ilhami soysal

likler

GUR
yaynlar

NSZ ANADOLU'daki Ulusal Kurtulu Savamz boyunca, emperyalizm ve kapitalizmin maas saldrgan d dmanlarla olduu kadar, i dmanlar ve siyasal kartlaryla da bouup savamak zorunda kalan Trkiye Byk Millet Meclisi ve onun ba Mustafa Kemal Paa, Lozan Bar Andlamas gereince, bu anlamann imza tarihine kadarki dnem iin bir genel af ilan zorunluluu ile kar karya kaldklarnda, uzun pazarlklar sonucu bu andlamaya, 150 kiilik bir istisna maddesi koydurmulardr. Lozan Bar Andlamasna bir protokolle eklenen bu istisna maddesine gre, adlar sonradan saptanacak 150 kii, Trk Hkmetince, Trkiye'de iseler snr d edilebilecek, dardaysalar yurda girmeleri nlenecek ve Trkiye'deki mallar da kendilerince ya da vekillerince dokuz az iinde tasfiye edilmezse, hkmete sattrlacak, ancak bunlarn karl kendilerine denecektir. 23 Temmuz 1923'de Lozan Bar Andlamas imzalandnda af d braklacak bu 150 kiinin kimler olaca henz saptanmamtr. Kimin saptayaca, hangi llere gre saptayaca da belli deildir. 1923 ylnda T.B.M.M.nce kabul edilen 391 sayl A f yasas srasnda da, henz 150 kiilik listeye kimlerin girecei saptanm deildir. Ayn ekilde, 1924 ylnda Lozan Bar Andlamas koullar gerei kartlan 12 Ramazan 1342 (16 Nisan 1924) tarihli 487 sayl genel af yasas srasnda da 150'liklerin kimler olaca belli deildir. Ama bu yasann 3. ve 6. maddeleri, 150'likler konusunda ilk aklklar getirmitir. Bu maddelerde, Lozan Bar Andlamasna bal Genel A f Protokolnde sz edilen 150 kiinin, genel af d brakld ve yasa hkmlerinin Adalet ve Milli Savunma Bakanlklarnca yrtlecei belirtilmektedir. 16 ile 22 ve 23 Nisan 1924 tarihlerinde, 150'likler konusu Trkiye Byk Millet Meclisi'nin gizli oturumlarnda ele alnm, 23 Nisan 1924 gn akam da Bakanlar kurulu, Millet Meclisindeki gizli ve ak grmelerin, yaplan hazrlk almalarnn altnda 149 kiilik bir liste hazrlamtr. Onanmak zere Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal Paa'ya. sunulan bu listeye Gazi, l Haziran 1924 gn, Kyl Gazetesi sahibi Refet'i de katm ve listeyi onamtr.

Eskikitaplarim.com

Aradan yl getikten sonra 28 Mays 1927'de 150'likler, T.B.M.M.ce kabul edilen bir baka yasayla Trk Vatandalndan da karlmlardr. En az 15 yldr yurt dnda olan ve bir ksm da lm bulunan 150'likler, Atatrk'n hayatta olduu son yl, onun buyruuyla 26 Haziran 1938'de kartlan 3527 sayl yasayla balanmlar ve dileyenlerin yeniden Trk Vatandalna kabulyle yurda dnmeleri kararlatrlmtr. Bir blm yurt dnda srgnde lm olan 150'liklerin balandktan sonra byk ksm yurda dnmse de, dnmeyip gurbette (kalanlar da olmutur. Saptayabildiimiz kadaryla, bu aratrmay yaptmz 1984 yl iinde, yani 150'liklerin bir liste halinde saptandklar tarihten 60 yl sonra, bu listeye girip de yurt iinde ve dnda hayatta olan hi kimse kalmamtr. Bizi bylesi bir aratrma yapmaya iten yal-gen Trk okuryazarlarnn yakn tarihimiz konusundaki ilgisizliin doal sonucu olan korkun bilgisizlikleri oldu. Dahas, konunun uzmanlar da, tarihimizin bir dneminin az bilinen bu olay iin bilimsel herhangi bir yayn yapmamlard. Kaynaklar dank olarak duruyordu. Bir amatr aratrc olarak biz, bunlardan derleyebildiimiz kadarn bir araya getirip, ilgilenenlere bir tutam ham bilgi sunmak istedik. Kukusuz ki eksiklerimiz, yanlglarmz vardr. Dileyelim ki, bu ufak aratrma, daha yetenekli ve profesyonel tarihilere, konunun stne daha derinlemesine gitmeleri iin bir uyar olsun. lhami SOYSAL Pendik, 10.12.1984

Eskikitaplarim.com

KMDLER? NE YAPTILAR? NE OLDULAR? SON NEFESN VATAN TOPRAKLARINDA VEREN MRALAY SADIK BEYN YKS

1940 yl ubat'nn 24'nde yaynlanan baz stanbul gazetelerinde u ufack haber yer ald: Hrriyet ve tilf Frkas Reisi Esbak Miralay Mehmet Sadk Bey, nceki gn akam zeri vapurla, Romanya'nn Kstence Liman'ndan ehrimize gelmi, vatan topraklarnda geirdii ilk geceyi takiben de irtihal etmitir. Merhumun nann bugn defnedilmesi beklenmektedir. Gemii bilmeyenler iin pek fazla anlam olmayan bu ufack gazete haberi, aslnda, ardnda byk bir dram saklamaktayd. Miralay Mehmet Sadk Bey, ya da ksaca Miralay Sadk Bey, Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde yetimi, ad pek ok byk olaya karm bir subaydr. 1860 ylnda stanbul'da domutur. Babas, lmiye snfndan Huzur Dersleri Ba Mukarriri Filibeli Abdullah Efendidir. Mehmet Sadk, 1882 ylnda Harp Okulunu Svari Mlazimi (temeni) olarak bitirmitir. Makedonya'da eitli ordu birliklerinde grev yapan, Svari Miralay (Albay) rtbesiyle 1908 ncesinde Manastr'da Svari Alay Komutan olarak bulunan Miralay Sadk, gizli ttihat ve Terakki Cemiyetinin ilk mensuplarndandr. Bu cemiyetin Rumelinde ordu birlikleri iinde dalbudak salmasnda nemli rol oynamtr. Hrriyet Kahramanlarndan Eyp Sabri Bey'in (Akgl) anlarnda belirttii gibi, sonradan partiye dnecek bu gizli cemiyetin gelimesinde ok emei olan Miralay Sadk (1), 1908 Merutiyetini Manastr'da bir top stnde halka aklayan Vehip Bey (sonradan Paa) nn en gvendii komutanlardan biridir. O gnlerde, Manastr'daki Svari Alaynn komutandr.

Eskikitaplarim.com

Hrriyetin (1908 Merutiyeti'nin) ilann izleyen gnlerde Manastr'dan ttihat ve Terakki Kongresine gnderilen Dr. Nazm, Hatip mer Naci ile birlikte giden nc murahhas Miralay Sadk Bey'dir(2). Sadk Bey, Cemiyet'in, ttihat ve Terakki masonlarn ve Siyonistlerin etkisi altnda kalmasna kardr. Halveti Tarikat mensubudur (3). Muhafazakr'dr (tutucu) (4). Merutiyet'in ilann izleyen gnlerde Debre'de ttihat ve Terakki adna mutasarrflk yapmtr. Miralaylktan (albaylk) emekli olmu, politikaya atlmtr. Eitimci, gazeteci yazar ve I. Cumhuriyet milletvekillerinden brahim Alaattin Gvsa'nn amcasdr. ttihat ve Terakki Frkasnn 1908, 1909, 1910 Kongreleri srasnda ve sonrasnda deerinin yeterince anlalmad kansnda olan Miralay Sadk bey, 1911 kongresinin ardndan bu cemiyete muhalefete balamtr. Kendisine bal subaylarla, ttihat ve Terakki'nin ounlukta olduu Meclisi Mebusan basmay, ttihatlarn Babali Basknndan nce bir hkmet darbesi yapmay tasarlayan Miralay Sadk Bey, bu giriimlerini gerekletirememi, ancak bunlardan ok daha nce 1911 ylnda ttihat ve Terakki Frkas karsndaki tm muhalif frka ve cemiyetleri (parti ve dernekleri) ieren Hrriyet ve tilaf Frkas'nn kinci Reisi olarak politika sahnesinde grnmtr. Damat Ferit Paa'nn Bakan olduu bu parti, Sadrazam Mahmut evket Paa'ya yaplan suikast zerine dalm, Miralay Sadk Bey nce Paris'e, sonra Msr'a gitmitir (5). Msr'da tek olu Muhittin'e frerler okulunu bitirtecek kadar oturduu (6) anlalan Miralay Sadk Bey, Birinci Dnya Savanda Osmanl Imparatorluu'nun yenilmesi zerine yeniden Fransa'ya gitmi olmaldr. stanbul'a dn, Mtareke'den (Mondros Brakmas) sonra 25 Nisan 1919'dadr. Paris'ten geldiinde, dmanlar sayd ttihat ve Terakki Partisi yneticileri iktidardan uzaklam, en byk muhalifi (7) Enver Paa ve teki ttihatlar yurt dna kam bulunduklarndan, bir kahraman olarak karlanan Miralay Sadk Bey, Padiah Vahideddin tarafndan Ayan Meclisi yeliine atanmtr (8). 1919'da ikinci kez siyaset sahnesinde ve yar iktidar grnmnde olan Hrriyet ve tilaf Frkasnda Sadk Bey'in dn sonrasnda yaplan bir kongre ile, Frka Bakanlna Ayan azas Sadk Bey getirilmitir. Damat Ferit Paa ise bu srada Osmanl Devleti Sadrazamdr.

Eskikitaplarim.com

Mtareke stanbulunda Rahip Free ve Sait Molla tarafndan kurulmu ngiliz Muhipleri Cemiyetine giren Miralay Sadk Bey ,22 Eyll 1921'de bu cemiyet iinde de bir kongre darbesiyle, Sait Molla ve yandalarn bertaraf etmise de, bu cemiyetin banda bir ay bile kalamadan, bir kar kongre darbesiyle koltuunu yeniden Sait Molla'ya kaptrmtr (9). Yeeni brahim Alaattin Gvsa'nn belirtmek durumunda kald gibi, Ulusal Kurtulu Sava boyunca Anadolu Direniine sempati ile bakmayan Miralay Sadk Bey(10), Yunan ordularn Afyon'da yenip, zmir'de denize dken Byk Zafer'den sonra, 5 Kasm 1922 de, Damat Ferit'in eski Dahiliye Nazr ve Peyam Sabah Bayazar Ali Kemal Bey'in Beyolundan karlp Anadoluya sevkedilmesini izleyen gnde ngilizlerin stanbul'daki Byk Eliliine snanlar arasnda yer alm ve daha ilerdeki gnlerde ngilizlerin salad bir vapurla Romanya'ya gitmitir (11). Romanya'da Kiraz Hamdi Paa, Gmlcneli smail Bey, eski Dahiliye Nazrlarndan Mehmet Ali Bey, Manavolu Nevres, Sakall Sami, Adapazarl erkez Aslan ve arkadalar gibi kk bir grupla (12) aralarnda kan atmalar yznden bu arkadalarndan kopmu ve Dobruca'da Hrova kentinde 18 yl geirmitir. Hayatnn sonlarna doru gzlerini yitiren ve nefes darl hastalna yakalanan Miralay Sadk Bey, ei iki kz ve oluyla, maddi bakmdan skntl gnler geirmitir. Olunun ofrlk yaparak bakmak durumunda kald aileden, nce Sadk Bey'in ei, ardndan kzlarndan biri, Dobruca'da lmlerdir. 1924 ylnda 150'likler listesine alnan, 1927'de Vatandalktan karlan Miralay Sadk Bey, 1938 aff ktnda yurda dnmeyi red etmi, 1940'da, o sralar milletvekili olarak Mecliste bulunan, yeeni brahim Alaattin Gvsa'ya kaderinden ikayet eden uzun bir mektup yazm, affa uram bir mcrim gibi dnmem vatanma. Bu lekenin alnmdan silinmesi lazm, demi. Gvsa bu mektubu o devrin Cumhurbakan olan smet nn'ye gtrm, her zaman anlayl ve daima mfik olan nn ilgilenmi ve yurda ailece dnlerini, dilerine salattrm. (13) Miralay Sadk, on sekiz yllk bir ayrlktan sonra 23 ubat 1940'da Galata rhtmnda vapurdan indiinde, vatan topraklarn pm. Kendisini karlayan yeenleri Alaattin ve Selahattin Gvsa'larca alnp, Gvsa'larn evine gtrlm ama, nefes darl ve heyecan seksen yandaki bu srgn iyice bitirmi. Evde bir iki saat bile

Eskikitaplarim.com

kalmadan, doktorlar ve gazeteciler eliinde hemen Numune hastanesine kaldrlm. Beraberinde giden kz iki saat sonra alayarak gelmi ki, Sadk Bey Efsanesi son bulmu. Sonradan mezarn olu ve teki yaknlar bile bilip bulamamlar
(14)

Miralay Sadk Bey'in dram, 150'liklerin pek ounun dramnn bir benzeridir... Peki, neydi Miralay Sadk Bey ve daha 149 kiiyi yurt dna, gurbet ellerine srkleyen sel? Bunu grebilmek ve anlayabilmek iin ,Anadoludaki Ulusal Kurtulu Sava atelerinin yand yllara, 1919'lara kadar geri gitmek gerekecektir.

O GNLERDE MANZARA UMUMYE Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paa, 3 ubat 1921 gn akam, ankaya'daki sobayla stlan odal ba evinden kp, taa karlarda Keiren'de bir baka ba evinde oturan bir arkadana yemee gider. Yannda, cra Vekilleri Heyeti'nden Shhiye ve Muavenet-i timaiye (Salk ve Sosyal Yardm) Vekili Dr. Adnan Bey'le (Advar), Maliye Vekili Ahmet Ferit Bey (Tek) bir de Kalem-i Mahsus Mdr Mlzm- Evvel (temen) Hayati Bey vardr. Evine konuk gidilen arkada ise, Ankara stikll Mahkemesi Reisi, Cebelibereket Meb'usu Topu hsan Bey'dir. (Eryavuz). 1921 ylnn banda Anadolu'da ilgin gelimeler olmaktadr. TBMM ordular, Bat Cephesi'nde 1. nn Sava'n kazanmlardr. Yunan saldrs krlmtr. erkez Ethem kuvvetleri zlm, Ethem ve kardeleri Yunanllara snmlardr. ngilizler, Anadolu'daki direni karsnda, Yunanllarn srekli bir baar salayamayacaklarn anlam, Londra'da toplanacak bir konferansla, 10 Austos 1920'de imzalanm Osmanl mparatorluu'nun sonu olan Sevr Antlamas'n yok sayarak, onun yerine ona ok benzeyen yeni bir anlamay Osmanllarla birlikte, Ankara'daki direniilere de kabul ettirebilme arelerini aramaya balamlardr. Londra'ya gnderilecek Trk delegasyonuna, Ankara'nn da bir temsilci katmasn istemektedirler.

Eskikitaplarim.com

stanbul'daki Sadrazam Tevfik Paa, kabinesinde bakan olan iki eski Sadrazam, Ahmet zzet Paa ve Salih Paa'y, stanbul'la Ankara arasnda arabulucu olsunlar diye, grmek zere Bilecik'e gndermi, Mustafa Kemal Paa da onlar, bir olup bittiyle alp Ankara'ya getirmitir. Yeni yln ilk gnlerinde, 20 Ocak 1921'de Ankara'daki TBMM, ilk maddesi, Hakimiyet bilkaydart milletindir. dare usul halkn mukadderatn bizzat ve bilfiil idare etmesi esasna mstenittir diye balayan yeni bir Tekilt- Esasiye Kanunu (Anayasa) kabul etmitir. stanbul Hkmeti'nin tm isteklerine karlk, bu hkmetin iki yesi, iki eski Osmanl Sadrazam Ahmet zzet ve Salih Paa'larn Ankara'daki zoraki misafirlikleri uzatlmaktadr. TARH, HAKLARINDA NASIL HKM VERECEK? te 3 ubat 1921 gn akam, Topu hsan Bey'in Keiren'deki ba evindeki yemekte btn bu gelimeler grlrken, bir ara Mustafa Kemal Paa ac ac glerek anlatr: zzet Paa, smet'in (nn) Ankara'da bulunmasndan isttfade edip stanbul'a dnmek iin efaat temin etmi. Ben de, Ankara'da daha ok kalmak istemediklerine dair kendilerinden bir mektup istedim. Hayret ettim... Bunu da vermiler, fakat kendi istedikleri gibi tadil etmek istemiler. Eski metinde srar ettim. Ona da hayr demediler... Btn arzular, bir an evel evlerine dnmek.. Yarn, tarih haklarnda nasl ac bir hkm verecek, hi dnmyorlar... Mustafa Kemal Paa'nn bu szleri zerine, hrn bir devrimci olan Topu hsan Bey yle konuur: Gzel ama Paam, biz, tarihe hibir vesika ve msbet hadise brakmyoruz ki... Sizin bu af ve msamaha hissiniz devam ettike, kim vatanperver, kim bugnk erait iinde mnhasran ahsn dnm, hatta hyanet etmi, tarih bunu tesbit edemeyecek... Ben, stikll Mahkemesi Reisi olarak konuacam : nmze gelen dosyalar tetkik ve neticelendirirken, gryorum ki, asl mcrimler karmzda deildir. Bizim elimize geenler, onlarn vasta-i melanetleridir... Diyelim ki bugnk erait iinde onlar adalet

Eskikitaplarim.com

huzuruna, sevkedebilmek kudretine malik deiliz- Fakat mesel, Damat Ferit habisi iin bir karar alabildik mi? Alamadk... Hatta onun efendisi Padiah iin bir tel'in karar kabul edebildik mi? Diyelim ki henz zaman ve sras deil... Fakat bir gn elbette bunlarn huzur-u millette hesaplarn grme gn gelecektir... Byle olmasa bile, faaliyet ve gayeleri tarihe intikal ettirmek iin, imdiden hazrlkl olmaldr. Siyasiyat cilveleri iinde ,yle hadiseler unutuluyor ki, yarn, hakikatleri elde etmek imknsz hale gelecektir. Ankara stikll Mahkemesi Bakan hsan Bey'in bu grlerine Dr. Adnan Bey de katlr. Ancak o, gyapta hkm vermeye kardr. Maliye Vekili Ferit Bey de Adnan Bey'e katlr. Bu konuma o noktada kalr. 3 ubat 1921 gecesinin stnden bir buuk yl kadar zaman geer. 2. nn zaferi, Sakarya zaferi, 30 Austos zaferleri kazanlm, Yunan Ordusu zmir'de denize dklm, vatan kurtulmutur. Lozan Bar Antlamas'nn imzalanmasndan nceki gnlere gelinmitir. Bir akam Mustafa Kemal Paa, hsan Bey'i yemee arr. Yemekte, smet Paa, (nn), Fevzi Paa (akmak), Kzm Paa (zalp), Ali Fethi Bey (Okyar), Yusuf Kemal Bey (Tengirenk), Adliye Vekili Seyyit Bey'ler de vardr. Gazi, hsan Bey'e yle der: hsan Bey... Hatrlar msnz, bir gn sizinle ve zannediyorum ki Doktor Adnan ve sabk Maliye Vekili Ferit Bey'lerin bulunduu bir husus toplantda, zaferden sonra memlekette kalmas, vatann huzuru itibariyle mucibi endie olacak kimselerin listesinden bahsetmitik ve hatrmda kaldna gre, siz bunlarn daha o zaman tesbitini istemitiniz- imdi Yusuf Kemal Bey, her beynelmilel muahedenin bir aff derpi ettiini syleyerek, byle bir ihtimale kar hazr bulunmamz istiyor... O halde, bizim yapacamz tasavvur ettiimiz hazrlklar, bir emrivaki oluyor demek. Ne dersiniz? (15).

Eskikitaplarim.com

AFF-I UMUM KANUNU VE 150'LKLER Lozan Bar Antlamas'nda kabul edilen bildiri gereince TBMM. 12 Ramazan 1342 (16 Nisan 1924) tarihinde 487 sayl Genel A f Yasas'n kabul eder. Bu yasann 150'liklerle ilgili 3. ve 6. maddeleri yledir: Madde 3 -----Lausanne Muahedenamesi'ne merbut (bal) Aff- Umumi Protokol'nde istihdaf edilen (amalanan) 150 ahs, ibu aftan mstesnadr. Madde 6 bu kanunu icra-y ahkma (uygulamaya) Adliye ve Mdafaa-i Milliye Vekilleri memurdur.

Lozan Konferans ncesinde, Hariciye Vekili (Dileri Bakan) Yusuf Kemal Bey'in (Tengirenk) hatrlatt, her uluslararas bar antlamasnda bir genel affn da yer alaca hkm zerine, Gazi Mustafa Kemal Paa, toplantya ard Ankara stikll Mahkemesi Reisi Topu hsan Bey'e bir buuk yl nceki konumalarn hatrlattktan ve ne dndn sorduktan sonra sze smet Paa karr, yle der: stikll mahkemelerine intikal eden ve neticelenen mevzularn mmasil crmlerini irtikap edenlerden bir ksm, bugn hudud-u mill dndadrlar. Bir ksmnn da hudutlarmz iinde kalmasna dahili emniyetimizin msaadesi yoktur. Mesel yleleri vardr ki, bunlar ele gemi olsayd, stikll Mahkemelerinin mmasil crmlerde verdii kararlar, kstas olarak kabul edildii takdirde, derhal idam edilmeleri lzm gelirdi. Sonra stikll Mahkemeleri, bazlarnn da gyabnda karar vermitir. Bir affn mevzuu bahs olmas, mutlak olduuna gre, affa lyk olmayanlarn imdiden tesbiti zarureti var. Bunlarn kimler olduunu nasl tespit edeceiz? Topu hsan Bey, sonradan kaleme ald anlarnda, bu ikinci tartmada, sorulara cevap vermede kararsz kaldn belirtir. Af d

Eskikitaplarim.com

braklacaklar nasl, kimler tarafndan ve hangi yetkiyle saptanacaktr? Hangi tarihten bu yana su ilemi saylanlar bu listeye alnacaktr? Endielerini syler. Gazi bu kere Fevzi Paa'ya dner ve sorar. Mir hazretleri, ne buyuruyorsunuz? Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Bakan) bir sre dndkten sonra yle der: Ordu mensubeyni arasnda Mcadelei Milliye'ye kar fiilen vaziyet alm olanlarn vaziyeti, alehalihi (olduu gibi) farkedilemez. Fakat bazlar hududu milli haricinde iseler, bunlarn hi olmaz ise, kayd- hayat artyla memlekete sokulmamalar lzmdr. Bundan sonra Gazi Paa, bakalarnn konumadn grnce yle der: hsan Bey doru sylyor... Evvela bu iin prensibini koymal. Ortada siyas ve hukuk kuvvetli bir tez bulunmal. Bunu nasl vaz edeceiz Bu soru zerine tartma yeniden balar. Herkes bir ey syler ama, kesin bir sonuca varlamaz. A f dnda braklacaklar kimler olacaktr? hanet saylan faaliyetler ne zamandan balam saylacaktr? Balkan Sava'nn yitirilmesine sebep olanlar, Cihan Sava'na Trkiye'yi srkleyenler, sorumlu saylacaklar mdr? Sevr'i imzalayanlar Mondros'u imzalayanlar, bu affn dnda braklmal mdr? hsan Bey byle dnceler ileri srerken, smet Paa glerek Gazi'ye dner ve yle der: Paam... hsan Beyefendi, tehlikeli bir bahis zerindedir: Mcadele-i Milliye'nin sebepleri olarak Mondros Mutarekesi'yle Sevr Muahedesi'ni syledi. Mesul, mtareke ve muahedenin kendisi deil, onlar imzalayanlar olduuna gre, byle bir tezin kabul halinde vaziyet ne olacak? hsan Bey, anlarnda bu sahne iin yle yazar: Orada olanlardan birou, bu ince nkteyi kavrayamamlard. Mondros Mtarekesi'ni imza eden Hseyin Rauf Bey'di... Rauf Bey de o tarihte cra Vekilleri Heyeti Reisi, yani Bavekil idi... Sadece Gazi'nin dudaklarnda bir tebessm dolat: O gn bir sonuca varlamaz. Ertesi gnlerde konu unutulur gibi olur. Sonra, ileri Bakanl'nda, Babakanlk'ta, Genelkurmay'da hazrlklar yapld sylenir. Hazrlanmakta olan bu listelerdeki baz adlar rendiinde

Eskikitaplarim.com

hsan Bey, kaygsn aka ifade eder: Demek ki hadiselere his hkim olmaya balad. Bir gn Mdafaa-i Milliye Vekili (Mill Savunma Bakan) Kzm Paa (zalp) ile konuurlar. Paa, polisin yan sra, Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi Paa'nn bizzat listenin hazrlanmas iiyle uratn syler. Baz adlar sayar, hsan Bey, Demek ki, bunlar Heyeti Vekile'de mevzuu-bahs olmutu... Sylenilen isimlerden bazlarn, ancak dnerek hatrladm: Bunlar, ilk gnlerin infiratlk (yalnzclk) cereyanlarna kaplm insanlard, daha sonra ilerinde Ferit kabinelerinde vazife alm olanlarla onlara fikren ve bedenen yardm etmi olanlar vard. Fakat garip olan u ki, kstas bu olunca, asl akla gelenlerden bazlar yoktu der (16). LSTE ZERNDE TARTIMALAR Btn abalara karn, genel af dnda braklacak bir listenin hazrlanmas kolay olmaz. Bakanlar Kurulu'nda tartmalar kar. Babakan Rauf Bey, byle bir listenin hazrlanmasna yanda olmaz. Ka kiinin saf d braklaca kararlatrlmamtr. Meclis'te tartmalar olur. Hyanet-i Vataniye Kanunu'nun deitirilmesi istenir. Yusuf Kemal Bey Meclis'te aklamalar yapar, bar antlamasnda bir genel affn yeralmasnn olaan bulunduunu (ayrcalklar) listesinin bulunmasnn doal olduunu syler. Bakanlar Kurulu'nda Rza Nur ayr bir gr savunur. Lozan Bar Konferans'nn 21 Kasm 1922'den 4 ubat 1923'e kadar sren birinci dneminde, Trkiye'nin Badelegesi smet Paa, Bir ksm tebaann aftan istisna edileceini belirtir ama, bunlar kimlerdir, sular nedir, kesin olarak ka kiilerdir, sularnn balang tarihi nedir? Belirli bir ideolojinin yandalar olduklar iin mi sulu saylmaktadrlar, bunu kendisi bile bilmez. Aftan ka kii yararlanmayacaktr, sorusunun yant smet Paa'nn Lozan'dan dnmesinden sonra 21 ubat 1923'te yaplan Bakanlar Kurulu toplantsnda karara balanamaz. Aradan bir buuk iki ay geer, delegasyon yeniden Lozan'a gittiinde, delegasyonun elinde kesin bir liste yoktur. Bakanlar Kurulu'nda Babakan Rauf Bey'le Dileri Bakan smet Paa arasnda, derin gr ayrlklar kmtr. Delegasyonun ikinci yesi olan Rza Nur anlarnda yle yazar:

Eskikitaplarim.com

Nihayet bir gn, Ankara'dan bir iar alnd: Umum af protokolnde mutabakatmz bildirebilecektir. Fakat istisnalar artt. Bu istisnalarn saysn tam ve kati olarak bilmiyorduk. Biroklar, zaten memleketi kendiliklerinden brakp gitmilerdi. Kollarndan, 'Gel' diye ekseydik gelmezler, gelemezlerdi. Bunlar ka kiiydi? Tam olarak bilinmiyordu. Ayn ceza lleri iinde kimlere vatan topraklar yasak edilecekti? O da bilinmiyordu. Btn bu mehuller iinde meseleye bulunmu olan are ve hal tarz, ok ayan- dikkatti: Umum af beyanname ve protokolne, isimlerini tespit hakk hkmete ait olarak bir rakam kabul ettirecektik. imdi mesele, daha basitlemiti: Az geldii zaman yeni dertler karabilecek olan bu rakam da Ankara bildirdi. 'Yz elli' dediler...(17).

LOZAN BA DELEGES SMET PAANIN ZM T'TE GRD FEC MANZARA... Yeni Trk Devleti, 24 Temmuz 1923'de Lozan'da imza lad Bar Andlamasnda, lkesinde, 150 kii dnda kalmak kouluyla bir genel af karmay ve gemiin yaralarn sarmay kabul etmitir. Ne var ki, bu anlama yaplrken, af d kalacak 150 kiiyi ne bakanlar kurulu bilmektedir ne de andlamay imzalayan Delegasyon. Yani, smet Paa, Rza Nur ve Hasan Saka... Lozan Bar Andlamas, imzalanmasnn ardndan, Trkiye Byk Millet Meclisinde grlm ve onaylanmtr. Onaylanmtr ama, af d kalacak 150 kii bu aamada da belli deildir. T.B.M.M. de af d kalacaklarn kimler olacaklarn bilmemektedir. T.B.M.M., Lozan Bar Andlamasnn imzalanmasndan ve Trkiye'nin bara kavumasndan sonra 26 Aralk 1923'de 391 say ile bir genel af yasas karmtr. Bu yetmemi, drt ay sonra 16 Nisan 1924'de 487 say ile bir genel af yasas daha kabul etmi, Lozan Bar Andlamasnn, genel af karlmasna ilikin hkmn yerine getirmitir. Bu iki genel af yasasndan sonuncusunda, bu yasa hkmleri, Bar Andlamasna bal bildiri ve protokolde amalanan kiileri kapsamna almaz anlamna bir madde vardr. Bu kiiler, kim olduklar hal saptanamam olan 150 kiidir...

Eskikitaplarim.com

Bu listenin bir trl dzenlenememesi, Bakanlar Kurulunda olduu kadar, Meclis iinde de szlanmalara neden olmutur. Dzenlenemeyiin nedeni, dzenlemeyi kimin ve hangi yetkiyle, neleri l alarak yapacann belli olmamasdr. Srekli sktrmalar ve szlanmalar sonucudur ki, Adalet ve Savunma Bakanlklarnn da yardmyla, ileri Bakanl Millet Meclisi Genel Kurulunun iki gizli toplantsnda yaplan grmelerden sonra yzeysel bir biimde saptayabildii adlarla 149 kiilik bir listeyi 23 Nisan 1924'de onaylamak zere Bakanlar Kuruluna sunmutur. Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal Bakanlnda l Haziran 1924'de yaplan bir toplantda Bakanlar Kurulu, bu listeyi bir kararname haline getirmitir. Toplantda, listenin bir kii eksik olduu grldnde, Bar Andiamas eki protokolde olduu gibi bu saynn 150'ye tamamlanmas iin Ulusal Direni sresince bozguncu yaynlar yapan Kyl gazetesi sahibi Refet de, bu listede yer alan ayn gazetenin ba yazar Ferit'in yanna eklenir. Kararname, ayn gnk Resmi gazetede yaynlanarak yrrle girer. Byk Zaferden iki yl, Lozan Bar Andlamasndan 11 ay sonra yaynlanan 150'likler listesinde yer alanlarn byk ounluu, o tarihte zaten oktan yurt dndadrlar. zellikle, bu listenin as kiileri, daha Ulusal Kurtulu Sava'nn kaderinin belli olduu, Mudanya brakmasnn yaplaca gnlerde tas tara toplayp kapa yurt dna atmlardr. l Kasm 1922'de, Ankara'daki T.B.M.M.nin Saltanat kaldrma karar, stanbul'da bir bomba gibi patlamtr. Brakm ve stanbul'un igal yllarnda igalcilerle ibirlii etmi, Anadolu Direniini krmak iin yapmadklarn brakmam kiiler, birden ba kesilmi tavuklara dnmlerdir. Yunanly zmir'de denize dken, zmit'e kadar gelen Mustafa Kemal Ordular, eninde sonunda stanbul'a da girecektir. O zaman ne olacaktr? Zaten stanbul halk, birlikilerine lanet okumakta, hesap sormak iin frsat aramaktadr. birlikilerin nde gelenlerinden, Dahiliye Nazr esbak (ileri eski bakan), Peyam- Sabah Gazetesi Bayazar Ali Kemal Bey, 5 Kasm 1922 gn, belli bal ibirlikileri Beyolunda Tnel Caddesindeki Karlman Pasaj stnde oturduu Zeki Bey Apartmanna arr. Burada oturulur ve konuulur. Ama bir sonuca varlamaz. Bir blk ibirliki, hemen Trkiye'yi terketmekten

Eskikitaplarim.com

yanadr. Bir ksm ise, stanbul'da kalmann gerektii, kendilerine kimsenin bir ey yapamayaca grn savunurlar. Konumalarda, kesin bir sonuca varlamaz. Toplananlar dalrlar. saat kadar sren bu toplantdan sonra Ali Kemal Bey de Serkl Doryan Klbne tra olmaya gider. Gider ama, gidi o gidi olur... Ali Kemal Bey, tra olduu berberden direnmesine hibir olanak braklmadan alnr ve bindirildii bir motorla stanbul'dan karlp, yarglanmak iin Ankara'ya gtrlmek zere zmit'e getirilir, zmit'te karargh kurmu, Garp Cephesi Birinci Ordu Komutan Sakall Nureddin Paa'nn karsna kartlr. Ali Kemal'in sonu korkuntur... Nureddin Paa tarafndan iyice azarlandktan sonra darya kartlm, Saat Kulesinin altna ylm binlerce zmitlinin eline teslim edilmi ve para para edilmitir. Cesedi, hemen istasyon karsnda bir aaca gsnn stne Artin Kemal yazl bir yafta ilitirilip ayandan ba aa aslr. Lozan Konferansna gitmek zere Ankara'dan stanbul'a gemekte olan smet Paa, Rza ve Hasan Saka, bir zamanlarn nl gazetecisini son defa orada yle grrler, smet Paa, Nureddin Paa'nn gsterdii cesede bakmak istemez, kompartmanna dner. Lozan Bar Grmelerine kinci Delege olarak katlan Dr. Rza Nur, yllar sonra kaleme ald anlarnda bu feci manzaray yle dile getirir: Akam zeri zmit'e vardk. Ortalk kararyordu. Nureddin Paa'nn karargah zmit'te idi. Bizi stasyonda istikbal etti. Bir tarafnda smet bir tarafnda ben gidiyoruz. Ali Kemal'in geldiini Ankara'da telgrafla stanbul'dan renmitik. Ali Kemal'i grmek istiyordum... Nureddine Ali Kemali sordum. 'imdi grrsnz' dedi. 'Nerede?' dedim, yine, 'imdi grrsnz' dedi. Tuhaf cevap... Gittik, gittik, yanmzda Miralay Mojen de var (Delegasyon igal mntkasnda refakat edecek olan Fransz Albay) Bir meydanda her tarafta mealeler, yine Nureddine 'Bu ne?' dedim. Yine: 'imdi grrsnz' dedi. Daha yaklatk. Bir de petrol ile yorulup yaklm kl toplarnn alevlerinin ortasnda bir sehba. Bir adam aslm. Uzun beyaz gmlek giydirilmi. Gsnde de byk bir yaz ile 'Artin Kemal' yazl. Anlald. Nureddin sanki byk bir marifet yapm, bizi

Eskikitaplarim.com

doru bu enlie gtrd. Fakat benim de tepem att. Daha yaklatm. yice baktm. Ali Kemal, bir ayanda kundura var, dier ayanda kundura da orap da yok. Yz kan iinde. Kafas adeta yandan yasslm. Demek ki sopa ve ta ile ldrlm, ban ezmiler. Sonra asmlar. Fransz Miralay bana soruyor: 'ldrdkten sonra m asmlar?' diyor. Adamdan utandm. Elbet ldrlm birini asmak adiliktir. Hem kanunsuz ldrmek de, dedim ki: 'Miralay efendi, yle olur mu? Divan- Harp hkm vermi, asp idam etmiler!!' Ne yapaym? imdi merak ediyorum. Nasl ldrlm? Ben Anadoluya gittikten sonra Ali Kemal benim aleyhimde yazd. Bu birey deil, milli dava aleyhine yazd. Ve fiil ile elinden gelen hereyi yapt. Hakikaten milli hareketin glemesine, bu hareketi ttihat hareketi gstermesinden halkn bir ksmnn itirak etmemesine isyanlara sebep oldu. Hatta b hizmetlerinin hatras olmak zere Ferit Paa Ali Kemal'e bir altn kalem hediye etti. Bunlar vahim. Fakat manzara feci. ok bakamadm. ekildim. Yemek hazrlamlar, oraya gidiyoruz. Fakat Fransz Miralay da beraber, Nureddin'e nasl olduunu sordum. Kemali fahr ile (nerek) yksek perdeden gsn kabartarak hikaye etti: zmit'e getirdiler, aldm, istintak ettim, hakaret ettim, sonra da asker ve ahaliden bir kalabalk toplamalarn emirberlerime emrettim. Topladlar. Beklesinler, Ali Kemal'i karacam, hemen stne snler, sopa ile tala, yumrukla gebertsinler, dedim. yle yaptlar. Sonra da oraya astm, dedi. Oh... bu bir cinayet idi. Hem de bunu bir ordu kumandan yapyordu. Bir kumandann Trk askerliine byle bir leke srmesini bir trl ekemedim. Bu i bana pek ac geldi. Dnyorum... Sofraya oturduk. Baktm bana anlatt gibi Fransz miralayna da anlatmyor mu? Hepsini ve geberttikten sonra astrdn anlatt. Baktm, bu adam bununla iftihar ediyor. Hikaye etmesinden bile keyif duyuyor. Cinayet olduunun farknda deil. Franszcas da kt, yarm yrtk olarak ve fakat byk bir muvaffakiyet yapm tavryla anlatyor. Bari bu rezaleti u ecnebiden sakla. Grdm ki aa bir adamdr. Hem de gya dindar, bir mteassptr, bunu nasl yapar? Atm azm, yumdum gzm. Dedim ki, Be Nureddin Paa! Ali Kemal'i buraya Ankara'ya gnderilsin diye yolladlar. Bu bir hukuktur. Ankara'da muhakeme edilecekti. Oras hkmettir. Sen hi hkmet

Eskikitaplarim.com

var m, yok mu kaale alma. Herifi tut, adam topla ldrt. Sen bir kumandansn, bu senin vazifen mi? Cellat msn? Bu bir cinayettir. Ankara'da muhakeme edilecekti, belki beraat edecekti, belki idam cezas yiyip idam edilecekti. Mahkeme hkm verir, idam edilir. Fakat siz burada insan ldremezsiniz. Siz bir cinayet ilediniz. Hem hkmete asisiniz, hkmetin tevkif ettii bir adam ldryorsunuz, hkmete haber bile vermiyorsunuz. Bari, byle bir irkin cinayeti bir ecnebi zabitten saklayn., Pek sert ve bunu sofrada herkesin iinde syledim. Sofrada yirmi kii kadar vard. O azametinden havalarda uan Nureddin kl gibi oldu ve hibir lakrd syleyemedi. (18). BRLKLER PANK NDE 9 Eyll 1922'de Yunan Ordusunu zmir'de denize dken T.B.M.M. ordular Bursa ve zmit zerinden stanbul'a doru yrylerine devam ederken, ngiliz, Fransz ve talyanlar, Mustafa Kemal Paa'ya Mudanya'da bir atekes grmesi nerirler. 11 Ekim'de Mudanya Atekes Anlamas imzalanr. Lozan'da bir bar andlamas yaplmas iin karar alnr. Dokuz gn sonra, Trk Ordularnn temsilcisi olarak 100 jandarma eriyle Refet Paa (Bele) stanbul'a girer, l Kasmda, Ankara'deki T.B.M.M. Saltanatn kaldrlmasn kararlatrr. Ayn gece Refet Paa, Ankara'dan ald emir gereince Yldz saraynda Sultan Vahideddin'i ziyaret edip Padiahlnn son bulduunu Halife'ye bildirir. Drt gn sonraysa Refet Paa bir beyanname ile, T.B.M.M. Hkmeti adna stanbul'un ynetimini resmen devraldn aklar. Son Osmanl Devleti Hkmetine, Tevfik Paa (Okday) Hkmeti de, grevlerinin sona erdii, evlerine ekilip oturmalar ihtar edilir. stanbul'daki Milli Mcadele kartlar ve birlikiler arasnda tam bir panik balamtr. Nureddin Paa'nn 1. Ordu Birlikleri, stanbul kaplarna, Hereke ve Gebze'ye kadar gelmiler, Nureddin Paa, kararghn zmit'te kurmutur. Ankara'nn resmen stanbul ynetimine el koymasnn ertesi gn, Peyam- Sabah Bayazar ve eski Dahiliye Vekillerinden (ileri Bakan) Ali Kemal'in stanbul'dan kaldrlp zmit'e gtrlmesi ve Nureddin Paa tarafndan sorgulandktan sonra karargah nnde lin edilmesi, cesedinin de stasyon yanndaki kpr banda kurulan bir

