VAKIFLAR UMUM MÜDÜRLÜGÜ NESRIVATI I

Seri. B
VAKFiYELER VE VAKFiYELERLE iLGiLi ESERLER
No. IV

ESKi YllZILllRI
OKUMA ANAHT ARI

Mahmud Yazlr
Vaklf KaYltlar Mümeyyizi

EDEBlYAT FAKüLTESl MATBAASI

1STANBUL - 1974
bi
 aa-
ur
u.. /)/
I

-----

Eski Yazllarl
OKUMA ANA -HTARI
Bu kllabln 2. Baskisl 1974 senesJnde, Edeblyol foIt I
Matbaaslncal haZlrlanmlJtll". Tel. : 'l 2n
lFilm - Monta ) : AFA REPROOOKSlyO 22 3S 09
Bask l : <;ETIN OFSET 17 1
VAKIFLAR UMUM MÜDÜRLÜGÜ NE~RIYATI
S er i. H

VAKFivELER VE VAKF IY ELERLE~ iL G iLi ESERLER

N o . I"

ESKi Y AZILARI

OKUMA ANAHTARI

Mahmud Vazlr
Vaklf KaYltlar Mürneyyizi

ISTANBUL
CUMBuatTET MATBAA ••
.9.. 2
 FIHRIST

Sayfa
Ba~l a nglC;: 111
Giri~ V
Diplolllil lik klslm VII

PALEOGRAFtK KISIM

Sayf.
Eski yaztlara umulT'; bir bakl!~ ... . . . . ... ........ . ... . . . . . . . .. . .. . . . .. .... . .. . . 1

II Yaztlar h3kkmda umumi ve nazari malumat ... .. .. .... ...... .... ... 3
a) Yazl. yazmak ve oku;nak mefhumlan ......... .. ... ..... . .... 3
b) Mäna, söz, yazi müna ~ t: betler j .... .. ..... ........ .. .. .... .... .. 4

III - Va kif KaYltlar Ar§ivindeki yazIlara toptan bir bakl§ .... .. .. .. . ....... 5
a) Ar~ivdeki yazi r;e~itleri ... ... .... .. ...... ...... . ......... ........ 7
b) Eski yazllann ~e~itleri .. ........... ..... . .. ... ...... ............ 8
c) E.ski yazllan okumanm yolu 9
d) Bozuk hir yaLI na., 11 okunur ..... ...... .. ... .. ........ .. .... .... 1 1
h) NoktaslZ yaZllar ... ........ ... : .... ........ . : .... .............. ... .... 13

IV Yazilar hakkmda umumi ve pratik malum2t .. .. .. ... : .. ............. .. 15

Arap harflerini 'bilmiyenlere mahsus ilk bilgiler
a) E§ik önü tarif ve izahlar ... ..... ... .. .. .. .... .. ...... .. : ..... .. 15
b) Osmanhcanm alfabesi ....... .. ...... .. .. .... .. .... :..... ....... 15
c) Harflerin fonetik baklmdan izahlan ........ ....... .. ....'... 17
d) Harf §ekillerine ait ipitdai bilgiler .. .. .. ........ . .. ...... . 25
2 Imlä ve yazlya ait baZI izahlar ..... ....... .. ... .. ..... ........... . 27
3 lttisal ve infisal (biti§me vc aynlma) .. ...... .. . .. .. .. ... ....... 30
4 I§aretler .. .. .. ... . .... .. ...... .. .............. .. ... .. .. ...... .... .. ........ .. 32
Cl) Okutma i§aretleri . ..... . .. .. ..... ...... ...... .. .. ... .. .. . .. .. ..... .. 32
b) Mühmel harf i§aretleri .. ......... ........ ........ .. .... .. .. .. 47
c) Süs j§aretleri . ...... .. . .. . ... .. .. ............. . ... .... .. ..... .... .... . 48

V Yazl nevileri. harf §ekilleri. hece örneklc.ri (okuma yolu He). 50

Sülüs yazl . .... .. ... ... .. ... .. .. ... ... . .. . .. ... ... .. .. ... .... .. ... ... . .. . .. 50
a) Harf ~e kille r i Ve hece örnekleri .. . .. . .. ... .. ...... .. .. .. ..... 52
b) Sülüs ku"masl .... .. .... . .. .. .. ..... .. .. ..... .. .. .. .. .. .... .... .. .. . 114
c) ~: i1üs celi si .. .. .... .. ........ .. .... .. ... .. ..... .. ...... .. .. ........ .. . . 1 14
d) D i~ er celiler .. .. .... .. ....... .. ... ...... .. ... .. ..... ... ...... ........ 116

I'7
e) Ince yazila r ... .. .. .. .. .. ... .. .... ... ... ... .. .... .. .. .. .. , . .. , ...... . ,
h) Hurda ve Hubari yal. llar .. ... ........ .. ... ... . ... ..... . .. .. .... 'I 7
11

g) Muhakkak ve re yh a ni. ....................... ....•.....•.......... I I

g) Müsenna yazllar .. .... ... . ................ ......... ................ 1 1
h) Tevkl' (ica.z e) ............ .. ... ........ .... ...................... .... 1 0
2 - Nesih yazisl .. . . .... . .. .. . .... . .. ......... . ............... ............... . 122
a) Inee nesih ve nesm
h lurma 1 ....... .. .....•.............. .. .. I 9
3 - Divani yazi (c;ep yazllan) 1 9
a) Celi divani . . .. .. . .... . .. . ........................................... .
b) Inee ve klITna div an! ... . . ...... . . .... ....... '" .. . ............. .
.. - Ta'lik y azl .......... ....... . .. . ....................... ..... ... ............. . "
5
a) Ta'lik eelis] ............ ..... . ..... ...................... ........... .
b) Inee ve kmna h 'lick .. .. . ..... ............ . .................. .
e) Nesta'lik . . . . . .... . .. . .. .... ...... .. .. .................. ............ . 140
5 140
6 Siyakat yaZ.1Sl . .. . .. ... . .. .... ... ... ... ........ .. ............................ 144
a) Rak 2~lar ve ay isimleri ................... ..... . .............. 1.4
b) KUfi yaZl .. ....... . .. . ... .. ..... . ... ................... ............. 15 1

VI - Mü§kil y azllann okun ma.51 ( tertip ve tab li I mebd e'Ieri 15

VII T ranskripsiyo n bahsi ..... . ...... ..... ...... ................................ ... 15 4

VIII F otografiler serisi .. ... .. . . .. . .................. ... ... .. .. . ...... ..... ..... I I

JX - Yazi örneklerinden okunu~l ar ...... . ... ...................... ........... ..

x- Yanh~ . Dog ru celve]i ... ... ...... ..................................... .... .

•
 BA~LANGI<=

2 / Te§rinis<,ni / 1939 da saym Ba,?vekil Doktor Refik Sa'y dam, 1937 sene!lm-
Ce kurulmasma ba§lamlan Umum Miidürlük Ar§ivi'ni tetkik buyurmu§lardar.
T etkikleri Slrasmda Siyakat Harfleri ile yazllml§ biT vaklf kaydma göz gez-
direrek siyakat yazisl hakkmda hir alfabe hazlTlanmaSl istegini göstermi§lerdiT.
Ba§vekilimizin buyruklan hepimizi ~ok sevindirdi. C;ünkü vazife programlml-
i~ m ba§mda tuttugumuz, milli varhklan!TI1 7.dan abdelerin, camil«:rin korunmasl ve
sürekJi ydJann ac;hgl yaralardan kaynJmä SI ve ataJanmlzm haYlTh ve ic;timai hiz-
metlerinin, güze! sanatJannm • bugünün giderine göre - canlandmlmasl ve tari-
himize ve bilim yuvalanmlza !:ahlabilme ~i i~!n eski yazllanmlza da muhtac; bulu-
nUYOTUZ.
Vaklfla.r Umum Müdürlügü'nün 1940 Ylh bÜtl;esine dair Büyük MiUet Meclisi
Bülc;e Encüme!1i'ni!l mazbatasmdaki görü§ ve ögüt!er ,<ok deger)idir. Mazbata bil-
diriminin sonu.1da §öyle deniliyor :
« ..... Türklügün mefahirinden olan büyük eser'lerin hari.biden korunmasmm
(emin edildigi anla§lhy6r. Ancak memleketin her noktasmda daba binlerce ecda~·
eserinin canh olarak muhafazasml temin edecek böyle bir gayret ve hinunete ih·
tiya~ bulundugu ve fakat mali imkinslz hk yüziinden bu · itlerin hepsine ye~ile­
mediii ve büt~eye konulan tahsisatla cn müstacel ·olan tarnirah yapmakta oldu-
gu ve bilhassa ielzele mmtakasmdalci crok klymetli eslif eserlerinden kalanlannl
muhafaza maksadile bazJ tedbirler ittih<lz ediJdigi anla,lhru, ve valoflar bütcresile
bu itlerin k8mil bir §ekilde b~lamJyacag. da mü,ahede edibni,tir.. Ehemmi-
yetli q.in devlet~e de dü§ünülerek mali imki.nlar aranmasml ve Iazungelen yar·
dlmlar ya~almasml temine §Ayan bulan Encümen, böylece bir taraftan eski eser-
leri kazJIar yapllarak yerler altmdan ~Ikarmaga ~1§llarken lnymetli Türk eski eser·
lerinin topraga gömülmesine 'r neydan ve rilmiyeceiine emniyetinin berkernal oldu-
gonu mazbataya kaYlt ve i§Areli münasip görmü§tür.. »
Gen;ektir ki eski eseTlerimizle bir birinden aynlamlyacak kadar yakmhgl
olan ve onlann yalmz mühi.m tezyinahm te§kil etmekle kalmlyarak 0 zamanm
itikat ve ruhiyatmm felsefesini de belir~en eski yazllanmJZl - e1deki elveri~li günler
~ec;m(". den - bilim ilgililcrine ögretemezsek az zaman sonra bunlan dogru yanh~
bize okutmak ve yazdl'r mak ic;in yabancl iJlerden bilgenler, ögremtenler getirt-
mek güc;lügünde ve dü~üklügünde kalmRcaktlr.
SaYI11 Ba§vekil'in daire-den döndüklerinden bir ka~ gün sonra arkada~ml
Vaklf KaYltlar Müdürü $efik Imrem, müdürlügün vukuflu mümeyyrzi Mahmud
Yazlr' In elile yazllml~ bir siyakat alfabesi getirdi ve verirken onun bir dilegini de
öne sürdü.
Dilek, bu alfabenin «üzerinde uzun zamanlar i~Ienerek derin ve in ce husu-
siyetler hasll olan ve adeta ekol te~kil l~den ~iyak<llt yazllanm okutmaya yetmi-
yecegi ve yalnlz siyakat yaZJSI ile de i!? bitmiyecegi. siyakat derecesinde ilerle-
mi~ nesih, divani, ta·lik .. gibi yazdarh meyydana getirilmi~ milli" e sec;me eserlerimiz
de bulundugu ic;in bu c:;etin i~e daha geni~ te~kil~. h bulunan Maarif Vekäletinin de
el koymaSD) d ,'j~üncesi idi.
IV
Bu düoün~ Ba~elo:ä el yii "k II n uf t: It
lek Umum Müdürlügümüz iti p rla.t
Idaremiz~ ve mümeyya iI
yabilmek ic;in bundan e cl S'
kerre de siyakattan batb . Tü k
kafeme allnm~ oldu..
Y IlZlDln amaCl okuyup
ümaca en lusa bir zama da götiireo h
laeait besbellidir; falar insan c.e j , i.
kini, ruh! inceiiklerini de htm t b

m1ohr. Belki hu gid.~.

;Man. buna ~ve seve, i,St.eye · ye
kü}tür üzerinde önemli rolleT O)'l'lA~
dogru eklp ,gitm.iJtil'.
Sandtkarlannuz bu ya211arl;a y In
laI'. her ü.stad buna kendi ~ . 'yc 'nJ de
miJlerdir.
E.ski YllZ1JlUZJn bil' ne 'i 01 Jl • a
HYDr. Bunun da bedii basamak rdllln
Milli ~funizjn bizi yüriittü - -
mak olduguna göre bu ~ j azJ n
MiicWrlüiü kendini'f!luth. iJex:ek ' r'.
h§lann doldurulma& ve düzehimcs'
ze. ögretmenlerimize bllyor demek ir.
 eiRts

Bu anah-tan hazlTlamakta~ maksadlnUZ Hüsnühat muailimligi , yapmak vf!

bunun i~in lüzumlu usul ve kaidelerj bil d,irmek degil<lir. \
Belliba,h gayemiz :
I - Eski harflerle yazllml~ güzel vCya ~irk.in her hangi bir yaZlY1 okuyabil- ,
menm .ilmi yolunu göstermek, yazl ~ekillerini, okunu~ misallerini vermek vt:
bazi nümuneler üzerinde temrinler yaptJrmak,
2 - VaJuf kaYltlan üzerinde ara~tuma ve inceleme yapacak memurlara bil-
meleri icap eden esaslan kaydetniek,
3 - Eski ya.z1lann c;c§itlcnmc ve c;o galmasmda ami I olan köklü veya ge<;ici
sebepleri ve bu yazllann güzel sanatlar balummdan ta!ildlklan incclilderi kavra-
malt ve eski e:serlerden istifade etmek if teyenlerin bilmeleri lazlmKelen cihetlcri
ve bu arada yazmln teknik ve estetik a hengini göstermektir.
Bu kitap yalmz yeni ba§layanlar i~ in yapllmaYlp eski yazllann türlü c;cllitlc-
nßl öirenmek isteyenlcrin istifadcsi d~ dü§ünüldügü ic;in tertibindc, yaz1 ve oku-
ma mefhumlanmn IÜmul dereceleri gözf"tilmi§ ve yazllar arasmdaki umumi ve hu-
susi münasebet ve alakalar oldukc;a yakm dan gözetilerek her birinin tcker tcker
bellenmelerinde hissedilecek olan gü~lük lerin mümkün olduiu kadar azalhlmasma
~ah'llrru, ve eskiden bir kanun gibi kabul edilmif olan noktaclan elifin, bumlan da
diierlerinin dojmul esas1 üzerinden yür ünmü~tür. Eski ifadesile basitten mürek-
kebe (Kolaydan güce) gicli~erek yazl §t killerinin biri digerini haznhyacak surette
yazlhp okunmasl yolu takip olunmuftul [I].
Anahtara örnek olarfk konulan yaZllar. Va)uf KaYltlar Artivinden ve Bursa
Ulu camiinden ahnan yazl fotograflannclan ba,ka - bir ikisi müstesna olmak üze
le - hemen kamilen nac;iz kalemimin mahsulüdür. Kendilerinden feyiz aldlglm
hocalanmdan hayatta olanlarla dii,er yüksek haltatlanmlZ varken degersiz yazllan-
mm dercedilmi§ 0lmas1 bu eserde eski yazll:um en mükemmel örneklerini
bir araY:i toplamak maksadmm güdülmiyerek yaliuz yazllara miMI vermek istenil-
mesind~n ileri gelmi§lir [2].

[1] Anahtarm hususlyeti buradadlr. Her ne kadal' yukarlki ~ gayeyi biribirinden ayn fa-
sularda yazmanm, bilhassa, yeni b~hyaniar icrin daha verimli olacagl söylenebilirse de
bunIann tatbikatta biri digerini der:ece derece tamamhyacak suret'te i~ten dl~tan ilgiU cihet-
i.eri bulunduiundan yerlne göre birlikte, yerine göre ayn yazmagl daha elver~li buldum. Bu-
nun yalon sebepleri gelecek bahislerde daha iyi anla'llacakbr. Ancak yaularm sanat bakl-
nundan okunUflan bahsi ve bunun mütemmimatmdan olan yaZida &henk IW1Ill, anahtarm
amelilik mahiyetini, muayyen vahdetini bozmamak üzere 'te'lif kadrosundan haries tutulmu, ve
ayn bir eser halindene~ daha münasip gö rülmü~tür.
[21 Eski yazllarm men~einden itibaren ge crirmi, oldugu estetik merhaleleri ve tekämül
safhalarlTll ilmi bir tertlp ve t&snife ta bl tutarak bunlan hem . hayattan eUni crekmi,
bulunan, hem de ya~makta bulunmu, olan yazl üstadlarmm eserlerinden örnekler vermek 5oU-
reüle gösterecek bir telife ~k muhtaclz. ince ruhlu atalarulUzm güzel yaZl vadisinde nas11
muvaffaklyetle kalem yürü'ttüklerini, kaleme de klh~ kadar hAkim olduklenD1, saY1S1% Türk
hattatlarmm giiz.el ~atlar ·manzumesi ieslnde üstün bir yeti ve hadslz degeri bulunan güzel
)'Ul'ya ne yükRek himmet ve hizmette bulunduklarml, bilhassa bu YElZllann tarihe in'tikal
e~ bulundugu bir slTada göue görülür, elle tutulur bir surette göstermenin }üzumu a~ikar­
du'. Vukuflu bir ara~t1rmlya, devamll blr 9Qh,mlya, ÜZÜCÜ bir !lncelemey:e, anlaYl!1h bir tllS-
nife ve ehemmiye'tli bir paraya mütevakkd olan bu i~dn tahakkuku temenni olunul".
VI
Sunu da kaydedeyim ki. Ar,iv yaztlan aralmda bi lhaua jy kat lbi b ~ y -
zllann okunmul elki YUllann kullanald l gl za manlarda hil e pek zordu. e.ak.i D-

iara evvelce gösterilen ilgi ve yakmhk ...-e bund an dogma alJ,kanhk. alc· kltgllU
kaybetmit bulunduiu. yeni bir yazl älemine girl1r:1i~ oldugu bugün de bu 2J1 n
doiru okuma .melekesine malik mülehasslslar pek azalmlf oldugund n mü bel ~
görmek huausunda c;ok slkmh c;ekilmekte ...-e günden güne gen~liyen bo lukLn
dolduracak elemaniar yetifIllemektedir. Bunlann yok.1ugu ise aro,i lenn h y I ' eti-
ni kaybetmesi. 0 defterlerin büsbütün söylemez olmasl ve nib lly et bugünkü e
yarmki idar~. hukuki ve ilmi hayatmuzdan bir !ttsmlDln felce ugra.ma demek ti r,
l§te bu tehlükenin önüne gec;mek ic;in bu i§le ilgisl olanl ara dü en bir
di hesablma yapml§ olmak niyetile anah tann c;erc;eveaini b in z geni~ tuHum,
Tarihi ve milli varltgnnlZl eanlandlTaeak bu Y8Z1 bilim.inde daha e:sa., h ve
verimli ögretim yoUan aC;llmaslDl Cumh uriyet hükiune timizin bap.nCl Ifaarif e-
killiginden bekleriz.
·Burada §unu da kaydedeyinl ki ap~da görülecei) üzere lülült en sanraki Yll -
:ulann bir c;ok harflerinde tenkihat yapmak luretiJe hareket ed ~:imiz bir ihm I e
teseyyüp eleri degildir. Biz bunu okuyucularm faidesini dÜfÜnerek iltizam ettik.
Her yazlda her harnn muh·telif ,drilleri veya bir huHn digenne bi~me tarzlan ve
her YazJda uaul ve kaide hiläh olarak az c;ok bulunan kalern cilveleri yazma baJo -
lDmdan aynca görülmek ieap ederae de okuma baJanund an bu gib i pal'~ann
tayyedilerek bunlan 8S111anna kayasla ta yin ebnege c;a~ak hern bir kont ro l bem
de aa'yü gayrete aynca bir te§Vik <>Iaeagl eihe tl e bun lan okuyaca.klann kencli
mukayeseli görü,lerine terketmenin kendileri .ic;in luymetli bir ekzerm zemini t 'I
edecegi ,üphesizdir. Esasen mü§kil yazuann okunmasl bahainde gelec.e k o lan ter -
kip ve tahlil mebdelerinden azami derecede istifade edebilmek ic;io bö le bir
zernine ihtiyac; da vardu. Zihni bu ihtiyaca göre h8Z1rladaktan sanra fotognAar
üzerind~ 0 mebde'lere dayanarak okumalar yapmak, nglam bir mel eke kazarulma-
sma kifi gelecektir. Bununla §unu demek is~riz kj bu anahtar battan ruha)'ete
kadar arap harfleri ic;ine giren bütün eski Y8Z11an bir kac; bal,am dan ac;abilecelc bir
mahiyette olmakla beraber bunu kullan malt ic;in ge~l güzel harek et etmemek
,arttu.
MevzuuTl ehemmiyeti. ineeügi anah lann daha sade YllZllmaslDa irokin "urne-
mi§tir. Onun ic;in müptedilere a~r gelecek cih etler. hatti daha batb h'a a ve Ir.:urur-
ian da bulunahilir. Bu ciheti daha b~l an gIc;ta itiraf etmelde beraber nev' in de ilk
olan rebber . eserin bu hblile de büyük bir ibtiyaclmlZ.a. irnkin nisbetinde. ce \'ap ve·
reeegini ümit ederiz. T am ve mükemme lini yapma ifini de ilim e san' a ü tad la n ,
~lza blraklYoruz.
Anahtan müsvedde halinde ,iken gö rup d~ünd ükjerini ~fahen v ' a tahrl rp.
bildirmek suretile aIaka ve -muavene tlerini elirgememi~ olan ilim " e san' t u d l -
1.1mlZa .alenen te,ekkür ederiz.

'aklf Yltlar üme> ' IZJ

Mahmud Y AZlR
 DtPLOMATiK KISIM

-
V AKIF KA YITLAR AR~ivi NDEKt T ARiHI VESiKALAR

ve

Vaklflarm ilmi ne~riyah hakkm da umumi ve klsa malumat [1]

Vaklflar Umum Müdürlügü'nce yapdmakta olan ilmi ne§riyat arasmda vak-

tiye le r ve bunlara müteallik eserler ic;in hususi bir seri ayralml§hr. Bu serinin ilk
numarasl olmak üzere 1938 y.Imda Fatih Mehmet II vakfiyeleri ne§redilmi§tir.
Fatihin Türk~e vaklf ves~kasmm faksimilesi ile yeni harflere c;evrilmi§ metnini,
arap~a Eyüp Vakfiyesi'nin keza faksimile~i ile Türk~e tercemesini, her ikisinin en-
dekslerini, Fatihin Eyüp zaviyesi vakfiyesinden örnekleri ve Fatihe ait vakfiyeler-
den. bugüne kadar mevcudiyeti bilinen ve Va,klflar Umum Müdürlügii Ar,ivi'n-
den ma2·da Topkapl SaraYI Ar,ivi ile Türk ve tslam eserleri müzesi'nde mahfuz bu-
lunan diger vakfiyelerin ve vakJf vesikaia nmn da umumi bir tavsifini ihtiva eden
bu eser yerli ve yabanci ilim adamlanncd büyük bir alaka ile kar§llanml§hr. Matta
bazI yüksek iljm müesseselerinde ve fakültelerde ic;timai, hukuki ve ikbsadi baklm-
lardan yapilan ilmi tetkikl er ic;i n belli ba§h bir me'haz hiikmüne girmi,tir.
Bu serinin ikinci numarasl ve Fatih vakfiyelerinin mütemmimi mahiyetnd~
olarak 1939 Yllmda Fatih devrinde Istanbul adh eser ne,redilmi§tir. F ethi mütea-
kip Türklerin lstanbulda, vaklf yolile, r)ri§tikleri ve 20 y.I gib i klsa bir zaman-
da tatbika muvaffak ol·duklan gen!§ imar ve iskan hareketlerinde yapllan binc.Ial
"e tesisat bu kitaba merbut harita üzerin de birer birer gösterildigi gib i Bizans,
~ arki Roma ve Latin eserleri de aynca i§aret olunmu§tur. Türk mimari ve §ehir-

'cilik tarihi itibarile degeri ve hususiyeti haiz olan bu kitap, umum müdürlükc;e,
Ingilizceye de terceme ve tabettirilmi§tir.

Vakfiyeler sensme Fatih vakfiyeleri He b3§Iamlmasl. bunun en eski vakfiye

masmdan ileri gelmeyip Osmanh devri vakfiyeleri ic;in münasi-p bir mebde ma-
hiyetini arzetmesindendir.
Fatih vakfiye\erini müteakip su8sile Bayezit 11., Selim I. ve Kanuni Süleyman
vakfiyelerinin ne§ri mukarrerdir. Bu vakfiyeler devirlerinin ba,hca hususiyetlerini
cami klymetli vesikalardlf. Tabir caizse devirlerine ait vaklf vesikalannm nirengi
no'ktalannl te~kil etmektedir. Büyük vakfiyeler böyle monografiler halinde ne§re-
dilirken müstakil birer kitap te§kil etmiyecek kadar küc;ük olanlar da Valuflar Der-
[11 Vakl( KaYldlar Ar~ivi'nd eki eski yazllan okumak ve incelemek istiyenlere rehber
nlnrak hazll"lanan bu eserin diplomatik ve paleografik olmak üzere iki klslmdan terekküb
cl mes i ve birinci bölümde Vaklf KayJtlar Ar~i vindeki defterlerin ve tarihi vesikalarm m a hi-
yEti ve men~ei hakkmda biraz malumat vel'ilmesi lüzumlu ve faydah görül :nü~tür.
Bu maksatla i~bu bölüm a ynca yazllarak kitaba il.he olunmu'itur.
VUl
gi.i'ne dercolunmakta, umum m ü d ür)ügün m uhte li f n~ ri _ a lm d a her d e re il ~ e ­
~itli halk vakfiyelerinden mü tenevvi ve mebz ul örnekl er eri lm ek le di r I I .
Bir pro"gram dahilinde yürütülmc!!in e gayrel ed ilen bu me i il e u r ' kfi-
yelerinden en mühimleri ilim aleminin Ilt:11I m a ve !e lkik in e HZe ilm~ 01 c kI ll.
Vaklf kaYldlar idaresinde bulu n an v ~I kf iy e lc n. la rih i de vir il.bdrile. ba It · u
K\.lrupta toplamak m ·.: mkündür .

1- Osmanh devirnden önceki y ak fiyeler H. 4 10 - 6 99 ( q

. I 19 - 119'J)
2- Osmanh devrine ai t v ald iyeler 699 - 1336 ( . 129 9 - 19 0)
3 - Türkiye Büyük Millet Meclisi hükum e ti ve Türk 'y e Cu m hur i eI l 13 16 _
1342 (M. 1920-1926)
Osmanh devrine ait vakfiyeler gib i Se lc;uk ile re n do lu be yli lcleri ne it
belli ba§h vakfiyeler de snaSl geldikc;e dergiye konacak e a müst L I kil p na-
:ü'Ide tabolunaeaktn. Nitekim Vaklflar D ergisinin b u inei sayul nd ey k \ r Ü,:l I. za ·
m . runda yapJlml~ olan Siv.. DariiHifasmbl vakfiyesi n~.fr olu l' u,tur.

VakIf kaYltlar kütügünde müseccel buJunan vaJdiy ele rin ve aJuf ltaYlllanrun
S:l.YlSl 30,000 kadardn. Bunlann ic;inde en e!!lcisi Pam nahiyesinin P lümür Itöyün -
de Turgut beyin Seyit ~ Ha1il divam z.avlYe!!in e ait ol a n ( . 10 4 ) eV"Ulb
Recep 440) tarihli vakfiyesidir. Ond an sonra Em~ r A le m eddin a ~r Ib oi
Aptullahm Kayseriyenin Nezih ka riYe!!in d ek i vakh na ai . I 10 6 ) ( e i li Ra -
mazan 500) tarihli vakfiyesi gelir. Bunun hayra b o llllaYlP muhusasatl irvan lJ
$eyh Abdüssamede ve evlatlanna §art ed i lmi~ ti r. Tarih SlraJlna gö re bunu t .j p
~den vakfiye, Sultan Ibrahim bin Beyk'inigde ni n AJad ag ku rbinde C mard. "e
Karapmar mevkiinde ~yh Durasan zaviYe!!ine ai t (M . 1115 ) ban 509 ) ta . ~ i
vakfiyedir.
E~ yeni vakfiye de Ap tullah og lu I h ~ 3.n efe nd in in l.staobu.I da ac; ada ü in
bir zaviye ic;in (M. 1923) ( 1 1 Sab a n 1 3 42 ) ta ribjn d e tanzim eyl ediiJ fiy e '
dir. Vaklf kaYltlar kütügünde m üseccd b ul unan v e ikisi arasmda dokuz Sl~da n
fazla bir tarih g üzeran etrnif o lan en es ki ve en yen i va k.fiyeden h e r ilt i in in de
zäviye vakfJ olu~u dikkate deger b ir kl: yfiy et 6 r.

Vakfiyeler ve vakfiyele re müte.allik e e rle r se risjn in üc;ü ncü - ol u tl IU b ir

[2J Vaklflar Dergisinin birinci saytS1nda is tan bu lda Ve f",da LJ!

1154) tarihJi kütüphane vakfiyesinin, mezkür k ütüphanede t~ üunn mahlt\!
büyük Ayasofya kurbinde Üsk übi mahallesinde K emal &ja km ü ynl Rat u null • I
996), Gümü~hacl köyünde Baradoglu ~dl.S'Ul ( M_ IBS, R 1277) Ednnu ~ ü yti.n.iJ ~) - n
Nikola Iazl Rikne'nin (M. 1881, H. 1301) la rihü vakllyeleri hüLnda IrLnJ ~ mt:icmel \:aha!
ver1Jmi~tir [Sahife. 116 - 122].

Derginin ikinci (saYlsm da Kal1U1lalloilu Ali I,eyin . I IS. H. I

Ahmet P."ll1n (M. 1554, H. 962) t8 ri hli aJUi yele ri :m1l.. rtnAUn Immlf 01 n
uynen, Kanuni devri ricalinden Pertev Mebmet p., .nnm H. !111 I.1nhL va.ltli)'e n
ne~redilmi~tir.

Bunlardan ba~ ka 1939 Ylhnda n~ed ibl VaJu11ar Galel'i i

"dia resimll eserde d e Mtslr va lisi ve Yemen la Uhi G au S inan
1581, 1587, 1590 tarih li ü ~ lut'a vakfiyes:i ile Mo . t lihi ~ VI Ilbc)
(H. 859, M. 1484 ), istan buld a Läle Hde Knvuf Alinin ( H. 1228. t I
banaga mamhallesln de A l klZ,I Ümm ü G ü lsüm H.lunun ( H 11 I I I
kethüde mahallesinde Debbag esnaslDdan i bra hirn IU t
vakfiyeleri te l his e dil m ~ti r I SahiIe : 14. 16, 17 ve 18 1.
 IX
zaman önee Siyakat yazw adh küc;ük bir kitap nellredilmilltir. Bu serinin dördüncü
kitabl olarak da Vaklf KaYltlar Ar~ivjnde mahfuz vesika ve defterlerin havi
oldugu yazllann nevileri ve bunlann okun ma ~ekilleri hakkmda izahat veren i!JLu
eserin ihzar ve tab'l muvaflk görülmü~tür. Bu kitap, eski yazllann muhtelif lJe-
kilIeri hakkmda kafi bilgisi bulunmlYanlar ic;in oldugu kadar bu hususta behre sahi-
bi olanlar ic;in dahi klymetli bir rehber hizmetini görecektir.

Vaklf KaYltlar Ar~ivinde bulullRn ba~hea defterler :

Hazine defterleri
Esas defterleri
Ruznamc;e defterleri
Vakfiye defterleri
T afsil defterleri
Ahkam defterleri
Evamir ve Berat defterleri
Ilmühaber defterleri
Nükud defterleri
Ferman defterleri
dir.

Aynca esas, hazine ve vakfiye deUerlerile muhtelif kald ve veaikalarm fih·

ristlerini havi müteaddit defterler meveu ttur [3].

1 - Esaa defterleri .fihristleri

Ad.
Ankara fihristi 223
Adana, Suriye, T rablusgarp 164
Aydm ve lzmir 208
Bursa 186
Bingazi ve Kudüs 163
Canik, Van, Bitlis, EläzlK 199
Diyarbalur 158
Edirne 17"3
Erzurum 197
Eläzlg 199
Halep, Musul, Bagdat 165
lstanbul 2 eilt, numaraslZ
lstanbul (Havatin) eilt, numaraslz
Istan?ul T ekaya 109
Izmit 143
Izmir 206
Kastamonu 202
Konya 147
Manashr ve Kosva 172

[3J Eu dclterler arasmda irtibat tesisi !;ok önemli, lakat uzun zamana ve büyük emek
fma Ihtiya!; gösteren bir i~tir.
S .. I

Eu i,in yapl)masl umumi ve mükemme) bir fihrist tanzimine, böyle bir fihristin yapllmas.
d::l Ar~ivin tamam!le i1mi bir tarzda tesis ve tanzimine imkin verecektir.
 x
Selanik 178
Sivas 216
Yanya, hkodra. Girit. Küdüs
ve Adalar 181
Sirbistan evkaf, 29

2 - Hazine defterleri fihri!ltleri

Adl Nurnarasl
Anadolu askeri muhasebe fihr ish 749
Anadolu asker birinci 750
Anadolu asker ikinci 751
Anadolu klrmizi fihrist 507
Anadolu ebru fihrist 752 , 498
Anadolu c;.t.ik fihrist 760
Anadolu muhasebe atik 756
Rumeli kITmlzl 758
Rumeli asker 7S 7
Haremeyn 7S3
7S 3
Haremeyn atik
I
Küc;ük Evkaf fihr.isti 755
y e~il fihrist 754
lstanbul, Galata ve ÜskiKlar 1052
(küc;ük evkaf Eihristi)
Amasya muhasebe fihristi 759
. Bursa fihristi 422
491
Bursa muhasebe
I
Diyarbaklr asker 423
49 1
Diyarbaklr muhasebe
2
Edirne atik 726
Edirne cedit 727
Hicaz 771
3 - Vakfiye fihristleri

Adl Num&rall

Umum Vakfiye Fihristi j Ci!tlir. muya m ü venihi me rhum

Ba.Y Hü eyin H üsamettin taraftndll n
vak,f kaYltiar idareJfi müme )').i.zli - m-
d e bu lundugu slrada lanz im edil.
mi~tir . Kendi d yazl il d ir.

Haremeyn \/ akfiye Fihri9ti .251

IstanbuJ Haremeyn Vakf:ye Fihristi 775
Kasada mahfltz vakfiyelerin fihr isti ilh .. .
;,r.:t!-11-

Vaklf KaYltlar Idaresinde bulun3n v akfiye a d la, ile , kü tüld rind n Ve .I"f
kaYld~aTlndan ba~ka muh telif müze ve a r~i vle rde de elda ail b ir ~ o lt d ft rle r.
kaYldlar, vesikalar ve vakfiye as,lIan me vcutlur ;
 XI
a) lstanbulda Batvekalet artivi'nde bulunan tarihi vesikalar ve eski defter-
ler tasnif edilirken vakfa ait olanlar bir partide toplanml~ ve fihristleri. defter
halinde. tanZlri1 edilmi§tir. · Bu ar§ivdeki tasnif faa\iyeti devam etmektedir. Evra-
km c;okluguna binaen uzun seneier sürec.ektir.
b) Topkapl saraYI müzesi'nde bulunan Osman oiullanna ait vesaikin tasnifi
bi~mi~ ve fihristleri. fi§ halinde. tanz im ulunmu§tur. Bu fihrist Ar§iv Klavuzu naml
altmda ne§redilmektedir. ~imdiye kadar 1 inei ve 2 inei fasiküller C;lkml§tJr. Bu
iki f.asiküide aneak (H) harfiJÜn sonuna ~adar gelinmi§tir. .
Bu klavuzda rnünderic; olan vesika larm c;ogunun vaklf veaikaran olduiu
itörülmektedir.
e) Türk ve islam eserleri müzesi He muhtelif resmi ve hususi kütüphanelerde:
de bazI vakfiye aSlllan veya nüsh31an meveuttur .
••• ::'>1-

Türkün ruhundaki faziietten. va,anperverlikten ve digerr:amhktan dogan

Türk :vaklflannm tarihi. denilebilir ki. T ürklügün tarihile beraber ha§lar. Ger·
.,;ekten; Türk .... aklflanm tarihin her- dev rinde Türk dünyasmm her yerinde yük-
~elen iyilik. güzellik ve §efkat eserleri olarak görüyoruz. Bu vaklflara ait vakfi-
yeler ve tarihi vesikaiar milli tarihimizin en dikkate ;;ayan menabiindendir.
Bugiin bilinen ,vakif vesikalanmn en eskilelinden biri Isadan önee 1280
Ylllanna ait biT Eti vakfiye tableti'dir. Bogazköyde bulunan ve 32 asuhk bir
~arihe malik olan bu tablet istanbul Arkeoloji Müzelerinin eski §ark eserleri k13-
mmda mahfuz olup Kral Hatu§il tarafln dan vüeude getirilen bir vakfm' mevkufa-
tim ve , haYIT §artlanm göstermektedir.
Eti vaktf vP'8ikalanndan soma UY&ur vaklf vesikal an da önemli tarih belge-
leridir. Uygur harflerile pZJ1ml§ olan bu vesikalar Buda dimnd~ki Uygur Türkle-
linin tanz;m etlikleri vakfiyelerdir. Eli ve Uygur vakfiyelerinden birer örnek
Vaklfiar Dergj,,jnin birinci saYIslnda nC~redilmi~. bunlann aSlllanndan ahnan fo-
:ografhr ile lüzumlu bibliyografy:'\ malumah da dereolunmu!Jtur [4].
Büyiik Sel~ukilere. Asyada. Avrupdda. Afrikdda hüküm süren muhtelir Türk
devletlerine. Anadok Sel~ukilerine ve Beyliklerine ait Türk - Islam vakfiyeleri
keyfiyet ve kemmiyet bakmnndan büyük bir ehemmiyet arzeder. Vaklf KayJtlar
Ar§ivinde Osmanh devrinden cvvelki Z:lmana ait vakfiye\erin de bulundugunu
yukanda arzeylemi§ ve bunlann. zamanm,d a tanzlrn edildikleri devlet devirleri
itibarile ü~e aynldlgml kaydet·mi~tik. U3ulü daireslnde ' t:mzim ve muahharan Va-
kif KaYltlar kütügüne de tc~cil ettirihni(? olan bu vakfiyele;. hükUmleri bugün dshi
muteber ve mer'i olan resmi vesikalardan maduttur. Yani tarihi baklmdan oldugu
kadar SHaSI -dü~tük«e idari ve hukuki mee:lil itiba'~ile de klymeti haizdir.
Derginin jkinei saYlsmda Profesör Ruben tarafmdan yazllml~ olan Budiat
vek,flan hakkmdaki makale de önmcli ve orijinal bir tetkiktir [5] .
....
Büyi,ik vaklf1arda vakfm mütevelli sinden b3~ka vakIf i§lerinin h,e yeti' UMU-

miyesi üzerincle nezaret ve mürakabe vazifesile mükeiief ayn bir makam bulun-
m, ktadH. Buna. Vakftn Naim den.i lmek tedir. Vaklflar. tanzirh ettirdikleri vakfi-
yelerde vakIflannm tevliyet.ci:h.eti gibi .ne7.3ret cihl!tini kirne ~art eylediklerini de
göstermi§lerdir. T evliyet ve ' nezaret ciheHeri bazan vakIfm evlat ve ensablna bazan
da hari~ten zatlara ve onlann evladma yahut bi, takIn' muayyen m3kamlara
~e~rut b~lunmaktad,r. Mesela . vakhyen m tanzim edilcligi memleketin hakimi.
fii an medresenin müderrisi. §U veya bu ca'm ide imam ve hatip olanlar yahut 0

[4] Vaklflar Dergisi, SaYl: I. s. 117.

[5] Vaklfiar Dergisi, SaYl, I1, s. 173.
XII
memleketin eyalet veya vilAyet makaml nJ ihnz edenter veaa.i re.. gibi. 0 .. ma.nlt
ltnparatorlugullda vaklflar uzun zamanla, devletin umumi nezal'et ve mürakabe·
<linden uzak kalml,tlr.
Hi~ri 1242 (m. 1826) tarihinde lhdas edilmi, olan Evkaf Nezaretinin le-
~ekküiünden soma dahi vaklflann, vakfiyelerine göre, tanaim blunan muhaseb ..
leri her mahaldeki kadllar tarafmdan rü' yet ve tetkik olunmakta idi. Evltaf Ne-
zaretinin te,ekkülünden evvel devletin vaklflar üzerindeki veliyeti a.mmw
muhtelif resml daire ve mak3mlarda tecezzi ve inklsam eylemit bulunuyordu.
Mesela din ulemasmm ye me,ihati islamiye münteaipleri ~vk.aftnln nez.a.ret) SeYh-
üli.lim olan zatlara, s3raydaki su~ta·nlann ve kadmJann, kapl aiaJannm ve mün-
tesiblerinin vaklflanda (Darüssaade agasI) dahi deniJen Kap.ajalan'na pn ve
tahsis edilmekte idi. V3klflar üzerinde nezaret vazif~ i ol.n muamJardan ilOai
de Kazaskerler Nezareti yani (Sadn Rumeli ve S~"<iri Anadolu Nezareti) idi.
Kazasker.lerin nezareti Osmanh devrinden evveUti zaruanlarda da mevc.u ttur . Sel-
!;uki devleti zamamnda vaklElann teft~ ve nezareti K.dil·eaIcir olan zevattn uh-
desinde idi.
Osmanh devrinde vaklflann nazuhgml iEa ermiJ o lal' mak.a.ml.a.nn ba~hcalan
§unlardlr :
Kazeskeller Nezueti (Buradaki cNezareb tabiri beyetj Me-
. laya dahil nezaIetleT mAnUl.ru taz1Dlmun
etmeyip hir tedvir ve mürakabe makam!
man ast na gelm~ktedi:r ).
Vezir Nezareti
Sadnali Nezareti
Reisülkültap Nt'zareti
Seyhülislam Nezareti
Kapl agasl (Darüsaaade aga81) Nezareti
Evkah Haremeyn Nezareti : (Evkah Hal'ameyn rni.Hettit!iii. Evkah
Hal'emeyn muhaaebec:iüii. Evuh Ha.re--
meyn multataaabit, Dariiuaade ~
~)

1.tanbul Kadlhg. Nezareti

Galata Kildlhgl Nezareti
Osküd'a r Kadlhg. Nezareti
Eyüp KadllJgl Nezareti
Kaptan Pa~a Nezareti
Yenic;eri agasl Nezareti (Okmeyda Dl vakft gibi)
Sekbanb"~l Nezareti
Bostanclba§1 Nezareti
Topc;uba§l Nezareti
Haznedclrbll'l Nezareti (Edirnede GüreJ9}er teUk~.i valth gibi)
Kilercibal}l Nezareti
Sarayt Cedit Agalan Nezareti
<;a vu,ba~1 Nezareti
Defterdan ,.kklevvel Nezareti
Imaml evveli ,ehriyari Nezareti
Davutpa$l\ N3ibi Nezareti
Galataaaray agasl Nezareti
 XIU
Nakibüle§raf Nezareti
Evkafl Hamidiye Nezareti
Evkah Hamidiye ve mülhakatl Nezaretl
Evkafl Hamidiye, Mahmudiye ve mülhakah Nezareti · (Darphane em;nlcri
Nezareti)
Bu makamlann nezareti altmda bann yüzle:ee, hatta binleree vaklf toplam-
yordu. Darüssaade agasmm nezareti alll nda bulunan Evkafm saYlsl 2300 den
fazla idi. Hangj vaklflarm hangi makam m nezareti altmda bulunmu§ oldugunu
gösteren eetvellerin tanzimi bize faydall ,nalumat vt:reeektir. Bunlann bilinmesi
aramlan vesikal arm ve kaYltJann buluna bilmesi baklmmdan da lüzumludur. Mese-
la Istanbuldaki Kemanke§ler tekkesi ve Okmeydam vakfl Yeni~eri aiasman,
Sdirnedeki Güre§criler tekkesi vakfl da Hazinedar ba~mJß nezare.ti altmda idilt'r.

Vaklflar ar§ivinde mahfuz olan vakfiye aSlllanm ve Türk h2 rflerile tanzim edil-
mekte olan yeni deftereri bir tara fa bua klrsak bugün Vaklf KaYltlar Idaresinde
bulunan tarihi defterleri ve kaYltian ba§ hea iki klsma aYlfabiliriz :

1 - 1242 tarihinde Evkaf Nezaretinin te§ekkülünden sonra tanzim ve tesi!ll

edilmi~ olan defterler ve kaYldlar.

2 - Evkaf NezC\retinin te§ekkülün den evvel yukanda bir klsmmm adlan

liaYllan :nuhtelif makamlar tarafmdan nezaretleri altmdC:t bulunan vaklflar icrin
tutulmu§ olan ve Evkaf Nezaretinin te§ek külü üzerine bu nezarette eemedi1-en eski
defterler ve kaYltlar.
Bu eski ve tarihi defterler siyaka~, di vani. ne5ih vesaire.. gib i muhtelif yaz:
nevilerile tahrir edilmi§tir. Bu yazllann da diva nt eelisi, ineesi, kumasl, nesih,
IDee nesih, nesih klfmasl gibi kendi nevi leri icrinde muhtelif cre§itleri mevcuttur.
Arkada§lmlz Mahmud Yazlf'm eiddi bii emek mahsulü oIan bu eseri mevzuubllhis
vazllarm envamm ve okunma §ekillerinin gösterilmesine tahsis edilmi~ oldugu ci-
hetle burada Ar§ivde meveut y~zl nevileri üzerinde durmaga lüzum görmiyerek bu
tarihi vesikalarm men§elerine gecrmegi v~. bunun üzerinde bir parc;a durmagl mü-
nasip gärmekteyiz.

Osmanh Imparatorlugunda devlet hizmetleri ile vaklf hizmetleri biribirine

~ok slkl rabJtalarla bagh idi. Hatta deni lebilir ki bu iki hizmet. birc;ok ahvalde.
biribirine tedahül etmi§ vaziyette buhmuyordu. $ehir VI! kasabalann sulan. kab-
r~stanlar. köprüler, hatta bircrok yoI1ar, slhhi hizmetl;r. tedris ve talim i§leir, ic;ti-
mai muavenet mesaili gib i bugün bele::li yelerin, hususi idarelerin ve devletin i§ti-
gal sahasma ve vazifeleri arasma girmi!) olan bir~ok i§ler uzun aSlrlar vaklf ca·
nibinden ifa edilmi~tir.
Osmanlt Imparatorlugunda, Istanbul Devlet merkezi olarak kabul edildikten
soma Babllili'nin ini?asma kadar memleketKubbealta'ndan idare olunmu§tur. Kubbe-'
altl malum oldugu üze;e Topkapl Saraymda Ortakapl ile Babüssaade arasmda·
k! mey danm solundadlr. Buray a Kubbeal tJ denildigi gibi Divan Yen de deni1 ~r.
Divan KubbealtJ'nda toplamr, devletin resmi hidematma ait kaYldlar ve def-
terler de Kubbealh'na biti~ik ayn bir kuhbenin altmda muhäfaza olunurdu.
Kavanini Osmani ve Rabltai Asitan ,~ ve Levamiünn~r Ei zulmeti Atlasl Minor
adh yazma eserlerde Divan'ln tarZI te§ekkülü ve cari merasim ve te!frifatile div,,~
na merbut Kalemler hakkmda etrafh izahat mevcuttur.
I
XIV
.,
Divanda bulun"ln vezirler eksci iyet l~ 7 veya 8 idi. Devrine göre bazan azaln •

h~zan da ~Og;)hTdl. Mesela Murat 11/ :r.amanmda kubbe vez'rlerinin adedi 7 old u-
gu halde Mur~; IV nmanmda 6 idi. Sad razamdan ga}Tisine Kubbe Vezirleri c1e-
nifirdi. Bunlar veziri cvvel, veziri sani, veziri salis .. iil7 diyc yad olunurdu . Di-
v:anda s3drazc.m ortada oturur vezider sagmda oulunurclu. Solunda Rumeli K J.-
7.8sken onun altlndc~ Änadolu Kazaskp. ... i otururdu. Sag canipte olan rükünd::
Ni')ancl ya1mz oturur, sol canipte amn mukabili oIqn rükiinde Üc; defter dar oh ....
rur. Onlartn ardmda olan kubbe altmdri da hal jfeleri ve sakirtleri
, ile. alid~ki
divan hocalart otururdu.

Ruznamei e'vvel !\tuka laai Maden

Ruznamei sani Mukalaai Avlonya
Muhasebel evvf-\ Mukataa: Kefe
MuhJ.sebei sani I'vlukataai Haväslar
Muhnsebei Anadolu Mevkufat
Mukabelei süvari . Teslimal
MukabeJel piyade Te!1rifat
Muhasebei Cizye: Varidatl Slkkl Sani
Muhasebei 'Haremeyn T ezkere i Kd al B:izürk
Mukataai !'v1ensuh T ezkerei Kdal Küc;ük
,

Mukataai I8tanoul Tezkerei M'iliye

Mukataai Ägriboz T arihi Berevat
Mukataai Bursa Mukdtaai Haremeyn
Mukataai Evvel Dividdar

Bu kalem!erin defterleri yukanda sa yIlan divan hocalannm oturduldan kub-

beye mülaslk olan diger bir kubbede
.
muiltazam sandlklar ic;e'r isinde dururdu .
(Defatiri Divan) her gün (Hätemi Sultan!) ile mühürJenir ve aC;lhrdl. D ivan cu-
martesi, pazar, pazartesi, sah günleri 01 :nak üezere haftada dört gündü. Sonra-
1an yalmz paza:- ve sah günlerine inhis~r ediyordu. Divan muayyen merasimle
.
aC;lldlkta <;avu§ba§1 Defterhane ve Hazi ne Mühürlerin: 3C;IP Veziriazama g ö tü -
rürdü. Divanm dag!lacag1. suada d:1 (; ?.·vu!?ba~l , KaplcJ1ar Kethüdasl. Veziriäzz..n.
c.'nüne vanr, Veziriazam Mühürü HümJ. yunu ~Ika;-]p <;;:c:. vu~ba~lya verir 0 da ilbn
llazine'yi soin<! Defterhane' yi 'mühürley;o
•
mühürü Veziriazr.ma teslim eder, bu
suada. cümle hazurun ayaga. k31klP tdzim ederlerdi.
Divam Hümaytm' dan gayri V eziria zam saray mdil. da c.uma günleri divan
kurulur, davahr dinlenirdi .. Cuma günlp.ri iki Kazasker hazlT olur, Rumeli K aZ3s·
keri dava dinlerdi. Car~amba gününde ts tanbul Kadlsl il~ Galata, Eyüp ve Oskü-
dar Kadllan d3 hazn bulunurlar, herkes kendi topravma göre davalan dinlerdi.
Salatinevkafmln NazlTl . olmak itib arile c;ar~amba gÜnleri de Dariissaade
ePaI' mn divam dururdu. Haremeyn Ev kan Müfettiti ile Evkaf Muh•• ebeci.i ve
bu divana vanrlar, orada nice umur görü!ürdü.
Gerek Darüssaade agalanmn gerek . uhdelerinde vaklflann nezaTet cihetleri
bulun3n diger m~kamlann ' tuttuklan va hf defterleri ve kaYltlan Evkah Hüma·
yfJn Nezareti'nin te§ekkülünden sonra bu idareye intjkal eylemiljtir. Bunlar Ev\r.af
Nezareti~in son zamanlannda . §imdi !sla nbul Vakifla ... Ba~müdürlügünün bulun-
dugu mülg3. nezaret binasmm ittis3.hnde Atik AJi Pq8 Medresesi'nde muh faz
~dilmekte idi.
Gündüzler: üzerleri~de ~ahljll .mak ü·zere, icap ettik~e Vaklf KaYltlar Kale-
mine getirilen defterl er i~leri bitince bu mahzene iade olunur ve mahzen ak iJm -

7
 xv
lan 16,30 da kapamr ve mühürlenirdi. Vaklf KaYltlar ldaresi. Evkaf Umum
Müdürlügünün Ankarada te§ekkülünden 60n·ra dahi bir müddet lfltanbulda kalmi'
ve saym umum müdürmüz Bay Fahri Kiper'in zamam idarel~rinde Ankarada
umum müdürlük binasl altmda ihzar olunan husuli daireye 19)6 Ylhnda [6]
naklolunmu§tur.
I1mi ve idad ~aklmdan günden güne ihtimama mazhar olan bu ·artiv, yalnlZ
valuf tarihi itibarile degil Türk tarihinin her cephesi baklmmdan büyHk bir ehem-
miyeti haiz ' bulunmaktadlr.
VaklElann ilmi c;ah,maamm büyük bir klsml bu ar~ivde teksif edilmi,tir. Ar-
tlV mesaiSi de dahit oldugu halde vaklf larm jlmi c;ah~malarJ milll kültür dava-
lanndan biridir. <;ünkü Türk medeniyeti ne Ve Türklügün faziletine müte:allik en
kuvvetli tarm ve kültür vesikal an vakfa aittir.
Mevcudiyetini ve inki,afml büyükle rimizi~ yüksek varhklanna ve ir,atlanna
ve saym Umum Müdürümüz Bay Fahri Kiper'in Juymetli tahsiyetlerine ve him-
metlerine medyun olan bu c;ah,malar ilerisi ic;in büyük ümitl~r vaadetmektedir.
Eaki Yazdan Okuma Anahtan adml ta'lyan bu eser, bu yoldaki c;all§malann
yeni bir verimidir. lIeride bu alanda c;a h,mak istiyenlerin it1erini kolaylathrac a -
gl ve ba~TJlannl s3ghyacagl cihetle fay dar. olmak vasfl kadar, her zaman ic;in.
verimli olmak mazhariyetini de ta'lmak tadu.
Eserin mütekamil bir duruma getirilebilmesi ic;in hayli c;ah,llml'; profesör
Fuad Köprülü, ismail Hakkl Baltacloglu ve Raglb Hulusi Özdem gib i saym Üstad-
larm fikir ve mütalealarmdan, irnkan nisbetinde, istifade olunmu~tur. Arkada§lmlz
Kemal Edib Ünsel'in de devamh yardlmlan dokunmu~ ve kitaba iläve edilen
transkripsiyon bahsi kendisi tara'fmdan kaleme ahnmllfhr.
Nev'i ~ahsma münhasIr olan ve metni ic;inde yüzlerce kli~eyi ihtiva eden ki-
tabm tertip va tab:1 oldukc;a zorluk arzetmi§tir. Bu c;ah,malar esnasmda gözden
kac;inl§ olan veya baZI kli,elerin baslm esmlsmda kmlml\sl ve dü§mesi gibi sebep-
lerle sonradan vukua gelen yanh,hklarm düzeltilmesini temin etmek üzere kitabm
son(ma hir yant.l} - dogru' cetveli konulm u,tur.
Kitabl okuyacak zevatm, ilkin, bu cetvele göre metin üzerinde. gerekli dü-
zeltmeleri yapmalan muvaflk olacagml, ' özürler diliyerek. arzeyleriz.

Abideler ve Ne~riyat Komisyonu Reisi

HalQn Raki KUNT~

[6] 26 - II - 1936 tarihinde.

XIV
Divanda bulun"ln vezirler eksci iyet I~ . 7 veya 8 idi. Devrine göre bazan azaln
h~zan da ~Og;)hTdl. Mesela Murat 11/ zamanmda kubbe vez 'rlerinin adedi 7 old u-
gu halde Mur~; IV nmanmda 6 idi . Sad razamdan ga}Tisine Kubbe Vezirleri c1e-
nifirdi. Bunlar veziri cvvel, veziri sani, veziri salis .. iil7 diyc yad olunurdu . Di-
v:anda s3drazc.m ortada oturur vezider sagmda bulunurclu. Solunda Rumeli K 3-
7.asken onun altlndc~ Anadolu Kazaskp. ... i otururdu. Sag canipte olan rükünd ::
Ni')ancl ya1mz oturur, sol canipte amn mukabili olan rükiinde Üc; defter dar oh1-
rur. Onlartn ardmda olan kubbe altmdri da hal jfele ri Ye ~akirtleri ile. alid~ki
divan hocalart otururdu.

Ruznamei e'vvel !\'1uka laäi Maden

Ruznamei sani Mukalaai Avlonya
Muhasebel evvf-l Mukataa: Kefe
Muh:lsebei sani I'vlukataai Havi:lslar
Muhnsebei Anadolu Mevkufat
Mukabelei süvari .· Teslimal
MukabeJel piyade Tellrifat
Muhasebei Cizye: Varidatl ~lkkl Sani
Muhasebei 'Haremeyn T ezkere i Kd al B~zürk
Mukataai !'v1ensuh T ezkerei Ktlal Küc;ük
Mukataai i8tanbul Tezkerei M'iliye
Mukataai Agriboz T arihi Berevat
Mukataai Bursa Mukdtaai Haremeyn
Mukataai Evvel Dividdar

Bu kalem!erin defterleri yukanda sa yIlan divan hocalannm oturduldan kub-

beye mülaslk olan diger bir kubbede muiltazäm sandlklar ic;e"risinde duru rd u.
(Defatiri Divan) her gün (Hätemi Sultan!) ile mühürlenir ve aC;lhrdl. D ivan cu-
martesi, pazar, pazartesi, sah günleri 01 :nak üezere haftada dört gündü. Son ra-
1an yalmz paza:- ve sah günlerine inhis ~ r ediyordu. Divan muayyen merasimle
aC;lldlkta <;avu§ba§1 Defterhane ve Hazi ne Mühürlerin: 3.C;IP Veziriazama g ö tü -
rürdü. Divanm dagllacag1. suada d:1 (; a·vu!?ba~l , KaplcJlar Kethüdasl . Veziriäzam,
c.'nüne vanr, Veziriazam Münürü Hüm3yunu ~lka;-lp <;;:fivu~ba~lya verir 0 da ilbn
llazine'yi soin<! Defterhane' yi 'mühürley ip mühürü V eziriazr. ma teslim eder, bu
suada cümle hazurun ayag.a k31klp tdzim ederlerdi.
Divam HümaYlm' dan gayri Veziriazam saray md" da .. uma günleri divan
kurulur, davahr dinlenirdi .. Cuma gÜlll~ri iki Kazasker hazlT olur, Rumeli K azas·
keri dava dinlerdi. Car~amba gününde Is tanbul Kadlsl il~ Galata , Eyüp ve Oskü·
dar Kadllan d3 hazn bulunurlar, herkes kendi topra~tr:a göre davalan dinlerdi.
Salatin ·evkafmm Nazm . olmak itib arile c;ar~amba gÜnleri de Darüss.aade
ePal' mn .divam dururdu. Haremeyn Ev kan Müfettiti ile Evkaf Muhaaebeci.i ve
Mütevelliler bu divana vanrlar, orada nice umur görü!ürdü .
Gerek Darüssaade agalanntn gerek . uhdelerinde . vaklf1ann nezaTet cihetleri
bulun3n diger m~kamlann ' tuttuklan vahf defterleri ve kaYltlan Evkah Hüma·
yfJn Nezareti'nin te§ekkülünden sonra bu idareye intikal eylemiljtir. Bunlar Evkaf
Nezareti~in son zamanlannda . §imdi !sla nbul Vakifla ... Baljmüdürlügünün bulun-
dugu mülg3. nezaret binasmm ittis3hnde Atik AJi Pqa Medresesi'nde muh< fa z
~dilmekte idi.
Gündüzler: üzerleri~de c;ahljll.m ak ü·zere, icap ettikc;e Vaklf KaYltlar Ka le-
mine getirilen defterl er i~leri bitince bu mahzene iad e olunur ve mahzen ak i1m-
 xv
lan 16.30 da kapamr ve mühürlenirdi. Vaklf KaYltiar ldaresi. Evkaf Umum
Müdürlügünün Ankarada te,ekkülünden soma dahi bir müddet letanbulda kalmll
ve saym umum müdürmüz Bay Fabri Kiper'in zamam idarel~rinde Ankarada
umum müdürlük binasl altmda ihzar olu nan hususi daireye 19)6 Yllmda [6]
naklolunmu,tur.
IImi ve idari ~aklmdan günden güne ihtimama mnzhar olan bu .ar§iv. yalnlZ
vaklf taribi itibarile degil Türk tarihinin her cephesi baklmmdan büyHk bir ehem-
miyeti haiz bulunmaktadlr.
VaklElann ilmi ~ah,masmm büyük bir ku~ml bu ar~ivde tekaif edilmi,tir. Ar-
pv mesaiSl de dahil oldugu halde vaklf larm ilmi ~lu~malan milli kültür dava-
lallndan biridir. <;ünkü Türk medeniyeti ne Ve Türklügün faziletine müteallik en
kuvvetli tarift ve kültür vesikal an vakfa aittir.
Mevcudiyetini ve inkitanm büyükle rimizi~ yüksek varhklanna ve ir,atlallna
ve saYln Umum MüdüTÜmüz Bay Fabri Kiper'in klymetli tahsiyetlerine ve him-
metlerine medyun olan bu c;ah§malar ilerisi ic;in büyük ürniti~r vaadetmektedir.
Eaki Yazdan Okuma Anahtan adml tatlyan bu eser. bu yoldaki c;ah,malann
yeni bir verimidir. Ueride bu alanda c;ahtmak istiyenlerin i,lerini kolaylatnraca-
gl ve ba~Tllannl s3ghyacagl cihetle faydah olmak vasfl kadar. her zaman i~n,
verimli olmak mazhariyetini de ta,lmaktadlr.
Eserin mütekamil bir dumma getirilebilmesi ic;in hayli ~ah§llml§; profesör
Fuad KÖPTÜlü. ismail Hakkl Baltacloglu ve Raglb Hulusi Özdem gibi saym Üstad-
larm fikir ve mütalealanndan. imkan nisbetinde. istifade olunmu§tur. Arkada§lDUZ
Kemal Edib Onsel'in de devamh yardnnlan dokunmu~ ve kitaba ilive edilen
transkripsiyon bahsi kendisi tarahndan kaleme ahnml§hr.
Nev'i ,ahsma münhaslr olan ve metni i~inde yüzlerce kli§eyi ihtiva eden ki-
tabm tertip va tab:1 oldukc;a zorluk arzetmi§tir. Bu c;ah§malar esnasmda gözden
ka~lt olan veya bazI kli§elerin baslm esnasmda kmlmasl ve dü§mesi gib i sebep-
lerle sonradan vukua gelen yanh§hklann düzeltilmesini temin etmek üzere ki.tabm
sonuna 'b ir yanh§ - dogru cetveli konulmu§tur.
Kitabl okuyacak zevatm. ilkin. bu cetvele göre metin üzerinde. gerekli dü-
zeltmeleri yapmalan muvank olacagml • . özürler diliyerek. arzeyleriz.

Abideler ve Ne§riyat Komisyonu Reisi

HaJi,n Baki KUNT~

[6] 26 - 1I - 1936 tarihinde.

