KTLELER DYAGRAMI VE TOPRAK DAITIMI

ZEMN KTLELERNN DAITIMI

Bir gekinin boykesitte izilmesinde genel olarak dikkat edilmesi gereken esas, yaplabildii oranda yarma ve dolgu alanlarnn birbirlerini dengeler durumda olmasn salamaktr. ekilde grld gibi boykesitte krmz izginin siyah izgiye gre geirilmesinde yarma alanlarnn toplamnn dolgu alanlarnn toplamna eit olmas salanmaya allmaktadr.

TOPRAK DAITIMININ AMALARI

1) Toprak ilerinde salamak en ekonomik dengelemeyi 2) Dolgu yapm iin kullanlacak kazlarn tamasnda ortalama tama mesafesini hesaplamak 3) Bu tama mesafesine gre en uygun nakliye makine grubunu semek (Dozer, skreyper, ekskavatr, kamyon vb.)

DOLGU KESMLERNN DOLDURULMASI EKLDE MMKN OLABLR

1) Yarmadan kan zemin, dolgu iin uygun zelliklere sahip ise, yarmalardan kan toprak, dolgu inaatnda kullanlr. 2) Yarma kesimlerinden kan toprak, dolgu iin elverili deilse, yarma kesimleri dndan uygun yerlerden ve dolgu iin uygun nitelikteki topran dolguya getirilmesi (dn). dn, yol kenarndan salanrsa, paralel dn; daha uzaklardan getirilirse, nokta dn ad verilir. 3) (1) ve (2) nin karmas ile dolgu yaplabilir.

YARMADAN IKAN TOPRAK;

-Dolgu iin uygun ise, dolguya tanr -Dolgu iin uygun deilse veya dolguda kullanm ekonomik deilse veya dolguda gereksinim duyulan miktardan fazla ise, yarmadan kan toprak, depo ya gnderilir. Yarma kazsndan kan toprak, yol kenarna depo edilirse yan depo veya paralel depo adn alr. Yol kenarna depolama olana bulunmayan kesimlerde, uygun yerlere depo edilmesi gerekir, buna nokta depo ad verilir.

Boyuna tama Dolgu Yarma

Dolgu

Yarma

dn

Depo

Paralel

Nokta

Paralel

Nokta

Dolgunun tamamen dnle yaplmas

Yarmann tamamen depoya gnderilmesi

Dolgunun, yarma topra ve dn topra ile yaplmas

Boyuna tama Dolgu Yarma

dn

Depo

Paralel

Nokta

Paralel

Nokta

PROBLEM
1) Geki boyunca, her yarma kesiminden karlan toprak, boyuna tama ile dolguya m? Yoksa depoya m konulacak?
2) Dolgu kesimleri, yarmadan kan toprakla oluturulacaksa, hangi kesimlerdeki dolgularn oluturulaca? Ve artan toprak nereye depo edilecek? 3) Yarmadan kan toprak, dolguda kullanlacaksa ve dolgu iin yeterli deilse, hangi dn noktasndan dolguya tama yaplacak? Problemlerin, zm iin ktleler diyagram ndan yararlanlr.

KTLELER DYAGRAMI
Ktleler diyagram, hacimler tablosunun son iki kolonunda gsterilen birikmi hacimler ile mesafe (km) arasnda yarmalar (+), dolgular (-) kabul edilerek izilen diyagramdr.

Diyagramn, maksimum noktalarn ieren kesimleri tepe, minimum noktalarn ieren kesim ise vadi olarak adlandrlr.

10

Birikmi Hacim(m3) Karlatrma izgisi (K..)