Eskikitaplarim.com

sehbaya aslarak braklmas haberi stanbul'a vardnda, birlikiler arasndaki panik daha da byr (19). 7 Kasm'da, smet Paa'nn Dileri Bakan ve Lozan Bar grmelerinde Trk Ba Delegesi olarak, svire'ye gitmek zere stanbul'a geldii gn, Damat Ferit'in hkmetlerinde ileri Bakanl yapm Ayan yesi Mehmet Ali Bey ve o dnemde grev almlardan sekiz kii, Ankara Hkmeti temsilcilerince tutuklanr. Ali Kemal'in lin edilmesi, Mehmet Ali Bey'in ve baz Hrriyet ve tilaflarn tutuklanmas, geri kalan birlikilerini iyice perian eder. Bunlardan biri olan Aydede gazetesi sahip ve yazar, Mtareke dnemi Posta ve Telgraf Mdri Umumisi (Genel Mdr) Refik Halit Bey (Karay), sakland yerden gizlice bir vapura binerek 9 Kasm'da yurt dna kaar. Damat Ferit, daha 22 Eyll'de, ngiliz polislerinin korumas altnda Orient Ekspres ile Fransa'ya kam, Nice ehrine yerlemitir. stanbul'da kalanlar ve e dost evlerine snarak saklananlar, ne yapacaklarn bilemezler. Bunlardan Hakkari Mutasarrf Osman Nuri (Kadri), Bolu Mutasarrf iken, Kuvai Milliye hareketini bir boleviklik hareketi olarak damgalamak isteyen ilk kii olarak (20) apar topar Bulgaristan'a kaar, oradan Suriye'ye geer. Adalet Mstear ve mseccel ngiliz Casusu Sait Molla da (21) oktan kendini Romanya'ya atmtr(22)... stanbul'da kalanlar ise, ba kesilmi tavuklar gibi akn ortalkta dolarlarken, sonunda bir bl areyi ngiliz Yksek Komiserliine snmakta buldular. 7 Kasmdan 13 Kasm gnne kadar ngiltere devleti fehimesine (yksek devletine) snanlarn says 140' bulur. ngilizler, bunlarn nde gelenlerinden bir blmn, hemen o ilk gnlerde kalkan bir vapurla Msr'a yollarlar. Bu ilk kafilenin banda, Damat Ferit Hkmetlerinin eyhlislam ve Hrriyet ve tilaf Frkasnn ikinci kuruluunda kinci Reisi Mustafa Sabri Hoca ile ailesi ve olu brahim Sabri vardr (23). Damat Ferit Hkmetlerinin bir baka eyhlislam, Kuvay Milliyecileri asi ve bagi ilan edip Mustafa Kemal Paa'nn katline fetva veren Drrizade Abdullah Efendi ise daha nce davranm, Fatih'teki konan, Vaniky'deki yalsn brakp, nce talyan igali altndaki Rodos adasna kam, oradan Msr'a ve daha sonra da Hicaz'a gemitir. Geri kalanlarn bir bl, ki bunlarn arasnda Saray uaklar, kk zabitler, tekke eyhleri, hatipler, vaizler, hatta polis neferi,

Eskikitaplarim.com

beki, saka gardiyan gibi kiiler ounluktadr, henz ngiliz askerlerince igal altnda tutulan Takla'da konuk edilirler. 17 Kasmda salanan bir vapurla da Msr'a doru yola karlrlar. Bu vapur, anakkale Boazndan ktktan sonra nce Yunanistan'n Pire Limanna urar. Kaaklardan bir bl burada karaya karlar. Geri kalanlar ise vapur Msr'n skenderiye limanna brakr. Takla konuklarndan bir baka blm ise gene ngilizlerce salanan bir vapurla Romanya'nn Kstence limanna gider, oradan Avrupa'ya dalrlar. Ortada daha ne 150'likler listesi, hatta ne de byle bir listenin karlacana dair haber yokken, (byle bir takm kiilerin yaptklarndan korkup, hesap veremeyeceklerinin bilincinde olarak 1922 yl Kasmnda korkuya kaplp ngilizlere snmalar ve onlarn araclyla Trkiye'den ayrlmalar ilgin bir gelimedir: Hainler, hainliklerini bilmilerdir. Bata Drrizade Abdullah ve Mustafa Sabri Hoca olmak zere ngiliz smrgesi Msr'a kaanlarn says hayli kabarktr. ngiliz Hkmeti, bu ibirlikilerinin pek azna ksa bir sre arka kar ve paraca destekler. Sonra, kiisel serveti olmayanlarn pek ou orada ve oradan gittikleri baka yerlerde ok kez isiz gsz ve sefalet iinde gnlerini geirmilerdir. Ancak varlkl bir aileden olan eski eyhlislamlardan Mustafa Sabri Hoca ile, Rodos zerinden Msr'a gelen ve sonra da stanbul'dan bir ngiliz sava gemisiyle katktan sonra Hicaz'a giden Padiah eskisi Mehmet Vahideddin'le bulumak zere Hicaz'a giden Drrizade Abdullah Efendi bu srgn yllarnda para sknts ekmemilerdir. Zira bunlar Msr ve Hicaz Krallar maaa balamtr. Bu kaaklarn pek ou kalarndan iki yl sonra 1924'-de kartlan 150'likler listesine bile alnmaya deer grlmemilerdir. Neden korkup, neden katklar da belli deildir. Bunlardan bir ksm, aradan yllar geip de haklarnda bir aratrma ve soruturma olmadn grdklerinde geriye dnmlerdir. MELANETLERN DIARIDA SRDRENLER km Osmanl mparatorluunun yerine yeni bir Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti kurulurken, bu kaaklardan bir blm, bu

Eskikitaplarim.com

Cumhuriyetin kurucu ve yneticilerine kar snmeyen bir kin ve dmanlkla eylemlerini srdrmlerdir. rnein 'bunlardan Kuba Erefin kardei ve 150'likler listesine girmi Hac Sami, Yunanistan'n Sisam adasndan etesiyle birlikte 27 Austos 1927'de Karaburun'a km, Trkiye'de karklklar yaratmak istemi ama daha sahildeyken jandarmalar tarafndan grlp ldrlmtr (24) Bir bakas, memleketi olan Gmlcine'ye yerlemi kard gazetesiyle yllar yl Cumhuriyet, laiklik ve Mustafa Kemal aleyhine yayn yapm. Dou Trakya'da kalm Trk aznln zehirlemek iin elinden geleni ardnda brakmamtr. Msr'a snan ve ngiliz parasyla yaamn srdren Drrizade Abdullah Efendi, eyhlislam iken fetvalara imzasn Drr Zade Es-Seyyid Abdullah diye atmaktadr, bizzat bir baka Hrriyet ve tilaf, Mevlanzade Rfat tarafndan Osmanl Devletinin Rasputini diye adlandrlan Nakibendi eyhi Konyal Zeynelabidin, ki Kuvay Milliye'ye kar Bozkr ve Konya isyanlarn karttran, siyasal yaamnda ilk hretini 1910 seimlerinde ttihat ve Terakkiye kar muhalifken mebus seilebilen alt kiiden biri olarak yapm, Mahmut evket Paa'ya suikast olaynda stanbul'da olmad iin cann kurtarabilmi fakat Gemlik'e srlm. Mondros atekesinden sonra stanbul'a dnp Hrriyet ve tilaf Frkas iinde yerini alm, Ayan azas seilmi ve Vahideddin'i parmanda oynatm biridir (25) (26), Feylozof (filozof) Dr. Rza Tevfik, Topu Livas Mustafa Natk Paa, Adana'l Zeynelabidin, aban Aa gibileri, Msr'a kap canlarn kurtardktan bir sre sonra Hicaz Kral, Mekke erifi Hseyin'in konuu olarak Mekke'ye gitmiler, kendileri gibi ngilizlere snm, sabk Padiah ve Halife Mehmet Vahideddin'i beklemiler, Hilafet Komitesi adyla rgtlenmiler, hep birlikte islam dnyasnda halifelik ad altnda bir takm frldaklar evirmeye kalkmlardr. Bunlar; Hicaz'a Halifelik sannn stne oturmak iin aran Mekke erifinin de bana iler anca, kendilerini Hicaz'dan Msr'a zor atmlardr. Balangta bunlar arasnda yer alan Filozof Rza Tevfik, daha sonra bu politika arkadalarnn kin ve hrslarnn boylarn ok atn, aknlk ve beceriksizliklerini grnce hemen bunlarn arasndan ekilip rdn'e gemi, orada kurulmakta olan bir mzede grev alarak sonraki yllarda politikadan uzak kalmaya almtr.

Eskikitaplarim.com

NGEHBAN CEM YET NEYD? Mondros Brakmasndan sonra 1919 yl Ocak aynda, stanbul'da. Anadolu'da beliren ulusal direnii krmak amacyla Hrriyet ve tilf Frkas'na yakn subaylarca kurulan bir dernek olan Nigehban Cemiyeti (Gzcler, Bekiler Dernei), saltanatn ve hilafetin szde bekileri olarak, son derece ykc eylemlerde bulunmutur. Tayyar Paa, Kaymakam Fettah, Binba smail Hakk. Yzba Celal, Damat Ferit Paa'nn yaveri, damadn damad Mlazmievvel Tark Mmtaz, Kiraz Hamdi Paa, Miralay Refik gibi kurucular bulunan Nigehban Cemiyet'i programnda siyasetle asla uramayaca yazl olduu ve bunu Savunma Bakanna verdikleri bir dilekede de yineledikleri halde, bunun tam tersini yapmlardr, stanbul'da kurulmu. Karakol Cemiyeti, MM Grubu gibi Anadoluya yanda devrimcileri jurnal eden, Sadrazam Ferit Paaya verdikleri bir dilekede de Anadolu hareketini vcuda getirenlerin, vatan drt senedir harpte perian edenler olduunu, Mdafai Milliye ad altnda oyun oynamak isteyen memur ve subaylarn zararl faaliyetlerinin derhal nlenmesini isteyen bu Cemiyet'in almalarnn hemen nlenmesini, Heyeti Temsiliye stanbul Hkmetlerinden istemitir. Savunma bakan da bu istee katlp dernek yneticilerini Sk Ynetim mahkemesine vermise de, bu almalar bir .sre devam etmitir. Atatrk, Nutuk'ta, stanbul Hkmetinin Jandarma Genel Komutan olan Ali Kemal Paa'nn (enkl). Gelibolulu Binba Kemal da bu cemiyete ye olduunu sylerse de, Ali Kemal, bu iddiay red etmitir. Bu dernein kurucularndan bir ksm, sonradan 150'likler listesinde yerlerini almlardr.

Bu kafilelere katlmayanlardan biri de, eski Posta ve Telgraf Mdri Umumisi olan edebiyat Refik Halit (Karay) olmu, o dnemde Fransz mandas olan Suriye'nin skenderun sancanda Antakya ehrine yerleip, gazetecilik ve yazarlkla gnlerini geirmi,

Eskikitaplarim.com

Ulusal Kurtulu Savana kar tutum taknmakla yanl yaptn da aka yazp sylemitir (27). MISIR'A VE ROMANYA'YA GDEN BAKA MEHURLAR Ali Kemal'in stanbul'dan kaldrlp zmit'te lin edilii, eski Dahiliye vekillerinden Mehmet Ali Bey ve daha sekiz Hrriyet ve tilaf'nn da stanbul'da tutuklan zerine ngilizlere snarak Msr'a kam olanlar arasnda tannm kiilerden eski Bahriye Nazr ve Vahideddin'in Ba yaverlerinden Avni Paa, Bahriye eski nazrlarndan Krt Hamdi Paa (Cakac Hamdi), Topu Feriki (Korgeneral) Refik Paa, Kuvay nzibatiye Kurmay Bakan Erkan Harp miralay (Kurmay albay) Refik Bey, Hrriyet ve tilaf yneticilerinden Karahisar mebusu mer evki Bey, skp, Mebusu, Hoca Ata Efendi gibiler de vardr (28). stanbul'dan kap, ngilizlere sndktan sonra Romanya'ya gidenlerin bandaysa, Hrriyet ve tilaf Frkasnn Reisi, Miralay Sadk Bey (Albay) ile bir ara bu partinin ikinci reisliini yapan, Gmlcine mebusu, Gmlcineli smail Bey yer almaktadr. Bunlar, Kiraz Hamdi Paa, Manavolu Nevres, Adapazarl erkez Arslan Bey, daha sonra aralarna katlan eski Dahiliye vekillerinden (ileri Bakan) Mehmet Ali Bey gibileri izlemektedir. Eski uray Devlet Reisi (Dantay), eski Adalet mstear, Trke stanbul gazetesi sahibi, ngiliz Muhipleri Cemiyeti (ngiliz Dostlar Cemiyeti) Bakan Sait Molla ise, Miralay Sadk Bey takmndan da nce Romanya'ya kamtr (29). Sonradan bir ksm 150'likler listesine girecekler arasnda sadece stanbul'da Padiah Vahdeddin ve Sadrazam Ferit Paa ile ya da ngilizlerle ibirlii eden birlikiler deil, bunlarn yan sra, ayn dnemlerde, Franszlarla ibirlii eden, onlara casusluk yapan ya da Franszlardan grev alan, Hain'li Kazak Hasan, Gaziantep'te Fransz haber alma servislerinde grev yapan Hasan Sadk, Osman Beyzade Mesut, Celal (Kadri?) Halep'te Fransz stihbarat rgtnde grevli Abdi gibi adamlar da vardr (30). Balangta Ulusal Kurtulu Savann belli bal nclerinden ve kahramanlarndan biriyken, sonunda, T.B.M.M.ne bakaldran ve Yunanllara snan erkez Ethem, aabeyleri Yzba erkez Tevfik ve ilk T.B.M.M. yelerinden erkez Reit Bey'ler, Erzurum

Eskikitaplarim.com

Kongresinde Trabzon delegesi olan Avukat mer Fevzi (31), Osmanl Devletinin nl ve gl Haber Alma ve eylem rgt Tekilt- Mahsusa'nn Reisi Kuuba Eref (32) ve kardei Hac Sami gibiler, Yunan igal blgelerinde Yunanllarla ibirlii edenler, Bursal Fabrikatr Cemil ve kaynbiraderi Necip (33), zmir Umuru slamiye Mfettii (slam ileri Denetmeni) Ahmet Hulus (34), stanbul'da ulusal direniten yana olup da yakalananlara ikence yapmakla hret yapm Mlazmlar (temenler) yerlerini almlardr. LSTEYE GRMEYEN HANLER Kukusuz ki, Ulusal Kurtulu Sava sresince, kurtulua inanmayanlar, buna kar kanlar salt 150'likler listesinde yer alanlar deildir. Bu listeye girebilenler, ok daha geni bir listeden, 600 kiilik bir listeden sadece seilenlerdir. in daha da gerei aranrsa, bu 600 kiilik liste de sadece bir semedir. Maalesef, gerek say, bunun da kat be kat stndedir ama, o scak gnlerde, Ulusal Kurtulu Sava'na kar kanlar, hi deilse yanda olmayanlar, pek yazktr ki, belgelenememi, kesinlikle belirlenememitir. imdi, aradan u kadar yl getikten sonra belirtmek gerekir ki, 150'likler listesinin de, ondan nce hazrlanm 300'-lk ve 600'lk listelerin hazrlanmasnda da yzde yzlk bir doruluk olduunu sylemek, artk olanak ddr. Duygusal yaklamlar, yanl deerlendirmeler, gnn gerekleridir diye kayrmalar ya da husmetler de bu listelerin dzenlenmesinde etkin olmutur. Bu arada, tarihin karanlk sayfalarnda kalm, gn na kmam pek ok gerek olduu da, hatrdan karlmamaldr. 150'likler konusu, Lozan Bar Antlamas'nn 24 Temmuz 1923'te imzalanmasndan dokuz ay sonra, Trkiye Byk Millet Meclisi'nde birinci deil, ikinci TBMM'de 16 Nisan 1924 aramba gn, ilk kez uzun uzun konuulup tartlmtr. Meclis'in o oturumu, bir gizli oturumdur. Toplantya, o gnlerdeki Meclis Bakan, eski Babakanlardan Fethi Bey (Okyar) bakanlk etmektedir. Yazmanlklar, Yozgat Mebusu Avni Bey (Doan) ve Ktahya Mebusu Ragp Bey (Soysal)

Eskikitaplarim.com

149 KDE KALAN 150'LKLER LSTESNE SON ADIN EKLENMES VE 150'LKLER KARARNAMES Lozan Bar Antlamas gerei 26.12.1923 ve 16.4.1924'te kartlan iki genel af yasasndaki aflardan yararlanamayacaklar belirtilen 150 kiinin saptanmas ii Adliye ve Savunma Bakanlklarnn da yardmyla ileri Bakanl'nca yaplm, hazrlanan liste 149 kii olarak, kararname haline getirilmesi iin Bakanlar Kurulu'na sevkedilmitir.. l Haziran 1924 gn Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal'in bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, 544 numaral aadaki kararnameyi kabul etmitir : Lausanne Muahedenamesi'ne merbut Aff Umum Prolokolu'nda aftan istisna edilen 150 kiiden 149 kiinin isim ve hviyetlerini mbeyyin defteri havi ve Hey'et-i Vekil ce tasdiki talebini mutazammn Dahiliye Vekleti Celilesi'nin 23 Nisan 1340 tarih ve 12304/1971 numaral tezkeresi zerine, defterde mevcut 149 ahsa ilveten Kyl gazetesi sahibi Refet'in ithaliyle defterin tasdiki Heyet-i Vekile'nin 1.6.1340 tarihli itimanda karargir oldu.

Trkiye Reisicumhuru Gazi Mustafa Kemal Mdafaa-i Milliye Vekili Kzm (zalp) Maliye Vekili Mustafa Abdlhalik (Renda) Ticaret Vekili Hasan Hsn (Saka) Bavekil ve Hariciye Vekili smet (nn) Adliye Vekili Mustafa Necati Nafa Vekili Sleyman Srr (Day) Dahiliye Vekili Recep (Peker) Ziraat Vekleti Vekili Hasan Hsn (Saka) Shhiyye ve Muavenet-i timaiye Vekili Dr. Refik (Saydam) Mbadele-lmar ve skn Vekili Mahmut Cell (Bayar)

Eskikitaplarim.com

yapmaktadrlar. Gndem, Lozan Bar Antlamas gereince, iln edilecek genel af d braklacak 150 kiilik liste zerinde grme diye belirlenmi ve ilk sz ileri Bakan Ahmet Ferit Bey (Tek) almtr. Ferit Bey'in olduka uzun aklamalar, gnmz diliyle yle zetlenebilir: Efendim, yksek bilgilerinize gre, bu 150 kiilik liste, genel af bildirisine bal bir ektir. Genel af, Lozan Szlemesi gereidir. Genel af, belirli sresi iinde tm sular, gerek Trk uyruklular, gerek yabanc uyruklular iin, btn su ve sulular kapsamaktadr. Y alnz, delegelerimizin direnmesi zerine, 150 kiilik bir listenin af d braklmas ve szlemenin onayndan sonra bu listenin Paris'teki evrak hazinesine verilmesi kararlatrlmtr. imdi, bu 150'lik defterin (liste) dzenlenmesi sorunu var. Kim girsin? Doaldr ki, Lozan Konferansnda 150 kiilik bir liste dzenlenmesi kararlatrld gnden beri, kamuoyu bununla urat gibi, ileri Bakanl, Emniyet Genel Mdrl de, bunun dzenlenmesiyle uramlardr. Bu almalar sonunda, eitli lkelerden istenen, gerek genel yaamda tannm olduklar iin adlar belirlenen kiilerin gerek Emniyet Genel Mdrlnce saptanan listesi, 150 kiiyi ok amtr. Maalesef, memleketimizin siyasal yaam bakmndan bu say, yaklak olarak 600 kiiye ulamtr. Daha aratrrsak, kenarda kede ve Genel Kurulumuzca 'belirtilecek adlarla bu say kat kat artacaktr. ileri Bakan, szlerini yle srdrmtr: Doaldr ki, genel yaamda etkili olabilecek adamlar, salt saylsa, saylar alt yz amtr. Emniyet Genel Mdrl, madem ki szleme gerei 150 kii olacak, tutmu, bunlarn ierisinden mehur meselde olduu gibi una demi, buna dememi diyerek bir defter karyor. Bu da, yz buluyor... Yani, karma olasl olmayan birtakm adlar, bu yzn iine giriyor. Bunu da yz elliye indirmek iin ne yapmal? Asl zorluk burdan kt. Nasl ayklamak? Yani efendim, bunun iin Bakanlar Kurulu'nda pek ok grmeler yapld. Madem ki, szleme gerei kesinlikle 150 olacak 151 olmayacak ne yapmal? Dolaysyla, olay snflandralm ve ilenen cinayetler lsnde bir sralamaya sokalm, yntemi, uygun bulunup kabul edildi.

Eskikitaplarim.com

Sonra bunun iinde nce ve rnein Vahideddin vard. Sonra bunu kardk. nk, Hanedan Kanunu dolaysyla, km olduundan (Osmanl Hanedan yelerinin erkeklerinin snr d edilmesi yolundaki yasadan sz edilmektedir) buna gerek kalmad. Fakat bunun adamlar var, bayaveri, bilmem neleri... Vahideddin'in btn eylem ve ilemlerine yakndan katlm ve ona akl vermi bealt kii... Sonra efendiler; birka Bakanlar Kurulu var ki, bunlar memleketin hayatna kast etmi, rnein Sevr Antlamas'n imzalam olan kabine. Sonra bir dier hkmet geliyor. O da Kuvay nzibtiye'yi oluturan Bakanlar Kurulu... Sonra, komutanlar... Doaldr ki, balcalar, taa kk rtbelilere gitmenin olasl yok. Sonra, rnein erkez Ethem ve yaran, sonra efendiler, memleketimizin en zor dneminde memleketimizi paralamak istei ile ve Trklerin dnyada en zalim, en hain ve en di bir millet olduunu ve buna kar Yunanllarn en uygar, en insancl, en yksek ilkelerle hareket ettiini ve Trkleri Trkiye'den kovmak isteyen ve zaten Trkiye'de Trk olmadn ileri sren ve zmir'de toplanan bir erkez Kongresi gryoruz. Bunlarn dzenleyicileri ve eitli yerlerden eleba olarak giden delegeleri... Bunlar izleyen, Ulusal Kurtulu Sava boyunca dmanla ibirlii eden ve son dakikaya, Lozan Bar'na kadar bunu nlemek iin alan etelerin reisleri... Nihayet, bugn u anda bunlarn yerlerini aklamyorum. Tabi, yksek kurulunuz, bu konuda bizim ne gibi yerlerde kovuturma ve soruturmada bulunduumuzu benden sormazsnz. Hududumuzun dnda, eitli yerlerde, eitli adlarla Hilfet Komitesi, Anadolu Komiteleri, htill Komitelerini kuran adamlar vardr. Bunlarn, hi olmazsa bunun ierisinde (150'likler listesi) bulunmas lzm. Sonra ekleyeyim. lkenin en bunalml dnemlerinde dmanla ibirlii yapm, baarmz, yengimizi engellemek istemi birtakm alak basn adamlar ve benzerleri iin byle snflandrlm bir defter dzenlenmitir. Yksek kurulunuza tekrar bir ey daha bildireyim: Bunlarn hepsini biz bu 150'lik listeye sokmak iin urayoruz. Nasl yapalm dedik. Bir miktarn haber aldk. Mesel, bir takmlar Yunanistan ilerine kamlar, gitmiler, Yunanllarn asker hizmetine girmilerdir. Onlar Uyrukluk Yasas'na dayanarak baka bir

Eskikitaplarim.com

kararname ile ki bu sabah Bakanlar Kurulu imzalamtr. Uyrukluk Yasas gerei uyrukluktan kardk. Yani, defteri hafifletmek iin. imdi, bu suretle, ayra ayra nihayet bir miktara indirdik ve bu sabahki toplantmzda kesin olmak zere 150 ad saptadk. Fakat baz deiiklikler yapld iin, imdi yeniden yazlmaktadr. Bunlarn iinde, rnein bazs var, Polis Mdr Hasan Tahsin. imdi bunu dndk. Acaba Arnavuttur, bizim uyruumuz deildir diyerek her dakika ey edebilir miyiz? (Herhalde, snr d edebilir miyiz demek istemektedir.) Fakat gnn birinde stanbul'dan kaydn karacak olursa, o kayda dayanarak, (nfus kayd) Trkln ispat ederek gelmesi olasl vardr. Bu dnceyle, Emniyet Genel Mdrl'nn... hsan Bey (Cebelibereket) - Kalkandelenlidir, efendim Ferit Bey (Devamla) - Mesela smail Gmlcine bugn devletin dnda kalan bir yerde domutur. Fakat ya stanbul'da bir kayd karsa ve Trk olduunu ispat ederse, Mebusluu nedeniyle Trk uyrukluunu gsterirse ne yaparz? Dolaysyla bu bakmdan Arnavutlarla yaplm andlamamz gereince onlarn bir de hakk hyar vardr. Bir yl sreyle Trk uyruunu kabul edebilirler. Dolaysyla defterin iinde ufak deiikliklerle bu sabah saptadk. Fakat bu henz temizce ekilmekte olduu iin kurulunuza sunamadm. ileri Bakan Ahmet Ferit Bey (Tek), aklamalarn srdrr. Listeye alnacaklar iin rnekler verip, Gmlcine Mebusu smail'in doum yerinin ulusal snrlar dnda olduunu, ama gnn birinde doum yerinin stanbul olduunu gsteren bir kayt getirebileceini, kald ki, Arnavut asll olduunu, Arnavutlarn ise, Lozan Bar Antlamas gerei, bir yl iinde, dilerlerse Trk uyruuna geebileceklerini, bundan ekinildii iin, defter zerinde ufak tefek deiiklikler yapldn ve defterin temize ekilmekte olduunu syler. Milletvekilleri srarla, Defteri grmek isteriz derler. Bakan, Getirteceim der. Aklamalarna yle devam eder:

Eskikitaplarim.com

LOZAN BARI ANTLAMASI'NIN GETRD GENEL AF BLDRS'NE EKLENEN 150'LKLERLE LG L PROTOKOL uras mukarrerdir ki (kararlatrlmtr ki), aff- umumiye (genel affa) ait beyannamenin birinci fkras mer'i (yrrlkte) olmakla beraber, Trkiye Hkmeti fkra-i mezkrede (sz edilen fkrada) istihdaf edilmi olan (amalanan) ksm ehasa (kiilere) dahil bulunan yz elli kiinin Trkiye'ye duhul (girme) ve orada ikametini (oturmasn) men etmek (yasaklamak) hakkn muhafaza eder. Binaenalzalik (bundan tr) Trkiye Hkmeti mevzuubahs olan ehasn (kiilerin) elyem (bugn iin) kendi arazisinde bulunanlar oradan ihra (karma) ve memalik-i ecnebiyedekilerin (yabanc lkelerdekilerin) avdetlerini (dnlerini) men edebilecektir. bu ehasn esamisi (adlar), bugnk tarihi sulh muahedenamesinin mevki-i mer'iyete (yrrle) hini va'znda (konmasnda) Aff- Umum Beyannamesi' nin kendine ait cihete intac zmnnda (gereini yerine getirme srasnda), hkmet-i mezkre tarafndan (sz edilen hkmet) neredilecek (yaynlanacak) olan Aff- Umumi Beyannamesi'ne raptedilecektir (eklenecektir). Bundan maada (baka) uras da mukarrerdir ki (kararlatrlmtr), Trkiye Hkmeti, bu husustaki arzusunu (isteini) izhar eyledii vehiyle (aklad gibi), ehas- mezkrenin (ad geenlerin) Trkiye dahilinde bulunan emlaklerinin (mlklerinin) ve dier emvallerinin (mallarnn) tasfiyesine iptidar eylemelerine karar verdii taktirde, ibu tasfiyeyi kendi hsn rzaariyle (rzalar alnarak) icra etmek zere (yapmak zere) bunlara salifzzikir (nceden sz edilen beyanname tarihinden dokuz aylk bir mhlet (sre) braklacak ve bu mhletin inkzasndan (bitiminden) sonra tasfiye muamelesi Trkiye Hkmeti tarafndan yapld taktirde haslat bitamamiha (elde edilecek gelirin tmyle) ehas- mezkrenin yedlerine (ellerine) teslim olunacaktr. Kezalik uras da mukarrerdir ki Aff- Umumiyeye mteallik (ilikin) beyannamenin birinci bendinde mnderi (iinde yer alan) hibir kayt (snrlama) Yunan Hkmeti'nin, Yunanistan'la Trkiye arasndaki muhasemal (dmanlk) esnasnda vezaif-i askeriyelerince

Eskikitaplarim.com

(asker grevlerince) kusur tekil edilen esbabdan (nedenlerden) dolay kendi ordusuna mensup bulunan veya mensup olmu olan gayri mslim tebasn takip etmek hakkm ihll etmeyecektir. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan'da tanzim edilmitir. mzalar..............

...imdi syledim, getirtiyorum. imdi yksek kurulunuza sunarm. Bir 150'lik defter var, bir de 300'lk defter var, bir de uyrukluktan drdklerimize ait defter var, bir de 600'lk defterimiz vardr (Milletvekilleri glrler) Efendim, bu cetveller toplam 600'dr. Fakat, 600' biz ancak 150 kiilik listenin iine sokmak zorundayz. ileri Bakan, Meclis Genel Kurulu'na gizli oturumda sorar: Bu listeyi okuyalm m, yoksa bir komisyon kurup orada m inceletelim? Topu hsan Bey, sz alp yle der : Sayn arkadalar, son ulusal direni nedeniyle, ihanetleri aa kanlarn vatan dna karlmas sz konusu olduu zaman ok doaldr ki, bunlarn says 500'de, 600'de, 1000'de kalacak kadar deildir. oktur. Bendenizce, mademki Lozan'da yaplan anlamada ya da kararda 150 kiilik bir liste olarak kabul ettirilmi, bunlarn iersine hem ihanetleri gerekleen, hem de gelecekte srekli kendilerinden ihanet beklenen adamlardan oluacak bir liste dzenlemek gerekir. Biz, vatan dna atarken, daha ok intikam duygusuyla dolu deiliz. Eer ktlk yapm olanlarn tmn snr d etmek gerekirse, hepimiz adlar syleyelim, bini, drt bini bulur. Mademki, 150 kii kadar adam karacaz, bu 150 kiinin karlmasnda, gelecekte kendisinden daha ok fenalk gelebilecek olanlar ayrmak gerekir. Bendeniz, unu belirteyim ki, soruturdum. Mesel bir tanesini biliyorum ki, o deftere girmemitir. O da skdar Mutasarrf Ziver. (Lanet sesleri). Kendisi'nde hayata sahip olduka, yani nefes aldka kesinlikle Trkiye'nin, kesinlikle Cumhuriyetin, kesinlikle Ulusal Kurtulu'un amansz dmandr. Bu, skdar Mutasarrf imi de, kabineye dahil deildir de, falan bilmem neye dahil deildir, derseniz hainleri brakrz. Bunu listeden karrz, derseniz byk hata etmi olursunuz.

Eskikitaplarim.com

hsan Bey'in bu szleri ve uyars zerine Zonguldak Milletvekili Tunal hsan Bey, oturduu yerden barr: O bitmitir hsan Bey, rktr o, rk! hsan Bey konumasn srdrr: Hayr efendim, bitmemitir. Soruturunuz, eer skdar Mutasarrf Ziver'in Trkiye'de durmas iin ufak bir zan hsl olursa kalsn. Sonradan Bursa Valisi olan Ziver'dir. Onun iin Sayn ileri Bakan'ndan ok rica ediyoruz. Ne olursa olsun, bu 150 kiilik listeye bu da girsin. skdar Mutasarrf Ziver de girsin. TARTIMA BALIYOR Topu hsan Bey'in bu szleri, Meclis 'in gizli oturumunda sonu kolay gelmez bir tartmaya dnr. Aydn Milletvekili Mazhar Bey, (Dr. Mazhar Germen) sz alp, listenin byle, kii kii tartlmasnn ve yeni adlar nerilmesinin konuyu bir kmaza srkleyeceini anlatr. Bakanlar Kurulu'nun saptad listenin deitirilmemesi gerektiini, yoksa saylacak adamlarn adlarnn toplamnn binleri aacan syler. Listenin olduu gibi onaylanmasn nerir. Efendim, hsan Beyefendi'nin isteine bendeniz de katlmak isterim. Ziver Bey adnda biri vardr ki di, alak bir adamdr. Hi kuku yok ki, O 600'lk veya 300'lk defterin iindedir. Yani 150'ye kacak bir adam gzkmemitir. imdi baka birini kartrz, onun yerine Ziver Bey'i koyarz. Hibir engel yok... Sonra konumasn yle srdrr: Yalnz baylar, Bakanlar Kurulu vard kararda unu dnd: Dedi ki, bir adam yle bir alaklk yapm, bir teki de byle. Fakat berikinin bugn ayn kudrette olarak ayn alakl yapabilmesi olanak ve olasl yok gibidir. Fakat, teki, ayn alakl yapabilmek iin bugn ayn g ve kuvvetlerle donatlmtr ve rgtldr. Bu noktay yalnz gemii gznnde bulundurarak deil, gelecek bakmndan da dnmek gerekir. rnein ,bugn Balkesir hapishanelerinde 42 tane tutuklu vardr. Vatana ihanet suuyla idama mahkmdurlar, duruyorlar. Bu adamlar o zamanki ete almalar srasnda ve ballklar, ilgileri nedeniyle bugn yine lke iinde her trl kkrtma ve eylemi yapmaya hazr ve yeteneklidirler. Bugn de, yarn da byledirler. Dolaysyla biz, byk bir zorunluluk karsnda kaldk, bu bakmdan Ziver Bey (listeye)

Eskikitaplarim.com

konulamad. Eer isterseniz, onlardan bir tanesini karrz, izeriz, Ziver Bey'i sokarz. (Hayr sesleri). Szlerim bu kadardr ve bu bakmdan baka trl yapmak ve hepsini koyabilmek olana yoktur. Sonra gene tartmalar balar. Ali uuri Bey, Hseyin Hsn Efendi, Tunal Hilmi Bey, Mazhar Bey, Dr. Mustafa Bey, Ahmet Sreya Bey, Akoraolu Yusuf Bey, Hac Bekir Efendi, ileri Bakan'n, Listenin dzenlenmesinde hangi lleri esas aldnz? diye sktrrlar. Prensip nedir? diye srarla sorarlar. Ahmet Ferit Bey'in sabr taar, yle der: Efendim, prensip diye ne istiyorsunuz? Hain, Hain... Ne prensibi? Yalnz hainliin yn ve tr bakmndan ancak bir snflandrma yaplabilir. Yoksa prensip nedir? Oysa, bir hukuk profesr olan Akoraolu Yusuf Bey, ak seik sormak ve sylemektedir, prensipten ne anladn. Daha nce yle demitir: Efendiler, sanyorum ki, hergn defa krsye gelerek zamannz harcayan arkadalarnzdan deilim. (Bravo sesleri, glmeler). Krk ylda bir kmm. Belki makul bir sz syleyeceim .urada pek tanmadm ve kendilerine dnce asndan hi kar kmadm arkadalar da ayak patrds yapyorlar. Nedenini anlamyorum. imdi sanyorum ki, grevlerimizden en nemlilerinden birisini, yalnz aklmzla deil, vicdan ve kalbimizle ilgili her grevi yapmak zere bulunuyoruz Dolaysyla bu konuda pek fazla acele... (Bu srada (konuan kiiyi dinlemek istemeyenler, kendi aralarnda yksek sesle konumaktadrlar. Akoraolu, onlara doru seslenerek): Efendim, msade buyurur musunuz? Yoksa Bakanlar Kurulu mu toplant halinde. (Glmeler) Millet Meclisi, eitli grevlerinden birini, sanyorum ki u anda yarg grevini yapyor. Ve yle bir karar verecektir ki, bu karar sonunda Trkiye'de bulunan ve eskiden Osmanl saltanat uyruunda bulunan ve ilerinden bazlar, zlerek sylyorum, birou Trk olan baz kiileri, Trkiye Cumhuriyeti vatandalndan kovacaz. Sanyorum ki, herhangi bir adam iin verilecek kararlarn en arn vereceiz. Liste abuk gelsin, nk karnmz a, akam yakn, iftara yetieceiz, gr ve dn geerli olamaz. Bu konuda nce kiiler gelmeden, prensipleri hukuk bir biimde saptamak gerekir. ileri Bakan biraz genel olarak... (O srada yksek

Eskikitaplarim.com

sesle konumakta olan Recep Bey'e (Peker) dnerek, 'Biraz msaade eder misiniz, szm iitilsin' dedikten sonra) Ve biraz ak olmayarak sylediler. Fakat ben istiyorum ki, daha adlar okunmadan nce, hkmet adna bu 150 kiiyi hangi prensiplere dayanarak ayrm olduklarn belirli hukuk ve ak dayanaklaryla sylesin, l, 2, 3, 4, 5 yazalm. Prensipler bu biimde belirdikten sonra, bize hkmet tarafndan gnderilmi olan u sulularn, hkmllerin ya da sanklarn hakknda bir jri niteliiyle bir karar vereceiz. Diyorlar ki, unlar kovulacak, kartlacak. Fakat adlar gelmeden evvel prensip tartmas gerek. O prensiplerde hata varsa, noksan varsa onu tamamlayalm, deitirelim ya da dzeltelim de ondan sonra adlar listesi gelir, okunur. Akoraolu Yusuf Bey'e, ii uzatt, adlarn bir an nce okunmasna engel oldu diye, Meclis'in byk ounluu kar kmakta, ileri Bakan Ferit Bey de, prensip saptanmas konusundaki direnmesinde srarl grndnden, sert cevaplar vermektedir. Satamalar srerken, Yusuf Bey zetle yle der: ... Burada bir takm kimseleri milliyetten kovacaz. Acele etmeyiniz. Ben de iinizden oy verecek biri sfat ile sylyorum. Hibirisi hakknda ak bilgim yoktur. Prensipler belirlersek, ola ki, iinizden biri adlar grdnde der ki, filandan daha fazla bu listeye girmeyi hak ediyor, ama onun yerine koyabiliriz. Onun iin nce prensipleri saptayalm. nk ok veballi, vicdanmz zerinde daima bizi rahatsz edecek bir oy vermekle ykml bulunuyoruz. Ne var ki, o gn o saatlerde Meclis Genel Kurulu'nun prensip, hukuk kurallar gibi sorunlarla urama sabr yoktur. Bir an nce, kimlerin 150'likler listesine girdiini renmek istemektedirler. HAN HANDR!... PRENSB NE? Akoraolu Yusuf Beyin adlarn tartlmasndan nce iin kurallarnn saptanmas gerektii yolundaki direnii krldktan sonra Meclis gizli oturumunda ileri Bakan Ferit Bey, nne gelmi 150'likler taslak listesi hakknda bilgi vermeyi srdrp, yle der: Efendim ite 150'lik liste... te 300'lk liste... te 600'lk liste... Yusuf Beyefendi bir prensipten sz ettiler. Dediler ki, prensipleri koyalm. Demincek, yksek kurulunuza belirttiim gibi, biz de adlar

Eskikitaplarim.com

yle karmakark yapmadk. Biz de kendimizce bir prensip yaptk. Yaptmz defterde u biimde saptadk. nce, kaak Vahideddin'in yanndakiler. Birer birer adlarn syleyeceim. Ancak Yusuf Beyefendiyi inandrma, rahatlatmak iin nce prensiplerden sz edeceiz. Sznn tam burasnda Akoraolu sz atar, yalnz beni deil der. Ferit Bey sinirlenmitir, ite bu noktada: Efendim, prensip diye ne istiyorsunuz"? Hain, Hain! Ne prensibi? Yalnz ihanetin yol ve tr bakmndan ancak bir snflandrma olur, yoksa prensip nedir? der. Akoraolu, bu sert ve ters k karsnda, Kaak Vahideddin'in yanndakiler haindir deyince bu kere de oturumu yneten Bakan Fethi Bey (Okyar) kzar. Demin zataliniz, ikyet ediyordunuz der. Yusuf Akoraolu: Hakknz var Reis Bey demekten baka kar yol bulamaz. Ferit Bey konumasn srdrr: Efendim, demin sylemi olduum gibi, Sevr Andlamasn kabul ve imza eden Hkmet... Sevr Andlamasn Paris'te imza eden delegeler kurulu... Sonra Kuvay nzibatiye... Sonra erkez Ethem ve avenesi (yandalar)... zmir erkez Kongresine delege olarak katlanlar... Vatan ihanetinde bulunan asker ve memurlar... Vatan ihaneti ile sank olan polis ileri gelenleri... Hain gazeteciler... Sonra vatan ihanetinde bulunan dier kiiler, (Hangi kiiler sesleri). Canm efendim, okuyunca anlalr. Ekya ve benzerleri... Bilmem baka prensip istiyor musunuz? Bu, bundan ibarettir. ileri Bakan, szn burasnda ekler: Yalnz imdi Bakanlar Kurulunun kararna dayanarak ben baz noktalarda prensibin baz ynlerinden sapldn syleyeceim. O da udur ki, sylemitim, alt yz, yz elliye indiriyoruz. Bunu yz elliye indirirken daima bugnk durumdaki zararl ile gelecekte zararly karlatrp gelecekte de zararl olacaa ncelik tanyoruz. Milletvekilleri sorarlar: Kuvay nzibatiyeyi desteklemek iin fetva veren mftler de bu listeye dahil mi? Bakan yant verir: Var efendim var, alt yzn iinde hepsi var, okuyunuz. Hangisini isterseniz yz ellilik defterden birini karn oraya koyun.

