibi olumsuzluk edatlarndan birinin yer
ald olumsuz bir cmle olduunda .

5. Cevap cmlesi, banda
harf ve edatlarndan birinin
bulunduu mz veya muzri bir fiil cmlesi olduunda.
121
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi muzr fiili cezmedenlerden biri deildir?
a.
b.
c.
d.
e.
2.
..... cmlesindeki boluu aadakilerden hangisi en

uygun ekilde tamamlar?
a.
b.
c.
d.
e.
3. Aadaki cmlelerin hangisinde art edat zaman ifade eder?

a.

b.

c.

d.

e.

4.
cmlesinde alt izili kelimenin e anlamls
aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.

e.

5.
cmlesinin Trke doru karl

a. Kkken ren de byynce faydalanrsn.
b. Kklkte her ne renirsen bydnde sana fayda verir.
c. Kklkte her ne renirsen sana fayda verir.
d. Bydnde fayda versin diye kkken ren.
e. Kkken rendiin elbetteki byynce fayda verecektir.
122
Kendimizi Snayalm Cevap Anahtar

1. c
Cevabnz doru deilse Muzri fiilin Cezmi ve art edatlar

2. d
Cevabnz doru deilse art edatlar konusunu yeniden

okuyunuz.
3. e

okuyunuz.
4. e

okuyunuz.
5. b

okuyunuz.

Sra Sizde 1
() , fiilinin mefln fhi/zarf olduu iin lafzan mecrr mahallen
mansbtur.
( )
emr-i hzrnn sebebini bildirdii iin mefln leh/li
eclihtir. Lafzan mecrr, mahallen mansbtur.
Her iki ( )kendilerinden nceki fiillerin nibul-filleridir. Mahallen

merfdurlar.
Sra Sizde 2
kelimenin son harfinde bulunan harekenin dmesidir.

1.
2. fiilinin son harfinde bulunan harekenin dmesi fiilinden harfinin

dmesidir.
ve
3.
fiilleri muzr fiilin mebn (yaps deimeyen
sygalar/kipleri) olduundan art ve ceza fiilleri olsalar da lafzan cezm

olmamlardr.
Sra Sizde 3
1. art fiili olunca sonunda ref almeti bulunan ( )hazfedilmesidir.
cevap fiilinde ise son harf olan in harekesinin hazfedilmesidir.

2. art fiilinin asl
iken art durumuna gelince harfinin harekesi atlm
ve skin harekesiz kalmtr. Bu skin harfi kendisinden sonra yine skin olan
harfine balayabilmek iin kesra ile harekelenmitir. nk Arapada
genel bir kural vardr: Sakin/harekesiz harf harekelendii zaman kesra ile

harekelenir:
123
Cevap fiilinde cezm almeti ise sonundaki harfinin hazfedilmesidir. Zira bu
kelimenin asl
eklinde idi. Kalm olan a ise ( kelimenin
sonunun olduu gibi kalmasn salayan nun) denir.
3. art fiilinin sonundaki ()un cevap fiilinin sonunda da harekesi
atlmaldr.
4. art fiilinin sonundaki ()un cevap fiilinin sonunda da harekesi
atlmaldr.
5. art fiilinin sonundaki harekenin cevap fiilinin sonundaki illet harfinin
( ) atlmasdr.
rt, M. Meral (2001). Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
Gler, smail; Gnday, Hseyin; ahin, ener (2001). Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.
Ediskun, Haydar (1996). Trk Dilbilgisi, stanbul.
Mehmed Zihni Efendi (1986). el-Muktedab, stanbul.
Sn, Muhammed smil vd.,(ts.). el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
(tarihsiz), Canta yaynevi, stanbul.
Uralgiray, Yusuf (1986). lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.
124
125
Amalarmz
Munsarif ve Gayr- munsarif terimlerinin tanmn yapabilecek,
Gayr- munsariflerin irb almetlerini tanmlayabilecek,
Gayr- munsarif olma sebeplerini aklayabilecek,
Gayr- munsariflere ait zel durumlar aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Munsarif
Gayr-i Munsarif
el-Memn mines-sarf
el-smul-lez l yensarif
Ucme/Acem
neriler
nitemizdeki kelimeler ve deyimler ksmn okuyunuz Yine de anlamn

bilmediiniz kelime ve terimlerle karlarsanz bir Arapa-Trke
szle bavurunuz.
Elde edebileceiniz Trke yazlm herhangi bir nahiv (Arapa dilbilgisi)

kitabndan gayr- munsarif konusunu inceleyiniz.
126
Gayr-i Munsarif

GR
Gayr- munsarif terimi, Arapa isimlerin cmle ierisindeki konumlarnn
da yansyan yz olarak tanmlayabileceimiz irb almetleriyle ilgilidir.
Trkede irb sz konusu olmadna gre Trkedeki bir konuyla gayr-i
munsarif karlatrma imkn yoktur. Ancak bu terimi tekil eden
kelimelerin szlk anlamlarn ele alarak terimin mnsn kavramaya
almak daha doru olacaktr.

teriminin ikinci paras olan
kelimesi bilindii zere
kkndendir
ve
infil
bbndan
ism-i
fildir. Konumuzla ilgili
olarak
eklinde
kullanld
zaman
Kelimenin
sonuna kesra ve

tenvini ekledi anlamna gelir. Bu duruma gre
infil babndan
ismul-fildir ve kesra ve tenvni alan/kabul eden anlamna gelir.

ise kesra ve tenvni alandan bakas kesra ve tenvini almayan
demek olur.
Arapay yeni renenlerin bu gayr- munsarif terimi ile gayr- mutasarrf

terimini birbirine kartrdklarna tesdf edilmektedir. Oysaki grld gibi
gayr-i munsarif isimlerin irb ile ilgilidir. Gayr- mutasarrf ise kelimelerin
ekimi yaplan fiillerden bahsedilirken
= ekimli, sadece mzsinin
ekimi yaplan cmid (donmu) fiillerden sz edilirken ise gayr- mutasarrf
(ekimi yaplandan bakas/ekimi yaplmayan) fiil denilir. Yani genel olarak
birinci terim nahivle ilgili, ikincisi ise sarfla ilgilidir. Kelimelerin kartrlmas,
mnlarnn da kartrlmamasna sebep olaca iin bu hussa dikkat ektik.
Gayr-i munsarif terimi eitli nahiv kitaplarnda yine ayn anlamda olarak
el-Memn mines-sarf (munsariflii engellenen isim) ve el-ismul-lez l
yansarf (munsarif olmayan/kesra ve tenvini kabul etmeyen isim) diye de
anlmaktadr.
Her dilde olduu gibi Arapada da konuma dili elastikiyete sahiptir.
Ancak dn olsun veya olmasn eitli metinlerin ve iirlerin okunmasnda ve
zellikle de yazmnda dilbilgisi, dolaysyla da isimlerin munsarif olup
olmaylarnn nemi vardr. Zira kelimelerin son harekelerinin okunularyla
ilgili olan irb kurallarnn doru bir ekilde uygulanmas iin kelimelerin
mebn, munsarfi yahut da gayr-i munsarif olduklar bilinmelidir.
127
Muzri fiili Cezmi ve art edatlaryla ilgili daha ayrntl rnekler iin
http://www.schoolarabia.net adresine bavurabilirsiniz.
OKUMA PARASI
) ( ) (William
: (London) .
.
)(George
:

.
:

: . :

.
:
.
... .

: .
] .[152 /

] .[86 /

] ... .[3/

" "

:
: " "

: ....

] .[25 /
" "

... ".
"

] [3/
: "
"

.

:
: " "
.

:
"
: .
(
)
".
: . .
: .
) (
128

:

.
: .
:

(
: ) .
.

.

.1
.2

.3

.4
.5

.6

.7 "
"
.8 " "

.9
.10
arasndan seiniz.
/(
/ /
/ / / / /
) /
.1
.

.2

.

.3 .
.
.4

.5

.6 ] .[25 /
.7
.

.
.8
.
: .9

129

(
)

.

.1
.
.2

.3
.
.4 .
.5 ] .[152 /
] .....[3/

....6

.7
. .8 .
.
.9

.

.10


.

.1
.2
.

.
.3
.4
.
...

.5

.

: .6
.

.7

.8

.9

.
.10

5. Alt izili kelimelerin cemilerini (oullarn) bulunuz.

.1
.2

130

.3
.

.4
" .5
"

.

.6
". "

.7
.8
.

.9

.

.10

.
(

)

a. Mdre dedi ki: O, snftaki rencilerin edep ve ilimce en
gzellerinden biridir. (Zil sesi duyulur): imdi dil dersine gidiyoruz.
b. Mdre de ki: O, snftaki rencilerin edep ve ilimce en gzellerinden
biridir. (Zil sesi duyulur): imdi dil laboratuarna gidiyoruz.
c. Mdre dedi ki: O, snftaki rencilerin edep ve ilimce en
gzellerinden biridir. (Zil sesini duyunca) hemen dil laboratuarna
gideceiz.
d. Mdre O, rencilerin edep ve ilimce en gzel olduu snflardan
biridir. (Zil sesi duyulur) hemen dil laboratuarna gidiyoruz.
e. Mdre de ki: O, snftaki rencilerin en edeplisidir. (Zil sesi duyulur):
imdi dil laboratuarna gidiyoruz.
7. Aada verilen Arapa cmlenin en yakn Trke karlkln
seiniz.
a. Bu konular iin ayr defterler alsanz ne iyi olur.

b. Bu konular iin ayr defterler almanz gzeldir.
c. Her konunun ayr defteri olmas en gzelidir.
d. En iyisi bu konularn defterlerini dierlerinden ayrmanzdr.
e. En iyisi bu konulara zel (ayr) defterler tahsis etmenizdir.
131
DLBLGS
GAYR-I MUNSARF
Arapada isimler kesra ve tenvni alp almama bakmndan ikiye ayrlrlar.
1. Munsarif: rb harekelerinin hepsini gerektii durumlarda alabilen
isimlerdir. Bunlar ref halinde zamme, nasb halinde fetha ve cer (hafd)
halinde ise kesra alrlar.
rb
rnek cmle
Anlam
Ref hli
Nasb hli
Aliyi grdm.
Cer hli
Aliye selam verdim.
Ali geldi.
Munsarif isimlerden sonlarnda elif-i maksre bulunanlar ile mtekellim

ysna ( )muzf olan mfred isimler her irb hlinde de harekeler takdr
edilir, yani telaffuz edilmedikleri iin var saylrlar.
rb
Elif-i maksreli
Mtekellim ysna
muzf
Ref hli
Nasb hli
Cer hli
I. Gayr- Munsarif: Bu isimler ref hlinde zamme, nasb hlinde fetha, cer
hlinde (kesra yerine) yine fetha alrlar. Nahiv limleri bir ismin munsarif

olmasna engel olan (

) dokuz sebep (illet) saymlardr. Gayr-
munsarif olmann dokuz sebebini air u beyitlerinde toplamtr. Nahiv
kaynaklarnda yer alan ve asrlardr okunan bu beyitleri orijinal ekliyle
burada zikretmeyi faydal grdk.

*
Munsarif olmann engelleri dokuzdur. Bu dokuz engelden (sebep/illetten)
ikisi her ne zaman bir kelimede bir araya gelse, artk o kelimenin mnsarif
olmas doru olmaz. Bu engel sebepler:
1. Adl/Udl: Bir kelimenin vezinin baka bir vezne dnm olmas.
132
2. Vasf/Sfat anlaml olmas.

3. Kelimenin mennes olmas
4. Marife olmas.
5. Ucme: (bir kelimenin yabanc bir dilden Arapaya gemi olmas)
6. Cemi (oul) sygasnda olmas.
7. Mrekkeb (bileik isim halinde) bir kelime olmas.
8. ncesinde elif bulunan bir nn bulunmas.
9. Kelimenin fiil vezninde olmas.
Bildiiniz bir gayr- munsarif kelimeyi merf, mansb ve mecrr hallerinde
olacak ekilde cmlede kullannz.
Gayr- Munsarif Kelimeler

Gayr- munsarif kelimeler blmde incelenir:
A. Alemler (zel simler)
B. Sfat olanlar
C. Sygatu mntehel-cum (son cemi kipi) yapsnda olan cemiler.
Nahiv limleri, alem (zel isim) ve sfatlardan, yukarda saylan dokuz
illet (sebepten) ikisini kendisinde bulunduranlarn gayr-i munsarif
olabileceini sylemilerdir. Yani gayr-i munsarif alem bu zelliklerineek
olarak dokuz sebepten birini daha bulundurmaldr. Vasf ve cemilerde ise bir
sebep (illet) yeterli grlmtr. imdi bunlar rnekleriyle birlikte grelim.
A. Alem
(zel sim) Olanlar
1. Alem ve ucme sebeplerini birlikte bulunduranlar: Ucme, bir ismin Arapa
dnda bir dilden alnm olmasdr. Byle isimlere
acem denir.

Ayrca bu tr kelimeler, Arapaya baka dilden girdiini belirtmek iin
(Baka dilden Arapaya giren) diye de anlrlar. rnekler:
Paris, Avrupann en byk metropollerinden biridir.
Hz. brahim, rabbinin emrine itaat iin Kabeyi Merrefeyi ina etti.

Dev balina Hz. Yunusu karanlk bir gecede yuttu.
133

2. Alem ve mennes olanlar:

Bu gruba, menneslik almeti olsun, olmasn mennes varlklara (insan,

hayvan, ehir, lke) verilen zel isimlerle sonunda menneslik almeti
bulunan erkek isimleri girerler. Aadaki cmlelerde geen bu tr gayr-
munsarif kelimeleri inceleyiniz.

.( )

Hamza b. Abdlmuttalib Hz. Peyhamberin amcasyd.
.

Rifann mimarlk sahasnda mkemmel bir yetenei var.

.
:

lahiyat fakltesi dekanl baarl renciyi, Zuhal, Hatice ve
Meryemi dllendirdi.

.-

Amine kz Vehb, Hz. Peygamberin annesiydi.
3. Alem ve sonunda eki bulunanlar:

( )
Aadaki cmlelerde geen bu tr gayr- munsarif kelimeleri inceleyiniz.

/
/

.-

Halife Hz. Osman, Hz. Peygamber (s.a.v.)in damadyd.

.
Kardeim Adnann kz var.
4. Alem ve fiil vezninde olanlar. Mesel
kelimesi ve
gibi fiil
mz
vezninde,
muzr
vezninde
bir alem
vezninde bir isimdir. Yine
olduu iin gayr- munsariftirler. Aadaki cmlelerde geen bu tr gayr-

munsarif kelimeleri inceleyiniz.
/
/
/

Yenbu, Kzldenizde bulunan gzel bir kenttir.
Ekremle bu konuda daha nce iki kez konutum.
134
5. Alem ve adl/udl (asl syglarndan baka bir vezne dntrme yoluyla

kazanlan vezindeki isimler). Mesel kelimesinin aslnn olduu ve
ondan dnt kabul edilir. Mesel:
Not: nn cem kipi olan

ve tekd lafzlarndan bulunan ,
kelimeleri de alem olmadklar halde gayr- munsariftirler. rnek:
ve

[ 184 ]

Sizden kim (oru gnlerinde) hasta veya seferde ise o (tutamad)
gnler saysnca baka gnlerde oru tutar.
..

Hindlere ve baka kadnlara uradm
6. Sonunda memdd ( ) olsun maksr ( ) olsun elif bulunanlar:

l:
Hatra:
lde:

Mutu, mjde:

ok karanlk bir gecede

Yeil:

Gebe:
Mavi:
en dk:
7. Alem ve

( kaynam bileik isim) kalbnda olan isimler:
Aadaki cmlelerde gayr-i munsarifleri tesbit ediniz ve ne sebeple gayr-

munsarif olduklarn syleyiniz.
.
.1
.2
.3
.

.
.4
B. Sfat Olan Gayr- Munsarifler
Yap itibariyle sfat mns tayan kelimelerden bu zelliklerinin yansra,
elif-nun eklenenler, fiil vezinlerinde olanlar ve yukarda akland zere
udl nitelii tayanlar da gayr- munsariftirler. imdi bunlar da
rneklendirelim:
1. Vezinlerinde asl vezinden dnme (udl/adl) bulunan sfat mnl
kelimeler. Bunlara rnek letirme saylardr.
135
Birer: /

/

, kier : / , er:
Drder: /
, Beer:
Altar:
/

/
Yedier:
, Sekizer: / Dokuzar: /
/
Onar:
/
eklindeki asln ekline dnmesi

Bunlardaki dnme (udl),
tarzndadr. Dierleri de ayn ekilde aklanmaktadr.


