PAULINA RYCZKOWSKA

Pojcie i zasady wykonywania ENA

Wstp
Europejski nakaz aresztowania (ENA) jako instrument wsppracy midzy pastwami czonkowskimi zosta stworzony przede wszystkim po to, aby zwiksza skuteczno zwalczania przestpczoci zorganizowanej oraz pogbia wspprac i zaufanie pomidzy pastwami czonkowskimi. Twrcy ENA pooyli duy nacisk na zdecydowane odrnienie tego nowego instrumentu prawnego bdcego kamieniem wgielnym tworzonej w ramach UE przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci od istniejcej, aczkolwiek przestarzaej i nieskutecznej procedury ekstradycji1. Pierwsze prby pogbiania wsppracy w sprawach karnych sigaj lat pidziesitych XX wieku. Wzajemne stosunki opieray si na silnie zarysowanej zasadzie suwerennoci i braku ingerencji pastw we wasn jurysdykcj. Standardowym przykadem tej wsppracy jest Europejska konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z 20 kwietnia 1959 r. wraz z protokoami dodatkowymi z 17 marca 1978 r. oraz 8 listopada 2001 r.2 Nasilenie si atakw terrorystycznych oraz szybki rozwj przestpczoci zorganizowanej w latach szedziesitych minionego wieku byy impulsem do powoania grupy TREVI na spotkaniu Rady Europy w dniach 12 grudnia 1975 r. w Rzymie. Nieformalna wsppraca midzy ministerstwami spraw wewntrznych i ministerstwami sprawiedliwoci pastw czonkowskich rozwijaa si na takich paszczyznach, jak zwalczanie midzynarodowego terroryzmu, radykalizmu, eksterminizmu i przeciwdziaanie wszelkim formom przemocy midzynarodowej3. Wraz z wejciem w ycie
J. Trzciska, Europejski nakaz aresztowania a ekstradycja w prawie polskim, Prokuratura i Prawo 2004, nr 6, s. 89. 2 Dz.U. z 2004 r. nr 139, poz. 1476. 3 P. Hofmaski (red.), Europejski nakaz aresztowania w teorii i praktyce pastw czonkowskich Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 19.
1

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 213

2011-03-19 21:57:32

214

Paulina Ryczkowska

traktatu z Maastricht dziaalno grup TREVI (byo ich cznie 7) zostaa zastpiona Komitetem Koordynacyjnym. Zanim jednak doszo do realizacji postanowie traktatu z Maastricht, naley wspomnie take o rozwijajcej si poza gwnym nurtem prawa wsplnotowego integracji w sprawach karnych mianowicie o powstaniu grupy Schengen. Zostaa ona zaoona przez czonkw EWG: Francj, RFN, Luksemburg, Belgi i Holandi. Owocem tej wsppracy jest Porozumienie z Schengen z 14 czerwca 1985 r. oraz konwencja wykonawcza do tego porozumienia z 19 czerwca 1990 r.4 Pastwa grupy Schengen podjy takie kwestie, jak uregulowanie polityki wizowej, koordynacja kontroli granicznych, regulacja wsppracy policyjnej, a take stworzenia Systemu Informacyjnego Schengen. Kolejnym istotnym etapem poszerzania integracji europejskiej byo utworzenie na mocy traktatu z Maastricht z dnia 7 lutego 1992 r.5 obszaru wsppracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoci i spraw wewntrznych tzw. III filaru. Pastwa czonkowskie zajy si wspprac sdow, ktrej zadaniem byo zwalczanie przestpczoci zorganizowanej i terroryzmu. W ramach III filaru pastwa czonkowskie korzystay z takich instrumentw prawnych, jak wsplne stanowiska, wsplne dziaania i konwencje. aden z tych instrumentw nie by jednak efektywny. Konwencje wymagaj dugiego i mudnego procesu ratyfikacji, natomiast wsplne stanowiska i dziaania nie miay mocy prawnej, poniewa byy jedynie zaoeniami politycznymi. Dlatego te traktat amsterdamski z dnia 2 padziernika 1997 r.6 wprowadza szereg zmian w III filarze. Nazwa III filar przeksztacona zostaa na wspprac policyjn i sdow w sprawach karnych oraz utworzono przestrze wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci. W miejsce wsplnych dziaa wprowa4 Zob. Umowa z 14 czerwca 1985 r. pomidzy Rzdami pastw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej o stopniowym znoszeniu kontroli na wsplnych granicach oraz Konwencja z 19 czerwca 1990 r. pomidzy Krlestwem Belgii, Republik Federaln Niemiec, Republik Francusk, Wielkim Ksistwem Luksemburga i Krlestwem Holandii wprowadzajca w ycie umow o stopniowym znoszeniu kontroli na wsplnych granicach, podpisan w Schengen 14 czerwca 1985 r. (Dz. Urz. UE Nr L 239 z 22 wrzenia 2000 r.). 5 Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864/30 z pn. zm. 6 Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864/31.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 214