Eskikitaplarim.com

Sonra Ferit Bey, liste zerinden aklamalarna devam eder: imdi efendim, Kuvay nzibatiye denince, Kuvay inzibatiye'nin temene kadar efrad (kimseleri, erleri) vardr. Tabii bunlar listeye giremez. Sevr Andlamasn imza edenler ve Hkmette bulunanlar, Takvimi Vekayiden (olaylarn takvimi adl devlet gnl) karlm sayya gre unlardr: Sadrazam Damat Ferit, eyhlislam Mustafa Sabri, hkmette olup da 150'lik listeye alnmayanlar syleyeceim. Dileri ve Savunma Bakan yine Damat Ferit'mi. Cehenneme gitti. (Damat Ferit, listenin dzenlenmesinden ok nce 6 Ekim 1923'de lmtr). Bu nedenle listede yok. Denizcilik Bakan Krt Hamdi, bu var. ileri Bakan Reit Mmtaz Paa, stanbul'a, geliine kadar Ticaret ve Tarm Bakan Cemal Bey idare etmi aada iki tane daha okuyacam. Defterde sandalye vermek olana bulunmadndan (listeye alnamadn belirtmek istiyor) Bakanlar Kurulu buna karar verdi. Sonra Adalet Bakan Ali Rt, bilirsiniz ki bu alak herif, Yunan ordular hareket ederken Bu ordu bizim ordumuzdur demi. Maliye Bakanln mstear idare edecektir demiler. Bir Maliye mstear varm, armlar, Gel, Maliye Bakan ol demiler. O demi ki Vallahi 'ben bu iten anlamam, vekaleten idare ederim demi. imdi bunu koymadk. FERDUN FKR BEY (Dersim) Reat Bey mi? FERT BEY (Ktahya) Evet koyalm m? (Kimdir o sesleri) Reat Bey'dir, bunu koyalm m? KR BEY (zmir) Sormayn, sormayn. FERT BEY (Devamla) Bayndrlk Bakan, Adalet Dairesi Bakan bir Zeki Paa varm. Meahiri Mehuleden... (Bilinmeyen nllerden) (Glmeler).. Bunu koymadk. Ticaret, Tarm Bakan, eski ileri Bakan Artin Cemal, koyduk tabii. Eitim Bakan Hadi Paa iin, bu ayni zamanda Sevr Andlamasn imzalayan bir bakandr. Bu girmitir. Ferit Hilmi Paa varm. Diyorlar ki, bu nl bir herifmi, tanmyorum. Sonra Dantay Bakan Rza Tevfik Bey, hem Sevr'de var, hem hkmette, bunu da koyduk. Hatta dndk, bunun iin birey yapabiliriz dedik. Kendisi bu gnlerde Eerria (rdn) Hkmetinde bir memuriyet alm olduundan dolay uyrukluktan karlabilir, birey yaplabilir. Uyrukluktan karma meselesi vardr, bu biimde yaplabilir. Fakat 150'lik listenin iinde herhalde Sevr imzalam,

Eskikitaplarim.com

hkmette bulunmu adamlarn yer almas herhalde dorudur ve gereklidir. Deil mi efendim? (Doru sesleri). Gene Ferit Bey bilgi vermeyi srdrr : Sonra efendiler, bu yolda demek ki Sevri imzalayanlar, Kuvay nzibatiyeyi yapan Bakanlar Kurulunu saptadk. Bunlar millete ve devlete ihanet etmilerdir, ilerinden baz adlar koymadk. sterseniz, bazlarn karr onlar koruz. Demek ki, prensip bakmndan kar k yok, zorunluluk bakmndan da... imdi efendim, okuyaym, dinleyiniz, hatrnza gelenleri iaret buyurunuz. (150'lik liste mi? sesleri) Evet efendim 150'lik liste. Bir kere kaak Vahideddin'in adamlar, kendisi yok. Yaveri Has (zel Yaver) Kiraz Hamdi, Hademei Hassa Kumandan (zel uaklar komutan) erkez Zeki, u anda da yanndadr. (Kayndr sesleri) Hazinei Hassa Mfettilerinden (zel Hazine Mfettilerinden) aban Aa, Ttnc Ba kr, en gvendii adamdr ve Vahideddin onun isteiyle hareket eder. Serkarin Yaver Paa (Ba Mabeyinci, zaten idama mahkmdur. (Ne Paa sesleri). Yaver Paa efendim. Yaverlerden Erkan Harp Miralay (kurmay albay) Tahir Bey, bu da eylemci bir adamdr, adamdr. Yani bugn eylemdedir. Eylem o demektir. Sevr Andlamasn imza eden Hkmet yelerinden eski eyhlislam Mustafa Sabri, (adamlar bu kadar m? sesleri), yz elli kiinin iinde adamlarna bu kadar yer dt. Mustafa Sabri'den sonra eski Adalet Bakan Ali Rt, Ticaret ve Tarm Bakan Cemal... Efendim bu, stanbul'da tutukludur. Yarglanmaktadr. Fakat, mahkemesine bildirdim. Mahkemeden Ali Galip gibi karsa, o dakika bana haber veriniz ataym dedim. Artin Cemal denilen herif... (Konya eski valisi sesleri) Dr. FKRET BEY (Erturul) Sekiz yz bin ermeniyi kestik diyen adam. FERT BEY (Devamla) Artin adn yazarsak, iyi olmaz sanrm. Ciddiyetten kar. Denizcilik Bakan Krt Hamdi, bilirsiniz bunun bir de kardei vardr. Ad Tribor Halil'dir, stanbul'da byk bir ey yapmtr. Bu da bu yoldan byk eylem gsterenlerdendir. sterseniz bu Krt adn kaldralm. Hamdi Paa diyelim. (Hayr Hayr sesleri). (Cakac Hamdi, lakab byledir, sesleri). Sevr Andlamasn imzalayan delegeler kurulu: Hadi Paa, Rza Tevfik, Reat ve Halis

Eskikitaplarim.com

Beyefendiler, Avrupann gznde, gidip bu anlamay imza ettikleri iin, bunlar Avrupa'nn bildii adamlardr. Ve Sevr andlamasnn yazlmas bakmndan bunlar kesinlikle burada saklamak gerekir. Emniyet Genel Mdrlmz, bunlar buradan vatandalktan karlacaklar listesine koymutur, fakat bendeniz buna taraftar deilim. Msade buyurursanz bunu burada brakalm. Kuvay nzibatiye Bakumandan ve eski Savunma Bakan Sleyman efik, Kuvay nzibatiye Erkan Harbiye Reisi (Kurmay bakan) Miralay Refik Ahmet, kaaktr. Bulgaristandadr ve hl eylemdedir. Kuvay nzibatiye mitralyz (makinal tfek) kumandan ve damadn damad Tark Mmtaz, ilk Nigehban oluturanlardandr. Kuvay nzibatiye kumandanlarndan Ali Nadir Paa, zmiri brakan. YUNAN BAYRAINI PEN HAN!.. 150'likler listesinde yer alanlar Meclis krssnde aklamay srdren ileri Bakan Ahmet Ferit Bey, listeden okumakta olduu adlan sayarken; Kuvay nzibatiye Kumandanlarndan Ali Nadir Paa, zmir'i brakan deyince, Erturul (Bursa) Milletvekili Dr. Fikret Bey yerinden barr : Yunan bayran pen, Yunan bayran!.. Ferit Bey, listeyi aklamaya devam eder: Kuvay nzibatiye kurmayndan Binba Asm, bu da kaaklarn iindedir. Bunun da nemli bir rol oynad Emniyet Genel Mdrl kaytlarnda yazldr. (Nasl? sesleri) Yani, teredddnz varsa iaret edelim karalm. (Hayr, Hayr! sesleri) Kuvay nzibatiye yelerinden ve Krt Mustafa Divan Harbinden Kaymakam (yarbay) Fettah, Ethem ve yandalar... HASAN BEY (Cebelibereket) Ferit Beyefendi, Binba opur Hakk yok mu? FERT BEY (Devamla) Burada yoktur. htimal teki defterlerde vardr. Eer nemli bir adamsa deftere yazalm. Dr. FKRET BEY (Erturul) Fettah'tan daha esnadr. (iren, aalk). FERT BEY (Devamla) Efendim, imdi opur Hakky isterseniz, buraya yazalm.

Eskikitaplarim.com

AL RIZA BEY (stanbul) opur Hakk mutlaka yazlmaldr. Gereklidir. FERT BEY (Devamla) ncelemede karr koruz. AL SAP BEY (Kozan) sterseniz Asm Bey'in yerine konulsun (Bir kere okunsun, sesleri). FERT BEY (Devamla) Efendim, erkez Ethem ve biraderi Tevfik, Reit ve Kuuba E refin biraderi Hac Salih, gnmzde hl eylemdedir. BR SES Nerededir? FERT BEY (Devamla) Beyruttadr. zmirli Akhisar Kumandan Kk Ethem. HAMDULLAH SUPH BEY (stanbul) Efendim, msade buyurur musunuz, bir soru soracam. Hac Salih adnda bir gezgin tanyoruz ve bugn, Anadolu direnii boyunca Krdistan'da bulundu, ayni kii midir? FERT BEY (Devamla) Tabii efendim. HAMDULLAH SUPH BEY (stanbul) Niin tabiidir, geldikten sonra birey mi yapt? FERT BEY (Devamla) Odur efendim. Dr. FKRET BEY (Erturul) Bugn Ethemin kurmay bakandr. SADIK BEY (Karahisar Sahip) Kk Ethem geberdi. FERT BEY (Devamla). Hayr efendim sadr. Dzceli Mehmet Olu Sami, bu da kaaktr, Ethemin yaveri imi ve gnmzde de eylemdedir. NECAT BEY (zmir) Yzba Sami. FERT BEY (Devamla) Evet Yzba Sami. erkez Halil ibrahim. HULUS BEY (Karesi) erkez deildir efendim. Dr. FKRET BEY (Erturul) Belki bakasdr. FERT BEY (Devamla) Efendim Yunanllarla ibirlii yapm ve Balkesirli efik Beyi ldrmek amacyla Buzcu Halid Bey'i ldrmtr ve bir ok rezalette bulunmutur. Susurluktan Demir Kapl Hac Ahmed, bu kuruculardandr. AL UUR BEY (Karesi) Hem kurucu hem de ngilizlerle nemli ilikileri vardr. Hl da rgtlk yapyorlar. FERT BEY (Devamla) Eski Bursa Komiseri Dzceli Mustafa bu da kaak ve Ethemin eli aya olan bir kimsedir.

Eskikitaplarim.com

Bundan sonra erkez Kongresine delege olarak katlanlar : Hendek ilesinin Snbll kynden Ba Osman. (Nasl? sesleri). Bu, Ba ahalisindendir. Gnmzde de izlediimiz, ardnda olduumuz ekiyann ierisinde adamlar vardr. Bu nl bir aile addr REFK BEY (Konya) Bu aile yerlerinde oturuyorlar m? FERT BEY (Devamla) Hayr efendim. Sonra zmit eski mutasarrf brahim Hakk. (O mhimdir, sesleri) Berao Sait Zevzek Tahir kynden irin Bey. Bunlar zaten idama mahkmdurlar. AL UUR BEY (Karesi) Berao Sait nerenin delegesidir? FERT BEY (Devamla) Bandrma delegesi. Ske Erelisinin Tekeli kynden Koca merolu Hseyin Bey, Kamutanbey kynden Ba Kamil. aml Ahmet Nuri, Hamed Ahmet, Mahan Ali, ki bunlar imdi Yunanistan'da ve eylemdediler. Klp Bakan ve zmir delegesi Harunrreit, Sefer Hoca. Bu Eskiehirli... Kirmasti'nin Kara Orman kynden Hac Osmanolu Abdlkerim ki, gnmzde de eylemde olanlardandr. Bigal Nuri Bey olu sa, Adapazarnn ahinbey Kynden Kzm. Bunlar, arkadamzn dedii gibi Vahideddin'in adamlarndan daha ok ve fakat rolleri budur. Gnenin... kynden Lampat Yakup, bunlar adlarn hep Rumca anarlar. Bildirilerini grseniz, rezaletin, alakln derecesidir. REFK BEY (Konya) Velinimetime kar mkafat. FERT BEY (Devamla) Sonra efendim, Kombat Hafz Sait. Bunlar idama mahkmdur ve bugn Balkesir'de tutukludur. BR SES Ne iin idam edilmiyor? FERT BEY (Devamla) dam etmemek Lozan Andlamasnn gereidir. Takip edilmeyecektir ve bugn brakacaz. (Grltler, anlalmyor, sesleri). FERDUN FKR BEY (Dersim) Gizli, gizli... FERT BEY (Devamla) Gnen'in Glbeler kynden Binba erkez Ahmet Mehmet Bey, Yazarn Sait; zmir'de dava vekili idi. Bir de Halok Korrabat Sami adnda birisi var. Fakat bu herif Yunanistan'da bir hizmet kabul ettii iin uyrukluktan karma cetveline koyuyoruz. Andlamann imzasndan sonraki eyleminden dolay karyoruz. nceki eylemden olsa 600'n de karrz. Andlamann yaplmas ve genel af bildirisinin kabul ettii tarihten sonra yabanc hizmetine girmi olduklar iin. Sonra efendim, sivil ve asker memurlara gelince:

Eskikitaplarim.com

Eski Bursa Valisi Gmlcineli smail Hakk, Konyal Zeynelabidin... REFK BEY (Konya) Hay Allah Raz olsun. FERT BEY (Devamla) Bu, yabanc hizmetinde bulunduu iin vatandalktan karma cetveline koyma olasl vardr. Fakat raz olmazsnz. (Salam olsun, sesleri) Cebelibereket Mutasarrflnda bulunan Fani Zade Mesut, Lider Sadk Bey. sterseniz bunu vatandalktan karma cetveline koyalm. (Hayr, sesleri) Dr. FKRET BEY (Karesi) Sadk Bey, Iskat olmaz (vatandalktan atlmaz) erefi vardr, (alay olarak) FERT BEY (Devamla) Eski Manisa Mutasarrf Giritli Hsn varm, bunu vatandalktan atlma cetveline koyuyoruz. SREYYA BEY (Karesi) Aman efendim, bu Kanbur zzet'ten de aalk bir heriftir. FERT BEY (Devamla) Peki efendim, amma biz bunu vatandalktan karma cetveline koymazsak, zaten hudud dndadr. SREYYA BEY (Karesi) Hayr, cedvelinize karmyorum. Yalnz bilgi sunuyorum. FERT BEY (Devamla) O cedvele girmeden buradan kmyor. Divan Harp Reisi Krt Mustafa... (Krt adn (kaldrnz sesleri). (Nemrut Mustafa, sesleri). KILI AL BEY (Gaziantep) Onu baa yazmak lzmd, Ferit Bey. FERT BEY (Devamla) Efendim, msade buyurursanz, hepsinin erefiyle mtenasip (onuruyla uygun) olarak dzeltiriz. (Glmeler). Bunu da mesel karma cetveline koyma olana vardr. (erefi vardr, sesleri). zmir Telgraf Mdr Hafz Mehmet. (Bu kimdir, sesleri) Efendim bu vatana ihanet etmi ve idama mahkm imi. Zaten birka kiinin kmas gerek. sterseniz bunu iaret edelim. Sonra kmas gerekenlerin iine koyarz... Adapazarl Kaymakam Hain Mustafa... MAZHAR MFT BEY (Denizli) Muavin Ali'nin kardeidir. FERT (BEY (Devamla) Tekfurda (Tekirda) eski Mfts Hafz Ahmet. Eskiehir hapishane eski mdr... Yunanllarn Afyonkarahisar eski Mutasarrf Sabit. karma cetveline koyuyoruz. Franszlarn Ayntap Mutasarrf Celal Kadri, karma cetveline...

Eskikitaplarim.com

BR SES (Teekkr ederiz) FERT BEY (Devamla) zmir Belediye Bakan Hac Hasan Paa. SREYYA BEY (Karesi) O, nerededir? FERT BEY (Devamla) karma cetvelinde. BR SES Memuriyet alm m? FERT BEY (Devamla) Efendim, memuriyet alm veya almam veya almaya eilim gstermi, onu bize brakn. Vatandalktan atacaz Yani 150 kiilie koyamyoruz, ne yapalm? Eski Ayan'dan eski Evkaf Nazr Vasfi Hoca. (l sesleri), Harput eski valisi Ali Galip, zmir Eitim Mdr Halil, bunu da karma cetveline koyacaz. Manyas'n Sus rlk eski telgraf mdr Davut. Bunlarn tm idama mahkmdur. Gnen Eytan Mdr (Yetim Okulu Mdr) erkez Reat... HAMULLAH SUPH BEY (stanbul) Buna erkez diyorsunuz. Davut erkez deil mi? FERT BEY (Devamla) Hayr... Reat... Bursa Vali Vekili Aziz Nuri... NECAT BEY (Bursa) Yalnz Bursa Mfts unutulmu listenin en nemlisidir. FERT BEY (Devamla) Ad ne idi? NECAT BEY (Bursa) mer Fevzi, Vahideddin'den daha melundur. FERT BEY (Devamla) Efendim, Deftere bir de mer Fevzi yazdk. Manyas'n nky bucak mdr Kzm, bunu karabilir miyiz beyler. Asl Balkesirliler bilir, Balkesirli Kazm? AL SURUR BEY (Karesi) karabiliriz. FERT BEY (Devamla) nki bir iki yerin almasn istiyoruz. BR SES opur Hakk ne oldu? FERT BEY (Devamla) opur Hakk'y koyacaz zmir Kad Danman Asm Hoca, eski stanbul Muhafz Mustafa Namk; stanbul Polis Mdrl Birinci ube eski mdr eref, Peter brahim... Gnen'in Keeler kynden Tevfik... Kirmasti'nin rk Kynden Hseyin... Laz brahim Olu Hamdi, smail olu Hseyin, Kirmasti'den Haim olu Hasan Hseyin, aki Davud'un kardei Zekeriya... (iitmiyoruz, sesleri)

Eskikitaplarim.com

Msaade buyurursanz sesim ksld. stirham ederim, bir iki dakika... Trkiye Byk Millet Meclisi gizli oturumunda, 150'likler listesine kimlerin hangi gerekelerle alndn aklamakta olan ileri Bakan Ahmet Ferit Bey'in adlar okumaktan dudaklar ve boaz kuruyunca, Msade buyurursanz sesim ksld, stirham ederim bir - iki dakika... demesinden, soluklanp bir bardak su imesinden sonra, listeyi okuma ii srer. Ferit Bey saymaya devam eder: ... Hisaralt kynden Hatip Mehmet olu Sleyman. Adapazarnn Talgeit kynden Mehmet olu Kazm... Kirmasti'nin rk bucandan Mehmet olu Kazm... Karaormandan Kamil... aki Davud'un kaynbiraderleridir bunlar. Bunlarn tm, Yunanllarla birlikte, silahl olarak kamlardr. Gnmzde de rgtl ve eylemlidirler. Midillidedirler. .. Ayntap'ta Franszlarn gizli haber alma rgtnn efi Hasan Sadk... Bunu vatandalktan karma cetveline koyuyoruz. Tarsuslu Kamil Paazade Sezai (Selami), Tarsuslu Kamil Paazade Kemal... Sleymaniyeli Hakk, ngiliz Hafiyesi mehur Krt Hakk dedikleri... stanbul eski Polis Mdr Tahsin... stanbul eski polis mdr yardmcs Keml. {Tamam sesleri)... anakkale Mutasarrf Mahmut Mahir... Eski Kyl gazetesi Bayazar Ferit. HSEYN HSN EFEND (Isparta) Kemal ikidir. Bu Mdr yardmcs Kemal hangisi? Ispartal Keml mi? FERT BEY (Devamla) stanbul eski polis mdr yardmcs Keml vard. HSEYN HSN EFEND (sparta) Bir de Ispartal Keml vardr. Dr. FKRET BEY (Erturul) Bir de Bayaver Avni Pa a var. FALlH RIFKI BEY (Bolu) Bonak Emin Paa var. (Yazd yazd; sesleri) FERT BEY (Devamla) Gnen'in Balc kynden mer... Gnen'in Balc kynden Topall erif olu brahim, Havustan olu, brahim, Hafz olu brahim, Havustan olu brahim... Keeler kynden Topal mer olu dris... Gnen'den Tercman Salih...

Eskikitaplarim.com

Kei Dere kynden Hseyin Galip, Gnen'in Keeler kynden Abdullah olu Galip... Gnen'in Keeler kynden Abdullah olu Deli Kasm... ileri Bakan, saatlerden beri liste okumaktan iyice yorulmu ve bunalmtr. Kimi adlar tekrar tekrar yeniden okumakta, bazan atlamakta, sonra yeniden ayn adlar deiik biimde okumaktadr. Gizli oturum tutanaklarnda bu durum ak seik grlmektedir. Ama, milletvekilleri sabrszdr, srarla listenin tamamn renmek, kimler eksik braklm grmek ve tamamlamak abasndadrlar. Baz milletvekillerinin oturduklar yerden arada bir soru sormalar, saplamalar yapmalar, sz atmalar da Ferit Bey'i ayrca yormaktadr. Sesinin tonu gittike dmekte ve g duyulmaktadr. Falan ad yeniden okur musunuz, fimekan tekrarlar msnz istekleri durmadan yinelenir. Soru sormak isteyenler pek oktur. Bunlar boyuna parmak kaldrr, sra isterler. Sonunda, oturuma bakanlk eden Fethi Bey dayanamaz, milletvekillerini azarlar: Efendim msaade buyurun... Soru soracaklarn adlarn yazdm, sra ile sorunuz... Sonra sorular balar, ilk soru soranlardan biri Karahisar arki milletvekili Ali Sururi Efendi'dir. Onun derdi, Hrriyet ve tilaf Partisi'nden olup da 150'likler listesinde yer almayanlarladr. Listeye bir sr akiyi koymusunuz, bunlar memlekete gelse ne olur, gelmese ne olur der. Defterinize bakyorum, Hrriyet ve tilfta aza bulunmu, genel sekreterlik yapm ve lkeyi kargaaya srklemi kiiler yoktur. Niin yoktur beyefendi? Ferit Bey, batan verdii gerekeyi yineler Zeynelabidin Hoca oradandr, Vasf Hoca oradandr, aban oradandr, Refik Halit oradandr der. Ama, Isparta Milletvekili Hseyin Hsn Efendi atlr, Salim Paa'nn ad yok der. orum milletvekili smet Bey Genel Sekreter olan Fevzi yok der. Ferit Bey bir kere daha, aresiz kalmtr. yle der: imdi efendim, hatrlarnza bu gibi partilere ye olup da yaptklar cinayetler daha ar olanlar geliyorsa, sylersiniz onu koruz, bakalarn karrz. Ardndan da sorar: Sururi Efendi, kimi neriyor sunuz, yazalm.

Eskikitaplarim.com

Ali Sururi Bey cevap vermez. Bu arada, sz verilmeden konumaya merakl olanlar vardr. Bunlardan biri, Aksaray milletvekili Neet Bey araya girer, Efendim Edirne Valisi Salim Paa ile Merkez Kumandan Emin Paa gibi dorudan doruya Ferit Paann sa eli ve sol eli durumundadr bunlar... Bakan Fethi Bey srasz konuanlar bir kere daha uyarr. Birisi, Uak Belediye Bakan Hulusi de yazlsn der, ileri Bakan yazalm der. Yazlmayanlar niye yazlmad diye sylenmeler balaynca da Ferit Bey: Efendim, imdi arkadalarn sylediklerini birer birer yazyorum. Baknz. opur Hakk, Polis Mdr Halil, mer Fevzi, Polis Mdr Nureddin, Uak Belediye Bakan Hulusi, daha? Hepsini yazarz der. Ergani milletvekili hsan Bey, Seryaver Avni Paa der. Erzurum milletvekili Ziya Efendi, Abdullah Cevdet der, Kozan'l Saip Bey, Antepli Celal Kadri diye direnir. Daha bir hayli ad sralanrken, bakar ki istekler uzuyor, Ferit Bey kald yerden okumay srdrr: Eski stanbul Muhafz Mustafa Namk... stanbul Polis Birinci ube Mdr eskisi eref... zmit Merkez Memuru, Edirne Polis Mdr, Yalova Kaymakam Fuat... Molan Zade Rfat... Ve efendim imdi de gazetecilere geiyoruz; Rfat vatandalktan karlacaklar listesine koyuyoruz der ama, geemez. nk, gene itirazlar balamtr. Olurdu olmazd tartmalar bir sre srer. Bir milletvekili, listede bir iki de divan harp reisi (sk ynetim mahkemesi bakan) bulunsun der, Cebelibereket milletvekili, stikll Mahkemesi Bakanlarndan Topu hsan Bey: Bu bir gelenek olmasn efendim der. Mecliste glmeler olur. ileri Bakan 150'likler listesine girecek gazetecileri sayacaktr ama brakmazlar. Aaolu Ahmet Bey, polis Mdr Halil Beyin de ill ki listeye girmesini ister. Bu adam bizleri ngilizlere teslim etmitir der. Oturum bakan, yeniden yerinden konuanlar dinlemeye arr. Herkes birini teklif ederse, saynn binleri bulacan syler. Ferit Bey yeniden, msaade buyurun bir kere hepsini okuyalm da eksik kalanlar tamamlarz, der, glmeler olur. Sonuta, Ferit Bey (Tek), binbir zorluk iinde 150'likler listesine alnmas kararlatrlan gazetecileri sayar. Hkmetin nerisine gre bunlar, Trke stanbul gazetesi sahibi Sait Molla, zmir'de Msavaat

Eskikitaplarim.com

gazetesi sahibi Hafz brahim, Aydede Gazetesi sahibi Refik Halit, Alemdar Gazetesi'nden Refii Cevat ve Pehlivan Kadri'dir. zmir'de Kyl Gazetesi sahibi Refet de vardr ama, onu vatandalktan karlanlar listesine almlardr. Bir milletvekili sorar : Abdullah Cevdet nerede? Ferit Bey, Ona gelinceye kadar sabah olur der ve listeyi okumay srdrr: Adana'da Ferda Gazetesi sahibi Hilmi... Edirne'de Temin ve Selanik'te Hakikat sahibi Mnr Mustafa... Balkesir'de rat Gazetesi sahibi Sndrgl Ahmet Hulusi... Gene birisi sorar: Fotoraf Ali Sami vard? Sralardan cevap gelir, okundu o okundu... Gizli oturum tutanaklar dikkatlice tarandnda, ileri Bakannn daha nceden Bandrma'da yaynlanan Adalet Gazetesi sahibi Ali Kemal ya da Ali Sami adnda birinin adn syledii grlmez. (Kimi (kaynaklarda bu kiiden Ali Sami, kiminde Ali Kemal diye sz edilir ama, sanrz dorusu Ali Sami olacaktr.) Bu belirsizlikler gsterir ki, Meclisin gizli oturum tutanaklar, ok salkl ve eksiksiz tutulmu tutanaklar deildir. Bu Fotoraf Ali Sami denilen kii, bahriye miralaydr (albay), Abdlhamid dneminde Bahriye Nezaretinde (Deniz bakanlnda) fotoraflk grevi yapm, 31 Mart gericilik ayaklanmasndan sonra Msr'a kam ve orada da fotoraflkla geinmi, ancak 1918 Mondros Brakmndan sonra stanbul'a gelip, Bandrma'daki Adalet Gazetesi'ni karm, Ulusal Kurtulu Savalarna kar ar yazlar yazm, 30 Austos yengisinden sonra Edirne'ye gidip gazetesini bir sre de orada yaynlam ve sonra yurt dna gitmitir. Milletvekilleri, ad okunmam ya da okunduysa da tutanaklara gememi Fotoraf Bahriyeli Ali Sami iin, okundu o okundu diye barrken ileri Bakan, okuyup okumadndan emin olmamal ki; Onu nihayete ey ederiz der. ey etmekten amac; yazmak, eklemek olsa gerektir... ileri Bakan, daha sonra, elindeki listeye bakarak, imdi hyaneti vataniyede (vatan ihanetinde) bulunmu olan teki kiiler ve

Eskikitaplarim.com

ekiyaya geiyoruz Yani vatan hainliinde bulunan ekiyaya geiyoruz der ve okumaya balar. Okuduu adlar, genellikle hi bilinmeyen, duyulmam sradan ekiya adlardr. Bakan, Bunlar batan aa idama mahkmdur diye bilgi verir. Bir blm iin Anzavur etesinden bunlar der. Hepsi idama mahkm ve mevkufturlar {tutukludurlar) der. Arada gene kar klar olur. Denizli milletvekili Mazhar Mfit Bey, bu kadar siyasi kii varken bunlar listeye almaya ne gerek var? diye direnir. Ferit Bey listeyi okumay srdrr... Birisi, bu listeyle hi ilikisi olmayan Bursal Fabrikatr Cemil Bey adn syler. Bakan, bezgin ve skkn, yazdm efendim, yazdm der, gene listeyi okur. Gene kar kmalar olur. Bir milletvekili, Eski anakkale Mutasarrf Mahmut Mahir var da eski ileri bakan Adil Bey niye yok diye diretir. Birisi, O Ayan Meclisinde Kuvay Milliye lyor diye baran adamdr der. Bakan, eer ehemmiyetsiz bir herifse onu buradan karalm derken, bunaktr, bunak sesleri ykselir, birisi, o ok aalk bir adamdr derken daha bir bakas, Adil beyi yakndan tanyanlar onun ne kadar ahmak ve budala olduunu bilirler der, daha bakalar, hayr diye barr ok gayretli bir adamdr, ok alaktr... Herif, ahmak, budala, alak, rezil szckleri bu oturumda bol bol kullanlr. Bakanla milletvekilleri arasnda, unun adn da yazalm bunun da yazalm, hayr yazmayalm, o kymetsiz bir adamdr, hayr ok mhimdir diye pazarlklar olur. Bu arada, Tunal Hilmi Bey birini hatrlar, Mahir Sait nerde Mahir Sait? diye sorar. Bakan Ferit Bey, onu da yazalm der. Yazlr. Adil Beyin ahmak m yoksa budala m olduu, bunayp bunamad yenibatan uzun uzun tartlr... Ardndan, Gnenli Galip diye (birinin listeye girip girmemesi tartlr. Biri onun iin, Allah'n yaratt ve yarataca adamlarn en budala ve ahmadr der. Bir bakas Galip Bey'le Ahmet Hulusi Sndrgl'nn listeden karlmalarn rica edip, bunlar karp bakalarn koyunuz Bu adam sekiz okka etle gezmi olsa arkasna bir kedi bile taklmaz der. Bunlarn yerine Bir Divan Harp Reisi konulmasnda srar eder. Nazm Paa'y koyun der. Bakan Ferit Bey, Nazm Paay tanrsnz deil mi, burnunu silmekten acizdir diye karlk verir. Biri. boynu kalndr diye sze girer. Bir bakas, aciz

Eskikitaplarim.com

ama Divan Harp Reisi der. Ferit Bey, Peki yazdk der, elindeki listeye Nazm Paa da yazlr. Tam o srada birisi, Harput Valisi, Sivas Kongresini basmaya kalkm Ali Galip' hatrlar. Ad onunla birlikte yazlmas gereken, onun kadar aalk olduklarn syledii Bedirhanilerden Halil Rahmi adn verir. Bozok Milletvekili Sleyman Srr Bey, Memleketi kana boyayan apanoullar nerededir? der. Ardardna sralanan adlar, sorular, pazarlklar srerken bir yeterlik nergesi verilir ama, onaylanp red edilir. Milletvekilleri, bu liste zerinde, daha ok konumak, istemektedir. Yemek zaman gemitir. Sonunda, ara verip gece de toplantya devam karar alnr. Ama bu karar yerine getirilemez. Grmeler srer. Bakan, gizli oturuma gece devam edilmesini nerir, nce kabul denir ama, tam o srada Ktahya Milletvekili Recep Bey sze balar. 150'liklerin dnda kalacaklarn ne olaca yolunda grlerini sralar. Ardndan bakalar da sz alp konuurlar. Ortaya, mslman olmayan, ama 150likler listesine girmesi gereken kiilerin adlar atlr. Bunlar bu listeye alnabilir mi, alnamaz m tartmalar balar. Bir ara, bu tartma yle keskinleir ki, Karesi milletvekili (Balkesir) Sreyya Bey, ileri Bakan Ferit Bey'i yalanclkla sular. Sulamann gerisinde, Lozan Bar Andlamasnn gizli protokollerinde, hristiyan uyruklularn cezalandrlp cezalandramayacaklarna ilikin bir hkm var mdr yok mudur sorusu yatmaktadr. Sonunda, 150'likler listesine kesin biimini verme grevini Bakanlar Kurulunun stlenmesi, ancak bu listenin bir kez daha Millet Meclisine gelmesi kararyla oturum kapanr (35). LSTE HAZIRLANDIKTAN SONRA YENDEN MECLSTE Lozan Andlamas gereince genel af yasas kartlmtr; dolaysyla 150'likler listesinin bir an nce saptanmas ve aklanmas gerekmektedir. Yeterince gecikilmitir. Bu nedenle Bakanlar Kurulu, listeyi, Meclisteki grmelerin nda yeniden grp dzenler. Bakanlar Kurulunun hazrlayp son eklini verdii liste 22/23 Nisan 1924 aramba akam, bir kere daha yaplan Millet Meclisi gizli oturumunda ele alnr. Bu kez, yle ilk oturumundaki gibi uzun grmeler olmaz ama, oturum gene de elektrikli geer.

Eskikitaplarim.com

Milletvekilleri, bu listeye alnmayan vatan hainlerinin, alnanlardan ok olduunu, ok daha ar sulu durumundaki baz kiilerin liste dnda brakldn sylerler. nergeler verilir, tartmalar yaplr. Bu kez oturumu yneten Ali Sururi Efendi'dir. Sonuta, listeden ehveni er saylabilecek kiinin adlarnn karlmas ve yerlerine Mutasarrf Osman Nuri, Madanolu Mustafa (36) ve Kyl Gazetesi sahibi Refetin konulmas kaydyla liste ekseriyet-i azime (oy okluu) ile kabul olunur. Kurulu bu listeyi son kez, I Haziran 1924 gn gzden geirip, Mustafa Kemal Paa'nn nerisiyle 150. ad olarak Kyl Gazetesinden Refet'in de listeye katlmasn kararlatrr. Liste bir kararname halinde getirilmitir. Hilmi Uran, 1959 ylnda yaynlad Hatralarm adl kitapta, bu kararnamenin 7 Kanunisani 1340 tarihli( 7 Ocak 1924) 81 numaral Resmi Ceridede (Resmi Gazete) yaynlandn yazmaktaysa da bu tarihte ve sayda bir yanllk olmas gerek mektedir (37). Tarih 7 Haziran 1924 olabilir 81 de Resmi Gazete says deil, kararname says olmaldr. 150'LKLER VE LER BAKANI FERT BEY T.B.M.M. gizli oturumlarnda, Ulusal Kurtulu Savana kar kp vatana ihanet ettikleri gerekesiyle 150'likler listesini hazrlama ve bunu savunma grevini stlenen ileri Bakan Ferit Bey (Tek) 21 Mays 1924 tarihinde yani, 150'likler listesini imzalayamadan Bakanlktan istifa zorunda kalmtr. Gereke ise ilgintir: Ahmet Ferit Bey, 1919 ylnda, Mtareke stanbulunda, Anadoludaki Ulusal direnie ve Mustafa Kemal Paa'ya kar nlemler alma abasndaki Damat Ferit Hkmetinde Nafa Nazrdr. Sadece Nafa Nazr (bayndrlk bakan) olmakla kalmam, 8 Temmuz 1919 tarihinde Damat Ferit Hkmeti adna Mustafa Kemal Paa'nn maiyetindeki Miralay Refet Bey'e (sonradan Paa, Bele) ektii bir telgrafta, Mustafa Kemal'in iddetle aleyhinde bulunmutur. Daha Millet Meclisi gizli oturumlarnda 150'likler konusunun ilk tartmasnn yapld gnlerin ardndan 20 Nisan 1924'de stanbul gazetelerinden Vatan'da, Gnn Meselesi-Ferit Bey balkl bir yaz kmtr. Ahmet Emin (Y alman) tarafndan kaleme alnan bu yazda,

Eskikitaplarim.com

Ferit Bey'le, snr d edilen bir takm ermeni zenginlerinin yeniden yurda gelmelerine arac olduu iin, iddetle atlmaktadr. 28 Nisan tarihli gazetelerde smet Paa Hkmeti'nin ileri Bakan (Dahiliye Vekili) Ahmet Ferit Bey'in, 1919'da Damat Ferit Paa'nn Bayndrlk Bakan (Nafa Nazr) iken ektii ifreli telgraf aklanmtr. Bu telgrafta Ferit Bey yle demektedir: ...Paa meselesine gelince, bu mesele de had ve mzmin bir ekil ald. Paann camilerde halka aleni telkinlerde bulunmasndan dolay ngilizler geri arlmasn istediler. Camilerde telkinlerde bulunmak, siz de takdir edersiniz ki zaten isabetsiz bir harekettir. Bu sebeple kendini geri ardk. Gelmiyor, fena ediyor. nk ngilizler her eyi braktlar, bu noktada srar ediyorlar. Maksat memlekete hizmet etmek ise, Orduda ok kr kendisinden baka kumandan yok deil. Madem ki dn lzumu bir d meselesi halini ald, bakasn vekil brakp dnmeliydi. Bilhassa ngilizler de, dnte kendisine birey yapmayacaklarn resmen vaad ettiler. Bu aklama, ileri Bakan Ferit Bey'i ok zor durumda brakm olmaldr ki, telgrafn aslnda bir parola olduunu iddia ederek, Refet Paa'y da kendisine tank gstermek ister. Buna karlk, Refet Paa tam tersini yaparak, Ferit Bey'i daha zor duruma drr. Der ki, Ferit Bey o zaman, Samsun'un ngilizler tarafndan igaline imkn vermeye urayordu, Milli Mcadelenin de aleyhindeydi... Bu pe peine gelen darbeler sonunda Ferit .Bey, 21 Mays 1924'de bakanlktan ekilmek zorunda kalmtr. Yerine, Recep Bey (Peker), ileri Bakan atanm ve l Haziran tarihli 150'likler kararnamesinin altna imzasn koymutur(38). 150'LKLER LSTES Vahideddinin Maiyeti 1. Yaveri Has Kiraz Hamdi 2. Hademe-i Hassa Kumandan Zeki 3. Hazine-i Hassa mfettilerinden Kayserili aban Aa 4. Ttncba kr 5. Serkarin Yaver

Eskikitaplarim.com

6. Yaverandan Erkn- Harp Miralay Tahir 7. Seryaver Avni 8. Esbak Hazine-i Hassa Mdr ve Defter-i Hakani Emini Refik Kuvve-i nzibatiye'ye Dahil Kabine Azalar 9. Esbak eyhlislm Mustafa Sabri 10. Adliye Nazr esbak Ali Rd 11. Ziraat ve Ticaret Nazr esbak Cemal (Artin) 12. Bahriye Nazr esbak Cakac Hamdi (Paa) 13. Maarif Nazr esbak Rumbeyolu Fahreddin 14. Esbak Ziraat ve Ticaret Nazr Kzlhanerli Remzi Sevr M uahedesini mzalayan Heyet-i M urahhasa 15. Maarif Nazr esbak Hadi (Paa) 16. Ayandan ray Devlet Reisi esbak Rza Tevfik (Blkba) 17. Bern Sefiri esbak Reat Halis Kuvve-i nzibatiye'ye Dahil O lanlar 18. Kuvve-i nzibatiye Bakumandan Sleyman efik (Paa) 19. Yaveri svari Yzbas Bulgar namyla maruf Tahsin 20. Kuvve-i nzibatiye Erkn- Harbiye Reisi Miralay Ahmet Refik 21. Kuvve-i nzibatiye Mitralyz Kumandan ve Damat Ferit'in yaveri Tark Mmtaz 22. Kuvve-i nzibatiye Kumandanlarndan zmir Kolordusu Kumandan Ali Nadir (Paa) 23. Kuvve-i nzibatiye mensubininden ve Nemrut Mustafa Divan Harbinden Kaymakam Fettah 24. Kuvve-i nzibatiye mensubininden opur Hakk Mlkiye ve Askeriyeden 25. 26. 27. 28. Esbak Bursa Valisi Gmlcineli smail Ayndan Konyal Zeynelabidin Cebelibereket Mutasarrf esbak Fanizade Mes'ut Hrriyet ve tilaf Frkas Lideri Miralay Sadk

Eskikitaplarim.com

29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56.