 I - Eski yazllara umumi bir bak.,

Bugün bilindigine göre Islam dininin 11.

zuhurundan önce de mevcud olup men-
a) Kolayca veya güc;lükle okunurlnr,
~ece diger semitik yazllarla alakah bulu-
b) Dikkatle veya bir c;uplda.
nan Arap yazlsl, lslamiyeti kabul etmi§
c) <;abuk veya a81r,
bütün mille tier tarafmdan asularca kul-
c;) Dogru veya bozuk imia ile yaz,l.
lamlml§hr. Bu yazl, uzun asular esna-
ml§lardu,
smda, muhtelif muhitlerde. türlü ~ekiller
c;) Düzeltilmi§ veya kontrolsuz kal-
almi', ve ayni umumi esas üzerinde muh-
ml§lardIr.
lelif yazl §ekilleri vüeud bulmu§. bedii
bir tekamül göstermi§ v~ böyleee bir se- d) lhticaea salih olabilecek veya ve-
nat §ubesi haline de gelmi§tir. Valaf Ka- sika saYllamlyaeak bir haldedirler..
yatlar Aqivi' ndeki yazllar, keyfiyet ve m.
kemiyet baklmmdan. oldukc;a zengin bu- a) Sevilerek rahatc;a okunurlar ve-
lunmakla beraber geni§ yazl alemine nis-
ya okunurken yorarlar,
betle mahd ud bir saha arzeder ve Os-
b) HiC; okunamaz görünürier,
manh devrine ait vaklf hayatmm H. 900
c) Okunmasl dü§ünülll'iyerek, halta
(M. 1494) Ylh sonlannda ba~aaYlp
okunmamak ic;in yazllml§Iardn.
zamammlza k:lClar gelen klsmlm gösterir.
Diger ar§iv Ve kütüphanelerimizde, mü- IV.
zelerimizde ve mabetlerimizde ve saYISI a) lht-isar edilmi§lerdir,
binIeri buIan sair eski sanat abideIerimi- b) Sifre olarak Yaz:Jlml§lardu,
zin ie; ve dl§mda bu yazllann gerek sanat,
c) Taklit olunmamalan istenmiftir.
gerek. tarihi muhteva itibarile degerli ve c;) Herkesin okumasl veya yaJmz
ehemmiyetli bir c;ok c;e§itlerini görürüz. ehlinin anlamasl gayesiIe yaz,lml!Jlardu.
Bu geni~ yazl aleminin yalmz bir kiS-
mmda mevcut olanlanm bile ilmi usul- V.
"Ierle tensik ve tasnif ederek umumi esu- a) Yazma,
Iara baglamadlkc;a ve zihnimizi bu esas· b) Basma,
larla kuvvetlendirmedike;e bunla n oku- c) Kabartma,
YlIP bellemek. mümkün degildir denemez c;) Üyma,
ise de her halde e;ok mü§küldür. <;ünkü. d) Kazlma,
bu yazllar : e) Gömme suretindedirler
I. VI.
a) Harekeli. harekesiz. a) Ale;l,
b) Noktah veya noktult. b) <;ini,
e) Serbest veya girift. e) Ta"
c;) Biti,ik veya ayn. c;)Demir,
d) Istifli veya küme. d) Agae;,
e) Kahn veya inee. e) Bez,
f) <;e,idi kan'lk. veya karmakanflk f) <;uha,
Hih.. gibi tipierde görünürler. g) Ipck.
2

h) Resim ve salre i§lerinde tersim , X.

minyatür, oyma, i!i1eme, dokuma .... . yol-
a) Hirn ve sanat. din e ablik ilab. glbi
lannclan - birile yazl haline gelmj~lerdir.
urnumi ve hususi me zulara dairdirler.
VII. b) Degerli veya degersiz eyltrdir.
a) Kaml§ kalemle. XL
b) T arama kalemle.
Ana yazJlardlI veya füruat YllZlLudu.
e) KUf§un kalemile,
Hülasa .: yaztlar, rnuh telif ba!umlardan
t;) <;ift kalemle,
d) FIr~a ile. rnütalea ve tetkik edildikleri akit muh.
e) Tunakla. telif mahiy et ayzed~( ! t". Olcun mal da
f) Kimyevi ecza ile. b u bakJmlara na~ra az {,olc biribirinden
I

g) Satrant; (murabbaat) usuhi He. farkh dl r. BUnUll'.l Lerabcr büt"Üo bu mt"v.

h) Kopye suretile .. ilah .. yaztlnu!l ve-· zulan §u üc; esa~'r.. topla:calc mürnkl~n­
ya yapllml§larclu. dür.

VIII. - YazJlann sm yan o irr.alan oa -

Kelime manalannclan ba§ka §eklen klDll.Ddan okunu§lan.
ifad e hususiyetine de maliktirler.
2 - Yan]ann li58n bak!.mmdan ok •
IX. nu§fan.

a) Türk~e. 3 - YazJlann sanat baklnundan oku.

b) Arapt;a. nu§lan.
c) Far~a.
Yazjlar bu bakJm),arclan mütalea olu-
~) Tatarca.
d) Bo§nak~a. . .. dillerle, naeak jse de bunlarda.n b irin ci ve ikinciler
c) Veya bir clilin muhtelif lehC;t:leri~e .e serimizi o me zuunu 'tClkil ede1:ek, üt;ü:::\ -
yazllml§lardu. cüsü de ayn bir esere mevzu olacakhr.
 11 - Yazllar hakklnda umumi ' ve nazari malOmat
1 - YazJ; yazrnak ve okumak mef·
bumlan
a - Yazl: Esasen harflerin resimlerin-
den ib~lrettir. Fakat hattatlar arasmda
bu kelime, bazan hakikat, bazan da me-
caz olarak kuJlamlu. Hakikat manasl:
Harflerin el ile, kalemle veya kalem ye-
rine gec;ecek bir vaslta ile yazJlarak C;I-
kardan suretl-eridir. Nereye yazlhrsa ya·
zllsm, gerek güzel, gerek c;irkin olsun,
bir manasl ister olsun ister olmasm ...
Yazmm esas unsuru harftir. Yazl unsuru
en az bir ha l'flidir. Bundan maadasmda
kelime, mecaz olarak kulIamhr. Zira
hakikat manasmm dl~mda kalan yazIlar
yazmm jkinci, üc;üncü ilah.. derecede
kopyesi, taklidi veya r(.smidirler. Mesela
bir ta§a kazllml§ yazl haldkatte aSII yazl-
nm kendisi degiJ kazllml~ldtr. Kazmak ve-
ya kazlmak ise yazmak olmadlgmdan
kazllan ve kazman da yazllml!? saYI-
la maz. Bunun yazmak ve yazl m ·e fhum-
lanndan fazla bir manaSl vardu, Fakat
kazman yazllanm yerine kaim olmu!? bu-
lundugu ic;in ona da mecaz olarak yazi
denilmi~tir. Ve yine mesela, kaglt veya
gümü§ paralarm üzerlerindeki ~ahls resim-
leri ne ise', onlardaki yazllar da öyledir.
Mamafih umumi istimalde h~kikat ile mc -
caz her zaman tefrik edilmezse de yazl-
daki bu manalann iyi anla~llmasl, yazl-
larm güzel sanatlar baklmmdan okunu§-
lan i§inde oldugu kadar lisan baklmm-
dan okunu§lannda da mühim roller oy-
nar.
R - Yazmak: Bu da hakikatte yazanla
yaZI arasmda mü§terek bir' kelimedir. E-
g~r yazana nisbet olun.u rsa fiil, yazllana
nisbet olunursa 0 fjiün neticesi, yazanm
eseri olan yazi murad olunur, F akat yaz-
maktan aS11 maksad yazl oldugundan bu
keIimenin de yazldan ba~kasmda kuIIa-
mlmasl yine mecaz olur. Netekim, bir de
harfIerin aglzdan I;lkan seslere yani söze
göre tertip edilerek kaglda ge~irilmesi i§i
vardlr ki buna da mecaz olarak yazmak
denir. Bunca yazmm kendisi degil söz
ve mtma matlup olur. Bu~u eskiden imla,
tahrir, kltabet diye d~recesine göre aYlrt
. edel1Jerdi. Fakat bu im-Ianm kaglt üze-
rinde husulü ancak yazl ile mümkün 01·
dugu ve yazldan aynlmasl maddeten
mümklun olmadlgl ic;in aradaki bu slkl
münasebetten dolaYl biri digerinin yerine
ikame olunarak bu manaya olan yazmaya
ve eserine de yine mecaze,n yazmak ve ya-
ZI denilmi~tir. Filhakika dü~ünülürse bun-
da da yazldan ve yazmaktan fazla bir ma-
na vardu. Mektup yazdlm, makale yaz-
dlm, nota yazdlm, levha yazdlm, yazl yaz·
dlm -ilah .. tabirlerinde bu manalar aYlr '
edilehilir.
c - Okumak: Yazlya bakarak veya h ~ ­
flzaya alarak sesle aihzdan veya sessiz ola-
rak ic;ten harfleri terkjbi bir surette tek-
rarlam= I(.hr, Kelimenin hakikat manasl
budur. Bunlara :
a) Yü.zünden okumak,
b) Ezher okumak,
' c) kten okumak denir,
Sessiz okumaya mütalea adl da verilir.
Buna okuma d'enmesi mecazendir.
Bir de her hangi bir ~eyi incelemege d"
okumak dedigimiz olur ki bu, 0 ~eydek i
~u veya bu manaYl anlamak manasma y: '
ne mecaz olmu~ olur. Mesela: Bir yazlya
bakarak onun güzelligini fikren anlama l ,
veya zevken duymak gibi ki buna da mr ,
cazen okumak veya okuma tabir olunur.
Anahtarda bu üc; kelime hep bu mana-
lar gözetilerek kullamlml§hr.
Bu bahsi hüla.sa ederek diyebiliriz ki:
«5özleri bir taklm §ekil ve i§arotlerle gös-
termege yazmak, ~ekil ve i~aretlerle gös-
teriJen söze yazi ve yazlh bir sözü tekrar
seslerle ifa de etmege' veya seslerini C;lkar-
madan kavramaya okumak denir. (1).
(1 ) T a hsin Ba ngu oglu, Ana hatIurilt! Türk
Gl'amcri, 1340, Say[a, 5.
 4
2 - Mana, söz, yazi münasebetleri
Z ihnim izde veya gönlüm üzde ola n b ir
mfmaYI -meram veya muradlmlzl- kar§l-
mlzdakine sözle. glyablmlzdakin e ya ZI
ile ifade etmek demek o lan lisan i§ind e
söz. yazldan daha önce ba§laml§hr. Ba§-
ka bir ifade ile. yaZl. sonradan. sözün
bir vekili. bir yardlmci vasltasl olmu§-
tur. Fakat ne yazl sÖZl:.in ne de SÖZ ma-
nanIn kefili olmaml§hr. Yani hakikatte
mana ba~ka . söz ba§ka. yazl ba!!kacltr.
Aralannda hakiki hi<; bir münasebe t ve
baglanh yoktur. Mesela §eker yaznsmda
veya sözünde §eker yoktur. BaI dernekle
aglz tatlanmaz derler. Biz yazld::ln seize v e
sözden manaya gec;erken SIrf vaz·i. yani
itibari bir delaletle gec;eriz ki bu delalet
sözde. harf fonem denilen bir taklm ses-
lerle. yazlda da bunlann resimleri olan
ve yine harf denilen §ekillerle olulr. Her
ikisinin delaletine deo manhk t.abirile.
vaz'i delalet denilmi§tir. Yani burilar. b :-
ze §U veya bu manaYl anlatmak üzere
konmu§. itibari alametler. i~ret1erdir.
~ halde bir diMe y,azilann 0 kunmasl
. (ilk önce sözü te§kil eden ilk unsurbnn
manaya nastl delalet ettiklerini. f;onra da.
yaZlYl te~kil eden unsurlann sÖ'ze ve bu
vaslta ile manaya nasll delälet ettiklerini
bilmek) demektir. MantIk. ~aZJ ile sözün
manaya delaletlerini bir inzij ,at · altmda
tutarak aralanndaki mana birl~gini muha-
faza eylemegi; yani dogru anlamaYI gö-
zetir. <;ünkü bir yazlYI okurnak ba§ka.
ondan bir mana C;lkarmak ba§lca ; sÖyliye-
' nin muradml kavramak ba§ka; muradm
gerc;ek ve dogru olup olmadlwm anlamar
yine ba§kadlT. Onun ic;in ilimde ·biri söy·
liyene ve yazana. digeri okuyana veya
dinliyene ait olmak üzere kar~Jhkh iki
§"art esas tutulmu§tur: Söyliy,!"n dogriJ
söylemeli. yazan dürüst yazma h; okuyan
dogru okumalt. dinJiyen de iyi dinJeme
lidir. Bu iki ~artm tc;lhakkukul ic;ir. d e
iki taraf arasmda vasltahk yapiiln söz V C' -
yazi unsurJannm kast'edilen manaYI te-
ker teker vermekte ne suretle deläJet ede-
cekleri önceden vazedilmi!!, ort.aya kon-
mu!! ve her iki tarafCfa bilinmi§ ve belIen-
mi~ olmall ve bu vamtalar ve bunlarm d e-
lale t larzlan sonradan degi meml e a
degi!!tirilmemi . bulunmahdlT.
Bundan u neticeye vanltr ki: Va·
zllan iJim gözile okumak m ese lesinde in-
d i gÖTܧ ve kanaatlerin hic; bir klymeti
yok tur. Ancak ilmin izjni takip etmek ve
bilgi d e delile istinad elm~k uietiledir ki
h akikat eide edilir.. Demek olu or ki
konu§ula m anlamakla, yaZllml§1 anlamaJ..
arasm d a <;ok fark vardlr. Ko u§urken
j est. hai ve tavlT, sözün na.n ml. yardl:n -
CISI ve icabmda düzelticisi olul'. Sözde
bu lunm lyan bir c;;ok mana , haI ve ta Ir-
dan anla§lltr ve söz yanm da olsa, jesde.
h," l ve tavula '\C1smen tamamlan.\T. Bazal'
b iT d amla gözya§1 veya bir lähza süküt
ne belig b ir ifade d ir. F akat yanlard a b"
ha ll er bulunmadlg'1Odan hatalarm ta hihi
yazanm v eya okuyanm iktidarlanna bag!.
kafIr. A r!!iv Y3Zllannd a görüldügü gibi
vazl Ilev ilerinin ve harf §ekilleTinin ~ok ­
lugu. ifa delerin aguItgl ve a bozuklugu
vey ahu t hepsinin bir mevzu üzerinde ~op­
lanmJ~ bulunm asl gibi ballerde en ( a I.
a nahtar, fikrin do~rusl1nu egri inde n ay.-
J':! n man hki gÖTÜ!! ve kavTaY1!l kudretidir
Bundan dolay du ki (manhg1 olmlya-
run ilm ine d e g-üvenilmez) denilmi§tir.
<;ünkü d ü§ünmesini bilmiyen , bilip bilme-
d igini d ü!!ünemez; böylesi ancak hissiya-
hna zebun. h ayaline n,ahkfun olu r. F ilha-
k ika ne sözler ve yaZlla.r vardlr kj söy
leni§ v eya yaz s i'ibarile Önc.e cäzip gö-
m nseleT b ile, .;ok ho§a gitmi~ olmalann3.
ragmen m antrk mihakkine vuru]unC8 j~
degi§iT. 0 zamao adeta bir erabla kar 11a-
!jl1ml!j lrib id il'. Evvelki cazibe birdenbire si-
JiniT. Mamafih c;;ok gec;;meden b1l da zai!
olul'. i nsa n k anml§ veya aldanml olmak -
t a ~ kllrulur. Hi S-! ini. d02TU ve gerc;;egi
dogru ve gerc;;ek olarak bilmi~ olmak ha T-
ZI kapla r. Bunun ic;indir \ci okuyup }'8.2 '
maga heves edenler. veya bir e erl müta-
lea etmek ve ondan fay dalanm-a k arzusu-
nu güd enler, hjc; biT tesir e tee üre k,, -
pllmablzlO gen ve salim bir vicd n
h ürriyeti ic;;inde mana , öz. YIlZl müna e-
b etlerini iyi kaVTamalt. hep inin h akk lOl
verm el i ve !iayet bunlann manllki te el-
süllerinde bu kaVT8yr en e l 01 bilecek
sakatllklar var a düzenine ko mahdlrlar.
 111 - Yak.f Kayitler Ar~ivindeki
Valof Kayiller Artivi'ndeki eski yazl-
lara SIrf yazl baktmmdan bir göz gezdir-
digimlZ zaman. bir klsmlrun kaligrafiye
mükemmel bir örnek te~kil ettik.lerini.
san' at degerine malik bulunduklannl. bir
lusmmm da güzel yazt kaidelerine uyml-
yaeak bir §ekilde geli~i güzel yazllrru§ 01-
duklanru. baztlanrun da yazl manzume-
sinde nev' i mec;hul denecek kadar bozuk.
kan§Ik bir muamma aIemi arzeyledikleri-
ni görürüz.
Bunlara. bir deo kendilerini okurnak.
dillerini anlamak zaviyesinden bakarsak
bu sefer. kar§lmlZa belli ba§h §U ik.i c;etin-
lik c;Ikar: Birisi muhtelif yazl §ekilkrinin
c;özü~mesi. digeri metnin ·a gdah veya basit
türkc;e. mücerret arapc;a veya farsc;a ile
veyahut da bu dillerin memzuc; halltasl
sayIlabileeek bir dille yazllml§ olduguna
göre geregi gibi okunrnaSIdlr.
Bu iki ameliyenin arkaslndan da kas-
dedilen umumi man8Yl anlamak gelir. Bu-
na bir de, anlad.glmtZla anlql1maSI icap
edeni aYJrt etmek gib i ilmi bir mahiyet:
haiz bulunan bir kontrol i§i He rüsuh. me-
leke ve ihtisasa .t evakkuf eden, yani ya-
Zllann sartat balurrundan okunu~lanna lü-
zum ve ihtiyac; gösteren mü,kül eihetler
de inzimam eder.
Birinci ic;in C;are: Eaki yaZllann. bilhas-
sa . Ar,iv' dekilerin nevjlerini. luslmlanru~
her birinin tek ve birle,ik harE §ekillerini.
bunlann nasll yazlldtklanDl. D'a 811 okuna-
eaklanru bilmek ve bunda melek.e hasll
etmektir.
lkinei ic;in c;are: Eski metinlerde kulla-
Dllan dil veya dillerin dayandlgl grama-
tikal ve lojik eaaslan. Türk - Selc;uk ve
Türk • Oamanll. fars ve icablnda arap dip-
loinatigini ögrenmi, olmaktu.
HazuladlglmlZ anahtar, birinci ihtiya-
ca. mümkün mertebede cevap vermek ga-
yeaini gütmektedir. lkinci ihtiyaci kar~lla.
yazllara toptan bir bak.,
mako birineisinden da ha c;ok mü~kül bir
i~tir.
Bugünün Ar~iv memuruna 18hlahlar
bahsinde kllavuzluk edecek bir eser yok-
tur. Esasen bu muhtelif vec;heli ihtiyael
bir tek eserle kar~llamak da mümküll de-
gildir. Meseleyi ayn ayn baklmlardan ~le
alaeak kllavuz eserler. mütehas8ls1annca
yazlhnclya kadar tutulacak en kestirme
yol ve en kolay c;are bilmiyenlerin bilen-
lerden ögrenmesi bilenlerin bilmiyenlere
ögrelmesidir. [.]
Yazllann sanat baklmmdan okunu~larl
[*] Vakfa. ai. tarihi IStdahlar meselesi ha -
kikaten mühimdir.• Orts zaman Türk ve isläm
tarihine ait lSblahlar hakkmda umumi eserler
~yle dursun hatt.., hususi kü~ük teikikleI biie
gerek bizde gerck Avrupada henüz yok gibi-
dir.» [1]
Muallim M. Cevdet merhum Ba~vekaJ.et Ar-
~vi tasnü heyeti reisliginde bulundugu SlI'ada
tesa.düf olunan lStllahlar hakkinda arkada!;ilanna
~ok klymetli malfunat verm~tir. 0 heyetin Jcl-
tipliginde bulunm~ olan Bayan Ratibe'ye va-
kU IStUahlarl hakkmda not ettirdigL klymetli
malfunatI vdktile görmü~tüm. Merhumun gün-
delik hatJrat pkliIlde tuttugu Ilotlarda dahi ISb_
lahlar üzerine mesai arka~ile vaki olan gö-
l'Üfmeleri etrafu bir surettezapt ve hikäYI!
edilmi~. Metrukäu arasmda ~Ikan bu notlar
bay Osman Ergin tarafmdan YazWn~ olan (Mu-
allim Cevdet: Hayau ve eserleri) adlI eserde
Il~olunm~tur.
Muallim Cevdet rnernum OU mevzu Ü7.erl-
ne bir de IUga~e yazmaga ~laIDl$S8 da bitir-
Olege ömrü vefa t.tme~tir. YaZl1mI~ olan mIm
<110 forma tutmaktachr ve Osman Erginin kita-
b= sonuna ayn bir kwm olarak iläve edil-
~Ur. Üstad Fuat Köprülünün VaJoflar
Dergisinin birinci saYlSmda in~ eden bu
mevzua müteallik klymetli yaularmda da ~a1"et
eylediklen v~hilc bu gibi tetkik ve tavsifierde
ilmi ~slara ve metodolojik prensiplere riayet
[1] Vakfa ait tarihi lSulahlar. Profesörü M.
Fuat Köprülü. Va10flar Dergisi saYI: 1, S: 131.
eihetine gelince: Bu i§lerle tevegg ul ed{!n
bazI oriyantalistlerin de i§aret ettikleti
gibi eski yaz~lann, ~ok güzel örneklerin i
havi kolleksiyanlar tanzim oedilmi§, yazl
idadlanna dai r bir .;ok biyog rafi ler Y3LIl -
m;§ (2) ise ,d e saliihiyetli kalemi e r . bu
yazllann ineeliklerini tebaIjirz: ettirmek
bunlardaki estetik ahengi göstermek hu-
~usunda bir t;ok merakhlan hayret<e dü-
süreeek §ekilde sakit ve atll kalnil§h r .
Eski yazllann olgunla§masmda, güzel-
le§mesinde Türklerin ve bilhassa Osmanh
Türklerinin t;ok hizmeti vardlT. Yazl Türk-
lerle tekemmül etmi§tir dersek bily ük b ir
. 0 1uruz. Bu fazilet .
hakikati i f a d e etml§
kültürleri bu· yaZlYa baglt milletler arasm-
da eidden ba§ka hit; bir mille te nasip 01-
mami§tlr. Biz, sanat baklmmdan bununla
kat'i surette lazundlr. Buna riayet edilmed:gl
t<ikdirde yapuan izahlar sathi olmaktan kUl· tu -
lamlyaca~ gibi bazan fahi~ hatalara da d~ül-
mektedir.
Bizde tarihi lshlahlan ~ok iyi bilenlerden
r.;ri de Bayezit kütüphanesi müdürü bay ismai)
·Saip merhumdu. Bir~ok iHm ve ihtisas erbö.bl
r:lül?küllerini hall~ylemck i~i·n kendisine müra·
caat ederler ve ~ok loymetl cevaplar eIde
ederlerdi. Ne yaZlk. ki merhum bu vadide hl~ bir
eser blrakmadan fani hayata gözerini yumrr..u ~
ve bildiklerini de berabc~ götürmü~tür.
Vaklf lsulahlarmdan belli ba~ll bäzllarl bak-
kmda Vaklflar Dergisinin 1 inci saYlsmda inti -
~ar eden bir YaZlmlZda, umumi ve crok muhta -
sar bir mahiyette izahat veri~. [3]
Mevzuun bütün hudud ve ~üIDulile, en ge-
ni~ ve ilmi bir tarzda, i~lenmesi bir zaruret hük_
mündedir. Bu lüzum ta·k dir edilerek Valofl:Jr
Dergisinde (lsblahlar) bahsine ayn bir yer tab_
sis olunmu~tur. Derginin birinci saYlSmda pro-
(csör doktor Fual ·Köprülü, lstllahlar klsrnmd.1,
(Muarrif) kelimesi haklonda 5 sahifelik ~ok
degerli bir etüd ne~retmi~lerdir. Bu yaZlDIn ba~
tarafmda valof tStIlahlarmm ne suretle tetkiki
l~Zlm geldigi hilkkmda aynca klymetli mütalea_
lan ve tevsiyeleri ihtiva eden bir bahis mev-
cuttur. Bu YaZlda tarihi lSulahlaruruzdan b3h~s
garp eserlerinin ba~hcalan da gösterilmil?tir.
Tarihi lsblahlarl~ tetkiki hususunda riayet
(2) Bundan dolaYl .Ailahtarda hattatlara tIair
mah1mat vermeii zait gördük.
(3) Türk Va:l nflan ve vakfiyeleri ~rine
mücmel bir etüd. Valoflar Dergisi say1: 1, s:
l11-U6.
j ft ih ar etmekte hakltYlzd lr. Bu aZllardan
Türkün zarafet i ve hudud uz nat i li-
da d l. Türk ruhunun inceligi okunur. d ~ -
janmlzln e lleri hama el ktllclnl yi - i'e;
~Jdlib nisbette . günahtlr d iye. dokunmbd l-
gl resi m fm;asl ve heykel e;ekiei yerine
sanat kalemni mehatetle kullanm : ~tlr .
Aya sofya Türk k,he mm kudret e en .
i~indeki levhalar da . T ü rk ka leminin h ü·
n er mahsulüdür. Yanlardaki ineelikle r i
a n lamak. 0 inceliklerde gizlenen sanat
ruh unun. azametinj ka vrama k ic;in onlann
yü z üne degil. özüne bakmak . anal gozu
ile nasil okunduklannl; in eeliklerine nasll
n üfuz e d ilebildjgini de b iJmek läzlmdlr.
cdilmesi läzun gelen ~bca esaslan muhierem
üstad ~;'ylece kaydetmektedir e.r :
.Isulah mahiyeündeki her ke ' menin ipcd:l
filoIojik balomdan tetkiki Iäzundu:. Ke lime as-
Ien hangi kökte n ge1mi~tir? Mü~takkall neler.
dir? Ast1 lugat mänasl ned.ir? Ne zaman \ 'C ne -
ree"! bir 1Stllah mahlyetinde olarak kulJanilmög:l
ba~~hr ? Luga manasile ISb.lah män3Sl am ·
smdaki münasebeUe.r ned.ir? lstI.lah olan:" n,
gibi cografi sahalara yayunu~tu ? e zamandilll
r.e zamana kadar ya~~b.r ? Bu muh e.lif za ·
nl31l ve mekän.larda g~ oldugu senla!lt.i:c
tahavvüller ned.ir? Bütün bunlar delWerile, ve _
sikalarile birer ,birer gösteriJme mübhem ve
mecrhul ~ cihetler a~tkca kaydoluru:nax 11i -
mndJr.
Bu filolojik tet.kikin izah ettigimiz landa
yöpIlabilmesi i~in, lamamile tarih.i bir . dro
i~in<ie ve bir tarihcri z.ih.niyetile hareket edilmek
birinci ~rtt:l.r. ·Bilhassa hukuki mahly He ·j
lSblahlarda büyük bir dikkat ve ihtiyat zaruri-
dir. Ger~i kanunnameJer gibi hukuki kaynak-
!:'lr da bu hukukl Isblahlan dogrudan dogruya
ve-ya dolaYlsile ;;n1amaga yanY300k pal~al a r:J
tesadüf olunabiür. Fakal gerek bunlann g~rek
sair kaynaklann tefsirinde d' kka siz ve enkjd-
SIZ harekeUerden, acele I.. mimlerd n. hü : ilml'I·.
cen crekinmek icap eder ...
Orta zaman !'ürk ~'e isIäm l."lrihine ai I ' U -
lahlann ve mäna larmm S4lähiye i bi r ilmi he-
yct mariIetile tesbit ettirilmesi ~ k r ydah bir
hareket olacak ve Hirn nr.yall.mlzda büyü :t bir
ihtiyaca cevap vC!recektir.
Bu gi bi ~Ierin kabii olabildigi kad!lt". klSa
bir zamand3 neticelenebi lmesi i ~n ferdi ~!lt--nla _
Iardan ziyade kollek lÜ 90 1 ~-a ve d vl!!lin
veya resmi l~kküllerin a äka ve ya rdlmtna ih _
tiya~ bulundugu ~phesiu\jr.
llaHm Baki KUIlI(
 7
Bu geni~ mevzuu d a ayn bir eser halindc
bu suretle Arl1ivin bütün yazll'a nm ait 01 ..
ne~retmek e.m elind eyiz.
duklan ~er~eveleri i~ine koydugumuz za.
A - Ar~ivdeki yazi ~efitleri man pek ~ogunun slrasile: :

. llk bak. ~ t a bize pek !{ü~ görünen Ar~; v Sülüs,

yazdanlll tetkik e ttigimiz .za man maka- 2 Sülüs kIrrnasa,
mm haI ve ~anl. muhcrtabm mevki. dere- 3 Muhakkak,
ce ve hususiyet; gibi_. icaplarla ~ekil. ~ü­
4 Reyhani.
edda ve muhtevaya azamet. sadelik. a~lk­
hk. kapahhk. cömertlik. kuUam§hhk diye 5 Inee reyhani,
ifade edebilecegimiz tezahürler vermek 6 Tevki (Icaze) •
suretile ~e§itlenme ve ~ogalmaya sebep
7 - Nesih,
oldugunu anlanz. Bu sebepleri lüzum.
zaruret. hacet. güzellik. süs. özenme. gös- 8 tnee nesih,
teri§. ah§kanhk. taklid ... suretinde de hü- 9 Nesih lunnaSl,
lasa edebiliriz ... 10 Divani,
Sonra; bunlan yazanlar üzerinde §u
11 Celi Divani,
belli ba§h iki ruh i sebebin de müessir 01-
dugu görülür: Biri: Gayet güzel yazl yaz- 12 tnee Divani,
mak merah. Digeri: Günlü'k i§lerin istil- 13 Divani ktrnl8SI.
zam ettigi ~abukluk iht iyaci kar§\SInda
14 Ta'lik,
yazl §ekillerini sadele§tirmek. yazmaYI ko-
15 Inee ta'lik,
layla§tlrmak arzusu... Bu iki sebebe -
bazI yazllarda - yazanlann yazdlklan 16 Ta'lik klnnasl,
mevzulann manasmdan gafi! kalml§ bu- 17 Rik' a,
lunmaIc.nm ve yaphklan kayit i§lerine
18 Rik' a kmnasl,
kayitsiz davranml§ oirnaIanm da ilave
19 Slyakat.
edebiliriz. Yazllann okunmasmdaki gü~­
lügü arttuan bu son iki sebep bazI yazlcl- denilen birer yazl formasyonuna men
lara ra ci bulunmaktadu. sup bulundugunu. bir ~ogunun da bun-
lar harieinde pek hususi tipler gösteren
I§te gerek esash. gerek anzi bir taklm
güzel ve hatta bazan nev'i me~hul dene-
sebep ve tesirler altmd'a yazllml§ olan
eek kad'ar ~iikin ve bozuk yazllar oldu-
ve okunmalarmda acemiler i~in bir ' gü~lük
gunu görürüz.
ve ~etinlik sezilen yazll'ann vücude getir-
Lakin burada §unu kaydedelim ki: Bu
dikleri bu bilmece ve bulmaca alemine
tertip ar§ivdeki yazllann a§agl yukan bir
biraz daha sokularak ilim gözile bakaI
tasnifini. kabatasl&k bir yekiinunu göste-
ve onlan sanat gözile de incelersek anzi
rir, Esasen eski yazllann nevileri ve ak-
olan ami! ve müessirler arkasmda her
saml bu yazdlkIanmlzdan ibaret deiildir,
birinin nev'ine göre digerinde bulunan
Zuhur ve tekamül tarihleri de bu tertip
ve bulunmIYan bir taklm vaslflan. halleri.
ve dereceden farkhdlr, F akat bu farkm
hususiyetleri bulundugunu anlanz, Eger
yazma v e san'at ~aklmmdan eheminiyeti
bu suretlerin biribirine benziyenlerini §u- olsa bile okumaya asla tesiri yoktur,
rada bir slraya. benzemiyenlerini ötede
Yukanki tertibimizi metodik ve pratik
bir tara fa koyarsak yekdigerinden aynl-
bir surette tensik ederek mÜl1ahede vt:
d.klan yerleri. taklldlklan, birle§tikleri. mütalaa sahamlzl objektif bir haIe getir-
kaynalStJklan en kaba ve ince taraflan mek mümkündür ki bu, okumaYI kolay.
bulundugunu da görürüz. Bu bilgi v e lal1hrma bakimmdan daha faydahd:r. Bu-
görgü ya rdlmile de h~r yazmm esas me- lIun i~in de eski y azllann ~eliitleTi i\e da-
kanizmasl nI kavramak; dayandlgl ana yandlklan ana yazllar hakkmda umumi
pre n!Si p in !ltntrl nl c;izmek kula y la~lr. I~te bir bilgiye lüzum vardu.
8
B - Eski yazilartn ~,itleri
Hat ve Hattatin adh kitapta [I) eski
yazllann c;e~itleri ~öyle göslerilmektedir :
[Baz1lan hutulu mevzunei asliyeyi:
I Kalemi sicillit,
2 Kalemi dmac,
3 Kalemi toman kebir,
4 Kalemi aülüseyn,
5 Kalemi zenbur ,
6 Kalemi müfettah,
7 Kalemi hlll'ftDl,
8 Kalemi mütemirat,
9 Kalemi uhud,
10 Kalemi kaaas,
I 1- Kalemi muammat,
12 - Kalemi et'ir.
Diye on ikiye kadar sayml~lar, baztlan
da daha sonra C;lkanlan d a hi iläve ede-
rek yirmi üe;e ve hattä otuz yediye kadar
e;lkarml§lardu. ]
Ar§ivdeki yazllann ba§healan bu
yazl e;e§itlerinden harie; olmamakla bera-
ber hepsini de göstermez. Bunlar ie;inde
münkariz olduklanm anladlgunJz, bugün
hususiyetlerini bilmedigimiz yazllard a
vardu. Bununl3. beraber bu yazllann hep-
si bir taklm ana yazllara dayanmaktadlT.
Hat ve hattatan meseleyi §U suretle izah
etmektedir :
[Mahfi olmaya ki en evvel sahai zu-
hura gelen hat Ma'klli" dir ki tamam hu-
[1] iranh muaUim Habibin eseridir. Ebüz-
ziya tarafmdan tabedilmifitir. l?arkta, eski ya-
Zl!ar ve hattatlar hakkmda Tuhfei Hattatin, Sil-
silei Hattatin gibi bi!"lrok eserler yazllml~ ise de
(Hat ve Hattatan) bu vaCide yaZllml~ k itapian n
bir hülisasl ve esash bir tetkik mahsulü oldu-
gundan hemen hepsine müraccahbr. Bununla
beraber diger esederde de bazI degerli malrlmat
vardlr. Netekim Mizanülhat' ta -Bu eser istanbtll
ir.kiläp müzesinde yazma ve yegäne eski nüs-
hadlr _ kalemlerin isimleri bahsinde yaZllac ut u z
~edi c;e!iit olarak gösterilmi!itir k i iiun!ar dlr :
l 'omar, celil, mecmu, riya~i, sülüseyn, DlSlf, sü -
lüs, havleci, müselsel, gubarülhilye, müamerat,
rnuhdes, müdmec. muhakkak, rik'a, reyhan, te-
vaki, IIcsih, mensür, mukterin, hava"i, e,'ar,
iü'lüi, hafifi sülüs, kalemi masahif, miftahl nesih,
glIbar, uhud, mahüve muhakkak, ( yani mu -
hakkakrmsr), mualläk, muhaffef, mürsel, meb-
sut, mukavver, müzevvec;, müfettah, 'lnu8I11mat.
rufu m u sa ttah otup an da müde er harf
y oktur [2] banehu kufid ir ki hem musat -
tah h em müdevverd ir. Oatadam Hattatan
bu iki hathn yekdigerine im :iz aci le A kJa -
ml aitte d enilen altl ka lem i iht ira ed ip her
b lr:ne ma na!llna göre b ir isim azeylem.i§-
lerd ir:
I - Sülüa, dört behresi musattal, ilci
behresi müdevvetdir.
2 - Neaih, sülüse tabidir (bu ikisinin
väzii ibni Muk 1ed ir) [I].
3 - Muhakkak, bir bu ~u " hi"e~i mu-
sattah, bakisi müd evverd ir.
4 - Reybanf dir ki muhakkaka ta-
bidir ( Bu ikisinin v&zij Ibn i Bevvabd lT
12].
5 - Tevki' d ir ki yan.' l musattah J a-
rISIm ü devverd ir (icaze d edigimiz ) ..
6 - Rtka' d u ki ekser hurufu m utta-
slldu ( Bu ikisinin väzii me~ut) [ 3].
Bazllan Hatb taliki d e bunlara ilave
edip v äzii H 0 e a E b ur a 1 d emi§ler
ve aklaml yed iye ka~ar saymJ§lardu. T ah-
k ikimize gö re E b u \' a 1 bu ha lb , Fü.
ruab kUfi'd en ve Halb Pehlevi'den a!Jp
farisi y azma k ie;in vazeylem i~ lir ].
Görü lüyo r ki b urad a Ma'laü ve KUli
den ilen iki ana Yazl<d an clo gmak ü.z ere
al h kalemin ve b ir rivayete göre yedi 1..a-
lem in ikinci de reeede kök Yazllard an 01-
dugu anla hlmak isteniyor ve Tal ik de
mürekkeb b ir ka lem olarak gösteri liyo r.
Bütün b unlardan a nla§llan Hk mana yu-
kanda Hututu mevumei as1iye tab irile ie-
mal ed ilen y azll arla bunla ra sonradan il-
hak edilen d iger yaZllann bu alh kalem-
den daha dogrusu Ma' kil i ile Kufi' den
dogmull olma !ldu. F akat bu taksim yazl-
nln te kamül tarihi itibar ile te tkike muh~'\e;
gö rülür. <;ünkü eski yaz11 a n n ba ~ln aa n
[2 1 B u yaZllarm bu adlar la adlanmAS! ay _
r1ea tetkike deger.
rI 1 Hieri rv, MHädi X asuda y et1~ n E b u
A bdullah Muha mme d bin H üsey ln
M u k l e 'dir.
r2 1 Hicri ( V ). rf iladi Xl inc i asl rda yeli$(!.n
E b ü 1 h a 5 a n A I ä e d d i n b i n B e v v a b' -
dIr.
[3] Bu yaZl la rm isimleri knlemleri ve hu-
suslyetlerl hakk mda yerleri gel d i k ~e söz g~ ­
cektir.

sonuna kadar hütün enva' ve aksammm
tiidad olunanuyacak kadar ze:ngin bir
yekun tel1kil ettigi malum olmakla berd-
ber meselii Talik'in slrf bu alt! kai emden
dogmamll1 oldugu da iddia edilebilir. Son-
ra aklaml sitte yazmak baklmmdan mü-
him bir esas olmakla beraber okuma ba-
kImmdan bu esasa mutlak surette baglan-
mamlza ilmi 'bir seb.e p yoktur. Ma'kllrye
veya diger bir yazlya da tutunarak di-
gerlerini okumak her zaman ic;in mümkiin
ve be1ki bazI ahvalde daha faydah oh-
bilir. Bu cihetin tavzihi ic;in diyebiliriz ki:
Eski yazllan asli ve fer' i olmak üzere
iki zümreye ayumak mümkünd.ür. Bunlar
da kalemleri itibarile ya baÄt veya · mü-
rekkep olurlar. En eski yazl olarak göste-
rilen Ma'IoIi, tamamen düz. basit bir ya-
zldu. KUfi de birc;ok tahavvüle ugrama-
sma ve birc;ok c;e§itleri bulunmasma rag-
men esas itibaiile mürekkep ve mernzuc;
bir yazldu. Yani bunda düzlükle yuvar-
lakhk kan§ml§t!r. Bundan sonra gelen di-
ger yaZllar da bir taraftan mütemadiy~n
mürekkep olmak ve yazl daha mütekamil
bir ,ekle girmek suretile inki§8f ederken
bir taraftan da mürekkeplerden dana ba-
sit kalemierle aksi istikamette ve yine mü-
tekiimil bir surette geni§lemi§ gitml§tir.
Tlpkl bir elma c;ekirdeginin filizlenip agac;
olduktan ve meyvalar verdikten sonra 0
meyvalar ic;inde birc;ok yeni c;ekirdeklerin
tekevvün etmi§ bulunmasl gibi bir seyir
takip eylem~tir. Bundan anla§lhr ki bir
yazmm mürekkep veya basit oimasl. diger
basit veya mürekkep bir yazlya esas 01-
masma mani degildir. Bu husus yazmm
terakki ve tekamülü baklmmdan mühim
bir esas olarak kabul edilebilir. Netekim
eski yazl ü!tadlan bu cihe!i anlatmak ic;in
«Noktadan elif dogar bund an da diger-
lerü demi,lerdir. Bu takdirde zahiren da-
glnlk görünen bütün bu yazl aleminin de
hakikatte bir cazibe ve ahenk kanunile
birbirine bagh bulundugu ve aralannda
umumi ve manevi bir rablta mevcut oldu-
gu anla,lhr. ~u halde bütün bu eski ya-
zilar hem terkip hem de tahlil suretil~
dogmu, ve c;ogalmlO aklaml sitte de bun-
lar arasmdaki bir aafhaYI ve yazma ba-
bmmdan bir klsml asliyi ifade etmi, o!ur.
9
Yatnlz bu safhaYl eie. alIp diger yazllan
be).)emek mümkün ise oe ar,iv ioleri baltl-
mmdan ve bilhas!a her ne c;e,itte olursa
olsun yazllann umumunu okuma mat-
lup olmasl cihetinden. bu alh kalem hari-
cinde kalan talik. divani. siyakat. dogma
veya uydurma birc;ok yazllarm da okun-
masl gözetilirken bizim bu alt! kaleme
yapl§lp kalmamlZda bir zaruret görmiyo-
ruz. Daha elveri,li bir okuma yolu üze-
rinde kestirme gitmegi hem mümkün
hem de faydah buluyoruz.
Bundan dolaYI yukandaki tertihimizi
bir daha incelersek ,öylece hulasa edebi-
liriz :
1 - SilIüa,
2 - Neaib,
3 - Divani,
4- Talik,
!bk'a,
5
6 Siyakat,
7 Bozuk veya m~ul.
Bu tertibi daha iyi kavrayabilmek IC;m
ic;in a§8glki bahsl takip edelim :
C- Eski yazdan oIruman,n yolu
Her hangi bir yazlya bakhglmaz za-
man bunu digerinden ayud etmekzahi-
ren gayet sade ve tabii ve binaenaleyh
kolay bir i, görünür. Bu görü, yanh, 01-
mamakla beraber metodlu. sagbun bir
bi}gi eseri olmadlgl takdirde bunun ilmi
hir klymeti yoktur ; belkl. yanm yamalak
bir sezme veya tammadan ibaret bulun-
dugu . cihetle. nihayet ami bir bili, klY-
meti vardu. Bu bili, kudreti. bozuk. kan§lk
ve mec;hul görünen yazllar kat§lsmda du-
rur. Halbuki bir ,eyin _kavranmasl. Ollt.:
yarlm yamalak sezme degil. mü~kün 01-
dugu kadar ilim yolile tarn ve dÜ1üst b ir
surette bilinme!i demektir. Anahtann aS11
hizmeti deo höyle bir bilginin verecegi
san' at ve mü§ahede kudretini. arttuarak
yanm bili,in. kaba taslak görü,ün j~ ya-
ramadlgl c;etin yerIerde ve mü,kül anlar-
da muvaffaklyet temin etmektir. Bu iti-
barla anahtan yolile kullanabilmek ic;in
önce. yazlDln tU belli ballI. iki haysiyetini
göz önünde tutmamlz ve mevcut rnetin-
leri bu haysiyetlere göre mütalea etmemiz
kap eder:
10
_ Hirn haysiyeti: Bir y azl b u b a-
klmdan dÜllünüldüg ü zama r 1ahiye ti, bi r
~anaYl kar~ lmlzdakint" v eya glyablmlz-
dakine bildirm ege bir v a slta olmasmd an
ibatettir. Bunda aranllan ~a rt mücerr ed
okunmaktll'. Harfler, keliP." e Ier bi rb irin-
den ne kadar kolay se«ilitse 0 yazi 0 n is-
bette kola y okunur ve bu itibarla bu' y az 1
güzel oldugu kadar iy i bit yazldlt. Bur;.
da yazmm bütün güzelligi Hadeye ol a n
sadakat, mutabakat "e müsaitliginde a r a-
mr ; san' at baklmmdan giizelligi ikiC1 C!
derecede dü~ ünülür. Bu manada, y azmm
yegime hizmet i sözü kaglda tesbit etrr:t i!!
olmasmdan, degeri de koiayca okunabil-
mesinden ibaretti r. Yazi okumak täbirin-
den i1k an l a ~l l an umumi mana budu ,·.
2 - San'at .hay:siyeti : Bu babmdan ya-
zlmn evvelä käglt üzerindeki resminin gü-
zell :gi aramr, okunup okunmamasl, dog-
ru veya yanh~ imläh olmasl. yani muhte-
va ca ihtiya'c a tekabül edip etmemesi ikin-
ci derecede dü§ünülür. Onun bütün hu-
susiyeti estetik güzellik noktasmda ! op-
lanlf. Hinaenaleyh san' at güzelliginin icap-
lan gözetilirken okunmasl baklmmdan
bazI fedakätltklar yapllabilir. Bu mänay a
müedda olan yazi mücerred bir ilim eseri
degil, bir san'a~ hediasldtr ki ilme h izme li.
dolaYlsiledit. Getc;i bunun da ilmi b ir
taklm prensip. usul ve kaideleri vardlr.
Faltat bunlar slTf nazari degil , daha ziya-
de tec:riibe, meleke. mümarel!e ve fltd
kabiliyetle eIde' edilebilecek ve geli~ecek
bir pratik kaide ~e icaplar silsilesid ir.
Maamafih. yazilar iüm ve san' at klY-
- y azilan bunu nla ml.1kayes(' ede ed e 0-
metierinden ayn olarak dii§ünülürse hep-
sinin de amelf klymeti haiz oldugu ~üp­
hesizdir. Bu sebepten bazilartnm zannetti-
gi gib i ameli klYmeti yalmz birinciye ve-
ya yalmz ikinciye atfetmek de do~ru de-
gildir.
i~te, eski yazllart okumak denilince hem
her iki klymeti haiz olan. hem yalmz bun-
lardan birini ta§lyan . hem de ta§lmak is-
teaigi halde ta~lYamlyan yani bozuk olan
yazilarm okunmasl hatlTa gelmelidir. ~üp­
he yok ki her yazi bir maksad gözetile-
rek yazl]ml§hr. Ve bir yazlYI okumaktan
aS11 maksa·d. onun resmindeki güzellig in i
~irkin)'igini okumak de~i l. zlmnmdaki. ma-
naSlO1 anlamak , yani ifadesinden i tifadc
etmek ise de ar)v yaztlanr_da oldugu gi -
bi müteaddit yaztlan okumak e anlamak
maksud olunca acemilerin önce bunlartn
hangisinclen i~e ba lamalart laztmgelece-
gi meselesi ortaya C;lkar. üphe yoktur ki
hem güzel yaztlml~ olan hem de kolay
okunan yazdardan i~e ba~lamak e al -
m z ilmi ktymeti hau olanl n bunun i«in·
de veya sonunda müta Eea ,e tmek, güzel
v e y a ~ir k in olup ta ~kunamtyanlan dahn
so nraya, pek bozuk ve me.;hul görüne nle-
ri n o kunma stm da zamana ve meleke hu-
su lü ne blTakmak maksadl saglam bir y ol -
dan eIe ge~irmek olacaib cihetle biz d~
A nahta rda hem güze! ya.z:llml~ bulunan.
hcm de kolay okunan yaztlardan i§e b a~­
lamag, tercih etmi~, ve okuma yolumuzu
da b una göre taflZim eyl emi~ bulunuy o ruz .
M alum y a . güzel örnek . istekliyi daha
~ok ilgile n d irir. Bu ilgi . ba~anntn belli
ba§h te min~tldtr.
. U zun tectübelerimden ~u neticeye var-
ml~lmdlf ki: Eski yazllan okumak meta-
k!~d", olanlar sülüs yaZJnIO mülred v e
mürekkep harf §ekill eri . haklonda esaslt
bi lgi e d inirle rse diger Yaz!lann bununla
ola n y akm , uzak . c;ok IlJzak. . münasebet-
le ri n i k a vraya kavraya hepsini de o ku-
maga m uva fafk o labileceklerdir. A ncak ,
zih n i buna h azlflaya bilmek ic;in arap had.
leri n in e n iptidai bir tarzda harf §ekille-
rine ve y.a zdl§ tarzlanna sade bir bilgi e-
dinm i~ o lmak läzlm d tr. Bu ha~II o ld uk.
tan sonra sü)üsü görmek ve sonra diger
kumak m üm kün o lacakhr. Läkin b u mü-
nasebe tle rin aranma.smda göz elilm~~i
icap ede n ilim ve san' ata ai t öyle ince yol -
lar, kapall veya aidatici nice hall er var-
dI r ki bunlar ögrenilmedikc;e. müsbet ne-
tice eI d e etmek uzun zam2.na mütevakklf
k aldl ktan' ba:;ka . mütalea sirasmda dü!).ij -
n ü! ecek ha talart kontrol edebilmek i<;in
e h linde n a ynca bellemeg~ ]üzum göstere-
b ileceginden bu yol eski y~zllan hi<; b il·
m eyenlere ve eski lisana ait iptidai bir
b ilgisi bulunml j'a nlara mutlak sure tte tav .
siye olunamaz. Fakat bunu yukanki edi
d erece ter.tip üzere tat bik etmenin dllha
pratik bir yol olacagl kanaatinderim.

<;ün.kü evvelki tertibimize ve (Aklaml
Sitte). ye nazaran. bu ikinci tertipte ara~­
tuma sahasl hayli daralml§ ve okuma ve-
tiresi ~evrelenmilf olacakllf ki neticed~
hem aklaml sitteYT he.m de di~erlerini i~i­
ne almllf bulundugundan harflerin .§ekil-
!erini önce daha iyi kavramak ve istedi-
gimiz zaman suretlerini zihinde c;abukc;a
buluvermek ~ayesinde okuma imkanl art-
ml~ ve kuvvetlenmi§ bulunacakttr. Bu su-
retle bi.rc;ok harf !iekillerinin aynca zihin-
de tutulmasma lüzum Ve hacet kalmak-
slzm. digerlerini de ufak bir benzerlik
karinesile okuma imkanlan eIde edilmi~
olur. Hem okumanm. hem mukayesenin
hem de kolayhgm derecesini gösteren hu
tertipte ilk önce. okunmasmda kolayhk
§arllanm haiz olan sülüsten ba§lanarak
en zor olan siyakate ve sonra bozuk veya
mec;hul görünenlere inilecek ve inerken
aralannda gizlenen diger yazllarl kendi
yakmmdakilerle mukayese ede ede yürü-
JJ
Yan:i slra ile sülüs.reyhani. tevki. nesih.
celi divani. divani. inee divani. talik.
)
AltJ :;ekli sagdan so la ve sold an saga
yürüyerek birbirile mukayese ettikten son-
ra tehar sagmdan ba§layarak ger~k ara-
larmda gizli kalanlan ve gerek bunlar ha-
rieinde kal.m diger yazilall yerlerine ko-
ya koya' sonuni" vanrsak söylediklerimizi
kabataslak kontrol ·etmi§ oluruz. Boznk
ve mec;hul yazllara gelince: Bunu da alfa-
glki fasllda takip edelim.
D - Bozuk yudar nuu okunur?
Ar§iv rnetinlerinde oldugu gibi. muh-
teliE yazl ,ekilleri i~inde bozuk veya zor.
yahut nev'i me~hul g"örünen yaztlann 0-
11
necektir ki bu tarzda attJglmlz her adlmda
bix taraftan zorluklar kendiliginden ua-
luken diger tara"Etan hem bilgi nillbeti.
hem de emniyetle okumak kudreti artml§
olaeakttr. <;ünkü bu y.azl;ar arallmda kale-
min seyrini daha c;ok ve daha mantazaOl
surette gösteren sülüs harflerinin ta§ldlk-·
lan ha:tlar. kavisler. meyill~r. bükülmeJ~r.
aC;llmalar. yaYllmalar 80nrakilerde derece
dereee azalml§ ve daralml~ ve harfler de
bu nisbette küc;ülmü§. bir halde bulunur
ki bu durum. adeta yazmm c;e§itlenmellin-
deki tabii gidi§in bir ifadesi olarak belirir.
Bu bilindikten sonra kalemin buna malus
olabileeek . <liger safhalara ve lIeyirlere
dönmesini de koJayhkla anlarnak mümkün
olur ki anahtann ehemmiyeti bilhassa bu
noktada tecelh eder. Buntl yukanki iki
cetvelin basit bir mukayesesinden d~ au-
layabiliriz. Mesela (d - dan harfinin bi-
rinci eetvelden sec;ilen :
nk' a siyakat §ekillerile · ikinci tertibi gös-
teren :
J
kunmaSl yorucu ve nazik bir i,tir, Bina-
enaleyh bu ciheti burada aynca mütalaa
etmemizin bilhassa ar§iv i§leri baklmtn-
dan oldugu kadar. Anahtarl iyi kullanmak
nokt~smdan da hizmeti ve Jaydasl var-
da.
Her yaZl. biri l"esrne (!Iekle) digeri ma-
naya ait oImak üzere iki suret ta'lr. R~II­
min sure ti yazllmazdan önce manaya ta-
bidir. Yazlld.ktan sonra da arhk manamn
sureti resme tabi olur. Bu iki lIuret bir-
likte bulunma~:hk~a kendilcrini aynca gös-
temezler. Binaenaleyh re3mi bozulintyan
bir yazmln muhakkak bir manalll vardlr,
12
-Meselil yukarlda gÖTülen dal Tcsimleri
gib i- bu mimanm geTek yazllmazdan ev-
vel yazan tarafmdan ve gerek yazildlk-
tan sonra okuyan taraflndan tarn veya
noksan telakki edilmesi Tesmin de haki-
katte tarn veya nakls olmaslIll icap et-
mez. <;ünkü önce gözetilen -mesela (cl =
dal) manasl- tarn da olsa bunun asli ve
anzi -mesela yanh~ yazllmasl veya silin-
mesi gibi- bir ~aklm sebeplerle fazla v~ya
noksan olmasl mümkündür. I~te ~ek ve
tereddüt, ibham ve ihtimal, galat veya
zorluk, hata veya noksan gibi ilme ve
san' ata ait anzalann, mfmialann c;ogu
bundan ileri gehr.
Yaz1010 resm10e a it olan suretine mad-
di sureti, manasma taalhik eden suretine
de manevi aureti denir. Maddi suret göz-
le görülür, manevi SUTet akll ile bilinir.
Manevi suretin, birisi yazmm zatma yani
harflere ve hecelere, digeri lisamn imla!l-
na veya lugatine ait bulunmak üzere jki
memzuc; cephesi vardlr. Lakin bu iki cep-
he her yazlda her zaman birle§mez, bazan
da ay'Tllabilir. Ve bu takdirde okunmaIa-
Tl da aYTl ayn gözetiiir. Mcsela (süIüs ya-
Zl) ismini sülüs, talik, kuH veya divani
yazllarla yazdlglmlzda bu iki mana birle§-
mi§ bulunur. Ve yine mesela (da!) h~r­
finin nk' a, sülüs, nesih, ilh .. . §ekilleri gibi
yahut siyakat veya kuH (cim) inin, yalmz
ba§ta, ortad3. sonda §ekilleri gibi veyahut
me sela sülüs ciminin yalmz §eklinin muh-
telif tavlrlan gibi yerferde de slrf yazlya:
ait mana bulunur. Ve Eaka't meseli istif-
Ii güzel bir yazmm girift olmasl veya
ba§ka bir dile ait bulunmasl haSfbile oku-
namamaSl veya okunamlyan her hangi bir
yazl ile yazllml~ bulunmasl halinde ise her
iki cihet ayn ayn ' dti§ünüIür. BöyIe hal-
lerde yazllar SI!E yazl baklmmdan, san'a~
baklmmdan, lisan baklmmdan olmak ü.ze-
re ayn ayn mütalea ve tetkik olunmadlk-
c;a i,in ic;inden C;lkrlmaz. Onun ic;in biz de
bu üc; safhaYl Anahtara mevzu olarak al-
ml,t1k. Burada her üc; mevzua taalluk eden
!tU mühim 'hususa dikkat lIazannJ celbct -
mek istiyoruz:
Bir yazIDm maddi sureti görüldü mü
resmin hizn.eti bitmi~tir. 0 kendini gös-
termi!flir. Bakan 1'tözde ru_eie mani ola-
cak b ir ha i yoksa , onu görmü o.mak la-
~Imgel ir. Bundan soma i • ak.I,". mantvi
suretleri id5akine taa Uük eder. Läkin her
gözün bir ~eyi. ayni luvve~ ve derecede
göremiyecegine nazaran yaZllan n gerek
maddi !uretlerinden alma n iinti balar. ge -
rek manevi suretlerine intikai herkeste
müsavi olamlyaca~ndall hültümler d e tn-
biatile ba~ka ba~ka alur. Binaenaleyh hu
farkh görü~leri ve anlaY1~ I ;m tdi.f edecek
elimizde veya kafarruzda sabit bir tuta-
mak yoksa yaZl re.,imlerini dl~ gözile gö r-
mekten müsbet bir nelice ~.krnaz, z.ihin.
o §ekiller karl;llsmdla bir talum iltjbaslaril
dü§er bu dü§ :i~ ten kuvvet ahr. kendine gö-
re mana v er.m;ege. yanya kIyme l bie<me-
ge kalkar ; verdigi manaya göre de «"ya-
ZIYl okudum. Iuymetini takd ir ett:im ~ zi-
habIDa kaplI.r. Ha luukj iJUsi de bat.ädu.
yanh§tJT. Netekim a.r §ivde öyle YllZlla.u
ve öyIe kelim eiere ve cümlelere ra.s lhyo.
ruz ki ~eklen bi r.bi.rine benzer gi bi gÖTÜn-
dükleri hald e dü~i.ilen hatälara sOllradan
vaJuf olunduk~ her biriDin ayn mana.la-
ra deJilet eden ke\.imeler veya. ay"';, .
.... malla-·
A
ya delalet edell muhtelif tipler oldugu an-
la~lhyor. Mesela
Sekill erine bakahm. Bu ya zllan bilme-
yenler §öyle dU rSun b ira z b ilener icin
bile bun larda ki benzeyi~ veya aykmh~tn
kalern hatasmdan ml iI. Im la veya luga t
farkmdan rnl? Usa~ veya yazlya ait n-
at icahmdan MI. yazl nevile rinin b8~kllh ­
gmd3n ml. yok~a h ic;b ir nev' a ircala n
mümkün olamlYCacak kad e r bozuk yazlI -
mlll bulunmalanndan ml .Ie ri gel digi ko-
layea anla Ihverir ~eylerden de-ildir. F3-
kat YazJlann muhteHf cephelerden ol~u­
nuslannda tec!i be ve mtleke edinmi~ b u -

lunmak sayesindedir ki mü~külatm c;ogu
kolayca halledilir.
Filhakika yazllann ta~ldlklan klhklan
ve gozumüze "arpan <;ahmlan arasmda
birbirine benzeyen öyle halleri ve vaslflan
vardlT ki bunlar mübtedileri yanh~ oku-
maga veya yanh~ anlamaga sevkeden bi-
rer sebep olabilirler. fakat meleke sahip-
lerine bilakis mü~kül anlarda anahtarhk
yaparlar. Sonra bunlar arasmda her birinin
tutundugu mümtaz ve sabitöyle halleri
ve vaslflar da vardlr ki bunlar da mantik
ba~ta olmak üzereyanh~"ilan tashihe yar-
dlm eden eu saglam alametlerdir. Evvel-
kiler insanl ne kadar aldahrsa burilar da
aldanmaktar. 0 kadar korurhr. Bu halleri
ve vaslflan da vardlr ki bunlar da mantik
edebiliriz :
1 - Herhangi bir yazmm ince veya
kahn yazllml~ olmasl.
2 - Güzel veya c;irkin göriinmcsi.
3 - Slkl veya seyrek dü§mesi
.1 - Biti~ik veya ayn yazllml§ bulun-
masl.
5 - Harekeli veya hCifekesjz oIma~l.
6 - Noktah veya noktaslz bulunm:lsl.
7 - Aibr veya oc;abuk yazllmll? o]masl,
8 - niger san'atlarm icaplanna uy-
mu~ bulunmasl ... gibi.
Bu haI Ve vaslflar veya bl1n.1 ara b~n­
zeyen amiller 0 yazmm nevini de~i~tirmez
nihayet nev'ine uygun)ugunun derecesini
degi~tirirler. Binaenaleyh okunamlyan bir
yazlda, bu gibi hususlan önce aradan <;1.
karmall müteakiben de:
J - IIk i~ olarak nev'ini aramah.
2 - Sonra, en yakm görünen nev'in
tabii kalemi ile 0 yazmm sun'i kalemi
uasmda uygunluk oIui> olmadlg'lOl aYIT-
mall.
3 - AYTJhk bulununa ,hu aynhg,n rle-
pcesini ve sebeplerini tayin etm'!li.
4- Aynhk bulunmazM bulunan nev'in
harf ~ekilleri ile okunacoaok yaZInln harf
~eki\leri arasmda mutabakat bulunuI> b 11 -
Junmadl{hOl ara,,;,hrmah.
5 - A7. veya <;ok bir mutab3kat bu-
lunmaz!a veya bulundugu halde yazl yine
okunamazsa en yakmmJan ba~layarak di-
ger nevilerle mukayeseye ee<;meIi.
13
6 - Harflerin veya kelimelerin 0 nev' e
~öre olan biti~me ve aynlma hallerile im-
la baklmmdan olan bitj~me ve aYTllma
haller;ni önce iyi b;Imeli, tatbikatla da
iyi aytrd etmeli [11.
7 - Sonra kelimelerin hangi lisan ve
imlamn kaidelerine göre yaZI1ml~ 01du4-
lanm ve bu yaztl}lann diger bir lisamn im-
la kaidesinde yeri bulunup °bulunamlya-
cagml dü§ünmeli.
8 - Daha sonra kelimelerin lugat ve
lstIlah manalanm ve bu ihtimaller ic;inde
anla§llan mana ile anla§llmasl lazlmgeleni
sözün geli,inden ve gidi§inden, yani keli-
menin altmdan ve üstünden kestirip ma-
nadan yazlya gec;meli ve!haslI her ihtimali
göz önünde tutarak ~üpheli ve karanltk
bir cihet blTakmamah.
9 - Bütün bunlardan sonra da yille
okunamazsa bir bilenden f,orup ögrenmeli
bu da mümkünolmadlgl takdirde 0 keli-
menin veya cümlenin hakkl mahfuz kal-
mak i~in yanma muterize i~inde (okuna· o
maml§t1r) diye ~aret eO
tmeli, ~ünkü son-
radan bir okuyan bulunursa evvelki nok-
sanm ikmali veya buna tereUüp eden
hatälann tashihi mümkün olur.
Bu arzedilen maddelel' her okunaml-
yan yaZlya tatbik edilebilecek esaslar 01-
dugundan Anahtan mütalea slrasmd. da
bunlan mümkün oldugu kadar göz önün-
de tutmanm faydasl olacaktlT. Esaseil bu
maddeler yazllann san' at gözile okunujfu
0 bahsinde ge!ecek olan tahlil ve terkip
meb' delerinin bir nevi tatbikatldu. Doku-
zuncu madde sITf ar§iv i§lerile alakadar-
dlT. Ar§iv i§leri baklmmdan noktaslz ya-
zilar hakkmda da burada baZI esaslara
i!!aret etmek muvaftk görülmü§tür. $öyle
ki :
H - NoktaslZ yaztlar [I J
Arllivde siyakat, tevki, ince taJik, di-
vani lannasa gibi baZI yazilarm noktauz-
Ianna da tesadüf ohinur. Bu yazllann
harf ~ekinerinde görülen kalem .ka,lan-
nm sadeligine ~e kullamldlklan yerlerin
fll ittisal ve infisal bahsine halt.
[1] Nokta °hakkmda 'i~reUer hahsine mü-
racaat.
14
ehemmiyet derecelerine Lakarak lIokta ~ IZ
yazilmalanndaki sebeplel in ba~hcalal1n1
~öylece slTalayabiliriz:
I - Yazarken hem zumandan ve ka-
glttan tasarruf etmek. hem de bu suretle
bir vakfa ait tedavül kaYltlanOi bir jk~
sahifeye slgdlTmak.
2 - Yazllmalan veya okunmalan te-
kerrür ede ede zihinlerde klli!!e haline
gelmi~ olan mesela (becaye~, fermude,
hatip. müteveIli. yevm. ak~e. ilh.,. ) gibi
bir~ok kelimeierin. lshlahlann nokta!anm
atmak suretile yazl~ta vc (lkunu~ta sür' ati
ve kolayhgl tercih etmek.
3 - Bir c;e!lit yazl ile bir düzüye yazlp
giderken. bu arada göze ~arpmasl. üze-
rinde tevakkuf olunmasl gözetilen bir ke-
lime veya cümle veyahut bendin okuna-
cagl maya dikkat ed ! lm~si dü§ünülmü§
olmak.
4 - Kayltlan. yabancilann gözünden
veya kaleminden masun bulundurmak ga-
yesile bir gizleme perdesi altmda tutmak
5 - Yazarken noktah harflerden mü-
rekkep bir kelimenin nokt-tlarllll unutmak
veya fazla koymak gib i sebeplerle kayJt-
jar üzerinde bilerek veya bilmeyerek hata
yapllmasma man i olmak.
6 - Sonradan bu yazllar üzerinde VC'
bilha!sa hukuk ve vecaib~ ait kelimelcrde
her hangi bir sebepIe kasden nokta ilave
etmek suretile tahrifat yapllmasma mahal
blTakmamak.
7 - A~lk k.alml~ bir defteri hallarat-
tan birinin noktaYI andlracak !$ekildc kir-
letmesi veya vaz1lan yazllar üzerine hel
nasllsa mürekkep sl~raml!J olmasl yüzün-
den kelimenin manaSJ degille'bild.igi yerler-
de bunlann önce noktaslz yazllml~ bu-
Junmalan hasebile bu gibi kazara vukua
gelen degi~ikliklerin ~on r dan k lä}'C
anla~llm.as, sayesillde ma. um memu rla rlO
löhmet a!tmda Icalma lanna me d a n h.-
rakmamak.
8 - Yazilmasl ve ok 'Jnmasl kJl i e ha-
line gelm~i Icelimelere ~onradan mii ~acaat
edildikte bu noktaslz kel imelerin dilckntl~
mütalia ounarale iltiba. cl dü,ü lmemesini
lemin eylemek.
9 - Ancak. nleseli
Ahmed
gibi noktulz bir kelimedf'1I yazlda ~L:­
len benzeri olan ve mana.51 ba~lca bulunan
-J - f.mecd g~bi nolcta!. bir
kelimenin man:3Slna ge~mek veya buna
'!vvelkinin manaslnl vermele gibi gafle~le
hataya dii§ülebilecek mevlcilerde hatanlll
önüne g~mek i~in pele mühim olalllannJ
AOktalamak.
Bilhassa siyakatla tutulmu~ bilZl k3}'1t-
larda bu cihete c;olc riayet ~dilmi~ oldugu
gibi naktah yazllar ara5tnda nokta:!:1Zlan-
mn da bulundugu görülür
Bazan bu noktalar harf/erin sonuna bir
i~aret halinde eklenmi~ bulunur. F akat
bu bir kaide aegildir. Yazarun ze"kine
ah~kanhg.na . aruzusuna ye takdirine bag
"dlT. Binaenaleyh noletaslZ yaz.lIaria kar
lIllalllldlgl zaman yukanda arzediler. e-
bepleri ve emsalini hesaba almamn hem
dogru okumaga hem de okunam kontral
etmege faydan olur.
 IV - Eski yazllar hakklnda u mu mi ve pratik malQmat

1 - Arap harflelini bilmeyenlere dugunu ( - i~areti) saraslna göre 0 herEin

mahsus ilk bilgiler [11. Arabcada, Farscada veya öz Törk~ede

a - Etik önü tarif ve izahlar : bulunmadlgml g($sterir J.