2011-03-19 21:57:32

Europejski Nakaz Aresztowania

215

dzono nowy instrument prawny decyzj ramow, ktrej gwnym celem jest zblianie przepisw wykonawczych i ustawowych pastw czonkowskich. Wyrazem wsplnych przedsiwzi zmierzajcych do pogbiania integracji europejskiej oraz stworzenia sprawnie dziaajcej przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci s niewtpliwie zmiany przeprowadzone po konferencji w Tempere w dniach 1516 padziernika 1999 r., mianowicie wzmocnienie bezporedniej wsppracy organw sdowych oraz zasada wzajemnego uznawania orzecze w sprawach karnych. ENA sta si kamieniem wgielnym i zarazem pierwsz konkretyzacj powyszych zasad7.

Pojcie Europejskiego Nakazu Aresztowania

Wedug definicji legalnej zawartej w decyzji ramowej Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury przekazywania osb midzy pastwami czonkowskimi ENA jest: decyzj sdow, wydan przez pastwo czonkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne pastwo czonkowskie danej osoby celem przeprowadzenia postpowania karnego lub wydania wyroku lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu lub decyzji o zastosowaniu rodka zabezpieczajcego polegajcego na pozbawieniu wolnoci8. Ustawodawca celowo posuguje si pojciem przekazanie, ktre ma zdecydowanie odrnia ENA od ekstradycji. Taki zabieg jzykowy powoduje, e mamy do czynienia z nowym instrumentem sucym zwalczaniu przestpczoci transgranicznej, o czym wspomina E. Zieliska: Z preambuy decyzji ramowej wynika te jasno, e rnice terminologiczne nie byy przypadkowe: intencj bowiem projektodawcw byo stworzenie nowej, odmiennej instytucji prawnej, ktra miaaby zastpi ekstradycj pomidzy pastwami czonkowskimi, podczas gdy tradycyjna ekstradycja [] miaaby nadal zastosowanie
P. Hofmaski (red.), Europejski nakaz, s. 1930. Decyzja ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury przekazywania osb midzy pastwami czonkowskimi (2002/584/WSiSW).
8 7

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 215

2011-03-19 21:57:32

216

Paulina Ryczkowska

midzy krajami czonkowskimi, a pastwem trzecim9. Trzeba take doda, e celem nakazu aresztowania jest tylko czasowe przekazanie obywatela wnioskujcemu pastwu czonkowskiemu. Ekstradycja za powoduje ostateczne wydanie obywatela innemu pastwu, co wie si z przekazaniem nad nim jurysdykcji. Rnic midzy tymi dwoma instrumentami naley doszukiwa si take w sposobie ich stosowania. Europejski nakaz aresztowania realizowany jest w ramach specyficznego porzdku prawnego, jakim jest prawo unijne, natomiast ekstradycja wykonywana jest na gruncie prawa midzynarodowego10.