1000

Yarma

500
0 500

km

Dolgu

1000

11

KTLELER DYAGRAMININ ZELLKLER

1) Ktleler diyagramnda, herhangi bir noktadaki ordinat, o noktaya kadar olan hacimlerin cebrik toplamn, dier bir deyile dengelenmeyen yarma veya dolgu hacmini verir. Dikkate alnan nokta, karlatrma izgisinin stnde ise, dengelenmemi yarma hacmini, altnda ise dengelenmemi dolgu hacmini gsterir. 2) Ktleler diyagramnn son noktas, karlatrma izgisinin zerinde ise, yol kesiminin tm zerinde yarma ve dolgu hacimleri birbirini dengeliyor demektir. 3) Ktleler diyagramnn son noktas, karlatrma izgisinin zerinde ise yarma fazlas; altnda ise dolgu fazlas var demektir.

12

4) Ktleler diyagramnda, herhangi iki noktann ordinatlar arasndaki cebrik fark, iki nokta arasndaki dengelenmemi hacme eittir. 5) Ktleler diyagramnda oluan, kapal alanlar yarma ve dolgularn birbirini dengelediini gsterir. 6) Ktleler diyagramnda artan eimler yarmay, azalan eimler dolguyu gsterir. 7) Ktleler diyagramnda, maksimum noktalar yarmadan dolguya gei olduunu; minimum noktalar ise dolgudan yarmaya gei olduunu gsterir. 8) Ktleler diyagramnda, karlatrma izgisine paralel izilerek oluturulan kapal alanlar, kendi ierisinde yarma ve dolguyu dengelediini gsterir.

9) Ktleler diyagramnda dengeleme amacyla oluturulan kapal alanlarda; tepe kesimlerinde tamalar soldan saa; vadi kesimlerinde tamalar sadan sola dorudur. 10) Tnel, kpr bulunan kesimlerde toprak dengelemesi kpr veya tnele kadar kesim arasnda dnlr. 11) Ktleler diyagramnda minimum nokta, boykesitte maksimum; maksimum olan nokta da boykesitte minimuma karlk gelir.

Yarmadan dolguya gei noktas(tepe)

Dolgudan yarmaya gei noktas (vadi)

16

V(m3)
A

1. Dereceden Datma izgisi C

D E Ktleler diyagram

Karlatrma izgisi

Boykesit

ABC ve DEF alanlar dengelenmi alanlardr

17

V (m3)

Kpr

Tnel

Kpr ve tnele kadar olan kesimler kendi ierisinde dengelenir

18

BOYUNA TAIMA, DEPO VE DN MALYETLER

Yollarn gvdesinin oluturulmasnda, boyuna tama, depo ve dn ilemlerinin uygun bir ekilde birleimi dikkate alnr. Bu birleimde en nemli faktr, maliyettir.

19

TAIMA MALYET
Tama maliyeti, mesafe ile orantldr. Tama momenti en az olan zm seilir. Tama momenti: 1 m3 zemini 1 m uzakla tanmasyla yaplan ie tama momenti denir.

20

L DV

L
M

L K K

KL K ' L' M 2
DV hacmindeki zemini, M kadar mesafe tamak iin gerekli tama momenti

21

A=DV*M
Bir antiyede, birden fazla farkl zellikler gsteren bir ok tama arac olduunu dnelim. Bunlar T1, T2, ...Tn aralar olsun. Herbirinin mesafeye bal maliyet fonksiyonlar

M1= F1(l); M2= F2(l); ...; Mn= Fn(l)

22

T1, T2, ... Tn aralarnn ekonomik altklar mesafeye gre sral olduklarn dnelim. F1(l)= F2(l) ; F2(l)= F3(l); ...; Fn-1(l)= Fn(l)

M (Maliyet)
Me2 Me1

T3

T2
Deiik aralar iin maliyet fonksiyonlar T1 l (mesafe) le1 le2

23

TAIMA UZAKLIK-MALYET LE
M (TL/m3)
Me1 M100 le1
100

M200
200

M300 le2
300

Me(n-1) le(n-1)

l (m)

T1

T2

T3

Tn

Tama uzaklk-maliyet grafii ile elde edilen sonular uygulamada kolaylkla yararlanlabilir bir duruma getirmek iin tama uzaklk maliye lei oluturulur. l uzaklk snrlar belirlenir. Karlatrma izgisinin stne, alttaki uzaklklara karlk gelen maliyet yazlr. Bu amala her uzaklk, o uzaklkta ekonomik alan tama aracnn maliyet bantsnda yerine konularak gerekli maliyet deerleri elde edilir.

