Guncel Sanat Notlari

GNCEL SANAT NOTLARI
Haziran 2011 - Temmuz 2011
indekiler Sunu: Toplar Dndren eyleri Anlamak Rumeysa Kiger 3 Siyah Kp zerinden ran Tarihine Bak brahim Erkin 11 Hseyin Bahri Alptekinde S-Faktr zlem Metin 15 Islah Olmak in Sanat Yapan Bir Gebe Esra Bulut 19 Kamyonlar, Battaniyeler ve Yokluun Fotoraflar Yasemin Darbaz Karaca 25 Glsek mi Alasak m? Rabia Ertrk 29 Kime Gre 100 Byk Trk? Elif Safiye Cengiz 33 Cihan Yand Dilber zlem Metin 35 Rumeysa Terziolu 35 Sarktaki Pskl zlem Metin 36 Kontrol Altnda Muharrem Kalenci 39 Ouzhan Dnmez 41 Gerek Prova Muharrem Kalenci 43 Bir Toplumun Belleini Gazeteler zerinden Okuma almas: Otopsi Rabia Aydn 47 Ellerine Bak Rmeysa zcan 51 Bir Sarslma ve Kendine Gelme Sergisi: Kayp Cennet Glsm Kavuncu 57 Gnah kartma Smeyra kiz 61 Cennet mi Cehennem mi? Muharrem Kalenci 65 Yok Ettiimiz Cennet Elif Kayaalp 69 Kayp Cennet: Bellekteki Yitik Cenneti Yeniden Yaratmak Rmeysa zcan 73 Haritalar ve Gerekler Glsm Kavuncu 85 Bilimsel Bilginin Sanatsal Yorumlar Nurdan zdemir 89 Ke Kads Zeynep Gkgz 92 Hazrlayan Rumeysa Kiger Betl zel iek Redaksiyon Zeynep Gkgz Meryem Babacan
Sanat Aratrmalar Merkezi
BLM VE SANAT VAKFI Sanat Aratrmalar Merkezi 7 NOTLAR 24 Gncel Sanat Notlar Haziran 2012
n kapaktaki eser: Angelica Teuta, kizler Arka kapaktaki eser: Gken Dilek Acay, Monchers Diktateur
Bask Cilt Elma Basm Sertifika No: 12058 Halkal Cad. No: 164 B4 Blok Sefaky stanbul Tel: 0 212 697 30 30 Vefa Cad. No. 48 34134 Vefa stanbul Tel 0212. 528 22 22 pbx Faks 0212. 513 32 20 www.bisav.org.tr
e-mail bisav@bisav.org.tr
Sanat Aratrmalar Merkezi e-mail sam@bisav.org facebook.com/bsv.sam
Sunu Toplar Dndren eyleri Anlamak

Rumeysa Kiger
SALT Beyolu aldktan ksa bir sre sonra Hseyin Bahri Alptekinin Ben Bir Stdyo Sanats Deilim isimli sergisini gezerken be-alt yalarnda kk bir kz ocuunun babasyla konumasna kulak misafiri oldum. Baba hayattayken Alptekini tanyor olacak ki ailesiyle beraber eserlere bakarken Hseyin bunu u yl sergilemiti, benzeri cmleler eliinde baz aklamalar yapyordu. Sra Can Altayn Alptekine bir sayg duruu niteliinde rettii Merzbahri: Alemden Kalma (2011) isimli ie geldiinde, kz havada dnen plastik toplar gstererek Peki bunlar ne baba? diye sordu. Babas Sence ne olabilir? deyince kk kz Toplar dndren bir ey, cevabn verdi. Babas da Evet, toplar dndren bir ey ite, diyerek kznn cevabn onaylad. Sanrm bu cmle gncel sanatla ok da ili dl olmayan bir insann birok eser karsndaki ilk hissiyatn zetleyebilir. 1984ten bu yana almalarn devam ettiren Bilim ve Sanat Vakfnn Sanat Aratrmalar Merkezi olarak Haziran 2011de dzenlemeye baladmz Gncel Sanat Gezileri dizisinin bu soru ve cevap etrafnda ekillendiini syleyebiliriz. Elinizdeki yayn 2011 Haziran ve Temmuz aylar sresince gezdiimiz dokuz sergi hakknda grup katlmclar tarafndan kaleme alnm eitli yazlardan olumaktadr. Bir sanat eserinin herkes tarafndan farkl farkl yorumlanabilecei ve kiilerin altyaplarna gre bambaka deneyimleri tetikleyebilecei bilinen bir eydir. Felsefe, iletme, tasarm, fotoraf, tarih, medya, fizik, kimya, mhendislik, ilahiyat gibi eitli blm mezunlarndan serbest meslek sahiplerine, ev hanmlarndan renci ve akademisyenlere kadar farkl altyap ve ilgi alanlarna sahip bu grubun bir araya gelip stanbulda sergilenen ok sayda gncel sanat etkinliini takip etmelerini, grdkleri eserlere dair neleri anladklarn veya anlayamadklarn oturup uzun uzun konumalarn, sonra da bunlar hakknda eitli metinler kaleme almalarn kymetli klan, gncel sanatla daha nce derinlemesine bir ilikiye girmemi, ounlukla bu tr iler sergileyen bir mekandan ieriye ilk defa admn atm kiilerden mteekkil bir grubun, eserler hakknda
Gncel Sanat Notlar
Can Altayl, Merzbahri Alemden Kalma, 2011, SALTn izniyle
Can Altayl, Merzbahri Alemden Kalma, 2011, SALTn izniyle
Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi
basn bildirilerinde, kataloglarda, gazete, dergi, blog vb mecralarda yer alan deerlendirmelerde karlatmz ifadelerin ok uzanda, alan iinden gelmemenin rahatlyla son derece taze ve orijinal szler edilebileceinin ve yorumlar yaplabileceinin uygulamal bir rneini oluturmalardr. Gncel Sanat Gezileri kapsamndaki ilk ziyaretimizi, 23 Haziran gn, Sanatorium Sivil Sanat nisiyatifi galerisinde yer alan ranl kavramsal sanat Babak Golkarn Black Cube (Siyah Kp) isimli sergisine dzenlendik. Kanadada yaayan Golkarn mekana yerletirdii, giriinden itibaren seyircisini eitli seimler yapmak zorunda brakan ve bedensel katlm gerektiren bu ilgin yerletirmeyi, inisiyatif sanatlar Tunca Suba ve Feza Velicangil mihmandarlnda gezdik. Golkarn kpnn iindeki sar kaydraktan kayarak ocukluumuza, rann politik tarihine ve sanat tarihinin eitli dnemlerine uzandk. 30 Haziran gn gerekleen ikinci etkinliimiz, SALT Beyolunda, ksa bir sre nce kaybettiimiz kavramsal sanat Hseyin Bahri Alptekinin Ben Bir Stdyo Sanats Deilim isimli sergisine dzenlendi. Sanatnn yakn arkada kratr Vasf Kortun mihmandarlnda gerekleen gezide, Alptekinin sanat pratii boyunca ele ald kreselleme, g, depresyon gibi belli bal temalar, eitli eserleri zerinden kapsaml bir ekilde konuma ansmz oldu. Ayrca SALT ekibinden Meri nerin anlatmyla da kurum hakknda detayl bir ekilde bilgilendirildik. Yazarlarmzdan iletme blm mezunu zlem Metin, Alptekinin retim srecinde 3 Snin (seyahat, srekli depresyon ve sre) izlerini ararken, interaktif medya tasarm alannda yksek lisans almalarn srdren Esra Bulut, Alptekini sanat tarihi iinde konumlandrmaya alt. Ayrca Mimar Yasemin Darbaz Karaca da Alptekinin eserleri zerinden izlenimsel ve duygusal bir okuma yapt. Serinin nc gezisi Akaretler blgesinde bulunan Rampa Galerideki iki ayr sergiye dzenlendi. 5 Temmuzda gerekleen etkinlik srasnda galerinin direktrlerinden Sinem Erdoan mihmandarlnda zmirde yaayan gncel sanat Mehmet Derenin Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen ve skoyada yaayan kavramsal sanat Deniz sterin Davetli ve Gnll isimli sergilerini grme frsatmz oldu. Trkiyenin sosyo-politik gemiini, maddi kltr zerinden deerlendiren seriler hazrlayan Dere, katlmclarn zihninde yer etmi birok imge, olay ve kiiyi ironik dzenlemelerle bir araya getirirken; Firdevsnin Davetnmesinden ve Hint halk hikyelerinden esinlenerek hazrlad yerletirmesiyle ster, izleyiciyi masals bir atmosfere sokuyordu. Gezinin devamnda Tneldeki ALANistanbul galerisinde gen sanat Gken Dilek Acayn George Orwellin 1984 romanndan ilhamla yaplm bir dizi eletirel eserini sanat eliinde gezdik ve sergi zerine sanaty da artan yorumlar yaptk. Ayrca kurum alanlarndan Bengi Baarandan da galeri hakknda ayrntl bilgiler edindik.
Gncel Sanat Notlar
Katlmclarmzdan tarih blm rencisi Rabia Ertrk, yazsnda Derenin sergisini biyografi ve tarih ilikisi zerinden irdelerken, geleneksel cilt sanatyla ilgilenen Elif Safiye Cengiz de, Derenin darbeler ve 100 Byk Trk listeleri geyiklerinin ac verici glnlnden bahseden bir yaz yazd. zlem Metin, Derenin sergisinde portresini grd Cihan yand dilber ve sergiye ilham olan fotoraftaki al sprgesiyle ilgili birer anekdot anlatt. Geleneksel sanatlar alannda lisansst almalarn srdren Muharrem Kalenci, Acayn politik figrleriyle donatlm yerletirmelerinde bir toplama kampnn izlerini srd. Getiimiz birka yl iinde gncel sanatn stanbuldaki merkezlerinden biri haline gelen Tophaneye dzenlediimiz drdnc geziyse 9 Temmuzda gerekleti. Galeri NONda kavramsal sanat Nazm Hikmet Richard Dikban rehberliiyle, gen kratr Nazl Grlek tarafndan tasarlanan Prova balkl karma sergi hakknda ayrntl bir sohbet etme imkan bulduk. Michelangelo Antonioninin Blow-Up isimli filminden ilham alnarak oluturulan sergide Dikban izimlerinin yan sra Asl avuolu, Jan Freuchen, Basim Magdy, Magali Reus, Van den Bergh ve Conrad Venturun eitli medyumlarda rettikleri ileri grdk ve ayn zamanda galeri kurucusu Derya Demirden de galerinin gemi iki yllk faaliyetlerini dinledik. Muharrem Kalenci de yazsnda eserlere dair izlenimlerini aklad.
Ben Bir Stdyo Sanats Deilim sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Tophanedeki ikinci duramz Pi Artworks Galeride sanat rfan nrmenin uzun yllardr rettii gazete serilerinden meydana getirdii Otopsi sergisini sanatnn mihmandarlnda gezdik. Gazetelerden eitli imajlar ve harfler kullanlarak galerinin duvarlarna konulan kavram bloklar zerinden, toplumun zihnine bir eit otopsi yapan sanatyla, kapsaml bir sohbet etme ve kendisine imaj seimleri hakknda eitli sorular sorma imkan bulduumuz gibi Eda Deraladan da galeri zerine bilgiler edindik. Sivil toplum aktivisti Rabia Aydn, nrmenin sergisi zerinden medya ve toplum ilikisini ele alan bir yaz yazd. Tophane gezimizin son dura Prl Glei Arkonmaz tarafndan kurulan PG Art Gallerydi. Ayegl Ster, Burak Bedenlier, Burcu Aksoy, Can Erta, Didem nl, Gonca Sezer ve Jerome Symonsun eserleriyle el temas zerine younlaan Ellerine Bak sergisini, kurucu Arkonmaz, sanat Sezer ve galeri direktr znr Gzel Karasu eliinde gezdik. ngiliz Dili ve Edebiyat alannda lisansst almalarn srdren Rmeysa zcan, sergi hakkndaki yazsnda eserlerin elleri kullan biimlerini felsefe ve edebiyat tarihinden rneklerle anlamlandrmay denedi. 21 Temmuzda gerekleen beinci gezimiz stanbul Modern Mzesindeki Trkiyeden ve yurt dndan yirmi bir sanatnn videolarn bir araya getiren Kayp Cennet isimli sergiyeydi. Kurum rehberleri eliinde gerekleen tur s-
Davetli ve Gnll sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Gncel Sanat Notlar
Gkcen Dilek Acay sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen. sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Prova sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
rasnda, insanolunun hayvanlar, doa ve teknolojiyle ilikisini irdeleyen videolar hakknda genel olarak bilgilendirildik. Katlmclar tarafndan zerinde en ok yaz yazlan bu sergiyle ilgili grsel iletiim tasarm ve sosyoloji blmleri rencisi Glsm Kavuncu insanla doa arasndaki deitirme ve dntrme servenine dair yorumlarda bulunurken, Muharrem Kalenci videolardan birinde grd bir ayrnt dolaysyla ocukken kynde yaad bir anekdotu paylat. eitli yaz almalarn srdren Smeyra kiz sergiyi bir gnah kartma olarak yorumlarken, matematik alannda doktora almalarna devam eden Elif Kayaalp videolarn matematiksel estetiinin altn izdi. Son olarak Rmeysa zcan, Miltonun bayapt Kayp Cennetten hareketle, sergiden setii yedi video zerinden derinlemesine bir analiz yapt. 29 Temmuzda gerekleen son gezimiz ise, rehber zlem Mertel eliinde santralistanbuldaki Arazi zerine: Kolombiyada ada Sanat ve 20. Yzyln 20 Modern Trk Sanats sergilerineydi. Ayn zamanda Enerji Mzesini de grme frsat bulduumuz gezinin ardndan, Glsm Kavuncu Arazi zerine sergisi hakknda yazd yazsnda Trkiye ve Kolombiya arasndaki farkllk ve benzerliklere deindi. Bunun dnda fizik blmnde doktora almalarn srdren Nurdan zdemir, Pera Mzesindeki Temelde nsan: ada Sanat ve Nrobilim sergisi hakkndaki yazsnda, sanat ve bilim arasndaki kesimelere ilikin deerlendirmeler yapt. Sanat tarihisi Zeynep Gkgz, Ke Kads ismiyle, eserlerin kendilerinde brakt tesirden yola karak yazan dier arkadalardan farkl bir yol takip etti ve her sergi iin gncel sanatla ilikiye geenlerin kafalarn megul eden konulardan birini ne kararak bu mesele zerine elenceli bir dille ahkam kesmeyi kendisine grev edindi.
Gncel Sanat Notlar
Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle
10
Sanatorium, Babak Golkar, Black Cube, 25 Mays - 25 Haziran 2011
Siyah Kp zerinden ran Tarihine Bak

brahim Erkin
Babak Golkarn Siyah Kp niversite ve i hayatmn ilk yllarnda birinci elden tanma frsat bulduum rann yakn tarihini hatrlatt bana. Bir yan Kara Kpn siyah, br yan Sanatoriumun Siyah Kpn glgesinde griye alan beyaz duvaryla evrili dar koridorda ilerlerken 1979 ncesinde ah Rza Pehlevnin yaamay zorlatran uygulamalaryla sol akmn retileri arasnda skm bir ranl gibi hissettim kendimi. Golkarn kp yerletirmesinde kulland malzemeler dile geldiler ve bana rann yakn tarihini anlattlar sanki. ran slm Devrimi ncesi ah Rza Pehlevnin baskc politikalar altnda ezilen ran halk, dar bir yolda ilerliyordu. Etraf; bir yanda halk yok sayarak ahn otoritesini glendiren ahenahlk rejiminin kapkara duvaryla, br yanda Kitlelerin Partisi TUDEHin gri duvaryla evriliydi. Griydi nk ne tam anlamyla solu ne de tam anlamyla sa yanstyordu. ahn zalimliklerle kararm kapkara duvar gibi olmasa da gri bir duvar eklinde halk kuatyordu. ranl, tpk Golkarn sergisine giren izleyici gibi, nndeki dar koridorda bir adm sonra ne ile karlaacan bilmeden yol alyordu. Sokaklarda siyah tonlarn hkim olduu bu dnemde ranl, cezbedici karizmasn yzlerce yllk din gelenekten alan, zerindeki siyah tonlar basky ve zulm deil de dnyev ve uhrev kurtulu arsn imleyen Ayetullah Humeynnin en ok gvendii meknlardan; medreselerden ve camilerden ykselen sesini duydu. Ses din meknlardan gelse de hem dnyaya hem de ahirete ilikin bir eyler sylyor, birtakm vaatlerde bulunuyordu. ranl bu sese kulak verdi ve Humeynnin yol gstericiliine snd. Hayatna yine siyah tonlar hkimdi ama bu kez siyah, kurtulu arsnn sembolyd. stelik bandaki siyah sar, onun Hz. Peygamberin soyundan geldiinin simgesiydi. ranl, sesin bysne kaplm halde sapa dnnce feraha kavuacan umarak dar koridorda ilerledi. Sapa dndnde karsna kan sergideki gibi sar bir merdivendi. ranlnn imgeleminde her zaman Gnele zdeletirdii renkti sar Dn-
Gncel Sanat Notlar
11
12
ya da bir gn Gne gibi batacakt, gelip geiciydi ama var olduka orada refah ve huzur iinde yaanmalyd. Can havliyle ve sanki ahn gidiinin ardndan srgn olduu Fransadan dnen Humeynyi uan merdivenlerinde karlamaya karcasna, basamaklar trmand. Merdivenden vakarla ve metanetle inen Humeynnin elinden tuttuunda, onunla birlikte, her eyi geride brakt, gemiini glgeleyen her eyden kurtulduu, zamanda ve meknda farkl bir boyuta getii duygusuyla siyah kpn iindeki sar kaydraktan bo alana kayar gibi baheye kayd. Bahe, sessiz, sakin ve huzurluydu. Binlerce yllk dingin ran bahelerini andryordu. Geri bahenin de siyah duvarlar vard fakat bu duvarlar din meknlarn huzur veren, koruyup kollayan duvarlarna benziyordu. Zalimlikler karsnda kyam eden ancak hunharca ehit edilen Hz. Hseyinin acsna millete yas tutulurken, gemii diri tutmak, yaanmlklardan ders alnmasn salamak, direniin srdrlmesini salamak iin de camilerin duvarlar siyaha boyanrd. Bu siyah, o siyaht. ranl imdi her eye batan balayabilir, dnyasn ve ahiretini orada yeniden ina edebilirdi. Dnyasn kurtard lde ahiretini de kurtarm olacakt. Buradaki yoksunluk br taraftaki zenginlikti. Bahedeki sarmal beyaz merdiven de onu sergi alannn stndeki asma kata, yani cennetin en gzel kklerine armyor muydu? Vaatler de bu dncesini destekliyordu. Geri bahenin bir duvarnda okuyamad bir yaz vard. Yaz kl ve harfleri bitiikti. Yeni bir balang yapmt, imdi ayrntlarla uraacak zaman deildi. Zamana brakmalyd baz eyleri. nemsemedi. Baheye verdi kendini. Gezdi, dokundu, tand. Yllar geti. ranl dnyas iin alrken dindar yneticileri yurttalarnn ahireti iin alt; yerin ve gn eytanlaryla urat. En byk dmand eytan. Ondan olabildiince korunmal, hatta onu yok etmek iin politikalar gelitirmeli, buna gre yaamalyd. Bahenin siyah duvar eytanlara kar bir kalkand. Duvar durduka vaatlerin gereklemesi olasyd. Vaatler durmakszn tekrarlanyordu ama gereklemiyorlard. Zamanla vaati ses bouklat, sustu. Yeni bir ey yoktu, eskiler tekrarlanyor, tekrarlar bir ksr dngye yol ayordu sanki. Ortaya konulmu bir politika da yoktu; ksa sreli stratejiler gelitiriliyordu. Yine de umut etti. Bekledi. Sonra gz yazya takld. Bir kez daha bakt yazya. zd: ZGRGNLERNZSAYILI yazyordu. Anlam veremedi nce. Sonra dnd. Anlamlar ykledii siyah duvarlarn yakn gemiinde hatrlad kara duvarlara dnebilecei korkusu sard iini. Zaten, kendilerinden kat dardaki grltler de oktan dinmiti. Merak etti. Baheden kmak istedi ancak bir k kaps bulamad.
Gncel Sanat Notlar
13
Depresyondaki Sanat, kark teknik enstalasyon, teki, AIAP, HABITAT II-ehir Zirvesi, Antrepo No:1, stanbul, 1996, Rampa Galerinin izniyle
Yaz Depresyonunda Sanat, mekana zg yerletirme, Aznlklar, Famagusta, Kuzey Kbrs, 1996, Rampa Galerinin izniyle
Kresel Depresyon & Donald Duck Sendromu Arhan Kayar ile ortak alma, performans, Asos festival, Asos, 1997, Rampa Galerinin izniyle
14
Salt Beyolu, Hseyin Bahri Alptekin, Ben Bir Stdyo Sanats Deilim, 9 Nisan - 7 Austos 2011
Hseyin Bahri Alptekinde S-Faktr