Türklerin, Farslarm da kendi dillerine

tatbik ettikleri Arab yazl sistemini kavra- 1. \ eliE . .:.. ..... ~- [1]
yabilmek ic;in a) Umumi lisaniyat ve fo-
netik esaslan. b) Türkc;enin fonetigi,
c) Arabcamn ve Farscanln fonetigi~
c;) Türk~elc~mi§ Arabcl\ ve Farsca keli- 2. ~ be . ..:.. ...... ~ B
meIerin tibi oldugu fonetik kaideleri gibi •
bahisler üzerinde bilgi edinmege ihtiya.;
vardlT. Bu bahsler. gayesi muayyen ,o lan
AnahtanmlZln c;erc;evesme slgamlyacat.
kadar etraEh ve ~umullüdür . [2].
3. ~ pe
..
•
..:.. ....... - P [2 '1

B- AlEabe : ••
4, ~ te . .;;.; ....J,~ T [3]
Türkc;e, Arabca ve Farsca'dan mürek-
kep olan Osmanhca'mn. ba~ka bir iiade
He 1928 harE inkllabmdan evvelki Türk.
••
c;enin harfleri otuz be,tir. Bunlann adlan 5. ~ se ._._ .~S
ve fonemleri a~gldaki cetvel.de gÖlIteJi1-
mi,tir: [Harflerin yanianna konulan
= =
(t
( ..:.. =
Arabea).
Türkc;e) de
(~
° harfin
FarsCJl).
mevcut 01-

[11 Bu kIsJm, bugünkü yazlmlzm icabl olan

6.
l:- eim . ü ...... ~ C

~
fonetik ba kimm dan yazlh~ olup Osmanh filo·
lojisi arasmda hir köprü olaeakbr. Eski yaZl- 7. ~Im .~ ....J._<;
larm ~killerini yeni ögrenecek olanlarm bu
köprüden g~rek OsmanhcaYl ve bu vesile He
de eski Y8Z11arm ~killerlni bu kIslmdan sonra
gelecek bahislerde taklp etmeleri icab eder.
[2] a, b J,aragraflarmda tesbit edilen hu-
suslar i~in ana hatlarile Türk Grameri adh ese-
rin S - 23 üncü sahife lerinde kill derecede
. ~alfunat varmr. (Tahsin Bangu oglu J94(1 -
8.
C ha .-._.~ H

Devlet Matbaasl).
r11 Fonemi a~lda gelecek.
Arabcanm foneUgi i~in, Tecvid-i Karaba~'m
[2] Arabcada bulunmlyan bu harf. semitik
kenar notlarmda mebadiye ait malumat vardu·.
dillerin baZllarmda, ez.cümle tbrancada mev-
Farscanm fonetlgi i~ln Burhan-l Kati' ter- cuttur.
cemesinin mukaddimesinden istifade edHebilir.
Türk\jele~mi~ yabancl kellmelerin tibi 01-
[31 Öz . Türkljede _, I, 0 ve u vokaUerlle
:iuku fonetik kaideleri, Türkljenln esas foneti- beraber bulunduiu zaman ..J. yerlni tutar. Du
i;inde mündemi~tir. harfe ait umumi lzahat kl8ll1Jna bakmlZo
 16

•
1;
9.
L hl .:... .-J ~ H
20 . ZI . zi .- - ., Z

10.
~

•
dal • .:... ..j . ~ 0
2 1.
t a ym .- ._., - rI ]

~.
11. zel ._.--.4.&. Z n] •

12.
~ re c..:... ....; .c. R
22.
l . gaym . w .--<., C (e)

• . .:... . ...Ä . ~ Z •
13. ze
23 .
'-' fe . "':" . "j . ~ F

•
•• ..'
14.
.J je
2 4.
~ kaf · "':"-'- ~ K [2J

15.
~ sm . .:., . ......i. . .: 5 [2 J
25.
~ kef (kah • '-' . ......t , [(
arabi)
•
••
16. V §In = §ln . .:., . ~ . & ~ ~

17.
~ sild . - _ . &. S {3J
26.

.!J ( gd"
farsi
G (ince) [ 31
'-' . -...& -

•
16.
~ dad . _._ . e. 0 (z)
27. nef (sa~lr [ 4J
kef) . u . _. _

19. 1, h= ti .__ ..: T [ 41

[lJ BaZI Fars fonetikcileri b u harflll öz 28. yef (keifl türki )

Farscada bulunmadlgtnl, muahhar zamanlarda
dile girdig-ini iddi'l etmektedir ler. rBürhan - i
V ve g [5 l...:..._._
Kau' mukaddp.mesine m ·\raeaat.].

[2] Öz Tiirk~ede a, 1, 0 ve u vokaJlerile [11 Foneml a~gLda gelecek.

beraber bulundugu zaman...t' yerini t utar. Bu [2 ] ~ }:arfi gibi öz Farscada mevcut ol up
harfe ait umumi izahat kJSmlfla bakmlz. olmadljil ihti lä fllrur.
[3] BaZI semlt ik d illcrd . czcümlc ibran -
f31 Bundan cvvelkl nQta müracaa t.
e"d" mev,c uttu r.
[41 ..:.. harfine ait nota 'miiracaat. [4 vc 5J Saglr keIle gäII-l ürki V~ Sä rl-fo...~i
 17

Yeni Türk ha r fleri arasmda:

29.
J lam (lem) ..:... . .j . ~ L

mim ':;;' . ..J . ~ M

2
3
c;
f
h
= c:.
= '-'
= C' t ' •
30. ,.J' 4 k == J ' si rt .!l
5 p = '-'
• nun ..:... .....; . ~ N
6 5 =...r
31. U 7 $ - ",,-

8 T =..:...
Harfleri sert harfler diye amin. F onk-
32 .
:J vav ..:... . J . ~ V siy onu ileride harfler klsmmda izah edi-
lecektir.
C - Harflerm fonetik bakuntnd"n
33. he ..:....J~ H iZahlen:
Yukanki cetvelde göster ilen otuz be§
harfin hepsi de -lamelif müstesna olmak
34. lamelif .::.... ....; . ~ - [I] üzere- esas itibarile konsonanthrlar, Him-
elif ise esasen harf kelimesinin Türkc;ede-
ki mimasma göre bir tek harf o.JmaYlp te-

~
35. ye
En eski Türk~ede arap~amn J
~ lam ve (a) fo·n emini ifade eden ( \ ) elif-
fine yakm Ücs noktah ~
nemler mevcut ise de bunlar mevzuumu-
zun d s§mda kahr. Sualadsglmlz harflerin
adlanm. yu-kanda görüldügü üzere klsa
klsa okuyu§. Türkc;eye mehsustur. Bu harf-
Ierin isimleri Ärabca ve F arscada elif, ba ..
ilh .. . tarzmda c;eke c;eke okunur. Türkc;e
o suretle okunu§un sebr:bi Türk fonetigin-
de uzun a =
a ve uzun i i nin bulun_-
maYl§ldlr. Bunlar hakkmda harf §ekilleri
bahsinde izahat verilecektir.
bir~ok yaZllarda gafl-arabi i?E!kUndc yaZllJrlar.
Bu itibarla Osmanh harflerI !i'e k il baklmmdan
32 olmulil olur. Bundan dolaYl olsa gerektir ki
eski elifba kitaplarmda kefi bir tek lilCkil1e gös-
termi~lerd.ir . Sonralan okumada kolayWc
c;ifte ke~lde = veya
üc; nokta ile bu harflere hususi ~eki1Ier VE-
rilme/;: i steni1mi~ ise de bunlar ka t'i bir imla
k aidesi olarak "yer le~emi~ Ioldugundan
cihete c;ok dikkat etmek lazl:md lr (Kef bah-
sine bak .) .
[1] Bu harfi a~~da arzedilecegi vec;h ilc
J = 1 1le 1 = a dan müyrek kep saymak da h:J
dogrudur.
Iaffuz baklmmdan ( .J = 1) konsonant!
ile ( I =~) vokalinden mürek-kep bir he-
cedir. Yazl ba,k lmmdan, admdan da anla-
=f har- §lldlgl üzere (I) fonemini ifade eden ( J )
gibi baZI fo- ten mürekkep bir harf terhbi veya bag-
lantl (vesak) dlT. Maamafih bunun Arab-
ca ve Osmanhca gramerlerinde müta-
laa edilecek ba~ka hususiyetleri vardn ye
bunlara dair Iamelif bahsinde iiahat ve~
rilecektir.
Lameliften gayn otuz dört harE fonetik
baklmmdan iki gruba aynhrlar: .
1 - Birinci grubu te!lkil eden harfl€.·
= rin fonemleri , yeni Türk ve [ c= t:.. ' ~= ?[
müstesna olmak üzere aJ,e lumum IAtin] al-
fabesinde tam kar§lhkian oidugundan bic;
hir hususiy~t göstermezler. Bunlar ~u yir-
mi harftir:
":" =b, ';" = p, ü = t , r. = C , ~ = <; ,
J = d, ) = r, j = Z , ; = j r lJ" = S ,
ic;in
J- =!?, ....; -= f, !l- k -= k~, !l = g ,
-..-
j gi bi ... J = I, r = rn, ~ = n , .J = V,. = h ,
.; = y.
2 - Ikinci grubu te~kiI eden §u on dört
bu harftir :
\ - elif, .:.. - SE' , C - ha, t - hl, ~ - zel
i f - sad, ./ - dad, .1. = tI - ti, J;. - Zl
zi, t ~ aym , t - gaym, J - kaf, .!l_
nef, yef .!l _ (gef , vef)
2
18

Bunlar üzerinde bira..!: durmak icab mesile husu le gelir. ( • ) H emzenin yazl '
eylemektedir : }Ilj ilibarile b ir küc; ük ( :. ) aYln ba , 1
a) I elif. Bu harfin ifade ettigi fonem olulju da bunu isbat ,e d r. I lifragda i i.
~öyle de yazlhr •• Buna hemze veya tilen fonem ( t aYl n) dir. Bunun Cs-
hemzeelif denir. Imlä itibariie bunlar ba- manltcada ifade ettigj fon em eliftt: hem-
zan birlikte de bulunabilirl~r. i \ (Faz- zenin ifade ettigi fonem in ayni dup ara .
lanndaki fark ancak bir imla farkldlr [I ].
la malumat ic;in hemze ve elif bahislerin'! Nibekim y eni yazlda bu fark silin-
müracaat) Buracia yalmz fonem klyme- mi~tir :
tini kaydedecegiz.

EHf esasen, ses kiri§lerinin birdenbire - Idare,

aC;llarak hava cereyanma yol vermesile
(c;özülme safhasl) veYd birdenbire kapa-
narak hava cereyanmln kesilmesile husu-
le gelen hir patlaYlcl fonem dir ki öksü- ibare,
rükte (c;özülme safhasl) veya· agil bir yük ('.J I
kaldllma esnasmdaki ,kmhda (ge-rilme
salhasl) duyulur. Osmanhcada öz Türk.
c;eye fonetik bir temayül dolaYlsile pek = ädem, = älem,

hafif biT haldedir. Meselit ." J l,.,' )

=uzun, ~ = uzuv.

me'mur kelimesinde bunun geTil~me

c) J. - tl : Arabcada ~im di T i!e
safhastni. J;- = mes'ul kelimesind'!
yazdlgmuz d~ foneminin .:.. Te incesi .1.
de c;özülme safhasml sezeriz. Maamafih tt kahnldu. Fakat bu incel.ik ve Italtnhk
kelime baolannda Ve son1annda da bu mefhumlannl burada birkat; kelime He
cafhalar bulunur. Meselä : izah etmek faydahdu :
Dudaklann kenarlannda veya d iJl ere te-
masmda ha811 olan dudak konsonantlan:
= izin,
(P. B) , dudak-d i~ konsonaotlan (v, f),
dudak - burun konsonantliU'1 (m) yelcne-
sakhr. <;ünkü bunlan busule getiren le-
mas daima ayn1 Jelcilde ve :lynt noktada
= uzun,
vukubulur. Diger konsonant]ara gelince:
bunlar böyle deiildir. Mesela: Dilin di~­
lerle temasmdan hUII olan (d) de tema ~'
noktasl yani (d) nin oynaklanma nokta-
= melce' ilh ...
• SI, üst kesici di~lerin alt kenannda veYRI
bu d i§lerin arka sathJOda veya bunlann
Yeni Türk harflerinde bu konso- biraz üslünde yani ön damaklt a vukubu.
nanta ba,ta ve 80nda hic; yer vermeyiz. luJ'. Bütün bu hall erde ititjlen konsonant
Ortada ise kesme (') i~aretile yazan7.. daima (d) olmakla beraber bu ( d) lIin
keyfiyeti tedricen degi§ir. Oynaldanma
b) t - AYln : Arabcada ( I ) eli.
fin daha kuvvetli veya kahn tekli olup rl] Aalla Hat4ri 1e Tiirk Grg ~j'nde oy-
kiri,lerin elifte tarif olunan hareketine naklanma no~t8S1 : Mahr~ bahsjne münc.ul.
iläveten bütün hanc;erenin " lkl~IP geVlje- 6 . 10 -11 .

noktasmm gtrtlaga dogru ~~ en 3.llnrl!gl
nisbette (d) kalmla~lr. di~lerin kf"r.unna
dogru öne sürüldügü ni:ibette inc,.leliir.
Binaenaleyh aradaki oyn'lklanrna nok-
talanm naZ:U-1 itibare almamak §ar-
lile ba~hca iki ( d ) vardtr diyeb iliriz:
kahn (d) ince (d) .. Bu tefrih dilin ön
veya arka damakla Itemas ederek veya
bunlara yakla~arak ~Ikardlgl diger konso-
nantlardil da yapabildigimiz gibi gatlak
konsonantlannda ve hatta vokallerde de
yapabiliriz. [1] Neteki m söyledigimiz gi_
bi arap~ada ayni gutlak konsonantmm
incesi Ve kahm t ~eklini ifade etmek-
tedir.
~u halde arap~adaki .1h harfi Türk«e-
deki ayni di§ konsonant! oIan (T) fOIl '!-
minin kahn halini ifade etmektedir. Os-
manhcaya mahsus olan bu incelik ve k;l-
hnllk farb fonem · itibarile silinmi§ olup
yazlya münhaslr bir imla farkmdan ibaret
kalml§hr.
MisäI:
tabak, ~ .,
tann.
= tartJ.
~) ..:, se IJ" sat. IJ"
yazdlg!mlz fonemin kahn §ekli ..:, ikisi
arasldl!. Osmanlicada bu farklat silinmil?_
tir. ..:., u" fJ' harfteri ayni 8 fonemini ifa-
d e etmekte olup aralanndaki fark bir im_
lä farkldlr. ü~. meb·us.
...r >~ mahsus.
c. arap~ada c:.
d) :.
mesinde il}itilen ve ses giri~lerinin gev~ek
olarak bjribirin~ yakla~masmdan husule
geien for.~min kahn ~eklidir hl jse
arap~ada Istanbul agzile söylenen
(1) a vc c, ° vc u, Ü vc
Lllin incc vc k ahn 'iCkillcridir.
19
hlyar k~limesill ; n ba~mdaki fonemin da-
ha kaltn ve sert §eklidir ki mesela Azeri
'~hcesind~ arapc;ada oldugu gib i telf\ffuz
edilir. A he harfmm arap~ada jfad e etti_
gi fonem ise (foneminin inee §eklidir.
Hele keIimesindeki birinci fonemdir.
Fakat tstanbul agzma ~ayanan Osmanh-
cada bu ü~ harf fonetik farklanm kay-
betmi§leldir. Ü~ü cle ~imdi H ile yazdl-
glmJz fonemin imlä baklmmdan muhtelif
yazl§ tarzlandtr. Misäl: ~ ben mana-
sma olan J\;. haI, §imdiki Z8Jman manasma
olan J'- haI, bugün pazar manasma ku 1-
Iandigulllz Franslzea Jt.. haI kelimeleri.l_
deki bu üc; fonC'm §imdiki yazlmlzda H
harfi ile gö.steden fonemin incelik ve ka-
1m hk bakllnmdan müteferrik ü~ halidir.
e) Li" dat, aTap~ada, §imdi d ile yazdl-
glmlz dl§ foneminin kahmdIr. .) dal is~
ineesidir. Osmanhcada fonetik baklmm-
dan farklan yoktur. ~\j kadi, 0'_.)ii kadm
gibi. ~ dädl baZI kelim el erde z gibi te-
- taze,
laffuz ederiz. ~Lu) ramazan.
f) ~ .1 (z) foneminin kahn ~ zel
.. peltek .1 ZI kahn §ekilleridir. Osmanh-
eada bunlan tabiatile pek ayat etmeyiz.
zahire, .~~ zehra, I..,.. "; zan. ~
g) J kaf: Arap~ada. k foneminin inee
§ekli !I ile, kahn ~ek1i J ile yazlhr. Os_
§imdi S olarak manhcada bu iki konsonantJn arapc;adaki
oynaklanma noktalan, aralanndaki me-
safeyi muhafaza etmek §artile· öne yani
di~lere dogru ilerilemi§lerdir. (Bu tebed.
düle hanekile~me denir. ) Bu suretlc J
IJ' ~ melbus, Osmanhcamn normal (k) SI ohnu§, !I
ise ayni konsonantm son derece incelmi~
Ve (T) mahrecine yakla§ml§ bir §eklini
ha, J\.. haI keli-
ifacle etmege ba§laml~hr. Mesela: f
kalern . --:J\:)kitab, ..l.i.t>'kaglt, .) l kör gibi.
t Bu inc~ (k) konsonanhm yeni imlamlzda
Jl:> (u. a) vokallerinden evvel bulundugu za.
man bu vokalferin üzerine ( ~ ) i~areti
Ö, I VC i ayni vo- koymak suretilc gösteririz. Diger iki kahn
vokal (0 ve I) önüllde bu konsonant bu-
20
lunmaz. lnee ~okaller (ü, ö, i, e) önün-
de de kendiligindell haSI} olur ve aynea
gösterilm ez .
h) -
..:.l gef ve t gaym:
.j - arap<r ada yoktur. YalnIz Türk<re
ve Farsc;a kelimelerde bu.lunur. Fars-
cada .g konsonanhm Osmanhcadaki g
konsonanh, far~-dakinin hanekile1}-
mi§ yani son d erece ineelmi§, ( d) ye
yakla§ml'i §eklini ifade eder.
gef, .!l (kef) in tonlusudur. t gaym'a
gelinee :
arapc;ac\a ,arap~nm ·gutlak kon80nanh
olan t.
hl' mn tonlusudur. Osmanheada bu
fonemin gev~emi§ bir !!ekli olan (g) yi an-
eak iki vokal arasmda ifade eder. Ve bu
halde (v . yumu~atma i~aretini)~hr.
soguk ~ j. J~ sogugun gibi bu. umumi-
yetle J kaf. .!l kefin tonlu teklini yani
(g) konsonantmm normal halini ifade
eder.
- Osmanheanm J t.!l.J" bu
nantlanm ~öyle tarif edebiliriz:
k ve. g konsonalltlandlr. ~
konsonantlann hanekiletmi§ nevileri ' olup
ve
bunlar inee vokaller önünde kendiIiginden
husule geHr. kahn (1\ ve u) vokalleri
önünde telaffuzlan daha zor olup kA ve
gu suretinde yazdlllar,
ye ~Saglr kefin 8sl1 fonemi.
ISl.::.nbul !!ivesillin tesiri alhnda kalmamllJ
olan ve orla Anadolu halk agzmdan du-
yulan ",ift (ng) fonemidir. Biläkis (g) n
He kayna!!ml§ dÜ1}mü!! ve meselä Kayseri
§ivesinde duyulan geniz konsonanh kal-
ml§br. Sonra bilhassa Istanbul !!ivesinde
bu fon~m (n) olmu§tur. Sagu kef bazl
zamir eklerinde ve ekseriya muzaflileyh-
lerde kullanthr
J\,) .!1>'" agacm dah . j(,1 eviniz ... )
gibi. kif-I türki. y nin yakmmda ye l e!!m i~-
tir. ( bey )gibi. Bazan da vav
gibi okunut .(
• •
güvercin) gibi.
(Fazla malumat ic;in kaf bahsine mu·
racaat) .
..:.l-- 2 - Vokaller (Säit fonemIer)
Gel'ek Osmanhcada, gerek arap<rada
vokal'leri ifade eden i!!aretler latin harf·
lerinde oldugu bibi konsonantlara benze.
mez ve bunlarla. bir suada yazllmaz. Ya-
zlda kon!lonantlardan kämilen ayn olup
bunlann ya üzerine, veya aluna yazlhrlar
ve bareke narrum ahrlar [I] . Bunlar ba.
J;'Y' zan büsLütün terk d e edilm~lerdir. Bu
sebepten eski yazllar harekeli ve bareke.·
siz olmak üzere iki guruba aynhrlar. Blln
lardan snUl geldikc;e h",h.sed; ...........
Vokal i~r~lleri hareke adI.nl ta~lrlar.
Tabirin hakiki mana5lIll nazar'l itibna
alusak bu husustaki prensibi §öyle hüla.s a
konso. edebiliriz :
KOlUlOoant'lar üsanln pasif bi.r er me.
J ve t.!
-
~ . bu
bani veya hece unsurlarldlT: Vokaller ise
Ibunlan aglzda bareket haüne' getirirler ..
Ve netieede de hece vüeude gelir.
Vokalsiz kOD80nantiar yani hece 50-
nunda bulunan kODsonantlar bu tasavvu.
ra göre harekesiz (hareketsiz), yani Ba.
kindir. ßu sebeplerle harfler~n bu h.are-
ket hallerhü gösteren vokallere har1e ke,
duru, hallerine .de sü.!tun denjr. Sükun
hali de harfin üzerine konulan bir i§Bretle
ifade olunur. Eger fonemlerin cigerlerden
gelen hava cereyarumn kuvvetile ses yo_
lundaki teJekkül suretinj dÜfünecek olur-
sak hu hareke ve aükUn tASavvurunuD bir
mecazdan ibarel olmaYlp Mdiaelerin ha_
(1) Harekeler sonradan ihda.s olWlmu~lu.r .
Arap ha.rflerinin e.sas:mda ha.re.ke yoktu.r. KJ,y-
metlen de harf lcymetö gibt degUdir. Harekc
eksikligi manayt d~ez. Feitat hari ek -
sikligi manayt de~ .
 21

kikatin c ya kla~H:.n bir tarifi o ldugunu an·

lanz.
AraJl~anm k'i..<;.8 vokalleri : rieal gibi. Bu harekeye
Hareke babmmdan ba!1hca üC< voköl
fon e ml va rdlr : arap~ada kesre. fars~da ur. Türk~ede
I - - Klsa e ve a araSI bir v okal (fet· esre denir. Osmanheada kesre ve esre
h :'I) . tabirleri kullamhr.
2 - KIsa i vokali (kesre). 3) - Klsa u vokalin i,areti, konsonan.
3 - Kisa u vokali (zamme).
Arap'~amn klsa vokalleri, yerine ·göre
bazI degi§iklikler göstcrebilirler.. Osman~ tin üzerille kOllulan
hcada, ÖZ Tü~k~enin fonetik tesiri dolayt..
sile bazan arap~anm (e = f~tha) vokali
kalmla§lp (a) ve Ci = kesre) vokali ka- ibarel· tir. Rukiye .gibi. Arapc;a
Imla§lp (I) olur. •
ntn bu harekesi Osmanhcada yine .Türk-
Misal: ( ekrem), genin fonetik tesirile .b azan 0, bazan ö
olur.

(....,r, Ahmed) Ve ,( t'J'1

,
Osman
:/
Ömer gibi. (Araplar Usman' ve Umer
ikram), ( ~ \~ ~ Israr) gibi. oerler). Bu harekeye Arap~ada (zam-
me) hr~ada (pi,), Türk~e.de (~tre) de-
I) - Kisa e ve aarast vokalin i§<lreti air. Osmanheada zamme ve ötre tabir-
konsoni.'nt üzerine konulan kü~ük bir ~iz. leri kullanthr (Harr.keler hakktnda fazla
mal&nat ic;in ipretler bahsine bak).
Cezim, §edde, uIa, tfIGvin :

I
./
Yukanda bah8etti~imiz harekesizlik
gtden ibarettir. yani sükun ipreti • dir. Ve c:ezim adml .
ta,lr. Bir heceyi kaplyan bir veya iki kon •
.,...,
re veya ra:
.. . reeeb.
sonant Uzer;ne konur "
~11 eb,

ramazan. ferd
"
<)

..J."J
'-
• •

gibi.
•

Bu harekeye arap~ada fetha, far~ada

Eger bir heee muayyen bir konsonant~
zeber, Türk~ede üstün denir. Osmanhea-
la biter ve. onu takip eden hece de ayn;
da fetha y.e üstün tabirleri kullamhr.
konsonantla ba,las,sa bu konsonant yalmz
2) .- Klsa i vokalin i!fareti konsonant
bir defa yazllarak üzerine ,edde denilen

alttna konulan ufak .bir ~izgiden \ i,areti konur. Miaai

ibarettiT. n (ri) rlZ8,

o
o --'
./
tII
\
/.
.
c~
, • ,edde gibi.
 yi ifade eden fethaYi ta!J1yan konso nant .
Sila denilen j~8ret ( ,J-I) dir. Arap- tan sonra bir elif ilave etmekle ifade ed~-

~mn hemze-i vasil denilen elifleri üze-

Tlz. ni. ra.

rme konur. fiddari 2) - UZWl i: Ayni suretle klsa i (i)

Ye bir ($ ye ilavesilt' ifade olunur,

~ vektüb gibö.
ri - rio

3) - Uzun u: Klsa u ( .J ) ye bir .J

Maamafih bunun bazI istimal ,artlan
t
vardlr. (lpretler bahsinde slla klsmma
vav i1avesile ifade olunur,
müracaat).
Tenvin: Arap~amn isim tasrifinde ve
zarf te,kilinde mühim bir rol oymyan tü.
(an. in. ve un) kelime sonlan ~ harfi
Bu vokal uzatma vazifesini gören' c.$ 'I)
He yazllmaYlp (n) foneminden önce gelen
.J ) üc; harfe hurufu med (uzatma haIfle-
vokali gösteren harekenin (fetha. kesre ve
ri) adl verilir. Bu uzun vokal1erden ( . )
zamme'nin) ikiJe§mesile gösterilir.
inci vc (2) inci. Arapc;ada ve Osmanlt-
~ ~ ".

~ = sinnen, iS--: \

~
~
cada bazan ,eklinde olur.

haza.
. "
~
= biteym,
.
- kebirün
• • fihi ve klsa med namInI
gibi.
(Bunlarm istimal §8rtlan oldukc;a !tumii1-
lü bulundugundan i~aretler bahsindeki
tenvin klsmma müracaat oluna.. )
ahr. Bazan da .- !JCklinde yanbr ve uzun
Ar.p~ uzun vokaller' :
med n,:imln1 altre Bunlann i~retler hah-
Arap~amn sözü ge~en ve hereke deo
sindeki (med kJsmmda) izahlan gele-
nilen ü~ klsa vokalinden maada bir de
üc; uzun vokali vardn : cektir.
I - Uzun a - a _ ä. Y Ullan ve yazilimyan vokaller
2- Uzun i - ,i - i.
3- Uzun ~J _ U - ü. Arap-;aaa ktsa vokaJIer yani bunlan
I) - Uzun i [I]: Klsa (a) Ve (e) ifade eden harekeler ekseriya yazmlmaz,
Uzun vokaUer de ekseriya snf uzahcI
(1) a run üzerindeki ufki "izgi beynelmilel harfler(.JL$ lhuruf-u med) jle yazlltrlar,Fars-
kabul edilen transkripsiyon i~retidir , Buna te-
kabül eden klssltma ipreti ~yledir : ~
c;ada da bunlar müstameldir. Osmanhca,-
Türk"ede g ve 1 da kullamlan i~arete bcnzedi- mn Türk<;c kelimelerinde ise bazi keii -
,gi d ~in (-) yi lstilJlQl etmeyi tercih eyledik, meier müetesna olmak üzere Arap~a ve

Farsc;adaki gibi uzun vokatler yoktur. Ve
Türk~ele,mi, arapc;a ve Earsc;a kelimelerin
uzun vokaBeri hu türkc;eletme nish~
tinde kuaahmyn yüz tutmu~tur. Mesela
- akl-i selim' deki uzun
(i) gibi selim adlndaki
klsa (i) ile mukayesede bu fark aC;lktu.
Bayezid - Beyazlt,
Eaide • Eayda.
aahife • sayfa kelimeie
'"
rinde de böyledir. Binaenaleyh ayni kai-
denin Türkc;e kclimelere tatbiki vokalle-
rin hic; Y8Zllmama8lm veya aneak har.e -
kelerle YU11ma8lm istilzam ederken haki-
katte birc;ok yerlerde hunlann (.J IS \ )
ile iEade edildigini görürüz. Bu hU8Usta
kat'i imla kaidelerinin olmadli1 ,u misat-
lerden de anlal}lhr :
'"
kadlO.
kara,
'"
• samitJ~r) .
J /l
,
klrmak.
durmak gibi.
29
TUrkc;e~n "okalleri :
Arapc;anlO vokallerini iEade etmek ic;in
yapllmlt bir yazl usulünün Tür:kc;eye tatbi-
kl esnaslnda mütahede olunan güc;lüklerin
en büyügü bu d~gildir. Hepsi kl88 olmak-
la beraber Türkc;enin vokalleri arapc;a-
mnkinden daha mütenevvidir. Bu iki vo·
kaI sistemini eetvel halinde mukayese
edelim :
Arap vokalleri Türk vokalleri
ai il a . i. o. u. - kahn
~"s\ e.. i. ö. ü. _ inee
Bunlann araslOdaki büyük fark kartl-
smda yan bir mutahakatle iktifa edilmi,.
tir. Säyle ki :
a ya , eHE.
i ve i ye IS ye.
o. u. ö. ü. gurupuca da.J "av tahsis
edilmil}tir. [I] Bu mutabakatte (e) vo_
kalinin aC;lkta kaldlgml görüyoruz. Bunun
da (a) vokaline olan yakmlagmdan do-
laY1 1 ehf ile i§aretlenmesi mümkün idi;
c;ünkü a ile e nrasmdaki yaklnhk hepsi
J vav He yazlian o. ö. u. ü. vokalleri·
nin arasmdaki yakmllktan daha az degil-
dir. Mamafih Türkc;ede oldugu gibi ve
belki htsc;aYl takliden (e) vokaline A
he tahsis edildi. Ve Türkc;enin vokaBerini
~
Hadeye hidim olan \
dört had
kara.
Osmanhea da bu vazifedeki hususiyetin-
den dolaYl konsonantlardan ve huruf-u
med' den tefrik ic;in bunlara ' (huruf-u im-
kaltn.
la) vey" sait harfler denildi.
Vokalletmit konaonantlar (saitle,mifl
•
Bu dört A.hS' konsonanhnm vokalle~­
mesi ,öy,le izah edilebilir:
(1) Ba rnutabakatm tarn olrnaY~1 di1l~rjn
ayrt ayrl karak.terler göstermcslndedir ki yeni
harflerin kabulü bu husustaki zarureti tebnrüz
f:ttjrrni~ bulunmaküldlr.
24

O. manhcad. vobllerm YUtllfl, :

, eHf: Ses kiri§lerinin eereyamn taz- Türl.;~c de vokalle
ba§J.ya.n kdimel cr
yaz ld a biT konsonant elif ile ba lar. Bu
yiki jle birden bire aynlmasmdan dogan vo kal eger (i) ise bu ekseriya ya ile yazl-
bu konsonanhn telaHuzu ic;in en müsait 1.1'. ~~ I i!}lemek gibi.
vaziyet, cereyanm 'Je!! yolundan serbest. Eger (0, u, ö, ü) 1 e vav ile yazl-
~e g~mesini kabil k.lacak vaziyettir.
Bu da konu§ma uzuvlannm (a) vokali_
hr :
nin telaff:.1zu esnasmda aldlg. vaziyettir.
i~te bunun ic;indir ki eliften sonra telaffu-
zu en kolay ohn (a) du. Ve bu iki fo-
• •
nernin arasmdaki yakmhk ellf konsonan-
tmm (a) Ja§masile neticelen~§tir. utarunak,

ye: (y) konsonanhmn

vokaline olar. yakmhgl a§ikardu. (i)
yi telaffuz ederken agzlmlzl biraz daha
kat:nyarak dilimizin ueunu sür' atle . on
damaglmlza biraz daha yakla§tJnrsak (i)
vokali (ye) konsonant! olur.
ördek, . ~/) \
üflemek gibi.
Eger ( a) ise konsonant elife ilave
edilmesi linmgelen vo ka l elil a rap~da
o ldugu gibi konsonant el ifi ni n ufki 8Z1-

) vav: (v) konsonanhndan (0) yette üzerine y azll.r. ~T ahnak gihi.

Bu j~rete med adl veriir. (med bahsi.ne
veya (u) vokaline gec;mek ayni dereeede bakJßJZ) ..
kolaydu. (v) konsonantJm husule geti- Eger (e) i5e bu ebe rlya y aZllmaz
ren üst di§ - alt dudak engelini agzlmIZl
biraz a~mak suretile c;özersek (u) veya
( 0) i§itilir. elc.mek.

- he: . (. h konsonant.

cereyanm gev§ek kiri§lere ve gutlak eidar- Hurufu resmiye (aeuU barfler) :

lanna s~t'tünmesinden dogmasma binaen
J harfleri A!ap~a
(a) vo kaHne bir yaktnhgl vardlr. Ayni
sebepten dolaYI a vokalinin incenev'jni ve Earsc;a kelimelerde b azan okunm az.
te§kil eden (e) vokaii de (. h konsonan- SirE Yazlh§l usul ve adet jttihaz edilm.i§
Ltnm inee nev'lni te§kil eden ~ kOD!onan- olup bunlara ka hn resmine (yazmln
tma yakmdu. (e) vokalini telaffuz edel- §ekline) men.s up harfk r manasma h uruf-u
ken konu§ma uzuvlarmm vaziyetini ' de- resmiye denil m i§tir. Mesela arap~a d a
g;§tirmeksizin eereyamn hlzml arttmrsak
hava damaga sürtünerek gec;er ve .. he
konsonanhn. husule getirir. Bilakis .. he
mie kdim esi ndeki
yi telaffuz ederken ses kiri§lerini titretir-
lek (e) j§itilir.
 25

veredu, resmiyedendirler.

~ //-
~~ zehebu gibi fiillerin cemi' ger-:i, 5' ger ve

vavlanndan sonra atf vavmdan fark kelimeierinden mürekkep oldugu ic;in

ayni mahiyettedir.
Hatta sülüs yazlda ve emsalinde müh.
i~in - yazl1an \ elifler. mel harflcr) denilen aslmda noktaslz bu-
lunan naIflerin i~ine. üstüne veya altlna
konan küc;ük harfler de bu kabildendir.
<;ünkü bunlann da okunmadlklan halde
amr
bir farka i§aret edecek kadar bir hizmeti
vardlr (i§aretler bahs.ine baklnlz).

deki vav. ismi meful olan cl - Harf fekillerine ait iptid.i bilgiler:

EliEba cetvelinde görülen 35 harfj bel-

,J lemek ic;in araianndaki benzeyilJlere isti-

J :11 elülii- dan fark i~n

Jladen adetlerini §U on dokuz §ekle indi-
rebiliriz :

..J
ülAike' deki bu

cümleclendir.

Yine bunun gibi fars~.ada J

..
U
hab, ~. J'i>,.
\, hace kelimelerin-

Bir del'ece daha kolayhk \~m bunlan

deki ki
.-• c;\

gibi tek harfli kelimeleri tek bJrakmamak

- !$U altl gurupa da ayuahiliriz

1- f;anakh gurup:

ler hep huruf-u

26

2 - - Yan c;anaklt gurup:

..
(y hakktnda ye bahsioe halonlz).
3 - Kmk11 gurup 3- Oe; noktal. harlief' : Be~tir:

~ ..
• ~
~
•
.. • •••
~ ..J
5- Kollu ~nakh gurup BazI YazIlard,a nokta kulIanJlmaDll~ Ve
harflerin okunl!~ melekeye bJrakdmJ~hr_
(Noktaslz yazJlar V~ nokta bahislerine
bakmlZ).
Kel ime te.§kilinde bütün harflerj biribi.
rine biti~tjren bazI yazlhrdan earf-I nazar
edersek elifhadaki otuz b~ harften
6- Telder gurubu :
•
)

Her birinin ne suret]e yazllacagl oklar-

]a gösterilmi~th·. 5 ve 6 mCl guruplarda-
kiler lloklaSlZd!rlar. digerlctrinde noktah-
lar da noktaslzlar da vardu.
Nokt21 baklmmdan harfler üc; gurupa
aynhr :
- Bir noktah barfler: Ondur :
• §ebilirse de 'J ne muttasll ne de mün-
• •
•
••• •
harfleri imla itiharile yalmz sa~nd8.ki He
biti§erek solundaki ile biti§emez. Bunlara
(münfull harfler) d!!!nil. Bunlarl. lameW-
ten maadasl hem sagmdakine hem so)un-
da~ine biti§eb illrler. Bunlara da (muttaal
harfler) denir. Ger~i lamelifin de sonuna
balika harf bitillmez, anc3k sagma bitj-
fasll harflerden sayJlmamj~hr. C:;ünkü J
itibarile muttasd I iti barile münfastl
oldugu vc 'J halinde iki V89flOi da k.3Y-
beylediii:i cihalle bu tak ime ithal olun -
mamak, adet olmultlur.
Münfa tI harfler blli iric:en e ve! ine bir
kiic<ük c<izgi He ba~lanlr ve öyle
./
. \.
 27

~ekJine girer. MuttaslJ harflerin ise keltme

ba~l, kelime o rtasl, kelime sopu ~ekilleri
Ttlünferi: ~ekillerinden az c;ok farkil ve
mühim hususiyetler arzettiginden aynca
J-UJ
llörülmeleri ican ed~r. Bunlann yazl ne-
vilerine aÜ hususiyet!erini yerlcrine bua-
karak bunlara bir hazlIhk olmak üzerc
biti§me §ekillerini en sade ve iptidat bir
tarzda §u cetveide miitalea edebiliriz.

--
(Ba§ta ve ortadakiler farketmi§tir).

Baglanblar (vesak):
BazI harfler diger Lir harfle biti§irken
(Ba§ta ve ortada bir di§le yazlllI)
münferit halddu §ekillerini mühim, nis-
bette degi§tirir ve bu iki harften ÜC;ÜDCÜ
j, bir §ekil hasll olur. Mesela
gibi bu
baglanttlann eu mühimi (~) dadu. (Bu
baglanh. arap ve Osmanh gramercilerince
ayr.l bir harf te~kil etmektedir.)
imlä baktmmdan bjrle§~esi laztmge-
len harfleri ay,ran yazl bozuk YazIdu.
F akat aynlma81 IUlm gelen harfleri bir-
le§tiren yazl güzel yazl olabilir.
2- Imli ve YUJya ait bazJ izahlar:
Yukariki iki köprüden gec;tikten sonra
Osmanhcanm har.flerine bir daha bakar-

.. -. sak bunlann im la v~ yazl cihetinden ba~

hca §u dört guruba aynldlklarlnl görürüz:

u 1) Samit harfler (konsonantlar).

2) Huruf-u med (uzatJcl vokaller).
(Ba,ta ve ortadakiler biribirinin ayni_ 3) Huruf-u imlä veya hareke-i harfiye
dir. ) '- saitle§mi~ samitler).
4) Huruf-u resmiye (sessiz harfler).
Samit harflet elifba cetvelinde görülen
harHerdir. . DigerJeri bunlardan ahnml§-
lu. Sämitler ses baklmmdan lisanm. yazl
baktmmdan irnlämn özünü :ve temelini
(Dig~rJeri d ~ böyle) te~kil ederler. Bunl:u evvela harekc de-
28

nilen klsa voL:."Herle. sonra med i~aretleri­

\10 yerine ve cif"~:::cesine göre harekete ge-
c;erek hece haline gelirler. Bu suretle he- birer heceli kelimekrdir.
celerin birlellmcsinden kelimeIer. kelime-
lerin birlc!lmesinden cümleler vücude ge- • •
Hr ve bir 3ÖZ cümle olmakla tamam olur.
bebek ü~ harfli iki hecah !bir kelimedir.
Su halde har~ke baljhca iki türlü olmu§
olur: Hareke-i resmiye. hareke-i harfiyt.
Hareke-i . resmiye harflerin üzerine konu-
bereket dört harfli
lan okutma i§aretleridir. Bunlann esa:u

)
olmak üzere dörUür. Diger i~aretler ve •• I
uc; neCeau ketebe ü~
hurufu imlii ve hurufu med bunlann
ikinci üc;üncü derecedeki tahavvüllerini
gösterir alametIerdir.
Hareke-i resmiyeden a) fetha deni-

len

halini. b) kesre
üstün samit harfin aC;lhll

~ kmlill halini.
harfli üc; heceüdir. ~s: ."

hikmet dört barfli üc; h eceli dir. ilh .. KeÜ-

c) zamme ) yumulu§ halini. Ci)
cezim de sükun halini lIösterir.
Hic; bir harfte ' sükun ile ba,lamak yoktur.
;raDi ba,lamak hep hareke· iledir: bu ha-
.reke ister hareke-i resmiye, ister ' hareke·j
h~rfiye olaun, aakin harekeliye dayamr
durur; beraber bir hece olur, hece de bin
balit. hiri mürekkep olmak üzere iki tür-
lü olmu, olur.
melerde hece 8aYlSl.> harf 8aytSlna göre
degildir. Harf saytlan, hece 8aytslDdan az
olmamak §4lrtile deiitehilirler ..
Eski metinlerde harekenin ash ohn ü.-
tün, esre, ötre' Jen her birinin kallnlJiLDll.,
inceligine,. belli belirsiz olu§una. ac;lkhiJ-
na, kapahltitna. yaytl~)n8., büzüIܧÜne..
biribirine c;aulm8., eii~itine göre muhtelif
söyleni, tarzlanvardlT ki bunlar becele.
rin. bususiyetleri demek olup yazt ile gös.
terilmekten ziyade semaa ya.ni ititmeje
blrakJlml§. bu su.retle üaarun sllE y;8ZJdan
ögrenilmiyecei1ne. daha e~veJ • . ajudan
duyulmasl Ve klHfe halinde beUenmesl 1&-

,
,."
Zlmgeldjgine iJ8ret edil.mi!tir. Ancak
e .bi liaamn. hUllusiyetine göre pek mühim olan.
larma da med ve im!a harfleri ilavesile
biraz ipret kJhnnuJhr [I].

[1] Ara~ bu hallerin (te.fhin = ha.rfi

cü basit birer hecedir. kahn okumnlt), (teUik ' barfl in<:e OIrumBk)
eb.
fetha da bazan feth, takli.l (beyne beyne kesreye
• imale), kure de bazan ihtilU (~up kllpmaea) ,
süklln haUnde bazan <U1mdakj kesreyi veya
zammeyi gizllce bir sesle gösiermek ( r J.J :.:

l(Ül mürekke~ revm) veya (duda.k1an yumarak zammeyl kok-

lnbnak ( rl,....!. \ = ifmam) gibi bir~k ~t-
len vardtr. Bunlar YBZlda gösterHmemir
 29

!'arE ve tecvid kaidelerlle ölt"eti1miii im!a kallnltkla beraber kapallhgl gösterlr.

usulü de bunlarl tetblk edebilmege elve- Türk"c kelimelerimi;!de lse incelik kallnhk
riiili bir surette t:..kip ·olunmuiitur. Mesela imB!!! hBrfin tc.biatinden ziyade hecenin tabiatine .abi

yapllabilecek eliflet
,-
~
~/
(mänake-
limesinde oldutu gibi) 18 ile yazd1lll~br. Bu
hali yeni yB%lmuda ;söstemlek mümkün olmaru-
il .gibi, limn da degildir.
AraPSBda incet:k kiilmhk harfin tabiBtine tabi
olduiundan harekelerinde incelik, kalmhk i~­
red koym&ga lüzum görü1mem~tir. MeseIa ses-
leri dama8t kapllyarak ~ ve hurufu istiJ&
denilen
y'edi harf daima kalm Tl
zamme hallerinde aslen ya!hut üst tarafmdaki
harfe tebean kalm olrunur. Digcrharfler hep
incedir. Yalruz
oldugundan her harf lu'm lnce hcm kalm söy-
lenir. Bundan dOleYl Türk~nin h.arekelerinden
her birisi ikinc1 bir taksim He YUkarlCia görül-
dügü üzere kahn ve ince vokaller namile iklye
ayn1ml~hr, Daha sonra ü!iüncü bir taksim ile
de bun,i önn Ü~ÜDCÜ bir lehgesi vardlr. ).M peder
)..10. \
.
edel' gibi fethamn kesreye veya kesrenln
fethaya biraz imal>!sile kapah bir halde 1ldsi
ortas! bir ,)kunu~u vardtr ki bunu daha ~ok tive
tayin etmektedir.
Arapc;a ,'e far~a baZi kelimelerin Türk~ye
mal olanlan, Türkgenin foneti~e uygun bir
keyfiyetle yani asll1armda'l az !:ok farkh bir
leh~ ve ~ive He söylendigi i!:in bunlar dillmizde
ädeta lkinci bir vaz'a gir~ demektirler ve buna
göre yaZlhrlar. Bu ikinci vasfa bÜTÜnen keü-
meIer ai! olduklan lisan~ardaki hususi keyfi-
yetlerinden . ne derece UUlkla$lflarsa bunlann
yekdigerile mÜDasebetleri anl~Ilmad~ rnana-
fetha ve lanm anlamak da 0 nisbette zorla~ meselii A~'a-
bm kendine ma.hsus bir leh~e lle söyledi~ keU-
meIer ~ok defa Osmanh imläsmda da ayni su-
!'etle yaul1r. Bu itelimeler ekseriya arap tel8ffu-
zuna uygun olarak okunmakla beraber bazan
hem telaHuzu hem i.m18st de~bilir. DegifDle-
salat dj~emi.säJ.:

} Ara~a: ~i j Osmanhca: ll} j Her iltisinm

kelimesinde bir lehceYe .gÖre larn sada tabi ola- okunu~.l tevfikan. Degi:;;tigine misiI.: [Ara~
rlik kalm da okundugu .ilrin buna i~et olmak o":li Osmant.lca: I,;.,) okun~ ve yeni harfler!e

YaZ1~l: faide veya fayda]. Bir kelimede bu

farlclar bi1inmedik~e ve miisavatlan ipret olun-
üzere elifi vav olarak madlk!:<\ \'eya farklarl hahrda lutulmadlk~ her
yerde· herkes i!:in asll murat ed11en minalun
anl~tlmasl mümkün olmaz. Hele bir de buna
diye yazmlflarchr.
~larm ana ~ive He yazmaYlp kendi ,iveleri
Fars~ada da kalm olan ve fakat biraz zam-
He yazmak hatahm inzhoom ederse kon~ta
bir dereceye kadar marur tutulsalar bile y.aul-
dlgl gibi okunmak ve okundugu gibi yaulmak
umdesi, yanl lisanm umumi 'inzibatl bozularak
yerine istendigl gibi okumak ve söylendigi gibi
yazmak I\nar~ kaim olur, lisan ve y.au d:t
!:lgmndan !:1kar. ·Bu suretle cCümlenin maksudu
bir olsa da, rivayet muhtelif olur.• Halbuki ~v
hace, hab, metinlcl'inöeki arapc;a ve far5~ kelime ve ter-
kipleri (üSlnanllcaya yerle~~ kelime ve ter-
kip!er de dahil oldugu. halde) i1mi esaslare uy-

() \' .. hab gibi vav ile

mlyacak !i~ki1de esaSlolz bir ir.\ia ile b~k
kelime, terkip ve hattä cümlelerin m,analarml

O~
yaZlTl1!1- anlamak muhal olur. Bunun i!:in, yazarken
mümkün oldu~u kadar mctnin :lshm muhafeza
etmek kap cdiyor. Böyle yauldlgl takdirde 11..-
lolrdlr ki clif hamn fethaSlnl gösterlrken V;lv da bu tarzl bllmiycnlerce :mla$llan\lyor. Bu d:l
 30
Huruf-u med. huruf-u imli. ve hareke-j
r~smiye huruf-u hecadan almml~tJr. Bun-
lar hakkmda ~erek,.,n izahlar yukanda
gel$mi§ti. Simdi de eski yazilarda ~ok mü-
hirn olan ittisal ve infisal bahsine gec;e-
lim :
3 - lttiaal ve infisal (biti§me ve
aynlma)
Harflerin hu vaslflanndim yukanda
pek klsa bahsetmi§tik. F akat burada
esash hir surette göriilmesi a§aglda gele-
eek olan yazi nevilerinin iyi kavranabil_
mesi i",in lüzumlu görülmü§tür.
Harfier kelimenin unsurIan. keJimeler
de eümlenin. kelamm cüzüleridir: Kelam
tek tek narflerden yaplla bildgi gibi bir
taklm terkip ve eürnlelerden de yapllabi.
lir. Buncian dolayt. iJk önce kelimelerin
biribirinden ayut edilmesi lizlmdu. Her
kelime kendinden evvelki ve sonraki veya
yalmi evvelki. Yaihut yalmz sonraki ken-
meye m.ana itibarile bagh olmakla bera-
ber. sureten aynlmahdlr.
Su -halde. hlimeler biribine biti§tiriL
digi vakit hepsinin bir kelime halinde
dü§ünülmesi mümkiin olmah yahut bu
biti,me halinde o~lan ayut edecek bir de
aynlma ~iheti bulunmahdtr ki her keIl..
menin suret ve manaSJ ayn ayn muhafazü
edilmi, l>lsun. Binaenaleyh kelime1erin
infisali (aynlmasl) asli. it-tisali (bitl§mesi)
anzidir. Bu hiti§me ayru zamanda aynlt-
g. andmr bir surette cüz'i bir 'b iti§medir
ki yapl§ma degiI, yana§ma demektir.
Yine bunun gibi b!r kelime i~inde harf-
Ierin rle biriJ>irinden hem sel$ilmesi. hem
de bir kelimeye ait oIduklanm sezdiirecek
bir yakmhgl da buI~nmak Iizundu ki
sec;ilme eiheti bir ayrlhg-.. yakmhk -ciheti
de bir bitillmeyi göstersin. Bllndan dolayt
harflert~ iki nevi SUlet verilmilltir :
Birincisi: Her haTfin ba§h ba~lna se-
c;ilme ve -a ynlma lIuretidir ki bunda, harf
digerine hie< biti,mez. Y almz 'ba~lna ve
muametatla bir ~ok te$E'V\,UllÜ mucip oluyor ve
bir taktnl zuallere yol aC;lVor.
Ara~a vc fars~dan V~ diger ,c cnebi diller-
den allp diliml:z;e kattlan kelimelcrln imlilannJ,
manalarmi. asJlJarmdaki mukabHlerinl göster!r
bir lügat'l c;ok iht:yaclmlZ vardll'.
kendine mahsus b!r "ekild a r1 olatak
bulunur. Su. el ifbad" ayn VI!! yalmz ola-
rak gösterilen ilk surt:ll erd ir. Bunda yazl
nev'j ne olu rsa o lsun her h,a rfin yalruz
olan b ir sureti gösterili r.
Ikinci!'i: Harflerln bir ke'limede top_
lanabilmt'ler-j bakImlOdan olan suretler_
dir ki hu da 5e~nme i~m de biT nevi bitii~­
me ~ekmeridir . ~u lc.adar ki bu biti~me
her harf ~e denl: ve tarn olm az. Bir~ogu
münferi ~e~]lel'injn tab.atine gö re hem
sagma hem soJuna b i~ebi1ecek bir suret
alabiJüler ki bunlann biti~mesi her eihe-
tinden tarn olabiür. Onun ic;i_n bunlann
biri ya]QJz. bin ba~la, b iri oTtada, b iri
sonda olmak üze re en az dört aureti var-
dir. t~te böyle tam bititme kabiliyetinde
bu]unan harflere buruf-a mutta:ali de-
nilmi§tir.
Bazlla n ase ancak sagma b:iti~bilir de
solun_a bi t~emez~ O nuD ic;.in bunlann biri
ya]nu. b ;ri de sonld a olmak üzere iki IU-
re ti vard u. Soluna ba~ka b iI h:arf biti~e­
digi ic;in ba~ta ve ortada b~ka su--retl yok-
tur . Bunlar biI ve-cihle b~li~n ik:i vecihle
de biti.§emeyip kJ,s men ayn yanlaJll yani
bit~mesi güdük olan barfle:r ' oldugundan
bunJar da bWuf-u mänfauli Il amile ride-
dilmi§lerdjr. Demek ki hurul-a münfnSlli
den ilincc: hic; bit:i§u- ly c-n haTtIe r demek
degildiJi. Bunlan h ~ r cihettcn biti}miyen
harfler diy e anlamak liztmgelir.
- Harflenn biribi r- ~e nazaTan bi.r ke.li-
mede höyle bi§itme ve aynlma 5uretleri!l'
den birer taneai ebced denilen eMba ile
gösteriimek U5U) itlih ~ z edilmi§tir k.i fÖy ..
ledir
•. /~ 0/·/
~\
"'"
J~ • •!
~
./
}/
=-
,
 31

. .. ..
L--
..J~~
.".

't~'

Bunlar suasile (Ebced. hevvez. hut-

ti. kclemen;sa'fes. kara~t. sehaz. da-
zlglan) diye okunurlar.
Ittisal ve infisalin mahiycti anla§lldlk.
tan sonra §unu da söyliyelim ki yazlda
iki türlü ibiti§me vardl!
1 - Iltiataki ittis.al (yapl§arak veya
kayna,arak biti~me),
2 - Utikai ittisal (ili§erek veya do-
kunarak biti§me),

Birincide: Bir harf digerine kayna§arak

biti§ir. kalemin tabii cereyam esnasmda gibi harfierde ve kelimelerde biti§me gibi
biri diierinin devaml imi§ gibi 'b ir §ekil gÖTÜnen dokunu§Iar kayna§ma cl'e iil hep
ahr, Ve onunla tamamen kayna§ml§ gö. yana§ma kabilinden taktlmalardlT. Njte-
rünür, kim hep .ayn olan yeni yazmm el
. lkincide: Harfler biribirine kayna§maz. yazllar1;Jda da ' bu vardn. Bunlarda harf-
sadece bir uc;tan takllml§ bir halde bulu~
nur, Bunda her had aynhgam muhafaza
etmekle berab.er digerile
-bir takmtJsl
ler münferid §ekillerinden hiC; bir degi§ik-
:ige ugramakslZm bütün istiklal ve ser-
besliklerile görünürler. Onun ic;in yazld~
vardlr, Bazi istifli yazllarda harfler bin-
bu kaSlnl yana§malar bitil1mekten saYl1-
birine öyIe gec;mi§ Lulunur ki yine aynhk
tavlflanm tamamcn gösterirler. Maz. Ve binaenaleyh imlaya tesiri olmaz.
<;;ünkü bu harRn ve kelimenin kendisincle
Meseli :
bulunmlyan anzi ve harici bir haldir .

Hülasa yazlda iki der..ece taksim ' ile

dört türlü'biti§me di.i~ünülür. Evvela tarn
biti§me. nakls biti§me .. Sonra her biri d.:
[1) Y.;lx,~d hesabl dCllilen hesap bu ellIbaya
kay~a§Ula ve Yi\n8§mll olmak üzere dört
silUr. Bu harflerin rakkam klymeti harf slraslIe .
~unlardlr; (1 ~ 2. 3. 4), (5. 6 7.) , (8, 9. 10) , (21). 30.
eder. Bititen harfler denildigi zaman bu
40. SO). (SO. 70. 80. 90) , (100. 200. 300. 400), (500. dörtten birincisl ohan kayna§Dlah biti,me
600. 700 i , i 800. 900. 1000). . kastolunur ki bunlann hepsini ortada dahi
En sondaki ()()esasen sükun alämeli olmak
yazmak kabil olur. Ve biti~mek harfin
üzere lam ile elifden mürckkcp oldugu i~in, hc-
5Elpta dahil degildlr zatindt, bulunur.
 gibi. Bundan dolaYl bunla! mütteh it b:1
kelime te~kiline en elveri~!j harflerdir.
Tabiatlerinde aynlma yokt ur. ~aye t bir
aynlma varsa bunlardan degil, 'n g tara-
fmda ayn bir harfin bulunmasmdan ileri
gelmi~tir. Binaenale)'<h .bunlara, mukabil ,
münfasl1 harner denildigi zaman da tarn
kayna~arak biti~mesi olmlyan harfler de-
mek olur. Bu da diger üc; bsmm hepsine
~amil olur. Üc;ü de ayn 5aYlhr. Maamafih
dokunarak biti~me zati oImaYlp Yazlya ait
arazi bir haI oldugundan hat ve unla (h.
ligrafi = caligraphie ve ortograf = Or-
thograpbe) diljnde bitipne lmu.. \ . e
bunden do aYl münf 11 h ,'f denince
kayn8.farak b ili m es:i güd iik ol!Ul e
yaloJZ sagma lcayna.pbi1en hm anla-
~lhI . <;ünlü ·eslc.i YllZll rda umum.i--
y et te kaynqaralc. bitqmeai hi~ buluo-
rruyan bir haIE dahj yoktur - -Pleger Ili
c;.irkin bi:r )1llZl 01.& ~. 'it ekim dokuna.m
bi~cs . bhil olm.ryan bj~ bi:r h.art de
YOktuI. Saimda.k:ilede Uyn.a.flP d. IOluo.
daki iJe kayn~yan Ve nihayet ban
ahvald e dotullarax iJitebilen b rl1er
evveJc: de görül en tu y~i b• .rft:ir:

Bu tekiller sade sülüste degil, alb ka- 4 - i$ARE'1l.ER

lemin hepsinde münfatill aaYlhr. Hattä en
e barf ~J Ierinc ve
Y ilZl c;ql tI e ri:n e
c;ok bitis.meye elve~li olan tevki'. diva-
, b~e örneltJe.r io c g~e:zde:n önc.e oku-
ni, rik' a kInnasl ve siyakat YazlIannda da
man ko iaY.&In .0 ~e bir hamJ yuk.andan
bu eaasdan haric; .degildir. ~u kadar ki
ben görülegelen ita:- leni e tezyrni mL
bunlarda dokunma <;ok olur. Meselä. di·
biyeUeJtjjeri müt.alea ~tme.k rou hl ol11T •
E.alti YUllarci. ltullarulan f1etle.r b.ai-
IJca Ge; gurup tqk.il ederler :
vaninin keHmesindeki elif,
A) - O"'Ullma . 8. etlc~;
vav, dal harflerinde kayn~ma yo,k yan~­ B) - . ühm el harf i relle.n
ma ve ili~me vardn. Binaenaleyh münhsl1 C) - Sü itaretleri
A}-Obtm.~ :
harflerden demektir. Lä.kin bu inceligi
takdir etmek ~ok güc;tür. Bundan dolayt Selc.whr : (I) okt... ( 2 ) barue. 3)
cezim ('4 ) tenvlD ( 5 tedde (6 med
yalmz yeni okumaya bathyanlar degil.
(7) J] e (8 ) bem.ze.
baZI ahv.alde bu yazllan az c;olc okuyan lar
bile hata ve mü,kilaUan kurtulamazl.a.r. I) - Noba .
Nokta: .k li bi rih irin
Bu mü,kilät, önce okumaYI kolaylafb ran
il}ar,e tlerle sonnt yazl c;e,itleri ve harne -
rin bu ~e~itlere göre olan muhtelif ,elcH-
Ei n cev h ri nd
leri üzerinde temrinler yaparak okumak ta
yaZl lard. b ir t A
mdeke kazanmakla vc nihayet ihtilu iltc
izale olunur. (lj
 33

terkedilcbilmitt vt: takdirleri melekeye

blrak.Iml~ Ise de umumi istimalde •
nokta harfin bir d~mgasl gibi addolun- re ~.
mu~tur. Hatte. iloklah bir harfi noktaslZ
ynzmak im la hatasl saytlml~tlr. Her yazl
• harflerinin noktalan,
nevinc göre noktallln da ~ekilleri vardu·.
Sülüsten ba~hyahm :
U
rik' a, divani, siyakat gib i bazI yaZllarda
yazl~ta kolayhk i~in h~rfin sonuna bir ;~a .
- Bir nokta: Adl budur. Esasen

harfin altmda yahut üstünde, bazI yerler. Tet halinde eklt:nivermij bulunur . V
de saglildu veya so1unda da b u l unur.

