Yeni Medya (Sosyal Medya ve Trevleri)

Serhat Batan

Sosyal medya Web 2.0 zerinde ideolojik ve teknolojik ieriklerin, yaplanmalarn kullanc merkezli bir ekilde retilmesine ve gelitirilmesine izin veren internet tabanl uygulamalarn btnne denilmektedir. Web 2.0n kullanc hizmetine sunulmasyla birlikte, tek ynl bilgi paylamndan, ift tarafl ve e zamanl bilgi paylamna ulalmasn salayan medya sistemidir. Btn bu yaplar akademik olarak yeni medya almalar altnda incelenir.

Yeni medya kavram; cep telefonlar, dijital kameralar, internet uygulamalar, MP3 alarlar, dokunmatik radyolar, dijital televizyonlar gibi dijital iletiim aralarna iaret eder. Yeni medya ile dijital bilgisayar teknolojisi arasnda ayrlmaz bir ba vardr.

nternet zerinden alan An (WEB) insanlarn yaamlarna ilk rgsn att yl olan 1993 ile 2003 aras, Web 1.0 olarak bilinir. A tasarmnn nclk ettii bu a; HTML dil kodlamas, (daha sonradan yerini Microsoft Internet Explorera brakt) Netscape Navigator gibi hantal tarayclar (browser) ve karmak (Google ncesi) arama motorlar a olmutur.

An (World Wide Web, yani www) mucidi olan bilgisayar uzman Tim Berners-Lee, bu a uzaktaki bireylerin ortak projelere katlmna olanak tanyan beeri bilgiler havuzu olarak tasarlamtr. A, en azndan teoride, evrensel lekte kabul gren ve geri ekilmesi mmkn olan snrsz enformasyon salamak amacyla tasarlanmtr. Dahas, eitli a topluluklarnn dncelerini paylamak, tavsiyelerde bulunmak hatta kimi zaman siber uzamda zel bir keye sahip olmak zere bir araya geldii ileti panolar ve dier formlarn k noktas da yine bu dncedir.

Snrl bant aralna -balarda grsel ve iitsel ierlik dahi son derece kullanszd- bal olarak, Web 1.0 byk lde bir okuma ve aratrma mecrasyd. DreamWeaver gibi kullanc dostu yazlmlarn olmad dnemde, Web ierii retmek iin bilgisayar programlama becerilerine sahip olmak gerekirdi. Dolaysyla, Web 1.0 heyecan verici bir gelimeydi ancak bir ekilde yalnzca teknoloji mptelalar ve milyonerlerin demir att kapal bir limand.

Medya dnyas aa yukar 2004 yl civarnda Web 2.0 devrimine sahne olmutur. Folksonomiler, bloglar, vikiler ve sosyal paylam alar ad verilen sosyal medya trleri ve bunun alt yapsn salayan Web 2.0 teknolojisi sradan kullanclara herhangi bir zel yazlma gereksinim duymakszn, ierik yazma, gnderme ve yaynlama olana sunmutur. Gnmzn popler internet sitelerinin hemen hepsi Web 2.0 rndr. Eer bunlar kullancnn ierik girmesine ve paylamasna ynelik yaplanmsa bunlara da sosyal medya denmektedir.

Youtube ve Flickr kullanclarn ibirlii iinde ierik ykleme, dizinleme, aratrmalarna izin veren sosyal ekleme siteleri folksonomilere (folk + taxonomy) iyi birer rnektir.

Blog (web log = a kt, gnlk) genellikle gncelden eskiye doru sralanm yaz ve yorumlarn yaynland, web tabanl bir yayn belirtir. ounlukla her gnderinin sonunda yazarn ad ve gnderi zaman belirtilir. Yayncnn seimine gre okuyucular yazlara yorum yaplabilir. Yorumlar, blog kltrnn ok nemli bir dinamiidir; bu sayede yazar ve okuyucular arasnda iletiim salanr. Blog sitelerine ilikin tahminlere gre, en az 8,8 milyon siber uzam halihazrda dolamdadr.

Beri yandan, Vikiler (Wiki [Hawai dilinde abuk anlamna gelir]) byk lde Vikipedide (Wikipedia) toplanr. Bunlar kullanclara kendi ieriklerini (ve dier kullanclarn ieriklerini) dzeltme olana tanyan ak internet sayfalardr.

Kullanclarna kendi sitelerini oluturma, grsel-iitsel oluturma, oyun oynama, eitli topluluk ve alara katlma, yabanclar ya da eski dostlar ile iletiim kurma olana sunan Facebook, Twitter, Bebo ve MySpace son derece popler sosyal paylam alardr. Facebook ve Twitter uygulamalarnn poplerlii nedeniyle en gncel ve tartmal sosyal medya tipidir. Son be ylda hzl bir yaylma grafii gstermitir.

Bu verilere gre sadece 1 yl iinde Facebookun kullanc says % 20,5 artm, dnyada ortalama kullanm younluu % 12,1e ulamtr. Facebook kullanc says Avrupa nfusunu amtr. Facebook insan eyleminin etkileimli dolaymlanm biimini tevik eden sadece bir, ama olduka popler bir rnektir. Bilgisayar ve internet uzmanlar tarafndan Web 2.0 adl emsiye kavram altnda toplanan bu tarz aralar, kullanclara herhangi bir zel yazlma gereksinim duymadan ierik yazma, gnderme, yaynlama olana sunmaktadrlar.