Malatya Mutasarrf esbak Bedirhani Halil Rahmi Esbak Manisa Mutasarrf Giritli Hsn Esbak Divan- Harp Reisi Nemrud Mustafa (Paa) Uak Belediye Reisi Hulusi Adapazar Kaymakam esbak Hain Mustafa Tekirda Mfti-i esbak Hafz Ahmet Afyonkarahisar Mutasarrf esbak Sabit Gaziantep Mutasarrflnda bulunmu Celal Kadri Hrriyet ve tilaf Ktibiumumisi Adanal Zeynelabidin Mlga Ayandan Evkaf Nazr esbak Vasfi Hoca Harput Vali Vekili esbak Ali Galip Sabk Bursa Mfts mer Fevzi zmir Kad maviri sabk Ahmet Asm Esbak stanbul Muhafz Natk Dahiliye Nazr esbak Ayandan Adil Dahiliye Nazr esbak Ayandan Mehmet Ali Esbak Edirne Valisi ve ehremini vekili Salim (mirimiran) Ktahya'da Yunanllara Mutasarrflk eden Hoca Rasihzade brahim Adana'da Vekillik eden Abdurrahman Karahisararki Mebusu esbak mer Fevzi kenceci Namyla maruf Mlazm Adil kenceci Namyla maruf Mlazim Refik Esbak Krkaa Kaymakam erif Esbak anakkale Mutasarrf Mahmut Mahir stanbul Merkez Kumandan esbak Emin Kilis'te 'kaymakamlk eden Sadullah Sami Esbak Dahiliye Nezareti Davavekili ve Bolu Mutasarrf Osman Nuri

Ethem ve Avanesi 57. 58. 59. 60. 61. 62. erkez Ethem Ethem'in biraderi Reit Ethem'in biraderi Tevfik Kuuba Eref Kuuba Erefin biraderi Hac Sami zmirli sabk Akhisar Kumandan Yzb. Kk Ethem

Eskikitaplarim.com

63. Dzceli Mehmet olu Sami 64. Burhaniyeli Halil brahim 65. Susurluk'tan Demirkapl Hac Ahmet erkez Kongresine M urahhas O larak tirak Edenler 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 82. 83. Hendek (kazasnn Smbll karyesinden Ba Osman zmir Mutasarrf esbak, brahim Hakk Beraev Sait Berzek Tahir Adapazar'nn Harmantepe karyesinden Maan irin Ske Erelisi'nin Teke karyesinden Koca mer olu Hseyin Adapazar'nn Talustanbey kynden Ba Kamil Hamte Ahmet Maan Ali Kirmastinin Karaosman karyesinden Harunreit Eskiehirli Hzr Hoca Bigali Nuri Bey olu sa Adapazar'nn ahinbey karyesinden Kzm Gnen'in tuzak karyesinden Lampat Yakup Gnenin Bayrami karyesinden Kumpat Hafz Sait zmir'de davavekili Sait aml Ahmet Nuri

Polisler 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. Esbak stanbul Polis Mdr Tahsin Esbak stanbul Polis Mdr Muavini Kemal Emniyetiumumiye Mdr Muavini Ispartal Kemal Esbak stanbul Polis Mdriyeti Birinci Ksm Bamemuru Hafz Sait Esbak stanbul Polis Mdriyeti Birinci ube Mdr eref Sabk Arnavutky Merkez Memuru Hac Kemal Sabk Polis Bamemurlanndan Namk ili Komiseri Nedim zmir Merkez memuru, Edirne Polis Mdr ve Yalova Kaymakam Fuat Adana'da Polis Mdrl eden Yolgeenli Yusuf

Eskikitaplarim.com

94. Unkapan Merkez Memuru sabk Sakall Cemil 95. Bykdere Merkez Memuru sabk Mazlum 96. Sabk Beyolu kinci Komiseri Fuat Gazeteciler 97. Serbesti Gazetesi sahibi Hrriyet ve tilaf azasndan Mevlnzade Rfat 98. Trke stanbul gazetesi sahibi Sait Molla 99. zmir'de Msavat gazetesi sahibi ve eski muharriri, Darlhikmet azas zmirli Hafz smail 100. Aydede gazetesi sahibi ve Posta Telgraf Mdr-i Umum esbak Refik Halit 101. Bandrma Adalet gazetesi sahibi Bahriyeli Ali Kemal 102. Edirne'de Teemin ve Elyevm, Selnik'te Hakikat gazeteleri sahibi Neyir Mustafa 103. Eski Kyl gazetesi muharriri Ferit 104. Alemdar gazetesi sahibi Refi Cevat 105. Alemdar gazetesi sahibi Pehlivan Kadri 106. Adana'da Ferda gazetesi sahibi Fanizade Ali lmi 107. Balkesir'de rad gazetesi sahiplerinden Trabzonlu mer Fevzi 108. Halep'te Doru Yol gazetesi sahibi Hasan Sadk 109. Kyl gazetesi sahip ve mdr zmirli Refet Dier Ehas 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. Tarsuslu Kamil Paazade Selami Tarsuslu Kamil Paazade Kemal Sleymaniyeli Krt Hakk Mustafa Sabri Hoca'nn olu brahim Sabri Fabrikatr Bursal Cemil ngiliz casusu mehur erkez Ragp Fransz zabitlii yapan Hainli Kazak Hasan Ekya Reisi Sngl Davut Binba erkez Bekir Bursal Fabrikatr Cemil'in kaynbiraderi Necip zmir sabk Umur-u Islmiye Mfettii Ahmet Hulusi

Eskikitaplarim.com

121. Uak'ta Madanolu Mustafa 122. Gnen'in Tuzak karyesinden Yusuf olu Remzi 123. Gnen Bayrami karyesinden Hac Kasm olu Zht 124. Gnen Balc karyesinden Kocagzn Osman olu afcir 125. Gnen Muratlar karyesinden Ko Mehmetolu Ko Ali 126. Gnen'in Ayvack karyesinden Mehmet olu Aziz 127. Gnen Keeler karyesinden Bacl Ahmet olu Osman 128. Susurluk Yldz karyesinden Molla Sleymanolu zzet 129. Gnen'in Muratlar karyesinden Hseyin olu Kzm 130. Gnen'in Balc karyesinden Bekir olu Arap Mahmut 131. Gnen'in Rstem karyesinden Gardiyan Yusuf 132. Gnen'in Balc karyesinden mer olu Eyp 133. Gnen'in Keeler karyesinden Talustan olu brahim avu 134. Gnen'in Balc karyesinden Topall erif olu brahim 135. Gnen'in Keeler karyesinden Topal mer olu Idris 136. Manyas'n Bolcaaa karyesinden Kurholu smail 137. Gnenin Keeler karyesinden Muhtar Hac olu shak 138. Marmara'nn Kayapnar karyesinden Yusuf olu shak 139. Manyas'n Kzlk karyesinden Ali Bey olu Sabit 140. Gnen'in Balc karyesinden Veli olu Selim 141. Gnen'in erkez Mahallesi'nden makineci Mehmet olu Osman 142. Manyas Deirmenboaz karyesinden Kadir olu Kamil 143. Gnen'in Keidere karyesinden Hseyin olu Galip 144. Manyas Hacyakup karyesinden erkez Sait olu Salih 145. Manyas'n Hacyakup karyesinden maktul evket'in biraderi smail 146. Gnen Keeler karyesinden Abdullah olu Deli Kasm 147. Gnen'in erkez Mahallesi'nden Hasan Onba olu Kemal 148. Manyas'n Deirmenboaz karyesinden Kadir olu Kamil'in biraderi Kzm Efe 149. Gnen'in Kzlk karyesinden Palla olu Kemal 150. Gnen'in Keeler karyesinden Tu olu Mehmet

Eskikitaplarim.com

VAHDEDDN VE DAMAT FERT 150'LK DELDR Kamuoyunda yaygn ve yanl bir san vardr. ok kii, son Osmanl Padiah Mehmet Vahideddin ve sadrazam Damat Ferit'i 150'likler listesinde yer almlar sanr. Pek ok kaynak kitapta bunlardan .150'liklerden diye sz edilir. 36. ve sonuncu Osmanl padiah olan Sultan VI. Mehmet Vahideddin'in padiahl, l Kasm 1922'de TBMM.'nin saltanat kaldrmasyla son bulmutur. Bundan sonraki ksa sre iinde Vahideddin, sadece halifedir. Ancak, 17 Kasm'da Vahideddin'in stanbul'daki igal kuvvetleri bakomutanna snmas ve Malaya adl sava gemisiyle stanbul'dan karl zerine, 18 Kasm'da sabk padiahn halifelik sfat da kaldrlp yerine halife olarak gene Osmanl hanedanndan Abdlmecit Efendi, Ankara'daki TBMM'ce seilmitir. TBMM'ce Vahideddin hain iln edilmi, ama 150'likler listesine alnmasna gerek grlmemitir. Dolaysyla 150'liklerden deildir. Vahideddin'in be kez (toplam on ay) sadrazamln yapan, enitesi Mehmet Ferit Paa (Damat Ferit) de 1924 ylnda son ve kesin eklini alan 150'likler listesinde yer almamtr. Damat Ferit, padiahn da uyarsyla, Yunanllarn zmir'de denize dklmesinden bir sre sonra ve 11 Ekim'de Mudanya atekesinin imzasndan nce, stanbul'daki igalci ngiliz polislerinin korumas altnda (22 Eyll 1922), Orient Express ile Avrupa'ya kam, Fransa'nn Nice ehrine yerlemi ve Trk ordularnn resmen stanbul'a girdikleri 6 Ekim 1923 gn de orada lmtr. Zaten daha 7 Ekim 1920 tarihinde Ankara stikll Mahkemesince Sevr Anlamasn imzaladklar iin ayn'dan Hadi, Rza Tevfik ve Bern Sefiri Reat Halis'le birlikte gyabnda idam cezasna arptrlm olan Damat Ferit, 150'likler listesinin kesin ve son eklini ald l Haziran 1924'te hayatta olsayd, kukusuz ki bu listenin banda bulunurdu. Ama ld iin 150'likler listesine girmemitir. 150'lik deildir. Ayn ekilde, Vahideddin'in eyhlislamlarndan Drrizde Abdullah da 150'likler listesine alnmam, ama vatandalktan karlm bir haindir. Fakat 150'lik deildir.

Eskikitaplarim.com

150'likler listesinin altndaki Hkmet yelerinin listesi yledir: Bavekil ve Hariciye Vekilli smet (nn) Mdafai Milliye Vekili Kzm (zalp) Adliye Vekili Mustafa Necati Dahiliye Vekili Recep (Peker) Shhiyye ve Muaveneti timaiye Vekili Dr. Refik (Saydam) Maarif Vekili Vasf (nar) Maliye Vekili Mustafa Abdlhlik (Renda) Mbadele, mar ve skan Vekili Mahmut Celal (Bayar) Nafa Vekili Sleyman Srr (Day) Ticaret Vekili Hasan Hsn (Saka) Ziraat Vekaleti Vekili Hasan Hsn (Saka) TBMM GZL OTURUMUNDA 150'LKLER TARTIMALARININ TAM METN Daha nceki blmlerde zetleyerek ve olanaklar lsnde dilini gnmz trkesine aktararak verdiimiz 150'likler konusundaki tartmalarn Meclis gizli oturum tutanaklarndaki metnini, burada olduu gibi vermek istedik. Bylece, konunun daha bir aklk kazanacana inanyoruz. 16 Nisan ile 22/23 Nisan 1924 gnleri, TBMM'nin iki gizli oturumunun tutanaklarn bundan sonraki blmlerde tam metin olarak sunuyoruz.

Eskikitaplarim.com

DEVRE : II

CLT : 4

TM A SENES: II

T.B.M.M
Gizli Celse Zabtlar 16 Nisan 1340 (1924)

M nderecat

Sayfa 1. ZAPTI SABIK HULSASI 2. MZAKERE EDLEN MEVAD 434 434

1.

Lozan Muahedenamesi mucibince iln olunacak aff umumiden hari tutulacak 150 kiilik liste zerinde mzakerat. 434 : 454

Cilt: 8/1 39 uncu nikat, 2 nci Celse

OTUZ DOKUZUNCU NKAT 16 Nisan 1340 aram ba KNC CELSE RES : Fethi Beyefendi KTPLER : Avni Bey (Yozgat), Ragp Bey (Ktahya)

Eskikitaplarim.com

RES Celseyi ayorum. Hafi celse akti hakknda Dahiliye Vekili Ferid Beyefendi sz istediler. Buyurun efendim. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim malumu liniz aff umumi beyannamesine 150 kiilik bir liste ilve edilecektir. Bu liste hakknda maruzatta bulunmak iin, arzu buyurursanz, celsei hafiyede mzakere edelim, eer arzu buyurmazsanz celsei aleniyede mzakereye devam ederiz. ZYAEDDN BEY (Erzurum) Aleni olsun efendim, yarn gazeteler yazar. ZEK BEY (Gmhane) Yarn gazetelerde okurlar. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Fakat baz eyler varki hafi celsede mevzubahis olmas lzm gelir. Mtebakisini de aleni celsede yaparsak zarar yok. RES Efendim, 150 kiilik liste hakknda hafi celsede malumat ita edilecei lzumunu Dahiliye Vekili Bey teklif ediyorlar. Bu maksatla hafi celse akdini kabul edenler ltfen el kaldrsn... Aksini reye koyuyorum, hafi celse akdini kabul etmeyenler el kaldrsn... Hafi celse akdi kabul edilmitir. imdi zapt sabk hulsas okunacaktr. 1. ZAPTI SABIK HULSASI YRM SEKZNC NKAT 3 Nisan 1340 Perembe KNC CELSE Fethi Beyefendinin Taht Riyasetlerinde inikat ederek; Mahsubu Umumi Kanun Lyihasnn ikinci ve drdnc maddelerinin mzakeresi itmam olunduktan sonra celsei hafiyeye son verildi. Ktip Ktip Bozok Zonguldak Ragp Avni Reis Fethi

Eskikitaplarim.com

RES Zapt sabk hakknda mtalaa var m? Reylerinize arz ediyorum; kabul edenler... Etmeyenler.. Kabul edilmitir. 2. MZAKERE EDLEN MEVAD I Lozan Muahedenamesi mucibince ln olunacak aff umumiden hari tutulacak 150 kiilik liste zerine mzakerat. RES Mevzu zerine sz Dahiliye Vekili Ferit Beyefendinin. Buyurun efendim. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim, malumu liniz olduu zere bu 150 kiilik liste aff umumi beyannamesinin merbut bir zeylidir. Affumumi Lozan muahedesi icabdr. Mddeti muayyene zarfnda tekmil cerami, gerek Trk tebas, gerek ecnebi tebeas iin btn ceraimi af mahiyetindedir. Yalnz heyeti murahhasamzn srar zerine 150 kiilik bir listenin aftan istisnas hakknda ve muahedatn tasdikini mteakip teatisi esnasnda bu 150 kiilik defterin de Paris hazinei evrakm tevdii tekarrr etmitir. imdi bu 150'lik defterin tanzimi meselesi var. Kim girsin? Tabii Lozan Konferansnda 150 kiilik bir liste tanzimi takerrr ettii gnden itibaren efkr umumiye bununla megul olduu gibi, Dahiliye Vekleti, Emniyeti Umumiye Mdrriyeti de bunun tertibiyle megul olmutur. Bu tertip neticesinde muhtelif memleketlerden talep edilen gerek umumi hayatta ahsiyeti maruf olduu cihetle tebarz eden adamlarn isimleri emniyeti umumiyece toplanm; maalesef bunun miktar 150'yi ok tecavz etmi. Maalesef memleketimizin hayat siyasiyesi noktai nazarndan ok tecavz etmi, takriben 600 kiiye bali olmutur. Daha aratrrsak -kenarda, kede- Heyeti Celilenizce vaki olacak isimleri toplarsak belki bu miktar kat kat tecavz edecektir. Fakat tabiidir ki bu hususta hayat umumiyede icray tesir edebilecek adamlar yalnz cemedilmek suretiyle alt yz tecavz etmitir. Emniyeti umumiye mademki ahden 150 kii olacak, tutmu bunlarn iersinden mehur -meselde olduu vehile- una demi buna dememi diyerek bir defter karyor. Bu da yze bali oluyor. Yani karmann ihtimali olmayan birtakm edani bu yzn iine girdi. Bunu yz elliye kalbetmek iin ne yapmal? Asl mkilt buradan dodu. Nasl tasfiye etmeli? Yani efendim; bunun iin Heyeti

Eskikitaplarim.com

Vekilede mteaddit mzakereler cereyan etti. Mademki ahden mutlak bu (150) olacak -151 olmayacak- Ne yapmal? Binaenaleyh meseleyi sunuf cihetiyle, ve ika edilen cinayet cihetiyle bir tasnif srasna koyalm, ciheti tervi edildi, kabul edildi. Sonra bunun iinde evel bilfarz; Vahidettin vardr. Sonra bunu kardk. nk hanedan kanunu dolaysiyle km olduundan dolay buna hacet kalmad. Fakat bunun tevabii var, ser yaverleri, bilmem ne gibi. Vahidettin'in btn icraatna yakndan itirak etmi ve imali nfuz etmi be alt kii. Sonra efendiler; bir ka kabine var ki; bunlar memleketin hayatna suikast etmi, mesel; Sevr muahedesini imzalam olan kabine. Sonra dier bir kabine geliyor. O da Kuvayi nzibatiyeyi tekil eden kabine, sonra kumandanlar. Tabii belli ballar, ta kk phelilere gitmenin ihtimli yoktur. Sonra bilfarz erkez Ethem ve avenesi ve sonra efendiler, memleketimizin en mutu devrinde memleketimizi paralamak arzusu ile ve Trklerin dnyada en zalim, en hain, en di bir millet olduunu ve bilkis Yunanllarn en medeni, en insani, en ulvi mefkurelerle hareket etiini ve Trkleri Trkiye'den kovmak isteyen zaten Trkiye'de Trk olmadn iddia eden ve zmir'de inikad eden bir erkez kongresi grrz. Bunlarn mrettipleri ve memleketlerden ele ba olarak giden murahhaslar, bunu mteakip harekt milliye esnasnda dman ile terihi mesai ederek son dakikaya kadar ve muahedenin zaman akdinde muvaffakiyetimizi ikl etmek zere; kan etelerin resas. Nihayet bugn elan mahallelerini tafsile ey etmiyorum. Tabii Heyeti Celilenizde bizim ne gibi yerlerde takibatta bulunduumuzu bendenizden sormazsnz. Hududumuzun haricinde, muhtelif noktalarda, muhtelif isimlerle hilfet komitesi, Anadolu komiteleri, ihtill komiteleri suretinde teekkl etmi birtakm nveleri, birtakm teekklt ihtilliyeyi idare eden adamlar. Bunlarn hi olmazsa bunun ierisinde bulunmas. Sonra ilve edeyim. Memleketin en buhranl devirlerinde dmanla teriki mesai ederek memleketin muzafferiyetini, muvaffakiyetini akamete uratan, uratmak isteyen birtakm deni matbuat adamlar ve ilaahir bir nevi byle sunufa taksim ile bir defter tanzim edilmitir. Heyeti Celilenize tekrar bir ey daha arz edeyim; bunlarn hepsini biz bu 150'lik listeye sokmak iin urayoruz. Nasl yapalm dedik. Bir miktarn haber aldk. Mesel bir takmlar Yunanistan dahiline firar etmiler, gitmiler, Yunanistann hizmeti askeriyesine

Eskikitaplarim.com

girmilerdir. Onlar tabiyet kanununa tevfikan -dier bir kararname ile ki- bu sabah Heyeti Vekile imzalamtr. Onlarn tabiiyet kanununa tevfikan tabiiyetten iskat ettik. Yani defteri hafifletmek iin, imdi bu suretle ayra ayra nihayet bir miktara indirdik ve bu sabahki itimamzda kati olmak zere 150 isim tespit ettik. Fakat baz tadilt yapld iin imdi temyiz edilmektedir. Bunlarn ierisinde mesel bazs var, polis mdr Hasan Tahsin, imdi bunu dndk. Acaba Arnavuttur, bizim tebaamz deildir diyerek, her dakika ey edebilir miyiz? Fakat gnn birinde stanbul'dan kaydn karacak olursa o kayda istinaden Trkln ispat etmek suretiyle gelmesi ihtimali vardr. Bu noktai nazardan emniyeti umumiyenin... HSAN BEY (Cebelibereket) Kalkandelenlidir, efendim. FERT BEY (Devamla) Mesel smail Gmlcne gn hududu devletin haricinde kalan bir yerde tevellt etmitir. Fakat ya stanbul'da bir kayd karsa ve Trk olduunu ispat ederse, Mebusluu dolaysiyle Trk tabiiyetini gsterirse ne yaparz? Binaenaleyh bu nukat nazardan sonra Arnavutlarla vaki muahedemiz icab onlarn bir de hakk vardr. Bir sene mddetle Trk tabiiyetini kabul edebilirler. Binaenaleyh defterin ierisinde czi tadiltla bu sabah tespit ettik. Fakat bu henz temyiz edilmekte olduu iin Heyeti Celilenize arz edemedim. AL UUR BEY (Karesi) Grmek isteriz. FERT BEY (Devamla) Fakat imdi syledim, getirtiyorum. imdi Heyeti Celilenize arz ederim. Bir yz ellilik defter var, bir de yzlk defter var, bir de tabiiyetten is'kat ettiklerimize ait defterler vardr, bir de 600'lk deflerimiz vardr. (Handeler.) Efendim bu cetveller ceman yekn alt yzdr. Fakat bu alt yz biz ancak 150 kiilik listenin ierisine sokmak mecburiyetindeyiz. HSEYN HSN EFEND (sparta) Aman Gospodin'in uval gibi olmasn ha. FERT BEY (Devamla) imdi efendiler; bunu ya Heyeti Celileniz karsnda okuyalm, yahut Heyeti Celileniz bir komisyon tertip buyurunuz, (Hayr sesleri.) Bu suretle hal buyurunuz. Bendenize iki dakika msaade buyurunuz. nk sabahki tadilt Emniyeti Umumiye yapyor. Onu Heyeti Celilenize imdi takdim ederim, iki dakika msaade buyurunuz. RES O halde efendim nc maddenin mzakeresine geiyoruz.

Eskikitaplarim.com

HSAN BEY (Cebelibereket) Muhterem arkadalar, son harekt milliye mnasebetiyle ihanetleri tahakkuk edenlerin vatan hududu haricine karlmas mevzubahis olduu zaman bittabi bunlarn adedi 500 de, 600 de, 1000 de kalacak kadar deildir. oktur. Bendenizce mademki Lozan'da aktedilen itilfta veya kararda 150 kiilik bir muhtra olarak kabul ettirilmi, eer bunlarn ierisinde hem ihanetleri tahakkuk eden ve hem de istikblde daima kendilerinden ihanet beklenen adamlardan mteekkil bir defter yapmak lzmdr. 150 kiilik bir cetvel tertip etmek lzmdr. Biz vatan haricine atarken daha ziyade intikam hissiyle mtehassis deiliz. Eer fenalk yapanlarn hepsini hudut haricine atmak lzm gelirse, hepimiz isimleri syleyelim. bini, drt bini bulur. Mademki 150 kii 'kadar adam karacaz, bu 150 kiinin karlmasnda, istikblde kendilerinden daha ziyade fenalk gelebilecek olanlar ayrmak lzmdr. Bendeniz unu arz edeyim ki tahkikat yaptm. Mesel bir tanesini biliyorum ki; o deftere girmemitir. O da skdar mutasarrf Ziver. imdi Beyefendiler; skdar mutasarrf Ziver (lanet sesleri.) Kendisinde hayata sahip olduka, yani dnyann havay nesimini teneffs ettike mutlaka Trkiye'nin, mutlaka Cumhuriyetin, mutlaka harekt milliyenin biman dmandr. Bu skdar mutasarrf imi te, kabineye dahil deildir de, filn bilmem neye dahil deildir derseniz hainleri brakrz. Bunu listeden karrz derseniz byk hata etmi olursunuz. TUNALI HLM BEY (Zonguldak) O bitmitir. hsan Bey, rktr, o rktr. HSAN BEY (Devamla) Hayr efendim bitmemitir. Tahkikat yapnz, eer skdar mutasarrf Ziver'in Trkiyede durmas iin ufak bir zan hasl olursa, kalsn. Muahharen Bursa valisi olan Ziver'dir. Onun iin Dahiliye Vekili muhtereminden ok rica ediyoruz. Ne olursa olsun bu 150 kiilik listeye bu 'da girsin, skdar mutasarrf Ziver de girsin. MAZHAR BEY (Aydn) Arkadalar; bu listelerin tetkikine byle ehastan bahsederek, hepimiz mnakaaya itirak edecek olursak gayet fena bir neticeye vasl oluruz. Listeye geirilmi olan esami aylardan beri hkmet tarafndan muhtelif noktai nazardan, belki bir seneden (beri tetkik edilmi nihayet bu neticeye vasl olunmutur. Bunlarn bir ksm bizim mefkuremiz noktai nazarndan btn dnyaya gstermek istediimiz eylerdir ki; btn dnyaya mefkure mcadelesi

Eskikitaplarim.com

yapmzdr. Filan Versay Konferansnda, falan vesaireyi imza ettiinden dolay dnyaya iln etmek istemiizdir ki; bunlar btn dnyann nefretine maruz brakyoruz. htimalki bu adamlarn bazlar bizim iin atiyen o kadar muzr olacak kadar adamlar deildir. Fakat bu, mefkure noktai nazarndan isimlerinin konulmas lzumu grlmtr. Bir ksm vardr ki tamamen Trk milleti ve Trklk aleyhinde harekette bulunmutur ahslarnn belki o kadar kymeti yoktur. Nihayet erkez Ahmed, filn bilmem ne. Fakat memleketin ierisinde atiyen uri ikama kadir olacak vaziyette bulunan adamlar gibidir. Bunlar nihayet teebbs ettikleri hareket noktai nazarndan mhim grlmtr ve btn dnyay medeniyete iln edilmek lzmdr ve onun iin gnderilmitir. Bu vadide filn yerde yle, byle fenalk yapm, kaymakamlkta yle etmi diye byle adamlar toplayacak olursanz yeknlar binlere bali olur. ok binleri bulmak ihtimali vardr. Binaenaleyh bunlar teklif ederken filn arkada, falan arkada kendi mntaikai intihabiyesinde bildii adam, cidden fenalna ahit olduu adamlar teklif etmek hissine mutadr, mutidir. Fakat, filn arkadata tekini teklif eder. Bunlarn adedi belki yzlere bali olur, deitirilmesi icabedenlerin yeknu. Halbuki o cedvelin ierisinde kacak olanlarla, girecek olanlar, tekrar tespit edebilmek btn heyete kabil midir? Bunu muvazene etmek kabil, midir? Kyas etmek kabil midir? Herhalde muhtelif noktai nazardan gayet fena neticeye vasl olabiliriz. Br noktai nazardan daha Heyeti Vekilenin listesine dokunmamak lzmdr ki; icra mesuliyeti, tamamen bu listeyi hazrlayan hkmetin bu listenin mesuliyetini de tamamen kendilerinin zerinde brakmak daha dorudur. (Doru sesleri) Biz bugn iin onun kovduu kimsenin yerine bakasn koruz. Yarn o adamlar gelir, memlekette fena bir ey olur. Bunun manevi noktai nazardan mesuliyetini zerimize alm oluruz. Mesuliyet noktai nazarndan bu, doru deildir. Binaenaleyh bunun zerinde uzun uzadya mnakaa etmek doru deildir. Heyeti Vekilenin yapd listeyi olduu gibi kabul edelim. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim hsan Beyefendinin arzusuna bendeniz de itirak etmek isterim. Ziver Bey namnda birisi vardr, ki di ve alak bir adamdr. Hi phe yoktur, o altyz veya yzlk defterin iindedir. Yani yz elliye kacak bir adam gzkmemitir. imdi baka birini karrz, onun yerine Ziver Beyi koruz. Hi bir mani yok. Yalnz Beyefendiler; Heyeti Vekile

Eskikitaplarim.com

verdii kararda unu dnd. Dedi ki, bir adam yle bir enaat irtikp etmi. Fakat berikinin bugn ayn kudrette, ayn kuvvette tekrar olarak ayn enaati yapabilmesi, imkn ve ihtimli yok gibidir. Fakat dieri ayn enaati irtikp edebilmek iin btn kuvvetlerle, btn tekilt ile mcehhezdir. Bu hususu yalnz maziyi deil bilhassa selmet, emniyeti umumiye itibariyle istikbl babndan dnmek lzmdr. Mesel bugn Balkesir hapishanelerinde (42) tane mevkuf vardr. Bu suretle vatana hiyanet crm ile idama mahkmdurlar, duruyorlar. Bu adamlar o zamanki ete faaliyeti esnasnda ve merbutiyetleri, alkalar dolaysiyle bugn yine memleket ierisinde her trl tevikat ve tahrikat yapmaa mheyyadrlar ve o kabiliyettedirler. Bugn de, yarn da byledir. Binaenaleyh biz byk bir mecburiyet karsnda kaldk ve bu noktai nazardan Ziver Bey ithl edilmedi. Eer arzu ederseniz onlardan bir tanesini karrz, izeriz, Ziver Beyi ithl ederiz. (Hayr sesleri) Maruzatm bundan ibarettir ve bu noktai nazardan baka trl yapmak ve hepsini koyabilmek imkn yoktur. SARAOLU KR BEY (zmir) Efendiler; hsan Beyefendinin szleri prensip olmak itibariyle ok kymetlidir. Ancak isimleri buraya getirmek, krsiye getirmek, burada mnakaa etmek demek herhalde makul bir listenin kmamasna sebep olmak demektir ve makul ekilde bir listeninde buradan kmamas mesuliyetinin zerimize alnmas demektir. Binaenaleyh biz olsa olsa prensip olarak Heyeti Vekileye diyebiliriz; tiyen en ok bu vatana crm irtikp edebilecek olan adamlar, bu listenin ierisinde bulunsun. Fakat bu kadar kfi deildir. En byk, en vahim bir crm, tarihi bir crm irtikp etmi olan herhangi bir adamn vaz hali ne olursa olsun, herhalde bunlardan bir kann da bu listenin ierisinde bulunmas lzmdr. Bendeniz (24) saat zarfnda iln edilmek mecburiyeti altnda kalmak ve hatta burada isimler birer birer okunmak artile ve yalnz o listedeki esamiye dokunmamak kaydiyle affn yaplmas taraftarym. Eer listedeki esamiye girecek olursak, yanl bir yola girmi oluruz. Yalnz liste okunduu btn takip edilmesi lzm gelen prensiplerden bir veya bir ka tanesi ihml edilmi ise onu yirmi drt saat sonraya tehir edebiliriz. Bendenizin haber aldma gre listede hi bir Rum, hi bir Ermeni yokmu. Bu memlekete kar ihanet etmi stanbullu bir Rum, bir Ermeni yok mudur, efendiler? Binaenaleyh icabederki bunlardan da bir ka tanesi bunun ierisine girsin. Listeyi biz

Eskikitaplarim.com

yapmyalm, Heyeti Vekile yapsn, yalnz kendilerine biz prensip verelim o kadar. DR. MUSTAFA BEY (orum) Efendiler; ben de listenin buraya gelip birer birer okunmas ve isimler zerinde mnakaa edilmesi taraftar deilim. Fakat prensipleri biz koymalyz. Bendeniz unu demek istiyorum ki mesel; bu listenin ierisine girmesi icabeden ceraim ne ise tayin ederiz ve tayin ettikten sonra, ayni crm irtikp edenlerden bir Trk var, bir Rum var, bir Ermeni var, bir Arap, Arnavut var, bir erkez var. Binaenaleyh evvel Trk kalr, Ermeni veya Rum gider ve nihayet Trk gider (grltler) evet byledir, msade buyurunuz. AHMET SREYYA BEY (Karesi) Evvel Trk gider, nki hyanet etmitir. DR. MUSTAFA BEY (Devamla) Evvel Rumlar gider, bu prensip konduktan sonra. RES Efendim; msaade buyurunuz, hatibin sz iitilmiyor. DR. MUSTAFA BEY (Devamla) Bu prensip konulduktan sonra irtikp etmi olduu crm her ne olursa olsun, ibu crmn muadilini veya aynn ilemi olan ehasn anasr nazar itibare alnr. Bunlardan en fena unsur kimse; hangisi ise, evvel o gider, en sonra dierleri gitmi olur, maksadm budur. (Liste okunsun sesleri) AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) Efendim; daha liste gelmemi, msade buyurursanz syleyeyim. (Geldi sesleri), (ayak patrtlar) RES Msaade buyurunuz efendim, liste okunsun, daha iyi sylersiniz. YUSUF BEY (Devamla) Efendiler; zannediyorum ki; hergn defa krsye gelerek vaktinizi israf eden arkadalarnzdan deilim. (Bravo sesleri, handeler) Krk ylda bir kmm. Belki makul bir ey syleyeceim. urada pek tanmadm ve kendilerine fikirce hi muhalefet etmediim arkadalar da ayak patrts yapyorlar, esbabn anlamyorum. imdi zannediyorum ki vazaifimizin en mhimlerinden birisini yalnz aklmzla deil, vicdan ve kalbimizle alkadar bir vazifeyi ifa etmek zere bulunuyoruz. Binaenaleyh bu hususta pek ziyade istical... (Toplanp konuanlara hitaben) Efendim; msaade buyurur musunuz, yoksa Meclisi vkelm mnaikid. (Handeler) Millet Meclisi; vazaifi muhtelifesinden, zannederim ki, imdi vazaifi kazaiyesini yapyor ve

Eskikitaplarim.com

yle bir hkm verecektir ki; bu hkm neticesinde Trkiye'de bulunan ve eskiden saltanat Osmaniye tebasndan olan ve ilerinde bazlar, maatteessf bir haylisi Trk olan baz kimseleri Trkiye Cumhuriyeti vatandalndan tard edeceiz. Zannediyorum ki; herhangi bir adam iin verilecek hkmlerin en edidini vereceiz. Liste abuk gelsin. nk karnmz a, akam yakn, iftara yetieceiz, mtaleas varit olmaz. Bu husus evvel ehas gelmeden evvel prensipleri hukuki bir surette tayin etmek lzm gelir. Dahiliye Vekili Bey biraz umumi olarak. (Recep Beye, hitaben: Biraz msaade eder misiniz szm iitilsin) ve biraz mphem olarak sylediler. Fakat ben istiyorum ki; daha isimler okunmadan evvel hkmet namna bu (150) kiiyi hangi prensiplere msteniden tefrik edilmi olduunu, muayyen, hukuki, sarih bir surette sylesin l, 2, 3, 4, 5 yazalm, Prensipler bu suretle taayyn ettikten sonra, bize hkmet tarafndan gnderilmi olan u mttehemlerin, veya mahkmlarn, yahut maznunlarn hakknda bir (jri) sfatiyle bir hkm vereceiz. Diyorlar 'ki; unlar tard olunacak. Fakat esami gelmeden evvel prensip mnakaas lzm, o prensiplerde hata varsa, noksan varsa, onu tezyid, tadil veya slah suretiyle prensipleri tekmil ederiz, ondan sonra esami gelir, okunur. HSEYN HSN EFEND (sparta) Esami gelmeden evvel kanun mzakere edilmez mi efendim? YUSUF BEY (Devamla) Hoca efendi, burada bir takm kimseleri milliyetten tard ediyoruz. stical buyurmaynz. Esami geldikten sonra o prensip dahilinde intihap olunduu hakknda hkmet bize malumat sariha verecek, Zeyt efendi; u, u, u, sebepten dolay tard olunuyor, Amr efendi, bu, bu sebeplerden tard olunuyor. HACI BEKR EFEND (Konya) Efendim; Heyeti Aliye bu ahslar tanyor. YUSUF BEY (Devamla) Efendim; ahslarn malm olmas sarahatin lzumuna mani olmaz. Fakat ben de iinizde rey verecek bir adam sfatiyle sylyorum. Hi birisi hakknda sarih malumatm yoktur. Bu suretle ehas tayin ettikten sonra belki iimizden biri der ki, bendeniz Beyefendiyi biliyorum ve koyduunuz prensibe nazaran Zeytten daha ziyade lyk ve mstahaktr. Onu, onun yerine koyabiliriz. Fakat efendiler; tekrar ediyorum, evvel prensipleri tayin etmeden bu hususta kati bir ey vazetmeden evvel ehasn esamisine

Eskikitaplarim.com

gememeliyiz. nk ok veblli, vicdanmz zerinde daima bizi rahatsz edecek bir rey vermekle mkellef bulunuyoruz. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim; ite (150)lik liste, ite (300)lk liste, ite (600)lk liste. Yusuf Beyefendi bir prensipten bahis buyurdular, dediler ki, prensipleri halledelim. Demincek Heyeti celilenize arzetmi olduum vehile, biz de isimlerini byle karmakark yapmadk. Biz de nevama bir prensip yaptk. AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) Onlar yazalm beyefendi. Nedir prensipleriniz? Syleyiniz numara srasiyle yazalm, l, 2, 3, 4, 5, il... FERT BEY (Devamla) Yaptmz deftere u tarzda tespit ettik. Evvel; firari Vahidettinin maiyeti. Birer birer isimlerini syleyeceim. Yalnz Yusuf Beyefendiyi tatmin iin evvel prensiplerden bahsedeceim. AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) Yalnz benim deil, bana itirak eden arkadalar da vardr. FERT BEY (Devamla) Efendim; prensip diye ne istiyorsunuz? Hain, Hain, ne prensibi? Yalnz hyanetin vecih ve nevi itibariyle ancak tasnif kabil olur. Yoksa prensip nedir? AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) Firari Vahidettinin maiyeti haindir. RES Demin zat liniz, ikyet ediyordunuz. AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) Hakknz var reis bey. FERT BEY (Devamla) Efendim; demin arz etmi olduum vehzre Sevr muahedesini kabul ve imza eden kabine, Sevr muahedenamesini Pariste mza eden heyeti murahhasa. Sonra kuvay nzibatiye, sonra erkez Ethem ve avenesi, zmir erkez kongresine murahhas olarak itirak edenler, hiyaneti vataniyede bulunan memurini mlkiye ve askeriye, hiyaneti vataniye ile maznun polis resas, hain gazeteciler, sonra hiyaneti vataniyede bulunan dier ehas. (Hangi ehas sesleri) Canm efendim; okuyunca anlalr. Ekya vesaire.. Bilmem baka prensip istiyor musunuz? Bu, bundan ibarettir. Yalnz imdi Heyeti Vekilenin kararna tebean ben baz noktalarda, bu prensibin baz cihetlerinde inhiraf edildiini arz edeceim. O da udur; imdi arz etmitim ki, altyz yzeliye indiriyoruz. Bunu yzelliye

Eskikitaplarim.com

tenzil ederken daima bugnk vaziyete nisbetle zararn, yani istikble nisbetle zararn, maziye nazaran olan zararna takdim ediyoruz. SREYYA BEY (Karesi) Msaade buyurulur mu Reis Bey? Bu Kuvay nzibatyeyi terip ve tevik iin fetva veren mftler buraya dahil deil mi? FERT BEY (Devamla) Var efendim, ierisinde vardr. SREYYA BEY (Karesi) Fetva vermek az ey deildir. FERT BEY (Devamla) Efendim; alt yzn iinde hepsi var, okuyunuz. Hangisini isterseniz yz ellilik defterden birini karn, oraya koyun. imdi efendim, Kuvay nzibatiye deyince; Kuvay nzibatiyenin mlzmna kadar efrad vardr. Tabii dahil olamaz. Bunun gibi mesel; Sevr muahedesini imza edenler ve kabinede bulunanlar, takvimi vekayiden karlm nsha itibariyle unlardr: Sadrazam Damat Ferit, eyhlislm Mustafa Sabri, kabinede olup da (150)'lik listeye dahil edilmiyenleri arz edeceim. Hariciye ve Harbiye Nazr yine Damat Ferit'mi. Cehenneme gitti. Binaenaleyh listede yok. Bahriye Nazr Hamdi, bu dahil, Dahiliye Nazr Reit Mmtaz Paa stanbul muvasalatna kadar Ticaret ve Ziraat Nazr Ceml Bey idare etmi aada iki tane daha okuyacam. Defterde sandalya vermek mmkn olmadndan Heyeti Vekile buna karar verdi. Sonra Adliye Nazr Ali Rt, bilirsiniz ki bu alak herif; Yunan ordular hareket ederken Bu ordu, bizim ordumuzdur demi. Maliye Nezaretini mstear idare edecektir demiler. Bir maliye mstear varm, armlar Gel Maliye Nazr ol demiler. O demi ki; Vallahi ben bu iten anlamam vekleten idare ederim demi. imdi bunu koymadk. FERDUN FKR BEY (Dersim) Reat Bey mi? FERT BEY (Ktahya) Evet koyalm m? (Kimdir o sesleri) Reat Beydir, bunu koyalm m? KR BEY (zmir) Sormayn, sormayn. FERT BEY (Devamla) Nafa Nazr, Adliye Dairesi Reisi bir Zeki Paa varm. Meahiri mehuleden.. (Handeler) Bunu (koymadk. Ticaret, Ziraat Nazr, Dahiliye Nazr esbak Artin Ceml, koyduk tabii, Maarif Nazr Hadi Paa iin; bu ayn zamanda Sevr muahedesini imza eden bir nazrdr. Bu girmitir. Ferit Hilmi Paa varm. Diyorlar ki; bu, nl bir herifmi, tanmyorum. Sonra uray Devlet Reisi Rza

Eskikitaplarim.com

Tevfik Bey, hem Sevrde dahil, hem kabinede, bunu da koyduk. Hatta dndk, bunun iin bir ey yapabiliriz, dedik. Kendisi bu esnada Eeria hkmetinin bir memuriyetini alm olduundan dolay tabiyetten iskat meselesi de vardr, bu suretle de yaplabilir. Fakat (150)lik listenin iinde herhalde Sevri imzalam, kabinede bulunmu adamlann yer almas herhalde dorudur ve belki de lzumludur, deil mi efendim? (Doru sesleri) Sonra efendiler; bu tarzda demek ki, Sevri imzalayanlar, Kuvay nzibatiyeyi yapan kabineleri tespit ettik. Bunlar hkmete ve millete hiyanet etmilerdir. lerinden baz isimleri koymadk. Arzu ederseniz, bazlarn karr onlar koruz. Demek ki; prensip itibariyle itiraz vaki deildir, zaruret itibariyle de. imdi efendim; okuyaym, dinleyiniz; hatrnza gelenleri iaret buyurunuz. (150'lik liste mi sesleri) Evet efendim, 150lik liste. Bir kere firari Vahidettin'in maiyeti, kendisi yok. Yaveri hs Kiraz Hamdi Hademei hassa kumandan erkez Zeki, elan yanndadr. (Kayndr sesleri) Hazinei hassa mfettilerinden aban Aa, Ttnc ba kr, elan en emin adamdr ve Vahidettin, onun arzusu ile hareket eder. Serkarin Yaver Paa, zaten idama mahkmdur. (Ne Paa sesleri) Yaver Paa efendim. Yaverandan Erkn Harp miralay Tahir Bey, bu da fal bir adamdr, maiyetidir. Yani bugn hali faaliyette olan bir adamdr. Fal o demektir. Sevr muahedesini imza eden kabine azalarndan; esbak eyhlislm Mustafa Sabri, (maiyeti bu kadar m sesleri) yz elli kiinin iinde maiyete bu kadar dt. Mustafa Sabri'den sonra Adliye Nazr esbak Ali Rt, Ticaret ve Ziraat Nazr sabk Ceml. Efendim; bu, stanbul da mevkuftur. Mahkeme edilmektedir. Fakat mahalline tebligat yaptm ve mahkemeden Ali Galip gibi karsa o dakikada bana haber veriniz, ataym, dedim. Artin Ceml denilen herif. (Konya Valii esbak sesleri) DR. FKRET BEY (Erturul) Sekiz yz bin Ermeni kesdik diyen adam. FERT BEY (Devamla) Artin ismini yazarsak iyi olmaz, zannederim. Ciddiyetten kar. Bahriye Nazr Krt Hamdi, bilirsiniz ki bunun bir kardei vardr, ismi Tribor Halildir. stanbulda (byk bir ey yapmtr. Bu da bu suretle (byk faaliyet ibraz edenlerdendir, isterseniz bu, Krt ismini kaldralm. Hamdi Paa diyelim. (Hayr sesleri), (cakac Hamdidir sesleri)

Eskikitaplarim.com

DR. FKRET BEY (Erturul) Ona, Cakac Hamdi derler. (Cakac Hamdi sesleri) ARiF BEY (Devamla) Sevr muahedesini imzalayan heyeti murahhasa, Hadi Paa, Rza Tevfik, Reat ve Halis. Beyefendiler; Avrupann nazarnda, gidip bu muahedeyi imza etmi olduklar cihetle, yani bunlar Avrupann bildii adamlardr, Ve Sevr ahitnamesinin tedvini noktai nazarndan buralar muhakkak burada muhafaza etmek lzmdr. Emniyeti umumiyemiz buradan iskat cedveline koymutur. Fakat bendeniz buna taraftar deilim. Msade buyurursanz bunu burada brakalm. MAZHAR MFT BEY (Denizli) Bahs ettike pheleniyorum, beyefendi. Deminden beri bahsediyorsunuz, phe arz oluyor. FERT BEY (Devamla) Koyalm diyorum. skat demek, tabiiyetten iskat demektir. Oraya koymayalm, buraya koyalm. Efendiler, iskat itibariyle.. AKORA OLU YUSUF BEY (stanbul) skat daha iyi; bir yer ak kalr. FERT BEY (Devamla) Efendiler; iskat diye, bir yer ak kalr, onun iin syledim. Kuvay nzibatiye Bakumandan ve Harbiye Nazr esbak Sleyman efik, Kuvay nzibatiye Erkn Harbiye Reisi Miralay Refik, Ahmed, firaridir, Bulgaristandadr ve hal faaliyettedir. Kuvay nzibatiye mitralyz kumandan ve damadn damad Tark Mmtaz, ilk nigehban tekil edenlerdir. Kuvay nzibatiye kumandanlarndan Ali Nadir (Paa) zmiri brakan. DR. FKRET BEY (Erturul) Yunan bayran pen. FERT BEY (Devamla) Kuvay nzibatiye Erkn Harbiyesine memur Binba sm, bu da firarilerin iindedir. Bunun da mhim bir rol oynad emniyeti umumiyenin kuyudat ile sabittir. (Nasl sesleri) Yani teredddnz varsa iaret edelim, karalm. (Hayr, hayr sesleri) Kuvay nzibatiye mensubininden ve Krt Mustafa divan harbinden kaymakam Fettah, Etem ve avenesi. HSAN BEY (Cebelibereket) Ferit Beyefendi; Binba opur Hakk yok mu? FERT BEY (Devamla) Burada yoktur, ihtiml dier defterlerde vardr. Eer mhim bir adamsa deftere yazalm. DR. FKRET BEY (Ertrul) Fettah'tan daha esnadr.

