T.C. YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS DZLEMSEL HOMOTETK HAREKETLER ALTINDAT.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS SABT BANTLI KONVEYRLER VE BUNLARDAK GERG TERTBATLARININ NCELENMES

BERK GENCAY GENAKIR DANIMANNURTEN BAYRAK

YKSEK LSANS TEZ MAKNA MHENDSL ANABLM DALI KONSTRKSYON PROGRAMI YKSEK LSANS TEZ ELEKTRONK VE HABERLEME MHENDSL ANABLM DALI HABERLEME PROGRAMI DANIMAN PROF. MUSTAFA ALIVER STANBUL, 2011DANIMAN DO. DR. SALM YCE

STANBUL, 2013

T.C. YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS SABT BANTLI KONVEYRLER VE BUNLARDAK GERG TERTBATLARININ NCELENMES
Berk Gencay GENAKIR tarafndan hazrlanan tez almas ________ tarihinde aadaki jri tarafndan Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makina Mhendislii Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir. Tez Danman Prof. Mustafa ALIVER Yldz Teknik niversitesi Jri yeleri _____________________ _____________________

_____________________ _____________________

_____________________ _____________________

NSZ

Bu almada Transport Teknii konusundaki engin bilgi ve tecrbelerini esirgemedii ve benimle paylat iin almama katks olan Prof. Mustafa ALIVER hocama teekkrlerimi bir bor bilirim. Ayrca lisans ve yksek lisansa ait Transport Teknii ders notlarndan faydalandm ve bilgilerine dantm; Yard.Do.Dr. Ahmet SAIRLI ve Yard.Do.Dr.Muharrem BOOLU hocalarma da teekkrlerimi sunarm. Teknik ve grsel bilgi ve imkanlarn benimle paylaan KGM Ar Makine San. ve Tic. A.. yetkilisi Mak. Muh. Hayrullah E.KIRKANa sonsuz teekkrlerimi sunarm. Ocak, 2013 Berk Gencay GENAKIR

NDEKLER
Sayfa SMGE LSTES................................................................................................................... vi KISALTMA LSTES .............................................................................................................vii EKL LSTES ....................................................................................................................viii ZELGE LSTES .................................................................................................................ix ZET ..................................................................................................................................xi ABSTRACT.........................................................................................................................xii BLM 1 GR .................................................................................................................................. 1 1.1 1.2 1.3 BLM 2 KONVEYRLER .................................................................................................................. 2 2.1 Rulolu Konveyrler...................................................................................... 3 2.2 Zincirli Konveyrler ..................................................................................... 5 2.3 Bantl Konveyrler ...................................................................................... 8 2.3.1 letici Bantlar ...................................................................................... 11 2.3.1.1 Bant Kaplamalar .......................................................................... 14 2.3.2 Makaralar........................................................................................... 19 2.3.2.1 Darbe Makaralar ......................................................................... 22 2.3.3 Tambur Tertibat ................................................................................ 23 2.3.3.1 Tahrik Tamburu ............................................................................ 23 2.3.3.2 Tambur ap ................................................................................. 25 2.3.4 Gergi Tertibat.................................................................................... 28 Literatr zeti ............................................................................................. 1 Tezin Amac ................................................................................................. 1 Hipotez ........................................................................................................ 1

iv

BLM 3 BANTLI KONVEYRLERN HESABI ................................................................................... 29 3.1 Bant Genilii ............................................................................................ 29 3.1.1 Hz-Kapasite likileri .......................................................................... 32 3.2 Tambur evre Kuvveti ve Tahrik Gcnn Tayini ..................................... 33 3.3 GM Tayini ................................................................................................... 37 3.4 Bant Tipinin Tayini .................................................................................... 41 3.5 Sarlma As ve Kayma.............................................................................. 42 3.6 Bant Tahrik Durumu ve Gergi Kuvvetleri Hesab ...................................... 46 3.6.1 Eimsiz alma Durumu ................................................................... 46 3.6.1.1 Eimsiz Batan Tahrik Yntemi .................................................... 46 3.6.1.2 Eimsiz Kuyruktan Tahrik Yntemi............................................... 47 3.6.1.3 Her ki Yerden Tahrik Yntemi ..................................................... 47 3.6.2 Eimli alma Durumu...................................................................... 48 3.6.2.1 Yukarya Doru Tahrik Yntemleri ............................................... 49 3.6.2.2 Aa Doru Tahrik Durumunda ................................................... 50 3.7 Gergi Tertibatlar ....................................................................................... 53 3.7.1 Gergi Yolu .......................................................................................... 54 3.7.2 Vidal veya zel Gergi Tertibatlar ..................................................... 55 3.7.3 Arlkl Gergi Tertibatlar................................................................... 58 3.7.3.1 Bandn Alt Koluna Arlkla Gerdirme .......................................... 58 3.7.3.2 Tambura Arlk Asarak Gerdirme ................................................ 61 3.7.4 Elektrikli, Hidrolik veya Pnmatik Gergi Tertibatlar ......................... 65 3.8 Gergi Tertibat Uygulamalar ..................................................................... 67 3.9 rnek Problemler...................................................................................... 71 BLM 4 SONU VE NERLER ...................................................................................................... 74 KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 75 ZGEM ....................................................................................................................... 76

SMGE LSTES
A B C D Tama kesit alan Bant eni Diren katsays Tambur ap Bandn st ksmnda oluan kuvvet Bandn alt ksmnda oluan kuvvet Gergi arlk kuvveti letilen maln arl Birim bant arl Bant ve rulo toplam arl st ksm tayc makara arl Alt ksm tayc makara arl Toplam iletme ykseklii Egimli isletmelerde, iletme kapasitesi iin dzeltme faktr Emniyet katsays Gerek bant zorlamas Bandn bir katna ait yrtlma mukavemeti letme uzunluu Motor gc Tambur evre kuvveti Bant ekme kuvveti Sarlma taraf kuvveti, en byk bant ekme kuvveti Boalma taraf kuvveti Kuyruk tamburu bant ekme kuvveti Kuyruk tamburu bant ekme kuvveti letim hz letim debisi Dokuma katlarnn says Mal younluu

H K k

L N P T

V Q Z

vi

KISALTMA LSTES

DIN Kgf

German Industry Standard Kilogramforce

vii

EKL LSTES
Sayfa ekil 2. 1 ekil 2. 2 ekil 2. 3 ekil 2. 4 ekil 2. 5 ekil 2. 6 ekil 2. 7 ekil 2. 8 ekil 2. 9 ekil 2. 10 ekil 2. 11 ekil 2. 12 ekil 2. 13 ekil 2. 14 ekil 2. 15 ekil 2. 16 ekil 3. 1 ekil 3. 2 ekil 3. 3 ekil 3. 4 ekil 3. 5 ekil 3. 6 ekil 3. 7 ekil 3. 8 ekil 3. 9 ekil 3. 10 ekil 3.11 ekil 3. 12 ekil 3. 13 ekil 3. 14 ekil 3. 15 ekil 3. 16 ekil 3. 17 Rulolu konveyr ............................................................................................. 4 Rulolu konveyr zincir tertibat...................................................................... 4 Zincirli konveyr ............................................................................................. 5 Zincirli konveyr uygulamas.......................................................................... 6 Rulolu ve bantl konveyrn birlikte uygulamas........................................... 7 Bir bantl konveyrn temel elemanlar ........................................................ 8 Bir bant tesisinin ematik grnts ............................................................. 9 letici bantlarn yaps ................................................................................... 12 Konveyr bantlarnn bant mukavemetleri .................................................. 18 Makara gruplar............................................................................................ 19 Makaralarn tamburdan itibaren dzeni...................................................... 20 Makara montaj resmi ................................................................................... 21 Lastik kapl darbe makaralar ....................................................................... 22 Dn makaras ............................................................................................ 23 Bantl konveyr ve elemanlar ..................................................................... 23 Tahrik tamburunda meydana gelen gerilim ve kuvvetler ............................ 25 Bant tama kesiti ......................................................................................... 30 Gergin ve gevek koldaki kuvvetler.............................................................. 33 Bant ekme kuvvetlerinin dalm ............................................................... 36 Tambur zerinde bandn sarlma asnn lm ....................................... 43 Sarlma as hesap rnekleri ....................................................................... 44 Tamburun sarlma noktalarndaki gerilme dalm ..................................... 45 Eimsiz tahrik yntemleri ............................................................................ 47 Yukarya doru tahrik yntemleri ................................................................ 49 Yukar doru tahrik yntemi ........................................................................ 50 Aaya doru tahrik yntemleri .................................................................. 51 Aaya Tahrik Yntemi ............................................................................... 52 Ortadan arlkl aaya tahrikli bant sistemi .............................................. 53 Vidal gergi mekanizma modeli .................................................................... 55 Vidal gergi tertibat katalog rnei ............................................................. 57 Arlkla gergi tertibat mekanizma modelleri ............................................. 58 Bandn alt koluna arlk sarktlarak yaplan gergi yntemi ........................ 59 Bandn alt kolundan yaplan arlkla gergide oluan kuvvetler .................. 60 viii

ekil 3. 18 ekil 3. 19 ekil 3. 20 ekil 3. 21 ekil 3. 22 ekil 3. 23 ekil 3. 24 ekil 3. 25 ekil 3. 26 ekil 3. 27 ekil 3. 28 ekil 3. 29 ekil 3. 30 ekil 3. 31 ekil 3. 32 ekil 3. 33 ekil 3. 34 ekil 3. 35 ekil 3. 36 ekil 3. 37 ekil 3. 38 ekil 3. 39

Arlk sarktlarak yaplan gergi katalog rnei ........................................... 60 Tambura arlk asarak yaplan gergi yntemi ............................................. 61 Tambura arlk asarak yaplan gergide oluan kuvvetler............................ 61 Uzun bir maden iletmesi konveyr .......................................................... 63 Yukarya ekilen bantta tahrikten sonra yaplan gerdirme rnei .............. 63 Aaya ekilen bantta tahrikten nce yaplan gerdirme rnei ................. 64 Arlk sepeti kullanlarak yaplan arlkl gergi tertibat ............................. 64 Arlkl gergi kullanlrken dikkat edilmesi gereken silgi tertibat ............... 64 Silgi tertibatnn tambur zerinde uygulamas............................................. 65 Elektrik, hidrolik veya pnmatik gergi tertibat mekanizma modelleri ....... 65 Hidrolik gergi tertibat .................................................................................. 66 Hidrolik gergi tertibat kat modeli ............................................................... 66 Teleskobik, bantl konveyr ......................................................................... 67 Vidal gergi tertibat, gergi tamburu ve tambur muhafazas ....................... 67 Vidal gergi tamburunun tek tarafnda bulunan sfr hz alteri ................. 67 Bandn alt koluna arlk sarktmada kullanlan sepet konstrksiyonu ....... 68 Vidal gergi tertibat mekanizmal modeli .................................................... 69 Mekanizmann band gerdii pozisyon ........................................................ 69 Mekanizmann band sald pozisyon ......................................................... 69 Bant gergi kontrol sistemi ............................................................................ 70 Gergi kontrolr rulosu zerindeki kuvvet dalm .................................... 70 Gergi kontrolrnn tambur ivmelenmesi anndaki ktlar ...................... 71

ix

ZELGE LSTES
Sayfa izelge 2. 1 izelge 2. 2 izelge 2. 3 izelge 2. 4 izelge 2. 5 izelge 2. 6 izelge 2. 7 izelge 2. 8 izelge 2. 9 izelge 3. 1 izelge 3. 2 izelge 3. 3 izelge 3. 4 izelge 3. 5 izelge 3. 6 izelge 3. 7 izelge 3. 8 izelge 3. 9 izelge 3. 10 izelge 3. 11 izelge 3. 12 izelge 3. 13 Sevk edilen malzemeler iin maksimum eim deerleri ......................... 11 Pamuk dokuma bantlar iin nerilen tabaka saylar .............................. 14 Alt ve st kaplama kalnlklar ile uygulama rnekleri............................. 16 letici bantlarnda kullanlan kauuk malzemelerin zellikleri ................ 16 eitli karkas malzemelerinin zellikleri ................................................. 17 Rulolar aras mesafeler............................................................................ 22 Tambur apnn hesaplanmas iin c sabitleri ......................................... 26 En kk tambur apnn hesab iin diyagram ....................................... 27 elik halat dolgulu bantlar iin en kk tambur ap ............................ 28 Bant genilii ve tekneleme asna bal tama kesit alan ................. 30 Tama kesit alan k dzeltme katsays................................................... 31 Minumum bant genilikleri ..................................................................... 31 nerilen bant hzlar ................................................................................ 33 letim uzunluuna bal yan diren katsays C nin bulunmas ................ 35 iin belirlenmi deerler ..................................................................... 37 Dokuma bantlar birim arlklar ............................................................. 38 elik telli bantlar birim arlklar ............................................................ 39 Rulo istasyonu basna, dnen tayc rulolarn arl ............................... 40 Rulo takm arlklar ............................................................................... 41 Tambur zerindeki nemin srtnme katsaysna etkisi .......................... 43 Lastik iletme band ile tahrik tamburu arasndaki srtnme katsaylar. 54 Gergi yolu ile aks mesafesi arasndaki iliki............................................. 55

ZET

SABT BANTLI KONVEYRLER VE BUNLARDAK GERG TERTBATLARININ NCELENMES

Berk Gencay GENAKIR Makina Mhendislii Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi Tez Danman: Prof. Mustafa ALIVER Bugn endstride iletme ekonomisine en fazla etki eden faktrlerden biri malzeme iletimidir. Bantl konveyrler, srekli malzeme iletiminde birok uygulama alanlar iinde en elverili sistemi olutururlar. Eriilebilen yksek tama kapasitesi, uzun mesafelere yk tama yetenei, transport yolunun kavisli olabilmesi, basit tasarm, hafif yap, gvenilir iletme gibi zellikler bantl konveyrleri en ok kullanlan transport makinesi durumuna getirmitir. Endstrinin, bantl konveyrlere bu denli ihtiyac varken ve bu kadar ok uygulama alan buluyorken, sistem tasarmnda enerji verimliliinin rol byktr. Bu almada bantl konveyr tasarm ve zelliklede enerji verimliliini etkileyen gergi tertibatlarna yer verilmitir. Hangi durumunda hangi gergi ynteminin uygun olabilecei belirtilmitir. Ayrca gergi kontrolnn nasl yapldna deinilmitir. Anahtar Kelimeler: Bantl konveyr, gergi tertibatlar, bant gergisi

YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS xi

ABSTRACT

BELT CONVEYORS AND THER BELT TENSON UNTS RESEARCH

Berk Gencay GENAKIR Department of Mechanical Engineering MSc. Thesis Advisor: Prof. Mustafa ALIVER In view of today, the one of the things to fact of companys finance is convey. Most efficient way to convey is the belt conveyors in the constant conveying systems. The features which are accessible of high conveying capacity, capability of conveying long distances, ability of arched conveying ways, simple designs, light constructions, safety applications etc. are made belt conveyor which is used in most popular type of transport machines. The role of energy efficiency is huge when the industry needs such a belt conveyors and those have a big application field. In this study, it is aimed at designing belt conveyors and especially belt tension systems which are one of the factors of energy efficiency. Which method can be used in which condition is insisted on. How the conveyor belt tensions can be under control is insisted as well. Keywords: Belt conveyors, tension methods, belt tension

YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES xii

BLM 1 GR
1.1 Literatr zeti

Bantl konveyrlerin bantlar ve standartlar, tahrik mekanizmalar, tamburlar ve rulolar, mal ykleme tertibatlar, hesaplama yntemleri, hz ve alma standartlar hakknda almalar yaplm ve olduka fazladr. Fakat gergi tertibatlarnn eitleri ve bunlarn hesap yntemlerine dair almalar yok denecek kadar az ve ierii zayf, n planda tutulmam almalardr. 1.2 Tezin Amac

Ben bu almamda bantl konveyrleri ve bantl konveyrlerde gergi tertibatlarn inceledim; kullanlan gncel yntemleri ve yntemlerin seim parametrelerini ve hesap ekillerini yazmay amaladm. almamda literatr almalarndan ve sanayiden de aratrmalarm, gncel uygulamalar ekledim. 1.3 Bulgular

Literatr, sanayideki aratrmam ve kendi almalarm sonucu elde ettiim verilerin sentezine bir de bantlarn gergi kontrol zerine bir alma ekleyerek, gncel sanayi uygulamalarnn daha uzun mrl ve uygulamann iletmesini daha salkl klacak bir alma ortaya koymu bulunmaktaym. letmelerde pek kullanlmayan konveyr bant gergi kontrol nitelerinin de gerekliliini alma sonucunda grmekteyiz.

BLM 2 KONVEYRLER
Tama, kelime anlam itibariyle; bir ykn iki nokta arasnda en ksa yoldan, en gvenli ekilde ve minimum enerji sarfiyat yaplarak transfer edilmesi ilemidir. Tama sistemi; imalat endstrisi ve hizmet sektrlerinde kullanlan; hareket (yksek verim, dk maliyet), zaman (ihtiya duyulan zamanda orada olma), miktar (doru adet, arlk, hacim sayda temin edilme), yer (ihtiya duyulan yerde olma) ve kullanm alan (depolama yeri) faktr fonksiyonlarn ieren, ykn; tanmasn (ykleme, sevk, lokasyon ii-d tama, boaltma), paketlenmesini (torba, kutu, kasa, vb., ambalajlama) ve depolanmasn (proses ii, ksmlar ii-aras, lokasyon ii-d faaliyetleri) salayan; metot, hizmet ve ilem bileenlerinin bir kombinasyonudur. Bu tanm gerei olarak, endstriyel tama sistemi; imalat ve hizmet endstrilerinde faaliyet gsteren tm sektr firmalarnn kullanmna ynelik olarak gelitirilen ve tm tama ekipmanlarn, vastalarn ve bunlarn sahip olduu tm fonksiyonlar bnyesinde barndran faaliyetler btn olarak tanmlanabilir. Endstriyel tama sisteminde temel tasarm kavramlar; ykn cinsi (para-birim yk: say ile tanmlanabilen, yl-dkme yk: taneli yapda), tama sekli (yatay, dikey, eimli, rotasyon el, vb.), arlk, tama mesafesi, istasyon says, tahrik sistemi tr, alma toleranslar ve retim/montaj kolayl faktrleridir. Tama sistemlerini ve onu oluturan ekipmanlar standart ve basit bir snflandrmaya tabi tutabilmek imkansz derecesinde zordur. rnek vermek gerekirse, iki nokta arasnda bardak tama ilemi ile otomobil tekerlei tasma ilemi arasnda fonksiyon benzerlii dnda az sayda benzerlik bulunur. Bu sebeple, tama sistem bileenleri iin, ekipman zellikleri dikkate alnmak suretiyle ancak genel snflandrmalar
2

yapabilmek mmkndr. Bunlar; yaplarna gre, kullanm alanlarna gre, tanacak malzeme zelliklerine gre veya alma ilkelerine gre snflandrmalardr. alma ilkeleri dikkate alnarak yaplan bir snflandrmada tasma ekipmanlarn iki ana grupta incelememek mmkndr; 1. Srekli tayclar (konveyrler), tasma ilemi tamamlandktan sonra almaya devam eden, 2. Kesikli tayclar (kaldrma makineleri), tasma ilemi tamamlandktan sonra duran, sonraki isleme kadar almayan. Konveyrler; proses ii malzemeyi sabit bir hat zerindeki iki nokta arasnda yl/gruplar halinde veya tek/ift ynl olarak ve srekli tayabilen sabit veya portatif aralardr. Konveyrler, farkl zellik ve fonksiyondaki fabrikasyon ilemlerini bir ak semas zerinde birletirebilen, sistemin daha etkin ve verimli almasn salayan balayc ve btnletirici ekipmanlardr. nsan vcudundaki kan damarlar gibi tm isletmeyi saran ve ihtiya duyulan malzemeyi; zamannda, gerekli olan yere ulatran ekipmanlardr. 2.1 Rulolu Konveyrler

Rulolu konveyrler; tahrik aktarma sisteminin zelliine baklmakszn, ykn rulolar zerinde tanabildii konveyrlerdir. alma ilkelerine gre; g alan ve avare rulolu olmak zere iki grupta incelenirler. Konveyr rulolar birbirlerine zincir ya da kay gibi aktarma elemanlar yardmyla srekli olarak bal durumdadr. Tahrik grubu tarafndan retilen g tm rulolarn ayn anda dnmesini salayarak, rulo-yk arasnda oluan srtnme kuvveti yardmyla ykn transfer edilmesini mmkn hale getirir.

ekil 2.1 Rulolu konveyr Avare rulolu konveyrlerde kuvvet dorudan yke uygulanr. Rulolar arasnda bal bir hareket sz konusu deildir. Yke uygulanan bir ilk kuvvet sayesinde (statik srtnme > dinamik srtnme) rulolar dner. Bylece, oluan srtnme kuvvetinin ykte ve rulolarda oluturaca andrma etkisi minimize edilmi olur. %1-1,5 eimli olarak kurulan avare konveyrlerde hareketin sreklilii bu a sayesinde ve ykn arl tarafndan oluturulan kuvvet tarafndan salanr.

ekil 2.2 Rulolu konveyr zincir tertibat Rulolu konveyrlerde karlalan temel dezavantajlar unlardr; Rulo eksen kaklklar: Rulo dililerinin zincirler yardmyla birbirine baland konveyrlerde, eer rulo dili eksenleri arasnda kaklklar varsa, bu durumda zincirlerin kopmasna kadar gidebilen ciddi tasarm ve imalat problemlerinden bahsetmek mmkn olur. Bu nedenle rulo dililerinin ayn eksende olmasna dikkat edilmelidir.
4

Rulo yzeyi zellikleri: Ykn transferler srasnda rulo kaplamalarna zarar vermesi durumu dikkate alnmaldr. Bu gibi durumlarda yksek dayanml kauuk rulo kaplamalar kullanlabilir.

Dili yzeyi zellikleri: zellikle dili imalatlar olduka nemlidir. Doru malzeme seimi, doru yzey ilemleri ve gerektii miktarda sertlik deeri konusunda hassas olunmaldr.

2.2

Zincirli Konveyrler

Zincirli konveyrlerde hareket, bir motor tarafndan tahrik edilen sonsuz bir zincirle salanr. Dorudan tahrik nedeniyle srtnme kayplar azdr. Zincirli konveyrlerde kullanlan zincir, yk, zerinde tasma zelliine sahiptir. Zincirli konveyrler; akmlasyon zincirli konveyrler ve standart zincirli konveyrler olmak zere iki ksmda incelenebilir.

ekil 2.3 Zincirli konveyr Akmlasyon zincirli konveyrler, zincirin srekli tahriki halinde bile ykn konveyr zerinde istenilen noktada durdurulabilmesine olanak tanr. Bu konveyrlerin en byk avantaj hassas konumlama gerektirmeyen uygulamalarda buffer alanlar oluturmaya imkan salamasdr. Bu zellii sayesinde zellikle otomatik imalat yaplan retim hatlarnda malzemenin bekletildii sre boyunca baz ilemlere tabi tutulabilmeleri mmkn hale gelir. rnein, bir kaynak hattnda, kaynak istasyonlar arasnda transfer edilen birden fazla sayda parann akmlasyon zincirli konveyrler zerinde

bufferlanarak soutulmas ve sonrasnda takip eden kaynak ileminin yaplmas zaman ve alan kayplarna neden olmadan salanabilir.

ekil 2.4 Zincirli konveyr uygulamas Dier bir avantaj, seri retim yaplan montaj hatlarnda, eer hat boyunca farkl blgelerde farkl saylarda rn younlamalar grlyorsa, bu durumda hattn baz noktalarn stok alanlar olarak kullanmak zere akmlasyon zincirli konveyrlerle desteklemek mmkndr. Akmlasyon zincirli konveyrlerin dezavantajl yanlar ise; zel zincir gereksinimi, zincirler iin yatakl ase imalat gereksinimi ve ekstra stoper ihtiyalar nedeniyle ortaya kan ksmen yksek imalat ve tasarm maliyetlerdir. Standart zincirli konveyrler, alma prensibi olarak dur-kalk alan sistemler iin daha uygundur. Yk ile zincir arasnda oluan srtnme kuvveti transfer ileminde daha etkindir. Bu nedenle konveyrn almas srasnda ykn durdurulmas dnlmez. Zincirli konveyrlerde karlalan temel dezavantajlar unlardr; Konveyr Boyutlar: Konveyrler ksa llerde dizayn edilmelidir. Bylece, imalat yada montaj srasnda konveyrler boyunca oluabilecek tasarm d lsel deiimlerin, dili eksensel kaklklar yada dnklklerinin tespiti ve zm daha kolay olacaktr.

Uygun Gergi Tertibat: Zincirlerin srekli olarak gergin vaziyette tutulabilmeleri iin ve her sonsuz zincir iin bir tane olmak zere zincir gergi gruplar kullanlr. Bu gruplar, manuel yada yayl olabilecei gibi gazl pistonlar kullanlarakta oluturulabilir. rnein, standart bir gazl gergi kullanm iin, kullanlacak pistonun stroku gergi ayarnn slot boyu kadar olmaldr. Bylece zincir, slot basndan sonuna kadar belirli bir gergi kuvvetine maruz braklabilir. Strok sonuna ulaldnda zincirden bakla kartlmas suretiyle gergi ayar tekrar yaplr.

Zincir Kalitesi: Akmlasyonlu zincirler, zel retim zincirlerdir. retimleri srasnda, kullanlan bakla, pim gibi zincir paralarnn kalitesi byk nem tar. Zincir retiminde dk kalite rn kullanmnn ciddi kullanm sakncalar douraca unutulmamaldr.

Motor Mili ve Dili Kalitesi: Kullanlacak olan tahrik mili ve dililerin malzemelerinin yeterli kalitede olmas ve uygun yzey islemelerinin (taslama, sertletirme, kaplama) yaplm olmas zorunludur.

Rulolu ve zincirli konveyrlerin birlikte kullanm, zellikle 90 dereceli dnlerde, iki konumlu bir liftle birlikte alarak, parann konveyr st konum pozisyonu deitirilmeden sadece gidi istikametinin deitirilmesini mmkn klar. Bylece, dner tabla ve konveyr ile zm daha zor ve pahal olan baz problemlere daha basit ve ucuz zmler oluturulabilir.

ekil 2.5 Rulolu ve bantl konveyrn birlikte uygulamas Yukardaki resimde, rulolu konveyr ykn x-eksenindeki ilerlemesini, zincirli konveyr y eksenindeki ilerlemesini, zincirli konveyrn altnda bulunan lift ise iki konumlu
7

olmak zere z eksenindeki hareketi temsil eder. Zincirli konveyr alt konumda iken, yk, baka bir konveyr tarafndan transfer edilerek zincirli konveyrn zerinde durur. Zincirli konveyr, yukar doru lift tarafndan kaldrlarak yk zerine almas (srtlamas) salanr. Zincirli konveyr alarak yk y ekseninde rulolu konveyr zerine transfer edilir. Transfer sonunda lift aaya inerek balang konumuna ular ve yk rulolu konveyr tarafndan alnarak x ekseni boyunca tanr. 2.3 Bantl Konveyrler

Bugn endstride iletme ekonomisine en fazla etki eden faktrlerden biri malzeme iletimidir. Bantl konveyrle, srekli malzeme iletiminde birok uygulama alanlar iinde en elverili sistemi olutururlar. Eriilebilen yksek tama kapasitesi, uzun mesaf elere yk tama yetenei, transport yolunun kavisli olabilmesi, basit tasarm, hafif yap, gvenilir iletme gibi zellikler bantl konveyrleri en ok kullanlan transport makinas durumuna getirmitir. Tanan malzemeler kuru veya slak, plverize hububatta olduu gibi tane veya kmrde olduu gibi para halinde olabilir.

ekil 2.6 Bir bantl konveyrn temel elemanlar Bantl konveyrler esas itibariyle iki kasnak arasnda gerilmi ve rulolarla mesnetlenmi usuz bir banttan ibarettir. Normal olarak bandn st yz malzemenin naklinde kullanlmakla beraber dn kolundan istifade edilen konveyrler de vardr. Malzemenin yklemesi ve boaltlmas konveyr boyunca herhangi bir noktada yaplabilir. Daha nce belirtildii gibi mesafeler uzun ve kapasite byk olursa bantl konveyr uygun malzemenin naklinde en ekonomik zm salar.
8