Zasada wzajemnego uznawania

Zasada wzajemnego uznawania okrelona zostaa jako podstawa rozwoju integracji europejskiej w ramach III filaru. Klasyczne procedury ekstradycyjne okazay si we wspczesnych realiach nieefektywne i zbyt skomplikowane. Dlatego te zastpione zostay uproszczonym instrumentem prawnym, jakim jest ENA. Pastwa czonkowskie zobowizay si do utworzenia przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci, w ramach ktrej pogbia miay wspprac policyjn i sdow w sprawach karnych. Rzeczywista konkretyzacja tego planu nastpia na szczycie w Tampere, w ktrego wyniku pastwa czonkowskie zobowizay si na mocy art. 2 ust. 1 decyzji ramowej do wykonywania kadego europejskiego nakazu aresztowania z jednoczesnym zapewnieniem respektowania minimalnych standardw chronicych fundamentalne prawa czowieka11. W ramach III filaru UE postawia sobie za gwny cel stworzenie oglnoeuropejskich zasad obowizujcych pastwa czonkowskie w ramach wsppracy sdowej i policyjnej. Podstaw do realizacji tych postanowie jest wdroenie w ycie zasady wzajemnego uznawania przy jednoczesnym poszanowaniu r9 E. Zieliska, Ekstradycja a europejski nakaz aresztowania. Studium rnic, s.5, opinia napisana na potrzeby Trybunau Konstytucyjnego w zwizku ze spraw P 1/50. 10 P. Hofmaski (red.), Europejski nakaz, s. 5455. 11 P. Binas, P. Nalewajko, Europejski nakaz aresztowania, [w:] A. Szwarc (red.), Unijna polityka karna, Wydawnictwo Poznaskie, Pozna 2009, s.113115.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 216

2011-03-19 21:57:32

Europejski Nakaz Aresztowania

217

norodnoci i odmiennoci systemw prawnych poszczeglnych pastw czonkowskich, a take pogbiania zaufania do wszelkich decyzji wydawanych przez organy sdowe innych pastw czonkowskich. Wdraanie podstawowej zasady, na ktrej opiera si przekazywanie osb ciganych, wie si z obaleniem klasycznych zasad obowizujcych do tej pory w procedurze ekstradycyjnej zasady podwjnej karalnoci i nieprzekazywania wasnych obywateli. Spowodowao to rzeczywiste osabienie samodzielnoci rozstrzygania o przekazaniu przez pastwa czonkowskie. Do podstawowych zarzutw przeciwko zasadzie wzajemnego uznawania orzecze mona zaliczy: a) Uznanie zasady wzajemnego uznawania orzecze za instrument niedostosowany do potrzeb wsppracy w sprawach karnych naruszajcy podstawow zasad suwerennoci pastwa. Objawia to ma si przez pozbawienie pastwa okrelenia, ktre czyny uznane zostan za karalne na jego terytorium. Obowizek implementacji przepisw prawa karnego ustalanego przez urzdnikw UE sprowadza zatem pastwa czonkowskie do biernego przyjcia ustalonych przepisw. Jednoczenie naley zwrci uwag take, e skutkiem bezwarunkowego przyjcia rozstrzygni organw sdowych innych pastw jest uznanie zaoe kryminalnych obcego pastwa mimo znaczcych rnic wynikajcych z odmiennych tradycji i kultur; b) zwizanie stosowania zasady wzajemnego uznawania z brakiem kontroli merytorycznej, co powoduje stosowanie najbardziej restryktywnego prawa. Prowadzi to do sytuacji, w ktrej pastwo o agodniejszych przepisach musi stosowa przepisy innego pastwa, ktre niejednokrotnie bd surowsze od wasnych regulacji. Taka sytuacja prowadzi do przenikania, a nawet rozszerzania zakresu stosowania prawa krajowego poza obszar jego obowizywania. Mimo takiego stanu rzeczy pastwa czonkowskie zobowizane s do pogbiania integracji w ramach przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci, czego rezultatem bdzie akceptacja sytuacji, gdy wasnych obywateli bdzie mona ciga nawet w wwczas, gdy wasny system prawny nie zakada kary za dany czyn12.