•• lki nokta, ad! budur. Ekseriya gö-

••
gibi .
rüldügü tatzda yanyana, bazan

§eklinde alt alta konur. BazI yazllarda

ayn bazllannda biti§ik yaZlhr. Si)'akal yazlsmda
•
••• o~ nokta, acll böyledir, harfin

i.istünde buunursa bu §ekilde, altmda nulu- harflerinin

nursa ••• tarzmda, bazan da alUa

de nokt.llan harf sonunda ek lenmi§ görü-
lür [Harflerin noktah ve noktaslz tak-

veya üstte ... yahut

...... simah yukanda ge~mi§ti] .

2) Hareke ::
Harekeler harflerin aglzdaki oynaYl!)

•••
ve suretinde yazlhr.
lerde birer noktah üC$ harfin
bir, biri iki noktah iki harfin noktasl bir
arada top1anml§ da bulunur. Dört kö§eli
veya dört kö§emsi noktalar bazan yu-
varlak da yazrhrlar. Maamafih yuvarlak
nokta her yerde kua'a mlmaz, yazmm gös.
terecegi vaziyete tabi olur.
Nokta, bir harfin ü·stünde buunursa
harfin ses klymeti noktasl altmda olan
veya CS:lsen noktaslz blllunan
ses klymetlerinden muhakkak ba§kadlr.
H:uf §ekilleri bahsinde görülecegi ü-ze-
hallerine, ses kJyme~lt':rine deliilet etmek
Bazi yer- üzere sonradan ihdas olunm'u~ klsa vokal
i§aretlel'idir. Binaenaleyh konsonantlann
veya biri
he:ce halindeki hususiyetlerini irade eder-
ler. Her harekenin mukabilinde bir hece
ve her hecenin mukabilinde bir hareke
vardtr. Bu takdirde, yazldaki hareke i~a ..
reti hakikatte harEten de, harfin muayyen
bir halinden de ba§kadtr. <;ünkü hareke
§u harfin halile hallendigi gibi diger bir
0 harfin halile de hallenir. Mesel&
harflerin
-
34

Hah... diye otuz dört harfl birer birer
okursak h~r birinin üstün i~areti yazE yani
resim bakJmlndan" biribirinin ayni o ldu-
gu halde ses klymeti müsavi degildir. He r
birinde ha rEin tabiatine gl:ire ba,kaca bir
hususiyet seziür. ~u halde haldkatte he.ce
kadar hareke var demektir ki bunIanD
yazld~ meselA . / itaretile te.biti
mUmkün degiI4ir. Onun i~in harflenn
hususiyetleri ha:tekelennden mi, yoksa
harekelerin hususiyetleri bulundu.lclan
harflerd.e n mi ileri geldigi üzerinde duru-
lacak bir mesel~di r. Harf1erin. fonemle rin
resimleri oldugu dü~ünülürse h,a rekelerde-
ki bu h~lsu8iyetlerin de harflerden geldigi
kabul edilmek lUlmgelir. ~ halde ba-
rekelen müstakillen dü,ündügümüz zaman
muayyen bir §ey ifade etmezler. Binaen.
aleyh hi:irekelerin hU!lusiyetlerini "önce.
yazldak: ,ekillerine bakmakla tayin e~~ .
Harc:l.te i.. retit uat,el'\ Ü tilr
J) ", f
yahut (hi r ÜAttin) dür. etb.a admda.n :
bu iprttin bul uDCiuiu h.. rf aiu.dan ~l1car­
ken ainu ya.n ile tarn men tayin edilem).
y~ biT dereu:d e 9hca" ru t.n~ru.. ..
tü.n admden : kendWnin b..~f wlünde bu.-
lunaea.gu.l. bi:r iialÜ:D dJ.nde.n d .. bolun-
d uau harÜA y-..1:r\l% t e.k b ec.a ..lin e ddil e t
ett$ni yaru 0 b.. rfin bir defa onm..ca-
g,nl Bnlanz_ Bin..~nJlle'y b bi:r b.a.m bu i.p-
retle götd\iiümüz,d e Ibu ballen diqünG.r
ve yapal"1%. Su b.areh bUihlndu~ had;
aonuna ( e veya e) vokaIli yapl.JDl!J ';'bi
okublY. Yanj b e-.r nman aynen bu.1l.lu
gibi deiiJ, yerine göre bUD1. nll al"&llnd.
~öDeT dol.~r derec.elerd en bi nl e ,o kutur.

(;
1
mek mümkin olmlyacagJnd~n harflerin ",
oldugu gibi harekelerinin de hususiyetle-
rini önc.! aglZdan i§iter,e k bellemek: iktlZa
, e.

eder ki. bu nevl okuyU§ iptidaen hir hece- •

leme safhasiIe bC'.§lar ve diger okumalar_
dan bamba~ka bir rrtahiyet al"zeder ; y alll i. o ../
./
müptedi bu "devirde hpkl henüz k;'nu§-
maga bCl§llyan b"lr c;ocugun gec;irdigi ke- ~ b" ~, eh.

keleme hallerini gec;irir ve ~ocuk dili na- • •

ad ayn bir hususiyet ve klymette ise b'l "d a
öyledir. Bu nevi okuyu§un bu anahtaida
ha1dciyle temini mümkin olmamakla be~
raber yalnlZ müptedinin kabiHyet ve ze.
kali da bu ite klEi degildir. Binaenaleyh
• •
bu mühim cibeti 1?öylece kaytd ve okuyu-
culann dikkat nazarlanna ~rzetti1cten c.erey~ .. aihi (Di· CT bune.rc t.tb·
Ion ra f 1J söyliyebileeegimiz bir söz kal- olun." .
Hemz~ dedjw ,miz har-ekeL eJif e h....
m1thr. Harflerln fonetik izahlanm gör~
dükten lIonra harflerle harek.elerin mii-
nasebetlerine. yani heceye dair baZI ma- fif ve aaltil ü.tün al- cU 10 an. ~
lumat Hut büsbütün faideden hili de 13-
yrlamaz. ohalde biz de evveli aülü.ün be) d e bu hi:unc . örü:.
ve bunur. yanlnda nesihin hBrekelerini.
adetlerini ve bunlann nerelerde n.e Stl-
retle kuIlamldlkhnm mütalea edelim .

[lJ "Bu Hnehtara bu cihetten varlt olabilecelr

bir IiUrazl önlem"K lein
 dede, yirik,
kullamhr:

meleke, -.l!-. mea'ele gibi fethah harfe

arapc;ad.3, (mdtuh) ve kelimenin sonuncla
jse j'rab baklmm'd an (mansub) , Osman-
hcada sadece (meftuh) clenir [2].

2)- / /keare, di-

ger adt (esre) yahut (bir esre) dir. Kesre

0./

.. ,
isminden harfin okunurken c;enenin gayri
muayyen bir nisbette - yani yeriile göre
~:.# ' $ \.",

az veya ~ok - a~gl dOgTU kmlacagmt

anlanz. Su hareke harfin altmda bulunur
,,-e onu yerine göre (i) ve öz türk~ veya
türkc;ele§mi§ kelirnelerde
arasmda
(I)
dönüp dola§an derecelerdel:
vokalleri
., kl§a. kesleli harfe

birHe bir defa okutur: U. ,/

bir,
arapc;aaa (meksur) ve kelimenin sonunda
ise irap baklmlßclan (meerur), Osmanh
cada ise sadece (meksur) denir.

clrcu 3) .- )
zamme, diger adl (ötre) veya (bir ötre)
cihet idman dir, Zamme admdan: Okunurken dudak-
lann gayri muayyen nisbetlerde - yani
harfin hususiyetine göre - biribirine zam
o.}unacagml, az veya c;ok yumulacagml
anhnz. Harfin üstünde bulunur ve bir
..rar gibi,
defa olmak üzere yerine göre u, 0 clan
birisi eelmi!1 gibi okunur.
Osmanhcanm öz türkc;e veya · türkt;e-
le§mi§ keJimelerinde huruf-u imladan olan

t.S yt: harfi de bazen bu hizmette

Kur'.,

[1] - frab, ara~ada, cümledeki roHc-

r ine göre kelimelerin !.OnJartnm muayyen hare- miid, mut,
keleri a!masl suretinde hiilasa edilir. Tafslläta
gi ri~mekmcvzudac haristtr.
36

ed im • tul rdl . Bu uno y 01

k 1 .aMt retidir .
C. Ömer, J~ Osman
nUr c.. h nu
IoAglnd ki h d
gibi [ 1 ] .
Osmanltcamn Türk~e kelimelerinde
huruf-u imlAdan olan () vav) bu dört
gö terir 11 I.
J
vazifeyi görür. Bütün.

,
:. ,
'-'.-J.Jß. huruk,
~•
0

./
bil.
§ l

, ./
.)

0/) IÜmbü

~ °.JY.
bOlu, börek gibi
, ~

zammeli harfe arap~da (mamnfun) ve

kelimenin sonunda ise irap baiurundan
(merfu) Osmanhcada sadece (mazmiun )
denir.
""--
.....0 _...
:.-. ~
3) - Cezim :
•

6 . 0
sülüste fekUnde o 0

ayn ve ban nesihlerd e bunun ~l: m cL.

ufait da yaZllmJ§tJr. harfin bir 0 pr d -1 dir. lk.id

[IJ Ara~ada zanur.(', dahU olduiu berll (u)

./
.-
0
ile okutur. Bu u Jar, Osmanl.1cacb Türk~ fcme-
titinin tesirHe bazan ({!, ö ve c) ya tahaVV\ll
o I.a.b iJ ir.
'"
,I,IJ .)
d

eder. Me:,c18 mü'nun kellmt"Slni nraplar mu'lD.bs

'- I

suretindr: okurlar; blz mii'mln deriz. Ömn ke-

limesini arapiar Umar sureUnde olrurlar; bi%
Öme~ dl'rh~. Osmaa keUmffini oraplu -Uaaaan
suretinde· okurlar; biz Osman derlL Buradaki
'. ,
d
(.JI- Umar) ve (~~~ Usman) kelimelerin1.n
ba~mda .J ~ J~in atag.da trans1crips1yon b:lh-
sinde izahal verl;ccektlr Ara~ kelimeIerin
far~da teJilfuzlaa mevruwnuzun chtmda kal- f1' K D"ftIolXISll!.lbHk
dlgl j~ln tern~ edilmeyrce1ttir.
 lered yoktur [ 3]. Osmanhcada v.e f,. rs·
~ada ar3p~adan ahnan bir~ok ke\ime1erdt:
kullahl!f\~ tenvin ü~ tür\üdü,: Bili üstün,
sc:glrtinek, hiri esre. biriötre ile ~lgi\jdir. Onun i~jn
OsmanhcaJa her birine ayn ad verilmi~_
tir. Esas~n hizmeti ce iki türlüdür: Evve-
la bir hareke getirmek, soma sakin bir.
nun sesi vermek. ~öy le ki

.1 -

.iki üstün.. Kelimenin son harfinin üzerin-

sür~melc [ t ].
de hulunu vre 0 harfi (en) veya (an.) se-
Kel1disinde bu ip. et bulunan harfe Os-
manhcada arap~anln meczum olan keiL.
meierinden aYll't etmek i~n sakill denir.
r\rapliada sükun ve cezim tabirleri keli- sile okutur.

menio mu'rep vc mcbni (2) olmaSl hal-

lerine masruf nlup bunlann istimal yerieri
ve §artlarl baZl Icaidelere tabi oldugundan
arap4i&da . aYlrt edilmeleri lizun gelmit ise
de Türk~e kelimelerd,e bu huausiyetler
keremell.
bulunmadlimdan sakin ve meczum takai-
~c h~cet kalniaml'tu. Mamafih. arap-
4i&da da sükUn ve cezim iliin ayn i§8ret
yoktur. lkisi de ~örüien ,ckildcdir. Bir de
arapliilda vaklf tdurma) hall vardU' : Bu
da kelim~nin sonunda ihtiyari bir Burette rahmeten W,.; kat' an,
sükuttUI. Bazt ahvalde sülcUnla okunur.
Fakat. YllZlda a~111
halclecsi (fctha. leesre. hüdcn gibi. Tenvinli kelimelerde vak.f.
zammc .... gibi) ayncn yazdu. yani durmak lazlmgeldigi vakit 80nunda

eHf ve eHE gibi okunan bir

T envin. nunlamaok demektir. Harfin so-
nundaki gizli bir konsonant! okutmaga
cJ . ye [ 4 ] bulunanlarl eHE üzere
yanyan bu itaret 8uf arap~a kelimelcre
mahsus olup öz türklic ve farllia kclime.:

•
~
te bulunanlar da
[1] Ara~ (.A.~ cehd). «(...1..a medh).
(~ ibn), <.~ felDll} gibi harekeli harften
&01U"a c:eUmli iki harn buluna ntek heceJi ke-
limeleri veya tek l1eC81eri Türk~-ede lkifer hc- he üzer~ durulur ve
cel1 olerak kullarul1r: (cebit, med1h, Hirn ~nlis)
lib1.
[2] Mu~b. crapgada cümleciekirulüne gö-
re 60nWla m\layyen hareke ,elm.1, keUmey:!. [51 Öz Türk~e 8yrl ve öz . fars~a pe~in kelime.
mebnl de .ra~da cümJedeki roJü ne olursa 01- lerinln ayriyeten ve pe,lnen sUI"f.!tindc nunlan-
aUD 50nundaki hJlreht dejivm!yen kellmeye malan ,Uphe yok ki yanl1~ur.
denlr. [4] Bu ..s ye) ye elift maksure denir H
 dinde ll . onra !en kt"lim n' n \I. zi , t' li nt'
göre ba . hea iki h IU t" hulunur.
Birir.ci ha I _ ;lonr" elen ke lim nin b
I

kerema w..ikat'.,

bulunuua I I) bu a d i rd .·
'J. vardu I

rahme, lS -U büd. d iye

okunur. FakaL hu haI kelimenin kendi-

sinden degil. altmdu! veya üsrun deki ke -
A - Eger
J I
limeye nisbetle okunu§ veya durulu.; mü-
nasebetlerinden dog.an imzi bir haId ir.
Altmdak i kelimeye g~ilirken gizli nunun
her halde okunmasl arap~ada bir kaid e.
dir. FakaL Osmanhcada haIen. haIe. gibi
ikisi de ayn ayn almml§ ve az c;ok man a
farklatile kullamlml§hr. Mesela Ahm et
hala gelmedi. haJ ~n yapllacak bir i§ yok-
tur. gibi.
\
2) -

kelimelennde olduiu gib i bad; l.ari fin

lkiesre, kelimenin son harfinin alh nd3. lanu Ü.sl araltndaki ten ' nl; h rrin hare-
huhmur. Ve 0 hat fi (in) sesil e ok utur. kesine dayaruyor, ya ni saLn 01 0 ' u-

nuyorsa Len~ndekj :gizli nun bir esre ile

bu lama yapL§lr ve an tannda.kj eUf okun-
maz. Meaeta :

yevmeWn.il.kttlm,
o

o
/'
~YJb-~-
.. ..
.\ ,
hjneizinu~ al im cf i y nun

libilmt.etin gibi. [1) Eu hart An~ k 11m rin I\A C:I

Uk in. bu tenv ini taflyan kelime. ken. lstiira Ic: vc .hd i ~i n f Ir.
 39
jle eire bu miaAllerde görirldügü g;bi
harekeli ba:r.J kitaplarda tenvinli harfin
.Ihna ufaClk bir surett. yaz.1ml' bulunur. el-habir,
Harekeaiz oIa,nlarda da bunlar varum~
gibi farzedtlerek okunur. Bu birinci ~ vi
harl-i tariHer ( kameri harflel) denilen ~u
on dört harfinbatmda gelen '11 (eI) Ie
,
•• •

J , ~/

e1-ilah,
~t:J1
.. el-feyyaz,

el-alim,
eI-birr,

el-kadir,

e1-pni (yy),

el-yakin,

.., e)'haftz,

el-mum,

el-cebw, e1-hidi gibi

• •
ki dahil olduiu harfler arap.;a

el-kebir,

kelimelerinde toplanrruttlr.
B - tkinci ihtimal; eliflamh kelime-
el-veli ( yy ) , nin lanllndan 'sonraki harfi teddeli i.e [1]
o vakit ~ellvinin gizli nu nu yine bir esre

[1] ~Jde bahsine balomz.

40
I· harfe yapl~lr ve hu suretl ~
ile hu =ie(jd el
. d I ~

,
ehf e am da okunmaz.
~
U-Dne h),

~~~i ...
yevmeizin-in-nas,

\~:\ \ y..o....-
0~1~~~
ankasdin-id-deyyi.n gihi ki bunlar da (~~­
niis harfleri) denrIen ~u on dört harfm

ba,.nd. golen ~ \ lerdir:

et-tevbe (h),
eQ-dl,y a,

- es-sevab,
~ -tihir,

ed-devam,

ez-bkr,
el-IUvi'

en-lWN'e (b)
..-rahme (h),
11bi ki bu harn erde
arap~
 41

~ d~ \;j t-' .......,•

.)~
( ,
, ~

(~Ji ~\) _~J

•
'*'~ ~
be.ytinde~i Icelimelerin i1k narfleridir. ~eklinde yazlltr. Nesihde de .bunlann
ufalml§ldtr. Su ~aret de kelimenin son
llcinci ha I -
~ - T envinli Icel imeden sonra
harfinin üstunde bulunur ve 0 harfi so-
gelen kclimenin ba~mda 1\
nunda, yerine göre (un) ve yerine göre
e1iflim yok ve kelime evvetkinin suah
(ün) . harfleri varml!J gibi okutur.
ise tenvinin gizli nunu, sükun üzere
izhar olunur ve duruhuken sükiln üzere
durulur. Slfab degilse gizli nunu izhar
kebiriin,
olunarak sonrak kelimeye g~Lir ve ikin-
cisi kendi harekesile okunur. Evvelkine
misil :

feybun gibi.. Durn.

fiaadrin munkabiz:in diyerek altmdaki ke-

limeye ge~lir. Yahur fisadrin. munkabiz
.~
diye dllrulur. lkinciyc misil:
lursa
..,.
~.::===>, kebir,

o ..;.

fiarzin meadinü diye okunur.

o~ ,eyb diye okunur.

3) - ß iO ölre .bozen
5) -_ . ~de

tetdit d.hi denilen

böyl. ;J baun » bu itaret

ur
far~
esasen ~rap~a. kelime!ere
mahaus olup [I] harfin üstünde bulunur
Ümit demek olanÜDlmicl gibi ban
kelimelerde de ,edde varsa da saYllari
pek azdJr.
42
vt" 0 harfe harfi müdgam tabir olunur kr
idgam. cd rlrni§ yani bi!ibirinir. ic;ine aokul.
rnu§ harf dernektir. 0 harfin ash biri sa-
kin. digeri harekeli bir cinsten iki harf
iken biri yazlda ahlarak buna bedel kala-
nm üstüne ~eJde konulrnu!}tur. Binaena- meddü cezir gibi.
leyh §edde i~areti 0 h,ufin önce sakin son- Seddeli harfler Tü!"lc~ede bazan sedde.
ra harekeli olmak üzere iki defa okunaca- SlZ imj~ gibi okunu! ve yculhr. Meaela

o
./
., /
. :.
0
./
••
.- . o~~
gml gösterir: o -l.. t +1 tedde, '- ..
t~
./
niyyet • ruyet.
vJ'
kuvvet - kuvet.
6) - Med :

mükerrem, Med, c;ekme veya uzatma i}areti olup

üe; türiüdür

1)-
)
- Asar yahut

kua med denilenbu iPT~t harnn üstünde

müeyyide gibi. bulunur (a) vokali vazifesi gÖTÜr ve 0
harfi fethadan biraz fazla yukan c;ekerek
okutur.

~eddeli harfin hirincisi daima sakin oldu-

gundan tabiatile kelimenin ortasmda veya Ädern

80nunda bulunur. ~erre,

Rahman,

n~.. Sonunda bulu-

Heva.
nursa durulurken sükun üzere durulur,
gec;i4irken harekesi okunarak gec;ilir. Bu ipret de ekseriya arapc;a kelimelerde
kuHanlhr. Türkc;ede hu i§i harf-i med ,o lan

memerr.i nii , eliE görürse de hemzeeliften

.a Ylrt olunmak i<;in bunun üzerine de med

 43

9./

.. ,
•• 6 \'
kondugn vakidir. (j:-,et u , . miri, Jo ~~J..

Lire gibi.
Su misallerde görüldügü me re arap~a..
BaaIa, da ve fars-;ada harf-i med olan IS ye
• harfi Je kendi ba§ma bu i§i görürse de
yine okumada kolayhk -veya yazlda ziy-
Maamafih ar~p~ ve farS<;.a kelimeler- net ic;in konduiu da olur. Sinaenaleyh
de harf-i med eüf de bu i,i görür. ye var c;ekeri de var .d iye teiaffuzu uzun
med h,,\inc getirmem~ge dikkat etmelidir.
<;ünkü bazi Türkc;e kelimelerde ziynet ic;in
konur ve mans)'I deii,tirebilir. Meseli

..dem.
söyler manasma ./ ) der okunan
• ,
iver, ..J \'Ll
...J"/"" diver gib i.
kelimenin sosj bu j~aret sobebile dir diye
uzatlldlgl takdirde ba~ka manalara 'geHr
ki aralannda bir miinallobet :roktur. Bu

2) -
-) , ~eker veya
gibi yerlerd~ sözün -alh üstü karinesile ke-
ümenin mana!\lnI gözeterek ~kumak ieap
eder.
Nitekim (der) de de bunu
den okul3llk fars<;a
gözetme-
kapl manaama olan
./
o
10.. med denilen bu i§aret harfin altmda der olur ki bunlarin araunda
bulunur ve 0 harfin esreaini biraz daha
da yine bir münascbet meveut degildir:
-;eker. Yani inee veya kahn (i) vokali
vazifes görür, Binaenaleyh yerine göre
jnee veya kahn okunur. 3) -

(med)
bibi, fihi, -
yahut (uzun med) yahut (umn ..... )
veya (uzun ~eker), yahut (koca med)
denilen bu i§aretin harf üstünde bulun-
mUI aSlldlr.

müfti, Med httrfleri olan

44

ha>:f1eri üzeririe konur. elif üzerinde

olursa onun üstün harekesini J vav
üzerinde olursa ötre harekesini ve a
üzerinde olursa esre harekesini yerinc! ve
icabma göre iki elif sesinden derece de-
rece on eHE sesi kada ruzatu. B\t da med
harflerinden soma hemze veya sükUn ie1-
digi zaman olur.

Pfi',

MumaBh nesih len mi.d. )TIW lard ve-

ya bilhaua aüJüs v e t:alik te ud e MO 1-
midde, mak mete Itua med yerinde de kullaru.'L.
dtit vardu .

...

Er.r.h.maD

. Seyreden1er hUantinU ~ u1a m·i hal


gibi mialller 9Oktur.
7) - s.Ia
vaall veya 811a
denilen bu if&ret, adlndlln da maltun
oldaiu Ü%ere bh harfin okunurken diger
bit harfe vulolunacaiuu ve bu itareti
harfin okunmtYacajlOl gösterir ve yal.
lUZ ara~ kelimelerde hemze-i vUII deni·
len \ elif üzerinde bulunur. Bu
takdirde aai tarahndaki harn aolundaki
harfle birlikte okutur da hemze okurim~­
dan g~. Fakat söze bu hemzeden
batlamak laztmgelince hemze kendi ha...
rekeaile okunur. Bunun ic;in böyle olan
femzelere bemze-i vaml den ir ki vuledi-
len bemzeeMf demektir. Bundan anla§'-
Ju ä bu itaret hemze-i va81llann üzenne
konur. Meaela :
ri.'bücI
gibi. Maamafih
n.e.kim' de olduju gibibititik yaztlan
hemze-i vu&ann üzerine (atla) if8reti
45
( cl) hernzesi üzerine urnumiyetle ,emai
harflerde oldugu zaman konur da kamerj
harflerde oldugu zarnan konmaz
Vet-feIDIÜ
vin bahainde iki esre klsmma bak). Sebe-
bi de harf-j tarif denilen JI hadd-i zatinde
bir harf hükmünde olup ,emsi harflerde
ikisi de okunmadl~ i~in bunlarda .~la
i§aretinin konmasl bir faideyi mutazam-
rrundlr. Fakat kameri harflerde va8l1 hem-
zeye münhasir olup J lama ait olma-
dIit 'Ve binB'etlaley'h harf-i arif olarak
okunmall J lam itibarile malUm ve
hemze itibarile m~hul bulunduiundan
bu yarlm rnalUmiyete binaen ala kon·
marru§ttr. Ve bu konup konmanlak
aym zamanda harf-i tarinn §cmei ve ka-
meri harflere nisbetle olan okunma ve
okunmama vaziyetini de derbai aytrt el-
mek gibi iki faideyi tazammun eyl~tir.
r- i F est.kim Phi kelim61erd~ ise
hemze-i vaall üst tarafmdaki harfe mutta-
aU isc de hakikatte solundak.i keJimenin
cüz' imr. Sa.~ndaki hsrfle birlikte okunlln~
ca sclte bir bi~imeizlik halll okluiundan
dil tabiatile hemzeyi okumadan .I~ndaki
harfe yaplltr ve bu suretle hemzei va.-
ledilmi, bulunur. Ve sll. i.. reti koyma-
ga da lüzum kalmu:.
46

8) - Hemze : zaman.s ye hanesi iUerir.t-. mazmum

(ötreli) oldugu zaman J vav hanesi

~ ~. buna aadece hemze veya

üzerine. sakin o~dugu zaman da üat
tarafmdaki harfe göre yazlhr.
hemzeelif denir. Bu i,aret esasen arap~a
ya rnahaus olup ,h~mzeye haa bir suret
olmak üzere müstakilen bir harf olarak
konulmu§tur. Fonetik bahsinde · ge~tig1 üWke..
üzere hemzenin oynaklanma noktasl
(mahieci) ayma yakln oldugundan kuy-
rugu kesik bir aym t §ekli intihap edil-' Meftuh . (üstün) olduiu zaman
. mi,tir ki buna ayni betra yani keaik kuy- .
ruklu ayln tabir olunur ve bir ka~ ~ekilde
yazlhr. I elif üzerine Yazllmak muva-

j hk olursa da ekaeriya uzun elif ola-

rak yazl!l1 ki iki h~mze zannedilmesin.

Hemze müstakilen manah bir kelime

olduiu zaman böyle yazlhr:
MeaeiA

eenzertiim. Bir

melce',
kelimede huruf-u medden sonra gelince
•
,..."

" \.' &

~~ .:t
A

d.e lIöyle yazlhr: ,-aa, '

....,
..
gibi yerleroe bÄyle uzun ' elif ola-
rak yaZIlacak olursa harf olmaktan ziyade
harEin barekeai gibi tamanu mesabesind.e

sie,.
veya z!ynet mevkiin,le olur.
,
. :.>\;::
..~

Diger ahvalde aeyyiat _ himi, uzun e<liflerde dahi kon-

duiu olur. Ar.p~anJD imlismd. bunun
hayli tahavvülleci ve kaideleri varulr.
bllfta dcgilae mekaur (esieli) oldugu MlSlJhlar timd ~ bunu uzun hernzelerin
heplline de hareke gibi koyuyoriar.

I-Z.~ ha.2- ~
enne, inne,

ein, 3 - sad, 4 -

ümme (h) gibi.

~ ... 5 - t.. .yoo.6-

rürk~e bazi kelimelerde uzun elif üzerine

kondugu da görülür. rhi ölüm, JJi
kel. 7- \ vahut

evl~ 40) ebe gibi.. Sülüste, celide nokta.

slZharflere konulan küc;ükleri gibi süs
ve muhtlla halinde de kullamhr. Keflerin m.m. 6 - ~
kucaimd'a borukefin müceUesi denilen

yahut he.

ufalml§ ve klsalml§l olan §U jki §e·

kilde de konur :
Hüiisl\ ~u izahtan Clnla§lldlgl üzere •
Bu i§Bl'etlerin adlanndan da bell i oldu_
gu üzere he den maadasl sade (müh-
mel) harflerin altma konur. ~u haIe göre
bunlan~ bu istimillleri üstlerindeki harf-
lerin noktaslz olduklanm gösterm~k gibi

~ekli b'a zan harf, bazan, hareke bazan da
ziynet , olarak kullam!lr. Bunlann bir ke.
limedn sec;ilebilmesi i~in c;ok kelime nü·
munesi görmek iktlZa ' eder.
B- Mühmel barf ipretleri [1]
, Bunlar umumiyede eeli, süliis, muhak-
kak, reybani, c:eii div.ni,. tevki', nesih
vazllannda kuIlamltr ve her yazmm hu-
r.usiyetine göre §ekilleri az ~ok farkede,r,
Burada sülüse göre olan §ekillerini gös.
tereceiiz. Bu ipretler -oa§hca §u sekiz
harftir:
[1] NoktaSlZ harf~ mühmel, noktah harfe
DlU'cem, mücevher veya menkut denk.
hem okumaYl kolayla§hrmak hem de
noktah harflerin noktalarmdan alacaklan
ziynete muadil olarak n'o ktaslzlann bo§
yerlerini süslemek faidelerini hai~dirfer.
He l'§areti ise he harfinin üstüne konur
ve harfin he oIup he gibi yazilan sonda
(t) olmadlgtnl göstermek ise de d~ger -
ba§ta ve ortada- 'h eler i~n bu faide md-
huz d~g.i1d,ir. Halbuki bunlara da konur.
~ halde .hunun aS11 faidesi ha~hn tavnn-
da noktah harflerin kalabahgm.a muka-
bil noktaslzm bo~lugunu doldurmak i~ill
muvazen~dir, Yani yazlI\In ahengine hiz-
metmr. Nitekim nO'ktaMarma konulmu-
yor.
Sonra mim'lerin muvazene hizmetinden
ba~ka bir de ~u faidesi vardlr. Mimlerin
katem icabmca pek muhtelif §ekil1eri bu-
lundugundan (mim bahsine bakmlz) on-
lann hep mim oldl,lgunu ihtar eder. Bun-
dan dolaYldsr ki yalnu: mimin en aall §ekli

olan / veya , konur

3-
'{ uma.kla tJffil.

d. veya
.f-
r cezimli Limi.

konmaz. Meael'
5- mim1i tirfil,

de birinci mimelen ziy"e ikinciyikoy-

m.lt muvafak lörülmÜftür.
C- Süa ipretleri :
Bu itaretler yUJnln umumi manzara-
slItdaki zahiri ahengi muhafaza ederek
6-
• yuvarlak nokta.

. YUJDln a\izelJiiini artlrmak ic;in kulIarul.

nutbr. Binaenaleyh kuUanllaca1tlan yer-
)er yazanmgÖ8tereceji vaziy'ete 1Abidir. V e
1-
? ters tlmak.

bu itaretlerin okumaya. hic; bir tesiri yok.

tur. 8un1ar wnumiyetle sülüa, aülüs celi8i.
nesm. muhakkak. I'eyhani. tevki". ce li di-
vam. musenna. yazslannda kullamlllUftar.
8undan bqka yalmz bir YaZJya mahlUs
olup diierinde kullarulmayan itaretler de
vardlr. 8unlan da yerleri geldikc;e göstere-
c:eiiz. Maamafih bu aüs itarederinin icaze,
c:eli divaru sibi yazalarda m&Zmunun tah.
rif edilmemesine de yardmit vardlr. San.
ki yazJ)'J kordon albna almt, .phi hir nevi
muhafaz hizmeti Körür.
81,1 itaretler aülüs yazad. bqlaCll
mdir:
8- kalm cezim ..
Tunak la yuvarlak noktadan maa<1 ... OjI
umumiyetie satmn üstünde veya harfin
j~inde veya harf ve hereke aralannda bu.
1unur. Celi ve müsenna gibi yazlhrda tirfi-
lin bazan sahr altma konduiu mü.tesna
yerler de vardu. Fakat bo, görülmemittir.
Tunak. hem altta bem üatte bulunur. ters
tlrnak. daima altta ve: pek az olarak kul.
Iamltr. Yuv~rlak nokta bir ve yuvarlak
olmak prtile bir bo§luiu doldurarak mu.
vazeneyi ternin etmek i~ muhakkak alt.
ta ve ilÜ'basl mueip olmlyacaJc yerlerde
ve ekseriya sülüs ve divani celilerinde vc

V' tirfil.
az olmak §artile sülü.te kullanllDUfbr.
Kahn ttrnak ve kahn ceziin bazan yazt-
nm kendi kalemile bazan da bundan inee
ve harekesinin kaleminden kahn olmak
üzere ba~ln bir kalemle de yazahr. Kalm
2- "
tJmak. hrnale. hmagm. kahn cezim cezJmm
büyüiü demektir. Kahn cezim konulan
bir harfe atim ufak cezim konmamak
. .I ja de bann miiateana mevkilerde
"iki8inin de konduiu aörülür. Bir üHün
ve bir ötre Ve iki üslÜll ve iki ötre ite
Ja.. medleriD de bhn kalemle abldiklan
gÖrülür. lki üatünle ik.i earenin buan
, toklinde yazaldljt ibtiur ma-
bmlan da ~. Celt DiTani' de hareke-
• kalem ile "ablmat ~k ufak noktalar
görü~ür ki bunlar ma~a .ü. i,aretidir. 0-
kumaya aala tesirleri yoktur. Yukanda da
llÖylendiii üzere YllZlrun heyeti mecmuUl-
nt adeta bir tül ile kap1amlfaibi güzellef-
tirir ve tahriEe de engel olur. Ve pyet
bir talmf vukubulmul äse görünür. Bun-
laranumda abe. denebilecek hi~ bir ip-
ret yoktur. Her birinde az ~ok bir hiz-
met ve faide gözetilmittir ve bunlardan
bllZllanru harekeeiz YlWlarda da kullan-
malt faideli olmuttur•
 v- Yazi rievileri, hart f)ekilleri ve hece örnekleri
[Okuma yolu üzere]
1 - Sijlüs yllZl :
Bu bahiste otuz be§ harfin sülüs ya-
zldaki h arf §ekillerini suasile Cakip eder-
ken arapc:<a. farsc;a ve türkc;e hece nü-
munelerini de bazan sü!üs ve ekseriya ne-
slh yazl ilc gösterecegiz. Bundan maksa-
dnnlz. sü1üs "yazmm mühet ve mürekkep
harf §ekillerini bellerken gözü ve zlhni
nesih harflerine de ah§hrmllktu. Bununla
bu iki yazl arasma girebilen diger yaZllan
okumaya da bir hazlrhk yapllml§ olur ki
bu suretle bir taraftan her iki ya.zlYl ve
aralarmdöki diger · yazilan mukayese
suretile bellemek imkam eIde edilmhl. bir
taraftan da 'heceler üzerinde tatbikat ya-
parak okuma kuvvetlendirilmi§ bulunur.
Binaenaleyh iki hareketle en az dört i:!
görmü§ oluruz [t 1.
Ar§ivdeki yazilar arasmda sülüs yaZlYll
a z tesadtjf ediyoruz. Mevcut olanlan da
belli ba§h yeriere ve göze ~arpmasl mat-
. Hip olan klsa sözlere münhasu kalmak-
tadu. Zira bu yazmm sanat baklmmdan
yazllmasl oldukc;a zer olmakla beraber
muayyen ve r;ümtaz mevkilerde' kullaml~
masl güzelliginin icaplanndandu. <;abuk
Ya2':~aga elveri§li olmadlgmdan muame-
leH ve resmi i§lerde c;ok kuIlamlmaml§
bulumnakla beraber kütüph:.t.nelerimizde.
müze ve mabetlerimizde pek güzel nümu-
neleri görülür. Harekeli. harekesiz. nokta-
h. noktaJllz ve hatta harfleri. biribirne ka-
milen bTt~mi§ yekpare bir sahr haliride
~azllmu~ bulunanlan da vardu. Pek eski
ve iptidai haldeki sülüslerle son müteka-
mit sülüs §ekiller'i .arasmc;Ia hayli farkl"r
o!dugu görülür. B-~~dan dolaYI okuma ba-
kimmdan anahtarda hareket mebdei yap-
bglmlz bu yazl hakkmda esash ve muh-
[1] Sülüs ve nesih harekeleri il1a1·etler bah-
sinde mufassalan arzed1;mi~ti.
tasar maluma.t edinmi, olmamlz gerekli
olacak ise de bu. müptedileri alikadar et-
mediginden öyleleri bu bahsi ge~ebilir­
ler. F akat umumt sistem noktasmdan bu·
rada dercini muvaflk görüyoruz.
Bu yazlya eskiden kalenl-i sülüa denildi-
gi yukanda gesmi§ti. Bundan an!a§lhyol
ki sülüs tibiri y azmm kalemini yani
nevin mahiyetini ve özünü ifade etmek-
ledir., Yukanda (sülüs - dört behresi mü-
sattah. iki behresi müdevver) diye tarit
olunmu§tu. Bunlan izah edelim: Malum
oldugu üzere sülüs bir ~eyin ü~te bir.
süiüsan da ü~te iki klsml demektir. Behre
de lugatte hisse, na:up , haz rnanasmadlr.
Türkc;esi payd u. Maarr-afih tarifteki beh-
reden murat, b,i.r harfin altt parc;aya bö]ü-
nüp dört pa.r.~aSlmn düz. iki parc;asmm
yuvarlak olmasldu. Fakat her yazmll1
behresi ba§ka oldugu·n a göre bunun rna-
nasml kalemin hususlyetine göre anlamak
icap eder.
Gerc;i sülüsün jlk zuhurunda dört paYl
düz. iki paYl yuv.arlak imi§; fakat teka-
rnülünde noktnsmdan ba§ka düz yen lutl-
maml§tar. Harflerinin hepsi y·a ni alb payt
da tedviri . yuvarlaglmsldu. Fakat kalemi.
n in bütün meyilIeri ve inhinalan. dönüm-
leri. klvnmlan yine eskisinde oldugu gibi
hep sülüs ve süliisan (üc;te bir ve üc;te iki)·
nisbetini muhafaza eder. Sülüsün bir nok,
tasma dikkat edersek tam düz mürahba
(dörtgen) d~iil. mail ve müstatilimsidir.
Meyli de sülüs ve sülüsan nisb etin i g~-S­
terir ki kalemin hakik. behresl bu nisbette
tezahür eder. ~öyle ki .: üstte-
ki ufak bir nokta k:.t.lemin bir sülüs
meylini. iki noktada iki sülüi meylini
gösterir. Alttaki aS11 sülüs noktasl ise bu
 fit

iki nisbet tahtmda meyletmil) oulunur. J~tesülüs kaleminin tabiah bu olmulJ

Kalem ba~mdan sonuna kadar bu meyli olur. Bütün c;anakla r ve küpler de bu
muhafaza ederek yürümü~tür. Bundan mincal üzeredir.
dolaYlda xi sülüs harfleri hep ii~ hareket
ve ü~te bir meyil esaSI üzerinc yürüye-
rek kurulur. Ve onUI, i~in ba~h harfler
hep rnüsellesidir [1]. Ma'kllide ddugu Tarn bir sülüs elitinin
gibi rnurabba .b ir 'ba~ yoktur. Me-
....
I
sela rna'k.Ii mlml mu- j

rabb:l ve mus3ttah

vavl:
(dörtgen ve düz),

yine öyle. KuH mimi: boyuna vc taJimine

.}l'-+-~
'- J
•- - .
dikkat
i-,- .
! '
, vavl: dir.
edilirse her ü~te bir klsmmda. bir :neyi!·
bulunur. Kailemin cereyamnda (akl§1Il
Ba§lar ü~genimsi ve mütesavidir. da) hep bu meyiller gözetilir. Hatta
Yani kall'min ü~ hareketi de biribirinc
1 2

denktir, Sülüste isc YC

zülfe.illde bile 1 ~tt@ 2 bu Ü.t,

olur ki sülüs ve sülüsan i1c
müseJ:lesidir. Gözlerin beyazhgl da
nisbeUedir.
\
Bumm en a9k m; !:aii
~üJüs basJlur. ~ •••;> hareketinclen
ibarettir. Kalernin altl noktahk bir me-
!;afe kat' mdan Soma sol'a dönüsü idtld>:l
iki nok!a der ki sü!üs edel. Dikk~t
lirse her meyil böyle ü~te bir rnikyasl üze-
rinde cereyan eder.
LI] Müsellesi, müsclJese mf'nsup demektir.
Bm'·adaki müselJesi tarn müsellef: demek degil,
müsellesimsi demektir. <;ünkü müselles kö:.;eli
olur. Burada ise kö~e\er kavisHdir. Yani aSll
müsellesin kö~elerinden farkhdll'.
bir meyli buIu·r uz. Vazlhan anla~lhyor . ki
bu yazlya süIüs adml veren vazl'Iar harf-
Ierin cereyan Ve tedvirinde. meyillerin i.:c;-
bu te bir mikyasl üzeriude yürümesini mülil-
bir . haza etmi§ler ve kalem-i süIüi tabirile de
buna i§aret eylemi§lerdir. Sülüsün nokta-
t-mdaki bu esas talimaltan yürünerek elifi.
nin talimah da bütün harflerinin te§ekkü-
lünde esas tutulmulJtur. Nitekim eski yazl
talimlerinde eliften veya diger bir harften
bir ~ok harflerin dogabildigi gösterilmi!1tir
edi- ki aSll maksat bu eSZSl takrir c:tmektir.
<;ünkü bu esaS:l riayet sayesindedi. · ki bir
yazlYa ait harf §eki!Jerinde nev'in husu-
siyetini bir dereceye ' kadar muhafaza et-
mek kabil olur. Y oksa bir siyakta bir nevi
yazi yazmak haUa blr sahrdaki iki harfi
bi!e biribirine benzctmek mümkün ola-
mlyacagl gibi yaztlan biribirinden aYlr'a n
hususiyetieri mütalea etmek ve bellatmek
.imkam da hasll chnazdl. Nitekim bunun
yaZI iIe tarif edilmemi§ veya edilememi!1
olmasmdan dolaYI m!'!rakh zihinler bin;;ok
iSlifhamhu i«inde hayrete dü!!mü~lerd;r .
Fakat !!unu kaydedelim ki kaI emin meyil-
lerini m:'.ddi hendt"se i1e hpkl lIpklsma
öl~mek mümkün d'.:~i;dir. Manevi hend::!-
se!)in bunda samimi bir aläkasl vardlT.
Dnun i~in bunlan :mf muddi öl~ülerle
gö<;termek hemen hemen hbil degil gibi-
du. Illte yaz. ile anla~nlam.yaeak olan ci·
hel budul'. Bunu da münhasJran sanat ru-
hu ve gözü öl~er.
Sülüsün harekesi. kendi kaleminin bir
sülüsü kahnhgmda olmak aSlldJr. Bununla
beraber yftmm kend: kalemile ahlan ve
bllZl harekelere münhasir bulunan ve sirf
sanata ait olan isti3nai haller ve mevki.
ler de vardJr.
Anahttuda sülüs yazl hcnflerinin r.ü-
muneleri mütekamil ~eki1ler üzerine yaz11-
mUfhr. Bu harflerin bölinmesi bütün diger
sülüslerin okunmasma kifayet eder.
a) - HARF ~EKtLLERt VE HECE
ÖRNEKLERI
1 isminde
= eHf
- {t]
Sülüste elifin ba~ta veya yalmz.
sonda veya biti~ik olmak üzere ba~ltca
iki lIekli vardJr.
Yalnlz liek li :
l\
dir.
[lJ Fonem klymeti hakkmda ba, tal'(ift'l
g~en bahif;~ere müracllat.
Meselii :
elifba·. gibi ..
Arap«a ve far~a' d:i ad. eliftir.
Türk~ede k.saca eHf diye söylenir. Bu
harfin esasen iki ismi var.dlT. Birisi hemze.
digeri elif.
Hemze manasma elif denildigi zama.,
hZltekeyi ve sükunu kabul eden harf ma-
nasma (konsonant) hece harflerinin ilk
harfi murad Olunur.
ASII vaz'md", bu \
itibarile muhakkak !adaSlZ harf olan hem-
zenin yazlsl olmak üzere konulmu§tur.
Elif ismi de bilhassa onun i~in verilmi,-
tir. Zira elifteki birinei ses odur. Hemze
A be bu sesi göstermedigi i~itl
elifbaya konmam.~tJr.Buna hemze dt:mek.
l'esindeki d ürtü~tüIlme münasebetiledir.
Huruf-u med ohm elif de arap ve ()smarlh
gr·amercilerince bunun sakin halinin bir
,
tahavvülü olarak kabul edilmit olduiun-
dan med hizmeti gören eHf maka-
mmda da ismile ve resmile kullamlm.~hr.
Daha sonra Türk~e kelimelerde (a) ve
'.e) yerinde de kullamlm.llhr. Birincisinde
yani hemze veya sadallZ harf olarak keli·
menin balfmda da ortasmda da. sonun.d"
da bulunabilir. hece halinde kendisine
mahsus bir sesi ·v3rdlr. Her türlü hareltt'yi
ve sükunu kabul eder ....... i emir, J.,.i..DIC'
mur, .)."..1 ümür, e.;' ,,1 icIire, ..... y 1ftÜ'.
min, .~j. miieyyide gibi .. lkind.inde: ./ .
yani ladaiJ harf rolü"de ballta bulunmaz.
Hhreke k .. bul etmez daimn .. kin olur.
Maamafih hepsinde de rt'lmi yalnlZ ve
lfonda olmak üzere ikidir. Ba~ta ve orta-
da ayn bir Itekli yoktur.
 r,a
Sade eHE mana..na eliE denildiii zaman
hususi bir mahreci olmadlSl ic;in hareke:;i $";
..,
~I
asla kabul etmeyip daima aakm olan ve 4 \ is,
med hizmeti "gören bu ikinci elif murat
olunur.Bu müstakiHen huruE-uhp.clldan 01- ~-'
madlgl ic;in elifbada limelif adile ayn bir
harf de kabul edilmi,tir. ~u halde e.ki
~ ,
~I
•• ttlahlanmlza göre mutlak oJarak eHf de-

~I
nildiit zaman bu lliden hangiG murat aa, .Ja,
olunduiu anlafllamlyacaitndan eamit
(konsonant) rru. aait (vokal) "mi ke.tiri-
lemez. F akat bugünkü umumi ietirnalde
~.
eHf denilince daha ziyade ikinci

cHE. h-emze denilince daha ziyade • ,ekli

jj ~'\
~:J
Ba,

hatna gellr.
Bu iaimden huruf-u heeanln birincUi olan
hemzeyi murat ettiiimiz uman bununla
dört tavlrda söylenen yani üstün. e.re, on gibi.
olre ve cezimdr.n binni kahu} eden aada-
!<JZ rolündeki harS ka.tetmie oluruz. AStl

dif muraci olunduiu :uman da saltin olan Aneak burada tunu kaydetmeHyjz ki
sadall rolündeki ehf kutedilmit olur.
hemzeden sonra ..s It J 'harflerinden bin
Fakat keiime b8f1Dda bir I ellf lesmi her
binne muhtemeldir. Zira eHfin huruf-u bulunuraa bunlann huruf-u heeadan, huru-
hecad~n ve münfalll harfIer denilen;' ~ I f-u imlidan veya huruf-.u medden Ve hatta
J j j J yedi harften soura imii baJwnm- huruf-u reamiyeden olmalan muhtemel
dan ayn yaztlmUl zar"ri olduiundan bu bulunduiundan her birinin bqka baJka
elifin elif mit hemze mi olduiunu tayin okunmalan llzun ge~ir. ~yle ki :
etmek Hk b.w,ta miimkün ollU1UYacaim- Huruf-u heeadan iNler icabsna göre ..-
dan bu rcemin de hemze veya alll eade km veya müteharrik okunurlar:
elif re.mi mi olduiu kestirilemez. Bunlan
önce kelimelerile beHemek ve ibare i~n­
de töZÜD albndan ü.tünden anlamak lbtm
steHr.
EHf dedijimiz I bu had kelimenin
b&ftnda bulunurea ayn yaztur ve bu vazi-
yette mutlaka harekeli olacaimc:lan hem-

/
ze rolUnü aörür. ~ \ ...
""
•
54

eyyüha, \).....-:" \l \"',

~ __ .izi mitn., metr,

J .."

cie, UftZ1\

ehüve, ehva,
odun,

evvab;.
ördek,

eb&e,
var,

o ev ovada.
Ilmyor.
Huruf-u medden veya huruf-u imladan
o!arak dü,ünüldügü takdirde: 'bu harf-
!erden her biri hemzenin meddi veya üs-
Huruf-u resmiyeden oldugu takdirde
tunü veya esresi ' veya ötresi makammda
olarak yerine göre uzun veya klsa. inee
veya kahn okunmasma yardlm ederler:
bunun mesela;

zehebu'd. görürdügü gibi okunmlyaeagl

vey. okunmlyan böy!e .eHflerin huruf.u
rOlrrUyeden 011011' h'u",f-", r..mi)'. bBh.
lind. ,I90n mia&U.rd.n anl."lml,tl.
, ) .~\ V.lhllltl. elif hCmlt iM balti. ort.,
~~.J tlil. ,onda harelaeli \PeYI alldrt olarak bu·
/

lunur. Blit iae orta ve londa Illcirt olarak

bulunur. baftaki hemzenin resmi yani ya-

iizüm,
\ ortada ve sondakilerin
 55

(.) elifin rellmi ise daima münfasll Ba,ta ., e k 1 i:

halinde
\ muttasll halinde
U
•
tJ
•
~
.
l /' ~
.'
dir. I!}te her yazlda
rt dir .

eliE rellmi ufak farklarla hep bu esas Üze· • •

re yazllml§hr.

2.

bend,

L
• •
B bl' Bahir,

Bu harlin arapc;a ve farsc;ada adl bi'

du. Türkc;ede (be) diye söylenir. Osman-
hca<la i!cisi de kullantlar. Yeni yazlmlZda
karllihgl B dir. Muttasil harflerdendir. A~
rapc;a. farsc;a ve türkc;e kelimelerde ha-
reke ve med harflerile. türkc;e ~elimeler.
dc fazla olarak imlil harflerile de hece- bedr,
lenir. Sakin de olur: Yazlhlll itibari1,~ yal-
ntZ, bafta . . ortada ve sonda olmak mere
dört hali vardlT. Fakat yazlnln sülüs neo
vine göre bu dördün de muhtelif !}ekilleri
vardlT. ~yle ki : bibi,
Yalnlz §ekli

L ,)
•
bunl'fa tlftlldl IM d. d.nir. Bunl.ran ki·
tki.llil ,anl UIIulmlfl d. vardlf kl \ilun·
luilln dereuai Vdlnlft ". keliMenln lea-
blna göreclir, 9\l takditcl. kU)'n1iu .ivri
blut.

Bekr',
"

,'
56

minher.
bimalin,
Sond. ,ellj:

L ~
" •
dir•

.....u.It.
o r 1& d.

..
, e k 1 i:
H ece mi •• IIeri :

,l ~ y\ ~ ,
~~
~
• •
~
• • btbr•
dir. ~

~/
,r~
" Ü) . .

,•
\.. . . tI'" 1eWMt.
kaWl.

~
t"'"",
.~

~ bW, t3. ... ,

 57

•• . ~. .

härt Wir,
..... ,)

.. , • •

,- ..>\.:::
. ::t keWIa,

• •

.~c-~
~t:: :~~.
bi hiIab [I].

(1) a) TürJt~ye g~ araPQa ve fan;a

blimele~ 80nlarmda sük\ln halinde (. "'! = b)
bulundutu takdirde bu harf türJt~ede !:Qk defa
':" =p) ye tahavvül ecfe(.
"'!l:.,) : Kitib - kitap
~,; : aewb - aeva,

.
,,:,'~ cevlb - cevap.

.. \'. .;
~ : te8eyyüb - teleyyüp gibi.
~~ .-
o .. b) Bu kellmelerden müteaddit heceli c!anlan-

~
berrak, teber, run sondan evvelki hecelerinin n1hay.etlerincle

~~ Süluln halincle bulunan ~ = b) Ier 88lUanm

muhafaza ederier. ~. ~ t.ezebmb - tezebzüp
iibi.

~~
~

.....
c) TürJtveye blrden fazla heoe11
~/ " / arapga ve fa1'I\l&
kel1meleriD, aondan evvelJd

•• ~J.
•
hecelerinin nihayetlerincle aük\m ha1ncle "'! _
b) ve ayni zamanda müteakip hecenin bqmda I
&er't harfler dec:QiIni& (~ f, h, k, p ve S, " t)
harflerinden biri . buundulu takdirde, 8Öd . .-
CD ( "'! "'" b ]er), Türqede gok defa ':" -= p)
I
1Nrbir,
olW';
r~' : tWill CI 1pIWn.
I
JI~': ibticW - IpUclat slbl.
V) biWda, bö)-le b11meleriD lODdaD ~
beceleriDin Diba7etlftlDda bu ..n hadIerdaD

"
P.x
. ~
. l
. ---,
LLL..IL.
biri aQk(m haUnde bulunur .. milt.ldp hMI..
nln i1k bara ulmda "'! - b) olUl'lla IN harf
.
Türq.de VOk. defa _ p) Je tahanGl eder.
.

, ........ ,
Buan da eaki ballDde blu'.
DeIift1IIae mWl :

.) ..., J~' : ihDar - ihpar

" •
w'="~ : Iabit • Japat
. - ~. : teabit - tesplt.
 Be den sonra huruf-u medd~n H ;ya hu-
rufu imladan olan ~ vav geldigi tak- .
dirde elifte görüldügü gibi kalm ve inee,
,- portokaI,
yaygm \ ' t> hiizgiin hecc ·~Ikanr .

J, .
:,~
, !>oru, ~
.).)-7. '
~Y · ..•
p a-:nuk,

huru, büber.
pu-asa,

börek.

3. küpe

kirpi.
= p. Pa

Bu harf arapc;ada yoktur [1] farsc;ada

aslmda bay-i- farisi adml alu. Türkc;ede
pe denir. YaZlmlZda mukabili (p) dir.
Yazl §ekilleri bedeki gibidir. Ondan farkI = T - ta'
noktasiledir. Bunu!\ altinda üC; noktasl
Adl arap~ada yaZlldlg l gib i ~ dIT.
vardu.
. Farsc;ada ti de denir. Türkc;ede te dir. Ya-
Yazi ve heee örnekleri: zlnllzda kar§lhgl T dir. Her ,üc; Iisanda
kullamlanbu harf hareke ile, huruf-u med
ile veya huruf-u iml' He hecelenir, .. kin
de olur.
Y111 ,okill.rl; Be ve p, haffltrinin ,eo
P'P', kill.r! ,lbleUr, Inlaraan ftoktaUl. l)IIrd
,dIUr. Bünun tI.t!!nd. 1J.1 ftOitl1l Ylralr.
TA ela 1..4. ol,tt-1c 1Inl& b.IcIMlndan lYrl
« C'" "'-.';' \74 hjti,dt ya!llabHdiline tCir. lond.
Deiiimedigine miSäl : ,öyle tekHleri d. varehr I
.J~I ; abbat
uwl ikbal gibt.
. Bu hususlarda en hakiiti ö)~ü !iivedit.
[1] ':-' = b harfine ait nota müracaat
ediniz.
 59

tevbc\

tilivet,
15 ,.killer"" kelUne vefa

terkiplerde bu suretlerle yazllmasl vacip

olan~n bulundugu gibi caiz olanlarl da
vardtr. ,[ J f

[1] Bu sonda 'te esasen ara~~ te'nls,

terbiye vahdet, masdar ve mühaIaga aIametidir.

-'
L :.) ~
" .."
sela1se,

türbe, tetimme,

,i./
erbaa ilh.. müennes,
,
.....
.../..,--=,
..l - \... tim, . .
~ ~

erbaa (tUn) ... mczekkerdirler.

ArRJ)98da kelimeier hep ahirinde dunna (vakü)
hall dÜfÜnülerek y~Id!i1 ve bu ta ise duru-
tarla, tobt,

'.'

lurken he oldutu 19in

tmal1 "JdUtrde VI l.tÜltrltrindt lk1 ~

U. fll&1arlar, Mt.amaIUi W' olaralc 4\U'Ulma1uU
I1tlum Idtnllr cif. mlVO\ltnir, luniar ti ,1, ktU-
m'fl Umam\lJlClan .,1"1 1111 ;lr har' alblltibll'
~'l'l.r,
Kur'd-l Kerhn'd@, llzel'Ülde IJaktl clalz 01.
tb1yan itafet haUertnden ',

~t
< .'
60

bille rahmet allah (1),-

lnne .-eeret-a-Dkkum da uzun te Ue ·yan}·

nuttn". Bunlarda neies yetifmeyip de durulacuk
olursa yine te üzere durulmek IazunaeUT. Zn-
mlre izafeti halinde de :
.~ . bilAd-l .u.,

.. ~->L- ,..,~
.e"
......,.-. erbaa aibi yine be ile.
$eddeli ye dst lQIlra ma.dari.yette:

hicJayetük (e),

~~
.. 1na;retiik (e) gibi te

.....
.
f~~>
. --net.
yuahr. DU vecihle aalt bu olan .keUmeler
~ icabula göre bazan te b8zan he. ola-
zU 867lenmit olduJuudan baZUIl te bazw da
he f t yer1ne lÖl'e ikiaiIe de y~. Bun1ar kvtedihneyip da &Ill kelimeden slbl
Te'nia miDu1 kut_ildill zaman hep ~ he mülihua edlldiii red__ da:

.- .,
 61

5.

hikiayet, hikiyc, ~

6~:.
••
•
•• J ~
=58-5 -
ibarct,
\.. ,
[I]

• Bu harf esasen arap'~a kelimeIere mah-

sustur. Adl sa,' alT. Osmanhcflda (se) de

ibare denir. Hareke ve huruf-u med ile hecele-

nir, huruf-u med ile olanlar Osmanltcada
• huruf-u imla jle harekelen~i!1 gibi biraz
gibi iki vecihle söylenip yazllanlar oldugu klsa okunurIar. Yeni y'azlmlzda kar§lhgl
gibi yalmz te ve yalmz he yazllanlar da <;ok-
S, alT.
tu!". Ve böyle kelimeleri bir <;er<;eve i<;eris~nde
göstermek mÜJnkün degildir.
Terkiplcre gelince: Arabi üslt1bu göz:.!ti- YaZl §ekilleri:
lerek söy lendigi zaman
Bütün ahvalinde Be ve Pe harflerin-
de görüldügü vechiledir. Onlardan Calkl
üstündeki üc; noktasiledir.

Ilahmet-ftl-Iihl aleyhi rahmeten vasia, seyyib,

Beldetü tayyihl

gibi i'rap muhafaza edilerek,

arabi terkibi ile, te veya he ile yaZllir.
1I1ÜDakap.-i
Farisi üslubu ile söylimdigl zaman

Rahmt:t-j edebiyye gibi muzaf veya mevsufun ahiri esre

ilihiyye, suretinde harekelenerek mü~redindeki imliiya
göre te veya he He yazlhr ve bu heler hurui-u
imlädan gibi hareke sayliarak üzerine bir hem-
ze kor-.up bu da esreli yani (i) diye oku-
nur.
Bu terkipler Türk<;e terkibc c;evrildigi ?a-
Rahmet-j vasia, man ise: Allahlll rahmeti, geni~ rahmet, ho,
belde, büyük muharebe, 'e debi münaka~a diye
xlIüfretlerindeki imlä ile söylenir ve yazlhr.
belde-i tayyibe, Velhesll sonda telerin he ~klindc yazll-
mnSl · ve okunmasl Osmanhcada olduk<;a karl'ilk-
br. C;ok kelime ve terkip nümunesi görmek
icap eder [2].

muharebe-i [1] Transkripsiyon bahsine bakmlz.

azirne, [2].) , =-= d) harfinin notuna müraeaat
ediniz. ~.

"
 62

,~ , L ,
-- ' teabit,
~ ., &iyab,

ievb,
beu.

mesel,

sülüs,

mÜliil,

lemen,

eslaa [I J.

[1 J Bu harfin ara~daki fonemi He Türk.

~cdeki ( 5) fonemi arasu: da fark vardJr. Arapl"l'
aümün,
.::/ yi (peltek 5) sur etinde telä.ffuz ederler,
Biz tarn (5) sesi veririz. Esk1 metinlerin yeni
"..., harflerle istinsah edilm: 5 kopyelerinde

....• .. o
~
•

~
...r 6} ~

~
s.klet,

~
lukbe,
Y
' / ./ "./. / ...
~.J:. ~ ~
41 \:~ mes.be, P-" sUm,
kelimeleri hep (s ) ilc wme n V I! " smttr
::urctl nde ya zllun kelimelerill Dyn ay n
manada o ~ duk l an i~in AS111ann an .:. ile mi.

aamim,
yokse ...r
<;:ünkü :.i
.ile mi old uf,'Un u d ü~ün m ek ls umd lr.
semen , klymel ; :....- = ~~m .:a'
hk; i - m<:yvc; .J' - =-= Tü rk~c semcr'd il·.
 6

can,

c cim
•
Adl arapc;a ve farsc;ada biraz c;ekerek
föylenen cim. Osm~nhcad ,\ kIsaca cim
türkc;ede ce dir. Her üc; lisanda kullamhr.
Binaenaleyh hareke ile med ve im la harf- cemil.
lerile hecelenir. sakin de olur. yazlmlzda
karlilhgl (c) ce dir.
Yazl §ekilleri:

Ortada §ekli
ba§ta görülen

yalmz §eklidir. )' an c;~ nakh ein, denir.

~eklinde küplü dc
dir. Fakat

olur ve küplü cirn denir. - Alt kl~ml böyle

klvnk olan harfler umumiyetle küplü di-
ye &Dlhrlar. - ASll cim klsml veya harEm
cevherini te,kiJ eden par~aSI

olu!>

§ekillerinde d e yaplhr. Bunlardan küplü

ola'hilenler :
a!}dglsl ke,idesidir.
Ba,ta ,ekli

•
dir.

ciaim,
64

dir. Hece örnekler i

Sonda ~ekli:

cebr,

~ ./ 0./

~JY-:-
cevdet,

0 ~ ~~
/~,
•• •
c:iyadet,
Muhtelit ~ekilleri ~

• /~
~
• • \ 0 cür'et,
~r.
•
.\' ... \
~~
.--

./ .~
ictira,

hdCcic,

., ,
civci, J~
. .cev, . r ~
0 . /.
V./ ·
 7.

cüy, civar,

~
ciice
~ ~
C Ce
Bu harf far~a ve Türk~e keJimelere
mahsustur. Osmanhcada ~im de denir. 0

Hueke. huruf-u med ve huruf-u jmla He

hecelenir. Sakin de olur. YaZlmlZda kar-
flhgl (~) ~e dir. Yazl fekilIeri kamilen
cimdeki gmidir. Ondan far:kl bunun u~

., .)- f./ o
noktah olmasldn.

f?~ me'cUc: (I);

~evre,

[1] a) Türk~eye g~en ara~a v~ far~J 0

k~!imelerin sonlarmda si,;kOn ha linde

l:: = cl
bulundugu takdirde bu harf Türk~ede ~ok °defa
.. =~) ye tahavvül eder.
\!.
l::.~' : ihtiyac = 1htiya~ ~vi,
l::.~~ : 'ilac = iliq
r' \::r..' : isUntic =:' ~tinta~ gibi.
b) Bu kelimeierden müteaddit heceli olan-
la1'lOlO sondan evvelki hecelerinin nihayetIerin-
de sültOn Ik~nde bulunan ( = c) le:- aslUa- ~orap,

nnl muhafaza ederler.

.:...~ : huccet
.::..~ : necdet gibi.
~) Biläkis höyle kellmelerin so~dan evvelki
Bu guruptan kelimelerde ( feddeli de-
.hecelerinin nihayetIerinde bu sert harflerden
0

gilse: Türkqede teWfuzu j ye mütemayildir.

.::..~ : nccdet = nejdet gibi.
0
biri sükun hal1nde bulunur ve müteakip hece-
nin ilk harft ashnda ( olul'SQ bu barf Türk-
c) Türk~ye g~n birden fwa heeeii
ara~a ve fa~a keJimelerln sondan evvelki ~de ~ok de:fa ~ = q) ye tahavvül eder, ba-
hC\."'elerinin nihayetlerinde süktln halinde ( = znn cki eski halinde kahr.
c) v(. eyni zamanda müteakip hecenin ba,mdll Degi,tigine misal :
sert harfler öediiimiz <", f, h, k, p, s, ., t) harf-
~., : lehce = leh~
lei'h,den biri bulundugu takdirde sözü g~ell
~ = c) ler Türk~de ~k defa ?:: _~)
..::...:-r. :
bt:hcet = beh~et gibi.
Degi,mediglne misai :
olur.
~\,.":") ruchan = ru~han & tefcir
W. tcchil =., te~hH ~:J te~ci' gibi.

reefc (h) ~ r~fc. Bu husuoslarda en hakiki ölqü Ijivedir.

öö

mana~lJna) •
~irkib, (p)

~i~ek. [1].

8.

~kef,

., .,
~

,,/
•• ~,J
~-r
~aI.,mak, L H
;,
-
ha' [2]
Bu harf de .:, gibi ash arap~a olan
kelimelerd e kullamhr. Osman\J elifbasm-
&a~mak,
.da ha diye okunurdu. Bu harf hareke ve
huruf-u med ile hecelenir, sakin de olur.
Yazlmlzda H ile yazIYoruz ve I> he den
kahn vokallerle farkediyoruz. Fonem klY-
meti hakkmda yukanda söz g~mi,ti.
Yazl §ekilleri kamilen dm'in §ekilleri gib i-
dir. Bunun noktasl yoktur.

,
U~
..• Mb.,.,

[1] r. ha.r fine Bit not.a müracaat.

L2] TransIuipsiyon balwn. müracaat.
 67

HI ·dahi denilen bu harf arapc;a ve

farllc;ada Ve osmanhcaya kanl!mll! anp -
c;a ve farsc;a keJimeJerde ve türkC;Cllin
bazI Jehc;eJerinde kuJlamhr. Binaenall~yh.
Haris, hareke. huruf-u med Ve huruf-u imla ile
hecelenir. sakin de olur.
Bunun fonem klymeti hakkmda yuka-
nda malilmat ge~ti (. ha gibi bunu da
H ile yazlyor • he ve (. ha dan kiS-
men kahn vokallf'rle 3Ylrt ediyoruz. Äze-
leh~esinde sesi (. ha ve • he den
ihram,
daha serttir.
Yazi §ekilIeri aynen cim ve d i gerlerini1
§ekilleri gibidir. OnJardan farkJ noktasi-
ledir. Bunun üstünde bir noktasJ vardlr.

Bahriyye, halUk,

hilkat,
6
sulh,

hufye,

mahd um,

nec:iih.
handan,

9.
hub,

hahra,

H hi'
68

10.

bU'alZ,

, ).J
•
hurma, ~~
D dal
Osmanlacada klsa<:a da! dahi denilen bu
harf. hece harflerinin münfaat.lIanndan-
du. (ittisal ve infisal bahsine baluntz).
arnp~ada. far~dave türk~ede kullant-
hr. Hareke He. huruf-u med ne.
huruf-u
hurua, horultu, imla He hecelenir. sakin deolur. Yazmuz-
da kartthit (d) de dri. Imli. itibarile
ya batta ayn ya solda bitiJik olarak b\l·
lunur. Yazlda da yalruz ve sanda tekli
vardlr. Yalmz ~ckli yukandakidir. Son-

hU'llh,

da ,eid i de dir. Gerelt

ba,taldnin vegerek bunun b8Z1 y&ZJllUda

mubbra,

münel denile.» ,)

,ekiIlerinde de yazlldtklan görülür.

muha"er,

dalrtb,

müverrih.
 69
,J)
~J --\i .., . ..,
diele bedide

derlMnd (t), diiclük,

. 9

medid (t),
(j~jJ dudak.

imdad (t), J;~~

,
dörtlü,
memdud (t),

. damad (t), ,.
donduramadun.

didir,

döndiiremedim,

dürdürdü,

dembeclem,
• /

düclicle. [1]

eled (t),
[1] a) Türk~ye gec;~n araPQ8 ve fal~n ke-
70

11. noktah yani zel oldugunu anlatmaktlt.

Ru d3. münfasll harflardandll. Yukanda
da söyledigimiz gibi far~ada da pek az
olarak kulIamhr. Hareke ve huruf-u med
ilc hecelenir. Sakin de olur. Yazlmlzda
Z olarak ,\·azaTlz. F akat araplar peltek
{z) g;bi telaffuz ederler. Biz aYJrt etme~e
lüzum görmeyiz.

z zal
Osmanhc3.da zel dahi denilen ve Ilokta-
bir daldan ibaret olan bu harf yalmz
arapc;a kelimeIere mahsus olup dal-i mu- zem,
teme dahi denilir. maksat dal ohnaYlp

limelerin sonlarmda sükl)n hali.ndf' J =>. d)

bulundugu takdirde bu harf Türk!:ede gok defa

.:.. = t) o!ur.
,).1.&- : aded = adet
.M) : Rind = rint zillet,
: Rind = hint.. gibi,
Sonu ~ddeli J = i) He biten kelimeJer-
de bu hari Türk!:eye !;ok defa .:.. = t) ye
t,3havvü1 etmez.
b) . Bu kelimeierden müteaddit heceli o1:-m- ztiaüb,
lanrun sondan evv~lki heceleriuin nihayetlerin-
de sükful halinde bulunan ~ = d) ler as11-

Ianru muhafaza ederler .

.)~,), idbir
r~,)' : Idgam gibi..
c) Türk!:eye g~n Dirden
fazla heceli arap- züca,
!;a 'v e far~ kelimeierin sondan evvelki hece-
lerinin nihayetlerinde sükfln halinde .') = d)
ve ayni zamanda müteakip hecenin ba!imda
sert harfler dedigimiz (16, f, h, k, p, 5, !i, t)
harflerinden biri bulundugu takdtrde. sözü ge-
~n ,) = d) ler Tür~de f60k defa .:.. = t)
ye tahavvül eder. ezvik.
~.M- tedkik = tetkik.
~~ tedfin = tetfin
J~J\ : idhäl = ithal gibi.
16) Böyle kelimelerin sondan evvelki hectt- lez&iz,
lerinin nihayetlerinde bu sert harflerden bil'i
sükUn halinde bulunup müteakip hecenin i1k
harfi de aslmda ,) = d) olursa b~ harf aslml
muhafaza eder, .:.. = t) ye tahavvül etmez.

.M. ~ : tehdid = tehdit

J.~ : takdir = takdll' mütelNZiz,
(. ...1 : takdim ~ takdim gibi.
 71

lTIer.tib (p),
zUl.,ed
( I)

12.

terbiye,
~

0 )
~ t*
R - ra'
Bu harf de münfasll hece harflerin.den-
dit,. Her ü~ lisanda da vardll. Türkc;ede
n diye söylenir. Hareke. huruf~u med. ve
iml. harflerile hecelenir. sa)tin de olur.
Buda dal gibi ya yainlz yahut diger bir
hatfin saluna biti,ik olarak yazlhr. Yani merkez, mermer,
bunun saluna ba,ka had biti,mez. Bina-
enaleyh Yazlda eaaa itibarile iki ,ekli var~
du. -F akat sülüste bunlar mulvtelif tarz-
iarda y.Z1hrlar.
Y a 1n 1 z ,e k 1i: O~ türlüdür.
baytar,

Sonda feJdi :

bir remz,

)'abut dir.

(1) Tranakripalyon bahsine baJun,lz.

72

G "
• \ ~ 0 \
ibtiraz, derkenar,
J~
~ ".,

.,.
f}J) rakam, serr.',

~~.J
orman,
rikab,

., ./ .... m&r11UU'll,

rikkat,

rük1in,
yakmdtr.

, '/~'
.J/~.J~ß.
mürur, bu kadardtr,

.,
)'Jj~
\./

.J \~.Jj mürüvvet,

JIII , •• \
WitI·11',

ibre,
bir emr-i mukadderdir,

zerdär, k"omur.
..
 73
Bu mi~, \1erde görüldügü üzere telaffuz fars~ad3n almmJ~ kelimeierdir (I).
itibarile bu harf kendisi sakin ise üst
tarafmdaki harfin, harakeli ise kendiainin
13.
harekesinc göre kahn veya ince okunur.
Sakinde üst tarafmm, müteharrikte ken-
di3inin üstün ötre hullerirade kahn, eSTe
hallerinde ince okunur. Bununla beraber
kahn harflerden sonra bazan da evvel
mutlaka kalm okunur. Bu kahn harflere
•
arap~ada ltbak harfleri denilen

• z zl'
Atap~ada za' osmanheada ze denilen
bu harfe (ze-i mueeme (yani noktah
r~) derle"r. Bu tabir, harfin ra oldugunu
• • deiil. ondan noktasile ayut edilecegini
~öaterir. Bu harf her üc; lisanda da kulh-
mhr. Hereke, huruf-u med, huruf-u imla
ile heeelenir. Sakin da'h i olur.
Yazl §ekilleri tlpkl ra dakiler gibidir. "

. dir ki yedisine birden zemin,

istila harfleri denir. Türk~e ve yabancl

kdimelerde ahenk kaidesine tab i olarak ~ '.. j zaman,
kahn hecelerde kahn, incelerd e inee oku-
nur, hununla beraber inee hece ile ba~la­
dlgl halde arap~a kaidesile kahn söyle-

diiimiz " ...., m...tib,

mezar, mizmar,
beraber,

..
... • nZlk. ....

j); me..k .ibi b ... kelime-

11] Ara}>l;ada tecvidin (hukm-ür ra') fashnda
bu hususta kMi izahnt vardll·. Türkc;ede aheuk
!er de ,vardJr. Bunlartn c;ogu arap~a "0 knidesl hakimdir.
 74

., .
.. 9 •. •/
merzuk,
,,' ./ ,
•
~J~f •
~
bez, hiz,
J. .. ,
.~
:: /. j
murtezika,
. •
./
bez,
,
•
J. J. .fIII

.-',
../
>~ .~ .
Akdeniz.
mühtizz,

zum.

diizeJt,

ferzend,

.. ,
sezer.

uHr, Bu harfin YU1mlZda tam ltafFltit I dir.

Fakat z ayhi zamanda

• •
~ )~ harflerine

de mukabil olarak ltullaruldait. daha doge

bariz, büruz, Tuau tÜJ'k~ede hepsi ( j = z) luretinde
tel'ffuz edildiii i9.n mana)'l anlamak hu-
IU:Junda ~ok dikkat etmek IUlmdu. Me.
 75

.e'a:
jandanna,

J~I::' kelimel crinin üc;ü de zahir suretin-

" "" :../
de yazlhr. Kelimelerin mfmalann1 ~i}ak
ve sibak karinelerile halletmek laZlIll ge-
fir.
..,
.fr .>J J rejim gibi [J J.

14.
15.

s-

J ja
sln
Je denilen bu harf farsc,raya mahsustur.
Arappda ve ÖZ türkc;ed e yoktur. farsc,ra-
dan ve bütün garp dillerinden alinan bazI Arapc,rada adl se yi c,rekerek (sin); os-
kelimelerle. türkc;eye intikal etmi~tir. manhcada klsll~a sin dir. Bu harf her · üc,r
Münfasll harflerdendir. Hareke ve hu- lisanda. müstameldir. muttasll harfl~rde[!­
ruf-u imlii. huruf-u med ile hecelenir. dir. hareke. huruf-u med. huruE-u imlii ile
sakin de olur. Yazlmlzda kar~lhgl j dir. hecelenir. sakin de olur_
Yazl §ekilleri n da görülen ~ekiller gi. Y az 1 § e k i I I er i: Sinin yalmz.
bidir. Bunun üstünde üc;~oktasl vardlT. ba~ta. ortada ve sonda olmak üzere ba§.
hca. dört §ekli vardlr. Fazla olarak bun.

;\~
Iarm di§li ve di§siz C;t":litleri de vardlr. fa-
kaL di§sizi az kulIamhr. YalnlZ ve dilili
c;.,J jenk, jile, §ekli baltald :

du.

~):.
.. , .~
julide,

[1] .; ~." j) li kelimeleri hal1~ \ ruhMe

Japonya, = c) He okuma temayülü vardlr. \..),.N\; : e jan-
d.arma = candarma, <.!t.k- L::,;= jimna~tik = cim-
nastik gibi.
76

nin 80n harfi oldu~u veya satmn bittigi

son harE bulundugu mevkilerde Yllzlhr.
Fokat bu yazl' zaruli olmaYlp yazmm ve
kclimenin ve makamln göstereceii vazi-
Yt'Le baghdtr. Bu ~kiJ biraz T,,' :va hl"nzer
gihi olmalda berabel dikkat edilirae on-
dan farkh olduju anl:l41hr.
~eklind.~ de yazlhrsa da sonuneu mergur'
olmadJgmdan a? tl"~adüf olunur.

Ortada !!ekli: Ba~ma ve sonuna biti~en

harfin biti~me kabiliyetine göre
.V~ }

lakin ortada di~siz

sm kullamlI1'iaml~hr. Mcsela:

hand kelimesinde görüldügü üzere ev-

velk ike§id e ha nln ikinci sinindir. Yani ./
.
\",.: :. \.:::::'....
.. ..."
bu ke§ideler aynca birer sin degildirler.
<;ünkü ke,ide harfin uzamJ§ bir · kJsml
demek oldugundan ona ait bulunur.

Sonda ~ekli: o

dir. Mürsel denilen

sondaki ,ekil ya .özün bittigi son kelimc-

Serteser seuiz mesire.

 77

!'eia. ailain.

aüpünün,
Ye'.ün

süaleain,

~'aün
• iatifair•

Bi'~
istinia,

Buharfin tel~ffuzu esas itibarile arap-

,J't;'
~ß. büüaün
c;a ashnda

......,
~
ve ~ dan

farkhdu. .:. peltek. ,J' kabadu.

Fakat bugünkü teliffuzumuzda yalmz .
aradaki incelik ve kalmhk sezilebi-
Ienem.

Hr. Meaela Sülüs,

u .........·- sella,
•

aiaam,
~
.' selaebil. J~

..... selli kelim~lerinde bu aöyleni~ farkl Ilek

ac;,ktn.
 16.

,~man,
$ -

&
~r

$in :~
, ..)
,
Arapc;~da ve farsc;ada ya' mn medd!le
§in diye okunur. Osmanhcada §In denir.
Her üc; lisanda da vardu. Hece te§kili ve
harf §ekilleri sin' inki gibidir. Btinun üs-
tünde üc; noktasl vardu. Yazlmlzda rnu-

.
k,abili (§) dir .

.. ,~
•• febir (,ebr ) ,
...."",~r'I........' . ._....M,..

,mäh, tikeste,

ittibi',
,ükür.

."
me,hed,

...l:..
lS": ..
at"

J'!+
 7Y

.• med ve huruf-u imla ile hecelenir. Sakin

~e olur. YaZlmlzda bunu da (s) ile yazI-
YClrsak' da arapc;adaki tarn kar,lhgl deo

u;., atlon,
gildir. T elilffuzll
olmak üzere kabadIr :
V- sin ve ..:, se den fark'h

• -"

~ ....,
~. Iap,

Habet,

.~~:.~ ~ ~
JL silim,

.. ,
,.,
fAfanDlf·

17.

( P s -
Yazl ,ekli esas itibarile dörttür: Yalmz
\

.Id

Adl ara~da böyJedir. O.ri1anII~da

ut dir. Bu harf Türk~e ve farsc;a olan ke-
limelerde yoktur [I J. . Hareke, huruf-u

[1] . Öz Türk~ bir tek (s) fonemi va:rdll'.

Arap harflerile tam ka~lhiI v- dir. Osmanl~­
cadan ,aluurut olan .:... li, ,.,. 1i, ~ 11 kelime-
Ier kendi im1Alar:ile yaz11cWdarmdan ve arap-
~ada .:.. peltek (s) ye, V" inee (s) ye ve v' dlT. Bunlar bir 'di,le Yazlhrbu. lkinci ve
Ju,l,q (s) ye tekabül ettiginden öz Türkc,cnic, üc;üncü ',e~iler az kullamhr. Ke,ide an-
(illce, s) li kelimelerl erapc<aya ittibaan V" le, cak di,ten sonra konabilir.
(kahn 5) ii kelimeleri de ayni suretle V" ile
San = ~)l __ ~;~
yazdmaga ba,lanmlftll'.
Azeri leh~sile ve Kazan tivesile yazllml9 ve Sank =: ~)l_ - JUl... gibi.
bu lehc,e He ,ivenin hakim oldugu yerlerde arap ~unu 00 i~aret edelim v' sadl kesreli
harflerlle basllm., kitaplarda gerek inee, gerek aral>C<a kelimelerin esresi Türkc,ede (i) yerine
kahn (s) foneminin IJ' ile gösterilmi~ oldugunu (1) halindedir.
görürüz. ~ fifat (al'a~a) slfat gibi..
80

dir. Sonda !lek-li:

gibi.

Ortada llekli :

sarf, ,t" "

Ilrf,
. 1\ ~ A,.~
~
kJlSU,

~~ / . / ""

malraf,

taaadduk,
 81

Imti"l,

klima,

mutebubul,

mUllafa .
• alu,

. 18.

lurre •
~ = 0

lira,

- dAd
u....e,
. Bu harf araptya kelimeiere mahsustur.
Osmanhcad ll klsa olarak dat deniT. Bu
harfin araptyada telaffuzu pek az z fone-
mini de ihtiva eden kahn (d) dir. Ha-
aojan, reke ve huruf-u med ile hecelenir, .sakin
de olur. Osmanhcada daha tyok z, nadi-
ren d sesile söylenir. Yazl ~ckilleri sad' m
lfekilleri gibidir. D:id'ln üstünde bir nok-

.J~.d>~
taSt vardar.

aanaar,