 YouTube, Flickr, Twitter, Bebo, MySpace, Vikipedia, kiisel bloglar, binlerce al veri sitesi, evirim ii alan yazlmlar (evirim ii grafik, web tasarm ve ofis programlar, oyunlar, telematik hizmetler) gibi etkileimlilie dayal web 2.0 uygulamalarnn artk geleneksel diyebileceimiz ktleli bir enformasyon omurgas oluturan web 1.0 (bir okuma ve aratrma mecras olarak) uygulamalaryla birlemesi, mobil oklu ortam aygtlarnn sz konusu enformasyon gvdesine eklemlenmesi ve nihayetinde geleneksel elektronik kitle iletiimin ksmen bu limana demir atmas ile birlikte internet kullanm younluu ani bir srama yaamtr.

Artk Web 2.0 diliyle belirtmek gerekirse, ok;

asla az deil! Geleneksel kitle medyas ve gie rekorlar kran filmlerden te, gnmzn a tabanl medyas byk kk demeksizin, btn yapmc ve datmclardan gelecek uygun rnler iin yeterli yere sahiptir. Bylece mekan, zaman ve siyasi hibir snra tabi olmayan bir yeni medya ekosistemi ortaya kmtr. Ekonomi asndan, bu nefes kesici bir durumdur.

Web 2.0n kaplar ardna kadar yirmi birinci yzyl medya ve elence endstrilerinin btnyle yeni, esnek seenekli tketici merkezli sat modellerine alm ve Enformasyon a yerine, Tavsiye ana girilmitir.

Tm bu uygulamalar Web 2.0 atalarndan daha devingen ve demokratik, iktisadi adan daha kazanl bir ara yapmaktadr. -------------- ! -------------Fakat kimi eletirmenler, kullanc tabanl yeni medyann yanl bilgi ve amatrlk kltrnn yeermesine zemin oluturduunu ne srmektedir.

Amerikal nternet eletirmeni Andrew Keen, The Cult of the Amateur (2007) adl kitabnda, gnmz medyasnn dnyay her biri eit geerlilik ve deerde grnen milyarlarca kiisel doruya ayrdn ne srer.

Keene gre, bloglarn ou sahte bireyler tarafndan iportacl yaplan rtl irket propagandasndan ibarettir.

O Youtube ki mesleki ahlk ya da medya denetlemelerine uymakszn her bireyin kamera kaydn yaynlayabildii bir anari sitesidir.

O Vikipedi ki uzmanlarca derlenen Britannica Ansiklopedisinin tersine, ayak takmnn akln yanstr. O Googleun algoritmik mant ki her eye bir yant bulur.

Sorunun bir ksm Web 2.0n anonimliidir. mkansz bir video Youtubeun en ok izlenen videosu olur, isimsiz yazarlar blog dnyasnda sradan okurlar bulur ve cinsel tacizler sosyal paylam alarnda arkadalarmz olur.

Anonim amatrlk ve ocuksu ka klt iin muhtemel en uygun ifade, kinci Hayattr. Anonim olmak, birinin ieriinde aklanamaz olmaktr ve ki bu, epeyi zamandr sregelen kiisel sorumluluk ve kimlik tespiti ilkeleri asndan kayg verici bir saptamadr.

Dahas, Web 2.0n gerekten Web 1.0dan daha demokratik ve kullanc gdml olduu da tartmaya aktr. Web 2.0 dezenformasyon ve misenformasyon yntemlerinin nfuz ettii bir sanal demagoji ve gripropaganda uzayna dnmtr.

Web 2.0n bir dier sonucu da yurtta gazeteciliidir. Bir yurtta gazeteci medya retimi konusunda zel bir eitim almamtr, dahas herhangi bir haber kuruluunda da almaz; ancak yine de etkileyici ya da dikkate deer bir olay kaydetmek, bildirmek zere alana kar.

Geleneksel haber editrlerinin eik bekisi rol; bloglar, Youtube ya da dier kontrolsz ynetimler yoluyla zgrce yayn yapan yurtta gazeteci tarafndan alt edilir. Srt antas gazetecilii, katlmc gazetecilik ve blog muhabirlii de yine yurtta gazeteciliini tanmlamak iin kullanlan dier kavramlardr.

Son dnemlerin artc yurtta gazetecilii rnekleri Asyadaki tsunami facialarnn ve Londradaki 7 Temmuz terr saldrsnn akla kavuturulmasna yardm etmitir. te yandan, yurtta gazeteciliinin destekleyicisi kadar muhalifi de vardr ve bunlarn bir ksm mesleki eitim almasna karn, dzenli bir i bulamayan gazetecilerdir.

Eletirmenlerin temel korkusu, yaynclar vatandalar arasnda oluacak salksz, meslek ahlkna aykr muhtemel bir birliktelik dolaysyla birka yzyldr onca zahmetlerle kurulan habercilik anlaynn, basn meslek ilkelerinin ziyan olmasdr.