E DREJTA CIVILE

Pjesa e I-r
117 Pyetje 117 Prgjigje
( 2007/036 ) Prizren/Kosov

E Drejta Civile PJESA I-r

1. NOCIONI I S DREJTS CIVILE E drejta civile zakonisht definohet si deg pozitive e s drejts q prfshin trsin e dispozitave juridike q rregullojn marrdhniet shoqrore me karakter pasuror. Lidhur me t drejtn civile profesor Finzhgar shkruan se lnd e s drejts civile jan marrdhniet pasurore q lindin n lmin e qarkullimit t mallrave dhe nn ndikimin e ligjit t vlers, pastaj disa veti juridike personale t subjekteve juridike q marrin pjes n marrdhniet pasurore t caktuara, si dhe t drejtat e personalitetit (t drejtat personale jo pasurore) q mbrohen me metodn dhe mjetet e s drejts civile. E drejta civile n kuptimin objektiv sht deg e s drejts private e cila si trsi e rregullave juridike i rregullon ato marrdhnie pasurore n t cilat njerzit pr objekt t marrdhnies civile-juridike kan sendet, premtimet ose pasurin. 1a. E drejta civile si disiplin shkencore studimi shkencor I t drejts civile sht m I vjetri midis disiplinave shkencore-juridike. Edhe n Rom shkenca juridike sht identifikuar nj koh t gjat me shkencn civile juridike. N mesjet n t vrtet n kuadrin e s drejts s kanoneve (kishtare), u paraqitn edhe pikpamje t reja mbi t drejtn penale. Megjithkt, theksi kryesor u vi mbi studimin shkencor t s drejts civile. Vetm m von u ndan dhe u bn t pavarura disiplinat shkencore n degt tjera t s drejts. E n kt kuadr hyn edhe e drejta civile si disiplin shkencore e cila prfshin studimet q I referohen marrdhnieve shoqrore me karakter pasurore. 2. EMRTIMI I S DREJTS CIVILE Emrtimi i s drejt civile n nj mnyr rrjedh prej fjals latine ius civiles q rregullonte marrdhniet midis qytetarve romak. Emrtimi e drejta pasurore e ka burimin nga marrdhniet shoqrore me karakter pasuror, Andaj prkrahsit e ktij emrtimi theksojn se, kjo deg e s drejts duhet t quhet e drejt pasurore, si emrtim m I drejt me subjektin e marrdhnies juridiko-civile. Emrtimi e drejta private, sht mjaft I prhapur dhe sht I lidhur drejtprdrejt me ndarjen e t drejts n ius privatum dhe ius publicum q ishte karakteristik e s drejts romake. Me t drejt thuhet se juristt q merren me t drejtn civile quhen civilist andaj edhe emrtimi I e drejt civile sht I drejt. 3. OBJEKTI, METODA DHE SISTEMI I S DREJTS CIVILE 3a. Objekti I s drejts civile E drejta civile studion marrdhniet juridiko-civile. Pra sht trsi normash juridike civile me t cilat rregullohen marrdhniet shoqrore me karakter pasuror. N teori thueht se, objekti I s drejts civile jan raportet shoqrore me karakter pasuror, si dhe raportet tjera shoqrore q fillimisht nuk kan
1

karakter pasuror, por n instanc t fundit edhe atom und t shprehen n vler pasurore. E drejta civile sht deg e s drejts dhe si e till ajo rregullon marrdhniet shoqrore me karakter pasuror si dhe disa marrdhnie shoqrore q fillimisht jan jo pasurore por n instanc t fundit shprehen si pasurore. E drejta civile edhe pse shpesh identifikohet me t drejtn private, ajo nuk sht e njejt. E drejta private sht deg e s drejts e cila rregullon edhe objektin e s drejts civile por edhe objektin e disa degve tjera t pavarura t s drejts. E drejta civile sht n lidhmni t drejt me ndarjen e prgjithshme t s drejts private dhe publike, pra ius publicum dhe ius privatum. 3b. Metodat e s drejts civile N teorin juridike si metoda t s drejts civile zakonisht numrohen katr metoda (parime), t cilat jan t prbashkta pr tr objektin e t drejts civile. Kto parime t s drejts civile jan: Barabarsia e palve dhe barabarsia e vullneteve t tyre n raportin juridiko-civil; iniciativa e lir e palve n lidhjen e punve juridiko-civile; sanksioni pasuror, dhe qarkullueshmria e t drejtave subjektive civile. 4. Parimi I barabarsis s palve dhe barabarsis s vullneteve t tyre sht - parimi I par q na bn me dije se, palt n raportin juridiko-civil jan t barabarta dhe vullneti I tyre sht I barabart. Ky parim nnkupton se, n t drejtn civile midis palve gjithmon ekziston koordinimi I vullneteve t tyre, ka nuk sht karakteristike pr t drejtn administrative, ku kemi subordinimin e vullneteve t palve. 5. Iniciativa e lir e palve q disa e quajn parimi I dispozivitetit nnkupton se, krijimi I marrdhnies juridiko-civile lind n baz t iniciativs s lir t palve, respektivisht me vullnetin e lir t palve. Autonomia e lir e vullnetit q manifestohet prmes iniciativs s lir t palve, nnkupton, se palt me vullnetin e vet krijojn, ndryshojn dhe I shuajn t drejtat e veta subjektive. 6. Sanksioni pasuror sht parimi I tret I t drejts civile nnkupton se n rastet kur nuk prmbushet raporti juridiko-civil n pajtim me vullnetet e palve kontraktuese, ather si mas paraqitet sanksioni pasuror, q dmth, goditet masa pasurore e debitorit, e jo siq sht n rastet tjera, personaliteti. N t drejtn penale, si dnim ishte privimi nga liria, n t drejtn familjare do t ishte shkurorzimi, ndrsa n t drejtn civile do t ishte prfushja e obligimit t marr nga masa pasurore e debitorit prmes rrugs gjyqsore. 7. Qarkullueshmria (barjta) e t drejtave subjektive civile nnkupton parimin se t drejtat civile mund t barten nga nj subjekt I s drejts n subjektin tjetr. Pra t drejtat civile-subjektive jan t drejta q jan t qarkullueshme. Titullari I s drejts mund t bart vetm ato t drejta subjektive civile t
2

cilat I ka edhe vet. Kjo sht e njohur q nga e drejta romake, kur thuhetj: nemo ad alium plus iuris transferre poest quam ipse possidat, q dmth askush n tjetrin nuk mund t bart m shum t drejta nga ato t drejta t cilat vet I disponon, n qarkullimin ekonomik dhe juridik nga nj titular n tjetr. 8. Sistemi I t drejts civile Lidhur me sistemin e s drejts civile ekzistojn dy mnyra tradicionale: sistemi institucional dhe sistemi pandect Sipas sistemit institucional I cili prejardhjen e ka nga juristi I njohur romak Gaji, e drejta civile ngahet n tri pjes: 1. Persona (personae) 2. Sende (res) dhe 3. Padi (actiones) Pr dallim nga sistemi Institucional, ekziston edhe sistemi pandect, I cili sht prvetsuar n t drejtn gjermane, por natyrisht edhe ky system prejardhjen e ka nga e drejta romake, sepse lidhet drejtprdrejt me emrin e Justinianit. SIpas kti sistemi e drejta civile ndahet n katr pjes: 1. Pjesa (e drejta) sendore 2. Pjesa (e drejta) e obligacioneve 3. Pjesa (e drejta) familjare dhe 4. Pjesa (e drejta) e trashgimit. Sistemi i s drejts civile nnkupton trsin e dispozitave dhe rregullave juridike q jan t prbashkta pr t gjitha degt e s drejts civile. Ndryshe kt pjes e quajm pjesa e prgjithshme e s drejts civile, ose hyrje n t drejtn civile. 9. Institucionet themelore t s drejts civile N t drejtn civile ekzistojn shum institute juridike. Me institute juridik kuptojm trsin e normave juridike q rregullojn nj lmi t caktuar. Institucionet themelore n t drejtn civile konsiderohen: pronsia, q sht karakteristik pr t drejtn sendore, kontrata, q sht karakteristike pr t drejtn e detyrimeve, testamenti (pr t drjtn trashgimore). 10. E DREJTA DHE EKONOMIA E drejta dhe ekonomia kan ndikime reciproke. Qdo marrdhnie shoqrore bhet raport juridik kur ajo marrdhnie rregullohet n mnyr juridike dhe sanksionohet juridikisht. Pronsia si institute juridik titullarit sendit q sht object I pronsis I ofron edhe vlera ekonomike. Pronsia si e drejt absolute dhe nocion juridiko-abstrakt paraqitet pr qllime ekonomike. Kur kto qllime ekonomike normohen me norma t caktuara, ather pronsia sht pushtet frakti dhe juridik mbi sendin e caktuar, e ky pushtet titullarit I sjall vlera pasurore n mnyr t drejprdrejt apo trthorazi.

11. E drejta civile dhe kodifikimet m t rndsishme n bot E drejta civile si deg e veqant e s drejts q rregullonte nj lmi juridike shum t gjer, shprehte nevojn pr nj kodifikim t sja. SHtetet me nj system juridik t zhvilluar kaluan nga rregullimi parcial I s drejts civile m ligje t veqanta, n rregullim t trsishm prms kodeve civile. Kodet m t rndsishme n bot numrohen: Kodi Civil Francez I vitit 1804, Kodi I Prgjithshm I Austris I vitit 1811, Kodi Gjerman I vitit 1900, Kodi civil Zviceran I vitit1970, Kodi civil Sovjetik I vitit 1922 etj. 12. Kodi civil (Code Civile) sht kodi m I rndsishm I t drejts civil. sht nxjerr n Franc. sht aprovuar n vitin 1804 dhe bri rregullimin e marrdhnieve juridiko_civile n nj nivel shum t lart juridik. Kodi Civil mbshtetjen e vet e ka n t drejtn romake dhe n t drejtn zakonore franceze. Kodi njihet me emrin Kodi I Napoleonit, pr shkak t rolit q ai pati n nxjerrjen e tij. 13. Kodi Civil Austriak I vitit 1811 sht kodi m I rndsishm q u nxorr n fillim t shek XIX. Mbshtetet n parimet e s drejts romake dhe sht shkruar m nje gjuh t kuptueshme. Kodi Civil Austriak sht zbatuar edhe n territoret e ish Jugosllavis dhe lirisht mund t thuhet se dispozitat e tij si rregulla t s drejts civile mund t zbatohen edhe sot. 14. Kodi civil Gjerman- Si kod m bashkohor I cili u nxorr n vitin 1900, prmban edhe shum institucione juridike, t cilat nuk I njihete KOdi Civil Francez. Kodi Civil GJerman ka psuar ndryshime dhe plotsime t shumta. Pati ndikimin e vet n nxjerrjen e kodeve dhe legjislacioneve civile t shum shteteve tjera. 15. Kodi civil Zvicerran Edhe Zvicrra bri kodifikimin e s drejts civile. Ky kod sht aprovuar n vitin 1907. N Zvicrr, pjesa e t drejts civile detyrimet jan rregulluar me kod t veqante q nuk sht karakterisitke pr shtetet e tjera. Kodi Zvicerran pari ndikim n nxjerrjen e kodeve t shteteve tjera dhe lirisht mund t thuhet se Kodi Civil Turk I vitit 1926 sht nj kopje e Kodit Civil Zvicerran. 16. Kodi Civil I Shqipris U nxor n vitin 1929 koh q I prket Mbretris s Ahmet Zogut, dhe sht I inspiruar nga kodi Civil Francez, Italian dhe ai zviceran. Ky kod mundsoi t rregullohen marrdhniet juridike-civile n mnyr m t hollsishme. Mirpo ndryshimet n sistemin juridik t Shqipris krijuan nj legjislacion tjetr t pavarur t Shqipris pas vitit 1945 pr t dal n nj sistem juridik t pas viteve 1990 dhe t nxirret nj kod I ri civil q konsiderohet modern. Kodi I ri Civil I Republiks s Shqipris sht miratuar n vitin 1994 dhe hyri n fuqi me datn 29.07.1994. 17. E Drejta civile dhe e Drejta familjare Deri sa n t kaluarn e drejta familjare ishte pjes e s drejts civile tani kto jan t ndara ndrmjet tyre. E drejta civile ka si objekt raportet e mallrave. E drejta familjare ka objekt studimi nj lmi krejt tjetr t marrdhnieve shoqrore, kto marrdhnie jan jeta bashkshortore dhe familja, t cilat
4