Eskikitaplarim.com

FERRIT BEY (Devamla) Efendim; imdi opur Hakk'y isterseniz buraya yazalm. AL RIZA BEY (stanbul) opur Hakk mutlaka yazlmaldr, elzemdir. FERT BEY (Devamla) Tetkikat esnasnda karr, koruz. AL SAP BEY (Kozan) sterseniz sim Beyin yerine konulsun. (Bir kere okunsun sesleri). FERT BEY (Devamla) Efendim; erkez Ethem ve biraderi Tevfik, Reit ve Kuuba Eref, Erefin biraderi Hac Salih, bugn elan hali faaliyettedir. BR SES Nerededir? FERT BEY (Devamla) Beyruttadr. zmirli Akhisar kumandan Kk Ethem. HAMDULLAH SUPH BEY (stanbul) Efendim; msade buyurur musunuz, bir sul soracam. Hac Salih isminde bir seyyah tanyoruz ve bugn Anadolu mcadelt esnasnda, Krdistanda bulundu, ayn ahs mdr? HAMDULLAH SUPH BEY (stanbul) Niin tabiidir, geldikten sonra bir ey mi yapt? FERT BEY (Devamla) Odur efendim. DR. FKRET BEY (Erturul) Bugn Ethemin Erkn Harbiye reisidir. SADIK BEY (Karahisar Sahip) Kk Ethem geberdi. FERT BEY (Devamla) Hayr efendim, sadr. Dzceli Mehmed olu Sami, bu da firaridir, Ethemin yaveri imi ve hali faaliyettedir. NECAT BEY (zmir) Yzba Sami. FERT BEY (Devamla) Evet Yzba Sami. erkez Halil brahim. HULUS BEY (Karesi) erkez deildir efendim. DR. FKRET BEY (Erturul) Belki bakasdr. FERT BEY (Devamla) Efendim; Yunanllarla teriki mesai etmi ve Balkesirli efik Beyi katil kasdiyle buzcu Halid Beyi katletmitir ve bir ok rezalette bulunmutur. Susurluktan Demir kapal Hac Ahmed, bu messislerdendir. AL UUR BEY (Karas) Hem messislerden, hem de ngilizlerle mhim temas vardr. Hal da tekilt yapyorlar.

Eskikitaplarim.com

FERT BEY (Devamla) Sabk Bursa komiseri Dzceli Mustafa, bu da firari ve Ethemin eli aya olan bir kimsedir. Bundan sonra erke kongresine murahhas olarak itirk edenler: Hendek Kazasnn Snbl kariyesinden Ba Osman. (Nasl sesleri) Bu, Ba ailesidir. Bugn elan takip ettiimiz ekiyann ierisinde adamlar vardr. Bu, mehur bir aile ismidir. REFK BEY (Konya) Bu aile yerlerinde oturuyorlar m? FERT BEY (Devamla) Hayr efendim. zmit mutasarrf esbak brahim Hakk. (O mhimdir sesleri) Berao Sait, Zevzek Tahir kariyesinden irin Bey. Bunlar zaten idama mahkmdurlar. AL UUR BEY (Karesi) Berao Sait nerenin murahhasdr. FERT BEY (Devamla) Bandrma murahhas, Ske Erelisinin Tekeli kariyesinden Koca merolu Hseyin Bey, Kamutanbey kynden Ba Kmil. aml Ahmed Nuri. Hamed Ahmed, Maham Ali; ki bunlar elan Yunanistanda ve hali faaliyettedirler. Klp Reisi ve zmir murahhas Harunurreit, Sefer Hoca. Bu, Eskiehirli. Kirmastinin Kara Orman kariyesinden Hac Osmanolu Abdlkerim ki; bugn elyevm faaliyette olanlardandr. Bigal Nuri Bey olu sa, Adapazarnn ahinbey kariyesinden Kzm. Bunlar arkadamzn dedii gibi Vahidettinin maiyetinden daha ok ve fakat rolleri budur. Gnenin., kariyesinden Lampad Yakup, bunlar hep isimlerini Rumca anarlar. Beyannamelerini grseniz rezaletin, enaatin derecesidir. REFK BEY (Konya) Velinimetine kar mkfat. FERT BEY (Devamla) Sonra efendim; Konbat Hafz Sait. Bunlar idama mahkmdur ve elyevm Balkesir'de mevkuftur. BR SES Ne iin idam edilmiyor? FERT BEY (Devamla) dam etmemek iin Lozan muahedenamesi iktizasndandr. Takip edilmiyecektir ve bugn brakacaz. (Grltler, anlalmyor sesleri). FERDUN FKR BEY (Dersim) Gizli gizli. FERT BEY (Devamla) Gnenin Glbeler kariyesinden binba erkez Ahmed Mehmed Bey, Yazarn Sait; zmirde dava vekili idi. Bir de Halok Kombot Sami isminde birisi var. Fakat bu herif Yunianistanda bir hizmet kabul ettii iin iskat cedveline karyoruz, yani iskat cetveline ithal ediyoruz. Muahedenamenin akdi tarihinden sonraki hareketinden dolay iskat ediyoruz. Evvelki hareketten olsa (600)n de iskat ederiz. Muahedenin akdi ve aff umumi

Eskikitaplarim.com

beyannamesinin kabul ettii tarihten muahharan ecnebi hizmetine girmi olduklar iin. Sonra efendim; memurini mlkiye ve askeriyeye gelince; Esbak Bursa valisi Gmlcneli smail Hakk, Konyal Zeynelbidin. REFK BEY (Konya) Hay Allah raz olsun. FERT BEY (Devamla) Bu, ecnebi hizmetinde bulunduu iin iskat cedveline koymak ihtimali vardr. Fakat raz olmazsnz. (Salam olsun sesleri) Cebelibereket mutasarrflnda bulunan Fanizade Mesut, Lider Bey, isterseniz bunu iskat cedveline koyarz, {hayr sesleri). DR. FKRET BEY (Erturul) Sadk Bey iskat olamaz, erefi vardr. FERT BEY (Devamla) Esbak Manisa mutasarrf Giritli Hsn varm, bunu iskat cedveline koyuyoruz. SREYYA BEY (Karesi) Aman efendim; bu, Kanbur zzet'ten esna bir heriftir. FERT BEY (Devamla) Peki efendim; amma biz bunu iskat cedveline koymazsak, zaten hudut haricindedir. SREYYA BEY (Karesi) Hayr, cedvelinize karmyorum, yalnz arz malumat ediyorum. FERT BEY (Devamla) O cedvele girmeden buradan kmyor. Divan Harp Reisi Krt Mustafa (Krt ismini kaldrnz sesleri), (Nemrut Mustafa sesleri). KILI AL BEY (Gaziantep) Onu baa yazmak lzmdr, Ferit Bey. FERT BEY (Devamla) Efendim msaade buyurursanz hepsinin erefile mtenasip olarak dzeltiriz. (Handeler) Bunu da mesel iskat cedveline koymak ihtimali vardr. (erefi vardr sesleri) zmir Telgraf Mdr Hafz Mehmed. (Bu kimdir sesleri) Efendim bu, hiyaneti vataniyede bulunmu ve idama mahkm imi. Zaten bir ka kiinin kmas lzm. Arzu buyurursanz bunu iaret edelim. Sonra kmas lzm olanlarn ierisine ithal ederiz. Adapazar kaymakam Hain Mustafa. MAZHAR MFT BEY (Denizli) Muavin Ali'nin kardeidir. FERT BEY (Devamla) Tekfurda Mft esbak Hafz Ahmed, Eskiehir hapisane mdr esbak... Yunanllarn Afyonkarahisar mutasarrf esbak Sabit, iskat cedveline koyuyoruz. Franszlarn Ayntap mutasarrf Cell Kadri, iskat cedveline. BR SES (Teekkr ederiz.)

Eskikitaplarim.com

FERT BEY (Devamla) zmir Belediye Reisi Hac Hasan Paa. SREYYA BEY (Karesi) O nerededir,? FERT BEY (Devamla) skat cedvelinde. BR SES Memuriyet alm m? FERT BEY (Devamla) Efendim memuriyet alm veya almam veya almaya temayl etmi, onu bize brakn. Biz tabiiyetten iskat edeceiz. Yani 150 kiilie koyamyoruz, ne yapalm. Esbak ayandan, esbak Evkaf Nazr Vasfi Hoca (l sesleri). Harput valisi esbak Ali Galip, zmir maarif mdr Halil, bunu da iskat cedveline koyacaz. Manyasn Susrlk telgraf mdr esbak Davut. Bunlarn hepsi idama mahkmdur. Gnen Eytam mdr erkez Reat, HAMDULLAH SUPH BEY (stanbul) Buna erkez diyorsunuz, Davut erkez deil mi? FERT BEY (Devamla) Hayr.. Reat, Bursa vali vekili Aziz Nuri. NECAT BEY (Bursa) Yalnz Bursa mfts unutulmu. Listenin en mhimidir. FERT BEY (Devamla) Ad ne idi. NECAT BEY (Bursa) mer Fevzi, Vahidettinden daha melundur. FERT BEY (Devamla) Efendim, deftere bir de mer Fevzi yazdk. Manyasn nky nahiye mdr Kzm, bunu karabilir miyiz beyler? Asl Balkesirliler bilir. Balkesirli Kzm. AL UUR BEY (Karesi) karabiliriz. FERT BEY (Devamla) nki bir iki yerin almasn istiyoruz. FERT BEY (Devamla) opur Hakk'y koyacaz. zmir Kad maviri sim Hoca, esbak stanbul muhafz Mustafa Namk, stanbul polis mdriyeti birinci ube mdr esbak eref. Peter brahim. Gnenin Keeler kariyesinden Tevfik, Kirmastinin rk kariyesinden Hseyin, Laz brahim olu Hamdi, smail olu Hseyin; Kirmastiden Haim olu Hasan Hseyin, aki Davud'un biraderi Zekeriyya, (iitmiyoruz sesleri) Msade buyurursanz sesim ksld. stirham ederim, bir iki dakika. Hisaralt kariyesinden hatip Mehmed olu Sleyman, Adapazarnn Talgeit kariyesinden Sleyman Bey, Kiramastinin rk kariyesinden Mehmed olu Kzm, Karaormandan Kmil. aki Davudun kayn biraderleridir, bunlar. Bunlarn heveti mecmuas Yunanllarla beraber msellahan firar etmilerdir ve elyevm tekiltta

Eskikitaplarim.com

dahil ve hali faaliyettedirler, Midilli'dedirler. Ayntap'ta Franszlarn istihbarat ve hafi tekilt reisi Hasan Sadk. Bunu iskat cedveline koyuyoruz. Tarsuslu Kmil Paa zade Sezai (Selmi), Tarsuslu Kmil Paa zade Keml, Sleymaniyeli Hakk, ngiliz hafiyesi mehur Krt Hakk dedikleri. stanbul esbak Polis mdr Tahsin; stanbul esbak polis mdr muavini Keml; (tamam sesleri) anakkale mutasarrf Mahmud Mahir, eski Kyl sermuhariri Ferit. HSEYN HSN EFEND (sparta) Keml ikidir. Bu mdr muavini Keml hangisi, spartal Keml mi? FERT BEY (Devamla) stanbul esbak polis mdr muavini Keml vardr. HSEYN HSN EFEND (sparta) Bir de spartal Keml vardr. DR. FKRET BEY (Erturul) Bir de Seryaver Avni Paa var. FALH RIFKI BEY (Bolu) Bonak Emin Paa var, (yazd, yazd sesleri). FERT BEY (Devamla) Gnen'in Balc kariyesinden mer, Gnen'in Balc kariyesinden Topall erif olu brahim, Hafz olu brahim, Havustan olu brahim, Keeler karyesinden Topal mer olu dris, Gnen'den Tercmann Salih, Kei Dere kariyesinden Hseyin Galip, Gnen'in Keeler kariyesinden Abdullah olu Galip, Gnen'in Keeler kariyesinden Abdullah olu Deli Kasm. HACIM MUHTTN BEY (Giresun) Son okuduunuz ismi bir daha okur musunuz? FERT BEY (Devamla) Gnen'in Keeler kariyesinden Abdullah olu Deli Kasm. FAK BEY (Tekfurda) Efendim; anakkale mutasarrf Mahir, diyorsunuz. Bu adam Afyon Karahisar'nda bulunmu mudur? FERT BEY (Devamla) anakkale mutasarrf Mahmud Mahir. AL SURUR EFEND (Karahisar arki) Beyefendi; isimlerini kaydettim. Sra ile sorunuz. Buyrun Ali Sururi Efendi. AL SURUR EFEND (Karahisar arki) Beyefendi; Haricen iittiime gre, Hrriyet ve tilf Merkezi Umumisinde aza bulunan ehasn 150 kiilik deftere ithal edilecei anlalyor. Okuduunuz defterde birtakm akiler var ki; bunlarn memlekete gelip, gelmemesi msavidir. Asl 150 kiilik deftere ithal edilecek ahslar fikren fasit ve mfsit olanlardr, yle faal ve di ilerde bulunan adamlar memlekete gelmi, memleket onlardan umumi olmak zere ne zarar grebilir?

Eskikitaplarim.com

Defterinize bakyorum, Hrriyet ve tilfta aza bulunmu, ktibi umumilik yapm ve memleketi fesada sevk etmi ahslar yoktur. Niin yoktur, beyefendi? HSEYN HSN EFEND (sparta) Abdullah Cevdet'ler filn yoktur. (Handeler) FERT BEY (Devamla) Beyim; Heyeti Vekilenin bu husustaki noktai nazarn, Heyeti Celilenize arz ettim. Bunlarn tetkik ve tefriki esnasnda tayin edilen ey, bilhassa bugn idama mahkm olan ve msellh bir surette akavt eden, hem de maksad siyasi ile, yle yalnz di aki olarak deil, hareket eden ehas. Mesel; Hrriyet ve tilf Kulbnden bahsettiniz. Zeynelbidin Hoca oradandr, Vasfi Hoca oradandr, aban oradandr, Refik Halit oradandr. HSEYN HSN EFEND {sparta) Salim Paann ismi yok. SMET BEY (orum) Ktibi umumisi olan Fevzi yok. FERT BEY (Devamla) Simdi efendim; hatr linize bu gibi frkalara dahil olup da cinayetleri daha eed bulunanlar geliyorsa sylersiniz, bizim burada yapdmz, bir mzakereden ibarettir. Sylersiniz onu koruz, bakalarn karrz. NEET BEY (Aksaray) Efendim; Edirne Valisi Salim Paa ile Merkez (kumandan Emin Paa gibi dorudan doruya Ferit Paann sa eli ve sol eli makamndadr bunlar. Ve Tahsin Bey polis mdr iken... RES Efendim sznz kaydettim, sranz geldii vakit sylersiniz. FERT BEY (Devamla) Sururi Efendi, kimi teklif ediyorsunuz, yazalm? ASAF BEY {Hakkri) Vekil Beyefendi, stanbul polis mdr umumisi Nuretin Beyi yazdnz m? FERT BEY (Devamla) Yazdm efendim. Fakat daha yz ellilik deftere yazmadm. Heyeti Celileniz kabul ederse, onlar girecek, bakalar kacak. (Hayr sesleri) RAGIP BEY (Ktahya) Uak Belediye Reisi Hulusi'yi gremedim. FERT BEY (Devamla) Yazalm. RAGIP BEY (Ktahya) Mesel, slller, slkler giriyor da, Uak Belediye Reisi Hulusi'yi gremedim, o girmiyor. Bu nasl olur? Heyeti Celilece malmdur.

Eskikitaplarim.com

HULUS BEY (Karesi) O sylediiniz erkezlerin bir tanesi bir tabur askerdir. FERT BEY (Devamla) Efendim bakn ne diyor, bir tabur askerdir diyor. Efendim imdi arkadalarn sylediklerini birer birer yazyorum. Baknz, opur Hakk, Polis Mdr Halil; mer Fevzi; Polis Mdr Nurettin, Uak Belediye Reisi Hulusi; daha, hepsini yazarz. HSAN BEY (Ergani) Seryaver Avni Paa. ZYA EFEND (Erzurum) Abdullah Cevdet. SAP BE\ (Kozan) imdi burada iskat cetveli diyorsunuz. Bir cetvel var. Baz mhim ahsiyetler var ki bu cetvelde dahildir ve 150 kiilik defterde dahil deildir. Mesel; Ayntap mutasarrf esbak Cell Kadri var. Bunu iskat cetveline koyduk diyorsunuz. Bu adamn Ayntap'ta yapmad fenalk kalmad. Elyevm Halep'te aleyhimize gazete karyor ve elyevm tekilt hafiyyenin reisidir. Bu adam iskat cetveline koydum diyorsunuz, bunun gibi ayn vaziyette bulunan Osman Beyzade Mesut. Bu iskat defterine dahildir. Binaenaleyh herhalde Cell Kadri Beyin bu yz kiilik deftere dahil olmasn teklif ediyorum. nk, iskat defterinden korkuyorum ki; bunlar ilerde yine memlekete gelecekler ve Trk tabiiyetine geeceklerdir. Binaenaleyh iskat defterinden 150 kiilik deftere gesinler ve bu suretle memleket dahiline girmesinler. Bunlar o yz elli kiilik listedekiler kadar memlekete fenalk etmi adamlardr. Ona gre karar verelim. FERT BEY (Devamla) Beyefendinin buyurduklar vehile Cell Abdiyi iskat defterine koyduk, niin? nk; bugn elan muahededen sonra Fransz istihbarat vazifesiyle Halep'te meguldr. Bunun iin onu iskat ediyoruz. AL SAP BEY (Bursa) Fakat bir daha Trk tabiiyetine girerler. NECAT BEY (Bursa) Bursa'da fabrikatr Cemil Beyi 150 kiilik listenin dokuzuncu srasnda grmek isterdim. Btn mevcudiyetiyle, servetiyle Yunan ordusunun Bursa:ya ayak bast dakikadan, son dakikaya kadar memlekette icrai enaat etmitir. FERT BEY (Devamla) Esbak stanbul muhafz Mustafa Namk, stanbul polis mdriyeti birinci ube mdr esbak eref, zmit merkez memuru, Edirne polis mdr, Yalova kaymakam, Fuat, Molan zade Rfat. Efendim imdi gazetecilere geiyoruz. Rifat iskat cetveline koyacaz.

Eskikitaplarim.com

BR MEBUS Yok efendim, yok; ka bin senelik hainidir bu milletin. SABR BEY (Saruhan) Mtareke zamannda, stanbul'da Ferit Paa zamannda alanlar... Bunlardan hi birisi girmeyecek mi? Ferit Paa zamannda en byk icraata hadim olan, mesel polis mdr Halil... Ondan sonra bir ey nazar dikkatimi celbediyor. Efendiler; malumu liniz byle fena adamlarn mevki icraya geldikleri zaman en byk vastalar divan harptir. Bir iki divan harp reisi de bulunsun. HSAN BEY (Cebelibereket) Bu, taaml olmasn efendim (Handeler) FERT BEY (Devamla) Msaade buyurun bir kere hepsini okuyalm da, (Handeler) naks kalanlar tamamlarz. Trke stanbul gazetesi sahibi Sait Molla. AA OLU AHMET BEY (Kars) Halil Beyi imdiden kaydediniz. FERT BEY (Devamla) Halil Bey kim? (Polis mdr sesleri) Hsn Tahsin'in falan falann yannda Halil Beye yer kalmad (Devam sesleri) Sait Molla... AA OLU AHMET BEY (Kars) Ferit Beyefendi, Halil Bey ne oldu? Bu adam bizleri ngilizlere teslim etmitir. RES Efendim, bu ekilde mzakereye imkn yoktur. Her za bir isim teklif ediyor. Bakalm Heyeti Celile kabul ediyor mu? Vekil Bey bunlar kaydediyor, bunlar ayrca reye konulup, Heyeti Celilenin kararna iktiran edecektir. Her azann sylediini kaydedecek olursak namtenahi olur. FERT BEY (Devamla) zmir'de Msavat Gazetesi sahibi Hafz brahim, Aydede gazetesi sahibi Posta Telgraf Mdiri Umumii Sabiki Refik Halit, Alemdar Gazetesi sahibi Refii Cevat, Alemdar Gazetesinden Pehlivan Kadri, zmir'de Kyl Gazetesi sahibi Refet. Iskat cetveline koyuyoruz. HSEYN HSN EFEND (sparta) Abdullah Cevdet nerede? FERT BEY (Devamla) Ona gelinceye kadar sabah olur. Adana'da (Ferda) Gazetesi sahibi Hilmi, Edirne'de Temin ve Selanik'te Hakikat sahibi Mnr Mustafa, Balkesir'de rat Gazetesi sahibi Sndrgl Hulusi. BR SES O kadar mhim midir?

Eskikitaplarim.com

AL UUR BEY (Karesi) Fotoraf Ali Sami vardr. (Okundu o sesleri) FERT BEY (Devamla) Onu nihayette ey edelim. imdi hiyaneti vataniyede bulunmu olan dier ehas ile ekiya vesaireye geiyoruz. Yani hiyaneti vataniyede bulunmu olan ekiyaya geiyoruz. Seyidgazili Ko Emin. ASAF BEY (Hakkri) Ferit Paa zamannda stanbul polis mdriyetinde bulunan Nurettin de vardr, yalnz Halil deil. FERT BEY (Devamla) Yazalm efendim.Seyidgazili Ko Emin. Bunlar batan aa idama mahkmdur. Gnenin Bayram kariyesinden Yusuf olu dris, elyevm Balkesirde mevkuftur, idama mahkmdur. Gnenin pnar kariyesinde Hoca Hayri, Anzavur etesinden bunlar, Dzak kariyesinden Mustafa Remzi, idama mahkm. Hac Kasm olu Zht, Anzavur etesinden idama mahkm. Kocagzn Osman olu akir. Trklere mezalimi ile mehur Ko Mehmet olu Ko Ali, Mehmet olu Aziz, Molla Sleyman olu zzet, Hseyin olu Kara Kzm; hep idama mahkm. Bekir olu Arap Mahmut, Rstem kariyesinden gardiyan Yusuf, erke smail, lyas, brahim avu, Adapazar'ndan Salahiye kariyesinden Kara Ali smail; Kandra'dan Emin Bey, Tavanl'dan Emin, Adapazar'nn Talca kariyesinden Hachan olu Emin, Abaza Ceml, Akyaz'dan ir olu Ceml. Bunlarn hepsi idama mahkm ve mevkufturlar. (Nedir sesleri?) Ekiyadr efendim. MAZHAR MFT BEY (Denizli) Bu kadar ricali siyasye variken bunlar ithl etmekte mana nedir? FERT BEY (Devamla) Manyas'tan Cavit, Hendek'in Uzunca (kariyesinden erkez Hakk, Pendik'ten Souksu kariyesinden Hsn, Adapazar'nn Akay kariyesinden Sleyman olu Hseyin, Abdullah olu Recep, mer olu Ramazan. Souksu feariyesinden Zifa, Akay kariyesinden Kara Zekeriyya, Selmiye kariyesinden Ziya, Kadri Bey kariyesinden Tabostan, Kel Tahir avu, Bafra'dan Talip avu, Manyas'tan Yenikyl Aziz, Sapanca'dan Harun, Kara Molla olu dier Harun, Harun'un biraderi Mustafa, Zekeriyya olu Harun, Ahmet olu Habil, Ahmet olu Yusuf, Karapnar kariyesinden Yaver, Boza Beylerinden Koca olu Yusuf, Reisi ekiya snlkl aiki Davut, Kirmasti'nin rk kariyesinden Kara Ali olu smail, Kerim Ali oullarndan Mehmet olu smail, Sndk'ten Kopuk, smail, Dere mahallesinden Peder brahim, Gnenin Bayram Cariyesinden...

Eskikitaplarim.com

BR MEBUS Birlikte memleket de gitmitir. Memleketimiz iin ok byk bir indir. FERT BEY (Devamla) Yazdm efendim, Bursa'da fabrikatr Cemil Bey. FERT BEY (orum) Efendim, 150 kiilik listeyi okurken baz aki gruhu vardr. erkezler... RAGIP BEY (Ktahya) Bir ksm msellehan imdi orada faaliyettedir buyurdunuz. FERT BEY (Devamla) Msellehan deil efendim. RAGIP BEY (Devamla) Faaliyettedir buyurdunuz. FERT BEY (orum) Fakat memleket haricinde, imdi memleket haricinde devam etmekte olduklarna gre ve af zamanndan sonra bulunduuna gre bunlar iskat cetveline alarak, daha mhimlerini koyamaz myz? FERT BEY (Devamla) Efendim yapamayz, iskat cetveline ecnebide bir hizmet almalar ve tabiiyeti ecnebiyeye girmi olanlar alabiliriz. Cemiyeti hafiye halinde faaliyettedirler ve Trk tebaasndadrlar. FAK BEY (Tekfurda) Efendim anakkale Mutasarrf Esbak Mahmut Mahir vardr. Bunun ne yaptn hepimiz biliriz. Fakat bal bana hi bir ey yapamayacan da bilirim. Defterde Dahiliye Nezaretinde bulunan ve enaati hakknda ben de bizzat vesaiki resmiye bulunan dil Bey yoktur. dil Beyle, Mahir Bey arasnda dalar kadar fark var. HACI MUHTTN BEY (Giresun) O, Meclisi ayanda Kuvayi Milliye lyor diye baran adamdr. FERT BEY (Devamla) Eer ehemmiyetsiz bir herifse onu buradan karalm. (Bunaktr sesleri) MEHMET BEY (Biga) Efendim o, ok deni bir adamdr. FERT BEY (Devamla) Efendim; deni, olduuna phe yok, fakat deftere koyalm m, koymayalm m? KR BEY (zmir) Efendim deftere koyalm m, koymayalm m? Bundan ne kar. Ben diyorum koyunuz, pekl koydum diyor. FERT BEY (Devamla) Efendim; bendeniz bir kelime ilve etmek isterim. Beyefendinin eyine, dil Beyi yakndan bilenler onun da ne kadar ahmak ve budala olduunu bilirler. (Hayr sesleri), (ok gayyur bir adamdr sesleri).

Eskikitaplarim.com

ZZET ULVl BEY (Karahisan Sahip) Ferit Paa ile alt. Adil Bey yazlsn, KR BEY (Bolu) En eni bir adamdr. NEET BEY (Aksaray) Edirneli Mnir'i deftere koyuyorsunuz. Halbuki Edirne'li Mnir'i bu ie sevk eden Edirne Valisi Salim Paay koymuyorsunuz, en eni bir adamdr. FERT BEY (Devamla) Benim tahkikatma gre Salim Paa da kymetsiz bir adamdr. NEET BEY (Aksaray) Salim Paa bir denizdir, nehir iinde bir katredir. Bu, byledir. FERT BEY (Devamla) Pekl kaydedelim. NEET BEY (Aksaray) Ondan sonra polis mdr Tahsin Beyi koyuyorsunuz, Emin Paay koymuyorsunuz, ki onun ne etiini benden ziyade ahsen alkas olan Recep Beyefendiden sorabilirsiniz. FERT BEY (Devamla) Beyim yazalm. RAF EFEND (Erzurum) Dahiliye Nazr olan dil Bey gayet mhimdir. FERT BEY (Devamla) Yazdm efendim, yazdm. TUNALI HLM BEY (Zonguldak) Ali uuri Efendi bir sualde bulundular, ona verdiiniz cevap zannederim iki; arkadalarmla beraber beni katiyen tatmin edememitir. Siz listenin banda bulunan balca dimalar saydnz. Fakat ondan sonra, gelenlerin ksm azam dimadan mahrum ve makineden ibarettir. Kopuk Ahmet vesaire, vesaire; bu, bir. Buna dair ltfen vazh bir cevap vermenizi istirham ederim. kincisi; benim bir hatram vardr iki; o hatram daima takdis ederim. O hatram telyis etmi olan bir arkadamz vardr. Mahir Sait, o dahil midir? FERT BEY (Devamla) Hayr okumadm, onu yazalm. DR. FKRET BEY (Erturul) Beyefendi listenizi grdk. Bunun esbab mucibesinde buyurdunuz ki; bir takm insanlar vardr, hafi tekilttandrlar, ellerinde rvolver vardr. Bunlar herhalde taradadrlar. Bunlar hudut dahiline girdikten sonra 150 kiilik listeye dahil etmeye lzum yoktur, brakn girsinler ki, tenkil edilsin. Hariten de ne yapacaktrlar? Bu adamlar listeye dahil etmekle beraber, sanki cemiyeti hafiye suretinde gelmiyecek mi? Cemiyeti hafiye iin tekilt yapacaksa... Bunlarn hi birisi fikir adamlar deildir, bunlar alettirler. Rica ederim listeye fikir adamlar koyunuz. Avni Paas yoktur. dil

Eskikitaplarim.com

Beyi yoktur, Emin Paas yoktur. Byle liste mi olur efendim? Hi olmazsa yz kiilik listeyi okuyunuz. Orada kalm olduunu zannediyorum. Her halde ricali siyasiyeyi koymaldr. Bu okuduunuz kimseler bir takm acezdir, yani fikren acezdir. dil Bey iin diyorsunuz (ki; cizdir. E... Bu okuduunuz Hakk avular, Ahmet avular; dil Beyden daha zeki adamlar deillerdir, bunlar alettirler. FERT BEY (Devamla) Efendim evvel; harite Yunanllarla beraber ricat edip orada henz komite halinde icray faaliyet etmekte olan adamlar, bunlar yarn kalkp gelecek olurlarsa, onlar hakknda yapacamz ey, arkalarna be on taharri memuru katarak... DR. FKRET BEY (Erturul) Derhal daa karlar, evlerinde oturmazlar. FKRET BEY (Devamla) Msaade buyurunuz; daa kt zaman hangi daa kar? Takip edemezsiniz, iiniz deildir. Dada da gezer, bayrda da gezer. Ne vakit bir crm ve cinayeti sdr olacak olursa, o zaman takip edebilirsiniz. Fakat bunlar btn bir kitlenin ierisinde, btn bir Trkln ierisinde nihayete kadar Trkln aleyhinde dmanla teriki mesai ederek harp etmi ve siyas emel ile muzafferiyetimizi akamete mahkm etmek iin alm 5 0 - 6 0 kiiden ibarettir. Bunlarn hi birisi tasavvur ettiiniz gibi, yle basit adam deildir. RECEP BEY (Ktahya) A f olur, yarn gelir ve tekiltn yapar. O tekiltn yapncaya kadar, bir takm suikastlara maruz kalrsnz. DR. FKRET BEY (Erturul) Bunlar tekilt yapamaz memlekette, let olur. FERT BEY (Devamla) Demiyoruz ki; byle listeyi aynen kabul ediniz. Heyeti Celilenize arzettik. Lazmsa tadil buyurursunuz, ona gre yaparz. HACI MUHTTN BEY (Giresun) Efendim : dil Beye ahmak bir adam dediniz. Halbuki okuduunuz cetvelde Gnenli Galip Bey isminde birisini iittim. Galip Beyin anasn da, babasn da, kendisini de bilirim. Galip Bey bir crm yapmtr. Allahn yaratt ve yarataca adamlarn en budalas ve en ahmadr. dil Beyi neden deftere yazmyorsunuz? FERT BEY (Devamla) Efendim dil Beyi gzmle grmm ve konumuum; onun iin sylyorum ki; ahmaktr. HACIM MUHTTN BEY (Giresun) Ferit Beyefendi onun bu memlekete ne kadar fenalk ve hiyanet etmek istediini biz biliriz, siz

Eskikitaplarim.com

de bilirsiniz. Girmesi lzmdr. Binaenaleyh Seryaver Avni Paann girmesi lzmdr. Sonra efendim; stanbul'da ngilizlerin irtibat zabiti ve memlekete en yksek fenalk yapanlardan serkomiser Van'l Cemil Beyin girmesi lzmdr. Emniyeti umumiye mdr muavini Keml Bey sparta'l. (O var sesleri) Hazinei hssaden Refik Bey niin girmiyor? FERT BEY (Devamla) Yz elli kiilik deftere girmesini muvafk gryor musunuz? HACIM MUHTTN BEY (Giresun) Bence... FERT BEY (Devamla) Bu, zat linizin takdiri ahsinizle olmutur. Bizim yaptmz da (kendi takdirimizle yaplmtr. Bu takdirleri Heyeti Celilenizle yaplan mzakerede karar umumisini tespit etmeye matuftur. Mesel; Galip Bey aptalm dediler, onu da bu tarafa yazdk, sol tarafa yazdk. Yani bazlar girecek ve bazlar kacak. Girenler ve kanlar defterine yazlacaktr. Mzakereden ibaretir. Bu hususta bir ey etmeye lzum yoktur. HULUS BEY (Karesi) Bizim vilyete ait iki isimden Hacm Muhitin Bey bahsetti. Bu aptal bir hariftir ve sersemin birisidir. Bunun iledii crm syleyeyim. Sndrgl Ahmet Hulusi namnda birisi vardr. Ahmet Hulusi rat Gazetesinin sahibi imtiyazdr. Bu, vaktiyle Hrriyet ve tilf Kulbne mensup, yani Trabzon'lu mer Fevzi namnda Trabzon'a maskara bir hoca gelmitir, ona bu adam imtiyaz vadetmiti. Ahmet Hulusi Sndrg'l, rica ederim bunlar karnz da, bakalarn koyunuz. Bu adam sekiz okka etle gezmi olsa arkasna bir kedi bile taklmaz. Sonra Divan Harp reislerinden kimse yok;. Boazlyan kaymakam merhum Kemali idam eden Dahiliye Nazr Nazm Paa, kemali saltanatla memleketimizde hcreineindir. (Mehurdur sesleri) Divan Harp Reisidir. FERT BEY (Devamla) Nazm Paay tanrsnz deil mi? Burnunu silmekten acizdir. REFK BEY (Konya) Boynu kalnlardan. HALT BEY (Kastamonu) Aciz, amma Divan Harp Reisidir. FERT BEY (Devamla) Peki yazdk. AL UURI BEY (Karesi) Arkasna kedi taklmayan adamlar yazmaynz. Dahiliye Nazr Mehmet Ali, Sndrgl Ahmet Hulusi'nin mefsedette, fenalkta iktisab hret etmesi, rat Gazetesi namiyle kan gazetedir. Hulusi yalnz onun imtiyazn almtr. Asl onu

Eskikitaplarim.com

karan Trabzon'lu mer Fevzi Efendidir. Bunun hakknda dnya kadar malmat vardr. HALT BEY (Kastamonu) Sivas Valisi Ali Galip vardr. Malmu liniz Sivas Kongresi inikad ederken Malatya'da bir itima oldu, bir hadise oldu. Ali Galip dahil olduu halde o vakit mutasarrf olarak Bedrihanilerden Ali Galip dahil edilmemitir. Malatya mutasarrfdr. Bedrihanilerden Halil Rahmi (Rami) dahil edilmemitir. O adam Ali Galip'ten daha esnadr ve orada aair vesaireyi tahrik eden, tevik eden odur. Sonra stanbul'dan gnderilen Binba ngiliz hepsini himaye eden odur. O siyasi heyeti oraya ithal eden odur. Onun iin rica ederim, Ali Galip'in yanna onu da ilve ediniz. FERT BEY (Devamla) Onu da yazdk efendim. RES Efendim; daha bir ok sualler var, dier taraftan kifayeti mzakere teklifi vardr. SLEYMAN SIRRI BEY (Bozok) Memleketi kana boyayan apanoullar nerededir, defterde niin ismi yoktur? AL .SAD BEY (Kozan) Kozan'da slamlarn katliamn yapan ve elyevm Halep'te Fransz zabitlii yapan Kazak Hasan. FERT BEY (Devamla) Efendim; derakap onu skata koruz, mesele deil efendim, nerelidir, bu? AL SAD BEY (Kozan) Hainli Kazak Hasan.. FERT BEY (Devamla) Peki efendim, o da bitti. MNR BEY (orum) Efendim, grlyor ki, esasen Dahiliye Vekleti tarafndan tanzim edilen liste 600 ismi muhtevidir. Bunlardan 150 sini tefrik meselesi bir ok mkilt dai oluyor. Ferit Beyefendi bir ok esami okumakla beraber, bunlardan bir ksm iin bugn hali faaliyettedir, dediler. Halbuki af, Lozan muahedesinde beyan olunan ve bir mruru zaman ile tehdit edilen ceraime mahsustur. Acaba bu adamlar o zamandan sonra irtikp ettikleri ceraim iin de aff umumiden istifade edebilirler mi? Anlalyor ki bu adamlarn bir ok teebbsat ihtillkraneleri vardr ki; ibu aff umuminin tayin ve tahdit ettii zamandan sonra vuku bulmutur. Bu cihet hukuktan tetkik olunmaldr. Sonra; baz arkadalarn buyurduklar gibi, bu listeye girecekler di ehastan ziyade, bu ehas idare edenlerdir, serkrda bulunanlardr. Mesel divan harpte bulunanlar, opur Hakk ve rfekas. Bunlar harekt milliye aleyhinde alanlardan baka bir ey deildir. Baz masumlarn idamna karar vermilerdir, Onlar mttefikan bu (kararlar

Eskikitaplarim.com

ittihaz etmilerdir. Byle caniyane bir surette hkim sandalyasma oturup ta memlekete ihanet ve hiyanet etmi adamlar ksmen istisna etmek bendenizce doru deildir. Listeyi bu nikat nazardan tetkik etmek ve daha ziyade siyas faaliyet ve ceraimi olan ehas ithal etmek lzmdr. RES Efendim kifayeti mzakere hakknda takrir vardr. Evvelemirde mzakerenin kifayetini reyi linize koyacam. Mzakereyi kfi grenler ltfen el kaldrsn. Aksini reye koyuyorum. Kfi grmiyenler ltfen el kaldrsn... (Kfi deil sesleri). Kfi grlmemitir. Efendim birok kanunlanmz vardr, bunlarn biran evvel kmas lzmdr. Saniyen, yarn bteyi mzakere edeceiz, ondan sonra da... (Gece de mzakere edelim, reye koyunuz sesleri). Ondan sonra da Tekilt Esasiye Kanununu mzakere edeceiz vaktimiz yoktur, dier kanunlar kalm olacak, binaenaleyh Heyeti Celilenize teklif ederim, bugn akam saat dokuzda gece itima yapalm. Muvafk m efendim? (Muvafk sesleri). Bu akam gece itima yapacaz karar verildi efendim. FERT BEY (orum) Reis Bey usul hakknda sz istiyorum. SREYYA BEY (Karesi) Saat kata toplanacaz Reis Bey. RES Saat dokuzda efendim. RECEP BEY (Ktahya) Muhterem arkadalar, bu madde mnasebetiyle ok mhim bir nokta mevzubahis olduu zannndaym. imdi Dahiliye Vekili muhtereminin burada izahatndan anlaldna gre hiyaneti vataniye ve en byk vatani crmleri irtikp etmi olduklarndan dolay muvacehei millete uzun mddet ve hayatlarnn nihayetine kadar myup ve gnahkr tannmas lzm gelen insanlarn miktar aa yukar beyze bali oluyor. 150 si ahten mecbur olduumuz aftan istisna, indirmek imkn olan miktardr. Halbuki -bunun haricinde - arzettiim miktar eer sahih ise bilhare yaplacak tetkikat neticesinde tezayd edebilir. Her ne ise bin altyz diyelim. 150'den 600'e bali olmak iin bu, 450 kii hakikatte, vatan muvacehesinde ayn crm ve ayn gnah ile, ayn kabahatle malum olan insanlardr. Geri biz mecburiyeti ahdiyemizden dolay bundan 150 sini affetmiyoruz dierlerini affediyoruz. Fakat bu ahden mecbur olduumuz resmi bir af eklinde telakki edilmelidir ve bu 150 haricinde bulunan bu 450 kii - bunu kati bir rakam olarak

