1.

 TÜRK MİLLΠEĞİTİMİNİN AMAÇLARI

1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları:
 
Genel Amaçlar 
Madde 2. 

Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini;

1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk millîyetçiliğine 

bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan 

ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve 

Anayasanın   başlangıcındaki   temel   ilkelere   dayanan   demokratik,   lâik   ve   sosyal   bir   hukuk 

devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış 

hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş 

bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; 

insan haklarına saygılı; kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; 

yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte 

iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu 

kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu 

artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı 

desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, 

seçkin bir ortağı yapmaktır.

5
 2. COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ
UYGULANMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
Coğrafya öğretim programı 9. ve 10. sınıflarda haftada ikişer ders saati, 11.ve 12.
sınıflarda haftada dört saat öngörülerek hazırlanmıştır. 9. ve 10. sınıflarda tüm ortaöğretim
okullarında mecburi olarak okutulması planlanan coğrafya dersi, 11. ve 12. sınıflarda genel
liselerin fen alanlarıyla, fen liselerinde seçmeli olarak okutulması düşünülmüştür.

Bu dersin eğitim ve öğretiminde;

1. Öğrencilerin yaşadıkları alandan başlayarak ülkemiz ve tüm dünya ile ilgili

coğrafi bilinç kazanmalarını, gelecekteki yaşantılarında etkin bir şekilde
kullanabilecekleri bir donanıma sahip olmalarını amaçlayan coğrafya
öğretim programı “Coğrafya” dersi adı altında 9. sınıftan itibaren 12. sınıfa
kadar her yıl okutulmak üzere tasarlanmıştır. Program yapılandırmacı
yaklaşım temelinde öğrenci merkezli ve sarmal bir yapıya sahiptir. Bu
nedenle sınıflar arası ilişkilendirme çok önemlidir. Coğrafya öğretmeni
öğrencilerin bilgi, beceri, değer ve kavram boyutlarında hazır bulunuşluk
düzeyini dikkate almalıdır. Ayrıca ilköğretim düzeyinde sosyal bilgiler ve
fen bilgisi derslerinde verilen konular dikkate alınarak öğrencilerin ön
bilgilerinden yararlanılmalıdır.

2. Coğrafya dersi yaklaşımı gereği konulara bütünsel bir bakış açısı getirmiştir.
Konular işlenirken kazanımların çerçevesinden çok uzaklaşmamak kaydıyla
etkileşim hissettirilmeli, öğrencilerde olaylar ile ilgili çok boyutlu
düşünebilme becerisi geliştirilmelidir. Örneğin, volkanizmadan söz ederken
volkanik bir arazide oluşan toprakların çok verimli olduğundan ya da sanayi
bölgelerinin oluşumunda coğrafi şartların önemi vurgulanırken, siyasi
kararların da etkisinden bahsedilmelidir. Zaman zaman başka bilim dalları
ve disiplinlerin konularından örnekler ele alınarak karşılıklı etkileşim
vurgulanmalıdır. Örneğin, fizikçilerin gazlar ile ilgili konularının coğrafyada
pek çok olayın anahtarı olduğu, tarihçilerin olayların sebep ve sonuçlarını
bulmada mekâna ait özellikleri de kullandıkları gibi.

6
3. Coğrafya Dersi Öğretim Programında, belirlenmiş kazanımlara yönelik konu
sıralaması yapılmamıştır. Kazanımlar ardışık olarak ele alınmıştır.
Programda kazanımların öngördüğü bir içerik sınırlaması söz konusudur.
Öğretmen kazanımları gerçekleştirmesi koşuluyla; çevre özelliklerini,
öğrenci grubunun ilgilerini, ihtiyaçlarını, beklentilerini, hazır-bulunuşluk
düzeylerini ve dolayısıyla da ön bilgilerini dikkate alarak, Türk millî
eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri doğrultusunda, uygun çıkış
noktaları, uyarıcı ve pekiştireç unsurlarını kullanarak çerçevesi belirlenmiş
olan içeriğe bağlı oluşturacağı alt başlıklar etrafında hareket etmelidir.
Çevresel etkiler ve öğrenci grubunun sözü edilen özelliklerine uygun
şekilde, güncellik ilkesi gözetilmek kaydıyla konuların işleniş süreleri
planlanabilir.

4. Coğrafyanın bütünsel yaklaşımına uygun olarak tüm konuları ve

etkileşimleri vurgulayacak biçimde belirlenmiş olan altı öğrenme alanından
biri olan “Coğrafi Beceriler ve Uygulamalar” öğrenme alanı, içeriği
açısından tüm öğrenme alanlarının konu ve temaları ile entegre durumdadır.
Bu nedenle diğer öğrenme alanları altında belirlenen kazanımlar
hazırlanırken, söz konusu öğrenme alanının içeriği ile bu beceri ve
uygulamalar ilişkilendirilmiştir. Dolayısıyla bu öğrenme alanı için ayrıca
kazanımlar yazılmamıştır. Öğretmen bu durumu dikkate alarak kazanımların
içeriğini ona göre değerlendirmelidir.

5. Öğretmen coğrafyanın hayatın içindeki yerini, öğretim programında yer alan

kazanımların edinilmesi halinde öğrencilerin bakış açılarının nasıl
değişeceğini vurgulamak üzere okul içi ve dışındaki olaylardan
yararlanmalıdır. Öğrencileri sık sık gerçek hayat problemleri ve çelişkili
durumlarla karşılaştırmalı ve karşılaştıkları problemleri çözmede edindikleri
bilgi ve becerileri kullanabilmelerini sağlamalıdır. Örneğin, bilmedikleri bir
şehirde yer bulmak için haritaya başvurmak, ev satın alırken evin konum
analizini yapmak, mahallesinde karşılaştığı bir çevre sorununa çözüm
üretmek veya bir fabrikanın kapatılması kararını tartışmak gibi gerçek
hayatla bağlantılı olarak konular işlenmelidir.

6. Coğrafya öğretim programı öncelikle öğrencilerin yaşadıkları çevreyi

algılamalarını hedeflese de, öğrencilerin bir dünya algısı geliştirmelerini de

7
 önemser. Bu nedenle Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler öğrenme alanı
oluşturulmuştur. İletişim ve ulaşım imkânlarının engel tanımadığı
günümüzde öğrenciler dünyanın her köşesinden haberdar almaktadırlar.
Kazanımlar sınıflar arasında seviyelendirilirken içerdikleri konular
özelliklerine göre yerel, ulusal ve dünya ölçeğinde olabilmektedir. Yakından
uzağa ilkesi bu durumda yeri geldikçe bozulmuştur. Öğretmen bu durumu
göz ardı etmeden dünya ölçeğinde de örnekler vermeli, benzer ve farklı
yerler ve kültürler ile ilgili örnekleri çeşitliliği vurgular şekilde
kullanmalıdır.

7. Coğrafya Öğretim programında, eleştirel düşünme becerisi yaratıcı düşünme

becerisi iletişim ve empati becerisi, problem çözme becerisi, karar verme
becerisi, bilgi teknolojilerini kullanma becerisi, Türkçeyi doğru, güzel ve
etkili kullanma becerisi, girişimcilik becerisi gibi genel becerilerin yanı sıra,
coğrafya dersine ait harita becerileri, gözlem becerisi, arazi çalışma becerisi,
coğrafî sorgulama becerisi, tablo, grafik ve diyagram hazırlama ve
yorumlama becerisi, zamanı algılama becerisi, değişim ve sürekliliği
algılama becerisi ile kanıt kullanma becerisi yer almaktadır. Öğretmen dersi
planlarken hazırladığı öğretimsel işlerin tümünde yukarıda belirtilen
becerilerin bir veya uygun olan birkaç tanesinin kullanılabileceği ortamlar
oluşturmalıdır. Öğretmen sınıf içi etkinlikler ile geliştirdiği becerileri
pekiştirmek için ödev veya projeler verebilir.

8. Program tablosunda yer alan açıklamalar bölümünde kazanımla ilişkili

beceriler belirtilmiştir. Ayrıca başka bir tabloda da beceri kazanım ilişkisi
daha açık bir şekilde gösterilmiştir. Öğretmen etkinliklerini düzenlerken her
iki tablodan da yararlanabilir. Beceriler ile ilgili bölümde becerilerin
basamaklandırılması yapılmıştır. Becerilerin kazandırılması için, konunun
içeriğine göre bu basamaklardan birini veya birkaçını seçebilir ve
etkinliklerinizde kullanabilirsiniz. Örneğin, harita becerileri için bir
etkinliğinizde sadece harita okuma boyutunu ele alırken, başka bir
etkinliğinizde harita üzerine bilgi aktarmalarını isteyebilirsiniz. Arazi
çalışması yaparken kanıt kullanma becerisi ile gözlem becerisini de
geliştirebilirsiniz.

8
9. Öğretmen, öğrencilerin coğrafya bilimine ait yapısal kavramları
öğrenmelerine dikkat etmelidir. Programda verilen kavram haritaları bu
anlamda yol gösterici olabilir. Öğrencilerin, çizdikleri kavram ve zihin
haritalarından yararlanarak, kavram yanılgıları varsa, düzeltmelerine
yardımcı olmalıdır.

10. Programdaki değerler, bir örnek olaydan ya da öyküden hareketle, değerleri

açıklama, ahlâkî muhakeme ve değer analizi şeklinde verilmelidir. Değerlere
kazanımlar içinde zaman zaman yer verilmiştir. Öğretmen tıpkı becerilerde
olduğu gibi uygun gördüğünde etkinlikler içinde değerleri vurgulayan
bölümler oluşturarak programda belirtilen değerleri pekiştirmelidir.

11. Öğretmen, okulun bulunduğu çevreye göre programdaki etkinlik örneklerini

seçmeli ya da kendisi etkinlik hazırlamalıdır. Olguları ve olayları aktarmak
ya da öğrencilere ders kitaplarını ezberletmek yerine, aktif öğrenmeye dayalı
etkinlikler uygulamalıdır. Yeni etkinlikler tasarlanırken, dersin 13 genel
amacı, kazanımlar, farklı öğrenme stilleri ve zekâ türlerine sahip
öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır. Öğretmen
bilgi dağıtıcı rolü yerine, öğrencilerinin anlam kurmalarına yardımcı rolünü
benimsemelidir. Öğrencileri düşündürücü ve açık uçlu sorularla sorgulamaya
teşvik etmelidir. Öğretmen soru sorduktan sonra, 2-3 dakika beklemelidir.
Öncelikle küçük veri kırıntıları ve olgu koleksiyonları yerine, öğrencilerin
büyük fikirler, temalar ile karşılaşmalarına yönelik, becerileri ve değerleri
geliştirici etkinlikler seçebilir. Örneğin, fiziki sistemlerin tümünü ortaya
koyan bir kavram haritası üzerinde etkileşim vurgulanabilir. Öğretmen, önce
bu konulara ilişkin öğrencilerin ön bilgilerini saptamalı, öğrencilerin
araştırma yapmalarına, birbirlerinden ve ders kitaplarından
öğrenebilmelerine uygun bir ortam sağlamalıdır. Öğrencilerin bireysel ya da
grup olarak birincil ve ikincil kaynaklar üzerinde çalışarak, kendi
anlayışlarını sosyal ve kültürel bağlam içinde oluşturmalarına yardımcı
olmalıdır. Oluşturmacı sınıfın gerçek anlamda demokrasinin yaşandığı bir
yer olduğu unutulmamalıdır. Bu şekilde öğrenciler demokratik beceri ve
değerlere sahip, bilimsel düşünmeye açık, insan haklarına saygılı, işbirliği
içinde çalışabilen, Cumhuriyet sevgisi ve demokrasi bilinci gelişmiş,

9
 haklarını bilen ve sorumluluk sahibi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları
olarak yetişebilir.