ekzistojn n qdo shoqri njerzore. Ndrsa e drejta civile ekziston n shoqrin n t ciln ekziston nj sistem i caktuar ekonomik, gjegjsisht n sistemin ku ekzistojn raportet e mallrave, ndrsa e drejta familjare ekziston n qdo shoqri, qka do te thot se e drjeta familjare i paraprin t drejts civile p.sh E drejta civile n kohen e feudalizmit sht e nj vllimi t ngushtuar p.sh n Bizant, ndrsa e drejta familjare n feudalizm hst deg shum e rnsishme. Prveq objektit q i dallon kto dy lmi t s drejts kto kan dallime t tjera p.sh N t drejtn familjare nuk ekziston sanksioni ekonomik (pasuror) por atje sht sanksinoi tipik shkputja e dhunshme e lidhjes juridike (martess) shkurorzimi, prvetsimi, t marrurit e pushtetit atror. 18. E drejta civile dhe e drejta administrative Kto jan dy deg t vjetra t drejtsis dhe gjithashtu krejtsisht t kundrta pr nga objekti dhe metoda e rregullimit. Kto dy lnd paraqesin dy lloje themelore t rregullimit juridik t marrdhnieve shoqrore. Prmendim se t drejtn civile e karakterizon metoda e barazis s palve, koordinimi I vullnetit t tyre bashk me sanksionin pasuror. Pr t drejtn administrative sht karakteristik metoda e nnshtrimit t palve-subordinacionit t tyr bashk me sanksionin personal pa marr parasysh intenzitetin e kti sanksioni. E prbashkt t kto dy lnd mund t konsiderohet ajo se edhe njra edhe tjetra rregullojn nj lm t njejt t jets shoqrore, marrdhniet ekonomike, m konkretisht e drejta administarive rregullon nj lloj t marrdhnieve pasurore. 19. E drejta civile dhe e drejta e puns Dikur marrdhniet e puns i rregullonet e drejta civile. Sot e drejta e puns sht deg e pavarur e s drejts e cila sht formuluar n fillim t shek XIX si rezultat i intervenimit m t madh t shtetit n rregullimin e marrdhnieve t puns. Marrdhniet e puns dikur rregulloheshin nga e drejta civile sepse kjo i konvenonte klass sunduese-kapitaliste, nga shkaku se i mundesonte t shfrytzonte m leht klasn punonjse sepse nuk ekzistonte kurrfar marrveshje n baz t barazis s palve, sepse mjetet e prodhimit gjindeshin n duart e nj personi dhe kjo mundsonte eksploatimin e puntorit. Kshtu q, te ne marrdhniet e puns i rregullon e drejta e puns si deg e veqante e drejtsis. 20. E drejta civile dhe e drejta tregtare E drejta tregtare paraqet nj trsi t pavarur q ka dalur-buruar nga e drejta civile. E drejta ekonomike n t kaluarn sht quajtur e drejt tregtare. N kushtet e sodit e drejta tregtare sht lnd q rregullon marrdhniet pasurore n mes personave juridik-shoqror. E drejta ekonomike n ate pjes me t ciln rregullohen marrdhniet kontraktuese, edhe prgjegjsia materiale n esence sht e drejt detyrimore. Pr kt konsiderohet se e drejta ekonomike kishte pr t qen pjes e t drejts civile.

21. E drejta civile dhe e drejta ndrkombtare private E drejta ndrkombtare private sht deg e pavarur e drejtsis e cila merret me zgjidhjen e kontesteve t lmis pasurore-juridike ku kto marrdhnie prmbajn elementin e huaj. E drejta ndrkombtare private nuk jep dispozitat e veta t veqanta materialo-juridike pr rregullimin e marrdhnieve, por vendos (prcakton se cilat prej normave ekzistuese t s drejts civile, t njrit apo shtetit tjetr do t zbatohen n rastin konkret, gjegjsisht n marrdhnien e dhn. 22. E drejta civile dhe e drejta e procedurs civile Lidhjet dhe kufijt e s drejts civile me degt tjera t drejtsis E drejta civile ka lidhje edhe me disa deg t drejtsis, por pr arsye t zhvillimit shoqror, sidomos gjat shekullit XX disa deg t s drejts publike deprtuan n at civile, duke ndryhsuar mjaft shum disa institucione t saj, nga ana tjetr paraqitn deg t reja t drejtsis. 22a. E drejta tregtare n drejtsin borgjeze ekziston e drejta tregtare si deg e veqant e s drejts civile. Ajo trajton marrdhniet civile juridike n tregti, pozitn juridike t tregtarve, pastaj falimentimin dhe marrdhniet nga kambiali e eku. Tek ne dhe n disa drejtsi t tjera, e drejta civile dhe tregtae jan dy deg t ndara t drejtsis. 23. E drejta private ndrkombtare Mund t ndodh q nj raport civil-juridik t ket ndonj element t huaj, kshtu q t mos e rregulloj vetm e drejta e nj shteti por e drejta e dy apo m shum shteteve p.sh nse primusi blen ndonje send prej sekundusit, n ish Jugosllavi me kusht q t bhet, edhe pagimi, edhe dorzimi i sendeve. 24. Burimet e s drejts civile Burimet e s drejts civile ndahen n: 1. Burime materiale 2. Burime formale Burim material sht fuqia shoqrore q prcakton normat, gjegjsisht vullneti I klass sunduese n secilin shtet. Para lufts e drejta civile si dhe drejtsisa prgjithsisht u shrbente klass borgjeze. Drejtsia jon e sotshme e edhe e drejta civile sht shprehje e vullnetit t t gjith punuesve t ventit. Burimet Formale ato forma n t cilat paraqiten normat I quajm burime formale t s drejts. Burimet formale t s drejts jan: ligji, zakoni, praktika gjyqsore dhe shkenca juridike. 25. Ligji - Qndrimi I Ligjit ndaj burimeve tjera t s drejts civileN t drejtn civilevurime t drejtsis nuk jan vetm ligjet n kuptimin e vrtet, dmth aktet normative q I nxjerr kuvendi si organ legjislativ. Tek ne ngjet shum shpesh q jo vetm dekretligjet, por edhe aktet tjera normative me fuqi m t ult se ligji, t ashtuquajturat akte nnligjore, si urdhresat, e madje edhe rregulloret, vendimet, udhzimet e kryetarve e t pleqsive t ndryshme, drejtorive etj, t prmbajn
6

dispozita materiale-juridike nga e drejta civile. N teorin sovjetike sht konsideruar se ligji sht burim I vetm I drejtsis e edhe I s drejts civile. Ky qndrim sht mekanik dhe nuk I prgjigjet realitetit. Praktika jon prgnjeshtropi pohimin se ligji sht I vetmi burim I s drejts civile. Praktika civile-juridike zhvillohet para gjyqeve. Kto jan ato organe shtetrore prmes t cilave bhet zbatimi I normave civile-juridike. Shtohet pyetja a gjykojn gjyqeet tona n baz t dispozitave ligjore? Ksaj pyetje I prgjigjemi negativisht, para se gjithash pr arsye vetm nj materie e vogl nga e drejta civile rregullon me ligj edhe akte t tjera nnligjore. 26. Retroaktiviteti i ligjeve civile N drejtsi ekziston parimi q ligjet t mos veprojn n mnyr retroaltive. Palt kur vihen n ndonj raport juridike, kan parasysh drejtsisn positive, q n at moment sht n fuqi. Pr kt arsye sht q ligji t mos veproj n mnyr retroactive.Ekzistojn situate kur ky parim nuk munt t zbatohet me konsekuenc. Kjo ndodhe m s shpeshti kur nj pun juridike sht prcaktuar gjat kohs kur ligji I vjetr ka qen n fuqi, por prodhon veprime pt t ardhmen kur ligji m I ri hyn n fuqi. 26a. E drejta zakonore n vendet moderne e drejta e shkruar (ligji) po e shtyn n plan t dyt t drejtn zakonore. Ekzistojn disa vende siq sht Anglia ku ligje n t drejtn civile nuk ka, dhe sipas mendimit t disave, mbretron vetm e drejta zakonore. N kontinentin evropian n vendet borgjeze, e drejta zakonore zbatohet n munges t dispozitave ligjore. 27. Uzansat Zakonet tregtare t tubuara dhe t sistematizuara n prmbledhje quhen uzansa. N vendet borgjeze uzansat I publikojn korporacionet e tregtarve dhe t industrialistve. Pra ato jan t natyrs dispozitive dhe palt me vullnetin e vet mund ti ndryshojn. Uzansat parashohin p.sh se si ndonj prodhim drgohet, paketohet, sa guxon t ket mbeturina si dhe ku ruhet. Prveq ktyre uzansave t veqanta ekzistojn edhe uzansat e prgjithshme. Ato n nj pjes t madhe nuk jan zakone juridike, e as zakone juridike relevante, n tregti n trsi, por kto jan rregulla juridike q I prmbajn ligjet civile dhe tregtare. 28. Interpretimi i ligjeve sht problem I prgjithshm I zbatimit t ligjeve pasiq dihet q ligji sht I shkruar, I shprehur me kuptim, I prcaktuar dhe ai nuk ndryshon kurse jeta ndryshon, paraqiten gjithmon situate t reja t cilat ligjvnsi nuk ka mundsi ti parashoh.Kemi interpretimin zyrtar dhe at gjyqsor. Interpretimin zyrtat t ligjeve e bjn organet prkatse shtetrore me qllim t zbatimit t tyre. Interpretimi zyrtar mund t jet gjyqsor n qoftse e bn gjyqi me rastin e gjykimit, dhe legal kur e bn organi q e ka aprovuar, apo organi I veqant I autorizuar nga organi ligjdhns. Interpreitmi gjyqesor n doktinn e vjetr deri ka mesi I shek t kaluar ka ekzistuar botkuptimi se gjyqtari me rastin e interpretimit t ligjit duhet t gjej dshiren e ligjdhnsit. Ky botpuptim ka qne pasje e msimeve t shkolls s t drejts natyrore. Prkundr kti botkuptimi se n interpretimin e
7

