T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2076

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1110

Anadolu niversitesi
lhiyat nlisans Program

ARAPA-III

Editr
Prof.Dr. Ahmet Turan ARSLAN

Yazarlar
Prof.Dr. Ahmet Turan ARSLAN (nite 5, 6, 8)
Prof.Dr. Tacettin UZUN (nite 1, 2)
Do.Dr. Ali BULUT (nite 3, 4, 7)
Do.Dr. Halil brahim KAAR (nite 9, 10)

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2010 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Genel Akademik Koordinatrler

Prof.Dr. brahim Hatibolu (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)
Prof.Dr. Ali Erbafl (Sakarya niversitesi)
Program Koordinatr
Do.Dr. Cemil Ulukan
Uzaktan retim Tasarm Birimi
Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs Yardmclar
Arfl.Gr. Mehmet Frat
Arfl.Gr. Nur zer
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. fiennur Arslan
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Arapa-III

ISBN
978-975-06-0759-2
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 47.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Eyll 2010

NDEKLER

nite 1: Mezd Fiiller/

2

nite 2: Haber Trleri/
34

64
nite 3: sm-i Mevsl/

nite 4: lletli Fiiller ve ekimi/

92

nite 5: Nibl-Fil/
126

nite 6: el-Mefl Fh: Zaman ve Mekn Zarflar/
150
nite 7: el-Mefll-Mutlak/

178

nite 8: el-Mefl Leh/

202
nite 9:

Atf ve Edatlar/

224

nite 10: Hl ve Trleri/

246

iii

 iv

NSZ

ada insann iletiim ihtiyalar artk yalnzca anadille karlanamamakta,

bir ya da daha fazla yabanc dilin renilmesine, gnmzde kanlmaz bir
zorunluluk gzyle baklmaktadr. lkemizde yabanc dil retimi uzun
zamandan beri orta ve yksek eitimin ayrlmaz bir paras olarak ele
alnm, bylece hi deilse okumu kiilerin bu deerli bildiriim aracna
sahip olmalar tavsiye edilmitir.
lkemizde retilmesi kararlatrlan yabanc dillerden birisi de Arapadr.
Bu karar ok yerindedir. nk Arapa ok uzun bir tarih gemie sahip
oluunun yannda, Emev, Abbas, Seluklu ve Osmanl Devletlerinin
yaad ok geni bir corafi alana yaylm, oralarda yaayan ve bu
corafyaya komu blgelerdeki insanlarn dn, edeb, tarih ve eitli
ynlerden kltrel hayatlarn gl bir ekilde ilgilendirmi bir dildir. Bu
uluslararas zelliini Arapa gnmzde de devam ettirmektedir. Nitekim
Birlemi Milletler Genel Kurulu, UNESCO, Afrika Birlii, slam
Konferans rgt gibi uluslararas kurulularda alma dili olarak kabul
edilen nemli dillerden birisi de Arapadr. Bu nemi dolaysyla bir asra
yakn zamandan beri Arapa, uluslararas yayn kurulularnda yerini alm
bulunmaktadr. Son olarak TRT de Arapa yayn yapan bir televizyon kanal
kurmutur. te btn bunlar gsteriyor ki, Arapa dn, edeb ve kltrel
bakmndan tarihte oynad rol yannda gnmzde de dnyann pek ok
lkesinde ekonomik, ticar ve hatta politik alanlarda insanlarn dikkatini
eken ve yaayan bir dil olma zelliini korumaktadr.
Arapann lkemiz iin nemi ise daha byktr. yle ki coraf yaknl
dolaysyla lkemizin Arap lkeleri ile uzun bir gemie sahip olan komuluk
ilikisi sz konusudur. Bununla beraber slam Dninin temel kitab Kurn-
Kermin ve onun bir tr yorumu diyebileceimiz hadislerin dilinin Arapa
olmas, ayrca bu iki temel kaynan aklanmas ve yorumlanmas urunda
oluturulan slm ilimler alannda ortaya konulmu bulunan lmsz
eserlerin bu dille yazlm olmas da bir dier nemli unsurdur. te yandan
lkemiz kltr iin ok sayda dn, edeb, tarih alanlarda Arapa yazlm
bir ok esere de sahip bulunmaktayz. Btn bunlarn yannda son yllarda
ekonomik zorunluluklarn sonucu olarak vatandalarmz Arap lkeleriyle
iletiim kurma ihtiyac duymaktadrlar.
nsanmz iin neminden ksaca bahsettiimiz Arapa, Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi lahiyat nlisans Programnda da hakl olarak yerini
almtr. Elinizdeki bu kitap Arapa III dersi konularn iermektedir. Her
nitenin amalar ve dersin daha kolay ve salam bir eklide renilmesi iin

yaplan nerilerden sonra bir okuma paras verilmitir. Okuma parasnn

ardndan parann anlalmas iin eitli altrmalar konulmutur. Sonra
nitede ilenen dilbilgisi konusu, basit bir anlatmla ve harekeli rnekleriyle
birlikte anlamlar da yazlmtr. rnek cmlelerin doru bir ekilde
anlalmasn salamak iin anlamlar da yanlarna yazlmtr. niteyle ilgili
eitli altrmalarla birlikte konunun bir zeti verilmitir. Bu seviyede
anlamna ihtiya duyulabileceini dndmz kelime ve deyimler
alfabetik olarak dizilmitir.
Sra Sizde ve Kendimizi Snayalm
blmlerinin yant anahtarlar da kolaylk salamak amacyla dersin sonuna
konulmutur.
imdi bu kitapta yazlanlar en iyi bir ekilde renebilmek iin nasl
alalm? te u aada sraladklarmz uyguladnz takdirde bu
amacnzn gereklemi olacan greceksiniz.

nce Arapay renebileceinize kendinizi

renemem korkusunu kalbinizden atnz.

Arapay renmeye gnlden ve samimiyetle karar veriniz.

Okuma paralarn dikkatli bir ekilde okuyunuz.

Anlamlarn bilemediiniz kelime ve deyimleri nitedeki ilgili

yerinden bulmaya alnz. Yine de bilemediiniz kelime olursa
herhangi bir Arapa szlkten faydalannz.

Dilbilgisi ksmnda anlatlanlar ve rnek cmleleri kavraynz.

Verilen altrmalar istendii ekilde yapnz.

Altrmalar iin sizin verdiiniz karlklar yant anahtarndakilerle

kontrol ediniz. Yanllarnz varsa konuyu tekrarlayarak
noksanlarnz tamamlaynz.

Trkeden Arapaya evirileri yapnz. Siz de benzer cmleleri

kurarak evirmeye alnz.

Ders alrken yannzda Arapa bir szlk bulundurmay alkanlk

haline getiriniz. Bu ok nemlidir, nk Arapa metinler u kitabn
iki kapa arasndakilerden ibaret deildir. Arapa metinleri
anlamanz iin en bata gelen kelime ve gramer bilginizin yannda
Arapa-Trke veya Arapa-Arapa szlklerdir.

Arapa radyo, Tv ve internet yaynlarn takip ediniz.

Bir dili dolaysyla Arapay renmenin en iyi yolu AZ DA OLSA

SREKL bir ekilde almaktr.

inandrnz.

Bu kitabn hazrlanmasnda emei geen herkese teekkr bir bor bilir ve

Arapa renmek isteyen herkese stn baarlar dilerim.
Prof. Dr. Ahmet Turan ARSLAN (Editr)

vi

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Mezd fiili tanyabilecek,

Slsnin mezdi rub, hums ve sds fiillerle kalplarn ayrt

edebilecek,

Rub mcerred, rubnin mezdi hums ve sds fiillerle onlarn

kalplarn tanyabilecek,

Arapada kalplar vastasyla yeni cmleler kurabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Mezd fiil

Sls

Rub

Slsnin mezdi rub, hums ve sds

Rub mucerred, rubnin mezdi hums ve sds

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

M. Meral rtnn Arapa Dilbilgisi Sarf Kitabndan Sahh fiil

ekimleri konusuna ba vurunuz.

Arapa-Trke bir szlkten

ve
gibi baz fiillerin trevlerini
gzden geiriniz. Okuyacanz metinlerde ok ihtiya duyacanz iin
szlk kullanmaya alnz.

Mezd Fiiller

GR
Bitiken dillerde bir kelimeden deiik mnlar elde etmek iin, deiik
eklerden istifade edilir. Mesela, bitiken dillerden olan Trkemizdeki
YAZ kknden deiik mnlar elde etmek iin bu kkn sonuna,
aadaki listede grlen ekler getirilir:
Yaz-

:Yaz

Yaz-c

:Yazc

Yaz-an

:Yazan

Yaz-ar

:Yazar

Yaz-lan

:Yazlan

Yaz-mak

:Yazmak

Yaz-dr-mak

:Yazdrmak

Yaz-dr-l-mak

:Yazdrlmak

Yaz-m

:Yazm

Yaz-

:Yaz

Grld gibi, ortak kkten yeni mnlar elde etmek iin kkn sonuna
getirilen deiik eklerden istifade edilmitir. Arapa gibi bklgen dillerde
ise, deiik mnlar elde etmek iin isim ve fiillere amil olmak zere, ekler
ilave etmek yerine, kelimeler deiik kalplara nakledilir. te bu, mcerret
birer kk olan ( )ile ( )kklerine baz harfler ilave etmek ya da kk
harflerindeki baz harfleri tekrarlamak suretiyle yaplr. Bu ekilde elde
edilen fiillere mezd yani ilaveli fiiller denir.
Arapa kelimeler ve fiil ekimleriyle ilgili daha ayrntl rnekler iin
http://www.onlinearabic.net adresine bavurabilirsiniz.

OKUMA PARASI

.










.




:

.


:











.

:




: .. ..

..

:
..



..

.





.

.







4

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular cevaplaynz.

.1



.2

.3

.4


.5

.6

.7

.8

.9

.10

2. Aadaki cmlelerde alt izili kelimeler mz ise, muzri ve
mastarlarn; muzri ise, mz ve mastarlarn belirtiniz.

.


.1

.2
.






:

.


.3

.4

.

.


.5




.
.6








.
.7

:






.8
.



:
.9


.

: .. ..

.10

3. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez

arasndaki kelimelerden seiniz.

(

) -

.1




.


.2

.3
.

.



.4





.

.5



.


.6

.7


.




.
.8







.9
.

.


.10

4. Aadaki cmlelerde geen alt izili mz fiilleri, muzrileriyle
deitirerek kurunuz.

.



.1

.2
.






:


.3
.

.4

.




.5
.


.6

.
.7

.
.8

.

:

.9

.10

5. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez

arasndaki kelimelerden seiniz.

(

)

 .1
.

.2
.

.


.3

: .. ..

.4
.

.
.5

.6


.

.

.7

.

.8

.



.9

6. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin oullarn tespit

ediniz.

.


.1

.



.2

.3

.

.4

.5
.

.
.6




.7

.

.8

.


.9

.10



.


7. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin tekillerini tespit
ediniz.

.




.1

.2


.

.


.3

DL BLGS
MEZD FLLER
Mezd Fiilin Tarifi ve Bablar
Fiiller en az harflidir. Baka bir deyile fiil kalplar en az harflidir.
Bunlara sls ( harfli) fiiller denilir. Kk harflerinin says drt olan fiiller
de vardr. Bunlara da rub (drt harfli) fiiller denilir. Bu harflere ilave
edilerek elde edilen kalplarn mnlar, harf saysnn artmasna gre
deimektedir. Mezd bablar, harfli fiillere bazen bir, bazen iki, bazen de
harf; drt harfli fiillere de bazen bir, bazen iki harf ilave edilerek elde
edilir.

Slsnin Mezdi Rub Fiiller

harfli olan fiillere bir harf ilave edilerek fiil kalb elde edilir. Bu
kalplar:
fiilinin bana bir hemze ilave etmekle
, ortasna orta harfinin
cinsinden bir harf ilave etmekle

,
ba
harfiyle
orta
harfi arasna elif ilave

etmek suretiyle de
kalplar
elde
edilmektedir.

Bu fiiller muzri ve masdarlaryla birlikte bir kalp olutururlar. Slsnin

mezdi (ilavelisi) olarak meydana gelen rub fiillerin (drt harfli) kalplar
veya bablar unlardr:

-
1.
-
bab
Okuma parasnda geen
fiili bu babtandr. Mzsi
, muzrii

, masdar da
dr.

nn
slssi

idi
ve
uyank
ve
dikkatli
oldu

anlamndayd. Mzsinin bana bir hemze ilave edilerek

oldu. Bu arada
anlam uyandrd oldu. Bu fiilin hangi babtan olduu sylenirken ksaca
babndandr denilir. Yine okuma parasnda geen

fiili de

babndandr. Mz, muzri ve masdaryla sylersek,

-
-
olur.

babndan gelen fiillerin emrinde bataki hemze, fethal olur. Mesela,

(ikram etti) fiilinin emri
(ikram et) dir.
zellii (Bins)

babna aktarlan bir fiil genellikle u yeni mnlardan birini

kazanr.

1. Mteaddlik (Geililik)
Fiil, aslnda lzm (geisiz) ise babna nakledilmekle, bir mefle
mteadd olur. Yani bir meflun bih sarih (Harf-i cersiz mefl) alr. rnek:

. Mahmut kt.

. Mahmut kalemi cebinden kard.

Eer fiil bir mefle mteadd ise, babna nakledilmekle iki mefle
mteadd olur. rnek:

. Halid dersi anlad.

. Halid Aliye dersi anlatt.

Eer fiil iki mefle mteadd ise, babna nakledilmekle mefle

mteadd olur. rnek:

. Salihin itaatkar olduunu bildim.

. Muhammede Salihin itaatkar olduunu bildirdim.

2. Duhl: Bir zaman veya yere girme anlam ifade edebilir.

. Hasan sabahlad.

. Hseyin Iraka girdi.

3. Sayrret: Bir halden baka bir hale gemeyi ifade eder:

. Bahe meyve verdi.

. smail fakirleti.

4. Haynnet: Zaman gelmek anlamn ifade edebilir. rnek:

. Ekin bime zaman geldi.

5. Bazen slsisi ile ayn mny ifade edebilir. rnek:

. kart.

. kart.
-
2.
-
bab:

nin ayn yani orta harfi tekrarlanmak, baka bir ifadeyle eddelenmek
suretiyle bu bab elde edilmitir.

Bu kalba u rnei verebiliriz:

--
retmek.
9

zellii (Bins)

babna aktarlan bir fiil genellikle u yeni mnlardan birini kazanr.

1. Mteaddlik (Geililik)

babna nakledilmekle, bir mefle

Fiil aslnda lzm (geisiz) ise
mteadd olur. rnek:

. Zeyd sevindi.

. Zeyd Aliyi sevindirdi.

Fiil aslnda bir mefle mteadd ise,
mefle mteadd olur. rnek:

babna nakledilmekle iki

. Halid problemi anlad.

. Halid Aliye problemi anlatt.
2. Teksr (okluk, abart) bildirir. Bu okluk bazen fiilin oka meydana
geldiini bazen de o fiilin filinin ok olduunu ifade eder.
rnek:

. Kapy kapattm.

. ok kap kapattm.

3. ok az olarak, sls mcerredi ile ayn mny ifade edebilir. rnek:

.Bir eyi tahmin etti.

.Bir eyi tahmin etti.

3-
-
-
bab:

nin fs yani birinci harfiyle ikinci harf i arasna bir elif ilave
edilmek suretiyle bu bab elde edilir.

Okuma parasnda geen

,

fiilleri bu babtandr.
ve

kalp olarak yledir:

-
-
.

, dieri

babnn iki masdar daha vardr: Birisi

dir. Mesela,

.
(Savamak)

kalbnda
mastar
gelmesi
sadece bu fiile

mahsustur.

-
-
kalp olarak yledir:

10


-

-

kalp olarak yledir:
zellii (Bins)
Bu baba nakledilen bir fiil u mnlardan birini kazanabilir.
1. Mreket (itelik): Bir fiilin birden ok zne tarafndan karlkl,
ortaklaa yapldn belirttii atya mareket yani itelik denir. rnek:

. Zeyd Amr dvd.

. Zeyd Amrla dvt.

2. Mteaddlik (Geililik ifde etmesi):
rnek:

Hasta iyileti.

. Allah hastaya ifa verdi.

3. Nadiren sls mcerredi ile ayn mny ifade edebilir:
rnek:

. Bir yeri geti.

. Bir yeri geti.
Aadaki fiillerin bablarn belirtiniz.

:

:

:

Slsnin Mezdi Hums Fiiller
Sls fiillere iki harf ilave edilerek harf saylar bee kan fiil kalplar
betir. Bunlar:

1.
-
bab:

nin ba tarafna kesreli bir hemze ve sakin bir nun ilavesiyle bu bab
elde edilir.
11


Okuma parasnda geen
fiili bu babtandr. Muzri ve masdaryla

birlikte yle denilir:

-
-
.
Bu bab mutavaat (dnllk) iin kullanlr. Mutavaat, znenin cmlede
geen eylemden nesne gibi etkilendii fiil atsdr. rnek:

. O cam krd.

. Cam krld.

-
2.
-
bab:

nin ba tarafna kesreli bir hemze ve fsyla ayn arasna bir t

ilavesiyle bu bab elde edilir.

Okuma parasnda geen

,
,
fiilleri bu babtandr. Mz ve
masdarlaryla birlikte yle deriz:
-

-

zellii (Bins)

babna nakledilen bir fiil u anlamlardan birini kazanabilir:

1. Mutavaat:
rnek:

. rencileri topladm, onlar da toplandlar.

2. alp abalama:
rnek:

. Ali kazand.

. Ali kazanmaya alt.
3. Mareket (itelik):
rnek:

. Muhammed brahimi geti.

. Muhammed brahimle yart.

4. Edinmek: Bir kimsenin bir eye sahip olduunu ifade eder.
rnek:

. Ali yzk edindi /takt.
12

 -
3.
-
bab:

nin ba tarafna bir hemze ilavesi ve lmn tekraryla bu bab elde

edilir.

Okuma parasnda geen

fiili bu babtandr.

-

. Kzard, Kpkrmz oldu
-
zellii (Bins)

Bu bab, renk ve zrlerin abartl anlatm iin kullanlr. rnek:

Yapraklar sapsar oldu /sarard.

4.
-
-
bab:

nin ba tarafna bir t ilavesi ve aynn tekraryla bu bab elde

edilmitir.
Okuma parasnda geen
,
fiilleri bu babtandr.
,

,

-
-
. Konutu.

-
-
. Hazrland.

-
-
. Ortaya geldi/ortada oldu.

Bbnn zellii (Bins)

Bu baba nakledilen fiiller aadaki mnlar kazanr:
1. babnn mutavaat:
rnek:
( Onu krdm, o da krld).

2. Tekellf (Glkle elde etme):
rnek:

Cesaret kazandm.
3. Azar azar yapmak:
rnek:

. Suyu yudum yudum itim.

4. Edinme:
rnek:

. Ta yastk edindim.

13

5.
-
-
bab:

nin ba tarafna bir t, f ile ayn arasna bir elif ilavesiyle bu bab elde

edilir.

Okuma parasnda geen

fiili bu babtandr.

-
-
.
zellii (Bins)

babna nakledilen fiiller u mnlar kazanr:

1. Mareket:
rnek:

. Aliyle Muhammed yardmlatlar.
2. Olmayan Var Gstermek:
rnek:

l numaras yaptk.
3 .
babnn mutavaat:
rnek:

. Onu uzaklatrdm, o da uzaklat.

Aadaki bablardan hangilerinin mutvaat ifade ettiini belirtiniz.

:
Slsnin Mezdi Sds Fiiller
Slsye harf ilave edilerek elde edilen drt bab vardr:

- bab:
-
1.

) ilave edilmek suretiyle bu bab

nin ba tarafna hemze, sn ve t (

elde edilmitir.

14

Okuma parasnda geen

fiilleri bu babtandr.

ve

-

-
. : devam etti

.: uyand
-


-
zellii (Bins)

Bu baba nakledilen fiiller, genellikle u mnlar ifade ederler:

1. Taleb (stemek):
rnek:

Allahtan balanma istedim.

2. Bir halden bir hale dnme:
rnek:

amur talat.
3. Bir eyde fiilin aslnn sfat olarak bulunduuna inanmak:
rnek:

. inin gzel olduuna inandm/beendim.

-
2.
-
bab:

nin ba tarafna bir hemze, aynyla (ikinci harfiyle) lm (nc

harfi) arasna bir vav ve ayn cinsinden bir harf ilave edilmek suretiyle bu bab
elde edilir.

( tatl olmak, tatl bulmak) bu babn rneidir.
Bu bab, mnya mbalaa (abartma) kazandrmak iindir.

-
3.
-
bab:

nin ba tarafna bir hemze, aynyla lm arasna eddeli bir vav

ilavesiyle bu bab elde edilir.

( hzl yrmek) fiili bu baba rnektir.

-
-
bab da mbalaa iin kullanlr.

-
bab:
-
4.

nin ba tarafna bir hemze, aynyla lm arasna bir elif ilavesi ve

lmn tekraryla elde edilir.
15

 -

( sapsar olmak) fiili bu baba rnektir.
-
Bu bab da, renk ve zrlerin mbalaal anlatm iin kullanlr.
Slsnin mezdi sds fiillerden hangisi renk ve zrlerin mbalaal
anlatm iin kullanlr?

Rub Mucerred Fiiller

Arapada asl (kk) harfleri drt olan fiillere rub mcerred (ilvesiz drtl)
fiiller denilir.
Rub mcerredin bir bab vardr. O da:

-
-
babdr.

-
(yuvarlamak), rub mcerrede rnektir.
Bu bab gelen fiillerin ou mteadd, bazlar da lzmdr. rnek:

. Oyuncu topu yuvarlad.

Gece karanl bast.

Rubnin Mezdi Hums Fiiller

Asl drt hafli olan Rub fiillere ( )eklenerek elde edilen mezdi hums bir
babtr. Bu:

-
-
babdr.

nin ba tarafna bir t ilavesiyle bu bab elde edilir.

-
-
(yuvarlanmak) fiili bu baba rnektir. Bunun rubsi,

(yuvarlad)
fiilidir.

Bu bab, mutavaat (dnllk) iindir. rnek:

Ta kmldattm, o da kmldad.


Rubnin Mezdi Sds Fiiller
Rubnin mezdi sudsnin iki bab vardr.

-
1.
-
bab:

nin ba tarafna bir hemze, aynyla birinci lm arasna bir nun ilave
edilmek suretiyle bu bab elde edilir.

16

-

(toplanmak) fiili bu baba rnektir. Bunun rubsi,

(toplad) fiilidir.

bab, mutavaat (dnllk) iin kullanlr.

-
2.
bab:
-

nin ba tarafna bir hemze ile ikinci lam cinsinden bir harf ilave
edilerek bu bab elde edilir.
-
( yatmak) fiili buna rnektir. Bunun rubsi

(yattrd) fiilidir.

bab, mutavaat (dnllk) ifade eder.

Bablar hakknda daha fazla bilgi almak iin Hulusi Kln Arapa Dilbilgisi
Sarf ve Hseyin Elmalnn Temrinli ve rabl Arapa Sarf adl kitaplarna
bavurunuz.
Aadaki fiillerin bablarn belirtiniz.

:
.1

:
.2

:
.3
:
.4

:
.5
:
.6
.7

ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde mezd fiilleri belirtiniz.

.
"
"
.






.








.

.





17

.


"

"

.



.

2. Aadaki cmlelerde mz fiilleri muzriye eviriniz

.






.

.






.

3. Aadaki cmlelerde muzri fiilleri mzye eviriniz.

"
"
.

.




.

18


.


.

4. Aadaki parada mezd masdarlarn bablarn belirtiniz.

5. Aadakilerde boluu iki rnekten yararlanarak doldurup sonra

okuyunuz.

.


:
:

:
:

.............. :

.............. :

.............. :

.............. :

.............. :

.............. :

.............. :

.............. :

............ :


.............. :

.............. :

............ :

6. Aadaki cmlelerde hums fiillerle mastarlarn altn iziniz.

.



.




.

.

19

7. Aadaki sds fiillerin masdarlarn yaznz.

...........:

..........:
.........:

..........:

........:

........:
........:

8. Aadaki mz fiillerin muzri ve mastarlarn yaznz.

...........:

..........:

.........:

..........:

........:

........:

..........:

...........:

..........:

.........:

..........:

........:

........:

..........:

9. Aadaki masdarlarn mz ve muzrilerini yaznz.

..................:

.................:

.................:

..................:

................:

.................:

................:

...............:

..............:

.............:

............. :

............:

.............:

.............:

...........:

..........:
..........:

...........:
20


................:

..........:

..................:

................:

.................:

.................:

.................:

.................:

10. Aadakilerden hangisi slsnin mezdi rub; hangisi rub

?mcerreddir

:

11. Aadaki fiillerin rub mcerredlerini belirtiniz:

:

:

:

:

12.Aadaki parada mezd fiillerin bablarn belirtiniz.

.
.

.















21

!




.

.


13. Aadaki metinde geen mezd fiilleri ve bablarn belirtiniz.





(
)

:

"
:

".

" :

.




"





" :

".

:


.

".

" :

.
:

".
" :










:

-

.



.

:
.











14. Aada yazl olan fiillerle istenilen cmleleri kurunuz.

(
) Baba ocuunu arabadan indirdi.
(
) Anne ocuu uyuttu.

(

) Konferansa katldm.

(
) Dman bozguna urad.

(
) Ali Muhammed'le tokalayor.

22


(
)Haber mahallede yayld.
(
) Trenle otobs arpt.
( ) Etin tad deiti.

(
) ay imek iin bardaklar kullanrz.

15.
fiilinin emri (emr-i hazr) yle ekilir:

fiilini rnek alarak

fiilinin emrini ekiniz.
16. Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
Senin beni saat bete uyandrman istiyorum.
Emine kendi grlerini savunuyor.
Dedelerinden bahseder misin?
ocuk uyand.
Szn hatrlyor musun?
Halid Salihle mektuplat.
ki boksr yumruklayor.
Top sahada yuvarlanyor.
Rzgr yapraklar datyor.
Memur raporu teslim alyor.
Bu kitab tercme edeceim.
Hastay sakinletirdim.
Uakta birisiyle tantm.
Kitaplar kapatn.
Devletler niye savarlar?

Kelimeler ve Deyimler

Aarmak

Glmsemek

23

Kamburlamak

almak, armak

Son olarak, sonunda

taat etmek, uymak

Gndermek

Tavan

Yatmak, uzanmak

Devam etmek

thal etmek




Uyanmak

Israr etmek





Yatmak, huzur bulmak, sevinmek

Tutuklamak, gz altna almak

Binmek




Tozlanmak

Gz yalarna boulmak




vnmek, gurur duymak


Gagas ile almak, toplamak

Azarlamak, knamak, sitem etmek

Frsat deerlendirmek

Rahatsz olmak




Ayrlmak, gitmek




Patlamak

Yklmak

Yenilmek, bozguna uramak

Uyandrmak



Sevabn Allah'tan ummak

Bozmak, kartrmak
Etkilenmek
Hazrlanmak

Karmak

Bahsetmek

24

Hatrlamak
Karda kayak yapt
Sarslmak, deprem olmak
Yarmak
Kar yad
stnlk salamak, hakim olmak, yenmek
Kekelemek, duraklamak
Yapabilmek, baarmak
Yemek
Elektrik akm
Dede, ata
Toplamak

( )

Alk

(vakit) gelmek, yaklamak

e almak, denemek

ans

Kaybetmek

Rakip, dman

Elenmek, oynamak

Savunmak

Nafile, faydasz

)(

Gvenlik gleri

Raz olmak, kabul etmek

Kaldrmak



Gr

Artrmak



ofr, src

stn olmak, lider olmak

Oynamak, dansetmek

Uyku

Kaydetmek

Gemek, nne gemek

25

Yzey, at, arabnn st

Kaplumbaa

(Horoz iin) tmek


Yere ykmak, gremek

Hakim olmak, kontrol altna almak

e doru

Fes
( )
Kovmak
Srt
Suratn asmak
Komak
Dman

( )

( )

Gsteri, tren
Tanmak, bilmek

Akam yemei

ye

( )

Acmak, efkat etmek

Hile, aldatma

Terketmek, ayrlmak

Dalmak

Bo

Sevinli, neeli

Ovalamak

Gaz iesi (tp)

Maymun
Zplamak, atlamak

)(

(Kaplumbaa iin) Kabuk

Kazanmak



Torba, uval

yi gitmeyen

zerinde anlamaya varlan

Yksek

26

Ovalamak, dokundurmak

Yry
Yamur

Duyuran, ilan eden

Kzgn, bozuan

Notlar

( )

Blge, yre

Klp
Srpriz

Gayret

Uyuklama
Esmek

Hindistan

Fsldamak, vesvese vermek

zet
Mezd fiili tanyabilmek
Fiiller en az harflidir. Baka bir deyile fiil kalplar en az harflidir.
Bunlara sls fiiller denilir. Kk harflerinin says drt olan fiiller de vardr.
Bunlara da rub fiiller denilir. Bu harflere ilave edilerek elde edilen
kalplarn mnlar, harf saysnn artmasna gre deimektedir. Mezd
bablar, harfli fiillere bazen bir, bazen iki, bazen de harf; drt harfli
fiillere de bazen bir, bazen iki harf ilave edilerek elde edilir.
Sulsnin mezdi rubnin kalplarn ayrt edebilmek
harfli fiillere bir harf ilave edilerek fiil kalb elde edilir. Bu kalplar:

fiilinin bana bir hemze ilave etmekle

, ortasna orta harfinin

,
ba
harfiyle
orta harfi arasna elif ilave
cinsinden bir harf ilave etmekle

etmek suretiyle de
kalplar
elde
edilmektedir.

Bu fiiller muzri ve masdarlaryla birlikte bir kalp olutururlar. Sulsnin
mezdi rub fiillerin kalplar veya bablar unlardr:

-
1.
-
bab:

rnek: -

Uyandrd.
-

Genellikle, bu baba aktarlan bir fiil geisizse geili hale gelir;

geiliyse iki mefle geili hale gelir.

27

 -
2.
-
bab:

rnek: (
-
retmek.

bab da, harfli fiilleri geili yapmak iin kullanlr.

3.
-
-
bab:

rnek:
-
-
Savunmak
Bu babtan gelen fiiller mreket (itelik) ifade ederler.

Slsnin mezdi hums fiillerle kalplarn ayrt edebilmek

Suls fiillere iki harf ilave edilerek harf saylar bee kan fiil kalplar
betir. Bunlar:

1.
-
bab:

rnek:
-
-
Hareket etmek
Bu bab mutavaat (dnllk) iin kullanlr.

-
2.
-
bab:

- Glmsemek.
rnek:
-

bab gibi mutavaat iin kullanlr.

Bu bab da,

-
3.
-
bab:

-
rnek:
Kzarmak.
-

Bu bab, renk ve zrlerin mbalaal anlatm iin kullanlr.

4.
-
-
bab:
rnek:
-
-
Konumak, anlatmak.
Bu bab da genellikle alnd babn fiillerini dnl yapmak iin
kullanlr.
5.
-
-
bab:
rnek:
-
-
Yarmak

bab genellikle mreket (idelik) iin kullanlan bablardandr. Bu

babdan gelen fiiller, olmayan bir eyi gstermek iin de kullanlr.
fiili,
lym gibi davrand anlamna gelir.
Slsnin mezdi sds fiillerle kalplarn ayrt edebilmek
Sulsye harf ilave edilerek elde edilen drt bab vardr:

28

 - bab:
-
1.

rnek:
Uyanmak.
-


-

Bu bab genellikle istek ifade eder. balad, anlamndadr. ise,

ba istedi anlamna gelir.

-
2.
-
bab:

rnek: Tatl olmak, tatl bulmak.

Bu bab, genellikle, mnya mbalaa (abartma) kazandrmak iindir.

-
3.
-
bab:

rnek:
hzl yrmek.
-
-

bab da mbalaa iin kullanlr.

-
bab:
-
4.

-
rnek:
sapsar olmak.
-

Bu bab da, renk ve zrlerin mbalaal anlatm iin kullanlr.

Rub mcerredi tanyabilmek

Arapada drt tane kk harfi olan fiillere, rub mucerred fiiller denilir.
Rub mucerredin bir bab vardr. O da:

-
1.
-
babdr.
rnek:

-
Yuvarlamak.

Rubnin mezdi fiillerle onlarn kalplarn tanyabilmek

Rubnin mezdi hums bir babtr. Bu:
1.
-
-
babdr.
rnek:
-
-
Yuvarlanmak
Bu bab, mutavaat (dnllk) iindir.

Rubnin mezdi sds fiillerle onlarn kalplarn tanyabilmek

Rubnin mezdi sudsnin iki bab vardr.

-
1.
-
bab:

rnek:
-
Toplanmak.
29

 bab, mutavaat (dnllk) iin kullanlr.

-
2.
-
bab:

-
Yatmak.
rnek:

-

bab, mutavaat (dnllk) ifade eder.

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde rub mucerred fiil vardr?

a..

"
"

"
b.


"

c.!

d.

e..

2. Aadaki cmlelerin hangisinde sulsnin mezdi rub fiil yoktur?
a.!

b..

c..

d.

e..

3. Aadakilerden hangisi
babndandr?

a.

b.

c.

d.

e.

4. Aadaki bablardan hangisi mutavaat (dnllk) iin kullanlmaz?

a.

b.

c.

30


d.

e.

5. Aadaki
yanltr?

babnda olan muzri fiillerden hangisinin harekesi

a.

b.

c.

d.

e.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a

"
"

2. e

3. d

4. e

5. a

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

:Mutavaat ifade eder.

:Mutavaat ifade eder.

31

:

:

Sra Sizde 2


:Mutavaat ifade etmez.

:Mutavaat ifade eder.

:Mutavaat ifade eder.

Sra Sizde 3
Slsnin mezdi sds fiillerden
renk ve zrlerin mbalaal anlatm
iin kullanlr?
Sra Sizde 4

:

:

Yararlanlan Kaynaklar
Galyn, M (1982) Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Sezer, . Hakk ve dierleri (2009) Sarf Bilgisi, Konya.
Kl Hulusi (2005) Arapa Dilbilgisi Sarf, stanbul.
Hseyin Elmal (2009) Temrinli ve rabl Arapa Sarf, zmir.