zlem Metin
2007 ylnda henz 50 yandayken kaybettiimiz Hseyin Bahri Alptekinin ardnda brakt eserlere, projelere, fikirlere bakldnda sanaty etkileyen 3Sin izlerini bulabilmek mmkn grnyor. Alptekinin bu 3Sle olan ilikisinin onun sanatn, kiiliini ve yaamn farkllatrarak kendisini yeni bir dzleme tadn sylebiliriz. Alptekinin yaam, hayattaki duruu ve tabii ki eserleri zerinde etkili ve belki de en nemli faktr olarak sanatnn hayat boyunca adeta bir varolu biimine dntrd seyahatlerini birinci srada saymamz yerindedir sanrm. SALT Beyolunda 8 Nisan - 7 Austos tarihleri arasnda gerekleen Ben Bir Stdyo Sanats Deilim isimli sergiye elik eden ayn isimli kitapta yer alan Alptekinin ktphanesine ait bir fotorafta irili ufakl on dokuz yerkre saylyor. Buradan bile, sanatnn yaad gezegen zerinde dolamaya olan tutkusunun izi grlebilir. Onun sanatn ve aslnda hayatnn tm ynlerini en ok besleyen kaynak, durmadan, planl veya plansz, dnyann deiik corafyalarna yapt seyahatleri. Seyahat sanatya farkl bir bilin hali, kimyasal bir durum ve Alptekinin en ok sevdii eyi, kalc zgrl kazandrm. zgrlkten kastm, allagelmi tm ruh hallerinden, tepkilerden, alglamalardan, baklardan kurtulmak. Seyahatler de tm bunlardan ka salyor. Alptekinin hareket halindeyken dnmesi, tasarlamas, yeni almlara ve bilgilere ulamas, eskiden bildiklerini deitirmesini kolaylatrm. Sanat zamandan, mekandan, yerlemi olandan kurtulup ulat bolukta kendini yeniden kefetmek, farkl bir slup ve hareket tarzna ulamak, yeni deneyimler edinmek istemi. Bunu yapmak iin de herkesin gittii popler sanat ehirleri dnda, dnyann drt bir yanndaki farkl corafyalar, ismi ok anlmayan yerleri, buralardaki marjinal kesimleri, kenar mahalleleri dolam. Gittii ehirlerde hem sokak aralarndaki hayatlar hem de yerel sanatlarn alma biimlerini grp bunlarn baka corafyadakilerle farkllklarn ve benzerliklerini ortaya kartm. Alptekinin sanat yaamnn her evresinde bu kark yaplanmay grmek mmkn. Kendi ifadesiyle evini ancak bir eyleri toparlamak, boaltmak, deitirmek ve depolamak iin ihtiya duyduka dnp geldii bir depo, bir otel olarak kullanm. Alptekinin seyahat etmeyi bir yaam biimine dntrmesinin izlerini zel hayatnda da grebiliyoruz. Kbadan Endonezyaya giderken tant, kendisi de bir gncel sanat olan, Brezilyal ei Camilla Rocha ile oullar henz bir haftalkken hep beraber Eindhovene seyahat ediyorlar. Yollarda yaanan bir hayatn ufak bir kesiti bu. Uluslararas iletiimin ve etkileimin ok gl olduu hayat tarzyla sanat kendini aidiyetsiz tutmay baarm. Hibir kimlik adyla zdeletireme-
Gncel Sanat Notlar
15
K Depresyonu, kark teknik enstelasyon, Kresel Gldr, maison Folie Wazemmes, Lille, Fransa, 2009, Rampa Galerinin izniyle
Heteretopia, 1992, Hseyin Bahri Alptekin ve Michael Morris Ars Galeri, Ankara, Rampa Galerinin izniyle
K Depresyonu, kark teknik enstelasyon, Kresel Gldr, maison Folie Wazemmes, Lille, Fransa, 2009, Rampa Galerinin izniyle
16
yeceimiz sanat iin aidiyetsiz olmas aslnda hem bir sonu hem de bir balang noktas olarak grlebilir. Hayatn ve eserlerini gz nne aldmzda sanaty dnyann her yerinden alnm birer avu toprakla yaratlm biri olarak tanmlayabiliriz. Yapt seyahatler de onun bu zelliini besleyen en nemli kaynak olmu. Alptekin iin her yer evi gibiydi ama ayn zamanda bu dnyada mutlak srgnde duruyordu sanki. Alptekinin eserleri zerinde etkili ikinci byk faktr olarak yaad srekli depresyon halini incelemek gerekir. O, depresyon ile sanat kiilii arasnda yaam boyunca sregelen birliktelikten hi ikayeti olmama benziyor. Bilakis depresyon Alptekin iin neredeyse elzem bir ruh haline dnm. Sanatlar yaratclklarn aktive ederken genellikle benzersiz, allmadk bir alglama, hissetme, dnme srecine ihtiya duyuyorlar. Depresyon sayesinde sanatya adeta nc bir gz hediye ediliyor ve bu gzle her eyi yeni bir bilinle grmeye balyor. Sanat tarihinde sanatlar ve depresyon arasndaki etkileime ok sayda rnek bulmak mmkn. Alptekinde ilgin olan sanatnn depresyonu srekli ve bilinli bir ekilde yaayp bunu sanat iin itici bir gce evirebilmesidir. 1994 ylnn sonunda parasal adan zor gnler yaayan Alptekin bu dnemini birbiri ardnca yapt Depresyondaki Sanat (1996), Yaz Depresyonunda Sanat (1996), Kresel Depresyon & Donald Duck Sendromu (1997), K Depresyonu (1998-2011) ileri ile neticelendirmi. Yine depresyonla ilikilendirilebilecek baz ruh hallerine iaret eden Sknt (1998) ve Arkadyada Melankoli (2000) isimli ileri de bu erevede anlabilir. Alptekini incelerken ne kan bir dier nemli nokta ilerini yapma srecini sonucundan, biten eserden daha fazla nemsemesi ve bizzat srecin kendisinden zevk almas. Alptekin bir konuya, fikre ilgi duymaya balaynca metodolojisi tamamen kendine zg farkl bir srece de adm atyor. Bu, sanatnn fikri ereveleme, yn verme, olgunlatrma, derinletirme dnemi. Bu dnemde konuyla ilgili materyaller (kitaplar, filmler, fotoraflar, haritalar, kaytlar, replikalar vs.) topluyor, zihninde bunlar yeniden deviriyor ancak hepsi bu deil. Kimi zaman bir fikirden hareketle daha nce planlamad, bambaka yollara da gidebiliyor. Ya da ounlukla bir fikir ve i srecinde dier ilerin ve eserlerin tohumlar da zihnine dyor. Hatta bazen Alptekinin ifadesiyle srecin kendisi, iin ta kendisi olabiliyor. Olduka yorucu, emekle geen, uzun bir alma dneminin sonunda bizler ortaya kan ile ilgilenirken, sanat zihinsel anlamda beslendii, doyuma ulat yenilendii bir srecin ardndan oktan farkl maceralara yelken ayor. Sonu olarak iin kendi retim sreci de tpk seyahat ve depresyon gibi sanat zerinde tetikleyici bir ivme ve yaratcln besleyen g olarak nem kazanyor. Alptekinin ksa mrnde yaadklar, ortaya koyduu eserleri, fikirleri, yaptklar ve yapmak istedikleri, biriktirdii materyaller sanatnn yllarn olduka youn ve derin yaadnn bir gstergesi olarak nmzde duruyor. Seyahatleri, depresyonlar, ileri srasnda geirdii sreler bu zenginliin en byk kaynaklarndan sadece . Yakn arkada Vasf Kortunun da dedii gibi anlalmas zor, mstesna bir kiilike sahip Alptekin yaasayd hangi noktalara ulaacan kestirmek mmkn deil maalesef.
Gncel Sanat Notlar
17
Kan ekme yiletirme, 2003, Rampa Galerinin izniyle
Karadeniz Haritas, vinil zerine dijital bask, 1999, Rampa Galerinin izniyle
Ben Bir Stdyo Sanats Deilim sergi grnts, SALT Beyolu, 2011, Rampa Galerinin izniyle
18
Islah Olmak in Sanat Yapan Bir Gebe

Esra Bulut
Depresyonun hayat alglamann ve kavramann baka bir yolu olduuna inanyorum. Depresyon yoluyla yeni bilin hallerine ulaabiliriz ve sadece sanat bunu deifre edip nee dolu bir alglamaya dntrebilir. Hseyin Bahri Alptekin
Entelektel belli bir bilgi birikimi ve kltre sahip kii tanmlamasnn tesinde yaad toplumun normlarn iyi zmlemi, gelikin bir duru sergilemeye gayretli kii olarak da dnlmelidir. Bu tanmlamayla Gncel Sanat olarak adlandrlan dnemsel ayracn sanaty eletirel bir rn/fikir/ey ortaya koyabilmesi adna entelektel klma zorunluluu doar. Snrlar belirginleen entelektel tanm literate, dandy, malumatfru gibi genel geer dier tanmlardan uzaklar ve Hseyin Bahri Alptekinin entelektel bir sanat olarak yorumlanmasna da olanak tanr. Bu yorum ile Sanatnn entelektel tanmnn ieriinden bamsz bir duru sergileme alternatifi var mdr? sorusu sorulabilir. Sanatnn henz zmlemesini yapmad, iselletirmedii ya da reddetmedii eylerden ortaya bir ey kartmas sz konusu deildir. Alptekinin zgn ve ok katmanl almalar ile ortaya koyduu kar duru ya da onamalar vefatndan sonra almalarnn yeniden sergilenme ansn dourmutur. Can Altay, Glsn Karamustafa, Gabriel Lester, Camila Rocha ve Nedko Solakovun elik ettii sergi, kaybolan malzemelerin revize edilmesi ile aslndan uzaklarken yeni bir yoruma ulama frsatn beraberinde getirir. Alptekinin kavramsal sanat zerine retim yapt aklda tutulduunda ileriyle ilgili uzun uzun dnlmesi kanlmazdr. Bir fotorafa ilk bak ile yznc bak arasndaki farkn kabul Alptekinin sanat olarak duruunu destekler. Ben Bir Stdyo Sanats Deilim sergisinin sanatnn vefatndan sonra yeniden yorumlanmas kendinden mstakil yeni bir grsel ve dnsel katman dourmutur.
Gncel Sanat Notlar
19
H-Faktr: Misafirperverlik/Husumet, 2003-2007, Arada, Passage Petits Champs, stanbul, 2009. Fotoraf: Camila Rocha Rampa Galerinin izniyle
H-Faktr: Misafirperverlik/Husumet, 2003-2007, Arada, Passage Petits Champs, stanbul, 2009. Fotoraf: Camila Rocha Rampa Galerinin izniyle
20
Olaand bir yerleim: Heterotopia Alptekinin Micheal Morris ile 1992de hazrlad boyutlu kolaj Heterotopia, Yeni Dadaclardan Robert Rauschenbergin ilk sansasyonel ii olan, kendi yatan boyayp duvara ast Bed (1955) almasnn dolayl bir uzants olarak dnlebilir. Heterotopia, Bedten gnmze kadar gelen srete sanatn nesneye dntrlmesi sorunsalnn gncel ve katmanllatrlm bir yorumudur. Kolajn ierdii gndelik ve sradan malzemeler, Alptekinin iyi bir gzlemci olarak elde ettii deneyimlerinin nesneleridir. Hepsi yan yana geldiinde otobiyografik bir anlam ya da bir sreten bahsederler. 19. yzyla kadar nesneler, ilevsel bir bakla deerlendirilirken endstrilemeyle ie yarayp yaramamalar ehemmiyetini yitirir. Alptekin, nesnenin ilevselliinin tkendii noktada ortaya kan koleksiyoncu kavramn Benjaminden devralr. Koleksiyoncu, deerini speklatif olarak ortaya koyabildii bir yn nesne dizilimi ile Heterotopiay meydana getirir. Nesne ile kurulan dorudan iliki Alptekinin kendi serveninden bahsederken adn and Andy Warholun Pop-Art nesnelerine de byte tutar. Pop-Art ile birlikte modern toplum algsnn getirdii anlayta doann yerini meta alr. Tketimle dolaysz olarak ilikilenen meta beraberinde banality ve kitsch kavramlarn birbirlerinin tamamlaycs olarak dourur. Banality ve kitsch, zerine sz sylenemeyecek noktay temsil ederken nesnenin/kiinin/eyin poplerlikten sonra varaca kanlmaz sonun temsilcisi olur. Heterotopia nesneleri, hayat ve sanat kavramsal adan olmas gereken meknn uzanda ancak i ie sunar. Gndelik hayattaki eyler deneyimle olan ilikilerini dizilimleri dnda yorumsuz olarak ortaya sererler. Beuys yolunda kentli bir aman Duchamp 19. yzyla arln nasl soukkanl bir ekilde koyduysa kavramsal sanatn nclerinden Beuys da 20. yzyla o kadar radikal bir duru kazandrmtr. Hseyin Bahri Alptekinin Beuys ile kurduu sk iliki almalarna da yansmtr. II. Dnya Savandan sonra Krm Trklerinin Beuysu hayvan derilerine sararak tedavi etmeleri, Beuysun almalarnda kulland amanlara ilikin unsurlar iin ilham kayna olmutur. Alptekin ise Hz. Muhammedin snneti olduu rivayet edilen ve tbbi bir yntem olarak kabul gren hacamat ilemini kendi bedeninde uygulatarak Kan ekme yiletirme isimli fotoraf yerletirmesini oluturmutur. Alptekin, iki omuz arasndan, belden, kalp karsndan, bacaklardan, srttan veya vcudun herhangi bir yerinden tedavi maksadyla bardak yardmyla, etle deri arasndaki kirli kan ve iltihaplar aldrtr.
Gncel Sanat Notlar
21
Kendisini kentli bir aman olarak tanmlayan Alptekin, almalarnda laytmotifler de kullanr. Belli dizilimler, zellikle belirginletirmeye alt nesneler, g, aidiyet, dil, kamusal karlklar bunlardan bazlardr. Teknik anlamdaysa fotoraf, Alptekinin tercih ettii en belirgin yntemlerden birisidir. Koleksiyoncu sfatyla grnt biriktiren sanat H. C. Bressonun decisive moment kavramndaki deklanre basmaya karar verme ann ustaca kullanr. Hacamat ileminde de yine kendi deneyimi olan bir sreci fotoraflatmtr. Kendi vcudu zerine uygulanan ilemde beden kavram olarak n plana kar. Beden ve dilin ar sanat tanm ierisinde yer almas tesadf deildir. Saf/bozulmam bir ara olan beden, almann hem fotoraf kadar nemli bir arac hem de kavramsal olarak k noktasdr. Bir gebe iin misafirperverlik ya da husumet Misafirperverlik/Husumet almasnda Alptekin, spanyann Bask blgesindeki Trintexerpe mahallesine bir dizi tabela asar. Farkl blgelerden ehir adlar yazlan tabelalar kltrel turizmin tevik edilmesi amacyla yerletirilir. almann yerletirilmesinden ksa bir sre sonra yerleik halk tarafndan tabelalar ar derecede tahrip edilir. alma aslnda sanat retimi ile demokratik katlm arasnda bir kpr gibi dnlmelidir. Bir sergi salonu ierisine deil de kamu ile ortak bir alan ierisine yerletirilen tabelalar katlmclar tarafndan hzl bir deiime tbi tutulur. Katlmclarn yerli ve sradan olmalar sanat herkes iin mmkn klan bir ey haline getirir. Sanat ile katlmc karlkl bir sre ierisine girerler. Kamusal sanat erevesinde de deerlendirilebilecek alma yalnzca sonucu itibariyle bir tepki ler halini alr. Yabancya gsterilen misafirperverlik ya da husumet arasnda ok ince bir izgi vardr ve sonucu srecin nne geecek kadar arpcdr. Dierine gsterilen karlama merasimi kolaylkla anlam deitirebilir. Tabelalarn, balamna uygun olarak sanat nesnesi haline dnmesiyle, tabelalarn tahrip edilmeden kaldrlmas ya da mevcut sonuca ulalmas almann kendisini deil neticesini deitirmektedir. Srecin varl sonucu etkiledii iin nemlidir ancak Beuysun da sanat tanm ierisinde yer ald gibi belirgin bir sonu kmasayd da srecin kendisi zaten almann da kendisini ifade edecekti. Misafirperverlik/Husumet i ie gemi birok noktadan baklmas muhtemel bir alma olarak deerlendirilebilir. Yabanc/teki zerinden yaplan okuma nedeniyle kavramsal sanat ile, kamuyla diyalogu ve mekn nedeniyle kamusal sanat ile ve srecin nemi nedeniyle de yeni tip kamusal sanat ile ilikilenebilir. Ancak Alptekinin amalad en nemli ey misafirperverlikle husumet kavramlarnn birbirleriyle nasl ilikilendiidir. G, yabanc olmak/kalmak ve kltrel reaksiyonlar almann irdelemeye alt asl noktalardr.
22
zellikle g, kavramsal olarak Alptekinin dier almalarnda da karlalabilecek bir sorgulamay ierir. Deniz Fili Seyahat Acentesinin ilham kayna Jules Vernein nat Keraban romandr. Alptekin, dnyann eitli yerlerindeki sanatlar bir araya getirerek Karadenizde bir yolculuk hayal eder. Sanatnn amac global bir a oluturmaktr. Dnyadaki her yere eit mesafeden bakmas, hem her yere aidiyetinin hem de aidiyetsizliinin altn izer. Deniz Fili Seyahat Acentesi gerekleseydi phesiz Misafirperverlik/Husumet gibi arpc sonular ierebilirdi. Ancak kavramsal olarak iki almann da benzer kayglardan tredii aikrdr. Snr tesi iletiim kanallarn amak ve bir diyalogun ncs olmak niyetinin altnda yine gebelik/aidiyetsizlik gibi kavramlarn irdelenmesi amalanmaktadr. Bunun global olarak dnlmesi ise ok daha arpc bir srece niyet etmenin dnda, kolektif bir ama ierdii iin de nemlidir. Depresyon ile sanatn dolaysz ilikisi Ben Bir Stdyo Sanats Deilim sergisi Kavramsal Sanat balamnda irdelenecek ciddi bir almadr. Malzeme toplamak zere sk sk seyahat eden bir gebe etrafndaki nesnelerle kendi dnyasndaki kavramlarn karln oluturur. Bu kavramlarn iine depresyonlar, farkndalklar ve duyarll gmldr. Hayata geirdikleriyle ve hayalleriyle ardnda bir yn kavram/nesne/ ey brakan Alptekinin kendini anlatmak iin yazd metinler ve ileri, kendisi hakknda sz sylemeye gerek brakmayacak kadar zengindir. Kendi depresyonundan ilham alan sanat retirken olduu kadar muhatap ederken de depresyonunu dntrebilmeyi/katmanlatrmay baarr.
Gncel Sanat Notlar
23
Olay(lar) Battaniye videosundan grntler, 2006, Rampa Galerinin izniyle
24
Kamyonlar, Battaniyeler ve Yokluun Fotoraflar