ligjeve nuk sht e rndsishme t dihet qka deshi ligjedhnsi kur nxorri ndonj dispozit por qfar dispozitet do t nxirrt sikur t jetonte kohen kur shqyrohet kontsti konkret. Teknika e interpretimit t ligjeve - interpretimi i ligjeve mund t jet gramatikor, logjik, sistematik dhe historik. 29. Analogjia Analogjia paraqet mnyrn kryesore t interpretimit me ann e t cils plotsohen zbraztsirat juridike. N qoft se n t drejtn civile nuk ka dispozit ose rregull ekskluzive, kontesti zgjidhet prmes analogjis. Pra analogjia sht zbatim I ligjit n ato raste q ligji nuk I parasheh, por t cilat jan t ngjashme me rastet q ligji I parasheh. Nse rasti sht parapar n ndonj dispozit tjetr, ather kemi analogjin ligjore. N qoftse rasti nuk sht parapar n ndonj dispozit por duhet t nxirret nga parimet m t prgjithshme t sistemit civil-juridik, ather kemi analogjin juridike 30. Praktika gjyqsore sht e qarte se roli I gjyqtarit n interpretimin e ligjit nuk hst vetm pasiv por edhe aktiv krijues. Pastaj dihet se intepretimin q e bn gjyqtari duke e kryer detyrn e tij nuk sht qllim pr vetveten por pr arsye t zbatimit t s drejts. Ky zbatim I s drejts quhet praktik gjyqsore. N qoft se praktika gjyqsore do t nxirret si burim I s drejts, vendimet e gjyqtarit n disa raste do t vlenin si rregull e prgjithshme edhe pr rastet e tjera e jo vetm pr rastin konkret. 30a. Shkenca juridike As autort borgjez nuk e konsiderojn shkencn juridike si burim t drejtprdret, por vetm si burim indirect t drejtsis. Edhe tek ne shkencn juridike mund ta marrim si burim indirect t drejtsis. Duke kritikuar t drejtn ekzistuese dhe duke propozuar shkencn juridike, kjo ndikon shum edhe n krijimin e s drejts s shkruar. 31. RAPORTI CIVIL JURIDIK - E drejta n kuptimin objektiv dhe subjektiv Si dim e drejta sht tubim i normave juridike q rregullojn marrdhnie t caktuara shoqrore. E drejta objektive t gjitha normat t cilat rregullojn nj raport t caktuar shoqror i quajm institut juridik p.sh kemi institutin juridik t pronsis q prfshin t gjitha normat q kan t bjn me pronsine. Kemi institutin e prfaqsis, testametit, kontrats etj. E drejta subjektive Ato t drejta q individi ose grupi i individve dmth subjektet e s drejts, e nxjerrin prej norms prej t drejts obligative, e quajm t drejt subjektive. P.sh fmiju ose prindi sh i paaft pr pun, krkon mbajtjen e tij, ai ka t drejt subjektive q t nxjerr nga dispozita q e rregullojn detyrimin pr mbajtjen e s drejts obligative. 31a. Fuqia juridike ekziston ather kur nuk ekziston e drejta t cils i prgjigjet ndonj detyrim, por ekziston mundsia e nj personi q me deklarimin e vullnetit t tij ndikon n krijimin, ndrrimin e ndonj t drejt subjektive, p.sh kur dikush sht trashgimtar e deklarohet se nuk e pranon trashgimin.
8

31b. Gjendja juridike Gjendjea juridike ekziston ather kur ekzistojn disa elemente, rrethana juridikisht relevante, t cilat n t ardhmen shndrrohen n t drejtn subjektive p.sh prindrit jan n gjendje t veqant juridike ndaj fmijs q duhet ti mbaj, nse nuk mund t mbahen vet. 31c. Pozita juridike ose statusi sht grumbull i rrethanave lidhur me nj person q ndikon n realizimin dhe mbrojtjen e t drejtave t tij subjective. 32. E drejta subjektive e shikuar si raport juridik Eshte e ditur se e drejta subjektive sht gjithmon raport midis shum personave, raport shoqror, raport midis njerzve e jo raport midis njerzve dhe sendeve. Nse kt raport e shikojm, jo vetm nga pikpamja e bartsit t ksaj t drejte subjektive, por edhe nga pikpamja e bartsit t obligimeve, ather do t kemi raportin juridik n t drejtn civile p.sh pronsia sht e drejt subjektive nse shikohet nga pikpamja e titullarit t asaj t drejte.Raporti juridik mund t jet i ndryshm pr nga lloji, mnyra e krijimit sipas veprimit, pr kah koha q zgjat etj. Sa i prket raportit juridik ato jan: a) Personat q jan barts t t drejts dhe obligimeve dhe b) vet kto t drejta dhe obligime. 33. Subjektet e s drejts Subjekti i s drejts sht bartsi i t drejtave dhe detyrimeve. Subjekte t s drejts mund t jen presonat e ndryshm fizik ose kolektivitet, grupet bashksit e personave fizik t shikuar si trsi. Aftsia e personave fizik ose juridik q t jen barts t s drejtave dhe detyrimeve quhet aftsi juridike. Me fjal t tjera aftsia juridike don t thot t jesh subject n t drejtn, kjo sht mundsi q t kesh t drejta dhe detyrime. Aftsia pr t vepruar sht aftsi q me deklarimin e vullnetit t vet t fitoj t drejta dhe detyrime dhe prgjithsisht t ndrrmarrin veprime juridike. 33a. Aftsia juridike dhe e veprimit Aftsia e presonave fizik dhe juridik, q t jen barts t s drejts dhe detyrimeve quhet aftsi juridike. Ndrkaq aftsia pr t vepruar sht aftsi q me deklarimin e vet t vullnetit t fitojn t drejta e detyrime dhe prgjithsisht t ndrrmarin veprime juridike. Secili subjekt me vet at q sht subjekt, ka aftsi juridike, por nuk sht e thn se ai duhet t ket patjetr edhe aftsi pr t vepruar. Kshtu p.sh fmiu i posalindur sht juridikisht i aft. Ai p.sh menjher mund t trashgoj, t marr si dhurat ndonj send dhe me kt t fitoj t drejtn subjective, n rastin konkret t drejtn e pronsis.Por ai akoma nuk sht I vetdijshm, nuk mund t fitoj t drejtn subjective me veprimin e vet, por me veprimin e ndonj personi tjetr-t prfaqsuesit (prindit, kujdestarit) etj. 34. Personat fizik Kuptimi Sipas t drejts son t sotshme t gjith personat fizik posa lindin behen subjekt t s drejts. Shikuar historikisht, personat fizik nuk jan konsideruar subjekt i s drejts p.sh n t drejtn romake skllavt nuk kan qen subjekt i s drejts por objek i s drejts ( res send)
9

Veprimi i personit fizik Q personi fizik t jet juridikisht i aft, nevoitet t lind i gjall, gjegjsisht t jep shenja jete. Ndrkaq fmiu i lindur parakohe, q sipas rregullave mjeksore gjysore nuk mund te jetoj, megjithse me rastin e lindjes jep shenja jete, nuk duhet t konsiderohet n drejtsi. Q personi fizik t fitoj aftsin juridike, nevoitet t ket formn e njeriut dmth t mos ket lindur si i ashtuquajtur monstrum. Pushimi i aftsis juridike Aftsia juridike vazhdon deri sa personi fizik t jet i gjall dhe ndrprehet me vdekjen e tij ose shpalljen i vdekur. 35. Aftsia pr t vepruar e personave fizik Sipas t drejts son personat fizik veprojn sipas rregullit madhor kur mbushin 18 vjet, apo kur fmiju para mbushjes s moshs madhore martohet. Personat deri n moshn 18 quhen t mitur dhe t paaft pr t vepruar. Por paaftsia e tyre pr t vepruar nuk sht e njejt. Personat q jan n moshn 14 vjeqare apo t miturit e rinj jan krejtsisht t paaft pr t vepruar, kurse personat prej moshs 14 vjeq gjer n moshn 18 vjet ose t miturit m t vjetr jan t aft per t vepruar n mnyr t kufizuar. 36. Atributet e personit fizik Personat fizik kan disa atribute q shrbejn pr identifikimin, shnimin, caktimin juridik t atyre personave. Kto atribute jan nganjher disa t drejta subjektive t lidhura pr personin fizik p.sh emri, nganjher gjendja juridike por n qdo rast jan t lidhura sidomos pr subjektivitetin juridik t personave fizik. Si atribute t personit fizik jan: emri, vendbanimi, vendqndrimi, shtetsia, librat e gjendjes civile. 37. Personat juridik Krijesat e tilla t cilave iu sht njohur cilsia e subjektit juridik quhen persona juridik. P.sh kur blejm ndonj sent prej primusit midis nesh krijohet raporti juridik. Secili prej net dyve n kt raprort ka t drejta dhe detyrime. N jetn ton t prditshme takojm shum shpesh persona juridik. Nse n mngjes blejm gazetn, vihemi n raport juridik me prfaqsuesin e ndrmarrjes pr shprndarjen e shtypit q gjithashtu sht person juridik, vozitemi me trenin q I prket ndrrmarjes elektike komunikative etj. Person juridik sht vetm ai kolektiv njerzish t cilt kan nj far pasurie dhe mas pasurore dmth tubim t vlerave ekonomike me qllim t kryerjes s ndonj veprimtarie ekonomike. N t drejtn borgjeze ekzistojn dy lloje themelore t personave juridik: shoqatat dhe institucionet. 37a. Shoqatat Ekzistojn ather kur kemi shum persona dhe bashkohen me qllim t arritjes s ndonj qllimi ekonomik, kulturor, sportive. Bashkimi I ktill I individve paraqet ather nj organizim t veqant q n t drejtn civile njihet si trsi nj subject unik. Shoqata ka antart e vet, qndrimin e tyre ngaj shoqats si trsi si dhe marrdhniet reciproke midis shoqats si trsi si dhe marrdhniet reciproke midis shoqats I caktojn rregullat themelore ose statusi I shoqats. 37b. Institucioni - Tek institucioni ekziston nj mas e caktuar pronsore dmth tubim I vlerave ekonomike, q ka qllim t caktuar. Ajo gjithashtu I sht kushtuar arritjes s qllimeve dhe interesave t
10

disa njerzve por ata njerz t cilt plotsojn disa qllime, interesa t veta nprmjet ksaj mas nuk jan organizativisht aq t fuqishm sa shoqata. Kjo mas pasurore shfrytzohet n baz t aktit t caktuar mbi themelimin. 37c. Krijimi I personit juridik q personi juridik t ekzistoj e drejta positive duhet t njoh kto marrdhnie shoqrore: uniteti organizativ dhe masn pasurore q prbjn personin juridik. Kjo njohje nga ana e s drejts positive sht e mundshme n dy mnyra: nprmjet t paraqitjes dhe nprmjet lejes. Sistemi I paraqitjes ekziston ather kur pr njohjen e personit juridik nga ana e s drejts positive nevoitet q ai person juridik ti paraqitet pushtetit prkats administrative. Organet e pushtetit kan pr detyr t marrin n dijeni ekzistimin e personit juridik, prveq ather kur qllimet e tij jan antiligjore ose prgjithsisht t pa lejueshme. 37 q. Mbarimi i personit juridik Paraqitet ather kur zhduken ato elemente q jan t domosdoshme pr ekzistimin e tij. Dmth n qoft se zhduket uniteti organizativ, n qoft se zhduket edhe pasuria e personit juridik si dhe n qoft se veprimtaria e personit juridik nuk kryhet sipas rregullave t paraqitura ose t lejuara, prandaj ai bhet anti juridik gjegjsisht organ administrative q ka dhn lejen ather heq at leje dhe ndalon punn e personit juridik. 37d. Shoqatat si persona juridik Te shoqata jan esenciale antarsia dhe qllimet e caktuara n rregullat themelore q ajo antarsi me ndihmn e mass pasurore t shoqats dshiron t realizoj. Organ karakteristik I shoqats sht kuvendi I antarve si organ m I lart. Ai mbahet t paktn nj her n vit dhe jep synimet e prgjithshme pr punn e tyre. N qoft se shoqata sht e madhe pr kuvend zgjedhen delegatt t cilt prfaqsojn antart. Kuvendi sipas rregullit zgjedh nj organ operativ I cili udhheq punn e prditshme t shoqats, zakonisht sht kolektive dhe qyhet kshill drejtues ose ekzekutiv dhe nj organ mbikqyrs. Kuvendi mund t zgjedh edhe organin individual kryetarin, e kryetari mund t zgjedh edhe vet kshilli drejtues prej antarve t vet. Gjithmon duhet t caktohet ndonj person, zakonisht kryetari apo m shum persona t caktuar, t cilt prfaqsojn shoqatn n pikpamje civile juridike sipas vet statusit dhe n emr t shoqats kryejn veprime dhe pun juridike. 38. Fondacionet si persona juridik N drejtsin ton t paralufts fondacionet kan qen form e rndsishme e personit juridik. Ato jan n t vrtet institucione private. Pr themelimin e fondacionit jan nevojitur: deklarata e vunllnetit mbi themelimin e fondacionit dhe leja e organeve kompetente. N drejtsin e sotme, gjithashtu mund t ekzistojn fondacionet, Pr themelimin e fondacionit nevojiten po ato kushte t paralufts, deklarimi I vullnetit dhe leja. Ato jan krijuar q dikush ta l me testamentin e vet ndonj mas pasurore pr arritjen e ndonj qllimi t lejuar. 39. Objektet e s drejts civile Objekt jan krejt ajo n qka sht e drejtuar ndonj e drejt subjective, n qka ose llidhur me t ciln gj
11