~~~
zarar (darar),

kai..,

~~ bama, zaya ( dl),B, )

6
H~

., -' .. .,/~
•

e
} •
"- .~ A
.
durub, ~ ~
..,,;
dlfda'

"
j\~ darr,
L:~C,~ nadiret.

,
madrub,
adud (adut),

, /. ., ..,
.......
...
-
)-Y'a~...A
magdub,
mudga,

muzi (mudi). add,

IZrar (Idrar),
~ra
.. )
.~
~

.dUd Hl.

Arapc;anm tecvidi baklmmdan braplar

ic;in bile telaffuzu en zor olan Aarf budur.
[Bu sebepten Hazreti Muhammedi .....;\
I.::
.)lAl~ ~!..j~. = afsahu men nataka bicl •
did = dadl en jyi söyliyen) diye . öv-
hazret (hadret), mü,lerdir. ]

[1] Parantez ic;indeki ~ mukabi1ler , halis 81'ap

telaffuzunu, parantez haricindek.iler Osmanltca
okunu~ ~klini göstermt'ktedir. Tek kallihgl 0-
mu21r ( mudir) , lanlar, ara~ada ,ve Osmanhcada ny ni surelle
okunmaktadlr. Bu degl~i klikler ~vemizin iClI-

blwr.
 83

19. YaZl ,ekilleri: Yalmz. halfts ve ortada

ve sonda olmak üzere dört tür)üdür: Yal-

mz ,ekli:

Ba,ta ,ekli de böyledir. Diger harf

sonuna t.3klhr. Ortada ,ekli:
T ta'
Osmanhcada adl tI du. Bu harf
arap~aya ma~sustur. Hareke. huruf-u med
ve huruf-u imli ile hecelenir. sa-
kin de olur. Bu harfin yazlmlZd3. kar~lhgl
T olmakla benber te ve . dal dan claha
kahn ve daha dolgundur. Gerc;i l:u Sonda ,ekli:

ü~ harfin ü~ü de =bir mahrec;ten <;lkar.

fakat slfatlarmda hrkeder.

ter, o)~ dere,

du. Hepsi birdEn :

.t abak, ~, dam kelimelcrinde

bu fark a~lktll [1].

[1] Öz Türk~ede bir tek (t) fonemi var,hr.
Arap 'harflerile tarn kar~ili~ ü dir. Osmanl!C'a.

da, ara~dan ahnmI§ olan te li ve h h ke-

Iimeler kendi imlälarile yazlldlklarmdan ve
,
Ja ~
ara~da te inee' (·t) ye. tl kahn (t) ye te-
kabül ettiginden .öz Türk~enin inee (t) 1i k c: _
limeleri araP9aya uyularak te He. kahn (t) li
kelimeleri de ayni suretle 'h He yaZlllna~a
bqlanml§hr.
Tüfek = cl;j
Top = ,:,.,1. gibL Ba:!Jta ve ortadakiler ke,ideli de olurlar
Maamafih bu hususta bau' istisnalar da yok
degildir. Meselä tutam kelimesi rl." "I.- suretillrle manlara dogru, ~ ile yazilmaga bli§lanml~h ..
yaZllarch ki ikinei heeenin balimdaki (t) fone- iranhlar ar~anm h lanm inee ' olarak
mlnin, kalm vokalli oldugu i~in h i1c yaZ!l·· (t), gi'bi telaffuz ederler ':'" JI. = iareb ==
maSI icap edenii. Fakat, totem kelimesi r': j su- tereb •..:..~ ~\ ithläat = ittiIäat gibt Evvelee J.
retinde yauhrdl ki birinel heeenin bali1nc!aki (t) ile yaZllan ve Hk harfi inee (t) fonemine tekabüi
foneminin, kahn vokalli OlmSSl hasebile h He eden ~.:l,.J- kelimesini Tehran suretinde okul'lar
yazIlmasl lazlm gelirdi. ve gittik~e umumile~tirel'ek';' ,.,.ffiCklinde yazs\'-
Bundan ba,ka tl He yaZlldlgl huHc ~ lar. Evvelce u He yaZllan Hk harfi ar:\~a!lIn
= d) okunan h'arfler de vardl, rillt dam, = (J. kabn t) fonemine tekabül eden ~L_\';'!.
t,.1J.= dai, :~~",.l.. dogru gibt Toharistan suretindc teläffuL e~ mcklc ber.\hcl'
Bununla beraber bu gibi kelimeIer SOll za- ~I:-)ti §eklinde de yazmaga ba~laml~lard l r.
84

,,
tar.h, muhhit,

. --, .
bb,

rnattaricI,
 B;)

20. munlazlr,

manzUl·,

z zl'
Bu harf yalnlz arap~a kelim eIere mah·
sustur. Fars~a ve osmanhcada yoktur. Os-
manhcada adl ZI d'iye söylenirdi .. Harekc
ce huruf-u · med He hecelenir. · Sakin ae
j;~ melbuz.
Bu misiallerde görüldügü üzere bu har-
Ein YBZtmlZda kar'lhgl z ise de ~ \J;, • ~ I j
ve /-.I~ gibi kelimeier ayni harfle yaztl-
dlgmdan manalanOl anlamak i~in söziin
geli~ine dikkat etmp.k ikhza eder.

olur. Y BZI tekilleri tl dakiler gibidir. Bu-

nun fula ohrak kolunun !lagmda bir 21.
noktasl vardll. (Tl) dan farkl noktasi-
ledir..

ufer,

[ 1 1 aYln
zdir,
Bu harf arap~ya mahsustur. Türk~e V"

far~ada yoktur. . Osmanhcada adl. aym

dll. Hareke ve huruf-u med He hecele;nir.
sakin de olur. Yazl tekilleri. sülüllte böy-
ledir :
nfül,

1IIw,

mazhar,
1.11 Fonem klymeti hakkmda b<l§ (nraCta
g~n iz.'lhlura müracaaL.
 Bunlardan I. 2. 5 ve 6 küpsüz. diger ~ekillerinde görüldügü üzere kollu hir
Üc;ü hem küplü hem de küpsüz yazlhr. harfe ili,mesi sanat baklmmd3n tt.reih
y alnlz ~ekli: 3 ve 4 ile bunlarm küplü-
olunur. I. 2 ve 7 neiden maadasl ke.t!i-
deli olamazlar. B11 ye<! i ,<e~it aym kelime
te,ekküIler;nin icabma göre kullamhr.
leri, gibi, ba~ta ~ekli: yani her zYJ.n her yerde kulIamimaz. Böy-
le olmakla eraber okumaYl ve manayt
bozacak bir mahiyet arzetmezler.

1. 2. 5 ve 6 du. Ortad~~ekli: 7 inci ~ekil

aSlldlr. Bu. sonda oldugu zaman

ve arab (arap),

ivu,

olur. Ortada ~eklinde de

uzuv,

yazlhr. Maamafih 3 ve 4 üneü ~ekil­

ler ortada ve sonda dahi yazlhrlar

..
~
\'. \ i'rib,

ve bu surette

§eklinde olur ve aym agzl 4 üneü §ekilde i'riz,

d,e yapllabilir. 2, .. ve 6 nm yukan kal-
kan aglZ u~lanmn meseli :

mu'reb,

arif,
 87

22 .

•
muli,

A
e.nu,
., gaym
Türkc;ede gaym denilen bu harf h~r
üC; lisanda da vardlr [2]. Buna ayn-I mu-
olnn nra~a kelimeIer, türkc;ede (i) He, III) t. J
ötre olan ara~a kelimeIer, Türkc;eje (u, ö, 0)
.. ..., He gösterilir.
fUCa t
Ali = J"
fuare = • .J~
Osman = ~I.-~

Ömer = /'
Unvan = .,)'J~ gi~i.
IV. Kelime ve hece. sonlarmdaki meczum
anz, t lar Türk~e kendinden evvelki vokali
- uzun olrutmakJtadlr.
Mälfun - rj...·
Mäh\id ,)*"
ic;timi' - t.~ I
iSUfa = t..:-I
gibi.
eUzü, Sonunda meczum· aym bulunan ke1ime-
V)
lerin TÜl'kc;e ya~lar1nda en son vokalindcn
sonra hemze gibi okunau bir . (kesme = ') i'iS-

, reti konuldugu da vakidir. ibdä' = t.'.,I,.' gibi.

..
VI) Ara~da kelinlelerin ikinci ve daha
•.",\_to.I~..___.C
... id, sonrani hecelerinin ba~mda harekeli bir >lym ve
bu heceden evvelki hecenin sonunda da ·mec-
~
zum bir konsonant bulundugu takdirue bu keli-
meIer Türk harflerile yaZ1ldl~ vakit, aym
lar t n ve m üncü paragraflardaki esaslara
ud tevkifan vokallerle gösterilmekle beraber bir
evvelki hecenin sonunda bulunan konsonantla
bu vokalier arasma bir (kesme = ') i~l"eti kc-
nulur.
Mev'\id = , ) -," JA
mea'ud,
Mel'un w,.J.. gibi..
Bununla beraber lisanm fonetik seyri, bu
kesme i~aretini "kaldl1'maga müteveccihtir :
Meb'lls = mebus == ,:, J"7"
ma'rifet.
.[ I ]
MefUJ = meful -"~ J gibi. J...
[2] Bununla beraber, Türk~deki gaYm ile
arapc;a ve far~adaki gaym lar arasmdn fonem
[1] Ara~anm ~ lan Tür~eye vokall~­ bakJmmdan, fark vardlr "ki bu fark' ~ive layin
rek intikal etmlftir. Ni~klm I) t 1 üstün olan edel'. Ara~anm:' mda ~ ·mahrecine yakmhk
ara~a kelimeIer, türk~ede (a) He, 11) t • esrc hissedilir"

J
 88

ce.rn dahi denilir, hareke, hurul-u rned

ve huruf-u irnlA ile hecelenir, sakin de
olur. Yazi ,ekilleriaym' dakiler vibidir.
Bunun üstünde bir noktasl vardu. Yazl- pva. (UVI.),
mlzda mukabili g ve .g du [I]. Biz . dili-
mizde bu 'harfin sert oh.nlartm kar a ya-
km ve hatta bazan kaf gibi, sakin olan-
lanm da ashndan yumu§ak olarak ok.u-
ruz [21.

..
,,~. ~
C, -Gr :
pyret,
,
J~.. , . ,
q,

pdde, ~~.
~
tajwak,
daPr'ak,
4t

'\k
<J

....
9

~V:.'
'
C tat = dai

. \~
:-U
t! hrii.

~
dlI,

~\1
. pIib (pIip)
. \
." ~'\
~

[11 Meczum gaym'lar türk~ye <I> Ue, ba-

tekeli gnym')ar da (g) iJo! g~mektedlr.
r21 ,,*.' ~~ = Kaybetmek
C'-J oIii,

-
 89

manhcada birinci ·ve ikinci kull.nlhr. Her

ü~ dilde de vardar. H.reke, huruf-u med
ve huruf-u iml. ile hecelenir. S.kin de
alur. Yazlmlzda kar,lhil . F dir.

Yalmz I!ekli:

-
~_----,
....

ortada:
•
A,
23.

aonda: l

F fl'
- -
Ad. ara~d. yanld.it gibi Ei' dar.
rürk~ede Ee. f.r~d. Ei de denir. 0..
-
Hep.i.birden :

ferah, firä',

efrid,
90

"""'
"
...__ .
~)'
- . .~t-_:>-...-~
'"' 0
..
ifrad, füruht,

fireng~

mekfuf, furun
(hnn)

isti'fa' ,
fmldak,

sofra,
istifi' ,

24.

iffet,

••

leU. K kat
Osmanhcads. adl kaf tu. Her üc; lisan-
da vardu. Hece te~kili f-a daki gibidir. A-
s11 farsc;a kelimelerde nadir bulunmakla
feryad, beraber ash arapc;a olup farsc;aya mal
edilmilt kelimelerde c;ok bulunur. Bu ci-
hetin tefriki bazi yerlerde faydah olur.
Bu harfin yazlmlzda mukabili (k) dlT.
Gerc;i bunu alfebemizde ke diye okuyor-

.ferin, sak da ash a~a~bdi\ ~örpceRimiz kd mu-

kabili degil, kahn vokllllerie beraber ka f
mukahilidir (Fonetik izah lar klsmllla b".
 !Il

klnlz) . Arap~a ;

Yalntz ~ ekli:
... ,
,,/.,/-

" ~~ kaclf'r,

c) "
ba ~ ti\ :
-' .
-~
~

'/~~
,
klraet,

.- "'- ./

~ l. ~ .,/.,J..
ortada : QJ~ kudret,

.- .. -
.A ~ .. ~/
•
O~ fark,

sonda:
"- ~
••
ikaar,

akreb,

Görülüyor ki ba~ta.
. 0 rtada §ekilleri fa

dakiler gl'b'd'
I Ir.
Bunun I'k'1 noktasl vardlr.
1-;1-
Yal mz ve. ~onda §ek'n
' I en. fa nm bu lJer._

. den farkhdu.
·I enn
akreb,

" fakr,
 92

Türkc;e:

11
..
, (...ka,
3~
, , In"",

, ,
j-,,~ ~
Eink,
j'"
.d.J kul
nya
koJ,

j~ .. \ el-bakk,
~,

!~\ S1)
'" ~~
iltib.k. kuIak,

Fa~:

~ /... -'
,.. '.. k~
J"6&' 4~ bfes,
:!-'
....
" ./
.-.,.. . ~
• .. J....
~ IL~ 1
.; ,
lS~-, koktu,

~
·"ti
• ,
. kubace,
. ..
l.S~jj
,
}
bnctu,

\
'l\\;
'CS:
-: ,
~
j~~
, ,

-
 -
,
iJtibäk,

K kat in6Uk,

Arapc;ada kM dcnii cn bu har fe Osman-

hcada kef denir. Her üc; dilde kulIanihr.
Hareke. huruf-u med ve huruf-u imla. ile
ht-celenir. sakin de olur.
Esasen arapc;ada bir türlü kM sesi vilr-
dIr Vt; bu kM-] arabl diye me§hurdur.

katib,

fekk

kils, deki kMlar bu cümledendir. Arapc;ada

ba~ka türlü käf müstamel degildir. He-
celerinin hafif veya aglr olmasma ~öre
biraz fark bulunsa bile bu: esasen her
harfte mevcut oldugundan harHn mahi-
~ , yetine ait bir ba~kahk te~kil etmez. AlEa-

. . :~U:~5~3
.. ~
bemizdeki (k) nin ince vokallerle bera-
ber bulunan fonemi budur . ...'L:X k_faIle,

~;- \:. ,ikeste•.;.('j gamke" ": J) küp,

külliyyat,

mekr, tekerlek,

ekrem,
kirpik.
94

ekmek,

girift.

Türkc;edeki m isä lleri:

kertenkele.

Bir de gaf-I farisi denilen ve osm3.nhca

gef diye söylenilen ve yazlmlzda g ile gören,
gästerilen bir kaf daha vardlr ki bu had
Türkc;e il~ Far:;;c;aya mahsustur. Arap c;ao o.;
ku!lanllmaz.. Bunu d :gerinden fark ic;ip. bCl -

ZI kitaplarda ve yazllarda
göz,

:;;ekillerinde <;ifte kolla

bunlar sonrad -; n . sühutet 1C;1n
yazml ~ lclr~a da

olmakla beraber her yazi !?ekl;ne tatoik

edilememi!i ve' hepsi arapc;a kaf resminde
yapll nll ~
-.
7.. ./
..
,
yazllagelmi!itir. Bin:tenaleyh bci!i tarafta
elifba cetvelinde gerek bunu ve gerek
!iimdi gelecek olall kaf-I türki ile s 3glr
kMI aynca göster;!iimiz yazi bakm\1l1"~an
pek hususi bir mahiyette kahr ve cetvel«

gök [I).
~./
suretinde ililvesi ses lisan ba·
T ürkc;ede birl ag .r kaf dige ri keir-I ür-
k i d enile!1 ik~ kid da ha va rd lT : a g lr ka I.;
ktmmdandlr. Bundan do l3Y I burada
käf-I nu ni d e denir ki nun gi b i okunan kaf
hepsini (25) inci SI ra num :ua sl tahtmda d e mektir. Bunun azlml.20a k a~ l.g, (n)
topl a ml~ bulunuyoruz.
Faris: k~.fm farsc;adaki m isall efi:
dir.

I:( ("" gönül ibi. Bu. elif-

(1) Bu bahsin sonundDki nol mUnlc:.aat

girdigar, cd 10 iz..
 9n

zan d a o:uz beli olarak y azllml~ ve ~

. ,-
ba cetvelinde 27 inci olarak .J !!ekl;nin cl ig-c r k iifla r g ih i de okundug~. ta-
rif edtl mckl e ikti fa olun m u!:ilur. Filhaki·
gÖ:iterilm:§li. F akal bazI kilapla rda bun u n ka bi r bakt m dan kolayilk ifade eden bu
da farisi kafl gibi <;ift kolla ve arap<; a i!!aretlerin ilavesi bi r baklmdan da gücr"
gib lek k,,\1a yazllml!ilanna tesadüf o lu·· lük ihdas e l mi~ ve Lil hassa muhtelif ynl
nl:r. <;e~ it l erj ne tatbik crlilememi, olmasl bt:
güc;lügü bir kat daha arhrm\~h . · Mesela
Kaf-I türki" ye gelince: bu da elifba cet-
sü lüste b u be!! türlü kafm hepsi d/': arap-
<;a ~ '> uretleri üze re yazlhr ki biz ·de
velinde 28 inci stradaki burada bu izi takip etmek zaruretindeyiz

Kaf' I nyazl §ekiller'j :

~eklile gösterilen harftir k i buna yumu§ak
kef veya ldH-I yai de denilir. Ve bu k'af
bazan ye gibi bazan da vav. gibi okunur.
Yazlmlzda kar§lhgl d3- bazan g gib i ~ku­
nan ince vokalIi g. bazan da (v) olmu§
olur (Fonetik izahlara müracaat).

Misalleri:

/
/
deiinnen,

ile boru kafl' dtr . ki boru kaI' m yalmz

§eklinden farkl b;ti§ecek harfin icabma
göre kuyrugunun YUk3-T1 veya a§aglolma-
~öven smdan ibarettir . .

Ortada §ekli:

gib: okunurlar.

Bütün bu ;'ahl.,dan anla,.ld.g. üzm

'
Oemanhcada be, türlü kaf kuilamlml' de-
.~
....
.' ......C
_...... V
--~

mektir. Fakat 5öyledigimiz gib i dördün.e

konulan i,aretleri her yerde görm ",k
mümkün oJmadlgmdan umumiyetle heps i
de arapcradaki ;J ~ekli ve bunun diger
yazl !!ekilleri ile yazllmasl tercih olunage ~ ­
mi,tir. Nitekim eski osmanhca kitaplard .:l
harflerin adedi. bazan otuz iki. ba-
!Hi

Sonda §ekli :

keklikligin gölgesi
.,
Karl~j1k misiiller: . ./
geniz,

kerem,

&WUt

mükerrem,

dejerli,
käfil,

~~
,,)
•
~y ~ Kü"im,
- \7 <"
vJ~
, \ luli..

J't
...
1..-/ :)
giriban,

,,
.....,/ .."
\ " ,,-
0""--
-/
deni.all.

~~
".

kütah,
d;' J)) döv~mek ( döiü,mek ,
 97

26 .

L
..• kiremit.

egerli, 11m
L
Arap~a ve fa rs~ada lam, Osmanhca ~ a
lam da denilen bu harf her ü~ lisanda kul-
lamlml~hr, Hareke ile, huruf-u imla ve
huruf-u med ile hecelenir, sakin de olur,
karh,
yazlmlzda kar§lhgl (1) dir.
Yalmz ·§ekli :

göjiialük [1 J•
. [1J Öz ' Türk~ede kahn vokalJerle berabel'
bulunan (k ) lenn arap harflerindeki fonem! J,
ince vokallerle beraber bulunan (k ) lerin { n-

nemi de ~ dir. MalUmdur ki J kalm, ~

iDee bir fonemdir, Ara~a ve far~a kelimeIer-
den kahn vokallerie beraber buliman !l lei
Türk~de J okutmamak ve inee .0kun acagln J
göstermek i~in bu harften sonraki a ve u vo-
kalJerinin üzerine bir ( A i~areti) konur,

Kätip = -:-;1( kafir = )1( kUfe, = .; J)

f\ikUfe = (j,,(",!, gibi.. ArapC;ada (I) ve (0 ) VQ- ba!lta: orlada

kali oJmadlgmdan ara~adan ahpan kelime !er

ic;in bu vokal1er üzerine C) i~reti koymak ihti-
yaci görülmez. Farsc;ada (I) vokali esasen yok-
tur. (0) vokali ic;in de C) i~rt:ti koymaga W- sonda:
zllm görülmemittir.
b) MalUm oldugu ü~ere , Türkc;ede (g) harfi
kahn vokallerle beraber kahn , inee vokallerle
be!'aber inee okunur. Fnrsa9Qdan ahn a n ve bu-
~lnda vcya hecelerinin ha!ilndu !l = g) h a r-
fir.den sonra a ve u vokallerl bulunan kelilT' l! -
ler, Tükc;ede inee okunmak ic;in bu vokallcri ll
üzerine hir r) inccltm.c ) i1iul'(~t i kOllulma k su-
retile YUZlhr (0) voklili ilc beraber bulunen ~ = g) le:'j
Gavc .. • J~ GirdiJ.:u J' ir:onhllir da kulm okud\lklan i~in Türkc;eyc
Niguh iden ..J..l:A J(; Guya nnkillcrindc (0) voknli üzcl'inc (A) i~rcti koy-

!!Ibi. m:Ji{u Iüzum yoklul',

98

dIT.

Leyl - üI - leyal

Ba§ta ve ortada lilm. yalmz ism-i cclille

mahsus oimak Uzere digerlerinden klsa elyak.
yani ü<; nokta uzunlugunda olmak üzer~:

L.U

utJj §eklinde yazlhr.

aalwe,

Leyla,
~ leb •

.. - •
,
~ Iimen, ::]0..
•
lebaleb,

\ ~

~ lüb (b),
'J\ eli,

, .
jU ~
leyäJ,

- ala,

~~ leyali,
.J-0
, alAI.
 Z7.

bülbül,

M Mim
A;apc;a ve farsc;ada adl mim . Osman
hcada mim olan bu harf her üc;: dilde klll-
lallllml~t\r . Hareke jle med ve imla harf-
lule,
ierile hecf!1enir. sakin de olur. Yazlmlz -
da kar!?lhgl (tn) dir.

Yalmz §eklj :

limon,

kelle,

beUi,

Ortada:

Anadolulu,

\,
~JI'~~
\.\ .. Rumelili,
inee vokallerle inee, kahn vokalJerie k ah n oku-

, , , nur. Arap<;a ve farsc;;adan alman harekeli

ihtiva eden kelimelerde bu harf, uzun fe th<ll,
(medli) veya zammeli ise Türkc;;ede UZUIl fel -
J yi

- h ay a tekGbül eden (a) nm, zammeye mukahil

olan (u) nun üzerine bir
konulur.
C) ineeltme i~I'E'11

Lakin - .JC! Laie '1

aUak bullak [I J. Siläh - (?"- MeslUi I
'- J --
111 Ar;,p,OI Vl' 100r"c:,dOl J k·r u:oill1a iIlC(' - Huiü! ~l y> Siläbe ~')I..-
-
d ir. BazI gilrp dillcrindr: de büyl cdir. Türkc;;cdc gibi.
t 00 .

mum,
&>nda :

~';ß;. mumaaeyb.

menle.

memerr,
müternmim.

m ive (fa~),
) meyve ( türk~e),

mimrna,
samed,
-~

memleket ,
~em,

.. •

~
rnlras,
,im,ir,
 1 () 1

,
ö
o y. müleyemmen,

fim.

saJ11me,
erkam.

. ./
28.
dem,

denlbedem,

dÜlnur,
N NOn
Adl arapc;a ve farsc;ada nun. Osmanit-
cada nun dur. Her üc; dilde vardtr. h .. -
loeke. huruf-u med ve huruf-u i:lllcl ile he-
demir, celenir. sakin de olur. Yazlmlzda kar~tllgl
(n) dir.

Yalntz lJek1i:

.. J\
ahm,
, ikinciye ra gibi nUll dt>n ;ro Ba~ta \'t'

ortada ~ekli benill ha~ta ve ortadC\ ~t> kil ­

lernin ayntdtr. Nunun bir noktasl üstün-
sahm,
de bulunur. (be harfine bakllllz).

Sund" ~e kli :

meymune,
102
kuyrugu . kesikler
s on h3rh u
da son
kelim.,,;"
satn zaman yazlhrlac.
b lunduklan
,
~C_-=
.. __
.., kill .

nedret,

nllnkör,

." r , • •
nidi., nüve, uL ~ fincan,

nadir, ende!",

anne,

an'ane,

nme,

m:nare,

nun.

tenvm , 29.

ncrmin,

v V3v

av 0 m illIlI -
IInnllm'~lIr.
fa rsc;a d a
Adl arapc;a ve d k
I üc;ündc t" 11

..,
'" •
nik, d V3V 0 up . d laLiloll:
ca • imJa ha d l."n .n 0 •
1
Hece ' med,
1 b . 1<\,
b ' ke h mco 0 .• ,I.: !1 1"I1.lh

gibi ba, I ao ma Irk 'l III('cl vey illl I'

..
ol dui(una gore ha eie.
 tos
harElerile hecelenir. sakin de olur. Yazl-
\\ ) ~ ,
mlzda kar,lhgl (v) dir.
Vav münEaslI harflerden oidugu ic;in
yalnlZ ve sonda olmak üzere ilti ,ekli var- ~ß.. yuva, ili'
~J
,
dir. S::lüst yalnlz §ekli ikidir :
,.e/
üWke, c.Sf~ da'va,
't

Ba,lta
rette:
bir harfin sonuna biti,tigi 9\.0

(;i/
.".) vecben,

§eklinde yine ik:dir. I(uyrugu klvnlt ola-

~}
' Y:-~
, vücuben,

nm kaftan farltl ac;Ik olmakla beraber

vaVIn noktasl da yoktur. e/
~ß. bivechin,
~. ~

dalti vavlar gibi n ve daldaki tbit~t:.

lerin hakiki ittisal olmadlgl ittisal inHsal

:Q\
. elyevm,

bahsinde arzedilmi,ti.

Vav harn hece harflanndan oldugunc. ~ -.:

verd, vird,
~)J
göre:

~ \"a,
6J
, vi.

, vu, 0
0
-'"
:) , eve,
.J~ viricI.

e
JJ
.. \
Ver vur,
mevrUc:l, .
104
harekeli olur :

vav, dürmek,
var,

durmak,

viren.

.., Arap~ada manah harflerden oldugu

dÜdme•

takdirde: Müatakil bir kelime mahiyetin-

Imli harflerinden olduiuna göre, ba~­
ta bulunmaz, ya ortada veya sonda bulu·
nur. Yani kendlsinden önee simit h ;r
harf bulur.ur, bu takdirde evvelki harf
inee veya kahn, yaYgln veya büzgün oku-
nur :
de bulunur. Ibtidiiyye (bllJlangt~). ka-
sem {yemin}, ve atf (b aglama) ilh ..
gibi) yerine göre muhtelif tanda kulla·
mhr. Bunlardan dilimizde ancak atf ve
kasem Ilustmlan vardu. (Ka.em vavlan,
bazt luli§el~~ ke.n melerle beraber
arapfYadan intikal etmi§tir).

orgü,

gibi.
Arap~ada iptidaiye ve ka.em vavla.n ,
arap~a ve türk~ede (ister eümleleri. is-
ter kelimeleri baglas:n) atf vavlan üstün
oku.n ur.

F ar~ya geline.e
a) lki eümleyi biribirine bagladtgt za·
man .J üstün okunur. (~ii:rde vezin ie,,--
ou auali fÖyle IOr kelimelerinde 01-
bt olarak buan bu kaideni n dlflna c;wl-
dugu gibi. dlgt. apitda geleceji feleilde kelimeyi
kelimeye baghyan.J kaideSine uyuld\!-
Kendinden sonra gelen harf birder.
gu vakidir ) .
iula oldugu takdirde bunlarda da iki
b) Iki kelimeyi b jribirine· bagladtit za-
ihtimal vardu: Ya 0 hatfler kimilen vav·. ,man:
'Jn örteaile birükte okunurlar : I. Birinci keltmen in IOnunda vokal ola.n
v' A'.J " ~ I] harflerinden ba.tka bir
• harf varaa bu kelimto.nin aonu ötreli oku-
~, nur J löylenmez. lkinei ltelime aynen

[1 ] Sonund.( ~'.J I\)den biri bulunan kell-

meye ara~ da mu' tell, bulurun!,yan a sahih de-
njr ve bu U~ harte . he.rl - I illet. denir. OsmAn-
bca dD bunlar da vardu . Türlt~ Itel lmelerde bu
ört, yahut bir k.lml aakin diierleri haller bulu nm o.z.
 öOl

,öylenir: Arapc;ada ve fauc;ada h.' denilen bu

horf her üc; liaanda vardl1. O.manlleada he

ab ü heva de denir. Heca harflerinden oIdugu gibi

gibi.
11. Bil'inci kelirnenin sonunda vokal
olan bu dört harEten ilk üc;ü varaa. birinci
ve ikinci kelime oldugu gibi, aradaki atE
vaVI da ötre olarak okunur.
• lerine Aid izahata müraeaat.)
(e - a) vokali vazifeai görniek üzere ü.-
tÜR alameti olara'k, ihuruf-u .imladart da
olur. (Vokaller bah.ine baklD1z).
Hece harfl olduiu takdirde arapc;a ve
fanM;ada hareke ve huruf-u med He türk-
~ede bunlardan ba,ka huruf-u iml. ile de
hecelenir. Saltin .cIahi olur (. ve t harf-

.. ""...,4;\~
tlL...- f \P bane vü Üfane,
"
IlI. Birinci kelimenin 80nunda vokal
olim IS varsa iki türlü okunur: 1) ~ed­ beclef,
dem ise Il parairaftaki kaideye uyulur:
jl,. .J JI;. = haIi vü m&li gibi. 2) §ed-
deli ise birinci paragraftaki kaideye göre
bu lS ötreli okunur. .J söylenmez; ikin- bidi.yet,
ci kelime aynen söylenir:
~.J"~ = fltriyyÜ cibilli gibi.
g.;
Eaki edebiyatumzda bu esaslara riayet
etmek fesabat icabl idi. 'Yavq yavq bu
bäcum,
kat'ilik zaii olmaia ba§lam1§hr. Türk~e­
mizde bu ahf vaVl birc;ok yerlerde hazf
olunur. (Zeyd, Amir, filan ve falan
geIdii.r) gibi. Iltiden fazIa kelime ve
cümlenin biribirine baglanmasl halinde
tekerrürün önüne ge~mek ic;in atf vavmlD
ibdi..
yerine bir virgül (.) koymak sonradan
kaide olmUftur. Fakat bu suretle atfedilel1
ikiden fazla kelimeIerin sonuncusundan
evvel J atf edahm getirmek lizlmd,Y'
«Ahmet, Ali, Hüseyin ve RlZa beni ~o'h
severler... gibi. vehn,
30.

6 ~
Jb ~
febm,

H hl'
 106

eyvah,

alähe.

badiye,

Osmanhcada (e - a) yerinde üstün aJa.

meti olduiu taltdirde harekeaiz olup aü·
ItUn üzre oltunur. 'll.JJ I r.JJdedeID O'nl-
da, .)~ para ( pi.re) • ".; bbn, gibi.
:haüli.', Y llZl teldJlerine geJinc.e: Sülüste he-

~ ..
•
=
hell,
:lin ash yalnlZ baotalci

daima huruf-u mebanidendlr

dir. Bu

(yani SIl-

hirisan,
mettir). Bir de yalmz YazJlan

vardu Iti bu ancak -dunralt okunur ve

.,\~ :_" te'nis ti 11 tekH olaru aynca bir alimet.
~
J ..
bÜfYar,
tir (te bahainde izahl g~itli, müracaat
oluna). F &kat mebani harHeri kelimenin
bir c üz'ü olmak it;barile mümkün oldukc;a

hele,

te1dinde

l~
..., ...., bindiba,
bititik olarek Y&Zllu. Onun ic;.in münEalI1
harElerden IOnra geldig; zaman kabil 01-
duiu kadar tutunarelt

bitiJme suretile:
refih

l
 1117

.onda J' lJ' "

(Lr.. Bu son !iekil satlT sonu~da VI! SÖZ
biliminde kullamhr. Ba!1taki ve ortadakt
heler ke§ideli de olur.

~ harfl esasen k o nson a nt (sam:it) 31.

muttasll harflerden cldugu ic;in ba~ta. 0,'-

tada v e 'sonda muhtelif §ek:Ilerde yazl-
iabildigi gibi yalmz §ekilde yaZIlmasl an-
.:ak münfasI! harflerden sonr~ bulundugu
yerlere münhaslr olacagmdan bunda da

sondaki !?ekli olan ye ben

[ I] Lämelif
Bunun hakkmda yubmda izahaL veril-
m i§ti. ~urada §u kadar söyliyelim ki;
lamelif tabirinin zahirine nazaran bu )'
1:larfinin lam ile elif' den mürek-
bep iki harf oldugu belli ise ·de bunu,n
elifbaya tek bir harf mevkiinde konmasl
mu!? ve aSll olan §ekli sebebi kapahdlT. Bundan maksat so nun-
daki elifi yani bu elifin b ir kelimedeki
mevkiini verolünü anlatmaktH. Zira
bu elif daima sakin oiur . t.sla 'h a-
reke kabul etmez. sü>kun ile ba§lamak
tarzlT:da pek az yazllml~- da mümkün olmadlgmdan mutlaka sa-
gmdaki harfin harekesine dayanarak vü-
cud bula:bilir. ~u halde lamelif denilen
bu 'Y §ekli bu itibarla yazlda görüldügü
tlr.
gibi mürekkep bir harf degil sakin elife
alamet olmu§ olur. Elifbaya konmasl da
Slrf bu itibarladlr. Sonra. bu )' §ekli bir
Ba!?ta !5ek1i : de bazan lam ile e li ften mürekkep ola-
rak iki harf murad olunan yerie rde de
kullamllT k i bu takdirde bu §ekil sade ehf
dt'giI. lam jle eljf yahut I~m ile hemze

dahi olabilir.

.-( - --_... ~-- _. _ -

111 F OI1Ni k hahsilll' baklll17.

 lOB

32.

el-evvel

,)
J~\ el-üla

kelimelerinde görüldügü gibi muhtt!hf

turzlarda: okunur ve bu suretle Y ~ekli
bazan bir, bazan da iki harf mevkiinde
kullamlmaktadlT ki bu cihetin aYlrt edile-
bilmesl t;:ok kelime okumakla mümKün
olabilir.
Yazl ~ekli:
Sülüstt! ba~hca üt;: §ekli vardlT.
jkisi müfred ve münfasll .biri biti§ik
~eklidir.
v yä'
Adl arapc;a ve far~ada ya· . osmanh-
~ada ye olan bu harf huruf-u hecanm
sonuncusudur. Her üc; d il d e de kullaOlhr.
Arapc;a ve f::nsc;ada hareke ile med harf-
lcril e . türkc;ede fazla 0 arak imlä harBe-
rile de hecelen ir. Sakin sah i olur. YaZl-
'mlzda kar~dlgl (y) d ir.
Bu harf huruf-u imlädan ve huruf-u
medden de olduguna göre bulundugu
yerlerde dogru okunahilmesi (<;ln 0 yer-
lerin bilinmesi lazlmdlr.
Ba§ta hulundugu zaman mutlaka h~­
ct. harflerindendir, Binaena leyh kenc :sln-
den sonra ya hece harfle ri nden ya med
harflerinden veya im lä harflennden hin!i
bulunur, Hece harner ' nden biri hulun-
dugu surette kendisi hareke ile h~eJenir.

bir:nci ikinci ~eklidir .

yabya,

Su ,ekiller siyakatten ba§ka bütün yazl-

larda az c;ok muhafaza edilegelmi§ ve
harfin bu infirad halini yazlda . da göze i ·
mek tercih olunmu~tur.
7 aima,

••

an

La bai. ve la .meli' .-

•
 109

yumurta,
yahud,

ye'cuc YÜllJ,

.,/

:'Y.. yevm,
~~' yar veya yar,
••

,~ . /\ ~~
~ .... yeyesü,
"-
.. ..
•• ,.J
yidet.

yardunet,

yakulü,

yap, ,J..J, yol,

yukalü, yordu,

Med veya imla harflerin~en oldugu su-

l"ette ; kelimenin arap~a. fars~a ve türk<;e
olmasma göre muhtelif telaffuz tarzlan
vardtr :
"
. ..
.J.J '., yüz,

yucedü,
yürek,

YUluf,

yörük yoruldu~
 110

# • .,"
yirik,
·U
.. ~
keyl,

.,
-
., ., •
~\.; aleyb,
..
"\,)J., yok,
v· t
.,
'; yo •• k.

y
./

Harekeli (Üstün esre, ötre ve mee-

zum) oldugu zaman heee harflerindendir
Vokal vazifesi gördüg ü zaman türk<;ede
U\
.. ./
iJeyh, ali,

yerine göre (a, i ve 1) ile gösterilir [1 J

j~ ili,
,:: ,
-~
.,
.,
-
...
-'"
.~ ta'rnim.

meyl,

[1] (a) vokaline tekabü! c lÜgi

,
z;\Inan

(~z t&'zim,

"a rapc;ada elif-i maksur e adlTIl ahr .

.\;
S'"
10m bOO,

ala, Ha,
) . ., ./

~ Ioplmmm,

.
ma'na, da'vä,
~
.,~
. h.yh muh.nd,
•
.,
beYkel,

beyuli,
.,
;tlin - iil-a'Li gibi.

bayäl,
.,
 1I 1

tahyil, na,enide, peyniri gibi.

• . '
-. Bununl a bera ber sülüste v e sülüs eejj.

~
sinde oldugu gibi c;an a gm büy ük yazlldlgl
eYI, yerle rde i~ine iki nokta ve bazI yerlerde
• • altma dahi ko n dug u yardi r:

bey, Ali,

Bundan dolaYl ebeed hesab ile [I] yazl-

J.J Veli, ball,

lan tarihlerde I.S her ne suretle yaZl.
Insa yazl1sln mühmd _y ani noktaslZ sa-
yhmaz da noktah harflerden olmak üzere
mu'eem - (müeevher) sayIiIT. Yazl ~eki1-
leri hep bu esas üzerinedir.
hili, baH, Y a lmz ~ekli :

ilh ...

Yazi §ekilleri

6
-'

ye harfi eNsen noktah harfler

dendir. Aneak yalmz ve sonda yazilan

§eklinde ba§1 He ~anagl ilti·

basa mahal hnakmadlgl i~in nokta yerjlli

tutmUlJ oldugundan rgerek güzelI.ik ve ge-
rek okun-;nak ic;in noktaya haeet bnak-
maml'. noktaslz yazllml,hr.
ay,
Ba,ta ve ortada ~ekilleri: .... ve
harflerinin ba§ta ve ortada §ekilleri gi-
bidir. farle noktalanndadu. (Ye) nin nok-
tasl aItmda -ikidir.
Sonda :
yay,

,/"'"

. ,
ya)'1, iJ") J, iki kedi.

•
J" yedi, ,.J tJ.., yedi ktyye,
, • • fl1 itlisal vc infi snl bnhsinde ki h"~iY"j "
bakIOlz.
112

Sonda ye §eddeli veya nisbet (ye) s: o lanlaTi imlä harft gibi e<ekmede n oku l·uz .
oldugu surette ~anagl i~ine veya a ltlna ik; M ese lä ( li de gitti Allah gani gani rah -
nokta koymak eskiden ädet idi ve el jf-t met etsin ; kürsü de bo~ ka ldt) deriz.
maksureden ayut i~in sülüs ve nesiht~ F CI rsyad a nisbet (ye) si böyle okunur.
sonda (ye) lere nokta koymak tercih ed.- Ancak müenneste veya masdariyet haI in-
lirdi. Fakat bunlar bir süsolmak i«<in de- Je te'nis (te) si gelince arap«<adaki gibi
gil, ilübasl defetmek, okunmastm ko- ~edde i1e :
layla~tlTmak ve kelimenin esaSlnJ göster-
•
medeniyyct,
,
m~k !'iindir. Mesela kelimesi-

medeniyye,
rln harekesi, '§eddesi ve noktasJ olmadJ-

glna göre aliyyün,

rnülkiyye,

•
J..; aIa ve All

kelime ve teläffuzlanndan hangisini n •

okunmasl lazlm geldigi ayut edilemez.
Eski g~zel yaztlarda bu gib i iltibash mev- umumiyye,
kilere dikkat ediEr 'veÄnümkün olan §üp-
heler hareke jle defc ~ah~Jhrml~ . Faka t
sonraki yazllarda kaYltslzhkla ihmal edile
wnumiyet,
edile kelimeIer muamma haline gel m i~­
tir.
•
Biz türkler sondaki ~eddeli (ye) le ri
Türk~ede ekseriya bir (ye) li ·lm l~ gibi

• •
okuruz. Meselä medeni,

diye 5Öyleriz. Bunlar arap~ada da fars-

u!C mülki deriz . . Su sondaki (i)

~.ada da türkc;;ede d ortada
;.edd eleri (y e) ler gibi bir (ye) a e YillZlhr
bulunan

ve bir ~dde i ~reti koymakl ' Ir! edilill'.

ler ekseriya ni~bct (,ye) sidir.