32

33

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

sim cmlesinin yapsn ifade edebilecek,

sim cmlesinin elerini belirleyebilecek,

sim cmlesinin elerinden olan haberi belirleyebilecek,

Haberin trlerini tanmlayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

sim cmlesi

Haber

Fiil cmlesi

ibh-i cmle

Zarf

Harf-i cerle mecrru

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Cmle eitleri konusuna bavurunuz.

sim cmlesinin eleri konusunu inceleyiniz.

Harf-i cerler ve zarflar tanynz.

34

Haber Trleri

GR
Maksadmz tam olarak anlatan sz dizilerine cmle diyoruz. Kelimelerin
cmledeki grevlerine cmlenin eleri denir. Bir cmlede en az iki e
bulunur.
Cmlede yaplan ii, oluu ya da eylemi bildiren kelimeye yklem denir.
Yklem cmlenin temel elerinden biridir. Genellikle cmlenin sonunda
bulunur. "Annen sofray kurmaya hazrland" cmlesinde "hazrland",
yklemdir.
Yklemin bildirdii ii, hareketi yapan ya da bir olu iinde bulunan
varla zne denir.
Cmleler, kendini oluturan szcklerin anlamlarna, cmlede
bulunduklar yerlere, trlerine gre deiik zellikler gsterir. te bu
zelliklere gre cmleler deiik gruplar hlinde incelenir. Trkede
cmleler yklemlerine gre de incelenir. Buna ykleminin trne gre de
denilebilir. nk cmleyi yklemine gre incelerken yklemi oluturan
szcklerin trne baklr.
Yklem durumunda bulunan sz, ekimlenmi bir fiilse, cmle fiil
cmlesidir. Souk gnler artk geride kald cmlesinde kald yklemdir.
Bu yklem kalmak fiilinin bilinen gemi zamanda ekimlenmesiyle
olutuundan, cmle, yklemine gre fiil cmlesi olur.
Yklem ekimli bir fiil deilse, ister isimden ister edattan isterse
fiilimsiden olusun isim cmlesi saylr. Bu roman, yazarn okuduum ilk
kitabyd cmlesinde yklem, kitabyd sz zerine kuruludur ve kitap
ismi idi ekfiilini alarak yklem olmutur.
Arapada da iki tr cmle vardr: sim cmlesi ve fiil cmlesi.
sim cmlesinde, sze kendisiyle balanan kelimeye mbteda (
) denir.
Mbteda, isim cmlesinin znesidir. zneyi niteleyen, znenin durumunu
haber veren kelimeye haber ( ) denir. Haber, isim cmlesinin yklemidir.

35

Bu nitemizde, Arapa isim cmlesinin yklemi olan haber trlerinden

bahsedileceinden, cmle yaps hakknda bu bilgilerin verilmesi uygun
grlmtr.
Arapa kelimeler ve fiil ekimleriyle ilgili daha ayrntl rnekler iin
http://www.onlinearabic.net adresine bavurabilirsiniz.

OKUMA PARASI

.


.

!


!

".

" :

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular cevaplaynz.

.1

.2
36

.3

.4

.5

.6

.7

.8

.9

.10

.11

.12

.13

.14

.15

2. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez
arasndaki kelimelerden seiniz.

.


.1

..2

.

.3

.
.4






.5

.

.6
.






.7



.

.

.8

.9
.

.

.10

37

3. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez

arasndaki kelimelerden seiniz.

(




-


-
)
.

.1

.



.2

.
.3

.




.4

.


.5

.


.6

.7
.









.8
.

.

.9

.
.10



4. Aadakilerin hangi tr cmle olduklarn ve temel elerini
belirtiniz.

.

.1

.2



.

.






.3



.

.4

.5

.





.6
.
.7

.
.8
.
.9




.
.10
5. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin oullarn tespit
ediniz.

.

.1

.






.2

38



.3

.

.4




.

".



.5
" :

.6

.

.
.7

.
.8





6. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin tekillerini tespit
ediniz.

.1

.
.2






.3

.





.4

.
.5

.

.6







7. Aadaki cmlelerde geen alt izili fiillerin mz ise muzriini,
muzri ise mzsini belirtiniz.

.1





.





.2

.3

.4

.5













39

.6

.




.7

.
.8

.9

.10

.

!


!

".

" :

DL BLGS
HABER TRLER
( sim cmlesinde, sze kendisiyle balanan kelimeye mbteda
) denir.
Mbteda, isim cmlesinin znesidir. zneyi niteleyen, znenin durumunu
) denir. Haber, isim cmlesinin yklemidir. ( haber veren kelimeye haber

Kitap aktr.

cmlesinde,
( kelimesi mbteda
), kapnn ne



kelimesi
ise
haber
(

)'dir.
durumda olduunu bildiren

Haber, Mfred Olabilir

Haber, mfred olabilir. Burada mfredden kastedilen, cmle veya ibh-i
cmle olmamasdr. Mesela,


bir isim cmlesidir.
mbteda,

ise
haberdir.
Bu
tr
habere
mfred
haber
denilir
.

ne

cmledir, ne

de ibh-i cmledir.

cmlesinde

haberdir.
Birinci cmle iin

sylenenler bunun iin de geerlidir.

mbteda, cmlesinde de,

mfred haberdir.
40

Haber(ism-i fail ve ism-i meful gibi) sfat mnl kelimelerden olursa, mbteda
ile haber arasnda mzekkerlik, menneslik; mfred, tesniye ve cemi olma
ynlerinden uyum vardr.

alkan (erkek) sevilir.

alkan (bayan) sevilir.

ki alkan (erkek) sevilir.

ki alkan (bayan) sevilir.

alkan (erkekler) sevilirler.

alkan (bayanlar) sevilirler.
Ancak mbteda, gayr-i kl (insann dnda) bir ismin oulu olursa,
haber genellikle mfred mennes olarak gelir.

Kitaplar faydaldr.
Haber, sfat mnl bir kelime deilse, o zaman uyum aranmaz.

(Cmle iki eittir). Bu cmlede mbteda mennes ve

mfreddir. Haber ise mzekker ve tesniyedir. Haber, sfat mnl bir kelime
olmad iin, belirtilen hususlarda mbtedaya uymamtr.
Aadaki yetlerde geen mfred haberleri belirtiniz:

.



.

Haber, Cmle Olabilir

A. sim Cmlesi
B. Fiil Cmlesi
sim cmlesinin ikinci esi olan haber, cmle olabilir. Bilindii zere,
Arapada iki eit cmle vardr. a. sim cmlesi b. fiil cmlesi.

41

Haberi, isim cmlesi olan cmleye rnek:

Halid'in elbisesi

yenidir.

ise haberdir. Bu cmle
mbteda,
bir isim cmlesidir.
bir btn olarak,
mbtedasnn haberidir. Ancak byle olabilmesinin bir
art vardr: Haber olan cmlede mbtedaya giden bir zamir bulunur. Bu
cmlede o zamir, dr. Bu zamire, haberi mbtedaya balad iin rbt
( ) denilir.

Haberi fiil cmlesi olan cmleye rnek:

Kardein devi


yazyor.

Bu cmlede

mstetir faili ile birlikte fiil cmlesi olarak,
mbteda olan
nun haberidir. Dikkat edilecek olursa,
mbtedadr, fail
deildir. Fail asla fiilden nce gelmez. Mustetir ayn zamanda rbttr.
Aadaki ayetlerde haber olan cmleleri belirtiniz.

.




.

.





.

Haber, ibh-i Cmle Olabilir

A. Zarftan Oluan ibh-i Cmle

B. Harf- Cerle Mecrrundan Oluan ibh-i Cmle

sim cmlesinde haber, ibh-i cmle olabilir. ibh-i cmle, ya zarftan, ya da
harf-i cerle mecrurundan meydana gelir.

42

Haberi, zarftan oluan ibh-i cmle olan isim cmlesine rnek:

, ibh-i
(iekler masann zerindedir). Bu cmlede
cmle olarak haberdir.
Haberi, harf-i cerle mecrurundan oluan ibh-i cmle olan isim cmlesine
rnek:

(Kiinin helaki kendini beenmededir). Bu cmlede
,
ibh-i
cmle
olarak haberdir.

ibh-i cmlelerdeki zarf ve harf-i cerler, mahzf (hazfedilmi/atlm) bir

mteallaka baldrlar. Aslnda haber olan, ibh-i cmleler deil, mahzuf olan
bu mteallaklardr. rnek olarak verdiimiz cmleler, bu durumda,

(
)
)
takdirindedir.
ve

( bykl),
Okuma parasnda geen

( stnde bir gmlek olan)

cmleleri de, ibh-i cmle olan

ve

habere rnektir. Ancak

cmlelerinde baka bir kural

sebebiyle haber nce, mbteda sonra gelmitir. Bu kural yledir: Mbteda

nekre, haber de harf-i cerle mecrurundan veya zarftan meydana gelen ibh-i
cmle olursa, haberin ne gemesi, mbtedann da sonra gelmesi gerekir.
Haber cmle ve ibh-i cmle olduunda, mahallen merfu olur.

Haber trleri hakknda daha fazla bilgi almak iin adl smail Hakk Sezer ve
dierlerinin Anlatml Arapa kitabna bavurunuz.
Aadaki yetlerde ibh-i cmle olan haberleri belirtiniz.

.

43

.




.

ALITIRMALAR
1. Aadaki parada haberleri belirtiniz.

2. Aadaki paray okuyup sonra alt izili olan mbtedann haberini
belirtip trn syleyiniz.

"
." :

.













.

.
.

3. Aadaki cmlelerde haberin trn belirtiniz.

.

.1
.
.2

.
.3
.

.4

.
.5

.
.6

44

.
.7

.

.8

.

.9

.

.10

11
.

.
.12


.
.13


.

.14


.
.15


.
.16

.

.17

.
.18

.

.19

.


.20

4. Aadakilerden her ismi haber yapnz

5. ki rnekte olduu gibi, gerekli deiiklikleri yaparak mfred haberi

cmle habere eviriniz.

---
:



.

-----
.
.1




.
.2



.
.3

.

.4

.
.5


.

.6

.7
.

45

 .8

.

.
.9

.

.10

6. Misalde olduu gibi, gerekli deiiklii yaparak cmle haberi mfred

habere eviriniz.

----
:

.


.1

.

.2

.

.3

.
.4

.
.5

.


.6
.
.7

.

.8

.

.9
.
.10

7. ki rnekte olduu gibi, aadaki sorulara parantez arasndakilerden

yararlanarak, haber, cmle veya ibh-i cmle olacak ekilde isim
cmleleriyle cevap veriniz.

)
(

.1

(
)

.2

(
)

.3

.4

.5

)
(

(

)

)

(

(
)
46

(

)

.6

.7

)
(

.8

)
(

.9

.10

(
)
(
)

8. A grubundaki her Mbteda iin, B grubundan uygun haberi seip

sonra her cmledeki haberin trn belirtiniz.

9. Aadaki metinlerde geen isim cmlelerini tespit edip haberlerini ve

trlerini belirleyiniz.

.



" :
.

".

.








47

" :

"







.

" .






" :

".




" :




10. Aadaki cmlelerin trlerini ve temel elerini (isim cmlesinde
mbteda ve haberi; fiil cmlesinde de fiille faili) belirtiniz.

.

.1

.
.2

.
.3

.
.4

.





.5



.


.6

.

.7



.

.8

.


.9

.




.10



11. Aada, haberi isim cmlesi olan cmleleri, rnekte olduu ekilde,
yeniden kurunuz.
rnek:

.1

----

.2

.3

.4




.5

----

.6

----

.7

----
--- ----

---48

 .8

.9

----

.10

----

.11

.12

.13





.14


.15

----

----
--- ----
--- ----

12.Aadaki fiil cmlelerini rnekte olduu gibi, haberi fiil cmlesi olan
isim cmlelerine eviriniz.
rnek:

.1

.2

.3

.4

.5


.6

.7

.8


.9

------------------------ ----

.10

.11

.12

.13

.14

.15

---------------49

---


13. Aadaki isim cmlelerini Arapaya eviriniz.
1. Okulda bir ktphane vardr.
2. Benim bir problemim var.
3. Apartmann kaplar kapaldr.
4. i fabrikada alyor.
5. Tiyatro severler oktur.
6. Bahelerin havas hotur.
7. Otelin odalar temizdir.
8. Ormanda yaayan bir fil var.
9. Dostlarn en iyisi, kitaptr.
10. Trkiyenin baehri Ankaradr.
11. Su, insan, hayvan ve bitki iin zorunludur.
12. Muhammed, tartmay seven gayretli bir iftidir.
13. stanbul'un tarihte zel bir yeri vardr.

14. Yeil renk, renklerin en iyisi ve en tatlsdr.

Kelimeler ve Deyimler

Glmsemek

Satn almak

Getirmek

Daha deerli

cret

Hazrlamak, getirmek

karmak

Ahmak

eri almak



aletleri

Sava alan

Rahatsz etmek




Karlamak



Hzl gitmek, komak



Baka

50

lk yardm


Esmer renkli

bakmak, nazr olmak

En iyi

Vermek



Dalmak, ieri girmek


Desteklemek

En gl

Telefon

Aydnlatmak

Gezmek, dolamak



Yardm etmek

Dolmak

Samimiyet gstermek

Yklmak, kmek

nem vermek, ilgi gstermek

Birinci

Dost

Souk (sfat olarak)

Soluk renkli

Ciddiyet ve gayretle

Souk

Gl

Sevin ve neeyle
Glmseme

Pantalon


... Vastasyla ...

Srekli, az sonra


Basit, mtevaz

Ykleme

Topraktan

Elendirmek, teselli etmek

Yorgunluk

51

Almak

Boaltma

Almak

Yemek
Ynelmek, gitmek
Korunmak

Ar

Fiyat, deer

Yeni

Gazete

Beden

Herkes

( )
Mahalle

Otobs

Hal, durum

Tayan, yklenen

Yangn

Alaltmak, drmek


Gelmek, (karanlk) kmek

Asker

Tatl

htiva etmek, iermek

...
d zaman

Yaamak

Hizmeti

Haber vermek

Aatan, ahap

Korumak

Korkmak, endie etmek

Sebze

Dakik, hassas
la

52

Bkp usanmadan

Altn

lkbahar

Ucuz

nce levha
Komak

Ziyaret etmek
Ekin ekmek

( )

Gri

nemsiz, az

Turist

ofr, src

Yardm etmek



Yzmek

at, tavan
Oturmak, ikamet etmek

Pantalon

Fiyat

Gemi

( )

Nam, saygnlk

Gzel/ho bir gece

Yk arabalar

Byklar

( )

Sahil, ky

Cadde

nem

iddetli, ok, fazla

ecek

irket

Polis

Megul etmek

Zahmet, sknt

53

ikayet etmek, ac ekmek

ekil
veren, patron, dost

Doru olmak
lk darbe

( )

( )

Doru

Salon

Zor

Sknt

Apartman kat
Tavaf etmek, dolamak

Tad

( )

Gn boyu

Gn boyu

Koku

stek, sipari

Karanlk

Srt

(Dnen (para kazanarak dnen

Yaamak

Yeniden balad

Takm

Tatl

Geni omuzlu
Modern a

Onlu saylar

Tedavi etmek

Bizim mz gerekir ...

( )

Muayenehane


Yatak odas

Direk

Dal

54

( )

rtmek

Kaba olan

Bo

Ayrlmak



Neeli, sevinli

Anszn gelmek

Sonbahar mevsimi

Ebe

Gelen

Pislik

Salon

Kanaat eden, raz olan

pmek

irkin, kt

Kirli, pis

Geirmek (zaman)

Ayrmak, pay vermek

Buday

Kollar gl

Gl

Sk, gr

Sandalye

Sevmemek, istememek

Konumak

Elbisede) yen)

( )

ok sk almak

Torba, uval
Elektrik

Hrsz

Et

Ev ihtiyalar

Yiyecek, erzak

55

Ne kadar harika!

Ne kadar iyi! !

Duran, ykselen


Yark, atlak

Grn nedir? Ne dersin?

Yorgun

Krk, paralanm

Sarkk

Ykk

Ynelen, ynelik, giden

Dayanp gvenen, tevekkl eden

Muhtemel, olas

Motor

Krk

cat

Ambar, depo

( )

Davetli

Snrda nbet tutan asker

Orta boylu

Yksek

Hastalk
Hasta olmak

)(

Yolcu

Yzme havuzu

Hastane

Hzl giden, koan

Kullanlan

Dayam, dayayan

Lamba
( )

Rahatlatc, teselli edici

Namaz klan

Rahat

56

Kapal

karlnda ...

Bro, yazhane (okulda) sra

Gne doarken

Olumu, meydana gelmi

iin ...

Bekleyen

Engel olmak

Eski, ypranm
Domak, kmak

e doru ...

Gece yars

(Yangn) kmak

Temiz

Yapmak, yerine getirmek

Ruh, gnl
bile

...

Tek/yalnz olmak

Tek, biricik

Kt, tehlikeli

Kirli, pis

ehrin merkezi

Kirletmmek, pisletmek

Koymak

Vefal

Hastalktan korunma

Etki

Durmak

Doum

arlyor (adl)

Kolaylk

Kt kanaat geiniyorlar


57

zet
sim cmlesinin elerinden olan haberi ifade edebilmek
Arapada isim cmlesinin ikinci esi olan haber, mfred olabilir. Burada
mfredden kastedilen, cmle veya ibh-i cmle olmamasdr. Mesela,

mbteda,
bir isim cmlesidir.
ise haberdir. Bu tr habere
mfred haber denilir.
ne cmledir, ne de ibh-i cmledir.

Haberin trlerini tanmlayabilmek

Haber, Cmle Olabilir: A. sim Cmlesi B. Fiil Cmlesi.
sim cmlesinin ikinci esi olan haber, cmle olabilir. Bilindii zere,
Arapada iki eit cmle vardr. a. sim cmlesi b. fiil cmlesi.
Haberi, isim cmlesi olan cmleye rnek:

(Halid'in elbisesi

yenidir).

cmlesi
bir
isim
cmlesidir.

mbteda,

ise haberdir.

Bu cmle bir btn olarak,

mbtedasnn haberidir. Ancak byle
olabilmesinin bir art vardr: Haber olan cmlede mbtedaya giden bir zamir
bulunur. Bu cmlede o zamir, dr. Bu zamire, haberi Mbtedaya balad
iin rbt ( ) denilir.

Haberi, fiil cmlesi olan cmleye rnek:

(Kardein devi


yazyor).

Bu cmlede

mstetir faili ile birlikte fiil cmlesi olarak,

mbteda olan
nun
haberidir. Dikkat edilirsi,

mbtedadr, fail deildir.

Fail asla fiilden nce gelmez. Mstetir ayn zamanda rbttr.

Haber, ibh-i Cmle Olabilir.

A. Zarftan Oluan ibh-i Cmle
B. Harf-i Cerle Mecrrundan Oluan ibh-i Cmle
sim cmlesinde haber, ibh-i cmle olabilir. ibh-i cmle, ya zarftan, ya
da harf-i cerle mecrurundan meydana gelir.
Haberi, zarftan oluan ibh-i cmle olan isim cmlesine rnek:

(iekler masann zerindedir). Bu cmlede , ibh-i
cmle olarak haberdir.

Haberi, harf-i cerle mecrurundan oluan ibh-i cmle olan isim cmlesine
rnek:

,
(Kiinin helaki kendini beenmededir). Bu cmlede
ibh-i cmle olarak haberdir.

58

Kendimizi Snayalm
?1. Aadaki cmlelerden hangisinde haber, isim cmlesi deildir

a. .

b. .

c. .



d. .
e. .

?2. Aadaki cmlelerden hangisinde haber, fiil cmlesi deildir

a. .



b. .

c. .

d. .



e. .



?3. Aadaki cmlelerden hangisinde haber, ibh cmle deildir

a. .



b. .

c. .

d. .

e. .

?4. Aadaki cmlelerden hangisinde haber, mfred deildir

a.

b.


c.

d.

e.

?5. Aadaki cmlelerden hangisinin haberinde eksiklik vardr

a.

b.

c.

d.

e.

59

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1.a

2. e

3.d

4.c

5. b

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

haberdir.

haberdir. .

kelimeleri haberdir.




haberdir.

haberdir.

haberdir.

haberdir .


haberdir.

haberdir.

Sra Sizde 2

ile balayan cmle haberdir..

ile balayan cmle haberdir..

ile balayan cmle haberdir.

.

cmlesi haberdir.



.



60

fiiliyle balayan cmle haberdir.

ile balayan cmle haberdir.

.

ile balayan cmle haberdir.

ile balayan cmle haberdir.

.

ile balayan cmle haberdir.

.

ile balayan cmle haberdir.

ile balayan cmle haberdir.

ile balayan cmle haberdir.

Sra Sizde 3

zarf, ibh-i cmle olarak haberdir.

zarf, ibh-i cmle olarak haberdir.

zarf, ibh-i cmle olarak haberdir.

zarf, ibh-i cmle olarak haberdir.

61

 harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle

olarak haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle olarak

haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle
olarak haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle olarak

haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle

olarak haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle

olarak haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle

olarak haberdir.

harf-i cer mecrruyla birlikte ibn-i cmle

olarak haberdir.

Yararlanlan Kaynaklar
el-Galyn, M (1982) Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Sezer, smail Hakk ve dierleri (2009) Anlatml Arapa, Konya.

62

63

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

sm-i mevslleri mnlarna gre gruplandrabilecek,

Sla cmlesini ve eitlerini tanyabilecek,

id zamirini belirleyebilecek,

sm-i mevsllerde mebni murab ayrmn yapabilecek,

sm-i mevsllerin cmlenin hangi gesi olduunu belirleyebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

sm-i mevsl

Sla cmlesi

id zamiri

Hs ism-i mevsl

Mterek ism-i mevsl

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Metin ierisinde geen mnsn bilmediiniz kelimeler iin ArapaTrke szle bavurunuz.

lahiyat nlisans Program Arapa 1 kitabndan Cinsiyet Ynnden

simler ve Say Ynnden simler nitelerini tekrar gzden geiriniz.

Mehmet Maksudolunun Arapa Dilbilgisi adl kitabndan sm-i Mevsl

konusunu okuyunuz.

64

sm-i Mevsl

GR
sm-i mevsl, peinden gelen cmleyi ncesindeki cmle ya da kelimeye
balayan lafzdr. Trkedeki karl ise ilgi zamiridir. Tek bana bir
anlam ifade etmeyen ism-i mevsl, ancak kendisinden sonra bulunan ve sla
cmlesi ad verilen cmleyle birlikte bir mn kazanmaktadr. Ayrca bu sla
cmlesinde ism-i mevsle uygun olarak gelen ve id zamiri ad verilen bir

zamir bulunmaktadr. Mesel

"Sevdiim hoca" ifadesinde

lafz ism-i mevsl,

sla
cmlesi
ve

fiiline
bitimi
olan

zamiri
de
id

zamiridir.
Trkede bu ism-i mevsl+sla cmlesi+id zamiri toplamnn karl
ise orta terimidir. Baz kaynaklarda sfat-fiil terimiyle de ifade edilen
ortalar, fiil kk veya gvdelerinden yapm ekleriyle tretilmi sfatlardr:
Tan kknden tandk denmesi gibi. Bunlar -en, -ecek, -esi, -dk, -mi,
-r, mez ekleriyle tretilirler. Ortalar, ismi nitelemesi ynnden sfat; zne,
nesne ve tmle almas ynnden de fiil saylan (fiilimsi) kelimelerdir.
Mesel kitap okuyan ocuk ifadesinde orta olan okuyan lafz, fiil gibi nesne
olarak kitap, zne olarak da ocuk kelimesini alrken, dier taraftan sfat
olarak da ocuk kelimesini nitelemitir.
Bu rnekte de grld gibi Trkede orta, Arapadaki karlnn
aksine tek bir kelimeden oluur. Ayrca Trkede orta, niteledii isimden
nce gelirken Arapada ise ism-i mevsl ve slas dima niteledii isimden
sonra gelir. Bunun yannda Trkedeki btn ortalar deil de bunlarn bir
ksm ism-i mevsl ve sla cmlesinin karldr. Bu nedenle ism-i mevsl
ve sla cmlesi Trkeye genellikle ortalarla tercme edilir. Ancak
ortalarn her zaman ism-i mevsl ve sla ile birlikte Arapaya tercme
edilmesi mmkn deildir. Mesel yukardaki rnek "Sevdiim bir hoca"
eklinde ifade edilse, bunun Arapa karl ism-i mevsl ve sla cmlesiyle

deil, nekra bir isim ve peinden gelen sfat cmlesiyle "

" eklinde

olur. Yine Oturan bir renci dense bunun Arapa karl da "
"

eklinde sfat tamlamasyla elde edilir.
sm-i mevsllerin Trkedeki ortalarla olan ortak ve farkl ynleriyle ilgili
olarak http://www.doguedebiyati.com/nusha/07/008isler.doc internet adresinden Emrullah ler'e ait "Arapa ve Trkede Ortalar Kartsal zmleme
" isimli makaleye bavurabilirsiniz.

65

OKUMA PARASI

:
.

.
.

.






.

2 (43
)
:

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.

.1

.2







.3

.4



.5

.6

.7

.8

.9

.10

2. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez

iindeki kelimeler arasndan seiniz.

(





)



.





.1
66




.

.2



.
.3

.
.4

.5

.
.6


.

.7

3. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez

iindeki kelimeler arasndan seiniz.

)
(

.1
.

.2
.

.3

.


.4

.5
.

.

.6

.7

DL BLGS
SM- MEVSL
sm-i mevsl, tek bana bir anlam olmayan, ancak kendisinden sonra gelen
cmleyle birlikte bir mn ifade eden marife isimdir. sm-i mevsl genelde
marife bir isimden sonra onun sfat olarak gelir. Ancak cmlenin bir gesi
olarak mbteda, haber, fil, mef'l vb. bir konumda da gelebilir.
sm-i mevsller hs ve mterek olmak zere ikiye ayrlr.

1. Hs sm-i Mevsl
Mzekker ve mennesi, tekil ve oulu iin ayr ayr lafz bulunan ism-i
mevsle hs ism-i mevsl denir. Bunlara zel ism-i mevsller de
denebilir. Bunlar, cmlenin bir gesi olarak gelebildikleri gibi, cmledeki
marife bir genin sfat olarak da gelebilirler. Bu durumda ism-i mevsl,
ncesindeki isme, hem mzekkerlik menneslik hem de say bakmndan
uyar.

67

oul

kil

Tekil

(Mebn)

(Murab)

(Mebn)

Mzekker

Mennes

:Bu ism-i mevsl tekil mzekker isim iin kullanlr.

Ktphaneye giden renciyi grdm.

Aslnda burada iki ayr cmle bulunmaktadr. Birincisi

renci ktphaneye
renciyi grdm, ikincisi ise

gitti cmlesidir. sm-i mevsl bu cmleleri birbirine balam ve kendisi

kelimesinin sfat olmutur. Mefl olan kelimesinin harekesi
ism-i mevslnn harekesinde
stn olmasna ramen, onun sfat olan
bir deiiklik olmamtr. nk mebndir. Ref, nasb ya da cer hlinde harf
veya harekesinde herhangi bir deiiklik olmaz. Oysa normalde sfatlarn
murab olduunda ncesindeki isme hareke ynnden uymas gerekir.

:Bu ism-i mevsl, tesniye (ikil) mzekker isim iin kullanlr. Bunlarn

irb dier ikil kelimeler gibidir, yani mebn deil, murabdrlar. Ref hli
eklinde elifle, nasb ve cer hli ise
eklinde y iledir.

. Faklteye giden iki renci dnd.

kelimesinin sfat olarak

Bu cmlede ism-i mevsl fil olan

gelmitir. Fil ref konumunda olduu iin, ism-i mevsl de onun sfat olarak
eklinde elif ( )ile ref konumunda gelmitir.

. Faklteye giden iki renciyi grdm.

kelimesinin sfat olarak

Bu cmlede ise ism-i mevsl mefl olan
gelmitir. Mefl nasb konumunda olduu iin, ism-i mevsl de onun sfat
eklinde nasb konumunda gelmitir.
olarak

. Faklteye giden iki renciye selam verdim.

68



Bu cmlede ise ism-i mevsl
harfi cerri ile mecrr olan

kelimesinin sfat olarak gelmitir. sm-i mevsl de onun sfat olarak
eklinde cer konumunda gelmitir.

de

: Bu ism-i mevsl ise oul mzekker isim iin kullanlr.

mebndir Cmlede hangi konumda bulunursa bulunsun harf veya harekesinde

herhangi bir deiiklik olmaz.

. Giden rencileri grdm

:Bu ism-i mevsl tekil mennes isim iin kullanlr ve mebndir.

. Giden (kz) renciyi grdm.

:Bu ism-i mevsl ikil mennes isim iin kullanlr. rab ynnden

ism-i mevsl gibidir.

aynen


. Giden iki (kz) renci dnd.

. Giden iki (kz) renciyi grdm.

. Faklteye giden iki (kz) renciye selam

verdim.

: Bu ism-i mevsl ise oul mennes isim iin kullanlr ve mebndir.

. Giden (kz) rencileri grdm.

Hs sm-i Mevsln Cmlenin Bir gesi Olmas:

Yukarda da ifade edildii gibi hs ism-i mevsller mbted, haber, fil,
mef'l vb. bir ekilde cmlenin bir gesi olarak da gelebilirler.
Mbteda oluu:

. dl kazanan Kerimdir.

lafz da haberidir.
Bu bir isim cmlesidir. sm-i mevsl mbted,

ksm ise ism-i mevsln sla cmlesidir.

Haber Oluu

. Evle ilgilenen annemdir.

Burada ise lafz mbted, ism-i mevsl ise haberidir.

ise fasl
zamiri,

ksm ise sla cmlesidir.
69

Fil Oluu

. Snavda baarl olan geldi.

Bu cmlede ise ism-i mevsl
fiilinin filidir.
Mefl Oluu

. Kongreye katlanlar grdm.

Burada ise ism-i mevsl
fiilinin mefldr.
Cmledeki bir genin Sfat Olmas
Yukarda da belirtildii gibi hs ism-i mevsller cmlenin gelerinin sfat
olarak da gelebilirler. Bu durumda niteledikleri isme say ve mzekkerlikmenneslik bakmndan uyarlar.
Mbtedann Sfat

Snavda baarl olan renci Hasan'dr.

Haberin Sfat

.
Bu, snavda baarl olan rencidir.
Filin Sfat

Snavda baarl olan renci geldi.
Mef'ln Sfat

Snavda baarl olan renciyi grdm.

kil (msenn) olanlar hari btn ism-i mevsller mebndir. kil olanlar ise
murabdr. Verilen rneklerde de grld zere, dier ikil lafzlarda olduu

, nasb ve cer hli ise y iledir

gibi bunlarn da ref hli elifle
. Ayrca ikillerle mennes oul iin kullanlan ism-i mevsller ift
lmla yazlrken, dierleri tek lmla yazlr.

70

Yukarda verilen rnek cmleler nda siz de aadaki cmlelerdeki ism-i

mevsllerin ikil ve oul hllerini, gerekli deiiklikleri yaparak yaznz

. Kurn- Kerm okuyan (erkek) ocuu grdm

. Arkadana yardm eden kz grdm

2. Mterek sm-i Mevsl

Mzekker ve mennesi, tekil ve oulu iin ayr ayr lafz bulunmayp hepsi
iin ortak kullanlan ism-i mevsle mterek ism-i mevsl denir. Bunlara
genel ya da ortak ism-i mevsller de denebilir. Bunlarn balcalar iki
tanedir:
ve . Her ikisi de mebndir yani ref, nasb ve cer durumlarnda
ekilleri, yaplar deimez. Mterek ism-i mevsller, hs olanlardan farkl
olarak sadece cmlenin bir gesi olarak gelebilirler.

:
Bu ism-i mevsl aklllar iin kullanlr. Mebn olduu iin ref, nasb ya da
cer konumu ayndr.
Ref konumu:

. Kurn- Kerimi ezberleyen geldi.
Burada ism-i mevsl
fiilinin fili olarak ref konumunda gelmitir.
Nasb konumu:

. Kurn- Kerimi ezberleyeni grdm.

Burada ise ism-i mevsl
fiilinin mefl olarak nasb konumunda
gelmitir.
Cer konumu:

. Kurn- Kerimi ezberleyene uradm.

Burada ise ism-i mevsln banda harfi cerri gelmitir. Harfi cerler
normalde murab bir ismin bana geldiinde son harekesini esre yapmaktadr.
Ancak
ism-i mevsl mebn olduu iin, harfi cerden dolay son
harekesinde herhangi bir deiiklik meydana gelmemitir.
Aadaki cmlelerde ise ism-i mevsl ref konumunda tekil-oul,
mennes-mzekker iin ortak olarak kullanlmtr.

. Allaha kulluk eden kurtuldu (Erkek).


. Allaha kulluk edenler kurtuldu (Erkek).
71


. Allaha kulluk eden kurtuldu (Bayan).

. Allaha kulluk edenler kurtuldu (Bayan).

:
Bu ism-i mevsl ise aklszlar iin kullanlr ve bu da mebndir

. Adam yapmadn sylyor.

. Mahmut grdn anlatt.

Cmlenin Bir gesi Olmas

Mbteda Oluu

. Sylediim dorudur.
Burada ism-i mevsl mbted olarak ref konumunda gelmitir.

lafz da haberidir.
Haber Oluu

.
Mslman dier Mslmanlarn dilinden ve elinden gvende olduu
kimsedir.

Burada ise
lafz mbted, ism-i mevsl de onun haberidir.
Fil Oluu

. dl kazanan ne kt.


Mefl Oluu

. Bana yardm edene teekkr ettim.

sm-i mevsllerin cmlenin bir gesi ya da sfat olarak kullanlmasyla ilgili
rnekler iin . Gler - H. Gnday - . ahin'in Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi)
kitabna baknz.
Mterek ism-i mevsllerden
aklllar, da aklszlar ve cansz varlklar
belirtmek iin kullanlrken, hs ism-i mevsllerin tekil ve ikilleri hem aklllar
hem de aklszlar iin ortak kullanlr.

72


. Satn aldm kitab okudum.

. Satn aldm iki kitab okudum.



. Grdm baheler gzeldir.

. Grdm iki bahe gzeldir.

. Tandm renci geldi.

. Tandm iki renci geldi.

. Tandm (kz) renci geldi.

. Tandm iki (kz) renci geldi.