realizohet ajo. 40. llojet e objektit t s drejts civile- Objekt I s drejts civile mund t jet vetm ajo q n mnyr indirekte ose direkte mund t kufizohet n vlerat ekonomike, gjegjsisht n t holla. Kjo I prgjigjet esencs s t drejts civile, sidomos sanksionit t saj ekonomik. Kto objekte jan:sendet, vlerat e njerzve, vlerat personale dhe produktet e fryms s njeriut 41. Sendet - jan objekt m i rndsishm I s drejts civile. Sendet jan pjes materiale t natyrs mirpo q nj pjes materiale e natyrs t jet send n kuptimin juridik teknik t s drejts civile nevoiten dy kushte: kushti fizzik dhe kushti shoqror. Kushti fizik qndron n at q ajo pjes e natyrs t jet faktikisht apo n mnyr vizuele n pushtetin ton fizik, pr kt arsye hapsira e lir ajrore, ujrat n oqeane planetet, meteort nuk jan sende. Por ajri I komprimuar pr prdorim teknik gjithashtu sht send, ai gjendet n pushtetin ton fizik. Kushti shoqror DO t thot se pjesa e natyrs q konsiderohet si send n drejtsi duhet t jet njkohsisht mall nga pikpamja ekonomike. Atom und t jen object t degve tjera t drejtsis p.sh t s drejts administrative, por pr nga pikpamja e t drejts civile jan jasht qarkullimit, p.sh varrezat nuk jan sende n t drejtn civile dhe nuk mund t jen object I qarkullimit civil-juridik ejt. - Ndarja e sendeve - sht n t patundshme dhe t tundshme. I patundshm sht ai send q nuk mund t transferohet prej nj vendi n vend tjetr. E patundshme sht toka dhe krejt ajo q sht e ndrtuar n tok. Sendet tjera jan t tundshme. Sendet e hargjueshme jan ato sende qllimi I t cilave sht q me nj prdorim t shpenzohen ose tjetrsohen. Kto jan p.sh lndt e para, ushqimi, t hollatetj. Pr nga lloji, sendet mund t jen t caktuara ose gjenerike, jan ato sende q caktohen dhe shnohen sipas llojit, numrit dhe sasis p,sh drithi i gjinis, dhe lloji prkats. 42. Sendet e patrup Disa autor konsiderojn edhe sende patrup. Ndarjen e sendeve pa trup e gjem pr her t par n t drejtn romake. Gaji me sende patrup nnkupton: t dejtn e trashgimit, t gzuarit e fryteve madje edhe t drejtn e obligacionit. Pr arsye praktike nuk sht e nevojshme t konsiderojm t drejtn si sen t patrup. 43. Veprimet e njerzve Jan gjithashtu pr kah struktura e vet ekonomike mallra, por ato drejtsia prap se prap nuk i konsideron sende. Nuk sht qdo veprim njerzor lnd e s drejts civile, por vetm ai q ndonj mnyr shprehet n mnyr monetare, t kufizohet me t holla p.sh puna n organizimin e piknikut vullnetar nuk sht lnd e s drejts civile, pastaj nse dikush kndon n piknik ather as ky nuk sht objekt i s drejts civile. Edhe mosveprimi i ndonj personi domethn rezervimi nga ndonj veprimtari q prndryshe sht lejuar, n qoft se ky rezervim ka ndonj interes ekonomik pr paln tjetr mund t jet lnd e s
12

drejts civile. 43a. Vlerat personale nderi, shndeti, dija, liria personale, integriteti fizik, shpirtror dhe moral, sekreti personal, liria e vetdijes etj, jan vlerat m t mdha n jet. Vlerat ekonomike jan baz e tyre e domosdoshme, kusht i domosdoshm pr ekzistimin e tyre por vetm kusht. Vlerat personale jan t lidhura me personalitetin fizik dhe jan pjes integrale e ktij personaliteti. Por edhe personat juridik mund t ken disa vlera personale p.sh firma e ndrrmajes, zri i mir i personit juridik etj. 43b. Produktet e shpirtit njerzor sht krejt ajo q krijon apo prmes s cils shprehet shpirti njerzor, mendja, jeta emocionale e njeriut. Kto jan t arriturat ose realizimet shkencore apo artistike n prodhimtarin materiale. Produktet e shpirtit njerzor duhet ti dallojm prej vlerave personale, sepse ato nuk paraqiten n vet jetn e brendshme shpirtrore t njeriut por objektivizohen. KRIJIMI DHE MBARIMI I RAPORTEVE JURIDIKE 44. Faktet juridike Vet dispozita vet norma nuk sht e mjaftueshme pr krijimin e raportit juridik. Qdo raport jetsor dhe shoqror prbhet nga disa rrethana, fakte q jan reciprokisht t lidhura. Faktet juridike ndahen n ngjarje dhe veprime. 44b. Ngjarjet si fakte juridike mund t jen t ndryshme p.sh lindja, vdekja, kalimi i kohs s fatkeqsis elementare, smundja psikike et. Rrufeja e mbyt kalin me vet kt mbaron e drejta e pronsis mbi kalin. N kt pikpamje rrufeja sht fakt juridik 44c. Veprimet e njerzve si fakte juridike- si fakte juridike jan shum m t rndsishme, ato ndahen n veprime t lejuara dhe t palejuara. Veprimet e palejuara quhen Delikte dhe ato krijojn obligimin q t kompensohet dnimi q dikush e ka shkaktuar. Veprimet e lejuara i ndajm n pajtim me drejtsin dhe veprimet t vullnetit. Veprim n pajtim me drejtsin sht ai veprim njerzor q nuk sht I ndaluar por pr kah drejtsia sht I lejuar, por nuk sht ndrruare me qllim q t krijohet, ndrrohet ndonj e drejt. Veprime t vullnetit jan ato q ndrrmirren pikrisht me qllim q t prodhohet ndonj efekt objektiv juridik I lejuar nga drejtsia. Veprimet e vullnetit jan n t vrtet deklarim I vullnetit. Deklarimi I vullnetit me qllim t krijimit, ndrrimit ose mbarimit t raportit juridik sht fakti m I rndsishm dhe m I shpesht. 46. Tubi I fakteve sht I rrall rasti q vetm nj fakt juridik t shkaktoj krijimin, mbarimin, ose ndrrimin e ndonj t drejt objective gjegjsisht t raportit juridik, megjithse ka edhe raste t tilla, pr shembull gjetja e sendeve. Zakonisht krkohen m shum fakte. T gjitha faktet q duhet t mblidhen pr krijimin, mbarimin ose ndrrimin e ndonj t drejt prbjn tubin e fakteve.
13

47. Supozimet dhe fiksionet Supozimet jan mjet shum I dobishm I tekniks juridike, sidomos asaj procese-juridike p.sh mirbesimi I posedimit supozohet dmth nga fakti se dikush sht posedues nxirret fakti se ai sht posedues me mirbesim gjersa t argumentohet e kundrta. Te fiksionet pr dallim nga supozimet merret se ekziston nj fakt q n t vrtet nuk ekziston, kjo bhet pr arsye q t lehtsohet teknika juridike p.sh ekziston fiksioni se fmiu I filluar sht I lindur nse sht fjala pr interesat e ti 48. Klasifikimi i t drejtave - absolute dhe - relative 49. T drejtat absolute Jan ato t drejta t cilat 1) t drejts s personit t autorizuar I prgjigjet obligimi I t gjith personave t tjer, 2) Numri I ktyre personave nuk sht I caktuar, 3) obligimi I tyre sht negative dmth qndron n at q personin e autorizuar t mos e pengoj n ushtrimin e autorizimeve t tij, 4) ky raport I titullarit ndaj t gjith personavet tjer nuk sht konkretizuar. jan reale dhe personale 49a. T drejtat reale jan ato t drejta absolute q si object t vetin t drejtprdrejt kan sendet. Nga pronsia private jan nxjerr edhe dy t drejta reale, servituti dhe pengu. Kjo e drejt ka t bje me ato objekte t pronsis shoqrore 49b. T drejtat personale prfshijn1) t drejtat personale q kan t bjn me statutin civil juridik t nj personi. Kto jan t drejta personale nga marrdhniet familjare si dhe statuset personale, legjitimiteti, mosha madhore, aftsia juridike dhe e puns etj. 2) t drejtn e personalitetit ose t drejtn n kuptim m t ngusht. Kto jan t drejta object I t cilave sht prona personale. 3) t drejtn personale object I s cis sht produkti I shpirtit dhe mendje s njeriut. Kt grup t drejtave I quajm edhe t drejt t autorit. 49c. T drejtat e personalitetit ose t drejtat n kuptim t ngusht jan t drejta, object I t cilave sht prona personale. T drejtat e personalitetit jan: vlera morale dhe ideore. T marrim shembull integritetin fizik. Nse dikujt I shkaktohet lndim fizik, I lnduari sigurisht ka psuar dm moral, sepse I sht cenuar nj vler morale. Por nga ky lndim shkaktohet edhe nj dm pasurie, sepse nuk ka mundur t punoj nj koh t caktuar ose sht paksuar aftsia pr pun. 49d. E drejta e autorit Prfshin t gjitha produktet e shpirtit q quhen edhe vepr e autorit. Ktu hyjn: librat, broshurat, artikujt dhe shkrimet e tjera t muziks, drams etj. T drejtn e autorit e prbjn ato t drejta objekti i t cilave nuk sht ndonj vler personale por ndonj produkt i mendimit, mendjes, fryms s njeriut. Kto t drejta kan t bejn me ndonj pun shkencore, vepr letrare, piktur skulptur etj.
14