Byk kapasitede yma malzemenin srekli olarak uzun mesafelere yatay veya az meyille iletimi sz konusu olduu zaman, genellikle bantl konveyrler en uygun zm olmaktadr. Bu tip konveyrlerle kuru veya slak her trl malzeme

tayabilmektedirler. Bantl konveyrler gnmzde zellikle maden cevherleri, kmr, kum ve tahl gibi yma malzemelerin iletiminde baarl bir uygulama alan bulmutur. letilecek malzeme bir veya birka tambur tarafndan hareket ettirilen bant tarafndan tanr. [1]

ekil 2.7 Bir bant tesisinin ematik grnts Eimli olarak malzeme naklinde malzemeye bal olarak kullanlabilecek eim ortalamas 20 yi gememelidir. alma scakl olarak, bantl konveyrler 100-125 C scakla, zel sentetik bantl olanlar 150 C scakla, ve souk ortamlarda ise -20 C scakla kadar kullanlabilmektedir. Asgari 3 - 5 metrelik seyyar konveyrlerden birka yz metrelik sabit tesis konveyrlerine kadar muhtelif boylarda konveyrler yaplmaktadr. Ayrca konveyrleri seri olarak altrmak suretiyle malzemenin iletim mesafesini birka kilometreye karmak mmkndr.[3] Bantl konveyrn malzeme naklindeki salad avantajlar u rnekle aklayabiliriz: M.. 2800 yllarnda ina edilen Gize Piramidinin inaatnda yaklak olarak 100.000 ii 30 yl almtr. Bu piramidin hacmi kadar toprak (2.600.000 m3) bugn 3 m geniliinde bir bantl konveyrle 130 saatte (20.000 t/h) tanabilirdi. Bantl konveyrlerin balca kullanm alanlar:[2] Maden ocaklar Cevher hazrlama tesisleri Dkmhanelerde kum hazrlama tesisleri
9

Termik santraller Liman ykleme ve boaltma tesisleri Byk inaat antiyeleri Hafriyat ve beton hazrlama tesislerinde Kimya, kat, imento ve eker sanayinde Tahl silolarnda

Maden kuyularnda ham maddenin ve cevherin istihsalinde iletme ekonomisinin en nemli faktr malzeme naklidir. Bu halde gerekli olan malzeme nakli maden kuyusundan tasfiye edilinceye kadar, arada krma, tme, eleme, ykama, konsantrasyon ilemleri ve artklarnda nakli ilave edilmek zere bir seri ilemden ibarettir. Bundan sonra elde edilen malzemenin depolanmas ve demiryolu veya gemiye yklenmesi sz konusudur. Maden islerinde kmr, demir filizi ve dier ham maddelerin naklinde yksek kaliteli bantlar daha ok tercih edilmektedir. Modern enerji santrallerinde malzeme depolama ve nakil problemi nemle gz nne alnan noktalardan biridir. Bugn yerlerinin kullanll yeterince olmayan kk santraller dnda, btn enerji santrallarnda bantl konveyrler kullanlmaktadr. Gerekten bantl konveyrler kmrn vagon veya gemilerden bankerlere naklinde kullanlabilecek tek metot olarak kullanlmaktadr. Limanlarda maden cevheri, kmr, tahl vb. gibi malzemenin ykleme ve boaltlmasnda malzeme naklinin byk tonajlarda ve en ksa zamanda yaplmas istenir. Bu sebepten liman iletmelerinde sabit ve hareketli bantl konveyrler kullanlmaktadr. rnein Haydarpaa Limann silosunda her birinin genilii (B) 800 mm , uzunluu (L) 215 m ve kapasitesi (Q) 200 t/h olan iki bantl rhtm konveyr sayesinde gemiye nakil kapasitesi 400 t/h ' tir. [3] Bant gzergahnn eimi; tanan malzeme ile bant kay arasndaki srtnme katsaysna, malzemenin srarj (ylma) asna bal olan bir maksimum deere kadar artrlabilir. Malzemenin bant zerinde gvenli bir ekilde tanabilmesi iin bant gzergahnn alabilecei bu maksimum eim, bant kay ile malzeme arasndaki srtnme katsaysna denk gelen adan 7-10 daha az olmaldr. Bant gzergahnn alabilecei maksimum eim deerleri aadaki tabloda ayrca verilmitir. [4]

10

izelge 2.1 Sevk edilen malzemeler iin maksimum eim deerleri Linyit briket.. 12 ri taneli cevher 18 Kk taneli cevher 25 imento. 20 Tahl 18 Toz kire 23 Elenmi kok 17 Elenmemi kok.. 18 Kuru kum... 18 Nemli kum 27 Antrasit.. 17 Tvnan ta kmr. 18 Ta kmrtozu.. 22 Elenmemi krma ta.. 18 Kuru toprak. 20 Nemli toprak 25

Bir bantl konveyrn ana elamanlar genel olarak unlardr; a) Malzemeyi nakleden bant b) Tayc ve dn makaralar c) Ba, kuyruk, gergi ve saptrma tamburlar d) Tahrik dzeni e) Gergi dzeni f) asi g) Ykleme dzeni h) Boaltma dzeni i) Bant temizleme dzeni j) Dier tehizat 2.3.1 letici Bantlar leticilerde bant, malzemenin nakledilmesi ek olarak hareket iin gerekli olan ekme kuvvetine, malzemenin mekanik ve korozif andrma tesirine, rutubete ve scakla dayankl olmaldr. ekil 2.8de iletici bandnn yaps grlmektedir.

11

ekil 2.8 letici bantlarn yaps Bant ayrca malzemenin ykleme blgesinde darbe tesirine, rulolara ve kasnaklara sarlmasndan tr eilmeye ve santrifj kuvvete de maruzdur. Bir iletici bandnn aadaki zelliklere sahip olmas gerekir: [5] Az nem ekme zellii Yksek dayanm Dk zgl arlk Az uzama Tamburlara sarlma ve oluklamadan dolay oluan etkilere dayanm Erilik deiimlerinin neden olduu alternatif gerilmelere dayanm Malzemenin andrc etkilerine dayankllk ve uzun mr Kimyasal etkilere kar diren.

Konveyrlerde kullanlan bantlar, iyaplarna gre iki gruba ayrlr. Bunlar; dokuma bantlar ve elik telli bantlardr. TS547, Konveyr Kaylar Standard kullanlan malzemelerle ilgili zellikleri verir. Bant yapmnda yaygn olarak kullanlan dokuma malzemeleri aada verilmitir. Doal pamuk: Uzun zamandr bant imalinde kullanlmaktadr. Islandnda dayanmnn artmas, yksek nem ekmesi, ancak dk boyutsal stabilizesi ve kften etkilenmesi zellikleri arasndadr. Cam yn: Yksek scaklkta kullanlabilmesi iyi bir zellik olmasna ramen, dk uzamas bant imalinde snrl kullanmna neden olmutur. Naylon-Polyamid: Yksek dayanm, yksek uzama, anma, yorulma ve darbeye dayanm zelliklerine sahiptir. Arlnn % 10 kadar nemi absorbe edebilir. Buna karn dk boyutsal stabilite ve kfe kar yksek dayanm sergiler. Gnmzde bant retiminde % 20 orannda kullanlmaktadr.
12

Polyester: Yksek dayanm, anmaya ve yorulmaya dayanm sergiler. Olduka dk nem ekme ancak yksek boyutsal stabilizesi vardr. Kften etkilenmez. 1960lardan itibaren bant dokumas olarak tercih edilir. Bugn polyester % 75 orannda bant imalinde kullanlr.

elik: Yksek dayanm ve dk uzamann istendii yerlerde kullanlr. ok az oranda kullanlmaktadr. malat glkleri nedeniyle birok uygulamada da elik kortlu karkas yap tercih edilmektedir.

Kevlar Aramid: elikten iki kat dayankl ve elik ile polyester aras uzama karakteristii sergiler. elikten daha hafiftir ve paslanmaz. [2]

Tabaka saysn belirleyen etkenlerden ilki; bant kayna uygulanan gerilme kuvvetleridir. Bu kuvvetlerin belli bir emniyet katsays ile tanmas gerekir. Bu konudaki geni aklama ileride verilecektir. Tabaka says zerinde etkili olan dier bir zellik ise banda verilen teknelemenin rulolar arasnda da korunmasdr. Tabaka saysn belirleyen nc ve en nemli etken ise bandn tambura sarlma kabiliyetidir. Bant tambur zerinde dnerken, dokuma tabakalarndan dta olanlar ekme gerilme kuvveti, ite olanlar ise basn gerilme kuvveti etkisi altnda kalrlar. Bu kuvvetlerden bir ksmn, tabakalar birbirine tutturan lastik malzeme zerine alr ve onlar rahatlatr. Gerilme kuvvetlerinin ar derecede bymesini engellemek iin bandn tabaka saysna da bir snr koymak gerekir. Bu nedenle pamuk dokuma bantlarda tabaka says en fazla 13 olmaktadr. Bandn tayaca kuvvetler daha fazla tabakay gerekli klyor ise, bu defa dokuma malzemesinin kalitesini artrmak rnein, yapay elyaf veya elik tel kullanmak gerekir. Bylece bandn tabaka says ve kalnl da azaltlm olur. izelge 2.2 Pamuk dokuma bantlar iin nerilen tabaka saylar [4] Bant genilii (mm) Tabaka says 3-4 3-5 3-6 3-7 4-8 5-10 6-12 7-12 8-12 300 400 500 650 800 1000 1200 1400 1600

13

Dokuma bantlar iinde en ok tercih edileni yapay elyafl bantlardr. Yapay elyaf (naylon) pamua gre hem daha ok yk tar, hem de rutubete, anma ve rmelere kar daha dayankldr. Bu olumlu yanlarna kar yapay elyaflar hem yangna kar dayankszdr, hem de bukle yaparlar. Bu dezavantajlarn gidermek iin naylon ipler pamuk dokuma ile kaplanm ve daha kullanl "Pamuk+Naylon" veya "Pamuk+Rayon" dokumalar elde edilmitir. Yapay elyafn bukle yapma zellii nedeniyle bu tr bantlarda tabaka says yedi ile snrlanmtr. Pratik uygulamada pamuk veya yapay elyaftan dokuma bantlarn yannda elik zl bantlara da rastlanmaktadr. Bu tr bantlarn karkas; ya birka milimetre apndaki elik tellerden rlerek yaplr veya dorudan elik halatlarn yan yana dizilmesi ile oluur. elik telin lastie iyi yapmasn salamak iin teller bakr veya pirinle kaplanr. Bu bantlarla ok uzun mesafeleri veya ykseklikleri bir tek bant tayc ile amak mmkn olmutur. 2.3.1.1 Bant Kaplamalar letici bandn ve karkas yapsn korumak ve bandn servis mrn uzatmak iin kullanlr. Kaplamalar, plastomer (tabii veya suni kauuk), plastomer (rn PVC) ve dier malzemeden olabilir. Makara tarafndaki ve tayc taraftaki kaplama kalnlklar iletilen malzemeye ve malzemenin besleme, boaltma, temizleme tarzlarna baldr. Bant kaplamalarnn kullanlma nedenleri, Srtnmeyi arttrmak. Eimli iletimlerde almay salamak Temizlenebilirlii arttrmak. Grsel gzellii arttrmak. Kesilme direncini arttrmak. Darbe dayanm salamak.

Bir iletici band aadaki gibi ksa sembollerle ifade edilebilmektedir. EP-160-1200-5-4/2-A1-D Burada, E: zg cinsi (Polyester)
14

P: Atk cinsi (Polyamid) 160: Minimum boyuna bez dayanm (daN/cm) 1200: Bant eni (mm) 5: Bez kat says 4: st kaplama kalnl (mm) 2: Alt kaplama kalnl (mm) A1: Kaplama kauuu snf, A1: Yksek anma dayanm A2: Orta anma dayanm F: Aleve dayankllk T1: 200C scakla dayankllk (Bant yzey scakl) T2: 120C scakla dayankllk O: Yalara dayankllk

D: Bant tipi D: Sonlu N: Sonsuz P: Profilli

15

izelge 2.3 Alt ve st kaplama kalnlklar ile uygulama rnekleri

Tablodan da izlenebilecei gibi kaplama kalnlklar tanacak malzemenin para byklne, andrclna ve spesifik arlna bal olarak deimektedir. Kauuk tabakada kullanlmakta olan malzemeler; iletici bantlarnda yaygn olarak kullanlan kauuklar izelge2.4 de verilmektedir. izelge 2.4 letici bantlarnda kullanlan kauuk malzemelerin zellikleri

16

izelge 2.5 eitli karkas malzemelerinin zellikleri

zellikle yer alt madenciliinde, ok tehlikeli sonular douran bant yangnlarndan korunmak amacyla bantlarn bir ksm 1950 ylndan beri yangna kar dayankl olarak retilmektedir. Yangna kar dayankl bant yanmayan bant deildir. Bu bantlar, kan bir yangn bytmeden, konulan standartlara gre, 15 saniyeden ksa bir sre iinde snmesine neden olan bantlardr. Kaplama maddelerinden olan tabii kauuun iine Neopren; Bunann iine Chlorparaffin katlmas bantlar yangna kar dayankl kla r. Bir dier kaplama maddesi olan PVC (Polyvinylchlorid) ise tek bana yangna dayankl bir maddedir. PVC kaplama, en az dier iki kaplama kadar anmalara da dayankl olup, zellikle keten dokuma karkasla ok iyi kaynap, bir btn oluturur. PVC bantlar gn getike daha yaygn kullanm alan bulmaktadr.