Yasemin Darbaz Karaca
Hseyin Bahri Alptekin yle demi: Yaratrken ok ac ekiyorum, i bittiinde ise bombo hissediyorum. SALT Beyolundaki Ben Bir Stdyo Sanats Deilim sergisini gezerken bende oluan hissi tarif etmek iin sze bu alntyla baladm. Birbirinden alakasz saysz nesne ve fotorafn kendi anlatm dili iinde iliki kurarak -kimbilir bazen de kurmayarak- bir araya geldii bir yol izlemekti aslnda bu sergi benim iin. Her biri ok zararsz duran bu rnler bir mddet sonra kendilerini takip eden izleyici iin neredeyse bir i skntsna dnyor. Alptekinin depresyona vgsn gz nnde bulundurunca doru yolda olduumu hissediyorum. Serginin genelinde iinizi burkan bir eyler var. Bir anlamda hepsinde ortak bir yalnz ve zgn olma temas seziyorum. Bunu aktrmadan aklma sokmu en belirgin almalardan birisi 14-22 Nisan Romanya (1999) isimli, otoyolda ekilmi kamyon ve tr fotoraflarndan oluan seri. Kamyon, o kadar yersiz yurtsuz bir nesne gibi geliyor ki bana; srekli ehirler veya lkeler aras yol halinde, hep deien malzemeler tayarak, onu kullanan fr iin artk ev haline geldiinden, ii bazen halyla kaplanm, i aynalarndan boncuklar ya da kafas habire sallanan kpekler sarkan, ocuklarn, ein, sevgilinin fotoraflar teye beriye yaptrlm, arkasna manifestosu yazlm, ofre elik eden btn bunlara ramen byklnden midir, devasa rzgarndan mdr, yoksa yabanclndan mdr bilinmez otoyolda yanna yaklamaktan hep imtina edilen bu yzden de Alptekinin etraf bomboken fotoraflad ve bir araya getirerek kader ortaklklarna araclk ettii dev, iine kapank, gururlu ve yapayalnz eyler. Neredeyse ii scak yuva, d vahi dnya. Yuva, bende varlk gsteren gl temalardan biri oldu nedense. Sanrm eserleri hep bununla ilikilendirdim: Yuva scakl, yuva zlemi, yklm yuva. Bunlar dnrken Alptekinin farkl lke ve ehirlerdeki evlerin balkonlarndan sarkan battaniyeleri fotoraflad Olay(lar) Battaniye (2006) videosuyla kar-
Gncel Sanat Notlar
25
Kaybolmu nsanlar/eenistan, 2006, Rampa Galerinin izniyle
Kaybolmu nsanlar/eenistan, 2006, Rampa Galerinin izniyle
Turk Truck, 1995/2005 (Micheal Morris ile ortak almas Turk Truckn yeniden yapm), Eindhoven stanbul, Van Abbemuseum, Eindhoven, Hollanda, 2005, Rampa Galerinin izniyle
26
karya geliyorum. zeri desenli bu battaniyelerin ve hallarn sarkt pencereler hibir zaman st snfa ait, yeterince iyi snan evlerin pencereleri gibi gzkmyor. Kentin ya boyasz olduu iin renksiz ya da iindeki yaama itiraz ettii iin haddinden fazla renkli evlerinden sarkan bu battaniye ve hallarn ortaklaa syledikleri eyler var gibi geliyor bana; bir dernein yelerinin yakasnda ayn rozetin olmas gibi. Bir yandan kibar mahalleli olmayanlarn makus talihini anlatrken, bir yandan da nerede yaarsa yaasn battaniyesini penceresinden sarktanlarn gizli tanklna deiniyor gibi bu fotoraflar dizini. Benim iin tm bunlara elik eden bir dier i ise kadnlarn sava nedeniyle kaybolan erkeklerinin fotoraflarn ellerinde tutarak poz verdikleri Kaybolmu nsanlar/eenistan (2006) videosu olabilir. Art arda bir sr anne, e, karde ya da sevgili gryoruz ellerinde tuttuklar birer fotorafla. Alptekin bu fotoraflarn fotorafn ekmi. Kadnla olan mesafe bir fotoraf kadar; fotoraftakiyle olan mesafe, onun iki kat, fotorafn fotoraf kadar; silik ve uzak. Buna ramen kadnlarn yzndeki derin znt ve aresizlikten gelen krklar, her fotorafta kendini tekrarlyor. Bir zaman sonra bu kiilerin hepsi birbirinin ayns gibi gelmeye balyor. Ne de olsa kaybetmek, kainatn her yerinde kaybetmektir. Serginin sonlarna doru ikinci katn giri duvarn kaplayan Heterotopiay seyrediyorum.Viski iesinden svire aksna, kundura cilasndan su matarasna, namaz klan kk bir kz resminden ila ielerine kadar neden, ne ekilde ve ne amala bir araya getirildiini anlamadm onlarca nesne birbirini itip kakmadan, rahatsz etmeden, pek de umursamadan ayn duvarda yer alm ylece duruyor. Durup bir an neler dndn grmeye alyorum. Nesneler kafamda uuuyor, iliki kuramyorum. Sanrm benden byle bir ey de beklemiyor sanat. En son K Depresyonu yerletirmesindeki hastane yatanda yatan l bala bakyorum. rendiime gre o yatak, Alptekinin di hekimi olan babasna aitmi. Hseyin Bahri Alptekin bu eserde ne anlatmak istemi, diye tartyoruz. Bu kadar ipleri koparlm ve koca galakside bir bana yzen bir dolu sahipsiz hikyeden sonra bu kurutulmu balk bana nedense hi tuhaf gelmiyor.
Gncel Sanat Notlar
27
100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle
100 nl Trk, 2008, 100 adet ereveli, kat zerine karakalem desen, duvarkad, buluntu nesneler (fotoraf, gazete, kartpostal, izim, pul, damga vb.) ieren iki adet sunum masas, Rampa Galerinin izniyle
28
RAMPA Galeri, Mehmet Dere Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen., Deniz ster, Davetli ve Gnll, 10 Haziran - 16 Temmuz 2011
Glsek mi Alasak m?
Rabia Ertrk
Tarih bir biyografiler btnyse eer, anlatlan farkl hayat hikyelerinde ortak bir yaanmlk vardr ve her tarihi olayda kk hayat hikyeleri gizlenmitir. Mehmet Derenin Rampa Galeride 10 Haziran - 16 Temmuz tarihleri arasnda gerekleen Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen isimli sergisi, biyografi ve tarih arasndaki bu ilikiyi tekrar dndryor. Trkiye tarihi, bizim hakkmzda ne kadar sz sylyor ve biz kendi hikyelerimizi anlatrken Trkiye hakknda ne kadar konuuyoruz? Sergiyi gezerken resimlerle, figrlerle, tnlarla paslayorsunuz. Grdklerinizin, duyduklarnzn yapt arm ve anmsamalar, sergiyi tamamlayan birer para oluyor. Sanatnn syledikleri ile bizim izlenimlerimiz harmanlanyor ve bir btn olarak alglanyor. Anlatlan hikyeyle, kendi hikyelerimiz yava yava rtyor. Hatrlamak tahmin edilebilecei zere, sanatnn bizde uyandrmak istedii nemli bir unsur. Portreler, resimler, gazete sayfalar hep tandk geliyor ve birer any aryor. Bu armlar kimi zaman ok netken, tarihler geriye doru gittike flulaabiliyor. Bazen sadece bir kulak dolgunluundan ibaret kalyor. 19 Ocak tarihini ok net hatrlarken, eski bir tarihin hatrlattklar snrl kalabiliyor. Ayn ekilde almalar arasnda da bir ba sz konusu. Mesela, Cumhuriyet Gazetesinin ilk sayfasndaki bir karikatr, One Night Stand (Tek Gecelik Gsteri) adl, Trkiyenin gemiine damgasn vurmu tarihlerin karikatrize edildii bir alma olarak karmza kyor. Ayn ba, serginin genelinde de hissediliyor. Kendi hikyelerimizle kurduumuz ba, eserlerle birlikte ok boyutlu hatrlaylara sebep oluyor. lk blmdeki 100 nl Trk almas, kurgulanm tarihin ve Trk kimliinin yapayln sorgulamamz salarken, belli bir tarih anlaynn ina edilebilirliini gsteriyor. 100 nl Trk listeleriyle oluturulmak istenen belirli bir tasavvurun, Mehmet Dere tarafndan araya konulan, Ahmet Kaya, Hrant Dink gibi
Gncel Sanat Notlar
29
30
beklenmedik kiilerin portreleriyle ya da Bir araya gelmez, denilen kiilerin yan yana gelmesiyle krldn gryoruz. Mehmet Dere, kurgunun yapaylnn alabilir olduunu bize fark ettiriyor. Bir adam tanmak iin dncelerini, aclarn, heyecanlarn bilmemiz lazm hi deilse. Hayatn maddi olaylaryla ancak kronoloji yaplabilir. Kronoloji aptallarn tarihi diyor Cemil Meri. Kendi iinizde uyanan farkl sesler ve kronolojik bir srann olmamas sergiyi tekdzelikten uzak klyor. Trkiye hakknda tek bir fikir deil, kocaman bir izlenim ve duygu younluu ediniyorsunuz. 100 nl Trk almasnda gncel bir kiinin portesiyle tarihi bir kiinin portesinin yan yana bulunmas, kurguya beklenmedik bir kiinin bir anda dahil olmasyla, glmeyle alama aras bir hisse yol ayor. Serginin ikinci blmndeki duvarda kocaman krmz harflerle yazan Ressentiment (hn) kelimesi aslnda btnde anlatlmak istenen ve btn o hicvin arkasnda yatan hissi aklar nitelikte. Mehmet Derenin akaya vurduuma bakmayn, dediini duyar gibi oluyoruz.
Gncel Sanat Notlar
31
Yurttan Sesler (Vol. 1 Melankoli), 2009-2010, 39 adet kat zerine karakalem, ereveli desen, Rampa Galerinin izniyle
Hn, 2009-2011, MDF zerine krmz lake boya, Rampa Galerinin izniyle
32
Kime Gre 100 Byk Trk?