12

Ibidem, s. 116117.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 217

2011-03-19 21:57:33

218

Paulina Ryczkowska

Wszelkie dziaania UE opieraj si na wsplnym fundamencie, ktrym s oglnie uznawane cele i wartoci. Nie oznacza to jednak utraty tosamoci i suwerennoci. Do takiego pogldu przychyli si w wyroku z 18 lipca 2005r. Federalny Trybuna Konstytucyjny13, ktry wyrazi pogld, e nie mona nazwa naruszeniem zasady demokratycznego pastwa prawa trybu uchwalania przepisw w ramach wsppracy sdowej w sprawach karnych, gdy pastwa zachowuj kompetencj do implementacji tych przepisw do wasnych porzdkw krajowych. Ponadto pastwa czonkowskie chroni prawa czowieka na podstawie wsplnego systemu opartego na Karcie Praw Podstawowych.

Brak wymogu podwjnej karalnoci

Stosowanie zasady wzajemnego uznawania w dziaaniach pastw czonkowskich wyklucza niejako kwesti zachowania zasady podwjnej karalnoci. Brak kontroli decyzji wydawanych przez organy sdowe innego pastwa czonkowskiego jest wynikiem wzajemnej akceptacji przepisw prawnych obowizujcych w systemach prawnych pastw czonkowskich. Dlatego te w art. 2 decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania wymienione zostay przestpstwa, wobec ktrych zniesiona zostaa zasada podwjnej karalnoci. Katalog przestpstw, ktre stanowi fakultatywn przesank odmowy wykonania ENA, moe zosta poszerzony wedug procedury zawartej w art. 39 ust.1 traktatu o Unii Europejskiej przez jednogon decyzj Rady Europejskiej, po uprzedniej konsultacji z Parlamentem Europejskim14. Takie rozwizanie spotkao si z ostr krytyk. Przede wszystkim wynika ona z rnorodnoci nazewnictwa przestpstw w poszczeglnych pastwach czonkowskich. W katalogu przestpstw niepodlegajcych zasadzie podwjnej karalnoci znalazo si wiele poj niedookrelonych lub wieloznacznych. Brak definicji legalnych takich poj,
2 BvR 2236/2004. A. Grski, A. Sakowicz, Zagadnienia prawnokarne integracji europejskiej. Traktatowy chaos czy ad prawny?, [w:] M. Perkowski (red.), Wymiar sprawiedliwoci Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s. 342343.
14 13

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 218

2011-03-19 21:57:33

Europejski Nakaz Aresztowania

219

jak ksenofobia, rasizm czy przestpczo komputerowa powoduj trudnoci z ustaleniem, czy dane przestpstwo powinno by objte zasad podwjnej karalnoci, czy te nie15. Wiele kontrowersji wzbudzio take pytanie prejudycjalne do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci (ETS) zoone przez stowarzyszenie belgijskich adwokatw. Uznali oni bowiem, e choby czciowe zniesienie zasady podwjnej karalnoci narusza zasad okrelonoci czynw zabronionych i kar oraz zasad niedyskryminacji i rwnoci. ETS w wyroku z dnia 3 maja 2007 r. nie przychyli si do argumentacji belgijskiego Arbitragehofu. Swoje stanowisko uzasadni tym, e zasada okrelonoci czynw zabronionych jest czci ogln zasad prawa wsplnotowego, ktra swoje potwierdzenie znajduje w art. 7 Komisji Europejskiej16. Ponadto celem ustalenia katalogu przestpstw wyjtych poza stosowanie zasady podwjnej karalnoci nie bya harmonizacja prawa materialnego pastw czonkowskich na paszczynie okrelenia tych przestpstw oraz kar za nie obowizujcych, gdy oba te aspekty nadal pozostaj wyczn kompetencj pastw czonkowskich. Kady wniosek o ENA sprawdzany jest co do miarodajnoci i zasadnoci zastosowania tej procedury wedug prawa pastwa wydajcego nakaz. Pastwo to za zobligowane jest do przestrzegania zarwno wasnego prawa konstytucyjnego, jak i okrelonej w art. 6 TUE zasady okrelonoci czynw zabronionych. Jeli za chodzi o zarzuty przeciwko zasadzie rwnoci i niedyskryminacji, Trybuna odwoa si do swojego wczeniejszego orzecznictwa, w ktrym stwierdzi, i zasada niedyskryminacji polega na tym, aby nie traktowa sytuacji odmiennych jednakowo, a identycznych w sposb zrnicowany17. Niestety, mimo wyranego okrelenia zakresu tej zasady zdarzaj si nieuzasadnione przypadki rnicowania sytuacji obywateli pastw czonkowskich. Za przykad moe posuy polski ustawodawca, ktry zmieniajc brzmienie art. 55 polskiej Konstytucji, w sposb oczywisty dokona implementacji sprzecznej z decyzj ramow. Wedug znowelizowanego przez ustaw z dnia 8 wrzenia 2006 r.18 art. 55 Konsty15 16 17 18