17

ekil 2.9 Konveyr bantlarnn bant mukavemetleri [5] Bandn Yanlara Kamas Problemi Bantl ileticilerin bant ekseninin iletici ekseni zerinde kalmasn salamak arttr. Bandn yana kamas malzemenin dklmesine ve bandn hasar grmesine neden olacaktr. Dz makaralarda bandn merkezlenmesi kolaydr; fakat l tayc makaral ileticilerde ise hareketli bir bant yksee trmanmak isteyeceinden bandn yksek olan yan makaralara kama ihtimali yksektir. Aadaki noktalar bandn yana kama ihtimalini arttrrlar; Eim as artmas Makaralar arasndaki mesafenin fazla olmas Makaralarn kaymal yatakl olmas Bandn rijit olmas nedeniyle orta makaraya oturmamas Bandn tam ortadan yklenmemesi Bant hznn yksek olmas Bandn makaraya iyi oturmamas Makara ve tamburlarn skmas ve zor dnmesi Ek yerinin dzgn yaplmam olmas Makara ve tamburlarn iletici eksenine tam dik olarak yerletirilmemi olmas Bant asisinin istikametinin ve tesviyesinin tam olmamas Akta alan ileticilerde rzgar etkisi
18

Bandn yanlara kamasn nlemek iin alnacak konstrktif nlemler unlardr; Yan makaralarn bandn hareket ynnde 1,5 ile 3 arasnda eimli yerletirilmesi, Ba ve kuyruk tamburlar bombeli yaplmas, Ba ve kuyruk tamburlar zerine yivler almas.

2.3.2. Makaralar Tayc makara (rulo) grubu en basit halde genilii banttan daha byk olan silindirik bir rulodan ibarettir. Bu tip dz tayc makara gruplar daha ok para malzemenin naklinde veya besleyici bantlarda kullanlr. Bantl ileticilerde makaralarn iki nemli grevleri vardr: Malzemeyi tayan banda veya dn ksmnda da bo banda destek olmak Gerektii zaman banda oluk ekli vermek

ekil 2.10 Makara gruplar Dier bir uygulama ise al bir ekilde dzenlenmi ikili, l, drtl ve beli olarak tertiplenen makara gruplardr (ekil 2.10b). Bu ekilde ileticinin tama kapasitesi arttrlmaktadr. Gnmzde yaygn olarak yatay bir rulo ve her iki yanda da yatayla a yapan birer rulo ieren l tayc makara gruplar kullanlmaktadr. Yan makaralarnn eiminin artmas ile kapasite de artmaktadr (ekil 2.10c). Geni bantlarda, banda daha iyi form verebilmek amacyla beli rulo gruplar kullanlmaktadr. Beli rulo gruplar pahal olmalarnn yan sra konstrksiyon ve yalama bakmndan da glkler doururlar.
19

Bu yzden gnmzde en geni bantlarda bile standart l makara grubu kullanlmaktadr. l bir hizada bulunan makara gruplarnda, bandn skmasn nlemek iin makaralarn st kenarlar arasndaki aralk 10 mmden byk olmamaldr. Makaralar genelde elik konstrksiyon bir asi zerine mesnetlenir. Makaralar tayan bu asi bant asisine civatalarla balanr. Makaralarn bant hareketine dik yn de ayarlanabilmesi iin makara asisi zerindeki delikler oval yaplrlar. Makara asisinin tasarm makaralarn kolayca sklp taklmasna imkan verecek ekilde olmaldr. Ar malzemelerin tanaca geni bantlarda makara asisinin yeteri kadar rijit olmasna dikkat etmelidir.

ekil 2.11 Makaralarn tamburdan itibaren dzeni Makaralar genel olarak sabit bir mil zerinde iki noktada yataklanm, serbest dnen bir borudan ibarettir. Bandn genilii (B), makara boyundan (L) toplam 50-100 mm daha ksa olmaldr(ekil 2.12). Makara konstrksiyonunda dikkat edilmesi gereken noktalar unlardr: Yalamann iyi olmas, Rulmanlara toz ve zararl maddelerin girmemesi iin iyi bir szdrmazlk, Yataklarn ar yklenmemesi iin makaralar hafif ve dengeli olmaldr, Seri imalatta ucuzluk salayacak bir konstrksiyon.

20

ekil 2.12 Makara montaj resmi Rulolar aras mesafe genellikle; tayc rulolarda 1,2-1,5 metre, dn rulolarnda 0,91,8 metredir. Bu mesafenin belirlenmesinde birok faktrn birlikte deerlendirmesi gerekir. Sabit gerilme kuvveti altnda yaplan deneyler; rulolar aras mesafe ve buna bal olarak rulolar arasndaki bant sehimi arttka, banttaki i srtnme kuvvetlerinin arttn gstermitir. Banttaki i srtnme kuvvetleri rulo ap artnca azalmaktadr. Bu bilgiler; rulolarn apnn byk, rulolar aras mesafenin ise kk tutulmas gereini ortaya koymaktadr. Dier tarafta rulolar aras mesafenin azaltlmas ayn mesafede daha fazla rulo kullanmak anlamna gelir ki, bu durumda da rulo yataklarndaki srtnmeler artm olacaktr. Banda etki eden gerilme kuvvetinin de rulolar aras mesafe zerinde olumlu bir etkisi mevcuttur. Gerilme kuvvetinin yksek olduu yerlerde rulolar aras mesafeyi artrmak, kk olduu yerlerde ise azalmak gerekir. Tm bu dnceleri birlikte deerlendirmek ancak yeryzndeki byk bant tayclarnda yararl olmaktadr. Yer altnda alan kk bant tayclar iin bu ayrntlara girmenin gerei yoktur. Yer altnda alan kk bant tayclar iin tayc rulolar aras mesafenin aadaki tabloda belirtilen deerlerde olmas tavsiye edilmektedir.

21

izelge 2.6 Rulolar aras mesafeler

Ykleme istasyonlarnda bant zerine den malzemenin oluturaca hasarlardan korunmak iin bu blgede tayc rulolar aras mesafe yukardaki tabloda verilen deerlerin yars kadar alnr. Dn rulolar aras mesafe ise tayc rulolar aras mesafenin yaklak iki katdr. 2.3.2.1 Darbe Makaralar ri paralarn banda ykledii yerde, bandn hasar grmemesi iin lastik kapl darbe makaralar kullanlmaldr. Lastik kaplama, darbe etkilerinin daha kolay absorbe edilmesi iin girintili kntl imal edilir.

ekil 2.13 Lastik kapl darbe makaralar Dn makaralar tek paral yapda olup, tayc makaralara gre daha az yk tadklar iin daha byk aralklarla yerletirilebilirler.

22

ekil 2.14 Dn makaras 2.3.3. Tambur Tertibat Konveyr bant sistemi, iki tambur arasnda bulunan sonsuz (usuz) banttan oluur. Tanacak yk bir taraftan yklenir dier yerden boaltlr. ekilde grlen bantl konveyr elemanlar: Tahrik tamburu (tahrik nitesine bal), dn tamburu (germe dzenine bal), st ve alt makara, klavuz rulo, gergi sistemi, motor ve elik konstrksiyondan oluur. Hareketin salanmas iin bant sistemine bir n gerilme kuvvetinin uygulanmas arttr.

ekil 2.15 Bantl konveyr ve elemanlar 2.3.3.1 Tahrik Tamburu Bant tahrik yntemleri, konstrksiyona ve tanacak malzemenin zelliine bal olarak; batan tahrik, kuyruktan tahrik veya ift tahrik olarak batan ve kuyruktan olabilir. ok tamburlu sistemlerde dk bant gerilmeleri meydana gelir ancak ilave motor ve dili sistemlerinden kaynaklanan ilave masraf yaratr. Banl konveyr konstrksiyonunda bant hareket hz ve tahrik gc bulunmasna etkiyen tasarm parametreleri olarak,

23

tama malzemenin zellikleri ve younluu ile konveyr kapasitesi; bant zellikleri, tama uzunluu ve eimi bilinmesi gereken teknik deerlerdir. Tahrik tamburu tarafndan kauuk banda iletilen evre kuvveti, bandn her iki ucundaki kuvvetlerin farkdr. Band tahrik etmek iin gerekli gc aadaki bileenlere ayrabiliriz. Sistemi bota altrmak iin gerekli olan g Malzemeyi yatay nakletmek iin gerekli g Malzemeyi dey olarak nakletmek iin gerekli g

Sistem bota alrken sadece srtnme kayplar karlanr. Bu halde rulolardaki ve tamburlardaki srtnme kayplarn tespit edebilmesi iin gerekir. Ancak ok sayda rulonun ayn srtnme karakteristiklerini vermesi g olduu gibi mekanik montaj ve imalat hatalar, hesap sonularna bir hayli tesir edebilir. Hatta zamanla alma esnasnda rulo yataklarnn yal olup olmamas ve kasnt yapmas bile srtnme kayplarn deitirebilir. Dier taraftan kaybn nemli bir ksmn tekil etmekle beraber hesaplanmayan u tesirler de vardr: Bandn rulo sralar arasnda tekil ettii erinin bant hareketi dolaysyla srekli deimesinden meydana gelen kayp. Bu kayp, bant hz rijitliine, rulolar arasndaki mesafeye ve rulo sralar arasndaki bandn maruz kald ekme kuvvetine baldr. Bandn formlu kesitindeki malzemenin rulolar zerinden geerken eklinin deimesinden meydana gelen kayp. Bu kayp da banttaki ekme kuvvetine, rulo eksen alarna ve rulo sralar arasndaki mesafeye baldr. u halde toplam srtnme kaybn bulmak iin btn hareketli paralarn srtnme kayplarn toplamak ve yukardaki tesirleri gz nne almak lazmdr. Bu ise imkansz gibidir. Pratik olarak srtnme kaybn hesaplayabilmek iin gerek nakledilen malzemenin gerekse konveyrn hareketli paralarnn toplam arl sisteme ait ortalama bir srtnme katsays ile arplr. Tecrbeler ortalama alan birok konveyr tesisat iin ortalama srtnme katsays 0.03 deerine esas alnabileceini gstermitir.

24

Yatay pozisyonda alan bir konveyrde bant boyunca etkiyen kuvvetler ekil 2.16da grlmektedir. Burada, ve kuvvetlerini salamak iin banda bir n gerilme

verilmesi gereklidir. Bu n gerilme, tahrik tamburunda gerekli olan minimum kuvvetini temin edecek kadar olmaldr. ekil 2.16da tahrik tamburu zerinde oluan bant kuvvet dalm gsterilmitir. Hareket ynne gre kuvvetler azalmaktadr.

ekil 2.16 Tahrik tamburunda meydana gelen gerilim(a) ve kuvvetler(b) 2.3.3.2 Tambur ap Tambur ap aadaki etkiler vastasyla tayin edilir: Msaade edilebilir bant uzamas, ekme kuvvetlerinden azami istifade, letme dorultusunda bandn eilme rijitlii, Bant ile tambur arasndaki kuvvet nakil kabiliyeti.

Eski DIN22101 de tambur ap, bant ile tambur arasndaki tahrik kabiliyetine gre hesaplanr: Verilmi olan deerler max. nakil kabiliyeti iin (0,35 kgf/cm2 ye kadar) byk tesislerde (~1 kgf/cm2 ye kadar) kullanlabilir. Bu nedenle tambur ap, bandn bant konstrksiyonu ve zorlanmasna gre dzenlenmelidir. D dokuma katlarndaki uzama %2 yi amamal, hatta %1 in altnda bulunmas daha iyi olmaktadr. Bitmi hazr bantlarda kopma uzamas %15 civarnda bulunmas gerektiinden, dokuma katlarnn srekli mukavemeti nispeten yksek deerde olmaktadr.

25

ISOda ve yeni DIN22101 de kopma uzamasnn alt snr en az %10 olarak tespit edilmitir, zel halleder daha da kk olabilir. Tambur aplar iin norm say serisi R10dur: 100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000, 1250, 1600, 2000 mm En kk tambur ap iin hesap forml olarak da; D=(100.dk)/c (2.1)

Geerli olup, D (mm) cinsinden hesaplanan en kk tambur ap, c ise msaade edilebilir eilme uzamasnn konstant deerini ve dk (mm) dokuma tabakasnn kalnln (kaplamasz) gstermektedir. C sabiti aadaki tablodan alnabilir; bunlar ekme elemanlarnn malzemesine, msaade edilebilir ekme kuvvetinden

faydalanlmaya ve hesaplanan tamburun cinsine bal olmaktadr.[1] izelge 2.7 Tambur apnn hesaplanmas iin c sabitleri [1]

Saptrma ve sardrma tamburlar iin c sabitleri, kuyruk tamburlar iin verilenlere gre daha byk olup, ayn zamanda, %100 de sarm as 30 , %30da sarm as >30 dan 90 ye kadar olmaktadr.

26

ift tamburlu tahriklerde, bandn eilme dorultusunun deimesi sebebiyle, yksek zorlanmalar ortaya kmaktadr. Bu halde band korumak iin, maksada uygun tarzda tambur ap daha byk seilmelidir. Bu sebepten, bu tahrik tarz iin, tambur apn uygun ekilde byltebilmek iin, izelge 2.7 de, %30 civarnda azaltlm, c deerleri gz nne alnmaldr. Hesaplanm olan deer, en yakn ve daha byk norm tambur apna yuvarlatlmaldr. izelge 2.8 de tambur aplar eitli c deerleri iin ekirdek dokuma kalnlna gre tanmtr. artlara gre en yakn daha byk norm tambur ap seilebilir. izelge 2.8 En kk tambur apnn hesab iin diyagram [1]

elik halatl bantlar iin tambur aplar izelge 2.9 da verilmitir. Takriben 100 kW dan itibaren tahrik gl tesislerde bant eki kuvvetleri, byk deerler aldndan, o zaman tambur d yzeyi ve tambur aln levhalarnn konstrksiyonuna dikkat

27

edilmelidir. Ayrca ykselen yzey basnc ile, bant ile tambur arasndaki srtnme katsays daha kk olabilir. izelge 2.9 elik halat dolgulu bantlar iin en kk tambur ap

Bant genilii 1000 mm ye kadar olan konveyrlerde, tambur genilii bant geniliinden 50 mm fazla; bant genilii 1000 mm den fazla ise tambur genilii bant geniliinden 75 ila 100 mm den fazla alnr. 2.3.4 Gergi Tertibat Gergi dzeni, bant kollarndaki gerekli ekme kuvvetini temin eder. Gergi kuvvetinin az olmas bakmndan gergi dzenini banttaki ekme kuvvetinin en az olduu yere yerletirmek tercih edilmelidir. ounlukla gergi dzeni konstrksiyonun elverili olduu yere konmaktadr. Bandn ekme kuvvetini ve dolaysyla tambur bant kaymasn kontrol eden faktrlerden biri bandn gerdirilmesidir. Bant yksz halde ve hareketsiz iken bandn her yerinde eit iddette olan gerilme kuvveti gerdirme mekanizmalar tarafndan

oluturulur. Tambur hareketini banda iletebilmek iin, hesaplamalarda da akladmz gibi, banda bylesi minimum bir gerilmenin verilmi olmas lazmdr. stelik bu gerdirmeyi; bir yanda bandn uzun mrl olmasn salarken, te yanda bantla tambur arasnda kaymaya neden olmadan yapmak gerekir. Bant tayclar gerdirmek amacyla kullanlan yntemler ise kategoridedir.