Elif Safiye Cengiz
lk olarak 1970li yllarda Hrriyet gazetesinin nclnde ortaya kan byk Trk listeleri, Tercman ve Milliyet gazeteleriyle beraber devam etti. Bu gazeteler dattklar 100 Byk Trk kitapklarnda setikleri kiileri kahramanlatrarak okurun zihnini kendi istekleri dorultusunda ekillendirmeye alyorlard. imdi bu listeleri incelediimizde setikleri kahramanlarn bir ksmnn tamamen birbirinden farkl hatta birbirine zt karakterlere sahip olduunu gryoruz. Mehmet Derenin Rampa Galerideki Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen balkl sergisinde yer alan 100 nl Trk enstelasyonu, ite tam da bu ztlk hikyesinden esinlenerek oluturulmu. Gazetelerin verdii kitapklardan yola karak kendi isim listesini hazrlayan sanat, izimlerinde birok ilgin ismi yan yana getirmi ve bunu yaparken kitapklarda hi yer almayan isimleri de kullanm. Nazm Hikmet ile Necip Fazl Ksakreki, Deniz Gezmile Ziya Gkalpi, Atatrk ile Trkan oray bir araya getirmi mesela. Sanat olmas gerekeni yapm nk gerek hayatta yan yana durmay beceremeyen bu portrelerin burada yan yana sergilenmesi, toplumun farkl kesimlerinin temsili asndan son derece nemli. Sergi salonuna girdiimde dikkatimi eken dier bir eser de kocaman krmz harflerle yazlm Ressentiment yazsndan oluan bir tipografi almas. alma, bir tarafnda 100 nl Trk portreleri dier bir tarafnda da Yurttan Sesler bal altnda sergiledii sanatlarn portreleri olacak ekilde iki duvar arasna yerletirilmi. Sanki toplumu ynlendiren st kesimle, toplumun sradan bireylerinden oluan kesim kar karya getirilmi. Franszcadan Trkeye hn eklinde evrilen bu kelime aslnda Nietzschenin ana kavramlarndan biridir. Klenin efendisinin basksna kar duyduu his, bu kelimeyle ifade edilebilir. almay bu balamda yeniden dnnce, sanatnn iki duvarn ilikisine dair yapt gnderme daha net anlalyor.
Gncel Sanat Notlar
33
Hep O ark, 2009, 3 adet buluntu plastik oyuncak, ierisine fotokopi bask yerletirilmi buluntu ss eyas, Rampa Galerinin izniyle
Vaktin Var m?, 2009, video, Rampa Galerinin izniyle
34
Yine politik duruunu ekinmeden ifade ettii ve at engellerine yer verdii Tek Gecelik Gsteri adl dizisinde de toplumsal hafzamzn ne kadar zayf olduuna dikkat ekiyor Dere. Gerekten iinde yaadmz bu deiim anda, toplumlarn gndemleri hzla deiiyor ve her trl utan verici olay sadece izliyor ve unutuyoruz. Toplum olarak karmza kan her eyi irdelemeden kabul ediimizi ve sistemin bizi bu kadar kolay ekillendirmesine izin veriimizi sembolik bir dille eletiren bu alma hayli dndrc.
Rumeysa Terziolu
100 nl Trk arasndaki Mithat Paa portresinden ok etkilendim. nk suratndaki masum, elimsiz ve korkak ifadeler hayalimde canlandrdm Mithat Paa portresiyle hi uyumuyor. Belki de uyumamasnn asl nedeni darbeci despot bir adam duygusuz sanmamdr. Akas byle bir ifadeyi Mithat Paay kahramanm gibi tantan portrelere bir cevap niteliinde yorumladm.
Sergide Hep O ark isimli almada yer alan devrim, demokrasi ve Darbe geyiklerini grdmde de, almann isminde yer alan bu kavramn Trkiye iin geyikten te birey olmad ancak bu kadar gzel anlatlabilirdi, diye dndm. Aslnda 100 nl Trk de geyikti belki. Herkesin istedii tarafa ekebildii bir geyik. Btn bunlar yznden pek ok aclarn yaand, kurbanlarn verildii, iddet ve korku dolu bir yakn tarihimiz var ve biz toplum olarak bunlarn zerinden hibir ey olmam gibi atlayp getik. Galeriye girerken ne ifade ettiini tam olarak anlayamadm Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen baln, sergiyi gezdikten sonra daha iyi anladm. Gerekten de alanacak halimize glyoruz, btn bunlar bizim bamza gelmemi gibi.
Cihan Yand Dilber zlem Metin Bu sergiye giderken sanatnn toplumsal hafzamza kaznm nller arasndan setii yz kiinin portresini greceimi dnyordum. Beklediimden fazlasn buldum. Sadece yaam deil simgesel olarak hayatmza girmi pek ok figr de (alayan ocuk, Kelolan gibi) sergisine katmt sanat. Birbiri-
Gncel Sanat Notlar
35
ne aykr duran isimleri (Adnan Menderes, Aziz Nesin, Ziya Gkalp, Deniz Gezmi gibi) ortak kltrn miras olarak duvarda yan yana grmek ilgi ekiciydi. Ancak benim iin serginin esas srprizi gezinin sonunda kendini gsterdi. O sabah televizyonda bir an grdm bir kadnn resmiydi bu. O gne kadar bilmediim bir kadn, ayn gn ierisinde iki defa, farkl ortamlarda karma kmt. 70 ksur yanda geirdii bir trafik kazasnda len, kaldrld hastaneden cenazesini gn kimsenin almad, en sonunda bir iki kiinin cenazeyi defnettii eskilerin nl dansz zcan Tekgld bu. Bir zamanlarn cihan yand dilberi diye anlan, yurt iinde ve yurt dnda pek ok yerde dans eden Tekgl, vcudunu boyayarak ektirdii bir dnemin mehur fotorafyla sergide yer almt. hreti de unutulu ve yalnzl da ayn younlukla yaamt. Cenazesi Antalyadaki bir hastanenin morgunda kendisini topraa kavuturacak vefal bir iki dost beklerken, stanbulda 100 nl Trk arasnda gsterildii sergiyi pek ok sanatsever geziyordu. Hayat bu kez srprizleriyle hadi cilveleriyle diyelim - sanata galip gelmiti. Mehmet Dere sergiyi hazrlarken byle bir durumla karlamay ummuyordu herhalde ama cihan yand dilbere hayatnda kimseden grmedii vefay, ldnde o gstermi oldu.
Sarktaki Pskl zlem Metin Mehmet Dere, Vaktin Var m? isimli video almasnda eski bir fotoraf tersine ileyen bir saatin ardnda fon olarak kullanm. Fotorafta ikisi ayakta duran ve biri oturan kii var ve zerlerindeki kyafetlerden fotorafn Osmanlnn son zamanlarnda ekildii anlalyor. Kyafetlerinde dikkati eken nokta ortada oturan adamn sarnn stnde ters bir ekilde ykselen al sprgesi. Adamn kafasnda neden byle bir ey olduunu dnrken aklmza Osmanl padiahlarnn sarklarnda tadklar sprge biimindeki sorgu geldi. Bu sorgucun gzel bir hikyesi var: Yavuz Sultan Selm 15 ubat 1517de Msr fethedip Kahireye girmiti. 20 ubat Cuma gn Melik Meyyed Camisinde okunan hutbede hatbin kendisinden Hkiml-Harameyni-erfeyn (erefli Mekke ve erefli Mednenin hkimi) diye bahsetmesi zerine derhal hatbe mdhale ederekYok yok! Bilakis hdiml-Harameyni-erfeyn (erefli Mekke ve erefli Mednenin hizmetisi!) diyerek dzeltir. Yavuz, Hdiml-
36
Harameyni-erfeyn olduunu ifde etmek iin de sarnn zerine sprge biiminde bir sorgu takar. Yavuz Sultan Selimden sonra dier Osmanl padiahlar da sarklarnda sprge sorgucu tamaya balarlar. Mehmet Derenin fotorafndaki adam, o sprgeyi niye takt bilinmez ama sprge psklleri bir zamanlar Osmanl padiahlarnn kutsal beldelere gsterdikleri saygnn ve tevazunun simgesiydi.
Gncel Sanat Notlar
37
Gken Dilek Acay, Mind Control, yerletirme, 2011, ALANistanbulun izniyle
Gken Dilek Acay, Alamet-i Mbarek, yerletirme, 2011, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Gken Dilek Acay, Monchers Diktateur, kolaj serisi, 2011, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
38
ALANistanbul, Gken Dilek Acay, Mind Control, 29 Haziran - 20 Temmuz 2011
Kontrol Altnda
Muharrem Kalenci
Gen sanat Gken Dilek Acayn ALANistanbulda at nc kiisel sergisi Mind Control, daha ok politik eletiriler ieren eitli nesneler, kolajlar, videolar ve yerletirmelerden oluuyor. Galerinin giriine geldiinizde, dnen bir pervanenin sesi duyulmaya balyor ve ieriye doru ilerledike bu ses daha da iddetleniyor. Biraz daha dinlediiniz zaman bunun bir helikopter sesi olduunu anlyorsunuz. eride karnza kan ilk grnt bir toplama kampn andryor. Srekli olarak bir insan sevkiyat var sanki ve helikopterin sesinden baka bir ses duyulmuyor. Sanatnn uzun sre Almanyada yaamas ve sergide yer alan ilerini Dou Almanyada retmesi, bende tm bunlarn iinde sanki Yahudi soykrmna ve toplama kamplarna gndermeler varm izlenimini yaratt. Bu fikrimi kendisiyle paylatmda sanat bilinli olarak byle bir ey yapmadn fakat bilinaltnda yer alan baz eylerin yansmalar olabileceini ifade etti. Galeriye girdiimde kapnn hemen sanda, askda duran desenli bir ceket dikkatimi ekti. Bu eserle, ok ksa bir sre nce meyvelerini grdmz Arap dnyasnn uyanna gnderme yapan sanat, aslnda almay bu olaylardan nce yapm. Hsn Mbareke duyduu fkeyi anlatmak iin zellikle bu objeyi semi. Mbarekin, Londrada kuman zel olarak dokuttuu ve zerine kendi adn yazdrd, yaklak on bin pound deerindeki ceketi medyada oka yer almt. Sanat sergideki bu sembolik ceketle, baskc rejimler tarafndan smrlen insanlara ve israf edilen kaynaklara dikkat ekmek istemi. Alamet-i Mbarek adn verdii eserinde kulland ceketin zerine de devrim kelimesini yazdrm. Bundan yola karak, sanatnn ezilen toplumlar eitlik ve zgrlk konusunda haklarn aramaya tevik eden bir tavr iinde olduunu syleyebiliriz. Sergide ilerlerken sol tarafnzda kalan Monchers Diktateur adl kolaj serisinde Hitler, Stalin, Mao gibi diktatrlerin peruklu kk portrelerini gryoruz. Btn bu portrelerle beraber toplama kampnn iinde gezerken, tarih boyunca buralardan gelip geen diktatrleri grmek, yaanlan zulmlerde kimlerin rol aldn yeniden hatrlamak asndan nemli. Oval bir tahtann zerine yerletirilen sabunlarla oluturulmu Soap Down adl eser de sergide dikkatimi ekenlerden. Bu almay yakndan incelediinizde, sabunlarn zerinde belli belirsiz sa tellerini grmeye balyorsunuz
Gncel Sanat Notlar
39
Gken Dilek Acay, Soap Down, yerletirme, 2011, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Gken Dilek Acay, Lenin, video, 2011, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
Gken Dilek Acay, Mind Control, yerletirme, 2011, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden
40
ve biraz daha dikkat ederseniz bu sa tellerinden yaplm haritalar farkediyorsunuz. Eserle ilgili dier bir ayrnt da, bu sa tellerinin sanatya ait olmas. Her anlamda ilgin bir ifade biimi yaratan eserde anlatlmak istenen belki de temiz bir dnya zlemidir. lerledike artan helikopter sesiyle birlikte karnza sanatnn sergiyle ayn ismi tayan ve neon ndan yapldn bildiimiz Mind Control eseri kyor. Seyircinin hareketine bal yanp snen ve ayn zamanda helikopter sesinin kayna olan bu alma mekann ortasna yerletirilmi. Kare eklindeki bu alan, bir doktor muayehanesi olarak tasarlanm yorumunu yapabilirim. Yanp snen ksa sanki ortam sterilize ediyormu hissini yaratyor seyircide. Bu eserin hemen arkasndaki duvara aslm ve klandrlm bir erkek ve bir kadn kafasnn fotoraf gznze arpyor. Her ikisinin de birer gz, kime ait olduu belli olmayan bir elin iki parmayla ak tutuluyor. Belki de bu fotoraf bizim tarih boyunca tekrarlanp duran baz eyler karsnda daha uyank olmamz gerektiini sylyor.
Ouzhan Dnmez
Politika, uygulayclar tarafndan bireyleri ve dolaysyla toplumun zihinsel yapsn dntrmek ve tahakkm edebilmek iin kullanldnda, despotik durumlar ve toplumsal sorunlarla karlayoruz.Sergiye ismini veren, yanna gittiinizde yanp snen ve yayd k halesiyle sizi sarp sarmalayan Mind Control cihaz diktatrlerin insanlarn zihinlerini bask altna alp tekdzeletirmelerinin sembolnden baka bir ey deil. Mind Control cihaznn hemen yannda zerinde sanatnn kendi sa tellerinden yaplm blge-lke-kta haritalar olan sabunlar politikann karlarn tesine geemedii zamanlarda diktatrler tarafndan kirletilmi bir dnya yerine effaf,temiz ve kirlerinden arnm bir dnyaya olan zlemi manidar bir ekilde sunuyor.
Sanatnn son eseri, cam bir odann iinde sergilenen Lenin isimli video. Bir kii karl ve souk bir havada, Leninin heykelini pembe bir alla rtmeye alyor. Anladm kadaryla sanat burada Berlin duvar ykldktan sonra sosyalizm dncesinin korunmaya muhta kaldn anlatmak istiyor ve kulland pembe alla bu dnceyi savunan tm insanlar adna sembolik bir ekilde Lenin heykelinin stn rtyor. Videonun sonunda sanat, sanki seyirciye umut vermek ister gibi heykeli tamamen pembe alla kaplayarak belki de sosyalizmin yeniden baarl olabileceini sylemek istiyor. Sergi boyunca seyirci srekli bir beyin ykama ve propoganda ilemine maruz braklyor aslnda ve tm bu sreci, yani toplama kampn andran bu sergiyi bitirip kurtulduunu sand an, aslnda bir bakma tamamen bu kampa hapsolduu gereiyle yzleiyor. Sanat, almalaryla hepimizi, bilinaltnda yer alan gemie dair imgeleri yeniden dnmeye ve sorgulamaya aryor.
Gncel Sanat Notlar
41
Magali Reus, Background (HD Film), Spill (Silicone rubber), Closure (cast aluminum), 2009, Galeri NONun izniyle
Magali Reus, 2009, Spill (Silicone rubber) Galeri NONun izniyle
Magali Reus, 2009, Closure (cast aluminum) Galeri NONun izniyle
42
Galeri NON, Prova, Asl avuolu, Nazm Hikmet Richard Dikba, Jan Freuchen, Basim Magdy, Magali Reus, Ben Van der Berghe, Conrad Ventur, 10 Haziran - 15 Temmuz 2011
Gerek Prova
Muharrem Kalenci
Askerlerin barolde olduu bir video gsterisi (Background, 2009), eritler halinde yere serilmi izolasyon malzemeleri (Spill, 2009) ve yuvarlak bir varil kelepesi (Closure, 2009). 10 Haziran 15 Temmuz tarihleri arasnda Galeri NONda gerekleen Prova sergisinde izleyiciyi, Magali Reusa ait bu eser karlyor. Videoda profesyonel model grnml yakkl askerler, bir eit eitimden geiyorlar. Fakat yaptklar hareketler biraz garip ve gerekle de pek alakas yok. Geriye ekilip eseri btn olarak seyrettiinizde sanatnn yerdeki malzemelerle, askeriyenin toplumdan izole bir ekilde yaadn, mkemmel grntleriyle gerekte olmadklar gibi gsterildiklerini anlatmak istediini anlyorsunuz. Sanat, kelepe kullanarak bu ksr dngnn kilitlenip toplumdan gizlendiini ifade etmek istemi diye dndm. Sergide ikinci olarak Asl avuolunun alt resimden oluan The Demolition of the Russian Monument at Ayastefanos (2011) isimli ilgin bir almas yer alyor. Sanat bu eserde, 93 Harbi olarak bilinen Osmanl-Rus sava sonrasnda yaplan Rus Antnn Osmanl tarafndan ykm esnasnda ekilen alt fotoraf yeniden yorumlayarak farkl bir grsel malzeme ortaya karm. Kullanlan fotoraflar son derece nemli nk ykm kayt altna alan dier belgelerin hemen hemen tamam yok edilmi ve geriye yalnzca bu fotoraflar kalm. Bu esere bakarken ksa sre nce Memet Aksoyun Karsta yapmna balad ve henz tamamlanamamken eitli tartmalar sonucunda yktrlan nsanlk Ant aklma geldi. Bu iki olay karlatrdmda sanat eserlerinin tarih boyunca g ve yetki sahiplerinin politik durularna gre muamele grdn bir kez daha fark ettim. Galerinin giri katnn ortasnda Conrad Ventur, Jan Freuchen ve Nazm Hikmet Richard Dikban eserleri yer alyordu. Conrad Venturun 13 Most Beautiful (2009-2011) adl almas, Andy Warholun krk be yl nce ektii filmlerde yer alan kiilerin yeniden bulunmasyla ortaya km. Sanat bu eseriyle,gemile bugn karlatrma imkan veriyor izleyiciye.
Gncel Sanat Notlar
43
Jan Freuchen, Capgras Collection, 2011, Galeri NONun izniyle
Nazm Hikmet Richard Dikba, Learn. Learn Now. Learn Quick, 2011, Galeri NONun izniyle
Nazm Hikmet Richard Dikba, I Dont See Whats So Funny, 2011, Galeri NONun izniyle
44
Jan Freuhenin Capgras Koleksiyonunun bir paras Empathy (2011) adl eseri ise insan bacan andran ve zerinde ba bilezikleri olan bir tahta sopa, yere serilmi baskl bez tama torbalar, asl ekilde duran cep telefonu kulaklklar ve yzleri boyanm insanlardan oluan bir fotoraf karesinden oluuyor. Bu keye zellikle Nazm Beyin eserlerini de dahil ederek baktmda bir tanma ve mekan terk etme duygusu uyand bende. Tanma esnasnda terkedilen mekanda baz eyalarn unutulmas ya da bilerek braklmas durumuna gnderme yapyordu eserler sanki. eitli malzemelerle terkedilen eylerin grnen ksm temsil edilirken, daha soyut anlamda terkettiimiz grnmeyen eyler de kulaklklardan gelen belki alalp ykselen o la benzer sesle anlatlmak istenmitir. Nazm Hikmet Richard Dikban Learn. Learn Now. Learn Quick (2011) adl almas eitimi konu alan drt izimden olumakta. Sanat her bir izimde birbirinden ok farkl tipte insanlar kullanm. lk izimdeki karakterlerin konutuklarndan bir eyler evirmekte olduklarn ve bunun hikimse tarafndan anlalmayacan sandklarn gryoruz. Burada drdnc karakter ortaya kyor ve dierlerine Siz ne kadar saklasanz da ben sizin ne evirdiinizi biliyorum ve ona gre tedbirlerimi alyorum. Gn gelecek gerekli cevab vereceim, diyor. Bana gre drdnc karakter sanatnn ta kendisi olabilir ya da belki de biz seyirciler drdnc karakteri oluturuyoruzdur. Galerinin alt katnda Basim Magdynin, A Film About The Way Things Are (2010) adl videosu stanbuldaki Miniatrk Mzesi ile, Basel ve Elba adalarnda ekilmi. Sanat bu almada, genelden ok mikro alanlara odaklanarak grdklerimizin arkasndaki gsterilmeyen noktalar vurguluyor. Yine ayn katta Nazm Dikban I Dont See Whats So Funny (2011) isimli bir eseri daha var. Bu izimin lokasyonu, kendisi kadar nemli. Eser drder adet, be sra halinde yerletirilmi insan kafalar izimlerinden oluuyor. Galerinin dar bir alannn en ucundaki duvarna yerletirilmi bu alma, izleyiciyi eserin bulunduu mekann iinde sktrarak yapta daha iyi odaklanlmasn salyor. Sanat bu izimlerinde Trk toplumunda yaygn bir ekilde yaplan intihal konusunu ilediini anlatt. Bilgi hrszlnn zellikle akademik alanda ok sk rastlanan bir problem haline geldiini ve aslnda geitirilmeyecek kadar nemli bir konu olduunu vurgulad. Sanki Learn. Learn Now. Learn Quick serisinde belirsiz kalan ve merak ettiimiz numarann ne olduunun cevabn sanatnn bu eserinde buluyoruz. Bana kalrsa bu son eserde yer alan balar muhtemelen Trkiyenin intihal yapan nl akademisyenlerinden oluan top yirmi listesidir.
Gncel Sanat Notlar
45
rfan nrmen, Otopsi, 2011, Pi Artsworkn izniyle
46
Pi ArtWorks Tophane, rfan nrmen, Otopsi, 26 Nisan - 16 Temmuz 2011
Bir Toplumun Belleini Gazeteler zerinden Okuma almas: Otopsi

Rabia Aydn
Otopsi ismi insana ok ho eyler hatrlatmyor. lnn kafa, gs ve karn boluunun alarak lm sebebinin aratrlmas ii. Rahatsz edicilii muhtemelen hem lmle ilgisinden, hem de bu lme dair phelere iaret ettiinden. Pekiyi, otopsi ne ie yarayacak? lenleri tekrar hayata geri dndrmek mmkn olmadna gre, otopsi bir nevi yaayanlarn hayatna sahip kyor ve kalanlar gelebilecek tehlikeleri aratrarak uyaryor. Ya da lenin zerindeki sr perdesini kaldrarak yaknlarnn ilerinin rahatlamasn salyor. rfan nrmen Pi Artswork Tophanede 26 Nisan - 16 Temmuz tarihleri arasnda gerekleen Otopsi sergisinde, toplumun mikrokozmosu saylabilecek insann kafasna otopsi yaparak bellekteki toplumu zehirleyen kavramlar gazetelerden karmaya alm. Bellek, otopsi ve gazete bu enstalasyonu oluturan kavramsal btnn en nemli paralar. Sanat, yazl ve grsel medyann her eyi bir malzemeye dntrmesini tersine evirerek, gazeteyi sergisinin malzemesi ve konusu yapm. Mekann ortasnda, gazetelerin st ste dizilmesiyle oluturulmu bir erkek kafas ve yanna yine gazeteden yaplm makas ve benzeri otopsi gereleri yerletirilmi. Duvarda da gazete kprleri, st ste dizilmi arabalar, ba ksmlar karlm takm elbiseli kiiler, ters evrilmi gkdelenler, Trk-Krt-Ermeni kelimeleri, gzleri bantlanm insanlar ve yar plak kadn resimleri yer alyor. Sanatnn gazete ve bellek arasnda kurduu ilikiyi uak ve karakutu arasndaki ilikiye benzetebiliriz. Hani bilirsiniz, uak der ve ardndan uan dme sebeplerini aratrmak iin uan kara kutusunu ararlar. Bellek de adeta insann kara kutusu. Doum anndan itibaren tm yklemeler orada toplanr ve saklanr. Zaman geldiinde de insan zihni eitli srelerden geerek aniden bilgiyi gn yzne karverir. arrsnz, o bilginin ne zaman yklediindiini belki de hatrlamyorsunuzdur bile. Bellek adeta uan karakutusu gibi
Gncel Sanat Notlar
47
48
her eyi kaydeder. pheli bir uak dmesiyle kara kutu; pheli lm ile otopsi ayn yerdedir. kisi de gizlenmi bilgiyi gn yzne karmak iin vardr. Bu anlamda aramak tam da bu sergiyi ifade eden sihirli kelime. nk nrmen, toplumun belleini oluturan ve bir toplumu mahveden sebepleri gazetelerde arayp bulmaya alm; haber yapma biimleri, yanl bilgilendirme, gz boyama yntemleri, hedef gsterme, canavar yaratma, yanl ynlendirme. Televizyonlarda ok grmzdr: Yolda bir adam lm ve stne hemen bir gazete rtlmtr. Sanki korunur l ve lm gizlenir toplumdan. Hlbuki bazen lmnn msebbibi gazetedir. Kkrtmtr. Adres gstermitir. Maniple etmitir ve bir cinayete sebep olmutur. Buna ramen su mahallinde ve lnn stnde bulunmasysa bambaka bir ironidir. Tm bunlarn tesinde serginin benim iin anlam, eline gc ve iktidar vererek byk bir misyon yklediimiz gazetenin de nesneletirilerek bir enstalasyon haline getirilebilmesi.
Gncel Sanat Notlar
49
Gonca Sezer, Eylem, 2011, PG Art Gallerynin izniyle
Didem nl, Rya Seyri, 2011, PG Art Gallerynin izniyle
50
Pg Art Gallery, Ellerine Bak, Ayegl Ster, Burak Bedenlier, Burcu Aksoy, Can Erta, Didem nl, Gonca Sezer, Jeroma Symons, 15 Haziran - 20 Temmuz 2011
Ellerine Bak
Rmeysa zcan
nsan, ne zaman insan olmutur? Dnmeye, sz sylemeye, yaratmaya ve deitirmeye ne zaman, nasl balamtr? sorularn sorarak insanlamann balatcs olarak dnlen elleri, reten, dntren ve bylece bakalaan beyni ile eyleri yeniden yaratan insann dier canllarda benzeri olmayan bir paras olarak kurgulayan Pg Art Gallerydeki Ellerine Bak sergisi konseptini Thomas Aquinastan alntlayarak sunar: nsann akl ve eli vardr. nsann aklnn bir yansmas olarak m el vardr yoksa elleri olduu iin mi akl sahibi olur insan? gibi sorulara davet eder bizi Thomas Aquinas. Hi phesiz evrimsel insan tarihi anlay eller sayesinde reten, dntren ve bakalaan akla sahip olduumuzu iddia eder. Jacques Derrida yle der: Gzler bedenin yalanmayan parasdr. Yani herhangi birinin ocukluunu bedeninde ararsanz, bedendeki tm yalanma belirtileri olan bozulan kas sisteminde, beyazlayan salarda ya da deien boy ve kiloda deil, bu ocukluu ancak gzlerdeki baklarda bulabilirsiniz. Benim yamdaki bir adamn ocukluundaki gzlere sahip olmas arpcdr () Gzler sayesinde ierideki ruh kendini darya aksettirir. Ama ben bunu yle tercme ediyorum: Kiinin bak biiminin ya yoktur. Kiinin gzleri hayatnn aynsdr. Ve bu konuyla alakal olarak eller konusunda bir ey syleyeceim. ()[Eller] Bedenin bu ksmna verilen ayrcalk. Hatrlayalm ellerin tarihi vardr, insann evrimi yani hayvann insanlamas dediimiz ey ellerin deiimi sayesinde gerekleir. Bence bedendeki eller ayn kalmaz, ocukluktan yallk dnemine eller deiir. Tannrln sahnesi gzler ve ellerdir, kii tekini bu izler sayesinde tanmlar. Narsizm meselesine dnersek, paradoks biimde bedenin bu blmleri kolayca grebildiimiz en az grnr yerlerdir. Aynaya bakarz ve neye benzediimiz hakknda fikir sahibi oluruz. Fakat kendi bak biimimizle ilgili imge yakalamak ya da ellerimizin hareket halindeki gerek grntsn yakalamak ok zordur. Ellerimizin ve gzlerimizin nasl olduunu bilen ise
Gncel Sanat Notlar
51
Ayegl Ster, 2011, PG Art Gallerynin izniyle
Jerome Symons, 2011, PG Art Gallerynin izniyle
Burak Bedenlier, 2011, PG Art Gallerynin izniyle
52
tekidir. Bunlar ellerin jestleri- insann kendisinden ziyade teki tarafndan daha iyi grnrler.1 PG Art Gallerynin 15 Haziran - 20 Temmuz arasnda dzenledii karma bir sergi olan Ellerine Bakta Gonca Sezerin bir eylem yaratmann arac olmasnn tesinde ayn zamanda bir ifade arac olarak yan yana getirdii ellerin eitli jest ve iaretlerini gsteren fotoraflar, teki ile girilen ilikide ellerle oluturulan bir iaret sistemi zerinden kurulan bir dili anmsatyor. stemli veya istemsiz yaplan bir takm jestlerin tekine verdii mesajlar, szl bir iletiimde kullanlan kelimelerden bazen ok daha gl, yapc veya yakc hale gelebiliyor. Bir zafer iaretinin ya da kar taraf aalamann bir ifadesi olarak jestlerle kfr etme aktel manada barn, direniin ya da bir savan balatcs olabiliyor. Bal bana iletiim arac eklinde ele aldmzda, el iaretlerinin sar ve dilsiz insanlarn teki ile kurduklar iliki biimi olarak belirmesi szsz iletiimin imknlarn hatrlatyor. On parman alfabe sistemi gibi ilev grmesi gnlk hayatta farknda olmadan bilind saysz eserler rettiimizi ve tekine i benliimizden mesajlar sunduumuzu dndryor. Jacques Derridann da ifade ettii gibi deimeyen bene dair bir eyler syleyen bedenimizin yegne paralar eller ve gzler, zihnin aldatc bilinliliinin verdii szel mesajlardan farkl olarak ruhu ve bilind durumu yanstan bir izlek ve gizli bir iletiim sistemi olarak beliriyor. Rya Seyri adl tuval almasnda Didem nl, Irak gazeteleriyle gerekletirdii kolajn zerine izdii yerekimine paralel biimde ba aa yeni domu bir bebek ve akan boya-kanlarla birlikte, yeni bir yaamn nasl bir dnyaya -yani sava ortamna doduuna dair izlenimler brakyor. Arap harflerinin verdii deruni his, yeni domu bebek ve akan kanla bir araya gelerek hem varla ve oluuma dair anlamlar retiyor hem de bugnk Orta Dou corafyasnda yaanan kanl bir douma iaret ediyor. Gazetelerin Iraktan seilmesi yakn tarihte Irakn ahit olduu kanl bir savan izlerini, ocuklarn lmlerini, dolaysyla bir felaket sebebiyle yiten umutlar artryor. Can Ertan kendi parmak izini sergilemesi bende biriciklik mefhumunu ve bir kaydetme durumunu artrd. Retinann her insana has olmas gibi parmak izinin de emsalsiz olmas bedenin bu paralarnn, gzlerin ve ellerin ruh-beden arasnda bir izdm olduunu hatrlatrken znelliin biricik gstergeleri eklinde beliriyorlar. DNA gibi parmak izinin de sahibine dair bir hafza niteliindeki izgi ve kvrmlar, bilinmeyen bir kader haritasna dnyor.
1 Derrida, Yn. Kirby Dick, Amy Ziering, Oyuncular: Jacques Derrida, Marguerite DerridaveRen Major, Belgesel, Jane Doe Films. 2002.
Gncel Sanat Notlar
53
Can Erta, Fibonacci Dizisi, 2010, PG Art Gallerynin izniyle
Jerome Symons PG Art Gallerynin izniyle
54
nsann yapp etmelerini gizlice tarken ayn zamanda her insana has znellii bu gizlilikte aa vuruyor. Sherwood Andersonn Hands adl yksnde elleriyle konuan sessiz bir adamn hikayesi anlatlr: Wing Biddlebaumun hikayesi ellerin hikayesidir. Tpk, kafesteki kuun kanatlarn vurmas gibi ellerinin hi durmayan hareketi ona bu ismi verir. Kasabann baz mehul ozanlar bu durum zerine dnrler: Eller sahibini ikaz eder. Wing Biddlebaum ellerini srekli gizlemek isterdi nk tarlada yannda alan ya da yanndan geen adamlarn tmyle ifadesiz ellerine aknlkla bakard. Bir adamn srrn tayan ve srekli hareket halinde olan ellerin gizlice ve hi durmadan konumas kasabadaki herkesin dikkatini ekmektedir. Bu adam ok az konuur fakat elleri ok konuur. Yaad bir sarsntnn, belki de bir gnahn izlei haline gelen bu eller kafeste kanat rpan ku metaforu gibi varlnn bir dili, kendi znel hikyesinin bir izi ve kayd haline gelir. Sergide Jerome Symons ise sar bir suyun iinde krmzya boyanm bir kalp dalgasnn stnde birleen elleri sunuyor izleyiciye. Gelip geici olan mekan-zaman sathnda vuslata eren iki biricik ruhu simgeleyen ellerin kalp remiziyle bir araya gelmesi, kanl insan elleri dnyay ykma uratsa da sevgi ile kenetlenen ellerin tm olumsuzluklar aabilecei iyimserliini hissettirmekle birlikte kalbin dier temsilinin de eller olduunu ima ediyor. ki elin birbirine kenetlenmesi, kiiyle tekinin ezeli ebedi bir dokunma halini artryor. Ayn zamanda iki insan arasndaki ak ve vuslat da anlatan bu eller, tutkunun ellerde nasl ortaya ktna dair armlar yaparken ak arac olarak bizzat ellerin varl bir simge haline geliyor. Ian McEvann Robie ve Ceciliann hikyesini anlatan Kefaret adl romannda byl ve harikulade elleri tarif ederken, eller ve ellerin jestleri bir ak metaforu haline gelir: Bir elini kaldrd ve parmaklarn bkt, ve eskiden olduu gibi dnd, ilgi ekici bu makine, kolunun sonundaki bu etli rmcek nasl olurdu da tmyle onun emrinde, onun olabilirdi. Ya da bu ellerin kendine ait zel kk bir hayat var myd? Parman bkt ve sktrd. Gizem elin hareket etmeden nceki anndayd, hareket etmesiyle etmemesi arasnda kalan saniyedeydi. Dalgakran gibiydi. Kendini bu kvrmda bulabilseydi, diye dnd, kendisini, kendisinin bu parasnn srrn bulabilirdi.
Gncel Sanat Notlar
55
Pipilotti Rist, Safran iei, 2004, Fotoraf: Larry Lamay, Sanat ve Hauser & Wirth and Luhring Augustine, New York izniyle
56
stanbul Modern Mzesi, Kayp Cennet, Doug Aitken, Francis Alys, Katerina Athanasopoulou, Jim Campbell, Ergin avuolu, Desertmed, Shaun Gladwell, Emre Hner, Nina Katchadourian, Ali Kazma, Laleh Khorramian, Guy Maddin, Rivane Neuenschwander, Ulrike Ottinger, Tony Oursler, Qiu Anxiong, Pipilotti Rist, Charles Sandison, Kiki Smith, Bill Viola, Pae White, 24 Mart - 25 Temmuz 2011
Bir Sarslma ve Kendine Gelme Sergisi: Kayp Cennet

