Professional Documents
Culture Documents
konstantinopolis sapatriarqos
lazikis eparqia
sad mdebareobda konstantinopolis sapatriarqos lazikis samitropolito?
XX s-is qarTuli istoriografiis mixedviT, es sakiTxi TiTqosda garkveuli iyo, rac asaxulia mraval gamokvlevaSi. aRiarebuli
azriT, is dasavleT saqarTveloSi mdebareobda, magram upirvelesi
andaki; 14. zarinaki (georgika, IV, nawili II, 1952, gv. 185).
es sia asaxavs ZiriTadad IX-X ss-Ta viTarebas. maSasadame, miwawyalze, romelsac konstantinopoli uwodebda lazikas, ganlagebuli
yvela im
vanis tbidan
trapezunt-taomde.
lagebulni. ismis kiTxva _ ratom unda ewodebina am vrceli teritoriisTvis konstantinopols lazika? (vanis tbis momijnave qveyne-
lazikis geografia
straboni, wigni XI, Tavi XVI, 5, qsenefonte, anabasisi, wigni IV, Tavi
masSi Sedioda
ria, romelic eTnikurad araerTgvarovani mosaxleobiT iyo dasaxlebuli. iberiis TemSi araqs-evfratis saTaveebis auzis garda Sedioda
imier tao, Crdilo basiani, olTisi, SavSeTi, TorTomi, kola, artaani, iberiis TemSia konstantine X monomaqosis dros (1042-55) _
Siraqis samefo, Tavisi mTavari qalaqiT anisiT. q. anisi iberiis Temis
dedaqalaqad iqca. aRniSnulidan gamomdinare, iberiis Temis da lazikis
eparqiis teritoriebi TiTqmis emTxveoda erTmaneTs, magram, cxadia,
es damTxveva zusti ar aris. yovel SemTxvevaSi CvenTvsis saintereso
Woroxisa da evfratis saTaveebis momcveli qveynebi, vidre vanis
Sobamde XII s-Si, radganac misi azriT, asuruli wyaroebis muSqaias da daiaenis
(diaoxis) qveynebi iq _ evfrat-Woroxis saTaveebTan arsebobdnen. iq mcxovrebT
berZnuli `mosxois~ saxeliT icnobdnen (v. goilaZe, asurel mamaTa samSoblo
da saqarTvelo, 2002, gv. 20)
v. giolaZe wers _ Zv.w. XII s-Si muSqebis politikuri gavlena evfratis
zemo dinebis aRmosavleTiT (Tanamedrove md. murad sus samxreTiT) gavrcelda.
50 wliT adre maT iq alzisa da furulumzis qveynebi daupyriaT. rogorc i.
diakonovi wers, eseni iyvnen `aRmosavleTis muSqebi~. maTi gansaxlebis ZiriTadi
centri zemo evfratTan md. arcaniis (murad su) SesarTavTan mdebare alzis
samefo iyo. asuruli wyaroebi, dasZens diakonovi _ alzis uwodebdnen agreTve
`muSqTa qveyanas~. i. diakonovis Tanaxmad, Zv.w. X-IX ss-Si aRmosavleTis muSqebi
ufro vrcel teritoriaze, md. tigrosis CrdiloeT Senakadebis saTaveSi mdebare mTebidan zemo evfratis velis dasavleTiT mdebare tavris mTebamde unda
yofiliyvnen gansaxlebulni. gr. giorgaZis Tanaxmad, `muSqTa ZiriTadi teritoria istoriuli samxreT saqarTvelo iyo~ (v. goilaZe, dasax. naSromi, gv. 21).
momxdara qarTuli tomebis transformireba armenielebad. Tu etimologiurad `lazika~ - `lazi~ dakavSirebulia `alzTan~, unda vifiqroT, rom gasagebi xdeba, Tu ratom ewoda `alzis qveynis~ momcvel eparqias `lazikisa~. Tumca sxva mosazrebac SeiZleba arsebobdes.
n. adonci korduenas qveyanas akavSirebda qarTvelebTan da akritikebda erT-erTi mecnieris Sexedulebas, romelic korduenas qurTebTan
akavSirebda. es mosazreba ganxilulia Sesabamis adgilas. istoriul
korduenadan Teodosiopolisamde odesRac qarTvelTa sacxovrisi yofila, maTi naSTi kidev mZlavrad arsebobda IX-X ss-Si da qveyanasac
iverais (iberias) uwodebdnen, xolo Teodosiopolisidan trapezuntamde qaldeas qveyana, anu samxreTis lazika (egri) mdebareobda,
CrdiloeTis egrisi ki dasavleT saqarTvelo iyo.