28

BLM 3 BANTLI KONVEYRLERN HESABI

Bir bantl konveyrde kay ana boyutlar ve gerekli motor gcn belirlemek iin kullanlan ilk veriler: letilecek ykn karakteristikleri Hesaplanm ortamla ve maksimum kapasite Konveyrn geometrisi ve ana boyutlar letme koullar (kuru veya slak ortam, ak veya kapal blge ve besleme ve boaltma yntemleri) 3.1. Bant Genilii

letme bandnn genilii, ilk olarak iletilen maln cinsine zellikle tane byklne gre seilmelidir. Prensip olarak dkme mallar iin dz bant kullanlmaz. Bunlar, eer mal iletme yolu zerinde syrlyorsa veya aks mesafesi ok ksa ise, gz nnde tutulmaldr. Eik rulolu bantlar dz bantlara nazaran daha byk bir doldurma kesitine sahiptirler. Genelde 30 den 45 ye kadar olan eik rulo alar kullanlmaktadr. Eik rulo kullanlmas bant ve konstrksiyonun daha kk ve daha ucuz olmasna yardmc olur. Bunun yannda iletim srasnda maln aaya dmesi seklindeki kayplarnda nne geilebilir.[3] Dkme ykler tandnda, bant geniliini konveyrn kapasitesi ve nakledilen malzemenin boyutu belirler. Para mal tanmas durumunda ise bu genilii paralarn says ve dtan da lleri belirler.

29

Tama kesit alann belirleyen byklkler; bandn genilii B, malzemenin srarj (ylma) as ve rulolarca salanan tekneleme as 'dr. Tama kesit alann aadaki ekle bal olarak yle hesaplayabiliriz:

ekil 3.1 Bant tama kesiti gen yksekliine h1, yamuk yksekliine h2 denecek olursa; A = gen alan + Yamuk alan ( ) ( )

(3.2) ( ) (3.3)

Bu ifadede iin 15 alnabilir. Alman DIN normlar tama kesit alannn alabilecei deerleri bant geniliine bal olarak tablo halinde vermitir. DIN 22101 'e ait deerler aadaki tabloda belirtildii gibidir. izelge 3.1 Bant genilii ve tekneleme asna bal tama kesit alan

30

Tabloda verilen bu deerler yatay bantlar iin geerlidir. Bant eimli ise bu deerleri aadaki tabloda verilen katsaylarla dzeltmek gerekir. izelge 3.2 Tama kesit alan k dzeltme katsays

Yeralt iletmelerinde verilen bu teorik tama kesit alanlarnn ancak % 70 -80 'i kullanlabilmektedir. Yeryzndeki bakml iletmelerde teorik alann % 100 den yararlanlabilir. Bant geniliini belirleyen sadece tama kapasitesi deildir. Tanan malzemenin tane boyu veya kenar uzunluu da bant geniliini belirleyen byklklerdir. Tama kapasitesine bal olarak seilen bant geniliinin, tane boyuna gre belirlenec ek bant geniliinden eit veya byk olmas gerekir. Tane boyu veya kenar uzunluuna bal olarak seilmesi gereken minimum bant geniliini aada verilen iki yaklamla belirlemek mmkndr. a tanan malzemenin tane boyu [ mm ] olmak zere; - Boyutlandrlm malzemede B > 3,3 a + 200 [ mm ] - Boyutlandrlmam malzemede B > 2a + 200 [ mm ] DIN 22101 'da boyutlandrlm malzemeler iin minimum bant genilii aadaki tablo ile belirtilmitir. izelge 3.3 Minimum bant genilikleri

a, parann boyutu olmak zere parann boyutu olarak alndnda

en byk para boyutu,

en kk

oran 2,5dan bykse malzeme

boyutlandrlmam malzeme olarak adlandrlr. Eer bu oran 2,5dan kkse malzeme boyutlandrlmtr denir.
31

Para mallar tamak zere tasarlanm bir bantta, bant genilii iletilecek ykn dtan da llerine ve bant zerindeki konumuna baldr. Mallar bandn iki kenarndan 50100 mm ieride olacak biimde yklenmelidir. 3.1.1 Hz-Kapasite likileri

Srekli tama yapan bant taycnn hz ve kapasitesi arasndaki ilikiyi aadaki bant ile tanmlamak mmkndr. (3.4) A Tama Kesit Alan [ V Hz Younluk [ [ ] ] ] ]

Tama kapasitesi [

Hzn daha byk bir deeri, daha kk bir enine kesit ortaya koymaktadr. Bunun anlam, yalnz daha dar ve daha ucuz bir konstrksiyon deil, bilakis evre kuvveti P ve max. bant ekme kuvveti salamasdr. Ayrca byk hzlarda bant ve tayc asilerin titreimleri byk nem arz etmektedir. Bundan baka, deimeyen iletme kapasitelerinde, evre kuvveti P, daha kk yklenmelerle azalmaz, bilakis daha byk hzlarla, yenilmesi gereken yan ve esas direnler hz ile arttndan dolay, tekrar ykselir. [1] DIN22101 standardndaki, standart hzlar u ekildedir: 0.42, 0.52, 0.66, 0.84, 1.05, 1.31, 1.68, 2.09, 2.62, 3.35, 4.19, 5.20, 6.60, 8.40 m/s dir. Standarda gre un gibi toz veya plverize malzemelerin iletim hz 1.31 m/s ve alt nerilirken, uzun mesafelerde 2.62-6.60 m/s ve frlatc bantlarda da 8.40 m/s ve zeri hzlar nerilmektedir. [10] Maden iletmelerinde bant hzlarnn alabilecei maksimum deerler bant tesisinin ne kadar bakml ve dzenli olmas ile yakndan ilgilidir. alma artlarnn en zor olduu, dolaysyla en bakmsz olan pano yollarnda bant hz 1.5 m/s 'yi gememelidir. Ana yol gibi nispeten bakml bantlarda hz 3 m/s 'ye deerine kadar artrlabilir. Ak ve uzun iletmelerde ise hz 4-8.40 m/s deerlerini alabilir. in azalmas ve bylece tesis masraflarnn dmesini

32

Bakml bantlar iin tavsiye edilen ortalama hzlar aadaki tabloda verilmitir. izelge 3.4 nerilen bant hzlar

3.2 Tambur evre Kuvveti ve Tahrik Gcnn Tayini Birim ykler tanan bantlarda hz; birim arlk, ykleme ve boaltma yntemi ve istenen iletim kapasitesi belirler.

ekil 3.2. Gergin ve gevek koldaki kuvvetler Kuvvetlerin denge artndan, tahrik tamburu tarafndan kauuk banda iletilen evre kuvveti P, sarlma ve boalma tarafndaki kuvvetlerin farkna eittir. Ayrca P evre kuvvetinin tamburdan bant zerine srtnme ile naklinde Eytelwein art salanmaldr.[7] letim deeri; e logaritma taban, bant srtnme katsays , sarm as olmak zere, (3.5)
33

Tamburda oluan moment, ( ) olarak yazldnda, (3.7) ve kasnan gc net ekme kuvveti P [daN] ve bant hz v [m/s] olmak zere, [BG] olacaktr. Gergin ve gevek kollardaki ekme kuvvetlerinden ayr olarak banda gelen tesirler santrifj kuvvetten ve gene bandn kasnaa sarlmasndan yana eilme momentinden ibarettir. Bantl konveyrlerde v hz dk olduundan santrifj kuvvetler ihmal edilebilecek mertebelerdedir.[3] Ayrca hareket halinde, tahrik tamburu evresinde, btn hareket direnlerinin toplam: ( ) (3.9) [ ] (3.8) (3.6)

ve dier taraftan evresel kuvvet

evre hznn tayinine ait forml tesisin %70 ila %100 nispetinde geerlidir. Kuvvetin tayininde iletim yn nemli rol oynamaktadr. Yukar ynl iletim durumunda formldeki iaret pozitif, aa ynl iletimde ise negatif olmaktadr. Formlde bulunan parametreler srasyla; P: Hareket halinde, tahrik tamburu evresinde, btn hareket direnlerinin toplam(N) C: Yan direnleri kapsayan katsay : Esas direnleri kapsayan srtnme katsays L: iletme uzunluu(m) Gm: st ve ait kuaktaki bandn iletme uzunluuna ait tayc makaralarn dnen ksmlarnn arlndan oluan kuvvet(N/m) QV: Hacimsel iletme kapasitesi(m3/h)
34

: Yn younluu(t/m3) V: iletim hz(m/s) H:Toplam iletme ykseklii(m) P kuvveti formlnde bulunan C yan diren katsays ekil 3.5 den iletim uzunluuna bal olarak elde edilen eriden okunabilmektedir. izelge 3.5 letim uzunluuna bal yan diren katsays C nin bulunmas

Pratikte

erileri iletmenin alma artlarna gre 0,012 ile 0,027 arasnda

deimektedir. Aada bu parametre ile ilgili ampirik deerler verilmitir. =0,016-0,018: sabit, iyi dzenlenmi, tasma makaralar kolay harekete geirilen ve mallar kk i srtnme direnlerine tesisler iin; =0,020: Normal artlarda

35

=0,023-0,027: Kt dzenlenmi tesisler iin, toza kars zellikle salmastra yaplm tasma makaralar ile , yapkan ve scak mallarn iletilmesinde ve ara sra kuvvetli ar ykleme durumunda . [1]

Sekil 3.3 Bant ekme kuvvetlerinin dalm ekil 3.3de tahrik tamburu zerinde oluan bant kuvvet dalm gsterilmitir. Hareket ynne gre kuvvetler azalmaktadr. Burada en byk bant ekme kuvveti

olmaktadr. Birka dnmden sonra aadaki denklemler elde edilmektedir. (3.10) (3.11) Veya, ( ( ) ) (3.12) (3.13)

yazlr. Burada

deeri artka bant ekme kuvvetlerinin artt gzlenmektedir. Ayn

zamanda bu deer izelge 3.6 dan eitli sarm alar ve srtnme katsaylar iin belirlenebilir. ve bant hesab iin temel parametrelerdir. Boalma tarafndaki en

36

kk n gergi kuvveti verildiinde, ekme elemanlarnn lleri ve bandn yaps tayin edilebilir. [3] izelge 3.6
iin belirlenmi deerler

Eimli olarak malzeme iletiminde kullanlan konveyrlerde bant arlnn bant dorultusundaki bileeninden dolay da bir germe kuvveti vardr. Tahrik kasnann stte olmas halinde bant arlndan dolay gergin ve gevek kolda kuvvetler birbiri ile ayndr ve bu germe kuvvetlerinin g iletimine etkisi yoktur. Ancak bandn mukavemet hesabnda ve germe kuvvetinin tayininde, arlktan dolay meydana gelen germe kuvveti dikkate alnmaldr. 3.3 GM (st ve alt kuakta, bandn ve tayc makaralarn dnen ksmlarnn arlndan oluan kuvvet) Tayini st ve alt bant kolunda; bant ve rulo arl u ekilde hesaplanr: (3.14) st ve alt kuaktaki bandn iletme uzunluuna ait tayc makaralarn dnen ksmlarnn arlndan oluan kuvvet arl nin tayini iin metre uzunlua ait bant ve katalog

belirlenmelidir. Dnen tayc rulolarn arlklar

verilerinden tespit edilir. Daha nceden dokuma katlarnn says ve cinsi, ayrca tayc
37

ve hareketli taraftaki rt says, btn bu hesaplamalarn sonucunda izelge 3.7 den tayin edilebilir. [3] Bandn bir metre uzunluundaki bir parasnn arln bilmek iin bandn seilmi olmas gerekir. Band seebilmek iin ise banda etkiyen kuvvetlerin, dolaysyla bandn arlk kuvvetinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu problemde bir dng mevcuttur. Problemin zm ancak deneme-yanlma ile mmkndr. lk nce bandn birim arlnn makul snrlar iinde kabul edilmesi gerekir. Bant birim arlnn kabul eitli yntemlerle yaplabilir. Bant birim arlnn kabulnde bavurulacak dier bir yntem ise bant reten firmalarn kardklar kataloglardan yararlanmaktr. Aada iki katalog rnek olarak verilmitir. [4] izelge 3.7 Dokuma bantlar birim arlklar [ kgf/m ] [4]

38

izelge 3.8 elik telli bantlar birim arlklar [4]

Bir dier yntem ise, bant birim arl bulmaya dayaldr ve zellikle pamuk dokuma bantlar iin gzlemlere dayanlarak elde edilmi olan aadaki ampirik formln kullanlmasdr.[4] ( Bu bantda: = Bant birim arl [ kgf/m ] B = Bandn Genilii [ m ] = st kaplama kalnl [ mm ] = Alt kaplama kalnl [ mm ] z = Bandn tabaka says ve iletme uzunluunun 1 metresine ait tasma makara istasyonunun dnen ) (3.15)

paralarnn arlklar olup izelge 3.9 dan tasma makara mesafesine blnmesiyle bulunurlar. Bant birim arlnn belirlenmesindeki zorluklar rulo birim arlnn belirlenmesinde de mevcuttur. Aada verilen katalog rulo arlklarnn

kestirilmesinde yardmc olacaktr.