12. Millî ve dinî bayramlar, mahallî kurtuluş ve kutlama günleri, önemli olaylar,
belirli gün ve haftalardan yararlanılarak, öğrencilerin millî duyarlılığı
geliştirilmelidir. Öğretmen, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal
Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor
Bayramı, Kurtuluş Savaşı’nda bir zaferin ya da Türk İnkılâbı ile ilgili
herhangi bir olayın yıl dönümü, Ankara’nın başkent olması gibi olayların yıl
dönümlerinde Atatürk’ün kişilik özelliklerini, inkılâplarını, ilkelerini ve
düşüncelerini anlatmalıdır. Öğretmen, Atatürk’ün “Türk, öğün, çalış,
güven”, “Ne mutlu Türküm diyene!” ve “Yurtta sulh, cihanda sulh” gibi
sözlerinden hareketle, Türklerin tarihte oynadıkları rolü; askerlik, idare,
hukuk, bilim, fen ve sanat alanında insanlığa hizmetlerini göstermelidir.
Öğrencilerin, Türk milletine, Türk bayrağına, Türk ordusuna ve vatanına
hizmet eden kişilere sevgi, saygı ve takdir duygularını geliştirmelidir.

13. Öğretmen, inceleme gezilerine önem vermelidir. Coğrafya dersi için

vazgeçilmez olan arazi çalışmaları hem arazi çalışma becerisinin gelişmesi
için hem de pek çok coğrafi olayın yerinde görülüp daha iyi algılanması için
çok önemlidir. Program tablosundaki açıklamalar kısmında bazı kazanımlar
için arazi çalışması yönlendirmelerinin koyulması da bu nedenledir. Arazi
çalışmaları yapılırken okul dışındaki daha uzak yerlere gidilebileceği gibi,
imkânlar içinde okul bahçesinde bile bu çalışmalar gerçekleştirilebilir. Genel
anlamda arazi çalışmalarının doğal ortamda olması şart değildir.
Kazanımlarla ilişkili olarak bir ticaret merkezi, gecekondu mahallesi veya
toplu konut alanı bu amaçla gezilebilir. Öğretmen arazi çalışmalarını maddi
ve manevi külfetlerini gözünde büyütmemeli, yukarıdaki açıklamalar
ışığında okulun bulunduğu çevredeki imkânları da kullanarak, mutlaka yılda
birkaç kez öğrencileri ile böyle bir çalışma yapmalıdır. Bu geziler, sadece
eğlenceli bir gün geçirme olarak düşünülmemeli, her aşaması planlanmalı ve
değerlendirilmelidir. Öğrenciler için çalışma kâğıtları hazırlanmalı sonuç
raporları istenmelidir. Bu geziler aracılığı ile öğrencilerin doğal ve tarihî
çevreyi koruma bilinci edinmeleri, sanat zevki ve estetik duygularını
geliştirmeleri sağlanırken, değer eğitimi de verilebilir.

10
14. Coğrafya öğretim programında öğrenme alanları arasında ilişkilendirme
yapılmıştır. Bu ilişkilendirme program tablosundaki açıklamalar kısmında
her kazanım için belirtilmiştir. Öğretmen bu ilişkilendirmeleri öğretimsel
işleri planlarken göz ardı etmemeli, yeri geldikçe işaret edilen ilişkilendirme
ile ilgili olarak geçmiş konulara atıfta bulunmalıdır. Böylece öğrencilerin
yeni öğrendiklerini anlamlandırmaları ve yapılandırmaları kolaylaşacaktır.

15. Öğretmen, öğrencileri millî, ahlâki, insanî, manevî, kültürel değerler

bakımından besleyici; demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan
Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmede
yol gösterici olmalıdır. Ayrıca derse ilişkin konuları sevdirecek roman,
hikâye, hatıra, gezi yazısı, şiir ve fıkra gibi edebî ürünleri okumaya teşvik
etmelidir.

16. Öğretmen fotoğraflar, haritalar, filmler, CD-ROM’lar, ve benzeşim

(simülasyon) programları, çoklu ortam (multimedya) ve hipermedya gibi
araçlar; telekomünikasyon hizmetlerini (internet gibi) imkânları ölçüsünde
coğrafya dersinin bir parçası yapmalıdır. Gezi düzenleyemediği mekânlara,
sınıf içinde internet yardımıyla, sanal alan gezileri yaptırmalıdır. Öğrenciler
ile birlikte ders materyalleri geliştirilebilir, bu sayede yaparak öğrenen
öğrencilerde kalıcı öğrenme sağlanmış olur. Çeşitli nedenlerle imkânları
kısıtlı olan okullarda öğretmen çevresindeki her şeyi pedagojik olmak
şartıyla, ders materyali olarak kullanabilir ve öğrencilerden de evleri ve
çevrelerindeki malzemeleri sınıfa getirerek değerlendirmelerini isteyebilir.

17. Coğrafya Dersi Öğretim Programı günümüz bilgi-iletişim teknolojilerinin

coğrafya konularının öğretiminde kullanılmasını destekler. Coğrafî Bilgi
Sistemleri’nin (CBS) uygulanması bazı kazanımlarda önerilmiştir.
Okullardaki teknik donanım ve fiziki imkânlara bağlı olarak, öğretmen CBS
uygulamaları geliştirebilir veya mevcut örnekleri inceleyebilir.

18. Öğretmen, kazanımın yapısına uygun olan değerlendirme araç ve

yöntemlerini seçmelidir. Öğretmen, değerlendirmenin, öğrenmenin
ayrılamaz bir parçası olduğunu bilmelidir. Sadece öğrenme ürününü değil,
öğrenme sürecini de değerlendirmelidir. Değerlendirmede geleneksel
yöntemlerle, alternatif değerlendirme yöntemlerini birlikte kullanmalıdır. Bu
değerlendirme yöntemleri ve araçları; gözlem, performans ödevleri,

11
 görüşmeler, öz değerlendirme ölçekleri, öğrenci ürün dosyaları (portfolyo),
projeler, posterler, çoktan seçmeli, eşleştirmeli, boşluk doldurmalı, açık uçlu
sorulardan oluşan testler vb.dir. Öğretmen, geleneksel değerlendirme araç ve
yöntemlerini kullandığında öğrencilerde ıraksak düşünmeye yol açacak
ıraksak sorular sormalıdır. Bazı öğrenciler grup tartışmalarında sessizdir.
Fakat çok iyi kompozisyon yazar ya da resim yapar, bazıları çok iyi sunuş
yapar; fakat yazıya dökemez. Görüldüğü gibi çok değişik ölçme araçlarının
kullanılması öğrencilere öğrendiğini gösterme şansı vermektedir.
Öğrenciler etkinlikler çerçevesinde fotoğraf, resim, proje, poster, şarkı sözü,
powerpoint sunusu, maket gibi ürünler yapabilmeli ve bunlar aileleri ve
çevreleriyle paylaşmak için sergilenmelidir.

3. COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN GENEL AMAÇLARI

Coğrafya Dersi Öğretim Programı ile öğrenci;

1. Coğrafyanın kavramsal ve kuramsal çerçevesini kavrayarak coğrafî bilginin oluşum

sürecinde başvurulan araştırma ve sunum tekniklerini kullanır.

2. İnsan – doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafî sorgulama becerileri kazanır.

3. Evrene ait temel unsurları yaşamla ilişkilendirir.

4. Doğa ve insan sistemlerinin işleyiş ve değişimini kavrar.

5. Yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerlere (doğa ve

insanın ürettikleri ve biriktirdikleri) sahip çıkma bilinci geliştirir.

6. Ekosistemin işleyişine yönelik sorumluluk bilinci geliştirir.

12
 7. Doğa ve insan sistemlerinin ürettiği değerlerin uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için
mekânsal planlamanın önemini kavrayarak insan ve doğa kaynaklarının kullanımında
“tasarruf bilinci” geliştirir.

8. Mekânsal süreçlerin yerel ve küresel etkileşim içinde olabilirliğini irdeler.

9. Kalkınma süreçlerinin doğayla uyumlu kılınmasının önemini kavrar.

10. Doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirerek korunma ve önlem alma yollarına
yönelik uygulamalar geliştirir.

11.Ülkelerin oluşturdukları bölgesel ve küresel düzeyde etkin olan, çevresel, kültürel,

siyasi ve ekonomik örgütlerin coğrafî açıdan uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavrar.

12. Bölgesel ve küresel ilişkiler açısından Türkiye’nin konum özelliklerini kavrayarak

sahip olduğu potansiyellerle coğrafî bir birikim ve sentez ülkesi olduğunun bilincine
varır.

13.Coğrafî değerlerin “vatan bilincinin” kazanılmasındaki önemini özümser.

4. COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI HAKKINDA

Coğrafya, doğa ve insana ait konum, dağılış, sistemler, süreçler, dokular ve etkileşimleri
açıklayan bilimdir (Şekil 1). Konular bütünsel olarak etkileşimi ve oluşan dokuları açıklar
nitelikte ele alınır. Bu anlamda dünyanın karmaşık yapısını açıklamak için sistematik şekilde
konu veya bölge değerlendirmeleri coğrafyada önem taşır. Konu veya bölge analizleri yerel,
ulusal veya küresel ölçekte yapılır.

13
 Doğal
Sistemler
Süreçler
Etkileşimle
r Mekânsal
Faaliyetler Dokular

Beşerî
Sistemler

Şekil 1: Coğrafî bakış

Coğrafya, öğrencilerin yaşadığı alanı ve dünyayı anlamalarını ve anlamlandırmalarını

sağlayan bir içeriğe sahip olmasından dolayı önemli bir disiplindir. Çünkü insanların
mekânsal algıları, yaşadıkları alanın konum özellikleri ile doğrudan ilgilidir. 21. yüzyıl Türk
insanının siyasal, ekonomik ve kültürel sistem ile ekolojik gelişmeleri anlaması, bunlarla
etkileşiminde uyumlu ve bilinçli adımlar atabilmesi için coğrafya eğitimine ihtiyaç vardır.
Hızla artan teknolojik gelişmeler, özellikle bilgi-iletişim alanlarında yaşanan hızlı değişim,
yerel, bölgesel, ulusal ve küresel etkileşimleri artırmıştır. Bu anlamda, bazı coğrafî
çalışmalarda ifade edildiği gibi “zaman-mekân yakınlaşması” yaşanmaktadır. Yerel, bölgesel,
ulusal ve küresel ölçekteki etkileşimler sadece beşerî süreçler açısından değil, doğal süreçler
açısından da söz konusudur. Dünyanın herhangi bir yerinde oluşan çevresel bozulma, farklı
ölçeklerde olmakla birlikte, dünyanın birçok yerinde etkisini hissettirebilmektedir. Bu
bozulmalar ekosistemlerin işleyiş düzenini değiştirerek çevresel sorunlara yol açmakta ve tüm
dünyayı etkilemektedir. Coğrafya tüm bu özelliklerinden dolayı günlük hayatla kolayca
ilişkilendirilebilir niteliktedir.

Coğrafya, doğa ve insan süreçleri ve etkileşimleri ekseninde fen ve sosyal bilimler

arasında ilişki kuran bir disiplindir. İlköğretim programlarında Fen ve Teknoloji ile Sosyal
Bilgiler derslerinde coğrafyaya ait konuların işlenmesi bu nedenledir.

Coğrafya bilimi; günümüz dünyasından beslenerek yeni yaklaşımlar geliştirmesi

gerekliliği açısından öğrencilerin, günümüz dünyasını anlamaya yönelik bakış açıları
geliştirmelerine yardımcı olur. Öğrenciler, coğrafya eğitimi ile dünyayı algılama, anlama ve

14
değerlendirme açısından yaşadığı alandan küresel ölçeğe doğa ve insana ait sistemler, süreçler
ve dokulara yönelik coğrafî bilinç kazanır (Şekil 2).

15
Şekil 2: Coğrafya konuları ve coğrafî bilinç unsurları.