Eskikitaplarim.com

sylemiyorum, 600 bildiim iin, bu rakam sylyorum. - hibir zaman memlekette tamamiyle affa mazhar olup, dier masum olan insanlarla ayn rtbeyi ihraz etmemelidirler. Bu, kati ve vatan icabiyle ahdi mecburiyeti yekdieri ile telif edip behemahl idar ve devletin kendi i makinesinde tatbik edebilecei bir areyi bulmak imkn olduunu zannediyorum. Biz alenen tabii surette bunlar affetmee mecburuz ve affedeceiz ve alenen muahedenamenin fkrai mahsusas ile bu adamlar mtemadiyen tenkid etmek, tutmak, sul cevap etmek mecburiyetinde bulunamyacaz. Fakat efendiler; ayn zamanda bu 450 kii, eer kendilerinin bu vatan ierisinde dier masum halkla msavi olduklarn ve memlekete unutturacaklarn zannederlerse hem vatan iinde adi mevkiden kendilerini kurtarm olurlar ve hem de bu serbestiden bilistifade ayn fenal baka vasta ile, baka frsat ve baka vesilelerle yapmaa alacaklardr. Maruzatm, celsei aleniyede katiyen sylenemez, msade buyurursanz asl teklif edeceim ekil celsei aleniyede katiyen mevzubahis olamaz. imdi bendeniz bir takrir takdim edeceim ki; mefadna muttali olacaksnz. Bu takrir mefad kabul olunur ve hkmet bunu tatbik ederse, ayn zamanda hafiyen tatbik etmekle beraber birtakm gayri meru tereuhat ile hkmetin bu gibi tedabir ittihaz etmekte olduu ve ayn zamanda fezail malul olduklar kulaklarna gidecek olursa kuvvei maneviyeleri krlarak memlekette bir teebbse cret edemiyecek bir hale gelirler ve hem de dier vatandalar mecburiyeti ahdiyemizden dolay aftan istisna edilememi olanlar ierisinde cezaya mstahak olanlarn da bu manevi tazyik ierisinde bulunduunu bilerek ksmen mutmain ve msterih olurlar. Teklifi cizaneme nazaran bunu, 150 kiilik liste haricinde bir siyah liste etrafnda toplamaldr. O miktar ka ise, bu listeyi tanzim etmeli. Bunu gazetelerle neretmek lzumu yoktur. Bunu yapacak olursak tekellf ettiimiz ahd vazifeyi ksmen ifa etmi olduumuz telakkilerine varm olurlar. Harite buna ramen devletin btn kuvay zabtasna ve bilhassa limanlarna, stanbul'un en ilek noktalarna, en mhim geit noktalarna, btn devletin kuvay zabtasna; peyderpey fotoraflar da tedarik edilerek siyah liste bunlara datlmaldr ve bilmelidirler ki; devletin kuvay zabtas vatana byk bir badire riz olduu zaman bu vatanda fenalk eden adamlar vard. Fakat bunlar, devlet sulh muahedesini yaparken,

Eskikitaplarim.com

devletin koparabildii 150 kiilik listeden harite kalmlardr ve bunlar daima lzimttekip adamlardr. Dahilde bulunanlar takip ederken gidip talep etmee lzum yoktur ve onlar, memleketin zabtas beni siyah listenin ierisinde bir adam olmakla daima tarassut altnda bulunduruyor, diye tehai ederler ve kelere ekilip, bzlmee mecbur olurlar. Harite bulunanlar da; bana Trkiye'de nefes almaa imkn yoktur derler. Binaenaleyh bu manevi tahat icra etmek iin arzettiim gibi 150 kiinin haricinde olan listeyi behemahal siyah liste etrafnda toplamaldr ve bunu tamim etmelidir. Dahiliye Vekili Beyefendi baz arkadalarn tekrar buyurduklar isimler etrafnda syledii zere vaziyeti hukukiyeleri Trk tabiiyetinden derhal ihracna msaade bah olanlar altnc maddesi mucibince bunlar zerinde ihra edilip derhal Trkiye vatandalar ile alakalarn keteder. Bunlar daima vatann, saf havasn teneffs etmek manevi zevkinden mahrum olurlar. Ayn zamanda da kendilerinin yeniden yapmalar ihtimali olan fezayiha bu suretle sed ekmek imkn vardr. Bunu yapmadmz takdirde Trkiye'de ekseriyetle bizim zaafmz tecelli eder ve kabahat yapm olanlar, zaman gee, gee gerek o kabahatlerini, gerek istisnai mevkilerini herkese unuttururlar ve rahat mevki srasna geerler. Fenalk yapmaa msait olanlar fenal yaparlar. Buna meydan vermemek iin bu celsei hafiyede kabul edilip, dorudan, doruya kanunun metnine alkadar deil, nevama bir temenni takriri Heyeti Celilenizin kabulne iktiran edip hafiyen hkmete tebli edilmeli. Tabii o intiar eder, madd tesir de hasl olur. Bu bapta takririmi takdim ediyorum. (Bu, zaten hkmetin vezaifinden deil midir sesleri?) Efendim zaten bunu temenni olarak arzettim, bir kanun mahiyetinde deildir. NECAT BEY (Bursa) Hkmetin bu, idar listesidir. Siyasi bir liste yapsnlar getirsinler. HALL BEY (Zonguldak) Efendim, bendeniz listenin veklet tarafndan tanzim edilmesi esasnda dier arkadalarla mttefikim. Listenin dorudan doruya hkmet tarafndan tanzim edilmesi ve Meclisi linin bu mesuliyet altna girmemesi elzemdir. Ancak demin Vekil beyefendinin okuduklar liste, mahiyet itibariyle, bendenizin nazar dikkatimi celbetti. Efendiler malumu liniz liste kadrosu yz elli kiiden ibarettir. Yani bu 150 kiiye bir kii daha ilve edemeyiz. Malumu liniz byle dar kadrolarda bilhassa liyakat aranr. Yani bu liste iyilie matuf bir liste olsayd, mmkn olduu kadar en lyk olan

Eskikitaplarim.com

zevat arayacaktk. imdi menfi nokta nazardan liyakat, aramak tabiidir ki elzemdir. Esasl bir neticeye vasl olmak iin bundan baka aremiz yoktur. Malumu liniz efendiler, herhangi bir zmrenin faaliyeti iyi ve kt olabilmek iin onun banda bulunan mtefekkirinin adedi ve onlarn mahiyeti nazar dikkate alnr. Bir hrsz kumpanyasnn banda tahsil grm mtefekkir bir reis bulunursa o kumpanyann yapaca hrszlkla, iptida adamlardan mteekkil olan bir hrsz kumpanyasnn yapaca i arasnda, tabidir ki, fark vardr. Bu, bir mtearife gibi bir eydir. Gstav Lbon'un bile bu sadette bir sz vardr ki; bunu burada ibraz etmekten kendimi geri alamyorum. Fransa'nn her zmresine mensup... Fransa batmtr. Yani bunu sadedinde bulunduumuz meseleye tatbik ettiimiz takdirde, haini vatan olan zmrenin mtefekkir olanlarn ortadan kaldrdk m mesele yoktur. Halbuki listeye ithal edilen ehasn takriben slsan birtakm obanlardan ve alelade akilerden ibaret kimselerdir. Muhterem arkadalarmzdan bir oklar birtakm sualler irat ettiler ve tabiidir ki; bu adamlardan herhangi birisi listeye dahil olan kimselerin birer dznesinden daha mhim kimselerdir. Eer memlekette mtefekkir zmre iersinde bu listeye dahil olan 20-25 kiiden fazla haini vatan yoksa bundan dolay Cenab Hakka hamd sena edelim. Bu bizim iin krdr, memleket ve vatan iin byk bir krdr. Fakat efendiler hain olan unsur, daha dorusu memlekette bulunan anasrdan hyanet etmiler yalnz Trklere mensup deillerdir. Bunlarn haricinde birtakm anasr daha vardr ki; bunlar dimaiyle, dilleriyle, kalemleriyle, tahsilleriyle bu memlekete hiyanet etmilerdir. Bendeniz bu kadar kulak kabarttm, bu listenin iinde ne bir tek Ermeni, ne bir tek Rum, ne bir tek Yahudi vardr. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Ahden kabul etmiiz. HALiL BEY (Devamla) Bu yz elli kiinin iine hi bir Ermeni, Rum veya Yahudi girmiyecek mi? FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Evet. HALL BEY (Devamla) Beyefendiler; Vekil Beyefendinin syledikleri bu sz gayet mhimdir. Eer hakikaten Ermenilerin, Rumlarn, Yahudilerin yz elli kiilik listeye dahil olmamalar bir esas ahdiye mstenit bulunuyorsa, bu krsde bendeniz teessratm ve teessfatm yedi kat gklere kadar ykseltmekten kendimi alamam. Nasl olur efendiler; bu memleketin daima, daima asrlardan beri

Eskikitaplarim.com

felketini ihzar eden insanlar byle bir listeye dahil olmamak gibi bir imtiyaza mazhar oluyorlar. Ne ise imdi efendiler mademki bu byledir. Fakat ayn zamanda bir kayd ihtirazi ile arzediyorum. Muhterem Heyeti Vekile bu meseleyi bir daha tetkik etsin. Eer imkn bulurlarsa bir ka adam soksunlar. Eer bunun imkn yoksa hi olmazsa, bu memlekete harekt milliye srasnda, tiyen fenalk yapm ve fenalk yapmas muhtemel olan; diliyle, dima ile, kalemi ile, fenalk yapmaa istidad olan kimseleri behemahal buraya dahil etsinler. Eer 150 kiilik listeyi doldurmak iin 20 kiilik 30 (kiilik mevki kalrsa o zaman fenalk yapm olanlar ithal etmek doru olabilir. Efendiler bu, ekiya, makulesinden olan kimseleri 150 kiilik listeye dahil etmekle bizim, onlarn memlekete girmelerine mani olmamz ihtimali yoktur. Tabirimizdeki sikletten dolay affmz istirham ederim. Bunlar ekiya takmdr. Bunlar, ne yapp, yapp bombas ile, tfei ile memlekete girer ve girmesi bendenizce hayrldr nki tepeleriz. Onun iin bendeniz bu iin mesuliyetini yine hkmete terk etmek itibariyle bu prensiplerin esas olarak Heyeti Vekileye terk edilmesini teklif ediyorum. Dima ile, dili ile kalemi ile memlekete fenalk edenler; en evvel bunlar girecektir. ki eliyle fenalk edenler, ekyalk eden kimselerden, yani dima ile, dili ile ve kalemi ile fenalk edenlerden mnhal yer kalmadka dierlerinden adam girmiyecektir, bundan (baka are yoktur. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim 150 kiilik defter bu kanunun mzakeresi vesilesiyle Heyeti Celilenize arzedildikten sonra ve Heyeti Celilece de batan aa okunduktan sonra; eh; bunu yine hkmet yapsn ve hkmet yine mesuliyet deruhte etsin. Yani bunun mesnedi mantkisi yoktur. SARAOLU KR BEY (zmir) Gryor musunuz efendiler, ben evvelce syledim, hkmetin byle diyeceini. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Devamla) Msaade buyurunuz. Beendiniz noktalar sylediniz filn filn. Zat liniz mzakereye taraftar deildiniz, biz mzakeresini tervi ettik ve Heyeti Celileden rica ettik, okuduk. Teklif olmak zere arkadalar tarafndan sylenen isimleri uraya yazdm. Bazlar ehemmiyetsiz dediler. Bunlar burada yazlm olan 20-30 kiinin burada yeri yoktur, bunlarn yerine koymak iin, yirmi otuz tanesini karacaz. Bendeniz burada ken'di fikri ahsimi ve emniyeti umumiyenin ve Dahiliyenin fikrini yalnz

Eskikitaplarim.com

arzetmedim. Heyeti Vefkilenin bilhassa bu ile ciddiyetle alkadar olan Bavekil Paa Hazretlerinin - cidden alkadar oldular - noktai nazarlarna gre bunu tertip ettik. Heyeti Vekile dnd ki; baz adamlar vardr, ismi gazetelerde gemitir. nki mevkii itibariyle, fakat kymeti yoktur. Bugn bir zarar ika edemez, ne fikren, ne kalemen, ne fiilen, brklerini tercih ettik. Mamafih hakem Heyeti Celilenizdir. imdi bunu rica edeceim Reis Beyefendiden; burada yazl olan isimleri, birer, birer okuyalm, reye vazedelim. Neticede hangilerini kabul buyurursanz onlar koyalm, dierlerini karalm. SREYYA BEY (Karesi) Hkmet muahedenameyi anlamam onu, arzedeceim. FERT BEY (Devamla) Gelelim imdi Halil Beyefendinin buyurduklar meseleye. Efendiler hyaneti vataniyede bulunan Rumlar 600 kilik defterde vardr. Ermeniler, onlar da vardr. Hatta bir ka tane yahudi de vardr. Fakat bunlar deftere ithal etmek iin biz hariciyeden sormak mecburiyetinde kaldk. nki zabtnameler ierisinde, ahtnamelerin, protokollann iinde yz ellilik listeye Rumlardan kimsenin dahil olmayaca hakknda Venizelos'un beyanat vardr ve bunun zerine smet Paa bir mzakere kabul etmitir. Sorduk, hariciyenin bu mzakerede bulunan hukuk mavirleri dediler ki; ne Rumlar'dan, ne Ermeniler'den, yani anasn gayr mslimeden kimse ithal edilmemesi takarrr etmitir. SREYYA BEY (Karesi) Nerede? FERT BEY (Karesi) O buraya girmemitir yle ise. FERT BEY (Devamla) O, bu kitapta yoktur. O, hariciyede prose verbal (procesverbal) lerdedir. imdi biz bilhassa arzu ediyoruz. Matbuat itibariyle memleketimize son derece muzr be on tane Ermeni'nin girmesini istiyoruz. Fakat buna hariciye hukuk mavirleri mzakeratn msait olmadn sylyorlar. Arzu buyurursanz on be taneyi tesbit etmiizdir. Dahiliyenin bunda yapaca bir i yoktur. MUSTAFA FEYZ EFEND (Konya) Yz elli olacana elli olsun, mutlaka yz elliye karmak mecburiyetinde miyiz? FERT BEY (Devamla) Anlamadm hoca efendi. Ne diyorsunuz anlyamadm. (Grltler) Reis Bey esamiyi reye koyun. RES Esamiyi nasl birer, birer reye koyaym. SREYYA BEY (Karesi) Efendim bendeniz Dahiliye Vekili muhteremi Ferit Beyefendi tarafndan yz ellilik, yzlk ve alt yzlk cetvele dahil olan ehas hakknda sz sylemiyeceim. Bu

Eskikitaplarim.com

muhtelif isimdeki cetvele dahil ehasn tabi tutulmak istendii muamelenin Lozan muahedesi ahkm sarihasiyle hukuk noktai nazarndan baz mhim noktalar arzedeceim. Evvel yle balyor. Yz elli dedikleri evvel Lozan muahedesinin 119 ncu sahifede aff umumiye, serlevha ahkmnda ve birinci fkrada gsterilen ve onu mteakip 121 nci sahifedeki protokolla dahi tenkid olunan af mecburiyetimizden mstesna bulunan yz elli kiinin ademi aff mezkrdur. Bundan sonra yzlk cetvel dediler. yzlk cetvel iskat muamelesini, yani Trkiye Cumhuriyeti vatandal hakkndan iskat muamelesini tazammun eder. Burada ok mhim bir nokta vardr. Bunu Heyeti Vekile karar altna alm, esbab kanuniyeye binaen. Malumu liniz 9 maddelik bir tabiiyet kanunu vardr. Bu mevadd mahsusa mucibince muayyen efl ve harekta ictisar eden Trk tebaas vatandalk hakkn kaybeder. Ama bunun ziyannn tesbit hukuku esasiye ve siyasiyenin en canl bir ksm olduundan herhalde Meclisin tasdikine iktiran etmek suretiyle teeyyd eder. Dnyann hi bir yerinde hi bir devletin hkmeti, hi bir devletin Heyeti Vekilesi bir tebeann, bir vatandan hukuku tabiiyetini iskat veya tabiiye ve mensubiyeti olmayan bir ahsa vatandalk hakkn bahetmek salhiyetini haiz deildir. Binaenaleyh eer hkmet esbab kanuniyeye binaen byle yz kiilik Trk vatandaln ziyaa uratm olduunu tesbit etmek istiyorsa bunu herhalde Meclisi linize getirmek ve buradan ... ifadelerinden anladm ki; hkmet bunu yapmak niyetinde deildir. Bunu yapmaya lzum grmyor. Katiyen elzemdir. Eer hkmet bunu yapmazsa yaptklar keenlemyekndr. Onlarn Trk Cumhuriyeti vatandal hakk, il maallah zerinde bakidir demektir, bir tearuz tekil eder. Alt yzlk cedvelin ihtiva etii ehasn ne olacan bir trl anlayamadm. Bu alt yzlk ne oluyor, ne yaplacaktr. Bunu bilmiyorum. ok rica ederim izahat versinler. Bu alt yzlk cedveli niin yaptlar? Sonra Halil Beyefendinin pek canl ve hukuki itirazlarna kar Vekil Bey oturduklar yerden demilerdi ki, Lozan muahedenamesi mucibince, ifade tabii mazbuttur. Yz elli kiilik cedvele Rum, Ermeni, Musevi gibi gayri mslimleri ithl edemeyiz, dediler. Sonra krsden baka suretle sylediler. Lozan muahedesi diye u elimize verilen ahitnamenin bundan gayri mahrum olarak murahhasmzla Dveli Mutelife murahhaslar arasnda teati edilmi olan mektuplarn tevdi edilmi nshalarnda dahi mnderi bulunmayan bir eyden

Eskikitaplarim.com

bahsettiler. Bundan muttali oldum ki; hkmetimiz bize Lozan muahedesini tasdik ettirmeden evvel btn malumat bildirmemi, halbuki biz yle zannetmiyoruz. fasnda mahzur olmayan ahitname udur; ifasnda mahzur olan ve mahrem tutulmas icabedenler de yine millet vekillerine mahrem olarak verilmitir. Mzakerat siyasiyenin ii d bize millete malum olmutur. Bu suretle malum olduundan dolay biz de bunu ayan kabul, grmz. Eer bundan baka gizli tutulmu, bizden saklanm :bir ey varsa hkmet; yalanclk etmi, vazifesizlik etmi olur ki... RES Hkmet yalanclk etmez, tabirinizi geri alnz, deitiriniz. SREYYA BEY (Devamla) Baknz ne diyorum. Hkmet yalanclk etmi, vazifesizlik etmi olur ki; bunu hi zannetmiyorum. fade byledir. Ben sylediim sz bilirim. nki smet Paa Hazretleri burada bize demitir ki; u ahitnamedir, u protokollardr, u da mahrem olan eylerdir ki; buraya yazlp tevzi edilemezdi. Bundan baka gizli bir ey yoktur demilerdir ve biz de onu tamamen hak diye, hakikat diye kabul etmitik. tikadmz elan bu merkezdedir. Binaenaleyh imdi Dahiliye Vekili Beyin burada syledikleri sze itimad edemem, mazurum. Yani gizli kalm cinler esrar olacak bir ey yoktur ve olamaz. Mecburiyeti ahdiyemiz yledir efendiler; Trkiyede ikamet eden veya ikamet etmi olan hi bir kimse veya mtekabilen Yunanistanda ikamet eden veya ikamet etmi olan hi bir ahs l Austos 1914 ve 20 Terinisani 1922 tarihleri beyninde dikkat buyuruluyor mu efendim? u iki tarih arasnda kalan zaman zarfnda askeri veya siyas hatt hareketen veyahut bugnk tarihi muahedeyi sulhiyeye vaz imza eden bir ecnebi devlete veya tebeasna herhangi bir suretle muavenette bulunmasndan dolay mtekabilen Yunanistan da iza veya tazip edilemez. Demek oluyor ki efendiler, biz bu ahitname ile l Austos 1914 ve 20 terinisani 1922 tarihleri arasnda ika edilmi ve urada nevi ve mahiyeti muharrer bulunmu olan ceraimden dolay hi bir kimseyi, ister slm kii, ister Rum kii, ister Ermeni kii, mutlaktr; hi bir kiiyi muahere etmiyeceiz. Sonra bu protokollarda bundan yz elli kiiyi istisna etmiiz. Orada da mutlaktr. ster Ermeni kii, ister Rum kii, ister Trk kii olsun. ZEK BEY (Gmhane) Hatun kii de olabilir mi? SREYYA BEY (Devamla) Erkeklii, diilii caizdir. Filan ksm ehasa dahil

Eskikitaplarim.com

olan yz elli kii ill islm olacaktr, Trk olacaktr gibi, bir mecburiyeti hukukiye yoktur, dedik. Bundan maada ok mhim bir nokta vardr. Bir iki hukuk inas arkadalarmn ihtar ettikleri bir noktai mimmedir. O da urasdr l Austos 1914 ve 20 Terinisani 1922 tarihleri arasnda geen zaman zarfnda yz elli kiinin istisnasiyle u kabil ceraimi ika etmi ehas affa mecburuz. Fakat efendiler 1922 tarihinden sonra dahi hiyaneti vataniye crm ika etmi ehas affa mecbur muyuz? Yoksa Okuduklar liste ierisinde kendileri itiraf ettiler elan msellh olarak erkez eteleri adalarda Trkiye vatan aleyhine, Trklk aleyhine almaktadr, diyorlar. Demek bugn de almakta berdevamdrlar. Onlarn cetvele ithaline, onlarn yz elli kiilik listeye ithaline ihtiya yoktur. Bunlar dnn de haini vatandr, bugnn de haini vatandrlar. Bunlar af iin ahdi mecburiyetimiz yoktur. Evet onlar 1914'ten 1922'ye kadar affettik. Fakat onlar bugn, de mcrimdir. 1922'den sonra yaplan ceraim affedilemez. Hkmet bundan neden tegfl ediyor? Neden bu sarahati hukukiyeyi anlamakta izhar aczediyor? Ne iin noksan cetvellerle geliyor? Hariciye Vekleti hukuk maviri yalandan, Hariciye Vekilinin beyanatna mnafi sz syliyerek i greceine bu hukuki noktalar tetkik etsin. Binaenaleyh bu mesele burada kalmaldr. Harici Vekili bu ilerle alkadardr ve ayn zamanda Bavekildir. in ehemmiyeti, btn cetveli zirzeber edecek gayri ayam itimat, gayri ayan mzakere bir mahiyette gsterecek gibi tecelli etmitir ve zannederim ki btn arkadalarm bu ciheti anlamlardr. Bir gn, bu mhim iin mzakeresine tahsis edilmelidir ve bu mesele tamamiyle anlalmaldr. Bunu teklif ederim. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendim evvel tabiiyetten iskat hakknda syleyeceim. Tabiiyetten iskat; eer ifadem baka trl anlalm ise tashih edeyim. Bunlardan geri kalm olan adamlar tabiiyetten iskat edeceiz demedim. Tabiiyetten iskat etmek kavanini mevzua dahilinde o kanunun msaade ettii derecede ika edilmi crmlerin mukabili olarak yaplr. 600 kiiden kalan 450 kiiyi tabiiyetten iskat edeceiz demedim. Nitekim pek gzel tetkik buyurdunuz, takip buyurdunuz. Saip Beyefendinin bahsettii iki kii vard. Bunlarn birisi Franszlarn maiyetindedir. Tabiyetten iskat edeceiz, bu deftere koymayacaz, dierini bu deftere koymak zarureti vardr. Binaenaleyh tabiiyetten iskat etmek iin eraiti haiz olanlarn hepsini iskat edeceiz. Fakat

Eskikitaplarim.com

bunlarn hepsini iskat edemeyiz. Yapabileceimizi btn hsn niyetimizle azami derecede, yapacaz. Bunun iin kanun sarihtir. u tarzda hareket edenler tabiiyetten iskat edilir ve hkmet isterse nbeamdr. Bu noktai nazardan hkmet tetkik edecek, nazar dikkate alacak ve Heyeti Vekile karar ile bunlar iskat edecektir. Baka ya placak bir i yoktur. Alt yzlk defter ne imi? Zannederim ki btn mzakere bu zamana kadar bunun zerine yaplmaktadr. Alt yzlk defter imdiye kadar hazrlanm esamidir. Bunlarn ierisinden mhim olan yz elli tanesi ayrlacak, geri kalanlar ne olacak? Aff umum beyannamesi ne emrediyorsa kanunumuzda kabul ettiimiz kavaid ne emrediyorsa o olacaktr, serbest olacaktr. Sonra efendim 1922 tarihinden sonra vaki olan ceraim, 1922'den sonra ika ceraim ettikleri bizce tahakkuk eden adamlar olsa hi buraya koymayz. Ne iin koyalm, katiyen buraya koymayz, tevkif ederiz. Nitekim bir takm adamlar var ki; 1922 tarihi geen size bilmnasebe bahsetmitim Akaridis etesi vard. Bunu Trabzon'da yakaladk. Ne yapacaz diye vali bana sordu.. Yapt crm 1922 tarihinden evvel midir, sonra mdr diye sordum. Evvel ise aff umumi beyannamesine dahil olarak braklacaktr. Binaenaleyh gnderilecektir, mbadeleye tabidir. Sonradr dedi. Herifi hapsettim. Demek ki 1922 senesinden sonra onlar iin emniyeti dahiliye ve hariciyeyi ihll suretiyle teebbsleri bir crm mahiyetinde telkki edilen memleketimize geldikleri takdirde o crmlerden dolay takip edilecektir. SREYYA BEY (Karesi) Bunlarn listeye girmesine lzum yoktur. FERT BEY (Devamla) Fakat efendim bunlarn elimizde bulunan malumat zerine mahkm edilebileceklerine kanaatimiz yoktur. Bugn erkez Etem Avrupa'nn her tarafnda, Yunanistan'da, Bulgaristan'da, Romanya'da icrayi faaliyettedir. Bu defterin iinde olmazsa yarn kalkp sallanarak memlekete gelirse, bu byledir. Buraya gitmi, yle olmutur demekle mahkeme bunu mahkm edemez. Bunu memlekette brakalm m? Evet biliyoruz ki memlekette bir isyan karmak arzusu ile bu adamlar daima pr heyecandr. Fakat mahkemenin karsnda onun mahkmiyetini temin edecek elimizde vesaik olmaldr. Olmadka onun haleti ruhiyesi itibariyle, haleti fikriyesi itibariyle, mstakil isyanlar itibariyle, mstakil emniyet

Eskikitaplarim.com

itibariyle ehemmiyeti olan bu adamlar ilerde bir takm eyler yapar diye memleketten karamayz. Sonra efendiler, Sreyya Bey nihayet muahedeye geldiler ve buyurdular ki; bizim yalnz tandmz bu mahededdr ve ona merbut protokollar ve ona merbut bize verilmi hafi eylerdir. Hayr Beyefendi yle deildir. Zat liniz hukukl. mteveggilsiniz, fakat bilhassa kavanini dahiliyemizle itigl buyurdunuz. Evet Kavaidi hukuku dvel ile itigal buyurmu olsaydnz pekl bilirdiniz iki; bir muahedenin protokollar, btn mazbatalar, btn mklemeleri o muahedenin akam mtemmimesindendir ve hi fark olmamak zere aksam mtemmimesindendir ve yine bilmelisiniz ki. beyefendi; bu muahededen maada sahifelerce, yzlerce sahifelik mecelleler vardr. Tabedilmitir ve bunlarn ahkmnda bizim murahhaslarmzn kabul ettii her ey ahkm sarihadr. KR BEY (zmir) Sarahaten syleyiniz. Rum, Ermeni, Yahudi koulamaz diyor mu? AHMET SREYYA BEY (Karesi) Sarih cevap, evet veya hayr deyiniz. FERT BEY (Devamla) Efendiler hepsine sarih cevap vereceim, msade buyurunuz. imdi Proseverballerin ierisinde 150 kiilik listede mbadeleye tabi bulunmyan Rumlarn behemahal gelmesi ve hi bir kayd arta tabi olmayarak gelecei mzakere edildikten sonra, bu yz ellilik deftere Hristiyanlarn ithal edilmiyecei hakknda Venizelosun mzakere edeceini beyan etmitir. Biz onun zerine dedik:; biz Rumlar koyacaz. Emniyeti umumiye mdr hukuk mavirlerine gitti ve mzakerede bulunanlar dediler ki; evet mzakerede gerek tahriri olmak ve aramzdaki mukaveleler suretinde, yani proseverballere ait bulunan ve gerek mzakerat ifahiyemlzde taahht etmiizdir, dediler. Biz de on be kii, tekrar sylyorum, on be tane Ermeni vardr ki; memleketimiz iinde yapmadk rezail ve ehayi kalmamtr. HALL BEY (Zonguldak) Ne olacak? FERT BEY (Devamla) Ne yapalm efendiler; tutalm hukuk mavirlerini huzurunuza aralm, mzakerede bulunan smet Paa Hazretlerinden rica edelim, bunlar iine Hristiyanlar da kartracaz diyelim. (Hakkmzdr, anlamak isteriz, sadalar) FERT BEY (Devamla) phe yok, defterde mukayyettir.

Eskikitaplarim.com

SREYYA BEY (Karesi) Hakkmzdr, gelsinler, grelim. nk siz derece, derece inip, ktnz. FERT BEY (Devamla) Binaenaleyh bu suretle Hariciye Vekletinden vaki olan istifsar zerine bu suretle tertip edilmitir. Yok ilve edelim diyorsanz, ilve edersiniz, o da olur. Heyeti Celileniz hkimdir. Bizimki size arz etmekten ibarettir. RES Mzakerenin kifayetine dair takrir vardr. AHMET SREYYA BEY (Karesi) Aleyhinde syleyeceim. Efendim mzakere gayri kfi addedilmelidir. Dahiliye Vekili muhteremi mtenaks ifadelerle burada hilaf vaki sylediine bendeniz kanaat ettim. FERT BEY (Devamla) Hi bir zaman. SREYYA BEY (Karesi) nk evvel arz ettiim gibi, Lozan muahedesinde olmaynca, gizli protokollarda vardr dediler. Sonra ktlar; kr Beyin vazh sualine kar vazh, kati, mfit cevap veremediler. Venizelos byle demi dediler. Fakat smet Paa'nn kabul ettiini sylemediler. Szleri kanuna mnafidir, kanuna muhaliftir. Tabiiyet kanununun altnc maddesinde hkmet isterse tabiri vardr, szleri yalandr; ite okuyorum. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Affedersiniz, bu gibi eylerde yalandr, filn denmez, terbiyeye mugayirdir, nezakete muhaliftir, hkmete yalandr diyorsunuz. SREYYA BEY (Devamla) Hkmete demiyorum. Dahiliye Vekiline diyorum. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Terbiyeye muhalefet ediyorsunuz, kanunda bir kelime eksik ise yalan denmez. Denir mi? Bu, terbiye midir? Biraz da terbiye renmeniz lzmdr. AHMET SREYYA BEY (Devamla) Terbiyeyi sizin renmeniz lzmdr, sizi de memleket ok iyi bilir. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Meclisi li hkimdir bu hususta. AHMET SREYYA BEY (Devamla) Saltanat Seniye tarafndan mezuniyet verilmeden tebdili tabiiyet eden veyahut bir ecnebi devletin hizmeti askeriyesine giren ahs Devleti liye isterse tabiiyetten iskat, edebilir. Gryorsunuz, tabiyet kanununu. Tabiiyetten iskat aksi ekilde mutlak sylyor. Yapamayaca eyi sylyor, hilaf vaki bir eyi sylyor. Hilaf vaki demekle yalan demek arasnda bir fark yoktur. Ben mert, ak, saf, samimi bir kalple

Eskikitaplarim.com

sylyorum. (Yanl demek lzmdr sesleri). Hayr Dahiliye Vekilini ben cahil zannetmiyorum. Dahiliye Vekili bilerek hilaf vaki sylyor, buna da yalan derler. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Sizin yaptnza da ocukluk derler. AHMET SREYYA BEY (Devamla) Eer .bilmiyorsa o zaman cahildir derim. ki sebep vardr. Birisi harite terki tabiiyet etmek, dieri dahilde. Baka ekil ve suret yoktur. te kanun buradadr, bu ifadeler sakat, kanuna mnafi, ilme mnafi, hakikate muhalif. fadat terih edilmeli ve kendi mahiyeti ilmiyesi anlalmaldr. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Yani intikam m almak istiyorsunuz AHMET SREYYA BEY (Devamla) ntikam almak lzm idiyse aldm. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) O intikam almak size kalmamtr. RES Mzakereyi kfi grenler ltfen el kaldrsn... Aksini reyi linize koyuyorum. Kfi grmeyenler ltfen el kaldrsn... Mzakere kfi grld. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Reis Beyefendi; bu isimler ne olacak? RES O isimler hakknda Heyeti celilenin fikrini alrz. Takrirler okunacak. (Karahisar arki) Ali Sruri Efendinin, (Yozgat) Sleyman Srr ve Ahmet Hamdi Beylerin, (Ktahya) Recep Beyin, (orum) Ferit, (stanbul) Akora Olu Yusuf ve il... Beylerin takrirleri okundu. (Aksaray) Neat Bey, Sabit Bey (Erzincan), (Zonguldak) Halil Bey, Nuri Bey (Ktahya), (Denizli) Yusuf Bey, Sleyman Srr Bey (Bozok), (Rize) Ali Bey, (Urfa) Ali Bey, Hakk Tark Bey {Giresun), Mahmud Nedim Bey (Malatya), (Ktahya) Ragp Beylerin takrirleri, RES Efendim; evvel takrirlerden bazlarnda filn zatn ve filn zatn listeye ithali teklif ediliyor. Bu meyanda Vekil Beyefendinin de yerinde, burada krsde iken kaydetmi olduklar birtakm isimler vardr. O da bu meyandadr. Filn zat da ithal ediniz, falan zat da ithl ediniz diye verilen takrirleri reyi linize koyaym m? (Hayr sesleri). Bunlar hkmete verelim. Hkmet, bunlar nazar itibara alarak yeniden bir liste tertip etsin. (Hayr, hayr sesleri).

Eskikitaplarim.com

HAFIZ BRAHM EFEND (sparta) Meclis belki nazar itibare almaz. RES Dier takrirler malumu liniz oldu. Takrirlerde heyeti umumiyesi itibariyle Meclis'teki tezahrat nazar itibare alnacak listenin tdil olunduktan sonra tekrar Meclise gelmesi ve bir ksm da listenin yeniden hkmete tanzimini teklif ediyorlar. Binaenaleyh arzu buyurursanz bu suretle reyinize koyaym. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Reis Beyefendi; bir teklif daha vardr. Bu husus iin Dahiliye, Adliye, Hariciye encmenleri de toplanabilir. (Hayr sesleri). RES Efendim; Ali Sruri efendinin teklifi bu kabildendir. Listenin Dahiliye encmeninde tetkiki hakkndadr ki; bu teklifi kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn... (Hayr, hayr sesleri). O halde efendim; Meclis'teki tezahrat nazar itibare alarak listeyi ona gre tebdil etmek ve mmkn olan tadilt ifa etmek zere takrirlerle beraber hkmete tevdi edelim. FERDUN FKR BEY (Dersim) Tekrar Meclis'e gelsin. NECP BEY (Saruhan) Neticesi Meclis'e bildirilsin. RES Neticede listenin tekrar Meclis'e gelip, gelmemesini reyi lilerine koyacam. Binaenaleyh takrirler iki ksmdr. Evvelemirde Meclis'teki tezahrat nazar itibare alarak mmkn olan tadilt ifa etmek zere hkmete tevdiini (kabul edenler, ltfen ellerini kaldrsn... Aksini reye koyuyorum. Kabul etmeyenler ltfen ellerini kaldrsn... Bu cihet kabul olundu. Bu suretle yaplacak listenin tekrar Meclisi liye gelmesini reyi linize .koyuyorum. Kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn. Kabul etmeyenler ltfen ellerini kaldrsn... Kabul edildi efendim. Bundan sonra Recep Beyin takriri vardr. Bir siyah liste yaplmasn teklif ediyorlar. Bu teklifi nazar itibare alp, almamanz da reyinize koyacam. (Byle liste yaplmaz sesleri). Kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn... Aksini reye koyacam. Kabul etmeyenler ltfen ellerini kaldrsn.... Kabul olunmad. Efendim on dakika teneffs iin celseyi... (Hafi celse imdi mi sesleri). Ha; msaade buyurun. Bu mesele bitmitir. Aleni celseye geilmesini reyi linize koyacam. Kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn... Aksini reye koyuyorum. Kabul etmeyenler ltfen ellerini (kaldrsn... Aleni celseye geilmitir. On dakika teneffs iin celseyi tatil ediyorum.

Eskikitaplarim.com

Kapanma Saati: 5.15

Eskikitaplarim.com

DEVRE : II

CLT : 4

TM A SENES: II

T. B. M. M.
Gizli Celse Zabtlar 22/23 NSAN 1340 ARAMBA

M nderecat

1. ZAPTI SABIK HLSASI 456 2. MZAKERE EDLEN MEVAD 456

1. Lozan Muahedesi mucibince iln olunacak aff umumiden hari tutulacak 150 kiilik liste zerinde mzakerat. 456 : 462

Cilt: 8/1

44 nc inikat, 4 nc Celse

Eskikitaplarim.com

KIRKDRDNC NKAT

22/23 Nisan 1340 aram ba

DRDNC CELSE

RES : Ali Sururi Efendi KTPLER : Ragp Bey (Zonguldak), Talat Bey (Kngr) RES Efendim, 150 kiilik defterin tetkiki iin celsei hafiyeyi kabul buyuranlar el kaldrsn... Aksini reye koyuyorum. Kabul etmeyen'ler el kaldrsn.. Celsei hafiye kabul edilmitir. Efendim zapt sabk hlsas okunacaktr. 1 ZAPTI SABIK HULSASI OTUZ DOKUZUNCU NKAT 16 Nisan 1340 KNC CELSE Fethi Beyefendinin taht Riyasetlerinde inikat ederek; Lozan Muahedenamesi mucibince iln olunacak aff umumiden hari tutulmas merut 150 kiilik liste zerinde cereyan eden mzakere neticesinde, listenin Hkmete tevdii ve mzakerat esnasnda serdolunan ve verilen takrirler istikametinde Hkmete yeniden tezekkr edilerek tekrar Meclis'i liye getirilmesi kabul olundu ve aleni celseye geildi.

Reis Fethi

Ktip Yozgat Avni

Ktip Ktahya Ragp

Eskikitaplarim.com

RES Zapt sabk kabul edenler... Etmeyenler... Kabul edilmitir 2. MZAKERE EDLEN MEVAD 1. Lozan Muahedesi mucibince iln olunacak aff umumiden hari tutulacak 150 kiilik liste zerinde muzakerat. RES Mzakereye balyoruz. Bu ikinci defter Heyeti Vekile karariyle tesbit olunmutur. Okunacaktr. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Reis Beyefendi msaade buyurur musunuz? Efendim, celsei hafiye istirham etmekten maksadmz, bazlar bu deftere dahil deildir. Malmu liniz vehile bir iskat defteri getirmiizdir. Fakat alen celsede diyemeyiz ki filn dahil deildir, fakat tabiiyetten iskat ediyoruz. Bu noktai nazardan bu deftere dahil olanlar dier deftere dahil deildir. Fakat onu tabiiyetten iskat edeceiz. Bunun iin kfi delil vardr. Bunu tabii alen syleyemeyiz. SLEYMAN SIRRI BEY (Bozok) Efendim; iskat defteri evvel okunmal, sonra alen celseye geilip alen de sylenmelidir. (Liste okundu) SMET BEY (orum) Gazetelerde bunlara ait liste nerolunmutu. Halbuki Meclisi linin Yozgat isyan hakknda bir karar vardr. apanoullarna da mil deildir. Meclisin karan hilfna byle bir eyin icras muvafk olmayacan syleyecektim. Heyeti Vekile bunu nazar dikkate alarak karm olduunu grdm. Yalnz bu listede Vahidettin'in btn tedbirlerini idare eden bir adam vardr. Hazineci Refik'dir, maliyeci Refik, Defteri Hakni Emini olmutur ve Maliyeye devredilen ne kadar emval varsa onun namna kaytlarn tashih etmee alm ve onun yannda btn plnlarn yapan Refik mevcuttur. Refik'in yerini tutacak ve ona muadil burada kimse yoktur. Refiki koymak ve onun yerine bir erkes karmak lzmdr. MEHMET BEY (Karesi, amldan bir Trk oban var, onu karalm. REAT BEY (Saruhan) Efendiler; bu gn bilmem kanc defa olmak zere yine dairei intibahiyemden bir mektup aldm.