Memurlar, yeni mdrle tek tek tokalatlar.
2. Mennesi vezninde olan veznindeki sfatlar:
Susuz:
mennesi eklindedir.
A Kadn:
A adam:

.

Komun aken tok yatma!

.

Fakltemizdeki her renci hikmete ve bilgiye susamtr.
.

Mtahit, tembel oluu nedeniyle o iiyi sksk azarlyor.
Ancak bu vezinde olanlardan mennesine t-i marbta bitienler gayr-
munsarif olmazlar. Mesela: ( uzun boylu erkek) kelimesi gibi mennes
sygasna t-i merbta bitienler ( uzun boylu kadn) gayr-i munsarif
deil, munasrif olurlar.

Piman:
mennesi
Ahmak, kalbi lm:
mennesi
Karn zayf:

mennesi

plak: mennesi:
136
3. Mzekkerleri
vezninde olan sfat anlaml kelimeler. rnekleri:

Mzekkeri:
Mennesi:
"
( " )

Bir Arabn Arap olmayana ve bir beyazn siyaha takvdan (Allahn

emirlerine gre yaamaktan) baka hibir stnl yoktur.

Kk izci yanna yeil bir matara ve siyah bir drbn ald.

veznindeki ism-i tafdller de gayr- munsariftir.
Daha kk:
Daha byk:
Daha irkin:
Daha gzel:
Matematik ve Fizik konusunda arkadalarmdan nde deilim.

.

Portakal ve mandalini, ardaki meyvelerin en ucuzu olarak grdm.
kelimelerinin gayr- munsarif olu sebeplerini aklayp

, ve
rnek cmlelerde kullannz.

C. Sygatu Mntehel-Cum (Son oul kipi) Yapsnda Olan Cemiler
Bu oul isimler, oul (cemi) yaplrken getirilen elif harfinden sonra 2 veya
ve
vezinlerinde bulunurlar.
3 harf ihtiv ederler. ounlukla
Mescidlerde namaz klarz.

Biz ok anahtar satn aldk.

Okullarda reniriz.
Dier rnekler:
Mfred
Mabed
Lamba

137
Cemi
Dirhem
Dinar
Meclis
Anahtar
Sere
Dakika
Kural
Kfile

.

Dn mehur doktor ve gazetecilerle bir araya geldik.
Gayr-i Munsarif simlerin zel Durumlar

Gayr- munsarif isimler de dier isimler gibi cmlenin herhangi bir gesi
olabilir. Bunlar dier isimlerden ayran en bata gelen zellik, bir ismin
gayr- munsarif olmas iin zel kalplarda olmas gereklidir. Bunlar
yukarda rnekleriyle zikretmitik.
Gayr- munsarif isimleri tekilerden ayran bir zellikleri de irb
almetini allarndadr. Bu da ekilde belirginleir:
1. Gayr- munsarif kelimeler sonlarna kesra ve tenvin kabul etmezler.
2. Gayr- munsarif isimler cer hallerinde kesra deil fetha alrlar.
3. Gayr- munsarif kelime u iki durumda kesra alr:

a. Banda harf-i tarf bulunduunda
b. Muzf durumunda olduunda


.

Sonunda mhendislerin raporlarn incelemeyi bitirdik.
.

Bu profesrler, niversitenin lojmanlarnda oturuyorlar.
138
Aadaki Trke cmleleri Arapaya eviriniz.

1. Allahn dostu brahim, olu smail ile birlikte Kabeyi yapt.
2. Mhendis Rdvanla yolda tantm.
3. Bu sorulara yazl cevap ver.
4. Zleyha, Yusufa iftira etti.
5. Arkadam Yekrle mzeleri ziyaret ettik.
6. Askerler ikier ikier yrdler.
7. Okulda baka kzlar grdm.
8. Arkadam Sleymanla Yemendeki Hadramut ehrine gideceiz.
9. Uakla, er drder utu.
10. fkeli iken hkm verme.
I. Aadaki cmlelerin en yakn Trke evirisini bulunuz.

a. Eskiden kylerde evler gaz lambas vard, imdi ise durum deimitir.
b. Eskiden kylerde evler gaz lambasyla aydnlatlyordu, imdi ise durum
deimitir.
c. Eskiden kydeki evimizde gaz lambasyla aydnlatlyordu, imdi ise durum
deimitir.
d. Eskiden kylerde evler gaz lambalaryla aydnlatlyordu, imdi ise durum
deimitir.
e. Eskiden kydeki evimizde gaz lambasyla aydnlatlyordu, imdi her yerde
elektrik var.

II. .
a. stanbul ve Edirnede tarihi ve turistik mekanlardr. Her ikisinde de

insanlarn dikkatini eken doal manzalar vardr.
b. stanbul ve Edirnede pek ok tarihi ve turistik mekan bulunmaktadr. Her
ikisinde de insanlarn dikkatini eker.
c. stanbul ve Edirne tarihi ve turistik mekanlarn ok olduu ehirlerdir. Her
ikisinde de insanlarn dikkatini eken doal manzalar vardr.
d. stanbul ve Edirnede pek ok tarihi ve turistik mekan bulunmaktadr. Her
e. stanbul ve Edirnede pek ok tarihi ve turistik mekan bulunmaktadr, doal
manzalaryla insanlarn ilgilerini ekerler.
139
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde geen gayr- munsarifleri tespit ediniz.
.1
.

.

.2

.

.3

.

.4
.
.5
:
...
.6

.7
.
.8
2. Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere parantez iindeki, gayr-

munsarif isimleri yaznz.
.1 .......
.

(
) .
.2
.......

) (
.

......
.3
) . (

.........
.4
) (
.

......
.5
........ .6
.
.7 ......

.
) (
) (
(
)
) .

.8
(
......
(
.9
) ......
.
...... .10
)
(
3. Aadaki cmlelerde sfat olan gayr-i munsariflerin altn izin ve

gayr-i munsarif olma sebebini ve irb alma durumlarn aklayn.
.
.1
:
.2
.

.
.3

.4 .
140

.

.5

.
.6

.
.7

.

.8

.9
.

.

.10
4. Aadaki cmlelerde braklan boluklar gayr- munsariflerle
doldurunuz ve neden gayr- munsarif olduklarn aklaynz.
.1 . ........
.
.2 .........

. .....
.3

...... .
.4
. .......

.5
.
.6 ........
.7 .....
.

.
.......
.8
......
.9
. .......
.10
5. Aadaki cmlelerde gayr- munsarifleri belirleyin ve gayr- munsarif
olma sebeplerini aklaynz.
.
.1
:

.
.2
:

:
.
.3
.

.4
.

.5

.
.6
.7
.8
.

141

) ( .
.9

.10
.

6. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin harekelerinin sebebini

syleyiniz.

.

.1

.
.2

.
.3

.4

.

.5

.6 -

.
.7

.
.8
.9
.

.10
.

7. Aadaki parada geen gayr- munsarifleri cmlede hangi konumda

olduklarn belirtiniz.

.

8. Aadaki metni okuyunuz. Bilmediiniz szlkten bulunuz. Metinde
geen gayr- munsariflerin kullanmlarn rendiiniz bilgilerle
karlatrnz.

142
zgn :

)( Salar birbirine karm olan kimse :

Dinlenmek :

Iklandrmak :

Adaletli davranmak :

Gecelemek :

( (Karanl) datmak, ktl ortadan kaldrmak :

)
Evlenmek :

)( Mikrop :
Humma (ateli hastalk) :
Ayrmak, tahsis etmek :

(Bir eyi) ilerletmek :
Konvoy :

(Zil vb. ) almak :
)( Rzgar :

)( Lider :
Ynetmek :

Elendirmek :

)(
Ba, lgi :
ki katna karmak, katlamak :

)(

Frtna :
Deh :
143
Zorluk :
Yaknlk, akrabalk :
Gk kua :

Konum, yer :
Ocak : )(
Soba : )(
lerleyen, Kalknan :

Ulam aralar :

Mandalina :
zet
Munsarif ve gayr- munsarif terimlerinin tanmn yapabilmek
Munsarif, cmle iindeki kullanmlarnda kesra ve tenvn alabilen
gibi kelimelerdir.

Aa yapraktan dt:

nsann bu hayatta yaad gnler onun sermyesidir.

Gayr-i munsarif ise, cmle iindeki kullanmlarnda kesra ve tenvini kabul
etmeyen kelimelerdir. rnek:

Sleymandan defterler aldm.

Adam, Msrdan geldi.
Grld gibi bu cmlelerin sonlarnda bulunan gayr-i munsarif kelimelerin

balarnda cer harfi bulunduu halde kesra ile deil fetha ile
harekelenmilerdir. Bunlar ise tenvin almamlardr. Gayr- munsarif isimler,

diye de anlrlar.
Gayr- munsariflerin irb almetlerini tanyabilmek
Gayr- munsarif kelimeler, cmlelerde merf durumda bulunduklarnda
zamme,
mansb durumda bulunduklarnda fetha, mecrr durumda
bulunduklarnda yine fetha ( ) alrlar.
Gayr- munsarif olma sebeplerini aklayabilmek

Bir kelimenin gayr- munsarif olmas iin aadaki dokuz zellikten ikisinin
veya ikisinin yerine geen bir tanesinin bulunmas gerekli grlmtr.
144
1. Sygann (kipin/yapnn) deimesi.

2. Vasf olmak.
3. Mennes olmak.
4. Marife olmak.
5. Yabanc bir dilden Arapaya gemi olmak (ucme)
6. Cemi (oul) sygasnda olmak.
7. Mrekkep (bileik isim) olmak.
8. Elif ve nn ( )harfleri eklenmi olmak.
9. Fiil vezninde bulunmak.
Gayr- munsariflere ait zel durumlar aklayabilmek.
Gayr- munsarifleri teki kelimelerden ayran belli bal zellikler unlardr:
1. Gayr-i munsarifler sonlarna kesra ve tenvin kabul etmez.
2. Gayr-i munsarifler cer hallerinde kesra deil onun yerine fetha alrlar.
3. Gayr-i munsarifler u iki halde kesral okunurlar.
a. Balarnda harf-i tarf bulunduklarnda.
b. Muzf durumunda olduklarnda:

Mslmanlar camilerde namaz klarlar.

renciler, lkenin okullarnda okuyorlar: .

Kendimizi Snayalm

) cmlesindeki gayr-i munsarifler,
1. (

aadakilerden hangisine uyar?
a. Alem ve udl
b. Sfat ve elif-i maksre
c. Alem ve ucme
d. Sfat ve elif-i memdde
e. Sygatu mntehel-cum

cmlesindeki bo braklan
2.
...... ) (
yere aadakilerden hangisi en uygun ekilde tamamlar?
a.

b.
145
c.
d.
e.
3. Aadaki cmlelerin hangisinde gayr- munsarif vardr?

a.

b.

c.

d.

e.

cmlesinde alt izili kelimenin yerine

4.

aadakilerden hangisi getirilebilir?
a.
b.
c.
d.
e.

5.

cmlesinin

Trke doru karl
a. Size selam verilmese dahi siz selam verin.

b. Size selam verildiinde siz de selam (karlk) verin.
c. Size selam verildiinde siz ondan daha gzeli ile selam (karlk) verin.
d. Size selam verildiinde siz ondan daha gzeli ile selam vermeniz
gerekmektedir.
e. Size selam verilirse siz de o selama daha gzel karlk verirsiniz.
Kendimizi Snayalm Cevap Anahtar

1. c
Cevabnz doru deilse Gayr-i munsarif konusunu yeniden

okuyunuz.
2. c

okuyunuz.
3. c

okuyunuz.
4. e

okuyunuz.
5. c

okuyunuz.
146

Sra Sizde 1
Merf durumda (fil):

Mansb durumda (mefln bih):

Mecrr durumda (muzfun ileyh):

Sra Sizde 2
Alem (zel isim) ve mennes olma sebebi var. 1.
) ilaveli gelmitir.( Alem (zel isim) ve sonuna 2.
3.
Alem (zel isim) ve mennes olmas sebebiyle
Alem (zel isim) ve muzri fiil vezninde olmas sebebiyle 4.
Sra Sizde 3

Elif-i memdde ile biten isimlerdendir.

) vezninde mntehel-cum sygasnda bir cem (oul) isimdir. ( ,

( ,
) vezninde mntehel-cum sygasnda bir cem (oul) isimdir.

Sra Sizde 4

.1
.
.

.2

.3
.
.4

.5
.

.
.6
.

.7
.

.8
.9
.

.

.10
147
Sra Sizde 5
I.

b. Eskiden kylerde evler gaz lambasyla aydnlatlyordu, imdi ise durum
deimitir.
II.

.

d. stanbul ve Edirnede pek ok tarihi ve turistik mekan bulunmaktadr. Her
Galyin, Mustafa (1966). Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Sn, Muhammed smil vd., (ts.). el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
e-idyk, Ahmed Fris (1332). Gunyetut-tlib ve munyetur-rgb,
stanbul.
148
149
Amalarmz
Tekdi tanmlayabilecek,
Tekdin ksmlarn ayrt edebilecek,
Tekdin irbn aklayabilecek,
Tekdin cmledeki yerini deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Pekitirme
Tekd
Mekkid
Mekked
Tekd-i lafz
Tekd-i manev
neriler
Bir Trke dilbilgisi kitabndan pekitirme ifde eden konular ve

Mehmet Maksudolunun Arapa Dilbilgisi, M. Meral rtnn Arapa
Dilbilgisi Nahiv veya smail Gler-Hseyin Gnday-ener ahinin
Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi) kitaplarndan tekd konusunu
okuyunuz.
150
Tekd

GR
Karmzdaki kiilere duygu ve dncelerimizi kelime ve cmlelerle
anlatrz. Muhataplarmz bizim szlerimize her zaman ayn derecede
inanmayabilir. Bunun da eitli sebepleri olabilir. Bazen karmzdaki kii
bizi iyi tanmyor olabilir. Bazen sylediimiz sz kesinlik ifde etmeyebilir.
Bu gibi durumlarda muhatabmz ikn etme yollarna bavururuz. Mesela
karmzdakini inandrmak iin yemin ederiz. Kimi zaman sylediimiz bir
harfi, bir ismi hatta bir fiil veya isim cmlesi bile olsa olduu gibi tekrar
ederiz. zetle, karmzdakinin szmzn doruluuna, dndmz gibi
ifde ettiimize ve szmzn baka bir anlam tama ihtimali bulunmadna inandrmak iin o sz tekrar ederek pekitiririz. te bu sluba
Arapada tekd denir.
Arapadaki tekd (sz pekitirme, muhtab szmze inandrma)
slubu lafz ve manev olmak zere iki ksmda ele alnr. Lafz tekd
yaplrken bir isim, bir fiil, bir harf veya bir cmle tekrarlanr.
Ali geldi, geldi.

.
Ali geldi, Ali.
.
Manev tekd ise pekitirmek istenilen isimden sonra baz kelimelerin

getirilmesine tarznda olur. Misal olarak

Bilginlerden

biri aya ulat dediimiz zaman, burada bu sz duyan kimsenin aklna
eitli ihtimaller gelir. O bilgin ayn zerine mi indi, onun yrngesine mi
oturdu veya ilm bakmdan onun srlarna m vkf oldu? Bunlardan herhangi
birinin kastedilmi olmas muhtemeldir. Ancak

Bilginlerden biri ayn bizzat kendisine ulat dediimiz zaman btn bu
muhtemel yan mnlar ortadan kalkar. Karmzdaki kii bizim szmzn
gerek mnsn anlam olur. Bu cmlemizdeki szmz tekd-i
manev unsurudur.
Arapada tekd terimi baz kitaplarda tevkd eklinde de anlr. Cmlede
nce geen ve gerek mns vurgulanmak istenene mekkked, mekkedin
mnsn muhtabn zihnine yerletirmek maksadyla tekrarlanan isim, fiil,
harf veya cmleye ise mekkid denir.
151
Arapada tekd konusu iin www.onlinearabic.net ve www.schoolarabia.com

adreslerine bavurabilirsiniz.
OKUMA PARASI
106

142 -

)(

-
(
) ( )

:

)
(

:

:

:
..

) :


.1

.2

.3
.4 " "

.5
152
.6

.7

.8
.9
.10


arasndan seiniz.
/
)
/ ... / / / /
/ / /
(

.1

.2
.

.3
.

.4
(.

) ( )
( )

.5

.
.6

.
.7

.

.8

.
.9
.

.10


(

)

.
.1
.2
.
.
.3

.
.4
.
.5
.

.6

.
.7

153

.

.8

.

.9

.

-
.10

.
.1
.
.2
.

.3
.

.4
.
.5

) (.

:
.6

.
.7
.
.8

,

.9

.