5. PROGRAMIN VİZYONU VE İLKELERİ

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın vizyonu, öğrencilerin yaşadıkları alandan

başlayarak ülkemiz ve dünyayla ilgili coğrafî bilinç kazanmaları doğrultusunda;

 Doğa ve insana ait unsurları anlayarak mekânı doğru ve etkin kullanan,

 İnsan ve doğa arasındaki karşılıklı etkileşimi fark eden,

16
  Çevre kalitesine önem vererek geleceği düşünen,

 Millî değerlere bağlı, vatanını koruyan,

 Dünyanın ve insanlığın korunmasına yönelik sorumluluk duygusuna sahip,

 Coğrafî bilgi ve becerileri kullanarak doğa ve insana ait değerleri geleceğe

taşıma stratejileri geliştiren ve uygulayan,

 İnsan ve doğa süreçleriyle oluşan ekolojik, ekonomik, sosyal ve politik ilişkileri;

dünya genelindeki insanlar, yerler ve çevrelerin birbirleriyle olan etkileşimini
anlayan,

 Coğrafî sorgulama, harita okur-yazarlığı, bilgi teknolojilerini kullanma, arazi

çalışmaları, gözlem ve etkili iletişim kurabilmeyi de içeren yöntem ve teknikleri
kullanan entelektüel ve sosyal becerilere sahip bireyler yetiştirmektir.

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda şu ilkeler benimsenmiştir:

• Program öğrenci merkezli yaklaşımları temel alır.

• Öğrenci bilgiyi ezber yoluyla edilgen bir şekilde değil, öğrenme-öğretme

sürecine aktif katılarak öğrenir. Bilgiyi anlamlandırarak yapılandırır ve
yorumlar.

• Programın kazandırmayı hedeflediği bilgi, beceri, tutum ve değerler,

öğrencilerin günlük ve meslek yaşantıları yoluyla hayata taşınabilir
niteliktedir.

• Program öğrencileri soru sormaya, araştırma ve planlama yapmaya

özendirir.

• Program doğa ve insan etkileşimine duyarlı, doğaya uyumlu gelişmeyi

hedef alan ve tasarruf yapmaya özendiren bir içeriğe sahiptir.

• Program olay ve olguların yaşanılan alan, bölge, ülke ve dünya ölçeğinde

algılanmasına yönelik ve küresel etkileşimi yansıtabilen bir içeriği
öngörür.

• Program Türkiye’nin konumsal önemine, vatan bütünlüğüne ve millî

değerlere duyarlıdır.

17
 6. PROGRAM YAKLAŞIMI

Bilgi, insanlık tarihinin her döneminde önemli olmakla beraber iletişim imkânlarının
küçülttüğü dünyada en önemli etken durumuna gelmiştir. Çağımızda tartışılmaz üstünlük
“bilgiyi üreten” ve “bilgiyi kullanan”larındır. Bilginin kazanılmasında, kullanılmasında ve
donanımlı insan gücünün yetiştirilmesinde en önemli görev eğitim sistemimize düşmektedir.

Bilgi-iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler mekân algısı ve mekânın kullanımın da

değişmesine sebep olmaktadır. Tarihî süreçte insanoğlunun teknolojik alandaki ilerlemeleri
doğadan yararlanma ve doğayla olan etkileşimini belirlemiştir. Dolayısıyla doğa-insan
ilişkisinde insanoğlu doğadan her geçen gün daha fazla yararlanma imkânı bulmuştur. Ancak
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren doğa üzerinde giderek daha fazla baskının oluşması
doğa-insan ilişkisinde olumsuzlukları ve çevre sorunlarını gündeme getirmiştir. Günümüzde
de şu gerçek netleşmiştir. Yaşanabilir bir dünya için insanoğlunun doğayla uyumlu hareket
etmesi gerekir. Doğal afetler ve çevre sorunları günümüzde doğa-insan etkileşiminde son
derece önemli konulardır. Coğrafya Dersi Öğretim Programında doğaya duyarlı ve bilinçli
insan yetiştirmek temel amaçlardan birisidir.

Günümüzde dünyanın hemen her bölgesi karşılıklı etkileşim içerisindedir. Bu anlamda

ekolojik, ekonomik, kültürel ve siyasal olarak dünyada ülkeler arasındaki ilişkiler artmıştır.
Dolayısıyla “dünya algısı” zaman ve bulunan mekânsal konuma göre değişmekte ve ilişkiler
de buna göre şekillenmektedir. Bu anlamda coğrafya öğretiminde yaşanılan mekânı, ülkeyi ve
dünyayı algılama, öncelikli amaçlardan birisidir.

Günümüz dünyasını anlama ve anlamlandırmada eğitim programlarının sürekli

geliştirilmesi, gelecek nesillere daha iyi imkânlar sunmak ve bilinçli vatandaşlar olarak
yetiştirilmelerini sağlamak açısından son derece önemlidir. Özellikle coğrafya gibi bilginin sık
sık güncellenmesi gereken bir alanda program geliştirme daha da önem taşımaktadır.

Geliştirilen Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda konular, öğrencilerde coğrafî bilinç

oluşturacak nitelikte bütün olarak ve sarmal bir şekilde ele alınmış, program öğrenme alanları,
kazanımlar ve öğretim etkinliklerine dayalı olarak düzenlenmiştir.

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda bilgi, beceri, değer ve tutum açısından denge
gözetilmiş, öğrenme sürecinde öğrencinin yaşantıları dikkate alınmıştır. Program sadece sınıf
içi değil sınıf dışı etkinlikleri de kapsamaktadır. Program yaklaşımı; öğrenme-öğretme
süreçleri, ölçme-değerlendirme metotları ile öğretmen ve öğrencinin rolüne bakış açısından,
ortaya koyduğu aktif sınıf kültürüyle coğrafya öğretiminde yeni bir anlayışı kapsamaktadır.

18
Bu anlayışla Coğrafya Dersi Öğretim Programı öğrenci merkezli yaklaşımları, dolayısıyla da,
aktif öğrenme ve kuramsal temelleri açısından yapılandırmacılığı önemsemektedir.

Aktif öğrenme, öğrenenin öğrenme sürecinin sorumluluğunu taşıdığı, öğrenene öğrenme

sürecinin çeşitli yönleri ile ilgili karar alma ve öz düzenleme yapma fırsatların verildiği ve
karmaşık öğretimsel işlerle öğrenenin öğrenme sırasında zihinsel yeteneklerini kullanmaya
zorlandığı bir öğrenme sürecidir (Açıkgöz, 2003). Aktif öğrenmenin tanımında öğrenme
sürecinin niteliğine ilişkin iki koşul vurgulanmaktadır. Bunlardan birincisi öğrencilerin öz
düzenleme yapması, diğeri ise öğrenenin zihinsel yeteneklerinin kullanılmaya zorlanmasıdır.

Tablo 1: Aktif öğrenmenin koşulları (Açıkgöz, 2003)

Koşul 1 Örnek
Öğrencinin öğrenme ile ilgili kararlar Nasıl öğreneyim?
alması, öz düzenleme Nereyi öğrenemedim?
Hangi stratejileri kullanayım?
Zamanımı nasıl kullanayım?
Koşul 2 Bilgiyi keşfetme
Öğrencinin zihinsel yeteneklerini Soru Sorma
kullanmaya zorlanması, karmaşık Karşılaştırma yapma
öğretimsel işler. Örnek bulma
Anlam çıkarma
Önceki öğrenilenlerle bağ kurma
Değerlendirme
Çıkarımda bulunma

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda kazanımlar; birçok zihinsel beceriyi

vurgulamakta, öğrenme süreçlerinde ise aktif öğrenme yöntemlerinin ve öğretimsel işlerin
kullanımını gerektirmektedir. Programda bu yöntemlerin kullanıldığı örnek etkinliklere yer
verilmiştir. Öğretmenler programda öğrenilen etkinliklerin yanı sıra kazanımlarda öngörülen
bilgi, beceri, değer ve tutumları kazandırmada farklı etkinlikler de planlayıp uygulamalıdırlar.

Etkinliklerimizde kullanabileceğimiz bazı uygulamalar ve öğretimsel işler şunlar

olabilir: Reklam hazırlama, poster-afiş hazırlama, örnek olay analizi, simülasyon, senaryo
oluşturma, kavram haritası oluşturma, arazi çalışmaları, görsel imge oluşturma, coğrafî bilgi
sistemleri uygulamaları, proje vb.

7. PROGRAMIN TEMEL ÖGELERİ

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın temel öğelerini beceriler, kavramlar, değerler ve

tutumlar oluşturur.

7.1. BECERİLER

19
 Beceri, öğrencilerde öğretim süreci boyunca kazandırılması ve geliştirilmesi amaçlanan
kabiliyetlerdir. Günümüz eğitim ve öğretim anlayışında bilgiyi olduğu gibi almak yerine,
bilgiyi bulma, kullanma ve bilgiyi yapılandırma ön plana çıkmıştır. Program geliştirme ile
ilgili tüm yaklaşımlar bu merkezde şekillenmiş, dolayısıyla da eğitim ve öğretim sürecinde
beceri kazandırmaya yönelik hedefler de yer almıştır.

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda diğer programlarda da verilen ortak becerilerin

yanında coğrafyaya ait temel coğrafî becerilerin kazandırılması da esas amaçlardan biridir.
Coğrafî beceriler; öğrencilerin yaşamlarında, mesleklerinde ve gelecekte de kullanabilecekleri
niteliktedir. Bu beceriler harita, gözlem, arazi çalışma, coğrafî sorgulama, tablo, grafik,
diyagram hazırlama ve yorumlama, zamanı algılama, değişim ve sürekliliği algılama ile kanıt
kullanmadır. Coğrafya konularının hemen hemen hepsinde farklı düzeylerde kullanılabilen bu
beceriler, öğrenme alanlarında kazanımların içeriğinin gerektirdiği şekilde, kazanımlara
entegre edilerek verilmiştir. Bu şekli ile öğretim sürecinde kazanımın gerektirdiği beceriler
kazanımla birlikte verilmelidir.

Coğrafya dersi için beceriler temel ögelerdendir. Programda beceriler

basamaklandırılarak verilmiştir. Bu basamaklar her sınıfta konularla ilişkilendirilerek
verilmelidir.

I. HARİTA BECERİLERİ

Harita becerileri şunları içerir:

a) Harita üzerinde konum belirleme

b) Harita üzerine bilgi aktarma

c) Amacına uygun harita seçme

ç) Haritalardan yararlanarak hesaplamalar yapma

d) Mekânsal dağılışı algılama

e) Haritayı doğru şekilde yorumlama

f) Taslak haritalar oluşturma

Küre ve atlas kullanma becerisi de coğrafî beceriler içerisinde yer alır. Küre ve atlas
kullanma becerisi, temelde ilköğretim programlarında kazandırılan coğrafî beceridir.
Coğrafya Ders Öğreti Programı becerileri içerisinde bu beceri harita becerisi altında ele
alınmıştır.

20
 II. GÖZLEM BECERİSİ

Gözlem becerisi şunları içerir:

a) Olay ve olgulara dikkat etme

b) Olay ve olguları algılama

c) Olay ve olguları tanımlama

d) Olay ve olguların neden ve sonuçlarını açıklama

e) Olay ve gözlemlediklerinin nedenlerini sorgulayıp sonuçlarını tahmin edebilme

f) Olay ve olgular arasında ilişkiler kurabilme, benzer ve farklı yönlerini ortaya koyma

g) Gözlediklerini kaydetme ve aktarma

h) Gözlediklerini daha önce öğrendikleri ile karşılaştırabilme ve bağdaştırabilme

i) Gözlediklerini araştırmalarında veya gelecekle ilgili planlamalar yapmak için

kullanabilme

j) Benzer olaylarla ilişkilendirme ve tekrar aynı olayla karşılaştığında ne yapması

gerektiğine yönelik davranış geliştirme

III. ARAZİ ÇALIŞMA BECERİSİ

Arazi çalışmaları sınıf dışında yapılan coğrafî çalışmaları kapsamaktadır. Coğrafyada

arazi çalışmaları bilimsel laboratuar çalışmaları niteliğindedir. Bu nedenle arazi çalışmaları
öneri değil, Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın bir parçasıdır. Coğrafya Dersi Öğretim
Programı’nda arazi çalışmaları, öğretmenlerin kolaylıkla uygulayabilecekleri ve yakın
çevresinden faydalanabileceği doğa ve insana ait unsurları içerecek özellikte tasarlanmıştır.