Eskikitaplarim.com

Arkadalarma da gelmitir. Esme kazasnn Garaplar kariyesinden Mavan olu Mustafa. Bu adam zmir'in igali gnnden beri Yunanllara rehberlik etmitir. Uak'n sukutuna sebep olmutur. Onlara yardm etmitir. Elyevm Kule Hapishanesinde mevkuftur. Bu adam mtegallibedendir. Maatteessf Divan Harpe imdiye kadar mahkm edilmemitir. nk bir taraftan mtemadiyen para yedirmektedir. Agniyadir. Bu adam zannediyorum Ktahya Mebusu arkadam da tanyacaktr. RAGIP BEY (Ktahya) Evet, bendeniz de biliyorum. ok eni bir adamdr. HACM MUHTTN BEY (Giresun) Ben de biliyorum. imdi anlatacam. REAT BEY (Devamla) Bu adamn 150 kiilik listeye ithalini bendeniz de istirham ederim. REMZ BEY (Gaziantep) Efendiler, bu liste ile bir ksm haini vatanlarn aftan istisna edilmesinden maksat, her halde bunlarn seyyiat maziyesinden daha fazla olarak tide memleket ve millete iras edecekleri zarardan dolaydr. Bu meyanda bu gibi hainlerin 150 kiilik listenin ierisinde bulunmas epeyce bir ehemmiyeti haizdir. Millet haini vatanlarnn adedi 150 olmad halde daha fazla olduu, fakat bu adedi Lozan Konferansnda kabul ettii ahitname dolaysiyle dierlerini affetmitir. Binaenaleyh efendiler, biz 150 kiiyi her halde gerek seyyiti maziyesi ittbariyle ve gerekse memlekete tide yapabilecei zararlar itibariyle ok muzurlarn intihap ederek bu listeyi o ekilde tanzim etmeliyiz. Dahiliye Vekili Beyefendi daha mhim haini vatanlar bulunabilir. Bunlarn tabiiyetten iskat suretiyle areleri vardr diye mtalaa buyurdular, itirak edeceim. Fakat tabiiyetten iskat suretiyle mazarratlar def olunacak adamlar her halde ehemmiyet ve mazarratlarnn derecesi itibariyle bu 150 kiilik liste ierisine gireceklerle mukayese edilmelidir. Bunun iin bendeniz ok rica ediyorum, bu liste okunurken de dikkat ettim, bilmem ne kariyesinde Mustafa olu Mehmet, bilmem ne Kariyesinde Mustafa olu Remzi gibi muhtelif isimler var. Zannedersem vaktiyle harekt isyaniyede bulunmu, kurun atm, fakat ahs itibariyle o kadar mhim olmayan gerek mazide ve gerek tide yaptklar ve yapacaklar seyyiat itibariyle mhim olmayan kimseler vardr. Bunun iin bunlarn listeden karlmas ve bunun yerine muhtelif mntkalarda bilhassa burasn nazar dikkati linize

Eskikitaplarim.com

arzediyorum. Muhtelif mntakalarda seyyit sabit olmu ve bilhare tiyen seyyiatlar vukubulacak mazarratlar behemahal memul olan kimseleri ilve etmek elzemdir. RASM BEY (Sivas) Yani fikirli adamlar. REMZ BEY (Devamla) Ben kendi mntakam itibariyle eksik olarak bir ahs biliyorum. Onu teklif edeceim. O da Galip'tir. Mddeiumumi olmutur. Fransz tekiltnn basnda ve hl Halep'te bulunuyor. Yarn buraya gelirse ve hudut boyundaki memleketimizin emniyeti siyasiyesini ve emniyeti dahiliyesini ihll etmek onun iktidar dahilindedir. Bunun iin ben kendim memleketim iin misl olarak bunu bildiim iin arzediyorum. isterseniz bu, benim gsterdiimiz adam kabul etmeyiniz. Fakat liste okunurken nazar dikkatimi celbetti. Bilmem hangi kyden ne avu. Bu isimler zerinde mnakaa edelim, ok rica ederim. NYAZ BEY (Mersin) Efendim; arkadalarmz izah ettiler. Hakikati halde bu listede iki ksm ehas mevcuttur. Birisi u, u gibi mehur ve muayyen ehas. Bunlarn kimisi Kuvay nzibatiyeyi tekil etmiler. Kimisi Sevr Muahedesini imza etmiler, onlar malm. Bunlardan baka bir de fiilen kyden filn olu filn vardr. Filn olu. Bu bence bizde... EREF BEY (Diyarbekir) Mesel Saraolu... NYAZ BEY (Devamla) ey, gayri m aruf ehas demektir. Msaadenizle efendim; bu listede ismi zikredilmeyen hainler var. Adana Mdafaai Hukuk Halk Frkas Heyeti buraya mracaat etmitir ve gazeteler bununla ok megul olmulardr. Ezcmle Posta Gazetesini karan lhami var. Franszlarn mavirliinde bulunmutur ve mhim hizmetlerini yapmtr. Esasen bizim asker binbamzdr. Sonra Sito Garip Fuat var, Sito Garip Sark var. eyh Galipler. Bunlar onlarn Reisi idi. Sonra bunlar orada bulunan Nsayrilerin Resasndandr. Bir de Franszlann Belediye Reisliini yapm Hafz Mahmut isminde bir adam vardr. Bunlar fetvalar neretmiler. Anadolu davasnn btl olduuna dair halk ifale almlar. Bu tarzda adamlardr. Bendeniz byle ufak tefek adamlarla uramaktan ise 150 kiiye ithal edilecek esaminin byle muharrik olarak tannm olan ehasn ithalini rica ediyorum. KR BEY (Bolu) Hepsi de yle. TALAT BEY (Ardahan) Ne vakit yaplr? Bu, ne vakit tetkik olunur. Vakit mi kald bu ie?

Eskikitaplarim.com

AHMET MUHTAR BEY (stanbul) Ben bir kiinin listeye niin dahil olduunu soracam, dahil olmadn deil. ebin Karahisar Mebusu Fevzi Bey vardr. Fakat dnya kadar tilfc vardr. Bu adamn memlekete bir fenaln iitmedim. Bir ok kiiye sordum. HACM BEY (Giresun) Kke .kadar da haini vatandr. MUHTAR BEY (Devamla) tilflk memlekete hari olmaa kfi deil gibi geliyor. FKRET BEY (Kozan) Kuvay inzibatiyeyi tekil edenlerdendir bu adam. MUHTAR BEY (Devamca) Eer byle bir fenal varsa varsn gitsin. Ben sordum Dahiliye Vekili Ferit Beye, byle istediler, fenaln ben de bilmiyorum dedi. HACM MUHTTN BEY (Giresun) Arkadalar; Reat Beyin Heyeti Celileye arzettii Mavan olunu ben ahsen tanrm. Yunan igali zamannda filhakika bu lain ahsiyetin bu memleket aleyhine ve Yunanllar lehine yapmad enaat ve cinayet kalmamtr. Yalnz bu memlekette bir dakika yaatlmas caiz olmayan bir ahsiyettir. Sonra, Osman Nuri isminde bir adam unutulmutur. Bu adam bendeniz Karesi Mutasarrf iken bu, Ayvalk'da Kaymakamd. Mehmet Beyi iht ederim. Karesi Mebuslarn iht ederim. ngilizlerle teriki mesai etmi, casusluk yapmlardr. Bolu'yu berbat etmilerdir. Sonra biz Ballkesir'de urarken ve trnaklarmzla siper 'kazmaa urarken bu hain stanbul'dan Balkesir Mutasarrfln taahht ve kabul etmitir ve 300 gnll Arnavut jandarma ile gelmek istedi. Fakat gelemedi. nk lm vard orada. Ondan sonra yine bu Osman Nuri Bolu Mutasarrf olmutur. Ferit Hkmetinin Bolu Mutasarrf olmutur. Orada da yapmadk fenalk brakmamtr. Sonra Dersim Mutasarrflna tayin edilmi. Bunu Heyeti temsiliye tevkif etmi, fakat her naslsa yakasn kurtarm ve Bulgaristan'a kamtr. Arkadalar; bu kfi gelmiyormu gibi bu melun ahsiyet elan daha bu memlekette valilik almak iin veya bu memleket namna ecnebi memleketinde memuriyet kabul etmek iin mracaatta bulunuyor. Buna da Karahisar Mebusu Ali Beyi ihat ederim. Bunu kendisinden isterim. Bu adamlarn elan bu memlekette laf sylemee ve memuriyet istemee nasl hakk vardr? Sonra zmir'de bir kyl gazetesi kyordu. Arkadalar; Kyl Gazetesinin yapt fenalklar hepiniz bilirsiniz. Bu gazete ve bu

Eskikitaplarim.com

gazetenin sahibi Refet ve bu lain ahs, ki btn memlekete tannm lain bir ahsiyettir. Nerededir, malum ve mehuldr. Dahil deildir. AVN BEY (Cebelibereket) Dahildir efendim. HACM MUHDDN BEY (Devamla) Msaade buyurun. 150 kii de dahil deildir. Sonra zmir'de Belediye Reisi bulunan Hac Hasan Paay da tanrsnz. Biroumuz vicahen, biroumuz giyaben tanrsnz. Bu adam zmir'in ve memaliki msteviyenin Yunanllar elinde kalmas iin en byk fenal yapmtr. Bunlar da dahil deildir. thal edilmesini rica ederim. (Nereye sesleri). REFK BEY (Konya) Iskat defterine konur. RES Efendim vaktin dar olduu malumu linizdir. Kifayeti mzakere hakknda da tane takrir vardr. Kifayeti reyi linize vazedeceim. KR BEY (Bolu) Bu Osman Nuri listeye girmedi ise bu listenin hi kymeti yoktur. AHMET FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Efendi; baz isimlerden bahis buyurdular. Bu isimlerin bazs 1922 Terinisanisinden sonra Yunanistan, Yunan ordusundan maa almak, yahut Yunan Hkmetinin baz hidematnda bulunmak itibariyle tabiyeti ecnebiyeyi kabul ettikleri cihetle tabiiyetten iskatlar kabil olan adamlara aittir. Binaenaleyh defterde bulunanlarn ya bazlar henz mevkufturlar. Veyahut tabiiyeti ecnebiyeye girmemi Avrupa'nn muhtelif yerlerinde bulunmaktadr. Bu suretle oraya koyabilmek iin dierlerini iskat defteri diye tabiiyetten iskat etmek zere yz kiilik, 150 kiilik bir defter yapyoruz. Bu 150 kiilik defterden baka afivle alkas yoktur diye dier bir defter yapyoruz. Dorudan doruya Tabiiyet Kanunumuzla temas olanlar ihtiva etmek zere bu eyi yapyoruz. Mesel Kyl gazetesi sahibi Refet, zmir Belediye Reisi Hac Hasan Paa gibi adamlar tabiiyetten iskat edilebileceklerdir. Eer teye korsak tabiiyet defterinden karacaz. Binaenaleyh tabiiyetten iskat defterine koymay Heyeti Vekile mnasip grmtr. Bir de Mavan olu Mustafa'dan... KR BEY (Bolu) Osman Nuri'den bahsettiler. Bize mptezel efendiler demitir. A. FERT BEY (Devamla) Bir de Osman Nuri vardr. imdi eer msaade ederseniz nihayetten kii kararak...

Eskikitaplarim.com

HULUS BEY (Karesi) Hayr, hayr. Bunlarn gelmek ihtimali yoktur. Bu 3 aki memlekete gelirse jandarma bile tenkil edemez. Rica ederim. Onlar Midilli'den ara sra memlekete tecavz ediyorlar. A. FERT BEY (Devamla) Esasen geen defaki mzakere neticesinde rfekay muhteremden bazlar buyurmulard ki firariler vardr, bunlarn hepsini defterden karnz. 150 kiilik defterden kardk. Yani 19 terinisanide ya Yunan ordusu ile gelmitir, yahut Yunanllarn tevikat ile ete halinde gelmilerdir ad ve telkki ederek bunlarn heyeti umumiyesini tabiiyetten iskat ediyoruz. Yalnz beyefendinin buyurduu vehile hakikaten siyas bir surette ekavet yapan ve bugn elimizde mevkuf olan adamlar vardr ki bunlar Yunanllarla teriki mesai etmitir ve bunlar iskat defterine koymann imkn yoktur. nk bugn topraklarmzn zerindedirler. Fevkalde muzur adamlarm. Onlardan mmkn olanlarn koyduk. 15 20 kadar girememitir. imdi iki, kiiye karrsak o on bein zerine kiiyi daha ilve etmi olacaz. Binaenaleyh bunlarn heyeti mecmuasn daha ilve etmi olacaz. Binaenaleyh bunlarn heyeti mecmuasn zaten 150 kiilik deftere dahildir, suretinde huduttan darya atacaz. Yaptmz bundan ibarettir. imdi onlar koymak lzm gelirse dierlerini karmak lzmdr. KR BEY (Bolu) Osman Nuri Beyi bu listenin haricinde brakmak dnyada olacak ey deildir. Ankara'y tehdit etmi bir adamdr. HALL BEY (Zonguldak) Ayan'dan Abdlkadir Efendinin yeenidir. Bu adamcaz harbi umumiden evvel Ruslarla birlemitir. Harbi umum ierisinde bir ok iler yapmtr. Son zamanlarda Revandis'de bulunan bir mfrezemizi harben kararak orada ngilizlere valilik etmitir. Bu adamn gerek iskat defterine, gerek 150 kiilik listeye ithali imkn yok mudur? A. FERT BEY (Devamla) Efendim; iskat defterine ithal etmenin .imkn vardr ve hi bir mahzuru yoktur. Yalnz dndmz ey udur. Bu sylediiniz adamn icray faaliyeti Revandisdedir ve bu elan Revandisde bulunuyor. Halbuki biz hi bir zaman Revandisi hududumuzun harici addetmedik ve orada olan hkmeti de ngiliz Hkmeti addetmedik ve edemeyiz. Halbuki orada memleketin bz aksamn tefrik suretiyle icray hkm tuttuundan dolay orada kald surette mcrim olarak hapse atarz. Olmad takdirde her dakika dmanla teriki mesai ediyormuasna iskat

Eskikitaplarim.com

defterine ithal ederiz ve iskat defterine ithal etmek elimizdedir. (Mzakere kfi sesleri). NYAZ BEY (Mersin) Reis Beyefendi; msaade buyurulur mu? RES Buyurunuz. NYAZ BEY (Mersin) Efendim; madem ki bunlar aki idiler, mcrimi di idiler. Mcrimi siyas olmakla beraber, ayn zamanda hiyanet ilemi adamlard. Bunlar af kanunu olmadan evvel, henz bir taahht altna girmeden evvel bunlar idam etmek kanunen mmkn deil mi idi? A. FERT BEY (Devamla) Efendim; bunlar divan harp tarafndan mahkm edilmilerdir. Fakat evrak gitmi, divan temyiz nakzetmitir. Bir ksm elan taht tevkiftedirler. FERDUN FKR BEY (Dersim) Bunlarn henz gelmeleri kesbi katiyet etmemitir. NYAZ BEY (Mersin) kinci nokta; tabiiyetten iskatj mmkn olmayanlarn bir kann bu 150 kiilik listeye ithali mmkn deil midir? A. FERT BEY (Devamla) Efendim; burada kii vardr. Refik, Marvan olu Mustafa, Osman Nuri. te bu kiiyi koyacam. EYP SABRI EFEND (Konya) Vekil Beyefendi, Uak Belediye Reisi Hulusi'yi listeye ithal etmisiniz ve bunda Hkmet hakikaten isabet etmitir. Fakat onunla alan, ondan fazla hyanet eden, enaat irtikp eden topal Ltfi vard. Bu adam elyevm Anadolu'ya ete evkine memurdur. Bu niin ithal edilmemitir? A. FERT BEY (Devamla) Efendim; tahkikat icra ederiz. Bu Topal Ltfi'nin Yunanistan'da bulunmas dolaysiyle iskat mmkndr. (Mzakere kfi sesleri). RES Efendim; Avni Bey demi kifaye hakknda sz istemitir. Karar verirseniz sz vereyim. AVN BEY (Cebelibereket) Karar vermeye hakknz yoktur. RES Riyaset yapamaz. Fakat Heyeti Celile karar verebilir. AVN BEY (Cebelibereket) Nizamnameyi badettadil. Efendim; Lozan muahedesi mucibince listeye dahil olacak kadar bir kymet ve kemmiyette olan ahsiyetler hakknda ifade etmek istiyorum. Heyeti celileniz elde herhangi bir kimsenin dosyas mevcut olmadka unun veya bunun listeye ithal veya tenzil veya tayyn teklif etmekle hi bir vakit doru hareket etmi olamaz. Elhaleti hazini baka bir celseye

Eskikitaplarim.com

imkn yoktur. Lozan muahedesinin tasdiki aff umuminin iln dolaysiyle zaruret meydandadr. O zaruret dolaysiyledirki ikinci bir sureti hal vardr ki, 14 aydan beri bu Lozan muahedesine gre 150 kiilik listeye dair arkadalar Heyeti Vekileye malmatlarn ibl ettiler mi? Ettilerse nazar dikkate alnd m, alnmad m? Elyevm urada, u vaziyette zat beyanatla listeye ahs ithal veya ihra etmek en mthi bir badireye sebep olur. Tay veya tenzil hibir zaman doru olamaz. Ancak yaplacak ikinci bir ekil daha var. Anlalyor ki daha bir ok liste haricinde kalm habsin vardr. Arkadalar tekliflerini esbab mucibe ile vaka zikri ile, takrirle, suveri saire ile rapor halinde dermeyan ederek Heyeti Vekileye irsal etsinler. Heyeti Vekile de bunlar iskat listesine ithal etsin. Bugn aff umum zarureti karsnda bulunduumuza ve bir de demin arz ettiim zere baka bir celseye de imkn olmadna binaen maddi ve mnevi mesuliyeti Heyeti Vekileye ait olmak zere hkmete havale ederiz. REAT BEY (Saruhan) Efendim; bendenizin maruzatm hakknda Kzm Paa Hazretlerinin de malmatlar vardr. Bu ahsn ithalini rdca ederim. (Grltler) RES Efendim; mzakerenin kifayetini reyi lilerine koyacam. Kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn... Aksini reye koyacam. Kabul etmeyenler ltfen ellerini kaldrsnlar... Mzakerenin kifayeti kabul olunmutur. Takrir vardr. Okunacaktr efendim. Riyaseti Celileye Mzakere kfidir. Hkmetin teklif ettii listenin aynen kabuln teklif eylerim. Denizli Necip Ali Riyaseti Celileye Adana'da Fransz zamannda hyanet ettii halde bu listede mezkr olmayan bervechi ti ehasn bu listeye ithalini teklif eylerim. Mersin Niyazi Posta Gazetesi Sermuharriri lhami eyh Garip Fuat

Eskikitaplarim.com

eyh Garip Sadk eyh Garip Kemal Franszlarn Belediye Reisi Hafz Mahmut Meclis Riyasetine 1. Mzakerenin kifayetini reye koymanz. 2. Heyeti Vekilenin cetvelini tasvip ederek ruznameye geilmesini teklif eylerim. stanbul Mebusu Ali Fethi Riyaseti Celileye Aff umumiden istisna edilecek 150 kii meyanna Urfal Mersavzade Mehmet Raifin de ithalini bu meselenin esnay mzakeresinde bir takrirle teklif etmitim. Tetkikatma nazaran bu adam listeye ithal edilmemitir. Merkum Mehmet Raifin ngiliz ve Fransz igalleri zamannda Urfa'da ne kadar nefret ve gayri kabili af melaneti ihanetkranede bulunduu Erzurum Mebusu Mnir Hsrev ve Kozan Mebusu Ali Saip ve Urfa Valisi sabk olup Gen Vilyetinde bulunan Ali Rza Beyler de yakinen ve tefasl ve teferruatiyle bilirler. Urfa gibi mdafaa ve istikll harbi esnasnda en przsz ve cansiperane fedakrlklarda bulunmu olan vatanperver ve milliyetperver bir muhitte bulunduu itibariyle nevi ahsna mnhasr byle bir hainin ferih ve fahur gezip tozmas ve aff umumiden istifade etmesi mnkllilvcuh caiz olamayacandan, icabederse muruzl emsali zevatn ehadatna da mracaat olunarak merkumun mstesnalar listesine ithalini tekrar arz ve teklif ederim efendim. Urfa Ali Fuat Riyaseti Celileye Mzakere kfidir. Fena adamlar tabiiyetten iskat suretiyle haklarndaki muamelei muktaziyenin ifasna devam edilebileceinden 150 kiilik listenin aynen kabuln teklif ederim. Aydn Mazhar Riyaseti Celileye

Eskikitaplarim.com

smet Beyefendinin ahadetinden apanolu'larnn masumiyeti hakknda bana da kanaat gelmitir. Binaenaleyh istikll rnadalyalariyle taltiflerini teklif eylerim. Sleyman Srr Yozgat KR BEY (zmir) Ayptr yahu. Meclisle alay ediyor, byle ey olur mu? SLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) Niin olmasn. {Grltler) apanolu'larn tezkiye etmek ayp deil midir? SMET BEY (orum) Reis Bey burada cereyan eden mzakere milletin mukadderatna taalluk eden en mhim mesaildir. apanoullar dahalet ettikleri surette tahribat yapmayacaklarna dair vait yapmlardr ve o suretle oturmulardr. Oullar askere gitmitir. Salih Bey, hkimdir, bugn Krehir'inde. SLEYMAN SIRRI BEY (Yozgat) Kuvay asiyeye kumanda ettii halde hkimdir. SMET BEY (Devamla) Meclis byle hissiyat ahsiye zerine karar ittihaz edemez, SLEYMAN SIRRI BEY (Bozok) Meclisin karar yoktur Beyefendi. stikll mahkemesi azas buradadr. Sylesin Refik Bey. Riyaseti Celileye Ferit Hkmetinin Ayvalk Kaymakam ile Karesi, Bolu ve Mersim mutasarrflklarn kabul eden ve vatan ve gayemiz aleyhine btn mefsedetlerini icra eyleyen ve bugn Bulgaristan'da bulunan Osman Nuri nam vezirin 150 kiilik listeye ithalini teklif eyleriz. Giresun Mebusu Hacm Muhiddin Mehmed Cavid 22/23 .4. 1334 Muhip Mamum isminde ziraat mhendisi bir melun vardr. Byk Milletimizin ebed dmandr. Macaristan'da hyanete devam etmektedir. Milletime hakaretinden dolay kfire o kadar hncm vardr ki elime gese dilerimle paralayacam. Melunun mutlaka listeye ithalini Heyeti Celileden rica ederim. Malatya Mahmud Nedim

Eskikitaplarim.com

Riyaseti Celileye Listeye muttali olduk. crasnn Heyeti Vekileye havalesini teklif ederim. Konya Refik Riyaseti Celileye imdi isimleri gsterilen ahsn ithali ile bunlardan erri ehven olan iiinin ihracn teklif eylerim. Bolu kr Riyaseti Celileye Btn harekt milliye esnasnda Yunanllarla teriki mesai ederek bir ok hanmanlarn snmesine sebebiyet veren Eme'nin ihrakiyle Uak'n iskatna bis olan ve ahvali hakknda mukaddema biddefeat Mdafaai Milliye Vekili Kzm Paa Hazretlerine beyan malmat edilen Eme'nin Garanky Kariyesinden Hac Maden Olu Mustafa ve mahdumu Nuri'nin aff umumiden istifade ettirilerek elyevm mevkuf bulunduu Kule hapishanesinden tahliyesini Ktahya ve Saruhan havalisi asayiini ehemmiyetle ithl edeceinden merkumann 150 kiilik listesine ithalini teklif ederiz. Saruhan Reat Ethem Saruhan Kemal Saruhan Abidin Ali RES Efendim; takrirlerin kraeti hitam bulmutur. Msaade buyurursanz Heyeti Celilenizin mtalaasna bir noktay arzedeceim. imdi, takrirler iki ksmdr. Bir ksm vardr ki listede tadilt icrasn talep ediyor. Bir ka takrir de vardr ki aynen kabuln talep ediyor. imdi bu takrirlerin hangisinin evvelce reye konmas iin Heyeti Celilenizin izhar mtalaa etmesi lzmdr. Malumu liniz itimai sabkla listenin tertibi mesuliyeti Hkmete verilmiti. Eer bu kararnda Heyeti Celileniz sabit ise listenin aynen kabuln reye

Eskikitaplarim.com

vazedeyim. (Sabitiz sesleri) Tercihan reye konmas lzm gelir. Eer listede tadilt ciheti tercih buyurulursa ona dair olan takrirleri ayr ayr reyi linize vazedeyim. FERDUN FKR BEY (Dersim) Hayr, hayr mesuliyet Hkmetin, Meclis yalnz tenevvr ediyor. HACM MUHTTN BEY (Giresun) Takrirlerle beraber ittila etik. Heyeti Vekileye veririz. Heyeti Vekile nasl isterse yapsn. (Hayr sesleri) MAZHAR BEY (Aydn) 150 kiilik listeyi okudunuz. Reye koyacaksnz, biz de kabul edelim. Bu meselenin mesuliyeti filan yoktur. Heyeti Celile btn hissiyatn gstermitir. SABR BEY (Saruhan) Efendim, zaman gemitir. Daha mzakere olunacak mevat vardr. A. FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Beyefendiler; malumu liniz bir aff umum kanunu ikmtr. Riyaseticumhur tarafndan da tasdik edilmitir. Onun iin iln zaruridir. Binaenaleyh derakep iln ve tatbiki lzmdr. Tekrar bir Heyeti Vekile karar filan uzundur. kiiden bahis buyuruldu, ki en mhim denildi. Beyefendinin buyurduklar Mavan olu Mustafa, Osman Nuri, bir de Refik. NUR BEY (Ktahya) Rica ederim Hafz Mahmut unutulmasn. Bu da drdnc olsun. FERT BEY (Devamla) Binaenaleyh listenin nihayetinden kiiyi karr yerine bu kiiyi ilve ederiz. HULUS BEY (Karesi) En sakileri karyorsun. Emin ol ki en fena, en mthi akileri karyorsun. (Grltler) FERT BEY (Devamla) O halde bu kiinin tebcil edilip edilmemesi reye vazedilsin. (Reye sesleri) AL UUR BEY (Karas) Efendiler; daima bunlardan bahsediyorsunuz. Fikir sahai icraya gelmezse ne kymeti kalr? Listenin aasndaki adamlardan karmak istiyorsunuz. Bunlar en akilerdir. Bir frkay elinde tutar. Yunanllar altnlara gark ettiler. Bana Ferik serpuu koydular. Byle dman iin kymetli, bizim iin namussuz adamlar vardr ki bir frkaya muadildir (Darda m sesleri) Dardadr. Darda dediin memleketin kenarndadr. Midilli'dedir bu adam.

Eskikitaplarim.com

RES Efendim; msaade buyurursanz Dahiliye Vekili Beyin teklifi vehiyle reyi linize koyaym. Dahiliye Vekili Beyin teklifi vehile defterin nihayetinden... RECEP BEY (Ktahya) Defterin nihayetinden demek doru deildir. En hafif demek lzmdr. KR BEY (zmir) Ehveni er olanlardan. (Grltler) RES Msaade buyurunuz efendim, vakit geirmeyiniz. Heyeti Vekilece ehveni er olanlardan 3 kiinin karlarak yerine isimleri zikrolunan 3 ahsn ilvesiyle defteri kabul buyuranlar el kaldrsn... Aksini reye koyuyorum... Ekseriyeti azime ile kabul olunmutur. SMET BEY (orum) Aleni celseye geelim Reis Bey. KR BEY (zmir) Mesele iki ktan mrekkeptir. Efendiler; tabiyetten iskat edilecek diye ikinci bir liste var. Fakat bu nasl iskat edilecek ve kimlerdir? Tabiiyetten iskat demek bir suretle darya karlacak adamlardan daha ar bir eydir. RECEP BEY (Ktahya) Hayr efendim; o idar bir muameledir. FERDUN FtKR BEY .(Dersim) Efendim, bunun kanunu mahsusu mucibince tefsiri lzmdr. AL UURl BEY (Karesi) Mevzuubahsolan 150 kiilik listedir. Tabiiyet meselesi bakadr. Her birinin karara iktiran lzmdr. Mstacel bir i de deildir. Heyeti Vekile defterini yapar, sonra getirir. KR BEY (zmir) Tavazzuh etmelidir. Meclisin deil midir bu hak? (Evet sesleri) O kadar. Binaenaleyh bunun da Meclisten gemesi lzm gelir. AL FETH BEY (stanbul) Celsei aleniyeye geilmesini teklif ederim. KZIM PAA (Mdafaai Milliye Vekili) (Karesi) Msade buyurulursa arzedeyim. Tabiiyetten iskat iin tabi kanuna istinaden muamele yaplacak ve bu Hkmete ait bir meseledir. Hkmet elinde mevcut kanunlara gre tabiiyetten iskat edecektir. Malumu linizdir ki bir adam memleketten kaar, dman ordusu dahilinde bulunursa, kanunumuz bunlarn tabiyetten iskatna mesa vermektedir. FERDUN FKR BEY (Dersim) Peki, kabul ettiimiz Tekilt Esasiye Kanunumuz iskat tabiiyet hakkn Meclise veriyor. RECEP BEY (Ktahya) Yoktur, yoktur. KR BEY (zmi) Tabiiyetten iskat berayi malumat Meclise gelir.

Eskikitaplarim.com

KZIM PAA (Mdafaai Milliye Vekili) (Karesi) Onu msaade buyurunuz, celsei hafiyede... FERT BEY (Dahiliye Vekili) (Ktahya) Beyefendiler; mesele imdi mhim bir ekil alr; byle. nki tabiiyetten iskat ettiimiz adamlar vardr ki hakikaten 150 kiilik listenin ierisine girmelidir. Falkat yer olmad iin girmemilerdir. imdi bu adamlar aff umumiye tabi tutarak yz elliden madasnn tabiiyetten iskat iin bundan bir ka ay sonra Heyeti Celilenize arzetmek usuln takip edecek olursak bu olamaz. nk bu tarzdaki mfsitleri, bir takm ekiyalar sonra ieriye sokmak demektir. imdiye kadar iskat, tabiiyet kanunlar mucibince Heyeti Vekile tarafndan Heyeti liyenize arzolunur. Taaml de byledir. Binaenaleyh bunlar hakknda da 150'lik defter olarak yapacaz. Dierlerini bu tarzda muameleye tabi tutarak bunlar da kap dar atacaz. Baka trl yapmann imkn yoktur. RES Efendim; celsei hafiyeden celsei aleniyeye geilmesini (kabul edenler ltfen el kaldrsn... Aksini reye koyuyorum... Kabul edilmitir efendim. RT PAA (Erzurum) Yoklama isteriz. RES Celsei aleniyeye geilmitir. Saat: 1,55 evvel

Eskikitaplarim.com

150'LKLERN AFFI AF KANUNUNUN METN Kabul tarihi: 29 Haziran 1938 Resm Gazete ile neir ve iln: 16 Temmuz 1938 Say 3961 Kanun No: 3527 Madde l stiklal Mahkemeleri karar ile mahkm edilmi olanlar aff edilmitir. Bu af infaz edilmemi cezalarla mahkumiyetleri infaz olunanlar hakknda btn hukuki ve fer'i netayi ve tesiratna amildir. Madde 2 Lozanda akdolunan 24.7.1923 tarihli umumi af beyanname ve protokolunda mevzuubahis yz elli kiilik listede isimleri yazl ahslar affolunmulardr. u kadar ki, bu ahslara, mesbuk memuriyetlerinden dolay tekat maa tahsis edilmez ve bu ahslar kanunun mer'iyete girdii tarihten itibaren sekiz sene mddetle Trk Ceza Kanununun 20 maddesiyle dier kanunlara gre amme hizmetlerinden saylan ilerde kullanlamazlar ve bulunamazlar. Bu kanunun mer'iyetinden evel 1064 sayl kanun hkmlerinden doan btn hukuki netice ve muameleler mahfuzdur. Madde 3 25 Eyll 1339 tarih ve 347 ve 26 Mays 1926 tarih ve 854 sayl kanunlara gre teekkl etmi olan Heyeti Mahsusalarca haklarnda bir daha Devlet hizmetlerinde istihdam edilmemelerine karar verilen ehasn ve 24 Mays 1928 tarih ve 1289 sayl kanunla li karar Heyeti ve 26 Terinevvel 1933 tarih ve 2330 sayl kanunun 12'nci maddesi mucibinde Devlet uras Mlkiye Dairesi tarafndan tetkik ve tasdik edilenler de dahil olmak zere verilmi olan kararlar ref edilmitir. Ancak bu suretle haklarndaki kararlar refedilmi olanlar bu kanunun mer'iyetinden itibaren iki sene mddetle maal memur olarak istihdam edilemezler. Madde 4 Birinci ve nc madde hkmnden istifade edenler hakknda Hakimler ve Memurin kanunlariyle bunlara mzeyyel kanunlara ve sair hususi kanunlara gre yaplm ve yaplacak olan btn inzibati muamelelere ve askerlikten tard ve ihra cezalarna ve askeri nisbetlerinin kesilmesi kararlarna affn ve refi hkmnn mul yoktur.

Eskikitaplarim.com

Madde 5 Birinci ve ikinci maddelerde yazl af ve refi hkmlerinden mstefid olan ahslar lzum grlrse cra Vekilleri Heyeti kararyla vatandalktan iskat edilebilirler. Madde 6 28 Mays 1927 tarih ve 1064 sayl kanun ilga edilmitir. Madde 7 Bu kanun neri tarihinden muteberdir. Madde 8 Bu kanunun hkmlerini icraya icra Vekilleri Heyeti memurdur. 7.7.1938 KAANLARI KAAMAYANLARINDAN OKTU l Haziran 1924 gn kesinlik kazanan 150'likler listesinde yeralan 150 kiiden, o tarihte Trkiye Cumhuriyeti topraklar iinde bulunanlarn says 60 dolayndadr. Geri kalanlar, bu karardan ok daha nce, 1922 ylnda, Ali Kemal Bey'in (39) stanbul'dan karlp, getirildii zmit'te, Nureddin Paa'nn buyruuyla lin edilip ldrlmesini izleyen gnlerde (40), u ya da bu yolla, ama ounlukla, sabk Padiah Vahideddin gibi (41), ngiliz Yksek Komiserlii'ne snarak soluu yurt dnda almlardr (42) Kaamayp kalanlar genellikle, 30 Austos 1922 yengisini izleyen gnlerde, Ulusal glerce yakalanp tutuklanan ve o tarihten beri de ceza evlerinde bulunan, yarglanan kiilerdir, rnein, Damat Ferit hkmetlerinde grev alm, Anadoludaki Ulusal direni hareketlerine kar kmlarn balarnda gelenlerinden Ticaret ve Ziraat Nazr sabk Cemal, ki buna Anadolu Basn Artin Cemal adn takmtr, 150'likler listesi 1924 yl nisan aynda T.B.M.M. Gizli oturumlarnda grlmekteyken, stanbul'da tutukludur. Yarglanmaktadr (43). Kurtulu Sava'nn balangcnda, T.B.M.M nin Ankara'da ilk topland yllarda Konya'da bagsteren ayaklanmalar dneminde, Konya Valilii de yapan, Hrriyet ve tilf bu politikac, stanbul'da 1922 yl kasm ay balarnda tutuklanmtr. Erturul (Bursa) Mebusu Dr. Fikret'in (Onuralp) Meclis gizli oturumunda bard gibi, sekiz yz bin ermeni kestik diyen (44) ve Bat Dnyasndaki Osmanllar ermenileri tehcir etmediler katlettiler kampanyasna katklar olan kiidir. Meclis gizli oturumunda ad anldnda, milletvekillerinin ve ileri Bakan Ahmet Ferit Beyin (Tek), Artin Cemal denilen

Eskikitaplarim.com

herif... diye tepki gsterdikleri, ancak ad listeye yazlrken Ferit Bey'in, Artn ismini yazarsak iyi olmaz zannederim. Ciddiyetten kar dedii biridir. Bunun gibi, erkez Kongresi delegelerinden olan Gnen'in Tuzak kariyesinden Lampat Yakup, Bayrami Kariyesinden Kumpat Hafz Sait, Bigal Nuri Bey olu sa, Adapazarnn ahinbey Kariyesinden Kzm gibileri vardr ki, ileri Bakan Ferit Bey'in (Tek), Meclis gizli oturumlarn da verdii bilgiye gre, o tarihte Balkesir'de tutukludurlar. Bunlar isimlerini rumca anarlar, idama mahkum edilmilerdir (45). Ancak haklarndaki hkm Yargtayda iken Lozan Bar Andlamas imzalanm ve bunlar da otomatikman genel af kapsamna alndklar iin ylece tutuklu olarak kalmlardr. Ayrca, Balkesir Hapishanesinde, Anzavur etesinde Kuvay Milliye'ye kar savam, sonradan yakalanp idama mahkum edilmi, ama haklarndaki hkm kesinlemeden Lozan Bar Andlamas gerei genel afla lm hkmleri yerine getirilememi, tm 42'yi bulan, Yunanllarla, ngilizlerle, Kuvay nzibatiye ile i birlii etmi, Kuvay Milliyeye kar olmu ya da adi soyguncu, katil, ekiya olarak kan dkm, Ekiya Reisi Sngl Davut, Seyitgazili Ko Emin, Gnen'in Bayrami karyesinden Yusuf Olu dris, pnar Karyesinden Hoca Hayri, Kandra'dan Emin Bey, Tavanl'dan Emin, Adapazarnn Talca karyesinden Hac Hasanolu Emin, Akyazdan ir olu Cemal ya da Abaza Cemal, Manyas'tan Cavit, Hendek'in Uzunca karyesinden erkez Hakk, Eskiehir Akpnar Karyesinden Hakk Hoca, Pendik'in Souksu karyesinden Deli Hakk, Adapazarndan Hsn, Adapazarnn Akay Karyesinden Sleyman olu Hsn, Abdullah olu Recep, mer olu Ramazan, Pendik'in Souksu karyesinden Zifa, Akay karyesinden Kara Ziya, Selamiye karyesinden Ziya, Tabostan Kadri Bey, Kel Tahir avu, Yenikyl Aziz, Sapanca'dan Harun, Karamollaolu dier Harun, Harun'un biraderi Mustafa, Zekeriyya olu Harun, Ahmet olu Habil, Ahmet olu Yusuf, Karapnar Karyesinden Yaver, Boza Beylerinden Kocaolu Yusuf, Kirmastinin rk karyesinden Kara Ali olu smail, Kerimali oullarndan Mehmet olu smail, Sndk'ten Kopuk smail, Dere mahallesinden Peder brahim gibi ekyalar vardr (46). stanbul'da Kule Hapishanesinde, Eme'nin Garanky karyesinden, Mavan olu ya da Maden olu, daha dorusu Madanolu

Eskikitaplarim.com

mtegallibeden Agniyadan Mustafa Bey ve olu Nuri tutukludurlar (47) (48). Bunlara karlk, gene Meclis gizli oturumunda verilen bilgilere gre, ulusal snrlar dna kmay baarm olanlar pek oktur. Mahl Sultan (hal edilmi, tahtndan indirilmi) Kaak Vahideddin'in maiyetinden (yanndakilerden) ve 150'likler listesine alnm Yaveri Has Kiraz Hamdi Paa(49), Hademei Hassa Kumandan Zeki(50), Hazinei Hassa Mfettilerinden Kayserili aban Aa, Ttncba kr, Serkrin Yaver Paa, Yaverandan Erkn Harp Miralay Tahir, Seryaver (Bayaver) Avni Paa (51), Esbak Hazinei Hassa Mdr ve Defteri Hakan Emini Refik (52) oktan soluu yurt dnda almlardr. Kuvvei nzibatiye'yi .kurma karar alan Damat Ferit Hkmetinin sorumlu bakanlar da, Artin Cemal dnda hemen tmyle yurt dndadr. Sabk eyhlislam Mustafa Sabri Efendi, olu, ei ve ocuklaryla ngilizlere snp kapa Msr'a atanlar arasndadr. Sevr andlamasn imzalayan kurul yeleri, Hadi Paa, Rza Tevfik, Reat Halis de yle. Kuvvei nzibatiye'nin Komutanlarndan, Sleyman efik Paa (53) (54), zmir'i tek kurun atmadan Yunanllara brakmak ve Mecliste milletvekili Dr. Fikret'in dedii gibi, Yunan bayran pmek gibi bir ayb da olan Ali Nadir Paa(55), TBMM. Hkmetinin iileri bakan Ferit Bey'in firaridir, Bulgaristandadr ve hali faaliyettedir diye (56) Trkiye aleyhine almalarndan sz ettii Kuvai nzibatiye Kurmay Bakan Miralay Refik, erkez Ethem ve yandalar, erkez Kongresi delegelerinden pek ou, gazetecilerin byk ksm hep daha 1922 Kasmnda yurt dna kaanlar arasndadrlar. Dolaysyla, 150'likler listesine alnp da Trkiye snrlar iinde olanlarn tm el altnda bulunduundan, kararname kar kmaz bunlarn yurt d edilmeleri byk bir sorun yaratmamtr. 150'liklerle birlikte, yer darlndan bu listeye girememi, ama adlar Hkmetin hazrlad 600'lk listede olanlardan vatana ihanetleri kesin saylan ve yabanc hizmetine girdikleri saptanan 150 kii kadar insan daha, Balkanlar Kurulu kararyla Trk uyrukluundan karlm ve bunlardan da yurt iinde olanlar snr d edilmitir (57). 150'likler, Lozan Bar Andlamas gereince 1914 1922 yllar arasn kapsayan sularndan dolay ilan olunan genel aftan yararlanma

Eskikitaplarim.com

d braklmlar ve snr d edilmi ya da edilmi saylmlardr. Ama, o tarihte Trk uyrukluundan karlmamlardr. VATANDALIKTAN IKARILMALARI Tm yurt dnda olan 150'liklerin, 1924 yl sonrasnda da bulunduklar yerlerde eitli biimlerde Trkiye Cumhuriyeti aleyhine almalar karsnda, Trkiye Byk Millet Meclisi, 28 Mays 1927 tarihinde, yani 150'likler listesinin ilanndan yl sonra 1064 sayl kanunu kabul etmitir (58). Bu kanun drt madde olup, yledir: Kabul tarihi: 28 Mays 1927 Kanun No: 1064 Madde l Lozan'da aktolunan 24 Temmuz 1923 tarihli aff umumi beyanname ve protokolnde mevzuubahis 150 kiilik listede isimleri muharrer ehas, Trkiye tabiyetinden iskat edilmilerdir. Madde 2 Ehas merkume badema Trkiye'de hakk temellk ve hakk tevarsten mahrum olurlar. Madde 3 bu kanun tarihi nerinden itibaren meridir. Madde 4 bu kanun ahkamnn icrasna cra Vekilleri Heyeti memurdur. Bylece, 1924 yl l Hazirannda Trkiye ile ilikileri kesilmi ve lkeden uzaklatrlm olan 150'liklerin, 1927'de bu kanunla, temel vatandalk haklar da tarihe karr. 150'likler, sonradan ilerinden birinin, Kuvai nzibatiye Mitralyz Kumandan ve Damat Ferit'in yaveri, damadn damad, ilk Nigahban tekil edenlerden (59) Tark Mmtaz'n (Gztepe) dedii gibi gurbet cehenneminde kaderleriyle ba baa kalrlar. Aradan geen yllar, 150'liklerin pek ounu vtr. Bunlardan bir bl kin ve dmanlklarn srdrrken, bir bl ise dassla (memleket zlemi) ile pimanlklarn Trkiye'yi ynetenlere duyurmaya balarlar. Bu arada, Trkiye'de de Cumhuriyet rejimi oturmu, devrimin ilk yllarnn katlk ve acmaszl hayli trplenmitir. smet nn'nn yerine Babakan olan Celal Bayar'n destei ve Atatrk'n buyruu ile Atatrk'n lmnden drt ay nce 29 Haziran

Eskikitaplarim.com

1938 tarihinde, Trkiye Byk Millet Meclisi 3527 sayl yasay kartr. Bu yasa ile 150'likler balanrlar. Balanmann yan sra bunlar iin getirilen tek kayt, eskiden memur olanlarnn emeklilik ayl istememeleri ve sekiz yl sreyle de kamu grevi alamayacaklar yolundadr. 150'liklere, vatandalk haklar yeniden verilir. 150'LKLER N YAPILAN BR ARATIRMA 150'liklerin balanmasndan nce, 1938 yl balarnda, ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl, dnyann eitli lkelerine dalm olan 150'likler hakknda bir aratrma yapar. 17 sayfalk bir defter halindeki bu rapor 18.1.1938 tarihini tamaktadr. Raporun bal, 150'lik listesine dahil kimselerden bugn hayatta olanlarn bulunduklar yerleri ve adlarn gsterir cedveldir biimindedir (60). Bu listeye gre, 1938 yl banda hayatta kalan 150'liklerin says 95'dir. Ne var ki, yaplan inceleme, Emniyet Raporunda hayattadr diye yazlan bazlarnn, o tarihte lm olduklarn gstermitir. rnein bu listede Badat'ta oturmaktadr denilen Nemrut Mustafa Paa, o tarihte oktan lmtr. erkez Ethem, aabeyleri erkez Tevfik ve erkez Reid Beyler, rdn'n Amman ehrinde oturmaktadrlar. Hrriyet ve tilf Partisi Genel Sekreteri Adanal Zeynelabidin, Irak'ta Revandiz'dedir. Filozof Rza Tevfik (Blkba) Suriye'nin gneyinde, Kuvai nzibatiye Bakumandan Sleyman efik Paa, Suriye'nin Aliye'sinde, Tark Mmtaz (Gztepe) Antakya'da oturmakta iken am'a gitmi durumdadr. Konyal Zeynelabidin, skenderun ile am arasnda gidip gelmektedir. Refik Halit (Karay) Halep'tedir. Eski eyhlislamlardan Mustafa Sabri Efendi ile olu brahim Sabri, Msr'n skenderiye'sine yerlemilerdir. Kuuba Eref (Sencer) Yunanistan'n Girit adasnda, sabk Akhisar Kumandan, Yzba zmirli Ethem (Kk Ethem) Atina'dadr.