24

ARA SEM
le1, le2 T1 ve T2 aralarnn ekonomik tama mesafe snrlardr. 0<l<le1 aralnda T1 arac seilir le1<l<le2 aralndan T2 arac seilir

l> le2 ise T3 arac seilir

le1

T1

T2 T3

le2 A-B arasndaki btn mesafelerde T1 arac; AB den byk C-D arasndaki tamlarda T2 arac CD den byk mesafelerde T3 arac seilir

DEPO VE DN MALYETLER
Depo maliyeti iki ksmdan oluur 1) Depo yeri iin denecek kira veya istimlak bedeli(Mdi (TL/m3) 2) Tama maliyeti [Md(l) (TL/m3)] Bylece 1 m3 zeminin depo maliyeti

Md= Mdi + Md(l)

Depo dn

dn maliyeti ksmdan oluur 1) dn yeri iin denecek istimlak veya kira maliyeti (Moi (TL/m3))

2) Kaz maliyeti (Mok (TL/m3)

3)Tama maliyeti (Mo(l) (TL/m3)
1 m3 zeminin dn maliyeti M= Moi + Mok+ Mo(l)

Sorular: Yarmalardan kan zeminlerin dolgularn oluturulmas iin mi kullanlaca yoksa depoya m verilecekleri, yarmalardan kan zeminlerin dolguda kullanlmas sz konusu ise hangi kesimden kan zeminlerin hangi kesimlerdeki dolgulara tanacaklar, hangi kesimlerdeki yarmalarn depoya verilecekleri, Dolgularn oluturulmas iin boyuna tamadan m, dnten mi yararlanlaca, hangi kesimlerdeki dolgularn yarmadan kan zeminle, hangi kesimlerdeki dolgularn dnle oluturulacaklardr.

TOPRAK KTLELERNN DAITIMI

Bu sorular, ktleler diyagramnda karlatrma izgisine paralel ve kapal olan birinci dereceden datma izgileri yardmyla yantlanr.

TOPRAK KTLELERNN DAITIMI

Birinci dereceden datma izgileri nin geirilmesinde aadaki varsaymlardan yararlanlr: 1. Gznne alnan ktleler diyagram kesiminde yarmalardan kan zeminlerin tm dolgu oluturmaya elverilidir. 2. Gznne alnan ktleler diyagramnn her kesiti iin depo ve dn olana vardr. 3. Gznne alnan ktleler diyagram kesiminde depo maliyeti Md ve dn maliyeti M sabittir. Dolaysyla Md+ M=M=St dir.

TOPRAK KTLELERNN DAITIMI

le1 M V

I
lm K

J
L

Ortalama Tama Uzakl = IJ/2 1 m3 zemini bu uzakla gtrmenin maliyeti M () olur. Buna gre V hacmindeki dilim iin boyuna tama ile dengeleme maliyeti M () . V olur.
Md+ M>M () ise boyuna tama Md+ M<M () ise depo veya dn

TOPRAK KTLELERNN DAITIMI

Md+ M>M () durumundan Md+ M<M () durumuna geite, arada zel bir durum sz konusudur. Bu zel duruma kar gelen V dilimi iin:

Md+ M=M () dr. Bu durumdaki ortalama tama uzakl =lm ile gsterilie lm boyuna tama ile depo ve dn seenekleri arasnda ekonomiklik snrn veren uzaklk olarak tanmlanm olur. Bu izginin zerindeki dilimler iin boyuna tama, bu izginin altndaki dilimler iin depo ve dnle dengeleme yapmak daha ekonomik olacaktr.