.10
5. Alt izili kelimelerin cemlerini (oullarn) bulunuz.

.

.1

.

.2

.
.3
.

.4
.
.5

.
.6

.

.7
.

.8

-

.9

.10
154
6. Aada verilen Arapa cmlenin en yakn Trke karlkln

seiniz.
I.
a. Dostluk insann yaamnda srekli tekrarlanan gzel bir name gibidir.

Dost olmasayd hayat ekilmezdi.
b. Dostluk, Allahn bir nimetidir. Dost olmasayd hayatta yaanmazd.
c. Dostluk, insan hayatnda tekrarlanp duran gzel bir namedir. Dostun
varl olmasayd insan skntdan lrd.
d. Dostluk srekli duyulan gzel bir namedir. Dost olmasayd insan
skntdan patlard.
e. Dostluk, insan hayatnda tekrarlanp duran gzel bir namedir. Dostun
varl olmasayd insan sklp dururdu.
II.

:

:

.

a. Rivayete gre bnul-Mukaffaa yle denildi: Seni kim edeplendirdi?
bnul-Mukaffa (bu soruya cevaben) Bakasnda gzel bir ey grnce
onu aldm, kt bir ey grnce onu braktm ve bylece edep kazandm
dedi.
b. bnul-Mukaffaa yle sordular: Seni kim edeplendirdi? bnulMukaffa (bu soruya cevaben) Hi kimse. Bakasnda gzel bir ey
grnce onu aldm, kt bir ey grnce onu braktm.
c. Rivayet edildiine gre bnul-Mukaffaa yle soruldu: Seni kim
edeplendirdi? bnul-Mukaffa (bu soruya cevaben) Kendim.
Bakalarnda grdm gzel ve irkin eyleri deerlendirdim dedi.
d. Rivayet edildiine gre bnul-Mukaffaa yle soruldu: Seni kim
edeplendirdi? bnul-Mukaffa (bu soruya cevaben) Kendim. Bakasnda
gzel bir ey grnce onu aldm, kt bir ey grnce onu braktm dedi.
e. Rivayet edildiine gre bnul-Mukaffa (bir soruya cevaben) Kendim.
Bakasnda gzel bir ey grnce onu aldm, kt bir ey grnce onu
braktm demitir.
Alt izili ksmlar daha nce okuduunuz nitelerden size neler hatrlatyor?
Baka bir ifdeyle alt izili bu ksmlar cmlenin hangi gesi durumundadr?

) (

155
DL BLGS
TEKD
Tekd, sylenen sz hitbedilenin zihninde yerletirmek ve pekitirmek
demektir. Gnlk konumalarmzda maksadmz karmzdaki kiiye
anlatabilmek iin bazen bir ismi, bir fiili, bir harfi ve bir cmleyi hatta onlarn
mrdifini (e anlamlsn) tekrarlarz. te tekrarladmz bu sze Arapada
tekd denir. Baz kitaplarda mekkid (tekd edici, pekitirici sz) de
denilmektedir. lk olarak sylediimiz sze mekked (kuvvetlendirilen,
pekitirilen) denilir.
rb bakmndan mekkid/tekd (tekrarlanan sz) mekkede (birinci
sze) tbdir, uyar. Baka bir ifdeyle tekd tevbidendir. rb bakmndan
kendisinden ncekine tbi olan sfat, bedel, atf, tekd ve atf- beyndan
biridir.
Tekd iki ksma ayrlr:
A. Lafz Tekd ()
B. Manev Tekd (
)
A. Lafz Tekd:
Lafz tekd, muhatabmz tarafndan szmzn yanl anlalmamas, yanl
olduu zannedilmemesi, dikkatle dinlenmesi, nem verilmesi gibi sebeplerle
sylediimiz bir sz aynen veya mrdifiyle (e anlamlsyla) tekrarlamaktr.
Bu anlattklarmz hemen u rneklerde gsterelim:
a. smin tekrarlanmas:
Odur, o.
Zeyd geldi, Zeyd:
Arslan geliyor, arslan: (isim tekrarlanm)
b. Fiilin tekrarlanmas
mer kalkt, kalkt. (fiil tekrarlanm)
c. Harfin tekrarlanmas
Evet, Evet. (Cevap harfi olan tekrarlanm)
156
Aadaki rneklerde de mrdifler (e anlamllar) tekrar edilmitir.

Ali oturdu, oturdu.
Bu, aslandr, aslan.
Evet, Evet.
Aadaki yet ve hadislerde alt izili kelimeler lafz

rnekleridir. Dikkatle inceleyelim:
tekd

[22-21 ]

*
Hayr, yeryz (kyamet sarsntsyla) para para olup dald,
Rabbinin buyruu ve saf saf dizilmi olarak melekler geldii zaman..
[5-4 : ]
*

Hayr, ileride bileceksiniz. Yine hayr, ileride elbetteki bileceksiniz
[20-19 : ] ....

...

Can kasca nasl da lt biti! Yine can kasca nasl da lt
biti.

"
( " )

Allaha yemin olsun ki Kureyle savaacam! Allaha yemin olsun ki
Kureyle savaacam! Allaha yemin olsun ki Kureyle savaacam!
"!
!
!
"
hit ol Y Rab! hit ol Y Rab! hit ol Y Rab!
Not: Tekd bulunan bir cmlenin tahlili

Mektubu yollad, gnderdi
Cmlesinin tahlili (elerine ayrlmas, analizi) dierleri iin de bir rnektir.
: Mefln bihtir.
: Mz fiildir, fili zamiridir.

: Yine mz fiildir. Birinci fiil olan
nin anlamca mrdifi/mterdifi (e
anlamls) ve mekkidi/tekdidir. Bunun da fili mstetir zamiridir. Sondaki
zamiri ise mefln bihtir. Bulunduu yer itibariyle (mahallen) mansbtur.
B. Manev Tekd
Manev tekd de yukarda sylediimiz sebeplerden dolay baz kelimeler
kullanlarak yaplr. Bu kelimelerin balcalar unlardr:
157

ocua vali bizzat/kendisi hediye verdi.
Byle bir cmleye
kelimesini zikretmeden duyan kimse, hediyeyi
valinin korumas, grevlisi veya hizmetisinin verdiini anlayabilir, yle
dnebilir. te byle bir anlama ihtimalini ortadan kaldrmak iin

onun bizzat kendisi ifadesini syleriz. Bylece szmz pekitirmi yani
tekd etmi oluruz. imdi kolayca anlalmasn salamak amacyla manev
tekd iin kullanlan kelimeleri gruplandrarak aklayalm:
1. ve kelimeleri ile tekd

Yukarda zikredildii gibi manev tekd iin kullanlan kelimelerden ve
kelimelerinin mfred bir kelimeyi tekd iin kullanldnda mfred

olarak, birden fazla varl gsteren kelimeleri tekd iin kullanldnda ise
vezninde olan cemilerini (oullarn)
ve
kullanrz.
Aadaki rneklerde grld gibi bu iki kelime birer zamire bitiir ve
bu zamir, mfred, tensiye, cemi, mzekker ve mennes olma ynnden
kendisinden nceki isimle uyum halinde olur.
Hkmdar kendisi geldi.
Fatma kendisi reddetti.
. /

. /

ki bakann kendileri geldiler . /

ki prensesin kendileri bizi ziyaret ettiler. . /

/
.

. /

Bakanlarn kendileri geldi.

Kralieler kendileri geldi.
kelimeleriyle tekd
2. ve
Bu tr tekidler marifeyi tekd ederler ve ihta (ierme) anlam tadklar

iin paralar bulunan bir btn ifde eden mfred kelimeleri veya cemileri
(oullar) tekd ederler.

[29 : ]
O, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratt.

[123 " ]

Gklerin ve yerin gayb (srr) yalnz Allah'a aittir. Her i O'na
dndrlr.yleyse Ona kulluk et ve Ona dayan.
158

mtihanlarda rencilerin hepsi baarl oldu:

Geen ay bu kitabn hepsini okudum:

Manev tekd essen marifeye mahsustur. Nekre tekd olunmaz. Yalnzca
ve gibi snrlar belli bir zaman zarf ise tekd edilir.

Seni btn ay boyunca bekledim.
3. Msenn isimlerin tekdi, ve kelimeleriyle tekd

Bunlardan mzekker, ise mennes isimleri tekd ederler. Bu durumda
her ikisi de msenn zamrine muzf olurlar. Bu ki kelimenin irblar
msenn isimlerdeki gibi merf halleri elif ( ) , mansb ve mecrr
durumlarnda ise ( )harfi iledir. rnekler:
Merf Olarak Kullanmlar
ki adam bizzat geldiler.
ki kadn bizzat geldiler.
Mansb Olarak Kullanmlar
ki adamn ikisini de grdm.
ki kadnn ikisini de grdm.

Mecrr Olarak Kullanmlar
ki ocua da selam verdim.
ki kza da selam verdim.
Not: ve kelimeleri zhir (ak) isme muzf olurlarsa irb almeti,

takdr harekedir, bu iki kelimenin ekli deimez. Bu durumda ve
iinde cmlede bulunduklar yere gre irb alrlar. Ancak her ikisi de
o ikisinden her biri anlamndadrlar, dolaysyla lafzan iinde bulunduklar
yere gre cmlenin unsuru olan ve irb alan ve tekd anlamn ifde
ederler.
Adamlarn ikisi de bana geldi
Merf
Kitaplarn ikisini de okudum.
Mansb
159
Otomobillerin ikisini de elde

ettim.
Mecrr

[33 ]

Bu her iki ba da, (her sene devaml surette) rnn verdi.

[23 : ]

Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa, kendilerine "of!"
bile deme
Aadaki parada boluklar uygun tekd kelimeleriyle doldurunuz.

.........

......... .........

......

.

.........
. ..............

4.
ve kelimeleriyle tekd
da kelimesi gibi msenndan baka kelimeleri tekd eder ise de bunun

sygas (kipi) mekkede (tekd edilene) gre deiir. Mfred, mzekkerin
tekdinde
, mennesin tekdinde ise , mzekker cemin tekdinde
mennes cem in tekdinde ise ile tekd edilir. Misaller:

Ordunun hepsi geldi.
Bln hepsi gitti.
rencilerin hepsi geldi ve ben onlarn hepsini grdm.

Kadnlarn hepsi altlar.

[94-93 : ]

Artk hem onlar, hem azgnlar ve blisin ordusu oraya (cehenneme)
tepetaklak atlrlar.
Bunlardan baka

nun tbilerinden olmak zere
lafzlar vardr. Bunlarla tekd yaplrken yalnz balarna kullanlmayp
dan sonra zikrolunurlar.
Ordunun btn hepsi geldi.
/ /

/ /

160

/ /

/ /

Yukardaki rnek cmlelerde olduu gibi bunlarn ayrca mnlar

olmayp / dan sonra daha fazla tekd ifde etmek iin kullanlrlar.
5. ve
kelimeleriyle zamirler de tekd olunurlar.
Hepiniz gidiniz
Merf
Onlarn hepsini grdnz.
Mansb
Onlarn hepsine uradm.
Mecrr
ve kelimeleriyle muttasl merf zamirin tekd edilebilmesi iin nce

merf zamirle tekd edilir, sonra bu kelimeler getirilir.
Siz kendiniz gidiniz.

Kendiniz kalkn.
Okula bizzat uradm.
Sen kendin syledin.
O bizzat kendi gitti.
Topluluk kendileri geldiler.

Kadnlar kendileri geldiler.
Ancak nasb ve cer hlinde bulunan zamirleri tekd ederken bu munfasl

zamirler gerekli deildir.
kelimelerinin her ikisiyle birlikte

ve
kelimesi nce sylenmek
artyla tekd edilendir:
Ordunun hepsi geldi.
Merf
Bln hepsini grdm.
Mansb
retmenlerin
selam verdim.
Mecrr
hepsine
Not: ve kelimeleri zid harfiyle cer olunduu da olur. O halde

metblarna (tekd ettikleri kelimelere) gre irblar mahall olur.
Zeyd bizzat geldi.
161
Ref Hli
Nasb Hli
Cer Hli
Babann kendisini grdm.

Babann
verdim.
kendisine
selam
Aadaki cmleleri Trkeye eviriniz ve cmlelerdeki tekdleri gsteriniz.
)(
.

.1
.

.2

.
.3
"
" "
"
.
.4

.

.5

.

.6

.7
.

.

.8

.

.9
.10
.

Aadaki Trke cmleleri Arapaya eviriniz.

1. Hak ortaya kt, hak ortaya kt.
2. Zeydin kendisi geldi.
3. nsanlarn hepsi bayram dolaysyla sevindiler.
4. Okulun tamam tren iin sslendi.
5. Her iki kz renci snavda baarl oldular.
6. Annem tm insanlarn en deerlisidir.
7. ocuk, her iki elini de ykad.
8. Hepinize sayg duyuyorum.
9. Bakan bizzat okulu ziyaret etti.
10. Ayn filmi daha nce de seyretmitik.
imdiye kadar rendiiniz bilgiler nda aadaki beyti tahlil ediniz
(gelerine ayrnz).
phe yok ki, retmen ve doktorun her ikisi de kendilerine sayg

gsterilmedii zaman samm davranamazlar.
162
ALITIRMALAR
1. Aadaki kelimelerde bulunan tekdleri belirleyiniz.
.1

.
.2

.
.3
.

.4
.

.5

.

.6
.
.7

.8
.

.
.9
: .
.10
2. Aadaki boluklara uygun olan tekdleri parantez iinden seiniz.
) (
.......
.1

.2

(

) ........

.......
) . (
.3
......
.4
) . (

(

.5
....... )

.6 .........
(

) .

(
.......

.7
) .
) (
.8 ........
) ....... (

.9

.........
(.

) .
.10
3. Aadaki boluklara uygun olan tekdleri parantez iinden seiniz.

(
.1 .......

) .

) (
.2 ......
.3 ........
(

) .

(
.4

..... ) .
.5
) ...... (

) ...... (
.6
163
.....
(
)

.7

) . (

.8
.......

.9
(

......
) .

) . ........ (.
.10

4. Aadaki cmleleri parantez iindeki kelimeleri kullanarak rnekte

olduu gibi yeniden yaznz.
) (

.

)
(
.1
) . (

.2

) (
.3

) (

.4

) . (

.5

) .(

.6

.7
) . (

) . (
.8

) (
.9

.10

) (
5. Aadaki cmleleri rnekteki cmlelerde olduu gibi gerekli

deiiklikleri yaparak yeniden yaznz.

.
-

.

.1

.

.2
.3 .
.4
.

.5

.

.6
.

.
.7

.8

.

.
.9

.
.10
164
6. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde sralaynz.
.1
/ / / / /.
/ .
.2
/ / / /
/ .

.3
/
/ /
/
/ / / .
.4 /
/
.5 / / /
/ .
.6 / /
/
.

/
.7 /
/ /
.8
/ / / .
/

/ / /
.

.9
.10 /
/ /
/ .
7. Aadaki parada geen tekdleri bulunuz.
Kelime ve Deyimler
Yz evirmek, brakmak :

Almak, yapmak :
(Bir eyle) mehur olmak :
(kle) azat etmek :
Mazeret sahibi olmak, mazereti olmak :

i brakmak :

Etkilenmek :
Tekrarlanmak :

165
Girimek :

Sabretmek, katlanmak :

imek
imek :
Vefat etmek :

Karlamak :
Gmrk : )(

Evet :
Haset eden kii :

)(
Yakn arkada : )(
Gr :
( )
Vazgemek, istememek : ...

Tevik etmek :

Maa : )(
Kurnazlk etmek :

Zndklk :
Gazeteci :
Sklmak :

rnek vermek :
Glge : )(
Farketmek, bulmak :
Kartal : )(

Bkmak, usanmak :

Beraber kalmak :
Semen :

Vali :
( )
Korumak :

Haber ajans :
166
zet
Tekdi tanmlayabilmek
Tekd, sylenen sz hitbedilenin zihninde yerletirmek ve pekitirmek
demektir. Gnlk konumalarmzda maksadmz karmzdaki kiiye
anlatabilmek iin bazen bir ismi, bir fiili, bir harfi ve bir cmleyi hatta onlarn
mrdifini (e anlamlsn) tekrarlarz. te tekrarladmz bu sze Arapada
tekd denir. Baz kitaplarda mekkid (tekd edici, pekitirici sz) de
denilmektedir. lk olarak sylediimiz sze mekked (kuvvetlendirilen,
pekitirilen) denilir.
Tekdin ksmlarn ayrt edebilmek
Tekd iki ksma ayrlr:
a. Lafz Tekd ()
b. Manev Tekd (
)
Lafz tekd, muhatabmz tarafndan szmzn yanl anlalmamas,
yanl olduu zannedilmemesi, dikkatle dinlenmesi, nem verilmesi gibi
sebeplerle sylediimiz bir sz aynen veya mrdifiyle (e anlamlsyla)
tekrarlamaktr.
Zeyd geldi, Zeyd:
Arslan geliyor, arslan: (isim tekrarlanm)

mer kalkt, kalkt. (fiil tekrarlanm)
Evet, Evet. (Cevap harfi olan tekrarlanm)

Aadaki rneklerde de mrdifler (e anlamllar) tekrar edilmitir.
Bu, aslandr, aslan.
Evet, evet.
Manev tekd ise baz kelimeler kullanlarak yaplr. Bu kelimelerin

balcalar unlardr:

ocua vali bizzat/kendisi hediye verdi .