P. Binas, P. Nalewajko, Europejski nakaz, s. 111135. Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284. P. Hofmaski, Europejski nakaz, s. 6667. Dz.U. nr 200, poz. 1471.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 219

2011-03-19 21:57:33

220

Paulina Ryczkowska

tucji RP obywatel polski moe zosta przekazany w trybie ENA tylko i wycznie wtedy, gdy popeniony przez niego czyn zabroniony stanowi przestpstwo wedug prawa RP lub stanowi przestpstwo w razie popenienia go na terytorium RP czy to w czasie jego popenienia, czy w czasie zoenia wniosku. Dopki nie dojdzie do penej unifikacji kodyfikacji prawa materialnego karnego, dopty rozwizanie przyjte w decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania dotyczcej ograniczenia stosowania zasady podwjnej karalnoci wydaje si w tym momencie rozwizaniem najlepszym i najbardziej precyzyjnym. W tym czasie pastwa czonkowskie powinny dy do najpeniejszego skonkretyzowana poj niejednoznacznych w taki sposb, aby organy sdownicze pastw wykonujcych ENA nie miay wtpliwoci co do stosowania bd nie zasady podwjnej karalnoci19.

Nakaz przekazywania wasnych obywateli

Tradycyjne procedury ekstradycyjne oparte s na bezwzgldnym zakazie wydawania wasnych obywateli. Takie stanowisko wynika z prawa obywatela do sdzenia przez sdzi krajowego, obaw przed nierzetelnym i dyskryminujcym procesem w obcym pastwie oraz obowizkiem pastwa do realizacji praw podmiotowych swoich obywateli. Kwestia klasycznej zasady niewydawania wasnych obywateli czy si z zasad suwerennoci pastwowej. Przestarzae i konserwatywne rozumienie zasady suwerennoci powoduje trudnoci w zaakceptowaniu przekazania wasnego obywatela pod jurysdykcj innego pastwa. Taka sytuacja negatywnie wpywa na rozwj wzajemnego zaufania, na ktrym opiera si caa wsppraca UE w ramach wsppracy sdowej w sprawach karnych20. Kwestie te s tym bardziej kontrowersyjne, e w konstytucjach pastw czonkowskich zakaz wydawania wasnych obywateli jest ujty w sposb bardzo zrnicowany. Przykadem moe by art. 16 ust. 1 niemieckiej ustawy zasadniczej, ktry zakazuje prze19 20