39

izelge 3.9 Rulo istasyonu basna, dnen tayc rulolarn arl (Kgf) [3]

40

izelge 3.10 Rulo takm arlklar [4]

Daha nce verilen bilgilere dayanarak rulo ap belirlendikten sonra bant geniliini de kullanlarak rulo alklar tablodan okunur. Bulunan bu deerler bir rulo takmnn arldr. Bir metreye den rulo arln bulmak iin tablo deerlerini rulolar aras mesafeye blmek gerekir. Ayn tablo rulo ap seimi iinde kullanlabilir. Bant geniliine bal olarak rulo aplar incelendiinde ayn bant genilii iin birden fazla rulonun verilmi olduu grlr. Bu durumda hafif iler iin hafif ruloyu; ar iler iin ar ruloyu semek gerekir. [4] Ayn bant hznda daha kk boyuttaki tama makaralar, daha byk devir saylar ile daha byk hareket direnleri meydana getirdiinden, tama markalarnn seiminde bu unsurlar gz nnde bulundurulmaldr. [3] 3.4 Bant Tipinin Tayini

Konveyrlerde bant tipi malzeme ve alma artlarna; tabaka says ise maksimum germe kuvvetine gre hesaplanr. Tabaka saysnn imkan nispetinde az olmas bandn tayc rulolar zerinde kolay form almasn salar. Bu bakmdan yksek kaliteli bant malzemesine ihtiya vardr. deerinin hesaplanmas durumunda bant genilii

basna gerek bant zorlanmas hesaplanabilir.

41

(3.16) Dinamik zorlanmalardan, bandn eilmesi, katlarn dzgn olmayan yklenmesi, balant yerlerindeki mukavemet kayb, tamiri mmkn olmayan bant yaralanmalar , eskime dolaysyla mukavemet kayb gibi ek yklemeler , emniyetsizlik faktr , bandn yrtlma mukavemetine kadar yklenmesini engellemek amacyla bir emniyet katsaysn gerektirmektedir. DIN22101 e gre emniyet katsaylar, 3-5 katl bantlar iin S=10, 6-9 katl bantlar iin S=12, 10-14 katl bantlar iin S=13 civarnda alnabilmektedir. Bant zorlamas ile emniyet katsays arasndaki iliki aadaki formlde belirtilmitir. (3.17) Z= Burada z pamuk dokuma katlarnn says, mukavemeti ise, 3.5 gerek bant zorlamas (3.18) (kN/cm)bandn bir katna ait yrtlma nin S kat oldugu grlmektedir. [3]

Sarlma As ve Kayma

Motor tarafndan tahrik edilen tamburun hareketi banda, bant ve tambur arasndaki srtnme ile iletilir. Hem nakliyatn aksamadan yrtlmesi; hem de alma gvenli i asndan bantla tambur arasnda kayma olmamasna dikkat edilmelidir. Kayma olmas halinde srtnme nedeniyle ortaya kan s bant yangnlarna sebep olur. Aslnda yeralt madenciliinde kullanlacak bantlarn yangna dayankl olmas gerekir. Bu tr bantlarn yanmayacan dnmek hataldr. Yangna dayankl bantlar da yanarlar ama yangn ok yava iletirler. Bantla tambur arasndaki kaymay kontrol eden mekanizma bant gerdirme sistemleridir. Ancak gerdirme konusunda da ar gitmemek gerekir. Bant, bant taycnn en pahal elemanlarnda biridir. Ar gerdirme ise bandn mrn ksaltr ve dolaysyla iletme masraflarnn artmasna neden olur. Doru bir gerdirme yapabilmek iin gerdirme konusunu yakndan inceleyeceiz.

42

ekil 3.4 Tambur zerinde bandn sarlma asnn lm Bir tamburun zerine sarlan bandn kaymadan hareket edebilmesi iin banda etkiyen kuvvetler arasnda Eytelwein yasas ilikisinin olmas gerekir: ( ) (3.19)

Hareketi salayan ekme kuvvetini artrabilmek iin bantla tambur arasndaki srtnmeyi, sarlma asn veya gerdirme kuvvetini dolaysyla 'yi artrmak gerekir.

Tamburla bant arasndaki srtnmeyi artrabilmek iin tamburun st srtnmesi yksek malzeme ile kaplanr. eitli malzeme ile kaplanan tamburlara ait srtnme katsaylar aada verilmitir. izelge 3.11 Tambur zerindeki nemin srtnme katsaysna etkisi [4]

Tablodan da izlenecei gibi nem srtnme katsaysn byk oranlarda azaltmaktadr.

43

ekil 3.5 Sarlma as hesap rnekleri Bant nakliyatnda sarlma asn artrmann zel bir nemi vardr. Tek tamburlu sistemde sarlma as 180-250 arasnda deiir. Bu deerlerin yetersiz kalmas halinde ift tamburlu sisteme geilir ve bylece sarlma as ekilde grld gibi 430 'ye kadar artrlabilir. Tambur ile bant arasnda kayma olmamas halinde, her trl alma durumu iin ( T0) daima eitliini yazmak mmkndr. Bunu salamak iin, yani

0 olmas gerekir. Dier yanda asnn alabilecei en byk deer bandn tambura sarld a ile snrldr. Bu durumda sarlma asn iki farkl ekilde tanmlamamz gerekir. Bandn tambura sarld blgesi gren merkez aya geometrik sarlma as g, bantla tambur arasnda srtnmenin gerekletii blgeyi gren merkez aya ise fiili sarlma as f diyeceiz. f as eitliini

salayan ve deeri 0 f g deien bir adr. Bu durumda konu ile ilgili temel bantlar aadaki gibi yazmak mmkndr. (3.20) (
( )

(3.21) (3.22)

)
44

(3.23)

ekil 3.6 Tamburun sarlma noktalarndaki gerilme dalm Fiili sarlma, as tamburun banttaki gerilme kuvvetlerinin minimum olduu noktasndan balayarak bymeye balar. Byk bantlarda tambur ile bant arasndaki srtnme blgesini (fiili sarlma asnn tanmlad blge) gzle de grmek mmkndr. Bu blgede banda etkiyen gerilme kuvvetleri en byk deerinden en kk deerine der ( ). Elastik bir cisim uygulanan kuvvetle orantl olarak

uzadndan banttaki gerilmeler derken bantta bir bzlme balar. Bzlmenin yn gerilmenin kk olduu ksmdan byk olduu ksma dorudur. Bu bzlme olayn kayma ile kartrmamak gerekir. (3.24) Yukardaki oran, yani geometrik sarlma asnda elde edilebilecek maksimum ekme kuvveti ile fiili sarlma as ile elde edilen ekme kuvveti arasndaki oran, bandn kaymaya kar emniyet katsaysn verir. Bu katsay "1" ise bant kayma snrnda alyor demektir. En ufak ar yklenme karsnda bant kaymaya balayacaktr. Makul seviyelerdeki ar yklenme durumunda bandn hemen kaymasn nlemek iin bu katsaynn birden byk olmas gerekir. ift tahrik sisteminin seilmesi durumunda, belirlenmesi gereken dier bir konu da her tahrik tamburunun uygulayaca ekme kuvveti ve dolaysyla ana ve yardmc motor glerinin ne olaca konusudur. [4]

45

3.6

Bant Tahrik Durumu ve Gergi Kuvvetleri Hesab

Yukar doru iletimde, iletilen maln ve bant arlnn hareket ynnde dik bileeni srtnmeyi artrmaktadr. Bir konveyr aa doru eimli bir pozisyonda alyorsa, yklerin bant dorultusundaki bileenleri de faydal etkide bulunur ve bant kollar ndaki germe kuvvetlerinin daha az olmasn salar. Bu nedenlerle, uygun konstrksiyonlar yapld takdirde, bant kollarndaki germe kuvvetleri byk deerler almamaktadr. Bandn st ksmnda oluan kuvvet FO, diren katsays C, makara yatak srtnme katsays , bant boyu L, bant arl GG [kg/m], iletilen maln arl GB [kg/m], st ksm tayc makara arl GRO [kg/m] olmak zere; ( ( ) ) (3.25)

Bandn alt ksmnda oluan kuvvet FU, alt ksm tayc makara arl GRU [kg/m] ile; (3.26)

st ve alt ksmda oluan kuvvetlerin toplam bant zerindeki evre kuvvetine eittir. Bant tahrik hesaplarnda eimsiz ve eimli tasarma gre, batan kuyruktan ve her iki yerden tahrik ayr ayr ele alnm ve bant germe kuvvetleri her biri iin hesaplanmtr. P= [ ) ] (3.27) (3.28)

3.6.1 Eimsiz alma Durumu Bandn dz sathta alt yatay pozisyonunu koruduu konstrksiyondur. ekilde eimsiz durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 3.7 eimsiz batan tahrik, ekilde eimsiz kuyruktan tahrik ve her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir. Her bir ekil zerinde tahrik tamburunun konumuna uygun olarak tambur dn ynleri ile oluan bant gergi kuvvetleri iaretlenmitir. 3.6.1.1 Eimsiz Batan Tahrik Yntemi ekilde grlen eimsiz batan tahrik ynteminde, aadaki eitliinde bulunan evre kuvveti ve srtnme katsays ile bant sarm as yardmyla ( ) kuvveti, (3.29)

olarak bulunur. Dier bant gergi kuvvetleri ise eitliklerinden,

46

(3.30) yazldnda, ve kuvvetleri ise srasyla; (3.31) (3.32)

ekil 3.7 Eimsiz tahrik yntemleri 3.6.1.2 Eimsiz Kuyruktan Tahrik Yntemi ekil 3.7de grlen eimsiz kuyruktan tahrik ynteminde, batan tahrik ynteminde kullanlan (3.29),(3.31) ve (3.32) eitlikleri srasyla ve yukardaki eitlikler yardmyla gergi kuvveti, (3.33) olarak elde edilir. 3.6.1.3 Her ki Yerden Tahrik Yntemi , ve ile bant gergi kuvvetleri

ekil 3.7cde grlen eimsiz her iki ynden tahrik ynteminde, batan ve kuyruktan yaratlan tahrik iin evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. Bunun iin ilk olarak PB evre kuvveti, PB1 ve PB2 bileenlerinin hesaplanmasyla elde edilir. (3.34) ( ) (3.35) (3.36)
47

Dier tamburda oluan PA evre kuvveti ise, PA =P-PB olarak elde edilir. Bant gergi kuvvetlerinin yerinin sras ve yerinin tespit edilmesi iin bir karlatrma ilemi yaplr ve bunun iin (3.26) ve (3.36) eitliklerinden faydalanlr. ( ) ( ) bant gergi kuvveti eitlii kullanlarak, (3.38) (3.37)

Eitsizlik gerekletii durumda, ( )

olarak elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise (3.36) ve (3.38)eitliklerinden, (3.39) ile bant gergi kuvvetleri; (3.40) (3.41) olur. Eitsizlik gereklemedii durumda ise, kullanlarak, ( ) evre kuvveti ve (3.42) bant gergi bant gergi kuvveti, evre kuvveti

olarak elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise, kuvvetinden elde edilir.

(3.43) (3.44) (3.45) 3.6.2 Eimli alma Durumu Konveyr bandnn yatayla a yaparak malzemeleri yukarya veya aaya doru tad konstrksiyondur. Eimli alma durumunda tamburlar arasnda dey mesafe, ekil 3.8de gsterilen eim as ve bant boyuna gre H=L.sin ile elde edilir. Bu durumda eim asn etkisiyle (3.25) ile (3.26) eitlikleri srasyla,
48

(( (

) + )

))

(3.46) (3.47)

3.6.2.1 Yukarya Doru Tahrik Yntemleri ekilde yukarya eimli durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 3.8ada yukarya eimli batan tahrik, ekil 3.8bde yukarya eimli kuyruktan tahrik ve ekil 3.8cde yukarya doru her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir. Her bir ekil zerinde tahrik tamburunun konumuna uygun olarak tambur dn ynleri ile oluan bant gergi kuvvetleri iaretlenmitir.

ekil 3.8 Yukarya doru tahrik yntemleri (3.48) Yukarya batan tahrik durumunda, bant gergi kuvvetleri hesaplanr. (3.30) dan ve gergi kuvveti ise; (3.49) Yukarya kuyruktan tahrik durumunda, gergi kuvveti ise (3.30)dan, (3.50) bant gergi kuvveti ise (3.30) eitliinden elde edilir. Yukarya her iki yerden tahrik durumunda, batan ve kuyruktan yaratlan tahrikte evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. ( ) ( )
49

ve

(3.29) ifadesiyle

bant gergi kuvveti (3.28)den ve

(3.51)

Eitsizlik gerekletii durumda,

ve

bant gergi kuvvetleri srasyla (3.38) ve (3.39)

eitlikleriyle elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise, (3.52) (3.53) Eitsizliin gereklemedii durumda ise, bant gergi kuvveti (3.29)den ve

ile elde edilir ve dier bant gergi kuvvetleri ise, ( ) (3.54) (3.55)

ekil 3.9 Yukar doru tahrik yntemi ekil 3.9 daki gibi gergi, tambura arlk balanarak yaplrsa ekildeki gergi arl; olur. 3.6.2.2 Aa Doru Tahrik Durumunda ekil 3.10da aa doru eimli durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 3.10ada aaya eimli batan tahrik, ekil 3.10bde aaya eimli kuyruktan tahrik ve ekil 3.10cde aaya doru her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir.

50

ekil 3.10 Aaya doru tahrik yntemleri

(3.27) eitlii, tamburlar arasndaki dey mesafe ile yukarya tahrik yntemi iin elde edilir.

(3.56) Aaya batan tahrik durumunda, bant gergi kuvvetlerinden (3.29) eitliinden ve ile elde edilir ve bant gergi kuvveti

gergi kuvveti ise, (3.57)

fadelerinden ve

bant gergi kuvveti ise (3.31) ve (3.32) eitliklerinden elde edilir. bant gergi kuvveti

Aaya kuyruktan tahrik durumunda, bant gergi kuvvetlerinden (3.29) eitliinden ve ile elde edilir ve

gergi kuvveti ise, (3.58)

fadelerinden ve

bant gergi kuvveti ise (3.31) ve (3.32) eitliklerinden elde edilir.