Tekdin irbn aklayabilmek
rb bakmndan mekkid/tekd (tekrarlanan sz) mekkede (birinci sze)
tbdir, uyar. Baka bir ifdeyle tekd tevbidendir. rb bakmndan
kendisinden ncekine tbi olan sfat, bedel, atf, tekd ve atf- beyndan
biridir.
Bakan bizzat geldi.

167
Tekdin cmledeki yerini deerlendirebilmek,

Tekd olan kelime mekkedden sonra yer alr. Lafz tekdler, tekit edilen
lafzn aynen ya da e anlamlsnn tekrarlanmasyla yaplr. Ma nev tekd
iin kullanlan lafzlar ise mekkede uygun bir zamire muzf olarak yine
mekkedden sonra bulunur.
Ramazan geldi, Ramazan
Ayn adama selam verdim.
Kendimizi Snayalm
1.
......
cmlesindeki boluu aadaki tekdlerden
hangisi en uygun ekilde tamamlar?
a.
b.
c.
d.
e.

2. Aadaki cmlelerin hangisinde lafz tekd vardr?

a.

b.

c.

d.

e.
3. Aadakilerden hangisi manev tekd iin kullanlan kelimelerden biri

deildir?
a.
b.
c.

d.
e.
4. Aadaki cmlelerin hangisinde tekdin kullanm dorudur?

a.

b.

c.

d.

e.

168
cmlesinin Trke doru karl

5.

a. retmenler bu sene enstitye dndler.
b. Ayn retmenler bu sene enstitye dndler.
c. retmenler enstitye bu sene yine dndler.
d. retmenler bu sene enstitye dndler.
e. retmenler kendileri bu sene enstitye dndler.

1. c
Cevabnz doru deilse Tekd konusunu tekrar okuyunuz.
2. c
3. e
4. c
5. e

Sra Sizde 1
: Tefaul bbndan muzri fiildir.

: mterek ism-i mevsllerdendir. Cmlede kendisinden nceki

kelimesinin muzfun ileyhi olduu iin mahallen mecrrdur.
: Mefln fhtir.
: Atf harflerinden ile kendisinden nce mecrr bulunan kelimeye

atfedilmitir. Matfun aleyhin irbna tbi olduu iin bu kelime de mecrr
olmutur.

: Burada
, knenin ismidir. sm-i irettir. sm-i iretler
mebn olduu iin mahallen merfdur. ise knenin haberidir. Lafzan
mansbtur.

cmlesi ise nin slas olduu iin irbtan mahalli yoktur.

Sra Sizde 2
169
Sra Sizde 3
)(
.

Ashaptan bir ksmnn Medneye hicretinden sonra Hz. Peygamber de hicret
etti.
.

Uan ehir merkezine dtn duyunca bizzat biz dehete kapldk.

.

Okul mdr, dn, renci velilerinin bizzat kendilerini toplantya ard.
"
" "
"
.

Babam her hangi bir eye kzdnda Sbhanallah, Sbhanallah szn
defalarca tekrarlard.

.

Bir koumuz ve bir keimiz vard, Kurban Bayramnda her ikisini de kestik.

Talihli balk, kendi kendine boulmaktan kurtuldu.
Haclar geen yl da ayn uaklarla Ciddeye gitmilerdi.
.

Verilen bilgilerden emin olmak iin btn kaynaklara mracaat ettim.

.

Her iki renci de, ahlak ilkelerine aykr davranlar yznden
cezalandrlacak.
Kk ocuk, Ben hrsz deilim, ben hrsz deilim! diye bararak

alamaya balad.
Sra Sizde 4
1. Hak ortaya kt, hak ortaya kt.
2. Zeydin kendisi geldi .

3. nsanlarn hepsi bayram dolaysyla sevindiler.

4. Okulun tamam tren iin sslendi.
5. Her iki kz renci snavda baarl oldular.
6. Annem tm insanlarn en deerlisidir.
170
7. ocuk, her iki elini de ykad.

8. Hepinize sayg duyuyorum.
10. Ayn filmi daha nce de seyretmitik.

9. Bakan bizzat okulu ziyaret etti.
Sra Sizde 5
: Fiile benzetilen harflerdendir.

: nin ismidir, lafzan mansbtur.
,
kelimesi zerine atfedilmitir. Lafzan
: atf harfidir.
mansbtur.
: Tekddir. Msenn gibi irb alanlardan olduu iin harfi ile nasb
edilmitir. zamiri nn muzfun ileyhidir.
: Olumsuz muzr fiildir. Lafzan merfdur. Ref almeti -efl-i
hamse/be fiilden olduu iin- sondaki nun harfinin var olmasdr. Bu fiilin
cmlesi bataki nin haberi olmak zere
fili elif zamiridir.

mahallen merfdur.
: Zaman zarfdr.
: zamiri fiiliyle tefsir edilen/aklanan mahzuf bir fiilin nibul-fili
olmak zere merfdur.
: Meczm muzri fiildir. Cezm almeti sonundaki nnun

hazfedilmesidir.
Hanbelzde, Muhammed akir (1329). Temrnli ve rbl Lisn- Arab
(Nahiv), stanbul. (nr. Hseyin Elmal 2010 zmir).
Muhammed Muhyiddin Abdlhamid (1967). Tenkhul-ezheriyye, Kahire.
Sn, Muhammed smil vd., (ts.). el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
171
Amalarmz
Bedel kavramn tanyacak,
Mbdeln minh ve bedeli tespit edebilecek,
Bedel eitlerini birbirinden ayrt edebilecek,
Bedel ile manev tekit arasndaki fark grebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Bedel
Mbdeln minh
Bedel-i kl
Bedel-i itiml
Bedel-i baz
Bedel-i mbyin
Bedel-i galat
neriler
Metin ierisinde geen manasn bilmediiniz kelimeler iin bir ArapaTrke szle bavurunuz.
smail Gler, Hseyin Gnday ve ener ahinin Arapa Dilbilgisi

(Nahiv Bilgisi) isimli kitabndan Bedel konusunu okuyunuz.
172
Bedel

GR
Arapada bir kelime veya ifadenin ardndan, bazen onun ayn olan, bazen bir
ksmn, bazen de ona ait bir zellii aklayan baka bir kelime veya ifade
( "Kitab
daha kullanlr. Buna Arapada bedel denir. Mesel "

okudum) deriz. Bu ifadeden genel manada kitabn okunduu anlalmaktadr.

Ancak ne kadarnn okunup okunmad konusundaki tereddt ortadan
lafznn peine
kaldrmamaktadr. Burada
kelimesini getirerek
"
( " Kitabn yarsn okudum) dediimizde eklediimiz bu

kelime manaya daha da aklk getirmekte, dier ihtimalleri ortadan
kaldrmaktadr. te bu eklenen kelimeye Arapada bedel denmektedir.
Trkede buna benzer ifadeler iin aklayc, aklama cmlesi vb. terimler
kullanlmaktadr.
Yine Trkedeki nvan gruplarndan sonra gelen isimler de Arapadaki
bedel konusunun bir ksmna karlk olmaktadr.
)
Doktor Ahmet usta bir doktordur. (

ofr Hasan gvenilir bir ofrdr. (

)

rneklerde de grld gibi nvnlardan sonra gelen isimler kelimenin
manasna aklk getirmektedirler ve iki kelime tam olarak birbirinin yerini
tutmaktadr.
Trkede kullanlan nvan gruplar iin Tahsin Banguolunun Trkenin
Grameri isimli kitabndan Yanama Takmlar blmn ve Zeynep
Korkmazn Gramer Terimleri Szlnden Aklayc ve Aklama Cmlesi
maddelerini okuyabilirsiniz.
OKUMA PARASI
( )

)(

173

)(

.
:

.

.

!
:

! : ! :

:
.

:
.

.

: !

)(

.
)(

.

.
:
.
: .

: !
.
:

:

.
174
:
.

: 3 ( 32-31
)

.1

)(

.2

)(

.3

.4
)(
.5

.6

.7

.8

.9

.10
2. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.

(
)

.1

.
.
.2

.

.3
.
.4
.

.5
.
.6
:
.7

.

.8
175

.

.9

.

.10



(
)

.

.1

.
.2

.

.3

.4
.5
.

.6

:
.

.7 :

.8

.

.

.9
.
.10

ediniz.

.
.1
.
.2

.3
.

.4

.

.
.5

.
.6

.
.7
.
.8
.
.9

.10

:
176

ediniz.
.

.1
.
.2
.

.3
.

.4
.

.5
6. Aadaki cmlelerden doru olanlarn sonuna ( ), yanl olanlarn

sonuna da () iaretini koyunuz.
)(
.
.1

) ( .....
.2 .
) ( .....

.
.3
) ( .....
.

.4

) ( .....
.5

) ( .....
7. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun harfi cerlerle doldurunuz.
....
.

.1

.....
.2
.....
.3
......

.4
.....

.

.5
8. Aadaki cmlelerdeki alt izili isimleri, rnekte olduu gibi, zamirli

hle dntrnz.
.1
.

.2

.3
.
..............................
..............................
..............................

.............................. .
.4
:

.5
..............................
177

9. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez iindeki kelimelerden uygun olan ile doldurunuz.

(

)
.
......... .1
.
.......... .2
.
......... .3
......... .4
.
.
......... .5
......... .6

.
. ........ .7
DL BLGS
Bedel
Arapada bedel tevbi konusu ierisinde yer almaktadr. Tevbi sfat, tekit,
atf ve bedelden olumakta olup, bir ismin peinden gelerek onun irbna
tbi olan kelimeleri ifade etmektedir. Bunlar irb ynnden bamsz
deillerdir. nceki isim merf ise tevbiden olan kelime de merf,
mansbsa mansb ve mecrrsa mecrr olur. nceki isme metb, peinden
gelen isme de tbi ad verilir. Tbi olanlar manasna gelen tevbiden
birisi de bedeldir.
Bedel, ncesinde geen kelimenin irbna tbi olan lafzdr. Bedeldeki
ama, ncesindeki kelimenin manasn aklamak ve onu pekitirmektir.
Buna bedel denmesinin sebebi ise adndan da anlalaca zere, ncesindeki
kelimenin yerini tam olarak doldurabileceinden dolaydr. Bir cmlede
ncesindeki kelimeyi kaldrarak onun yerine bedelini koyduumuzda manada
herhangi bir noksanlk meydana gelmez. Bedelli bir ifadede asl maksat bedel
olan kelime olup, ncesindeki kelime ise ona bir hazrlk olarak
zikredilmektedir.
Bedelin geleri
Bedelin iki temel gesi bulunmaktadr: Mbdeln minh ( ) ve
bedel () .

Makalenin bete birini okudum.
1. Mbdeln minh: Bedelden nce gelen isim olup, bedel bu isme tbi olur.
Mbdeln minh fil, mefl ya da benzeri bir ge olur.
2. Bedel: Mbdeln minhden sonra gelip ona tbi olan lafzdr.
178

Bedelin eitleri
Bedel ile mbdeln minh arasndaki btn-para ilikisi dikkate alnarak
bedel drde ayrlmtr.
1. Bedell-kl minel-kl (bedel-i mutbk). (

)
)
2. Bedell-baz minel-kl.(

)

3. Bedell-itiml. (
4. Bedel-i mbyin. (
)

1. Bedell-kl minel-kl (bedel-i mutbk)

Bedel ile mbdeln minhin ayn ey ise bu tr bedele bedel-i kl veya
bedel-i mutbk denir.
.

Arkadan Hasan geldi.

.

Arkadan Hasan grdm.

.

Arkadan Hasana selam verdim.

Yukardaki rnekte de

kelimesi mbdeln minh, kelimesi
de bedeldir. Bedel, mbdeln minhin ayns olduu iin buna bedel-i kl
denir. rb ynnden de

lafzna uymu, birincide her ikisi
lafz,
de merf, ikincide mansb, ncde de her ikisi de mecrr olarak gelmitir.
Mbdeln minh ilk cmlede fil iken, ikinci ve nclerde ise mefln bih
olarak gelmitir.
.

Kardein Hseyin geldi.
.

Kardein Hseyine yardm ettim.
Kardein Hseyine uradm.

.

Yukardaki rnekte ise

kelimesi irbn harf ile ald iin ref hli
v ile, nasb hli elif ile ve cer hli de y ile gelmi, bedel olan
lafz da
irb ynnden ona uymutur.
boluklar uygun bir bedel-i kl ile doldurunuz.

.......
Arkadan .. seni sordu

.......

Halitin annesi geldi.
......
Komun . e uradm.
.
..... Halife .. rid halifelerin ncsdr.

179
)
2. Bedell-baz minel-kl (
Bedel, eer mbdeln minhin bir paras ise buna bedel-i baz denir.
Kitabn yarsn okudum.

.

.

Ekmein bir ksmn yedim.
.
Kurann te birini ezberledim.
Yukardaki rnekte de bedel, mbdeln minhin bir parasdr ve irb
ynnden ona uymu, her de nasb konumunda fetha ile gelmitir.
Bedel-i baz ile tekidin birbirine kartrlmamas gerekmektedir. nk bedel,
mbdeln minhe aklk getirmekte tekd ise mekkedi anlamca
pekitirmektedir. u rnekleri inceleyelim.
.
Kurnn tamamn okudum.

.
Kurnn tamamn okudum.
.
Kurnn yarsn okudum.

.
Kurnn ounu okudum.
Yukardaki rneklerden ilk ikisinde alt izili olan kelimeler tekit, son
ikisinde ise bedel-i bazdr.
boluklar uygun bir bedel-i baz ile doldurunuz.
.......
Yolun yarsn yrdm.

.......

Caminin avlusunda namaz kldm.
...... Ayn ou grnd.
...... Odann eyas houma gitti.
)
3. Bedel-i itiml (
Bedel, mbdeln minhin bir paras deil de ona ait bir zellik ise buna da
bedel-i itiml denir.
.
rencinin terbiyesi houma gitti.
.
Mahmudun ilmi houma giti
.
Zeydin ahlak houma gitti.
Yukardaki rnekteki bedel, mbdeln minhin bir paras deil, ona ait
birer zellik olup, irb ynnden ona uymutur.
180

boluklar uygun bir bedel-i itiml ile doldurunuz.
.......

Kardeinin okuyuunu beendim.
.......
ocuun alamas onlar rahatsz etti.
...... Hocann elbisesini beendim.

......
Gencin kltr houma gitti.
Hem bedel-i baz hem de bedel-i itimlde mbdeln minhe ait bir zamir
bulunmaldr. Bu zamir, mbdeln minh olan ismin yerini tuttuu iin ona
mzekkerlik-menneslik ve teklik-okluk ynnden uyar.
.
Kurnn yarsn okudum.

.
Srenin yarsn okudum.

.
( Erkek) rencilerin ounu grdm.

( Kz) rencilerin ounu grdm.
.
rencinin bilgisi houma gitti.
Yukardaki drt rnek de bedel-i baza aittir. Bunlara bakldnda

birincide mbdeln minh mfred mzekker olduu iin bedelde ona ait olan
zamir de mfret mzekker; ikincide mbdeln minh mfred mennes olduu
iin ona dnen zamir de mfred mennes gelmitir. nc rnekte
mbdeln minh cemi mzekker, drdncde de cemi mennes olarak gelmi,
bedelde onlara dnen zamir de uygun bir ekilde gelmitir. Ayn durum
bedel-i itiml iin de geerlidir.
Ayrca bedel-i baz ve bedel-i itiml Trkeye sanki bedel muzf,
mbdeln minh de muzfun ileyhmi gibi tercme edilirler.
.
rencinin terbiyesi houma gitti.
.
rencinin gmlei houma gitti.

.
Fetih sresinin yarsn ezberledim.

4. Bedel-i Mbyin. ()
Bir szde unutma, hata vb. bir sebepten dolay bir kelimenin peinden asl
kastedilen kelimenin kullanld bedel trdr. Yaz dilinde deil de
konuma dilinde grlr. Ancak dikkatli ve fasih konumalarda rastlanmaz.
.
Hoca geldi, hoca demiim renci.