P. Hofmaski, Europejski nakaz, s. 6869. Ibidem, s. 6976.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 220

2011-03-19 21:57:33

Europejski Nakaz Aresztowania

221

kazania obywatela niemieckiego. Wyjtkiem jest ust. 2 tego artykuu, ktry daje moliwo przekazania obywatela niemieckiego na rzecz innego pastwa czonkowskiego bd Midzynarodowego Trybunau Karnego z zastrzeeniem przestrzegania zasady pastwa prawnego. Jednoczenie Federalny Trybuna Konstytucyjny (FTK) stwierdzi, i moliwo przekazania obywatela niemieckiego zostaje usprawiedliwiona respektowaniem przez pastwa czonkowskie Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (EKPCZ), Nie wyklucza si jednak kontroli przepisw krajowych pastwa wydajcego nakaz z zasad pastwa prawa. Tym samym FTK pozostawi sobie moliwo odmowy wykonania ENA w przypadku uznania ich niezgodnoci z zasadami pastwa prawa21. Ustp 2 zosta wprowadzony do ustawy zasadniczej na mocy nowelizacji z dnia 29 listopada 2000 r.22, bdcej wynikiem ratyfikacji przez Niemcy statutu Midzynarodowego Trybunau Karnego. Implementacja decyzji ramowej w takim brzmieniu zostaa jednak zakwestionowana przez Zwizkowy Sd Konstytucyjny. Doprowadzio to do koniecznoci kolejnej implementacji decyzji ramowej, ktra krytykowana jest natomiast na paszczynie braku odpowiedniej konkretyzacji katalogu przestpstw wyczonych spod dziaania zasady podwjnej karalnoci. Podobnie jak w niemieckiej ustawie zasadniczej, tak i w polskiej Konstytucji znajdujemy bezwzgldny zakaz ekstradycji polskich obywateli. W tej sytuacji Trybuna Konstytucyjny (TK) musia stwierdzi, czy ENA jest form ekstradycji, czy te mona go uzna za nowy instrument prawny sucy zwalczaniu przestpczoci transgranicznej. Trybuna stwierdzi, e ENA nie mona uzna mimo wielu istotnych rnic za jakociowo odmienny od ekstradycji instrument prawny. Uznano zatem, e pojcie ekstradycji obejmuje take przekazanie w trybie ENA. W obliczu takiej sytuacji Trybuna doszed do wniosku, i implementacja decyzji ramowej ma nastpi w taki sposb, aby nie pozostawaa w sprzecznoci z przepisami konstytucyjnymi. Rezultat taki mia zosta osignity przez odpowiedni zmian Konstytucji
B. Nita, Ograniczenia ekstradycji po zmianie art. 55 konstytucji RP a europejski nakaz aresztowania, Przegld Sejmowy 2008, nr 2(85), s. 106. 22 BGB1 I, s. 1633.
21

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 221

2011-03-19 21:57:33

222

Paulina Ryczkowska

RP, tak aby moliwe byo przekazywanie obywateli polskich innym pastwom czonkowskim na podstawie ENA23. Artyku 55 Konstytucji RP zosta znowelizowany na mocy ustawy z dnia 8 wrzenia 2006 r.24 Ustawodawca zezwoli na ekstradycj obywatela polskiego na wniosek innego pastwa lub sdowego organu midzynarodowego, jeeli moliwo taka wynika ze zobowiza midzynarodowych lub ustawy wykonujcej akt prawa stanowionego przez organizacj midzynarodow, ktrej czonkiem jest RP. Dodatkowo spenione musz by dwie przesanki: czyn objty ekstradycj zosta popenionych poza terytorium RP lub stanowi przestpstwo wedug prawa polskiego w czasie wydania wniosku bd popenienia przestpstwa. Ograniczenia zastosowane przez polskiego ustawodawc wydaj si niezrozumiae i zdecydowanie naruszaj postanowienia decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania25. Zasadniczo odmienne kontrowersje konstytucyjne rozwizywa Trybuna Konstytucyjny Republiki Czeskiej. W konstytucji Czech nie ma przepisw zakazujcych ekstradycji wasnych obywateli, dlatego te organy sdownicze nie zmagay si z interpretacj poj przekazanie i wydanie26. Istotnym za problemem okazay si przepisy stanowice, e nie mona zmusi obywatela czeskiego do opuszczenia wasnego kraju. Zanim implementowano do porzdku prawnego decyzj ramow, podjto prb zmiany konstytucji w celu zamieszczenia w niej wyranego sformuowania zakazujcego przekazania na podstawie ENA obywatela czeskiego. Parlament nie przychyli si jednak do wniosku o zmian konstytucji27. Brak sprzecznoci midzy ustaw implementujc a konstytucj zosta stwierdzony wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego z dnia 3 maja 2006 r.28. Kwestie konstytucyjnoci przekazywania wasnych obywateli na podstawie ENA rozstrzygane byy w sposb odmienny, co wynikaP. Hofmaski, Europejski nakaz, s. 7273. Dz.U. nr 200, poz. 1471. 25 B. Nita, Ograniczenia ekstradycji, s. 96102. 26 Zob. szerzej: P. Hofmaski, Europejski nakaz, s. 7576. 27 Ibidem. 28 Nr Pl. US 66/04. Tekst wyroku w jzyku angielskim dostpny jest na http.//www. law.uj.edu.pl/~kpk/eaw/judicial_decisions/Czech_Constitutional_Court.pdf
24 23