Glsm Kavuncu
Son derece yapay bir renge boyanm makinalarn ileyiini gryoruz ilk nce. Sonra, yava yava makinalarla ayn renkte birtakm estetik canllar szlmeye balyor ekranda. Mekanik ve itici makinalar bir anda yumuamaya ve organiklemeye balyor. ie geen grntler, ztm gibi duran iki eyin aslnda birbiriyle ne kadar balantl olduunugsteriyor bize yani doa ve teknolojinin. Katerina Athanasopoulounun Meleksi Makine isimli videosu, stanbul Moderndeki Kayp Cennet sergisinin hemen giriinde yer alyor ve bana kalrsa sergideki tm yaptlarn iinde, kayp cennet duygusunu en youn ekilde izleyiciye veren alma bu. Grsel olarak byleyici bir taraf var, belki de bu yzden sergide dnp dolap tekrar izledim bu videoyu. Ondokuz sanatnn ilerinden oluan bu sergide doa, insan ve teknoloji arasndaki iliki farkl grsel temsillerle sorgulanyor. Dijital ve geleneksel grsel tekniklerin i ie getii almalarn her birinde doa ve insan arasndaki atmal durum konu ediliyor. Bu anlamda, kullanlan grsel dilin de bu atmann bir paras olduunu syleyebiliriz.Sergide bir yandan teknolojik gelimelerin insan ve doa arasndaki mesafeyi arttran yn vurgulanrken bir yandan da geleneksel yntemlerle beraber dijital ortamda hazrlanm eitli iler de konuluyor karmza. Fakat ben bunu bir eliki olarak grmyorum. Ayn anda hem geleneksel hem de dijital aralar kullanmak, izleyiciye soukluk ve scaklk, yapaylk ve doallk, gereklik ve sanallk gibi ikili duygular bir arada yaatyor. Gerek dokularn ve nesnelerin arasnda sanal olann yaratt etki daha gl bir ekilde hissediliyor. svireli sanat Pipilotti Ristin Safran iei eseri, buna bir rnek olabilir. Bu alma, sanatnn nostaljik bir yaklamla ocukluundaki svirenin doal gzelliklerini anlatan grsellerden ve bunun git gide bozulduunu ifade eden kurumu bir aa enstalasyonundan oluuyor. Alp dalarndan yemyeil manzaralarn gsterildii videonun tam karsnda, mekann ortasnda duran kurumu aacn dallarna baz plastik nesneler aslm. Burada, doada en ge yok olan plastiin kullanlmas da nemli bir ayrnt.Enstalasyonun dier tarafnda yine duvara yanstlm baz doa manzara-
Gncel Sanat Notlar
57
Shaun Gladwell, zr, 2009, Sanat ve Anna Schwartz Gallery, Melbourne & Sydney izniyle
58
lar gryoruz ve aaca asl plastik nesnelerin glgesi, srekli deien grntnn zerine dyor. Bu anlatm ekli, ekranda grnenle gerei bir araya getirirken ayn zamanda daha yaknmzdakinin plastikler ve doadaki bozulmalar olduunu yeniden hatrlatyor. En arpc ksm ise tam ekrann nnden geerken glgenizin doa grntlerinin zerine dmesi, tpk plastiklerin glgesi gibi. Sanki asl sulularn glgeleri dyor o srada ekrana, insanlarn. Tam bu noktada hem tm bunlarn maduru hem de bu sistemin bir paras olduumu hissettim. Bu sululuk duygusunun glgeyle ifade edilmesi, sert bir anlatmn anlk etkisindense, yumuak ama derin bir sorgulamann ok daha gl olduunu gsteriyor bize. Kayp Cennet, aslnda insann yeryznde aradama yaptklaryznden asla bulamayaca bir yer bence. Belki de bu yzden, insann vicdannda hep bir mahcubiyet duygusu vardr doaya kar. Shaun Gladwellin zr isimli almas bu duyguyu ok gzel anlatyor. Otoyollarda araba arpmas sonucu len hayvanlar konu edinen videoda, motorsikletli bir adam yol kenarnda bulduu l kangurular kucana alyor, onlar temizliyor ve ne yapacan bilemeyen bir ruh hali iinde bir o tarafa bir bu tarafa yryor. Sergide yer alan tmalmalar banaunu hatrlatt, doa ve insan arasnda her ne kadar atma ve gerilim varsa da kopmas imkansz bir ba ile birbirlerine bal olduklar gerei deimeyecek. Bu nedenle insann doay deitirme ve dntrme serveni de hi durmadan devam edecek. nsan bu sistemin hem znesi hem de nesnesi olarak arada skm bir halde kayp cennetini aramaya devam edecek.
Gncel Sanat Notlar
59
Francis Als, Gece Nbeti, 2004, Sanat ve Galerie Peter Kilchmann, Zrih izniyle
Francis Als, Gece Nbeti, 2004, Sanat ve Galerie Peter Kilchmann, Zrih izniyle
60
Gnah kartma
Smeyra kiz
Yeryzne asl zincirli merdivenden Kayp Cennete indim. Karanlkta ahenkle hareket eden Beyaz Gece Kurdu ve ona elik eden gizemli seslerle sergiyi gezmeye baladm. Kendi rettiini toplayp onlar posa haline getiren ve sonra tekrar tekrar reten Meleksi Makine, turuncu rengiyle kudret ve hrsn sembol gibi. Makine ilk bakta etkileyici ve sevimli grnse bile hemen her alanda estetik eyler retmesine ramen srekli ve hesapszca reten bir makineden daha itici ne olabilir ki? Kusan ve kustuunu yiyen makine. Gece Nbeti adl videoda nbeti devralan tilki ise soylu insanlarn tablolarn yalnz ve yakndan grme ansna sahip ama bu onun iin bir ey ifade etmiyor. Kendisine bir kez verilen bu ans deerlendiremeyen ziyareti, sanata ve soylulara kar son derece ilgisiz. En az soylular kadar kendi iinde yaamay seven tilki, bence bu proje iin sanat tarafndan rastgele seilmi bir hayvan deil. Bamsz yaamay seven tilki ayn zamanda yrtcln da sembol. Sichuan doumlu sanat Qiu Anxiong, in tarihinde Qing Hanedanlnn 1911 senesinde sonlanmasyla, lke zerinde oalan karanlk bulutlarn dalmas sonrasnda Minguo Manzarasn eski haline getirebilmek iin, siyah mrekkep zerine yadrd karla, gemiin huzursuzluunu rtmek ve yeni nesillere verilen eitimle, unutmamalar gereken tarihlerini yeniden hatrlatmak istiyor gibi. Sanatnn hikyesine elik eden youn el emei ile belgesel tadndaki bu film favorilerim arasndayd. boyutlu len Mee ve Yabani Ahududu als isimli animasyonlarla, 800 yllk uzun yaam temsil eden, mitolojide kutsal saylan bir aacn ve yabani ortamlarda ylesine kverdii sanlan dikenli bir alnn, aslnda yalnzca bir aa ve kuru aldan ibaret olmadn, hayat ve lm bir arada barndrdklarn hissettiriyor. Sanat, mistik mzikler eliinde uzun bir sre gzlerimi ayramadm bu enstelasyonda, gvdeden dallara, ulara ve sonuta mide uzan gstermi.
Gncel Sanat Notlar
61
Qui Anxiong, Minguo Manzaras, 2007, Astrup Fearnley Koleksiyonu, Oslo, Norve
Qui Anxiong, Minguo Manzaras, 2007, Astrup Fearnley Koleksiyonu, Oslo, Norve
62
nnde en fazla vakit geirdiim eser, Doug AitkeninG adl almasyd. Doal ortamlarndan uzaklatrdmz hayvanlar, iimiz bitince ylesine terk ettiimiz alanlara tek balarna braktmzda nasl yabanc kaldklarn, kendilerine ait bir ey bulamadklarn, akn baklarna evrilen kamerayla grebiliyoruz. Bir pumann, daha odaya girer girmez insan kokusunun sindii yataa saldrd, yastklar paralad, rtleri ekitirdii ksm, tek bana bir video olsayd ismi olabilirdi. Bill Violann Mar isimli eserindeki gen kzn hi kimseye duyuramad l, aslnda sergiye balk veya nokta olarak konulmas gereken gl bir haykr, derin bir nefes diye dnyorum. Teknoloji, endstri, dengesiz yerleim alanlar, harcanan doa ve bu dengesizlik iinde yaayan insanlarla ilgili grntlerin ardndan gelen bu sessiz lk, yeryzndeki devasa problemler ve bu sorunlar zerine dnp harekete gemeyi bekleyenlerin dahi atmak isteyecekleri trden lklardand. Ben bu lk ve nefesiYardma ihtiyacmz var mesaj eklinde alglyor ve bu anlamda sanatlarn anlatlarn, yaadklar yerler adna bir gnah kartma olarak gryorum.
Gncel Sanat Notlar
63
Rivane Neuenschwander & Srgio Neuenschwander, Pazar, 2010, Galeria Fortes Vilaa izniyle
Rivane Neuenschwander & Srgio Neuenschwander, Pazar, 2010, Galeria Fortes Vilaa izniyle
64
Cennet mi Cehennem mi?

Muharrem Kalenci
stanbul Modernde insanlar tarafndan yaplan mdahaleler neticesinde doann grd zarar ve tahribat konu alan, yirmi bir grsel eserden oluan Kayp Cennet adl sergide en ok houma giden ve beni etkileyen eserlerden biri Katerina Anastasopoulounun Meleksi Makina adl almas oldu. Sanat, Atinada eski bir gazhanenin borularn videoya ekmi ve videonun zerinde oynayarak bu almasn meydana getirmi. Filmde byk krmz parlak borulardan denize doru svlar ve denizanasna benzer, gze ok sevimli grnen yaratklar akmakta. Dikkatimi eken en nemli nokta denizin kirli ve siyah yosunlarnn i karartan renginin aksine borularn, akan svnn ve yaratklarn ok canl ve parlak bir mercan renginde olmas. Grntde temelde rahatsz edici bir kusursuzluk mevcut. Tpk temelde dnyay tahrip eden uluslararas sektrlerde faaliyet gsteren baz byk firmalarn mkemmel vitrinleri gibi. Aklma ilk petrol firmalar ve btn dnyaya yayn yapan medya kurulularnda yaynlanan doay ne kadar nemsediklerini gsteren reklam filmleri geldi. Dikkatimi eken bir dier eser ise Rivane ve Sergio Neuenschander kardelerinin Pazar adl eseri oldu. Bu almada bir papaan, zerine nlem, virgl, gibi noktalama iaretleri izilmi kabak ekirdeklerini yiyor ve ayn zamanda arka planda da radyodan bir yorumcunun sesi hararetli bir ekilde ykseliyordu. Bu eserde sanatlar muhtemelen toplumun ne hale geldiini papaan ve ekirdeklerle anlatmaya almlar. Gnmz iletiim anda insanlar baz kii, kurulu ya da devletler eliyle farkl iletiim aralarndan onlara sunulan bilgilerin gerekliini sorgulamadan benimsemektedirler. Bu sunulan bilgiler, eserdeki iaretlenmi ekirdeklerin kabuklar ile temsil edilen ie yaramaz ve sadece hedef artan bilgilerdir. Son olarak Doug Aitken, G isimli eserinde bizon, puma, kunduz, geyik ve bayku gibi hayvanlar sradan motel odalarna sokup onlarn hareketlerini gzlemleyip kayda alm. Bu film beni ocukluumun getii kyme gtrd. O dnemde bizim ok sevimli bir ineimiz vard fakat ok umursamaz, haylaz ve
Gncel Sanat Notlar
65
Doug Aitken, G, 2008, 303 Gallery, New York; Galerie Eva Presehuber AG, Zurich; Victoria Miro, London; Regen Projects, Los Angeles izniyle
Doug Aitken, G, 2008, 303 Gallery, New York; Galerie Eva Presehuber AG, Zurich; Victoria Miro, London; Regen Projects, Los Angeles izniyle
66
olduka ansl bir hayvand. Bazen kyn srsnden ayrlr ve kaybolurdu. Babamla gnlerce onu dalarda aradmz hatrlarm. Bazen biz onu bulurduk bazen de o kurtlara yem olmadan yolunu bulup eve dnerdi. Bir souk k gecesi hamile olan bu ineimiz yavrusunu dourdu. Yavrunun o ok souk havada ayakta durma abasn ve annesinin ona yardm ediini seyrettim, bu mthi bir deneyimdi benim iin. Doumdan sonra aile meclisimiz topland ve neticede yavrunun ahrda kalmas halinde sabaha kadar donarak leceine, bu yzden de evimizin scak mutfana getirilmesine karar verildi. Babam yavruyu bir battaniye iinde sarp kucana ald ve minenin yanndaki ba keye yerletirdi. Sabaha kadar beraber uyuduk. Biz de sanat gibi motelimizin bir odasn ap o hayvan yavrusunu yerletirdik. Sanat aslnda dnyamzn sadece insanlara deil dier varlklara da tahsis edildiini vurgulamak istemitir bana kalrsa. Genelde insanlar onlarn yaam alanlarn igal ve tahrip eder. Sanat burada tersini yapp insanlarn yaam alanlarn hayvanlar tarafndan igal ettirerek insanlar empati yapmaya ynlendirmeye alyor. nsanlarn onlarn yaam alanlarna mdahaleleri ve verdikleri tahribat ile karlatrnca, filmde de grld gibi, aslnda hayvanlarn verdii tahribat insanlarnkine gre ok daha hafif ve masum kalyor.
Gncel Sanat Notlar
67
68
Yok Ettiimiz Cennet