49e. E drejta e shpikjes mund t bj me shpikjen dhe me prparimin teknik. Shpika sht zgjidhje e re e problemit teknik, q mund t zbatohet n veprimtari industriale apo n ndonj veprimtari tjetr ekonomike. Prparimi teknik sht zgjidhje teknike e arritur me prdorimin racional t mjeteve t njohura teknike dhe veprimeve teknologjike. 52. T drejtat relative (obligative) Sistemi i t drejtave relative apo e drejta obligative si deg e s drejts civile prbn degn m t gjer dhe teknikisht m s shumti t prpunuar t s drejts civile pasurore. Kjo e drejt quhet edhe e drejt e obligacionit sepse qdo e drejt relative i prgjigjet nj obligimi prkats. N t drejtn e obligacionit ekzistojn dy pal: pala e autorizuar q quhet kreditor dhe pala e obliguar q quhet debitor. Obligimi i debitorit shikuar nga ana e kreditorit quhet krkes. Pra obligimi dhe borgji jan kuptime korelative ajo q pr debitorin sht obligim, pr kreditorin sht borgj. 52a. Personat n raportin e obligacionit - N obligacion ekzistojn dy pal: pala e debitorit dhe kreditorit. Zakonisht n ann e debitorit dhe kreditorit gjendet nga nj person debitori dhe kreditori. Ndrkaq n seciln an mund t ket m shum persona p.sh m shum debitor dhe m shum kreditor p.sh bashkshortt blejn nj tok. Ktu blersit bashkshortt jan kreditor duke pasur parasysh tokn e bler, kurse shitsi sht debitor. N qoftse n raportin e obligacionit ka m shum persona obligimi mund t jet i ndar ose solidar. sht I ndar kur secili prej debitorve ka borgj n pjes t caktuar t borgjit ose kur kreditort krkojn pjes t caktuar t borgjit. Obligimi sht solidar ather kur secili prej debitorve ka borgjin n trsi, kreditori mund t kerkoj realizimin n trsi nga cili do qoft prej kreditorve p.sh fmija mund t krkoj shumn e mbajtjes ose prej babait ose prej nns. 52b. Llojet e obligacioneve Obligacioni I thjesht sht kur raporti I obligacionit prbhet prej nj obligacioni p.sh bartja e ndonj sendi, t knduarit n ndonj koncert, marrja me qesim e ndonj toke tj. Obligacioni I ndrlikuar sht kur prphet prej m shum obligacioneve p.sh kur ndrrmarja hoteliere obligohet q mysafirit ti ofroj pansion t plot. N obligacionin e ndrlikuar nj obligim mund t jet kryesor e ky sht ai me t cilin arrihet qllimi kryesor I raportit t obligacionit, kurse t tjert jan t dors s dyt. 52c. Burimet e oblgacioneve kemi lloje t ndryshme t obligacioneve kshtu p.sh n qoftse nj vler pasurore pa baz dhe pa arsyetim ligjor kalon prej pasuris s nj personi n pasurin e nj tjetri, themi se ai person sht pa baz. Personi q sht pasuruar pa baz, duhet ti kthej sendin personit t par. Kto grupe t obligacioneve quhen obligacione nga pasurimi I pabaz. 53. Pasuria sht tubim i t drejtave q i prkasin nj personi. Ndrkaq ktu nuk hyjn t gjitha t drejtat, por vetm t drejtat civile subjective. T drejtat personale jo civile nuk hyjn n pasuri. T gjitha sendet q prbjn lndn e pasuris si trsi, quhen mas pasurore. Masa e pasuris prbhet prej
15

sendeve prkatse, por ajo n trsi mund t prqendrohet dhe shprehet n nj send t veqant, n para. Pasuria ndahet ne aktiv dhe pasiv. Masa pasurore si e till ajo rritet ose zvoglohet mirpo kualitivisht nuk ndryshon asgj n identitetin e pasuris, ajo i takon dhe sht lidhur pr bartsin e saj. 54. Aktiva dhe pasiva Pasuria ndahet n aktiv dhe pasiv. Aktivn e prbjn t drejtat, pasivn obligimet. Por n aktiv hyjn edhe t drejtat reale dhe absolute, derisa n pasiv hyjn vetm obligimet nga t drejtat e obligacionit. 54a. Subjekti dhe pasuria Kuptimi I pasuris sht I lidhur ngusht me kuptimin e personit n t drejtn civile. Personin n qarkullimin civil juridik nuk mund ta marrin me mend pa pasuri ashtu siq ai pasurin nuk mund ta merr me mednt pa pasn e pasuris. Tr qarkullimi juridik midis personave n drejtsi bhet nprmjet t kategoris s drejtsis, sanksioni I t gjitha t drejtave civile realizohet n masn e pasuris. 55. Pasuria dhe t trashguarit Me vdekjen, personi ndahet nga pasuria. Por pasi pasuria nuk mund t ekzistoj pa persona, ather n vend t personit t vdekur paraqitet trashgimtari. N trashgimtarin kalojn t gjitha t drejtat q e prbjn pasurin reale dhe obligative, si dhe obligimet nga t drejtat e obligacioneve. 56. Konfiskimi sht e ditur se pasuria nuk mund t ekzistoj pa subject dhe se subjekti ndahet nga pasuria vetm me vdekje. Mirpo n drejtsin ton ka raste kur prej personave pasria ndahet para vdekjes s tyre. Ky sht rast I konfiskimit. Konfiskimi nuk sht identik me trashgimine. 57. Nacionalizimi sht I ngashm me konfiskimin, me at diferenc q ktu merret pasuria. N rastin e procedurs, ka disa ngjashmri me konfiskimin pr at q edhe ktu likuidohen n mnyr t ngjashme borgjet dhe obligimet q shteti I merr mbi vete. 58.Bankrotimi Sipas terminologjis s zakonshme sht pasoj e insolvencs s debitorit, dmth paraqitet ather kur ndonj person nuk sht n gjendje t paguaj borgjet e veta pra t realizoj obligimet e veta. Por esenca e bankrotimit qndron pikrisht n qrregullimin e ekujlibrit n mospajtimin midis pasuris dhe mass s pasuris. Kur masa e pasuris s nj personi beht shum e vogl q n t mund t realizohet sanksioni pronsor pr obligimet e nodnj personi, paraqitet insolvenca e atij personi. 59. Qarkullimi juridik sht bartje e t drejts prej nj subjekti n tjetrin, prej n bartsi titullari n tjetrin. Kjo dukuri ekziston vetm n t drejtn civile. Qarkullimi juridik nuk sht asgje tjetr veqse superstruktur e qarkullimit t mallrave. Qarkullimi juridik nuk sht dukuri identike me qarkullimin ekonomik. P.sh nse vjedhsi, gjetsi ose jopronari shet orn e vjedhur apo t gjetur, kemi vetm aktin e
16

qarkullimit ekonomik, sht bartur vetm vlera ekonomike, e jo edhe aktin e qarkullimit juridik, sepse nuk sht bartur e drejta mbi at vler. 59a. T drejtat subjective q barten n qarkullimin juridik Jan t drejtat absolute: pronsia, servituti, marrja me qesim, pengu, e drejta e shfrytzimit, licence etj. Mjetet e qarkullimit juridik me t cilat bhet kjo bartje jan t drejtat e obligacionit. Por kto nuk jan t gjitha t drejtat e obligacionit, por vetm ato t cilat palt I krijojn me vullnetin e vet me qllim t bartjes t s drejtave. Pra t drejtat absolute mund tti shikojm si object I qarkullimit juridik, e punt juridik si mjet t qarkullimit juridik. 60. Kauza sht qllim ekonomik ose efekt ekonomik t ciln palt dshirojn ta arrijn me pun juridike. Qdo pun juridike n t drejtn civile ka njfar qllimi ekonomik. Ky qllim ekonomik t cilin palt dshirojn ta arrijn sht kauza e kontrats dhe puns juridike prgjithsisht. Kur nuk ka kauz, nuk ka as pun juridike. Nse p.sh dy njerz merren vesh se do t jen miq, ekziston qllimi I vullnetit, por megjithse nuk ka kontrate. Nse nj njeri I premton tjetrit se do t ndihmoj, prsri nuk ka pun civile juridike. POr nse premton me kusht q pr kt kndim t marr honorary, ather kjonsht pun civile juridike. Kauza pra sht qllim ekonomik t cilin palt dshirojn ta arrijn me pun juridike. 61. Baza juridike Kur vjedhsi shet orn, kemi nj akt t qarkullimit ekonomik. Kjo nuk sht pun juridike, sepse nuk bartet e drejta subjective me sendin, por sendi bartet vetm faktikisht. Me kt rast kemi kauzn, kur njra pal dshiron t holla pr orn, e tjetra orn. Pra nuk kemi qarkullim juridik, nuk kemi pronsin mbi orn. Nse djali trashgon babn dhe fiton t drejta nga pasuria e tij, baz pr kt do t jen vetm dispozita ligjore mbi trashegimin. 61a. Seksioni singular sht bartje e ndonj t drejte apo m shum t drejtave t caktuara, konkrete subjective. Seksioni universal sht bartje e pasuris si tubim I t drejtave dhe obligimeve madje qoft tr pasuris, e qoft ndonj pjese t saj t caktuar. 61b. Veprimet Juridike Veprim juridik sht ajo deklarat e vullnetit t ciln palt e ndrrmarin me qllim t krijimit t ndonj raporti juridik. Pra me at raport juridik vullneti luan rolin m t madh, ai sht aty fakti m I rndsishm juridik. Deklarimi I vullnetit sht ai fakt juridik q nga pikpamja e qarkullimit juridik sht m I rndsishmi. Ai nuk sht gjithmon m vendimtari n tubimin prkats t fakteve, por ai n qarkullimin juridik sht fakti juridik m karakteristik. Nprmje tij shprehet qarkullimi juridik por vendin e tij mund ta kuptojm drejt vetm n qoftse jemi t vetdishm se n t drejtn civile ky vullnet prpiqet t arrij indirect ose direct ndonj qllim ekonomik, se si sht I kushtzuar nga qarkullimi ekonomik. Vullneti pa marr parasysh kushtzimin e vet prapseprap sht njkohsisht dukuri psikike dhe psikologjike. Vullneti sht gjithashtu kategori filozofike sidomos lidhur me qshtjen e liris s vullnetit dhe t determinizmit ose indeterminizmit t tij. Vullneti sado q t jet I kushtzuar, I determinuar nga domosdoshmria shoqrore n pik t fundit ekonomike dhe n t drejtn civile sht
17