DEPO, DN VE BOYUNA TAIMA SEENEKLERNN BULUNMASI DURUMUNDA SEM

M (TL/m3)
M= F(l)

Md+ M

Md+M<M depo veya dn

Md+M>M ise boyuna tama lm

l(m)

BR OK TEPE VE VADDEN OLUAN BR KTLELER DYAGRAMINDA TOPRAK DAITIMI

lm 1. Derece Datma izgisi

D
D D Karlatrma izgisi

Bir ok Tepe ve Vadiden Oluan Ktleler Diyagramnda Giriim Olmas Durumunda Toprak Datm
Ktleler diyagram

lm

Boykesit

ki defa yarma yaplan kesim(giriim) ki defa dolgu yaplan blge (giriim blgesi)

37

GRM DURUMU
Bir ktleler diyagramnda birinci dereceden datm izgileri belirli bir yarma kesiminden o yarmada salanabilecek zemin hacminin iki kat bir yarma alnmas yada belirli bir dolgu kesiminde o dolgunun oluturulmas iin gerekli zemin hacminin iki kat zemin gnderilmesi gibi anlamsz ve geerlilii olmayan bir zm ortaya kyorsa bu datm .zgileri arasnda giriim var denir. Bu giriimi ortadan kaldrmann yolu bu iki izgi yerine bunlarn arasndan geen tek izgi izmektir.

Giriimi kaldrmak iin; b+d = c olmaldr

Giriim oluturduu iin uygun deil Ktleler diyagram

b
a D b

c c d D lm d

Boykesit Depo Depo

dn

lm

b
l Giriimi kaldrmak iin a= b olmaldr

ZEL DURUMLAR
Depo ve dn yerlerinin belli olmas

Son noktada dn istenmiyorsa yeni datma izgisi

BRKNER YNTEMYLE TOPRAK DAITIMI

Varsaymlar 1) Ktleler diyagramnda yarmadan kan zeminler, dolgu iin elverilidir.

2) Ktleler diyagramnda yarma fazla oluursa, dolgunun dnten karlanmasna izin verilmez.
3) Kaz fiyat sabittir 4) Tama maliyeti tama uzakl ile orantldr.

43

DYAGRAMIN AMA VE ZELLKLER

Ama; datma izgisi ad verilen ve tama uzaklklarn gsteren yatay izgilerden, en ekonomik tamay vereni bulmaktr. Erinin zellikleri: Her maksimum veya minimum noktasna, boykesitte bir gei noktas tekabl eder. Yer izgisi veya datma izgisi ile ayrlan kapal alanda yarma dolguyu dengeler.

Tama ynleri uygun olarak (yarmadan dolguya) gsterilir.

Farkl dzeyde datma izgileri izilebilir; ancak ayn hacmi iki defa almamaya dikkat edilmelidir.

44

Ykselen ksmlar kazy, alalan ksmlar dolguyu gsterir.

Erinin datma izgisi ile snrlad, kapal alan; maksimum ordinat olan (V) hacmindeki topran, ortalama L0 mesafesine tanmas gerektiini gsterir.

Diyagram tam yer izgisi zerinde biterse, dolgu ve yarmalarn cebirsel toplam sfr olur; yani yarmalar dolgular dengeler. Diyagram yer izgisi zerinde biterse, kaz fazlas, yani depo;
Yer izgisi altnda biterse, dolgu fazlas, yani dn olur.

Ktleler diyagramnda toprak datm yaparken yle bir doru izmeli ki, datma izgisinin altndaki mesafelerin toplam, datma izgisinin stndeki mesafelerin toplamna eit olsun. Brkner yntemine gre datma izgisi a D b c d D

Karlatrma
izgisi(K..)

a + c = b + d olmal

veya

Mesafe Mesafe

KNC DERECEDEN DAITIM ZGLER VE TOPRAK LERNDE TAIMA MALYET

Birinci dereceden datma izgileri belirlendikden sonra, toprak datmnda hangi tama aralar ile hangi kesimlerin toprann tanacan belirlemek iin ikinci dereceden datma izgileri izmek gerekir.