Arazi çalışmalarında şu hususlar önemlidir:

 Arazi çalışmaları sınıf içi etkinliklerle uyumlu ve destekleyici şekilde organize
edilmelidir.
 Arazi çalışmalarının amacı ve programı önceden belirlenmelidir.

21
  Arazi çalışmaları kısa veya uzun süreli olarak düzenlenebilir. Ayrıca yıl boyu
devam edecek şekilde öğrencilerin kendi kendilerine arazi çalışması yapmaları
özendirilmelidir.
 Araştırmanın sonuçları raporlaştırılmalıdır.
 Araştırma, okul yönetimi ve bulunduğu yerleşimdeki ilgililerle paylaşılmalıdır.
 Arazi çalışması süreci boyunca öğrenci performansı uygun ölçme teknikleriyle
değerlendirilmelidir.

Arazi çalışma becerisi şunları içerir:

a) Çalışmanın amaçlarını belirleme
b) Araştırma için plan tasarlama (araştırma öncesi gerekli kaynak, malzeme toplama,
takvimlendirme, arazide gerekli olan materyali hazırlama)
c) Gerekli araç-gereç ve teknolojiyi kullanma
ç) Arazide veri toplama ve kaydetme
d) Verileri analiz etme
e) Sonuçlar çıkarma
f) Öneriler geliştirme
g) Rapor yazma

Coğrafyada arazi çalışmaları farklı amaçlara yönelik yapılır ve bu amaçlara göre

stratejiler belirlenir. Belirlenen amaç ve stratejiye göre arazi çalışmasının niteliği de değişir.
Amaca uygun strateji ve arazi çalışma yöntemini seçmek gerekir. Bu konuda D. Job’dan
(2002) yararlanarak Tablo 1 oluşturulmuştur.

Tablo 2: Arazi çalışma stratejileri (D.Job, 2002)

Strateji Amaçlar Etkinliğin Temel Özelliği
Geleneksel Arazi  Coğrafî gözlem, kaydetme ve Öğretmenler arazide büyük bir harita üzerinde
Çalışmaları yorumlama becerilerinin yerel bilgiler ve takip edecekleri hatlar
gelişimi konusunda öğrencilere rehberlik yaparlar.
 Doğal ve beşerî yapıların Jeoloji, topoğrafik özellikler, bozulma yüzeyleri,
özellikleri arasındaki ilişkiyi bitkiler ve insan etkinlikleri yoluyla alanın
gösterme jeolojik tarihini açıklar, koordinatlarla alanın

22
  Zaman ve mekâna ait
kavramların yavaş yavaş
gelişimi
 Yere karşı duyarlıklıları
besleyen ve mekânı takdir
etmeyi sağlamanın gelişimi
Hipotezlerin Test  Dünyanın durumunu açıklamak
Edilmesine Dayalı için coğrafî teoriler veya
Arazi Çalışmaları genellemelere başvurmak
 Uygun arazi verilerini
toplamaya dayalı hipotezler
geliştirme ve test etmek
 Coğrafî teorilere yönelik arazi
özelliklerini test etmek için
istatistiksel veri analiz
yöntemlerini kullanma
becerilerini geliştirmek
Coğrafî Sorgulama  Öğrencileri coğrafî soruları
belirleme, oluşturma ve sormaya
özendirmek
 Coğrafî sorulara cevap verme,
onları anlamaya yönelik
açıklama ve yorumlama yapmak
ve ilgili verileri ayırt etme ve
toplamayı öğrenciler açısından
mümkün kılmak
 Dünya genelinde ve kişisel
kararlarında coğrafî
sorgulamadan elde ettiklerini
kullanmayı mümkün kılmak
Arazi Çalışmalarını  Öğrencinin ilgi duyduğu araziyi
Keşfetme keşfetmesine izin vermek
(öğretmenden ayrı)
 Öğrencinin kendi araştırma
metodunu geliştirmesine ve
çalışmalarına yoğunlaşmasına
izin vermek
 Öğrendiklerini göz önünde
tutarak öz güven ve
motivasyonunu desteklemek
Duyusal Arazi  Bütün duyuları kullanarak çevre
Çalışmaları konuları hakkında duyarlılıklar
geliştirmeyi özendirmek
 Duygular yoluyla doğa ve diğer
insanlara yönelik tutumlarını
sürdürmelerini destekleme
 Çevremizdekileri anlamak için
geçerli bir entelektüel etkinlik
olarak duyusal tecrübeleri
bilmek
IV. COĞRAFÎ SORGULAMA BECERİSİ
Coğrafî sorgulama becerisi şu aşamaları süreçleri içerir:
konumunu, arazi numunelerini ve taslak
haritaların amaçlarını tanımlar.
Hipotezlerin test edilmesiyle önceki coğrafî
teorileri içeren geleneksel tümdengelim
yaklaşımıyla hipotezler formüle edilir, sonra
bunu araziden sayısal veriler toplama, arazi
özellikleri ile test etme, dokular ve ilişkileri
tahmin etme izler.
Bu yaklaşımla çok esnek değişkenlerle
öğrenciler önceki arazi gözlemlerine dayalı
hipotezlerini geliştirir ve böylece bazı sorgulama
unsurlarını birleştirir.
Bir coğrafî soru, konu veya problem
tanımlamaya ait, ideal olan arazide öğrencilerin
kendi tecrübeleriyle bunları yapmalarıdır.
Öğrenciler temel soruları cevaplamaya yönelik
uygun verileri toplayarak destekler.
Dünyayla ilgili konularda ve kişisel kararlarında
elde ettiklerini değerlendirir ve uygulamaya
koyar.
Öğretmen kendini animatör gibi düşünmeli,
grubun arazide kendi rotasını takip etmesine izin
vermeli.
Sorulara, kendi düşüncelerine uymayan cevaplar
aldıklarında öğrencilerin detaylı düşünmeleri
sağlanmalı.
Küçük gruplarla beyin fırtınası yaptıktan sonra
arazi çalışmaları belirlenmeli.
Öğretmenin bakışı ve tercihlerinden ziyade
öğrencilerin bakış ve tercihlerine dayalı arazi
çalışmaları geliştirilmeli.
Öğrencilerin çevresel farkındalıklarını
geliştirmek için duyularına yönelik etkinlik
içeriklerini düzenlemeli. Duyulara hitap eden
yürüyüşler, sesli haritalar, şiir ve sanat
çalışmaları karakteristik etkinliklerdir.
Yerlere duyarlılığı geliştirme, estetik görünüme
takdir veya çevresel değişimi eleştirel
değerlendirme için geleneksel arazi araştırmaları
öncelikli etkinlik olarak uygulanabilir.
23
 a) Konu veya problemin farkına varma

b) Konu veya problemi tanımlama ve açıklama

c) Konu veya problemi analiz etme ve yorumlama

ç) Gelecekle ilgili tahminlerde bulunma ve karar verme

d) Kişisel çıkarımlarda bulunarak değerlendirmeler yapma ve yargılara varma

Coğrafî sorgulama açısından temel sorular ve yöntem belirleme önem taşır. Lambert ve
Balderstone’dan (2000) yararlanarak coğrafî sorgulama yöntem ve soruları için Tablo 2
oluşturulmuştur.

Tablo 3: Coğrafî Sorgulama Yolları İçin Bir Şema ( D. Lambert-D. Balderstone, 2000)
Gerçek Sorgulama
(daha çok objektif veriler)
 İnsan ve yaşadığı çevreyle
karşılıklı etkileşiminden
kaynaklanan konu veya
problemlere dayalı soruların
farkına varma başarısı
 Konu veya problemlerle ilgili
soruları sınırlandırır ve tanımlar
Anahtar Sorular ve Yöntem Değerlere Dayalı Sorgulama
(daha çok sübjektif veriler)
 Konu ve problemlerle ilgili
GÖZLEM VE ANLAMA farklı tutum ve değerleri olan
Ne? kişi ve toplumun farkına
varma başarısı
 Farklı kişilerden ve
gruplardan veya içeriklerden
AÇIKLAMA VE TANIMLAMA elde ettiği değerleri listeler.
Ne? ve Nerede?  Kişiler/ grupların faaliyetleri
ve durumları üzerine veri
toplar.
 Kategoriler içinde değerleri
sınıflandırır.
 Her bir kategori ile ilgili
muhtemel faaliyetleri
değerlendirir.

 Veri organizasyonu ve analizi

 Cevap ve açıklamalarını
desteklemek için bunları
kullanma
 Hipotezleri kabul etme,
reddetme veya değiştirmeyi
deneme
 Daha fazla veri ve kanıta ihtiyaç
olup olmadığına karar verme

 Sorgulamanın sebeplerini
değerlendirme
 Tahminler yapma, genellemelere
varma, mümkünse uygun
teoriler oluşturma
 Alternatif faaliyet yönleri
önerme ve muhtemel sonuçları
tahmin etme
 Kanıtların değerlerle ne kadar
ANALİZ VE YORUMLAMA doğrulandığını deneme.
Nasıl ve Neden?  Taraftar, önyargı, ilgisiz
veriyi tanıma.
 Önemli değerlerin durumunu
TAHMİN VE DEĞERLENDİRME sınıflandırmayı deneme
Ne olabilir?  Farklı kararları fark etme ve
Ne olacak? bunların gelecekteki alternatif
Etkileri nelerdir? durumlarını tahmin etme
 Kişilerin ve grupların faaliyet
ve etkilerini, sonuçlarını
sınıflandırma

 Gerçeğe dayalı geçmiş ve  Değerlerin analizi ve

24
 değerlerle ilgili muhtemel KARAR VERME gerçeklere dayalı geçmişle
kararların farkına varma Karar ne? ilgili verilen muhtemel
 Muhtemel çevresel ve mekânsal Etkileri ne? kararları fark etme
sonuçları tanımlama  Muhtemel tepkiler ve
başkalarının bakış açılarının
buradaki sorumluluklarını
tanımlama

KİŞİSEL DEĞERLENDİRME
VE
YARGI
Ne düşünmeliyim? Neden?

 Birey için hangi değerlerin önemli olduğunu belirleme ve hangi

durumun bu konuyu desteklediğine karar verme
 Kararı belirlemenin ve sorumluluğun farklı yönlerini kişisel
olarak kabul etme
 Etkisini bilme
 Nasıl savunulacağının ve nasıl onaylanacağının farkına varma

KİŞİSEL SORUMLULUK
Bir sonraki ne? Ben ne yapabilirim?

Bu sorgulamanın sonucunda nelerin olup olmadığına karar verme;

 Bireysel veya grup olarak sorumluluk alma
 Yetkili konumundakilere konuyla ilgili önceliği belirlemeye yardım
etme
 Gelecekteki konuları etkileyecek yaşam tarzları açısından değişim
için sorumluluk alma
 Acele hareket etmeme, başkasının hislerini kontrol için sorgulama
unsurlarını takip etme

V. TABLO, GRAFİK VE DİYAGRAM HAZIRLAMA VE YORUMLAMA

Tablo, grafik ve diyagram hazırlama şunları içerir:

a) Uygun veri seçimi ve sınıflandırılması

b) Verilere uygun tablo, grafik ve diyagram oluşturma

c) Konuyla ilgili fotoğraflar kullanma ve ilişkilendirme

d) Kesitler oluşturma (bitki ve jeoloji kesitler gibi)

e) Tablo, grafik ve diyagramları uygun yerlerde kullanma

f) Tablo, grafik ve diyagramları yorumlama

g) Tablo, grafik ve diyagramları karşılaştırarak sentezleme

25
 VI. ZAMANI ALGILAMA BECERİSİ

Doğa ve insana ait süreçler zamanla bir sistem ve doku oluşturur. Bu anlamda doğa ve
insana ait süreçler açısından farklı zaman algıları vardır. Coğrafya dersi Öğretim
Programı’nda bu beceriyle öğrencilere:

a) Jeolojik süreçlere ait zaman algısı,

b) Yıllık, mevsimlik ve günlük süreçlerle ilgili zaman algısı,

c) Tarihî süreçler ile ilgili zaman algısı,

ç) Ekolojik döngüler ile ilgili zaman algısı kazandırılır.