fenomen psikologjik. Pr kt arsye q ain t drejtn civile t mund t prodhoj veprim q t ket si pasoj ndonj raport juridik duhet t jet I lir dhe I deklaruar qart. 61c. Rndsia e aktit administrativ Dihet se akti administrativ nuk sht fakt juridik, por ai shpeshher i prin raportit civil-juridik dhe pr kt arsye sht supozim i ktyre raporteve, apo prcakton kufijt e tyre. N pikpamje t thjesht juridike, raporti i aktit adminsitrativ ndaj raportit civil-juridik mund t jet I dyllojshm: 1)raporti civil-juridik mund ti jet nnshtruar aktit administrativ dhe 2) raporti civil-juridik mund t ekzistoj krahas me aktin administrativ, pavarsisht nga raporti administrativ. 62. Vullneti si fakt juridik Vullneti sht fakti m I rndsishm dhe m I shpesht juridik q prodhon numrin m t madh t raporteve civile-juridike. Vullnetin si fakt juridik nuk duhet kuptuar si ndonj parim t pavarur, I cili pa marr parasysh dukurit tjera shoqrore cakton raporte civile-juridike. Vullneti sht dukuri shoqrore. Qysh pandekistt kan krkuar q vullneti I deklaruar t jet: serioz dhe I drejtuar nga dika q n pikpamje fizike dhe juridike sht e mundshme. 63. Prfaqsimi sht kryerje e veprimeve juridike n emr t tjetrkujt dhe pr llogari t tjetrkujt. N emr te tjetrkujt dmth se autorizimet dhe obligimet nga veprimi I kryer juridik p.sh nga puna e lidhur juridike nuk krijohen pr at q ka kryer veprim juridik por pr dikn tjetr. Pr llogari t tjetrkujt do t thot se efekti ekonomik I ktij veprimi realizohet jo n masn pronsore t tij q ka lidhur punn juridike port ndokujt tjetr. Personi q kryen veprim juridik quhet prfaqsues, e personi n emr t t cilit dhe pr llogarin e t cilit kryhet vepra quhet I prfaqsuari. 63a. Llojet e prfaqsimit Kemi dy lloje t prfaqsimit: ligjor dhe kontraktues. Prfaqsimi ligjor ekziston pr personat q jan t paaft pr pun p.sh pr shkak t mungess, jan t penguar t ndrrmarin vet veprime juridike. Prfaqsimi kontraktues sht ai q n baz t kontrats paraqitet midis prfaqsuesit dhe t prfaqsuarit. 63b. Autorizimi Q prfaqsuesi t mund t prfaqsoj t prfaqsuarin atij I nevoitet autorizimi. Te prfaqsimi ligjor autorizimin e jep vet ligji, kurse te ai kontraktues I prfaqsuari. 63c. Llojet e autorizimeve Autorizimi mund t jet I prgjithshm (general) dhe I veqant (special). Autorizimi I prgjithshm ekziston ather kur prfaqsuesi sht autorizuar t kryej t gjitha punt e t prfaqsuarit apo t paktn nj rreth t caktuar m t madh. Autorizimi I veqant ekziston ather kur ka t bj me kryerjen e nj a po m shum veprimeve t caktuara juridike. 63d. Ndrprerja e prfaqsimit Autorizimi nga prfaqsimi kontraktues ndrprehet: 1) pr shkak t kalimit t afatit pr t cilin ka qen dhn, 2) me dorheqjen e t autorizuarit, 3) Me vdekjen e njrit apo tjetrit, prveq n qoftse sht caktuar q t vlej edhe pr trashgimtart e t prfaqsuarit, 4) me humbjen e aftsis pr pun t t prfaqsuarit ose prfaqsuesit.
18

64. Modifikimi I punve juridike Modifikimi I punve juridike ka mundsi t bhet n lidhje me kushtin dhe afatin 65. Kushti sht rrethan e ardhshme e pasigurt nga paraqitja ose mosparaqitja e t cils varet krijimi ose ndrpreja e ndonj t drejt. Kjo rrethan mund t jet e varur nga vullneti I nj pale, e ather kushti quhet potestativ dhe mund t mos varet nga vullneti I palve, e ather quhet kenzual. Por gjithashtu mund t varet edhe nga vullneti e edhe nga rasit-ather kushti sht I przier. Kushti mund t jet pozitiv dhe negative, varsisht nga ajo se a varet krijimi I t drejts nga paraqitja ose mosparaqitja e rrethanave.

66. Afati sht kalim I caktuar I kohs ose moment I caktuar n koh, moment pr t cilin sht I lidhur krijimi ose ndrprerja e ndonj t drejte. Afati si moment I caktuar mund t jet I shtyeshm ose I shkputshem. I shtyeshm sht kur prej paraqitjes s afatit varet krijimi I t drejts p.sh vdekja e trashgimlnsit pr trashguesin. I shkputshm sht kur shkakton ndrprerjen e t drejts.p.sh me vdekjen ndrpret e drejta e bashkshortit pr mbajtje. 67. Ndarja e punve juridike bhet sipas kritereve t ndryshme: 1. Punt juridike kauzale dhe abstrakte 2. punt formale dhe joformale 3. punt midis t gjallve dhe n rast vdekje 4. punt t njanshme dhe t dyanshme 68. Punt kauzale dhe abstrakte Kauzale jan ato pun juridike ku sht theksuar n mnyr t dukshme qllimi ekonomik q dshirohet t arrihet me pun. Abstrakte jan ato pun juridike t t cilat kauza nuk shihet. 69. Punt juridike formale dhe joformale Forma e punve juridike sot m s shpeshti prbhet n shkres, puna juridike duhet t prpilohet n form t shkruar, porn raste t jashtzakonshme mund t ekzistoj edhe forma t tjera p.sh ankandi pubik dh me shkrim. 69a. Punt juridike midis t gjallve dhe n rast vdekje punt juridike midis t gjallve jan ato me t cilat kryhet qarkullimi juridik I rregullt. Punt juridike n rast vdekje jan ato q ndrrmirren n baz t disponimit t nj personi me pasurin e vet n rast t vdekjes s vet. Pun juridike midis t gjallve jan t gjitha kontratat dhe punt tjera juridike q ndrrmirren qdo dit. Puna juridike n rast t vdekjes ka rndsi t veqant sepse sht ndrrmar pr situat t veqant.

19

69b. Punt juridike t njanshme dhe t dyanshme T njanshme jan ato pun juridike te t cilat mjafton deklarimi I vetm I nj vullneti q t krijohet raporti juridik ndrsa t punt juridike t dyanshme nevojitet deklarata e dy a m shum vullneteve si dhe plqimi I tyre q t mund t krijohet raporti I obligacionit. 70. Kontratat lidhja e kontratave Oferta: kontratat krijohen n at mnyr q nj pal I bn ofert pals tjetr. Oferta sht deklarim I njanshm I vullnetit I drejtuar pals tjetr me qllim t pranimit. Nse pala e pranon ofertn, ather arrihet plqimi I vullneteve, respektivisht kontrata. Q t arrihet kontrata palt duhet t pajtohen mbi pjest esenciale t kontrats, pa t cilat kontrata nuk mund t merret me mend. Ato pfshijn efektet ekonomike q palt dshirojn ti arrijn nprmjet t kontrats. P,sh t shitblerja jan elemente esenciale sendi q shitet dhe qmimi I blerjes. Kto pjes quhen pjest natyrore t kontrats. 70a. Pjest e kontrats Q t arrihet kontrata palt duhet t pajtohen mbi pjest esenciale t kontrats. Pjes esenciale jan ato pa t cilat kontrata nuk mund t mirret me mend. Ato prfshijn efektet ekonomike q palt dshirojn t arrijn nprmjet kontrats. Qarkullimi ekonomik dikton disa pun tipike juridike te t cilat qysh m par jan caktuar elementet esenciale p.sh te shitblerja jan elemente esenciale sendi q shitet dhe qmimi I blerjes. 70b. Ndarja e kontratave T njanshme t obligueshme dhe t dyanshme t obligueshme. T njanshme t obligueshme jan ato t cilat obligimi ekziston vetm n njrn prej palve kontraktuese T dyanshme t obligueshme kemi autorizime dhe obligime si n njrn ashtu edhe n ann tjetr. 70c. Kontratat reale . Kontrat e ktill sht huaja dhe depozitivi. Kto kontrata nuk jan reale n qoft se jan lidhur me shkrim. Pra me plqimin e vullneteve kontrata akoma nuk sht perfekte, nevoitet edhe nj fakt juridik dorzimi I sendeve. 70d. Kontrata konsensuale Krijohet vetm me plqimin e vullneteve t palve. 70dh. Kontratat kumutative jan ato kontrata te t cilat kauzat reciproke, efektet reciproke ekonomike jan caktuar qysh m par 70e. Kontratat aletore jan ato kontrata te t cilat efektet nuk jan t caktuar qysh m par por vetm prej rrethanave t ardhshme.
20

71. Obligimi i kontrats Ashtu si edhe n raportet tjera t obligacionit edhe n kontrata obligimi prbhet prej nj apo m shum llojeve t caktuara: dhnjs, brjes. Por menjher n kontrata obligimi mund t jet alternativ. sht obligim alternativ ather kur debitori apo m rrall kreditori mund t zgjedh midis dy apo m shum brjeve ashtu q n qoft se zgjedhja sht br obligimi ngushtohet vetm me at brje t zgjedhur. Obligimi mund t jet i individualizuar dhe gjenerik. Obligim I individualizuar sht ather kur sht borgj individualisht nj send prkats p.sh kali, radiaparati etj.Obligimi gjenerik sht ather kur borgji ekziston sipas llojit t sendit prkats. 72. Forcimi dhe sigurimi I kontrats nganjher palt prveq kontrats kryesore lidhin disa kontrata t dors s dyt akcesore apo vet kontrats I shtojn dispozita t veqanta q kontrata t jet edhe m e fort. 73. Avansi sht vler pasurore t ciln njra pal I jep tjetrs me rastin e lidhje s kontrats. Avansi duhet t dorzohet e jo vetm t premtohet. Kjo pra sht kontrat e dors s dyt dhe njkohsisht reale. 74. Dnimi kontraktues vlera pasurore t ciln debitori ia premton kreditorit pr rastin e kontrats ose realizimit t parregullt t kontrats quhet dnim kontraktues ose penal. 75. Klauza kasatore ekziston ather kur palt konstatojn se debitori do t humb t drejtat dhe fuqit juridike tani m t fituara nga kontrata kryesore n qoftse nuk realizon obligimin e vet, e kreditori n at rast nuk mund t heq dor nga kontrata. 76. Plotsimi I kontrats T plotsosh ose t zbatosh kontratn do t thot t ndrrmarsh krejt qka sht e nevojshme q brja e kontrats t realizohet. Kontrata duhet t realizohet dhe plotsohet ashtu si kan dshiruar vet palt. N qoft se kontrata sht e pa qart dmth n qoft se palt nuk kan shprehur qart vullnetin e vet ather paraqitet interpretimi I kontrats. Pr interpretimin e kontrats ekzistojn rregulla t veqanta. Prej ktyre rregullave m e rndsishme sht ajo se duhet gjetur vullnetin e vrtet t palve pa marr parasysh shprehjet eventuale t pa drejta apo joreale. Rregull tjetr e rndsishme sht ajo se dispozitat e pa qarta t kontrats duhet interpretuar ashtu si kjo sht m e volotshme pr debitorin. 77. Vonesa e debitorit - n qoft se afati nuk sht caktuar paraqitet pasi q kreditori t ket trhequr vrejtjen debitorit q ta realizoj obligimin. Pasojat e ksaj vonese jan kto: kreditori mund t krkoj kompenzimin e dmit t shkaktuar nga vonesa, debitori prgjigjet edhe pr shkatrrimin e rastsishm t sendeve, prveq ather kur argumenton se sendi do t shkatrrohej edhe sikur kontrata t ishte plotsuar n afat, te obligimet monetare fillon t rrjedh kamata e voness te kontrata dypalshe
21