.
Ekmek yedim, ekmek demiim et.
.

Kitap aldm, kitap demiim kalem.
181
Yukardaki rnekte ise bedel, mbdeln minhin ne tamam, ne onun

bir paras ne de ona ait bir zelliktir. Sadece yaplan yanl dzeltmek
amacyla zikredilmitir.
balac getirilerek yanl dzeltilir. Fasih konuanlarn dilinde ise araya
.

Mhendis geldi, yok, doktor (geldi).
Bedelle ilgili daha ayrntl bilgi iin M. Meral rtnn Arapa Dilbilgisi Nahiv
isimli kitabna baknz.
ve
Bedelle
ilgili
olarak
ayrca
http://www.onlinearabic.net
ALITIRMALAR
1. Aadaki metinde geen bedel ve mbdeln minhleri tespit ediniz.
)(

)(

.
)(

) 3 (229
2. Aadaki metinde geen boluklar, parantez iindeki bedellerden

uygun olann seerek doldurunuz.
(

)
)(

)( ) ......(

.....

)( .
182

..... :
)(

...... .

)( :
.....

.

)(
) 3 (199
3. Aadaki cmlelerde bedel ve mbdeln minhleri rnekte olduu gibi

tespit ederek boluklara yaznz.

.
:

.
.1
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........

.6
..........
..........

.

.7
..........
..........
.
.8
..........
..........
.
.9
..........
..........
.

.10
..........
..........
.
.2

.
.3
.
.4
.5
.
4. Aadaki cmlelerdeki bedelleri ve eidini rnekte olduu gibi

boluklara yaznz.
.
:
.
.1
..........
..........
.
.2
..........
..........

.
.3
..........
..........

.4
..........
..........
.
.5
..........
..........
.6 .
..........
..........
183
.

.7
..........
..........
.
.8

..........
..........
.9 .
..........
..........

.
.10

..........
..........
5. Aadaki cmlelerde geen boluklar, rnekte olduu gibi, parantez

iinden hareke ynnden uygun olan bedeli seerek doldurunuz.
........
:
) (
)
(
..........
.1
..........
.2

(
)
..........
.3
(
)

..........
.4
(
)
)( ........
.5

. ) .
(
..........

.6
(

)
.7 .......
) . (
..........
.8
(

)
6. Aadaki cmlelerdeki boluklar rnekte olduu gibi parantez

iinden uygun bir bedel ile doldurunuz.

(
)
.......... .
:
.
.1 ..........

..........
.2
........
.3

..........
.4

..........
.5
..........

.6
.7 ..........
..........
.8
184
7. Aadaki cmlelerdeki boluklar rnekte olduu gibi parantez

iinden uygun bir mbdeln minh ile doldurunuz.
) (

.

: .......
.1 .........
.

.2 .......

.......
.3

........ .

.4
..........
.
.5
.6 ......... .
.
.7 ..........
.
.8 .........
8. Aada parantez iinde verilen kelimeleri dzenleyerek, rnekte

olduu gibi, iinde bedel olacak ekilde birer cmle oluturunuz.
) : (
(
) .1

) .2 -
(
-
.........................
.........................
) .3 - (
.........................
(
) .4
.........................
- - (
) .5
.........................
) .6 - (
.........................
- - ( .........................
) .7 -
(
) .8
.........................
9. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi gerekli deiiklikleri

yaparak, bedelli cmleye dntrnz.
.

:

.
.1

.

.........................

.
.2
.........................

.

. 3

.........................
185
.

.4
.
.5

.
.6

.

.7

.8
.

.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
10. Aadaki cmleleri, rnekte olduu gibi gerekli deiiklikleri yaparak, bedelsiz cmleye dntrnz.

.
:

.

.1
.2
.
.
.3
.4
.

.5
.

.

.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.6 .
.........................
.
.7
.........................
.8 .
.........................
11. Aadaki yet-i kermelerde geen bedel ve mbdeln minhleri tespit ediniz.
) (16-15
.1

.2
) ... (53

.3
) (97

) (122-121

.4

.5
) ... (21

) (41

.6

) (126
.7
) (7-6

.8

12. Aadaki ayet-i kerimelerde geen bedelleri tespit ederek, rnekte

olduu gibi, eidini boluklara yaznz.

) (217
:
186
) (74

.1
........
...........
) (106
.2

........
..........
........
..........
........
...........

) (97
.3
.4
) (32-31

) ........ (3-2
.5

...........
........
...........
........
...........
........
...........
.6
) (45
) (53
.7

) (5-4
.8
?13. Aadaki cmlelerden hangisinde bedel vardr
.A
.

.
.B

.C
.
.
.D

.
.E
?14. Aadaki cmlelerden hangisinde bedel yoktur
.
.A
.
.B

.
.C
.D .
.

.E

"Mminlerin emiri Ali (ra) ilmi, cesareti ve feshatiyle mehur olmutur.
.
)(
.A
.
.B
.

.C
.

.D

.E
187
a. Hz. Peygamber (sav), dedesi Abdulmuttalibin vefatndan sonra amcas

Eb Tlibin evinde yaad.
b. Hz. Peygamber (sav), dedesi Abdulmuttalibin vefatndan sonra amcas
Eb Tlibin yannda alt.
c. Peygamber Muhammed (sav) dedesinin vefatndan sonra amcas Eb
Tlibin evinde yaad.
d. Hz. Muhammed (sav) dedesi Abdulmuttalibin vefatndan sonra
amcasnn evinde yaad.
e. Hz. Peygamber (sav), dedesi Abdulmuttalibin vefatndan sonra amcas
Eb Tlibin evinde yaamay sevdi.
17. Aadaki cmleleri iinde bedel olacak ekilde Arapaya eviriniz.

1. retmenin nasihati bana faydal oldu.
2. Aacn meyvelerini sattm.
3. rencilerin yars gelmedi.
4. Yolun ounu yrdm.
5. Odann kapsn atm.
6. Kardein Aliyi grdm.
7. ocuun doruluu houma gitti.
8. stanbulun mzelerini ziyaret ettim.
9. ehrin ktphaneleri houma gitti.
10. Bakara sresinin bir ksmn okudum.
Asil insanlarn olu :

Ev eyas, mobilya :

)(
vd, meth sen etti :
-
Yand :

Srtlamasna yardm etti, srtna ykledi :

Hendek :
)(
Kleletirdi :
-
188

Mslman oldu :
-
Mehur oldu :
) (
(Birini) isimlendirdi, (birine) ismini verdi :
Yneldi, dnd : -

Ayrt edildi, stn oldu :

(Vakit) geirdi, imzalad, uygulad :

-
nledi : -
(Motor) durdu, bozuldu :

Yam ilerledi :

(Bir eyden) faydaland, tadna vard :

Paraland : -
Ykld, kt :

-
Vefat etti :

(Bir mevkiyi, makam) stlendi :
Arap yarmadas :
Sevketti, yaptrd :

Hizmet verenler, hizmetiler :
Yoksun oldu, bo oldu : -

Rivyetteki titizlik, hassaslk :
Un anbar, deposu :

slam mesaj, daveti :
Geti, nne geti : -

Parlad, ldad :

(Alnndan) iddetle tutup ekti : -

Gemi : )(
G, kuvvet, otorite :

Eritilmi ya : )(
Geceyi uykusuz geirdi, uyuyamad : -

Yart :

Hkm srd :

Krba :

) (
Yksek, yce, ulu : )(
189
Yelken : )(
lk att, bard :

Deerli vasflar, stn zellikler :

At kinemesi :

Mrik esirler ierisinde :

Ho oldu, memnun edici oldu :

Taht :
)(

(Aa vb.ni) dikti : -

htiam, hametli grn :

Tahsis etti, ayrd :

Saray :

)(
(Meyve) kopard, toplad :

Elbise yeni :
)(
Parlad, ldad :

)(
Prensip, ilke :

)(
(Bilimsel) kaynak :

)(
Grnt, d grn :
Hemire :

)(

mer sizi nereden bilecek? :

)(
Aln, perem :
p vb. ba :
zet
Bedel kavramn tanmak.
Bedel, ncesinde geen kelimenin irbna tbi olan lafzdr. nceki isim
merf ise bedel olan kelime de merf, mansbsa mansb ve mecrrsa mecrr
olur Bedeldeki ama, ncesindeki kelimenin manasn aklamak ve onu
pekitirmektir. Bedelli bir ifadede asl maksat bedel olan kelime olup,
ncesindeki kelime ona bir hazrlk olarak gelmitir.
Mbdeln minh ve bedeli tespit edebilmek.
Bedelin iki temel gesi bulunmaktadr: Mbdeln minh ve bedel.
1. Mbdeln minh: Bedelden nce gelen isim olup, bedel bu isme tbi olur.
2. Bedel: Mbdeln minhden sonra gelen ve ona tbi olan lafzdr.
190
Kardein Abdullah camiye gitti.
lafz da onun bedelidir.

Yukardaki cmlede

lafz mbdeln minh,
Bedel, dima mbdeln minhden sonra gelir.
Bedel eitlerini birbirinden ayrt edebilmek.
Bedel ile mbdeln minh arasndaki btn-para ilikisi dikkate alnarak
bedel drde ayrlmtr.
1. Bedell-kl minel-kl (bedel-i mutbk)

Bedel ile mbdeln minhin ayn ey ise bu tr bedele bedel-i kl veya bedeli mutbk denir.
.

Komun Ahmet Ftiha sresini okudu.
Bu rnekte komu ile Ahmet ayn kii olduu iin burada bedel-i kl vardr.
2. Bedell-baz minel-kl
Bedel, eer mbdeln minhin bir paras ise buna bedel-i baz denir.
.
Mektubun yarsn yazdm.

Bu rnekte ise bedel olan
lafz, kelimesinin bir parasn
oluturduu iin burada bedel-i baz bulunmaktadr.
3. Bedell-itiml
Bedel, mbdeln minhin bir paras deil de ona ait bir zellik ise buna da
bedel-i itiml denir.
.
mamn tilveti (okuyuu) houma gitti.
Burada ise bedel, mbdeln minhe ait birer zellik olup, onun bir paras
deildir. Bu sebeple burada bedel-i itiml bulunmaktadr.
4. Bedel-i mbyin.
Bir szde unutma, hata vb. bir sebepten dolay bir kelimenin peinden asl
kastedilen kelimenin kullanld bedel trdr. Yaz dilinde deil de
konuma dilinde grlr.

Mhendis geldi, mhendis demiim doktor.
Yukardaki rnekte ise bedel, mbdeln minhin ne tamam, ne onun bir

paras ne de ona ait bir zelliktir. Sadece yaplan yanl dzeltmek amacyla
gelmitir.
Bedel ile manev tekit arasndaki fark grebilmek.
Bedel-i baz ile bedel-i itimlde matbuna ait bir zamir bulunduu gibi,
manev tekitte de matbuna ait bir zamir bulunur. Aradaki fark ise udur :
Bedelde, bedel olan kelime asldr ve bizzat maksattr. Tekitte ise tekit edat
asl maksat deil, matbunun manasn pekitimek amacyla gelmektedir.
191
) Kitabn tamamn okudum. ( Tekit

.

) Kitabn ounu okudum. ( Bedel

.

) Kitabn yarsn okudum. ( Bedel

.

Kendimizi Snayalm
?1. Aadaki cmlelerin hangisinde bedel- kl vardr

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

?2. Aadaki cmlelerin hangisinde bedel-i baz vardr

a. .
b. .

c. .

d. .

e. .

?3. Aadaki cmlelerin hangisinde bedel-i itiml vardr

a. .
b. .

c. .

d. .

e. .

?4. Aadaki cmlelerin hangisinde bedel-i mbyin yoktur
a. .
b. .
c. .

d. .
e. .
?5. Aada cmlelerin hangisinde bedel yoktur

a. .

b. .

c. .

192
d. .

e. .


1. a
Yantnz doru deilse, Bedel-i Kl

okuyunuz.
konusunu yeniden
2. e
Yantnz doru deilse, Bedel-i Baz

okuyunuz.
konusunu yeniden
3. c
Yantnz doru deilse, Bedel-i timl

okuyunuz.
konusunu yeniden
4. c
Yantnz farklysa Bedel-i Mbyin

okuyunuz.
konusunu yeniden
5. b
Yantnz doru deilse Bedel konusunu yeniden okuyunuz.

Sra Sizde 1

.
Arkadan Fatma seni sordu

.

Halitin annesi Smeyye geldi.
.
Komun Kerime uradm.
.
Halife Osman (ra) rid halifelerin

ncsdr.
Sra Sizde 2
.
Yolun yarsn yrdm.

Caminin avlusunda namaz kldm.
. Ayn ou grnd.
. Odann eyas houma gitti.
Sra Sizde 3
.

Kardeinin okuyuunu beendim.
.
ocuun alamas onlar rahatsz etti.
. Hocann elbisesini beendim.

.
Gencin kltr houma gitti.
193
Abdllatf, M. Hamse mer, Ahmed Muhtr Zehrn, Mustafa enNehhs (1997). En-Nahvl-Ess, Kahire.
stanbul.
Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Szl, Ankara.
194
195
Amalarmz
Taaccp slubunu tanmlayabilecek,
Dorudan taaccp kalplarn tanyp unsurlarn tespit edebilecek,
Dolayl taaccp kalplarn ve unsurlarn tespit edebilecek,
Taaccp anlam yklenen deyimsel ifadeleri tanmlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Taaccp
Dorudan taaccp
Dolayl taaccp
Mteaccebn minh
Mutasarrf fiil
Tm fiil
neriler
Metni ncelikle defa okuyun, anlamadnz kelimeleri tespit edin ve

kelimeler ve deyimler ksmna bavurunuz. Yine de anlamn
bilmediiniz kelimeler olursa bir Arapa-Trke szle mracaat ediniz.
smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv

Bilgisi), adl kitaptan Taaccp konusunu okuyunuz.
196
Taaccp slbu

GR
Her dilde ses ve anlam arasnda bir ilikiden sz edilebilecei gibi, sesin bir
uzants hkmnde olan ve ona elik eden beden dili ile anlam arasnda da
nemli bir ilikiden bahsedilebilir. Zira insan aktarmak istedii anlam hem
ses hem de beden dili ile desteklemeye alr. Mutlu ve sevinli bir insann
darya yansyan ses ve beden dilinde gzlemlediimiz durum bunun ak
kantlarndan biridir. Szl anlatm yazl anlatmdan etkili klan ey de
budur zaten.
nsanolu, herhangi bir eye kar beeni ya da takdir, hayret ya da
aknlk gibi durumlar ortaya koyarken de ses tonu ve yz ifadeleri ok
belirgin bir ekilde iinde bulunduu hali yanstr. Beklenmedik bir durum
karsnda ortaya koyulan bir tepki sadedinde gerekleen beeni ya da
takdir, hayret ya da aknlk ifadeleri, genellikle ksa kalplar halinde dile
getirilir. Trkede Aman Allahm! Bu ne! Ne kadar gzel! Ne harika! Ne de
ho! te bee! Ne irkin! Ne rezalet! gibi ksa ve daha ok beden diline
dayanan vurgulu cmlelerle aktarlan bu tr ifadelerin Arapada da benzer
ekilde ortaya konduu grlr.
Dil retiminde bu tr kalpsal ifadelerin tannmas, gramatik
hkmlerinin bilinip doru bir ekilde okunmas ve pratie aktarlmas
nemli bir husustur.
te bu nitede Arapada nemli kalp ifadelerini bnyesinde barndran
taaccp (beeni, takdir, hayret, aknlk ifadeleri) konusu ilenecektir.

Konu temelde, iki kalp erevesinde ele alnacaktr:
ve . Bu iki
kalp, Arapada kurall/kysi yolla elde edilir. Bunlarn yannda hayret ve
aknl ifade etmek zere Arapada yaygn kullanlan daha baka kalplar
da vardr. Konuya ilikin ayrntl uygulamalar ncelikle okuma parasnda,
daha sonra onu takip eden altrmalarla dilbilgisine ynelik anlatmda
verilecektir.
Konu ile ilgili n bilgi almak iin www.schoolarabia.net adreslerine de bavurabilirsiniz.
197
OKUMA PARASI

!
!

!

!
- -

.

.

. ! !

!

.

.

.

.
198

(
)

.

.
.

!

!
! ! !

!


.1

.2

.3

.4

.5

.6

.7

.8
.9
.10

2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.
)

- -(
.2 .
199
!

.3

.

.4 -
-

.5

.
.6

.

.
.7

.
.8

.9
.
.10
3. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.
(
-
) -
!
.1
!