VII. KANIT KULLANMA BECERİSİ

Coğrafî olay ve olgularla ilgili doğa ve insan süreçlerine ait kanıtlar birincil, ikincil veya
doğrudan araziden elde edilebilir niteliktedir. Coğrafyada kanıt kullanma şunları içerir:

a) Jeolojik süreçlere ait fosil, taş veya tektonik vb. bir doğa unsurunu kanıt olarak
kullanma

b) İklim süreçlerine ait kanıt kullanma

c) Tarihî, sosyal, ekonomik ve politik olay ve olgulara ait kanıt kullanma

VIII. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA BECERİSİ

Değişim ve sürekliliği algılama becerisi şu süreçleri içerir:

a) Benzerlik ve farklılıkları bulma,

b) Zamanla oluşan değişim ve sürekliliği algılama,

c) Mekândaki değişim ve sürekliliği algılama,

ç) Coğrafî süreçlerdeki değişim ve sürekliliğin nedenlerini sorgulama.

26
 Coğrafya Dersi Öğretim Programı yukarıda belirtilen kendine özgü sekiz becerinin
yanında, bütün öğretim programlarındaki şu ortak becerileri de kazandırmayı amaçlamaktadır.

1. Eleştirel düşünme becerisi

2. Yaratıcı düşünme becerisi

3. İletişim ve empati becerisi

4. Problem çözme becerisi

5. Karar verme becerisi

6. Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi

7. Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma becerisi

8. Girişimcilik

7.2. KAVRAMLAR
Öğretim programlarının temel ögelerinden birini de kavramlar oluşturur. Kavramlar
bilim dallarının yapısını ve içeriğini yansıtırlar ve aynı zamanda öğrenme ve öğretme
süreçlerinde öğrenmeyi kolaylaştırırlar. Her bilim dalının yapısal kavramları vardır.
Kavramlar Coğrafya açısından anahtar olan sorular ve kavramlar vardır. Tablo 3’te
coğrafyanın anahtar soruları verilerek coğrafya için temel olan kavramlarla ilişkisi
kurulmuştur. Tabloda verilen sorular her konuya uyarlanabilir. Bu sorular üzerinde seviyelere
göre uygun içeriklerle desteklenerek çalışılabilir.
Tablo 4: Coğrafya’da anahtar sorular ve kavramlar
Anahtar Soru Anahtar Kavram
Soru 1: Bu yer nerededir? Bu iki soru konum ve saha/alan kavramlarının gelişimine yardımcı olur. Bu
Soru 2: Bu yerin görünümü neye sorular aynı zamanda mekânsal dokunun anlaşılmasında çok önemli yeri olan
benzemektedir? dağılışın ortaya konulmasını mümkün kılar. Ayrıca çocukların bir yerin dağ, ova
vb. şekillerden hangisine benzediği konusunda algılarını geliştirir.
Soru 3: Bu yer niçin böyledir? Sahanın yapısı ve sahada etkili olan süreçlerin anlaşılmasında yardımcı olur.
Soru 4: Neden bu şekli almıştır? İlişkili olan konumların tanımlanmasında ve sahaya ait özelliklerin oluşumunun
bilinmesine yardımcı olur.
Soru 5: Bu yer diğer yerlerle nasıl bir Bu soru sistemlerde, süreçlerde, dokularda meydana gelen değişikliklerin
bağlantı içindedir? tanımlanmasına yardımcı olur. Ayrıca, tartışılabilecek farklı konuların ortaya
çıkmasını da sağlar.
Soru 6: Bu yer nasıl değişmektedir? Alan/saha kavramının gelişimini sağlar. Değerler ve yaklaşımlar üzerinde
düşünme yeteneğinin gelişimine yardımcı olur. Karşılaştırma yoluyla, yer ve
konum kavramlarının gelişimini, dolayısıyla bölge kavramının gelişimini de
sağlar.
Soru 7: Bu yerde yaşamak (bulunmak) Bir yerle başka bir yer arasında ne gibi benzerlikler ve farklılıklar olduğunu
nasıldır? ortaya koyar. Aynı zamanda benzerlik ve farklılık kavramlarının da gelişimine
yardımcı olur.

Aşağıda Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda yer alan temel kavramlara ait kavram
haritaları verilmiştir.( Kavram haritaları, kavramlar dosyasından alınarak
yerleştirilecektir. )

27
Şekil 3: Konum kavram haritası

28
Şekil 4: Bölge kavram haritası

29
Şekil 5: Çevre kavram haritası

30
Şekil 6: Hareket kavram haritası

31
Şekil 7: Çevre sorunları kavram haritası

32
Şekil 8: Ekosistem kavram haritası

33
 Öğrenme sürecinde kavram analizleri ve kavram haritaları, anlamayı
kolaylaştırmaktadır. Hazırlanan bu programda temel coğrafî kavramların bazıları örnek
verilmiş ve kavram analizleri yapılmıştır. Bunlar coğrafyanın içeriğini veren kavramlardır.
Programda kavram haritalarına örnekler verilmiştir. Program uygulamalarında her öğrenme
alanına yönelik kavram haritaları hazırlanabilir. Öğretmenler öğrenme alanlarına ait içerikleri
zihinlerinde netleştirmek için, öğrenme alanları ile ilgili kavram haritaları oluşturabilirler.
Öğrencilerden de kazanımlara ulaşmada gerekli olabilecek kavramlarla ilgili haritalar
oluşturmaları istenebilir.

7.3. DEĞERLER VE TUTUMLAR

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın diğer önemli unsurunu da tutumlar ve değerler

oluşturmaktadır. Program beceri ve kavram öğretimiyle birlikte aşağıdaki değerleri de
kazandırmayı önemsemektedir:
 Dayanışma
 Hoşgörü
 Bilimsellik
 Sevgi
 Saygı
 Duyarlılık
 Vatanseverlik
 Barış
 Estetik
 Sorumluluk

Bu değerler öncelikle coğrafyanın konusunu oluşturan mekân ve mekâna ait özelliklerin

korunması, yaşatılması ve geliştirilmesine hizmet edecek; vatanını sevme, koruma gibi vatan
bilincini oluşturan duyguları destekleyecektir. Coğrafya öğretiminin genel amaçları içinde de
vurgulandığı gibi öğrencilerin toplumsal gelişimi ve vatandaşlık sorumlulukları Coğrafya
Dersi Öğreti Programında desteklenmiş, programın tüm ögeleri ile birlikte değer öğretimi de
pekiştirilmiştir. Bu anlamda coğrafî bilinç olarak doğa ve insana ait tutumlar da programın
geliştireceği kazanımlardır.

34
 8. ÖĞRENME ALANLARI

Coğrafya Dersi Öğretim Programı “öğrenme alanı” adı altında organize edilmiş
yapılardan oluşmaktadır. Öğrenme alanları, coğrafya öğretiminde öngörülen bilgi, beceri,
kavram, değerler ve tutumların sistematik bir şekilde ilişkilendirildiği tema ve konu
alanlarından oluşur.

Programda öğrencilerin yakın çevreleri veya uzaktaki yerleri derinlemesine bilmeleri ve

anlamaları; benzer şekilde önemli mekânsal dokuları, süreçleri ve karşılıklı ilişkileri bilmeleri
ve anlamaları; harita çalışmaları, arazi çalışmaları ve kaynak kullanımına yönelik güven ve
yetenekleri kazanmalarına yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Bu anlamda öğrenme alanlarına
ilişkin program tablosu, kazanımları, örnek etkinlikleri ve gerekli açıklamaların yapılacağı
sütunları içeren üç ana bölümden oluşturulmuştur. Böylece en uygun coğrafya içeriği
oluşturulmaya çalışılmıştır. Programda içeriği belirleyen genel çerçeve, coğrafya eğitiminin
içerik ve amaçlarına uygun bir şekilde organize edilmiştir. Öğrenme alanlarında sınıf
düzeyine göre belirlenen kazanımlar ardışık ve bir bütün oluşturacak şekilde düzenlenmiştir.

Coğrafya Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına cevap verecek, Türk
Millî Eğitiminin amaçlarına uygun, çağın gerektirdiği toplumsal düzeyin gelişimine hizmet
edecek şekilde Tablo 4’te belirtilen dört temel eksen üzerine kurulmuştur. Bu eksenler
birbirleri ile ilişkili ve etkileşimli olarak coğrafya eğitiminin temel unsurlarını kapsamaktadır.
Öğrenme alanları temelde bu eksenler göz önüne alınarak coğrafya eğitimiyle verilmek
istenen amaçlara ulaşılacak şekilde organize edilmiştir (Şekil 8).

Tablo 5: Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın temel eksenleri

1. KONUM ANALİZİ  Yerler/alanlar
 Türkiye
 Bölgeler ve ülkeler
2. COĞRAFÎ TEMALAR  İklim, yer şekilleri, toprak, bitki,
sular…
 Nüfus, yerleşme, ekonomi, politika,
yönetim…
 Çevre ve toplum
3. COĞRAFÎ BECERİLER  Yöntemler
 Teknikler
 Uygulamalar
4. TUTUM VE DEĞERLER  Doğaya yönelik

35
  İnsana yönelik

Şekil 9’da görüldüğü gibi Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın çatısını coğrafî
kavramlar, beceriler, tutum ve değerler ile bunlara ait kazanımları sağlayacak şekilde organize
edilen Coğrafî Beceriler ve Uygulamalar, Doğal Sistemler, Beşerî Sistemler, Mekânsal Bir
Sentez: Türkiye, Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler, Çevre ve Toplum öğrenme alanları
oluşturur.