Yukarda geen cmlelerde, hs ism-i mevsl ilk drdnde aklszlar iin,
son drdnde ise aklllar iin kullanlmtr.

3. Sla Cmlesi
sm-i mevslden sonra gelen cmleye sla cmlesi denir. Sla cmlesi ism-i
mevsln ayrlmaz bir parasdr ve dima ism-i mevslden sonra yer alr.
Sla cmlesiz kullanlan ism-i mevsl herhangi bir mn ifade etmemektedir.
dense bu ifade noksandr, bunu

Mesel

Dersi

yazan geldi. eklinde tamamladmzda mn da tamam olmaktadr.
Sla cmlesi de isim cmlesi, fiil cmlesi ve ibhi cmle olarak ekilde
gelebilir.
Fiil Cmlesi

. Grdm adam gitti.

sim Cmlesi

. Babas lim olan ocuk geldi.

ibhi Cmle

. Yanndaki genci tandm.
Yukarda verilen rnekler nda siz de aadaki cmlelerdeki sla cmlesini
ve trn tespit ediniz.

.
Bahede alan yal kadna yardm ettim.

. Hastanedeki arkada ziyaret ettim.

. Gzel ahlkl insan severim.


73

Sla cmleleri ism-i mevslleriyle birlikte Trke'ye genelde -en, -ecek, -mi, dii ekleri alarak evirilir. Bu ynyle Trkedeki baz ortalara
benzemektedirler.

.Grdm Ali'dir.

.Bana verdiin kitab okudum

.Bana yardm eden kz ocuuna teekkr ettim.

4. id Zamiri
Sla cmlesinde bulunup onu ism-i mevsle balayan zamire id zamiri
denir. Bu zamir, ism-i mevsle uygun olarak, gizli ya da ak bir ekilde
gelebilir. Fiillerin ekiminde yer alan merf muttasl zamirlerle mstetir
olanlar da id zamiri olarak gelmektedir.

. smi Ali olan hoca geldi.

. Gnderdiin kitab okudum.

Yal kadna yardm eden renci geldi.

Yal kadna yardm eden iki renci geldi.

Yal kadna yardm eden renciler geldiler.

Yal kadna yardm eden (kz) renci geldi.

Yal kadna yardm eden (kz) renciler geldi.
Yukardaki cmlelerden birincisinde id zamiri, alt izili olan

kelimesinde muzfun ileyh olan zamiridir. sm-i mevsl, mzekker ve tekil

olduu iin zamir de ona uygun olarak gelmitir.
kinci cmlede
fiilinin mef'l olarak ona bitimi olan
zamiridir.

id

Geri kalan cmlelerde ise id zamiri, nc cmlede,

fiilinin gizli
(mstetir) fili olan
zamiri,
drdncde
merf
muttasl
zamir
olan tensiye

(ikil) elifi (), beincide cemi vv (), altncda gizli

zamiri ve yedincide
de nn-u nisve (cem-i mennes) ( )dir.

74

Merf muttasl zamirler hakknda ayrntl bilgi iin AF lahiyat nlisans

Program Arapa II kitabndan "Zamirler" nitesine baknz.
Yukarda verilen rnek cmleler nda siz de aadaki cmlelerde geen
id zamirlerini tespit ediniz.

. Aradm kitab buldum.

. mtihanda baarl olan renci sevindi.

sm-i mevsle dair rnekler iin http://www.onlinearabic.net

www.schoolarabia.net adreslerine bavurabilirsiniz.

ve

ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlede geen ism-i mevsl parantez iinde verilenlerle
deitirerek cmleyi buna gre yeniden yaznz.

) .1
............................... (

............................... (
) .2
) .3
.................................(
) .4
............................... (
) .5
.............................. (
2. Aadaki cmlelerdeki boluklar hs ism-i mevsllerle doldurunuz.

.

.1
.......

......
.2
.

.
......
.3


.
.4
......

.

......
.5

.6
.

......



.
.7

......

.......

.8
.

.
......
.9

.10
.
......

75

 3. Aadaki cmlelerdeki boluklar

ism-i mevslyle veya
doldurunuz.

.

.1
.....

.
.....
.2
.
.3
......
.
.....
.4
.....
.
.5
.6
.
.....

.
.7

......

....

.

......8

.
.....

.9

.10
.
.....

4. Aadaki cmlelerde geen ism-i mevsllerin cmledeki grevini,
rnekteki gibi, tespit ediniz.

.


.
:

.

.1
.2
.

.............
.............

.


.3

.............

.


.4
.

.5

.............

.6


.




.
.7

.............
.............
.............

5. Aadaki cmlelerde geen sla cmlelerinin altn izip, trn

belirtiniz.

.

.1

.2


.

.
.3

76


.4

.

.

.5


.6
.

.7



.

.

.8

.9

.
.10

6. Aadaki cmlelerde parantez iinde verilen fiilleri ism-i mevsle
uygun bir ekilde yaznz.

)( .

.1

.2

.
(

)


.
.3
)(

.
)(

.4

)(
.

.5

)(


.

.6


.
(
.7

)(
.

.8

.9
.
)(

)(
.
.10

7. Aadaki cmlelerdeki id zamirlerini tespit edip, ak olanlarn

altn iziniz.

.

.1
.2

.

.3


.


.4

.
.5

.

.6


77



.



.7

.

.8

.

.9

.10

.


8. Aada parantez iinde verilen kelimelerin tamamn kullanarak
anlaml birer cmle oluturunuz.

(
) .1

....................................................................

(
) .2
..............................................

(

) .3
.............................................

) .4

..............................................................................

(
) .5
.............................................................
(

) .6

...........................................................

(
) .7

....................................................................

(.

) .8

..........................................................

) .9
(

...................................................
) .10
(



....................................................................
9. Aadaki cmleleri birbiriyle eletiriniz.

.1

.2

78

.3

.4

.5

.6

.7

.



.

.8

.9

.10

10. Aadaki cmleleri rnekte olduu gibi uygun bir ism-i mevslle
birletiriniz.

- .
:

- .
.
.1

............................................

.2
.

- .

............................................
.

.3

............................................


.
.4

............................................


.
- .

.5
..................................................
.

.6

..................................................
.7
.

..................................................
.
.8

79

.........................................
.
.9

........................................

.10

..............................................
11. Aadaki yet-i kermelerde geen ism-i mevslleri ve trn tespit
ediniz.

) (93
.1

) (10


.2

) (2-1



.3
.
) (2

.4

) (2

.5

) (9
.6

) (14

.7




) (22

.8

) (68

.9

) (39


.10
12. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.
"Konferans dinleyen renciler evlerine dndler.

.
.A

.
.B

.C
.
.D
.


.
.E
13. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

80

A. Durakta otobs bekleyen renciye selam vereceim.

B. Durakta otobs bekleyen retmene selam verdim.
C. Yolda otobs bekleyen renciye selam verdim.
D. Caddede otobs bekleyen gence selam verdim.
E. Durakta otobs bekleyen renciye selam verdim.
14. Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
1. Bahede oynayan ocuklar yoruldular.
2. Sevdiim arkadaa ikramda bulunurum.
3. ini iyi yapan insandan Allah raz olur.
4. Hastanede alan iki doktor gitti.
5. Camileri ziyaret eden turistleri grdm.
6. Yemei yiyen iki kz ocuu geldi.
7. Derslerine alan renciler baardlar.
8. Oyuncaklarn kaybeden kzlar aladlar.
9. Tandm arkadalar terbiyelidirler.
10. Hasta kadna yardm eden ocua teekkr ettim.

Kelimeler ve Deyimler
Beyaz :
( )

Sabit brakt :
-

Toplant :

( )

Sevdi :

yilik yapt, ihsanda bulundu :

Erkek karde :

( )
Kz karde :
( )

stirahat etti :
-

Karlad :
-

Dinledi, kulak verdiutlu :

Aile :
( )

Ynetti, sorumlu oldu :

Trafik iareti :

81

Saptrd :

Hazrlad :

Kurtuldu, felaha erdi :

-

kamet etti, oturdu :

-

Yakalad, tuttu :

-
Kurtard :

Yaknnda : ...

Alad :

Bina etti, kurdu, dikti :
-

Konutu :

Yoruldu :

Mutsuz, zgn :
)(

Rapor : )(

stn oldu, geti :

dl :

( )

Geldi :

( )
Tarla :

(Kadna) evlenme teklif etti :

-

Teyze :

( )

Aldatt, aldatmaya alt :

Aykr davrand, muhalefet etti :

-

Terbiye etti, yetitirdi : -

Yolculuk, tur, seyahat :

( )

Yaya kaldrm :
( )

Bakt, gzetti :

Roman :
( )

(Kz) arkada :
( )
iek :
)(

Artrd, artt :
-

nce geldi, geti : -

Sevindirdi, mutlu etti :

(Birinin maln) ald, hrszlk yapt :

-

82

 Kotu, hzl hareket etti, say yapt :

Mutlu :

)(

kamet etti Oturdu, :

Turist :
)(

ofr :
)(

Yardm etti :

Yola kt, yolculuk yapt :

ar, pazar :
)(

Polis :

Trafik polisi :

Grd :
-

ld, helak oldu :

Misafir : .
)(

Piirdi : .
-

Tavaf etti, dolat, tur att :

-

Yal (zellikle kadn) :

)(
ye, organ :
)(

Tatil :

)(

retti :
-

Amca :

)(

Hala :

)(

Aileyle ilgili, aileye ait :

(Hastay) ziyaret etti :

-

Bayram :

)(

Yaad :

Cezalandrd :

Muayene etti, tedavi etti :

-

)(
i, alan :

(Ku) tt, akd :

-

Bouldu, suya batt :

Gen (erkek) :

)(
Gen (kz) :
)(

83

 Muayene etti :
-

Kaybetti :

Otel : .

)(

Geldi :


-

)( Ky :

(Tatil vb.) geirdi :

(iek, meyve vb.ni) kopard, toplad :

Gmlek :
)(

Holanmad, sevmedi :

Futbol :

tledi, dalad :
-

Mkfat verdi, dllendirdi :

-

Kirletti :


-

Oynad :
-


Oyuncak :

)(

Karlat, yzyze geldi, bulutu :

-

Renk :
)(

Kongre :
)(

Sildi, yok etti, hkmn kaldrd :

-
Konferans :

)(

lkokul :

ehir :
)(

Hasta :
)(

Hemire :
)(

iin :

Ev :
)(

Terbiyeli :

Grev :

)(

ld :
-

Marangoz :
)(

Yardm etti :
-

Temizledi :

84

Organize etti, dzenledi :

-


Tkendi, bitti :


-

Doru yolu gsterdi, rehberlik etti :

Terk etti, veda etti :

-

Gl, gl aac :
)(

Bakanlk :
)(

Bakan :
( )

Vard, ulat, geldi, birletirdi :

Sz verdi, vdetti :
-

zet
sm-i mevslleri mnlarna gre gruplandrabilmek.
sm-i mevsl, mns peinden gelen cmleyle aklanan ve bu cmleyi
ncesindeki kelime veya cmleye balayan marife bir isimdir.
sm-i mevslller hs ve mterek olmak zere ikiye ayrlr.
1. Hs sm-i Mevsl
Mzekker ve mennesi, tekil ve oulu iin ayr ayr lafz bulunan ism-i
mevsle hs ism-i mevsl denir. Bunlara zel ism-i mevsller de
denebilir.
oul

kil

Tekil

(Murab)

(Mebn)

(Mebn)

Mzekker

Mennes

Bu tr ism-i mevsller, marife bir ismin sfat olarak gelmise ona, hem teklik
- okluk hem de mzekkerlik-menneslik bakmndan uyar.

. Baarl retmeni grdm.

. Baarl retmenleri grdm.

85

. Baarl (bayan) retmeni grdm.

. Baarl (bayan) retmenleri grdm.

2. Mterek sm-i Mevsl
Mzekker ve mennesi, tekil ve oulu iin ayr ayr lafz bulunmayan ism-i
mevsle mterek ism-i mevsl denir. Bunlara genel ya da ortak ism-i
mevsller de denebilir. Bunlarn balcalar iki tanedir:
ve .

:
Bu ism-i mevsl aklllar iin kullanlr.

. Kazanan geldi.

. Kazanan (bayan) geldi.

:
Bu ism-i mevsl ise aklsz ve cansz varlklar iin kullanlr.

. Yazdn okudum.

. Dediin oldu.

Sla cmlesini ve eitlerini tanyabilmek.
sm-i mevslden sonra gelen cmleye sla cmlesi denir. Bu da isim
cmlesi, fiil cmlesi ve ibhi cmle olarak gelebilir.

Diktiim aa byd.

. ocuu terbiyeli olan adam geldi.

. Sendeki kitab okudum.

Yukardaki rnekte, alt izili olan sla cmlelerinden birincisi fiil, ikincisi
isim cmlesiyken, ncs de ibh-i cmledir.
id zamirini belirleyebilmek.
Sla cmlesinde bulunup onu ism-i mevsle balayan zamire id zamiri
denir. Bu zamir, ism-i mevsle uygun olarak gizli ya da ak bir ekilde
gelebilir.

. Fiyat ucuz olan ilac aldm.

. Apartman ina eden mhendis geldi.
Birinci cmlede id zamiri, alt izili olan
kelimesinde muzfun ileyh olan
zamiridir. kinci cmlede ise id zamiri alt izili olan fiilindeki gizli fil
zamiri olan
dir.

86

sm-i mevsllerde mebni murab ayrmn yapabilmek.

Bu hs ism-i mevsllerden ikil olanlar murab, dierleri mebndir. Mterek
ism-i mevsllerden
ve mebndir. Murab olanlarn irab, aynen dier ikil

) , nasb ve cer hli ise
kelimeler gibidir. Bunlarn ref hli elifle (

) .
y iledir (
Ref hline misl:

.
O ikisi, bu irkette alan Trk mhendislerdir.
Nasb hline misl:

.
Camide oturan iki genci tanyorum.
Cer hline misl:

Dersi yazan iki renciye selam verdim.

sm-i mevsllerin cmlenin hangi gesi olduunu tespit edebilmek.
Hs ism-i mevsller, mbteda, haber, fil, mefl eklinde cmlenin bir gesi
olarak gelebildikleri gibi, cmledeki marife bir genin sfat olarak da
gelebilirler. Bu durumda ism-i mevsl, ncesindeki isme, hem mzekkerlik
menneslik hem de say bakmndan uyar.
Fil Olma Durumu

. Arabay satn alan gitti.

Sfat Olma Durumu

. Arabay satn alan adam gitti.

Mterek ism-i mevsller ise sfat olarak gelmeyip, sadece cmlenin bir gesi
olarak gelirler.
Fil Olma Durumu

. Arabay satn alan gitti.
Mefl Olma Durumu

. Arabay satn alan grdm.

87

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerden hangisinde ism-i mevsl vardr?
a. .

b.

c.

d. .

e. .

2. Aadaki cmlelerden hangisinde sla cmlesi ibh-i cmledir?

a. .

b. .






c. .

d. .

e. .

3. Aadaki cmlelerden hangisinde id zamiri gizli olarak gelmitir?

a. .

b. .





c. .

d. .





e. .

4. sm-i mevsl ile ilgili olarak aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

a. sm-i mevsln tek bana mns yoktur.
b. sm-i mevslden sonra gelen cmleye sla cmlesi denir.
c. Sla cmlesinde ism-i mevsle ait ak ya da gizli bir zamir bulunur.
d. sm-i mevsller marifedir.
e. sm-i mevsllerin tamam murabdr.
5. "Mdr, etkin bir ekilde alan iki retmene teekkr etti." Cmlesinin
Arapa karl aadakilerden hangisidir?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .



88

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a

Yantnz doru deilse, Mterek sm-i Mevsl

yeniden okuyunuz.

2. c

Yantnz doru deilse, Sla Cmlesi

okuyunuz.

konusunu yeniden

3. d

Yantnz doru deilse, id Zamiri

okuyunuz.

konusunu yeniden

4. e

Yantnz farklysa Hs sm-i Mevsl

okuyunuz.

konusunu yeniden

5. d

Yantnz doru deilse, Hs sm-i Mevsl konusunu yeniden

okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Tesniye (kil) :

Kurn- Kerm okuyan iki ocuu grdm.

.


Arkadalarna yardm eden iki kz grdm.
Cemi (oul) :

Kurn- Kerm okuyan ocuklar grdm

.
Arkadalarna yardm eden kzlar grdm
Sra Sizde 2

. : Fiil cmlesi.

. : ibhi cmle.

. : sim cmlesi.

89

konusunu

Sra Sizde 3
Birinci cmlede id zamiri

fiilindeki mansub muttasl zamiridir.

kinci cmlede id zamiri

fiilinde fil olan gizli
zamiridir.
Yararlanlan Kaynaklar

Abdrrahim, F. (1415). Dursul-Lugatil-Arabiyye li-Gayrin-Ntikne

bih, Medine.
rt, M. Meral (1998). Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
Gler . - Gnday, H. ahin, ., (2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
Komisyon, (1985) Talimul-Arabiyye li-Gayrin-Ntkne bih elKitabul-Ess, Mekke.
Maksudolu, Mehmet (1992). Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Mahmud smail vd., (ts.). el-Kavidul-Arabiyyetul-Muyessera,
stanbul.
Yaar, Ahmet (1996). Arapa'nn Temel Kurallar, zmir.

90

91

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

lletli fiilleri sahh fiillerden ayrt edebilecek,

lletli fiil trlerini tanyabilecek,

lletli fiillerin mz, muzr ve emir ekimlerini yapabilecek,

lletli fiilleri merf muttasl ve munfasl zamirlerle birlikte kullanabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Mutel fiiller

Misl fiil

Ecvef fiil

Nks fiil

Leff fiil

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Metin ierisinde geen mnsn bilmediiniz kelimeler iin bir ArapaTrke szle bavurunuz.

lahiyat nlisans Program Arapa 1 kitabndan Sahh Fiil ekimleri ve

Zamirler nitesini tekrar gzden geiriniz.

Mehmet Maksudolu'nun Arapa Dilbilgisi adl kitabndan Fiillerin

Blmleri konusunu inceleyiniz.

92

lletli
Fiiller ve ekimi

GR
Arapada fiiller, asl harflerinin trne gre sahh (illet harfi bulunmayan) ve
mutel (illetli/illet harfli) olmak zere ikiye ayrlr. Asl harfleri arasnda illet
harfi denilen elif, vv ve y ( )harflerinden herhangi birisi bulunmayan
yardm etti rneklerinde olduu
fiile sahih fiil denir.
yazd, okudu,
gibi. Asl harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile ise mutel (illetli) fiil
denir.
dedi,
korudu fiilleri gibi.
buldu,
att,
Trkede ise fiiller ats, yaps vb. ynlerden gruplandrlrken,
harflerinin trne gre herhangi bir gruplandrma yaplmamaktadr. nk
Trkede Arapadaki gibi illet harfi ya da ona karlk olacak herhangi bir
unsur bulunmamaktadr. Bu nedenle Arapadaki illetli fiillerin Trkedeki
karln ifade etmek mmkn deildir.

OKUMA PARASI

.



"
."

.
:













.


.

(243 2
)
:
93

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.

.1

.2

.3







.4

.5

.6

.7

.8

.9

.10

2. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin e anlamllarn
parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.

(







)

.

.1




.

.2

.3
.

.
.4






.5
.


.


.6

.

.7


3. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin zt anlamllarn
parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.

(
)






.

.1



.

.2


94

.



.3


.
.4

.
.5

.




.6
.7

.

DL BLGS
LLETL FLLER
Asl harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile mutel (illet harfli) fiil
denir. Bu illet harfleri de elif, vv ve y'dr .( )
dedi,
buldu,

att,
korudu fiilleri gibi. Bunlar da illet harfinin tr ve bulunduu yere
gre drde ayrlr:
1. Misl fiil.
2. Ecvef fiil.
3. Nks fiil.
4. Leff fiil.

1. Misl Fiil
Misl fiil, asl harflerinden ilki vv ya da y harfi olan fiildir. Bu tr fiillerde
vv ile balayanlar ounluktadr. Vv ile balayanlara misl-i vv, y ile
balayanlara da misl-i y denir.

miras oldu,
durdu,
balad,

uyand,
mitsiz oldu,
kurudu,

sz verdi

kolay oldu

2. Ecvef Fiil
Ecvef fiil, asl harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Bu ortadaki harf de
ya vv ( )ya da y ()harfidir. Misl fiilde olduu gibi ecvef fiilde de
orta harfi vv olana ecvef-i vv, y olana da ecvef-i y denir. Ecvef fiilin
vvl m yoksa yl m olduu muzrisinden ve mastarndan anlalr.

eklindekiler
ise
yl
eklinde olanlar vvl iken,

ecveftir. Ancak

elde etti
-

korktu ve
-

rneklerinde olduu gibi mz ve muzrisi

sygasnda gelen
fiillerde vv'l m yoksa y'l m olduu muzrisinden deil, mastarndan
anlalr. Ancak asl vv ya da y olan bu illet harfleri mz fiilde elif ( )
olarak yazlr.

95


dedi, ziyaret etti,
ld,

satt,

yrd,

korktu

akt ,
elde etti

Ecvef fiiller orta harfi hemze olan mehmz fiillerle kartrlmamaldr.

sordu fiili mehmzken,
akt fiili ecveftir.

3. Nks Fiil
Nks fiil, asl harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir.

ikayet etti,
dua etti, ard, affetti,

att,

kurtuldu

ifa verdi,

raz oldu,

bina etti,
alad

karlat,
unuttu,
gizli oldu

4. Leff Fiil
Leff fiil, asl harflerinden iki tanesi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin
bulunduu yere gre de leff fiil, leff-i makrn (illet harfleri bitiik leff)
ve leff-i mefrk (illet harfleri ayr leff) olmak zere ikiye ayrlr.
a. Leff-i Makrn
llet harflerinin birisi fiilin ortasnda, dieri de sonunda ise buna leff-i
makrn denir.

niyet etti,
rivyet etti,
katlad,

tledi

b. Leff-i Mefrk
llet harflerinin birisi fiilin banda dieri de sonunda ise buna da leff-i
mefrk denir.

korudu,
szn tuttu,
hkmetti, sorumlu oldu

aklnda tuttu, ezberledi,

LLETL FLLERN EKM

1. Misl Fiil
Mz
Misl fiilin mzleri, slim fiil gibi ekilir.

96

izledi,

Vv'l Misl Fiil

Cemi

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

(oul)

Sz verdi :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Muzri
Vv'l Misl Fiil
Vv ile balayan misl fiilerin muzrileri elde edilirken genelde ilk harf

der.

gibi. Sadece

,

koydu ve

korktu ve - vakarl oldu rneklerinde olduu gibi

ve

sygalarnda gelen fiillerin muzrisinde vv harfi genelde sabit kalr. Bu

durumda misl fiilin muzrisi, slim fiil gibi ekilir.
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

97

Sz veriyor / :

verir / verecek

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Y'l Misl Fiil

Bu tr fiillerin muzrileri de, mzleri gibi slim fiil gibi ekilir.
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Kolay oluyor / :

olur / olacak

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Emir
Emir fiili, muzrinin muhatab ve muhataba sygalarndan elde edilir. u
yollar takip edilir:
nce muzrinin bandaki muzrilik harfi olan t ( )atlr ve sonu
cezimli yaplr:

Emirde mfred muhatabn sonu cezim olurken, cemi muhataba mebn

olduu iin sonu aynen kalr, geri kalanlarda ise cezim almeti olarak
sonlarndaki nn harfleri der.

98

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Vvl misl fiillerin emirlerinin ekiminde,

gelenler hari vvlar der.

Sz ver :

Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii

-
sygalarnda
ve

Yukardaki tabloya uygun olarak siz de

durdu ve
mitsiz oldu fiillerinin

ve

zamirlerini
getirerek
mz
ekimlerini
yapnz.
balarna

2. Ecvef Fiil
Mz
ster vv'l olsun ister y'l, mz ekiminde, harekeli merf muttasl
zamirlere bititiklerinde ecvef fiillerin ortasndaki illet harfi der. Bunlar da
nun-u nisveye bitien ve ondan sonra gelen sygalardr.
gibi.
,

Vvl Ecvef Fiil

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Dedi, syledi :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

99

Yl Ecvef Fiil
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Satt :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Fiilinin Mz ekimi
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Korktu :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

100

Muzri
Ecvef fiilin muzrisinde ortadaki illet harfi aslna dnr.

gibi.

Ancak

rneinde
olduu
gibi,

sygasnda
olanlar
bu


kuraln dndadr. Bunlarn muzrisinde illet harfi aslna dnmez. Ayrca
ecvef fiillere nn-u nisve bititiinde ise hepsinde de illet harfi der.

gibi.

Vvl Ecvef Fiil

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Diyor / der / :

diyecek sylyor,
syler, syleyecek

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Yl Ecvef Fiil
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Satyor, satar, :

satacak

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

101

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Fiilinin Muzri ekimi

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Korkuyor, :

korkar, korkacak

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Emir
Ecvef fiillerin emirleri elde edilirken u yol takip edilir:

Cezim almeti, mfred muhatab ve cemi muhataba sygalarnda illet harfinin

gibi ), dier sygalarda ise sondaki nnlarn
dmesi (
ve

dmesidir.

102

Vvl Ecvef Fiil

Mz ve muzrisi

eklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi
tre olur.
gibi.

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

De, syle :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Yl Ecvef Fiil
Mz ve muzrisi
eklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi

gibi.
esre olur.

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Sat :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Fiilinin Emir ekimi

Mz ve muzrisi

eklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin
harekesi stn olur.
gibi.

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Kork :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

103

Yukardaki tabloya uygun olarak siz de

kalkt ve
yrd fiillerinin
ve
zamirleriyle
birlikte
muzr
ekimlerini
yapnz.

3. Nks Fiil
Nks fiillerin ekiminde, illet harfinden nce fetha varsa 3. erkek ahsn
oulu sylenirken vv harfi skin (harekesiz) gelir.
gibi.
,

-
Ancak mznin mfred gib sygasnda illet harfinden nce kesra varsa vv,

harf-i med eklinde bulunur.

gibi. Ayn durum emir ve muzride

de geerlidir. Emirde
eklinde, muzride ise -
- ve
-

ve
-
eklinde olur.

Mz
Cemi

(oul)

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

Dua etti, davet :

etti

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Cemi

(oul)

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

Att :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

104

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Cemi

(oul)

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

Raz oldu :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

fiilinde olduu gibi, nks fiilin mzsinin son harfi uzun elif eklindeyse,
onun asl vv demektir ve bu harf fiilin ekiminde ortaya kar.

rneinde olduu gibi.

Muzri
Cemi

(oul)

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

Dua ediyor / :

eder / edecek

Gib /

3. ahs Erkek

105


Gibe /

3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Atyor / atar / :

atacak

Gib /

Mfred

Msenn

)(Tekil

)(kil

Cemi

)(oul

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii
Muhatab /

2. ahs Erkek
Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Raz uyor / olur :

/ olacak

Gib /

Mfred

Msenn

Cemi

)(Tekil

)(kil

)(oul

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

106

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Emir
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Dua et, davet et :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

At :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Raz ol :

Muhatab /

2. ahs Erkek

107

Muhataba /

2. ahs Dii

Yukardaki tabloya uygun olarak siz de -

umdu,
unuttu fiillerinin mz ekimlerini ,

ve

yapnz.

-
yeterli oldu ve

zamirleriyle birlikte

4. Leff Fiil
Mz
Leff fiilin mz ekimi nks fiillerle ayndr.

Leff-i Makrn
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Niyet etti :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Leff-i Mefrk
Cemi

(oul)

Msenn

Mfred

(kil)

(Tekil)

Korudu :

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

108

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Muzri
Leff fiilin muzri ekimi de nks fiil gibidir.

Leff-i Makrn
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Niyet ediyor / :
eder / edecek

Gib /

3. ahs Erkek

Gibe /

3. ahs Dii

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Leff-i Mefrk
Bunlarda, vv'l misl fiillerin ounda olduu gibi, muzrisi elde edilirken

gibi.
-
sygasnda olanlar hari, bataki vv harfi der. -
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Koruyor
/ korur
Gibe
/
/ :
koruyacak
3. ahs Dii

Gib / /
Muhatab

109

3. ahs Erkek
2.

Muhataba /

2. ahs Dii

Mtekellim /

1. ahs Ortak

Emir
Leff-i Makrn
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Niyet et :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Leff-i Mefrk
Cemi

Msenn

Mfred

(oul)

(kil)

(Tekil)

Koru :

Muhatab /

2. ahs Erkek

Muhataba /

2. ahs Dii

Yukardaki tabloya uygun olarak siz de

szn tuttu
katlad ve
, ve

fiillerinin muzr ekimlerini

zamirleriyle
birlikte
yapnz.

110

Tablo 4.1: lletli Fiillerin Munfasl Zamirlerle Mz ekim Tablosu.

111

Tablo 4.2: lletli Fiillerin Munfasl Zamirlerle Muzri ekim Tablosu.

112

Tablo 4.3: lletli Fiillerin Munfasl Zamirlerle Emir ekim Tablosu.

lletli
fiil
ekimleriyle
ilgili
daha
ayrntl
rnekler
http://www.onlinearabic.net/fiiller/mz_fiil.asp adresine bavurabilirsiniz.

iin

lletli fiillerin ekimiyle ilgili daha ayrntl bilgi iin ayrca M. Meral rtnn
Arapa Dilbilgisi Sarf adl kitabndaki Aksm- Seba adl 7. blmden Mutel
fiil konusuna baknz.

ALITIRMALAR
1. Aadaki pararafta bo braklan yerleri parantez iindeki
kelimelerden uygun olann seerek doldurunuz.

(
-



)

.....


.


......

...... .

.....
......
.

.
........
.....
2. Okuma parasnda geen mutel fiilleri ve trn aadaki
boluklara yaznz.

.......... ..........

..........

..........

.......... ..........

..........

..........

.......... ..........

..........

..........

.......... ..........
113

..........

..........

3. Aadaki cmleyi verilen zamirlerle balatarak yeniden yaznz.

.A ............................
...........................
.B
...........................
.C
..........................
.D
............................
.E
4. Aadaki cmleyi verilen zamirlerle balatarak yeniden yaznz.

.



....................................
.A
.....................................
.B

.C
....................................
.....................................
.D
.....................................
.E
5. Aadaki cmlelerde geen mz nks fiilleri muzriye eviriniz.

........................... .
.A

.B

............................ .

............................ .

.C

............................ .
.D


.E
.................... .

6. Aadaki cmlelerde parantez iindeki fiilleri muzriye evirerek

doru eklini yaznz.

.
(
.A
)

.
(
)
.B

.C

.
) (

.
.D
(
)

(
.E
.
)

114

7. Aadaki cmlelerde bulunan fiilleri emir sygasna evirerek yaznz.

.


.A
.


.B

.


.C

.
.D


.
.E

8. Aadaki cmlelerden hangisinde illetli fiil yanl kullanlmtr?

.A
.

.
.B

.
.C

.D

.
.E

9. Aadaki yet-i kermelerde geen illetli fiilleri ve trn tespit
ediniz.

(255/2 )


.A

(2-1/102 )
.



.B

.C
(168/7 )

(104/21 )



.D

(57/17 )

.E


10. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

A. Aye, annesinin dn ykad elbiseleri tledi.
B. Aye, dn ykad elbiseleri tlyor.
C. Aye, annesinin bugn ykad elbiseleri tlyor.
D. Aye, annesinin dn ykad elbiseleri tlyor.
E. Aye, annesinin ykad elbiseleri tleyecek.

115

11. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

.
A. Ders bittikten sonra snftan sessi ktk.
B. rencilerin dersten sonra snftan sakin bir ekilde kmalar gerekir.
C. Ders bittikten sonra snftan sakin bir ekilde kmamz uygun olur.
D. Ders bittikten sonra snftan sakin bir ekilde kmanz gerekir.
E. Ders bittikten sonra snftan sakin bir ekilde kmamz gerekir.
12. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

)(

.




A. Nebi (sav) Allaha gnde yetmi defadan fazla tvbe ederdi.
B. Nebi (sav) Allaha gnde yetmi defa tvbe ederdi.
C. Hz. Peygamber (sav) gnde yetmi defadan fazla tvbe ediyordu.
D. Nebi (sav) Allaha gnde yetmie yakn tvbe ederdi.
E. Nebi (sav) Allaha gnde yetmi defadan fazla tvbe etmeyi severdi.
13. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

.

A. mam ilk rekatta Duha sresini, ikinci rekatta da nirah sresini okur.
B. mam ilk rekatta nirah sresini, ikinci rekatta da Duha sresini okudu.
C. mam ilk rekatta Duha sresini, ikinci rekatta da nirah sresini okudu.
D. mam ikinci rekatta Duha sresini, ilk rekatta da nirah sresini okuyor.
E. mam ilkinde Duha sresini, ikincisinde de nirah sresini okudu.
14. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

A. Arkadam Ahmet kahvalt etmek iin bu sabah beni evine davet etti.
B. Arkadam Ahmet kahvalt etmek iin bu akam beni evine davet etti.
C. Arkadam kahvalt etmek iin dn sabah beni evine davet etti.

116

D. Arkadam Ahmet kahvalt etmek iin bu sabah beni yurda ard.

E. Ahmet kahvalt etmek iin bu sabah beni evine davet edecek.
15. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.
Nebi (sav) hicretten sonra Medine-i Mnevverede 10 sene yaad.

)(

.

.A



)(

.

.B

)(

.

.C

.
)(

.D

)( .E

.

16. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.
Kurn- Kerim bize deerli peygamberlerin kssalarn aktarr.

.A
.

.B
.

.C

.D
.

.E
.

17. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.

nsanlarn en hayrls mr uzun, ameli de gzel olandr.

.


.A



.B
.





.C
.





.



.D


.E
.





18. Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
A. ocuklar bahede yrdler.
B. Arkadalar kahvaltya davet ettik.

117

C. Yatsdan sonra Bakara sresini okudum.

D. Haclar Kabeyi tavaf ediyorlar.
E. Gelecek yaz stanbul camilerini ziyaret edeceiz.
F. p caddeye atmam.
G. Mekkeye gittim ve orada iki ay kaldm.
H. Arkadan seni retmene ikayet etti mi?
I. Arkadalar evime ardm.
J. Adem yeni arabay satyor.