V1 V2 V3

T1 T2

kinci dereceden datma izgileri

T3

47

KNC DERECE DAITMA ZGLER

Toprak tama, buldozer, Paletli Skreyper, Motoskreyper ve kamyonlarla yaplabilir. Bunlarn ekonomik tama uzaklklar; Buldozer : 0 100 m

P. Skreyper : 100-350 m
M. Skreyper : 350 -1250 m

Kamyon

: >1250 m

V1
V2

T1
T2 T3 d T3 T2 T1

Ktleler diyagram

V3

K.. e f g V h dn Boykesit

b c

a-b km lerindeki yarma f-g km lerindeki dolguya,

b-c km leri arasndaki yarma e-f km lerindeki dolguya, c-d km leri arasndaki yarma d-e km lerdeki dolguya tanr

Ortalama tama mesafeleri

V1

L1 Ktleler diyagram L2

V2

V3

L3

K..

Proje ortalama tama mesafesi

V1

L1

L2

V2

L ort

V1 * L1 V2 * L 2 V1 V2

L ort i 1

Vi * L i
i 1

Vi

Uygulama 1

Lm>AB, Lm<BC=CD=DE olduuna gre toprak datmn yaparak, ematik boykesitte gsteriniz.

lm

lm K..

lm

Depo

Depo

dn

dn

Uygulama 2

Depo

l1

l2

l3
dn

ekildeki ktleler diyagramn Brkner yntemine gre dengeleyiniz.

Uygulama 3

lm=AB, lm>BC=CE=EF olduuna gre toprak denglemesini yapnz.

lm

Her blgede giriim mevcut

Depo

Depo

l1 A

l2

l3

l4

l1+l3=l2+l4 uzunluklar olacak ekilde doru izilir

Uygulama 4

ekildeki ktleler diyagramnda toprak datmn Brkner yntemi ile yapnz

Depo

l1+l3=l2 Depo K..

l1 dn l2

l3

Depo
Depo

dn

Boykesit

kinci dereceden datma izgisi tablosu ve tama maliyeti

Tama yrngesi k a-b b-c c-d dn var f-g e-f d-e g-h

Tanacak zemin hacmi(m3) V1 V2 V3 V

Ortalama tama uzakl (m) L1 L2 L3 L

Birim tama Tama maliyeti maliyeti (TL/m3) M(L1) M(L2) M(L3) M(L) Toplam Tama Maliyeti (TL) V1.M(L1) V2.M(L2) V3.M(L3) V.M(L) SM

60

kinci dereceden datma izgisi tablosu ve tama maliyeti

Tama yrngesi k o-k k-g g-e e-m dn var depo h-l f-h m-f ls

Tanacak zemin Tama Arac Ortalama Tr tama hacmi(m3) uzakl (m) Vd V3 V2 V1 V

Birim tama Tama maliyeti maliyeti (TL/m3) (TL) Vd.Md V3.M(3) V2.M(2) V1.M(1) V.M SM Md M(3) M(2) M(1) M Toplam Tama

T3 T2 T1

3 2 1

62

TRKYEDE DURUM
lkemiz karayollarnda 150 m ye kadar tama, kaz maliyetleri iinde hesaplanmakta ve bu nedenle ktleler diyagramnn tepe ve vadilerinde 150 m lik bir yatay uzunluun kapsad alan kesimi tama maliyeti hesaplarnda gznne alnmamaktadr. lkemiz karayollarnda kaz ve tama maliyetleri ayr ayr hesaplanmakta, paralel depo ve dnlerde ortalama 100 m uzakla tama yapld varsaylmaktadr. Tamalardaki hacim olarak zeminin kazlmadan nceki hacmi esas alnmaktadr.

Buldozer