Aaya her iki yerden tahrik durumunda, ekil 3.10cde grlen bant gergi kuvvetlerinin bulunmas iin, batan ve kuyruktan yaratlan tahrikte evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. Bant gergi kuvvetlerinin yerinin bulunmas iin her iki utaki evre kuvvetleri karlatrlr ve uygun ekilde kuvvetler yerletirilir. ( ) ( ) ve (3.59) bant gergi kuvvetleri srasyla (11.38) ve

Eitsizlik gerekletii durumda, (11.39) eitlikleriyle elde edilir. kuvvetleri ise,

gergi kuvveti, (3.53) eitlii ile ve dier bant gergi

51

(3.60) olarak elde edilir. Eitsizliin gereklemedii durumda ise, deilse; bant gergi

kuvveti (11.29) eitliinden ve ile elde edilir ve dier bant gergi kuvvetleri ise, (3.61) (3.62)

ekil 3.11 Aaya Tahrik Yntemi ekil 3.11 deki gibi gergi, tambura arlk balanarak yaplrsa ekildeki gergi arl olur.

52

ekil 3.12 Ortadan arlkl aaya tahrikli bant sistemi Srtnmeli tahrikte iletilebilecek gc arttrmak iin farkl ekil 3.12 deki gibi dzenekler oluturulabilir. 3.7 Gergi Tertibatlar Gergi dzeni bant kollarndaki gerekli ekme kuvvetini temin eder. Gergi kuvvetinin az olmas bakmndan gergi dzenini banttaki ekme kuvvetinin en az olduu yere yerletirmek tercih edilmelidir. ounlukla gergi dzeni konstrksiyonun elverili olduu yere konmaktadr. Aadaki denklem gz nne alnrsa; (3.63) yazlabilir. Burada, band hareket ettiren etken kuvvettir. Bu kuvvetin doabilmesi gibi bir ekme veya germe kuvvetinin mevcut olmas

iin, bandn gevek kolunda gereklidir. te bu dzeni denir.

kuvvetini oluturmak iin kullanlan dzene germe veya gergi

kuvvetinin en kk olduu yer genellikle tahrik tamburunun gerisidir.

Ksaca, tambur zerinden ekme kuvvetini nakledebilmek iin boalma taraf kuvve ti en az kadar olmaldr ve bu art tm haller iin geerlidir. Gergi dzeni kullanlmasnn

drt nedeni vardr: (Yukarda anlatld gibi) Bandn tahrik tamburuna kayma yapmamas iin gerekli kuvvetini temin etmek.
53

Bilhassa ykleme blgesinde bant oluklamasnn bozulmamas ve bandn makaralar arasnda gerekenden fazla sarkmamas iin olan asgari bant kuvvetini temin etmek.

Bantta hasl olan uzama ve ksalmalar karlamak. Bant ekleri iin bir miktar bant stoku elde etmek. Aksi halde ek yerinin tam iri esnasnda ift ek yapmak zorunluluu ortaya kar.

izelge 3.10a gre srtnme katsaysnn seimi en uygunsuz iletme artlarna gre(rnein, bant ile tambur arasndaki rutubet, kuvvetli yalayc malzemeler) yaplmaldr. zellikle byk bir boalma kuvveti , bir bantl konveyrn ilk

hareketinde ivme direnlerini yenmek iin gerekli olmaktadr. Bu esnada P evre kuvveti atalet halindeki deerin 1,5-2,5 katna eriebilir. izelge 3.12 Lastik iletme band ile tahrik tamburu arasndaki srtnme katsaylar Parlak elik tambur letme artlar Kuru iletme Temiz slak iletme Kille kirlenmi slak iletme Dier yandan bantsna gre, nin byltlmesi max. bant ekme dz oksitsiz 0,35-0,4 0,1 Lastik sarlm oluklu 0,4-0,45 0,35 0,25-0,3 Poliretan laveli oluklu 0,35-0,4 0,35 0,2 Seramik ilaveli oluklu 0,4-0,45 0,35-0,4 0,35

kuvvetini arttrdndan ve bylelikle daha kuvvetli ve daha pahal bir bant gerekli olduundan, gereinden daha byk olmamaldr. ve dn tamburunda:

En dk n gergi kuvveti tahrik tamburunda ( ) bu esnada

alt kuaktaki hareket direnci olup, ykselen

konveyrlerde HGB karlmal, alalan konveyrlerde toplanmaldr. 3.7.1 Gergi Yolu Banttaki kuvvetler elastik ekme eleman ile nakledilebildiinden, n gergi kuvvetinin tesiri altnda uzaman konumuna gre uzayacaktr. Bu uzama geri istasyonunun

54

dzenlenmesinde gergi yolu olarak gz nne alnmaldr. Gergi yolu izelge 3.13e gre aks mesafesinin % sine gre tespit edilebilir. izelge 3.13de verilen deerler nominal ykn %10 olan yklemeleri iin geerlidir. letme bantlar yksek emniyet katsaylar ile hesaplandndan o halde bunlar max. deerlerdir. izelge 3.13 Gergi yolu ile aks mesafesi arasndaki iliki [1] ekme eleman Pamuk bez(B) Sentetik yn(Z) Suni ipek(R) ,suni ipek /polyamid(RP) Polyester(E) ,polyester /polyamid(EP) elik halat(st) Gergi yolu; Aks mesafesinin % si 1,5-2,0 1,5-2,0 1,0-2,0 0,5-1,0 0,1-0,2

Gergi tertibatlar, band gergin tutarak gcn optimal dzeyde iletimini mmkn klarlar. Ancak gereinden byk kuvvetler uygulanrsa ilave direnler olumaktadr. Bantl ileticilerde kullanlmakta olan gergi tertibatlar ve tercih durumlar aadaki gibidir. 3.7.2 Vidal veya zel Gergi Tertibatlar Vidal veya zel ekme elemanlar yardm ile, elle ayarlanabilen, rijit gergi tertibatlar; kk kapasiteli ve ksa mesafeli iletimlerde tercih edilmektedir.

ekil 3.13 Vidal gergi mekanizma modeli Basit konstrksiyon nedeni ile, bu tip rijit gergi istasyonlar ekseriya kuyruk tamburuna yerletirilirler. Bant lzumsuz derecede n gergiye de zorlanmamaldr.[3] Bu yntemde tamburlardan biri vida, vin, kriko gibi aralarla ekilerek bant gerdirilir.

55

Teoride boyu 100 metreyi gemeyen fakat pratikte 40-45 metreye kadar bant tayclar bu yntemle gerdirilir. Yeralt madenciliinde ska kullanlr.[4] Elastik bir malzeme olan bant, ona etkiyen kuvvetle orantl olarak uzar. Birinci ve ikinci gerdirme yntemlerinde, gerdirme kuvveti veya bant alrken ortaya kan ekme kuvveti etkileri altnda meydana gelen uzamalar asl arln aa kmesi sonucu bantta bollamaya neden olmaz ve bandn gerginlii daima sabit kalr. Bu yntemde ise, vidann uygulad gerdirme kuvveti sonucu meydana gelen bant uzamas vida admlarndaki dorusal telemeye eittir. Gerdirilen bant almaya baladnda, ortaya kan ekme kuvveti bandn bir miktar daha uzamasna neden olur. Bu ikincil uzamay alacak baka bir mekanizma olmad iin bant gever yani gerilme kuvveti azalr. Banttaki geveme, baka bir ifade ile gerilme kuvvetindeki dme Fmax ile allrken en byk deerine ular ki bu dnem, tambur srtnmesine en fazla ihtiya duyulan bir dnemdir. Bu olumsuzluk gerdirme sisteminin doasnda mevcuttur ve giderilmesi mmkn deildir. Yaplacak olan band, ikinci ynteme gre gerekli olan gerdirme kuvvetinden daha byk bir kuvvetle germektir. Bu da bandn daha fazla ypranaca anlamna gelir. Gerdirme iini tecrbeli kiiler yapmaldr. Bilmeyerek band ar gerdirmekten korumak iin germe mekanizmasna bir dinamometre konularak u yntemin uygulanmas tavsiye edilmektedir. Gerdirilmi bant normal yk altnda alrken nce vida gevetilmeli ve kaymann balad anda vida zerinde minimum gerdirme snr iaretlenip, manometreden minimum gerdirme kuvveti okunmaldr. Bu kuvvet kaymaya kar emniyet katsays ile arplmal ve bulunan gerdirme kuvveti manometreden okunana kadar bant tekrar gerdirilmelidir. Bu yeni durumda vidann konumu st gerdirme snr olarak iaretlenmelidir. Daha sonraki alma koullarnda bu iki snr arasnda gerdirme yaplrsa bant mrnn en fazla olaca beklenebilir.

56

ekil 3.14 Vidal gergi tertibat katalog rnei [8] Eer vida ile yaplan gerdirme bir dinamometre yardm ile takip ediliyorsa bandn uzun mrl olmas iin, gerdirme kuvvetinin T ve Tmax ile hesaplanan FGR' ler arasnda kalmasna zellikle dikkat etmek gerekir. zellikle maden gibi iletmelerde, iletme koullar mmkn olduunca vidal gergiyi uygun klmaktadr. Fakat 40 metre ve zeri konveyr uygulamalarnda arlk sarktlarak gergi tertibat dzenlenmektedir. Arlkl gergi tertibat, bandn alt koluna yaplmaktan ziyade iletme artlarndan tr tambura bir klavuz hat vastasyla kule tipi konstrksiyon dzenlenmektedir.[9] Ayrca zellikle gece ve gndz arasnda ok scaklk fark olan gn na ak ortamlarda kullanlma durumu olan konveyr uygulamalarnda iletme artlarndan
57

konveyr iletim boyu ksa (max. 20 metre gibi) olmas halinde bile vidal gergi uygulanamama seenei sz konusu olabilmektedir. Bu gibi durumlarda yayl gergi veya membran yayl gergi tertibatlar uygulanabilmektedir. Bylece elle mdahaleye gerek olmadan sistem gerekli gerginlii kendi salam olmaktadr.[9] 3.7.3 Arlkl Gergi Tertibatlar Gergi arabalar veya gergi kzaklar yardm ile kendi kendine hareket ederek gerekli gergiyi yaratan sistemler; arlkl gergi tertibatlar; yksek kapasitelerdeki ileticilerde tercih edilmektedir. Arla balanan palanga sistemleri ile byk gergi mes afelerinde sorunsuzca kullanlabilmektedirler.

ekil 3.15 Arlkla gergi tertibat mekanizma modelleri Uzama deiiklikleri altnda alan bir sistemde emniyetli bir kuvvet naklini garanti edebilen en basit sistem ise kendi kendine ayarlanan ve zel tahrik olmakszn, sabit bir n gergi ortaya koyan, arlk yklenmesidir. En uygun hal, st kuakta ilk har ekette ortaya kan ilave uzama, gecikmeksizin karlanabildiinden dolay, gergi tertibat tahrik tamburu arkasna yerletirilir. Bu tertibat ile daima yeterli bir boalma kuvveti garanti edilir. 3.7.3.1 Bandn Alt Koluna Arlkla Gerdirme

Bant alt koluna arlk, bant boyunca yerel adan msait olan her noktada aslabilir. En uygun olan tahrik tamburunun hemen kna arlk asmaktr. Bant alt koluna arlk asldnda banttaki n gerilme kuvveti daima sabit kalr. Dier yntemlerle karlatrldnda, ayn ekme kuvveti iin, banttaki n gerilme kuvveti bu yntemde
58

en kk deere sahiptir. Dolaysyla bu yntemle gerdirilen bantlar daha uzun mrl olurlar. Ancak bant alt koluna arlk asacak bir hacmi yeralt madenciliinde bulmak her zaman mmkn olmadndan bu yntem yeralt ocaklarnda pek tercih edilmez. Tahrik tamburunun hemen knda alt kola arlk aslrsa, (3.64) ( ) (3.65)

ekil 3.16 Bandn alt koluna arlk sarktlarak yaplan gergi yntemi Yukardaki aklamalardan sonra bant alt koluna arlk aslarak gerdirilen bir bant tesisi ile ilgili problemlerde kullanabileceimiz bantlar u ekilde gsterebiliriz;

59

ekil 3.17 Bandn alt kolundan yaplan arlkla gergide oluan kuvvetler (3.66) (3.67) ( ( ) ) (3.68) (3.69) (3.70) (3.71) ( ) (3.72)

ekil 3.18 Arlk sarktlarak yaplan gergi katalog rnei [8]

60

3.7.3.2

Tambura Arlk Asarak Gerdirme

Bu yntemde arlk, yerel durum dikkate alnarak, ya tahrik tamburuna veya kuyruk tamburuna aslr. Uygun olan tahrik tamburuna asmaktr.

ekil 3.19 Tambura arlk asarak yaplan gergi yntemi Bu durumda; ( olur. Benzer ekilde tambura arlk aslarak gerdirilen bantlar iin; ) (3.73)

ekil 3.20 Tambura arlk asarak yaplan gergide oluan kuvvetler ( ) (3.74)

61

( ( )

(3.75) (3.76) (3.77) (3.78)

(3.79)

(3.80) ( ) Sabit bir arlk asldktan sonra ( daima ) banttaki n gerilme kuvveti (3.81) , kendini n gerilme

'e gre ayarlayacaktr. Birinci gerdirme ynteminde ise

kuvvetinin daima sabit kaldn hatrlamakta yarar vardr. Bu durum, ayn ekme kuvveti iin tambura arlk aslarak gerdirilen bantlarn daha byk gerilme kuvveti altnda alacan ve bandn daha abuk ypranacan gsterir. Bir rnek olsun diye tahrik tamburundan gerdirilen bir bant ile tahrik tamburu knda alt kola arlk aslarak gerdirilen bir dier band karlatralm. Tambur zellikleri ve geometrik sarlma alar ayn olsun. Ayn kuvveti hesaplanacak olursa: Alt kola arlk aslrsa : Tambura arlk aslrsa : Bu iki bantdan; Grlecei gibi; tambura arlk aslacak arlk, alt kola aslacak arln kadar olacaktr. kat ( ( ) )
( )

kuvveti iin gerdirme kuvveti, yani aslacak arlk

(3.82)
) )

( (

(3.83)