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 222

2011-03-19 21:57:33

Europejski Nakaz Aresztowania

223

o z rnorodnych realiw normatywnych. Sytuacja ta uzewntrznia, jak du odmiennoci cechuj si systemy prawne poszczeglnych pastw czonkowskich i jak wanym elementem wsppracy jest harmonizacja i zblianie przepisw prawa karnego29. Traktat lizboski daje pastwom czonkowskim kompetencj w tej dziedzinie wyraajc si w moliwoci tworzenia norm minimalnych. Przy ich uchwalaniu zastosowanie bdzie mia tryb proceduralny zwyky. Zarwno reforma wniesiona przez traktat lizboski, jak i wczeniejsze zmiany wprowadzane w porzdkach krajowych zdecydowanie przeniosy integracj w ramach wsppracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych na wyszy szczebel skutecznoci stosowania nakazu wydawania wasnych obywateli w procedurze przekazania30.

Zasada specjalnoci
Zasada specjalnoci (ograniczenie cigania) jest klasyczn zasad postpowania ekstradycyjnego. Jej pierwotn regulacj znajdziemy w art. 14 Europejskiej konwencji o ekstradycji z 1957 r. Wskazuje ona na zakaz cigania, skazania, pozbawienia wolnoci w celu wykonania kary, rodka zabezpieczajcego bd dokonania innego ograniczenia wolnoci za przestpstwo inne ni ujte we wniosku ekstradycyjnym31. Pewne modyfikacje teje zasady znalazy odzwierciedlenie w Konwencji Ekstradycyjnej Unii Europejskiej z 1996 r.32 Po pierwsze uznano, e zasada specjalnoci moe zosta usunita tylko i wycznie za wyran zgod pastwa wezwanego. Podobne prawo otrzyma take potencjalny ekstradowany, ktry moe wyrazi zgod na zniesienie dziaania zasady specjalnoci w stosunku do okrelonych przeP. Hofmaski, Europejski nakaz, s. 7476. A. Frckowiak-Adamska, Reforma europejskiej przestrzeni sdowej w Traktacie z Lizbony, [w:] A. Frckowiak-Adamska, R. Grzeszczak, Europejska przestrze sdowa, Wrocaw 2010, s. 170171. 31 K. Malinowska-Krutul, Ekstradycja a przekazanie w ramach europejskiego nakazu aresztowania, Prokuratura i Prawo 2007, nr 6, s. 107. 32 Konwencja o ekstradycji pomidzy pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej z dnia 27 padziernika 1996 r., Dz. Urz. WE C 313 z dnia 27 padziernika 1996 r.
30 29