(damateba)
10
viTac iberielebs SeeZloT arabebis mier daWerili Teodosiopolisis da `aRmosavleTis~ yvela im qalaqebis daWera, romelTac gaaTavisuflebdnen (iqve, gv. 65).
male qarTulma laSqarma did warmatebas miaRwia, radganac TviT konstantine porfirogenetis sityviT, aRniSnuli miwa-wylis qalaqebisa da soflebis
mosaxleoba qarTul laSqars yovelmxriv exmareboda, xolo es mosaxleoba did
winaaRmdegobas uwevda bizantiur jars. sabolood, bizantiam daadgina sazRvari
saqarTvelosTan konstantine porfirogenetis epoqaSi (X s-is Sua wlebSi). is
gadioda md. araqsze. imperatori TviTonve wers _ `sazRvrad basianis (fasianis)
mxareSi dadgenilia mdinare araqsi anu fasisi; iberielebis samflobelod rCeba
marcxena (CrdiloeTi) nawili, romelic akravs iberias, xolo marjvena nawili
(samxreTi), romelic akravs Teodosiopoliss, Tavisi cixeebiTa da soflebiT
uerTdeba Cvens sabrZanebels (bizantias). ase rom, mdinare dadgenilia sazRvrad
am or samflobelos Soris~ (iqve, gv. 66). magram qarTuli mxare amiT ar dakmayofilda da eZebda saSualebas, raTa vanis tbis mimdebare qveynebic gaeTavisuflebina. es mimarTuleba saocnebo da sanetaro iyo qarTvelebisaTvis, radganac
iqaur mkvidr mosaxleobas gaumZafrda erovnuli TviTSemecneba, maT ukve eZleodaT saSualeba daufaravad ganecxadebinaT, rom eTnikurad da erovnulad
qarTvelebi iyvnen. amitomac, qarTul laSqarsa da qarTul saxelmwifos aq
yvela gza exsneboda mkvidri mosaxleobis mxardaWeris gamo. bizantiamac gadawyvita barda skliarosis ajanyebis CaxSobis Semdeg es mxareebi gadaeca saqarTvelosaTvis. kerZod, ki gadasca daviT did kurapalats _ qarTvelTa mefes. `saxeldobr, saqarTvelos X s-is bolos SemouerTda Semdegi provinciebi: 1. TviT Teodosiopoli anu karini (Tanamedrove arzrumi), Tavisi TemiT, romelic dasavleT
evfratis xeobaSi mdebareobs; 2. cixe xaltoi-ariWi da masTan mdebare klisura
amave dasavleT evfratis xeobaSi; 3. Cormairis Temi _ mdinare Woroxis saTaveebTan; 4. samxreT basianis Temi mdinare araqsis xeobaSi; 5. cixe sevuki Tavisi
TemiT (mardaliis kantoni) mdinare araqsis saTaveebTan; 6. harqisa da 7. apahunis
provnciebi aRmosavleT evfratis (arawanis) xeobaSi (ix. asoRiki, 1883, gv. 192)~.
978-990 wlebSi, Cans, imis gamo, rom valaSkertisa da bagrevandis vinaobagamoRviZebulma qarTvelobam miipatiJa, saqarTvelom SemoierTa aRmosavleT evfratis xeobis miwebi.