ngarkuese sipas rregullit, vonesa e debitorit I jep kreditorit fuqin juridike q t heq dor nga kontrata. 78. Pasojat e mosplotsimit t kontrats N qoft se debitori nuk e plotson obligimin apo nuk e plotson si duhet dmth se sht kontraktuar dhe si e cakton kt ligji, zakoni e normat e tjera flasim pr shkeljen e obligimit. Shkelja e obligimit t kontraktuar ashtu si shkelja e qdo obligimi tjetr ligjor, trheq pr veten sanksione t ndryshme. N kontratat dy palshe ngarkuese sht rregull se pala e cila nuk ka shkelur obligimin e kontraktuar pala e pafajshme mund t heq dor nga kontrata, mund t krkoj zbatimin e dhunshm kontraktues. 79. Novacioni sht ndrprerje e kontrats s mparshme n at mnyr q n vend t saj hyn n fuqi kontrata e re midis palve t njejta. Kjo dmth q palt dshirojn q kontratn e vjetr ta zvndsojn m t ren (animus novandi). 80. Kompenzacioni Nse kreditorit debitori I ka borgj, mund t bhet kompenzacioni I borgjit pr borgj. Pr q t bhet kompenzacioni nevoiten disa kushte siq jan:Qe obligimet t jen reciproke, q obligimet e obligimeve t jen t njllojshme, q krkesat reciproke t ken arritur pr pages, q t ekzistoj mundsia e padis. 81. Parashkrimi Qdo subject n parim mund t ushtroj sipas bindjes s vet t drejtn e vet apo t mos e ushtroj. Por nse t drejtn e vet nuk e ushtron pr nj koh t gjat ndodh q ta humb jo vetm t drejtn por edhe mundsin q ta realizoj n mnyr gjyqsore pra krkessn. Humbja e krkess respektivisht padis n kuptimin material pr shkak t kalimit t kohs quhet parashikim. 82. Afatet prekluzive Prej parashkrimit duhet t dallojm afatet prekluzive. Ato ekzistojn ather kur ligji, ushtrimin e ndonj t drejt apo t ndonj fuqie juridike e lidh me ndonj afat. Kur n at afat e drejta ose fuqia juridike nuk paraqitet ather ndrprehet n trsi.Afati prekluziv si dhe afati n prgjigje mund t jet subjektiv dhe objektiv. Ai subjektiv llogaritet prej dits s marrjes vesh pr nj rrethan, e ai objektiv sht ain t ciln mund t bhet marrja vesh e nonj rrethane dhe t paraqitet fuqia juridike ose e drejta n afatin subjektiv prekluziv. 83. Pezullimi dhe ndrprerja Koha e parashkrimit mund t pezullohet n dy mnyra: me pranimin e borgjit nga ana e debitorit dhe me ngritjen e padis kundr debitorit ose ndrrmarjen e veprimit tjetr para gjyqit me qllim t konstatimit ose inkasimit t borgjit. Ndrprerja ekziston ather kur pr shkak t ndonj arsyeje nj koh nuk llogaritet n afatin e parashkrimit, por koha tani m e kaluar nuk shkon huq. 84. Kontratat e ndryshme Palt me vullnetin e vet mund t krijojn qfardo kontrate q dshirojn. Llojet kryesore dhe m t shpeshta t kontratave I ka krijuar qarkullimi ekonomik.
22

85. Blerja dhe shitja N praktik kontrata m e shpesht sht blerja dhe shitja. Pjesa m e madhje e shkmbimit t mallrave bhet prmes ksaj kontrate. Blerja dhe shitja apo shitblerja sht kontrat dypalshe, ngarkuese dhe konsensuale, ku shitsi bart n blersin: 1) pronsin mbi sendet, dhe 2) posedimin pronsor mbi sendet. Sendi q bartet dhe qmimi duhet t jetn t caktuar. 86. Shkmbimi - kjo kontrat u nnshtrohet po atyre rregullave q u nnshtrohet edhe kontrata mbi blerjen dhe shitjen, me at diferenc q n vend t qmimit t blerjes I cili te blerja prbhet patjetr prej parave, ktu bartet n paln tjetr pronsia, e drejta e shfrytzimit dhe posedimi n nj send tjetr. Ktu pra ipet sendi pr send. 87. Kontrata mbi dhuratn- me kontrat mbi dhuratn gjithashtu bartet pronsia. Dhurata nuk sht kontrat bmirse, nuk sht kontrat e qarkullimit t mallrave, nuk ka rndsi ekonomike, por m shum pr marrdhniet personale t qytetarve. N disa raste dhurata mund t trhiqet e ato jan: Nse pas dhurimit t br dhnsi I dhurats varfrohet aq shum sa qe bie edhe vet n domosdoshmri, nse marrsi I dhurats tregohet I pakujdesshm ndajs dhnsit t dhurats, nse sht cenuar pjesa e domosdoshme e trashgimtarve t domosdoshm, nse dhnsi I dhurats bri dhurimin pr t vn n loj kreditort e vet. 88. Kontrata mbi qesimin n t drejtn romake kontrata mbi qesimin ka qen kontrat unike, locatio conductio, e cila ka pasur tri nnlloj: locatio conductio rei ose dhnien me qesim t sendeve; locatio conductio operarum ose dhnin me qesim t fuqis puntore; dhe locatio conductio operis ose dhnien me qesim t efektit t puns. Kto kontrata jan konsensuale dhe t dyanshme. 88a. Qesimi Dhnia me qira e sendeve sot quhet qesim. Sipas ksaj kontrate njr pal I jep pals tjetr nj send individualisht t caktuar dhe jokonsumues pr prdorim n koh t kufizuar m kompenzim t caktuar. Pas ndrprerjes s kontrats, marrsi me qesim ka pr detyr t kthej sendin n gjendjen n t cilin e ka marr, duke zbritur amortizimin normal. 89. Kontrata mbi punn sht kontrat me t ciln njra pal I angazhuari obligon paln tjetr pundhnsit q n dobi t tij t kryej pr koh t caktuar punn e caktuar pr shprblim t caktuar. Me kt kontrat puntori n t vrtet I vn n disponim pundhnsit fuqin e vet puntore pr koh t caktuar. 90. Kontrata mbi autorizimin Kontrata mbi autorizimin sht ajo kontrat me t ciln njra pal, I autorizuari obligohet q pr paln tjetr t kryej disa veprime juridike me shprblim apo pa shprblim. N qoft se I autorizuari n baz t kontrats kryen edhe pun t tjera faktike prveq veprimeve juridike kemi kontrat t przier. Kontrata mbi autorizimin cakton se qfat prfaqsues duhet t kryej kt prfaqsim, qfar veprimesh juridike do t kryej n emr t pushtetdhnsit. Obligimi I t autorizuarit
23

sht q t kryej veprime juridike q I jan besuar sipas udhzimeve t pushtetdhnsit dhe sipas natyrs n puns, e pos kryerjes s puns t jap llogari pushtetdhnsit. 91. Kontratat reale prveq dhurats, q nganjher sht kontrat reale, kemi edhe tri kontrata t zakonshme reale: Shuarja, t shrbyerit, depoziti 91a. Shuarja Kur njra pal huadhnsi bart pronsin n sendet e caktuara sipas gjinis n paln tjetr huamarrsi me kusht q ky pos arritjes s afatit ti kthej t njjtn sasi dhe t njejtin lloj t sendit n pronsi, kemi kontratn mbi huan. 91b. T shrbyerit n qoftse njra pal dhnsi I sendit pr shrbim I jep pals tjetr marrsit t sendit pr shrbim ndonj send individualisht t caktuar dhe jo konsumues me qllim t shfrytzimit pr koh t caktuar kemi kontratn mbi shrbimin. Edhe kjo kontrat krijohet vetm pos dorzimit t sendit. 91c. Depoziti sht kontrat reale me t ciln marrsi I depozitit obligohet q t ruaj pr koh t caktuar sendin q dhnsi I depozitit I dorzon pr ruajtje. Kontrata sht e njanshme dhe bmmirse. Deitori nga kontrata sht marrsi I depozitit, I cili sht I obliguar ti ruaj sendin dhe me krkesn e lnsit ta kthej n vendin n t cilin sht dorzuar sendi. 92. Kontrata mbi ortakllkun Me kontratn e ortakllkut ose bashkimin e dy apo m shum personave obligohen midis vete q t invesotjn vlera prkatse pasurore ose pun apo njrn dhe tjetrn pr arsye t arritjes s ndonj qllimi t prbashkt. 93. Kontrata e s drejts ekonomike Kontratat e s drejts ekonomike dallojn nga kontratat e s drejts civile kryesisht prkah ajo se i lidhin organizatat ekonomike e me qllim t realizimit t ksaj veprimtarie. Pr kt arsye kto kontrata u jan prshtatur nevojave t shpejtsis s qarkullimit ekonomik si dhe krkesave tjera t cilat I shtron ekonomia. 94. Kontratat aletore Basti sht kontrata midis dy palve sipas s cils vlera prkatse pasurore m s shpeshti n para do ti prkas atij pohimi t cilit ndonj rrethan t pasigurt realizohet. Kontrata sht e lidhur vetm ather n qoftse shuma ose sendi q sht object I bastit deponohet qysh m par. 95. Punt juridike jo t plota Puna juridike duhet ti plotsoj disa kushte q t krijohet dhe prodhoj veprime. Puna juridike prveq ekzistimit t fakteve juridike: deklarats dhe plqimit t vullneteve e forms eventuale duhet t ket edhe kauzn e vet dhe objektin e vet. N qoft se prmbajtja ose objekti I kontrats sht fizikisht apo juridikisht I pamundshm nuk ka pun juridike. Nuk ekziston puna juridike n qoft se akoma nuk sht arritur pqlimi I vullneteve mbi prpjekjet esenciale. Gjithashtu nuk ka pun juridike kur nuk ka forma t caktuara t ciln e prcakton
24

ligji apo pr t ciln jan marr vesh palt se do t jet kusht pr vlern e puns juridike. 96. Punt juridike t pavlefshme t NULESHME jan ato pun juridike t cilat nuk prodhojn aspak veprime juridike dhe konsiderohen se as nuk jan lidhur. Mosvlern e tyre gjyqi ose organi tjetr shtetror I cili zgjidh kontestin e merr n konsiderim sipas detyrs zyrtare madje edhe ather kur palt jan t interesuara q gjyqi mos t bj kt madje edhe n qoft se ata fshehin shkakun e pavlefshmris. T RREZUESHME jan ato pun juridike t cilat vlejn gjersa pala e interesuar ose organi tjetr I autorizuar t mos paraqet arsyen pr pavlefshmrin e tyre. Kur t paraqitet arsyeja pr pavlefshmrin e puns juridike edhe punt juridike t rrezueshme sipas rregullit konsiderohen sikur nuk jan lidhur. 97. Punt e nulshme juridike Jan ato t cilat me ligje, dekretligje, vendime, urdhresa, pra me normat positive t s drejts objective jan ekskluzivisht t ndaluara. Kt ndalim mund ta shqiptojn qoft dispozitat civile juridike, qoft penale juridike, e qoft ato administrative. 98. Punt imorale juridike Gjersa te punt e paligjshme gjegjsisht antiligjore juridike nj element I puns juridike sht n kundrshtim me dispoitn ekskluzive t ligjit, ndrkaq te puns imorale juridike prmbajtja e puns juridike sht n kundrshtim me botkuptimet morale t mesit ton. A sht prmbajtja e nj pune juridike imorale, kt e prcakton gjyqtari sipas botkuptimeve t prgjithshme morale t bashksis son. Kshtu p.sh n qoftse ndokush I jep gazetarit shprblim q ndoknd n ndonj artikull n gazet ta sulmoj puna juridike sht imorale dhe gjyqi nuk do ta mbroj at. Edhe ather kur me pun juridike futet ndonj parim I yni kushtetutar, puna juridike sht imorale. P.sh n qoftse ndokush do t obligohej pr shrbim q t mos ndjek ndonj shkoll t mos marr pjes n ndonj konkurs, puna juridike nuk do t vlente. 99. Punt fictive juridike Fiktive jan ato pun juridike t cilat n esenc nuk lidhjen, vetm krijohet pamje sikur jan lidhur. Qllimi I ktyre punve juridike sht vnja n loj e ndonj obligimi ligjor ose kontraktues ptshembull q t krijohen borgje t prkohshme me qllim t vnjes n leje t kreditorve juridik. 100. Puna juridike e simuluar Puna e simuluar juridike ekziston ather kur palt lidhin nj pun juridike por me at rast krijojn pamjen thuajse sht lidhur ndonj pun tjetr juridike p.sh primuesi I dhuron sekunduesit shtpin, por pr ti ikur pagimit t toks s madhe apo pr t vn n loj trashgimtarin e saj t domosdoshm, paraqesin punn juridike mbi t dhuruarit si shitblerje, por ashtu q primusi t mos merr aspak qmimin e blerjes. Ktu pra kemi dy pun juridike: t simuluar e cila tregohet dhe t disimuluar e cila n t vrtet sht lidhur. N rastin konkret sht simuluar shitblerja e sht desimuluar dhurata. Puna e simuluar juridike nuk vlen, ajo sht e nulshme, kurse puna e
25