.2

.

.3

.

.4
.
.5

.6

.
.7
.8 .
.
.9

.
.10
4. Alt izili cemi kelimelerin mfretlerini syleyiniz.
.1 .
.2
.

.

.3

.
.4

.

.5
.6
.
200

.7
.

.
.8

.9 .
.10 .
5. Alt izili mfret kelimelerin cemilerini syleyiniz.

.

.1

.

.2

.3

.

.
.4
.
.5
.
.6

.

.7
.8

.9
!

.10
.
kalplarndan uygun 6. Aadaki cmlelerdeki soluklar

olanyla doldurunuz.
_________ .1 !
_________ .2 !
_________ .3 !
_________ .4!
!
_________ .5
!
_________ .6

!
_________ .7

!
_________ .8
_________ .9 !
_________.10
!
201
cer
7. Aadaki cmlelerdeki boluklar
harflerinden uygun olanyla doldurunuz.
........ !
.1

........!
.2
.3 ........ !
!

.4
........
.........
.5
.6 ........ .
.7

........ .

.
.8 ........
.9
........
.

.10 .......
8. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde kurunuz.
-
.1 - - - - -
.2 -
-

- - - - -
- -
- - - - -
.3
.4 - - - -
- - -
- - - - -!
.5 - -
9. Aadaki cmleleri rnekte gsterildii ekilde taaccp kalbna

eviriniz.
.1
!................. .............. .....

.2

.3
.4

.5

.1
!rnek 1:

!................. .............. .....

!................. .............. .....
!................. .............. .....
!................. .............. .....

!rnek 2:
!.................. ..............
202

.2

.3

.4
!.................. ..............
!.................. ..............
!.................. ..............
!.................. ..............

.5
rnek 3:
(
) /
!

) .1 /(
................................................
(
) .2 /
................................................) .3
/ (
................................................ -
(
) .4 /
................................................) .5 /(
................................................
rnek 4:
(
) /
/
!

) .1 / /(
................................................ -
) .2 / /
(

................................................ -
(
) .3 / /
................................................ -
(
/
) .4 /
................................................203
(
/
/ ) .5
................................................ -
!....... ......
rnek 5:
( / )
/
(
)
!......... ......... .... ...... ...
.... ...... ...

!
/
) .1
(
( / ).2
!......... ......... .... ...... ...
!......... ......... .... ...... ...
!......... ......... .... ...... ...
/ ).3
(

/ ).4
(
(
/ ) .5
imdi aadaki boluklar yukarda verilen altrmalar nda yapmaya

alalm:
!...............
!
...... ....... ..... .1

.......... ...... ....... ..... .2
!...............
...... ....... ..... .3
!................
.......... ...... ..... .4
!...............
...... ....... ..... .5
DL BLGS
TAACCP SLBU
Taaccp slubu ar beeni, hayranlk ve takdir eksenli kullanld gibi
arma, tiksinti ve honutsuzluk durumlarn ifade etmek iin de kullanlr.
Mesela, !
/sema ne kadar da gzel! cmlesi beeni durumu iin;

/yalan
!
ne kadar da kt! cmlesi ise tiksinti ve honutsuzluk
durumu iin rnek verilebilir. Bu gibi durumlar dile getirmek zere

Arapada ok farkl cmle kurulular ve kalp ifadeler sz konusudur.
Kiyasi/kurall yolla elde edilen cmleleri Taaccp Fiilleri, bunun dnda
kalanlar ise Taaccp Kalplar balklar altnda ele alacaz.
1. Taaccp Fiilleri: Taaccp fiilleri ile, sarf/kelime bilgisinde ilenen ve

biri:
dieri de eklinde zetlenen kalplar kastedilir. Fiiller
dorudan bu kalplara sokularak taaccp anlam elde edildii iin bunlara
dorudan taaccp kalplar diyebiliriz. Zira Arapada beeni ve
204
honutsuzluk anlamlarnn dorudan ifade tarz bu iki kalpla gerekleir.

Dildeki en yaygn kullanm da budur. Bu kalplarn her ikisi de ayn anlam
ifade eder. rnek zerinde ifade edecek olursak; !
/edep ne kadar

/edep ne kadar da gzel! cmlesi arasnda

da gzel! cmlesi ile; !
anlamca hibir fark yoktur.

Dikkat edilirse her iki kalp er unsurdan olumaktadr. Birinci kalp;
taaccp s,
vezninde taaccp fiili ve mteaccebn minh (beenilen
ya da holanlmayan) denilen ve daima mansb olan isimden olumaktadr.
kinci kalp ise; vezninde taaccp fiili ve ayn ekilde mteaacebn
minh denilen ve bana cer harfi gelen bir isimden olumaktadr. Bir dier
nemli nokta udur: Birincisinde fiil mz, ikincisinde ise emir eklinde
grlmektedir.
Peki, bir kii ya da nesne hakkndaki iyilik-ktlk, gzellik-irkinlik,
kklk-byklk, azlk-okluk gibi niteliklerin arlna vurgu yapmada
kullanlan kyas/kurall ve kalp cmleleri btn fiillerle eit ekilde
kullanabilir miyiz? Bir baka ifadeyle, btn fiilleri bu iki sgadan birine
aktarma imkanmz var m?
Hayr, nakledemeyiz, zira fiilleri bu iki kys kalba dkmemizin baz
artlar vardr. imdi bunlara gz atalm:
Bir fiilin bu iki kalptan birine aktarlabilmesi iin, sz konusu fiilin;
a. Sls mcerred bir fiil olmas,
b. Tm fiil olmas, yani nks fiil kategorisinde olmamas,
c. Msbet/olumlu bir fiil olmas,
d. Malm fiil olmas (mehl olmamas),
e. Mutasarrf/ekimli fiil olmas (mzi, mzri ve emrinin ekilebilir

olmas. Dolaysyla

gibi cmid fiillerle taaccp kullanmna
bavurulamaz),
f. Sfat- mebbehe halinin

- rneklerinde olduu
lsnde gelen bir fiil olmamas ve stnlk ifade etmesi
gibi -
gerekir.
Bu artlardan bir veya bir kan barndrmayan fiiller, dorudan taaccp
kalbna giremezler. Bu tr fiillerin taaccp anlamn yklenebilmesi iin
dolayl taaccp kalplarna aktarlmas gerekir. Dolayl taaccp kalplar da
yle elde edilir:
ncelikle taaccbe konu olan fiil; birinci kalp iin:

...
trnden; ikinci
kalp iin de: ... gibi genel anlam ifade eden yardmc fiil
sonrasnda kullanlarak elde edilir. Ancak yaplmas gereken tek ey,

yardmc fiilden sonra taaccp sgasna aktarlacak olan fiilin mastarn veya
banda bulunan mzi veya mzrisini (yani mevvel mastarn)
getirmektir.
205
rneklemeye alalm: Seyir halinde olduumuz yolun ok kalabalk

olmasna aryor ve bunu taaccp kalbna aktarmak istiyoruz. Bunun iin
kullanacamz /izdihm fiili, grld zere dorudan taaccp
kalbna aktarlmaya msait gzkmemektedir. nk sls mcerred bir fiil
deildir, aksine hmsi/beli bir fiildir. O zaman formlmz u ekilde
uyguluyoruz:
a. nce yardmc fiilini getiriyoruz, arkasndan
b. Taaccp fiilinin mastarn

elde ediyoruz.
Dolaysyla cmleyi u ekilde kurmaya balyoruz: ......

/ ne
kadar da kalabalk!
c. Son olarak taaccbe konu olan ismi, yani /yol kelimesini

ekleyerek:
/yol ne kadar da kalabalk! nihi cmlemizi elde
etmi oluyoruz.
Grld zere yerletirdiimiz mastar fetha harekeledik, yani (

)
eklinde seslendirdik. nk sz konusu mastar taacp kalbnda
mteaccebn minh konumunda cmledeki yerini ald. Bu kalptaki
mteaccebn minh de devaml mansb olduundan onu fetha harekeledik.
ismini ise kesre harekeleyip mecrr yaptk.
Hemen sonrasnda yer alan
nk kelimemiz bir mastardan sonra gelmi oldu. Arapada mastarlar her
kelimesi muzfun ileyh konumunda mecrr
zaman muzf olduu iin
hkmn ald ve kesre ile harekelendi.
Bunun yannda sarh mastar (

) yerine, fiilin ve mzri ( ) halini
tercih edip cmleyi:

/yol ne kadar da kalabalk! eklinde
kurmak da mmkndr.
Bu cmlede ise
kelimesi bir fiilden sonra geldii iin cmledeki yeri
itibariyle fil oldu, bundan dolay da merf oldu.
Yukarda kurduumuz ve yardmc fiil yoluyla ulatmz dolayl taaccp

cmlesini, tamamen ayn anlam ifade eden dier sga ile de kurmamz
mmkndr:

/yol ne kadar da kalabalk! ya da:
/yol ne kadar da kalabalk!
Beli/hums bir fiil olmas sebebiyle dolayl taaccp kalbyla ifade

ettiimiz bu cmle, yukarda saylan artlar iermeyen btn fiiller iin
geerlidir. Yani fiilimiz tm deil nks fiil kategorisinde ise, msbet/olumlu
deil menf/olumsuz ise, malm deil mehl ise, mutasarrf/ekimli deil
cmid/ekimsiz ise ve sfat- mebbehe hali -
lsnde ise,

taaccp ierikli anlam, yardmc fiil forml ile ifade edilir.
Taaccp fiilimiz eer malm deil mehl ve olumlu deil olumsuz ise, bu
durumda yardmc taaccp sgasndan sonra sadece mevvel masdar + )
( formunu kullanabiliriz.

/dorunun sylenmesi ne kadar
gzel! cemlesini mehl;

/Mslmann doru
+ )
sylememesi ne kadar zararl! cmlesini de olumsuz cmleye rnek
verebiliriz.
206
2. Taaccp Kalplar:Arapada kys yaygn olan taaccp fiillerinin

yannda, beeni ya da honutsuzluk anlamlarn ifade eden daha baka
kalplar da vardr. Bu kalplar deyimsel ifade eklinde kullanmlar olup
dorudan taaccp kalplar kadar yaygn deildir. Bunlarn en nemlileri ve
anlamlar yledir:
a. ( )( )+ /ne muazzam/ne rezil ...! eklinde karmza gelen
bu kalbn iki deieni vardr. Birinci parantezde yer alacak olan zamir gib
ve muhtap formlarnda karmza kar ve ikinci parantezdeki ismin
mzekkerlik-mennesilik, mfret-tesniye-cemi oluuna bal olarak mzekker
ya da mennes, mfret-tesniye ya da cemi olur. Mesela beeni ve takdir
/ne harika renci!
balamnda bir renciden bahsederken
cmlesi kurulabilir. Bu cmlede den sonra gelen isim mfret ve mzekker
olduu ve gib biri kastedildii iin den sonraki zamir mfret, mzekker ve
gib formda ( )gelmitir. Bu cmle dorudan rencinin kendisine

sylenecek olsayd bu defa muhatap zamirle:
/ne harika
rencisin! eklinde kurulmas gerekirdi. Ayn cmleyi bayan bir renci
/ne harika
hakknda kullanmamz durumunda cmle:
rencisin! eklinde kurulmas gerekir.
b. ( )+ /ne ...! eklinde karmza gelen bu kalbn deieni sadece
parantez ierisine yerletireceimiz isimdir. Bu isim de hep marife kullanlr
ve cer harfi olan lm ()dan sonra geldii iin hep mecrr'dur. Genel
anlamda nho ya da tiksinilen bir durumu ifade sadedinde bavurulan bu
kalba rnek olarak: !
/ne ayp!, ne utan verici bir durum! cmlesi
verilebilir.
c. Taaccp kalplar arasnda zikredilebilecek bir baka kullanm da +
(/
) /ne ... ama! eklinde karmza gelen kalptr. kelimesine izfe
edilen zamir ya da marife bir isimle kullanlr. Buna misal olarak:
/yar meydannda ne muhteemdi ama! cmlesi verilebilir.

/ir ne gzel
Herhangi bir irden alnt ncesinde kullanlan:
sylemi! ifadesi bu balamda ok yaygndr.
d. Bunun yannda adeta szn bittii yerde, insann takdir ya da
beenisini ifade edecek bir kelime bulamaynca bavurduu:!
/sbhnallh, ne muazzam, ne muhteem ifadesini de taaccp eksenli kalplar
erevesinde deerlendirmek mmkndr.
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerdeki taaccp sgasn belirleyiniz.
.

.1

.2
.

.
.3

.4
207
.

.5

.
.6
.

.7
.

.8
2. Aadaki cmlelerin hangisinin dorudan taaccp, hangsinin dolayl
taaccp olduunu belirleyiniz.
.1
!
.2

.3 !
.4
!

!

.5 !
.6

!

!

.7 !
.8 !
3. Aadaki cmleleri rnekte olduu gibi dorudan taaccp sgasna
dntrnz.
! rnek:

!

.1
...................................

.2
...................................
.3
...................................
.4
...................................
.5
...................................
.6

.7
..................................
...................................
.8
..................................
4. Aadaki cmlelerde dolayl taaccp slubuna bavurulmasnn

sebebini izah ediniz.
! rnek: Fiilin mehl olmas

!
.1
...........................
208
!

.2
...........................
!
.3
...........................

!
.4
...........................

!
.5

!
.6

...........................
...........................
...........................

.7

!
.8

...........................
5. Aadaki yetlerde geen taaccp kullanmlar bulunuz, trn

belirleyiniz ve anlamlandrmaya alnz.

.1

.2

.

6. Aadaki serbest paray okuduktan sonra metinde geen taaccp

kullanmlar tespit ediniz ve anlamlandrmaya alnz.
) (!

!

. !
.

.

.

.

.

.
.

209
.

.
-

- -
.

.

.
) %80 (

.
!

.
(.

) . :
:
)Yaymak, duyurmak (Radyo, yayn evi

-Kullanmak :
Gmek, bir yerden bir yere gemek :

Annda, ilk elden, hemen :
Yava, ar :
)( Katr :
sayesinde :

210
Ulamak, varmak : -
Televizyon : /

Olmak, gereklemek, cereyan etmek, akmak : -
Deve (erkek) : )(
Bilgisayar :
( )
Merkep, eek :

Posta gvercini :
Zaman, vakit :
)(
Kafa : )(

Bolluk, rahatlk :
Gemi:
)(

nternet :

Gazete :
)(
Yapmak, imal etmek :
-
-

Sknt, darlk :
Ortaya kmak, grnmek : -

Srt, bel : )(
Yaamak :
-
Tekerlek : )(
Tuhaf, enteresan :
Kta
( )
irkin oldu, ktleti :

Kuvvetli, Gl : )(

Saylamayacak kadar ok :

Yryerek :

Nakletmek, baka yere gtrmek :
Telefon, (fsldamak, sessizce konumak) :(

-

)
Modern iletiim aralar :
211
Modern ulam aralar :

Milli :

Olmak, gereklemek, vuku bulmak :
zet
Taaccp slbunun mahiyetini tanmlayabilmek.
Taaccp slbu ar beeni, hayranlk, takdir durumlarla; arma, tiksinti ve
honutsuzluk durumlarn ifade etmek iin kullanlan kalplardr.
Dorudan taaccp kalplarn tanmak ve unsurlarn tespit edebilmek.

Taaccp fiilleri dediimiz dorudan taaccp kalplar
ve
eklinde gelen kalplardr. Arapada beeni ve honutsuzluk anlamlarnn
dorudan ifade tarz bu iki kalpta gerekleir ve her ikisi de ayn anlam
ifade eder. Bu kitap ne kadar da faydal! cmlesini hem: !

eklinde, hem de: !

eklinde ifade etmek mmkndr ve iki ifade

ekli arasnda anlamca hibir fark yoktur.
Her iki kalp er unsurdan olumaktadr. Birinci kalp; cmle bana
getirilen taaccp s,
vezninde taaccp fiili ve mteaacebn minh
(beenilen ya da holanlmayan) denilen ve daima mansb olan isimden
olumaktadr. kinci kalp ise; baa getirilen ve vezninde olan taaccp
fiili, mteaacebn minh denilen ve bana cer harfi gelen bir isimden
olumaktadr.
Dolayl taaccp kalplarn tanmak ve unsurlarn tespit edebilmek.
Arapada btn fiilleri dorudan taaccp sgalarna aktarma imkn yoktur.
Fiillerin dorudan taaccp kalplarndan birine aktarlabilmesi iin, sz
konusu fiilin;
a. Slsi mcerred olmas,
b. Tm olmas,
c. Msbet olmas,
d. Malm olmas,
e. Mutasarrf/ekimli bir fiil olmas gerekir. Bu artlar hiz olmayan fiillerin
taaccp ifadeleri dolayl taaccp kalbyla yaplr. Dolayl taaccp kalplar
da yle elde edilir:
ncelikle taaccbe konu olan fiilin; birinci kalp iin ...
;
ikinci kalp iin de: ... gibi genel anlam ifade eden
yardmc fiil sonrasnda mastarn veya banda bulunan mzi veya
mzrisi (mevvel mastar) getirilerek yaplr.
212
Taaccp anlam yklenen deyimsel ifadeleri tanmlayabilmek.