DOĞAL BEŞERİ
SİSTEMLER SİSTEMLER

KAVRAMLAR
COĞRAFÎ
BECERİLER VE BECERİLER ÇEVRE VE
UYGULAMALAR TUTUM VE TOPLUM
DEĞERLER

KÜRESEL
MEKÂNSAL
ORTAM:
BİR
BÖLGELER
SENTEZ:
VE
TÜRKİYE
ÜLKELER

36
 Şekil 9. Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın çatısı

Coğrafya biliminin öğrenme alanlarının yapısı oluşturulurken eğitim-öğretim

metotlarındaki gelişmeler, günümüz sosyal, ekonomik ve politik yapıları ve millî değerlerimiz
dikkate alınarak şunlara dikkat edilmiştir:

a) Coğrafya biliminin doğasını ve coğrafya eğitiminin amaçlarını yansıtma

b) Yeni eğitim programlarının genel kazanımları içerisinde yer alan öğrenci beklentileri
ve gereksinimlerine yönelik bilgi, beceriler ve anlamaya yönelik unsurlara uymak

c) Öğretmenler, aileler ve diğer ilgililer için coğrafya eğitimiyle ne kazanılacağını açık

bir şekilde bilme

d) Atatürk ilkelerinin kazandırılması

Öğrenme alanlarına ait kazanımlar da şunlar dikkate alarak düzenlenmiştir:

Millî Eğitim Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu temel amaçlar dikkate alınarak Coğrafya
Dersi Öğretim Programı oluşturulmuştur. Kazanımlarla ilgili düzen ve içerik coğrafya
konularına uygun olacak şekilde gözden geçirilerek düzenlenmiştir. Yeni programda,
öğrencilerin ne bildiklerini ve ne yapabileceklerini gösterebilmelerine ilişkin sınıflara göre
detaylar ve uygulamalara yönelik kazanımlara yer verilmiştir. Kazanım sürecinde şu boyutlar
göz önüne alınmıştır:

a) Çalışmaların genişliği (farklı mekânlar, farklı insan ve doğa süreçlerini

birbiriyle ilişkili olarak genişleterek ele almak)

b) Alan çalışmalarının ölçeği (yerelden başlayarak bölge ve ülkeler yoluyla

uluslararası ve küresel düzeye kadar farklı ölçeklerde çalışma)

c) Becerilerin kazandırılması

ç) Olayların karmaşıklığını açıklamak

d) Genellemeler kullanarak fikirleri kavramak ve çıkarımlar yapmak

e) Uygulamada ve bilgi edinmede gerekli dikkati göstermek

f) Farklı tutum ve değerleri de içeren sosyal, politik, ekonomik ve çevresel

konularda farkında olmayı ve anlamayı sağlamak

37
 g) Atatürk ilkeleri ve cumhuriyetin kazanımlarını özümsemek

Öğrenme alanlarının genel olarak içerik değerlendirmesi şunları içerir:

A. COĞRAFİ BECERİLER VE UYGULAMALAR

Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın temel öğelerinden birini coğrafî beceriler ve

uygulamalar oluşturur. Bu öğrenme alanında harita, tablo, grafik ve diyagram oluşturma ve
yorumlama, gözlem, arazi çalışması, zamanı algılama, değişim ve sürekliliği algılama ve kanıt
kullanma becerilerinin kazandırılması amaçlanmıştır. Bu öğrenme alanındaki beceriler diğer
öğrenme alanlarının her biriyle doğrudan ilgili olduğundan, programa diğer öğrenme
alanlarına entegre edilerek, ilgili kazanımın gerektirdiği beceriler şeklinde yansıtılmıştır. Bu
beceriler kazanımla birlikte organize edilerek kazandırılacaktır.

B. DOĞAL SİSTEMLER

“Doğal Sistemler” öğrenme alanında doğa unsurları olan hava ve iklim, yer şekilleri,
toprak, bitki ve sularla ilgili oluşum süreçleri, ilişkiler ve oluşan sistemler ve karşılıklı
etkileşimlerin verilmesi amaçlanmıştır.

C. BEŞERİ SİSTEMLER

“Beşerî Sistemler” öğrenme alanında beşerî faaliyetler, bunların ortaya çıkardığı

dokular, süreçler ve ilişkilerin verilmesi amaçlanmıştır. Beşerî sistemler içerisinde nüfus,
yerleşme, ekonomik faaliyetler, ulaşım ve iletişim, politika, kültür, yönetim ve turizm
konuları çerçevesinde oluşan sistemler değerlendirilmektedir.

D. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE

“Mekânsal Bir Sentez: Türkiye” öğrenme alanında öğrencilere yaşadığı alandan

başlayarak, bölgemiz, ülkemiz ve ülkemizin içinde bulunduğu jeopolitik ortamla ilgili coğrafî
bilinç kazandırılması amaçlanmaktadır. Bu anlamda ülkemizin konumu, doğal ve beşerî
özellikleri, bölge özellikleri, içinde bulunduğu bölgesel ve küresel jeopolitik ortamlar ve
ilişkilere ait konular verilmektedir.

E. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER

“Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler” öğrenme alanında dünyayı anlama ve

anlamlandırma amaçlanarak konular ele alınmıştır. Bu öğrenme alanında, küresel ortam ve
ülkelerle ilgili ekonomik, kültürel, stratejik ve jeopolitik boyutlar, karşılıklı ilişkiler ve
bunların sonuçları, kıtalar ve okyanuslar, küresel ilişkiler, önemli özellikleri ile ön plana

38
çıkmış ülkeler ve bölgeler, küresel etkiye sahip sosyal, ekonomik, politik, kültürel ve çevresel
örgütler, jeopolitik gerilim ve çatışma alanları işlenmektedir.

E. ÇEVRE VE TOPLUM

“Çevre ve Toplum” öğrenme alanında ekoloji ve çevre konuları işlenerek öğrencilerin

bu konuda tutum ve değerler kazanmaları amaçlanmıştır. Bu öğrenme alanında doğal
kaynakların kullanımı, doğal afetler, çevre sorunları, yönetim ve planlama ile çevresel
değişim işlenmektedir.

Tablo 6: Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda neler var?

ÖĞRENME ALANI İÇERİK İLİŞKİLER

39
COĞRAFÎ  Harita becerileri
BECERİLER  Birincil ve ikincil kaynakları kullanma
ve sorgulayıcı yaklaşım
VE  Bilgi-iletişim teknolojilerini kullanma
UYGULAMALAR  Arazi çalışmaları
 Coğrafî bilgi sistemleri (CBS)

DOĞAL Doğal yapılar, ilişkiler, süreçler

Lise Coğrafya Dersi
 Yer şekilleri
SİSTEMLER Öğretim Programı’nda
 Hava ve iklim
 Su öğrenciler, farklı
 Toprak ölçeklerde yer/alan ve
 Bitki çevre ile insan
etkileşimlerini araştırır.
Beşerî yapılar, ilişkiler ve süreçler Mekânsal dokuları,
BEŞERÎ
 Nüfus süreçleri ve etkileşimleri
SİSTEMLER  Yerleşme kavrar. Politik,
 Ekonomi ekonomik, sosyal ve
 Ulaşım-iletişim çevresel faktörlerin
 Politika yaşadığımız ortamı nasıl
 Kültür etkilediğini analiz eder.
 Turizm
Sınıf içi ve dışında
coğrafî sorgulamayı
MEKÂNSAL BİR Yaşadığı çevre, bölge ve ülkemiz
anlar. Coğrafî sorular
 Konum analizi
SENTEZ:  Yakın çevre ve bölgesel analiz, oluşturur, istatistiksel
TÜRKİYE  Ülkemizin doğal ve beşerî sistemleri, kanıtları toplar, analiz
 Türkiye’nin bölgesel ve küresel eder, yazar ve kendi
ilişkileri görüşünü geliştirir.
Coğrafî beceriler ile
Küresel ölçekte ilişkiler ve oluşumlar haritalar, uydu
KÜRESEL
 Kıtalar ve Okyanuslar görüntüleri ve bilgisayar
ORTAM:  Bölgeler ve ülkeler teknolojileri gibi
BÖLGELER VE  Uluslararası ekonomik, siyasî ve kaynakları kullanır.
kültürel birlikler, ilişkiler ve dokular
ÜLKELER
 Küresel ilişkiler ve yapılar

ÇEVRE VE  Doğal kaynakların kullanımı

 Doğal afetler
TOPLUM  Çevre sorunları
 Yönetim ve planlama
 Çevresel değişim

9. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

40
 Ölçme ve değerlendirme, eğitim ve öğretimin önemli bir parçasıdır. Eğitimde,
programların istenilen başarıyı gösterip göstermediği, öğrencilerden beklenen bilgi, beceri ve
tutumların gelişip gelişmediği, ölçme ve değerlendirme yoluyla tespit edilir. Ölçme ve
değerlendirme ile eğitim ve öğretim sürecinin sürekli izlenmesi her aşamada ortaya çıkan
sorunları tespit ve düzenleme imkânı verir.
İyi bir değerlendirme sistemi,
• Öğrencilerin neyi bildiğini, ne anladığını ve ne yapabildiğini keşfetmeye yardımcı
olur.
• Öğrencilerin gelişim düzeylerini gösterir.
• Gelecekteki öğrenme sürecini planlamaya yardımcı olur.
• Belli bir dönemde öğrencilerin ulaşması beklenen standartları değerlendirme
imkânı verir.
• Öğrencilerin nasıl daha iyi öğrenebileceği ve daha iyi yapabileceğini betimlemeye
yardım eder.
• Değerlendirme sonuçlarının paylaşılması öğretmene, öğrencinin kendisine ve
velilere öğrencinin öğrenme süreci hakkında bilgi sağlar.
• Öğretmenlerin ve ilgili kişilerin programın uygulama, izleme ve geliştirme
süreciyle ilgili kararlar almasına yardımcı olur.
• Öğretim programlarında kullanılan yöntemler ve yaklaşımların yeterliliğini
ölçerken öğretmene yardımcı olur.
• Öğrencilerin anlamakta güçlük çektiği alanları, zayıf yönlerini ve bilgi boşluklarını
tespit etmede önemli bir rol oynar.
• Öğretmenin, öğrencilerin öğrenmesini geliştirecek yaklaşımlar ve öğrenme-
öğretme süreçlerini tasarlamasına yardım eder.
Program, öğrencinin okul dışındaki gerçek dünyayla uyum içinde olmasını sağlayacak
becerilere sahip olmasını da hedeflemektedir Ölçme ve değerlendirme de öğrencinin gerçek
yaşamla kendi bilgileri arasında ilişki kurmasını ve karşılaştığı problemlere farklı çözüm
yolları üretebilmesini gerektirir.
Programların ölçme ve değerlendirme yaklaşımında, derinliği olmadan çok sayıda
kavram ve ilkeyi öğrenme, rutin problemleri çözebilme, ezber bilgi ve yazılı materyallerden
bilgiyi aynen aktarmanın önemi azalmışken;
 Okuduğunu anlama, kritik etme, yorumlama
 Bilgi toplama, analiz etme ve bir sonuca ulaşma
 Grafik ya da tablo halinde verilen bilgilerden sonuç çıkarma
 Gözlem yapma, gözlemlerden sonuca ulaşma
 Günlük hayatta karşılaşılan problemleri çözebilme
 Araştırma yapma
 Öğrendikleri ile gerçek yaşam arasında ilişki kurma gibi becerilerin önemi artmıştır.

Öğretmenler bazen öğrencilerin, sınavlarında veya ödevlerinde sergilediklerinden daha

fazlasını bildiklerine inanırlar. Bu sorunu aşmak için öğretmenlerin, öğrencilerin başarısını
değerlendirmede birkaç yöntemi birlikte kullanması gerekir. Bu durum her öğrenciye ne
bildiğini gösterme konusunda bir şans tanır. Öğretmenin de birkaç aracı birlikte kullanarak
öğrencinin ne bildiğini ve ne yapacağını bilmesi bu konuda kendine daha fazla güven

41
duymasını sağlayabilir. Tartışma, yazılar, performans ödevleri ve sunular öğrenci hakkında
bilgi edinmenin en iyi yollarındandır. Bunlardan hiçbiri tek başına yeterli değildir. Bazı
öğrenciler tartışma sırasında sessiz kalırken, iş, yazmaya geldiğinde çok güzel şeyler
yazabilirler (Levstik ve Barton, 2001).

Coğrafya programında değerlendirme ile sadece öğrenme ürününü değil, öğrencilerin

öğrenme süreçleri de izlenir ve bu süreç değerlendirilerek gerektiğinde kullanılan sınıf
etkinlikleri değiştirilir. Hazırlanmış olan programda değerlendirme, öğrencilerin neyi
bilmediğini değil, ne bildiklerini görmeye yarayan bir araçtır.

Öğretmenler; gözlem, performans ödevleri, görüşmeler, öz değerlendirme formları,

öğrenci ürün dosyaları (portfolyo), projeler, posterler, dereceleme ölçekleri vb. araç ve
yöntemleri kullanarak öğrencilerin bilgiyi nasıl yapılandırdığını ve üst zihinsel becerilirini ne
kadar geliştiğini öğrenim süreci içinde değerlendirirler. Ayrıca, çoktan seçmeli, boşluk
doldurma, eşleştirmeli, kısa cevaplı, açık uçlu vb. sorulardan oluşan testler de kullanarak hem
süreci hem de sonucu değerlendirmiş olurlar.