Kelimeler ve Deyimler
Kotu, acele etti, abuk oldu :




-

Megul etti, oyalad :

Mal, mlk, ticari eya :

( )

Alad :

Denedi, tecrbe etti :

-

Satt : -

-
Kurtuldu :

ok sayda oldu :
-

Okudu :
-

Temenni etti : -

Kotu : -

Halk :

( )

niversite :
( )

Tren :

d zaman, iken, dnda :

Zannetti, sand :


-
Dua etti, ard, davet etti :

Gsterdi :
-

Umdu, mit etti :

118


Att :

-

Rivyet etti :
-

Kotu, hzl hareket etti, say yapt :

-
Kolay :

Kt oldu :
-

Balad :
Gen :

)(

)(

(Deniz vb. ) kys, kenar :

)(
ocuk :

Oru tuttu :

Gld :


-
ok tamahkr :

Tamahkrlk :

Tatil :

)(

Affetti :

Apartman :

)(

Geri dnd :

Kzd :
-


Gen kz :
)(

Tencere :
)(

Geldi :
-

)( Ky :
Ksa oldu :
-

(Vakit, tatil vb.lerini) geirdi :

) ( -

p, sprnt :
)(

Kalkt, dikildi :

Knad :

119

vd, methetti :
-

Yrd :

Elbise :

( )

irkinlik, ktlk :
( )

Ne lezzetli yemek! : !


Kurtuldu :

ard :

Yasaklad, alkoydu :

Doru yolu gsterdi, rehberlik etti :

Buldu :

stedi, diledi, holand :

arkasnda :

Kuatt :
-

Durdu, dikildi, bir konuya vkf oldu :

zet
lletli fiilleri sahh fiillerden ayrt edebilmek.
Arapada fiiller, asl harflerinin trne gre sahh (illetsiz) ve mutel (illetli)
olmak zere ikiye ayrlr. Asl harfleri arasnda illet harfi denilen elif, vv ve
y ( )harflerinden herhangi birisi bulunmayan fiile sahih fiil denir.
yardm etti rneklerinde olduu gibi. Asl

yazd, okudu,
harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile ise mutel (illetli) fiil denir.

dedi,
korudu fiilleri gibi.
buldu,
att,
lletli fiil trlerini tanyabilmek.
lletli fiiller illet harfinin eidi ve bulunduu yere gre misl, ecvef, nks ve
leff olmak zere drde ayrlr:
1. Misl Fiil
Misl fiil, asl harflerinden birincisi vv ya da y harfi olan fiildir. Bu tr

fiillerde vv ile balayanlar ounluktadr.

durdu,
mitsiz oldu gibi.
2. Ecvef Fiil
Ecvef fiil, asl harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Ortadaki bu harf de
ya vv ya da y harfidir.
dedi,
akt gibi.

120

3. Nks fiil
Nks fiil, asl harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir.
dua etti,
raz oldu gibi.
ard,
alad,

4. Leff Fiil
Leff fiil, asl harflerinden ikisi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin
bulunduu yere gre de leff fiil leff-i makrn ve leff-i mefrk olmak
zere ikiye ayrlr. llet harfleri fiilin ortasnda ve sonunda bulunuyorsa buna
leff-i makrn denir. niyet etti gibi. llet harflerinin birisi fiilin banda
dieri de sonunda ise buna da leff-i mefrk denir.
korudu gibi.
lletli fiillerin mz, muzr ve emir ekimlerini yapabilmek.
Misl Fiil
Misl fiilin mzleri ister vv'l ister y'l olsun, slim fiil gibi ekilir.
Muzrisini elde ederken ise vv ile balayanlarda genelde ilk harf der.

gibi. Sadece
,

koydu ve

korktu ve

- vakarl oldu rneklerinde olduu gibi

ve
sygasnda gelen fiillerin muzrisinde vv harfi genelde sabit kalr.
durumda misl fiilin muzrisi, slim fiil gibi ekilir.

Bu

Vv'l olann emrinin ekiminde muzrisinde olduu gibi yine

ve

-
sygasnda gelenler hari vv harfi der.
Y'l misl fiillerin muzrileri ise, mzleri gibi slim fiil gibi ekilir.
Ecvef Fiil
ster vv'l olsun ister y'l, mz ekiminde, harekeli merf muttasl
zamirlere bititiklerinde ecvef fiillerin ortasndaki illet harfi der. Bunlar da
nun-u nisveye bitien ve devamnda gelen sygalardr.
gibi.
,
Ecvef fiilin muzrisinde ise ortadaki illet harfi aslna dnr.

gibi.

rneinde
olduu
gibi,

sygasnda
olanlar
bu
Ancak


kuraln dndadr. Bunlarn muzrisinde illet harfi aslna dnmez. Ayrca
ecvef fiillere nn-u nisve bititiinde ise hepsinde de illet harfi der.

gibi.
Ecvef fiillerin emrinde mfred muhatab ve cemi muhataba sygalarnda illet
harfi derken, dier sygalarnda dmez.
ve
gibi.
Nks Fiil
Nks fiillerin mz ekiminde, illet harfinden nce fetha varsa 3. erkek
ahsn oul kipinde vv harfi skn zere gelir.
gibi.
,

-

Ancak illet harfinden nce kesra varsa vv, harf-i med eklinde bulunur.

gibi. Ayn durum emir ve muzride de geerlidir.

fiilinde olduu
gibi, nks fiilin mzsinin son harfi uzun elif eklindeyse, onun asl vv

121

demektir ve bu harf fiilin ekiminde ortaya kar.

rneinde olduu

gibi.
lletli fiilleri merf munfasl zamirlerle birlikte kullanabilmek.
lletli fiillerin merf munfasl zamirlerle birlikte kullanlmas mz, muzr ve
emir fiil iin ayr ayr olarak nite ierisindeki tablolarda (tablo 4.1, 4.2., 4.3)
verilmitir. Munfasl zamir ve peinden bir fiil kullanldnda isim cmlesi
oluur ve bata bulunan zamir mbted, fiil de onun haberi olur. rnek:

da onun haberidir.
.Biz dua ederiz. Burada
mbted,

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi illetli fiildir?

a.
b.

c.

d.

e.

2. Aadaki cmlelerden hangisinde vvl ecvef fiil vardr?

a..

b..




c..

d..

e..

........


3. .

Cmlede bo braklan yeri aadakilerden hangisi doru ekilde tamamlar?

a.

b.

c.

d.

e.

122

 .........
4. .

Cmlede bo braklan yeri aadakilerden hangisi doru ekilde tamamlar?
a.

b.

c.

d.

e.

5. Aadaki cmlelerin hangisi leff fiil iermektedir?

a..

b. .






c..

d..

e..

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
1. e

Yantnz doru deilse, Misl Fiil konusunu yeniden okuyunuz.

2. c

Yantnz doru deilse, Ecvef Fiil

okuyunuz.

konusunu yeniden

3. b

Yantnz doru deilse, Nks Fiil

okuyunuz.

konusunu yeniden

4. d

Yantnz farklysa Nks Fiil konusunu yeniden okuyunuz.

5. a

Yantnz doru deilse, Leff Fiil konusunu yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

-


-

-


-

Sra Sizde 2

123

Sra Sizde 3

-


-

-

-

Sra Sizde 4

-



-
-

Yararlanlan Kaynaklar
Abdrrahim, F. (1415). Dursul-Lugatil-Arabiyye li-Gayrin-Ntikne
bih, Medine.
rt, M. Meral (1995). Arapa Dilbilgisi Sarf, stanbul.
Maksudolu, Mehmet (1992). Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Mahmud smail vd., (ts.). el-Kavidl-Arabiyyetl-Myessera,
stanbul.
_______, el-Arabiyye lin-Nin, stanbul.
el-Dahdah, Antoine (1991). Mucem Tasrfil-Eflil-Arabiyye, Beyrut.
Yaar, Ahmet (1996). Arapa'nn Temel Kurallar, zmir.

124

125

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Arapadaki nibul-fil terimini aklayabilecek,

Nibul-filin cmle iindeki grevini ve irbn ifade edebilecek,

Nibul-fil olabilecekleri belirleyebilecek,

Lzm, mteadd, malm, mechl fiil kavramlarn tanmlayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Fil

Nibul-fil

Malm ve mechl fiil

Lzm ve mteadd fiil

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Bir Trke dilbilgisi kitabndan Trkedeki etken, edilgen fiil, zne,

szde zne konularn tekrar ediniz.

Mehmet Maksudolu veya M. Meral rtnn Arapa Dilbilgisi Nahiv

kitaplarndan nibul-fil konularn okuyunuz.

126

Nibul-Fil

GR
Bilindii gibi her insan kendi anadilini iinde yaayp byd, aile ve
mahalle gibi yakn ve uzak evresinden tabi olarak renir. Bunun iin zel
bir aba gstermez bile. Ancak okullarda renim grenler, kendi
konutuklar dilin bile bir dilbilgisi ve kurallar olduunun farkna sonradan
varrlar. Kendi anadillerinin dilbilgisine ait kavramlar zihinlerine iyice
yerletirmi olanlar renmek istedikleri bir yabanc dilin kurallarn da
kolayca kavrayabilirler. Bu yzden bu nitede reneceiniz Nibul-fil
konusunu kolayca anlayabilmek iin nce bunun dilimizdeki karln
ksaca hatrlamamz faydal olacaktr.
Her insan duygularn, dndklerini ve evresindeki olaylar szl veya
yazl olarak, cmleler kurarak anlatr. Bu cmlelerde ii yapana zne (fil),
znenin yapt iten etkilenen varla da nesne (mefl) denir. Edilgen bir

fiille kurulmu cmlelerde ise nesne, zne gibi grnr. Mesel:

Dal krld cmlesinde dal kelimesi zne gibi grnmekte ise de, bu
krma iini yapan deil, krlandr. Bu sebeple zne (fil) gibi grnen
nesneye szde zne (nibul-fil) deriz. Bu szde zneler kelime ya da
kelime bekleri eklinde olabilirler. te bunlarn Arap dilbilgisinde
(nahiv/sentaks/cmle yapsnda) rneklere dayanan geni aklamalar ileriki
sayfalarda grlecektir.
Bu nitede nce iinde Arapadaki nibul-fillerden ok sayda
bulabileceiniz bir okuma parasnda ve altrmalarda renci iin yeni
saylabilecek kelime ve deyimlerin anlamlar yer alacaktr. Yine de ihtiya
olursa bir szle bavurulmaldr. Metni kavrama altrmalarndan sonra
nibul-fil konusu geni bir ekilde anlatlacaktr. Ardndan konunun
zihinlerde yerlemesine yardmc olacak ve daha ok rencinin
uygulamasna ynelik eitli ve ok sayda altrmalar bulunacaktr. Ama
ve midimiz bunlar uygulaya uygulaya ilerlemelerini beklediimiz
rencilerin konuyu kavram olmalardr.
Nibul-fil ilgili daha ayrntl rnekler iin http://www.onlinearabic.net
adresine bavurabilirsiniz.

127

OKUMA PARASI

2 (229

)

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular paraya gre cevaplaynz.

.1

.2

.3

.4

.5

.6


.7

.8

.9

.10

.11

2. Aadaki kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimeler
arasndan seiniz.

...
(

.1
.

128


.

.2

.
.3

.4



.

.5


.

3. Aadaki kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimeler

arasndan seiniz.

)
(

.





.1


.
.2

.3
.

.
.4









.
.5

4. Aada verilen cmlelerden ilk gruptakilerde mz fiiller malm

yapda olup merflar filleridir. kinci gruptakilerde fiiller mehul
yapya dntrlm olup merflar nibul-fileridir. Her iki
grubu dikkatle inceleyerek cmlelerde oluan deiiklikleri ve fil ve
nibul-filleri tespit ediniz.

.1

.2

.
.3

.4

.

.

.6

.

.5

5. Aada verilen cmlelerden ilk gruptakilerde muzr fiiller malm

yapda olup merflar filleridir. kinci grptakilerde fiiller mehul
yapya dntrlm olup merflar nibul-fileridir. Her iki grubu
dikkatle inceleyerek cmlelerde oluan deiiklikleri ve fil ve
nibul-filleri tespit ediniz.

.1

.





129

.2
.
.3

.4

6. Aadaki Arapa cmlelerin en yakn Trke karl hangisidir?

a. Memn kitaplar ok seviyordu. Kbrs adas valisiyle, Yunan
ktphanesini kendisine gndermesi artyla anlama yapt.
b. Memn kitaplar ok sevdiinden dolay Kbrs adas valisiyle, Yunan
ktphanesini kendisine vermesi iin anlama yapt.
c. Memn kitaplar ok sevdiinden dolay Kbrs adas valisiyle, Yunan
ktphanesini kendisine gndermesi artyla anlama yapt.
d. Memn kitaplar ok sevdiinden dolay Bizans imparatoruyla, Yunan
ktphanesini kendisine gndermesi artyla anlama yapt.
e. Memn kitaplar ok severdi. Kbrs adas valisiyle, Yunan ktphanesini
kendisine gndermesi artyla anlama yapmay teklif etti.
7. Aadaki Arapa cmlelerin en yakn Trke karl hangisidir?

.
a. Memn hkmdarl srasnda, ilmin yaylmas ktphanelerin yaplmas
ve limler arasnda ilm tartmalarn yaplmas iin alt.
b. Memn hkmdarl srasnda, ktphanelerin yaplmas ve limler
arasnda ilm tartmalarn yaplmas iin alt.
c. Memn hkmdarl srasnda, ilmin yayld ktphanelerin yapld ve
limler arasnda ilm tartmalarn yaplmas iin alt.
d. Memn hkmdarl srasnda, ilmin yaylmas ktphanelerin
yaplmasn istedi ve limler arasnda ilm tartmalarn yaplmas iin
emir verdi.
e. Memn hkmdarl srasnda, ilim yayld ktphanelerin yapld ve
limler arasnda ilm tartmalarn yaplmas iin alanlara yardmc
oldu.

DL BLGS
NBUL-FL (SZDE ZNE)
Konumuz nibul-fil olmakla birlikte aralarnda ok yakn bir ilgi
bulunduu iin fil hakkndaki bilgilerimizi ksaca hatrlamamz faydal
olacaktr.

130

Biz bir ii, bir oluu anlatrken ii yapan biliyorsak fiille birlikte fili
(znesini) de zikrederiz. Yani o eylemi kimin yaptn belirtmi, fiili file
nispet etmi oluruz. Aadaki cmleleri bu adan inceleyiniz:
Ali

dersini

zne (fil)

anlad.
Yklem/Fiil

fil/zne

fiil/yklem

Mahmut evden

kt.

zne (fil)

Yklem/Fiil

fil/zne

fiil/yklem

Burada bir hususa dikkat etmeliyiz. Arapa cmle yapsyla Trke cmle
yapsnda grnte bir ztlk vardr. Trke asndan buna zellikle dikkat
edilmelidir. Trke bir cmlede zne (fil) cmlenin banda, yklem sonunda
gelirken; Arapada nce fiil (yklem), sonra fil yer almaktadr. Yukardaki iki
rnekte bu zellik aka grlmektedir.

Fil (zne) bilindii ve cmlede zikredildii zaman fiilin yaps/ats

malm yapda olarak sylenir.
Not: Bu konun aklanmasna gemeden nce, Arapa gramer derslerinde
ska kullanlan malm fiil ( bilinen fiil) teriminin asl hakknda ksa bir
uyarda bulunmak yararl olacaktr. Bu terimin asl

yani (fili

bilinen fiil) eklindedir. Asl bu ekildeyken uzunca bir terimi tekrar etmekten

kurtulmak iin ksaltlm ve

ksaca (malm/bilinen fiil) eklini
almtr. Oysa tam ve doru ekil yukarda belirttiimiz ekildir. Zira burada
malm olan fiil deil, fildir. Bu almn bilmeden kitaplarda bu ifadeyi
okuyan ve Trke olarak anlamaya alanlar, yanlmakta ve armaktadrlar.

Bir cmlede fili (zne) nasl bulacaz?

Aslnda fili bulmak ok kolaydr. Trke bir cmlede zneyi bulmak iin,
yklemden nce kim? ya da ne? sorularndan biri sorulur; alnan cevap
znedir. rnek olarak u ataszmz ele alalm: At lr, meydan kalr;
yiit lr, an kalr. imdi, bu iki cmlenin birinci ksmlar iin kim
lr? diye sorunca at ve yiit cevaplarn alrz. u halde bu kelimeler
znedir. Ayn ekilde ataszndeki ikinci ksmlar iin Ne kalr? diye
sorduumuzda meydan ve an cevaplarn alrz ki, bunlar da o iki
cmlenin znesidir.
Bu rendiimizi Arapa bir cmle zerinde uygulayalm:
ocuk kalemi krd

Bu cmlede ayn sorular soralm. Kalemi kim krd?

Alnacak cevap
yani
ocuktur.
Demek
ki
cmlemizdeki
fil/zne

kelimesidir ve nceki derslerden hatrladmz zere fil irb bakmndan

merfdur. Karmza kacak Arapa cmlelerin hepsinde bu yntemi
uygulayarak fili kolayca bulabiliriz.

131

Fillle ilgili baz zellikleri ksaca hatrladktan sonra nibul-fil (szde

zne) konusuna girebiliriz. Nibul-filin yer ald cmlelerde yukarda
grdmz cmle yaplarndan baz farkllklar grlr. Bu deiikliklere
dikkat edildii takdirde nibul-fil konusu da kolayca anlalacaktr.
Grld gibi yukardaki cmlelerin geleri Arapa normal kurall cmle
yapsna uygun olarak sralanmtr. Yani;

+ +

Fiil + Fil + Mefl

Yklem + zne + Nesne (dz tmle)

renci yaz tahtasn sildi.

Nibul-Filin Tanm

Arapa fiil cmlelerin bu normal sralannda bazen deiiklikler olur. yle

ki insanlar anlatmak istedikleri fiilin filini bilmemeleri veya baka bir
sebeple kurduklar cmlede zikretmezler. te bu durumlarda kullanlan fiilin
yaps malmdan (etken at) mechle (edilgen yapya) dnr. Fil
zikredilmemi olunca cmledeki mefln bih sarh (nesne/dz tmle)
onun yerine geer ve filin irbn alr. Bylece gerekte meflun bih sarh
(nesne/dz tmle) olan ve grnte fil yerine gemi olan kelimeye
nibul-fil (filin vekili/szde zne) denir.
Adam kapy at

retmen dersi yazd

Ahmet Kurn ezberledi

.


Bu kadn bir mektup yazyor.


Misafir, kahve iti.

imdi bu cmlelerdeki fiillerin yapsn mechl kalba evirir ve filleri

de kaldrrsak mefln bihler nibul-fil olur ve irb bakmndan da merf
duruma gelir:
Kap ald
Ders yazld
Kurn ezberlendi

Fiili, malm yapda (etken at) olan bir cmlede birden fazla mefln
bih varsa, fiil mechl (edilgen) kalba evirilince birinci mefln bih, nibulfil olur, irb bakmndan mansb iken merfa dnr; dier mefuln
bihler olduu gibi kalr, onlarda deiiklik olmaz.

132

renciye yaz yazma retildi.

2. Mefl

1. Mefl

Fil Fiil (malm yapda)

renciye yaz yazma retildi.

Mefl Nibu-fil Fiil

Baba ocua Salih adn verdi.

2. Mefl 1. Mefl Fil

Fiil (malm)

ocua Salih ad verildi.

Adam fakire bir dinar verdi.

2. Mefl 1. Mefl Fil Fiil (malm)

Fakire bir dinar verildi.

Mefl Nibu-fil

Fiil

imdi nibul-fille ilgili kideleri rnekleriyle daha geni bir ekilde

anlatalm:
Sls Mcerred Fiillerin Nibul-Filleri
Sls mcerred bir fiil, mz mechl kalbna alnrken, fiilin ilk harfi
dammeli (zammeli), ortadaki harfi kesral yaplr.

Makle yazld gibi. Ayn sls fiil, mechl muzr

Mesel

kalbna alnrken muzraat harfi dammeli, aynul-fiili fethal yaplr. Mesel

Makle yazlyor cmlesinde byledir.

Efl-i kulbun (bilmek ve zannetmek gibi kalbin yapt ileri bildiren
fiiller) ikinci meflleri, nibul-fil durumuna getirilemezler. Mesel,

Muhammedi
gidiyor
sandm,
ifdesinde,
ikinci
mefl

kelimesidir ve nibul-fil yerini alamaz.
Mezd Fiillerin Nibul-Filleri
Mezd fiil, ( )ile balyorsa mznin ikinci harfi birinci harfi gibi dammeli,
Yzme
sondan bir nceki harfi de kesral yaplr. Mesel

renildi ve

Meydanda savald gibi. Ayn kalptakilerin
muzri mechlleri, muzraat harflerinin dammeli, aynul-fiillerinin (ikinci
harflerinin) fethal, sondan bir nceki harfin de fethal olmasyla yaplr.

Mesel


Yzme renilir ve
eref iin savalr.
Mezd fiiller vasl hemzesi (hemzetul-vasl) ile balyorsa, mzde fiilin
birinci ve nc harfleri damme, sondan bir nceki harfi de kesra olur.

133


Mesel

Kitap muhfaza edildi gibi. Muzrde ise muzraat

harfi damme ve sondan bir nceki ise fetha olur. Mesel

O,
muhfaza edilir gibi.

Mz fiil,
kabul etti gibi, vasl hemzesiyle balayp sonundan bir

nceki harf elif ise, bu elif harfine dntrlr. Mesel

Dua
kabul edildi gibi. Muzrde ise muzraat harfi dammeli olur. Fakat bu
sygada elif, olduu gibi muhfaza edilir.
mefle geili olan
bildirdi fiilinin nc meflleri de
nibul-fil olarak kullanlmazlar.
Malm yapdaki mteadd (geili) bir fiil, mechl yapya
dntrlnce, cmledeki mefln bih sarh(nesne: dz tmle) nibul-fil

olur ve mansb iken nibul-fil (

) yerine getii iin merf olur.
nceki derslerde renmi olduumuz fiil-fil uygunluu, fiil ile nibul-fil
arasnda da aynen geerlidir. rnekleri inceleyiniz:

Ders yazld.

Fatma pencereyi at.

Pencere ald.

Cmleyi bu kelimelerle oluturdum.
.

Halil dersi yazd.

Cmle oluturuldu.

Fil Hazfedildikten Sonra Filin Yerine Geen geler:

Cmlede fil hazfedildikten sonra yerine geen geler unlardr:
1. Mefln bih: Birden fazla mefl alan malm yapdaki fiil, mechl
yapya evrilince, ilk mefln bih, nibul-fil olur.
Hoca, renciye bir kitap verdi.
renciye bir kitap verildi.
Anne kza Saliha adn verdi.
Kza Saliha ad verildi.
Allah, brahimi dost edindi.
brahim, dost edinildi.

2. Cr ve Mecrr: Cmledeki fiil, lzm (geisiz/mefln bih sarh

almayan) bir fiil ise, mechl yapya dntrlnce, cr ve mecrr nibul-

134

fil olur. Byle durumlarda nibul-fil lafzan deil, mahallen (yani

bulunduu yer itibariyle) merf saylr. rneklerini inceleyiniz:

renciler sandalyelere oturdular.



.

Sandalyelere oturuldu.

ocuk kalemi getirdi.

Kalem getirildi.

Hinde uradm.

Hinde uranld.

Araplar, Arap tarzn muhfaza ettiler.

Arap tarz muhfaza edildi.

Nibul-fil, cr ve mecrr olduu zaman dikkat edilmesi gereken nemli bir

nokta vardr. Bu mechl (edilgen) yap iinde bataki fiil dim mfredmzekker olarak kalr. Nibul-filin, msenn (ikil), mecm (oul), mzekker
(eril), mennes (diil) ekillerine aktarlmasn salayan ksm cer harfinden
sonra gelen isim ve zamirlerdir. Baka bir ifadeyle, nicelik ve cinsiyet
konusundaki deiiklikler, fiilde deil, cer harfinden sonra gelen, bu isim ve
zamirde yaplacak deiikliklerle elde edilir. rnekleri inceleyiniz:

3. Masdar: Cmlede cr ve mecrr yoksa, masdar nibul-fil olur.

ki kere vurdum.

)(
Peygamber (s.a.v.) tam bir oru tuttu.

ki kere vuruldu.

Tam bir oru tutuldu.

renci, yazlkta bir ay geirdi.
Yazlkta bir ay geirildi.

4. Zaman zarf () , nibul-fil olabilir.

Mslmanlar Pazartesi gn oru tutarlar.





Pazartesi gn oru tutulur.

135

Ramazanda oru tuttuk.

Ramazanda oru tutuldu.

5. Yer/mekn zarf nibul-fil olabilir:

ocuk evin nnde oturdu.

Evin nnde oturuldu.

sm-i Mensb ve sm-i Mefllerin Nibul-Filleri

smul-mefl ve ismul-mensbun nibul-filleri olabilir. Arap nahvinde
ismul-mefl () ve ismul-mensb ( ) mechl fiilleri gibi
amel ederler. Yani bunlarn yerine tredikleri fiillerin mechl konulsa nasl
nibul-fil merf olursa bunlardan sonra da yle olur. Sz gelimi burada

ikinci cmledeki malm yerine mechl yapdaki

/
ekillerinden

biriyle sylense
kelimesi nibul-fil olmak zere merf olur. Aada

nc cmlemizdeki
kelimesinin anlam
eklindedir.

Buradaki kelimesinin yerine de mechl yapdaki

/
fiillerinden
birisi konulsa nibul-fil olur.

u rnei bu adan inceleyiniz:

Mslmana ahlk Muhammed olmak yakr.

Duribe fili mechl bir fiildir.

Bu, fili malm (bilinen) bir fiildir.

Babas Mekkeli bir adam grdm.

Arapada az da olsa baz fiillerin mnlar yle gerektirdii iin malm

yaplar deil, mechl yaplar kullanlr ve nibul-fillerini daima cr mecrr
olarak alrlar.

Adam cadde ortasnda bayld.

On saniye bayldm sonra ayldm.

Yukarda ifde edildii gibi cr ve mecrr durumundaki nibul-filler

mahallen merfdur.
Nibul-fil, cr-mecrr veya zaman/mekan zarf ise, bu durumda nceki
derslerde renilmi olan fiil-fil ve fiil-nibul-fil uyumu geerli olmaz
ve fiil daima mfred mzekker kalbnda bulunur.

136

Hl, mstesn, mefln maah, mefln leh, fethal kalmak zorunda olan
temyz nibul-fil durumuna alnamazlar.

nin haberi, nibul-fil durumuna getirilemez.

Cmlede nibul-fil yerine kullanlabilecek birden fazla kelime


bulunduu takdirde


inin cretine yirmi lira zam
yapld cmlesinde grld gibi burada (
) kelimesi, nibul-fildir.
Fiilde zamir yoktur. Bu nedenle sonuna tesniye ve cemi vv getirilmez.
Aadaki cmlelerin fillerini bulunuz.
Adam kitab ald

.
.1

Kz dergiyi okudu

.2

.

.3
Kz renciler Arapa reniyorlar. .




.4
.5
Kadn suyu iti .

renci devini yazyor. .

Aadaki cmlelerde nibul-fili bulunuz.

imizi bitirdik ve kitap yazld.

.


.1

Hrsz gn sonra yakaland. .

Bu blgede on be ky bulunmaktadr..

.2

.3

Hrsz on be yl hapsedildi. .

.4

.5



.6

Akam yemeklerinden yarm saat nce iki elma yenir..




Bu babas Medineli adamdr.
.

.7



Gazeteci hanmlarla iki gn nce grld. .

aban aynda oru tutuldu.

Geen hafta iki adama uranld.

.


.8

.


.9

Annesi Medineli olan bir hanm komumuzu grdn m?

.10
.

Aadaki cmlelerde mechl yapdaki mz ve muzri fiilleri bulunuz ve

verilen sraya gre yaznz.

.

.1





.


.2

.
.3

.
.4

137

 .


.5

.6

.


.7



.
.8

.9

.










.

.10

nite sonunda verilen kelimelerin anlamlarndan ve dier szlklerden

yararlanarak aadaki serbest metni anlamaya alnz ve parada geen
nibul-filleri bulunuz.

.


Aadaki cmlelerde fiilleri mechl yapya evirin ve elde ettiiniz yeni
cmlelerin Trke evirileriyle birlikte altlarna yaznz.

.

.1

..............

.



.2

............

.3

...........


.


.4


........

.5


.



........


.


.6

........
138

.7
........

.



.8
.......

.


.9
......




.
.10



......

ALITIRMALAR
1. Aadaki metinde bulunan malm ve mechl yapdaki fiilleri ve
onlarn fil ve nibul-fillerini verilen tabloya yaznz.

2. Aadaki cmlelerde yer alan mechl yapdaki fiillerin mz mi

muzri mi olduklarn belirtiniz ve nibul-fillerini bulunuz.

.1





.

.2

.


.3

.


.4

.

.5


139

.6

.7

.8



" .9
" .

" .

" .10






3. Aada braklan boluklara pantez iindeki fiillerden uygun olanlar
yaznz.

(


) .
.........1

.........2


(



)

(
........3


) .

(
........4

) .



(


)

.........5
) .

(

.........6








) .
(

..........7

(

) .
..........8

) .
(



...........9



(
..........10
) .

4. Aadaki cmlelerde rneklerde gsterildii gibi, nibul-filleri

mennese (diile) eviriniz ve fiillerde gerekli deiiklikleri yapnz.

:






.



-

.
.1

.


.2

.3
.

.

.4

.
.5

.

.6


140


.7

.

.


.8

.9

.

.
.10

5. Aadaki cmlelerde rnekte gsterildii gibi, malm yapdaki fiilleri
mechl yapya dntrnz ve gerekli deiiklikleri yapnz.

-
.
:

.

-

.1
.






.
.2

.
.3


.4

.

.

.5

.

.6
.7


.





.8
.

.
.9

.



.10
.11

.


.12

.

.13

.14
.

.15


.

.



.16
6. Aadaki cmleleri anlaml bir cmle olacak ekilde yaznz ve
nibul-fili belirtiniz.

/ / / .
.1
/

/
/ / /.
/ /
/ /
.2
141

 .
/ / /
.3

.
/
.4 / /
.
.5 /
/ /
.
.6 /

/
/ / /.
.7
/.
/
/
.8
.
.9 / / / /
.
.10 / / /

/ /

Kelimeler ve Deyimler

Uyguland, yapld :

-e/-a ilaveten, Ek olarak :...

Olumak, meydana gelmek. :

Vefat etti (Bu fiil bu anlamda mehul yapda kullanlr):

Bir greve gelmek, stlenmek :

Devlet bakan :
)(

Medeniyet.:

)(

Tand, verildi :....

)( Hazine :

Ktphane:

Zarar etmek, kaybetmek. :

Ziyaret etmek :

sim vermek, (ocua) ad koymak. :

.. artyla bar yapmak :....

Oturumlar yapld :

nem vermek :

Eski, nceki :
)(

Ziyaret edilsin diye :

142

Seven :

Bizans kral :

Metod :
)(

Yneltti, ynn evirdi :

Datmak:

zet
Arapada bir fiil cmlesinin nemli gelerini tanyabilmek
Bilindii gibi bir cmlenin gelerini tanmak o cmlenin anlaman
kavramamza yardmc olur. rendiimiz bu dilin cmlelerini korkusuzca
okuyabilir ve istediimiz cmleleri kurabiliriz. Arapa bir isim cmlesinde
temel geler (umde) fiil ile fil (zne)dir. Mteadd (geili) fiillerle kurulan
cmlelerde ise bu iki unsura mefln bih sarh ( nesne: dz
tmle) eklenmi olur.

renciler geliyor.

Misfir kahveyi iiyor.

Hizmeti kadn evi temizledi .


Fiil cmlelerindeki malm (etken) yapl mz (gemi zaman) ve muzr
(imdiki ve gelecek zaman) fiilleri mechl yapya dntrlr.
Malm yapdaki mz fiili mechl yapya evrilirken ilk harfi zamme ile,
sondan bir nceki ise kesra ile harekelenir. Sondan bir nceki harf elif ise, y
( )harfine dntrlr.
rnek:

ocuk cam krd.

Cam krld.

Adam doruyu syledi.

Doru sylendi.

Muzr fiil, mechl yapya evrilirken ilk harfi zamme ile sondan bir nceki
harf ise fetha ile harekelenir. Son harf veya bir nceki harf ya ( )harfi veya
vav ( )ise bu harfler elife ( )dntrlr (kalb edilir).

Hoca dersi yazyor.

143

Ders yazlyor.
Mslman doruyu syler.

Doru sylenir.

Fiil cmlesindeki malm yap mechle evrilince ne olur?

Mz olsun muzr olsun mechl yapya evrilince cmlenin fili (znesi)
hazfedilir/atlr, cmledeki mefln bih sarh (nesne: dz tmle) merfluk
almetini alm olarak onun yerine geer, yani nibul-fil olur.

Hoca dersi retiyor.

Ders retiliyor.

Nibul-fil olan isim, mennes (diil) ya da akl sahibi olmayan varlklar

gsteren bir krk oul eklinde (
)ise o nibul-fille

kullanlan fiil de mennes yapda olur. rnek:

renci niversiteye kayt yaptrd.
niversiteye kayt yaptrld.
Bakanlk kitaplar rencilere datt.
Kitaplar rencilere datld.

Nibul-fillerin zamir olarak kullanmlar aynen fiillerin durumu gibidir.

Nibul-filler de cmledeki fil gibi kim ve ne sorular sorularak bulunur.
dller datld.

Ne datld?

dller.

Nibul-fil, cmlede isim ve zamirden baka nelerden olabilir?

Cmlelerde nibul-filler, ak bir isim veya zamir olabildii gibi
Cer harfi ve mecrr olabilir. rnein;

Bahede oturuldu.

Nitelenmi bir masdar nibul-fil olabilir. rnein;

Bir doktor gzel bir sz syledi.

Gzel bir sz sylendi.

Zaman zarf nibul-fil olabilir. rnein;

144

Bayram gnne sayg gsteriniz.

Bayram gnne sayg gsterilir.

Yer (Mekn) zarflar da nibul-fil olabilir. rnein;

renciler okulun nnde oturdular.


Okulun nnde oturuldu.

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde nibul-fil vardr?
a. .

b.

c. .

d. .

e. .

2.
cmlesinde alt izili kelimenin e anlamls aadakilerden


hangisidir?
a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

3. Aadakilerden cmlelerin hangisinde fiille fil arasnda uyum vardr?

a..

b..

c..

d..

e..