Elif Kayaalp
Sergi denildiinde aklma, heykel, resim veya eitli gnlk malzemelerle oluturulan grsellerin insan akl ile birletirilip sunulmas gelirdi. stanbul Moderndeki Kayp Cennet sergisine gidince beklentimin aksine, teknoloji ile doann birka ynden ilikisini anlatan, duvarlara yanstlm bykl kkl videolar grdm. Bu ilk sergi deneyimim olduu iin artcyd. Matematik, oumuzca zor olarak addelilen bir ilimdir ve sadelie ok nem verir. Bir ispatn ok fazla bilgi kullanlarak ayn ekilde yaplmasndan ziyade en az bilgiyle yaplmas, sade ve ksa olmas makbuldr. Zamanmn ounu zoru basitletirerek anlatmaya alan bir ilme harcadmdan basitlik bende hayat felsefesi olarak yer etti. Dolaysyla sergide en ok dikkatimi eken videolar, yaln bir anlatmla herkesin kafasnda benzer fikirler oluturan yani vermek istedii mesaj da kesinlik barndran videolard. Bahsetmek istediim videolarn ilki Shaun Gladwell imzal zr 1-6 videosu. Avustralyada scak bir yaz gnnde otobann kenarndaki l bir kanguruyu gstererek balyor video. Belli bir sre sonra otobandan bir tr geiyor. Trn devasa boyutu ile kangurunun hareketsiz bedeninin kkl arasndaki uyumsuzluk, aslnda doa ve teknoloji arasndaki uyumsuzluu hatrlatyor.Sanat, otomobil yerine tr kullanarak bu uyumsuzluu daha da belirginletirmek istemi gibi geldi bana. Ayrca trn bir srcs olduunu ve bunun da insan olduunu dndmzde, insann trvari gckarsnda verdii yaam mcadelesinde yenilgiye urayan kangurunun, esasnda ne kadar da haksz bir rekabete maruz kaldn gzlemledim.Buraya kadar her ey normal gibi grnyordu. Beni asl rahatsz eden videonun devam daha dorusu yukarda bahsettiim grntnn uzun sre devam etmesiydi. Belli bir sre boyunca trlar, yolun kenarnda yatan kanguruyu umursamadan art arda otobandan gemeye devam ediyorlard. te bu durum, bendeki acma duygusunun yerini rahatsz edici bir irenme hissinin almasna sebep oldu.Tabii ki kanguru lsne kar irenme hissi deildi bu, aksine kiinin kendine kar duyduu acma duygusu-
Gncel Sanat Notlar
69
Rivane Neuenschwander & Cao Guimares, Kl arambas - Sonsz, 2006, Galeria Fortes Vilaa izniyle
Rivane Neuenschwander & Cao Guimares, Kl arambas - Sonsz, 2006, Galeria Fortes Vilaa izniyle
70
nun yerini utanmann aldn gsteren psikolojik bir sreti. Grntnn inatla devam etmesi, yakc Avustralya gneini zerimde hissetmeme neden oldu. Sanatnn bu hisleri, sadece videonun sresini biraz uzun tutarak verebilmesi, yalnlkla ne kadar etkili olunabileceini gsterdi bana.Videoyu bu gerginlikle seyretmeye devam ettim. Bu sefer kimlii belirsiz bir motosikletlinin, otobanda ezilen kangurulara dzenledii sembolik bir cenaze trenini izlemeye baladk. Motosikletli, kangurunun cansz bedenindeki bcekleri ve tozlar temizliyor, ardndan kucana alp bir mddet sallyor, bu srada da kulana bir eyler fsldyordu. Ardndan da gmmek iin otoyolda ilerliyordu. Motosikletlinin yzn gremesek de beden dilindeki merhamet, gerginliimin az da olsa umuda dnmesine vesile oldu. Sanatnn insann acmaszln, can actarak gstermi olmasnn hemen ardndan bir eyleri deitirebileceimizi umut ettirmesini yapc bir mesaj olarak dndm ve yine slubundaki yalnlktan ok etkilendim. Bahsetmek istediim ikinci video Rivane Neuenschwander & Cao Guimares imzal Kl arambas-Sonsz videosu. Grnt yamur ormanlarndaki kayalarn zerinde kk, renkli katlarn hareketi ile balyor. Akla gelen ilk dnce, bu katlarn hareketine sebep unsurun rzgar olduu. Fakat kamerann detaya inmesiyle katlar hareket ettirenin aslnda karncalar olduunu gryoruz. Hepimizin alkanlndan haberdar olduu karncalar, kat konfetileri yuvalarna tayorlar. Karncalar zenle tadklar bu boyal kat paralarnn onlar iin ok da gerekli olmadn biliyor mu? Maalesef hayr ve biz sanki bu yzden onlarla alay ediyoruz. Kendisini doyuracak bir besin bulup onu yuvasna tamak varken, renkli olmasndan dolay dikkat eken bu ufak katlar, karncalar tarafndan yuvalarna yani en gvende olduklar yere tanyor. Bizler iin birer ss objesi olan konfetilerle, aslnda buna hi de ihtiya duymayan tabiat biraz daha sslemek biraz daha renklendirme abas ierisinde olmak, gereksizlikler silsilesine sebebiyet veriyor kanmca. Hepimiz teknolojinin kontrolsz kullanldnda doaya nasl zarar verdiini biliyoruz. Bunun iin belgeseller izlemeye, aratrmalar yapmaya gerek olmadn, etrafmza biraz daha dikkatli baktmzda bunu fark etmenin ok da zor olmadn, bize gzlem yaptrarak ok basit bir ekilde gsteriyor sanatlar.
Gncel Sanat Notlar
71
Laleh Khorramian, Sonsuz Ben, 2008, Sanat ve Salon 94 izniyle
Laleh Khorramian, Sonsuz Ben, 2008, Sanat ve Salon 94 izniyle
72
Kayp Cennet: Bellekteki Yitik Cenneti Yeniden Yaratmak

Rmeysa zcan
stanbul Moderndeki Kayp Cennet (Paradise Lost) sergisi insanlk hikyesinin hi eskimeyen otantik ve trajik serencamnn sanat alan iinde farkl perspektiflerle yansd yeni bir hikyeyi ya da hikyeleri anlatyor. Bu balamda Kayp Cennet sergisi hi phesiz John Miltonn Paradise Lostuna uzak bir gelecekten retro bir sinyal gibidir. Milton, bu insan olma trajedisini tekrar anlatma konusunda belki de en cesur, en iddial figrdr. Zira epik bir anlatyla ve Tanrnn insana yapt bu jestin nasl adilane ve hakl olduunu ortaya koyacam, nidasyla ilham alm aziz-air olarak, great argument diye niteledii, konuulup yazlmas yasak olan yeniden anlatma cretini gsterir (I may assert Eternal Providence, / And justify the ways of God to man). Hi phesiz yapt Kitab- Mukaddesin Tekvin (Genesis) blmnn bir tefsiridir ama bu sefer elinde eteindekilerle, sadece Pritanizm eksenine bal kalmayarak, vizyonel nakla bezedii destans bir hikye oluturacaktr. Bu, insann doduu menedir, Tanrdan kopuu ve yine Tanrya dndr. Kayp cennet mitini bu sefer stanbul Modern davetiyle, hem birbirini tamamlayan hem de kendine zg konu ve iaretileriyle birbirinden farkl ulara seyir kaplarn aan enstalasyon dizileri araclyla ziyaret ediyoruz. Miltonnkiler kadar cretkar, arpc ve iddial iler karlyor bizi. Dijitalin imknlaryla kefe kyoruz kayp cenneti ve eytan. Bu yazda, sergideki iler dizisinden Laleh KhorramiannSonsuz Benisimli videosunu; Tony OurslerinBulutlaradl dijital heykellerini; Nina KatchadouriannDayankllkadl yaptn; Pipilotti RistinSafran ieiismini verdii video enstalasyonunu; Charles SandisonunBytealmasn ve son olarak da Ergin avuolunun Sonsuz Okyanusta Duruadl videosunu kayp cennet miti etrafnda gezinerek ele alacam ve Miltona yknerek bu almalarn kendi znel yaplarnda, kaybolmu bir cennetin izlerini sreceim. ranl sanat Laleh Khorramiann 2008 tarihli Sonsuz Ben adl video almas toprak, hava, ate, su ve ether gibi balca elerden esinlenilmi be
Gncel Sanat Notlar
73
Charles Sandison, Byte, 2005-2010, Sanat ve Bernier / Eliades Galeri, Atina izniyle
Charles Sandison, Byte, 2005-2010, Sanat ve Bernier / Eliades Galeri, Atina izniyle
74
farkl animasyondan oluan serinin nc blmn oluturuyormu. Bu blm sylendiine gre Hem bir g hem de psikolojik metafor olan atein etrafnda biimleniyor2. Videoda izleyici bazen ar ekimde bazen hzlandrlm formatta portakal kabuundan yaplm iki sevgilinin mahrem anlarna ahit oluyor. Ate halelerinin glgelerinin dt hissi verilen bir evde portakaldan yaplm iki insann hali hayat ateinin yakp kavurucu zellii gibi ykc, yok edici bir sona hazrlyor izleyiciyi. Yava yava portakal kabuklar solmaya, kurumaya ve burumaya balyor. Ate bu hikyedeki ba kahraman, sanki eytan iaret ediyor. Hayatiyet eytann batan kartmasyla skn ediyor. Portakaln sar olmas, en yalml haliyle atein rengine yknmesi, d yzeyinin gnei andryor olmas dier hikyedeki elmay anmsatmasyla bir meyve olma fikri hepsi birden insan canlln ve hayatiyet oluumunu simgeliyor. Figrlerin, portakaln iinden deil de kabuundan yaplmas, insan bedeninin fiziksellii ve buna izafeten lmn ama ayn zamanda bir portakaldan yaplmasyla sevgi, yaknlk, ak, nefes gibi insan ruhunun Ondan bir para olmasn sezinlendiriyor. Laleh Khorramiann Sonsuz Ben ismiyle hitap ettii bu alma, kayp cennet mitindeki en temel temay, Adem ve Havvann ate vastasyla yaknlklarn ve dmelerini, tekrarlanan bir birleme ve yok olmay, canll ve lm, bir hayatiyet jinelasyonunu anlatyor. Bir evin iindeki iki portakal sevgili, bitmek bilmeyen eve dn, bir cennet aray arzu ve saikini betimliyor. New York Timesn videoyla havay yontan heykeltra olarak tanmlad New Yorklu sanat Tony Ourslerin Bulutlar isimli dijital heykeli ise sanatnn eitli nesneleri yzey ve obje zerine yanstarak onlar canlandran, seslendirerek hayatiyet kazandran almalarndan bir tanesiymi. Deiik beden paralarn eitli objelere yanstp deforme ederek acayip grnmelerini salayan sanat, en son teknoloji ekipman kullanarak eitli aranjmanlarla ilerini boyutlu hale getiriyormu. Bulutlar isimli dijital heykeli ise bulut eklindeki puf nesnelere anlamsz gibi grnen bir takm eylemlerde bulunan bir kadn ve erkein videosunu projekte eder. Projektrler kurulumun bir parasdr zira izleyici projektrden kan k huzmelerinin buluta yansmasn bizatihi uzlam olarak deneyimler. Yanstlan grntde yavalatlm bir eylem dzeneinde erkek kadna bir nevi iddet uygulayarak kadnn organlarn ynlendirir, hatta koparr. Bulutun iinde flulaan grntlerde erkek ve kadn cinsinin artk yekpare bir heyula biimi aldklar grlr. Bulut fikri hemen hemen cennet fikrine yakndr. Saf, beyaz, flu ve yumuak. Bulutun iinde beliren bedenler ilk insanlar ve onlarn bir zamanki cennetlerini hatrlatr. Esas hikyedeki henz kaybolmam cennettir bu. Ama bir fark vardr, bu cennete anlamszlk ve iddet hkimdir. Oysa ki Miltonun cennetinde Adem ve Havvann arasnda mutlak
2 Sergi Tantm Notu.
Gncel Sanat Notlar
75
Ergin avuolu, Sonsuz Okyanusta Duru, 2004, Dr. Nejat F. Eczacba Vakf Koleksiyonu
Guy Maddin, Dikkatli, 1992
Guy Maddin, Dikkatli, 1992
76
bir sevgi ve yoldalk vardr, sadece mutluluk hakimdir. yle ki Adem bu sevgi ve ballk uruna lml olmay gze alr. Ourslerin buluttan cenneti bu ilk cennetin parodisidir. plak ve birbirine yabanclam bedenler mutlak mutluluk sembol cennet fikrinden sadece uzak olmakla kalmaz, iddetin ve absrtln sembol haline gelirler. Dnyann, yer, zaman ve kltr koordinatlar aralna den insann dier insan tekine, kadnn ve erkein birbirine olan yabanclamasnn rneidir bu. Hi phesiz erkein kadn zerindeki anlam olmayan, absrdist egemenliini imlemitir sanat. Adem ve Havvann kaybolmam cennetiyle, erkek ve kadnn bu dnya zerindeki distopik cenneti bulutlar zerinden ar bir ironiye uramtr artk. Havva, Hava, ve Havadaki Bulut imajinasyonu, kadndaki potansiyel kaybolmu cennet iziyle bir araya gelir. Ne de olsa Miltonun Havvas Ademin cennetiydi bir zamanlar ve yine Havva Ademin cennetini yitirmesinin sebebi olmutu. Havva hem cennettir hem cennetten kovdurandr. Ourslerin dijital cennetinde de iler tersine dner: Makinelemi kaba etlerden oluan insan paralardr bu zlemi duyulan dijitalize cennet. Projektrden yan yansmalar ve buluttaki grnmler bu cennet hikyesine tekinsizlik ve phe enjekte eder. Bize kaybolmu cennet mitinin tekinsizliini, gvenilirsizliini, kurgu olmakln fsldar, dolaysyla Miltonun tm heyecann alaya alr. En nihayetinde absrdist bir kiniklikle cennet fikrini bulut gibi uucu bir nesneyle sembolize eder sanat. Fakat, bulutun yamur getirebilecei olasln unutmamak gerekir. Cennet-sonras bu statik, stabil, donuk ve ruhsuz bedenlerin bir yamura dnp meyvelerini brakaca umudunu izleyiciden esirgemez sanat Oursler. Bir dier kayp cennet iaretisi, sanat Nina Katchadouriann Sir Ernest Shackletonun 1914 ylnda Endurance adl gemiyle Gney Kutbuna yapt keif gezisinin ariv grntlerinden on dakikalk bir blm kendi n diine yanstarak oluturduu Dayankllk adl yapt.
Video diine yansrken kprdamadan durmak zorunda olan sanatnn balangtaki doal glmsemesi videonun sonlarna doru acl bir ifadeye dnr. Sonunda doa kazanr ve sanatnn azndan salyalar akmaya ve yz seirmeye balar. almada izleyici birka farkl dayanklla tank olur. Bunlarn ilki, sanatnn diine yansyan keif gezisindeki zorlayc doa koullarna kar gsterilen dayankllk; ikincisi ise, aznda biriken salya ve giderek zorlaan nefes alp verii filmin mzii haline dnrken soukkanlln bozmadan glmsemeye alan sanatnn dayanklldr. Katchadourian, bedeni tepki verirken, kendi doasna kar mcadele eder ve
Gncel Sanat Notlar
77
gzlerimizin nnde dayanmaya alr. Onu izlemek zorlayc bir deneyim haline geldiinde, izleyicilerin dayanma gc devreye girer. zleyici iin videoyu sonuna dek izlemek bir efor testi gibidir.3
Ekranda grlen inci gibi dzgn diler Miltonun Kayp Cennetinin en temelindeki nesnesini hatrlatr: elma. Bilgelik aacnn (Tree of Knowledge of good and evil) meyvesi elma ile tasvir edilegelmitir. Elma figr ve elmann dilerle olan ilikisi manidardr. Zira Adem ve Havva yasak meyveden yemilerdir ve Tanr buyruunu yasak meyveyi yemek suretiyle delmilerdir. Cennetten dn simgesi gibidir elmann yenmesi. Kaybolan cennet tasviridir elma kabaca. Ayn zamanda, bu sihirli meyve sembolyle cinsellikleri aa kan bu kadim ift, meleklikten insan olmakla da terfi etmilerdir. Diler elmay yemeye yarar, bir srkla balar tm hikye. Hakikaten de Miltonun hikayesindeki meyve yle kendinden geiricidir ki Adem ve Havva kendilerini di di edip (notch) yark atklarn hayal ederler ve bu, arzularn drtsel ve istemsiz yaparak aynen bir afrodizyak etkisi yaratr.4 Meyveyi yedikten sonra Adem ve Havvann cokun bir sarholuk hissetmeleriyle beraber zerlerindeki giysileri kaybolur ve her ikisi de bu sarholuun ardndan dehetli bir utan duygusu hissederler ( estrangd in look). Milton, Adem ve Havvann psikolojik plaklklarn ve rahatszlklarn vurgular (in our Faces evident the signs / Of foul concupiscence). Tm bu kilit iaretilerle dilerden yansyan video grntleri ilk gnah ve ardndan gelen pimanlk fikirlerini akllara getirir. Sanatnn bizatihi kendi dilerini almasnda ana obje olarak kullanmas, kendi dayanklln test ederken ayn zamanda izleyiciyi de bu teste ortak etmesi tpk insanln ortak kaderi gibidir. nsanln kadim ebeveyni yasak meyveyi yemitir ve insan olma sorumluluunu dayankllyla beraber tm insanla hediye etmitir. Kaybolan cennetle birlikte artk zorluk ve cedel balamtr. Dnya bizatihi koullar itibariyle hayatta kalmann aba gerektirdii cennet-sonras bir mekandr ve bu zorlua insan bilmedii bir dayankllkla dayanmak durumundadr. Endurance (Dayankllk) adl geminin Gney Kutbunun zor hava ve doa artlar arasnda sergiledii dayankllk basite bu hayatn iinde bizlerin sergiledii dayankll artrr. Bylesi bir dayanklla dayanmak fikriyle dilerin projeksiyonla bir araya gelmesi hep ilk gnah fikri ve zorlu hayat yolculuu arasndaki ince mana arasnda gezinir (diler- elma- hayatiyet). Kaybolmu cennetten sonra insan olmaklk sabr ve dirayet gerektirir. Nefes alp vermeleri hayatiyet dairesinde ritmik bir ahenge dnrken arzu ve ihtiras timsali salyalar akan insan- bu yaptta sanat-tpk hayatn iinde insann bilmedii bir dira3 Sergi Tantm Notu. 4 David Loewenstein, Milton: Paradise Lost, Cambridge University Press, Cambridge: 1993, s.116.
78
yetle bu yolculua dayanmas gibibilmedii bir saikle bu duruma dayanmaktadr. Nina Katchadouriann bu performatif almas izleyiciye hayatiyetin getirdii bu dirayet ve dayankll bir kez daha tecrbe edip tank olma frsat sunar. svireli sanat Pipilotti Ristin Safran iei isimli video enstalasyonu giriindeki tipik bir kr evi ile video gsterimini boyutlu hale getirerek adeta cennetvari bir atmosfer yaratr. Safran iei sanatnn byd svirenin Buch kasabasnn St. Galen tepelerine ve ocukluk nostaljisine odaklanr. Sanatnn yapt mzik, ani sraylar ve yakn plan ekimleri kullanan kamerasnn hareketiyle birleerek bu naif temay glendirir. Rist, ocukluunun getii yerden alnan gzel grntler ve enstalasyonu oluturan nesnelerin ieriyle dary, znellikle evreyi i ie geirdiini syler Modern bir kente tepeden bakan bir ayrlkta tarla sren bir adam, yaz gneinde gezinen st kzlar ve oyuncak bir arabay emen bir az grlr.5 Videodaki etkileyici svire manzaralar ve esiz mzik aranjmanlar, boyutlu ve huzur dolu enstelasyon mekanyla beraber sanki bir cennet yaratma hayalinin rndr. Romantizmin en rafine unsurlarn, ocuklar, esiz doa ve iirsel mzik kurgusu iinde kullanarak tam da bir cennet tasviri yaratmtr sanat. ocuk ve sublime doa klasik manada safln ve Tanrsalln bu dnyadaki en grnr biimleridir. lham verici bir enstanteneye dnen bu kutsi imgeler dnyadaki cenneti gibidir. Bu kaybolmu cennet midir? Yoksa geri kazanlmasnn hayali olan bir cennet mi? ocukluk sembol, saf doa, yaz gnei, st kzlar romantik manada ruhani, mistik bir boyut tar. Her ey insan belleindeki gizli kalm cennet resminin hatralardr. Fakat oyuncak bir arabay emen bir couk da ne demektir? Hafzann kaybolmu cennetindeki bu iaret sanki yine bir cennet zlemini, bellein en derinlerdeki ilk gnahla birlikte aa kan olgu zerinden sunar. ocuklua zlem ve doa sevgisi temalar hep bir kayp cenneti geri kazanma arzusuna dayanr. (Sanat bu arzunun cennetin ancak ilk gnah fikrindeki erotizmle geri kazanlabilecei fikrini vermekte gibidir.) Bilinalt, cenneti ve cennetten dmeye sebep olan jesti birlikte kodlamtr ve bu kayp cenneti tekrar kazanmann yolunu yine sanki bylesi bir jestte aramaktadr: Yapt bir btn olarak geicilikle ruhsallk arasndaki iirsel bir diyalogu andrr; izleyiciyi adeta topik bir fantezinin iine brakr.6 te bu fantazi, bellekte gizlenmi kayp cennettir. Gemie ve ocuklua duyulan nostaljiyi vurgulayarak sanat aslnda bellekteki mkemmellik, saflk, tamlk, btnlk, yekpare sevgi verilerini gemite, ocuklukta ve doada tasvir ederek yani cennet resmi izerek kendi kaybolmu cennetini bulma peinde gibidir.
5 Sergi Tantm Notu. 6 Sergi Tantm Notu.
Gncel Sanat Notlar
79
Yaratl hikyesinin dier bir blmn konu ediniyor imdiki alma: kelimeler ve varlk. Charles Sandisonun Byte adl almas Charles Darwinin Trlerin Kkeni kitabnn tm metninin dijital ortama aktarlmasndan ve yanstlan yzeyde harflerin noktalar halinde akmasndan meydana gelen bir nokta oyunu.
Ayn anda yalnzca birka kelimenin okunabildii bu ak, bakterilerin birleme, reme ve lme srecini model alan bir algoritma ile ekillendirilmitir. Bu bakteri benzeri paracklarn birlemesiyle kitaptan kelimeler ortaya kar ve tekrar dalarak yok olur. Kelimelerin arka arkaya sralanmasyla Darwinin tm metni bu form iinde yansma bulur. Kullanlan yaz karakteri Sandisonun yedi yandaki kznn el yazs rneklerine dayanmaktadr. Byte hem biyolojik ve hem de teknolojik evrimi mercek altna alr. Hayat formlarnn oluumuna dair yazlm en temel metinden yola karak biyolojik evrimi ele alrken, yeni okuma yazma renen bir ocuun yazlarn dijital forma dntrerek de teknolojik dnm gzler nne serer.7
Gryoruz ki Paradise Lostta ele alnan yaratl hikyesi bu sefer modern bir hikyeye dntrlyor. Bir nevi nasyonel selefleri olan John Miltonn epik tekvin hikyesi imdi modern ve bilimsel bir hikayeye dnyor Charles Darwin ve halefi sanat Charles Sandison eliyle. Noktalar halinde srekli akan harfler ve ancak birka kelimeyi meydana getiren bu devr-i daim Darwinin doal seleksiyon fikrine ak bir gndermede bulunuyor. Organik biimde srekli akan noktalar Trlerin Kkeni kitabndan kelimelere evrilirken, Kayp Cennet hikyesine bilimsel ve modern bir grnm katarak biyolojik bir evrimi, maddenin, Gaiann evrilmesini hatrlatyor izleyiciye. Her iki Charlesn yapt da aslnda evrim teoremi zerinden bir logosu -dier deyile cenneti- aramaya kmak oluyor. Miltonun anlatt hikyedeki Adem karakterinin yasak meyveyi yedikten sonra gnah ilemesi sonucu peripathic (talihin tersine dnmesi sebebiyle meydana gelen) bir krlmayla cennetten yeryzne dtnde Rabbine niyazda bulunabilmesi iin retilen eydir kelime. Yeni mekanda artk bu kelimelerle eylere isim koyar trajik kahraman. (Kelime: Tanrnn hakikati, insan). Adem cennette bir melek rtbesindeyken, yeryzne dmesiyle insan olma, yani Tanrnn bir vehesi, kelimesi olmaklna ykselir. Adem ve Havva Dten sonra piman olduklarnda, Ademe yalnzca Tanrnn adaletinin doruluunu kantlayan deil ayn zamanda Onun ktl iyilikle yenebilecek gcn gsterecek bir vizyon verildi (Reid, 140)8. Bylesi bir paradoks ancak poe7 Sergi Tantm Notu. 8 David Reid, The Humanism of Miltons Paradise Lost. Edinburgh University of Press, 1993. s. 140
80
tic justice (iirsel adalet, ilahi adalet) ile ifade edilebilirdi. Poetic justice, melek olmaklktan insan olmakla evrilen bir evrim, seleksiyon deil midir? Ama bu balang olgusu artk modern dnemde hikye olmaklktan karak bilimselin kutsallnda ve nda poetic justice deil fakat teknolojik ve biyolojik bir evrim, bir mercek halini alr. Hayat formlarnn oluumunu anlatan bir kitabn kelimelerinin noktalar halinde srekli deien organizma haline getirildii bu alma canll organik ve bilimsel-modern algyla sunar. Yine sanat Charlesn yeni okuma yazma renen yedi yandaki kznn el yazs rneklerini dijitale aktarmas da manidardr. nsan evrimin okuma yazma safhasnn kaytlar, bilim adam Charlesn Trlerin Kkenine referans veren sanat Charlesn enstalasyonunda hayat bulur, Trlerin Kkeni Dillerin Kkenini (Origins of Language) artrr bu noktada. Baz bilim adamlarna gre, dilin kkeni Ademe Tanry oynayacak vizyon verilmesinin anahtar olarak bahedilmi kelimelerin aksine insan ncesi dnemlerde (pre-human) ilkel dil sisteminin geliimi Homo Habilisten Homo Erectusa kadar gider, ilkel sembolik iletiimin evrilmesiyle Homo Heidelbergensiszamanna, dzgn bir dil haline evrilmesiyle de yz bin yl nceki Homo-Sapien insanncesi trlerine dayanr9. Evet, Miltonun Kayp Cennetindeki trajik kahramanlarn kelimeye, logosa evrilmesi hikyesi artk bilimsel masal trnde insan ncesi fantastik yaratklarn zamanla avclkla ya da vesair medyumlarla ses tellerini gelitirmesi, akllarnn evrilmesi, ses karp szler sylemesine kadar geen supra-fantastik evrim hikyesine brakr yerini. Bu hem Trlerin Kkeninin, hayat formlarnn masaldr hem de Dilin Kkenlerinin ezamanl bilimsel masaldr. Charles Sandison noktalara Byte tutarak insan ve kelime kkenine dair soruturmasn ada Charles Darwini ve hikyesini almasnn merkezi yaparak kayp cennet masaln reddedip yeni modern masal izleyiciye sunar. Dnya bir okyanus dnyasdr ve vahidir, diyor William Langewiesche Yasad Deniz (2004) kitabnda. Ergn avuolunun Sonsuz Okyanusta Duru adl video enstelasyonu Fransa ve spanya arasndaki Biskay Krfezinde ekilen grntlerle yazar William Langewieschenin seslendirdii denizdeki anariyi ve ticaret gemilerini konu alan Yasad Deniz adl kitabndan denizde kan bir frtnay anlatan blm aktarlr.
Hikyede ele alnan karakterler, baka seim anslar olmad iin hayatlarn denizde geiren ve yaadklar demir evde i ve dinlenme arasnda rutin bir hayat sren denizcilerdir. Sonsuz Okyanusta Duru frtna srasnda
9 Origins of Language, http://en.wikipedia.org/wiki/Origin_of_language, 02. 09. 2011 tarihinde ulald.
Gncel Sanat Notlar
81
sahildeki bir atoyu, bir deniz fenerini ve ehir klarn grntlerken, anlatcnn sesi betimleyici deil, grntleri tamamlayc bir ilev grr. Denizciler kontrol edemedikleri doa glerinin etkisi altnda kaderlerini takip ederlerken, tek yol gstericileri ve kurtarclar karanln ortasnda beliren klardr. Triptik bir formda sunulan korkutucu, hznl ve kkrtc grntler snma, kontrol ve yn bulma gibi gdleri etkileyici bir grsel anlatmla canlandrmaktadr.10
William Langewieschenin 1994te Estonia adl yolcu gemisinin Baltk Denizinde batarak sekiz yz elli kiiyi su mezarna gmen olay aratrmasn ve bunun etrafnda dnya ekonomisi ve deniz ticareti sistemini anlatan Yasad Deniz kitabndan bir blmn korkutucu ve kkrtc bir tonda seslendirmesiyle birlikte gece ortasndaki tyler rpertici deniz ve deniz feneri grntleri avuolunun aranjmanyla dnyann karanlk, bilinmez bir blmn, yani okyanuslar, oradaki hayatiyeti ve varolu abasn hikye ediyor. Doa gcnn vahilii okyanus zerinden aktarlrken dnyann bir okyanus ile simgelenmesi ise hayatta kalmann bu korkun mekan-zaman tnelinde uzaktaki deniz feneri klarna bal olduu fikrini veriyor. Miltona geri dnersek, ilk insann cennetten dmesiyle ebedi dman eytanla sava bu yeni mekanda devam eder. Okyanus ve derinlii sanki eytann ve cehennemin yedi prensinden biri olan Beelzebubun aalar aasnda bulunan cehennemini ve deniz tanras Thetis ve tanrs Poseidonun cennetini ayn anda barndryor. eytan karakteri Tanrdan da yksek ve stn olma arzusuyla Tanry adeta tahtndan etmek istiyor. Cennet ndan mahrumiyetin umutsuzluk ve aresizlik olduunun farkna varp en byk ktlk, karanlk, korku ve fkeyi kendine iar edinerek Tanrya kafa tutuyor. Hikyede eytan karizmatik ve kahramanms bir karakter olarak beliriyor, yle ki kendisi Tanryla mcadelesini meru bir sava (legitimate fight) olarak tanmlayp Tanrya meydan okuyor. Zayfl ve itaat etmeyi zavalllk olarak sunan Miltondaki en byk eytan, Tanry yenemeyeceini bilmesine ramen bu durumu ebedi sava (eternal war) olarak tanmlayarak Srekli ktle bakacaz ve asla Tanrnn iyilik yapmasna msaade etmeyeceiz, nidasyla ant iiyor. Bylelikle kendi cehenneminde kendi hkmdarln ilan ederek bir nevi kendi cennetini yaratyor eytan. Tanr ve eytan arasndaki mcadelenin doas ilk insann bu dnyadaki gereklii oluyor. Tanrnn kendi suretinde yaratlm ama ayn zamanda dm bir melei olan insan, iyilik-ktlk mcadelesini bilmedii bir dayankllkla tamaya devam etmek durumunda kalyor. avuolunun videosu bize doann vahi gc ve hayatta kalma igdsn
10 Sergi Tantm Notu.
82
adeta Miltondaki ebedi sava formunda biteviye bir mcadele olarak gsteriyor. lmllk ve insann doa karsndaki acziyeti, ayn zamanda bilmedii bir saikle bu duruma dayanmas bir varolu sancsna dnyor. Denizdeki iilerin korku ve endie arasndaki rutin hayatta kalma mcadeleleri bylesi bir sancy tasvir ediyor. ok uzaktan yaylan deniz fenerlerinin k huzmeleri onlara bir umut sunarken videodaki ato tasviri bir cennet metaforuna dnyor. Okyanus ve derinlik tpk bir hafza ve bilinalt karanln, bilinmezliini, cenneti ve cehenemi sunuyor. nsan bu cedelli kurguda bilmeden belleinin derinliklerindeki snma ve yn bulma gdleriyle, fenerin klarn kullanarak atoya ulama, hayatta kalma sava veriyor, baka deyile cennetine tekrar geri dnme drts ile bir var olma sava veriyor. Sonsuz Okyanusta Duru video enstalasyonu Baltkta batan geminin anlatld bir kitabn blmleriyle okyanus- kara ikileminde doa ve dnya artlar zerinden insann sonsuz okyanustaki, bilin-dnn ve belleinin yani okyanusundaki zorlu ve ebedi varolu hikyesini artryor.
Gncel Sanat Notlar
83
Adriana Berdal, thal Manzaralar, santralistanbulun izniyle
Angelica Teuta, Siyam kizleri, santralistanbulun izniyle
84
santralistanbul, Arazi zerine: Kolombiyada ada Sanat, Pablo Adarme, Gabriel Antolinez, Carlos Bonil, Adriana Bernal, Milena Bonilla, Barbarita Cardozo, Nicholas Consuegra, Adriana Duque, Gonzalo Garca, Humberto Junca, Miler Lagos, Vctor Muoz, Diego Pieros, Mara Isabel Rueda, Adriana Salazar, Sal Snchez, Jaime Tarazona, Anglica Teuta, Cesar del Valle, 12 Temmuz - 2 Ekim 2011
Haritalar ve Gerekler
Glsm Kavuncu
Karma almalardan oluan Arazi zerine: Kolombiyada ada Sanat sergisini genel bir konunun iine oturtmaya alrsak toprak kavramn kullanabiliriz. Pek ok eser Kolombiyadan yola karak toprak dediimiz eyin kiisel alglarmzla nasl deitiini gsterir gibiydi. rnein Adriana Berdaln fotoraftan oluan thal Manzaralar eseri bu balamda dnlebilir. farkl yeri gsteren fotoraflarda, kadrajn zerine gelen bir el baka ehirlere gnderme yapan katlar tutuyor. thal Manzalar ismiyle eseri ilikilendirdiimde, fotoraflarda gsterilen manzaralarn yerel olduunu ve bun manzaralarn yabanc baka yer isimleriyle birletirilerek daha nce grdklerimizin ithal, yani dardan dayatlan manzaralar olduunu anlatmak istediini dndm. Angelica Teutann Siyam kizleri eseri, sergide en beendiim almalardan biri oldu. Bir saat ve bir aynadan oluan bu yerletirmede, saat ters kurgulanm yani zaman geriye doru akyor. Zamann tamamen kontrolmz dnda, hi durmadan ilerlemesi her zaman beni germitir. Belki de bu yzden geriye doru giden saat bende huzur duygusu uyandrd. Fakat saati gsterecek ekilde konumlandrlm aynaya baktmzda yine hzla ilerleyen zamanla karlayoruz ve bir nceki rahatlamann stne ok daha hzl ilerliyormu gibi geliyor saniyeler. Bylece sanat sanki dorusal zaman algsn krmaya alarak bir ezamanllk duygusu yaratmak istemi diye dnyorum. arpc bulduum eserlerden birisi de, Humberto Juncaya ait izimlerden oluan Siyah Eser almas. adet izimin yan yana konmasyla meydana gelmi bu eserde, plkler, gecekondu alanlar gibi ehrin kenarnda kalan yerlerinden alnm birtakm grntler var. izimlerin siyah bir zemin zerine yaplmas, bu grntleri bulunduklar ortamdan soyutlayp seyirciye bir eit yabanclama duygusu yaatarak grnenlerin absrt durumunu daha net bir biimde ortaya karm sanki. evremizde grdmz ve belki de gzmzn alt bu manzaralar, bu sadelikle sunulduunda bir anda garip geliyor.
Gncel Sanat Notlar
85
Angelica Teuta, kizler, santralistanbulun izniyle
Sergiden genel grnm, santralistanbulun izniyle
86
Serginin hemen giriinde yer alan metinde Kolombiyal sanatlarla Trkiyeli sanatlarn grsel sanatlar alannda benzer ifade biimleri olduundan bahsedilmi. Bunun yan sra hzla byyen ekonomilerimiz, gen nfuslarmz, gl demokrasilerimiz, zgrlk ve oulculuu seven halklarmz konusunda da benzer lkeler olduumuz vurgulanm. Bence Trkiyede toplumun oulculua ne kadar ak olduu sorgulanmas gereken bir konu ve ben hi de yle gl bir demokrasi lkesinde yayormuum gibi hissetmiyorum. Ama Trkiyeye dardan bakanlar bazen byle iyimser tablolar izebiliyorlar hakkmzda demek ki, sanrm sergiyi dzenleyenlerin de kafalarnda farkl bir Trkiye algs olumu. Etrafa yle bir gz gezdirdiimde her ey sokaktan getirilip oraya konmu gibi hissettim. ehrin iinden kan paralara bakarken, ehrin sesini duyar gibi oldum. Kolombiyal sanatlarn yaadklar evreyle kurduklar ilikiyi anlatan her ayrnt bana ok evrensel geldi. Trkiye ve Kolombiya arasndaki benzerlikten bu noktada sz edebiliriz bence. nk ehirleme biimimiz, ieride ve darda tuttuklarmz birbirine benziyor. Trkiyeli sanatlar da her gn iki zt kutup arasnda gidip geliyorlar ehrin iinde. zellikle son dnemde ehrin dna itilen toplumsal gruplar toprak algmz yeniden sorgulamamz gerektiini gsteriyor.
Gncel Sanat Notlar
87
Leonel Mauro, SU_G_6, 2010, Pleksiglas zerine kalcmrekkep ve akrilik, Pera Mzesinin izniyle
Suzanne Anker, Emar Kelebek, 2008, Suluboya kt zerine dijital bask, Pera Mzesinin izniyle
Andrew Carnie, Sihirli Orman, 2002, Slayt grntleri yerletirmesi, Pera Mzesinin izniyle
88
Pera Mzesi,Temelde nsan: ada Sanat ve Nrobilim, Suzanne Anker, Andrew Carnie, Frank Gillette, Michael Joaquin Grey, Leonel Moura, Rona Pondick ve Michael Rees, 7 Nisan - 3 Temmuz 2011
Bilimsel Bilginin Sanatsal Yorumlar