990 wels amave xeobaSi qarTvelebma aiRes qalaqi manaskerti da aqedan
musulmanebi gandevnes, qalaqi ara marto somxebiT, aramed, adgilobrivi qarTvelebiTac dausaxlebiaT. taodan, klarjeTidan da, miT umetes, Sida qarTlidan iseT
daSorebul vanis tbasTan mdebare qalaqSi qarTvelebs ver Camoasaxlebdenen,
amitomac asoRikis cnoba, rom qarTvelTa samefom qalaqi manaskerti qarTvelebiT
11
daasaxla, unda mianiSnebdes mimdebare provinciebSi mkvidri qarTvelebis mosaxleobis Sesaxeb, Tumca iqve, valaSkertis qarTuli saepiskoposos arseboba am
faqts adasturebs, miT umetes, rom es saepiskoposo mravali saukune arsebobda,
rac miuTiTebs, rom misi mrevli maxlobel qalaqebsa da soflebSic cxovrobda.
`X s-is 90-ian wlebSi qarTvelTa samefos sazRvrebma vanis tbamde miaRwia. 997 wels qarTvelebma alya Semoartyes vanis tbis napiras mdebare mniSvnelovan qalaq xlaTs, 998 wels qarTvelebma ukuaqcies musulmanTa didi
koalicia da qarTvelTa samefos sazRvari miitanes qalaq arWeSis sanaxebamde
(vanis tbis Crdilo-aRmosavleT sanapiromde) (iqve, gv. 68).
qarTulma jarma X s-Si gmirulad gaaTavisufla dampyroblebisagan erovnuli
teritoriebi vanis tbamde, magram es mouTmeneli aRmoCnda bizantiisaTvis. male,
mefe giorgi I-is dros, man arabebisagan gaTavisuflebuli aRniSnuli miwawyali saqarTvelos CamoarTva da Tavis imperiaSi Seiyvana, ramac asaxva hpova
saeklesio iurisdiqciaSic, kerZod, rogorc aRiniSna, am miwa-wyalze daarsebuli iqna konstantinopolis trapezuntis samitropolitos kaTedrebi (vidre
TiTqmis vanis tbamde). konstantinopolis sapatriarqom rom aRiara am miwawylis mrevlis eTnikuri qarTveloba, iqidan Cans, rom man am eparqias uwoda
`lazika~, anu `trapezuntis samitropolito lazikaSi~.
sabolood unda vTqvaT, rom saxelwodeba `lazika~ miuTiTebs aRniSnuli
regionis mrevlis qarTvelobis Sesaxeb.
ori iurisdiqcia vanis tbamde
berZnuli wyaroebis Tanaxmad, VI s-is dasawyisidan dasavleT saqarTvelo
iyo sparseTis xelSi. Cvens mier garkveulia, rom sparseTis mefe xosros
dasavleT saqarTveloSi ar ulaSqria. is petras miadga ara lixis qedis mxridan, aramed artaani-artanujis gziT, Teodosiopolis-dvinis mxridan. igi miadga
arsianis qeds, romelic gadalaxa artanujis gziT da Semdgom Woroxis gayolebiT miadga petras. es gza umoklesia im mimarTulebiT, sadac idga petras
omis win sparseTis laSqari. (idga q. dvinTan). jarisTvis ara mxolod usargeblo iqneboda Sori lixis qedis da mTeli dasavleT saqarTvelos gavliT
Sesuliyo petraSi, aramed araracionaluric. amas verc aitanda sparsuli laSqari,
Tundac dasavleT saqarTvelos Waobebis cieb-cxelebis gamo. cnobilia, rom
qveyana petrasTan, romelic sparsulma laSqarma gaiara, lazikad iwodeboda.
prokofi kesarielis dabejiTebuli cnobebiT, es iyo kldovani mxare, rogoricaa, marTlac, artaan-artanuj-Woroxis is mxareebi, sadac gaiara, Cveni azriT,
xosrom da swored es mxare iwodeboda lazikad samxreTiT mimdebare (xufaT-
12
nopoli lazikas uwodebda vrcel teritorias Woroxis SesarTavidan trapezuntamde da trapezuntidan vanis tbamde. am erTgvari rkalis SigniT moqceuli
iyo saqarTvelos sapatriarqos saepiskoposoebi. maSasadame, aRniSnul teritoriaze, Woroxis SesarTavidan trapezuntamde da trapezuntidan vanis tbamde,
xorcieldeboda ori marTlmadidebluri iurisdiqcia _ konstantinopolisa da
mcxeTisa, antioqiasac, rogorc miiCneva, aq ramdenime eklesia ekuTvnoda.
13
14