4. Aadaki cmlelerin hangisinde fiil ile nibul-fil arasnda uyum vardr?

a..

b..

c..

d..



e..

145

5. Aadaki cmlelerin hangisinde nibul-fil zaman zarfdr?

a..

b..

c..

d..

e..

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e

Yantnz doru deilse nibul-fil konusu ve ilgili altrmalar

tekrar ediniz.

2. c

Yantnz doru deilse okuma parasn tekrar ediniz.

3. b

Yantnz doru deilse nibul-fil konusu ve ilgili altrmalar

tekrar ediniz.

4. e

Yantnz doru deilse nibul-fil konusu ve ilgili altrmalar

tekrar ediniz.

5. c

Yantnz doru deilse nibul-fil konusu ve ilgili altrmalar

tekrar ediniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
1.

2.

3.

4.

5.
Sra Sizde 2
1. Cmlenin son ksmna Ne telif edildi? sorusunu yneltirsek alacamz
cevap yani nibul-fil dr.
2. Bu cmlenin mansna gre dnr ve kim yakaland? sorusunu
sorarsak alnacak cevap yani nibul-fil
dir.

3. Bu cmlede bu blgede ne bulunmaktadr? sorusunu ynelttiimizde
cevap onbetir. Yani bu cmlede mrekkeb saylardan olan
dir. Ancak bu mrekkep say fetha zere mebn olduundan bu nibulfilin merfluu mahallendir. Lafzda belli olmaz. nceki derslerden
mebnlerin irabnn mahall olduunu renmitik.

146

4. Bu cmlede kim hapsoldu? sorusuna aldmz cevap yani cmlede

nibul-fil tir ve merf olduunu gsteren lafz almet kf ()
harfindeki zammedir, yani irab lafzdir.
5. Bu cmleye grme yapanlar kimdir? diye sorulacak olsa cevap yani
nibul-fil,
tr. Merf olduunu gsteren almet sonundaki

zammedir.
Sra Sizde 3
1.
mechl yapda mz fiil.
2. Mechl yapda fiil bulunmamaktadr.

mechl yapda muzr fiil.

3.
4.
mechl yapda mz fiil.
5. Mechl yapda fiil bulunmamaktadr.
6.
ifl bbndan mechl mz.
7. Mechl yapda fiil bulunmamaktadr.
8. Mechl yapda fiil bulunmamaktadr.
9.
fiili mechl yapdadr.
10.
fiili mechl muzrdir.
Sra Sizde 4
Nibul-filler:

Sra Sizde 5

.

.1




.



Cadde yarm saatte temizlendi.

.



.2

Bu binada asansr sadece gndz kullanlr.

.3

Denizcilik be ayda renildi.

147



.

.4




.




Dn ocuunu arayan yabanc bir kadn grld.

.5


.

.



Vefat eden bakan iin yas ilan edildi.

.



.6


.



Cumhurbakan seildi.

.7

Baz kelimelerin telaffuzunda zorlukla karlalyor.

.
.8

Tat, dille alnr; ses kulakla iitilir.

.


.9

.


Mslmanlar, elbiselerinin temizliiyle tannrlar.

.
.10

.



Bu iki kitap geen hafta satn alnd.

Yararlanlan Kaynaklar
rt, M. Meral (2001), Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
Ediskun, Haydar (1996), Trk Dilbilgisi, stanbul.
Gler, smail, Hseyin Gnday, ener ahin (2001), Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.
Maksudolu, Mehmet (2003), Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Muhammed smil vd., el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
(tarihsiz), Canta yaynevi, stanbul.
Uralgiray, Yusuf (1986), lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.

148

149

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Arapadaki zaman zarflarn tanyabilecek,

Arapadaki mekan zarflarn tanyabilecek,

Arapadaki meflun fh kavramn aklayabilecek,

Arapa cmlelerde zaman ve mekan zarflarn (meflun fhleri)

kullanabileceksiniz,

Anahtar Kavramlar

Zarf

Yer zarf

Zaman zarf

Mefln fh

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Bir Trke dilbilgisi kitabndan yer ve zaman zarflar konularn tekrar

ediniz.

Ulap okuyabileceiniz bir Arapa dilbilgisi kitabndan konular hakknda

bilgi edininiz.

150

el-Mefl Fh:
Zaman ve Mekn
Zarflar

GR
nsanlarn konutuu eitli diller hehangi bir ilgi sebebiyle birbirlerinden
kelime alveriinde bulunmulardr. Dolaysyla Trkemiz de, coraf ve
kltrel yaknlk sebebiyle Arapa ve Farsadan ok sayda kelime almtr.
Sz gelimi balkta kullandmz kelimelerin de Arapadan dilimize
gemitir. Ancak bir sz bir dilden dierine geerken kimi zaman baz mn
deiikliklerine urar. Zarf kelimesi de bunlardan biridir. yle ki, bu
kelimeyi duyan bir Trk ocuunun ilk olarak aklna mektup zarf gelir.
Bunda alacak bir ey yoktur. nk bu kelimeyi hayatmzda ilk olarak
mektup zarf eklinde duyduk ve ou zaman da onu duyarz. Ancak
kelimenin bir szlkteki mns bir de terim mns vardr. Unutmayalm ki,
bir kelimenin szlkteki mns ile terim mns arasnda her zaman bir
anlam ilikisi bulunur.
Zarf kelimesi szlkte u anlamlarda kullanlr: Kap, klf, mahfaza,
ambalaj malzemesi, kapsl, beceriklilik, nekteli olu, iinde yerleilen,
oturulan durulan her ey. Terim olarak zarf, bir iin veya bir oluun iinde
meydana geldii yeri ya da zaman gsteren kelime veya kelime beini ifade
eder. Burada zel bir duruma dikkat edilmelidir. O da Trke dilbilgisi
kitaplarnda zarf terimi bal altnda ele alnanlarn hepsi Arapadaki
zarfn tam karl deildir. Szgelimi, Trkedeki durum zarflar Arapa
dilbilgisi kitaplarnda el-hl bal altnda incelenir. Arapadaki zarfn
Trkedeki karl zaman, yer ve yn zarflardr.
Bu nitede yer ve zaman zarflarn ihtiv eden bir Okuma paras ve
onun iyice anlalmasna yardm edecek eitli altrmalar bulacaksnz.
Sonra Arapa mefln fh/zarflar konusu geni bir ekilde yer alacak, konu
anlatlrken verilen misaller harekeli ve tercmeleriyle birlikte olacaktr.
Konunun tam olarak kavranlabilmesine yardmc olacak ok eitli
altrmalarn yannda Arapadaki zaman ve mekan zarflarnn birer listesi
anlamlaryla birlikte yer alacaktr. Sra Sizde ve Kendimizi Snayalm
ksmlarnn doru cevaplarn da bulacak ve bylece konunun iyi ve doru bir
biimde anlalp anlalmadn kontrol edebileceksiniz.
Arapada yer ve zaman zarf ile ilgili daha ayrntl rnekler iin
http://www.onlinearabic.net adresine bavurabilirsiniz.

151

OKUMA PARASI

(

:

(
)

.
(



)

(
)

(338-337
() .

152

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular okuma parasna gre cevaplaynz.

.1

.2

.3

.4

.5

.6

.7

.8

.9

.10

2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn bulunuz.

(...


)

.1

.
.2

.
.3

.4
.5
.

.6
.

.

.7

.


.8

.
.9

.

.10



3. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn bulunuz.

(





)

.1

153



.
.2

.

.3

.



.4

.
.5

.6
.

.



.7

.8


.

.
.9




.

.10

4. Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerin bir defa tesniyelerini, bir

defa cemisini kullanarak ve gerekli deiikleri gz nnde
bulundurarak cmleleri yeniden yaznz.

.


.1
:
:

.2
.

:
:

.

.3
:
:

.
.4

:
:

.

.5
:
:
154

5. Aada Arapa olarak verilen cmlelerin en yakn Trke evirisini

bulunuz.

.









a. bn Battta kkken, akrabalarnn ve komular baka ehirlere
giderlerdi. Beldelerine dndkten sonra bu ehirler hakknda anlattklar
hikayeleri bn Battta da dinlerdi.
b. bn Battta, akrabalarnn ve komularnn gittikleri ehirler hakknda
anlattklar hikayeleri susup dinlemeyi ok severdi.
c. bn Battta, akrabalarnn ve komularnn gittikleri ehirler hakknda
anlattklar hikayeleri dinledii iin oralara gitmeyi gerekten ok
arzuluyordu.
d. bn Battta kkken, akrabalarnn ve komularnn yolda grdkleri
ehirler hakknda anlattklar hikayeleri susup dinlerdi.
e. bn Battta, kkken akrabalarnn ve komularnn ehirler hakknda
anlattklar hikayeleri susup dinlerdi.
6. Aada Arapa olarak verilen cmlelerin en yakn Trke evirisini
bulunuz.

.






a. bn Battta, yirmi bir yandan nce Hicaza gitmek zere ilk yolculuuna
balad. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaza ulamalar iin, Hac
mevsiminden drt ay nce yolculuk iin hazrland.
b. bn Battta, yirmi bir yana ular ulamaz Hicaza gitmek zere ilk
yolculuuna kt. nsanlar, Hac vaktinde Hicaza ulamalar iin, Hac
mevsiminden ay nce yolculuk iin hazrland.
c. bn Battta, yirmi bir yana ular ulamaz Hicaza gitmek zere ilk
yolculuuna balad. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaza ulamalar
iin, Hac mevsiminden drt ay nce yolculuk iin hazrlanrlard.
d. bn Battta, Hicaza gitmek zere ilk yolculuuna balad sralarda
yirmili yalarndayd. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaza ulamalar
iin, Hac mevsiminden drt ay nce yolculuk iin hazrland.
e. bn Battta, yirmi bir yana ular ulamaz Hicaza gitmek zere ilk
yolculuuna balad. O zaman insanlar, tam zamannda Hicaza ulamalar
iin, Hac mevsiminden drt ay nce yola karlard.

155

DL BLGS
(MEFLN FHLER)
ZAMAN VE MEKAN ZARFLARI
Bir cmlede, fiilin ilendii yeri ve zaman bildiren isim, zarf veya zarf
beklerine mefln fh ad verilir. Bunun Trkedeki karl yer, yn ve
zaman zarflardr. Bir cmlede mefln fhleri bulmak da kolaydr.
Okuduumuz cmle tamamlandktan sonra nerede, nereye, ne tarafa veya
ne zaman sorularndan cmlenin anlamna uygun olan sorulur; alnan
cevap o cmlenin mefl fihidir. u misalleri bilgilerimizin nda
inceleyelim:
Arkadam Perembe gn geldi:

Ne zaman geldi?

Perembe gn:

dir.
Bu durumda cmlemizdeki mefln fh

Bir gn nce gitti:

Ne zaman gitti?

Bir gn nce:
Yolcu kyde bir gn kald.

Zaman zarf
Kervan ehre sabahleyin girdi.

Yer zarf

Zaman zarf

Yer zarf

Cmlede mefln fh olan ge eylemin yapld zaman gsteriyorsa

buna zaman zarf ( ) eylemin gerekletii yeri/mekn gsteriyorsa
buna da mekn zarf ( ) denir.
Banda cer harfi bulunmayan mefln fhler irb bakmndan
mansbtur. Harf-i cerlerden (-de, -da) harfi, zarf oluu ifadede birinci
derecede olduundan bu mefle mefln fh denmitir. Bu yzden mefln
fhlerin banda zarfiyet anlamnda olmak zere, en ok , ve harf-i
cerleri bulunur. Banda harf-i cer bulunan mefln fhler ise mahallen
mansbturlar:

Gen denizde yzyor.

156

Babalarna akamleyin geldiler.

Sana kitab yarn vereceim.
Gece gndz ondan Allaha sn.

retmen, dersi anlatrken bazen aya kalkt.
ehirde yeni bir okul yapld.

ve cer harflerinin kullanlmasna rnekler:

el-Mefl fh edat olarak,

O kitap Khirede basld.

amda dodu.

Gne batt zaman, gece karanlna kadar namaz kl.

Zil-kadenin nde.

Grld gibi el-mefl fh, cer harfi ile kullanlrsa, mecrr olur.
Baz kelimelerin, el-mefl fh olarak kullanlmas ve bunlarn mansb oluu:
1. Yer ve zaman zarfna muzf olan
ve

Sporcu mesfenin hepsini kotu.
Gecenin bir ksmnda kar yad.

2. Zarf mans tayan masdar.

Gemi gne doarken yola kt.

kindi namaz vaktinde ld.

3. Say:
Onlar be gn bekledik.

Tren 90 km. yol ald.

Aada Arapa cmlelerde yaygn olarak kullanlan mefln fhlerden

zaman ve mekn zarflar haftann gnleri, yln mevsim ve aylar tablolar
halinde kaydedilmitir. Arapay renme azminde olanlarn bunlar iyi
renip kendi kuracaklar cmlelerde kullanmalar gerekmektedir. Zira
herhangi bir dilin kurallarn renirken en nemlisi onlar cmleler iinde
renci tarafndan kullanlabilmesidir. nk bir rencinin rendiklerini

157

kendisinin uyguladn grmesi kadar rendii dile istek ve ilgisini

artracak bir ey yoktur.

Yaygn Olarak Kullanlan Zaman Zarflar

Anlamlar ve rnek Cmleler

Akamleyin, akam, akam vakti(nde)

Akamleyin yamur yad :



Bir an, bir an iin
Adam bir an duraksad :



Bir ay

Kardeimi tam bir ay bekledim :

Bir sene
Ammanda bir sene kald :



Bir sre, bir mddet, boyunca

Uzun sre arkadayla konumad :



Bir zaman, bir zamanlar
Bir sre o yazarn romanlarn okudum:

Zaman
Zarflar

...

Bir zaman, bir zamanlar
Bir sre sustular sonra konutular :



Birgn, gnn birinde, gnlerden bir gn

Gnn birinde dneceiz :

Bugn, gnmzde
Bugn arda amcam grdm :

-den nce, bir mddet, boyunca

Yemekten nce ellerimi ykarm :


.

158

...

-den sonra, -in sonrasnda

Yemekten sonra ellerimi ykarm :


.
Dn
Dn deniz kenarnda dolatm :

Dn gece

Dn gece ok az uyudum :
.

Geceleyin, gece, gece vakti(nde)
Kk ocuklar geceleyin evden dar kmazlar

...

Gn domadan, afak vakti, tan vakti

ifti tarlasna gn domadan gider :



kindileyin, ikindi vakti(nde)

ocuklar ikindileyin eve dnyorlar:



lenleyin, len, le vaktinde
leden sonra nereye gideceksiniz:



Sabahleyin, sabah, sabah vaktinde

Fakltede dersler sabah balar.




imdi, u anda

u an kiminle konuuyorsun?


imdi, u anda, u sralarda

imdi ok megulm.

Yarn

Yarn arkadam ziyaret edeceim :


Yatsda, yats vakti(nde)

.
Yats vaktinde hastaneden dndk.

159

Yaygn Olarak Kullanlan Mekan Zarflar

Mekan
Zarflar

Anlamlar
-in nne, -in nnde

Arabasn okulun nnde durdurdu:

-in nne, -in nnde

Hastane okulun nnde.

-in arkasna, -in arkasnda

Adam duvarn arkasna sakland:

-in arkasna, -in arkasnda

79 : ]

]




(nk) varacaklar yerde her gemiyi zorla almakta olan
bir kral vard.

-in sana, -in sanda

Bina, okulun sandadr.

.

-in soluna, -in solunda

Okul binann solundadr.
.

-in soluna, -in solunda

]
[25 :
Kitab sol eline
verilmeseydi

verilen

ise

keke

-in karsna/hizasna, -in hizasna

Evim onun evinin karsndadr.

-in karsna, -in karnda, -ile yzyze.
Emrin karsnda oturdum.

-e doru, -ynnde

Bebek annesine doru kotu.

160

kitabm

-in ortasnda/ortasna, -in merkezinde

Araba yolun ortasnda durdu:


-in arasnda, -in ortasnda

Kalemi iki kitabn arasna koydum.




-in yannda, -in katnda, -in nezdinde, -in huzurunda

Benim yanmda kymetli kitaplarm var.



-in yannda, -in katnda, -in nezdinde, -in huzurunda
Onun yanndan geldim.

-in yannda, -in katnda, -in nezdinde, -in huzurunda

Araba trafik iaretlerinin yannda durdu:
-in altna, -in altnda

Kedi masann altndadr.

-in stne, -in stnde

[76 : ]

her bilenin stnde daha iyi bilen vardr.

-in altnda.

Dein altnda bir kedi var.

-in karsna, -in karsnda

.

Emirin karsnda oturduk.


-in dousuna, -in dousunda

...

Ar, Trkiyenin dousunda bulunur.

-in batsna, -in batsnda

...

zmir, Trkiyenin batsnda bulunur .

-in gneyine, -in gneyinde

161

...

Antalya, Trkiyenin gneyinde bulunur.

...

-in kuzeyine, -in kuzeyinde

Kastamonu, Trkiyenin kuzeyinde bulunur.

...

-in evresinde, -in etrafnda

ocuklar babalarnn etrafnda toplandlar.
-boyunca, sresince

Yol boyunca yr.

-in banda, -in evvelinde

Genliinin bandayd.

.
-boyunca, -sresince

...
...

....

lim hayat boyunca ilimle megul olur:

-in esnasnda, -in srasnda.
Konuma srasnda geldiler.

-in karsna, -in hizasnda

renci, hocann karsna oturdu.

.
-in iinde, -in iine, -in dahilinde

Evin iinde yemek yiyoruz.


.
-in dnda, -in dna

..

...

..

...

Baz rnler yurt dna ihra ediliyor:

-in iinden, -in arasndan, - zarfnda

Sultan ynetimi sresince dildi.

...

-den nce

162

...



Yemekten nce ila alyorum.
.


...

-den sonra, -in sonrasnda

.
Biraz dinlendikten sonra eve gideceim:

Haftann gnleri
Anlam

Ksaltlm Form

Gnler

Pazar

Pazartesi

Sal

aramba

Perembe

Cuma

Cumartesi

Mild Aylar
Anlam

Dou Akdeniz lkeleri

ve Irak

Msr ve Kuzey
Afrika lkeleri

Ocak

ubat

Mart

Nisan

163

Haziran

Temmuz

Austos

Eyll

Ekim

Kasm

Aralk

Mays

u zaman zarf manl isimler, belirli bir gnn sabahn ifade etmek iin
kullanlyorlarsa tenvn almazlar:

Onunla bu seher vakti karlatm.

Onunla bir seher vakti karlatm.

Cuma gn sabahleyin geldi.

Perembe gn sabahleyin geldi.

2. u kelime ve tabirler de el-mefl fh olarak kullanlr:

sada

bir gece

bir defasnda

bir gn
solda

Zaman ve Mekn Zarflarnn Mefln fhin Dnda Bir ge Olarak

Kullanlmas
Burada zaman ve mekn zarflarnn bir zelliine temas edilmelidir. Cmlede
geen zaman ve mekn zarflarnn hangilerinin el-mefl fh olabileceklerine
yukarda iaret etmitik. Ancak her zaman ve mekn zarf, srekli el-mefl
fh olmaz, buna dikkat edilmeli ve farkna varlmaldr. Burada sz konusu
kelimenin bir zarf m yoksa cmlede yer alan bir baka ge mi olduu
birbirinden ayrlmaldr. Sz konusu kelime, cmledeki eylemin gerekleme

164

zaman veya meknn bildiriyorsa bir zarf olarak el-mefl fh, byle bir
anlama gelmiyorsa dier her hangi bir isim gibi, cmlede mbted, haber, fil
vb. bir ge olabilir. Aadaki cmleleri bu adan inceleyelim:

Pazar gn haftann ilk gndr (sim/mbted)

Kahireye Pazar gn gideceiz (Zarf/Mefln fh)

Kulenin boyu tam olarak yetmi metredir (sim/Mbted)

.




ifti, tarlay gn boyu srd (Zarf/Mefln fh)

.


Yaz mevsimi k mevsimi daha scaktr (sim/Mbted)

.

Yazn deniz sahillerine gideriz (Zarf/Mefln fh)

.

Bu gn Pazartesi gndr.
Aadaki cmlelerde mefln fh olan zarflar bulunuz.

.1

.

.

.2

.3

.



.4
.

.



.5

.
.6

.



.7
Aadaki cmlelerde bulunan mefln fhlerin zaman zarf m yoksa mekn
zarf m olduklarn syleyiniz.

.1

.

.2
.

165

.3

.
.4

.5
.


Aadaki cmleleri harekeleyiniz ve Trke evirilerini yaznz.

.1
.

.2
.

.3 .
.4 .
.5 .
.6 .
.7 ) ( .
.
.8

.9 .
.10 .

ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde geen zarflarn eidini belirtiniz.

.


.1

.2

.



.3

.

.4

.


.5

.6

.


.7

.8
.

.9
.

.
.10

166

2. Aadaki cmlelerde zaman ve mekan zarf olan mefln fhleri

belirtiniz.

.
.1

.
.2

.


.3

.

.4

.

.5

.
.6

.7
.


.


.8

.

.9

.


.10

3. Aadaki parantez iindeki yer ve yn zarflarndan uygun olanlar
uygun boluklara yaznz.

.......
.1
.

(



)

.
.2
...........

.3
.
..........

.......
.
.4

.

.5
.......

.
........
.6

.......
.


.7
......
.


.8

......
.

.9

.10
.......

4. Aada parantez iindeki zaman zarflarndan uygun olanlar

cmledeki boluklara yerletiriniz.

(





)

. .......

.1

......
.
.2

......

.
.3

167


.4


.
.......

.


.5

......

.6

.
.7
..........
.8
. .........

.......
.
.9

. ........

.10


5. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle olacak ekilde sraya koyunuz.

.
/
.1 /
/

.
/
.2
/
/
.3

.
/ /
/

/
.
.4
/
/ /
/
.
/
/
/
.5

/.
.6 / /
/
.7
.
/

/
/

/
/
.
/
.8 /
.
.9
/
/
/

/
/.
/
.10 /
6. Aadaki metinde geen mefln Fh olan, zaman ve mekan
zarflarn ve cr ve mecrrlar bularak tablodaki yerlerine yaznz.

168

?7. Aadaki cmlelerde hangi kelimeler mefln fhtir

.

.1
.



.2
.3
.

.



.4


.


.5

.



.6

.7
.

.8
.

.


.9


.

.10

Kelimeler ve Deyimler
-ile temas halinde olmak, balant kurmak :...

Semek

Hazrland

Bir eyi sevmek, beenmek

Akran, emsal, dost.



Elendirmek

Bir eye kulak vermek, kulak asmak

Msrn batsndaki Kuzey Afrika lkelerinde Araplarla beraber yaayan bir halk

lkeler, vatanlar

Bizansllar

Bir ey hakknda konumak

Hediye

)(
Bir eyi renmeye balamak, incelemek

169


Maldiv adalar

Ada
( )
Arap yarm adas

komu
)(

Haclar

)(

Bir eyden pek ok olmak/bulunmak ..

Anlatmak

nce, titiz, tam, doru

Dimak, Suriyenin bakenti

Kaydetmek, yazya geirmek



gezgin

Seyahat

)(

stedi, arzulad. :


Kafile, topluluk :

Kaydetmek, belgelemek. :

Ambulans :

in :

Yaka, ky :
Pek bilinmeyen, ilgi ekici garip ey : )(
Bir eyi yapmay srdrd :

Evde kalmay srdrd :

erefli ve uzun gemie sahip :
sresince, boyunca :

Derinlik :
( )

Kya :
( )

Okuyucu : )(

170


Bir eyi yapmak, gerekletirmek : ....

den nce. : .... ....

Asr :

( )
Ynelmek, kasdetmek :


Ulamak : ...


konferans :

.. ular ulamaz. yapt. : ....

....



ehir :

Dikkate alnan, saygdeer, nemli :

Fas :

Bat Arap dnyasnda yaayanlar :

)(

Blge, mntka :

-kadar nce : ...

Bakan, gzleyen :
)(

Byme, yetime

Hindistan :

zet
Arapa cmlelerde mefln fhi tanyabilmek
Mefln fh, bir fiilin kendisinde gerekletii zaman veya mekn (yeri)
gsteren zarf veya zarf beklerine denir.

renciler fakltenin nnde duruyorlar.

iler evlerine akamleyin dnerler.

Arap dilini okulda rendik.

gibi cmlelerin anlamlarn dndmz zaman bu kelimeler arasnda

eylemlerin gerekletii zaman ve mekn bildirenlerin bulunduunu
grrz. Bir cmlede mefln fhi tespit edebilmenin en kolay yolu o
cmlenin eylemiyle nerede ve ne zaman soru isimleriyle bir soru cmlesi
oluturmaktr. te o sorulara alacamz cevaplar mefuln fhlerdir.
Szgelimi yukardaki cmlede bunu uygular ve nerede rendik? ve

171

nerede duruyorlar? sorularn ynelttiimizde aldmz cevap okulda

ve fakltenin nnde
eklinde olur. Ayn ekilde nc

cmleye bunu uygulayarak ve . Ne zaman dnerler? sorusunu sorarsak

alacamz cevap akamleyin
olur. Ki alnan cevaplarn hepsi de o
cmlelerdeki mef ln fhleri/zarflar bize gstermi olur.
Mef ln fhler cmlenin neresinde bulunur?
Mefln fhler cmlelerin banda, sonunda ve ortasnda yer alabilirler.
nk tadklar anlam gerei olarak mefln fhlerin byle deiik
yerlerde bulunmalar cmlenin yanl anlalmasna sebep olmaz.
Mefln fhin irb nasldr?
Banda harful-cer olmayanlar mansb, harful-cer bulunanlar ise lafzan
mecrr olsalar da mahallen (bulunduklar yer itibariyle) mansbturlar.

idi, banda bulunan

Yukarda birinci rnek cmlede mefln fh
harf-i cerri sebebiyle lafz olarak sonundaki hareke kesra okunsa da mahallen
mansubtur.
Mefln fh olarak bulunan zarflar bazen mfrede bazen cmleye muzf
olurlar. Bu geden sonra gelen mfred halindeki muzfun ileyhler lafzan
mecrr; cmle halindeki muzfun ileyhler ise mahallen mecrurdurlar.

Kar yad gn gitmitik.
rneinde
zarf mefln fh olup kendisinden sonraki fiil cmlesine
muzf olmutur, bu cmle ise muzfun ileyh olarak mahallen mecrrdur.
Zaman ve mekn zarf olan her isim mefln fh olur mu?
Arapa cmlelerde karlatmz her zarf, mefln fh olmayabilir. Bir
zarfn cmlede geen bir eylemin meydana gelme/olma zamann ya da
meknn gsterip gstermediine bakarz. Sz konusu kelime eylemin
gerekleme zaman veya meknn (yerini) bildiriyorsa mefln fh, deilse
dier herhangi bir isim gibi mbted, haber, fil, nibul-fil gibi bir ge
olabilir.
retmenler eitim kursu bu gn balad

Balama zamann bildirdii iin cmlede

kelimesi mefln fhtir.

.






Cuma gn Mslmanlara gre mbarek bir gndr.
Bu cmlede ise birinci
mbted, ikinci
ise onun haberdir; dolaysyla
her ikisi de merfdur.

172

Kendimizi Snayalm
?1. Aadaki cmlelerin hangisinde mefln fh vardr

a
.

b.

c.

d.

e.



?2. Aadaki cmlelerin hangisinde mekn zarf mefln fh olmutur

a.

b.

c.

d.

e.

3.


cmlesinde alt izili kelimenin e anlamls
?aadakilerden hangisidir
a.
b.

c.

d.

e.

4.








Cmlesindeki
?mefln fhleri aadakilerden hangisi iermektedir
a.

b.

c.

d.

e.

173

 cmlesinde mefln fh olan

5.


-



kelime hangisidir?

a.

b.

c.

d.
e.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b

Yantnz doru deilse mefln fh konusunu yeniden okuyunuz.

2. e

Yantnz doru deilse mefln fh konusunu yeniden okuyunuz.

3. d

Yantnz doru deilse mefln fh konusunu ve verilen mekn

zarflarn gzden geiriniz.

4. e

Yantnz doru deilse mefln fh konusunu yeniden okuyunuz.

5. b

Yantnz doru deilse mefln fh konusunu yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

1.
Gemi Nilin batsnda seyretti/yola kt cmlesinde

zarfi
geminin nerede seyrettiini bildirdiine gre mefln fh

olup lafzan mansbtur.

2.
zarf olsa da
fiilinin mefln bih gayr-i sarhi (dolayl
tmleci) olduu iin mefln fh deildir.

3. Cmlenin banda
zarf, her cann tekrar diriltilecei zaman

gsterdii iin mefln fhtir.

4. Cmlede bulunan zaman zarflarnn ikisi de mefln fh deildir. Birincisi
mbted iken ikincisi haber durumundadr.
5. Cmledeki
kelimesi resm dairelerin kapal olma zamann gsterdii
iin mefln fhtir, mansbtur.
6. Bu cmlede zaman zarflar, mefln fh deildir.
7.
zarf imtihann yaplaca zaman bildirdii iin mefln fh
konumundadr.
Sra Sizde 2

1.
mekn zarfdr.

2.
mekn zarfdr.
174

3.
mekn zarfdr.
4.
mekn zarfdr.

5.
cr ve mecrr mekn zarf anlamnda olup mefln fhtir. Ayrca bu
ve kelimeleri de zaman zarf olup ikisi de mefln fh
cmlede
olmulardr.

Sra Sizde 3

.1
.

Araba ehir merkezinde arzaland.

.2
.

Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi stanbul Boaznn Asya Yakasnda

bulunmaktadr.

.

.3


Konferans hafta sonra balyor.

.
.4
Dn otelde arkadalarm ziyaret ettim.

.


.5
Bu tatili Uludada geireceiz.

.



.6

Baz insanlar tatillerini deniz kenarnda geirmeyi seviyorlar.

(

.

.7

)
Otobs gn aarmadan istasyondan hareket etti.

.



.8
Kpek, tilkinin arkasndan kotu ve onu tuttu.

.


.9
Fakltemizin nnde bir ambulans var.

.



.10

Hoca ders srasnda antasn masann zerine koydu.

Yararlanlan Kaynaklar
el-Enbr, Abdurrahman, (1957), Kitbu esrril-arabiyye, (tahkik:
Muhammed Behcet el-Baytr), Dimak.

175

Heyet (1992), Silhut-tilmz el-lugatul-Arabiyye lis-saffil-hmis elibtid, Kahire.

Gler, smail; Gnday, Hseyin; ahin, ener, (2001) Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.
Maksudolu, Mehmet (2003), Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Mahmd smail ve dierleri., el-Kavidul- rabiyyetil-myessera,
stanbul.
Uralgiray, Yusuf (1986), lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.

176

177

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Cmledeki el-mefl mutlak gesini tanyabilecek,

el-mefl mutlak eitlerini ayrt edebilecek,

el-mefl mutlak yerine geen lafzlar ifade edebilecek,

el-mefl mutlak olarak kullanlan mansb mastarlar tanyabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

el-mefl mutlak

Pekitirme

eit

Say

Fiil cmlesi

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Metin ierisinde geen mnsn bilmediiniz kelimeler iin bir ArapaTrke szle bavurunuz.

lahiyat nlisans Program Arapa I kitabndan Fiil Cmlesinin eleri

nitesini tekrar gzden geiriniz.

M. Meral rtnn Sarf Nahiv Edatlar adl kitabndan El-mefl

Mutlak konusunu okuyunuz.

178

el-Mef'll-Mutlak

GR
Arapada el-mefl mutlak, fiille ayn kkten olan ve onun mnsn
pekitirme, yapl eklini aklama ve saysn belirtme amacyla kullanlan
mastardr. Genelde fiilden sonra gelir. Trkeye kkte tmle olarak da
tercme edilebilir. Fiilin mnsn pekitiren el-mefl mutlak phesiz,
gerekten, tam, muhakkak, iyi, iyice, ok, yle ... ki, eklinde; fiilin yapl
eklini gsterenler gibi, eklinde, -ce, aynen, tpk, tam vb. lafzlarla ve
fiilin saysn belirtenler de kere, defa, kez gibi biimlerle Trkeye
tercme edilirler.
Trkede ise bu mnlar tayan ge zarf tmlecidir. Nasl el-mefl
mutlak fiili etkileyen bir geyse, zarf tmleci de fiilin (yklem) anlamn
zaman, durum, l, derece, yn, tarz, art, sebep, birliktelik gibi ynlerden
tamamlayan bir gedir. Ancak, Arapada el-mefl mutlak fiilden sonra
gelirken, Trkede ise zarf tmleci fiilden nce gelir.
Trkede u grup zarf tmleci Arapadaki el-mefl mutlak gesinin
karl olmaktadr:
1. yi, kt gibi ykleme durum anlam katanlar: ocuk iyi uyudu.

) gibi.
(

2. Elbette, muhakkak, gerekten, mutlaka, phesiz, katiyen, kesinlikle

gibi tasdik ve inkar ifade edenler: Yetimlere gerekten efkat gsteririm.

(


) gibi.
3. ok, az vb. l ve derece ifade edenler: Adam ok yedi. (

) gibi.

Zarf tmleciyle ilgili ayrntl bilgi iin M. Kaya BLGEGLin Trke Dilbilgisi ve
Muharrem ERGNin Trk Dil Bilgisi isimli kitaplarna bakabilirsiniz.
Zarf tmleciyle ilgili rnekler iin ayrca http://www.turkceciler.com/zarftumleci.html internet adreslerine bavurabilirsiniz.

179

OKUMA PARASI

:
.

)( " :



.

".

)(" :

".

)(

)(

.





)(

.
)( :

.

" :

)( " :

:

".
(

)(

"
".



)(

" :




".

".




: 3 ( 215
)

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.

.1

.2

180

.3

.4

.5

.6

)(

.7

.8

.9

.10

2. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin e anlamllarn

parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.

)

(

.1

.2

.



.

.3

.4

)(

.5

.6

.



.7

.8

.
.9

)(
.

.10

3. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin zt anlamllarn

parantez iindeki kelimeler arasndan seiniz.

.1

.2

181




.


.3

.4

)(

.5

.6

.

)(

.

.7

.8

.




.9

.10
.

4. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin oullarn tespit

ediniz.

.1
.

.2

.

.3

.4

.


.
.5

.

.6





)( :
.

.7



.8
.