Nurdan zdemir
Evet, serginin ismi tam olarak buydu: Temelde nsan: ada Sanat ve Nrobilim. Eserleri nrobilim aratrmalaryla kesien yedi ada sanatnn ileri bir arada sunuluyordu. lk duyduumda ne mi hissettim? ardm tabii. ada sanat ve nrobilim, yle mi? dedim kendi kendime ve u cmleyi de sarfettim, itiraf ediyorum: Sanatlarn markl ite, nrobilim gibi karmak bir alan hakknda ne syleyebilirler ki! Ben bir fizikiyim ve bir bilim adam adayym. Hal byle olunca bir sergiye gitmek ya da sanatla ilgilenmek ok da sradan bir ey deil benim iin. Sanat ile bilim, her ne kadar yzyllardr alveri iindeyse de birok insan bu iki disiplin arasnda doal bir ba olduunu dnmez. rnein; bu iki uran binalar bile birbirinden uzaktr niversite kampslerinde. Pera Mzesini bulmaya alrken -yerini bilmiyordum, belki de yllardr gittiim ilk sergiydi bu- aklmda u cmleler uuuyordu: Bilim, analitik ve disiplinli bir dnce sistemidir. Sanat ise sezgisel ve ylesinedir. Bilim adamlar isteseler sanata da el atabilirler ama atmazlar nk o kadar da gerekli deildir sanat. Bilim kafas her zaman daha stndr. Bilimsel datalar sadece bilim insanlar anlayp yorumlayabilir. Dier taraftan sanatlar da bilimi, bilimcileri fazla rasyonel ve analitik grrler. Onlar iin bilim adamlar asosyal, yaratc olmayan varlklardr. Souk bir havas vard mzenin ya da ben yle hissetmitim, bilmiyorum. Tedirgindim akas. Nasl davranlr ki byle yerlerde? Yava admlarla, hareketlerime oka dikkat ederek girdim sergi salonuna. Allmn dnda bir sergiydi benim iin. Yani aslnda altm bir sergi tr de yoktu ama ne bileyim sergi deyince muhayyilemde ilk canlanan grnt, fras ile resim yapan romantik bir ressamd dorusu. Ama karmda duran kocaman eserlerde ne bir
Gncel Sanat Notlar
89
fra darbesi ne de karakalem izi vard. Ka tur attm sergi salonunda, ka kez okudum tablolarn yanndaki aklayc metinleri, bilmiyorum. rnein bu allmadk eserler arasnda 2002 ylnda sanat Andrew Carnienin sinirbilimci Dr. Richard Wingate ile yapt ibirlii sonucunda ortaya kan Sihirli Orman vard. Byk ve siyah bir ekran zerinde grnp kaybolan deiik renklerde sinir hcrelerinden oluan hayali bir ormand bu. Sanat, bu eseri ortaya karmak iin nrobilim alanndaki ham bilimsel datalar lazer mikroskobu ile taramt. Sihirli Ormann sergilendii karanlk odada bir yandan beyninizdeki sinir hcrelerinin karmakln, birbirleriyle ilikilerini, elektriksel iletimlerini grsel olarak izliyor dier yandan da rahatlyordunuz. En ok houma giden i Kelebek animasyonu oldu. Optik yanlsamann bu kadar estetik bir biimde sunuluuna daha nce hi ahit olmamtm. Suzanne Anker bir a eklinde dzenledii on be eit beyin taramasna yerletirdii on be ayr kelebek grntsnn zerine kolayca ayrt edilebilen mrekkep lekeleri koymu. MRI taramalarndaki grntler ile mrekkep lekelerinin st ste binmesi algsal eitlemeler yaratyor ve izleyicide optik yanlsamalara yol ayordu. st ste yerletirilmi bu grntlerin karmak yaps ile insan alglamasndaki nrolojik sreler akla getiriliyordu. Fizik almalarmda hayretle gzlemlediim nemli bir gerei,simetriyi estetik bir ovla, biyolojik bir temelden sunuyordu bize Anker. Birbirinden alakasz iki ey: Beyin ve kelebek.. Bambaka yaplara sahip bu iki biyolojik canlnn da sahip olduu kusursuz simetriden yola karak evrendeki simetriye, uyuma, birliktelie doru gidiyordu dncelerim. Ayrca yine Ankern 2011 ylnda yapt dijital heykeller de zihnimdeki heykel anlayndan bir hayli farklyd dorusu. Bilgisayarn alma mant olan bir sfrlar ve birler dizisinden heykel biimleri oluturmutu sanat. Bu dijital heykelleri ilk grdmde rastgele izilmi karakalem almalar sanmtm. Ancak daha sonra eve dnp de dijital heykel ne demek aratrnca rendim ki sanat eserlerinde zel yazlm ve grafik programlar kullanm. Dijital teknolojideki gelimeler yeni anlatm biimleri dourmutu anlayacanz. Bir dier enteresan eser de Leonel Mourann Artbortlaryd. Artbort tanm sanatya ait yeni bir kavram. Moura yapay zeka alannda yaplan almalar zerinden kendi sanatsal robotlarn yaratm. Bu artbortlar gnlk hayatta oka karmza kan sensrler araclyla harfler iziyor, kelimeler oluturuyor ve resim yapyor. Mourann sanat robotlar fizik biliminde nemli bir bulu olan sensrlerle, bir insan figrn a gibi saran sinir liflerini grebiliyor ve
90
hem serginin ana temas olan sinirbilimin mekanik anlamda sunuluuna ahit oluyor hem de yapay zekann neler yapbilceini gzlemleyebiliyorsunuz. Eve dn yolunda zihnim bir hayli doluydu. armtm akcas. Sergiye giderken sanatlarn bilimden anlamad konusunda sarf ettiim cmleler konusunda da bir hayli uvallamtm. Bir an nce bilgisayarma kavumak ve iki disiplini balayan baka ne gibi unsurlar var, sanatlar baka hangi eserler vermi aratrp okumak istiyordum. Bilimsel datalarn sanatlar tarafndan da yorumlanabilmesi benim iin yeni ve nemli bir bilgiydi.
Gncel Sanat Notlar
91
KE KADISI
Siyah Kpn iine kaydraktan inmeyi reddeden iki kiiden biri olarak sebebim iin iinden kamama durumunu hesaba katmamd. nk bu kavramsal sanatlarn izleyicilerine oyun oynama halleri bendenizde mtemadiyen gvensiz ve tekinsiz hisler uyandrmaya devam ediyor. nce ya sa semelisin ya solu diyen bir girile karlatk. Arkadalar mereplerine gre seimlerini yapadursun kaydrakla burun buruna gelenler baka yolu yok, tek yol kaydrak direktifine ret veya onay cevaplar ile iin, izleyicisini (oyuncusunu) kendi belirledii srece dhil oldular. Devam edenlerin karlat nurani ZGRGNLERNZSAYILI metni hemen yine izleyicisini ikiye blerek Kaydraktan kayarm gnm de zgrce yaarm!diyenler ile Sayl gnlerin varken glmek elenmek neyine? diyenleri karmza kard. k iin de iki seenek nmzdeydi. Biraz nce izleyicisine keyif baheden eimli yzey imdi ikence aletine, izleyicisinden intikam alan bir araca dnmt. Batan syledik, bu iki seenekli bir sergi idi. Ve iin iinden k(a)mayp karanlk duvarlarn arasnda kalmak da sizin tercinize kalmt.
in inden kamama Halleri