• HU II As8
aJiyy, ,.myy, Otuz ik ' veya otUL be~ harfin Arap-
"a. far ~a ve 0 martltcadaki im!i e
)' azt halleri Ve okunma rtlan. sülüs "e

küraiyy gibi böy le asli nel'ilh YUldlaki harf .ekilleri e hususi t't·
Icri muhtelif ceph e lerden epey ce tal. ilitla

le gösterilm ;~ oldu ve olduk<;a zengll1
m 'salierle tatbikatJ yapddl, bu suretle ya ·
dann lisan baklmmdan okunu~lan bah-
si burada hitam buldu. Arhk bundan son-
ra bu gib i hususattan bahsetmiyerek mün.
haslran 1:u harflerin diger yazllardaki
müfred ve mürekkep §ekillerini arzede-
cegiz. Yani yaztlarm SITf yazl baklmmdan
olan okunma klsmlOl tamamhyacaglz. La-
kin ~unu önce kayd-::delim ki bunlan ara
zederken noktah ve mü§abih harflerden
yazlda birbirine qenziyenleri mümkiin 01.
dugu kad!.r azaltarak birer tanesini gös.
termekle iktifa edecegiz. Bundan mak-
sadlmlz ~udur ki harf §ekillerini c;ogalta-
[1] Esklden yaZi karalamalarmm bu ~ekll de
olmasl ve kägldm mümküri mertebc bo!) bml-
kllmamasl tercih olul1ur du. Dir taraftan ihtisusa
,
riayet edilmi~ bir taaft an ialebenin mesaisini
göz önünde tutarak ya Zi SUlln terakki seyr.ini ta-
1 1~
rak zihni ve hafIzaYl ~ekle bogmamak ve
bi ~ak's gÖ7.Ü ve zihni mukayeseci. ara!?tl·
nCI bir kabiliy etle okumaya hazHlamak·
Ur. <;ünkü bu vaziretteki bir okuyucu
hem yoru lmaz hem de belJedig •.,.; metod-
lu beller. Böylc bir bilgi de !?üphesiz ki
saglam olur. Binaenaleyh bundan sonraki
sahifeler: hep bu ciheti göz önünde tuta ·
rak takip (:deliin.
Hem müptediler l~m mütalea ve tetki-
ke ufak bir temrin te§kil etmek. hem d c
a~aglYJ takibe bir hazlThk daha y apmll;
olmak i~in sülüs, nesih. ta'lik. tevki' yazl-
lanm ta~lyan §U iki karalama fotografw ;
dercetmegi muvahk görüyoruz: [1]
kibe imkan veri1mi~ olurdu. Bunlar üzerinde
mütaleaya al1~mak ka::-l~ lk yaZllan okumaya bir
temrin te~iJ eder. YaZilan yalmz terkip sure-
tUe dehil ayni zamanda tahlil suretile de bell.:-
megi kolayar;;hran bu ;1detin ehemmiyeti :l!?i-
kacdlr.
8
114
B) Sülüs IormUl :
Sülüs yaZlnm karmasl olmak üzere ya ·
zllml' bazl yazllara da rastlanu ki bunlar
tevki' den lusmen farkhdarlar. BunJann
esaal aülüs olmakla beraber c;abuk yaZtI-
maldan mütevellit ufak tefek ban degi.
,ilt!ilder arzederlerse de bu ba~kahklafln
"Rat balummdan ehemmiyetleri olsa bile
okumaya asla tesirleri yoktur ve sülüsün
harE tekilleri biljndikten sonra kumalan-
run da okunmalan hjc; bir mü~kilät arzet-
miyeceklerinden bunlar il;in bir nümune
dahi göstf'!rmege lüzum görmedik. Elve-
ri r ki sülü, harfleri bilinmi~ 01 un o aa·
mafih fo~ograflar serisinde bundan bir
kac; nümune de dercl"tmi bulunuyonaz.
C) Sülüa celi.i :
Sülü.ün iri yazalml (celi) d"nile n bir
kJ tnJ daha udlI ki bunun lule.m Itahn 1_
g1 e barf iriligi ic;in bir nihayet "ö.ter.
mek mÜOlkün dejildir. ülü-, ce.IUi vey~
yalOJz celi diye fÖbr~t bulm\!4 ol.n bu YA-
ZlDlD kalanhgl i~tiRla ediline esu kaJeln
üJü~ ~ rdanna tibi olmakl. berah~ ya-
zarken harnerinin t~ülünde Ve .. tu.
konulUfunda . yaZlnJn bu1unac.a,il ywn
göze olan mesafeai - ~Ut ve y.lunlak
ni.beti • he:ap edilerek yanlmA1t liap el.
bgi i"io üJü iin kajdelerinden ayn bu.
'IU al yazma kaideleri. Italern cil eleri.
anat incelilderi v.rdlr. Silh. bunun
girift ve iAtini tipleri ayn bir ittir. Onun
iC; i n (celi) njn YUJlma-,] tamamen ibti.u
ve ukufa muht C;tH . Bur.adalti Uluc&n\i
denecelt it.dar Un-
üze--
.. r'U.,~ bun' n "n\_
mit

slnde de bazi güzel celiler:n toplanml§
oldugunu gör'Üyoruz. Celi yazmm en celi
misiJini görmek i~ ! n Aya ofya müze-
rJ.n deki 0 büyük levhalan ziyaret etme-
lidir. Kazasker Mustafa Inet' in r2] §at-
ran~ veya murabbaat u~ü l;t e r 2] bü üte-
rek yazdlgl hu yazJlann her b iri bir mü.
z;edir diyebiliriz. [I] Hahzamda aldan-
tJuyorsam tahminen }-irmi b~ sene evve l
ölc;tügüm b'u yazJiann kalem ahnh~ otuz
yedi aanllmdir. Ket~besinin kahnhgl da
üc; aantimi gec;er. Bel e kubbenin tam
merkezindeki aZI güzel eelil,e rin ~aheser j
[2] Pad4ah Abdü lmecd z·amamn da '?t~ ­
~ ve 0 Jevhalan kendisine Abd üJ mecid ya p-
Urlnlltu.
[3] $atran~ veya murabbaat usuJ ü: Ufak hi-
yazulln üurine kü~ük mikya sta mu ra bb:Jb r <;i -
ziHr. Sonra diger bir käglda istenilen büyük -
Jükte c;iziJen murabba lann i~ine harfle r:n t:\' -
velkl murabba lum g~ \j gi yerJer e go re i~r(' t
ediie ediJe YaZJ isteniJen ka ho lLk la b üvütülü r ki
buna $atran, usulü den ir.
fl J Küc;ükleri mihrap k ubhesi nin ctra flll -
dakiler ' -ldugu sörlenir.
115
denecek kadar güzeldir.
Celi yazmm tabi oldugu inee sanat he-
saplan okuma bakmllndan bizi alakadar
etmez. sülüs harflerinin bilinmi, olmasl
. ü!üs eeli Jerinin de her c;e§idini Dkumaga
kifayet eder. Ancak sülüs celisi ekseriya
istifli yan i b ir ka~ sahr üzerine ve harflen
bil binne gec;mi§ bir hald e bulundugundan
böyl~ Y2zl i ~rln müleadd:t nümunelerini
görmek la2lmdlr. Maamafih bu..,yazllann
ibaresi e-kseriya 3rapc;.a oldugu cihetle
arapc;.a bilmiyenler bittabi okumakta
mü~külata ugrarlar. Sonra bazi istifli yc.-
zllar vardlr ki a§agldan yukanya bazan
yukandan a~aglya okunurlar ve bazan
Jaha ba~ka tipler d e arzederler.
Maamafih ar§ivde reH yazl meveut 01-
madlgmdan bunu ar§iv yaz.lannm jlk
gc~e!l basit tasnifi arasma koymadlm . fa-
kat umumi bakimdan burada mütalea
etmegi münasip gördüm . Sülüs eelisine
•
biT misiil olmak üzere aS11 kalem kahnhgl
bir bUf;Uk santim kadaT olan a§aglki fo-
:o g rah gt);-:den gec;ir{'bilir iz :
116

Ed.d üny' ... (h) fec'alhi tU (b) [I j
., - Dfier ..titer! .
Celi tabiri yalDJZ .ülüa celi.ine mÜDha-
• r deiildir. Her YUJnID .olmeaa bile kuH,
mub.Uak, reyhani. tevlti', ne.ih, divani.
talik. rik' e aihi bllZl YUllann d. eeHlen
)'8Z1lnu, ve bun1er nevilerinin ' birer kuml
UJ Bunu fÖylc bir beyitle tereeme eUm~ ­
lerdir :
saat-i vahid~r ÖlDr-i cibin
SUh tu'a sarf eyle bemin
addolunmu,tur. Bun:J ifede i~j n de he l
celi nevlnin ismil e me.adi ta'" celiai. celi
divaru. "mi ceW; diY1e an.lml hr. a-
mafih yalruz c eli denildiii urnen batt.t •
lar ara~l!lda .ülü. ce li.al murad o lunur . B ir
YllZlnJn c~ liainj olitum.~ ic;in 0 YazlDln
nev' ine a~ t hAIf tekjJlerinifl bilinmit 01-
maal kafi olduiu gibi ona yalun tiiiel bir
YllZldan da. bu luretle irtifade mümkün-
d ür. Burad. bir miMl o lt:ru!k üz.erre talik
celisi i] e ya.n!mJ" bir levbaD1D fotoirafuu
d e rc.edjyo f'UZ.

-.
~
""C

.
U

-
..a

> -';
..

....."Uo
.
:::1
!-

e) Inc.! ,anlaT :
E.ski yazilann "al('mleTi l>ir tnr"ltan
celiye inl(lläp edel'" n di~er laraftan bi\7.1
kaiem .er bun.un aksine b ir seyir t<i kip
~derek iDee veya gaye'l inee yazmlaT rtd
vücude gelmi,tir Ici bunlann <;'e!!itleTini ta -
rif ve ladat büyük b :r yekUn te,kil e·der.
Bir vumurta üzennl'! Ya.in SIUesi.. b ir
rin" ta'n e .. ine ihliu, h3ttä ratiha sure.si. slg-
dml~ kadar inee olanlan bulundugu
gibi derh.1 okunamlyacak kadar pe" inee.
lerine de lesadüf olunur. Bu Ieabil ya.z:l-
lann I3nal Lymeti ineeHUerindedir.Geli,i
iÜ%el yanlllmIyac.aiI eihetle sanatkar 01·
mJyanlar pet bcc~remezler. En ziyade
nesih , ta'Ük., divani kJrmasl , riJt'a yada .
nrun pelc ineelen ya~1 abilmi~tir. esil.
YUJrun ineeleri binnei derecede ge1::r.
E.skiden muba,Tebeye giden askeT sancak-
larmca ta.lulmak üzere bu yau jle mu haf-
lar ya.nllrmlJ. Bund"n bir nümune eIde
ediemediiimizdeD dc rcedemedik.
f) - Hurda ve Gubari yanlar
Bir y~mln a..SJJ Italeminden ince olmak
üzere "'nld. Y~llmlJ1na "'rma den:r ve
.ülü. brmul, nesih Iclrmasl , ta'hle. lurmasl
gibi nevilc aruhr. Bu "'rma biraz daha
ineeline burd. oluT. Talilc hurdaSl, nesih
hurd .... diye anlhr. Bir de hurdalann tOL
gibi pu inee yanlml,1 ardu' Ic.i pek incc
olmalanndan \cjnaye gubllri tesmiye ed iJ-
mi,lir. T .Iik !rUbariai, nesih gubarisi diiyl'
.ruhr. Ma.mafih gubari deni li nce daho
ziyade neaih ve lal ik gulbari ; halm\ gc r !".
Karmalarda incelik kallOl.k ikioc:i d e r,:-
eede dÜfÜnülür. Gubarilerde dah:l 2;y.l-
de inc el ik dü,ünülü. r Ince yaz.lardil
;uli k.leme riay c't1c beraber incelik d ü.. ii-
nü lür . Sülü. ince.i, lali" incc i.. d iyc
am!.r . Yu".nki ine e yazllard :!n murarll-
mlz d. bunlardll . Bü tün bunbrtl n
lurelle okunabileeei:i dc hu l, rifl 'rdl'l~
IInla,llrT\I' olur.
• J7
.r) - Muh.""." ve Reyhani :
, ' ii lii:ilc' nC'lI:h ara:1lOda mütalea olun.-
i,il .. rk yazllanJa iki!li de muh.kltak ile
r .. yh.an:i d ir. Mllhakkak ve buna labi ol .. n
rr y hani y:.! kaTlda il}lirel olundugu üzere
a k iillll -I siltt' d r. nd i'f . (I) Bunlat )'azma
bilk.mmdan sülü~ten ve birbirinden farkl.
olmakla bera~er sülüs harfleri belIendik-
p:- Iel'! sonTa bu iki yazlOm okunm.l.n ko-
I;; yla"ml!l c-Iur. Esasen muhalkkak kel:me-
s' nin mänaslOdan d a anl8Jllaccaj1 üze.r c
bu y azuun yazark~n kalcminde hiC; bir
fedakärhk yapdmaz, kale.min ve harfle-
rin bütiin hakIeI veri lir. Bu aebepten tca-
h akleuk etmem i~ gizli bir yen. okunma-
slnda ~Jpheye, tereddüde dütür~ek Cö-
zü kapall b ir harfi yoktur. Reybani de
ö ledir. Reyhani , reyhana mensup de-
r,1ektir, harf ~leiUerinin hepai olmasa
bil-., heyet-i mecmU8.S1 rcyb.n ~eiine
b enzetilerek bu ismi alm" olduiunu .öy-
lerler. ~u halde reyhani re~aDUlUl de-
mek gibidir. Buna reyhan d. derleI'.
1uhakkalun harekesi kendi kalemile.
reyhaninin harekesi biraz inee ve batka
bi. "alernie abhr. Bu iki Yazld. c;anakl.r
d a ha düzümsü ve geni, ve Icavuler aülü ..
len daha az ve gözler dai.m:a aC;lk bulunur.
Inee reyhanileT i1k defa balc.hnca biraz
neshe benz:: r gibi gÖTÜnürse de diltkat e-
dilirse farklan anla"lIr. Reyhaninin inces.i,
d\. kahnl j:!"ibid ;r. Ee li f er
1 mu -
hakkakta düz ve toktur, reyhanide i.ae
düzümsü olmakla beraber b araz incedir:
lo;C
\ Muhalcltak aüliUün d.hi
111 7..
118

aall denecek ltadir a,ll bir yazl olma- gibi lük..... yazlhl.r1l ve kua mevrul.,.
Iln& rajmen YU11ma.l .ülü.ten dah.a münhallr ulm.... tll.
zor olduiu ve bazi barßerini ondan Muhakkak YUJ .f1ivde hemen hemen

ayart etmek mü~ü1 bulunduiu ic;in re·
vac;tan dü,mü, ve yava, yava, mevkiiJ-,j
reYMni He .ülüJe te:ketmiftir.
muhakkaktan binz dab. ömürlü kalmakla
beraber bu d ••onrad.n IÜlü. kadar ~k
yaztlmanuttir. E.tkiden mu.aafl.r giizel
Itunaun diye muhallak ve eryhani üe ya.-
ZllllTl\af.. 1. J 1- Rqha~i de eonradan sülü,.
yok gibidir. Rey'hani de bUl nldiyelerin
,urulna burulna .w, !tahiliD.den YUllmtt-
tu. Maamafih aülü.a yUlrun h.nleri bUIn.
Reybani
d ihen b.ic; bir zorluia 't e. . dül edil-
IOnr.
mdt.Wn bu ilr..i YlLZJ)lll d. henea oku~a.
bilu. Fotognflar . ensinde b&Zl nümune-
0-
leI g,ö rülecekt:i r. Btz: bund. reylbanj i1e
Y<\ZL1Dll4 bi r beam eie cl e (-c e tm ekle il lila
edetim.

/
•

Bism-il-lah..iroAhmin-ir-rahlm

i - MiI M",ut1ar : bir Iumu aiden 101. ,d '- er bmu 101.

Müeennl YazJ ~ift yU1 demektir. Bu dan -ja ve yekd,iierine ltam vey.

c;.ift vaziyet hqllCA ik:i türlüdür. Biriai
teklinde lörüldüjü &r;ibi
.yni yazmm, bir da ten yanlDUf ve harf
krin birbirme .irmit bär balde bulunma-
• iJe b.aml olur. Diien. meael& :
d. ,örülduiü tibi yaztnJn
naku I~ bir de ytzJJma.aiJe olu..r.
Her ikiai de bLr .. b:r üz:enne Japaldtit Kihi
_brlar birbiri iizeriDe Urif edilm-ek aue.
tiJ e pye t Iirift bir lan da ,d . ya,palahjl(r.
M iilenni yazllv eberiya IÜ 1- ta '!:ik 1"f'J'-
h.nj, JtjEi ve bUAlann c:elilleri iJ yullm.tt
o\ap rf tnyini mahiyettedirl.r. oll""n .
malan iamci du de dÜfunul n yaalar-
d.r. Burudalj Ulucamide bulunan ( .... -
tat Sefik bey) .n, mu n yUlaJJl e~

ren ,u footirah dercediyonu : FOloj.

(1] Baa reybanUerde liD'I.Tin &.1." .Iu- r.ftu ri ' nd d bU) niimCin I r clah.a
~ da IlK noIrta Iwnnu"tuJ'. lIeJ~eltlir.
 1'20
I~te bu fotografda da görüldügü üzere
müsenna yazllann okunmasl biadyeten
.zordur. Faka t äid olduklan yazi n,e vileri
bilinir ve istiHi yazilar üzerinde aZ ~k nü"
muneler e;örülürse bunlan da okumaJ...
nillbeten kolayla§IT, fakat hala okunama-
ml' müsenna yazilar d-a oldugu söy leniyor
ise ,de böyle bir nümune eIde edemedig!-
mizden bir misal veremiyecegiz.
b) - Tevki' (icaze) :
Bu yazlya (icaze yazlsl) dahi denir.
Tevki', Kamus Sarihi'nin beyanma göre
tafsil vezninde bir nesneyi -vaki' ettirmek
manasmadlT, Bu m :. inasebetle te'sir mana-
sma istimäl olunmu~tur, Bu alaka ile
beratlara, men§urlara ,v resmi mektuplo.-
ra ve emsaline vurulan ni§&na Itlak
olunur, SOnTa medar-l te' si roldugu iC;in
beratlara ve padi§ah emirlerine vaz'u ke-
tide olunan (ni§ane-i padi§ahi) ye lthk
olunur, Hatt-l hümaylina, tugra ve aahh-I
vüzeraya, hüccetleer yaz1lan hakim
imzalanna da medar-l te' sir oldukn i<;in
tevki' denir .. Vakfiyelerin ba,lannda ve
ekseriya noktaslZ olarak gördügümüz ya-
zllar ve hakim imzaan bunun birer misa-
lidir. Nihayet bu tevki'lerin yazhdlkla!l
yazl nev' ine de (tevki') denilmi§tir. l,te
burada tevki' yazlSI bu mtmaya olandlr.
Bu yazl sonralan bir vesika.run baläsma,
altma veya yanma kaydedilen serlevha,
hami§, zeyl, dekrenar, haleme gibi mev-
kjlerde kullantlmaga ba,lanml§ ve bu su-
retle taammüm ederek her türlü muhar-
feratta kuHamlabilir yazllardan olmulJtur.
Netekim cskiden mUllhedel~r , süferana·,
meleri, devlet mukaveleleri gibi muhar-
rer3t bu yazl ile yazllmak adet olmlJ§tur.
Mahkemelerden sadlr olmu§ birc;ok vak-
Eiye auretlerinde de bu YazJlann muhte-
lif tipte nümuneleri görü.ür.
tcaze denilmeaine gelince: YaZl tahsi.
lini ikmal eden talebenin icazetname
(diploma) olarak kendi yazdlklan ya7.l-
lan ahma hocalart tarafmdan - ba,kul-
ncl yazi talim etmek -,fe yazdlgl yaz;lara
ket,eheaiOl yani imzasml koymak ic;in izin
ve icazet verdilderini tevaik etmek üze-
re _ yazllan imzali yazllann tevlti' yazl-
"--- -
siyl,e y az!1ma lan ädet o lml1~ v e bu m ünD. -
sebetle hattatlar ara~lDda (icaze) d iye
§öhret bulmu§tur. Maamahh ta ' lik y azJ
icazetnameleri altlanna YazJlanlaTl:l Ince
ta'lik ile yazllmasl da adet idi.
An~ivdc adetc;e nesiht,e n som'a gelen
tcvki'in neshe nazaran okunmasl Hk ba-
kl§ta bircu daha zor 'görünür. En iptidcli
tevki' harBeri muhteli f tipler arzettigi
halde son zamanlarda bazan ufak sülÜJ!
gib' yaz1lmJ~ baz.a n ca nesih ile sülüsün
mezcinden ha.sll olmu§ m ü rekkep b ' r nev i
gibi bir haie getiri.1mi:,tir. Kalem inin e.saSl
hakkmda (Aklam-I sitte) de söz gec;mi~ti .
Bu YazJ reyhaninin a.ksine bir yazl görü-
nür. Bu sebeple tevk"in ~k ye§Üleri a.ra-
smda nev'ini ilk bakJ§ta tayin etmek ko·-
lay degildir. Nitekim bazJ tevki')ere riki'
diyenler olmu§tur. <;ünkü rika' da bun.~
yalundlr ve esasen o!'a tabidir (Rik'a
bahsine baklDJZ).
,T evki' kalemioin esaSl da kahnh&t oe
olursa olsun süIü~le nesih araSUlda dönel
dola§1T. harflerinin teJekkü.lü de yerine
göre ufak sülü~ ve yerine göre nesih §art-
bnna tilbi olur. Mesela
vav harf; nin ba~i
nesih, , gerlS] ufak sülüs tavnru gösterir ve
baZI bllsusiyetleri de vardlT. Ic.azenin neos-
na benzemiyen harHeri aS11 nesih har-
finden biraz bÜYÜ.kc;e, sülüse benz:iyen
harHeri de a51I süjüsten küc;ük - sülüs
kumasl veya ince sü lüs gibi - olur. Onuo
ic;in yazmm uml.l1lli görünü ~ü bir ba.k~
ufak sülü::l, bir b.a.lu~ nesih kokusu ve nr..
Sü iüs yazmlO harfleri bir "eya iki veya
dCiha zjyade satu üZc tine YllZllabiür. Ica-
zede ise b ir vey,a iki salu üzerine girift
o Iarak YazJln. Maamafi h giri ft olml-
yan ve b: ~ satn üzerine yaztlan icazele:: r de
vardlr. Nesih ise asien b ir satlr üze rinr
y azlhr. Bund a n. Bnla§lhr ki leue YQZJSl
yerine göre SÜlÜ3 sal m yerine Rör~ ne,ih
-salm takip eder. Binaenaleyh horf vc
sallr le4.kil i haklmlndan sü lüa. re}'hani ve
nesih ari\8 lnd mü lalea olunabil ir, B II
su retle b · la r ft a n ü. tün d ek i ya", l. r
 121

benzerken bir tarefl n, e alttndaki ne!>hl\ yeti vataa da okumav. .al. te.iri yok.
kUC;lyor gib:d ir. Bun uII'd beraber kendiM tur.
muh us b ir <;Ahmt d:\. goze c;arpar durur. Tarihi olduk~ e.ki o.lan bu Y&Unln
Ancalc y;uantn ve yaZlftn huauslyetinden tarih boyunea 0 kadar ~k feaJi vard.r
gelen bazI sebeplerd~n dolayt bu yaltmtr.l ki esaalan haltlunda mal6matl olrmyanla,
farketmek yani nev' ini tayin eylemek her birini ayn b ire; nevi zanned ebltirl er,
biraz zorea görünür. T evlc.i' in görülme j Si.il üs ve neaih harileri hakhnd. bilaUi
nesihin OkUnmUlnl, neahin bilinmeai de o!anlar ia<! ufak biir mümare.eden sonn.
tevki' iin ogrenilmesini k 'llay la.§ uraru se- bu yazlYl da itolayltk.la okuyabjlWer. Su
beplerdendir. Yani di,li ve gözlü harneri kadar var k.i eakilenne doiru ...lknk~
nesha , bacaku ve c;.acaklt hadleri bazan ~orluk artar. En son yazt1a.n tevki'ler b~
reybaniye . bazan da sülüse, küplü harflel; yaztrun ol.gunl&.fIIll' tdtilleridir. HaJ4e-
de ekaeriYd sülüse lca.c;.a.r. Yani b UDla ra l~ri de aülüa ve neaih ha.rekelerigibidir.
benzer g ibi g'örünür de yine benzemiyen hareke.iz mce veya kahn y&%llm1f1a.ruu
yerlen de vardlr. lote bu benzemiyel' d. tesadür oluhur. Bo yazmm müpbih
t:a ral y &Z1.r un !trend i h usu siy ei tdir, B u barfleri atJlcUktan 1Onr& elifbuuu fÖylece
busuaiyeti n ya.z:ma bahoundan ehemm:- tJözdren ie9rmek münuip olur :

Lak :n burada funu ka dedelim ki baD görülmez. Y 8Zl umumi bir mahiyet ..:i-
tevlt.!· yaztlannda neaäh harAerinden k3- dlutan onra ameli bahmdan ban fay-

n,ttnlml' bulunur. Bu hali bilmeyrenler _0 al ar mülahazaaiye böyle iatihda.mla.r

jlk bakt,ta mütkjläta dü,ebi lirl er. Maa- Yb Pllmt,br,

mafib bu gib i baller e.k.i tevlc.i'lerde pek Bu yazt Ue yaztlau, bir byit ömeii:
1 2~
OkunUfU :
Sabak. teyh-ul-harem mekki Ebubelcir
pafa bazret1eri evkahndan olup Hare-
rneyn-i §Uifeyn fukaritsma mqrut b~'J'
DAn 0:U2.bin ~ uemUmdan her S~­
ne yedi bin aJc~ .une olaraIk ,g önderi]e.
2 - NEStH Y AZI
Bu yazl. al1ivin kolay okunmakta b io
nne; ve c;oldukta üc;üncü derecede bul u-
nan. yazllanndandtr. kalernl esasen sülüs
kalenUne tibä<lir. ~ fark ile k i harfte n ,
eereyan esnasmda kalenUn bir klS1TII ta yy
ve nehedimek :;uretiyle yazllu ve -ba frle r
t~ltküll~rinde bu nisbette yeru b ir kis -
veye "bürünürler. CPlun ic;in harfler sülüs
flarfleria in b :r nevi u fal rn l~1 gö rünrnekle
~raber kendi hususiyetini tayin eden
tartJan ve vaslElan da baizdi r. Bu nd ~n
dQlaYl bütün harflerinde oldugu gibi
ZlnlD umumi heyetinde de kend ine rnah -
IUS bir t~kkül göri!n ü r, bunun la be"r a b er
aü;ü.le c;ok sIlo bir "alAkul vardH. Bu
b .. lumdart neaih, s ülüsün yerin~ ikarn(!
edilmit b ir yUl addoJunabit r. Nesih d e-
nilme.inin ikinci bi~ aebebi de bu 01_ gc-
rektir. Siribirine 'oenzeyi,teri rnese l.ä , u
i1&:; .h uhe
.._
~
,
"" ' I
6
görüld iigij g.:b i ka·
' .?
~
lemlet in in aY'n i esa sa m '1. ne id o lmulnd n
ayrlh,leri dIA ccreyan ni.betlerinin d~ i.t
m it bulunnl'la.lDdand'f. e. ih It alern! .ü lii
k.lemin in ü~te biri ke d u d. r, ve me e !'
nc .. ih hat!. d. sülü. blUInIß ü<; te biri nj.·
befnde ufi aJmJ Ur. eylJler d e 0 ni~-e ll .....
d is . e djier harfleri d e ayn ...... uUn I
edeT,
~ /~
..
- ,~ _~
~
.' .'.?'
: tek,ill e . d e bu mü .
na!c betJe n m ü', ..iled e m üm~i ndü .
esib YazJn n It e:o d i n e bi.. g"Ü:ze I!;i; e
b e raber d igeT yanlarll n.urall k a temi nin
cer,e yarunda barf1erinin siir' atle e mun -
lazam _ureUA: busülün e elve rit1 bi r :hsJ
va rd u . Yanj bJlrfler, Ikal e,m jn ce re .. n
a ra.smdan doillrlcen n:ZllJn lJlrtDJ bOZ"llna-
mik i ~n sÜl"ate b l.r1lZ e nge.! olu ( Vt
sür' at i kaJeme sank, bilr lr.onl'To l a]tmd o!
_ a ptln rla l. e bu:nd a.n dolaJ'l nes:i.b IU
k adar sür' a d e yazlln ya Zll.J n olumma
bbiliy e h n i de mu h a f1l<%.a ed e r. B:r rt ile
-i k eli melc r yan ., YlUl lmamL, ..' c. . r. d .
ya. b :,~ k a b iT y aZl ru n lu. lem i It a n ta nlmam
v e:ya Ita lern cilvc.i lt..h iJ ind en bir Anat
iJive ed ilme mil 01 n. C r~ i ...;It· y
b t g' b i yauler d <;Z"bu..k . LI"d ma-
. mü ajd i ler d bu I rd a ~ r a. ar1hk~
h iL, m e d c.- 81rt. r v e ' n lmm ci hel i 0 1); •
h e ll e azah r, aihl.~ t.e bu i j h.a l b ' rbi-
rini da im .. Ico · .. hy. ·.. ve o ll!)'".ru 1'1"
der. On un i-rin n ih kend O 'n il be 'kil e r
kadar Ii.bu k )·ud. LI v
(' 0\ d ltoytellinTl
ger yaztlardan z.'; y ad .. (uJ. fCV ~ bu1rna-
.mIn yaJt m Rbeplerl nd n ir-i i de b\ om
g ere.krn.
ülü Y U l bah nd h -c m,... 11 fI m ü-
nn. r:be lil t' n ,h in d <;0 harf t'\u mu n d~ri
r(i rii lm ii, lu o ru ..ijm ut 0 h. .
I Ii k nd. d r .~ d me
01111
'"'
d ' '' lnd n ~. b u h. f'l d.l ..yu l f1 m u t-
1,,1 lur d. ' r )l' U ' ,1 .h\u
 128

d~ bu görü kali g~lmez. Bu a.ebeb le hi&T't- okuyueunun ara,bnea Közüne barakmalc:

~ltillerin i bir de Itendi ltadrolu i9nde luretiJ.e kaydedeeeiiz ki yukanda ge~en

j(örmemLz muvahk olacaktar. An,cak bu binlerce tele:~ lIt!ri bir inzab.t altmda hlfz

I,arflerin mütabiblerilli atmale: ve bu eihe- ve mütalea kolaylait haatl olabilsin.

..
tin t.kdirini yuhnda aöy1edigim iz giS;

'/ /
o
•

Bu ituelterin YUllmaaanda ea.. n~

hin kendi kalemile yanlm.ua ve YU1larhn
barfl!eiinde olduiu gi bi kaleminin ü~te
biri,n in tiyyedilmeäidir. Sondaki h ilil de-
de görunüI UI gibi. O~üncüsünde

rillen '-' iJa,re t yal nlZ bu yaztya

mabRütur. Muvu&ne ve ziynet olarak

y.l ruz bu ifArel k-u Lla.ru1 lnlftu. Um umi ye t_
ie noktamz keFdeler üzeTine konan bu
Mia meyleder. L gibi

:i p.retin bir fiidW de ke,idenin b~a bir

huf olmayap b.a,rfin in:itemmimabndan
bu}undujuna ve binaenaleyb ayn bir
harf olarU okunmamak lmm Keld,iiine
bir .limet olm.uadu. So nl z.amanlarda

haz:J nesih yanlara kü;;ült tirfil V' ip-

reb "onmrya ba,lantnlf iruya.e de _Slnda

mevcut olmadt.itcdan iatim.Ji ADat bakJ- 2) - ~ Bun:.r pe.,
• •
mtnda nbof Körülme:z. Halti müb:r.d
buf itaretleri de pek az k-ullarutau..tn. te. a.e·nin de yalruz tekill eri dir. tkinc:nin
H.n ,.mu.n bafIDa diier bir barfin Ituyruiu tahlma-
dtk~ y&%Ilmaz. her ik.isinm k~deli
ol ..nlan d. vardar. Bir de sond. yalruz
I) - : s..ta ve yalna böyle. (te) y e mahsus olm .." üzere

Son d. ~ t"Vlr~1l yanln ; Binnde Italem ..

,
o dit

Kibi. Ikinciain-
"
(Sülül yanntn te ve
müracaat).
124

Baft. te killeri kelimelennjn IOnlanndaltilerdir. Sond.

..
be teltljnde ve DlettaJid "Iara. ya.ulan

J ~ ~
• • • • le ye Dlah~ olmak ia.ere

I'
• • /• ~
•
~illeri de vudar .

~•
. .)~
• • 3 - [. <., .. v. Iu run d.

• ./ .-./
? .. :. ~
•
,...,
•
~,• yalruz jekilJeridir. noktaLuil~ a)'11'1t e4il:r
leT•

dir.
Ortada
BL!ta:
>-
•
~
•
r\
•
r• ~
•
~
.. ~
• Orad. ~ ~ IODGa:

• •
./

• . .., .• t d",

," //~,A
V' -
-
• •.
./

v' "'..-
. .
~
. dir .

Sonc!. :

., t #
o
...
./
••
-.
1.
• f'V

"
«
 1'25

zel in de yalnlZ ,ddidir.

Sond. ,deli: dir. Bu bua.n

5-
taronda da Y&Z1hr . . Fakat

bu s:urett.e diier bir harf mutJa.ka biti§ Ze ve je nin de ya.lmz §ekilleridir. Sonda :.
mck Iu,m gdir

'9
/./
.., J J
dir-

6-
•
Nn ve flmn y-oun __ L··U
LU
~L en-d-Lr. .B&fta:

< A1ortada : _ ....~ ~

•
7 --
aonda

B...ta: ortada

.anra:
•
$ ( ..... e~

hepai :
126

Bu ~ekilde görüldügü üzere ba~ta ve

• •
ortada. birer d:~ ilave olunur. Yalntz Ve
10 - L
sonda d i ~siz olur.

• • •
ba~ta : ! ortadA

da böyle olupkuyrugun.a dige r !:onda:

bir harf takIllr. ortada. hem sag..na

• •
hem soluna. sonda da yalmz sag.na takl h .... ·

Hep!ll birden:

" .. • ••

9-

11-

Ba~ta ve or ada fe den noktasile F.rke-

dil.r.

ortada: ...-...,. ~nd. L Sonda

dir.
hc p!i barden

. ......
"'.-. . . ._",ß-c ~
12 - .:J ....,
,('
>

• ••

s
~ -!l
 127

~L-'
,
1,:
•• •

/4 _

c. ......
, ..",

•
4

., ...,; ;" ~
,-.~

J _
13_ J
{
i

Ji ~ ~
J~
12H

Y;A
/' ,
*,-)jj'J,)
,/
111
..
../ • .,
./

.!~
~

19 -

\
IS - '-, ;J(j b~la ve ort d : be 010' !ibid r
aboda iki DO~ a ard,r

ba§ta ve orta d a: b e nm
. k·1 gibidir. ' onda:

•
Sonda:
~O d ir
d ir .

16- ,J -' kUYTu k!an

... \ :....
../ '--- '---
"- -

bazan d iger bir harfe

-=t.>
talular.
., ... ..
J7 ~
•
. '
.
~
;
• .. /
..
iluf-, m runil hb u tl ,j

vTkhn n r

yinni f ir t \ j' \ l

buywdu.
 a - Inee neaib ve nesih kumasl :
esih &~Sl muhafaza edilmek ~artile
yazllan in-:elerine dc inee nesih denir k l
nesih lurmasmdan ba~k.adlr. Bunu iyi an ,
lamak i~ i:l nesih hrmuln , bilmelidir,
Nesih kaleminin ahenkli sür'ati nesib klr-
malanm ~ogurmu~tur , Yani nesih klrmi'l-
~lniln e'Sasl da nesiht:r. Kalt-min cereyanl
biraz Iunl .. ra.k harflt-rine b iraz da.ha. sade-
lik "erilmi~t:ir ki bu sadelik ve yazlnln
harekesi:z olmasl nesih ile inee nesihten
farkill bir alamet olabilir. Bunda nesin-
telO güzellikten biraz fedakarhk yaplla-
Tak sür'atc elclenmi~ gibidir. IDee nesihte
ise bu sadelilc ve fedakirWc yoktur. ~yec
olursa !ormamn incesi olmu§ o:ur.
IUTmaSl biiyütülse yine nesib lurmasl ola-
Tak büyÜT. BUDunia beraber nesih ktrma-
SI haTAerinin esas itibarile nesih harfle-
rinden farHI denecek müstakil bir ~lcli
yohur. Yani barflenndeki bazi bususi-
yetlere ragmen oe 'iUai deg~tirmez., onu;,\
[<;iD Desih harfleri bellendilcten sonra inoe
ve lurma nesihleri okumak husurunda
esa.~n hic; bir mü§lcilit mevcud oEmad.-
g.'1dan aynca harf §elcli gö.stenne.ge lü-
zum yolctur. YaEmz ~unu kaydedelim ki
nesm Iurmul esasen <;irkin nesih demek
degildir. Onun da kendine rnahsu! hi.f
güzelljgi vardu. F aka.t eskiden ameli h.i.-
yatta nesih ~k lcuJlamlml~ ve
beceremiyenler nesih Icumalanna ka~
mJolardu. Bu yüzden ar~ deki Yaz:Jlard a
li:örüldügü gib · okunam. aeak kadar bo-
zuk ve muhtetif lipte bir~k nesih klTma-
l'an vücude ge Lmi~tir ki bunlar j~i n elifba
htnzimine imkin olmadtit ve bunlann da
umanla okunabilec.eii ,üph.esizdir (Fo-
otgraflar aerisindeki nümunelerine müra-
ent) .
3L DtvANl YAZI
Bu yaz~ - lIöylendigine na~aran - Fati-
hin l.tAnbulu fcthinden sonra devld i,le-
minin yijrütülmeai i~in kurdugu (Divan-I
HümayUn) dan c;.lkacak r mi muharre-
ralln ve tutulacak kayadlann aztlmul
1~1n hu ulli luretet icid edilmi~ e bu
sebebl e adma di ani d nilm~tir ki di-
vana mah u az.1 demek olur.
D i ani ve bunun fü.ruah yazllar c;.ep
)'~Z151diyc de yad olunurlar. Maamafih
bir de rik ' a di ani denilell ye t.e vki' :n
dloha adele~mi~i VI'! adeta bir tevki' klr-
m 3S1 eya rika' kirmasl diyebileeegimi~
biT yazi daha yardlr ki bunun divani ve
rik ' a yazdarile hi~ bit münasebeti yoktur,
Ismindeki mü~abehetten dolaYI rik' a ii e
divani'rnin mezcinden has.! OhlU~ bir yazl
zannedileb il eeegi ci"-etle bu iki yaZtnJn
yan1.~ an!a1l11maslna sebep olmamak ic;.in
bu ka,d a,clk i§aretl müna's ip gördük.
Gerek rik'a divam ve gerek rika' yazlSJ
olsun bunlar tevki' yazls. c;crc;.evesi ic;.in-
de müti\ lea olunabilecek yaZ11ar olup ay-
T1ca harE .ekilJen göstermege okuma haa
esih
kltnlDdan hier de, lüzum yoktur.
Di aoi ye gelince: Ar§ivde bu yazi fer-
man , berat gibi münderecabm kaz:Jmaga
ve bozmag-a veya harfini degi~ti nnege im-
'-an buak:lmamasl gözetilen re3mi vesi-
kalarda . hüccetlerde bazJ vakfiye ve ilam-
larda göriilmektedir ki buna nazaran
sonradan devletin amumi yaz.s. oldugu
anla§lhyor. BaZI vesikalarda bu yazulIn
celJi divam ile bjr!ikte ve fakat ayn ayn
o Jarak yazllmJ§lanna da rastltyoruz. Maa-
mafih esli divan! ya7.llann öyl.e muhtelif
c;.~it1en ve kan§lk §ekilleri vardu ki ilk
balu§'ta ayn büer Ile"i zannolunabilirler.
Ce 11 i divantnln zuhurundan lSonradlr ki
bUDU
divani §ekilleri daha olgun bir haie gel-
mi§tir. OnuD i<;in eskileri ile yenileri ara-
smda ha.}; farklar göze ~rpaT. Di 'ani-
mn olgun §ekillerini görmek eskilerinin
dc okunmaSlna yardlm ederse de daha
zi ade esk.ileri üzerinde rnütaJeada buhm-
mak daha faideli olur.
Sü üs kaleminin cereyanma nazardn
sülüs ve nesih kalem.ennin yuva·r1a.k k.-
slmlan divanide azalt.lml~ ve daha ziya-
de düzümsü cihetleri iltiz.am ve tatbik edi-
lerek sür' a ti lemin ic;.in dönüm yerlerind c
e ka.visle.de c;.abuk kmlma ve bükülme.
yumulma hallen ihdas olunmu~tur. Onun
ic;.in di allj kaleminde hakim olan mii-
mcyyiz vUlf; düzlük i~inde kmkltk ve
klsa ka isle cereyanda sür'attk BaZI
harAerinde kalem in akl' hlZI gösterilmek
urelile al em dl esi denilen yc cclli di-
 I B()

vaoid,e daha ~ok tebarüz ettiri l mi~ 0 11\11

genil! kavisli bazI ~ekiller de yapllml~tJr.
ki bu"larm esas yazlya tesiri o lrn adlglJl-
dan ok umaYl gü~l e1tirecek bir mahiy<!tle
degildirler.

t,.retleri :

Müfred vc mürckkcp harf tekilleri :

) d l t~
U~
Vif'

cf ~ ti/

-
 1 :J t

~ b )
• •
J(
tI J ~
y -b ~ ~
(.5 (f
~ ~ Bununla yaz.I:nI§ bir kaYld örnegi

Okunu ~u ; küc;ülm ü ü degil divantnin büyümü§üdür.

Yan· ülü kalemi mt-vkiini ve cereyamm
tzmil v e Geyveye kadar beter IUJ"UIf ve
divaniye b'T:okt.ktan sonra divani kalemi.
daha ileride olanlar ~ de umumen ÜQer
nin tabii cereyaOlna bir yenilik veri~mj "j
hu~ gunlJ \:aet alu:u:nu. muka.rTer olan
c bu yeni cereyana göre divan i cellsinin
ru:z.anu ilcLiz.a.smdan o1maJclan nili bade-
1nII.
divani esas. üzerinden yürünmek sureti!e
harf ~ek il leri ihdas olunmu~tur . lki yazl
a - CeJi divan. harflerinin yanyana mukayesesinden b:.J
Buna d ani celi i dahi denir. lri d'i ani dh et tebarüz eder. Bununla beraber ,ar;,.·
yahut di ani :ri i demektir. ülü ü-ile lannda bariz fark la r da vard.r. Celi di-
IÜJ c e li i t r;a Indaki müna ebet ne i e d i- aninin harfleri ekseri a birbirine girift
vani ile c~li divam ara Indaki müna ebe olarak bir eya ik i s:lhr üzerine aZlh r
de odur. ülüs kaleminin. lakip etligim' 't d i ani i e bir sa IIr üzenne islifIi eya
c er~ nlna naZar81n c.eli d i anl ülü ün Uif iz olarak YI1ZJhr. [v eI in in ha reke-
132

retleri vardlr. Divaninin ise bir iki okutma

i~ar~tinden ba~ka i~areti yoktur. Celi diva-
ninin harf te~ekkülünde kalem cereyam
daha geni~ yan i kavJsler daha a~lk ve
UZun oldugundan harfleri daha büyiik
görünür ve kalemi de divani'ninkinden
kaltn olur. Divanide ise bu cereyan biraz
.( '0
daha kJsa. kavisler daha az ve harElt":
daha ufak ve kmk olur. Ayni kahnhkta
bir kalemlc hem divani hem de ce li di-
vanl yazllqlgml dÜl}iinürsek kahn hk iki-
sinde de bir oldugu halde harflerinin
birbirine benzememesinin sebebi kalem
cereyanmll1 birinde dar birinde geni§ ve
kavislerin ye meyillelin biri~de fazla bi-
rinde az olmasldlr.
Bu yaZlYI ar,ivde hemen hemen yalnlZ
ferman ve berat 8tbi vesik~larda göm-
yoruz. Sebebi de Iüks bir mahiyeti haiz
olmasl ve tahrife müsait bulunmamuldn.
YaZlmn umumi heyetinden ~~'r azamf"t
okunur ve sanki 'sädtr oldugu makamm
Ilzametine bir nif8.n~ sibidir. Y azl1ma~1
zor olan "c bir ,sanllt i,i bulunan bu yazJ
h&.rekeli yazllar i~inde biraz daha zor-
lukla okunan yazllann ba,.nda geHr.
Bunun i~in ·h arflerini mü~bihlerini at-
mak suretile aynea gösteriyoruz :
lpretleri :

.. f

,
"
Müfred ve mürekkep hart tekileri
 133

co
• •••
~ ~4'" • •
..() (?.. ) ~

1(

Ru yaza ile yaztlnut bir kayad ömeii :

134
OkunUfU :
1 - Cenib-l hatik-l kevneyn tekadde-
set zatuhu an-i~-§ebehi vel-misal,
2 - Hazretleri dünyarun mezrea-i
ihiret idügin Resuliyle beyan buyurmu~.
B - Inee divani ve divani kmnasl :
Neshin incesile kumasmda oldugu gibi
divaninm de incesile kumasl birbirinden
farkhdu. Ince divani celi divaninin kar§l-
hiPdlT ve bu inceligin haddi yoktur. Böy-
le olmakla beraber divaninin derece de-
derece küc,;ülmü§üdür. Büyürse yine d :va-
ni olur. divani klfmasl ne kadar büyürs!:'
y.;ae divan i klTmaSl alur. Maamafih san at
baklmmdan biribirinden fark!. bulunan bu
iki yazmm okunmalarmda di .... ani harfleri-
nin bilinmesi kflfi gt-lmekle beraber klfma
§eklini incesinden aYlTt etmek ic;in harf
!}ekillerini aynca göstcrdik.
Divani kumasl sanat fark~ gözetilmek-
sizin ilk nazarda divaninin biraz daha sa-
deJe§mi!l ve lIfalmlll bir klsml görünür ve
olldan daha c;abuk ve kolay da yazlhr.
F akat bu sür' at ve kolayhgl hasebile harf-
leri biribirine eklenmeye c;ok müsaid 01-
:.,\
~
Divan; klrmasile yazdml~ bir kaYld
dugundan bazI yerlerde kelimeleri aYITt
etmek pe~ mül/k il olur. Ve yin'e bu sebeple
t~ hrif ve tak li de de pek müsait deg ildir.
, Bu yaZ:Yl ar§ivde ekseriya vakfiye.
i'lam, ltüccet, berat, ferman, ilmühaber.
tafsil ve emsali vesikalarla bunlann ka.
lannda ve bu kaYldlar etrafmdakl tevkj'
ve tah§iyelerle zeyl ve derkenarlarda gö-
rüyaruz. Ar§ivin <;okl ukta ikinc i derecedc
yazdanndan bulunan bu yazmm okuna-
mlyacak kadar zor "e slkl satJrll olanlan
da vardu·. Hatla ince ve orta k ah mkta
yazdml~ öyle muhtelif tl p l!:'r gö r ülü r ki
bunl an okumak b ir ihtisa s i§i a ddol un ?, -
cak kadar zordur, Onun ic;in gösterec!:'gi -
m :z harf ~ ekilleri nihayet k ü~ük ~apta
b.iT anahtarhk yapmaktan ;leri "aer.,-mez,
Once kalayl anm ögrenmek sanra derece
derece zo d anna ge<;rnek en saglam y o i-
dur. M:.ifred ve mürekkep harf l/e k iller;lli
mÜliabi'hle ri ni atmak suretile a!}aglya der-
cediyoruz ;
, + I' • .
Müfred ve mürekkep harf ,ekilleri
\. )
,I ,"
örn/,,~j :

Okunufu :
~yh-ul-islam Müftiyy-ül-enam
Vt:
rr.oUa Aliyyü-ül-fenari vakh tevliyetinin
evlid-l viluftan Huaamüddin Efendiye
tevcihi varid olan Bab-iia-saade Aia"
tezkiresinin meil-i münifinden müsteban
olmagla bu mahalle ,erb verildi.
4- TA'LIK YAZI
Eski yazIiarm c;e~itleri bahsinde t.a·1.ki:l
füruat-l kuH ile hatt-I pehleviden almrni!?
mürekkep bir yazl olduiu söylenmi~ti.
Bugün ta'lik kendi ba~ma basit bir nCVl
addolunacak kadar tekamül etmill müm·
taz bir haldedir. Ba§h ba~ma bilinmesi
icap eden incelikleri ve diger yazllarda
görülmiyen harf ~ekilleri .Ve kaleminin
seyrinde kendine has bir tavn vardu. Ka-
lemin ilk vaz'l v~ yazarken g ; di~i bir b:\·
kll}a diger yazllardakinin aksine bir bakl-
l}ada onlar gibidir. Yani harflerin b ir sa-
ga biT de sola bakl~lan vardn. Mesela :
gibi. Bununl!l beraber bu iki bakJ,ta umu·
mi bir insicam dahi göze <;arpar. Bundan
dolaYl YUllmasJ. cidden zordur. Her har-
fi"nde biri .. kuli digeri ufki h'a tta aid 01-
mak üzere iki tenazur (kar,Jhkh bakJ,)
' ,/1
v. ~
vardu. j Bu tena-
z:irlar ,akul hattln ufki hat üzerinde kesil?-
tigi yerden itibaren harEi iki müsavi par-
<;aya böler. Ve bu tenazur bir harEin bir
noktahk par~asmdc\dahi görülür. Harfleri
öl<;mekte mebde' bir nokta olup -harfler
umumiyetle ü<; ile bet nokta arasmda dö-
ner dolatu. Dört cezim b-ir nokta itibar
lB5
olunup cezim meyillerin derecesini ta ' YI'
ne hizmet eder. Umumiyetle ke!jidelt'r
iki harf itibar olunur. Maamafih baZI
müstesn3 haIlerde biraz az veya biraz
fazla da olabilir.
Yine 0 ten3zurun ieabl olarak kaien;
c.ereyam biri kelime. digeri sahr te!?kiline
ilid olmak üzere iki sahr (sahr C;izgisi)
takip eyler. Evvelki satn daima kalemin
ilk vaz mdaki zaviyeyi yani cereyan mey-
lini takip eder :
ve harfin
iki: ucundan c;izilecek biri ufki digeri -
mail iki hat. kelimenin bütün harflerinin
tc§ekkülünde ve sahr ic;indeki alacagl
nizarna hakim olur. Birinci kelimenin ü!;-
tünden kaiemin ilk meylin~ .m uvazi oh-
rak gec;en mail hat ikinci ha rEin veya ke·
li~nenin altmdan gec;en mail hath te§kil
eder. Ba§taki harEin aSll yazl satmna meh.
de kabul edilen noktasmdan gec;en ufki
vc müstakim hat istikametinde kelimeie·
rin dlzilmeleri de yazmm umumi nizamml
kurar. Harfleri ve kelimeleri tartan §a·
kuli Ve ufki vemail hatiar ne kadar <;0-
gahrsa c;ogalsm §akuller biribirine.
ufkiler biribirine. mailler biribirine
muvazi bulunur. BaZI müstesna ahvalin
zuhuru bu kaideyi ihlil etmez. ~u
kadar var ki bu müstesna ha'ller sanati!
müteveccih bulunmahdJr. Yani gözelIik
vermiyen istisnai haller mergup deiildir.
Meseli satlT sonundaki harf veya kelime-
nin digerlerine nazaran mJstanndan bio
raz yukanda bulunmasl mergup saYII.m
bu müstesna hallerdtmdi'r.
Ta' lik harflerinin hic; bir haddinde
müstakim hat yoktur. Yani yazl temamen
tedviridir. Öyle ki birinci mIstara teb'an
le~ekkül eden bir harf diger bir harfe hi-
tilimeye mani olacak gibi bir halde niha·
yel bulur: fakat ayni zamanda sahr 1Il1!l-
 13(;

tanna teb' an da umumi heyette gizli bir

biti,me ve bütn yazl yekpare bir kelime
halinde ma'nen birle,mi, bulunur.. t,te /e /
bu yazlya ta'Hk denilmesinin aS11 sebebi
,e
bu iki mistarm birihirine olan bu gizli
alakasma ve kalemin eereyanmd. b~ :.
mlstarlara muaUak bulunmasma i,aret
~ .;IeI A'-
olu gerektir,
F ar~a kelimeIer bu yazl ile daha
e •••
ahenkli yazllar, arap~a ve Türk~e kelime-
Ier onun kadar müsaid degildir. Sülüs VI'!
nesm jle arap~a ve türkc;e kelimeier, di-
va ni ve rik'a ile de türkc;e kelimeIer
I-'
•
r'•
daha ahenkli yazlhrlar.
Ar,ivde ta'lik yazlnan .pek güzellerine
az 'tesadüf ediyoruz. inee ta"ik ve ta'lik
kumasl daha c;oktur. eeli ta'Hk ise ar,i.v- ...., ..
• ~
..
~
de yoktur.
Ipretleri
•• ..
Bu yazlda noktalanndan _bBfka umu-
miyetle bet ipret kullanalml,tar ki hem -'" ~

o:"utmaia hern de tezyine hizmet ederler.

-. •• ••• ••• ~L •• / Ln
.. ?'
•
~ ÜC; noktalardan
•
•
evvelkisi aItta, ikineisi üstte bulunur-. Os-
hin, esre ilBreti ic;jn de iki üstün, iki esre
olaralt da kullanahr. Bazan ötrenin de
kullanddliJ vardlr. Sonradan b8Zl hare-
~•••
~
- .
-keli ta'likler de Y8Zllml,hr Iti har~ltesizle­
.~
•
re nazaran -b unlar bir dereee daha kolay
oltunur. ~/.. •••
Mü&ed ve märekkep harf '-'1J.ri ••

I { •
•
., ••
'n -pi r#
/
,
•
•
~
e:
.e
~
,•

-
 1il 'i

-' . ..A /)

~ ~,/

UU'
~/
,,
• • •
~
•
~

• •
.;" ~./

.v~
••
u
 • • •

~
J J )

J- J u f)
~ ()
••
( ~
.. J
••
~ ,
.. ..
-"'"

.~ ,.. ~ ~
. ~
r1
•• •• ••

/.:... , ,.
Bu yazlda kel?ide li ve hatta ke~id e si2
sin'lerin altina da muvaz en e it;i n Üt; nok·
• • • • ta k oymak adett ir , f"kat her y erd e nm -
h 3kkak k oymak lazlm d eiildir.
J Ta'likl e y~z llm'l$ bir kaYld örnegi :

.
• •• •
~~.~~~J~J bY ;'; ~

Okunu§u :
Derun-j vakfiyyt;-i ma'mulün bthamda
mastur kaffe-i ,urilt ve kuyuduma riäyet
müttoäZ!ir oldukta gaHe-i vakf-, mezku-
rum mutlaka müslüman fakir ' ve miskin-
'ere verile deyu tebyin-i ,urut birle.
a) Ta'lik eelisi :
Ta' likin irisidir, Bu :ril ik ic;in bir had
tayini mümkin degildir. Harfleri ta' Iik ·
harflerini'n aynidir. F ark kallhligmdadl f.
Binaenaley h ta'lik h arfleri görüldükten
sonra celilerini oku;nak ic;in y azi cihetin-
dtn asla b ir zorluk bahis mevzuu olanll-
yacagmdall ay nca h a rf §ekli göstermege
IÜ:Eum yoktur. Ancak bir kac; sattr üzeriFl <!
istifli ve müsenna tarzmda yaztlml§lan
vardlr. bunlann mündericah daha ziyade
arapc;a. farsc;a Ilsanlarla o ldugundan dil
ve imla bi!inmedikc;e okunacak y azllardan
bir netice almmaz. Ta'lik celisine celi ya-
zllar bahsinde bir nümune vermi§tik.
F otograflar serisinde de bir kac; misal
daha görülecektir.
b) - Inee ta'Iik ve ta'lik klrmasl :
lnce ta' lik. ta'l ik in inces~dir . Büyürse
y i"e ta' lik olur. Bunun pek incelerine ta-
. ~
k:;~'; i ' ,,~ßd/ ~~~lP~ ,);;../,,:,-,/
139
lik gubarisi denilir ki büyürse tarn ta'li!.
olmaz, Sanki kalem ucu i'le toz gib i :ncc
olmasmdm~ kinaye olarak bu isim veril-
mi~tir. Ta'lik klrmasmm daha ufagl olmu~
olm, Klrma ta'lik büyütülürse yine klrma
oJarak büyür, Klrm:tsl incesinden daha
c;abuk yazlhr, lnce ta'likte yazmm kaie-
minden fedakarhk yoktur, Klrmasmda ise
ba.zan kendi kaleminden biraz fedakarhk
veya dige~' b ir yazmm kaleminden bira'Z
c;alma bulunur, Yahu t. bazI harfleri ta'lik
bazI harfleinde buna yakm bir yazmtr:
kaleminden hafit" bir ilave bulunur. Fa-
kat ta'lik harfleri görüldükten sonra bun ..
lan okumak kolaydlL .Gerc;:i her yazld"
oldugu gib i i!tikai ittisal suretile yaptlml!?
1/ gibi bir ta-
klm kalem cilveleri kahilinden ~eki llere
Ce ttsadüf olunursa da bunlan bir c;erc;e-
ve ic;ine almak kabil olamadlgmdan böy-
lelerini zamana ve melekeye blrakmak
daha dogru olur. Yan:i "hunlar görü~iill
artmasile kendiliginden halledilecek !1ey-
lerdir.
Ince ~ a'lik ile yazllml§ bir kaYld örneg: :
 140

--
'~!.(')'d;' ~.I, (I;;;~~' ;?r4:J.' ~ I~
. -
:/
6:, / . ) I •. /~ ~ /,
~~';~'rll..,.,~,":" J~~I,. I~,..r:.~..JY
...., . . :, . /
~'~'~(;/{/J.' J~t~";;"d~.-/~; ~
OkunUfU: nub ü buYt.-rduklan Sekhan Aia-
laym
larmdan eafer Aia ibn-i Mustafa mahu-
Emma ba'dü, i§bu kilab-. sthhat msa-
hin tutir ve imlilma bais ve badi oldur nnda bitav'Jhi t..krir-i kelim ve ifade-i
ki M.hruae-i latanbulda Molla Aliyy-ül- anil-merim buyurup silk-i milk-i ..bi-
'mari mahallesinde vaki' konaklannda himde IDÜnselik emvalimden olup buLe-
teref- mukim balen Bab-v.-seadet-it-terife tco Iil-lahis-tamed ifrazeyledigim ~
Ajas. saluD-ül-h:.yrat vel-haaenat devlet- bin kurutumu vakf·. sahib-i su'i ve
lu Betir Aia ibo-i Abdülmennan huret- habs-i ..nb-i meri ie vakf ä babsedäp.
Ieri Media-i ter-i teMf-i Ahmedi ve di-
vin-i din-i münif-i Muhammedide lied- Ta'lik kmnaaile yazllml~ bir kaYld ör-
it-telCili emr-il-vakf-. vet-tekmil mütevelIi negi :

/ / ', , , /
..,J. • , J- _' I • ~ I ' "
h~..--'_,~' ':"""-: ~. ' ' / ~ ' "

j)t ;1;));tJ~)"·~';~; J)/'-: ~w.

A. ;t;~~ f:~v.;?:;;J' ;);;;, ~ ~I
Dir nümune göremiyoruz. Neaih ile ta' l.ik.
ve bunlann kumalan baklunda malUrnat
ViInfm prt ettiii üzre her sene mu-
edindikten · .onra neata' lilrin harflerini
I. "
" JDeVlicI-.,....
.... eamiind'eb' • _--U. 1
.. okUDAr&K
okumak bakloundan aynca gö.termege
mevlid-bana ali tarik-...saIa plle-i vak-
hic; de lüzum yoktur.
fmdan onbet pruf verileceii bu mahalle
terb verildi [ 1 ] •
5 - JUK'A YAZISI
C- N.ta'lik :
Bu yazl barekeaiz olup divani kalemi-
Bir de ne.ib ile ta'likin mezcinden dog- nin biraz daha kt'llaralt huf tekillerinin
mut n ..talik denilen ve talik klnnasm, sadeleftirilmeainden ve kavi. ve rneyille-
dan ba,ka olan rnürt'kkep bir yazl daha rin azalbhp cereyanda süi atin c;oialhl-
vardtr ki barekeli, harekesiz, noktah ve rnaSlndan ibarettir cienilebilir. Rik' ada
noktallzla" da vardtr. Artivde bu yazldan esa. olan rnümeyyiz val1E, harnerin yu-
rl1 Ashnda görülen mevl\id kelimelerinln varlaklagl az, düzlüiii c;ok olmakhr, al11
imlAsI yanhftlr. Dogrusu mevlid oldugu ~in rnakaat da .ür'atle yaZllmalhdlr. <;ünkü
burada 0 5url!t!1! okunmUl VI! Yllzllml~br. bu YUl tenid . mektup, pUIla ve .. ir

müraselät gibi eide sür' atle yazilmasl mat-
hip olan hususat i<;in ihdas olunmu~tur o
Ihdas tarihi malihn ol:nsmakla beraber
divaniden sonra oldugu kuvvetle muhte-
meldir.
Burada bir noktaya temas etmek isti-
yoruz.
Malum oldugu üzere ruk' a, kaglt vr-
deri pan;asl demekti~. Reka' da sür'al
manasmadlr. Bu yazlya eskiden rik'amn
cem'i olarak nka.' derlerdi. Bunu bazllan
rukä' diye o kuyorlarsa da yanh~hr. Biz
a~apc;anm bina-i nevi' ~gasl gibi (rik' a)
ya mshsus olmak üzere sonradan (rik'a)
demi~iz ki. par<;alara. puslalara yazilan
b :r nevi yazl demek olur: Aklaml sittede
g~en nkä', rik' a yazlsmdan tamamen
ba§kadu. ona rik' a denilmemi§tir.
Rlka' tevkie tabi olup tevki' klTmaSml
anduan ve harflerinin c;ogu dar ve küc;ük °
ve düz ve biti§ik yazllan bir nevi YaZldlT.
Okunmasl da 0 yazllann harflerini
belledikten sonra ba~kaca harf §ekü ver-
mege lüzum yoktur. Rik' anm yazma ba-
kimmdan sanat inceligi de bizi -burada
aläkadar etmez.
Gelelim rik' aya
Rik' a. rikä' ve divani klrmasmdan da-
ha c;abuk yazdmaga gayet elveri§lidir.
Harflerinin klsahgl ve düzlügü hasebile
c;abukc;a yazllmaga ve birbirine eklen i-
vermege fazla kabHiyeti vardlr. l~te bu °
haI yazmaYl kolayla~LJrsa bile 0 nisbette
de okumaYl zorl~~hnr. Rik' anm b~ sür-
atle yazllma kabiliyeti rik'a klTmasml do-
gurmu~tur. Vaktile Babaili InrmUI deni-
leu bir yazl Idaha vardl ki rik' a klrmala-
nom en olgun ~ekfidir. Rik'a ile klTmasml
bilmiyenler kIrmalan rik' a zannederler
ve 0 namla söylerler. Son .zamanlarda
rik' a tabiri daha zlyade klTmalannm is~i
vlmu§tu. Ar~ivin c;oklukta üc;üpcü dere-
cede yazllanndan olan ve rik' a diye an 1-
lan yazllann yüzde doksanl rik' a klrma-
aldu. KlTmanm okunabilmesi ic;in rik'C\
harflerinin görülmeai kifayet eder.
Rik' a yazlsmm kalemi cereyamm dai-
ma Ifakuli veya ufki hatta pek yakm bir
tarzda takip eder ve bu 'Sebeble kalem
141
muktal (kesimi) !jakul hattmdan pek az
so)a meyil ile konur. Bu ilk konu!!un ~cl'
kul ve ufki hatlara olan nisbeti bir har-
fin veya kelimenin bütün harflerinin ya-
zl!masmda muhafaza oedilir. Onun i<;in
kaiemi egri veya dogru kesilsin bu nisbet
gözetilerek yaz.!Ir. ABll yazmm kalemine
mahsus olan meyil. cereyanda muhafazii
edilmek üzere harfierinin te~ekkülünde
c;lkl~ ve ini~ zaviyeleri (tevazün zaviye-
leri) yekdigerine müsavi olur.
Bu müsavatm tenazurunu gözeterek
ihdas ~edilt~n harf kavisleri darallT ve
uzunlugu bir noktaYI gec;mez ve her nok-
ta uzunIugunca kavisler mecrasml degi~­
tirir ve c;lkl§ zaviyesi ini~ zaviyesini kar-
§Ilar ve haorfin tenazur esasl bu kar§lla!)-
mada arann.
Rik' a,nm kendi bir noktasl kaleminin
C;lkardlgl tarn noktanm yansldlr. Harfle-
rinin ölc;ülmesinde esas nokta da kendi
noktasldlT. Bunun ilk konu§u ne on isbette
meylediyorsa bütün harflerinin egrilme-
sinde bou nisbet gözetilir. Rik' a yazlsmm
mlstan bir hat üzerinedir ve bu hat nok-
taYl yansmdan bölecek §ekilde ba§lar ki
bunun manäsl kalemin tarn kahnhgl~m en
ziyade bu sahr hattl üzerinden gec;ecegini
göstermektir ~ Kollar ve bacaklar bu ka-
Ylddan müstesnadn. - Onun ic;in narflerin
~akul hattlna dik ogelen en kahn yen mls-
tar hattmO
l n ortasmdan gec;er ve kelimc-
° lerin sahr i~inde birbirine nisbeti de her
harfin kendi mlstarma olan nisbetine gö-
re olur. Mesela birbirine biti§en harflerin
en sonuncunun ortasl mastarm üzerinden
gec;er. Bunun bazI kelimelerde müstesna
tutuldugu da vardlJ.
Rik' a kaleminin de kahn veya ince 01-
masl mahiyetini degi~tirmez. Yalmz kahn
veya ince rik' a denmekle ayut edilir.
Rik' a klTmalan ise kaI emin oldukc;a tao
h!!.vvüle ugraml~ ~ekil!erini muhtevi oldu-
gundan rik'a klrmasl ismini °allJ. Rik'ada
bazI harflerin kalem cilvesi kabilinden
mesela IJ yerinde ~ gibi hususi ~e-
killeri var, Ve bunlar rik' a kaidesint-
pek täbi olmazlar. Bir kelimenin te~ ~kkü l
kabiliyetille göre muhtelif tovularda !Ja-
lunabilir.

{
Me:!elä

li §ekiller haddizatmda rik' aya degil di-

vaniye ve rik' a klrmasma äid hallerdir.
Böyle §ekiller kalemin hlzmdan dogmui,
onlardan d~ klTmq zuhur etmi ~ti r.
Ar§ivde bu yazllardan bü§ka rik' a ktr-
nli::.SI ml divan! klTmasl ml nesta'lik mi
yoksa §U veya bu yazmm yalan yanh~
bir kan§hnlml§1 m; oldugu anla§llamlya-
cak ·kadar bozuk olanlan bulundugugibi
bunlar arasmda bir dereceye kadar kolay-
llkla okunabilerileri de vardlT. F akat si,
yakat gib.i okunmasl cidden zor olan öyle
kan§Jklan da vardlT ki en ~ok mü§kiläta
da bunlarda rastlanmaktadl.r Onun i~in
bunlann okunmasl meleke ve ihtisasa ••
mütevakklf bir i§tir denilebilir.
t,arc'lcri

--,' -' ~ j I' • •

Benzerleri abldlktan sonra mijhed ve

,
mürekkep barf tekilleri t· l
t~
J..
, '
v'-'
 143

r •
,) ,•
, •

J J ,
(
Incesile yazllrm, bir kayit ömeji :

, .
~J.h~J/·V"_V(),;;"";;"
. ;,
, ; / .rV~ ../
, .n)';. tI)
~~\
. ~...J~..,~)
. . ,.. \; .i~ \ ~ "'~" '}.1 ~,. \:...~" ,;,,~
~\ . .. .. .
""\"";J'J)I!\~\J
. t~" \)-}'J;' ~ )\~
, .. \ ~
. j.;,.
" .,-
. .>~:) !/Yf, ~yI'.v~ I ):':7"'V Ja:.J/0,\l)yJ) (

Bu keyulm rik'e Inrmasile yaztlmul!