.
.9

.10


.



5. Aadaki cmlelerde geen alt izili kelimelerin tekillerini tespit
ediniz.

.
:


.1

.2

.3

.
.4

.
.5
)( :





.

.6

182



.
.7

.8

.

)(

.9
.

:

.10

6. Aadaki cmlelerde geen alt izili mecrr lafzlar, rneklerde

olduu gibi baa alp yerine uygun zamirini getirmek sretiyle
cmleleri yeniden yaznz.

.
.

:

:



.
.

.1
.2

.

.........................
........................

)(
.3

........................ .

.4
.

.
.5

........................
........................

.6

........................ .





..................... .

.7

.

.8

.........................

.9
......................... . .

........................ .

.10

7. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez iinde verilen
kelimelerden uygun olanyla doldurunuz.

(








)

.
.1
......

:


.....
.2




.

.3

:
........
.....

.4
.

183

 .....

.5

.6

.....
:

.


.
....



.7

.....

.8

.9
....

.10







....
.

DL BLGS
el-MEFL MUTLAK
el-Mefl mutlak, ounlukla cmlede fiille ayn kkten olan mastardr.
Daima mansbdur. amala gelir:
1. Fiilin anlamn pekitirir.
2. Fiilin eidini bildirir.
3. Fiilin saysn belirtir.

1. Fiilin Anlamn Pekitirmesi

Bu tr el-mefl mutlak daima mfreddir ve fiilden sonra gelir. Trke'ye

phesiz, gerekten, tam, tamamen, muhakkak, iyi, iyice, ok, yle ...
ki, vb. lafzlarla tercme edilir.
. ocuk iyi uyudu.

. A adam gerekten iyi yedi.

. Hrsz, polisten yle bir kat ki!

. Allah mminlere muhakkak yardm eder.
. Kurn iyice ezberledim.

. Ordu kesin bir zafer kazand.

Yukardaki cmlelerde, fiille ayn kkten gelen mansb mastarlarn hepsi

de fiilin mnsn pekitirmek amacyla gelmitir.

184

Yukarda verilen rnekler nda siz de aadaki cmlelerde geen fiillerin

mastarlarn tespit ederek, pekitirme iin gelen el-mefl mutlak gesinin
doru ekillerini yaznz.

....... Dalgalar gemiyi parampara etti.

....... mam yle bir Kurn okudu ki!

....... ifti tarlay iyice kazd.
Fiilin anlamn pekitirme amal mastarlar ikil ya da oul olarak
kullanlmazlar. Mesel fiilin mnsn pekitirmek iin


eklinde bir
cmle kullanlmaz. Byle bir cmlede fiille ayn kkten olan oul mastar, elmefl mutlak deil, mefln bih olur. Cmle de Sana vaadlerde bulundum
mnsna gelir.

2. Fiilin eidini Bildirmesi

Fiilin yapl eklini bildiren el-mefl mutlak ya isim ya da sfat tamlamas
olarak gelir. Trkeye gibi, eklinde, -ce, aynen, tpk, tam vb. lafzlarla
tercme edilir.
sim tamlamas:

. Ona zalimce vurdu.

. Ona alim gibi cevap verdi.

. Araba fze gibi frlad.

Yukardaki rnekte mastar isim tamlamasnn muzf, peinden gelen

kelime de muzfun ileyh olarak gelmitir. Burada el-mef l mutlak olan
ge mansb mastardr.
Sfat tamlamas:

. Gzelce yrdm.

. Hasta sakin bir uyku ekti.

. Sank karara iddetle kar kt.




Geen rnekte de mastarlar, sfat tamlamasnn bir gesi olarak
gelmitir. Burada mansb mastar, el-mefl mutlak olurken, peinden gelen
lafz da onun sfat olarak yer almtr.
Sfat tamlamas eklinde gelen el-mefl mutlakta bazen isim zikredilmez,
sadece sfat kalr. Bu durumda sfat, el-mefl mutlak olur.

. Kpek hzl kotu.
Bu cmlenin asl yledir:

. Kpek hzl kotu.
185

 . ocuk ok yedi.

Bu cmlenin asl da udur:

. ocuk ok yedi.

Yukarda verilen rnekler nda siz de aadaki cmlelerde geen fiillerin

mastarlarn tespit ederek, fiilin yapl eklini belirten el-mefl mutlak
gesinin doru ekillerini yaznz.

. Anne kzn kaybettiine ok zld.

....

. Mdr problemi tamamen halletti.

.......

. Mmin, Rabbine oka hamdeder.
......

3. Fiilin Saysn Bildirmesi

Fiilin ka defa yapldn bildiren el-mefl mutlak,
kalbnda gelen
masdar- merradan elde edilir. Trkeye kere, defa, kez vb. lafzlarla
tercme edilir. Mfred (Tekil), msenn (ikil) veya cemi (oul) olarak
gelebilir. Eer mastarn banda say varsa, o say muzf olarak el-mefl
mutlak olurken, mastar da onun muzafun ileyhi olur. Ayrca
bir kere /
defa / kez lafz da el-mefl mutlak olur.
Mfred (Tekil):

. Bir kere secde yaptm.
Msenn (kil):

. ki kere secde yaptm.
Cem (oul):

. kere secde yaptm.

. Defalarca secde yaptm.

. Bakara sresini bir defa okudum.

. Bakara sresini birka defa okudum.

. Bakara sresini defalarca okudum.

Yukarda verilen rnekler nda siz de aadaki cmlelerde geen elmefl mutlak gelerinin ikil ve oul ekillerini yaznz.

. ocuk yemekten bir kere yedi.

. Kedi stten bir kere iti.

. Kitab bir kere bastm.

186

el-mefl mutlak, fiille e anlaml mastarla da gelebilir:

. yi oturdum.

. yi yrdm.

. yi kotum.

Bu rneklerden birincisinde
mastar
ile e anlaml olan
fiilinden,
mastar

fiilinin
e
anlamls

fiilinden,
ncsnde
ikincisinde ise

ise mastar
fiilinden gelmitir.
ile e anlaml olan

Yine el-mefl mutlak fiille ayn kkten olan deiik fiillerin mastarlaryla da
gelebilir.

Onu pek gzel bir ekilde yetitirdi. (l-i mrn: 37)

. Fakire ok ikramda bulundum.

. Yorucu bir yolculuk yaptk.

Bunun yannda ve
vb. lafzlar da mastarn bana gelerek el-mefl
mutlak olabilirler.

. Ona tam sayg duyarm.

. t ona biraz fayda verdi.

Ayrca yaygn bir ekilde fiilsiz kullanlp, el-mefl mutlak olarak kabul edilen
mansb mastarlar da vardr. Bunlarn balcalar unlardr:

. Teekkr ederim.

. Bir ey deil, afedersiniz.

. Merhaba.

. Yine, de.

. Hakikaten, gerekten.

. Seni grmek beni gerekten sevindirdi.

lafz el-mefl mutlaktr.

Bu cmlede

el-mefl mutlakla ilgili ayrntl bilgi iin M. Meral rtnn Arapa Dilbilgisi
Nahiv isimli kitabna baknz.
el-mefl mutlakla ilgili ayrntl rnekler iin http://www.onlinearabic.net ve
www.schoolarabia.net adresine bavurabilirsiniz.

ALITIRMALAR
1. Okuma parasnda geen el-mefl mutlaklar ve trn aadaki
boluklara yaznz.

.......... ..........

..........

..........

.......... ..........

..........

..........

187

2. Aadaki cmlelerde pekitirme iin gelen el-mefl mutlaklar,

altn izerek tespit ediniz.

.


.1

.


.2

.
.3

.4

.5
.

.




.6


.


.7

.

.8
.

.9

.


.10
3. Aadaki cmlelerde, fiilin meydana geli eklini gsteren el-mefl
mutlaklar tespit edip, isim mi yoksa sfat tamlamas m olduunu
karsna yaznz.

.1

.

...........

.2

...........

.3

.

...........

.
.4

...........

.


.5

...........

.
.6

..........

.

.7

..........

.
.8

.


.9

..........
..........

.

.10

...........

4. Aadaki cmlelerde geen el-mefl mutlaklardan fiilin saysn

belirtmek iin gelenleri tespit edip, karsna mfred (tekil), msenn
(ikil) ve cemi (oul) eklinden hangisi olduunu yaznz.

.
.1

.............
188

 .


.2

.............

.

.3

.............

.4
.

.............

.


.5

.............

.6

.............

.


.7

.............

.


.8

.............

.

.9

..............

.10

..............

5. Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere parantez iinden uygun

olan el-mefl mutlak trn seiniz.

.......


.1

........

.2

(
)

)
(

(
) ......

.3

.
......

.4

)

(

.......
.5
) . (

.......

.6

(

)

......
.7

(
)

..... .

.8

(
)

.......

.9
.10
......

(
)

(

)

6. Aadaki cmlelerdeki boluklar parantez iinde istenen el-mefl

mutlak trne gre fiilin uygun mastarn getirerek doldurunuz.

) .(
......
.1

.2
) ......(

......) .(

.3
......
) .(

.4
) .......(
.5
189

 .6
....
) .(

......
) .(
.7

...... ) .(

.8

.9
) .......(

) .(

.....
.10

7. Aadaki cmlelerdeki boluklar el-mefl mutlak gesine uygun
bir fiille doldurunuz.

.
......1

.......2
.

.
.......3

.
.......4

.

.......5

.
.......6

.
.......7
.
........8
.

.........9

........10

cmlelerle

ieren

mutlak

-

:

el-mefl

Aadaki sorular
cevaplandrnz.

.1

.....................

.2

.....................

.3

.....................

.4

.....................

.5

.....................

.6

.....................

.7

.....................

.8

8.

.....................
190

.9

.10

.....................
.....................

9. Aadaki cmlelerden hangisinde mefl- mutlak yerine sfat

?kullanlmtr

.

.A

.B

.

.C

.D

.E

10. Aadaki cmlelerden hangisinde mansb mastar, el-mefl

?mutlak olarak kullanlmamtr

.
.A

.

.B

.

.C


.

.D

.

.E

11. Aadaki yet-i kermelerde geen el-mefl mutlaklar ve trn

tespit ediniz.

) (1

.1


(4
)
.2

) (42

.3
) (23


.4

)
(88

.5

) (71
.6

) (164


.7

) (129
.8

) (5
.9

) (82

.10
191

12. Aadaki Trke cmlenin en uygun Arapa karln tespit ediniz.

Mslmanlar, Bedir savanda tam bir zafer kazandlar."

.A

.

.

.B

.C

.

.D

.

.E
.

13. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

.

A. Cevap vermeden nce rencilerin konuyu iyice bilmeleri gzel olur.
B. Cevap vermeden nce konuyu iyice bilmeniz gerekir.
C. Cevap vermeden nce rencilerin konuyu iyice bilmeleri gerekirdi.
D. Cevap verirken rencilerin konuyu biraz bilmeleri gerekir.
E. Cevap vermeden nce rencilerin konuyu iyice bilmeleri gerekir.
14. Aadaki Arapa cmlenin en uygun Trke karln tespit ediniz.

.
A. Hakim, btn davalarda adaletli bir ekilde karar verdi.
B. Hakim, birok davada adaletli bir ekilde hkmetti.
C. Hakem, btn malarda adil bir hkm verdi.
D. Hakim, btn davalarda adaletli bir ekilde hkmetmeyi severdi.
E. Hakim, btn davalarda adaletli bir ekilde karar veriyor.
15. Aadaki cmleleri Arapaya eviriniz.
1. Komunun kapsn kere aldm.
2. Zorluklara kar gzelce sabret.
3. Turistler gerekten yolculua katldlar.
4. Mslmanlar Bedir savanda tam bir zafer kazandlar.
5. retmen okuldan hzl bir ekilde kt.
6. renci dersine gerekten alt.

192

7. Ordu dmana bir defa hcum etti.

8. Bugn hava tamamen sakinleti.
9. Dn dersi iyi anladm.
10. Kk kz iki kere secde yapt.

Kelimeler ve Deyimler
A brakt :
-

-
Sayg duydu, sayg gsterdi :

(Bak vb. ni) biledi, keskinletirdi :

-

Helal kld, yerletirdi :

-

Snav, imtihan :

( )

ok altrarak yordu :

-

Yayd, if etti, aa vurdu :
-

Rahatlatt, istirahat ettirdi :
-

(Bir eyi) yapabildi, g yetirdi :

-

Hazrland :
-

Dayanlmaz oldu, iddetlendi :

(Hedefi) vurdu, isabet ettirdi :

-

Yatrd :
-

Kabul etti, itiraf etti :

Doldu :

Tuttu, yakalad :

ldrd :
-

Yayld :
-

Gitti :
-

Tavsiye etti, emretti :

Durdurdu, bekletti :
-

Kuyu :

( )

Deve :
( )

Ulat, yetiti :
-

193

Hayvan :

)(

iken :

Yalvard, niyaz etti :

Yardmlat :


-

Yava davrand :



Liste :
)(

Rurubetli / nemli toprak, toprak :

Korkak :
)(

Kanat :

( )

Asker :

( )

Komu : (

)
( )(
Bize yeter :

Kaya kuu, tarla kuu :

-
Ykledi, sorumluluk olarak verdi, tatt :

( )
Yk, kargo :

aba gsterdi, urat :

-

-

Yer haereleri / bcekleri :

)(

Ayakkab, mest, terlik :

Dava at, tartma yapt :

zellik, nitelik :

)(

Gsterdi :

-
Yok etti, yerle bir etti :

Hayvan, binek hayvan :

)(

Dnd, dolat, devriye att :

Kovdu, defetti :

-
(Hayvan) kurban etti, boazlad :
-


Balad :
-

(Kur'n') tertil ile okudu : -

Ruhsat verdi, izin verdi :

-


194

Geri verdi :

Ya, taze :

Himaye etti, bakt, gzetti :

Yumuak / kibar / nazik davrand :

Gzetti, denetledi, tefti etti : -

Kovdu, defetti, azarlad :

-

Subhnallah diyerek Allah' zikretti :

-

Yerde srkledi, ekti :

-


Polis :

Byk bak :

( )

Su iirdi, sulad :

Bak :

( )

(Hayvann) derisini yzd, syrd :

-

tirak etti, katld :

Duvar saati :

Gtt, srd, sevketti :

-

Koyun :

( )

Tabiat, doa, miza, karakter :

( )

(Kapy) ald :
-

Utu : -

Tavaf etti, dnd, tur att :

-

Ku : )(

Uak :
)(

Susad, az kurudu :
-

Hayvann srt :
( )

fade etti, dile getirdi :

Sesini ykseltti, bard, yardma ard :

Ku ykselip kanatlaryla alta glge yapt :

-


Ot, ayr :
( )

( )
Sere :

195

Susad, susuz kald :

-

Derin :

Sert :

Tedavi etti, muayene etti :

Postac :

(Ku) tt, akd :

-

Kaln / kaba / sert oldu :

-

(Birinin mahrumiyetiyle) perian etti :

-

(Hayvan ve bitkilerin) k, yavru, filiz :

)(

(Bir ey hakknda) dnd :

Sert / acmasz / merhametsiz oldu :

Cier, yrek vb. i organ, cier:

( )

Dalad, tledi, yakt :
-

Hrsz :

( )

(Kpek) yorgunluk / susuzluktan dilini kard :

-
Sakin, telasz :

Yorgun :
)(

Sulu :
( )

vd, methetti :
-

Geti, urad : ...

/

Rahat, konforlu :

Musibet, bel, felaket :

( )

Oturdu, bekledi, ikamet etti :

-

Korkak :
-

Oyun sahas :

( )

Meyletti, sempati duydu, eildi :

Byd, yetiti, artt :
-

Terk etti, veda etti :

-

Yasaklad, alkoydu, engelledi :

:
Dii kedi :

( )

196

Terk etti, veda etti :

-


(Hayvan) dalad, damgalad, iaretledi :

Ulam aralar :

zet
Cmledeki el-mefl mutlak gesini tanyabilmek.
el-Mefl mutlak, cmlede fiil ile ayn kkten gelen mastardr. Dim
mansb olarak ve genelde de fiilden sonra gelir.
el-Mefl mutlak eitlerini ayrt edebilmek.
el-Mefl mutlak, kullanl amacna gre gruba ayrlr: 1. Fiilin mnsn
pekitirir. 2. Fiilin eidini bildirir. 3. Fiilin saysn belirtir.
1. Fiilin Anlamn Pekitirmesi
Bu tr el-mefl mutlak daima tekildir ve fiilden sonra gelir. Trke'ye
phesiz, gerekten, tam, muhakkak, iyi, iyice, ok, yle ... ki, vb. lafzlarla
tercme edilir.

. Allah kullarna gerekten rzk verir.

. ocuk hlas suresini yle bir okudu ki.

. smail Rabbine tam dua etti.

2. Fiilin eidini Bildirmesi

Fiilin yapl eklini bildiren el-mefl mutlak ya isim ya da sfat tamlamas
olarak gelir. Trkeye gibi, eklinde, -ce, aynen, tpk, tam vb. lafzlarla
tercme edilir.
sim tamlamas:

Askerler harpte kahramanlar gibi savatlar.

ocuk namaz adam gibi kld.
Sfat tamlamas:

.
ocuk hlas suresini doru bir ekilde okudu.

ocuk namaz doru bir ekilde kld.

197

3. Fiilin Saysn Bildirmesi

kalbnda gelen
Fiilin ka defa yapldn bildiren el-mefl mutlak,
masdar- merradan elde edilir. Trkeye kere, defa, kez vb. lafzlarla
tercme edilir. Mfred (tekil), msenn (ikil) veya cemi (oul) olarak
gelebilir. Eer mastarn banda say varsa, o say muzf olarak el-mefl
mutlak, mastar da onun muzafun ileyhi olur.
Mfred (Tekil):

. Bir adm attm.
Msenn (kil):

. ki adm attm.

Cemi (oul):

. Defalarca adm attm

. Drt adm attm.

el-Mefl mutlak yerine geen lafzlar kavrayabilmek.
Sfat tamlamas eklinde gelen el-mefl mutlakta bazen isim der ve
sadece sfat kalr. Bu durumda sfat, el-mefl mutlak olur.

. ok gldm.

Bu cmlenin asl yledir:
.


. Allah' ok zikretti.

Bu cmlenin asl da udur:
.

Ayrca ,
vb. kelimeler de mastarn bana gelerek el-mefl mutlak
olabilirler.

. Tam doydu.

. Biraz yrdm.

el-mefl mutlak olarak kullanlan mansb mastarlar tanmak.

Baz mansb mastarlar da yaygn bir ekilde fiilsiz olarak kullanlp elmefl mutlak olarak kabul edilirler. Bunlarn balcalar unlardr:

. Teekkr ederim.

. Bir ey deil, affedersiniz.

.
. Yine, de.

. Merhaba

198

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde pekitirme bildiren el-mefl mutlak
vardr?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

2. Aadaki cmlelerin hangisinde fiilin yapl eklini bildiren el-mefl

mutlak yoktur?
a. .

b. .

c. .



d. .

e. .


3. Aadaki cmlelerin hangisinde fiilin yapl saysn belirten el-mefl
mutlak vardr?

a. .

b. .

c. .

d. .

e. .

4.

. Cmlesinin Trke karl

aadakilerden hangisidir?

a. mam namazn sonunda iki secde yapar.

b. mam namazda yanldktan sonra secde yapt.
c. mam, namazda yanldktan sonra iki secde yapt.
d. mamn namazda yanldktan sonra iki secde yapmas gerekir.
e. mam namazda hata ettikten sonra bir secde daha yapt.
5. " Ekonomik krizden bir sene sonra ticar hayat, gerekten canland."
Cmlesinin Arapa karl aadakilerden hangisidir?
a. .

b. .

199

c. .

d. .

e. .

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d

Yantnz doru deilse, Pekitirme Bildiren el-mefl Mutlak

konusunu yeniden okuyunuz.

2. b

Yantnz doru deilse, Fiilin Yapl eklini Bildiren El-mefl

Mutlak konusunu yeniden okuyunuz.

3. a

Yantnz doru deilse, Fiilin Yapl Saysn Belirten Elmefl Mutlak konusunu yeniden okuyunuz.

4. c

Yantnz farklysa Fiilin Yapl eklini Bildiren El-mefl

Mutlak konusunu yeniden okuyunuz.

5. e

Yantnz doru deilse, Pekitirme Bildiren El-mefl Mutlak

konusunu yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

. Dalgalar gemiyi parampara etti.

. mam yle bir Kurn okudu ki!



. ifti tarlay iyice kazd.
Sra Sizde 2

Anne kzn kaybettiine ok zld.

. Mdr problemi tamamen halletti.

. Mmin, Rabbine oka hamdeder.

Sra Sizde 3

. ocuk yemekten iki kere yedi.

. ocuk yemekten defalarca yedi.

. Kedi stten iki kere iti.

200

. Kedi stten defalarca iti.

. Kitab iki kere bastm.

. Kitab defalarca bastm.

Yararlanlan Kaynaklar
Abdrrahim, F. (1415). Dursul-Lugatil-Arabiyye li-Gayrin-Ntikne
bih, Medine.
rt, M. Meral (1998). Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
el-Fevzn, Abdurrahman b. brahim Huseyn, Muhtar et-Thir Fadl,
Muhammed Abdlhlik Muhammed (2003), el-Arabiyye Beyne Yedeyk,
Riyad.
Gler . - Gnday, H.-ahin, ., (2001). Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi),
stanbul.
Komisyon, (1985) Talimul-Arabiyye li-Gayrin-Ntkne bih elKitabul-Ess, Mekke.
Maksudolu, Mehmet (1992). Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Mahmud smail vd., (ts.). el-Kavidl-Arabiyyetl-Myessera,
stanbul.
_______, el-Arabiyye lin-Nin, stanbul.
Uralgirary, Yusuf (1986). lk ve leri Dilbilgisi, Riyad

201

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Arapadaki mefln leh/lieclih konusunu aklayabilecek,

Mefln lehin tanmn yapabilecek,

Mefln lehin harf-i cersiz kullanlabilmesi iin gereken artlar

tanmlayabilecek,

Trkedeki sebep ulalarnn Arapadaki karl olan mefln

leh/lieclihi syleyeceiniz ve yazacanz cmlelerde rahata ve doru
olarak kullanabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Mefl

Mefln lieclih

Mefln leh

Mefln minh

Sebep ulalar

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Mefln lehin Trkedeki karl olan sebep ulalar konusunu

herhangi bir Trke dilbilgisi kitabndan okuyunuz.

Mehmet Maksudolunun Arapa Dilbilgisi ve M. Meral rtnn

Arapa Dilbilgisi Nahiv kitaplarndan mefln leh konusunu okuyarak
n hazrlk yapnz.

202

el-Mefl Leh


GR
Hangi dilde olursa olsun kurulan cmlelerde yaplan iin niin yapldn
veya ne maksatla meydana geldiini gsteren ksmlar bulunur. nk
insanolu akll bir varlktr ve herhangi bir ii sebepsiz yapmaz. te bu
sebeple biz sylediimiz veya yazdmz cmlelerde gerek grdmzde
bir ii niin yaptmz da belirtiriz. Szgelimi Adam biraz dinlenmek iin
koltua oturdu dediimizde adamn koltua ne sebeple oturduunu
belirtmek istediimizden dinlenmek iin szcklerini de cmlemize
eklemi oluruz.
Trke dilbilgisinde -mekle, -eceinden, -ediinden (dolay, tr),
-dii ya da -mek iin, -ecei iin gibi yaplardaki ulalara sebep ulalar
demekteyiz. Bu ulalar Trkede kendisinden sonraki eylemin sebebi
olmaktadrlar. Dilimizdeki bu sebep ulalarnn Arapadaki karl
mefln lehtir. Arapa nahiv (sentaks= cmle yaps) kitaplarnda bu terimi
ifde etmek iin ve terimleriyle de karlaabilmekteyiz.
Bu terim de ayn eyi ifde eder. Farkl nahiv kitaplarnda bu deiik gibi
grnen isimlendirmeleri grenler ayr eyler sanmaktadrlar. Arapa mn

ve

harflerinden ( lm) sebep bildirmede en yaygn olandr.
nin

szlkteki anlam ise iin ve sebebiyle demektir. Ayrca

cerr harfi de
sebep mnsn ifde etmek iin kullanlanlardandr. te ifde ettikleri bu
anlamlardan dolay bu mefl, mefln leh/lieclih/minh diye isimlendirilmi
olmaldr. Mefln lehe cmlede fiilin ne iin yapldn gsteren
mefldr diyebiliriz.
Bu nitede nce mefl lehlerden ok sayda bulunan bir metin harekeli
olarak verilecek, sonra paray kavramaya ynelik sorular yer alacaktr. Daha
sonra mefln lehin rnekleriyle birlikte tanm ve mansb ve mecrr
gelme durumlar incelenecektir. Bunun ardndan da konunun deiik rnekler
vastasyla rencilerin zihinlerinde yerlemesini hedefleyen eitli
altrmalar bulunacaktr. Zira bir dili renirken asl ama, dilbilgisi
kurallarn papaan gibi tekrarlamak deil, konuurken ve yazarken
kuracamz cmlelerde onlar kullanabilmektir. te bizim vereceimiz
altrmalarn da bu amaca hizmet etmesi dnlmektedir.

203

Mefln leh rnekleri iin http://www.schoolarabia.net adresine bavurabilirsiniz.

OKUMA PARASI

.






:
:

:




.

1 (196-7
)

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular paraya gre cevaplaynz.

.1

.2

.3

.4





.5

.6

.7

.8

.9

.10


2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimeler
arasndan seiniz.

/
)
/
/
(
/
/
/
/
/

.



.1

204



.


.2

.3
.

.4




.
.5



.
.6
.
.7



.

.8



.


.9

.10
3. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimeler
arasndan seiniz.

/
/
(
/ / /
/
/
/
/
)

.


.1

.
.2

.
.3

.


.4



.
"
.5


"

.6

.

.
.7




.8

.

.


.9


.

.10

4. Alt izili kelimelerin cemlerini (oullarn) bulunuz.

.
.1

.


.2

.
.3

:

.4

.

205


.

.5

.

.6

.

.7

.




.8

.9

.




:




.



.10

.
.11




:

5. Alt izili kelimelerin mfretlerini bulunuz.

.


.1

.
.2

.
.3

.4




.

""

.

.5

.6

.

.7

.

.8

.




.9

.






.10
6. Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere anlamca uygun den
kelimeleri yaznz.

...........
.
.1

.........

.

.2

.
.........
.3

.
.4
.........
:

.5
.

:

........

.6

.
......

.7

.....
.

206

 ........ :

.

......
......

..... .8

........

.........9

.....

.10
....

7. Aadaki verilen Arapa cmlelerin en yakn Trke karlklarn
bulunuz.

a. Gnlerden bir gn bir tccar ticaret yapmak iin bir lkeye gitmek istedi,
komularndan birine satmas iin yz rtl (yaklak bir ton) demir brakt.
b. Bir tccar bir gn ticaret amacyla lke dna gitti, kendisiyle vedalamak
zere komusuna gitti ve ona yz rtl (yaklak bir ton) demir brakt.
c. Gnlerden bir gn bir tccar ticaret yapmak iin bir ehre gitti. Bu yzden
telef olmaktan korunmas iin yz rtl (yaklak bir ton) demiri
komularndan birine emanet olarak brakt.
d. Bir gn bir tccar ticaret yapmak iin ehrinden kt. Komularndan
birine gz kulak olmas iin ve gelince kendisine teslim etmesi iin yz rtl
(yaklak bir ton) demir brakt.
e. Gnlerden bir gn ticaret yapmak iin ehre bir tccar geldi.
Komularndan birine telef olmaktan korumas iin yz rtl (yaklak bin
ton) demir brakmt.
8. Aadaki verilen Arapa cmlelerin en yakn Trke karl
bulunuz.

a. Adam fkelendi ve ban tokatlad. Ardndan yle dedi: Ey ahli!
ahinlerin ocuklar kapp katn hi duydunuz ya da grdnz m?
Bunun zerine tcir dedi ki: Evet! Erkek farelerin demiri yedii bir yerde,
ahinlerin filleri bile kapp kamasnda hi alacak bir ey yok.
b. Adam fkesinden kendi ban tokatlad ve dedi ki: Ey ahli! ahinler
ocuklar kapp kayorlar. Bunun zerine tcir dedi ki: Evet! Erkek
fareler demiri yiyebiliyorlarsa, ahinler de filleri karr.
c. Adam fkesinden kendi ban tokatlad ve dedi ki: Ey ahli! ahinlerin
ocuklar kapp katn hi duydunuz ya da grdnz m? Bunun
zerine tcir dedi ki: Evet! Erkek fareler demiri yiyebiliyorlarsa, ahinler
de filleri karr.
d. Adam fkesinden kendi ban tokatlad ve dedi ki: Ey ahli! ahinlerin
insanlar kapp katn hi duydunuz ya da grdnz m? Bunun zerine
insanlar dediler ki: Evet! Erkek fareler demiri yiyebiliyorlarsa, ahinler de
filleri karr.

207

e. Adam fkesinden kendi ban tokatlad ve dedi ki: Ey ahli! ahinlerin

ocuklar kapp katn hi duydunuz ya da grdnz m? Bunun
zerine tcir dedi ki: Evet! Erkek farelerin demiri yedii bir yerde,
ahinlerin filleri bile kapp kamas hi te alacak bir ey deildir.

DLBLGS
MEFLN LEH
Arapa bir cmlede bulunan fiilin yaplma veya yaplmama sebebini
aklayan mastara/isme mefln leh denir. Bu geye mefln leh
denildii gibi mefln lieclih ya da mefln min eclih de denilmektedir. Bu
terimlerin de ayn eyi ifde etmektedir. Bunlardan birini herhangi bir
nahiv kitabnda grenler farkl eyler olduunu sanmasnlar. Meflun lehler
cmlede fiilin ileni sebebini bildirdii iin niin? sorusuna cevap
olutururlar. Bir cmlede mefln lehi bulmann yolu, cmlede sebebi
bildirilen fiille birlikte neden/niin . Oldu? gibi bir soru sorarz,


aldmz cevap mefln lehtir. Mesela
Ben bu

ehre ilim talep etmek/renmek iin geldim cmlesine neden geldim?
sorusunun cevab
renmek iindir ve cmlede mefln lehtir.
Mefln leh genel olarak mansbtur. Ancak fiilin olu sebebini bildirmek
iin zikredilen her sz her zaman mansub olmaz.
Mef ln lehten Harf-i Cerin Hazfedilmes:
Mefln lehin mansb olabilmesi baka bir deyile harf-i cerin
hazfedilmesi iin u drt artn bir cmlede ayn anda bulunmas gerekir:
1. Mefln leh olacak szn mastar olmas: rnek;

Mslmanlar rablerine itaat etmek iin oru tutarlar.

retmen rahatlamak iin bahede dolat.
2. Mefln leh olacak mastarn (i duygularmz ifade ettiimiz, sayg
gstermek, kmsemek, korkmak, bilmek, bilmemek gibi) kalb fiillerden
olmas:

Zengin fakire acd iin yardm etti.



Cmlesinde olduu gibi.
3. Mefln leh olan mastarn fili (znesi) ile sebebi bildirilen fiilin filinin
ayn olmas.

Polis, hrsz kamasndan korktuu iin tuttu.

208

Cmlesinde mefln leh olan mastar

korktuu iindir. Burada
korku duyan polistir. Cmlede sebebi bildirilen ( ) fiilin fili yani
hrsz tutan da ayn kii yani polistir. u halde bu rnek cmlede hem
mefln lehin hem de sebebi bildirilen fiilin fili (znesi) ayn kii
olduundan mefln leh mansb olmu, harf-i cer ise hazfedilmi (silinmi,
zikredilmemi)tir.

Sen ikram ettiin iin sana ikram ettim
Cmlesinde ise mefln leh olan nin faili muttasl
mecrr zamiri, ben sana ikram ettim
ksmnda ise fil merf

muttasl zamirdir. Dolaysyla

fiilinin fili ile masdarnn filleri

ayn deil, ayr ayr kiiler olmaktadr. Bu yzden bu cmledeki mefln

lehin bandaki lm harfi atlmam (hazfedilmemi)tir.

4. Mefln leh olan mastarn zaman ile sebebi bildirilen fiilin

ayn
olmas

Dn sana szverdiim iin bu gn sana geldim

cmlesinde mefln lehin (sz vermenin) gerekleme zaman dndr.

Gelme zaman ise bugndr. Dolaysyla mefln leh ile sebebi bildirilen
fiilin meydana gelme zamanlar ayn olmam ve mefln lehin bandan
harf-i cer atlmamtr. Ama

Biz buraya ilmi sevdiimiz
iin geldik cmlesinde ise hem sevme hem de gelme ayn zamanda olduu
iin mefln lehten harf-i cer atlm ve mefln mansb oluu aka
grlmtr.
Yukardaki drt art tayan mefln lehte esas olan mansb olarak
zikredilmesi iken bana , , ve gibi sebep bildiren cer harflerinden
birinin getirilmesi ile lafzan mecrr da olabilirler. Bu yzden byle olanlar
iki ekilde sylenebilirler. u rnekleri inceleyinizi:

nsanlar zulm nlemek iin hukuka sayg duyarlar.

Zulm nlemek iin hukuka sayg duyular.


Bu durumda lafz olarak mecrr olsalar da aslnda irab bakmndan
mansb olan mefln lehin yerinde bulunduklar iin mahallen mansb
kabul edilirler. rnein;

Adam baheyi gzelletirmek iin aa ve iekleri dikti.
Grld gibi her iki kullanm da ayn ekilde tercme edilmektedir.
Mefln lehten harf-i cerrin hazfedilmesi iin yukardaki artlar gereklidir.
Ancak bu artlarn bulunduu her cmleden cer harfi atlmayabilir. Hem harf-i
cerle hem de harf-i cersiz sylenebilir. Misal:

/
209

Baz airler, dalkavukluk iin iirleriyle devlet adamlarn vdler.

Sebep bildiren harflerden en ok harfi kullanlr. Dierlerinin kullanm az
da olsa Arapa ibarelerde rastlanabildii iin birer rnek grmemiz uygun
olacaktr:

. Adam scaktan/scak sebebiyle bayld.

Koyun hastal sebebiyle/yznden ld.

Adam bir lira iin dvld.