Arapada yaygn olan taaccp fiillerinin yannda beeni ya da honutsuzluk
anlamlarn ifade eden deyimsel ifadeler vardr. Bu kalplarn en nemlileri
ve anlamlar yledir:
a. ( )( )+ /ne muazzam/ne rezil ..!. eklinde karmza gelir ve
zamiri gib ve muhtap formlarnda karmza kar. Sz konusu zamir ismin
mzekkerlik-mennesilik, mfret-tesniye-cemi oluuna bal olarak
/ne harika (kz) renci!, /ne
deiiklik arzeder.

harika (erkek) renci! cmleleri gaip;
/ne harika rencisin!
ve: /ne harika rencisin! cmleleri ise muhatap zamire misal

verilebilir.
b. Bir dier kalp: ( )+ /ne ...! eklinde kullanlr. Bunu kullanrken
yaplacak tek ey sadece parantez ierisine isim yerletirmektir. Bu isim de
hep marife kullanlr ve cer harfi olan lm ()dan sonra geldii iin hep
mecrrdur. !
/ne ayp!, ne utan verici bir durum! gibi.
c. Taaccp kalplar arasnda zikredilebilecek bir baka kullanm da +
(/
) /ne ... ama! eklinde karmza gelen bu kalptr. kelimesine izfe
edilen zamir ya da marife bir isimle kullanlr.
/yar
meydannda ne muhteemdi ama! cmlesi gibi.
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangsinde taaccp sgas yoktur?

a.

b.

c.

d.

e.
2. Aadaki fiillerden hangisi dorudan taaccp sgasna aktarlamaz?

a.
b.
c.
d.
e.
cmlesinde alt izili kelimenin zt
3.

anlamls aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
213
d.
e.
4. ..... taaccp kalb ile birlikte kullanldnda aadakilerden

hangisi yanltr?

a. !
b. !

c. !

d. !
e. !

5.

cmlesinin Trke doru
karl aadakilerden hangisidir?
a. Televizyon alannda gerekletirilecek olan en byk kalknma, uzaya
uydunun frlatlmasdr.
b. Televizyon alannda gerekleen en byk ilerleme, uzaya uydunun
frlatlmasdr.
c. Televizyon alannda gerekleen byk ilerlemelerden biri, uzaya
uydunun frlatlmasdr.
d. Televizyon hizmet alannda gerekletirilecek olan ok byk
ilerlemelerden birisi, uzaya uydunun frlatlmasdr.
e. Televizyonun gerekletirdii en byk ilerleme, uzaya uydunun
frlatlmasdr.

1. d
Yantnz doru deilse, Taaccp Fiilleri konusunu yeniden

okuyunuz.
2. c
Yantnz doru deilse, Dorudan Taaccp ile ilgili bilgileri

yeniden gzden geiriniz.
3. d
Yantnz doru deilse, Okuma Parasn yeniden okuyunuz.
4. c
Yantnz doru deilse, Taaccp Kalplar konusunu yeniden

gzden geiriniz.
5. b
Yantnz doru deilse, Serbest Okuma Parasn yeniden

dikkatlice okuyunuz.

Sra Sizde 1
ncelikle rnek cmlemizi bir daha hatrlayalm:

214
1. (!...............
...... ....... .....) cmlesinde kalbmzn drdnc
olan isim hanesinde, mfret ve mennes bir kelime ( ) olduuna gre
... boluuna bu isme paralel bir zamir gelmesi gerekir. Dolaysyla
cmlenin ! eklinde tamamlanmas gerekir. En son yer alan
bolua da kelimesine uygun herhangi bir sfat yerletirilmesi gerekir.
Dolaysyla cmle ! /ne de zarif bir bina! eklinde
kurulabilir.

2. (!
.......... ...... ....... .....) cmlesinde ise kalbmzn beinci
olan isim hanesinin sadece sfat verilmitir. Sfat da mfret ve mzekker
( ) bir kelime olduu iin, mevsfu ve kalbn ba ksmnda kullanlacak
zamiri buna uygun bir zamir olmas gerekir. Dolaysyla cmleyi:
/
eklinde tamamlamak gerekir.
!
...... ....... .....) cmlesinde ise kalbmzn
3. (!...............
)
drdnc olan isim hanesinde, tesniye ve mennes bir kelime (
olduuna gre ... boluuna bu isme uygun bir zamir gelmesi gerekir.
eklinde tamamlanmas gerekir. En
Dolaysyla cmlenin !
kelimesine uygun herhangi bir sfat
son yer alan bolua da
/ne de uzman iki bayan hoca!

yerletirilerek cmle: !
eklinde kurulabilir.
4. (!................
.......... ...... .....) cmlesinde tek belirleyici kelime
mzekker ve oul olan ( ) zamiridir. Dolaysyla kalbn drdnc olan
isim hanesine gelecek zamir buna uygun bir zamir olaca iin cmleyi:
/ne de tembel iilersiniz! eklinde tamamlamak
!
mmkndr.
5. ( !...............
...... ....... ..... ) cmlesinde ise kalbn drdnc
olan isim hanesinde, cemi ve mennes bir kelime ( ) olduuna gre
... boluuna bu isme uygun bir zamir gelmelidir. Dolaysyla cmlenin
! eklinde tamamlanmas gerekir. En son yer alan bolua da
kelimesine uygun herhangi bir sfat yerletirilmesi durumunda
cmle: ! /ne de uzman iki bayan hoca! eklinde
kurulabilir.
Sn, Mahmud smail, es-Seyyid, brahim Yusuf, e-eyh, Muhammed erRifai), el-Kavidul-Arabiyyetil-Myessere, stanbul.
Gler, ., Gnday, H., ahin, ., Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), stanbul.
215
Amalarmz
Nid slbunu ve unsurlarn tanmlayabilecek,
Nid edatlarn ve kullanm erevelerini belirleyebilecek,
Nid edatlar ve mnd ile ilgili zel durumlar tanyabilecek,
Mndann trleri
edebileceksiniz.
ve
gramatik
hkmlerini
tayin
ve
tespit
Anahtar Kavramlar
Nid
Mnda
Nekre-i maksde
Nekre-i gayr- maksde
ebh bil -muzf
neriler
Metni daha iyi bir ekilde kavramak iin ncelikle defa okuyun,
anlamadnz kelimeleri tespit edin ve kelimeler ve deyimler ksmna
bavurunuz. Yine de anlamn bilmediiniz kelimeler olursa bir ArapaTrke szle mracaat ediniz.
smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv

Bilgisi), adl kitaptan Mnda konusunu okuyunuz.
216
Mnd

GR
Birok dilde olduu gibi Arapada da muhatabn dikkatini ekmek ya da ona
seslenmek zere nlem anlam tayan baz giri szckleri kullanlr. Bir
anlamda bu edatlar uzun bir cmlenin ksaltlm ve klielemi halinden
ibarettir. /ey arkadalar! dediimiz zaman; aslnda: Karmda
olan arkadalar, size sesleniyorum, bana kulak verin! gibi uzun bir
cmleyi iki kelimeye indirgemi oluruz. Trkede Ey falancalar, bana
kulak verin, size bir ey syleyeceim anlamna gelen Hey!, Ey!, it
szckleri gibi Arapada da baz edatlar yoluyla yakn ve uzak iin ayr, eril
ve diiller iin ayr olmak zere bir takm edatlar vardr.
te bu nitede Arapada ayrntl bir kullanm alanna sahip olan nid
slbu ilenecektir. Nid edatlar vastasyla yaplan ileme, seslenme
anlamna gelen nid, bu yolla kendisine seslenilen kimseye de kendisine
seslenilen anlamna gelen mnda terimi kullanlr. Konu temelde, iki
balk erevesinde ele alnacaktr: Birincisi nid edatlar, ikincisi ise
mndann trleri, irb ve cmleye ykledii anlamlar. Bunlarn yannda
sz konusu edatlarn yaygn olanlarna iaret edilecek ve gnlk dilde ve
Kurnda yer alan kullanmlarna yer verilecektir.
Mnd slbu, gramer asndan fiil ve fili hazfedilmi/drlm
kullanmlar erevesinde ele alnd iin mansbt kategorisinde deerlendirilir. Onun iin mnd ge genel kural olarak mansbtur. Ancak bununla
birlikte, anlatm ksmnda iaret edilecei zere, merf okunduu durumlar
da sz konusudur. Bundan dolay da bu durumlarda mnd ge mahallen
mansb kabul edilir.
Konuya ilikin ayrntl uygulamalar ncelikle okuma paras ile onu
takip eden altrmalar ve dil bilgisine ynelik anlatm ksmnda verilecektir.
Konu ile ilgili n bilgi almak iin www.schoolarabia.net adreslerine de
bavurabilirsiniz.
217
OKUMA PARASI

!

...

!
.
.

:

.

!
:

.

!

!
:

!
!
:
!
:
:

: !

:
.

!

...

:
:

!

218
:

.

.

.
-

.1
.2

.3

.4

.5

.6

.7
.8

.9

.10
2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimelerin
arasndan seiniz.
- (
-
)
.1 .

!
.2
:
!
.3
:
.4
.

.

.5
.6 !
.
.7

219
.

.8
.

.9
.
.10
3. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.
) - -
(
.1
.
.2 .
.
.3
.4
.

.5 :
.

.6
.
.7
.

.8

:
.9

.
.10
4. Alt izili mfred kelimelerin cemilerini syleyiniz.
.

.1

.

.2
.

.3

... ..

.4
.

.5

.

.6
.7 .
.
.8
.9
.

.
.10
220
5. Alt izili cemi kelimelerin mfredlerini syleyiniz.
.

.1 :

.2 .
.3
.
.
.4
.
.5
.

.6
!

.7
!
.8

.9
.10
6. Aadaki cmlelerdeki boluklar parantez ierisinde verilen uygun

bir kelimeyle doldurunuz.
(
) - - -
-
- - - -
-
_______ .

.1
.

.2
_______

.3 _______
.
.4 _______ .
.5 _______ !
_______ .
.6
.
.7 _______

!
.8 _______
_______ .
.9
_______ .
.10

kalplarndan uygun 7. Aadaki cmlelerdeki boluklar

olanyla doldurunuz.
_________ .1 !
!
_________ .2

!
_________ .3
221
!
_________ .4

!
_________ .5

!
_________ .6
_________ .7 !
_________ .8
!
!
_________ .9

!
_________.10
cer harf 8. Aadaki cmlelerdeki boluklar

lerinden uygun olanyla doldurunuz.
....... .

.1

.......
.

.2
.3 ....... .

........

.4
........
.5
.
.......

.6
!.
.......
!

.7

.

.8 .......
........

.9
.......
.
.10

9. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde kurunuz.
- -
.1
-
- - -
- - - - -

.2 -
-
- - - -
-
-
.3
.4 - - - - -
- - -!
.5 - - -
10.Aada parantez ierisinde verilen kelimelerden rnekte gsterildii
ekilde cmle kurunuz.
/ /(
)
rnek 1:
222
Cmle:
) .1 / / (
.................. ...... ...... ............. ..... -
) .2 / /(
.................. ...... ...... ............. .....) .3 / /(
.................. ...... ...... ............. ..... -
/(
) .4 /
.................. ...... ...... ............. ..... ) .5 / / (

.................. ...... ...... ............. .....(
) / /
rnek 2:
Cmle:
(
) / /

) .1 / /
(
!......... ............. ...... .......... ..... ........... .....

) .2 /
/(
!......... ............. ...... .......... ..... ........... .....

) .3 /
/ (
!......... ............. ...... .......... ..... ........... .....

/ /(
) .4
!......... ............. ...... .......... ..... ........... .....
(
) .5 / /
!......... ............. ...... .......... ..... ........... .....
imdi aadaki boluklar yukarda verilen altrmalar nda doldurmaya
alalm.
!

..... .1
!........ ............. ...... .......... ......
......... ..... .2
!........ ............. ...... ..........
...... .......... ...... ......... ..... .3 !........
223
DL BLGS
Nid slbu
Nid, birine seslenmek veya dikkatini ekmek gayesiyle nlem anlam
tayan bir takm edatlar yoluyla gerekleen bir sluptur. Bu edatlar
vastasyla yaplan ileme seslenme anlamna gelen nid terimi kullanlr.
Bu yolla da kendisine seslenilen ya da dikkati ekilmek istenen kimseye de
kendisine seslenilen/nlenen anlamna gelen mnda terimi kullanlr.
Dolaysyla nid slbunda iki temel unsur bulunmaktadr: Nid edat ve
mnd. ! /Abdurrahman! Dersi dikkatli dinle!
cmlesi zerinde uygulayacak olursak: nid edat, ise kendisine
seslenilen mnddr.
Arapada yedi kadar nid edat vardr, bunlar: .

!
/Adil! u

Bunlar ierisinde ve
edatlar:
sand kaldrmada bana yardm et, cmlesi ile: !
/Halil!
Telefona cevap ver, cmlesinden anlalaca zere yakn mesafede bulunan

birilerine seslenmek iin kullanlr.
/ey Selhaddin, azck dur,
edat ise !

kendini yorma! cmlesi ile,

! /ey kardeler, bize yaklan ki boulmayasnz, bugn deniz ok
alkantl! cmlesinde olduu gibi hem yakn hem uzak iin kullanlan bir
edattr. Nid edatlar ierisinde kullanm alan en yaygn olan bu edattr.
ve edatlar ise: !

/ey brahim, gel!;

/Selim,
u
an
neredesin,
elektrik
balantsn
tamamladn

m?! cmlelerinde olduu gibi uzaa seslenmek zere kulanlr.
Mndnn Trleri
Mnd cmlede karmza be ayr ekilde kar. Bunlarn nde murab,
ikisinde ise mebndir. Hkm itibariyle murab olduu yerlerde lafzan
mansb iken, mebn olan yerlerde mahallen mansbtur. nk mnd
Arapa cmlede mansbt kategorisindedir.
1. Murab olan Mnd:

a. Muzf:
/ya Rasulallah, elimden tut (meded eyle)!;
! /ey Abdurrahman, buraya gel!; !

/ey bisiklete
binen kii, dikkatli ol!;

/ey soylu kii, acele etme!
cmlelerinde olduu gibi izfet halinde gelen kullanmlarda mnd her

zaman lafzan mansb kullanlr.
b. Nekire-i gayr- maksde: Muhatabn adnn bilinmedii ya da ona

genel bir ekilde seslenilmek istendii, dolaysyla belli bir kii ya da
topluluun kastedilmedii mnd trdr. Asansrde skp kalan birinin
224

/beni duyan kii, yardm et, diye
yardm ve imdat istemek iin: !
seslenmesi buna misal verilebelir. Zira muhatap burada sesini duyan ya da

duyabilme imkn olan herkesten yardm almay amalam ve genele hitap
etmek durumunda kalmtr.
Hkm itibariyle nekire-i gayr- maksde lafzan mansbtur.

! /ey ihsn sahibi, yaptnn karln Allah versin! cmlesinde
lafzan mansbtur.
olduu gibi mnd olan
c. ebh bil-muzf (muzfa benzer): Mnd olan kelimenin ebh bilmuzf (muzfa benzer formda) geldii durumlardr. Yani burada mnd
tamlamaya benzer bir yapda karmza gelmektedir. Bu kullanmda
tamlamann birinci gesi olan muzf ism-i fil, ism-i mefl, sfat- mebbehe,
ism-i tafdl ve mblaal ism-i fil trlerinden biri eklinde ve nekre halde
gelir. Ancak ikinci isim olan muzfun ileyh anlamca muzf ile ilintili ve
ondan etkilenen bir unsurdur. Onun iin bu tr tamlamalarda muzf, fiil gibi
(fiilimsi) amel eder, muzfun iley de onun fili, mefl ya da cr-mecrru
eklinde karmza kar.
Muzfun ileyhin ebh bil-muzf tamlamasnda fil geliine misal
olarak: /ey ahlak gzel! cmlesi verilebilir. Zira burada muzf
vezninde ( )bir sfat mebbehe olup arkasndan gelen onun filidir.
Buradaki asl tamlama iken muzf izfetten kesilip nekre hale
getirilmi ve muzfun ileyhinin mili olmutur.
Muzfun ileyhin ebh bil-muzf tamlamasnda mefl geliine misal
olarak ise: !
/ey iini salam yapan kii, Allah seni
muvaffak eylesin! cmlesi zikredilebilir. Zira burada muzf ism-i fil ()
bir kelime olup arkasndan gelen onun mefl konumundadr. Buradaki
asl tamlama: iken muzf izfetten kesilip nekre hale getirilmi ve
muzfun ileyhinin mili olmutur.
Muzfun ileyhin ebh bil-muzf tamlamasnda cr-mecrr geliine
misal olarak da: !