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 223

2011-03-19 21:57:33

224

Paulina Ryczkowska

stpstw33.Wyjtek mog stanowi przestpstwa, co do ktrych okrelono okres, po ktrym zasada specjalnoci przestaje obowizywa. Na mocy art. 22 ust.1 decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania pastwa czonkowskie UE mog zrezygnowa ze stosowania zasady specjalnoci, ale tylko i wycznie w oparciu o zasad wzajemnoci. Nie jest to cakowite zniesienie teje zasady, gdy uzalenione jest to tylko od woli poszczeglnych pastw czonkowskich, co moe budzi spore kontrowersje i lk przed powstawaniem tzw. rajw ekstradycyjnych34. Dodatkowo pastwa po zoeniu stosownego owiadczenia przed Sekretarzem Generalnym Rady mog zaniecha ubiegania si o kadorazow zgod na pocignicie do odpowiedzialnoci ciganego za przestpstwa nieobjte wnioskiem ekstradycyjnym na podstawie domniemania wzruszalnego. Ponadto postanowienia art. 27 ust. 1 decyzji ramowej przewiduj katalog sytuacji, w stosunku do ktrych zostaje wyczona zasada specjalnoci, m.in., gdy: a) osoba, ktra miaa moliwo opuszczenia terytorium pastwa, do ktrego zostaa przekazana, w cigu 45 dni tego nie zrobia lub do tego kraju wrcia; b) przestpstwo nie podlegao karze pozbawienia wolnoci lub rodka zabezpieczajcego; c) brak podstaw do zastosowania ograniczenia wolnoci w trakcie procedury sdowej; d) osoba przekazana wyrazia zgod na wyczenie zasady specjalnoci w stosunku do konkretnych przestpstw (owiadczenie przed okrelonymi organami, musi by dobrowolne i wiadome); e) osoba, ktra ma zosta przekazana, zgodzia si na to, jednoczenie rezygnujc z zasady specjalnoci; f) organ sdowy wykonujcy nakaz przekazania wyrazi na to zgod, ale tylko i wycznie wtedy, gdy wniosek dotyczy przestpstwa, ktre samo mogoby sta si podstaw do przekazania35. Decyzja ramowa ogranicza bezwzgldne stosowanie zasady specjalnoci na trzy sposoby. Po pierwsze, przez wyliczenie przestpstw,
33 34 35

A. Grski, A. Sakowicz, Zagadnienia prawno karne, s. 336. Ibidem, s. 347. K. Malinowska-Krutul, Ekstradycja a przekazanie, s. 107108.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 224

2011-03-19 21:57:33

Europejski Nakaz Aresztowania

225

ktre nie podlegaj jurysdykcji teje zasady. Po drugie, daje moliwo wyczenia stosowania zasady ograniczenia cigania na podstawie porozumie midzypastwowych opartych na zasadzie wzajemnoci. Wreszcie po trzecie, daje take uprawnienie jednostkom. Tak zdecydowane rnice w pojmowaniu klasycznej zasady specjalnoci wprowadzone moc decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania utwierdzaj w przekonaniu o rewolucyjnym podejciu do wsppracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych.

Zakoczenie
Omwione wyej zasady funkcjonowania ENA wskazuj, jak bardzo kontrowersyjnym jest on instrumentem prawnym. Jego struktura zdecydowanie odbiega od klasycznie pojmowanego pojcia ekstradycji. Stosowanie ENA spowodowao znaczne skrcenie i przede wszystkim uproszczenie procedury przekazywania. Decyzja ramowa wprowadza cile okrelone terminy wykonywania ENA, ktre dostosowane s take do sytuacji zgody podejrzanego na przekazanie lub jej braku36. Istotnym elementem wpywajcym zarwno na jako, jak i szybko przekazania w trybie ENA ma zlikwidowanie czynnika politycznego, ktry mg mie wpyw na ochron potencjalnych terrorystw. Znalazo to swj wyraz w przekazaniu organom sdowym kompetencji do wydawania i przyjmowania wnioskw o ENA37. Mimo tak wielu rnic midzy systemami prawnymi pastw czonkowskich ENA jest rzeczywist i skuteczn form wsppracy pastw czonkowskich w sprawach karnych. Doskonalenie tej procedury bdzie miao bezsprzecznie wpyw na rozwj i budow wsplnej przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci, do czego zobowizay si wszystkie pastwa czonkowskie UE.
36 37

A.Grski, A. Sakowicz, Zagadnienia prawnokarne , s. 349350. Zob. szerzej: A. Grski, A. Sakowicz, Europejski nakaz, s. 146147.

STUDIA_ERAZMIANSKIE_2011.indd 225

2011-03-19 21:57:33