Eskikitaplarim.com

Edirne'de Temin Gazetesi sahibi Neyyir Mustafa Yunanistan'n Dimetoka ehrinde iftliindedir. Bolu Mutasarrf Osman Nuri, Bulgaristan'n umnu kasabasnda oturmaktadr. Ziraat ve Ticaret eski bakanlarndan Artin Cemal Romanya'nn Kstencesinde, Hrriyet ve tilf Frkas lideri Miralay Sadk, Hrsova kasabasnda, Yaverandan kurmay albay Tahir Paris'te, eski Hazinei Hassa Emini ve Defteri Hakan Mdr Refik, eski eitim bakanlarndan Rumbeyolu Fahreddin Fransa'nn Ni ehrinde, eski sefirlerden Reat Halis Paris'te, Gmlcineli smail ve eski ileri bakanlarndan Mehmet Ali, Alemdar Gazetesi bayazar Refii Cevat, rad Gazetesi bayazar Trabzonlu mer Fevzi Paris'te, Tarsuslu Kamil Paazade Kemal Fransa'nn Gaskonya krfezinde bir kasabada, eski stanbul Polis mdr Tahsin Hollanda'da eski Bahriye balkanlarndan Cakac Hamdi Arnavutluk'un bakenti Tiran'da oturmaktadrlar. Eski Manisa Mutasarrf Giritli Hsn Atina'ya yerlemi ve Yunan uyruuna girmitir. Bandrma Adalet Gazetesi sahibi Bahriyeli Miralay Ali Sami, Yunanistan'n Kalama ehrindedir ve eiyle, ocuklaryla tanassur etmi, Ortodoks mezhebine girmitir. (Hristiyan olmu). Kyl Gazetesi bayazar Giritli Ferit, Atina'da yaamaktadr ve tanassur edip Mihail Mihailisko, ei de Marya adn almlardr. Bursal Fabrikatr Cemil'in kaynbiraderi Necip de Yunanistan'dadr, tanassur edip Yorgiyos stavropolos adn almtr. Eski Bykdere Merkez Memuru (komiseri) Mazlum, Hollanda mstemlekesi Cava adasna gidip yerlemitir. 1938 yl balarnda, Emniyet Genel Mdrlnn yurt dnda bulunan 150'likler konusunda yapt aratrmann zeti budur. AF NASIL OLDU? 1938 ylnn l Haziran Gn, Atatrk Yalova'dadr. Meclis, 1938 39 yl btesini birka gn nce yasalatrmtr. Babakan Celal Bayar, Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt Aras Cumhurbakanna yeni kabul edilen bte konusunda bilgi vermeye gelmilerdir. Yalova'daki Termal otelinin byk salonunda oturulmaktadr. Atatrk'n sanda o gnlerde izinli olarak memlekete gelmi olan Paris Byk Elisi, eski Babakanlardan Fethi Okyar, solunda da, Atatrk'n kzkardei Makbule Boysan (sonradan Atadan)

Eskikitaplarim.com

oturmaktadrlar. teki koltuklarda, Babakan Celal Bayar, Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt Aras, Fuat Bulca, Falih Rfk Atay ve Atatrk'n yakn arkadalarndan daha birka kii vardr. Otelin ak pencerelerinden bir ara hemen yakndaki bir yapda almakta olan bir iinin trk okumas duyulur. i yank bir sesle, Ah, Nedimemin kalar kare Ah, yreime dt yare Kavumaya bulsam are Nedimem, Nedimem, nazl Nedimem Gerdan beyaz zlfl Nedimem diye bir Rumeli trks okumaktadr. Hep Rumeli dalarnn, Selanik'in, doduu yerlerin zlemini ekmi Mustafa Kemal Atatrk'n gzleri dalar. Bir sre dalgn dalgn bu trkye kulak verir. Az nce konutuklar bte konusundan kopmu gitmitir, iini eker ve hazin hazin glmsedikten sonra Fethi Okyar'a dnp birden sorar: Yz ellilikleri affetmeyi dnyoruz, sen ne fikirdesin? Sonra, ban Celal Bayar'a doru evirip ekler: Hkmet de benim gibi dnmektedir, deil mi Bayar? Fethi Okyar bir sre duralar, sonra, Atatrk... Siz bir insan byk yapan ve ebediletiren btn unsurlar itibariyle esizsinizdir. der. Atatrk, gemie dnk bir takm anlarn anlattktan sonra, hazin bir tebessmle yle der : Ben onlar affediyorum... Fakat greceksiniz ki onlarn iinde beni affetmeyenler bulunacaktr... Fakat ben... Gzleri dolu dolu olur (61). Ertesi gn, Babakan Celal Bayar, yannda Dileri Bakan Aras olduu halde Ankara'ya dnerler. Aras, Bayar'a, Atatrk'n bu konuda bir af karlmas isteinin nc defadr ki gndeme geldiini anlatr. Birincisi der, Cumhuriyetin onuncu yldnmnde idi. O zaman kabul ve tatbik edilen umumi affn mulne 150'liklerin de alnmasnn mmkn olup olmadnn sondajn yapt. Fakat Bavekil ve Dahiliye Vekili bu fikirde deillerdi. (Yani smet nn ve kr Kaya). Bir mddet sonra da, Hatay davas zaferle neticelendii zaman ayn arzuyu izhar etti. Zannediyorum bunda, Refik Halid'in (Karay)

Eskikitaplarim.com

kendisine verilen ili ve gzel bir hasret yazsnn tesiri olmutu. Fakat bu sefer de hkmette bir hareket olmad. Bu ncsdr. Babakan Ankara'ya dndnde, Adalet Bakan kr Saraolu ve ileri Bakan kr Kaya'ya, yeni bir af yasasnn Meclisin tatilinden nce kartlmas iin gerekli hazrlklarn yaplmas emrini verir. Bu ikamn teklifi hazrlanncaya kadar da konunun basna yansmamas ve duyurulmamas sylenir. Ancak, eski stikll Mahkemesi reislerinden, Bayndrlk Bakan Ali etinkaya, Babakann bu hazrlna kar itirazlarn syler. gn sonra Cumhuriyet gazetesinde Yunus Nadi Af iin bizim reyimiz koskocaman bir pasodur diye bir bayaz yaynlar. Ancak ertesi gn Cumhuriyet, srgndeki Refik Halit lehine yollanm bir yazya yer verir. Bu bir mektuptur ve denmektedir ki; Elbette ki 150'liklerin affn istemezsiniz. nk bunlarn arasnda mesela Refik Hlid var, Refii Cevad var. Bunlarn kalemleri sizinkilerden stn. Bilgileri size faik. Eer bunlar gelirse, sizin ikbaliniz snecek. 150'likler iinde btn sahalarda gelmesinden korkulan kymetler var... Sonra onlarn gelmesiyle, birok mazi hadiselerinin muhasebesi yaplacak... Cumhuriyet, zellikle bu son cmle zerinde durarak, ...ite diyordu, daha gelmeleri ayias kt zaman bu intikam davas ve kin yamuru buradaki raklarndan balad... Memleket huzur ve skun iindeyken bu mazi yadigarlarnn peinde komann ne manas var? Cumhuriyet'in bu aleyhte kampanyasna kar Falih Rfk Atay Necmeddin Sadak gibi hkmet politikasna paralel yayn yapan gazeteciler susarlar, eski muhaliflerden Hseyin Cahit, Velid Ebzziya, Ahmet Emin Yalman sessiz kalmay yelerler. Bir tek Tanin'de Muhittin Birgen, aff savunan bir yaz yazar. Mecliste de Recep Peker, Cevdet Kerim nceday, Rahmi Apak, Mmtaz kmen, Necip Ali Kka gibi etkili milletvekilleri bu affa kar kulis yapmaya balarlar. Adalet Bakan kr Saraolu da bunlardan yanadr. Ancak Bayar'n nclnde, geni bir a f yasas gerekesi hazrlanr. ok gecikilmeden de, bu yasa Meclis'ten geer. Mecliste, o dnemlerde gelenek olduu biimde hi kar oy kmaz ama, 399 milletvekilinden 69'u oylamaya katlmaz. 6 milletvekillii de botur. Yasa, 324 oyla kabul edilir. Bu yasaya oy vermemek, iin Meclise gelmeyenler arasnda, Ali etinkaya, Yahya Galip Karg, Kazm zalp, Hacim arkl, Halid

Eskikitaplarim.com

Bayrak, brahim olak, Salih Bozok, Cevad Abbas Grer, Dr. brahim Tali ngren, eref Aykut, Saffet Arkan, kr Koak, Ali Kl, Hasan Fehmi Ata, Refik Saydam, Salah Cimcoz, Kazm nan, Mahmut Esat Bozkurt, Ltfi Mfid zde, smet nn, Refik evket nce, Damar Arkolu, smail Mtak Mayokan, Yusuf Kemal Tengirek, Necmeddin Sadak, Ali Saip Ursava, Mehmet Emin Yurdakul, Yahya Kemal Beyatl gibi milletvekillerinin varl dikkat eker (62). AF SONRASI DNENLER Bu af yasasnn kabulnden sonra 150'liklerden hayatta kalanlarn bir ksm hemen yurda dnmtr. Bir ksm ise, affedilmeyi ve dnmeyi kendilerine yedirememilerdir. rnein erkez Ethem'in iki aabeyi, eski milletvekili Reit Bey ve eski Umum Kuvay Seyyare Kumandan Vekili Yzba Tevfik Bey'ler, aftan sonra yurda dnerler. Tevfik Bey, 20 Haziran 1946. Reit Bey de 10 Eyll 1951'de Bandrma yaknlarndaki iftliklerinde lrler. O zamana kadar burada otururlar. 1886 doumlu erkez Ethem ise, aftan sonra, kendisine de yurda dnmesi teklif edildii halde, dnmek istemez. Sylentilere gre, Onlar beni affettiler ama ben kendimi nasl affedeyim der. Zaten daha 1920'lerden beri hasta mizaldr. Ktahya cephesinde Yunan Birliklerine teslim olduktan sonra, bir sre zmir'de kalm sonra Yunanistan'a gemi, oradan da tedavi iin Almanya'ya gitmi, Trkistandaki Enver Paa'nn yanna gitmek istemi, ancak onun ehadeti haberini alnca rdn'e dnp yerlemitir. rdn'de, eria nehri kysnda erkez Kabarday'larn youn olduu bir semtte mrn tamamlayp 21 Eyll 1948'de Gurbet cehenneminde lmtr. Mezar, eria kysndaki erkez Kabarday mezarlndadr. Balangta af ktnda, Ethem Bey'le birlikte Aabeyi Reit de yurda dnmek istememi, sadece daha nceden Atina'da iken Mustafa Kemal Paa'ya bir mektup yazarak, olu Aytek'in Trkiye'ye dnmesine izin istemi ve bu izin verilmitir. Aytek, babasnn yurda dnmeme karar karsnda 1950'de Cumhurbakan olan Celal Bayar'a rica etmi, o da Amman'da bulunan Reit Bey'i getirtmitir. Reit Bey, Bandrma'da birbuuk yl yaamtr (63).

Eskikitaplarim.com

erkez Ethem ve aabeyleriyle birlikte hareket eden Kuuba Eref iin, 4 Mart 1921 tarihli Anadolu'da Yenign gazetesinde yle bir mektup yaynlanmtr (64) zmir'in islam halk tarafndan nefret ve tiksintiyle, anlan bu hainlerden Reit, Tevfik, Ethem ve Kuuba Eref zmir'de Yunan aabeyleri tarafndan tahsis edilen otomobille aa yukar dolayorlar. En evvel zmir'e gelen Reit hainidir. Papulas ile grt. Papulas hakknda 'ok muhterem bir kumandan' dedi. Papulas'a 'ok yava hareket ediyorsunuz, byle askerlik olmaz, emrediniz iki gnde ifna edeyim' dedi. Daha sonra, zmir'den Atina'ya oradan da Girit adasna geen Kuuba Sencer Eref, ki kendisinden Cemal Kutay ve daha baka baz tarih yazarlar ile Meydan Larousse Ansiklopedisi Tekilat Mahsusa Reisi diye sz etmektedirler. Gerekteyse, Tekilat Mahsusa'nn kurucusu ve ilk reisi, Kurmay Yarbay Sleyman Askeri Bey'dir. O lnce de bu rgt dorudan Bakumandan vekili Enver Paa'ya balanmtr, Kuuba Eref bu rgtte sadece bir grevlidir (65) aftan sonra Trkiye'ye dnp zmir civarndaki iftliinde yaamtr. 150'liklerden Serbesti Gazetesi sahibi Mevlanzade Rfat Hrriyet ve tilf ileri gelenlerindendir, Mtareke stanbul'unda, 24 Mart 1919'da Hukuku Beer gazetesinde subaylar ve ordu komutanlar iin yle yazmtr: l sefihler, haydut balar... Mustafa Kemal Paa, o srada stanbul'dadr ve eski Yldrm Ordular Grup Komutan olarak, bir general olarak bu yazya karlk Vakit, Alemdar, Yenign gazetelerinde. Savunma Bakanlna verdii ve Mevlanzade hakknda soruturma almasn istedii dilekenin suretini yaynlatmtr. te bu Mevlanzade, Ulusal Kurtulu savana da az dolusu svgler yazdktan sonra yurt dna kap, 150'likler listesine girdiinde, Halep'te de Cumhuriyet Hkmetleri ve Mustafa Kemal Paa iin srekli yayn yapmtr. Ne var ki, 1930 ylnda Halep'te lm ve aff grememitir. erkez Ethem'in aabeylerinden Yzba Tevfik'in yaveri Temen Dzceli Mehmet Olu Sami (Akomit), aftan sonra yurda dnenlerden ve anlarn yazanlardandr. Eski Eitim Bakanlarndan Rumbeyolu Fahreddin de, 1938 affndan sonra yurda dnenlerdendir. Eski Sadrazamlardan Avolonyal

Eskikitaplarim.com

Mehmet Ferit Paa'nn damad olan Rumbeyolu Fahreddin, elilik mstearl, dileri bakanl mstearl gibi grevlerden sonra, Damat Ferit Hkmetlerinde Eitim Bakan olduu ve Kuvai nzibatiye'nin kurulmasnda rol oynad iin 150'likler listesine girmiti. Gazetecilerden Refii Cevat (Ulunay), Refik Halit (Karay), Tark Mmtaz (Gztepe), yurda dndkten sonra da uzun yllar basn yaamlarn srdrmlerdir. Bunlardan nl bir edebiyat adam da olan Refik Halit Karay 1965 ylnda lmtr. Refii Cevat Ulunay 1968 ve Tark Mmtaz da 1977 yllarnda lmlerdir. Gene 150'lik listesine girmi gazetecilerden Edirne'de Temin ve Elyevm, Selanik'te de Hakikat gazeteleri sahibi Mustafa Neyyir ise, aftan sonra yurda dndnde Uskan soyadn almtr. 1941'e kadar Yunanistan'da ve oradaki iftliinde oturan Mustafa Neyir, Alman igali srasnda Almanlarla ibirlii yapt gerekesiyle Yunan Hkmetince Sava srasnda Yunanistan'dan snr d edilmitir. Daha nce de olu Muammer, Yunan Savanda Yunanl etecilerce ldrlmtr. Yunanistan'dan snr d edilince stanbul'a gelen Mustafa Neyyir Uskan, yedi yabanc dil bilir, Bat Trakyada iken oradaki Trklerin rgtlenmesinde etkin rol oynamtr. Ancak Trkiye'deyken de Alman yanls ve Turanc fikirlere sahip olduu iin bir ara kovuturmaya uram yarglanmas sonunda aklanm, DP'nin kurulu ylllarnda bu partiden adaylk tekliflerini geri evirerek politikadan uzak durmu ve 1948 ylnda, stanbul'daki evinde damar tkanmasndan 58 yanda lmtr. Sevr Andlamasn imzalad iin 150'likler listesine giren Filozof Rza Tevfik de (Blkba) aftan yararlanarak yurda dnenler arasndadr. rdnde kurulmakta olan bir mzede grev yapan, iirler yazan Rza Tevfik, Trkiye'ye dndkten sonra da yayn hayatna devam etmi, 1949'u 1950'ye balayan ylba gecesi lmtr. Damat Ferit hkmetlerinde eyhlislamlk yapan Mustafa Sabri Efendi (Hoca), ngilizlere sndktan sonra olu ve kendisi gibi 150'likler listesine alnan brahim Sabri ve ailesiyle birlikte Msr'a gitmi, Msr Kralnn tahsisatndan Ulema maa alm, olu da Kahire niversitesinde Trke ve Franszca hocal yapmtr. Padiah Vahideddin Hicaz'a gitiinde, Msr'dan Hicaza geen Mustafa Sabri Efendi, Haimi Kral Hseyin'in konuu olarak burada be buuk ay kalm sonra yeniden Msr'a dnm, yedi sekiz bask yapan din

Eskikitaplarim.com

kitaplar yazp yaynlam ve 1953 ylnda skenderiye'de lmtr. Gen bir aratrmac Sadk Albayrak Yryenler ve Srnenler adl kitabnda Sabri Hoca'y gklere kararak Yurdu terketti ve Bat Trakya'daki mslmanlarn yanna snd. Orada Yarn adl bir gazete kard. diye yazyor. (Sayfa 1831). Yarn Gazetesi batanaa Mustafa Kemal'e ve Trkiye'deki cumhuriyet ynetimine svglerle dolu bir gazeteydi, stanbul'da kan Vakit Gazetesi de 5.12.1922'de yaynlad bir haberde Mustafa Sabri Hocay 31 Mart ayaklanmasnn elebalarndan biri olarak gsterir: O zaman Kbrs'a kamt Yunanllar zmir'i igal edince Kbrs'tan zmir'e getirmilerdir diye yazmaktadr. Ancak bu haberde bir yanllk olmas gerekir. Mustafa Sabri Hocann Olu brahim Sabri ise, 1983 ylnda, Msr'dan tedavi iin gittii Londra'da lmtr. Baba oulun yurt dnda lmnden sonra, Mustafa Sabri Efendi'nin ei ve teki ocuklar Trkiye'ye dnp stanbul'a yerlemilerdir. 150'likler listesine alnmayan, ancak vatandalktan kartlan bir baka eyhlislam, Drrizade Abdullah Efendi ise, Msr'dan sonra gittii Mekke'de lm ve oraya gmlmtr. Daha 150'likler listesinin ilnndan yllarca nce yurt dna kaan erkez Ethem ve aabeyi gibi yine 150'likler listesine girmeden nce yurtdna kaan kzkarde daha vardr: Cebeli Bereket Mutasarnf esbak Fanizde Mesut, Adana'da Ferda Gazetesi sahibi Ali lmi ve Hrriyet ve tilf Frkas Ktibi Umumisi Adanal Zeynel Abidin... Asllar Kerkk Sleymaniye olan, Adana doumlu Fanizadeler yedi kardetirler. Kurtulu Sava sonunda bu kardelerden Ali lmi ile Mesut Fanizde ve Zeynel Abidin, 150'likler listesine girerlerken, bir baka kardeleri, Dr. Baki Bilgili de Ulusal Kurtulu Savana katklarndan tr stikll Madalyas ile dllendirilmitir. Aftan sonra yurda dnen Ali lmi Adana'nn Kadirli'sinde oturmutur. Avukat olan ve ld 1980 ylna kadar da mesleini Antakya'da srdren Mesut Fanizde ise, daha srgndeyken yazd Atatrk'n Felsefesi adl kitabyla Ulusal Kurtulu Savana kar taknd yanl tavr kendi kalemiyle red etmitir (66). Bunlardan Zeynel Abidin aftan sonra da yurda dnmeyi reddetmi ve yerletii atalarnn yurdu Revandiz'de (Sleymaniye) lmtr. Yaveri Has Kiraz Hamdi Paa, Romanya'da, Tarikat Salahiye adl bir rgt kurmaya alm, 1935 ylnda da orada yoksulluk iinde aftan nce lmtr. Padiah Vahideddin'in kaynbiraderi Hazinei

Eskikitaplarim.com

Hassa Kumandan Zeki sabk padiahla uzun sre birlikte San Remo'da yaam, kumar iki ve Padiahn zel doktoru Reat Paay Tarikat Salahiye adna ldrme gibi bir takm karanlk ilere girdikten sonra 1929 ylnda intihar etmitir. Hazinei Hassa Mfettilerinden Kayserili aban Aa 1928 ylnda skenderiye'de, Seryaver Avni Paa 1935 ylnda Kahire'de, Adalet eski bakanlarndan Hersekli Ali Rt nce Msr'da, ardndan Yugoslavya'da sefalet iinde yaadktan sonra 1936 ylnda Saray Bosna'da lmlerdir. Kuvai nzibatiye Kurmay Bakan Erknharp Miralay Refik, kat Romanya'da uzun sre tren haritalar izerek geimini salamaya alm, bir sre sonra akli dengesini yitirerek Baseraby'nn Kinev kentinde bir akl hastanesinde yattktan sonra 1930 ylnda lmtr. Miralay Refik ld yerde mslman mezarl olmad iin bir hristiyan mezarlna defnedilmitir. Miralay Refik'in Trkiye'de kalan yaknlar Yaltkaya soyadn almlardr. Refik'in kardei erafettin Yaltkaya, Cumhuriyet hkmetleri dneminde Diyanet leri Bakanl, olu mer Refik Yaltkaya ise Tekel Genel Mdrl yapmlardr. Torunu ise nl bir viyolonist olmutur. Ayan'dan eski Evkaf Nazr Vasfi Hoca, 1926 ylnda Bulgaristan'da Silistre'de lmtr. Harput Valisi, Sivas Kongresini basmaya memur Kaymakam, ki hep miralay diye sz edilir, yanltr. Rtbesi kaymakam yani yarbaydr, Ali Galip, srld Romanya'da bir takm kark ilere bulatktan, hapislere dtkten sonra, hayvan cambazl yaparken Kstence'de bir pazarlk srasnda kalp krizinden lmtr. Eski Dahiliye nazrlarndan Adil Bey, 1924 ylnda Viyana'da lmtr. Na, ailesinin bavurusu zerine zel izinle stanbul'a getirilip gmlmtr. Eski Dahiliye Nazrlarndan Mehmet Ali Bey, Cumhuriyet Hkmetlerine ve Atatrk'e kar kinini sonuna kadar korumutur. Paris'e yerleen ve Franszca Zincirli Cumhuriyet adl bir gazete karan, Trabzonlu mer Feyzi ve Refii Cevat ile Mevlanzade Rfat'a da yazlar yazdran Mehmet Ali Bey, Paris'ten her yldnmnde Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrk'e hakaret dolu bir telgraf ekmekle kendisini tatmin etmitir. Le Republigue Enchine adl gazeteyi yaynlayan Mehmet Ali Bey iin, Rza Nur hatralarnda, Damat Ferid'in on gnlk Dahiliye Nazr. Bunun burada dolandrclk ile yaadn sylyor, vakalarn hikye ediyorlard. Bana gazetesini gnderdi. Bir mektup yazd ve abone bedeli

Eskikitaplarim.com

makbuzunu gnderdi. Hepsini geri gnderdim. Bu gazete batyor, kyordu. Bu 150'lik olan Mehmet Ali evvelce 150'liklerden birka ile ie balamt. Bu 150'liklerin hepsi ahlksz, dolandrc ve birbirlerini yiyorlar. Eer dolandracak birini bulamazlarsa birbirlerini dolandryorlar. Bu gazete iptidalar (balangta) pek baya idi. Sonra Mehmed Ali yahudilerle ie balad, gazete daha iyi oldu. Onlar da dolandrm, Yahudiler geldiler... (67) diye yazar. Bu Mehmet Ali Bey, 1937 ylnda Paris'te lmtr. Dnyada iki mezar olan ender insanlardan biridir. Mezarlardan biri Paris'te, biri de stanbul'da Zincirlikuyu'dadr (68). Lozan Konferans kinci Delegesi, Sinop Milletvekili ve Salk Bakan iken evhamlar yznden Mustafa Kemal Atatrk ve smet nn'den korkarak Paris'e kap burada gnll srgn hayat yaayan Dr. Rza Nur'un, Paris'teki 150'liklerin yaay hakknda verdii daha ok bilgi vardr. 1930 ylnda, Gmlcineli smail adl 150'lik iin gnlne unlar yazar: 3 Mart, Gmlcineli'yi bizim gazeteler Suriye'ye gitti diye yazyorlard. Burada imi. Pek rezalet iinde imi. Vurulmasnn sebebi: Vuran adam stanbul'a gidiyormu. Gmlcineli smail onu Mustafa Kemal'e jurnal etmi. Gidince adam hapis, sonra orum'a nefyetmiler. O da oradan kam, gelince Gmlcineli'yi vurmu. Muhakemede Gmlcineli, Harbi Umumide Franszlara, ngilizlere, Yunanllara hizmetler ettiini iftiharla sylemi. Hay utanmaz. Biraz haya edip sakla bari. Dier tarafn avukat da, bir adam ki kendi vatanna haindir ve bunu utanmadan ikrar ediyor, artk diyecek yoktur demi... Gmlcineli, Ankara'ya da mracaat edip 300 frank maala kendilerine casusluk edeceini, mhim malumat vereceini bildirmi. (69) Rza Nur anlarnda, Trabzonlu mer Fevzi'nin kendisini bir gazete karacam diye 150 bin frank dolandrmak istediini, sonunda 300 franga raz olup defolup gittiini, Refi Cevat'n da kendisini dolandrdn (70) yazmaktadr. Gene Rza Nur anlarnda, (2. cilt sayfa 1236), Refii Cevat iin yle yazmaktadr: Refii Cevat bana kendi arkadalar olan tilflar aleyhine de vaktiyle Ankara'ya mektuplar yazp casusluk etmiti. Emniyeti Umumiyede maal casus olmak istiyordu. Ben de bu mektuplar o vakit Dahiliye Vekili olan Fethi'ye verdimdi. O yannda Emniyeti

Eskikitaplarim.com

Umumiye Mdrn arp teslim ettiydi. Yalnz bir mektubunu numune diye sakladm. Sinop'ta ktphanededir. ngiliz Casusluk rgtnden Rahip Dr. Robert Frew ile ngiliz Muhipleri Cemiyeti'ni kuran, ngilizlere casusluk eden, uray Devlet Reislii (Dantay Bakanl), Adalet Bakanl Mstearl grevlerinde bulunan, eski eyhlislamlardan Cemalettin Efendi'nin yeeni, Mustafa Neet Molla'nn olu Sait Molla, 1922'de Romanya'ya kaanlar arasnda yer alp 150likler listesine girdikten sonra yurt dnda da eitli boyalara boyanm, her gittii lkede olaylar yaratp hapislere dm ve sonunda sefalet iinde lmtr. Atatrk'n salnda 1938 ylnda balanan 150'liklerden, yurda dnen ve dnmeyenlerden, saptayabildiimize gre 1984 yl iinde hayatta kalan yoktur. Ancak pek ounun ocuklar, bir ksmnn eleri, torunlar ve teki yaknlar aramzda topluma yararl kiiler olarak yaamaktadrlar ya da yaamlardr. lerinde, Trk devlet ve toplum hayatnda yksek ve nemli grevlere gelmiler de vardr. rnein, 1948 ylnda len, Cumhuriyet Hkmetlerinde Maliye Bakanl yapm, milletvekili olmu, Maliye ve Ekonomi Profesr Halit Nazm Kemir, 150'likler listesinde Artin Cemal diye anlan eski Ziraat ve Ticaret Nazr Mehmet Cemal'in oludur. Gnmz Adana'snn nl i adamlarndan Paksoy'lar, 150'liklerden Adana Valisi Badatl Abdurrahman'n ocuklardr. Babalar Bulgaristan'a srlmtr. Rza Tevfik'in olu nl Turizm iletmecilerinden Nazif Blkba'dr. Bir zamanlarn nl milletvetkillerinden evket Mocan'n babas, Kzlhanerli Remzi'dir. Kuvai nzibatiye Kumandan Sleyman efik Paa'nn kz, sosyetenin nl simalarndan Benli Belks, kardei de Trk Devletinin elilerinden Galip Kemali Sylemezolu'dur. Tark Mmtaz Gztepe'nin bir olu, Mmtaz Gztepe, Turizm Bakanl'nda Marmaris Tatil Ky Mdr {1985) olarak grev yapmaktadr. nl gazeteci ve Dahiliye Nazr Ali Kemal'in olu Zeki Kuneralp, uzun yllar Trkiye'nin Londra Bykeliliini, daha sonra da Dileri Bakanl Genel Sekreterlii grevlerini yrtmtr. 27 Mays Devriminin iki numaral nderi, Korgeneral Cemal Madanolu da, 150'liklerden Madanolu Mustafa Bey'in oludur. ril yazar, evirmen ve eletirmen Do. Dr, Adnan Benk de gene 150'liklerden Tarsuslu Kmil Paazade Kemal Bey'in oludur.

Eskikitaplarim.com

Bu rnekleri daha pek ok adla uzatmak olasdr. Eski Babakan Yardmclarndan ve Valilerden Akif yidoan'n babas da yanlmyorsak 150'liklerden ya da vatandalktan iskat edilenlerdendir. Bugn, 150'liklerin iimizde yaayan yaknlar arasnda, babalarn yanl yapm sayanlar da, hakszla uram sananlar da vardr. Bu grlerin hepsini, hogryle karlamak boynumuzun borcudur. KURTULU SAVAININ BLNMEYEN BR OYUNU ERKEZ KONGRES NEYN NESlDlR? Kurtulu Sava boyunca daha nce de olduu gibi ngiltere'nin Trkiye'yi blmek ve paralamak iin giritii binbir oyundan biri de, 24 Ekim 1921'de zmir'de toplanan erkez Kongresi oyunudur. Yunanllarla ngilizlerin ortaklaa tezgahladklar ve Trkiye'den de bir takm hainlerin katld bu oyun, nedense okullarmzda okutulan tarih kitaplarnn ve hatta bakaca aratrmaclarn da stnde pek durmad bir konudur. Doan Avcolu, 1838'den 1925'e Milli Kurtulu Tarihi adl dev aratrmasnda bu kongreyi yle dile getirir: zmir'de 24 Ekim 1921'de bir erkez Kongresi toplanmtr. Kongre, Byk Devletlerin, zellikle ngiltere'nin himayesini aramtr, stanbul'daki ngiltere Yksek Komiseri Rumbold'un 13 Aralk 1921 gn Dileri Bakanl'na gnderdii Lamb raporunda, zmir'deki erkez Kongresinin Anadolu erkezlerinin Karadeniz kysnda toplanp ngiltere himayesi altnda zerklik almay istediini belirtmitir. 1922 yaznda ise yonya zerklii fikri ortaya atlmtr, iinde hristiyanlarn, erkezlerin ve teki antikemalistlerin gvenlik ve egemenlikle kalacaklar bir Kk Asya Devleti kurma sz konusudur, zmir'de ilk milliyeti rgtn bakan olan ve sonradan Yunan safna geen zmir Belediye Bakan Hasan Paa, Her cins ve mezhepte halkn salt mutluluunu salamaya ynelmi bu yeni dzen iin, zmir mslmanlar adna teekkrde bulunmutur. Lozan'da Curzon, erkez aff zerinde nemle durmutur. Avcolu'nun erkez Kongresi iin verdii bilgi, aa yukar bu kadardr. Aslnda bu kongre, dzmece ve zoraki bir kongredir. Fazla bir ciddiyeti yoktur. Ama Ulusal Kurtulu Sava uruna canlarn dilerine takm, yzlerce ve binlerce erkez asll Trk vatanda, bu

Eskikitaplarim.com

kongreyi tam bir nefretle karlamlar. 12 Austos 1921'de erkez Mir Deli Fuad Paa'nn bakanlnda toplanan bir baka erkez Kongresi ise, Anadolu'daki Mustafa Kemal Hareketine ballk karar almtr. zmir'de, erkezlerle Yunanllarn karde olduklar yolunda kararlar alan erkez Kongresi hazrlayclar ve delegelerine kar, T.B.M.M. ok tutarl ve kat davranm, 150'likler listesi hazrlanrken de, bu delegelerden hemen tmn 150'likler arasna katmtr. Tarihimizin hl aydnlanmas yarm kalm bu konusu zerinde dilenir ki, tarihiler bundan byle yeterince dursunlar ve gerekleri tmyle gn yzne karsnlar. NOT: Bu kongre konusunda, deinme eklinde de olsa ilk bilimsel almay, sayn Prof. Dr. Tark Zafer Tuna'ya, 1952 ylnda yazd Trkiye'de Siyasi Partiler 1853 - 1952 adl kitabnda yapmtr. (S. 469 - 470). Sayn Cemal ener'in 1984 ylnda yaynlanan erkez Ethem Olay adl almas da bu konuya az ok k tutacak yaptlardr.

NOTLAR

(1) Osmanlnn Son On Yl - Hrriyet Kahraman Eyp Sabri Beyin Hatralar - Yazan Cemal Kutay, Tercman Gazetesinde yaz dizisi, 21 Eyll 1984 (2) brahim Alaattin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Miralay Sadk Bey maddesi (3) Y.a.g.e. (4) Trkiyede Siyasi Partiler 1859-1952, Dr. Tark Z. Tunaya s. 317 (5) Y.a.g.e. s. 315 ve 330, ayrca . Alaattin Gvsa Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Miralay Sadk Bey Maddesi (6) Miralay Sadk Bey'in gelini sayn Nevvare Gvsa'nn bize gnderdii mektup (7) Yukarda ad geen mektup (8) Tark Zafer Tunaya, Trkiyede Siyasi Partiler, s. 449 (9) Y.a.g.e. s. 436 (10) brahim Alaattin Gvsa, - Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Miralay Sadk Bey maddesi (11) Nuren Mazc, Atatrk Dneminde Muhalefet s. 140

Eskikitaplarim.com

(12) Y.a.g.e. s. 140 (13) Miralay Sadk Bey'in gelini sayn Nevvare Gvsa'nn mektubu... brahim Alaattin Gvsa ise, ansiklopedisinde Miralay Sadk Beyin bu mektubu nn'ye yazdn belirtmektedir. Mektup muhtemelen, brahim Alaattin araclyla dnemin cumhurbakanna gnderilmitir (14) Y.a.g.e. (15) Cemal Kutay-150'likler Facias s. 45-50 ve Topu hsan Beyin hatralar (gazete tefrikas) (16) Y.a.g.e. s. 50 (17) Rza Nur-Hayat ve Hatralar, 3. c, s. 1071. (18) Y.a.g.e. 3. s. s. 974-976 (19) Asm Us-Hatra Notlar 1930-1950: s. 47 (20) Sabahattin Selek-Anadolu htilali c. 2: s. 55 (21) Sadun Tanju - Atatrkn Yanndakiler Karsndakiler: s. 69 (22) Nuren Mazc-Atatrk Dneminde Muhalefet: s. 140 (23) Y.a.g.e : s. 140 (24).Hsamettin Ertrk - ki Devrin Perde Arkas: s.192 (25) Falih Rfk Atay-ankaya: s. 335 (26) Selahattin Gngr-Atatrk'e Kafa Tutanlar c. I. s. 80 (27) Asm Us-Hatra Notlar 1930-1950: s. 264 (28) Nuren Mazc-Atatrk Dneminde Muhalefet: s. 140 (29) Y.a.g.e. : s. 140 (30) Resmi Ceride, 7 Knunsani 1340, say 81 (31) Mahmut Gololu-Erzurum Kongresi: s. 123 (32) Hsamettin Ertrk-lki Devrin Perde Arkas: s. 189 (33) Y.a.g.e. : s. 270 (34) Sreyya Sami Berkem-Unutulmu Gnler: s. 84 (35) T.B.M.M. Gizli Celse Zabtlar C. 4: s. 433 ve sonras (36) Cemal Madanolu-Anlar c. I: s. 45 56Balkanlar (37) Hilmi Uran-Hatralarm: s. 313 (38) Ahmet Emin Yalman-Grdklerim ve Geirdiklerim c. 3: s. 120 (39) Rza Nur, Hayat ve Hatratm, c. 3: s. 974 (40) Y.a.g.e. C. 3 s. 975 (41) Tark Mmtaz Gztepe, - Vahidettin Gurbet Cehenneminde (42) Nuren Mazc, Atatrk Dneminde Muhalefet, s. 139 (43) TBMM Gizli Celse Zabtlar, C. 4. s. 440

Eskikitaplarim.com

(44) Y.a.g.e. s. 440 < 4 5 ) Y.a.g.e. s. 441 (46) Y.a.g.e. s. 448 (47) Y.a.g.e. s. 458 < 4 8 ) Cemal Madanolu. Anlar C. 1, s. 45 (49) Falih Rfk Atay, ankaya s. 220 < 5 0 ) Rza Nur. Hayat ve Hatratm C. 3 s. 981 (51) TBMM Gizli Celse Zabtlar C. 4 s. 455 < 5 2 ) Ltf Simavi, Osmanl Saraynn Son Gnleri s. 463 < 5 3 ) Rahmi Apak, stikll Savanda Garp Cephesi Nasl Kuruldu s. 140 < 5 4 ) Yunus Nadi, Ankara'nn lk Gnleri s. 118 (55) TBMM Gizli Celse Zabtlar C. 4 s. 450 (56) Y.a.g.e. s. 451 (57) Y.a.g.e. s. 462 (58) 15 Haziran 1927, 8 sayl Resmi Ceride < 5 9 ) Tark Mmtaz Gztepe - Vahideddin Gurbet Cehenneminde < 6 0 ) Bu rapor zetini bize salayan Sayn Sabahattin Selek'e bu yardmndan tr teekkrlerimi belirtirim. (61) Bu af kararnn alnn Cemal Kutay, 1955 ylnda kaleme ald ve ilk cildi yaynlanp kincisi yaynlatmayan 150'likler Facias adl kitabnda, aff Celal Eayar salam gibi bir yorumla romantik bir biimde ve uzun uzun anlatmaktadr. (62) TBMM Gizli Celse Zabtlar C. 4 s. 514 (63) Halit apn Amonya Meydanndaki ocuk erkez Ethem'in yeeni AytekMilliyet Gazetesi 17-18 Temmuz 1982 (64) Zeki Sanhan erkez Ethem'in ihaneti s. 117 < 6 5 ) Sayn Vehbi Belda'nn bu konuda yollad mektup ve 1953 ylnda Cumhuriyet gazetesinde yaynlad Tanmadmz Bir Byk Kahraman: Sleyman Askeri adl yaz dizisi < 6 6 ) Sayn Taha Toros'un verdii bilgi. < 6 7 ) RzaNurHayat ve Hatratm C. 4 s. 1961 < 6 8 ) Sayn Taha Toros'un verdii bilgi < 6 9 ) Rza Nur Hayat ve Hatratm C. 4 s. 1961 (70) Y.a.g.e. s. 1766

Eskikitaplarim.com

lhami Soysal

Trkiye Byk Millet Meclisi ve yneticileri, Lozan Bar Ant lamas gereince, 1914-1922 yllarn kapsayan bir genel af zo runluluu ile karlatklarnda, bu antlamaya 150 kiilik bir is tisna maddesi Koydurmulard. Adlar, Lozan Bar Antlamasnn imza tarihi olan 23 Temmuz 1923ten yaklak bir yl sonra saptanan 150 kiinin yurtdna karlmas ve mallarnn tasfiye si ngrlyordu. Hemen tm zaten 1922de yurtdna km olan 150likler 1927deTrk vatandalndan da karld; 16 yl sonra 1938de is bir yasayla affedilerek yurda dnmeler; sa land. Yakn tarihimizin birok yan,sisler ardnda kalm bu ilgin olayn, deerli gazeteci, aratrmac yazar LHAMI SOYSAL titiz almasyla gn na karyor 150 LKLER , ala nnda ilk kitap oln>a zelliini tayor.

N y3t' 453 KOV 45 5 sats Tutar 500 Ura