OkunUllu : "lnütevellide ibtiyaten bifzedilet'~k yetmi,·

Vuku' bulan talep ve iltimas üzerine
nkf-I mezkürun muha.ebeai mütevelli ve
n.zu-I v.klf buzurund. rü'yet edilmi, .e
,ene-i v.klftan bin otuz ak~anm yed-i
.k~nm mütevelli elile irbab ve istirbah
olunmak Üzre re'a-ü1-rnaIe 'zamm ü ilav.
edilmit olduiu muli..ebe terk1reainden
anla'llmaila bu maballe ,erb verildi.
144
6 - styAKAT Y AZISI
Bu yazl ar~ivin c;oklukta ve zorlukt.l
birinci derecedeki yazllam.dandu. Bir
bakll)a rik'a ile divani klfmasmm: bir ba-
kl~a küfi hurdasl ile rik' a kumaslllln bir
mezci gib i bir bakll)li da bütün gördügü-
müz yazllardan bamba§ka bir mahiyette
hususi bir tip gösterir. Ya·z ,lmas, hir de-
receye kadar kolay görünen bu yazmm
okunmasl cidden zor, münhasuan bir
ihtisas il)idir. Siyakat tabirinden de anla-
~llacagl üzer~ yazlh§l kelimelerin ve ma-
kamin icabma tabi, yazamn kalemi sev-
kindeki insafma kalml§, siyak ve sib3.k
karinesile okunabilecek bir yazldu. Bu-
nun zuhur tarihi hakkmda muhtelif riva-
yetler vardu. Selc;ukiler zamamnda buna
benzer bir yazmm mevcudiyetinden de
hahsedilmektedir. F akat bunun. siyakat
oldugunu tevsik edecek elimizde henüz
ka t' i bir delil yoktur.
Maamafih eski kaYldlar üzerinde yapl-
lan tetkikattan siyakatin de oldukc;a eski
oldugu ve muhtelif tarihlerde muhtelif
~ekiller alml~ bulundugu muhakkaktu.
Eskilerini okumak daha zor olmakla.
heraber okunamlyanlan da pek c;oktur
Fakat güzellik baklmmdan eski siyakat·
lann sonrakilerden .üstün oldugu gÖrülür.
Bu yazlda sür' at, ihtisar ve sirriyyetin ha-
kim oldugu anla§llmaktadu. Bunun ilti-
zamma en ba§h saik resmi kaYldla:rm
aiYar nazanndan korunmasldu. Filhaki-
ka bu yazl umumiyetle resmi kaYldlar da
cari olmu~tur. Maliye, Tapu, Evkaf, Dev-
let Arl}iv dairesindeki eski defterler bu-
nun birer delilidir. Bunlar haricinde bu
yazlya az tesadüf olunur,
Siyakat sade görünür bir yazldu. Sa-
deligi kalemindeki tabii ve sür' atH akll}m
icabl olarak harflerinin ufalmllJ ve klsll-
ml~ bulunmasmdan ileri gelmekle hera-
ber harflerinin münferid haldeki §ekillerile
!ahr ic;indeki mürekkep §ekilleri bamba§-
kadll. Harf ba§lan umumiyetle küc;ük.
kollar ve bacaklar klsa, c;anak!ar bazlln
düz ve bazan muka' ar ve kmkh oluT ve
her kelimede az c;ok bir ihtisar me~hud
buJunur, Satlra dizili~inde evvelki kalem
hasisligi 'bir düzüye gitrneyip bazI ke li-
rnelerde ve harflerde kalern aklfma gen i~
bir cümertlik verilerek ba,lar büyük hi>-
caklar uzun, bir harf veya kelime yerine
göre bamba§ka yeni bir klhga sokulrnul!
bulunur. Son.r a kelim~lerde, yazanla n n
hususiyetlerinden dogmul} öyle yabancI-
hklar görülür ki bunlan bir kaide altma
almak mümkin degildir. Nesih kumasl,
.di; ani kumasl, rik' a kumasl ve hatta
kiiH hurdasl gibi bazi yazllarm harf ~e-
killeri az <;ok bir tadil ile siya"kat harfleri
/ arasma kan§t1nlarak yazllmll} oldugundan
siyakatin yalmz elifbasml görmekle mü-
rekkeplerini okumak kolay degildir. Bu
yazlda harflerin ve sahrlann birbirine ya-
km olmasl hemen hemen bir kaide gi-
bidir. Buna fazla baglanan hattat veya
katiplerin yazl§ hususiyetlerinden in?;-
mam eden bazI arazi evsaf ile yazt muh-
telif tipI er a~eder.
Bu yazmm esasmda nokta varsa da
ar§ivdeki siyakatlerin noktaslZ yaztlmala-
Tl noktaslz yazllar bahsinde gec;en sebep·
lerden dolaYl tercih edilmil) ve bunlar
noktahlanndan daha c;ok bulunmu§tur,
Bu hai yazmm klhgml göze bir kat daha
yabancllafhrmakta .ve kelimeIer mesela:
kelimelerinde görüldügü gibi bümiyenler
lc;in bir l}ifre. bir bilmece halini almakta.
dlT. Hele satulannm birbirine gec;mi§ de-
necek kadar slkl olmul bir tahm far~1l
. kelimeIerden müntehap lSulahlaTm klli§e
halinde v~ bazI tadili.tla yazUmll bulun·
masl digeTlerinde görülmiyen biT yaban.
qhk ve gizlilik daha \live etmektedir,
Onun ic;in elifba81nl ve bazi mü rekkep
harf §ekilerini görülmelde bu Y&Zlyt oku·
mak mümkün olsa bile bu okuyu, arzed;.
len sebeplerden dolaYl ayni zamanda
yanhll okumaya da birer lebep tetki! ede-
bilir. Onun ic;in bu cihet bilhana sivtlkat
tahsilinde göz önünde bulundurulma!ll
icap eden mühim bir hUIUI oldu~undan
her halde erbabmdan ögrenilmeli tavsiye
olunur.
 145

Bu yazl arllivde daha ziyade vaklflann "onr muhtelif tipI er gösteren siyakatler
~n eski kaYldlannm ve bunlann ' ge~rmi, üzerinde mütalea imkim azami derec~de
olduklan tevcih ve emsali vakalara iid eIde edilmio demektir. Vaklflar Umurn
tedavül kaYldlannm bulundugu hazine Müdürlügünün bu eserden önce nelfrettig;'
defterleri ismi altmda toplanan defterlerle siyakat yazl.1 adh küc;ük kitap da takip
bunlarm fihristlerinde. eski muhasebC' ediIirse mÜllkilatm c;ogu bertaraf edilmill
koc;an ve defterlerinde ve bazI vakfiye buIunur.
kaYldlannm baI taraflannda. mukataa tf&l'etleri
defterlerinde. mühim muamele evrakmtn,
.
vesikalann. temessüklerin kaYldlanna aid üc; nokta bazan -
!!erhlerde. de~kenarlarda ve emsalinde
görülmektedir ki bu 'defterlerdeki kayid 8uretinde yazlhr.
nakli keyfiyetini de hassaten göz önünde
bulundurmak 18.zundlr. Dolmu~ bir sahi~
feyi ba~a sahiEeye nakletmek l~lm gel-
dikte dolu sahifenin I cilde yakm bir
•
-
yen c;uvaldlZla delinerek be~ on yap- - ••
rak sag veya solda bo~ bulunan bir yere
gec;il? bu delikten 'klrmlZI ·veya .siyah bir bu üc;ü izafet ilaretidir. MeseIa
c;izgi ile iki sahife' tbirbirine baglanm1l bu-
lunur ki bu Sllra vaklf olmlyanlann kaYld ob ~ . \...- J Tersane-i "mire,
taharrisinde ve bilh8.ssa tedavül ' kaYldla-
nnm irtibabnaa 'hata ve mü§kilata dü,e-
cekleri tabiidir.
zirve-i cebel,
Bu izahlardan anlalilacag. ~ere eiya-
katin harf ~killen i~in kat'i surette biT
ölc;ü vermek kabil deiildir. Bunurila, be-
raber bi relifba nümunesi- vermek inikam ~ :,.) karye-i Halil,

da büsbütün kalkml~tIr denemez. Bu muh-

Hemzenin aslt aYln oldugundan hemze
•
teliE ~ekinerin en c;~k teke~r etm~ ola-
j~areti bazan aYln yerinde kullamhr me-
nmdan iktibas edilerek takribi Mr elifha
sela arapc;a an ruye ,okunur ki den de-
tar.zimi ' b,u YazJYl hic; gÖrmemi1ler ic;in
mektir. Nitekim siyakat rakamlannda
bir dereceye kadar faideli olabilir. Hele
aym bu 8uretle de kullamlmllhr.
buraya kadar gec;en yazllar hakklnda ik-
~IZa eden kifi mahimat eIde edildikten Siyakat elifbaa.

"--- v \

'\..
10
146

/
.0 ) 0 ;I'
, .... ~
~
..,
-' (S ~
Mürekkep ,ekilleri :

t? ~ ~ V ., pI' ,J I

-e ... -- e:' t?
>
r s '0'"
L t
..."

u.u . . 44' ~ e:.. ~

V V / ~ {ilJ,/::/: <'
};~ !J ~ \}.I'~ -r I -4 ~
BaZI mürekkep kelime nümuneleri :

-
; \r- Semä Melce'
MühhnmAt - yahut Mlhman

Mühim ) Kamer ,.,...:,..;", MUaeddea

 147

Mahmud
.,;..~ Menner Lahid

11 : IJil-yahu~Celil

Alacalar

~ Abdüllah
Virän - veya - v"iräne

'A~j Murad.iyye ~"J Fodla

~ t Müstafa

~~ hisap

rP' Musa Veli ~ Kayid dönÜDl

0..- Sani
/
...4 Bey
L
Musahhih - veya - Musahbab

~) tsta'nbul ,..u.,l olan

Cerrah - yahut - Cerrahi

Amasya

.. Kasaba
Cüzcü - yahut - Cerci - yahut
Harci - yahut - Cerhl

C Buran

~r yahut

~~l
(';ci
)I Havran
Mahalle Abali

•
"
I \pJ)JI devlrhan

~.: Birlik - vcya - tcrlik . \~p Cüzhan

~ HUal u1 Furun )f~~~ Mürür-u dl'11ir

t.fR

Mürür-u zeman

Katlb-I vakl'

devirhan

\
'Y.:.==~") Kayit ~üde .t..{ Becäye : ~ J Ir' I I n t:!!I Tablb-I Rlmarh,ft;

Fennude
yahut
fcrmuden

Hael Halil Bey

ezan sebeb ki

~===;7~e",,·"" Mushaf-l ~erif

emek yimcz

- -..43.... . ...- ..._ ...... ~)

• ---
Müezzin-i Minäre Viläyet-i Sinop

Süleyman dede merkadi

valZ-1 kürsi

\,
, 4~ Näzlf-l vakif
Becäyc~ es-seyyid Hasan Bin-i 'Ahmed

~ri "t) .
_____ ~.r

Cc~me-I Zeyrek Yakub der Göynük

 149

slyakat rakaml olup arap-

<;a , ~i '..1.>\ ilh, aded isimleri-
Ketebehu Mahmud yan1 nm birinei. ikinei harfleri sonra mertebe
Bunu Mahmud yazdf mertebe digerleri ~ifre olarak ahnmH~ ve
siyakat yazlsiyle hususi bir ~ekil verilerek
siyakat rakaml olarak kullamlml~hr. Bir-
Siyakatle ya:ulmlf bir ka)'ld pmeii
den ona kadar olan adetlerin ~ekilleri
§unlardlr
'------__________~------r_------J\J
~.rt_r· ""':"'---' (,..t l
~_I.J. -l~~ ! --I ,ja ".
)-.ß
\ -'
J

~ .-J/~ .I~J
~J
,
OkunUfU :

Beray-i terlib-i vazaif-i evkaf-I bade-

me-i catni-i ,erif-i merbum Gbi Murad
P&f& der mabal1e-i Akaray der tstanbul.

(Fula malfunat i~in

risine müraeaat oluna.)
fotograHar se- ."
s 6 j

a - RaJaunIlar Ve ay iaimleri
Vaklf kaYlt-lar ar~vinde eski yazllara
iid ba§hca iki türlü rakam kulIanllml§tIr.
Birisi siyakattan maada bütün yazllar ara-
!'mda mü§terek olup slflrdan dcikuza ka-

•
,
da! olan §ekilleri §unlardtr :

\'
Birden on bine kadar olanlan ar§lvm
Haremeyn Hazine Fihristi adh defterin
!onunda aynea yazlh bulunmaktadtr. Si-
yakat rakamlan §u misilde de görüldügü
Üzere derhai bellenemiyeeegi ve zihinde
tutulmalan zor oldugu cihetle her birinin

v yakamla mukabilleri altlannda veya hiza-

launda gösterilmek suretile tanzim edilmi§
bazI eserler v,ardlr, Nitekim 'lstanbul in-
kllip müzesinde bunlann (90) milyona
kadar hayli uzun süren bir cetveliyle
küsurata ve taksimi guremaya iid olanlan
fici ralc-aml bazan: ve daha bazI rakamlan gösteren yazma
ü~ rakarru.
ve tek nsha güzel bir eser vardtr. Bunlan
aynen buraya derce ftrsat bulamadlglmlz-
dan ancak ar~v i§lerine kifayet edeeegi
bazan : ve ba,z an: anla§llan haremeyn defterindeki §ekillerin
bir fotografisini a§ag.ya der~ ile 'jktifa ey-
ledik. Lakin bu görülen ,ekillere her def-
teTde aynen rastlanmaz ve umumi ba-
dört rakaml da ba,zan 'leklinde
klmdan bunlarla iktifa etmek dogTU 01-
yazJ1ml~hr. maz. Hele küsurata Aid olanlanm aynea
Onlar, yüzler, binler, ilh .. adetier bey- s;örmek ieap eder. Bu itibarla Ink,liip
nelmilel rak a mlarda oldugu gibi te~kil Müzeaindeki mezkur eserin aynea tab'l
olunur. <;ok faydah olaeaktn.
 150

Ay iaimleri
Receb - o.-J
ArlJivde ve bilhassa siyakat yazllarm-
na arap~a aylarm isimleri ekseriya birer
~aban - lr
liiEre halinde yazlIJr ki bunlan IJU cetvel-
de görmek kabildir,
Ramazan ~

Muharrem ~

Safer -- - u'
Savval 0
Rebiulevvel --- L
Zilkl'de l.c.
Zilhicce JA
-- - .,J
Rebiulähu
Arap~ada aym jlk gününe •. ~ gurre
Cümadelula ~ !Ion gününe ~ seih denir. Me.el.:
,

Cümadelähire ~
:..r;.I' gurrc-i ~. ~ban'ln gurreai yäni

ibtldas, -...) t: selh-i 13. recep sonu
demek olur.
AYIn birinden onuna kadar olan klsml-
na evail, 1 1 den 20 ye kadar olanlna eva
Slt, 2 1 den 30 a kadanna da evahlr de-
nilir. Ve mesela
Evail-i za,
evihlr-i b, ilh ....
diye yazdlr ve bu üc;ü suasrle zilka' denin
evvelleri, §evvahn ortalan, zilhiccenin
sonlan demek olur. Siyakatla y.azllml§
kaYltlann tarihi umumiyetle hicri yanr
islam tarihidir ki §imdi 1361 inci senedir.
Bunu miladiye tahvil ic;in I!.radaki farka
göre hisap etmek lilzlm gelir. Bu husus-
ta n~redi1mi§ ban eserler mevcud ve on-
lardan istifade her zeman ic;in mümkin
oldugundan tafsiline gec;miyoruz.
Ar§ive iid söyliyeceklerimiz burada
bitti. Umumi baktmdan kuH yazl hakkm-
da da bir kac; kelime söylemek isteriz.
,söyle ki :
B - KUli y8.Z1
KuH yazl esasen vaklf kaYltlar aI§ivin-
de yoktur. Fakat eski eserler meyanmda
Lilhassa celisine c;ok tesadüf olunur. Ni-
tekim Bursa Ulucamünin duvarlan bun-
lara birer mellher gibidir. KuH pek eski
kök yazliardan olmasma ve baZI muhte-
lif tipleri haIen ya§amakta bulunmastna
ragmen devlr devlr c;ok §ekillere girmi~
oldugundan bu yaZi ba§h ba§tna biT a lem-
dir denilse mübalaga edilmemi§ olur. CR-
hiliye devri kuHsi (ls1amdan evvellci de-
vir) Aer-I Saadet, Emeviye, Abbasiye
Selc;uk, Osmanh devri kUfileri gibi birbi-
rinden farkh hususiyetler gösteren nice
,e"illeri vardlr. Celileri gib i inceleri de
aynes görülmege müteva"klf o),\cak mu-
151
hiyettedirler, Diger yazllann zuhurundall
sonra kuH bu ameli zenginligini kaybet-
milJ ve celisi tezyini mahiyette güzel san'-
atlar arasmda hala Y8§amakta bulunmu,-
tUT. F otograflar serisinde bunludan bir
kac; nümuneye rastlanacaktn. Bilhaua pek
eski bir mushaftan [I 1 aJ.dlglmlz sahifele.:
re dikkat ediIirse k6fi hakkmda bir fikir
vermege kifayet eder,
Celi kufilerin bunlara benzemedigi de
yine bu fotograflardaki ba§hklardan an-
la§lln. Sonrs, · bir zamanlar ma'klli ve
kuH celileri aYlrt edilmemi!! ma'klliler
de kuH zannolunarak bu namla yadoluna-
ge;mi§ ise de dogru degildir. Yukanda
da . bir nebze arzedi:digi üzere ma' klli
harflen tamamen düz ve dönüm noktalan
kö§eüdir, Y3ni tamamen 'k übik bir yazl-
du. Kufinin her nevinde ise bundan fark-
h olmak üzere düzlükle beraber yuvar-
l",k. tedvirimsi klslmlar da vardlr ve dö-
nü§ler daha ziyade kavislidir. Ta§, agae;
ve demir j~c;iliklerinde ma' ktli yazlya
c;ok tesadüf oIunur. Fakat bazI i~i!erin
yazldan anlamamalan hasebile kö§eler
kaybedilerek az c;ok tedvirimsi bir haie
konmu§ ve bazi oymaclhk tezyinatt da
ilave olunarak kufiden ayut edilemez bil
haie getirilmi§ ve bu sebeple ma'klli de
kuHnin bir nev'i gibi anla§llagelmi§tir.
Sonra, Selc;uk devrinde ma'klli ile kuH
arasmda bamha.§ka tipi er gösteren öyle
yazllar da ·v ardtr ki ne kuH ne de ma'ktli
olmlyan ve fakat ayni za.manda ikisini de
andlran bu kabil bazI yazllar da umu-
miyetle kuH diye §öhret bulagelmi~tir. Biz
bu ',öhrete dokunmak istemiyoruz, fakat
bu kan§lk ve zengin safahat arasmda ku-
H'yi ögretmegi tekeffül edecek bir harf
§ekli koymaga kendimizi salahiyettar gö-
remiyoruz. Ancak gözü kufiye yakla,tt-
rabilmek üzere fotograflar serisine bir ka~
sahife koymu§ bulunuyoruz. Bunlarda
bazI yuvarlak noktalar iörülür. Bunlar
111 Tirede Necip Pa~a kütüph.aneslne äid
olan ve harekelerln kabulünden sopra (H. 99)
da yazlldlgl söylenen bu kitap haIen Ankarada
Vaklflar Galcrisinde muhafaza ve te~hir olun-
maktadlr.
hHrt"kee!irIer. KUfide ~sasen hareke yok
ike-n sonradan bazllannda ve bilhassa
mushafiarda sühulet i~in hareke kullaml-
m:~hr. Ve bu ha,.ekelerin. harf nokta!a- '
nndnn aYlTt edilmek i~in ba!?ka bir renkte
k onmasl tercih eddirmi~.
Bir yuvarJak nokta harfin tam üstün-
de bulunursa üstün. ahmda bulunursa es-
re. harfin i~ine veya üst kenanna dokunur
bir halde bulunursa ö~redir. Iki yuvarlak
nokta yine bu §artlarla bulunursa slTasilc
iki üstün iki esre ve iki ötredir. ~edde ve
cezim ve med bildigimiz §ekillere yakm-
VI , - MU,kil Yazllarll'i Okunmasl
(Tahlil ve terkip mehde'leri)
Ta yukandan buraya kadar yazdlklan-
ml2. bilindikte nve muhtelif yazi §ekillerine
az csok ithla' hGsIl edilmi§ bulunulduktan
sonra arap harflerinin muhtelif yazllardall
alabildikleri yeni klhklann bircsok tipleli
görülmü~ olacagl cihetle bu görü§ ve bi-
li;'fteki meleke sayesinde kiiH harfleri üze-
rindeki, zaid klslmlan ata ata (yani yazlYI
lahlil ede ede) harflerin aS11 cevherleri-
ni te~kil eden klslmlan eie alarak bunlall
bildigimiz harf §ekillerine zihnen ,yakla!j-
tlra yakla§hra onu adeta yeniden yazar-
casma (yani terkip .e dercesine) yahut bir
kaglt üzerine bildigimiz §ekillere ~evire
«evire mütalea etmek 8uretile okumagd
muvaHak olabiliriz. Yazl nevi'lerinin
harflere. yahut diger sanatlarm aS11 yazl-
ya zammettikleri , veya ondan zayi eyle-
dikleri sabit veya ge~ici vaslflann tamn-
masl (tahlil mebdei). sonra bunlann ara-
smdan aSll yazl nevini veya hususiy~tini
tayin eden sabit vaslflann tanmmasl (tN-
I
kip mebdei) s3yesinde bütün mü~kilah
haJletmek mümkündür. Mesela bir ressa-
mm tablosunda görülen bir yazl resminin
ii:lerinde tetkikat yaphglmlz zamar. bun-
da tersim sanatmm gözettigi tenazur hc-
l!aplanndan dogan 'bir taklm sabit ve ge-
eiei
f
vaslflar bulundugu göze ~arpar . Bu
valilflarla 0 yazl resmi bildigimiz yazl
ljt'kiJlerindcn farkl. bir manzara ile görii-
du. Celi kUfilerde hareke kullan.Imaml~
ancak tezyin ve müvazene i~in bazI zaie!
§ekiller ve harflere fazla hareketler ilave
olunmu§tur ki bunlan bazI yerlerde harf-
lerden lemyiz etmek biraz gü~tür, BlI iti-
barla siyakatten sonra okunmasl m:i!?kil
görünen yazllardan birisi de kiiH ve en-
valdlT denilebilir. Lakin biz bütün bunlan
okunamaz görünen mü~kil yazllar arasma
ahrsak bildigimiz §u veya bu yazmm elif-
basl yardlmile ve tahlil ve terkip mebde-
leri vasltasile hepsini de okumaga mu-
vaHak olabiliriz. ~öyle ki :
lür. Yazl c;arplk ·veya kahn ba§larken ya-
va§ yava§ incelJp gider. Yahut iki kena-
nndan slkl§hnlml§ gibi harfler birbirinin
ic;ine girmi§ görünür. Bu ve emsali vazl-
yetlerde yazmm güzelligi deo okunu§u da
mü§kilatla müterahk bulunur. Böyle yazl-
larm ise elifbasl yoktur. Hakikatte ressam
onu tablosundaki diger §ekiller gibi tersim
etmi§ oldugundan 0 §ekil yazldan ve yaz-
maktan degil. görü§ten ve tersimden gel-
mi§ ve aSll yazlYI az c;ok degi§tirmi§tir.
(Fotograflar serisinde misaller verilrni§-
tir) bu vaziyet ic;nde yazl nevini tayin et-
mek veya okumak veya yazmm güzelligi-
ru, ~irkinligini takdir edebilmek §üphe yok
ki bamba§ka bir i§tir. Bunun gibi bir mü-
hürde görülen ters yazmm veya ters ba-
sllml§ bir mühür yazlsmm. tezhip sure-
tile veya minyatür kabilinden yapl1mu5.
yahut hakkedilmi§. yahut 'da taklit veya
tahrif edilerek yazllml§ veya kopye edil-
mi~ yazdann , istifli, girift. yaztlardan vü-
cuda getirilmi~ eserlerin. okunmasl YC
bunlardaki sanat inceliklerinin takdir edil
mesi grbi mühim ve ince hususlar. hep ar-
zedilen tahJil ve terkip mebdeleri saye-
sin de halledilir. bu mebde'lerden istifa-
de kudreti ne kadar kuvvetli olursa mü~-
kilatm halli de 0 nisbette koJay olur.
Maamafih bunun da iptidai, mutavasSlt,
yi.i ksek ve nihayet ihtisas mertebt"lt"ri
 lr>3

vardu. Bizim de anahtarda okuma yotu venn ve hfiye iibi hUNalan önceden na-
ittihaz ettigimiz bir YllZldan -diierini oku- zar-l dikkate almak ve aiyalt ve sibak
malt eaaat, bu taMil ve terkip mebde'- karinel~ri yardlmile mümkin olduiu ka-
lerine istinad ettirilmi, bulunmaktadlr. dar önce manaYl kavnyaraJc sonr~ ya-
Hülisa mübür, lIDZa ve YIlZl tatbilci gi- zlYa -gec;mek suretiyle okwnaya ~htmak
bi eh I-i vukuEa taalluk eden inee mesele- icap eder. Bu mertebedik m:.i,kil ya-
zllan okumamn bir zaman ve ibtiaas i~­
ler, Hatt-l ~eeri gibi uydurma veya nev'i
olduiunda '1üphe yoktur, Ancak ,unu kay.
m~ulümüz olup ta bildigimiz yaz1lardan
dedelim ki tahlil ve terkip mebde'lerindell
hi~ birine benzetemedigimiz arap harEle-
izami derecede istiEade edebilmek ic;in
nIe YllZllrnq her bangi bir Y&ZlYI bu meb-
yazllann SIrE yazl baklmmdan, lisan ba-
de'Jer yardlmiyle okumaga ~h,mak en
kImmdan ve sanat baklmmdan okunulfla-
sailam yoldur. Likin bu usulü pek girift
nna dair yakmdan bilgi sahibi olmak ~r~­
yazllar üzerinde tatbik edebilmek ic;in
tu ve bu eser~n ameHlik mahiyetini boz-
taillili daha ziyade inceltmek, mensur tnamll olmak i~n mevzuu dt,mda buakl'
yazllarda liaamn nev' ini, sözün mevzuu- lan (yazllann san' at baklmmdan okunu~·
nu, manzum yazllarda Eazla olarak lan) babsini de aynca görmek lazlmgelir.
r

VII - Eski metinlerin IImi Transkripsiyon alfabesinG

göre okunup yazilmasl meselesi

Her alfabe. ancak mensup oldugu milli _dilin fonetik hususiyetini belirtecek
mahiyettedir. Dünya dillerinden hi~ biri nde. bütiin dilleri. btitün leh~e ve ,iveleri.
bütün telaffuz aynhklanm aym zamanda zzpta elveri!ili bir alfabe mevcut degil-
dir. Esasen böylebir alfabeye lüzum da yoktur. imkan da ..
Lüzum yoktur. ~ünkü: her alfabe. bir kav mi zümrenin muayyen bir kültür
camiasl i'$inde yazlp okuma femel mallemcsidi r. Bu manzumeye. yabanci fo-
nemler i~n bir taklm harfler katmak. zii.ittir .
. Imkan da yoktur, '$üilkü: her dilde, foneml t; r siIsiIesi diyebilecegimiz alfabe.
yalmz 0 dilin fonem-Ierine tekabül . ede bilir. Mesela: Arap alfabesinin ' ( J =
=
uymaz. (!I = kaf)
.
kaf) I, fonem klymeti bakllnmdan, hic; bir vak it Türk alfabesinin (k
ta, daha bazI harner de ö yledir. Garp dillerinde de buna
ka) SlOa

benzer fonem aynhklan kulaga '$arpar.

Bütün bunlarla beraber, yazlya ge!.< memi§ muhtelif ,iveierin telaffuz tekille-
rini. m'jmkün oldugu nisbette tamamen veya kismen. zaptetmek veya milli 'a Habe-
lerine uymlyan yabanci harflerle yazllmll/ kelimeleri. yahut tao her hangi bir se-
Leple nel/rine Jüzum görülen eski metinleri. m;lli yazllanna tarn ve dogru olarak
nakleylemek i~in bazi mille tier kendi alfabeleri dl§mda bir taklm hususi ipret-
leri muhtevi alfa-bel~r kullanmaktadlrlar ki, bun3 Transkripsiyon Alfabesi
rilir [I].
ve- .d.
Bu alfabelerden, dogrudan dogruya münferit §ahlslann telaffuzlannda veya
bazI §ive ve lehlrelerde tesadüf edilen muhtelif sesleri yazlY3 nakleylemege ya-
nyan nev'ine Fonetik Transkripaiyon Alfabesi, yabanci bir yaZlOlD ip.retlerini
milli alfabelerdekine nakleylemege yanyan Ire§idine de Metin Tranakripaiyonu
Alf.besi demlir [2].
Yeni Türk harflerinin kabulüne ka da r bizde T ranskripsiyon Alfabesine
ehemmiyet verilmi§ degildi; 0 zamanki alfabe, Arap ve Fars dilleri i~n de kul-
lamlan alfabe idi. Alfabe mü§te'rek olunca. mesele. 0 dilleri az veya ~ok ögren-
mekten ibaret kahyordu. Bu gün. i, degi~mi~tir, Ayn bir 2lfabemiz vardlr. Yeni
harf nesli. Oniversite 8ualanna kadar gel mi, bulunmaktadtr. Bir!.<ok gen~ memur-
lanmlz, eski harflerin yabancIsldlr. Buharflerle yazllml~ olan eaerleri. veaika ve
kaYltian okuyamamaktadlrlar. Halbuki. bunlan okuyup anlamak zarureti. kendilli
gün ge~tik~e daha ~ok hissettirmektedir. Bu husustaki ihtjya~. .I
a) Eaki harfleri ögrenmek. bu harflerle yazllml~ yazllarl okuma melekeai
lc:az~mlinak,
[I 1 Tran8criptlon~ Franslzca bir terimdir. Herkes tarn!mdnn nyncn kul1RßlI~akta olRn bu
teriml blz de 0 suretle kabul ettik; degi~tirmek istcmedik.
12] Metin · Trantikripsiyonu Alfabesi'nin .Trullslitcrasiyon trnnskripsiyonu •.• Nonnall~­
tirllmi'l Metin Transkrlpsiyonu •.. gibl klSlmlurl oldugu gibi, normoll~tiri1mi, metin tronskrlp-
Ilyomll'r~un geni, ve dar manada muhtelif ~kil ICl'i de vnrdlr, Hususi h.;:u-c tl i harilerln kul-
lonJ!rnasr elllHJna dayanan dar mänadu normal k·~tirilml~ trllllskrip5iyon 0Ifol)(>51. ihtlsllSD mü-
te.. lIl.k nt~'1fiyuttu Mimnl edilir ki, biz buna d:\Yl'llllcaglz,
1 155

b) [sk i harflerle yazllml!? olan me tinleri, y eni harflere ~evirmek suretiyle

g;derilir.
Bu yollardan birincisine, Anahtay ' In diger faslllannda temas edilmilitir. Ikinci
yolu, bu bahiste, ana hatlariyle klsaca gö sterecegiz. V e Islam Ansiklopedisi' nin,
neliredilmekte olan Türk~e tercümesinde kabul edilmili olan esaslara riayet ede-
cegiz [2].

[21 Bu bahsi, meselenin mebdeinden itibare n ge~irmi ~ oldu@ safhalara aytl eyn temaS
etmek , metot ve nokta-i nazar fark lanru göster mek suretiyle tafsi1ätland~rmak kabi1se de
::; nahtan rm l.Jn mUlyyen kadrosunu a~mam ? !, h;in mümkün mertebede ktsa tutmaYl münasip
gördü k.
 I - Tran,1rrt".lyoa Alfab~.l ha"flerfn'n •• raa.t
Transkripsiyon Alfabesinde haiflerin S11 aSI, milli alfabemizdeki harflerin smwna
uygundur. Transkripsiyon Alfabesindeki i~aret1i harfler ayn bir Slraya girmez. Bu
hususta harfin alfabemizdeki ~ekli esas' olarak ' kaydedilir. Bonlar ve i~etliler ayru
half saYlhr ve kendiler:nden sonra gelen sesli ve sessiz halflere göre slralamr. Bu
iLbrla Tran~kripsiyon Alfaletir.:n half SHaSI ~öyledir:
1 ) a, ä, ä, ~, a o> ~ 15 ) m
21 b. Q 16 ) n, 1). n, ng
.:; 1 c 17) 0, Ö. 0, Q
4I ~ 181 ö,' 0, Ö, Q
5) d 19 ) p
(.) e. e, C e' e., ~. C 201 r
.
, . f 21 ) 5 , f, ~ 5 (t· yerir.e)
8) g, g, g., g 22 ! ~
9. h, 1), b 231 t, t. t'
10, 1. i, r, I, ! 24 u, 0, u, Ü, \l
11) i. 1, i, j. 25 I . ü, ü, u, " (i
J2 ) i 26 ) v, y, v, w
,
13 ) k, ls. 27) y, y, y
14) I, I 28) Z, ;, i, z, }
11 - f,aretlerln lzah. I
1) - Vokallerin normalden uzun oldutunu gösterir.
2) v Vokallerin normatden Iosa oldutunu anlahr.
3 ) ~ Vokallerin bir az müphem oldutunu bildirir.
4) 0 Vokallerin ölre 'okunacatma alämettir.
5) , Vokallerin d~mü§ oldutunu i§aret eder.
6) Vokallerin eksik veya kusurlu yazdm~ oldutuna delälet eder.
7) • Vokaller arasmda bir arahk bulundutunu gästerir.
8) , Konsonantlann yelile§tiAini bilqirir. .
9 I Konsonantlarm peltek oldutuna i§8ret eder.
10 ) Konsonantlann iizerinde, her birinin ayn hususiyetlerine deJilet eder.
11 ) KonsonantIarm altmda yabmz ~, ,. t i~in kalmhA1, diterleri i~ ayn
ayn hususiyetteri anlahr [.1 ].
111 - TraDakripaiyoa AlfabealDlD Arap .e fan clWerlae ait lauf.
lerle kar,tI.,t.rdma .. z
J) ( I) il , ~ . (I L.:mze) -' [2] 17 )
2) (..,.) b 18 )
.3) _ (0;') p 19)
41 (.:.) h 20)
:5) (.:.) 1'1' 21 )
6; ) (r,) ~ 22)
_.. -. .
_~

( 1 . ' I , J,
_3.-4.--
.. - - Dumara" i,aretler ü.tte, di,erleri alttad.,.
S, 7. 8. \0
[aJ Ib,t. gö.lerilmez. .
 lli7

7) (a) 9 23 ) (.;) f
8) (~ ) ~ 24 ) (..;) 1$
9) (e ) 0 25 ) (!l) k (Arabf kaf)
10) ()) d" ~6 ) ( J) g ( Farisf kM)
11) ("; ) 27 ) ( J) )
~ 'r
12) () r .. 28 ) (r 1 "m
13) (j 1 z .. 29 ) ( ,jl n )-
14) U) 30 ) (i) v, y, w
15) (..r) .s " 31:) (A) h
16 ) (J) ~ . 32 ) (~)
1
y, I
TÜlk~ele§ffii~ \'eye IÜlk~eye yerle~mi~ arap~a ve fars~ keJimelerde bu g'Ünkü
1·arflerimiz kullaruhr Arap~a \'e far~~a fonetik hususiyetlerini ffiuhafaza eden keli-
meier de ise, Yl!kandaki cetvel g~zönfonde ~ululur. 'P j
Not Eu hai fIel den, ( .:.. , .:.. ':.) • j , ) • ) • ..,. • J- '. ~.... .~.: • .J;, ' :d:) huruf-i §emsiyye,
(, \ , '"'"• ~ \:..\-~"-\
r: • - • ~ • ~ • ~ I"'; , J , !J • "I I II' I 'J • " ; -J) hurd-j kameriyyedir. Diberleri 6
arap~ada yoklul'.
IV - Harekeler: ilattlD, e.re, ötre t
ASbilda arap~ metin'ere mahsus olan bu hareke i~aret1erinden yalßlz olarak
kullarulanlan transkripsiyonda eks:k vokal i~aretIeriyle, harfle birlikte bulunanlan
da, harflerle aym kJymette iseler aynca i~aret edilmezler; ayn klymette iseler, gös-
terilirler.
Arap~ metinlerdeki harekelerden üSlün, ~ yerine a: esre, j yerine i; ötre de
I} yerine u ile gästerilir . ..,.". = Sakr, ~ = l:Iilm, -:-,"; = ~urb gibi
Memdut harekeler a., i, u yerine ä, 1, ü suretinde yaZlhr. (L. = sälim, .l;-== sinä',
.rr = Müsa gibi.
Eski fars~a melinlerdeki me~hul vokaller i~in e ve ö kullaruhr.
V - 'eddeU harfler:
~ddeli harfler, (J) la (1.5) harfleri müstesna olmak üzere ~ifte yazlhr_ Bu iki
harf, üstün uzun vokalden sonra ~ifte; esre ve ötre uzun vokalden sonra ise lek
harfle gösterilir. )~ = sinimmär, ~I J\ = awaJ, j~J = dayän. ",_ljl = al-täyyi gibi.
VI - Had-l ta'rlf I
Arap~da haJf-i ta'rif deniien (...11), ister hunif I ~emsiyyeden, ister hurUf-i ka"
meriyyeden evvel o~sun. aynen yazlhr. Su harften· evve! 'c err harflerinden biri varsa
o zaman cerr haIti, harf i ta'rifin ba~ma eklenir. Harf-i tarifle kelime arasma bir (-)
i§areti konur_ ,:-""!;:JI = al-kätibu', .,r •.!. 1 = ~l-§amsu, ":,,t:.Ct~ = bil-kitäbi, ),:.I~ = bil-nüri.
~'J = wal-zul}ä gibi. Maksur elifler (elif gibi okunan .; l~r (ä) ile gösterilir (1).
VB - H. . ""nIer,
r
Has isimler büyük halfle. ba~lar. (t harfiy!e ba~hyan kelimeiere geJince. bu
hart i~in kabul edilmi~ olan i§aret dolaytsiyle kelimenin bu i~aretten soiuaki harfi
majüskül olur. 4;J).cC..1 -= Iskandarünata, / ' Umalu gibi.
VBI - F.~ terldp lIenelen t

Fa)'s~ lerkip kesreleri (-) ile kelimeden aynhr, ':'1,;.1 .~ = ~h-i Iran, I/'JJ )~ ~
yär-i dilärä gibi
[I ) ( Huckc, p>dde, barf-i tarif, ~rr barfleri, burüf-t fCmaiyyc vc ' ".merine, mabv .li'
i~o Auhtano dipr f ••• llanodald inbata ruüraeaat edioiz ).
158

IX -- Te'nl. (4) lerl I

Arap~aya mahsus olan te'nis (.) leri klsa vokalli kelimelerde yazllmaz. Uzun
vokalli kelimelerde yazlilr. ;J~ = I)idda, ;I?, -= I)ayät gibi.
X - Far.c:anln azan (ä) vokaUnden evvel yaZ1bp ta okllnJlllyaD
( J) lerit
Bu gibi kelimekrdeki (,) ler, uzun (ä) vokalinden evvel, 0 kelimenin harf
Ilizisinin üshine yazIimak suretiyle gösteriIir, faht okunmaz. r j}y. = Ijwärezm, ~ I ,;. ....
tl-lee, ... \~;. = tIwäb ... gibi.
XI - OkaDamtyan veya na.tl okunac:aia belli 01811,-.n keUaeler I
Okunamlyan veya nasd okunacagl kesfirilemiyen kelimeierin 'harfleri, yukandak
ce' velde gästeriJen mukabilleri vokalsiz olarak aynen yazdmak suretiyle gösteriJi!
buna T r ans 1 i t e ras i y 0 n usuliyle yaZllma denir.

t:;.\'j\
, ' J ";' '"

~#-J ,~\ ..s/~

,.

.)~JI~; . ~(;iJ\~~)~ ~~·IIJ

JI.,.Jal1

, ,
"
.;.\.a
.-
.jo

A,.ap~a :
A'ü~u bi'lIähi minal · ~ayt~ni 'I-racim.
ßi'smi'IIAhi'l· .ral)mäni'l-rahim~ .
AI·l)amdü li'lllhi rabbi'I-<alemin. X AI-ral)mani'l ·ralaim X Maliki vI\wmi'J-dm. X
lyAka nttbudu wa iyika nasta' in . X. lhdina'l ~irAta'l-ml\sll1l.: "na X Sin;,a'llazina an(-
amla 'alayhi11lgay,.i'l-ma~: übi (alayhim \\ a la '\.Zullin. X Amin, . -
(~ur'~n) In birinci ( ~ür8·) . ~
 I,(ifi nabki min ~ikrä !)abibin wa manzili
Bisikti 'l·liwa bavna ,I·dahüli fa !)awmali.
(l. al·~aY5 - Mu(aUa~)
Afilatu 'I·ra'yi ,anatni 'ani 'I.!!atali
Wa bilyatu 'l·faili zänatni lada 'l·'atali.
Macdi abiran wa macdI awalan ,urra'u
VIa '\·,amsu ra'da 'I-zu!)a ka'J,amsi fi 'J-tafali,
(Al· Tutrl'i)
Wa laysa I$.awluka man ha~a bi iä'irihi
AI·'Urbu ta' rifu man ankarta wa'\-'Acam ..
(LI adri)
Not. Hun1f-i temaiyyeden biri ile ba,hyan kelime.lerden evvel ,elen barf.i tiriflerin idpmh
obaqlu•• anabfarln diter fUlllarind. izab edilmi, bulunmaktadlr. MiDa anla{IIIlD dire barada ill,IIIUIIZ
'11"" tanlGI tercib ettiik.
.: ~;~

~ ":"I? ~ J ~ JI. ()l..

l-CI: J ~jl .; ':'JLA: ~
.. .lä;I. _

.{.I.~,) )~ t; ..,ss. ~ J.> 1.

l.. ('I...Loo :;'".: .:,.Jj .,$ ISi
-~-
(')b ",:,1:.:. ~ .J4 (~ oI!.G t
IJL."l,:. ~~ ~ \p~ .J4jl

-~-
,)r- tJf .~rj !Jf .:.:i~
,)~ .!l),i. J,)-~ ~f

~ l.. -:-!' I~y:. ,,:,;.C f 1 l..

.;-.o~\; ~ ~,~ ;1; ~l:--J.>

- IS-CA ...;.&:i
, -
Saläl}.-i i}äl kucä vu men-i baräb kucä
Bibin tafavut-i reh ez kucä vu tä bekuca.
( l:iäfi~)
Mä der piyäl~ aks-i rub-i yär dideim
Ey bihaber zi Je~~et-i ~urb-i mudäm-i mä.
(l:iäfiJ)
Gem mlke~ed 'inanem men hem ,itäb därem
Ez men duca bigüyid yarän·i §ädumänrä
( 'UrE\)
(A~ibet gurg zäde gurg ,eved
Ger~i bä ädemi buzurg ,eved.
(Sa(di)
Mä eger mektüb nenvlslm r ayb-; mä mekun
D!r miy4n-j räz·j mu,tä~an ~eJem näme!)remest.
(Fayii·i Hindi)
Not r Far~a ~ok ,'efl tlerler ü.tünf, utq~ ü.tünler UIUGea i 0) .aretiade ötre,. pJnD bir
.urelt. 1.laUut C'dilir I .. ~ = pirale = peyöle. ",1'5 - kifir ~ I ifer , ,&\I J =- ri fiaI .. rif.d filM.
F otograflar Serisi
 VIII - FOTOGRAFLAR SERtst

Okuma yolu üzere takip edip buraya kadar geldigimiz esk i y az .I ar ha k k m da

ckuyuculara genill bir tatbikat sanasl arzedebilmek i~in anahtara b ir fo togra fl ar
Eerisi iläve etmegi faideli gördük. Buradaki yazllann ~ogu Vakl f Ka y:t1 ar A r§i-
vinden pek aZI da Bursa U!ucamiine ait yazllardan a lmml§hr . Yaz .J ann ok u ma
yolu üze ~ e tertip edilmesi tercih oJunmull ve bazI kan§lk tip ler de ila ve ed ilmi;jtir.
Bu örneklcrden bazilannm okunl!~lan da aynca gösterilmillti r. Ancak o k uyucula.
nn kendi ~ahllmalanna Ve temrinlerine bir zemin buakdmak üzere baz il a nmn da
okunu§lan bililtizam gösterilmemiljtir.

•
N: 1
 " .....

...
i·. . .
tI
-""

:No: 2
N :4
N:6
 .
. . .- - t-

~ -.~v:':~·S::., .. , .- _t.:: . ;,. . _.~·_ ~I 1-'0_1.·; ,~, ., ~

N :8
N: 9
o
Z
~o: 15
~o: 16
No: 17
No: 18
No: 19
No: 20
No: 21
No: 22
No: 28
~o: 24-
:So: 27
No: 28
No: 30
Xo: 31
~o: 32
No: 33
Xo: 34
Xo: Si'i
No: 37
No: 88
Nq: 41
No: 42
No: 43
No: -!4
No: 45
No: 4G
 ,

No: 47
No: 48
No: 49
No: 50
No: 51
No: 52
o
Z
No: 54
No: 55
l\o: 56
No: 57
No: 58

•
No: 59
 No: 60

-
No ~ 61
No: 68
:No: 65
No: 66
No: 67
No: 68
N o: 60
No: 70
No: 71
N o: 72
No: 78
No: 74
No: 79
No : 80
No : 86
Xo: 87
:So: 88
 No: 89

~ .
• ... j
c
.;
No: 90
No: 91
No: 92
No:9S
~o: 04
No: 95
No. 96
No: 97
 ,

No: 98
No: 99
No: 100,
No: 101
 -
No: 102
No: 108
No: 104
Xo: 105
Xo: 106
 1I - FolografUar sarisindeki yaz.lardan bazllarln.n
okunu,larl

No: 29 un okllnu~u:

Hududu klbleten yine zevr-i mezburun saklyesine, f)arkan karye-i mez-

kur,e den cänib-i ~imaIe mlirur eden tartk-I ämma ve ~irnalen ve garben
Nehr-i As!ye mtintehidir ve biri dahi yine karye-i mezburede väkI' olup ~i­
rA.-I ~er'i ile i!?tirä olunan mülk bostandIr ki krrk bin kavak agaclllI mti~te­
mildir. Mezkftr oostanm hududu kIbleten Nehr-i Asiye ~arkan terik-I äm-
ma temamI karye-i mezküreye . ..

No: 30 un okunu!ju:
Zikrolunan mürtezikanm her biri eda-i hizmet ettikleri gtinlerin va-
zifelerin her ay ahirinde mtitevelli-yi yakIftan al al ar ve ÜC g~n bilä uzr-I
~er't näib nasbed,e nin ciheti ahmp bizzat ~art-I väkIf tizere eda-i hizmet
eder kimesneye tevcih oluna ve 01 vakI.tta -ähar yerde cUz'i ve bizzaru.rl
mäniat-lil-cem' olana ve nisaba malik olup fakir olmly,ana verilmeye ve
VA.kIf-I mezburdan sonra dahi her kim näzlr olursa cemisinin azilleti ve
nasrplarr anm eUnde ola. Väklf·-I mezkftr säneh-ulläh-tiI-melik-ül.gafllr ...

No,: S4 ün okun~:

HA.zihi sure tUn menkuletUn ani~-sicilli harrereh-ül-abd-_ül-fakiru ileyhi

dUbhaneh MuhammedU-bni VeU el-me'murU bistimä-il-umur-i!il.-~er'iyyet-il­
askeriyye min kIbeli men leh-lil-emr ufiye. anhUma MlihUr: (Hidäyet-i eze-
lt rehber-i Muhammed bA.d).
Se ... . ... . .... . ............................................... . . . ... beb-i ketb-i
kitAb-i 8Ihhat-nisäb budrir ki:
Mahmiye~i tstanbulda Uzun Yusuf mahallesinde säkine Fersa hä-
tun lbnet-i AbduUah tarafIndan hUBUS-i ät-il-beyam ikrara vekil
olup vekälet-i mezbureyi moa'rifet-i !i!er'iyye 11e ärifin olan Mehmed ()elebi
tbn-UI-hA.c Osman ve Halil Be!i!e ibn-i Mehmed !i!ehadetleri !i!er'an säbite 0-
lan Eglenc;e bint-l AbduHah meclis-i !i!er'-i hatirde i!i!bu räfiat-lil-kitab üf-
tade . bint-i AbduBah mahzarmda bH-vekäle tav',an ikrar ve iUraf ed Up
merhume BUnyad hätun ibnet-i At:dullah nam sahibet-Ul-hayrm vakf-I mU-
secceli olup mahalle-i mezbured.e väkt bir tarafIEsmaha-n (tsmihan) hätun
lbnet.. t Abdullah mUlktine ve bir tara!1 Slileyman Bey ibn-l Abd~llah ve
blr tara!1 Hasan CelebiYY-Un-na.kka~ mUlkUne -ve bIr tarafI tartk-i ämma
mUntehi iki bAb beyt-i ulvtyi ve iki b.äb beyt-I sUfliyi ve kenifi ve bagc;eyi
mu~temil menzilin sUknasI atikat-i v.ä klfe-i mezburenin utekasma me~ru­
.,
ta olmagm mezbure üftade väklfe-i mezbure BUnyad hAtunun mu'tekasl
Canfedanm mu'tekasr olup ve mlivekkUe-i mezbure Fersa dahi vA.klfe-I
mezburenin ähar mu'tekasl Paydarm mu'tekaSI olmaiHa' kendi rlzalarr He
fevkanisinde mUvekkilem mezbure Fersa ve tahtantsinde mezbure üftade
säkine olmak Uzer-e icma ve ittifak eylediler dedikte gIbb-et-tasdik-e!?-
 270

mAvaka' bit-taleb ketbolundu. Hurrlre fllyevm-ls-samlni

~er't a~ere mln
Receb-il-mUrecceb llseneti tism ve hamsine ve elf .
. Su hQd-UI-hal
Mehmed elendl Mehmed Celebi Mustata Celebl
ibn-UI-hAc All ibn-Ul-hAc HUseyin Ibn-Ul-hAc Mehmed
AU ·Celebi Halil Beg ibn-i Abdullah Osman Etendl
ibn-t Mehmed ve gayrUhUm

(Yandaki yazmm okunuf$u)

Nukilet anis-sicil-lll-mahfuz Fil-yevm-is-sAnl- min zUbiceet-il}-l}erUe
UsenetUsneteyni ve seb'tne ve elf.

No: S8 in okunu~u:
Vakf-I sahih-i mUebbed ve habs-i sarih-i muhalled He vakf ü habs bu-
yurup mir'At-i hakaYlk-i e~bAh ve s€ceneel-i ervAh olan fuAd-i kudst-nl-had
ve kaviyy-Ul-itikadlarmda evkaf-I mezkftrelerinl bunda.D akdem haabeten
ImAh-il-aliyy-ilAIA ve hasbeten liruhi resftlih-il-muanA adlm-Un-nAztr 0-
lan Ayasofy.a-i keblr cami-i ~erifi ittisallnde bina ve In~a buyurduklar" kl-
tabhane-i f$erif-l vA.IA.larl vakfma zam ve ilhak buyurmaga !rade-i altyyele-
rl ta.alIftk etmekle iljlbu evkaf-I ,ertfelerinl dahi kitabhane-l hümayun ev-
kafma zam ve ilhak.

No: 41 in okunu"u:
Ins-tl can habib-l HudA ve Resul-l mtlctebA efendimlz seyyidlmlz sul-
tA.mmIz Hazret-i MuhammedUn-il-mustafA. aleyhi etemm-Us-seIAmi illyev-
mil-vefA. cenablarmm zAt-1 seadet pirA vU nur-ihtivalarI jpertev-endlz-i
mehd-i vUcud ve mUnevver-sAz-i Alem-i IjlUhftd olduklarl mAh-! ea.zzfl ecel
kl Ijlehr-i Ribiulevveldlr meljl'al-efruz-i hilAI ve gurre-nUmay-i te~lf U ikbl.l
oldukta eevAhir-i peyAm-l zuhftr-l vUeftd-i Peygamberl kurta-! gftlJ-l hftlJ-i
mUstemiln ve zevAhir-i sudftr-i zAt-I hayr-Ul-beljlerl Itlf-sAy-l meeAmm-1 mu-
vahhidtn olma.k leUn medlne-l mezburede Caml-t Vaaat nam mescid-ll)erlf ve
ma'bed-i lAUf derununda mec1ia-i nefts-i mevlid-i nebevt ve bezm-l Bercls-l
na't-i Mustafavl akdolunup ·beray-itAUr-l kubbe-! dimag-I ahbab-I Ijleref-ln-
tlsap ve nefha-l (nefha olaeak) resanl-! ~ar aihet-l Caml-i vAlA klbab meka-
dar-l (mlkda.r olacak) klfaye ud-i anber-fam ve gtlllb-l mUl)knab ve tetne
leban-I badlye-l a~k-I nAhl ve zam'ln-! hararet-l mab a.bbet-l rlsaletpenaht
olan u"ak-I sadAkat-mlsak ratb-Ul-llsan ve hulUvv-Ul mezak )nhnmak tc;Un
on belf; vuklyye sUkker-t hOljlhar ve yirmi vuklyye a.sel-l mueaffldan munu'
~erbet-i ~trin-gUvAr tedarUk ve thzar olunup dahtl-t bezm-t gufran ve blau-I
meclls-t saadet-nt$an olan thvan-t sahib-lrfan ve zUmre-l. rureba ve alb-
yana· btr f~rd-l faktrmelftl ve dilgtr olmamak vech Ulfe cUmlflye lerlb olu-
na ve ber ve~h-l meeruh tertib-i mecUs-l ma.hud-I memduha )'irmS be1J kurue
hare U sarf olunup tsA.r-i dUrer-l na't-i hablb-i yezdan ve nleAr-l gUher-1 ~.. f-I
neblyy-l AhlrUz-zeman eden kUr8i-nl~inln-l menkabet-unvan lkl nefer me~­
IOd-hana Ikleer kuru~ ve halkabend-t tev~lh u tezyln ve lbenk-d,z-I tabaln-l
evsaf-I hatem-Un-nebiyyln olan zAklrln-1 hoeelhoan ve mUveMlbln-l lferin-
gfty,anrn mecmuuna tkl kuru$ lkram ve in'am ve murlat-I hatl:r blrle te v-
kIr U ihUram oluna ve hltAm-1 mevlld-i hazret-l eeyyld-Ul-enam aklblDde
zlvlyc-l merkumede meened-arAy-l mf!91hat efendl haaretlel1 dabll-l beam-I
 271

gUzln olan cemA-at-1 mUsllmtn He ref'-l eyadl-i duA. ve dest-kUeay-i temenna

olup 01 meclls-I saadet-encamda ziver-i zeban-I ihlA.s klhnan ' Kur'an-I
aztm-u~-~an, ve sallt U selAm-r firavan ve na't-i .eerif-l Peygamber-i zieA.nm
8.sAr-1 rahmet-isarml evvelA. bizzat fahr-t rUsUl ve rehber-i sUbUI aleyhi ta-
hiyyet-UI-kUI cenablarmm ravza-i radiyyelerine ve mecmu-i AI VEl eshab-i
UIUl-elbablarmm merAkld-i aliyyelerine isAl ve ihda ve senaya (saniyen
olacak) 01 sabit-kadem-i ahsen-i mevaklf a'ni bu abd-! vAkIf ruh-1 zatftne
lrsal ve Ua eyleye, yevmt Ud ak<;a 'vazlfeye mutaaarrIf ola. HuletA-l tart-
k.at-l Nakl;llbendiyyeden I;lems-Ul-avarif bahr-Ul-maarit aitare-l slplhr-l dln
slrac-l ruy-! zemtn fAris-UI-hayl-i meydan-i nutk u fesAhat gs.vvaS-I gUher-
ein-i umman-I Um U belA.gat, vAkIf-I esrAr-I ilAht Ari f-i ' rAz-I nam Utenaht
vAris-v hal-i ~ibliyy U CUneyd, vAsIl-1 ser menzil-i hA.ce Ubeyd fahr-UI-ule- '
mA-il-kirAm-il-mütebahhirtn zuhr-Ul-meeayih-il-mUteverritn erba~-I kema-
Hn mUmtaz ve serbUlendi elii~eyh Salih Efend! ibn-i Mustafa Efend! hazret-
Ieri hAnikah-I merkumda yevmt on akc;;a . . .

N9: 42 nin okunu~u:

El'emrU kema zUkire fih

nemekah-Ul-faktr ileyht
sUbhaneh Seyh Llitfullah
el-mUvellä hiläfeten
bimahkeme-i Mahmud Pal?a
bimedine-i Kostantiniyyet-il-mahmiyye.

Mahmiye-i tstanbulda Egrikapu d,ahilinde molla A~ki mahallealnde

sA.kin bostant SUleyman Aga ibn-i Ahmed bin-i Hurrem nam kimesne mec-
lis-i t;;er'-i !}erif-i enverde vilAyet-i Anadoluda VrgUp .n am-I diger Nevl;Jehtr
kazasma täbi Arabson nam karyede bi na eyledigi Cami-i '~erif Ievazi.mly-
c;Un akJara tebdili met;;ruta nUkudun met;;rutiyet Uzre ber muceb-i vakflye-i
mAmulUn biha bilfin välufl ve mütevellisi olan fahr-Ul-akran Süleyman
A g p :,m-i Ahmed bin-i AbdUlmennanm tarafmdan husus-i cA-iz-zikri tasd!..:
vekil oldugu Ahmed Aga !bn-i MusA ve Mehmed 'bin-i All ~ehadetleriyle
sAbit olan AU Efendi ibn-Ul-hA.c Hasan Efend! mahzarmda ikrar ve
takrir-i kelAm edUp lakd-i AUz-ztkrin suduruna degin yedtmde mUIk ve hak-
kIm olup mahalle-i mezbftrda vald' bir taraftan Kaptan Paea ~ukadarI
Mustafa Aga menzili ve bir taraftan bazan mahalle imamma meeJ'Qta tkl
bap menzU ve bazan ,S emun Yahudi atsasI ve iki taraftan tarik-I A.mm 11e
mahdud tulen ve arzan behisab-l terbU Iklbin yUz seksen zlra' arsanID ta-
rlk-I A.mm taMfIDda vakI' tabaka~i ulyada Ue {>da ve dehllz ve Ifenlf ve
vustada bir oda ve matbah ve dehliz ve sUfläda kömUrlUk ve 'k enU ve bl'r-I
mA' ve etScar-i mUamlre ve gayr-i mUsmirelu bagc;e ve baic;e-i mezbur de-
rl'nunda iki kÖl;lkU ve etrafmda tal;! duvarlarl mU'?temiI milk menY.ilimf
blcUmlet-lt-tevAbt' vel-levahlk ve kA.ffet-il-hukukl .vel-merafIk taNfeyndflri
icab ve kabulU hAvi bey'::i bat-i sahih-i ~er't Be vakf-I mezbur tc;Un mUte-
velli-i merkuma iki bin be$ .yUz gurullla bey'U teslim 01 dahi ber vech-l
mnharreT- oit-tevliye ietlrA ve tesellUm ve kabul eyledlkten sonra semen-I
mp.:r.bllrun hel? yüz gurU$unu mal-l vakf-l mezburdan bana d,e f' U teslfm hp.n
dahi ahz U kabz ve mA.ada tkt bin gurU$unu zikrl AU. feare-i muaceele feUn
yed-l mUteve11ide Ibka eyledlm 01 ve~hile menzil-f mahdud-I mezkör ff.mR-
ba'd vakf-I mez'bur musakkafatmdan olup benlm kat'a .a.U\ka ve mfldha,ltm
kalmamagla mUteve11l-1 mezbur SUleyman Aga menzl1-1 mahmud-t mezkftru
 ~72

bad-et-tahllyet-b;;-~er'iyyevet-tekabuz-ul-mer'l yedinde Ibkl} yl diglm ikl

bin guru!;! lcare-i muaccele ve tarih-i kitabdan (itibaren k elLmes i ola k )
beher yevm iki~er ak<;a icare-l muaccele ile bana icar ve teslim ben dabl
Isttcar ve kaMt! edUp mebl'-i mezburun tagrlr ve gab ni ne ve bilcUmle bu-
sus-i mezbura mUteallika a.mme-I daväd.anmUtevelll-1 mezburun \' e ca.-
nib-l vakfl ve vektl-i mezburun zimmetini ibrä'-i ämme i1e ibr,! 'i'e Iskat
anlar dahi ibrä'-I mezkßru kabul eylediler dedikte g mbb-et-taadlk-i :--
~er't mävaka' bit-taleb ketbolundu. Filyevmls-sän·t vel-i~rine min ehri r e-
biUlevvel senete semanln ve sittine ve mietin ve elt. (22 rebiUlevve l 1168).