desimuluar vlen. 101. Punt e rrxushme juridike jan t rrxueshme ato pun juridike t cilat jan lidhur n lajthim, nn mashtrim dhun dhe krcnim ku pra deklarimi I vullnetit ka disa t meta, n t cilat vullneti nuk sht plotsisht I lir. 102. Lajthimi sht pamja e pasakt mbi ndonj element t puns juridike. Lajthimi mund t ket t bj me natyrn e puns juridike p.sh primusi I drkon sekundusit nj libr si ofert pr blerje, e sekundusi mendon se sht dhurat, n lnd, p.sh primuesi mendon se blen piktur origjinale, e n t vrtet blen kopjen etj. n cilsin e lnds, p,sh primusi mendon se blen stof anglez, e stofi sht I vendit, n motiv p.sh primusi blen drith duke menduar se do t ngritet qmimi e n t vrtet zbritet. 103. Mashtrimi sht shkaktim I vetdijshm I lajthimit t pjesmarrsit tjetr n punn juridike. N t drejtn civile ai duhet t prmbaj n vete elemente t mashtrimit penal juridik. Ai duhet t qndroj n ndonj veprim aktiv t bashkkontraktuesit, por mund t jet dhe fshehje e nodnj rrethane. N qoft se p.sh njri nga bashkkontraktuesit vn re lajthimin e bashkkontraktuesit tjetr dhe e shfrytzon n vend se ta eliminoj kemi n t vrtet rastin e mashtrimit. 104. Kanojsa sht paraqitja e mundsis s ndonj t keq n dm t pjesmarrsit tjetr n punn juridike me t ciln te ky shkaktohet frika. Deklarimi I vullnetit pra nuk sht I lir, ai bhet pr shkak t ksaj frike. Q t jet arsye pr rrxueshmrin e puns juridike kanosja duhet t jet 1). Serioze, 2) e paevitueshme dhe 3) anti e drejt. 105. Dhuna dhuna (forca, fuqia) sht t shkaktuarit e vuajtjeve fizike ose morale t pjesmarrsit n punn juridike. Prej kanosjes dallohet prkah ajo se te kanosja e keqja paraqitet si mundsi, kurse te dhuna edhe zbatohet n momentin e puns juridike. 106. Mohimi I punve juridike kreditori mund t demtohet n at mnyr q nuk do t mund t inkasoj krkesat e veta, sepse debitroti ka tjetrsuar vlerat nga masa e vet e pasuris. Q kjo t bhet e pamundshme qysh n t drejtn romake ka qen aplikuar I ashtuquajturi ACTIO PAULIANA, me t cilin bhet mohimi I punve juridike. 107. Ushtrimi i t drejtave t drejtat civile subjective u jan pranuar subjekteve q ti ushtrojn. Mirpo ushtrimi I tyre varet nga vet subjekti. Ai mund t ushtroj por nuk sht I detyruar, prandaj edhe n kt t drejtat civile dallojn nga ato publike. N qoftse ndokush ka pronsin mbi oren, nuk sht I detyruar q autorizimet e veta nga kjo pronsi ti ushtroj, orn mund t mos e prdor aspak. N qoftse ndokush ka nj krkes borgji, mund t krkoj inkasimin e tij, por nuk sht I detyruar. sht pra parim q subjekti t drejtat e veta ti prdor sipas bindjes s vet. Kjo rrejdh nga esenca e lnds dhe metodat e
26

s drejts civile. 108. Mbrojtja e t drejtave mbrojtjen e t drejtave e ushtrojn organet shtetrore. Realizimi arbitrar I t drejtave, e edhe t drejtave civile sht I ndaluar. Lejohet vetm vetmbrojtja dmth zmbrapsja e sulmit arbitrar ndaj t drejts s vet dhe gjendja e domosdoshmris, domethn sakrifikimi I sendit t huaj q t eliminohet rreziku prej vehtes ose tjetrit apo q prgjithsisht t mbrohet e drejta e vet, objekti I t cils vlen shum m tepr se sendi I sakrifikuar. 109. Parimi I dispozicionit t palve gjyqi nuk mbron t drejtat civile sipas detyrs zyrtare, siq ngjet kjo p,sh n t drejtn penale, por sipas iniciativs s palve. Ky quhet parim I dispozicionit t palve dhe sht I lidhur ngusht me vet veqorit themelore t metods civile-juridike dhe me dispozitivitetin e normave civile-juridike. 110. Padia t drejtuarit e titularit t s drejts quhet padi. .Padia n kuptimin material rrjedh nga vet e drejta subjective, ajo rrjedh nga krkesa si element prbrs I t drejts subjective, ajo sht n t vrtet krkes e paraqitur n procedurn e realizimit t dhunshm t s drejts. Padit ndahen n ekzekutive (KONDEMNATORE) , konstatuese (DEKLARATIVE) dhe konstituive. Te padit ekzekutive krkohet realizimi i dhunshm i ndonj obligimi p.sh pagimi i borgjit. Krkesa realizohet gjithmon me padin ekzekutive Te padit konstatuese sht konstatuar nprmjet t gjyqit se ndonj e drejt ekziston apo nuk ekziston Te padit konstituive shqiptohet me aktgjykim ekzistimi I s drejts s re. 111. Argumentimi Gjyqi n kontestin midis paditsit dhe t paditurit ka nj parim real pasiv. Ai sipa rregullit nuk ndrrmer veprimet e procesit sipas detyrs zyrtare por sipas propozimit t palve, n kundrshtim me p.sh gjykimin penal. Materialin argumentues pr argumentimin e t drejts gjithashtu e paraqesin m s shpeshti vet palt. Argumentimi sht veprim m I rndsishm I procesit. Gjyqi njeh vetm at t drejt q sht argumentuar. T argumentosh do t thot t paraqessh t vrtetn e ndonj rrethane. Duhet t argumentoj ai q pohon diqka mbi t bie e ashtuquajtura barra e argumentimit. Mirpo ligji shpesh supozon se ndonj fakt ose rrethan ekziston gjersa t mos argumentohet e kundrta. Kemi kto mjete argumentimi: dokumentet, dshmitart, ekspertt dhe marrjen n pyetje t palve. Dokumentet jan mjetet m t sigurta argumentuese. N tregti sht zakon q qdo veprim juridik t vrtetoet me shkrim. Dshmitart jan mjet argumentues m pak t sigurt sepse praktika gjyqsore kan argumentuar se nganjher edhe dshmitari i ndershm dhe intelegjent i vren dhe riprodukton dhe pa vetdije shtrembron sendet. Saktsin e tyre gjyqi e qmon lirisht prej rastit n rast, duke u kujdesur pr t gjitha rrethanat. Ekspertt japin mendime profesionale mbi faktet dhe rrethanat e ndryshme, rndsia e t cilave sht
27

n procedur konteste, p.sh mbi ndikimin e nj narkotiku apo smundje n vetdije t tij etj. Marrja n pyetje e palve sht deklarimi i palve mbi faktet kontestuese. Ky mjet argumentues zbulohet n munges t mjeteve tjera, apo si plotsim i mjeteve tjera argumentuese. Betimi ose deklarata solemne duhet t vrtetoj saktsin dhe seriozitetin e deklaratave t dshmitarve dhe palve. I plotfuqishm quhet ai aktgjykim q nuk mund t sulmohet m tutje me mjete t rregullta juridike. E mjet juridik sht t drejtuarit e instancs m t lart gjyqsore me qllim t korigjimit t gjoja gabimeve dhe padrejtsive n procedurn m t ult. Ndrkaq ekzekutiv sht ai aktgjykim q mund t zbatohet me dhun. Plotfuqishmria dhe ekzekutiviteti zakonisht prputhen por nuk sht thn se kjo duhet t ngjas gjithmon. Aktgjykimi I plotfuqishm sht supozim I pamohueshm, apo mund t thuhet edhe vrtet formal. 112. Procedura ekzekutive n qoftse ekziston aktgjykimi I plotfuqishm e nganjher madje edhe para plotfuqishmris, kur ai sht ekzekutiv, e debitori I paditur prsri nuk don t realizoj obligimin e vet, dmth t plotsoj krkesn sipas padis mund t krkohet zbatimi I dhunshm I aktgjykimit. Ky zbatim I dhunshm zhvillohet sipas procedurs s veqant dhe ai ka pr qllim q I padituri t shtyhet me dhun q t realizoj obligimin e prcaktuar me aktgjykim. Ai m s shpeshti prbhet nga tjetrsimi I dhunshm I sendeve e vlerave t tjera nga masa e tij pasurore, por nganjher edhe nga mohimi I liris s tij pr nj koh t shkurtr q t shtyhet t zbatoj ndonj veprim, apo nga masat e tjera t ngjashme t dhuns. 113. Llojet e personave shoqrore juridik personat shoqrore juridik jan: 1). Bashksit shoqrore politike, 2). Organizatat punuese, 2a) organizatat ekonomike dhe 2b) organizatat tjera q kryejn veprimtari n lmin e shkollimit, kulturs, shndetit, mbrojtjes sociale dhe shrbimeve t tjera shoqrore dhe 3) organizatat tjera vetqeverisse. 114. Bashksit shoqrore politike si persona juridik jan organet m t larta juridike-politike n t cilat pushteti politik, public I popullit punues, n baz t vetqeverisjes dhe t pronsis shoqrore, shprehet n mnyrn m t organizuar dhe m konsekuente. Siq tham ato jan persona civil-juridik vetm n masn n t ciln jan edhe bartes t shprehjes civile-juridike t pronsis shoqrore. Bashksit shoqrore sipas kushtetutave jane: federate, republika, krahina autonome, qyteti dhe komuna.

115. Organet shtetrore si persona juridik organet e federats, republiks dhe bashksive tjera shoqrore politike nuk jan persona juridik t s drejts civile. Ato jan organe administrative ose publike-juridike q realizojn pikrisht pushtetin publik t cilin e ushtrojn kto bashksi shoqrore
28

politike 116. Avokatura publike shtetin dhe bashksit shoqrore politike I prfaqson n konteste civile juridike avokatura publike. Detyra kryesore e avokaturave publike sht t prfaqsoj shtetin dhe bashksit tjera shoqrore juridike si persona juridik t s drejts civile. Kshtu ekziston avokatura federative, republikane, krahinore e qytetit dhe komuns. 117. Organizatat ekonomike - personat shoqrore m t rndsishm dhe m t shumt jan organizata ekonomike. Kto jan subjekt t s drejts ekonomike, detyra ekskluzive e t cilave sht t kryes veprimtari ekonomike. Organizatat ekonomike jan: ndrrmarjet ekonomike dhe kooperativat. KOOPERATIVAT jan organizata vullnetare t qytetarve t ndryshm t formuara me qllim t kryerjes dhe prfaqsimit t prbashkt t ndonj veprimtarie ekonomike.

29

30

31

32

33

34

35

36