/ey vatann savunan kii, sen
doru zeresin! cmlesi zikredilebilir. Burada muzf ism-i fil ( ) bir
kelime olup arkasndan gelen
onun car-mecrru, yani mefln bih
gayr-i sarhir. Buradaki asl tamlama

iken muzf izfetten kesilip
nekre hle getirilmi ve muzfun ileyhinin mili olmutur.
Yukardaki rneklerde grld zere mnd ebh bil-muzf/muzfa
benzer yapda karmza geldiinde hkm itibariyle lafzan mansbtur.
2. Mebn olan Mnd
a. Mfred Alem: Buradaki mfred alemden kast, muzf ya da ebh
bil-muzf olmayan zel isimlerdir, yoksa tekil anlamnda mfred deildir.
!

gibi hem mfred tekil, hem ikil, hem de oul

alem /zel isimlerdir.
Hkm itibariyle mfred alem mnd rneklerde grlecei zere
/ey Fatma,
merf olduu almet zere mebn olur.
225
mektubunu tamamla! cmlesinde olduu gibi, mnd olan

merf olarak karmza kmtr, ama mahallen mansbtur.
lafzan
b. Nekire-i Maksde: Bundan kast da, kendisiyle belli bir kii ya da
topluluk kastedilen nekre isimlerdir. .

gibi.
Nekire-i maksde olan mnd da hkm itibariyle rneklerde grlecei
zere merf olduu almet zere mebndir.
/ey ocuk ne
satyorsun?! cmlesinde olduu gibi mnd olan

lafzan
merf, ama
mahallen mansbtur.
Nid ve Mndaya Ynelik zel Durumlar

Nid edatlar, bir ok dilde olduu gibi, eer vurgu, siyk-sibk (cmle
iindeki konumu) ve ses tonundan anlalyorsa tamamen drlebilir. Szl
dilde sz ksa tutma (ihtisr) gayesiyle oka bavurulan bu durum, yaz
dilinde nlem (!) iareti ile telfi edilmeye allr.
/Yusuf,

bundan vazge! ayet-i kerimesi (Yusuf suresi, 29) buna misal verilebilir. Zira
ayetin banda takdiren ( )edat vardr ve cmle:
/ey

Yusuf, bundan vazge! eklindedir.

Mnd lafzatullh ( )olduunda,

! /Allahm! Sen bizim dostumuzsun, slih/iyi kullarn muhafaza ettiin

eyle bizi de muhafaza eyle! cmlesinde grld zere, nid edat
drlebilir. Ancak bu durumda drlen ( )yerine lafzatullhn sonuna
eddeli bir mim harfi ( ) ilve edilir.
Mnd ismin banda harf-i tarif bulunmas durumunda, nid harfi ile
mnd arasna; mzekker isimlerde , mennes isimlerde ise kelimesi
getirilir. Bu durumda cmledeki nid grevi nid edilen isimden alnp
eklenen bu kelimeye nakledilir. ve kelimelerindeki eki
tenbih/uyar edat olduu iin, mndann nahv hkm, mzekker iin
ksmndaki harfine uygulanrken, mennes iin

ksmnda harfi
zerinde tatbik edilir. Bu kullanmn yer ald sz konusu harf-i tarifli
isimler ise ve kelimelerinin sfatlar olarak grev yaparlar.

/ey insanolu, seni Cmert Rabbine kar
aldatan nedir? ayet-i kerimesinde (nfitar suresi, 6) kelimesi mnd olup
arkasndan gelen onun sfatdr. Ayn ekilde

/ey itminana eren nefis! Rz olmu ve kendisinden rz

olunmu halde Rabbine dn! ayetinde ise kelimesi mnd olup
arkasndan gelen
onun sfatdr.
ve kelimelerinin yer ald cmlelerden nid edat istee bal
olarak atlabilir. Ved hutbesinin:
/ey insanlar, Rabbiniz
birdir, diye geen bir cmlesinde olduu gibi nid edat drlmtr.
Mnd kelime mtekellim ysna ( )muzf olan
ya da

kelimelerinden biri ise veya eklinde nid edilebilecei gibi,
ve diye kullanmak da mmkndr. Kurn- Kerimde oka bavurulan

:

bu kullanma misal olarak

226
/bir zamanlar Yusuf babasna yle demiti: Ben
(ryamda) onbir yldz grdm, ay da gnei de bana secde eder halde

grdm, ayet-i kerimesi (Ysuf sresi, 4) zikredilebilir.
) muzf olduunda da y( Mnd kelime mfred mtekellim ysna

) harfi drlr. Drlen bu mtekellim yasna bir iaret olmak zere(
mnd konumundaki kelime kesre harekelenir. rneklerine Kuran-
Kerimde oka bavurulan bu kullanma da misal olarak:

/Eli de: Ya Rabbi, kavmim, bu Kuran terk

edilmi braktlar/ona iltifat etmediler dedi, ayet-i kerimesi (Furkn sresi,
30) misal verilebilir.
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerdeki nid edatn ve mnd ismi belirleyiniz.
!
!

.1
!

.2 !

.3

.4

!

.

.5
.6
!
.7
!
.8

!

.9
.10
!
2. Aadaki cmlelerin hangisinin nekire-i maksde, hangsinin nekire-i

gayr-i maksde olduunu belirleyiniz.

!

.1

.2
!

!
.3
!
.4
!
.5

!
.6
227
!

.7

!
.8
3. Aadaki cmlelerde izfet tamlamas halindeki mndy ebh bilmuzfa dntrp harekeleyiniz.
.1
.2
!

!
.3

.4

!
.5
!

!
.6
.7
!

.8
4. Aadaki cmlelerdeki mnday trne uygun ekilde harekeleyin

ve o ekilde harekelemenizin sebebini yaznz.
.1
!

.

.2

!

.3
!
.4

!

.5
.6 !
.7 !
!

.8
5. Aadaki cmlelerde mnadann irb hkmn ve sebebini izah

ediniz.
rnek:
!

Lafzen mansbtur, nk izfet halinde gelmitir
.1
!

............................................................
228

.2

!

............................................................
.3 . !
............................................................
!

.4
............................................................

!
.5
............................................................

. 6 :
............................................................
.7
!

............................................................
!
.8

............................................................
6. Aadaki yetlerde geen mnd kullanmlar bulunuz, trn
belirleyiniz ve anlamlandrmaya alnz.
.1

.2

.

.3

.

.4

.

.
.5

.
.6

.
.7

.8 . .
7. Aadaki cmleleri Arapaya tercme ediniz.

1. Ahmet yemek yemeye balaynca, annesi ona scak ekmek verdi.
2. Ey Hseyin, ben senin ok ay itiini biliyorum.
229

3. Ey arkadalar! Yrym esnasnda, tuhaf bir ses iittim.
4. Trenden indikten sonra, eve doru kotu.
?5. Ey nsanlar! Btn bu kiiler bende para olduunu nereden bildiler
8. Aadaki cmleleri Trkeye tercme ediniz.
.1
.

..................................................................
.2
!
..................................................................
!
.3

..................................................................
.
.4

..................................................................

.5
..................................................................
9. Aadaki serbest paray okuduktan sonra metinde geen mnd
kullanmlar tespit ediniz ve paray anlamlandrmaya alnz.
:

.

.

.

230
.

.
:

.

: .

.

:
.

:
.
:
.
:

:

!
:
:
. :

:

(
! ) . :

-
Hesaba ekmek, sorgulamak :

Yaymak, duyurmak:
-

Atmak, frlatmak :
- Satmak :
)( Ticari eya/mal :

Yardmlamak, ibirlii yapmak :

)(Tanmak :
-

Dnp bakmak :

- Almak, teslim almak :

Ackmak :
Aralarnda bir konuma geti :

Rica etmek, dilemek :
231
Eit olmak, eit davranmak :

-
ne gemek, yenmek :
Bay, Beyefendi : )(
Buna ramen :
Her halkarda, her ne olursa olsun :

Bir yerden ayrlmak :

Hl :
Affedersiniz, bakar msnz! :!

)(
lke, prensip :
Ktlk, kriz :

Dini ne olursa olsun :

Memur : )(

Seslenmek, armak :
Unutmak : /

zet
Nid slbunun mahiyetini ve unsurlarn tanmlayabilmek.
Nid, seslenmek veya dikkat ekmek gayesiyle nlem anlam tayan bir
takm edatlar yoluyla gerekleen sluptur. Bu edatlar vastasyla yaplan
seslenme ilemine nid, dikkati ekilmek istenen kimseye de mnda
denir. Dolaysyla nid slbunda iki temel unsur bulunmaktadr: Nid edat
ve mnda.
Nid edatlarn tespit edebilmek ve kullanm erevelerini tayin edebilmek.
Arapada yedi kadar nid edat vardr, bunlar:
dr.
Bunlar ierisinde ve
edatlar yakn mesafede bulunananlara seslenmek
iin kullanlr.
edat ise hem yakn hem uzak iin kullanlan bir edattr. Nid edatlar
ierisinde kullanm alan en yaygn edattr.
ve edatlar ise uzaa seslenmek zere kulanlr.

Mndnn trleri ve gramatik hkmlerini tayin ve tespit etmek.
Mnd cmlede be ayr ekilde gelir. Muzf, nekire-i gayr- maksde ve
ebh bil-muzf olmas durumunda lafzan mansbtur. Mfred alem ve
nekire-i maksde olmas durumunda ise merf olduu ey zere mebndir.
Hkm itibariyle murab olduu yerlerde hem lafzan ve hem de mahallen
mansb iken, mebn olan yerlerde lafzan merf, mahallen mansbtur.
232
Nid edatlar ve mnd ile ilgili zel durumlarn tanyabilmek.

a. Mnd lafzatullh ( )olduunda, nida edat kullanlmayabilir, ancak
bu durumda atlan ( )yerine lafzatullhn sonuna eddeli bir mim harfi
( ) ilve edilir.
b. Nid edatlar, bir ok dilde olduu gibi, eer vurgu, siyk-sibk (balam)
ve ses tonundan anlalyorsa tamamen drlebilir.
c. Mnd ismin banda harf-i tarif bulunmas durumlarnda, nid harfi ile
mnd arasna; mzekker isimlerde , mennes isimlerde ise kelimesi
getirilir.
d. Mnd olan kelime mtekellim ysna ( )muzf olan
ya da

kelimelerinden biri ise veya eklinde nid edilebilecei gibi,
diye kullanmak da mmkndr.
ve
e. Mnd kelime mfred mtekellim ysna ( )muzf olduunda y harfi

atlr/hazfedilir ve bu atlan mtekellim ysna bir iaret olmak zere
mnd konumundaki kelime kesre harekelenir.
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde mnd ebh bil-muzf trndendir?
a. !

b. !

c. !

d. !
e. !

2.

:
....
:

!

:
Yukardaki paraya gre sorunun doru cevab aadakilerden
hangisidir?
a.
b.
c.

d.
e.
3. Aadaki mnd unsurlardan hangisi mfred alem deildir?

a. !

b. !
c. !
233
d. !

e. !
4..

.

.

.

Yukardaki diyalogda alt izili iki mndann irb hkm,
aadakilerin hangisinde doru olarak verilmitir?
a.

b.

c.

d.

e.

5. Yukardaki diyalogda alt izili fiilin zt anlamls adakilerden

hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.

1. a
Yantnz doru deilse, Mnd Trleri konusunu yeniden

okuyunuz.
2. e
Yantnz doru deilse, Okuma Parasn yeniden dikkatlice

okuyunuz.
3. b
Yantnz doru deilse, Mfred Alem ile ilgili bilgileri yeniden

gzden geiriniz.
4. d
Yantnz doru deilse, Mnd Trleri yeniden okuyunuz.
5. c
Yantnz doru deilse, Serbest Okuma Parasn yeniden

dikkatlice okuyunuz.

Sra Sizde 1
ncelikle rnek cmlemizi hatrlayalm:
!

234
..... ) cmlesinde kalbmzn

1. (!........ ........ ...... ......... ......
ikinci isim hanesinde, merf bir nekre-i maksde mnd vardr. Mnd
)bir isim olduuna gre cmlenin devam eden
tesniye ve mennes (
ksmnn !
eklinde tamamlanmas gerekir.
....... ........) cmlesinde kalbmzn

2. (!........ ........... ...... ........
n hanesinde, mfred-mennes-muhtap bir zamir olduuna gre,
ncesinde ya mfred mennes bir alem ya da nekre-i maksde bir mnd
vardr. Dolaysyla cmlenin !

eklinde devam

/
etmesi gerekir.
3. (!...... ...... ........ ...... ....... ..... ) cmlesinde kalbmzn
altnc hanesinde, cemi mzekker sgasnda bir fiil olduuna gre, kalbn
ncesinde ayn yapda bir mfred alem ya da nekre-i maksde bir mnd
vardr. Dolaysyla cmlenin ! / eklinde
devam etmesi gerekir.
Sn, Mahmud smail, es-Seyyid, brahim Yusuf, e-eyh, Muhammed erRifai (ts.). el-Kavidul-Arabiyyetil-Myessere, stanbul.
Gler, ., Gnday, H., ahin, .(2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
235

Arapça Iv

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arapça Iv

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2082

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Genel Akademik Koordinatrler

nite 1: Say Ve Temyzi

nite 5: art Edatlar ve Cevaba F Harfinin Gelmesi

nite 9: Taaccp slbu

amzda gelien ulam vastalar, telefon, televizyon ve internet gibi

Mfred, Mrekkeb, Ukd ve Atfl Saylar sayabilecek,

Saylarda Mzekkerlik ve Menneslii tanyabilecek,

Sra Saylarn br saylardan ayrt edebileceksiniz.

Saydan sonra getirilen kelimeye Trkede ne denildiini

Trkede saynn cmlede e olarak durumunu aratrnz.

Varlklarn Saylarn Belirten Sfatlar

rneklerle aklarsak, renci snftan kt=

cmlesinin Arapa ifadesinde = ;Trkedeki gibi sfat deil,

(Otuz turist grdm) cmlesinde mphem olan isim (zat),

deki kapall giderdii iin temyzdir. Otuz kelimesi,

cmlesinde cmledeki kapall giderdii iin temyzdir.

b. Melhz (anlalan) mmeyyez: Bu, zikredilmeyen ama konumadan

a. Arlk lleri. rnek:

( ) (Limelight. ) (Charlie Chaplin 1952

Metni Kavrama Altrmalar

3. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin

5. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez

de says belirlenen nesnedir aded, Mesela burada

Mennes iin kullanlanlar:

Onun iki eli var

1 ve 2 saylarnn temyzi olmaz; bunlar kendilerinden nceki kelimenin sfat

3 ile 10 Arasndaki Saylar

Be kitap satn aldm

Sekiz adam geldi

Mennes iin kullanlanlar:

Yedi sayfa dzelttim

Yazn on ehri ziyaret ettim

3ten 10a kadar olan saylarn temyzi cemi ve mecrr olur.

cmlesinde saysnn temyzi olan

kelimesinin cemi (oulu) dir ve kesreyle mecrurdur.

mennes; madd veya temyz mennesse, say mzekker olarak gelir.

cmlesinde temyz olan kelimesinin mfredi olan mennestir.

kelimesi mfred mennes kabul

kelimesinin mfredi olan

mzekker olduu iin, say kurala gre mennes getirilmitir.

11 ile 19 Arasndaki Saylar

Onu on drt ay bekledim

u ana kadar on kpr

On be soruya cevap verdim

Salonda on alt dinleyici var

On yedi bakan bir araya geldi

Mennes iin kullanlanlar:

Ondan on iki pnar fkrd

Apartmann nnde 14 gen kz var

Bu apartmanda on alt daire var

Bu hastanede 17 bayan doktor

11 ile 19 arasndaki saylar feth zere mebndirler. Temyzleri de mfred,

On iki erkek ocuk grdm

Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.

d.Mzeyi on erkek ziyaret etti.

Ukd (onarl saylar) unlardr:

Krk oyuncu dl kazand

Elli erkek geldi

Programda yetmi gezi var

Otuz kitap kayboldu