Mef ln lehin Masdar Olmama Durumu

Bu mefl cmlede sebep bildirdii halde yaps itibariyle mastar olmazsa
lafz olarak bana gelecek bir cer harfiyle mecrr olur.

cmlesinde grld gibi.
Mefln leh olsun ya da olmasn masdarlar cmledeki yerine gre
malm/etken ( ) veya mechl/edilgen ()
anlamlarnda kullanlmaktadrlar.

Katil ldrlmekten korktuu iin bilinmeyen bir lkeye gt.
Bu cmlenin anlamna dikkat edilecek olursa birinci masdar ()
malm/etken, ikinci masdar ( )mechl/edilgen anlamnda kullanlmtr.
Dier cmleler de bu adan incelendiinde bu zellikler kavranlacaktr.

Mefln Lehin Banda Bulunan Dier Lafzlar

Banda
ve bulunan mansb muzr de masdar mns ifde
ettii ve kendisinden nceki fiilin sebebini bildirdii iin mefln leh saylr.
Bu yaplar mefln leh sayldklar iin de mahallen mansb kabul edilir. u
cmleleri bu adan inceleyiniz.

Yazarlar bu kitab rencilere faydal olmas iin hazrlad.

Bazan insan iki kiinin arasn dzeltmek (onlar bartrmak) iin yalan
sylemek zorunda kalabilir.

Ben ilim tahsil etmek iin mrmn uzun olmasn isterim.

Srtlarnzn kamburlamamas iin dik durun.

210

( )Harfinin Dier nemli Kullanmlar

Yukarda geni olarak akland zere lm harf-i ceri sebep bildirdii
zaman mecrru (cer ettii) ile birlikte cmlede nce geen bir fiilin olu
sebebini bildirecei iin mefln leh olur. Ancak bu harf-i cer her zaman
sebep bildirmek iin kullanlmaz. harfinin en ok sebep bildirmek iin
ikinci olarak da bir eyi tahss etmek, zel klmak, mlkiyet yani bir eyin bir
kimseye ait olduunu bildirmek iin kullanlr. Bu durumda harfi izfet
terkplerindeki (isim tamlamasndaki) muzfun ileyh (tamlayan) esinin
bana gelerek muzfun ileyhi (tamlayan) muzfn (tamlanan) sfat haline
dntrr.

=
+
Sana ait kitap

senin kitabn

( )harfinin dier yaygn bir kullanm da zid olarak kullanlmasdr.

Buradaki zid, gereinden fazla, ok anlamnda deil, cmlenin mnsn
pekitirmek ve cmlenin seslendirilmesindeki gzellie katkda bulunmak
anlamndadr. Bu durumda cr ve mecrrlar mefln bir gayr-i sarh olurlar.
u rnekleri inceleyelim:

Senin dersi anlaman:


Onun yemei yemesi:

Onun felsefe eitimi grmesi:

(O Allah) dilediini yapandr:

(O Kurn) yannzdakileri (kendisinden nce inen kitaplar) tasdk edicidir.

Aadaki cmlelerde mefln lehleri bulunuz.

.



.1

.





.2


.3
.

.
.4

.



.5

Aadaki cmleleri harekeleyiniz ve ve altlarna Trke evirilerini yaznz.

. /
.1
.
/ .2

. / .3
211

 .4 / .

/ .
.5
.6 / .
/ .
.7

.8 / .
.9 / .
.
.10 /

ALITIRMALAR
1. Aadaki metinde lafzan mansb olan ve harf-i cerli olan mefln
lehleri verilen tabloya yaznz.

212

2. Aadaki cmlelerde mefln lehlerin altn iziniz.

.
.1

.



.2

.
.3

.





.4

.
.5

.



.6

.7

.

.



.8

.



.9

.


.10
3. Aadaki rnekte olduu gibi braklan boluklara parantez iinden
mefln leh olmas uygun olanlar yaznz.

(


) .
........

.1

(
.2


..... ) .
.3
(


.... )

(
.4

)

....

(
......
.5



) .


.....

) .


(




.6
.7
....
(



) .

.......
(
) .

.8

4. Aadaki iki gruptan uygun olan blmleri eletirerek ilerinde

mefl leh bulunan anlaml cmleler kurunuz.

.1

.2

.3

.4

.



.

.

213

.5

.6

.7

.8

5. Aadaki cmlelerde rnekte gsterildii gibi, parantez iindeki

kelimeyi mefln lehe eviriniz.

)(


:

)(
.




.1

(
.

)

.2

.
(
)

.3


.
)(

.4

.
.5
(


)

.

)
.6
(

( .

.7
)

.
(
)
.8

.
.9


)
.10
(

.
)

6. Aadaki parada geen mefln lehleri bulunuz.

:
.
: .

: .

.
:

...
: .


:

) : (

] .[31 /
214





.[19 /]

. [16 / ]

.[264 / ]...
7. Aadaki cmlelerin nnde bulunan parantez iindeki kelimeleri
mefln leh haline getiriniz.

(
) .

.1

.2


(

) .
.3
(

) .

( ).

.4

( ) .
... .5

(
) .

.....
.6
8. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde diziniz.

/
.
/ /
/
/
.1
.
/
/
.2
/

.
/ /
/
/
/
.3
/ .4
.
/

/
/
/
.5
.
/

9. Aadaki verilen Arapa cmlelerin en yakn Trke karl

bulunuz.

a. retmen renciye devini sorunca renci utancndan kpkrmz oldu.
b. retmen renciye neden ge kaldn sorunca rencinin yz kzard.
c. retmen renciye ge kalnn sebebini sorunca utancndan rencinin
yz kzard.
d. retmen renciden ge kalmamasn istedi, renci utancndan
kpkrmz oldu.
e. retmen renciye neden ge kaldn daha sormadan rencinin yz
utancndan kzarmt.

215

Kelimeler ve Deyimler

Ticaret yapmak :


Bar anlamas :

Protesto etmek :

Kapp kamak :

Edeplendirmek :


Terrist :

Zorunda olmak :




Saldrmak :

Kamburluk :


Baylmak :

Aramak :


Kurtarmak :

Emnet etmek :

)( ahin :

Toplanmak :



Gezinmek :


Aramak, Aratrmak :

Altrma yapmak :

Gzlemek :

Yumruklamak :



Telef olma, helk :

Bir yerden bir yere gitmek :

Komu :
)(

Fare :
)(

Demir :

Gtrmek :...

Bir arlk ls. (Msra gre 460, 8 gram) :

)(
Arkada :
)(

216

Korumak :

( )
ocuk :

Cann skmak, sktrmak:

Temizlemek :

Eski :

ye :

( )

Rezlet, skandal :

( )

Komisyon :
)(

Tokatlamak :

Ziyfet :

Gsterici :

deal :

Rahatsz edici :

( )
Kantin :

Kpek di: )(

)(

Yn, taraf :

Sknet :

Heyet :
( )

zet
Mefln lehi nasl tanrz?
Mefln leh, bir cmlede fiilin olu ve meydana geli sebebini bildirmek
iin zikredilen gedir. Genellikle fetha ile mansb bir masdar eklinde
bulunur. rnek;

renciler Arapaya ilim tahsili iin gittiler.

Mefln lehin Trkedeki karl genel olarak sebep ulalardr
diyebiliriz. Mefln lehi Trkeye iin, -den dolay, sebebiyle, -d
iin, maksadyla, zr, nk gibi ifadelerle evirebiliriz.
Banda sebep bildiren bir harf-i cer bulunan bir masdar veya isim eklinde
cmlede yer alr.

217

Mefln lehin banda hangi eit cer harfleri bulunur?

Mefln lehin banda ounlukla harf-i cerri bulunur. Ancak sebep
bildirme mnsnda kullanldklar zaman ve harf-i cerleri de
bulunabilir. rnek:

Bebek burnundaki acdan dolay alad.

Adam gurbette olduu iin zld.

Mefln lehin harf-i cersiz ve mansb olarak gelmesi iin hangi artlar
gereklidir?
1. Mefln leh olacak szn mastar olmas: rnek;

Mslmanlar rablerine itaat etmek iin oru tutarlar.
Bu cmlede sebep bildirdii halde yaps itibariyle mastar olmazsa lafz
olarak bana gelecek bir cer harfiyle mecrr olur.



cmlesinde grld gibi.
2. Mefln leh olacak mastarn (i duygularmz ifade ettiimiz, sayg
gstermek, kmsemek, korkmak, bilmek, bilmemek gibi) kalb fiillerden
olmas. rnek:

Zengin fakire acd iin yardm etti.



Cmlesinde olduu gibi.

cmlesinde mastar olmakla
Su imek iin geldim


birlikte da ait duygularmzdan biri olan imek olduu iin harf-i cere
mecrr olmutur.
3. Mefln leh olan mastarn fili (znesi) ile sebebi bildirilen fiilin filinin
sebebi bildirilen fiilin fili ile ayn olmas. rnek:

Polis, hrsz kamasndan korktuu iin tuttu.
Cmlesinde mefln leh olan mastar
korktuu iindir. Burada korku
duyan polistir. Cmlede sebebi bildirilen fiilin ( ) fili yani hrsz
tutan da polistir. u halde bu rnek cmlede hem mefln lehin hem de
sebebi bildirilen fiilin fili (znesi) ayn kii olduundan mefln leh
mansb olmu, harf-i cer ise hazfedilmi (silinmi, zikredilmemi)tir.

Sen ikram ettiin iin sana ikram ettim

218

Cmlesinde ise mefln leh olan nin faili muttasl mecrr

zamiri, ben sana ikram ettim
ksmnda ise fil merf muttasl

zamirdir.

4. Mefln leh olan mastarn zaman ile sebebi bildirilen fiilin

ayn
olmas

Dn sana szverdiim iin bu gn sana geldim

cmlesinde mefln lehin (sz vermenin) gerekleme zaman dndr.

Gelme zaman ise bugndr. Dolaysyla mefln leh ile sebebi bildirilen
fiilin meydana gelme zamanlar ayn olmam ve mefln lehin bandan
harf-i cer atlmamtr. Ama


Biz buraya ilmi sevdiimiz iin
geldik cmlesinde ise hem sevme hem de gelme ayn zamanda olduu iin
mefln lehten harf-i cer atlm ve mefln mansb oluu aka
grlmtr.

ve
niin? soru isimleri de cmledeki fiilin mefln lehleridir.

Ey Kavmim! Niin bana eziyet ediyorsunuz? (Saff Suresi, 5)

Adam niye dvld?



Mefln leh cmlenin neresinde bulunur?
Mefln lehler cmlede genellikle fiilden sonra gelir. Misal,

nsanlar sayg gstermek iin babalarna itaat ederler.
Ancak mefln leh soru ismi olduu zaman veya vurgu yapmak iin fiilden
nce gelir.
Kz ocuu niin alyor?
Sadece ziyaret iin geldim.

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde mefln leh vardr?

a..

b.



c..

d..

e..


219



2.

cmlesinde alt izili kelimenin yerine

aadakilerden hangisi konulabilir?
a..

b..



c..

d..

e..

3.

Aadaki cmlelerde
konumundadr?

mecrr

isimlerden

hangisi

mefln

leh

a..

b..

c..

d..

e..

4. Aadaki cmlelerin hangisinde harf-i cerrin hazfedilerek mefln lehin

fetha ile mansb olma artlar tam olarak bulunmaktadr?
a..

b..

c..

d..




e..

5. Aadaki cmlelerin hangisinde mecrr isim mefln leh konumunda

deildir?

a..

b..

c..

d.



e..

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

2. e

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

3. d

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

4. c

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

5. a

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

220

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1.
1. renciler okula ilim tahsiline rabet ettikleri iin giderler anlamndaki
bu cmlede mefln lehi bulmak iin renciler okula niin gidiyorlar?

sorusunu sorarak alacamz cevap rabet ettikleri iin

olacana
gre
cmledeki mefln leh bu kelimedir.

2. retmen snfa girdi, hemen renciler ona selam vermek ve onun
deerinin bykln ifde etmek iin ayaa kalktlar anlamndaki
cmleye, fiilini de kullanarak renciler niin kalktlar?
sorusunu sorduumuzda alnacak cevap cmledeki fiilin meydana geli
sebebini bildirir.
selam vermek iin. u halde bu cmlede mefln leh

dir ve mansb durumda bir masdardr.

daki sebep bildirmedii iin

mefln leh deil, mefln bih gayr-i sarhtir.

3. Okul, rencilerin saln korumak iin bir kantin kurdu/at anlamna
gelen bu cmleye

Okul niin bir kantin at? sorusuna

alacamz cevap da ... korumak iin/maksadyla olacandan bu
cevap mefln lehtir.
4. Polis trafiin hareketini/akn kolaylatrmak iin meydanda duruyor
anlamna gelen bu cmleye
Polis neden meydanda

duruyor? diye sorduumuzda ise alacamz cevap

trafiin akn kolaylatrmak iindir. Dolaysyla bu cevap fiilin olu
sebebini aklayan e olduundan mefln lehtir.
5. Evin sahibi, konuklarna ikram etmek iin bir koyun kesti cmlesinde

Ev sahibi neden koyun kesti? sorusuna alacam cevap

ikram etmek iin olduundan mefln leh bu kelimedir ve fetha ile
mansb bir masdardr.
Sra Sizde 2

/



.1
.

Kz korktuundan dolay hayvanat bahesindeki aslandan uzaklat.

.2
.



/

Anneler bayrama hazrlk yapmak iin yeni elbiseler satn alyorlar.

/


.




.3
Mslmanlar, Ramazan ayn karlamak iin hilli gzlyorlar.

/


.

.4


Mslmanlar mallarn temizlemek iin zekt vermede yartrlar.

/
.

.5

221

Aile fertleri konuklara ho geldin demek iin bahe kapsna kadar kt.

.
.6

/

Acd iin byk karde, kk kardee mal verdi.

.7

.


/

Skandal protesto etmek iin ok sayda gsterici topland.

.8




.



/
Babakan konuk heyeti onurlandrmak iin akam yemei verdi.

/
.9
Askerler vatan dman saldrsndan korumak iin bekliyorlar.

.
/

.10
Ekonomik konsey yleri borsa krizini zmek iin her tarafta toplanyor.

Yararlanlan Kaynaklar
rt, M. Meral (2001), Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
Galyin, Mustafa (1966), Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Gler, smail; Gnday, Hseyin; ahin, ener (2001), Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.
Ediskun, Haydar (1996), Trk Dilbilgisi, stanbul.
Maksudolu, Mehmet (2003), Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Muhammed smil vd., el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
(tarihsiz), Canta yaynevi, stanbul.
Uralgiray, Yusuf (1986), lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.

222

223

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Atfn mahiyetini, matf ve matfun aleyh terimlerini tanmlayabilecek,

Atf edatlarnn nerelerde gerekletiini ve gramatik ilevini aklayabilecek,

Atf edatlarnda zaman ve cmle uyumunu belirleyebilecek,

Atf edatlarnn anlamlarn belirleyerek, birbirleri arasndaki farkllklar

ayrt edebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Atf, matf ve matfun aleyh

Tertb, takb

Tahyr

Tayn

drb

stidrk

Gye

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Metni daha iyi bir ekilde kavramak iin ncelikle defa okuyun ve
anlamadnz kelimeleri tespit edin ve kelimeler ve deyimler ksmna
bavurunuz. Yine de anlamn bilmediiniz kelimeler olursa bir ArapaTrke szle mracaat ediniz.

smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv

Bilgisi), adl kitaptan Atf Harfleri konusunu okuyunuz.

224

Atf ve Edatlar


GR
Her dilde olduu gibi cmleler isim, fiil ve bu ikisini birbirine balayan
edatlardan oluur. Sz konusu edtlar ierisinde, slupta akcl temin
etmek gayesiyle bazan cmle unsurlarn kendi ierisinde, bazen de iki cmle
ya da cmlecii kendi arasnda balayan edtlar vardr. te Arapada
bunlara atf edatlar denilmektedir.
Dildeki dier edatlar gibi atf edatlarnn da hem gramatik hem de anlama
ilikin ilevleri vardr. Bir baka ifadeyle atf edatlar bir taraftan cmle
unsurlar arasndaki gramatik ilikiyi dzenlerken, bir taraftan da anlama
ilikin olarak cmleye bir takm incelikler yklemektedir.
Dil retiminde kelime ya da cmleler aras balantlar salayan
unsurlarn tannmas ve gramatik hkm ile anlamn buna bal olarak
ynlendirilmesi son derece nemli bir husustur. Zira hangi unsurun hangi
unsura, ya da hangi cmlenin hangi cmleye bal olduunun tespiti dile
hkimiyetin bir kantdr.
Atf ilikisine bavurmakla sz sahibi fiil ya da ismin cmlede gereksiz
yere tekrarnn nne gemi olmaktadr. Szde mmkn olduu kadar
tasarrufu esas alan insan zeksnn kanlmaz bir operasyonu olan atf ilikisi
btn diller iin geerli bir olgudur.
Ele aldmz atf edatlar konusu temelde, terim erevesinde
ilenecektir: Matf, matfun aleyh ve atf edat.
Bu esaslar erevesinde konumuza ilikin ayrntl bilgi ve rnekler
okuma paramzn ve ona ilikin altrmalarn peinden verilecektir.
Konu ile ilgili n bilgi almak iin www.schoolarabia.net adresine de bavurabilirsiniz.
smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi)
adl kitabndaki Atf Harflerine ilikin ksm inceleyiniz.

225

:

:

:
:

.
.

226

: :
.

Metni Kavrama Altrmalar

1. Yukardaki paraya gre aadaki cmlelerin doru () yada yanl
(X) olduunu belirleyiniz.

( ) .1

.

( ) .2
.

.


( ) .3

.

( ) .4

.



( ) .5

2. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.

.1

.2

.3


.4

.5

.6

.7

.8

.9

.10

3. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.

- -(


-

)
-

.
.1

.2

227

 .

.3
.4

.5

.
.6

.7

.

.


.8
.


.9



.10
.

4. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.

(



-

)

.1
.

.


.2

.3



.

.


.4

.5
.

.
.6

.7
.

.
.8

.

.9

.


.10

5. Alt izili cemi kelimelerin mfretlerini syleyiniz.

.
.1

.

.2
.3



.

.4
.



.
.5



228

.

.6

.


.7

.8

.


.9

.10



.
6. Alt izili mfret kelimelerin cemilerini syleyiniz.

.
.1

.2
.

.

.3

.4
.

.5
.

.6

.
.

.7

.8

.

.9

.10

:
.

7. Aadaki cmlelerdeki boluklar parantez ierisinde verilen uygun
bir kelimeyle doldurunuz.

-

-
-
) -

- -
-

(

.1
_______ .

.2 _______ .
.
_______ .3
.
.4 _______

_______ .
.5

_______ .6

.7 _______

.

_______
.8

229



_______.
.9

.10 _______
cer

8. Aadaki cmlelerdeki boluklar

harflerinden uygun olanyla doldurunuz.

.......



.1

.......
........


.2

.3

.
.......

.......
.

.4

.
.......
.......

.5

.

.6
.......

.7 .......
.

.......
.......
.
.8 .......

.
.......
.9

.
.......
.10

9. Aadaki cmleleri rnekte gsterildii ekilde parantez iindeki

kelimeleri esas alarak yeniden kurunuz.

rnek 1:

)(

(
) ........... ............ ........ .......... ..........
........... ............ ........ .......... ..........

)(

........... ............ ........ .......... ..........

)(

........... ............ ........ .......... ..........

)
(

........... ............ ........ .......... ..........

)(

........... ............ ........ .......... ..........

(
)

........... ............ ........ .......... ..........

(
)

........... ............ ........ .......... ..........

(
)

rnek 2:

)(
230

(
)

) ............... ...... .......... ............ ..... .......

(
(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......
(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......

(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......
) ............... ...... .......... ............ ..... .......(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......(

rnek 3:

)(

) ............ .... .......... ........... ... ....... (

(
) ............. .... .......... ........... ... ......
............. .... .......... ........... ... ......

)(
)
(

) ............... ...... .......... ............ ..... .......(

) ............... ...... .......... ............ ..... .......(
) ............. ...... .......... ............ ..... ....... (
(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......
(
) ............... ...... .......... ............ ..... .......
) ............... ...... .......... ............ ..... .......(

rnek 4:

(
/
)

.


-

/
(
) .1

................ ..... ......... ......... ......... ..........(

/
) .2
................ ..... ......... ......... ......... ..........231

 (
/
.3 ) -
................ ..... ......... ......... ......... ..........(
/
.4) -
................ ..... ......... ......... ......... ..........(
.5 ) -
/
................ ..... ......... ......... ......... ..........(
.6) - /
................ ..... ......... ......... ......... ..........(
/
.7 ) -
................ ..... ......... ......... ......... .......... /(
.8 ) -
................ ..... ......... ......... ......... ..........
(
) - /

rnek 5:

.


/ (
) .1
......... ........ .... .......... .... ....... .......... .... ) .2
(
/
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....(
) .3 /
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....(
/
) .4
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....
(
/
) .5
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....(
) .6 /
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....232


(
/ ).7
......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....
(
/
) .8
......... ........ .... .......... .... ....... .......... .... 10. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde kurunuz.

-
.1
. -

.2

.3

.4



.5

.6


.7

.8

imdi aadaki boluklar kendimiz doldurmaya alalm:

........... .........
........ ......
............

........ ......

......
............ ...........

.......
............

.......

DLBLGS
Atf Edatlar ve levleri
Atf, birtakm edatlar vastasyla bir cmle unsurunun dier bir unsuruna
balanmasdr. Cmlede tekrar nlemek ve gereksiz uzatmalarn nne
gemek amacyla yaplr. Szkonusu balama ilemi (atf) isimle isim, fiille
fiil yada cmle ile cmle arasnda gerekleir.
Atfn isimle isim arasnda gereklemesini yle bir misalle aklamak
mmkndr:

233

/brahim ve Ahmet toplantya geldiler,

cmlesi ise isim ile isim arasnda gerekleen atfa misal verilebilir. yle ki,

cmlede ikinci isim olan

kendisinden nceki
ismine atfedilmitir.
Sz konusu balanty da edat temin etmi ve ikinci cmlenin banda

fiilinin ikinci kez tekrarn nlemitir. Zira atf imkn olmasayd ikinci
cmlede zne/fil konumunda olan
fiilinin bir daha tekrar gerekecek ve

dolaysyla cmle:

/brahim

toplantya geldi, Ahmet toplantya geldi, eklinde kurulmas lazm
gelecekti.

/brahim okula geldi ve btn


devlerini getirdi, cmlesi ise fiil ile fiil arasnda gerekleen atfa misal
verilebilir. Grld zere ikinci cmlede yer alan
fiili, kendisinden
nceki fiiline atfedilmek suretiyle balanmtr. Szkonusu balanty da
edat temin etmi ve ikinci cmlede znenin tekrarn nlemitir. Zira atf

imkn olmasayd ikinci cmlede de ortak zne/fil olan

isminin bir

daha tekrar gerekecek ve cmle:

/brahim okula geldi, brahim btn devlerini getirdi, eklinde
kurulmas lazm gelecekti.
Cmle ile cmle arasnda gerekleen atfa rnek olarak

/lim nurdur, cehalet ise atetir, cmleleri verilebilir. Grld zere

cmlesi, kendisinden nceki
ikinci olan

cmlesine atf edatyla

balanmtr. Sz konusu balanty da edat temin etmitir.

Misallerden anlald zere atf ilikisi ayn grup kelime ya da cmleler
arasnda gereklemektedir; isim isme, fiil fiile ve cmle cmleye
atfedilerek anlamca balanacak iki cmle unsuru arasnda balant kurulmu
olmaktadr.
Grld zere atfn gerekletii cmlelerde temel unsur
bulunmaktadr:
a. Atf edat () : ki unsuru birbirine balayan edat.
b. Matf (): Atf edat vastasyla kendisinden nceki cmleye
balanan ve cmlede atf edatndan hemen sonra gelen unsurdur.
c. Matfun aleyh () : Matfun kendisine baland ana unsur
olup cmlede atf edatndan nce yer alr.
Gramatik ilev itibariyle matf, matfun aleyhin cmledeki yerini
alr, yani irb hkmn stlenir. Dolaysyla matfun aleyh cmledeki
yeri itibariyle merf ise matf unsur da merf, mansb ise mansb, mecrr
ise o da mecrrdur.

Bu aklamalar nda:


cmlelerine


gz atacak olursak;

),
fiili, matfun aleyh (

cmlesi ise matftur ().

234

Bu iki fiil arasndaki atf ilikisini kuran harfi ise atf edatdr .

Ayn ekilde;

cmelesinde ise;

),

ismi, matfun aleyh (

).
ismi, matftur (
Bu iki isim arasndaki atf ilikisini kuran harfi ise atf edatdr (

).

Cmlemizde matfun aleyh olan

cmledeki yeri itibariyle
fil/zne olduu iin merf olduundan matf olan
ismi de ayn irb
hkmn alm ve merf olmutur.
Matf unsur u hususta matfun aleyhe uyar;
a. Yukarda ifade edildii zere irb ynnden uyar.
b. Sga (kip) itibariyle uyar. Buna gre atf ilemi iki fiil arasnda
gereklemise, sz konusu fiiller sga, yani zaman bakmndan birbirlerine
paralel olurlar. Dolaysyla mz fiil mz fiile, muzri muzriye, emir fiil emire

atfedilerek gerekleir. Mesela;

/Ali bana ikramda bulundu,

ben de ona, cmlesini iki mz,

/brahim bana sayg duyar,

ben de ona, cmlesini iki muzri,

/Ahmet, sen ona yardm
et, o da sana yardm etsin cmlesini de iki emir arasnda gerekleen
cmleler olarak zikredebiliriz.
c. Cmlede uyum. ayet atf ilemi iki cmle arasnda gereklemise;
isim cmlesi isim cmlesine, fiil cmlesi de fiil cmlesine atfedilir.


/edeb aydnlk, cehalet ise karanlktr,

/adalet

geldi, zulm yok oldu.

Balca Atf Edatlar ve Anlamlar

Arapada kullanlan balca atf edatlar ve anlamlar yledir:

1. ( ) )Trkede ve balacyla karlanan bu edat iki unsuru bir

araya getirme ve matf ile matfun aleyhi eit artlarda ayn hkme
ortak etme (itirk) ilevi grr. Dolaysyla zaman bakmndan aralarnda
ncelik ya da sonralk bulunmayan iki unsuru birbirine balar. Bir misal

vermek gerekirse:



. /Araba geldi,

baba ile ocuk bindiler ve ehir merkezine gittiler cmlesinde arabann

geldii ve baba ile ocuun eit artlarda arabaya bindii, yani arabaya
birinin dierinden nce ya da sonra bindii gibi bir durumun szkonusu
olmad anlalr. Onun iin edatyla yaplan balama ileminde matf
ile matfun aleyh yer deitirebilir. Bir baka ifadeyle atf edat ile birbirine
balanan matf ve matfun aleyhin yer deitirmesi anlam asndan
cmlede herhangi bir eksiklie ya da yanlla yol amaz. Dolaysyla
yukardaki cmlenin:

eklinde

matf ile matfun aleyhin yerlerinin deitirilmesi durumunda herhangi bir
anlam kayb olmaz.
235

2. ( ) )Trkede arkasndan, hemen sonra, peinden gibi ifadelerle

karlanabilecek olan bu edat, atfa konu olan matf ile matfun aleyhi bir
sralamaya tabi tutmasnn (tertb) yan sra, bu iki unsur arasnda, zaman
olarak ncelik-sonralk (takb) ilikisinin varlna iaret eder.
Dolaysyla matf unsurun matfun aleyhin hemen akabinden
gerekletiini, aralarnda nemli bir zaman farknn sz konusu olmadn


ifade eder. Mesela,

cmlesinde, Hasannn babasndan kendisini stanbula gtrmesini
istemesi ile babann buna onay vermesinin hemen ve birbiri ardnda
gerekletiini, ikisi arasnda bir zaman aralnn sz konusu olmadn
ortaya koymaktadr.
Dolaysyla edat ile yaplan atf ileminde matf ile matfun
aleyhin ayn anda ve birbirlerinin peinden gerekletiini gsterir.
Onun iin
edatyla yaplan atf ileminde matf ile matfun aleyh yer
deitiremez. Mesela atf edat ile kurduumuz cmleyi bu defa atf

edatyla balarsak ifade:

eklinde




karmza kacak ve bununla arabann geldii ve nce babann hemen
arkasndan da ocuun bindii anlalm olacaktr.

3. Trkede sonra, daha sonra gibi karlklarla ifade edebileceimiz

bu edat iki unsuru bir sralamaya bal olarak cemetmenin yan sra sz
konusu iki unsur (matf ve matfun) arasnda bir zaman aralnn (terh)
var olduunu gsterir. Dolaysyla matf ile matfun aleyhin ayn anda
gereklemediini, matufun aleyhin nce matufun da daha sonra tahakkuk
ettiini gsterir. Bu atf edatnn balad iki unsur arasndaki zaman
kavram,
atf edatnn cmleye ykledii zaman kavramna gre daha
uzundur. Biraz nce rnek verilen cmleden hareketle aklayacak olursak:

cmlesinde arabann geldii ve
nce babann arkasndan/bir mddet sonra ise ocuun bindii,

dolaysyla iki unsur arasnda zaman aralnn sz konusu olduu anlalr.

4. Trkede veya, yahut, yada, yoksa kelimeleriyle karlayabileceimiz bu edat iki unsur arasnda tahyr, yani tercih (iki eyden birini

seme) sz konusu olmas durumlarnda kullanlr.

:

/Yolculuu nasl tercih edersiniz: Arabayla m yahut trenle mi?

cmlesinde yolculua ilikin iki seenek sz konusu olduu, muhatabn
araba yada trenden birini tercih etmesi gerektii sze yanstlmtr.

5. Trkede yahut, ya da, yoksa kelimeleriyle karlanabilecek olan

bu edat, soru edat olan hemze ile ( )birlikte kullanlr ve muhataptan bu
edatn ncesi ile sonrasndaki unsurlardan birini tayn ve tercih etmesini
zorunlu klar. edatndan fark sadece soru hemzesi ile kullanlmasdr.

/hzl trenle mi yoksa normal trenle mi

yolculuk yapacaksnz? cmlesinde yolculua ilikin iki seenek sz

konusu olduu, muhatabn araba yada trenden birini tercih etmesi
gerektii sze yanstlmtr.

236

6.
Trkede Yok, hayr, aksine, tam tersine, bilakis gibi ifadelerle
karlanabilecek olan bu edat kendisinden nceki anlamdan farkl, hatta tam
tersi (idrb/ )bir anlamn ifade edilecei yerlerde kullanlr.

cmlesinde

/kahvaltda
kahve
deil,
aksine
ay
ierim

edatndan nceki hkmn aksine bir ey sylenmekte, kahvaltda kahvenin

deil ayn iildii ifade edilmektedir.

7.
Trkede ancak, lkin, fakat kelimeleriyle karlanabilecek olan

bu edat ise kendisinden nceki cmledeki bir eksiklii ya da yanl anlamay

/Mahmut ev
telafi (istidrk) etmek iin kullanlr.

devini yapmad, ancak Hasan (yapt) cmlesinde edatndan nceki

yanl anlama telafi edilmitir.

8.
Trkede bile kelimesiyle karlanabilecek olan bu edatn atf
ilevi grebilmesi iin matfunun zhir bir isim olmasnn yan sra
matufun aleyhin bir paras yada ayrlmaz bir unsuru olmas
gerekir.
/nsanlar lr, Peygamberler bile (lr)

cmlesinde matf olan zhir bir isim ve matfun aleyh olan

kelimesinin bir paras olduundan

atf edat ilevi grm, lm

olgusunun Peygamberleri bile kapsayan ve oraya kadar uzanan

(gye) bir gerek olduunu ifadeye yanstmtr.

9. Trkede deil kelimesiyle karlanabilecek olan bu edt cmleye

olumsuzluk katmaktadr.
/Bu bir gerektir, hayal deil

cmlesinde olduu gibi.

Yukarda geen btn rneklerde grld zere atf edtndan sonra
gelen kelime, ondan nce gelen kelimenin gramatik ilevini (irbn)
stlenmi olur.

ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde geen matf unsurlarn doru kullanm
belirleyiniz.

(

............
).
.1

.2
........


)

) ..........

.3
(

) ..........

.4

) ............
(

.5

) ..........

.6

..........

.7

(

.8


) ..........

237

2. Aadaki cmlelerde geen matfun aleyh doru kullanm

belirleyiniz.

..........

(


.1
) .
........ .
.2

)
.3

.........

.4
(



) .
..........

(
.5

..........) .

(.

..................
.6




)

.7 ..............
(

.......... )

.8

3. Aadaki cmlelerde geen matf, matfun aleyh ve atf edatn
belirleyin, sonra matf, matfun aleyhin irb hkmn belirleyiniz.

.

.1

.
.2



.3
.

.
.4

.5
.
.6

.7

.
.8
4. Aadaki yetlerde geen atfl kullanmlar bulunuz, unsurlarn
belirleyiniz ve anlamlandrmaya alnz.

.1

.




.2

.







.3


.


.4

.5


.

238



.6
.

.
.7

.







.8
5. Aadaki cmleleri Arapaya tercme ediniz.
1. Ahmet bahede ok sayda arkadan grd.
2. Ankara, stanbuldan drtyz elli kilometre uzaktadr.
?3. Otobsle mi yolculuu tercih edersiniz yoksa trenle mi
4. Samsundan Mersine yolculuk dokuz saat srd.
?5. Matematik dersiyle mi balayalm
6. Aadaki serbest paray okuduktan sonra metinde geen hl
kullanmlar tespit ediniz ve anlamlandrmaya alnz.

) .





.