No: 48 ün okunu~u:

Mahrusa-i Galata muzäfatmd.an kasaba-i KaSlm Pa~ada elbäc Husr< ev

mahalleslnde sAkin lsmän Celebi ibn-i Osman nam kimesne meclis-i filer'-I
hadr-I läzim-Ut-tevklrde mirt k,alyonlarm baJ;; halifesi olan umdetU er-
bab-it-tahriri vel-kalern elhäc Omer Elendi ibn-Ul-häc Ahmed nam sa-
hlb-ül-hayrm va'ziye evkafmdan olup akara tebdili me~ruta nukude kay-
makam-I mUtevelli olan i!]bu sahib-ül-kitab zlibdetü esbab-it-tastirl ver-ra-
kam Mehmed Elendi ibn-lil-häc Mehmed mahzarmda bitav'ibi ikrar-I tAm
ve takrlr-i keläm edtip akd-i atiz-zikrin suduruna degin yedimde mUk \ '6
hakkl~ olup mahalle-i mezburede vftki' bir .taraftan Mustafa Be~e menzm
ve bir tarnftail kuyucu Ahmed. Be~e menzili ve bir taraftan Saka men zili
ve bir taraftan tarik-i häs He mahdut fevkanl iki bab oda ve dehliz ve tah -
tant bir bab oda ,ve kenif ve e;;cär-i müsmire ve gayr-i mUsmireli bag~e ve
zukak ·k apISInI mü;;temii milk menzilimi cemi-i tevabi' ve levabiki ile ta-
r,afeynden icab ve kabulü havi ~urut-i müfsideden Art bey~ -i bA.t-i sabih-i
~er'i He yUz guru;;a mütevelliy-i mezbur Mehmed Efendjye bey'u teslim
eyledigimde 01 dahi ber ve~b-i muharrer taraf-I vakf i~ün i!Jtira ve teselliin
ve kabul eyledikten sonra semeni olan meblA.g-i mezkur ytiz gurul?u mU-
tevelli-yi mezbur Mebmed Efendi yedinden ma.l-i vakf-I mezburdao olmak
. Uzre t.emamen abz U kabzedUb menzH-i mabdud-i mezkOr cemi-i mü~teroi­
lätile musakkafat';l vakf-I mezburdan olduktan sonra mUtevelli-yi mezbur
Mehmed Efendi menziI-i mahdud-j mezkuru kendi hatt u batemini bavi ye-
dime itä eyledigi bir kIt'a mümza ve mahtum temessÜkl1 mantukuoca eUi
guru!] icare-i muaccele-i makbuza-i miistebleke ve beber !?ehir yirmi ak~a
icare-i mtieccele-i misliye He bit- tevliye bana icA.r ve tesllm ·yle-
dikte ben dahi ber ve~b-i muharrer istioar ve kabul ve kabz<edUp . !y'-i
mezkurun gabn U tagririne ve meblAg-I mUstehlek-i merkumun istH ve
adem-i istifäsma mUteallika Amme-i da'vadan mUtevelli-Yl mezbur _feh-
med Efendi ile cänib-i vakf-I mezburu ibrA ve lakat eyledim dedikte glb-
bet-ta8dik-i~-~er~t ma hüv-el-vaki' bit-taleb ketbolundu. Fllyevmil-hAmlsl
vel-iljr!ne m~n ~ehri-zilhiccet-i~-~E'rife Haenet! erbain ve hamslns ve mietIn
ve elf. (15 zilhtcce 1154).
BiimzA-i LÜtfullah Efendl eo -n&JM
bhnabkeme-I KaSlm Pa~a

No: 45 in okunu"u:
Sah
Iljbudefterde mastur-uJ-e.s ami olan kUtUb-l mu'tebere hllsbeten U1-
Jähi teälä plraye-i vaktiyet He mUtehallt ve vaktly,e tlerlnln 81hbat 'oe IU-
. zumUJlJ3. hUkm-l "er'l IAhik ol~p teslJm Hel-mUtevelli kllmdlktan sonra ts-
tanbulda mp.rhum Sehzad,e Sultan Mebmed I1An caml-I !;Jer!tl mu'kablllnd
 273
biJla ve 111$8. eyledigimiz medreser~ill kitaphanesine vaz' olunup vakfiyye-l
ma'mUIUn bill.ada tasrih olundugu Uzere talebe-i ulflm haftada iki gUn ki-
taphane-i mezburenin i.~inde murad eyledikferi kUtUp ve esfarm mutalA.a-
siyle temettu' ve intit~' ve mUtevelli ve haflz-I kUtUpler sagtr ve kebir bir
nUshanm mugayir-i $art kitaphaneden bir tarikle ihracma mUsaadeden
go3.yet-Ul-gaye ihtiraz ve imtinA. eylemek Uzre i$bu defter Haremeyn-i !;jeri-
feyn muhasebesi ne kaYld ve hlfz olunup sandflka-i vaklfta hlfzolunmak
ilzre miltevelli-i vaklf yedine suret verilmek ve car$anba ile cumartesi gli-
nU a~Ilmak
emrimdir, 2 rebitilevvel se ne 137
(1137 demektlr)
No: 48 in okunu~ll:
Ahmed bin-i Mehmed han el-muzaffer daima
hu
N~-i Ijerif-i alipn-i sami-mekän-I sultani ve .tu gray-i garray-i "Cihall-
sitan-I hakaru hükmü oltlur ki:
(yan yazmm okunu$u)
EsAmi-imezbur ~am-I ~erifte Safiye Hii.tun tevllyeti 'mukabelesinde
hazinemande ve defterleri icmälde olmu~ttir.

l~bu rä.fi-i tev kI' -i refi' -u$-iilan-I häkäni molla Ali Veled-i lsmail Di-
van-i hUmayunuma arz-I hai edüp ~am-i ~erif havalisi malinden almak Uz-
re yevmi otuz akcaya mutasarrIf olan Dervifil Musä.-yi me\'levi fev.t olmagla
mahlftlünden kenduye vazife verilmek babmda istid'a)-i 'inayet etmegin
mahlftlünden iki akcaYI yine ~am-L~erifhavalisinden almak üzere tevcih
olnnmak fermanlm olmagm hakkmda mezid-i inayet-i Padi~ahanemi zuhu~
-r.a. getUl'üp mezburun arz-I hali ve bin yüz bir senesi rebiulähirinin yirmi
yedinci günü tarihiyle müverraha verHen rüus-i hüma.yunum mucebince ü-
zerine edasI läzlm gelen ;;eyi bitta'yin vermek §artiyle bu berät-I hümayun-i
saadet-makrunu verdim ve buyurdum ki mezbur moUa Ali veled-i tsmail
varup vech-i me$r.uh üzere tayin olunan y,e vmi iki akca vazifesin ~am-i $e-
ri! havalisi mälinden emin olanlardan alup mutasarrlf oIa, l;löyle bilerer a-
lämet-i ~erife itimad kllalar. Tahriren fil-yevm-il-hamisi il;lrine min cü-
madelftlä. 'senete ihda ve selasine ve mietin ve elf,
Kostantiniyet-üI-mahrus'a

No: 49 un okunuf}u:
Tezki re da.de kaYld ~Ude
Ahmed bin-i M~e~l.muzafter daima
. Hn
Niljan-i f}erif-i älil;län-I .sami-mekän-I sultani ve tugray-i garray-i et-
han-sitan-I häkani hUkmü oldur ki:
Dergä.h-i muaHäm top.c ularmdan yirmi ikinci cemaatte yevmi sekiz ak~e­
ye mutasarrlt olan i~bu d.arende-i ferman-i htimäyun-i häkani Ali Mustafa
Tophane Mora ceziresi muharebesinde mecruh olmagla temgay-i Akmi~e-i
lstanbul mukataasmdan almak üzre tekaUdli ihtiyar eyledikde Topcuba!;H
dame mecduhu arzeylemegin hakkmda mezid-i inäyet-l Padh;ahanemi zu-
hure getUrtip Bennak mukabelesinin tezkiresi ve il;lbu bin yilz yil'mi sekiz
senesi rebiulA.hirinin on ikinci gilnil tarihile mtiverrah verHen rlius-i hlima-
yunum mucebince kadimen mutasarrlf oldugu yevmi sekiz ak~a alüfesiyle
2"14

mukataa-i mezburd,an almak tlzre mUtekaidin ztimresi ne lltiha k ed Up b u

berat-I htlmayunu verdim ve buyurdum ki mezbur AU Mustaf a Tophane
(blr kelime okunamadl) varup vech-i me~ruh 'U ZTe 1ay in olunan yevmt se-
klz akc;a alftfesin .akmi~e-i tRtanbul tamgasl mukataas l ma li nd en em in 0-
lanlardan ber vech-i tekaUd alup mutasarr-If ola ~öyle bUeler alA met-i ~e ­
rUeme iUna kJ1.alar. Tahriren fil-yevm-il'-räbii if?rtne mi n re bi'-Il-evvell se--
ne semA.ntn ve il$rine ve mietin ve elf.
Bey-urd-I sahra Y-i Dav ud Pa~ a

No. :so nin okun~u:

Ahmed bin-i Mehmed bAn el-muzattel' dAima.

Nipn-i ,ent-t Ali~n-I sami-mekAn-1 -sultani ve- tugray-i garray-i cl~
han-sitan-I hAkani hükmü oldur k1:
Bundan akdem dergA.h-i muallA.m cebecilerinden on seklzlnci bölUk-
de yevmi on altl akea alftfeye mutasarrlf olan i~bu rAfi-i tev kl-i
refiat-U~-~an-I hAkani Mehmed Osman Belgrat mecruh ve aeter-i h Umayu-
na gltmege lktidarl olmamagla tekatldltlk verilmek recaslna dergAh-i mu-
all Am Cebeciba§lsl dAme mecduhu arzetmegin hakkmda -mezld-i in.a yet-i
Padil}ahanemi zuhura getUrUp mumaileyhi_n arzl ve bin yUz yirmi seldz se-
nesl rebiUIAhlrinln on dördUncU günU tarihlle müverraha verHen r Uft.8-i ih U-
mayunum mucebince mutasarrlf oldugu aHifeslnin altI- akoaal ha zin~­
mande bakt kalan on akc;asl lstanbulda akmilile tamgasl mukataasI malln-
den a.lmak tlzre mütekaidln zümresine ilhak edUp bu bera.t-) htlmayu nu
verdlm ve buyurdum k.i mez bur Mehmed Os man Belgrad (bir kelim e ok u-
namadl) varup vec;h-i melilruh üzre tayin olunan yevml oIl ak~a t ekatlt alß-
fesln fimabA.d t!iltanbul akmilile tamgasI mukataasl malinden em in olanlar-
dan abp mutasarrIf ola. Söyle bileler alA.met-i l1erife itimat kIlalar. Tahri-
ren fll-yevm-ls-sAl1si al1er min ctlmadel'ftlA sene Bemanin ve il;rtne ve mJe-
t1n ve elf. KaYld "üde tezkire dAde. Beyurd-I sahr Ay-i Davu d P ~a
114 Sah

No: 31 in okun~u:

Ahmed bin-I Mehmed hin el-muzaffer dAlma.

Ru
Nlfan-t .,erif-I ~n-I sami-mekAn-1 sultani ve tugray-I g&rray-l cl-
han-sltan-I bAkani hükmü oldur _ki:-
- lstanbulda akmi~e temgasI mukataasl malinden almak llzre yevm'l ik i
.akea vazlteye mutasarrlf olan i~bu rafi-l tev.k t-i refl-U~... ~an-i hAkant Is.
maU bln-l tbrahim tstanbul orduy-u hümayunuma arZ-I haI edUp me z-
kftr yedinde olan berabn zayi' etmekle zayUnden m Uceddeden tevcl h olu -
nup berat-I ~eriflm verilmek babmda inayet reC&8ma muka taa-i me zbur
eminl kudvet-Ul emacidl vel-Ayan Mehmed Emin zide kadruhu I1 Am etmet-
le b&kklnda mezid-l lnayet-i Padi~ahaneml zuhura getUrUp emln-l m um A~
Ueyhin I1AmI ve bin yüz ylrml dokuz senesl cUmadelevve ll nln y1 rm l yedl n·
cl güntl tarlhlle mUverrah verHen rUßs-l hUmayunum m uceb1nce za yll nden
mUceddeden bu berat-I hUmayunu verdim ve buyurdum k1 m e zbu r hmall
bin-t Ibrahim tstanbul varup vech-lme~rub Uzre tayt.n o]unan yenn l i ~j
ake a vazitesin lstanbulda. akmi~e temgl\81 mukataast mali nde n e min Ol"D-
lar yedlnden alup mutasarnf ola. Sövle bUeler a lAmet-i ~er:ife itlmal kll..a-
 275

~ar .. Tahriren !1l-yevm-it-täsii i~rtn min ~ehri ctimadell1la liseneti tis'in ve

i~rine ve mietin ve elf.
kaYld ~Ude Beyurd-I
Tezkire däde sahräY-I
30 sah Edirne

No: U n1n okunUfu:

Kovarak Namazgäha andan Akbmara andan GölbucagI He serme har-

manlarl altmda Gerdeme Ib man bitemamen sazhgI ile Kara Hldu tarlalan
altmdan. Kayabozuna andan Egdir ( ? ) köprtlsUne andan Degirmencik suyuna
andan Mehmed Efendi köprUsUne andan haci Ali tarlasmm SInlrma andan
Rara Comak tarlasma andan Mehmed Aga tarlasma ki yine Suslglrhk top-
ratmdandlr, andan H immet ~aYlrlRa andan Hasan Celebt yedinde olan
bag~e kö~eslne andan Reeeb oglu SögUdU demekle. ma'ruf egri sögtide
mezkl1r Hasan C·e leblnin bag~esinin nJ·s fl zikrol unan SusIgulIk karyesi top-
ragmdandIr mezkl1r sö~Udden HUseyin bag~esine ki SusIguhk topragm-
dandu'. andan sallt-Uz-zikr käUr makberesinde olan keblr ta~a mUntehi 0-
lup zik.ri mUrftr eden Kettp ve Ada. ve muhdes SusIglrlIk nlm U() klt'a kar-
yenin kadimi hudud. ve slnIrl.a.r1 bunlardIr zikrolunan SuslgIrlIk karyesi
zikri sebkeden Ketip karyesi topraglndan olup relyasI dahi karye-i KazIk-
ludan gelUp tevattun etmekle ve zikrolunan mez.kl1r Suslglrhk muhdes 01-
malla Detter-'! häkant iemälinde ancak KaZIkh bulunup läkin mufassalda
Ketip topragmdan K..a.zlklI ki bir naml dahi SusIglrhktIr.

No: 58 ÜB OkunmasI:

Cln.ib-i mirlye ilhak olundugu mahillinde mastur ve merhu"in-l mU,ar-

Un-Ue:y h Sul tan Murad Hln U.be serlh karye-i mezbureyi Seyh-i muma-
ileyhe bat nen ba'de batnm ilel-inkIraz Hatt-I hUmayun-i saadet-makrunla-
1'1 He temlik ve Buret-l lemäl ni§anel kalemiyle tashih olundugu mukayyed
bulunmagm kemäkän ~eyh-l mumaileyhe intak mukarrer olmak fermamm
olmagrn zlkr.o lunaB krarye vech-i me§ruh üzre mukad.d ema eadlr olan
Hatt-I hUmayun-i saadet-makrun mucebince verllen berat ve suret-i icmal
mucebince batnen ba'de batnin bervech-l temellük mutasarrlf olup hi-
llt-I Hatt-I hUmayun ve suret-i defter-i iemal va beratma muhalif äharden
mUdahale olunmamak Uzre i!}bu berat-I saadet-lyat-I behcet-gayatl verdlm
ve buyurdum ki ba'd-el-yevm zikrol unan karyeyl ädet-i agnami He mukad-
dema Hatt-I hUmayun-I saadet-makrun 11e sadIr olan ferman-i äli§an mu-
eeblnce verHen berat ve suret-i icmal mueebince kemakA.n : ..

No:. M ÜB OkUDID88I:

Mebmed bin-i tbrahim HA.n el-muzatter dAima

Hu
Nltan-l 'Jenf-i &ll~n-I t;&JDi-mekAn-i sultani ve tutr&y-t garny-! ci-
~-alt&n-I ba.nt biikmü oldur ;kI:
Mahmlye-l tst~nbuJda vlkl' Ane Hätun vakfma me~rutiyet Uzre mU-
tevelll olan HUseyln bln-l Dervl~ ·tevt olup yerine evlAd-I utekay-i väklftan
l.bu rUi'-l tevkt"-t r,e ti-i h Umayun All bin-! HUseyln mahal ve mUstahlk 01-
mailn hubt mUtevelll nasbolunup yedlne berat-i ~erit sadaka bu-yrulmak
recaama kadi BI akzä ltuzat-ll-mUslimtn mevlänä esseyid Mehmed Emin zi-
de fazalluhu arz etmelln sada.ka edUp bu berat-I saadet-äy.at ve meserret-
276

gayatl verdim ve buyurdum ki ba'd-el-yevm varup zikrolunan vakla hasbt

mUtevelll olup hldmet-l IAzlmesin mer'i ve mUeddA kIldlktan sonra VA.kIfI-
nm ruhu ve benim devam-I devletim ieUn dUaya mtidavemet ve iI;tigal gös-
tere 01 babda hicahad manl' olmayup dahl U tearruz etmlye !)öyle bi-
leIer alA.met-i ~ertfe itimat kIlalar. Tahriren fil-yevm-H-i~rtn ml.n zllhlc-
cet-ll}-I}erife senete tis'in ve hamsine ve elf.
Be mak.am-I Kostantiniyye ..... . ........... .. ..... .. ... .. .. .... ..•.. ..... . .. . ..

No: 56 nm okunu~u:

Tevliret-i Vakt-I mezl'ea-i tne Bey der karfe-i Pavd~ tabi-i Yalak
AbM.
Mezrea-i mezburun Hatt-I HUmayun-i ~evke.t-m.a.krun He etmegi mu-
kabÜl bervech-l te'bid mUtevellisl olan Mustafa Teberdar-l hA.ssa fevt 0-
lup tevliyet-i ·merkume mahlfll olmagla yine TeberdArA.n-i hA.ssa emekdar-
larmdan Osman ocag-I merkumdan ~er murad olacak etmegt yiyeli (?) tev-
11yet-i' mezkflr ber vech-i te'bid kenduye sadaka ve Inayet buyrulmak babm-
da rikAb-I kAmiyAbe arZ-I haI etmekle ihsan-I hUmayunum olmul}dur deyu
Hatt-I HUmayun-1 J;levket-makrun keJ;ltde klhnmagla ~eref-yafte-i sudur
olan Hatt-l HUmayun-i ~evketmakrun mucebince zikrolunan tevllyet mU-
teveffay-i merkumun mahUHUnden ber ve~h-i te'bio. metbur Osman Teber-
dA.r-1 hassA.ya teveih ve beher sene muhasebesin görmek liIartiyle yedine
berA.t-I fi\erif-i A.U,an verllmek ba.bmda inA.yet recasma NazIr-1 vakIf ser-
hA.zin-i Endurun-i hUmayun elhA.c Hasan Aga arzetmekle mucebtnce tevcih
ve berat! verilinek Fi 18 zilhicce sene 1138.

No: t;8 in okun~u :

1 - All ·Efendi arZ-I haI sunup Galataya tA.bl' Kaslm Pal}ada mUte-
veffa Kaslm , Pal}a eami-i I}erlfi vakfmdan almak Uzere yevmt on bel} akca
vazlfe 11e Ders-i A.mm ve MUeevvid-i Kur'ln olan Seyh Musta1.a.tevt olup
mahlQ.l olmagla kenduye verilmek babmda InA.yet reea etmegm sahlb-i
an·1 haI AU Efendi ulemA.-i A.miltnden olup mUstahikk-i inAyet olmagla
zikrolunan Ders-i Amhk Seyh Mustafa fevtinden mezbura tevelh ohmmak
Uzre NazIr-I vakf-I liIertt faziletIti SeyhUlislAm mevlAnA. Abdullah Etendl
hazretleri il}aret etmeleriyle il}aretleri mueebince tevcih olunmak.
4 receb sene 1130

2 - VAlzbk-I vakt-I Nerbt EJhAc H888Il Elend!

der cami-i Mabmud ' p~ lstanbul
V.akf-I mezburdan yevmt on _be~ akQ8, ber vech-i rakabe dokuz akca
vazife 11e vAlz olan Mustafa Efendi fevt olup va'zlye-i mezbure mahlOI ve
,mUteveffanm Bulbi ogluna arzolundukta ragbet etmeyUp ve istl'dadI dahl
olmamagla Ahmed Efendl ibn-! SA.ban sulehadan mUtedeyyin ve elil-l lllm
ve her vechUe mahall-i mUstahik olmagla cihet-i v.\'7' : ___ enduye tevc1h ve
yedlne berAt-I I}erif-i A.li~an verilmek recaSIn& V~k.t-I mezburun ber vec-l
mevruta mUtevelliyesi olan Aflfe HA.tun arz ve vakf-I mezbur Na:zaret-l
eeyhUlislA.mtde olup va'ziyye-l mezkürun kaydI rikAb-I hUmayunda olmadl-
gl KtieUk evkaf muhasebesinden derk olunup ve mezktir Ahmed Elendl es-
hab-I Istihkaktan olmagla teveih olunmak recasma tazilet1fl SeyhUHsJA.m
mevlA.na A-bdullah Etendi hazretleri i~aret etmegin i!]aretlerl muceblnce
teveih olunmak. Fi 12 receb sene 130 (1130).
 277
No: I'W UD baIJ IwiIlllDDl okunW}u:
Yusu! Be~a tasarru!unda ulan bir taraftan Mahmud ve blr taraftan
Saglr derzl menzllleri ve iki tf.rattan tartk-i Amm 11e mahdud l~bu bir klt'a
menzll ve merkum Ömer tasarrufunda olan bir taraftan Mehmed ve btr ta-
rattan debbag' Hasan Be~e menzillerl ve lkl taraftan tarlk-l Amm 11e mah-
dud l'iJbu blr klt' a menzll ve mezbur Osman tasarrufunda olan bir taraftan
esklci molla AU ve blr tarftan Mehmed Celebl menzllleri ve blr taraftan
bostal!l. ve bl.r taraftan tarlk-l ämm He mahdud i~bu :bir kIt'a menzll ve mez-
bur Mehmed tasarrufunda olan blr taraftan Ömer ve blr ta raft an AU
menzUlerl va iki taraftan tar.tk-i ämm He mahd ud lebu. blr klt'a menzH ve
mezbur berber SUleyman tasarrufunda olan blr taraftan Mehmed ve Um-
mU GUlsUm menzellen ve bir taraftan BIYIklI Mustafa Beee menzlli ve lki
taraftan tarlk-i Amm He mahdud i~bu bir kIt'a menzll ve merkume Rahime
HAtun tasarrufundJ8. olan bir tpraftan CakIr Mehmed ve btr tara.ttan Dogan
köylU debbag Hasan Be~e menzilleir ve iki taraftan tartk-i Ama;,.ile mahdud
i'llbu bir kIt'a manzll ve mezbure Havva HAtun tasarrufunda olan bir ta-
raftan molla Numan ve blr taraftan Zeynep ·HAtun menz11lerl ve lkl taraf-
tan tartk-l Amm 11e mahdud l'iJbu bir kIt'a menzil ..... .

No: 80 m b&IJ Jnsmmm okunu~u:

Tekye-l mezbure mecray-i AbI tamirine . sarfoluna va mecray-i mA-l

merkumu tathlr ve hln-l iktizada kanevAtm tamir i~Un suyolcu olan ki-
mesne yennt bir akca vazifeye mutasarrlf ola ve tekye-l mezbure tamiri ve
bahA-i haslr i~Un yevmt U~ a)r~a sarfoluna ve tekye-i mezbure mescld-i
fenfi olan TarakcI mescid-i ~erifinde imam olan kimesne yevmt be~ ak~a
vazifeye mutasarrIf olup mukabelesinde ba'de edA-iz-zuhr bir sure·!
MUlk ve ba'de edA-11-asr bir stlre-i Nebe' tilAvet edUp sevab-I cemili~ mez-
bur Ahmed Ata l1e, benlm ruhuma bibe eyleye ve evkat-i hamsede mUezzin
olan k limesne yevmt dört akca vazifeye mutasarrIf olup mukabeleslnde
kable tilAvet-l Ayet-tll-kUrsl Uc IhIAs-I ~erlf ve blrFatiha-i kerlme tilAvet
edUp SeVabInI m.e zbur 'Ahmed Aga He benim ruhuma bibe eyleye ..... .

No: 61 in okunUfU:

1_ Tevllyet vakf-I merhum Mesih Pa~a der Pravadi,. 1

Vakf-I mezburun yevmt be~ akca vazife ile mUtevellisi olan Haraml
Ahmed mUBte'cirln-l hl8.mIila-i sablk .fevt olup yeri hält ve tevliyeti mahltli
olmagla sulbt oflu Mustafa velede~ mahal ve mUstahik olmagla bin yUz 0-
tuz blr senest muharreminin gurresinde zabtedUp ve beher sene muhasebe-
sln görmek lJartiyle mezbura. tevcih olunup yedlne berat verllmek recasInI
NaZlr-1 vaklf SerhAzln-i Enderun-i ha.~sa ~zzetltl Elhlc Hasan Aga arz et-
mekle muceblnce tevcih olunmak. Fi. 2 zilhicce sene 1130.
2 - Merhum Gazi Evranos Beyin evkaflndan olmak Uzre evlAd-1 vlklf-
tan erbab-I IsUbkaktan keslr-Ul-lyal SUleyman bin-l AbduHaha yevml otu~
akca vazife tevclb olunup yedln~ berAt-I Ali~an verllruek babmda lnayet re-
(!runna vakf'
, · l mezburun ber vcch-i mC$rut mUtevellilerl olan SUleyman ve
Mustafa arzetmeleriyl~ mUceddeden tevcih ve beratl verllmek. Fi 2 zflbic-
ce se ne 1 130.
Metnln UstUndekl meyilll yazl: Nukllet be mahalle$.
3 - Tevllyet ve nazaret-l evkaf-i caml-i ~erif-i merhumtln HayrUddln
Pa~a va tlyas Pa$a ve All Paea der .tznik.
278
Evklaf-I mezburun vazife-l muayyen~ 11e aslAh ve er~ed ve ekber-! eV ..
r.Addan bervech-i me§ruta mUtevelll ve naZlrl olan Hal1l Bey !evt olup tevli·
yet ve nezareti mahlüle olmagla vakf-I mezburun aslAh ve ereed-i evlAdm-
dan kudvet-Ul-emasill vel-akran Mehmed Bey Ibn-l lbrahlm Bey mahal ve
mUstahlk olup tevliyet uhdesinden gelmege kadir olmagla ber muceb-l
,art-l vAkl! tevllyet-i mezküre mezbura tevcih olunup yedlne berat veril-
mek recasma sablka Mekke-i MUkerreme KadIsI olup ber ve~h-i ArpalIk.
lznlk kazasma mutasa.rrIf olan Mustafa Efendi arzetmekle mueeblnce tev-
clh olunmak. ·Fi 5 zilhlece sene 1130 .
• - t8t~bulda Dikllita, kurbUnde vakI' merhum All Pa~a-yi Ulk ev-
katmm umurunun tahrire mUteaddid kA.tipleri var iken A.b.a.rdan Mebmed.
.bin-i All vaktm mUsaadesl vardIr deyu yevmt alt! ak~a vazlfe He ruznam-·
~e-i yak! olmak Uzre zeman-I karlbde kenduye tevcih ve berat ettirUp el-
het-l mezbur vAklf-1 merkumun vakfiye-i mamülUn bihasmda olmadlgm-
dan mAada elyevm lUzumu olmayup hilA!-1 §a.rt muhdes ve vak!-I ~erife
gadr olmagla reti' ve vazifesi vakJfmande buyrulmak reeasma mUtevelll-i
vakf-I mezbur HAm ve hademe-i saireden haber vermeleriyle mezkürunun
Utlmaslariyle ruznamecilik-i mezbur merkumun Uzerinden reti' ve mahalll
terkln ve vazifesi vaklfnamde buyrulmak ree&8rna BabUsseAde AgasJ izzet-
l~ Hasan Aga arzetmekle arZl mucebinee ref U terkln olunmak deyu sAdlr
olan ferman-I All mucebince re!' ve mahalli terkln olunmagm lebu kaytme
verlldi. Fi 7 zilhicce se ne 1130.
5 - MUderrlslik-i Medrese-! vak!-I tsA Bey der t1sküp.
Abmed Etendi ibn-i Mebmed arz-i haI sunup medrese-i mezburun yev-
mt yirmi ak9& vazlfe He mUderrisi olan mevIA.nA AU Efendi levt olup mU-
derrlslii'i mahl1il olmag1a kenduye tevcih olunup berat verilmek. ba-
bmda lnA.yet reea etmegin sanib-i arz-i halin ba'del-imtihan istihkakI zlhir
oimagla medrese-i mezbure merkuma tevcih olunmak uzre fazileWj $ey-
htUlslAm mevlAnA Abdullah Elendi hazretleri i!}aret ,e tmeleriyle ilJareUeri
mueeblnce tevcih olunmak. Fi 5 zilhicee sene 1130.
6 - lmamet-l vakl-I cami-i ~erif-i merhume DA.,e HA.tun der Edirne.
Seyyld Mehmed arz-I haI sunup vak!-J mezburdan almak Uzre yevmt dört
akca vazlfe 11e cami-i mezburda imam olan babaSI AU bin-l Ahmedi vakt-i
I~Ada hazele btvecih urup I?ehid edJip imamet mahl1il olmagla babasJ imame.
tt keliduye tevcih olunup berat verilmek babmda 1sUd"a-yi in.ayet etmeiin
babasl etmegt olmagla kenduye imamete .fstihkak. geUnce yerine bir dindar
n1tb istlbdam eylemek eartile tevcih olunmak. Fl 8 zilhicce sene 1130.

1- No: 72 (sahife l~lndeldnin okunu~u) :

MUmtaz kIlup vakf-I sahib-i mUebbed ve babs-i sarih-l muballed He
vakf U habsedUp $öyle $art ve tayin eyledi kl meMAt-I mezbur onu onblr
biBabl ve ber guruf} sekjz akc;,;aya olm.ak Uzre istlrbAh olunup bifazl-ll-llhi
teAI' haBIl olan ribhinden mahmiye-i Galatada vAki Sarly-i Sultantde olan
I~otlanlarmdan eeyyid-Ul-kJrAe yirmi nefer kimesne ba'de salAt-lz"-zuhr
mUctemlan her biri bir cUz'-i Ijerif tIlAvet ve kIrAet edUp on cUz'-1 ~erlfln
SeVabInI Hazret-1 Hablb-1 ekrem.
21- (Kenarlndakinin okunullu):
B'lUU her kim battal edUp okutmaz ise Ruz-I mah~erde tki ellm yaka-
larrnda olaun Rabb-il-Alemlnln (1) dldarrndan mahrum olsunlar ve, Hu-
f 1) Harelce!l' yanl'4tu: Rabb·ül·alemin olacak.
 278
tet-l Hablb-I!ll-lahm eeU.atlnden mahrutn olsunlar cUmle gUnahlm boyun-
olaun.
lR..rm ,a

No: 71') 1n ok.un~u :

MänhL mln-en-nasb-\ vet-ta' ytn sade"re mlneltaklrl Heyht sUbbaneh

Mebmed Safd-UI-HUseynt elkadi bt Kostantlnlyyet-el-mabmlyye gutire leb.
Se ... ...... . ... . . . ...... ............. .. ......... . . beb-l tahrtr-i kitap budur kl:
Eshab-I hayrattan merhum Stnan Qeleblnln vakfl olup mahmiye-i 1...
ta nbulda Aksaray kurbUnde H.a.cl Bayram mahalleslnde v!kla beyn-el-e-
h AU val-d ran malOm-Ul-hudud menzil arsaSIDID mUtevellisl olmamatla ttl-
raf-I ~erl'den bir mUtevellt nasb U tayin {)lUnmaK ehemm U elzem ve ev-
läd-I vAkrtdan llilbu rltiat-Ul-kitab Neslihan bint-i Abdullah nam H!tun
tevliyet-i me:z bureye .h er vechile mahal ve mUätahlkka olmagm arsa-I mez-
burenin tevliyetl taraf-l ~er'-i eeritten mezbure Neslihana tevclb olundukta
01 da,bi kabul ve hizmet-l läzimesini edaya m'Uteahbide olmagID mavaka'
bi ttale b ketbol und.u. Fil-yevm-is-sA.dlsi a~er min zilhiccet-I~-~erife liseneti
tis'i n ve seb'ine ve elf. (16 zilhicce '1 079).
~u .. ........... .......... ................................... ',' .......... hud-UI-bal
Zuhr-Ul akr.a.n HUseyin Aga Sah Mehmed Qelebt
Kethüday-i Hazret E'fendl tabi'-l Efendt
Dervi!ji Mehmed
Qel,e bi tabi'-i Mehmed bin-I Ahmed
Efend!
Fazlullah Calabl
ta.bt' -i Efendi ve gayrtlhUm min-el-buzzAr

No: '1'1 nin okun~u:

Ruhi ResuUh-il-muallA. vakf-I sahih-i §er'iyy-i mUebbed ve habB-i 8&-

ri h-i mer'iyy-i muhalled He vakf U ha.bsedUp I}ol vecbUe t&7i1l-1 ~urCit ve
te byl n-I kuyud eyledlm kl meblAg-I mezbur mArr-Uz-slkr ZUIUfllyan oea~ln­
da rehn-i .k avt ve kefil-l melt v,e ledlel-iktlza ikisinden birlyle onu on bir
Msabl u.zre· ba devr-i ~er ' t alA.-vech-il-halAI lrbah ve i'mal olunup hasll olan
nemasmdan beher sene leyle-I Mevltd-l llIerlf va leyle-i RegAlb ve leyle-i
Ml'rac ve leyle-l BerA.et kl bu dört leYAli-i mUbarekelerde bil-cUmle Ha-
rem-I hUmayun agalan oaml-l I}erlf-t mezkftr mlbrabma vaz' ve mabal-l
mezkQrda istikrarml llIart , eyleditim lihye-i 'hazret-t Resul-l ekrem ve Ne-
bLyy-i mubterem sallallahU aleyhi ve sellem zlyaretleri eSIWLSIDda Kur"'n-l
azim-U~-~andan al)r kIrlet eden mUezzinlere on guru!) verlle ve du! eden
I)eyb etendiye on bet gurUI) verlle ve Ocal-I mezkCir Imaml bulunan efen-
dLye bel} guru!) virile ve ylne ribh-l tlozkOrdan leylU-l mUbarekeden her
bl r g(:(;e I~ Un onar vuklyyeden senevt kIrk vukryy.e I)erbet I,Ur! olunup
mAcll s-1 mezkOrdla hazlrOn olan a~allll' lerab oluna ve ylne ...

No: 79 un ok.nDu~u:

EI- bamd U IU-lah-Il-1ozl euze hnvusn IbAdihl blsartl emvallhlm HA

8nva'-II-hayrat vo oAn AhU m alAktlsabl osnaf-Il-melwuuidl vel-meborrat vell-
HalAlli Vf H-H IAmU alA.-rAHullhl va nflblyylhl Muhammedln hnyr-ll-berlyyat
VfI a ll fllEhl VI 'AH ha biM Ulyovmln YllNtazlll-UI-R\E'lf'U taht-eB-Badakat.

~mmll blt'dU. I.,IIU vllkflyye-I t!olll-UI,4-fIUl V(l (~erldr.-l bodl-ul-un\'anm

tahrlr ve lniaillöa bAdt ve tasUr-l lmllslna adt oldur kl: HtldAvendJglr vi-
It.yet-l ceUlesl dah1l1nde Karahlsar-I Sahib aancagl mUlhakatIndan Muslu-
ca Dt&Dl-I dller Azlzlye kazasl dahlllnde Sallhler karyee1 eh Alls Inden 0.-
man Ala oj:Iu Mehmed Ibn-l Osman Aga Ibn-l lbrah1m ber vech-l
tU vakfma Uecl-it-te.scill vel-emri tekmll mUtevellt nasb U tayln eyledl-
,I karye-i merkume ehAllsinden Emin oglu Feyzl bln-l Emin mahza-
rmda ve ozA-l mezko.r mahkem~-i ~er'lyyes,lnde ikral'-I tAm ve ta'b~r-i
anil-m~rAm edUp atyeb-i mallmden ifraz eyledigim Uc bin guru~u hasbeten
lll-lah-ls-samed vakf-I sahih-l müebbed ve habs-i sarlh-i muhalled Ue edUp
(vakfedüp olacak) ~öyle ~art eyledim ki: meblAg-I mezkQr Uc bin guru~
alAvech-U~halAl ba yed-i mUtevelU rehn-i kavi veba kefll-l meU veya Hdsll1-
den biri 11e senevl ziyade. ve noksan olmayup ve ·kalemiye namlyle bi. r sene
a1lnmayup senevt yUzU on iki guruli' hisabI üzre istirbah olunl1p basIl olan
rlbhinden karyemize eshab-I hayratm bina ve in~asIna muvaftak olduklarl
mescid-l eerif cami' oldukta yUz seksen guru~u cami-i l1eritde hltabet cU~e­
tl lh. edecek' zata ve yUz seksen gurm,u dahi cami-i li'erifln tamir ve terml-
miyle lfa(lkad olac~k) olunacak mum ve kanAdUe sarfoluna ve ben IA-
bis-l llbAs-1 hayat oldukQa tevliyet yedimde olup vefätrmdan SOllra bat-
lien ba'de batnin evlA.dlmui evläd-I evlädImm ve evläd-I evlAdlmm aslAhme.
ve ba'd-el-lnklraz mezkftr Salihler karyesi ehälilerindEm beyinlerlnde tevli-
yete muhtar olan kimseye mel;ruta olup vakf-I mezburu.n tebdH ve tagay-
yUrtl (tagyiri), tekessUr (teksir) ve tevfiri merreten ba'de uhrA. yedlmde
ola ve mUruf-i ~yyam ve kUrur-i a'vam He icray-i ljerAit-i mezkQre ml1te-
azzire olur ise ribh~i mezkftr mutlakR. fukaray-i mUsllmlne .sarfolun<L ve bu
me blAg-I mezkftr ü~ bin guru!;a fArigan anis-liIevägil mtltevelli-i merkume
tesUm.ol dahl vaktlyet Uzere kabz ve teselltim ve sälr mUtevellilerin evkata
tasarruflarI gibi tasarruf eyledi dedikte gibb-et-ta.sdik-llil-~er't väkIf-1 mez-
bur butlAn-I v.a.kf:-I nukud ve zImnmda olan kuyuda ve .ba'dehu kavl-i a-
dem-i .lDzuma teliJebbUs ed·Up mtitevelli-i mezbur dahi sIhhat ve lUzumuna
zahlb olan eimme-i din kabUlleriyle mukabele birle hükUm taleb edice,~
fi zemanina beyn-el-lilemA-i Izäm eäri olan vech-i muhtar Uzre hAkim':'i mev.
ki'-i sadr-i kitab tftbA. lehu ve htisnti meäb efendi hazretlerl huzurunda
ml1rafaa eylediklerinde 01 dahi AUmen bilhilA.f-il-cAri beyn-el-eimmet-il-
eliJraf vakf-I mezburun evvelen slhhatine ve sAniyen lUzumuna kazA-i mer'l
etmekle vakf-I mezbur sahib ve IAzIm olup minba'd nakz U ibtAli nlUmtenl-
UI-lhtim.a.1 oldu. Cera zalike hurrire filyevm-issAmini a~ere min !}ehrl safe-
rilhayr lisenetin sela.se l~rtne ve Beläßt mietin ve elf. (18 safe,r 1323).

No: 88 ün okunufu:
Esas 24/126
1 - Evkat-I hUmayun hazinesinaen idare olun.a.n evkaftan tatanbulda
Taki' vezir-i azlml.-i esbak merhum KöprUIU Mehmed Pa~a ve veledi F 'a dIl
Ahmed Palla evkaf-I $etifesinden olmak Uzre yevmt on be~ ak~a dUa.gCly va-
zltesi Ane SIddlka HanImm 'k-e.rimesi HasnA HanImm uhde.slnde iken mu-
mal1eyhanm vuku-l vefatlyle mahm1ilnden 12 zllk·a'de sene 310 tarlhlnde
evlAdl FatlmatDzzehrA hanIm He SalAhUddin Ef"en«Uye tevclh -.Olundutunu
mUbeyytn beratlan iU. kJhndJg-r bittetkik anla~nlml~tlr.
(üstU'ndeki yan yazl)
2 - Vazlfe-l mezkClre mutasarrrflarmdan FatmatUzzehl'a. HanJm
mllhdumu Osman Sevket Etendlyl terkederek vuku-t vetaUle IiIBBaBl tnah-
 281

Ißlandeu dlter hlss8. mutasarnfl mumA.ileyh SalAhüddtn Efendtnin blrrlza

ferat v,e kasr-I yedlnden mumAl1eyh Osman ~evket Efendlye tevclb.l tak-
dlm. kllman arE-I haI üzerlne masarifat-r umumlye idareslnden ba müzek-
klrebeyan olunmatla ber vech-l muharrer yevm! on bell! akea dUA-gQy va-
zlfeslnln InUkalen ve ferat·e n blt-tevclh berat-I AU ItA.sl.
3 - Evkaf-I eerlfe-l mezktirenin muharrer olan on dört kalem fodla
ve vazUe mutasarrltlarmm ferag ve intikallerinden bA.IA.larmda fslmlerl
mezkClr kesan uhdeierine bit-t~vclh eurutunun dereile yedlerlne mü-
ceddeden ve tebdilen bal?ka bal]ka berevat-I A.llye i'tAsI ' hususu makam-I
tll-i nlza.retpenahtden ba telbis vuku bulacak arz ve Istizan U~erine 8u-
dural emI' Ü irA.de-i AUyyeye mUtevakkIf olmagm 01 babda emr Uferman
hazret-i men le-hül-emrindtr. Ft 3 muharrem aene 318 ve fi 18 maYI8 sene
316.
Mühür
Evkaf-l hümayun elhat idaresi
311
!mza : Mahmud
Teihis fi mlnhü
Jurnal
458
Mühür
Vez!r-! tzam
nam Rifat
1313'
Ber muceb-i tel his on dört kalem cihabn
bfttevcih berat-I !;lerinerl iU bnyrulmak
emrtmdir. Fi 6 safer Bene 318
Numara
143
X1ruz-i eaker-l kemlneleridir kl:
Deriseadet ve BUAd-I selAsede-kAin evkaf-I I?erife cibAt ve sAlresintn
tevclhl hakkmdoa Hazineee ittihaz olunan usiile tevfikan clhAt kaIeminden
bin dokean iklncl def' a olarak tanztm kIlinan i$bu bir klt'a artzada gösterl-
len on dört kalem fodla ve vazlfenin ba I&.TZ-I haI vuku' bulan istid'alar U-
zerlne tedkikat-l nizamlyes.i iera kIlmmI$ oldul;undan mutasarrrflarlnID fe-
rag- ve In Ukallerlnd'e n maddeleri balAlarmda muharrer-ül-esaml zevata
bit-tevcih ~erAl t-1 IAzlmesl derclyle kalem-i mezko.rdan läzImgelen bere-
vat -I ~erlt'enln l' tA ve muamelAt-i muktaziyeslnin Icrasiyc;Un buyruldu-l sa-
mi-I bauet-l aadaretpenaht ~erettasttr buyrulmail hoabInda emr ü ferman
huret-l veUyy-Ul-emrlndlr. F I 4 safer sene 1318 ve fl 20 maYls Bene 1316.
NaZIrI Evk.af-l HU mayun
MUhUr: Bende Es-seyyld Galtb
Clhit ldareslne
FI·25 maYIB
. Bene 316
K. Derlsaadet
6.6

Nu : :8 4 On baI:! klMmlnm okunu'!lu:

T am lr olunnn AlM vo o"YllHlylo hlr bnp Sarbftthl\neml· va )"Ine medlne-I

m(! rkum (!rlc All A~1l Illnhnllp.Klrllln vnkl' lllmr-I orbun<lnn ßl\kl ollu Hael
282
HUseyln ve Ellez kefere ve Kara Panayot zimml m·enzilleri \' @ t arlk-i Am m
ve hA8 Be mahdud ve mUmtaz bir bab rumhanemi (?) ye y ine m e di ne -i mer-
kumede Dervi., Aia mahallesinde yakl ' bir taraftan Dagh og lu Mus t a fa OlE'U-
zill ve etraf-I selAsesl tartk-i Amm He mahdud ve mUmtaz bi r bap m il'k
menzllimi ve yine medine-i merkumede 9al}nigir . cam i-i ~er ifi n i n r a n lb-i
garbtslnde olan kaplsl ittisalinde vA.kl' etraf-I erbaada n ca mi-I !;ierir k ap i s l
ve kAiltc;1 dUkkAm ve cami-i ~erif havhsl divar. '.ve tartk- i Amme ile mah-
dud ve mUmtaz cami-i ~erif-i mezkure zemini senevi otuz al t l a k ~a muk a -
ta.ah bir bap dUlger. dUkklmml ve yine med ine-l merkumede E rme n lya n- I
sutlt mahallesinde TimUr kapl kurbUnde vakl' et raf-I erbaa d an . T a<; o~ l u
Kabril ketere mUklerl ve tarik-i Amm i1e mahdud ve mUm t az bi r bab mil k
börek~1 tlrmlml ve yine medine-i Magnisada Karaköy s u kund a YA k i' bir
tar.attan Arlk kadm merhu.menln sebllhanesi vakfl olan magaza ve t ara f ey -
nl EmIr Bael Ahmed Zade ~evcesinln berber ve ker estec i dUk kAn la r l ve
tarat-I rAbU tarlk-l Amm He mahdud ve mUmt~z zem inl atta r Ho<: a (~ a m i -i
,ertfl vakfma senevt yUz seksen akf;a mukataa.h bir bab IDISIrC' 1 dUk kAnl-
mm ebnlye-l memIQkesinL . . .. .

No: 88 un okunu~u:

Ve dahl ~öyle I;'art eyledim ki hä.läda zikroluDCIIl i ki ntkfa OAr- l i !H~aa­

det-l~-~erlfe Agasl olan iftihal'-ül-havvasi ve l-lIIukan'ph in m u' tpmed-UI -
mUlkl ves-salAtin sahib-iil-i7.zi \'et-temkin df! vl c tl il VI' sluH.l E'tJ Ü A~ .ay - ~I
All-kadr-l valA-mel'tebe hazl'etlel'i nazlr olul> ke m al- i l ü H ü kerem ti. i.h Ra n-
larlDdan mercUvv ve me'muldtir ki: taht-i nE'zaret-i aliyye le rl nde ol an
sAylr evkaf-I ~erife idbi vakfpyn-i merkumeynin dahi mehmaemke n ü zer le-
rinden nazar-i merhamet-esE'rlerin dur U dirig e tmey Up mu 'ta d-i ~er i fl e r i
Uzre her sene mUtevelJi-i vakfeyn-i mezbureynin nakirU k Jt mir irad ve
masarlfi muhasebesin göriip itIäftan hazelo VE' izdiyad \T e t e r ak ki -i yak fa
8a'y-1 llIeriflerln dur etmeytip hin-i muhasebed(' h USUS-I kaz iyyede h imme t-i
aUyyelerln dlrlg buyurmayup yevmi bir ak ~ a vazrte-i naza re te m utasar-
rIt olup tnd-allab-ll-cetil nAH-i ecr-i cezil olma Jarrnl mukar re r b ile le r \ ' e
daht ,öyle ,art. ~ .. . .
No: 98 ÜB okunul)lu:
Vakf-J m ez kuru n vakfi ye si
vakfiyehA.-i sAb!' defte rinde
mukayeddir.
Va-rak 10 8
Vak!-I ..... . .. . . . . .. . . .. ..... . . . ....... M. .. " .. " .. " " " " " " . . " . . . " ... . " . . .. . ...... . ... .
~ "

Merhum eeyh-UI-lsIAm-1 sablk AU Efendl der tUrbe-i "e ("a,ml-l ~e r l r_.

merhum tHtade Efendl der Bursa.
Nukud Altun-I EfSreft c'p.m'an
800
AbdtilbAki Halife
mUezzin ve kayyim ve
tUrbedar ve
devirhan B e ra y -i B e r a y -i
Fi sA (sene) müezz in kayyim
altun-I altun-I altuD-1
E~reff E~reft E~ r efi
aded aded ad,e d
22 7 , 7 ~
 281
Bera-yl Beray-l
tUrbedar devlrh·an
altun-l E.,refl altun-l E~reft KaYld .,Ude ............. . .................. .
aded aded MUceddeden ez an sebeb kl: bera,.-l
4 • 2l tevclh ..cemm-i gaffr lhbar kerdend
ba arz-I AbdUrrahlm Efendi mtlfU-I.
Bursa va rüus-t HUmlyun ve bel.,a-
ret-t Sayhüllsllm Dürrt Meh~ed B-
fend!.
Fi 12 m (muba.rrem)
se ne 1148 Tafsl1

Vakf-l ............. . .... .. . ... .. ........ M . ......... ....... ......... .................. ..

Merhum Emtr Glzi der Buna
Kerlme Serife HUun an
asllh ve e~ed-l evlld-I
vlk.f eI-mtlteveür
yevm
dört
KaYld .,üde ......................... . . . .... . . ... . ............. .. ................. . .. .
Müeeddeden ez an seheb kl ba huccet-i ~er'iyye mutasarrIf bude ba
aU- I Abdürrahtm Efendi mUfti-i Bursa ve r.Uus.
24 B (receb) sene 11'4 8
Tafsll

No: t6 in okunup:
Mehmed bin-I Seyyid Abdullah Molla
MustAfa bln-I Mehmed Mustafa
yevm yevm yevm
2i 2 2
Te berr! ve becaye,
Seyyld HÜ!leyln ba
arz-I hal-! hod ve
rülls Fi 26 z(zilhlc- .
ce) se ne 167. (1167)
Hahz MUßtafa Mustafa bln-I Seyld Afdal
bin-l Abdullah HaUl bln-I Mehme.d
yeTDl yevm yevm
2 2 2
MUteveffa .,Ude· becayeIJ Seyyid' SUleyman Hallfe ba 'rUue-! hUmayun
ayed fI 4 N(ramazan)sene 116 ez an sebeb kl berat zayl' sltade ez an Bebeb
kl rU 'lls-t hUmly une" kahl-eI-berat zly' .,Ude ba arz-t haI-I. hod ve rUus-1 hU-
mlyu q fl 12 receb sene 1176 I)urut. Feragat kerden beeaye, Seyytd Ibrahlm
ve Seyytd Mustafa ba aU-I Seyyid Mehmed Serlf mUtevelll-1 vakIf ve fer-
man-I &11 FI 7 L (I)evval) 1176.
Mebmed bln-! AU Seyyld lsmall Seyyld Sallh
S~r mahfll noktacl bln-l Seyyld
yevm yevm tsmll1
1 1 thl18
yevm
2
 284

No: 00 lUD OktlJlll!;ill:

Vakl! . . ............ : ..... . .............................. . ... : ...... . .... .. . .. .. ... . "
AngallAtI dekäkin ve boyahanc ve odahä-l sahib-Ul-hayratl vcl-basenal
Elhäc Ahmed Aga ibn-i AbdUlmennan kethUday-i Harem AbdUlcebbar Za~
de SUleyman Bey sablka serbevvabtn-l Dergäh-I ~li Voyvoda-I Yenlei ve
mutasarrlf-! llvä-! Bozolt be!'äy-i ~e~me va c1sirha der kasaba-l Yozgad
tA.bl'-! kaza-l Bozok ve gayrihi kaYld !JUde mUceddeden be mubasebe-I ev-
kaf-I KUC;Uk ber muceb-i vakflyye-i ma'mUIUn blha ba arz-I h.al-i vA.kJ!-J
mumAlleyh ve ba ferman-I äll elvaki' Fi 4 R (rebiUlähir) sene 1213.
Mezbur Ahmed Aga ve vekil-i Vak!-I mezburun zeyl-l vaktiye-
hare; All Efendinin vakIflarI Ha- si Fi. 28 zilka>de sene 1278 tart-
remeyn, muhasebesinde Anadolu hinde ba ferman kaydolmu~tur.
eild-i sani defterinde mukayyed ·
olma~la ~erh verlldi. Vak!iyehAy-i sa.d1s
Detter-! mezbur varak 167
fihristi. 44 7
Terktn .......................... ~ ..... ............................. ....... .. .. . .. . . . ..
Becaye~ a'ma Ay~e Hamm an ekber ve asläh ve er~ed-i evlAd-1 vAkIf
der batn-I evvel ber vech-i me!}ruta ämed ba 'arz-I Esseyid Ömer Fehml
Efendl nAib-i Yozgad ve ba inhäy-i Mehmed Efendi Efendl (mükerrer)'mu-
dir-l evkaf ve ba mazbata-i äzay-i mecelis ve ba UA.m-I Ahmed R~id Efen-
di mUfettilll-i evkaf ve atufetlft Esseyyid Ahmed Veflk Efendi naZIr-1 ev~
kaf-I hUmAyun ve rüfts. Fi. 28 Za. (ziIka'de) sene 1278. Tatsil. Mumai-
leyh Ane Hamm tarafmdan Emine Hamm kaymamakhk vechlle Umur-I
vakfI Idare ve rü'yet etmek 1}artiyledir.
Berat-I '" ..............•........ . .. . .. ...
Beray-i tevliyet Cedid sitade be nam-I Elha,c Ahmed
yevm Agay-l vAkIf ber vech-l me~ruta Amed
17 ba arZ-I Osman Aga ennaZIr ve rUfts
fi 9 6 '(!}aban) sene 1213. Tafslll.
MUliUr hlfIZ J;lUde sene mlnhU .
Vakf-I mezburun tevlly.eti ve gallAtmm fazlaSI vazife-i mersumesiyte
hayatta olduk~a vA.kIfm nefs-i nefisin~ me~ruta olup ba'd-el-vefat tevU-
yet-i mezko.re ve gallAtrn fazlaSI evlA.dl ve evlA.d-I evlAdI ve evlAd-I evlädl-
nrn batnen ba'de batn!n ve fer'an gIbbe aslin ma tenaselo' ve teakabQ Uz-
kftrununekber ve eslA.hma meljlruta ola. Eger evlAd-I zUkftru bulunm..az ise
evlA.d-I Insaam ekber ve aslähma mef}ruta ola. Evläd-I bil-kUlliyye mUnka-
rlz ~ldukta tevl1yet-l mezko.re ve fazlA-i merkume utekasrnm .a.kd~m ve
ekber ve aslAhma mefi\ruta ola. Anlar dahl mUnkarIz oldukta tevllyet-i
mezkl1re Haremeyn-i !}erifeyn vakfma her kim mUtevelli oluraa ana me~­
ruta olup fazla-l merkumu Haremeyn-i !}erifeyn fukarasrna lraal ve isll
ey~~. •
Bat sahlteden nakledilmi" b~ka vakta Md tevliyet tedAvül kaydmm
okunu~ :
Tevllyet .............................. .... ................ ... ". "." ... . ........... . . ..
BecayefJ izzetlo. Hasan Bey ibn-i mUtevelll-i sablk mUt6veffA · Meh.med
CelA~IUddin P,af$a bfrader zade~ an ekber ve aslAh ve erl;led ve A.'kal-i ev-
lAd-I" vAkIf der batn-I evveI ber vech.-l mel?ruta Amed ba arz-I At~u~lah Bey
zade Esseyyid . Mehmed Galib Efendi nA.ib-i medine-i Yozgad ve ba mazbR-
ta-t A.zay-! meclls-i liva-i mezkftr ve ba inhA-i tsA. Efendi MUdir-i evkaf-T
llvay4 M. (mezko.r) ve ba nA.rn-r Esseyyid Mehmed Esad Elendl mllfe ttl~- I
evkaf-I sabIk ve Atufetlft Mecid Efend! naZIr-I evkaf-I hUmayun ve bR rU-
118-.1 hUm,ayun . Fi. 18 N. (ramazan) sene 1282. ·Tafsll.
 V.nll, - DoAru cetveli

S&hile Sütun Satu

4 1 18 harf fonem harf (fonem)

4 2 40 kurulur kurtulur
1 kolleksiyanlar kolleksiyonlar
8
8
6
1
1
"
48
25
iü' 1m
yanlarda
lü' lüi
yazllar da
8 2 2 [2] [1]
8 2 11 [1] {2]
8 2 16 [2] [3]
8 2 20 [3] [4]
8 2 U [2] [1]
8 2 43 [1] [2]
8 2 46 [2] [3]
8 2 49 (3) [4]
110 2 43-44 <iü~ünillecek d~ülecek
12 2 19-20 zihabma zehabma
13 1 17 da varchr ki l:unlar da manhk l'öyle huläsa
13 2 4..l [1] [2]
L3 2 48 [1] [2]
14 2 6 ge~ t:e~
]5 1 25 yaZl~ Yl~ (
L5 1 25 olup osmanll filolojisl türk~
c:up ile osmanbca
17 1 20 gafi arabi kifi. arabi
L8 2 5 elifte "eUfle
20 :1 2:2 bu konsonantlarml k" nsonantlarml
ZZ 2 3 (ikincl ra) ra
2:2 2 6 (ikinci ri) Cl
Z3 1 22 ktlavu: lulavuz
Z3 2 11 a . i. 0 a.1. 0
23 2 17 i ve i i ve 1
24 2 Z3 katm battm
28 2 4 hecedir hecelidir
35 1 2 ~bi fethah gibL Fethah
35 1 5 [2] [1]
35 2 S irap l'rap
36 1 9 irap bagLlJlmdan i'rap bakmundan
36 1 19 mesela mü'mm mesehl mü'min

36 1 25

36 2 1 cerlm veya osrnanhcada ad! cezlm

37 2 10 Ud üstün .. iki üstün
37 2 11 bulunu vre bulunur ve
38 2 4 hnrf-i tarih harf-l tarif "
39 1 (eI) le (eI) lerdh·.
40 1 12 ez-bkr, {!z.-:r.1kr
42 1 15 nemerr.. memerr ..
• .3 1 2 cami cam
43 I 5 'dem, .}ji "lidem,
.5 1 IS fcmz.elere hemz.dere
45 1 7 hornn 11\~lynn harlln
J5 2 26 Ciiz.'ldir. s:liz.'üdür,
45 2 2:9 hemz.el hernze
46 2 18 hJ!mi J(lbl
50 2 38 n ..ktada noktJl da
~I 2 3 mlnenl mhwal
 286
Sahi(e Sütun Satu Yanllf Doiru

58 2 2 pa-muk pamuk
59 1 7 mütevaUrat mü~vaUrit

59 2 10 sewe (tüm) selise (t\in)

61 1 ' 11 Rahmet-w-l&h1 Rahme't-ul-Wll
61 1 12 Beldetü 'tayylbe 'Beldetün tayylbe
62 1 8 samlm simin
62 2 13 esmer semer
67 2 10 Aze- Azeri
68 1 3 hurw hurus (horoz)
68 2 9 de dri de dir.
70 2 11 mütelezziz müstelezz
Tl 1 9 Buda Bu da
72 1 7 müruvvet zerdAr
72 1 9 zerdar mÜTÜvvet
73 1 14 istila isti'Ia
73 2 6 %i-i ra-l
73 2 17 rlZlk n.zk
76 1 13 hasad ha5ed
76 J. 13-14 evvelk ike~ide evvelki ~e
80 2 2 ~-li ~kli
80 2 4 dtr. sonda ~kll dJ.r. hepsi birden
S5 1 5 osmanhcada tür~
85 7 ce huruf-u med ve huruf-l med
85 ' 2 3 j;.~ _J. ~"l.
87 2 11 ~~ ~~;
94 1 19 ses lis:m ses ve l.isan
95 2 12 kif'l nyau kifm yan
99 2 25 .silibe seylibe
101 1 3 samme ~e

102 2 13-14 man2h olduguna manili harllerden de oIUT.

&ce harflerinden o!d!.1gtm.3
103 1 5 sülüst sülüsle
vücuben
103
104
105
2
1
1
"
17
22
örlesile
Zeyd, An: ir
vücuhen
ötnsile
AU. Vell
106 2 9-10 samettir ~ttir.
107 2 7 -Limelif La - Lamellf
108 1 19 La halä vela mehi' La haJä' ve Ja meJ.ä'
108 2 ,9 sahi dahi
109 2 4 yadet yäd et
109 2 5 yardnnet yardtm el
H9 2 8 yuce yüce
112 2 25 tafsila'tll talslIat
113 1 18 ihtisasa iktisada
113 2 19 debil dei(iJ
115 1 5 J2] [1]
115 1 iI [1] [31
115 1 14 [2) [1]
115 1 17 [3] [2J
115 1 24 [1] [31
120 1 12 ~1hj'n1n ~rih.i'n1n
]20 1 16 v resmi vc Tt'smi
]20 1 18 m~dar-l te'~i l.:lldugu :ncdar-l tt"sfr oldug'u
120 1 22 hüccetleer hü~tlere
120 1 23 oldukrl olduk.larl
120 1 26 imzaarl imzalon
120 32 hateme haUme
120 1 36 süferanameleri ",i('Tn n:lmf'hnJ
120 2 30 benzemjyen benzlyen
122 1 15 nehedlmek 11t'[yedllmck
122 1 31 mÜ5neld mü~ten.id

123 1 24-25 baklmmda nho$ bnlttmmdan h~

:- 123 2 19 y: z1I1m tt: vc h }' :l ~111l11 .:.. lt' v~ . h
 287
Sabife S iiUm Satu yaaht Doiru

129 2 26 celli ceH

129 2 31 celli ceH
130 2 50 celli ceH
131 1 1: divaru divan!
131 1 16 divaru divan!
131 1 18 divaru divani
132 1 1 reUer! relen
1M 1 ul-i~-~ebbl an if - fC!behi
135
136
1
1
"
2
1
müftlyyül-enitn
teb'an
müfti-I-enim
tebean
140 1 12 sahib-ül-hayrat sahib-ül-hayratl
140 1 14 ~r-l ~rif fer' -i ferif
140 1 15 muhammedide muhammedide
1.0 1 16 emr-il-vakf-l emr-11 valdi
140 1 21 ~ ettiii ~rtu 'tayin ettiii
140 1 22 okunarak kuiet olunarak
140 1 23 ali tarik-lS-stla alatarlk-lS-sIla
140 2 6 nasb u tayin tayln
141 1 19 rw, nka'
141 1 41 Rika'nm rika'm
141 1 28 r1ki, rlka'
1". 1 M kaYldlar da kiYltlarda
1" 2 3 cümertlik cömertlik
1" 2 39 görülmekle görmekle
1'5 1 28 bi reUfba bir elüba
:1S6 23 norma'tden normalden
157 18 metin'ere metiDlere
157 35 u-!- I ~I
157 36 [1] [3]
157 44 [1] [3]
158
159 ,
3 i I~
°l-ra')'l
;~
'l-ra'yi
1.59 6 lWTa'u fUITIl'u
1.59 9 'Acem.o 'Acemu
159 (6 eserler esreler
- -
159 47 rafezi rafezl

NOT:
1 - Karine Ue anla,fllabUecek gibi olan ufak te lek bazt y~r tetvele kon~taro
2 - Metin dahillndeki kü~ klJfel.erden basun esnasmda lordan baZl klifel$' yeniden yapbnl.
m1f, derhal lcli$es1 yapbnlanuyanlarm mat b za harflerlle dizdirilmesine rnecburiyet haSll 01-
m~o
 ,.
VAKlFLAR UMUM MOOORLOCO'NON lLMI NESRIYATI

Serie A

1 - Vaklflar Dergisi. saYl. I 3 lira

2 - V.luflar Dergisi. saYl. II baslhyor
Seri. B
Vakfiyeler ve vakfiye lerle ilgili eserIer

1 - Fatih Mehmed 11. V aUiyeleri 2 lira

2 - Fa tih Dev rind e lstanbul H :u itasl ~.) 125 kuru,
3 - Siyakal YazlSI 40 kuru§
4 - F..ski Yazllan Okuma Anahtan 2 lira
5 - Karamanoglu Ali Bey Vakfiyesi Dergi 11. den ayn
basrm
6 - Topkapl' da Ahmed Pa§a Vakfiyesi Dergi 1I. den ayn
baslm
Seri. C
Müteferr ik eserIer
1 - Cumhuriyetin X uncu Ylhnd3 Evkaf Mevcudu kalmad,
2 ' - Cumhuriyetten Önce ve Sonra Vabflar (Tarih Sergisi Ve
ikinci T arih Kongresi münasebet.le Türk T arih Kurumu-
na takdim edilen rapor) ~ ..
3 - Valuf ve Tesis . .
4 - Vaklf Ziraal hletmeleri ~ .
5 - V a klflar Gälerisi Hakkmda Muht3sar tzahat :t .
6 - Türk VakiElan ve Vakfiyeleri O~erine Mücmel Bir Etüd 125 kuru§
7 - Fatih Camii ve Bizans Sarnl~l 75 kuru§
8 - Valuf müessesesinin hukuki mahiyeti ve tariM tekamü- Dergi 11. den ayn
lü ( . . ) baslm
~ - Muradiye camii Ve Osmanh mimarisinin men§ei me- Dergi 11, den ayn
se1esi (~.y..) baslm
10 - Budist vaklflan ( ~.• H') Dergi 11, den ayrl
baslm
Seri. D
BrOfÜrIer
- Vaklfl:u YÖnetgesi. 1935 Fuanndaki VaklElar Pavyonuna ait Bro,ür
2 - V aktflar ldaresi. 1936 F uanndaki Vak lflar Pavyonuna ait Bro§ür
3 - lzmir E.ntemasyo na1 Fuannda 1937 seneaindeki VaklElar Pavyonu Hatnasl
4 - VIII inci izmir Enternasyonal Fuarmda VaklElar Pavyonu Hahrasl (1938 ~nesine
ait)
5 - IX uncu tzmir Enter~asyon31 F uannda Vaklflar Pavyol1u Hahrasl (1939 lenesine
ait)
6 - X uncu lzmi r E.nternasyonal Fuannda Vaklflar Pavyonu Hahrasl (1940 aenesine
a it ) .
7 - V aktflanmlZ (1941 .eneaine ait bro/Jür)
( 0) Aynca ingili7-cc olar a k nCljredil mh:tir. 12.') kuru'llur.
( 0' ) Aynca F'ranslz.ca o lara k basllml:;;br.
( 0 •• )
"
Alm anca ~