62

ekil 3.21 Uzun bir maden iletmesi konveyr [11] ekil 3.21 deki gibi uzun bir konveyrde ara ara arlk sarktlarak gerdirme yaplmas cazip gzkse de tm konveyr konstrksiyonunun mertebesini ykseltmek yada bir arlk kuyusu altyaps ve konstrksiyonu pahalya mal olacaktr. Zeminden gitmesi daha makul olan ve irtifas olmayan bu gibi konveyrlerde gerdirme, gergi ve/veya tahrik tamburuna arlk balanarak konveyr konstrksiyonunun kuyruk ksmna yaplacak zel bir kule konstrksiyonla daha uygun olmaktadr.[9] Tambura arlk aslarak gerdirme yntemi yeralt madenciliinde uygulama alan bulan bir yntemdir. Tambur, bir kuyuya arlk aslarak gerdirilebilecei gibi; bir desandreye vagon aslarak da gerdirilebilir. ekil 3.22 ve 3.23 deki gibi iletim ynne bal olarak tahrik ncesi olduu gibi sonrasnda da arlk sarktlarak gergi oluturulabilir.

ekil 3.22 Yukarya ekilen bantta tahrikten sonra yaplan gerdirme rnei [6]

63

ekil 3.23 Aaya ekilen bantta tahrikten nce yaplan gerdirme rnei [6]

ekil 3.24 Arlk sepeti kullanlarak yaplan arlkl gergi tertibat Sistemde arlkl gerdirme tamburu kullanlyor ise, arlk tamburunu ve band korumak iin gergi sistemine giri ncesi mutlaka bantl silgi kullanlmaldr.

ekil 3.25 Arlkl gergi kullanlrken dikkat edilmesi gereken silgi tertibat

64

ekil 3.26 Silgi tertibatnn tambur zerinde uygulamas 3.7.4 Elektrikli, Hidrolik veya Pnmatik Gergi Tertibatlar

Elektrik, elektro-hidrolik veya pnmatik prensibe gre kendi kendine ayarlanabilen dier gergi tertibatlar da tercih edilebilmektedir.

ekil 3.27 Elektrik, hidrolik veya pnmatik gergi tertibat mekanizma modelleri Otomatik olarak ayarlanan bu tip gergi sistemleri; gergi palangalar yardm ile eitli iletme konumlarna uymaya izin veren ve bandn korunmasna hizmet etmektedir. Bandn durmas esnasndan n gergi kuvveti kk tutulmaldr. lk hareketten nce bant yle gerilmeli ki, en byk ilk hareket momenti nakledilebilmelidir. Gergi motoru o takdirde tahrik motorunun nne balanmaldr. lk hareket esnasndan bu gerilme sabit kalmal, nominal moment deerine eritikten sonra mmkn mertebe kk snrlarda sabit tutulmaldr.

65

ekil 3.28 Hidrolik gergi tertibat ekil 3.28 de hidrolik bir gergi pistonu tahrik tamburundan sonra yerletirilmitir. Ayrca gergi makarasnn bir ucuna da limit sivici uygulamasyla sistem snrlandrlm ve bant koruma altna alnmtr.

ekil 3.29 Pnmatik gergi tertibat kat modeli ekil 3.29 da ise pnmatik bir kontrol ile dzenlenmi gergi makaras ve dzeneinin kat modeli mevcuttur. Ba ve kuyruk tahrikli ok uzun tesislerde ise bant kuvveti ilk harekette ksa zamanda dengelenemez ve bu tip sistemler de nadiren ba ve kuyruk ksmnda iki gergi tertibatyla donatlrlar.

66

3.8

Gergi Tertibat Uygulamalar

ekil 3.30 Teleskobik, bantl konveyr ekil 3.30 da bir teleskobik bantl konveyr gsterilmitir. Bu tip konveyrlerde de vidal tip gergi mekanizmas uygulanmaktadr. Vidal tip gergiye sahip teleskobik konveyr uygulamalarnda pratikte bir snr mevcuttur. Bu tip uygulamalarn boyu 12 15 metreyi geememektedir. [9]

ekil 3.31 Vidal gergi tertibat, gergi tamburu ve tambur muhafazas [ 9]

ekil 3.32 Vidal gergi tamburunun tek tarafnda bulunan sfr hz alteri [9]

67

ekil 3.31 ve 3.32 de KGM Ar Makine Sanayiindeki bir vidal gergi tertibat uygulamasnn resimleri mevcuttur. Ayn tambura ait bu iki resimde; tambur yataklamasnn tek tarafnda sfr hz alteri nin bulunduunu gryoruz. Bu alter; tahriksiz olan gergi tamburunun bant kopmas gibi anlarda hznn sfr olmas durumunda tahrik tertibatn durdurarak konveyre zamannda mdahale edilmesini salamaktadr.

ekil 3.33 Bandn alt koluna arlk sarktmada kullanlan sepet konstrksiyonu [ 9] ekil 3.34 de ift tarafl dorusal harekete sahip vidal gerdirmeli mekanizma yer almaktadr. Dorusal hareket; 2 adet rulmanl yatak sayesinde gereklemektedir. Bu mekanizma; Reversible Belt Tensioning System adyla 1975te USAda patenti alnmtr. [12]

68

ekil 3.34 Vidal gergi tertibat mekanizmal modeli [12]

ekil 3.35 Mekanizmann band gerdii pozisyon[12]

ekil 3.36 Mekanizmann band sald pozisyon[12]

69

ekil 3.37 te gergi miktarn len bir makara uygulamas grlmektedir. Bu sensr makara, lm sonucu oluan deerleri bir kontrol nitesine iletmektedir. Bu sayede hem llen deerin olmas gereken gergi miktarna uygun olup olmad grlmektedir hem de fazla gergi olutuu taktirde elektromanyetik fren mekanizmasna hareket verip tahrik makarasnn durdurulmasn salamaktadr; bu sayede bant mr uzatlm olunur. Dk deerle karlaldnda ayrca sistem otomatik olarak tambur tertibatn kaydrarak, gergi miktarn artrarak uygun deere getirilmesini salamaktadr.

ekil 3.37 Bant gergi kontrol sistemi [13] ekil 3.38 te, ekil 3.37 te bulunan gergi tansiyonunu len sensr makarasnn zerindeki kuvvet diyagram gsterilmitir.

ekil 3.38 Gergi kontrolr rulosu zerindeki kuvvet dalm [13]

70

ekil 3.39 te ise bu kontrol cihazndan llen verilerin bir grafiini grmekteyiz. Grafie gre de tahrik makarasnn hzlanmas ve yavalamas esnasndaki gergi miktarlarnn nasl deitiini grebilmekteyiz.

ekil 3.39 Gergi kontrolrnn tambur ivmelenmesi anndaki ktlar [13] 3.9 rnek Problemler Soru 1: Eimi 12, uzunluu 150 m olan desandre ye bant konveyr kurularak bununla saatte 300 ton tvnan ta kmr tanacaktr. Bantl konveyr boyutlandrnz ve gerekli gergi miktar ile gergi ykn belirtelim. Kabuller: bant hz 1,5 m/s, kmr younluu 0,9 ton/m3, kmr para boyutu elenmemi max 30 cm. Gerekli olan net tama alan:

alma ve ykleme artlarnn zor olduu yer alt bantlarnda teorik tama alannn ancak % 75 inden yararlanlabilir. Ayrca, eimi 12 olan yolda kesit daralmas

71

nedeniyle yatay bantlar iin belirlenen teorik alann % 93 nden kullanlabilir. Bunlar dikkate alndnda seilecek bandn brt tama alan:

DIN 22101 e gre 1000 mm geniliindeki bant 25 tekneleme as ile yukarda hesaplanan brt tama alann salamaktadr. DIN 22101 e gre ayrca; 1000 mm lik bant ile para bykl 40 cm olan elenmemi malzeme tanabilir. Dolaysyla para bykl asndan da belirlenen bant genilii uygundur. lgili izelgeye gre; kmr iin st kaplama kalnl 4 mm, alt kaplama kalnl 2 mm olarak seilmitir. Hesaplarda imdilik almada verilmi olan bant kataloundaki 5 tabakal RP200 band verilerinden yararlanacaz. Bu bandn birim arl 15 kgf/m2 dir. Rulolara ait izelgeden 1000 mm geniliindeki bantlar iin ap 133 mm olan rulolarn uygun olaca anlalmaktadr. Bu aptaki st rulo takmnn arl 23,5 kgf, alt rulo takmnn arl ise 17,5 kgf tur. Rulolar aras mesafe notlarmzdaki izelgeden st rulolar iin 130 cm, alt rulolar iin 260 cm alnacaktr. Tambur ap: ; tambur genilii ise bant geniliinden

10-20 cm daha geni olarak alnrsa 1200 mm olarak seilebilir. Birim arlklarn hesab; imdilik seilen 5 tabakal RP200 bandnn birim arl 15 kgf/m2 dir. Bir metre bant arln bulmak iin bu deerin bant genilii ile arplmas gerekir.

Bant uzunluu 150 m olduunda C katsays yer alt bantlar iin ilgili izelgeden 2,2 olarak alnmtr. Rulo yatandaki srtnme katsays 0,02 olarak alnacaktr.
72

P ekme kuvveti hesab: Denklem 3.25 den; [ [( ) ) ] ]

Motor gc: Gerdirme kuvveti hesab: Bantl konveyrn bant boyu vidal gergi iin ok uzun olduundan, bu konveyr uygulamasnda seilen ilk tercih; tahrik tamburuna arlk aslarak gerdirmedir. Ayrca sarlma asnn 180 olduu ve tamburla bant arasndaki srtnme katsaysnn 0,2 olduu kabul edilmitir.

Soru 2: Kopma mukavemeti 120 kgf/cm.tabaka olan 80 cm geniliindeki 5 tabakal yapay elyafl bandn mukavemet deerine uygun olarak boyutlandrlacak konveyrn; a) Bant hz 2,5 m/s olacak ise motor gc, b) Gerdirme amacyla bant alt koluna aslacak arlk ne kadar olmaldr? Geometrik sarlma as 210 dir. ( ) ( ) ( )

( )

Motor gc: Gerdirme kuvveti: ( ) ( )

73

BLM 4 SONU VE NERLER

malat endstrisi ve hizmet sektrlerinde kullanlan; hareket, zaman, miktar, arlk, hacim, yer ve kullanm alan (depolama yeri) faktr fonksiyonlarn ieren, ykn; tanmasn, paketlenmesini ve depolanmasn salayan; metot, hizmet ve ilem bileenlerinin bir kombinasyonudur. Bu tanm gerei olarak, endstriyel tama sistemi; imalat ve hizmet endstrilerinde faaliyet gsteren tm sektr firmalarnn kullanmna ynelik olarak gelitirilen ve tm tama ekipmanlarn, vastalarn ve bunlarn sahip olduu tm fonksiyonlar bnyesinde barndran faaliyetler btn olarak

tanmlanabilir. Bantl konveyrler bu parametreler dorultusunda, grev alan(kum, imento, maden, havaalanlar, kimya endstrisi gibi) olduka oktur. Bu almada grld ki bantl konveyrlerde iletilecek olan maln cinsi, ebatlar, iletim kapasitesi veya hz, iletim ykseklii sistemin tasarmnda temel bilgiler olup verimliliini dorudan etkiliyor ve iyi bir etkinlik; istenenlerin iyi analiz edilmesi, doru tasarm, doru bant seimi ve doru bant gerginliiyle salanabilmektedir. Bu almada ayrca pratikte 40 metreye kadar vidal gergi tertibat, zeri durumlarda mmknse nce kule tipi (tambura arlk balanarak gerdirme) gergi tertibat, ona imkan yok ise bandn alt koluna sepet tertibat (bandn alt koluna arlk ile gerdirme), eer konveyr ykseklik kazanyorsa, bu durumda da ilk tercih bandn alt kolunda gerginin uygun olduunu grmekteyiz. Ayrca 20 metre ve alt durumlarda zellikle PVC bantlarda yay ile de gergi de yaplabileceini grmekteyiz. Srekli alan, uzun, ortam scaklnn deiken olduu veya gne tesiri altnda alan bantlarda bir gergi sensrnn mutlaka kullanlmas gerektii ve kullanm ekillerinden bahsedilmitir.
74

KAYNAKLAR

[1] Alverii M., (1984) Bantl Konveyrler (Konstrksiyonu, Hesaplanmas ve Projelendirme rnekleri) YT, stanbul [2] Booclu, M. ve Sarl A., Transport Teknii 2-Bantl leticiler Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi, stanbul [3] Demir, M., (2006) Yksek Scaklkta alan Bantl Konveyrler, Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits, stanbul. [4] stanbul. [5] Gerdemeli, ., (2010) Srekli Transport Sistemleri T Makine Fakltesi Ders Notlar, stanbul. [6] Cema Conveyor, (2007). Cema Belt Book,Fifth Editon Chapter 6, Belt Tension, Power and drive Engineering, USA [7] stanbul. [8] Nace Konveyr Makine Sanayi A.., (2008),Bantl Konveyrler rn Katalou, Ankara [9] KGM Ar Makine Sanayi ve Ticaret A.., 2012, stanbul [10] DIN 22101 (2002.8) Continuous Conveyors - The Belt Conveying Bulkmaterials Based on Calculationand Design, Germany [11] Phoenix Conveyor Belts Design Fundamentals with DIN 22101, (2012), Bantl Konveyr rn ve Tasarm Kitab, USA [12] Hutchinson, R., (Nov.25,1975). Reversible Belt Tensioning System, U.S.A. Patent No: 3,921,793, Pa,USA [13] Shenzhen ALTEC Electronics Co., TC818 Tension Controller Instruction Manual, www.altec.cc, 10 Aralk 2012. Gerdemeli, ., Transport Teknii T Makine Fakltesi Ders Notlar, Uur, ., (2010) Transport Teknii T Maden Mhendislii Ders Notlar,

75

ZGEM

KSEL BLGLER Ad Soyad Doum Tarihi ve Yeri Yabanc Dili E-posta : Berk Gencay GENAKIR : 24.09.1987 stanbul : ngilizce : gencayberk@gmail.com

RENM DURUMU Derece Lisans Lise Alan Makina Mh. Fen-Matematik Okul/niversite Trakya niversitesi Maltepe Lisesi Mezuniyet Yl 2009 2004

TECRBES Yl 20122011-2012 Firma/Kurum Glisan Ya ve Kimya San.Tic.Ltd.ti. Biyoner Ya ve Kimya San. Grevi letme Sahibi Mekanik Tasarm ve malat Mdr 2009-2011 Gne Gaz Armatrleri malat Sorumlusu

76