: (

Kelimeler ve Deyimler

Sevmek :

Alp gtrmek :
)(

Srmek, vakit almak :

Dinlemek :

Syrlmak, uzak durmak :

lk, birinci :
)(
239

Uzaklamak :

Yutmak, iine ekmek :

Bilet :
( )

Yer ayrtmak, rezervasyon yapmak :

Modern :

Zannetmek, varsaymak :

Rehber :

Turist :
)(
Salvermek, serbest brakmak :

Grmek, izlemek :


Snf, sra :
( )

Fotoraf ekmek, fotokopi yapmak :

Sapmak, hak yoldan ayrlmak :

Bizans dnemi :

Ayn anda :

Sunmak :

Hzl tren :

Normal tren :

)(

stasyon :

(Dolu :


) Doldurmak :
Manzara :
( )
Baarl olmak :

Gizlice konuma, fslt :

Onaylamak, uygun grmek :

Sz vermek :

240

zet
Atfn mahiyetini ve unsurlarn tanmlayabilmek
slupta akcl temin etmek gayesiyle bazen cmle unsurlarn kendi
ierisinde, bazen de iki cmle yada cmlecii kendi arasnda balama
ilemine atf denir. Atf cmlesinin; matf, matfun aleyh ve atf edat
olmak zere temel unsuru vardr:
a. Atf edat () : Matf ile matfun aleyh unsurlarn birbirine
balayan edattr.
b. Matf (): Atf edat vastasyla kendisinden nceki cmleye
balanan ve cmlede atf edatndan hemen sonra gelen unsurdur.
c. Matfun aleyh () : Matfun kendisine baland ana unsur olup
cmlede atf edatndan nce yer alr.
Atf edatlarnn nerelerde gerekletiini ve gramatik ilevini kavrayabilmek
Szkonusu balama ilemi (atf) isimle isim, fiille fiil yada cmle ile cmle
arasnda gerekleir. Gramatik ilev itibariyle matf, matfun aleyhin
cmledeki yerini alr, yani irb hkmn stlenir. Dolaysyla matfun
aleyh cmledeki yeri itibariyle merf ise matf unsur da merf, mansb ise
o da mansb, mecrr ise mecrrdur.
Atf edatlarnda zaman ve cmle uyumunu kavrayabilmek
Sga (kip) itibariyle uyum. Buna gre atf ilemi iki fiil arasnda
gereklemise, sz konusu fiiller sga ve zaman bakmndan birbirlerine
paralel olurlar. Dolaysyla mz fiil mz fiile, muzri muzriye, emir fiil
emire atfedilerek gerekleir.
Cmlede uyum. ayet atf ilemi iki cmle arasnda gereklemise; isim
cmlesi isim cmlesine, fiil cmlesi de fiil cmlesine atfedilir.

Atf edatlarn ve cmleye ykledikleri anlamlarn bilebilmek

) )edat iki unsuru bir araya getirme ve matf ile matfun aleyhi
eit artlarda ayn hkme ortak etme (itirk) ilevi grr.

(
) )edat, matf ile matfun aleyhi bir sralamaya tabi tutmasnn
(tertb) yan sra, bu iki unsur arasnda, zaman olarak ncelik-sonralk
(takb) ilikisinin varlna iaret eder.
( ) edat iki unsuru bir sralamaya bal olarak cemetmenin yan sra sz
konusu iki unsur (matf ve matfun aleyh) arasnda bir zaman aralnn
(terh) var olduunu gsterir.
( )edat iki unsur arasnda tahyr, yani tercih sz konusu olmas durumlarnda kullanlr.

241

( )edat, soru edat olan hemze ile ( )birlikte kullanlr ve muhataptan bu

edatn ncesi ile sonrasndaki unsurlardan birini tayn ve tercih etmesini
zorunlu klar.
(
) edat kendisinden nceki anlamdan farkl, hatta tam tersi (idrb/ )bir
anlamn ifade edilecei yerlerde kullanlr.

(
) edat ise kendisinden nceki cmledeki bir eksiklii ya da yanl
anlamay telafi (istidrk) ve yanl anlalma ihtimalini ortadan kaldrmak
iin kullanlr.
(
) edat matfun aleyhin hkmnn, paras ya da ayrlmaz bir
unsuru mahiyetinde olan matfa kadar geerli olduunu ifade etmek
iin kullanlr.
( )edt cmleye olumsuzluk katmaktadr.

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde atf edt, matf ile matfun aleyh
arasnda hem tertb hem takb ifade etmektedir?
a.

b.

c.

d.

e.

2. (

) cmlesindeki alt izili kelime atf ileminde

hangi unsuru temsil etmektedir?

a.
b.
c.
d.

e.
3. Aadaki cmlelerin hangisinde atf ilikisi ayn grup kelimeler arasnda
gereklememitir?

a.

b.

c.

242

d.

e.



4. Aadaki cmlelerin hangisinde atf yanl kullanlmtr?

a.

b.

c.

d.

e.

5. Aadaki cmlelerin hangisinde matf ile matfun aleyh yer

deitirebilir?

a.

b.

c.

d.

e.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e

Yantnz doru deilse, Atf Edatlar ve levleri konusunu

yeniden okuyunuz.

2. b

Yantnz doru deilse, Dil Bilgisi ile ilgili anlatm ksm ile
altrmalar yeniden gzden geiriniz.

3. c

Yantnz doru deilse, Atf Edatlar ve levleri

yeniden okuyunuz.

4. a

Yantnz doru deilse, dilbilgisiyle ilgili anlatm ksm ile

altrmalar yeniden gzden geiriniz.

5. c

Yantnz doru deilse, Atf Edatlar ve levleri konusunu

yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
ncelikle rnek cmlemizi bir daha hatrlayalm:

243

konusunu

(...... ............ .........

........ ) cmlesinde fil olduu
iin fiilimiz diil formda
eklinde olmas, arkasndan da cmlenin
eklinde devam etmesi gerekir.

(....... ...........

............) cmlesinde de fiilin

eklinde
akabindeki fil ( )eril olduu iin fiilimiz eril formda

olmas, arkasndan gelen cmlenin ise kelimesindeki zamire paralel

olarak
devam etmesi gerekir.

( ...........

.......)

.......

) tekrar diil olduu iin fiilimiz

cmlesinde de fiilin akabindeki fil (
eklinde
olmas,
arkasndan
gelen cmlenin ise
diil formda ve

kelimesindeki zamire uygun olmas iin ncesindeki ismin oul diil

formunda bir isim olmas, dolaysyla cmlenin




eklinde devam etmesi gerekir.

Yararlanlan Kaynaklar
Mahmud smail Sn, brahim Yusuf es-Seyyid, Muhammed er-Rifa eeyh), el-Kavidul-Arabiyyetil-Myessere, stanbul.
rt, M. Meral, (2004) Sarf-Nahiv Edatlar, stanbul.
smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv
Bilgisi), stanbul.

244

245

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Hlin mahiyetini tanmlayabilecek,

Hlin unsurlarn ve shibul-hl, rbt ve vv- hliyye terimlerini

belirleyebilecek,

Hlin trlerini tanyabilecek,

Hlin inceliklerini ve baz zel kullanmlarn ayrt edebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Hl

Shibul-hl

Mfret hl

Cmle hl

Vv- hliyye

Rbt

neriler
Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Metni daha iyi bir ekilde kavramak iin ncelikle defa okuyun ve
anlamadnz kelimeleri tespit edin ve kelimeler ve deyimler ksmna
bavurunuz. Yine de anlamn bilmediiniz kelimeler olursa bir ArapaTrke szle mracaat ediniz.

smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi (Nahiv

Bilgisi), adl kitaptan Hl konusunu okuyunuz.

246

Hl ve Trleri

GR
Her dilde olduu gibi Arapada da cmleler, temel ve yan unsurlardan
oluur. Temel unsurlar muhaataba cmledeki ana mesaj aktarma imkn
verirken, yan unsurlar ayrntlar nakletme ilevi grrler.

/Yahya ie geldi cmlesinde temel unsurlar zikredilmi ve Yahyann ie

geldii mesaj muhataba aktarlmtr. Ancak ayrntlar hakknda herhangi
bir bilgilendirme yaplmamtr. Yani Yahyann ne zaman geldii, nasl
geldii konusunda bir ey zikredilmemitir. Cmleye:

/ Yahya ie sabahleyin yryerek geldi ilveleri yaplmak suretiyle

daha detaya girilmi ve muhataba Yahyann ne zaman ve nasl geldii bilgisi

de verilmi olmaktadr.
Dil retiminde muhatab mesaj anlamaya gtren temel ve yan
unsurlarn tannmas ve gramatik hkmlerinin bilinmesi son derece nemli
bir husustur. Zira cmlede hangi unsurun temel, hangisinin yan unsur
olduunun tespiti dile hkimiyetin nemli bir aamasdr.
te bu nitede Arapada cmlede yan bir unsur (
) hkmnde olan
Hl konusu ilenecektir. Konu temelde, terim erevesinde ele
alnacaktr: Hl, shibul-hl ve rbt. Bu esaslar erevesinde konumuza
ilikin ayrntl bilgi ve rnekler okuma paramzn peinden verilecektir.
Konu ile ilgili n bilgi almak iin www.schoolarabia.net adreslerine de
bavurabilirsiniz.

247

.










.

:






.

.



.

.





)(

.



.

.






.

.
.

Metni Kavrama Altrmalar

1. Aadaki sorular yukardaki okuma parasna gre cevaplandrnz.

.1

.2

248



.3

.4

.5

.6

.7

.8

.9

.10

2. Alt izili kelimelerin e anlamllarn parantez iindeki kelimelerin

arasndan seiniz.

-
)

(



.

.1

.


.2

.
.3

.
.4


.

.5

.
.6

.7 .

.8

.
.9
.
.10

3. Alt izili kelimelerin zt anlamllarn parantez iindeki kelimelerin
arasndan seiniz.

) -
(
-

.1
.



.
.2
.3 .
.4

249

.
.5


.
.6
.7 .
.
.8

.9
.10
.

4. Alt izili cemi kelimelerin mfretlerini syleyiniz.

.1 .
.
.2

.
.3
.4
.

.
.5

.
.6

.7 .
.
.8
.9 .
.

.10
5. Alt izili mfret kelimelerin cemilerini syleyiniz.

.
.1

.
.2

.
.3

.4
.

.


.5

.

..6

.
.7

.

.8

.

.9

.
.10

250

6. Aadaki cmlelerdeki boluklar parantez ierisinde verilen uygun

bir kelimeyle doldurunuz.

(

-
- -
)
-
-
-
-

_______ .
.1
.
_______ .2

.3
_______.

.
.4 ______________
.5 ___________ .
.6 ___________
.

.

___________
.7

.
___________ .8

.9 ___________
.

.
.10 ___________

terkiplerinden uygun - 7. Aadaki cmlelerdeki boluklar
olanyla doldurunuz.

.
_________ .1
.
_________ .2

_________..3
.

_________ .4
.

_________ .5 .

_________ .6 .

.

_________ .7

.

_________ .8

.
_________ .9

.
_________.10

8. Aadaki cmlelerdeki boluklar

terkiplerinden -

uygun olanyla doldurunuz.

__________.
.1

__________
.

.2

251

 ___________.

.3

.4
________ .



.
.5
__________

_______.

.6

______

.
.7

___________
.
.8

.9
.
__________

.
.10

_________
cer

9. Aadaki cmlelerdeki boluklar

harflerinden uygun olanyla doldurunuz.

........
.1
....... .
.2

....... .
.3
.
.4 .......

.
.5
.......

.......
.

.6

.7 ....... .
........
.8

.9 ....... .
........
.10

10. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde kurunuz.

- -
- - -
.1 -

.2 - -
- -
-- --
.3 --
- - -

.4

- - - -
-
.5 - - - -
-

-
- - - -
.6 - - -
252

 -
.7 -
.8 -
- - - -
11. Aadaki cmleleri rnekte gsterildii ekilde parantez iindeki
kelimeleri esas alarak yeniden kurunuz.
rnek 1:

)(

)...................................................
(

)................................................... (
(
) .........................................................

(
)........................................................
(
) ..........................................................
(
) ..........................................................
(
) ..........................................................
(
) ..........................................................

rnek 2:

)(

(
) ............................................................
) ............................................................. (
(
) .............................................................

).............................................................
(

)............................................................(
)............................................................(
)(rnek 3:

)(

) ....................................................(
(
) ....................................................
(
) ....................................................
(
) ....................................................

253

) ....................................................(
(
) ......:.............................................

rnek 4:

/
(

.

-

/ (
) .1

................................................(
) .2 /
................................................ (
) .3
/
................................................(
) .4 /
................................................) .5 / (
................................................ (
) .6
/
................................................ /
(

) .7
................................................ / (
) .8
................................................(

) .9
/
................................................
(
.10) - /
................................................
rnek 5:



) /(254


.


/(
) .1
............................................. ) .2
/(
.............................................) .3 /(
.............................................) .4 /
(

.............................................(
/
) .5
.............................................(
) .6 /
............................................. ) .7
(
/
.............................................(
) .8 /
............................................. ) .9
(
/
.............................................(
) .10 /

.............................................imdi aadaki boluklar yukarda verilen altrmalar nda yapmaya

alalm:

..... .1

......

.....

..... .2

......

.....

..... .3

...... ......

.4

...... ......

.5

...... ......

255

DL BLGS
Hl ve Unsurlar
Hl konusu Trkedeki durum zarfna karlk gelen bir terim olup
/nasl sorusuna cevap olarak kullanlr. Trkeye rek, rak; d
halde, iken, olduu halde gibi ifadelerle evrilebilir.
Hl, fiilin oluu srasnda filin, mefln bihin veya her ikisinin
durumunu aklayan lafzan mansb, mtak(tremi) ve nekre bir kelime
veya mahallen mansb bir cmle yada cmleciktir. Kendisinden nce
gelen marife bir ismin durumunu bildiren mtak/tremi, nekre/belirsiz ve
mansb bir isimdir, eklinde de tarif edilebilir. Dolaysyla bu tarifler
nda yle demek mmkndr: Hl;
a. Fil, mefl ya da her ikisinin gibi marife bir unsurun durumunu belirtir.
b. Lafzan mansb nekre bir kelime veya mahallen mansb bir cmle ya da
cmlecik eklinde karmza kar.
c. Hl genellikle; ism-i fil, ism-i mefl, sfat- mebbehe gibi
mtak/tremi bir isimdir.
Hl Arapada genel olarak fiil cmlesinin yan unsurlar kapsamnda ele alnr.
Sz konusu yan unsurlar da irb bakmndan mansubt kategorisindedir.
Onun iin hller her zaman mansbtur, denilir.

Filin durumunu gsteren kullanmna rnek olarak:

/Ahmet ie yreyerek geldi cmlesi verilebilir. yle ki, bu cmlede hl
/ yreyerek unsuru, fil konumunda olan
konumunda bulunan
in
hlini/durumunu bildirmektedir. Yani Ahmedin ie baka bir ekilde deil
yryerek geldiini anlama yanstmaktadr. Yap olarak da bu cmlede hl
karmza, lafzan mansb nekre bir kelime olarak gelmitir.

/Zeynep faklteye hzl bir ekilde geldi cmlesinde
de benzer bir kullanm sz konusudur. Zira hl konumunda bulunan
/
hzl bir ekilde unsuru, fil konumunda olan
in faklteye geli
hlini/durumunu ibareye yanstmtr. Yap olarak da karmza, lafzan
mansb bir nekre olarak gelmitir.

/Murat eve yorgun halde geldi, cmlesinde ise

filin durumunu gsteren hl isim cmlesi formunda gelmitir. Muratn eve

nasl geldiini cmleye yanstan hl cmlesi her ne kadar kendi ierisinde
merf bir mbteda ( )ve haberden (
)olumusa da cmle olarak hl
konumundadr ve mahallen mansbtur.

/Aie alar halde evden kt, cmlesinde

ise filin durumunu bildiren hl fiil cmlesi eklinde gelmitir. Hl cmlesi

her ne kadar kendi ierisinde fiil (
) ve merf filden (
) oluuyorsa
da cmle olarak hl konumunda olduu iin mahallen mansbtur.

256

Mefln bihin durumunu gsteren mansb ve nekre bir kelime olarak

/ocuk st scakken iti cmlesi
geliine rnek olarak:

verilebilir. Zira bu cmlede hl konumunda bulunan /scakken esi,

in hlini/durumunu bildirmektedir. Yani
mefln bih konumunda olan

ocuun st scak halde iken itiini anlama yanstmaktadr. Yap olarak da

bu cmlede hl karmza, lafzan mansb bir nekre olarak gelmitir.

/Fatma bal kzarm halde yedi cmlesinde de

ayn durum sz konusudur. yleki hl konumunda bulunan
/kzarm
halde esi, mefln bih konumunda olan nin hlini/durumunu

cmleye yanstmtr. Yap olarak da karmza, lafzan mansb bir nekre

olarak gelmitir.

Hem fil hem de mefln bihin her ikisinin durumunu gsteren hl

kullanmna rnek olarak da:
/ocuk ile babas hzl bir

ekilde yrdler cmlesi verilebilir. Zira bu cmlede hl konumunda
bulunan
/ hzl bir ekilde esi, hem fil hem de mefln bihin her
ikisinin durumunu gstermektedir. Yani ocuk ile babasnn birlikte hzl
bir ekilde yrdklerini cmleye yanstmtr. Yap olarak da hl
karmza, lafzan mansb bir nekre olarak gelmitir. Zira
msenn bir
isim olup mansbtur.

/Ben ve Ahmed sahadan fkeli halde kt

cmlesinde de hl hem fil hem de mefln bihin her ikisinin durumunu
gstermektedir. Cr ve mecrrdan oluan hl mahallen mansbtur. nk tek
bir kelime eklinde deil cmle eklinde gelmitir.
rneklerden anlalaca zere hlin sz konusu olduu cmlelerde
temel unsur bulunmaktadr:
a. Hl: (): Lafzan mansb ve nekre bir kelimedir veya mahallen mansb
bir cmle yada cmleciktir.
b. Shibul-hl: () : Hl esinin, durum ynnden niteledii
kelimeye shibul-hl veya zil-hl ad verilir. Hl unsurundan nce
gelir ve daima marife bir isim olur.
c. Rbt/bala: Hlin cmle olarak geldii durumlarda kendisi ile shibulhli birbirine balayan unsurdur. Bu unsur vv- hliyye (
) diye
anlan bir unsur olabilecei gibi, muttasl ya da munfasl bir zamir
olabilir, veyahut hem vv- hliyye hem de zamiri ayn anda ierebilir.

Bu aklamalar nda:
/brahim okula mutlu

olarak geldi cmelesine gz atacak olursak;

/mutlu olarak lafz hldir, zira lafzan mansb nekre bir kelime olup

brahimin okula nasl geldiini bildirmektedir.

shibul-hl () dir, zira hl unsurundan nce zikredilen ve

fil olarak gelen marife bir isimdir.

257

Dikkat edilecei zere hl cmle formunda gelmedii iin, bir baka

ifadeyle tek unsur halinde geldii iin rbt/bala iermemitir. Ama cmle

/brahim okula mutlu olarak geldi eklinde
kurulduunda, hl cmle formunda geldii iin vv- hliyyeyi iermek
zorunluluu vardr.

Trleri
Arapada haller karmza ekilde gelir: Mfret, cmle ve ibih cmle
(cmlemsi).
a. Mfret hl: Yukarda verdiimiz rneklerde grld zere hlin tek bir
kelime olarak karmza geldii formlardr. Dolaysyla burada geen
mfretten kast tekil olmas deil, aksine msenn/ikil ve cemi/oul
form dhil olmak zere, hlin cmle yada ibih cmle dnda tek
kelime halinde gelmesidir. Okuma parasnn
/Yahya btn akrabalar tarafndan sevilen birisi olarak yetiti,
cmlesinde olduu gibi, cmlede hl konumunda olan ve filin durumunu
bildiren kelimesi mfret formda gelmitir. Ayn cmleyi hem
msenn/ikil:
/Yahya ve Muhammed

btn akrabalar tarafndan sevilen kiiler olarak yetitiler, hem


cemi/oul formda
/Yahya ve kardeleri

btn akrabalar tarafndan sevilen kiiler olarak yetitiler, eklinde

kurmamz durumunda bile, hl yine mfret formdadr. nk cmle yada
cmlecik dnda bir yapda gelmitir ve tek bir unsurdur.
Hl mfret konumda lafzan mansb ve nekre eklinde karmza gelmektedir.

b. Cmle hl: Hlin karmza isim yada fiil cmlesi eklinde geldii
formlardr. sim cmlesi formundaki hlde, hl esini sahibul-hale
balayan vv- hliyye yada bir zamir (veyahut her ikisi) bulunur.

sim cmlesi olarak geliine:

/Muhammed,
Necip Mahfuzun romann ayakta okudu, cmlesinde hl mfret kelime
deildir, aksine cmledir. Zira filin durumunu bildiren ve vv- hliyye ()
ile shibul-hle (
)balanan cmle mbteda ( )ve haberden ()
olumaktadr. Dolaysyla cmle formunda geldii iin hle, lafzan mansb
diyemeyiz, nk lafzan terimi mfret unsurlar iin sz konusudur. Bundan
dolay hl konumunda olan cmle mahallen mansbtur, yani lafzan deil
cmledeki yeri itibariyle hkmen mansbtur, demektir.
/Baba, sebze ve meyve(leri) tar halde

tarladan dnd, cmlesinde de hl mfret deil, cmle halinde gelmitir. Hl

/ sebze ve meyve(leri) tar halde cmlesi
konumunda olan

mahallen mansbtur.
Hlin fiil cmlesi olmas durumunda u noktaya dikkat etmek gerekir.

258

1. Hl cmlesi, olumlu yapda bir gemi zaman cmlesi ise cmlenin bana
/Master

edat getirilir. rnek:

diplomam alm halde Avrupadan dndm.

2. Hl cmlesi, olumsuz yapda bir gemi zaman cmlesi ise bana
edatlar getirilir. rnek:

/devin hepsini
yazmadan okula geldim.
3. Hl cmlesi, olumlu ya da olumsuz bir muzri fiil ise bana vv- hliyye

getirilmez. rnek:
/Baba, sebze ve

meyve(leri) tar halde tarladan dnd.
Btn bu cmlelerde hl cmle halinde gelmitir. Son cmlede
fiilindeki mstetir zamiri ile shibul-hle (
) balanan cmle, fiil ()
ve filden (
)
olumaktadr.
te
bunun
gibi
cmle olarak gelen hller,

mahallen mansbtur.
Arapada yle genel bir kural vardr: Nekre bir unsurdan sonra gelen
cmleler sfat, marife bir unsurdan sonra gelen cmleler ise hldir. Bu durum
hl cmlesinde, vv- hliyye yada zhir bir zamir gibi bir balan olmad
durumlar iin nemli bir kuraldr. Yukarda verilen rnee bir daha baklrsa

/ sebze ve meyve(leri) tar halde cmlesi vv- hliyye veya
zamir gibi bir bala barndrmad iin nceki cmleden kopuk gibi
gzkmektedir. Ancak durumunu belirttii marife bir shibul-hlden (
)
sonra geldii iin hl grevini stlenmitir.

c. ibh-i cmle yapsnda (cmlemsi/cmlecik) hl: Hlin cr-mecrur ya

da zarf eklinde geldii formlardr. Tpk muzri fiil durumundaki hl
cmlesinde olduu gibi, ibih cmleyi de sahibul- hle balayan
herhangi bir bala sz konusu deildir.
Cr-mecrur olarak geliine misal olarak:


/ofr
arabadan fkeli bir ekilde indi, cmlesi verilebilir. Bu cmlede de hl
mfret kelime deildir, aksine cmlemsi diyebileceimiz iki kelime halinde
gelmitir. Filin durumunu bildiren ve cr-mecrr formunda (
/fkeli
bir ekilde) gelen bu unsur mfret hl yerinde kullanld ve onun yerini
igal ettii iin yine, mahallen mansbtur.

/Sereyi dallarn arasnda grdm, cmlesinde


hl ayn ekilde mfret kelime olmayp bir zarf cmlecii eklinde gelmitir.
Mefln durumunu bildiren ve zarf formunda ( /dallarn
arasnda) gelen bu unsur mfret hl yerinde kullanld ve onun yerini igal
ettii iin ayn ekilde mahallen mansubtur.

Kalplam Hl Trleri
Yukardaki formlardan farkl olarak Arapada kalplam hl trleri vardr.

kelimeleriyle karmza
Bunlar genellikle; +

gelir. Birer cmleyle rneklendirmeye alalm:

/Hocalarn tm geldi.

259




/Polis gstericilerin tmn yakalad.

/Okur-yazar olmayanlarn oran fakir

lkelerin tmnde artmaktadr.

/Hakimlerin hepsi suluyu hapse atmay

kararlatrdlar.

/Kii yalnz bana gecenin

bu saatlerinde dolaamaz.

Hl Cmlelerinde Uyum
Yukardaki misallerden de fark edilecei zere hl cmlesinde, hl ile
shibul-hl/zil-hl arasnda mzekkerlik-menneslik (cinsiyet) ve say
ynnden uyum vardr. Onun iin shibul-hl mzekker ve mfret ise hl de
mzekker ve mfrettir, shibul-hl mnnes ve msenn ise hl de mnnes ve
msenndir.

Mesela

/kz ocuu eve hzl bir ekilde geldi,

cmlesinde shibul-hl (
) mennes ve mfret olduu iin hl de
mennes ve mfret (
) gelmitir.

/renciler memleketlerine baarl
Ayn ekilde

) olduu
olarak dndler, cmlesinde shibul-hl mzekker ve cemi (

iin hl de ona uyumlu olarak mzekker ve cemi ( )gelmitir.

Bu uygunluu btn hl formlarna yle bir cmle zerinde

uygulayabiliriz.

/ /

/ /

/
/

/
/

/
/

/
/

ALITIRMALAR
1. Aadaki boluklara nce parantez ierisinden uygun hli yerletirin,
daha sonra trn ve shibul-hli belirleyiniz.

.(

) .............

.1

.( ) ...........
.2
260

 .3 ..........
(

(
.4 ) ..........

.5 ............ )
(

) ..........

.6

) ..........
(
.7


(
.8
) ..........
2. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri parantez ierisinden uygun
bir hl yerletirin.

-
)


(
-

.
..........
.1


................
.2
.3 ............
..............
.4
.5 ...........-
.............
.6

.7 !
...............
.8
..............

3. Aadaki cmlelerde geen sfat tamlamalarn rnekte olduu gibi
mfret hle dntrnz.

!
!
rnek:

.1

.2

.3

.4


.5

.6

.7


.8

261

4. Aadaki cmlelerde geen hl kullanmlarn rnekte olduu gibi

sfat tamlamalarna dntrnz.
rnek:


.1

.2

.3

.4

.5

.6


.7

.8

5. Aadaki cmleleri rnekte olduu gibi parantez ierisindeki

kelimeleri esas alarak deitirin, sonra ayn cmleyi bir defa isim
cmlesi formunda, bir defa defa da fiil cmlesi formunda hal yapnz.

)(

) ) rnek:

)(

................................................................
................................................................
).....................................................(
................................................................
................................................................
).....................................................(
................................................................
................................................................
)......................................................(
262

................................................................
................................................................
)..........................................................(
................................................................
................................................................
)........................................................
(
................................................................
................................................................
).......................................................(
................................................................
................................................................
6. Aadaki yetlerde geen hl kullanmlar bulunuz, trn
belirleyiniz ve anlamlandrmaya alnz.

.1

.
.2




.

.3


.



.4

.5
.

.6
.




.7
.

.8
.

.




.9



.


.10

7. Aadaki serbest paray okuduktan sonra metinde geen hl

kullanmlar tespit ediniz ve anlamlandrmaya alnz.

) (.

.

:



263

: ! !

.
:
!
:!

!
! :

:

. .

.

.

Kelimeler ve Deyimler
:
:
/

:
:

Anlamak, hemfikir olmak

Toplum, toplant, toplumsal
Tercih etmek, semek
Dzenlemek, bir yerde ikamet etmek
kmal etmek, tamamlamak

Tereddt etmek

Evlenmek

)(:

:




:


:

Tanmak

Deiti
lerlemek

Bulumak, bir araya gelmek

Kltr, kltrel
Konumak, dile getirmek

Dnr olmak, kz istemek

Hitap etmek, hutbe okumak

264

Oynamak
Mutlu

:
( )

Yaygn

:
:

Dnmek

Davranmak, muamele etmek

ok sayda
Gelin

: )(

Damat

:
( )

En azndan

ounlukla

:
:

ark sylemek

Tercih etmek, stn tutmak

Lks oteller
Merasim/tren/kutlama salonu
Deerli, kymetli

Her biri dierine

Oluturmak

Spor kulub
Yetimek, bymek
Yneltmek, ynlendirmek
Temin etmek, biriktirmek, tasarruf yapmak

:
:

:
:

zet
Hlin mahiyetini tanmlayabilmek
Hl Arapa cmlede yan bir unsur olup fiile yneltilen nasl sorusuna cevap
nitelii tar. Fiilin oluu srasnda filin, mefln bihin veya her ikisinin
durumunu aklayan lafzan mansb, mtak (tremi) ve nekre bir kelime
veya mahallen mansb bir cmle ya da cmleciktir.

265

Hlin unsurlarn tespit edebilmek

Hl cmlesinde tannmas gereken temel unsur vardr: Hl, shibul-hl/
zil-hl ve rbt.
Hl: (): Lafzan mansb ve nekre bir kelime yada mahallen mansb bir
cmledir.
Shibul-hl: () : Hl esinin, durum ynnden niteledii kelime
olup daima marife bir isimdir.
Rbt/bala: Hlin cmle formunda geldii durumlarda kendisi ile shibulhli birbirine balayan unsurdur. Bu unsur vv- hliyye (
) diye
anlan bir unsur olabilecei gibi, muttasl ya da munfasl bir zamir olabilir,
veyahut hem vv- hliyye hem de zamiri ayn anda ierebilir.
Hlin trlerini tehis edebilmek
Arapada haller karmza ekilde gelir: Mfret, cmle ve ibh-i cmle
(cmlemsi/cmlecik).
Mfret hl: Hlin tek bir kelime halinde lafzan mansb, nekre ve
mtak/tremi olarak geldii formlardr. Mfretten kast tekil olmas
deil, aksine msenn/ikil ve cemi/oul form dhil olmak zere, hlin
cmle ya da ibih cmle dnda tek kelime halinde gelmesidir. Hl mfret
durumda iken lafzan mansb ve nekre eklinde karmza gelir ve sahibulhl ile cinsiyet ve say bakmndan tam bir uyum halindedir.
Cmle hl: Hlin isim ya da fiil cmlesi eklinde geldii formlardr. sim
cmlesi formundaki hlde, hl esini sahibul-hale balayan vv- hliyye
ya da bir zamir (veyahut her ikisi) bulunur. Cmle formunda gelmesinden
dolay hl mahallen mansbtur.
ibh-i cmle hl: Hlin cr-mecrur ya da zarf eklinde geldii formlardr.
Bu formda ibih cmleyi sahibul- hle balayan herhangi bir bala sz
konusu deildir.
Fiil cmlesi formunda gelen hlin inceliklerine vkf olmak
Hlin fiil cmlesi olmas durumunda u noktaya dikkat etmek gerekir:
Hl cmlesi, olumlu yapda bir gemi zaman cmlesi ise cmlenin bana
edat getirilir.
Hl cmlesi, olumsuz yapda bir gemi zaman cmlesi ise bana
edatlar getirilir.
Hl cmlesi, olumlu yada olumsuz bir muzri fiil ise bana vv- hliyye
getirilmez.
Hlin baz zel kullanmlarn tespit edebilmek
Arapada genel hl formlarnn dnda kalplam hl trleri vardr.
Genellikle; +


kelimeleriyle zdemitir.

266

Kendimizi Snayalm

1.

cmlesiyle ilgili olarak
aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
a.Hl cmlesi mahallen mansbtur.
b.Fiil cmlesi formunda bir hl cmlesi iermektedir.
c.Hl cmlesi marife bir unsurdan sonra gelmitir.
d.Cmlemfret hl iermektedir.
e. Cmle, Ahmet, bu bilgileri arkadalarna tamak zere spor kulbne
gitti eklinde tercme edilebilir.

2. (
) cmlesindeki alt izili kelime hl


cmlesi asndan hangi unsuru temsil etmektedir?
a.
b.
c.

d.

e.

3. Aadaki cmlelerden hangisinde hlin tr farkldr?

a.



b.

c.

d.

e.

cmlesinin Trke karl
4.

aadakilerden hangisidir?
a. Anne, biricik kznn baarsna sevinmi bir halde, ailenin kahvaltsn
hazrlayacakt.
b. Anne, biricik kznn baarsna sevinmi bir halde, kendi kahvaltsn
hazrlad.
c. Anne, biricik kznn baarsna sevinmi bir halde, ailenin kahvaltsn
hazrlad.
d. Anne, kznn biricik baarsna sevinmi bir halde, ailenin kahvaltsn
hazrlad.
e. Anne, biricik kznn baarsna sevindi ve ailenin kahvaltsn hazrlad.

267

5.
cmlesinde alt izili kelimenin e

anlamls aadakilerden hangisidir?
a.
b.

c.

d.

e.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d

Yantnz doru deilse, Hlin Trleri konusunu

yeniden okuyunuz.

2. b

Yantnz doru deilse, Hl ve Unsurlar ksm ile

altrmalar yeniden gzden geiriniz.

3. e

Yantnz doru deilse, Hlin Trleri konusunu

yeniden okuyunuz.

4. c

Yantnz doru deilse, Hlin Trleri konusunu

yeniden gzden geiriniz.

5. a

Yantnz doru deilse, Dil Bilgisi ile ilgili anlatm

ksmn yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
ncelikle rnek cmlemizi bir daha hatrlayalm:

1. (.....
.....
......
)cmlesinde fil olduu
iin fiilimiz mennes/diil formda
eklinde olmas, arkasndan da

eklinde devam etmesi gerekir.

cmlenin

2. (
.....
...... .....) cmlesinde tek belirleyici
fiilidir. Fiil mfret, mzekker ve gib sgada olduu iin cmlenin
ile balayp eklinde devam etmesi gerekir.
3. (
...... ...... .....) cmlesinde tek belirleyici ise
hl olan kelimesidir. Hl msenn, mzekker olduu iin cmlenin
eklinde
ile balayp mzekker isimle
devam etmesi gerekir.

4. (
...... ...... )cmlesinde belirleyici olan
iki unsur var: Birincisi ikincisi ise
kelimeleridir. Fiille berebar hl
268

mennes, msenn ve gib sgada olduu iin cmlenin

eklinde kurulmas gerekir.

5. (
...... ......
)cmlesinde de belirleyici iki

eleridir. Fiille berebar hl

unsur var: Birincisi ikincisi ise

mennes, cemi ve gib sgada olduu iin cmlenin


eklinde kurulmas gerekir.

Yararlanlan Kaynaklar
Mahmud smail Sini, brahim Yusuf es-Seyyid, Muhammed erRifai
e-eyh),
el-Kavidul-Arabiyyetil-Myessere,
stanbul.
smail Gler, Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.

269