(Black Cube)
Pekiyi, bu drt ke karanlk duvarlar neyi temsil ediyor olabilirdi? Aklma geliveren iki seenekten birisi sanatnn Malevich hayranlndan mlhem, nesnelerden azade olmann sembol Siyah Kp isimli eserin boyutlu modellemesi olabileceiydi. Beyaz zemin zerine yerletirilen Siyah Kare, sanat tarihinin keskin virajlarndan birini oluturan Sprematizm hareketinin klt resmi olup sanatn zerinde var olan tm kstlamalarla savan bir sembolyd zamannda. Dier seenek ise sanatnn siyah kp deyince ilk akla gelecek mimari formu hedef alm olabileceiydi. Zaten kp anlamna gelen kab kknden bir isme sahip olan yap sahip olduu pek ok anlam katmanyla sanatya kim bilir neler ilham etmiti. Ve sanki bu iki seenek birbirinden ayr deil tam tersine birbiriyle i ie gemi bir btn olarak izleyicisine zgr gnlerin sayl, hadi z bakalm beni, demekteydi.
92
Alptekini sergi iin hazrlanan katalou okumadan, Vasf Kortunu dinlemeden tanmak isterdim. sterdim ki kataloun tmn okumadan, internette srf yapmadan ham halimle ileri bende ne kadar yol buluyor deneyimleyeyim. Hani sevdiiniz bir yazar vardr da nce tm kitaplarn, sonra etkilendii yazarlar (buraya kadar bir saknca yok), sonra hayat hikyesini, arkasndan hakknda yazlanlar, kendi zel yazlarn, birlikte olduu insanlar didiklersiniz, burcunu renirsiniz, derken ii fiziksel
Ben Bir Katalog zleyicisi Deilim

(Ben Bir Stdyo Sanats Deilim)
zelliklerinden, okuduu okullardan karakter tahlillerine vardrrsnz, bir tek ruh armadnz kalmtr (kesin onu da yapan vardr). te o noktada hep taklmmdr aslolan bilmek midir yoksa anlamak mdr diye. Zaten yaptyla kendini anlatmak istememi midir sanat? Yapt olduu gibi karmzda dururken bu bizim igzarlmz mdr, agzllmzdr, daha daha daha demenin, sahip olmak istemenin, sonunda en iyi ben an-
ladm, en iyi ben tandm deyip kendine veya bir bakasna bbrlenmenin arac mdr? rendiklerimiz gereksiz ayrntlar peinde taklp gitmemize yol amaz m, bizi btnden uzaklatrmaz m? Ya da bilinenler bilinmese karlatmz tablo ne olur, elimizde ne kalr? Kaybettiimiz iilik bu iki sergiyle birlikte geri dnd. Belki de sanat tarihi okumann verdii bir alkanlkla (bize hakikaten de tarihini okuttular, o yzden hep Biz daha oraya gelmedik, durumlar yaamaya devam) elinizde vuracanz, arpacanz kstaslarnzn olmas mutluluk veriyor ve tekinsizlik hislerini datyor. Tamamen el emei gz nuru iler, Eskinin ustalarnn gnahlar neydi ki? te i dediin byle elii gibi olmal, dedirtiyor insana. Yalnz grnen o ki iilik geri dnse de kavramsal yap yerli yerinde. Sanatlardan biri gnderme yaparak hem bize hem baka corafyalara ait iki efsaneyi kesitirip gnmze tamann yollarn aratrmaya ynelirken, dieri tarihimizle hesaplaarak belleimizde yer eden nemli paralar masaya yatryor (masaya yatrma dz anlamnda da geerli). Davetli ve Gnllnn bir paras olan at arabasnn sanats tarafndan atld- (Ne Glyorsun? Bu Senin Hikayen. / n bilmek, 100 nl Trkn iki yllk bir aDavetli ve Gnll) lmann rn olduunu renmek ve benzeri ayrntlar rahatlama salyor.
Gncel Sanat Notlar
Yaasn ilik Geri Dnd!
93
KE KADISI
KE KADISI
k noktas Orwellin 1984 olan bir ile kar karyayz. Sanatlarn, byyp de elleri kalem veya fra tutunca (arkadalar acil yardm, i dediimiz bu ileri yapanlar ellerinde ne tutuyor?) kkken hayatlarnda dnm noktas olmu olaylarn, tarihlerin, filmlerin, bu iteki gibi kitaplarn ustalarna sayg duruunda bulunmalar diye bir durum sz konusu. Ho buradaki sanatmz sadece kavram zerinden, kontrol mekanizmalar, daraltlan, kltlen dnyalar ve bir nevi Silkinin ve ayaa kalkn! mottosu zerinden ilerini gerekletirmi. Bu yzden ustalara sayg kuana ynelik eletirimi daha sonraki sergi yazlarma brakyorum. Bu sefer ilerde kullanlan malzemelerle ilgiliyim, parantez iinde sorduum soruya bir cevap bulmann peindeyim. Bir kavramsal sanatnn malzemesi nelerden oluur, elinde ne vardr? Eskinin olmazsa olmaz iiliin tahtna yerleenfikir hi beklenmedik bir malzeme zerinden karnza kabilir. Artk fikrin bykl ile malzemenin basitlii atmas zerinden seyirciye tezat yaatlmakta, belki de hayata daha dikkatle bakmaya bu ekilde bir yol da salanmakta mdr acaba? diyeceim. Diyeceim ama Ben de esinlendim, eve gidince unu ve bunu deneyeceim, hissiyatna karlk nasl tedbir alnmaldr? in ehlinin elinden kmas koulunun snr izgisi nerede balar nerede biter, bilen var mdr?
Dikkat Fikir kabilir!

(Mind Control)
94
Michelangelo Antonioniyi tanmayan, Warholun Screen Testsinden haberdar olmayan, Andre Caderenin adn duymayan, Baldessarinin resimlerini grmeyen, Capgras Sendromundan haberdar olmayan, Eva Hessenin enstelasyonlarn, Woolun tipografik ilerini tanmayan, hele ki Blow Up seyretmeyen bu kapdan ieri giremez, girse de garanti ediyoruz girdii hal ile kt hal arasnda bir fark olamaz. Kratrnn de iaret ettii gibi rnek alnan film kadar mesafeli ve de soukkanl (Souk mu demeli?) bir sergi bu. Galerilerin steril ve st perdeden sylemine bir rnek tekil edebilecekken galeri yneticisi Derya Demirin ve sanat Nazm Dikban mihmandarlnda bu soukluk kayplara kart. Ve de ben ki biraz uzun tutulmu tantc metinlere dahi tahamml edemezken buradaki ilerle yaknlk kurmann yolunu kelimelerde aradm.
Giremez!
(Prova)
Ustalara Sayg Kuandan bir rnekle ba baayz. Zamannda filmin kendisinde yaratt derin tesirden hareketle kratrne yn veren bir sergi bu. Hem biimsel balamda hem de tartt meseleler balamnda. Ama insan sormadan edemiyor: nsann kendi iine dnmesi, kendini bulmas iin (ki filmin ana temasnn bu olduundan hareketle) zamanda ve meknda bu kadar uzak yollar kat etmek niye? diye. Israrla insanlarn birbirine yabanclamas ve duygusal balarn gevekliinden dem vurulurken bu sergiyle birlikte hangi insanla nsiyet kurulmak isteniyor veya hangi i yabanclamay ortadan kaldrc bir misyona sahip? Sadece ynetmenin ve filminin deil, genel yaps itibariyle gemiin bugne tand, gndermelerin bol olduu bir sergi bu. Sayg duruunda bulunulanlardan bir dier isim de Warhol. Zamannda gerekletirdii video ekimlerindeki konu mankenleri bulunmu ve ayn kla ayn ekim dzeniyle krk be yl sonra yeniden retim yaplm. Bu iin ikinci ayan da Warhol bugn yaasayd kimlerle ekim yapard? fikrinden hareketle gerekletirecek olan sanatsna kimse demiyor mu Warhol yaasayd kendini tekrar m ederdi, diye? Tekrar ve tekrar karmza kan ve kartlan Warholun hayaletinden ne zaman kurtulacaz diye de dnmeden edemedim, edemiyorum, edemeyeceim de.
Gncel Sanat Notlar
95
KE KADISI
KE KADISI
Bir otopsi odasndayz. Devasa bir ameliyat nl (zeminden tavana kadar), yerde duran byk boy ameliyat aletleriyle, gene devasa bir kellenin beyni alm, ierisinde de belli ki sondaj yaplmakta. Malzeme gazete. Ama sanatn ve sanatnn bir anlamda toplumdan uzak dmlnn sonucu bu halk denilen kitlenin beyninde neler var acaba diye merak gidermek. Aslnda i hakknda bu kadar kestirme bir hkm vermek mmknken sanatyla tantmzda grdmz iyi niyetin karmzdaki ile tezat bizi dndryor. Daha en bandan bu kadar keskin bir ben ve toplum ayrmasnn ortaya koyulduu bu yerde, elindeki ameliyat aletleriyle toplumun beynine girip ne varsa darya karmak ve bunu toplumu tanmak iin yapmak, evet iyi niyetli olabilir ama ayn zamanda st perdeden bir sylem deil midir? Byle bir sylem ki-
Gnmzn Don Kiotu

(Otopsi)
inin kendini toplum d grmesinden kaynaklanmaz m? Toplumu tanmak iin ameliyat etmek yerine toplumu zihnindeki fazla yklerden kurtarmann hedeflendiinin sylenmesi daha anlaml olmaz myd? Hem kan kavram bloklarnn tamamen gazete arivlerinden seilmi paralardan bir araya getirildiini dnrsek, bu, toplumun z bellei midir yoksa medya yoluyla ona dayatlan yzeysel dnyalarn, kurgularn bir dkm mdr? Ama imdi tekrar baknca, belki de sanatnn yapmak istedii, btn bu kaznn neticesinde en derine, en merkeze inince bulmay dledii saf ve bozulmam insana ulama gayreti olabilir mi?
evrede olup biten yalan dolan, hile desise, kirlenmilik ve yozlama hallerinin verdii rahatszlk, sanatsna bu gazete serilerinin yedincisini yaptrm ve bir anlamda sanatnn Don Kiotvari (demek ki yerde duran ameliyat aletlerinden biri de sandmzn aksine bir mzrak!) araylarnn bu son dura neticesi otopsi yaplm, tan konulmutur. Pekiyi, imdi merak konusu udur: Tophanede karlkl iki meknda e zamanl gerekleen iki serginin adlarnn Otopsi ve de Prova olmasndan hareketle ikinci perdede bizleri neler beklemektedir?
96
Neden bu ismi nerdim bilemiyorum. Yedi sanatnn farkl disiplinler zerinden insan olmakla dair asli unsur olarak grdkleri eller ortak paydas altnda gerekletirdikleri ilerle kar karyayz. Ama sanki burada el zerinden ortak bir tema belirlenerek deil de, sanatlarn kendilerinde neet eden armlar zerinden gerekletirilen rnler sz konusu. Bir kere ileri zor,elmevzu bahis olunca Michalengelonun tanrnn ilk insan yaratma ve yaratcln insana da bahetme ann lmszletiren, elden ele yol bulan ve sklkla karmza kan temsili tm hametiyle dikilmekte iken. Evet, iinden el geen resimlerdi sz konusu olan ama hangisi bahsedilen insan olmakla dair sorular sorup cevaplar aramaktayd?
Ya da Haydi Eller Havaya

(Ellerine Bak)
Ar sorulara cevaplar aranan bir sergi atmosferinden ziyade cvl cvl, gayet renkli, neeli bir ortamla kar karyayz. Bunda mutlaka bize elik eden sanatlarn sempatik tavrlarnn da etkisi olmu olacak ki yazma neden Haydi Eller Havaya baln koyduumu sergi hakknda ve kendi hakkmda yaptm bu tahliller zerinden artk saptam bulunmaktaym. Kolektif sergilerde karmza kan sorunlarla yine kar karyayz: Belli bir tema etrafnda toplanan (Gene iddia ediyorum, belli bir tema deil, el motifi etrafnda toplanan) eserlerin birbiriyle paslamak yerine birbirinden rol alan ya da birbirlerini ntrletiren halleri burada da maalesef grlmekte. Maalesef diyorum nk eserler tek balarna pek ok ey sylemeye muktedir iken eserlerin tek tek deil de birlikte alglanndan kaynaklanan bir danklk sz konusu. zellikle mekan kkse ve orantsz bir eser kalabal ile kar karyaysanz. te o zaman sevgili sanat dostu derhal oradan uzaklanz. nk oras paras da olan sanat dostlarn beklemektedir, bizden sylemesi.
Gncel Sanat Notlar
97
KE KADISI
KE KADISI
Kolombiya Dileri Bakanlnn katklaryla gerekleen sergide yalar yirmi be ile krk be arasnda deien on dokuz sanatnn ileriyle kar karyayz. Ama iki lke arasndaki ilikileri glendirmek, diyalou artrmak. Tantm yazsnda teki, snrlar, kimlik temalarnn etrafnda eserler verildiine, Kolombiyal olmak ne demek? sorusuna cevap arandna vurgu yaplyor. Gelin grn ki karmzdaki eserler bize ne kadar yakn ve ne kadar tandk! Kolombiya neresi, Trkiye neresi?nin tesinde birbirimizden tm uzaklmza ramen nasl benzer aralarla benzer eylerin sorunsallatrldn ve ortaya benzer sonularn ktn grmek hayli artc. ki lke arasnda kurulmak istenen ba zaten kresellemenin gc adna oktan tesis edilmi, teki, snrlar ve kimlik temalarna belki de Artk bunlarn modas geti, diyerek vurgu yaplmak istenmiti. Bizde nasl gnmz sanat yerellikten azade kendine yer edinmeyi iar edinmise, baka corafyalarda da bunun geerliliini grmek reticiydi. Ancak genel balklarn tehlikesini de her zaman hesaba katmalyz. Sergi ise olanca canll, muziplii, ierdii oyunlarla gezilesi, grlesi. zellik-
Kolombiya Snrlarn Kalkt Yerde

(Arazi zerine)
le seyircilerin, nlerine konulan post-itlere kendi lkelerini izmelerinin istendii etkinlik sonucu ortaya dklenler bir hayli dndrc. Farkl corafyalar, farkl kltrlerin tesinde ayn corafyadan ve kltrden gelen insanlarn en asgari noktada birlemeleri gereken, kendi lkelerine dair alglarnda ortaya koyduklar bu eitlilikle insann biricikliine ve asl kutsanmas gerekenin bu olduuna dair bir gnderme var myd acaba? Ya da denge esasl birka rnekte grlen kk bir mdahaleyle gerekleen dengesizlik ve bozulma zerinden bize yaplan mdahalelerin, tanmlarmzda ve birbirimize bakmzda yaratt ykc etkileri, sanats da dnm myd? Yahut saat-ayna yansmalarnda akla geliveren, bulunduun yere gre grdn eyin deiecei fikri sadece bana ait bir zan olabilir miydi? Ya gazoz kapaklar, ya bu mekana bir yerlerden girmi de lp kalm gerekliini yaatan l ku? Evreka! Belki de Kolombiyaya ait tek ey oydu ve bir kede tm acnaslyla fark edilmeyi bekliyordu.
98
Sanat Aratrmalar Merkezi Tarafndan Hazrlanan Dier NOTLAR
Ycel akmakl le Milli Sinema zerine Orhan Okay: Trk Edebiyatnn Batllamas 15. ve 16. Yzyl Divanlarnda Edirne, Bursa ve stanbul Dastan etinkaya: izgi D Bir izerle izgiler zerine ocuk Edebiyat Paneli: ocuu Anlayan Edebiyat ocuk ve Sanat Bulumas Paneli: ocuk Dilinde Sanat
2008, 40 s. 2008, 32 s. 2008, 64 s. 2009, 32 s. 2010, 40 s. 2010, 60 s.
Gncel Sanat Notlar
99

Guncel Sanat Notlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guncel Sanat Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GNCEL SANAT NOTLARI

Haziran 2011 - Temmuz 2011

Sanat Aratrmalar Merkezi

Sanat Aratrmalar Merkezi e-mail sam@bisav.org facebook.com/bsv.sam

Sunu Toplar Dndren eyleri Anlamak

Gncel Sanat Notlar

Can Altayl, Merzbahri Alemden Kalma, 2011, SALTn izniyle

Can Altayl, Merzbahri Alemden Kalma, 2011, SALTn izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Davetli ve Gnll sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden

Gncel Sanat Notlar

Prova sergi gezisinden, Gncel Sanat Gezileri ekibinin objektifinden

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle

Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle

Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Sanatorium, Babak Golkar, Black Cube, 25 Mays - 25 Haziran 2011

Siyah Kp zerinden ran Tarihine Bak

Gncel Sanat Notlar

Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle

Babak Golkar, Black Cube, 2011, Sanatoriumum izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Hseyin Bahri Alptekinde S-Faktr

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Kan ekme yiletirme, 2003, Rampa Galerinin izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Islah Olmak in Sanat Yapan Bir Gebe

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Olay(lar) Battaniye videosundan grntler, 2006, Rampa Galerinin izniyle

Olay(lar) Battaniye videosundan grntler, 2006, Rampa Galerinin izniyle

Olay(lar) Battaniye videosundan grntler, 2006, Rampa Galerinin izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Kamyonlar, Battaniyeler ve Yokluun Fotoraflar

Gncel Sanat Notlar

Kaybolmu nsanlar/eenistan, 2006, Rampa Galerinin izniyle

Kaybolmu nsanlar/eenistan, 2006, Rampa Galerinin izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle

100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle

100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle

100 nl Trk, detay, 2008, Rampa Galerinin izniyle

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Gncel Sanat Notlar

Notlar 24 | Sanat Aratrmalar Merkezi

Kime Gre 100 Byk Trk?

Gncel Sanat Notlar

Vaktin Var m?, 2009, video, Rampa Galerinin izniyle