COĞRAFYA EĞİTİMİNDE DEĞERLENDİRME

Coğrafya dersi için yapılacak değerlendirme etkinliklerinde, öğrencilerin Coğrafya

Dersi Programının tüm boyutlarında sağladığı gelişme ve başarı ölçülmeye ve kaydedilmeye
çalışılır. Öğretmenler, öğrencilerin coğrafyayla ilgili konular, kavramlar ve becerilerle ilgili
eksiklerini belirlerken, bireysel gelişimlerini izlerken, karşılaştıkları zorlukları tanımlarken,
öğrencileri öğrenmeye ve becerilerini geliştirmeye özendirirken değerlendirme yaparlar.
Böylece, değerlendirme öğrencilerin eğitiminde yapılandırıcı ve geliştirici bir rol oynar.
Öğrencilerin öğrenmesi ve gelişimiyle ilgili elde edilen bilgiler, öğretmenler tarafından
kullanılabileceği gibi öğrencinin kendini değerlendirmesine ve kişisel hedefler belirlemesine
de yardım eder.

Coğrafya Programı, yaratıcı ve eleştirel düşünme, problem çözme, karar verme,

araştırma, girişimcilik gibi genel becerilerin yanında, harita becerileri, küre ve atlas kullanma
becerisi, gözlem, arazi çalışması, sorgulama, coğrafi sunum tekniklerini kullanma, zamanı
algılama, kanıt kullanma, değişim ve sürekliliği algılama gibi coğrafi becerileri geliştirmesi ve
bu konudaki önemli yaklaşımları kavratması bakımından öğrencinin eğitimine önemli katkılar
sağlayacaktır. Coğrafya dersinde, kullanılan değerlendirme teknikleri öğrencinin kendisi ve
çevresi hakkındaki bilgisini ve coğrafi becerileri kullanma yeteneğini ve yaklaşımını
geliştirmedeki ilerlemelerini ölçmeye çalışmalıdır.

Bu program, bireysel farklılıkları dikkate alan öğrenci merkezli öğretme ve öğrenme

stratejileri benimsenmiş olduğu için, ölçme ve değerlendirmede de öğrencilerin bilgi, beceri
ve tutumlarını sergilemeleri için farklı değerlendirme araçlarının kullanımını gerektirir. Bu
nedenle sadece yazılı ve sözlü sınavlarla öğrenci başarısının ölçülmesi ve değerlendirilmesi
uygun değildir. Öğrencilerin coğrafi becerileri uygulama düzeyleri farklıdır. Bazı öğrenciler
harita çalışmalarında, bazıları arazi çalışmalarında bazıları da sözlü sunumda daha iyi
olabilirler. Değerlendirme teknikleri öğrencinin tüm yeteneklerini değerlendirilmesini
sağlamalıdır.

Aynı şekilde, bazı değerlendirme tipleri de belli konular için daha uygundur. Örneğin,
öğrencilerin çevre ve insan etkileşimini tartıştığı sırada, sınıf içi etkinliklere katılımı, grup
çalışmalarına katılımı, bilgi ve becerilerini paylaşması genellikle gözlemlerle saptanabilir.

42
Öğrencinin çevresinin olumlu ve olumsuz yönlerini kendi bakış açısıyla açıklamasında
posterler, projeler; değişik yerlerin benzer ve farklı özelliklerini karşılaştırmada tablo
yapmak, şema çizmek daha etkili olabilir. Bu nedenle, değerlendirme öğrenme sürecinin
inceliklerine uygun araçlarla yapılmalıdır.

Bu amaçla, hazırlanan “Coğrafya Dersi Öğretim Programı”nda, eğitim–öğretim

sürecini destekleyici nitelikte çeşitli değerlendirme araç ve yöntemlerine yer verilmiştir.
Öğretmenler bunları ya da bunlardan esinlenerek ünitelerdeki kazanımlara uygun
değerlendirme yöntemini geliştirerek kullanabilirler. Örneğin, derslerin işlenişi sürecinde
öğrencilerin yapılan etkinliklere katılma düzeylerini gözlem formlarını; grup etkinliklerine
katılmalarını grup değerlendirme formlarını, üniteler sonunda öğrencilerin hangi becerilere
sahip olduklarını kendilerinin anlaması için öz değerlendirme formlarını kullanarak, ya da
etkinliğin sonunda birkaç açık uçlu soruyla öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri
öğretmenlere yapacakları değerlendirmelerde ve alacakları kararlarda önemli ipuçları
verecektir.

DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ

GÖRÜŞME (MÜLÂKAT): Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin çalışmaları

hakkında ve konuları nasıl anladıkları konusunda anlama düzeylerinin daha iyi
değerlendirilmesine yardım eder.

Aşağıda bazı örnek görüşme soruları verilmiştir:

1. Bir olayı (konuyu, yöntemi, fikri) değişik yolla açıklayabilir misin?
2. Bu etkinliği tekrar yapsaydın aynı sonuçları bulur muydun?
3. Bu etkinliği daha kolay yapmanın başka bir yolu var mı?
4. Bu konuyla ilgili “gerçek yaşamından” bir örnek verebilir misin?

GÖZLEMLER: Çıktılarının görülebildiği bazı alanlarda bu yöntem oldukça

önemlidir. Uygulamada hız ve zaman önemlidir. Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve
çabuk bilgiler sağlar. Öğretmen öğrencilerin:
• Soru ve önerilerine verilen cevaplarını,
• Sınıf içi tartışmalarda katılımlarını,
• Grup çalışmalarında ve tartışmalarında katılımlarını,
• Öğretmenin, öğrenmeyle ilgili yaptığı görevler ve materyallere öğrencinin gösterdiği
tepkiyi,

Aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi öğretmenlere gözlem yapmada kolaylık sağlayacaktır.

1. Ölçütleri koyarken bütün öğrenciler için aynı standartları kullanınız.
2. Her öğrenciyi birkaç kez gözlemleyiniz.
3. Her öğrenciyi değişik durumlarda ve farklı günlerde gözlemleyiniz.
4. Her öğrenciyi değişik özellikler, beceriler ve davranışlara göre değerlendiriniz.
5. Yapılan gözlem için değerlendirmeyi mümkün olduğu kadar gözlemlediğiniz
zaman kaydediniz.

SÖZLÜ SUNUM: Sözlü sunum, konuşma, dil eğitimi, dil sanatları gibi birçok alanda
kullanılabilir. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri hakkında iyi bilgi sağlarlar. Kontrol
listeleri, dereceli puanlama anahtarı ya da akran değerlendirme ölçekleri ile değerlendirme
yapılabilir. Sözlü sunumlar öğrencilerin hatırlama, kavrama ve hitap düzeyleri hakkında bilgi

43
toplamak için uygun araçlardır. Aynı zamanda problem çözme becerileri de bu yöntemle
ölçülebilir.
Örnek: Büyük kentlerdeki hava kirliliğinin önlenmesi için önerilerinizden oluşan bir
rapor hazırlayınız. Dinleyicilerin ilgisini çekecek biçimde raporunuzu beş dakika içinde
sununuz.

PROJELER: Projeler, öğrencilere bireysel ya da grup içinde önemli görevlerde

bulunmalarına fırsatlar sunar. Projeler puanlama standartları ve ayrıntılı yönergeler gerektirir.
Ayrıca öğretmen ve öğrenciler için önemli sorumluluklar gerektirir.

ARAŞTIRMA KÂĞITLARI: Araştırma kâğıtları eğitimin her kademesinde

kullanılır. Bir performans değerlendirme maddesi olarak oldukça uygundur.

Örnek: Aşağıdaki konulardan biriyle ilgili bir araştırma kâğıdı yazınız.

• Cep telefonlarının güvenirliği
• Cep telefonları nasıl çalışır?
• Cep telefonlarının tarihi
Açıklama: Yukarıdaki konulardan başka bir konu seçmek isterseniz
öğretmeninizle görüşmelisiniz. Araştırmanız 5 000 kelimeyi geçmemelidir.
Raporunuz yazım ve noktalama kurallarına uygun olarak yazılmalı, ayrıca anlatım
iyi organize edilmeli ve açık bir dille yazılmalıdır. Kullandığınız kaynaklar raporun
sonunda belirtilmelidir. Nereden bilgi toplayacağınız konusunda bir strateji
geliştirmelisiniz. İnsanlarla görüşebilir ya da araştırabilirsiniz. Öğretmeninizle,
ailenizle, sınıf arkadaşlarınızla veya kütüphane görevlileriyle görüşebilirsiniz. Bir
taslak yazın ve onu incelemek için başkalarına verin. Yukarıdakilerin de
yardımıyla düzeltmeleri yaparak basılmaya hazır hale getirin. Grafikler, tablolar,
resimler veya başka şekiller kullanınız.

ÖZ DEĞERLENDİRME: Belli bir konuda bireyin kendi kendisini

değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme, bireyin kendi yeteneklerini
kendilerinin keşfetmelerine yardımcı bir yaklaşımdır. Öz değerlendirme öğrencilerin okulda
yaptıkları çalışmaları, nasıl düşündüğünü ve nasıl yaptığını değerlendirmelerini gerektirir.
• Kendini değerlendirme, öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına
yardım eder.
• Performansının düzeyi hakkında karar vermek için kişisel ya da kişiler arası
kriter koymada ve öğrencinin motivasyonunun yükselmesinde öğrencilere fırsat
verir.
• Öğrencilerin değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına almalarını sağlar.
• Kendini değerlendirme ile öğrenci sürecin bir parçası olduğunu hisseder.
• Kendilerine dışardan bakma yetisi gelişir.

Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır. Genellikle kendi performanslarını

değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir. Başlangıçta kendini değerlendirme,
öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir. Yine de öğrenciler daha fazla
deneyim kazandıkça aldıkları kararlar daha doğru olacaktır.

DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI (RUBRİC)

Dereceli puanlama anahtarı, performansı tanımlayan ölçütleri içeren puanlama
rehberidir. Herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içeren bir araçtır.
En faydalı dereceli puanlama anahtarı, kendi yaptıklarınızdır.

44
Dereceli Puanlama Anahtarı Kullanmanın Nedenleri
Dereceli puanlama anahtarı,
• Öğretmen ve öğrenci için açık bir kalite tanımı verir.
• Öğrenciler derecelendirme ölçeği kullandıkça ürettikleri ürünün sorumluluğunu daha
fazla duyarlar.
• Öğretmenlerin puanlama için harcadıkları zamanın azalmasına katkıda bulunur.
• Öğretmenin öğrenci çalışmalarını değerlendirmelerini basitleştirir.
• Öğrencilere bir ödevi tamamlarken kendi performanslarını değerlendirebilecekleri
standartlar ve kriterler sağlar.
• Ölçeklerde belirlenen ölçütlerin velilere bildirilmesi, çocuklarına yardımcı olacak
velilere kolaylık sağlar.

Dereceli Puanlama Anahtarı Geliştirme Aşamaları

• Ölçeğin ne amaçla geliştirileceğini belirleyin.
• Nelerin değerlendirileceğini açıkça belirleyin.
• Yeterlik düzeylerine karar verin.
• Ödevin ölçmeye çalıştığı davranışlar, ürünler ya da becerilerin anahtarını oluşturun.
• Davranış, ürün yada her bir becerinin yeterlik düzeyi için kısa kriterler yazın. Burada
önemli olan düzeyler arasında kriterleri iyi ayırt edebilmektir. Beceriler hangi
düzeyde olursa, bir alt veya üst kritere ait olabilir.
• Kullanılacak ölçeğin taslağının hazırlanmasıdır.

Dereceli Puanlama Anahtarı amaçlarına göre iki çeşittir.

Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı: Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün
olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem öğrenme ürünleri toplam puan
olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır.

Puan Ölçütler
4 Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler
mantıklı gerekçelerle desteklenmiştir. Konuyu farklı örneklerle açıkladı.
Olaylar arasında farklı bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama
yapılmadı.
3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı
gerekçelerle desteklenmişti fakat yeterli değildi. Yazılı açıklamalar yeterliydi.
2 Konuyu çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler
desteklenmişti fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili açıklamalar yapıldı.
1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli
eksikler var.

1. Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı: Burada önce performans veya ürünün

parçalarının ayrı ayrı puanlanmasını, sonra da bu puanları toplayarak toplam
puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı
boyutlarına farklı notlar vermek amacıyla oluşturulur.

45
 PUAN İÇERİK
4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiştir. Sınır
çizgileri doğru ve özenle çizilmiştir.
3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş.
2 İşaretlerden bir kaçı haritada yok. Haritada olanların da bir kaçı doğru
yerleştirilmemiş.
1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Haritada olanların da çoğu doğru
yerleştirilmemiş.

PUAN GÖRÜNÜMÜN YETERLİĞİ

4 Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay
okunuyor.
3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunmuyor.
2 Sınırlı sayıda renk kullanılmıştır. İşaretlerin ne olduğu haritadan zor okunuyor.
1 Renkler ya hiç yok ya da çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış.

PUAN HARİTA ELEMANLARI

4 Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, anahtar bölümü (lejant), kaynağı, enlem ve
boylamları haritada bulunmaktadır.
3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğu da doğru ve
kolay anlaşılmaktadır.
2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok.
1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok.

ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI (PORTFOLYO)

Öğrenci Ürün Dosyası Nedir?

Öğrenci ürün dosyası, öğrencilerin bir ya da birkaç alandaki çalışmalarını, harcadığı
çabayı, geçirdiği evreleri gösteren başarılarının koleksiyonudur. Öğrencinin gelişimini,
velisinin ve öğretmenlerinin izleyebilmesine olanak sağlayan bir çalışmadır. Sınıf içi
etkinliklerin öğrencinin seçimi sonucunda bir araya getirilip, yansıtılmasıyla oluşan öğrenci
ürün dosyası, aynı zamanda hem öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme yöntemidir.

Öğrenci Ürün Dosyasının Amacı Nedir?

• Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve kendi kendini
değerlendirme becerisi kazandırmak,
• Müfredata bağlı olarak gerçekleştirilen yazılı ve sözlü değerlendirmeler ve standart
testler dışına çıkarak, alternatif bir değerlendirme yöntemi geliştirmek,
• Öğrencinin gelişimini kanıtlarla ve daha sağlıklı izleyebilmek,
• Öğrencinin gelecekteki öğrenmelerine bilgi sunmak ve ışık tutmak,
• Öğrencilerin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlarını geliştirmek,
• Öğrencilerin arkadaşlarının gelişimini izleyerek birbirlerine yardımcı olmalarını
sağlamak ve böylelikle gelecekte yapacakları ekip çalışmalarına başlangıç yapmak,
• Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmeye yardım etmek,
• Öğretmene eğitsel kararlar vermede yardım etmek,
• Aile ile iletişimi sağlamak,

46
 • Ürün ve süreci değerlendirmek için bilgi toplamayı sağlamak,
• Programın amaçlarını değerlendirmek için eğitimcilere yardım etmek,
• Yazma, okuma ve düşünme becerileri arasında bağlantı sağlamak,
• Öğrencilerin çalışmalarının değerlendirilmesi katılımlarının sağlanması onların
çalışmasını teşvik etmek gibi amaçları vardır.

Öğrenci Ürün Dosyası neler içerir?

• Öğretmen tarafından hazırlanan rehber (öğrencilerin gelişim dosyasının ne olduğunu
anlamalarına, kendi gelişim dosyaları için neler yapmaları gerektiğini anlamalarını
kavrar.)
• Öğrencilerin yazılmış ödevleri(taslak yada bitmiş parçaları)
• Araştırmalar, problemler ve stratejiler
• Diyagramlar, fotoğraflar, resimler
• Video - kaset ve ses kasetleri ya da CD’ler
• Grup ödevleri ve projeler
• Öğretmen anektodları
• Öğrencilerin mektupları
• Öğretmen kontrol listeleri
• Öğrencilerin zorlukla tekrar yapmak istediği ödevler
• Özel ödevlerin içinden seçtiği örnekler
• Değerlendirme kâğıtları (öğrenci çalışmalarındaki gelişimleri nasıl
değerlendirileceğini gösteren kâğıtlar)

Öğrenci Ürün Dosyasının İçeriğini Seçmek İçin Stratejiler

• Öğrencinin en iyi çalışması
• Öğrencinin yeni öğrendiği çalışmalar
• Öğrencinin çok övündüğü şeyler
• Öğretmen, öğrenci ve veli tarafından yapılan seçimler

Öğrenci Ürün Dosyası Çalışmalarında Öğretmenin Rolü Nedir?

• Öğrenci ürün dosyası çalışması sürecinde öğretmen, öğrencilere rehberlik eder ve
yardımcı olur.
• Öğrenci ürün dosyasının kapsamının ne olacağı konusunda ışık tutar.
• Öğrenci ürün dosyasına hangi çalışmaların dâhil edileceği öğrencinin
sorumluluğundadır, kararları öğretmenle öğrenci birlikte alabilirler.
• Öğrenci ürün dosyasının değerlendirilmesi öğretmenin sorumluluğundadır. Ancak
değerlendirme kriterleri baştan belirlenmeli ve bu kriterler açık ve anlaşılır bir biçimde
öğrenci ve veliye sunulmalıdır.

Öğrenci Ürün Dosyası Çalışmalarında Öğrencinin Rolü Nedir?

• Öğrenci ürün dosyası, öğrenciye ait bir çalışma olduğundan en önemli aşama,
öğrencinin öğrenci ürün dosyasına hangi çalışmaları dâhil edeceğini saptamasıdır. Bu
konuda öğretmen yardımcı olacaksa da karar öğrenciye ait alacaktır.
• Öğrenci ürün dosyası çalışması kapsamına girecek olan çalışmaların belgelenmesi çok
önemlidir. Öğrenci yaptığı çalışmayı resimlerle belgelemek gereğini duyabilmelidir.
Ölçütler listesinin öğrenci tarafından çok iyi kavranması öğrencinin çalışmalarını
sağlıklı değerlendirebilmesi açısından çok önemlidir.

47
Öğrenci Ürün Dosyası Çalışmalarında Velinin Rolü Nedir?
• Veli, ürün dosyasının öğretmen için anlamını, programın bir parçası olarak nasıl
kullanıldığını, öğrenciler için önemini ve değerlendirmenin bir parçası olarak nasıl
kullanıldığını çok iyi kavramalıdır.

Öğrenci Ürün Dosyası Hazırlama Sürecinde Öğretmenin Yapacakları:

• Öğrenci ürün dosyasını hazırlamadan önce öğretimin genel hedeflerini ve
kazanımlarını belirleyiniz. Kendinize, bu kazanımlardan hangilerini öğretmek
istediğinizi, öğrencilerinize de hangilerini öğrenmek istediklerini sorabilirsiniz.
• Öğrenci ürün dosyasını sınıfınıza tanıtınız. Varsa elinizde bir örnek bunu
öğrencilerinize gösteriniz.
• Öğrencilerinize, öğrenci ürün dosyasının bir değerlendirme aracı olduğunu söyleyiniz.
• Öğrenci ürün dosyalarında nelerin bulunabileceğini söyleyiniz (sınavlar, projeler,
değerlendirme ölçekleri, yazılar vb.).
• Dosyaya fazla ürün koyarak öğrencilerin cesaretlerini kırmayınız (başlangıçta 4–5
madde).
• Her aşamanın nasıl değerlendirileceğini açıklayınız (öğrencilerinize puanlama ve
dereceli puanlama anahtarıyla ilgili bilgi veriniz.).
• Yapılan her çalışmanın değerlendirilmesi ile ilgili dereceli puanlama anahtarı, kontrol
listesi ya da öz değerlendirme formları gibi araçlar kullanabilirsiniz.
• Öğrenci ürün dosyasıyla ilgili öğrencilerinize geri bildirimde bulunabilirsiniz.
Örneğin, öğrencilerin yeteneklerinin bir profilini çıkarıp, güçlü ve zayıf yönlerini
belirten bir yazı yazıp dosyaya ekleyebilirsiniz.

Öğrenci Ürün Dosyasının İçeriği:

• Dosyanın “içindekiler” bölümü
• Önsöz, özet (ya da özgeçmiş) (Burada öğrenci çalışmalarının başlangıçtan o ana
kadarki gelişimini anlatır. Öğrenci başlangıçta neredeydi? Bu aşamaya nasıl geldi?)
• Öğrenci tarafından dosyaya konulan tüm ürünler ya da çalışmalar.
• Yapılan her çalışmanın değerlendirilmesi ile ilgili dereceli puanlama anahtarı, kontrol
listesi ya da öz değerlendirme formları gibi araçlar.
• Her ürünün dosyaya konulmasının nedeni? Burada öğrenci kendisi ile ilgili görüşlerini
belirtir. Bundan ne öğrendim? Bu çalışmayı neden sakladım? Çalışmayı yaparken
beklemediğim nelerle karşılaştım? Benim için bu çalışmanın anlamı nedir? Hangi
alanda zayıfım?
• Öğrenci Ürün dosyasının değerlendirilme Ölçütleri

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

• Performans değerlendirme, öğrencilerin, öğrenme türleri gibi bireysel özellikleri

dikkate alınarak, bunları eyleme dönüştürmelerini sağlayacak durum ve ödevler olarak
tanımlanabilir.
• Performans değerlendirme, öğrencinin günlük yaşamındaki problemleri nasıl
çözeceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi ve becerileri nasıl kullanacağını
göstermesini ister.
• Performans değerlendirme süreç içine yayılmıştır, zamana bağlı değildir.
• Gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır.

48
 • Performans değerlendirmeyle öğrenciler, sınav saatleriyle sınırlandırılmaksızın geniş
bir zaman diliminde çalışma ve tekrar yapma, oluşturulan ölçütlere göre yeterlik
derecelerini ortaya koyma olanaklarına sahip olurlar.
• Performans değerlendirme, öğrencinin yeni bilgiyi yapılandırmasını gerektirir.
• Performans ödevlerinde, tek bir cevap yoktur. Ödevi tamamlamak için değişik yollar
bulunmaktadır. Bu nedenle iyi tanımlanmış bir ölçütle değerlendirmelidir.
• Başarılı bir değerlendirme yapmak için her bir performans ödevi bir dereceleme ölçeği
(rubric) ile eşleştirilmelidir.
• Öğrenciler performans ödeviyle rubricin bir örneğini alırlar. Böylece değerlendirme
sürecinde, öğrenciler kendilerinden ne beklendiğini bilerek çalışmalarını ona göre
yönlendirirler.
• Dereceli puanlama anahtarı, öğrencinin başarısı için bir yol haritasına dönüşür.

Hangi Tür etkinlikler Performansa Dayalı Değerlendirme Sürecinde Kullanılabilir?

Ürünler: Kompozisyon, makale yazma, grafik çizme, deney düzeneği oluşturma vb.
Üst düzey düşünme becerileri: Bilgiyi edinme, düzenleme, kullanma vb.
Gözlenebilir performanslar: Deney yapma, kroki, resim çizme, bir araç yapma vb.
Alışkanlıklar ve sosyal beceriler: Grup çalışmasına yatkınlık, başkalarının fikirlerine önem
erme, kendini ifade etme, sunum yapabilme vb.

KAVRAM HARİTALARI

Kavram haritaları, bir temel kavram etrafında, bu temel kavramla ilişkili diğer
kavramları ve bunların birbiriyle olan ilişkilerini gösteren grafiksel yapılardır (Korkmaz,
2004). Ya da bilginin, daha uzun süre hatırlanması ve daha verimli bir şekilde kullanılabilmesi
için grafiklerle temsil edilmesi yöntemidir.
Kavram haritaları;
1. Bir konunun öğretiminde
2. Öğrenmeyi kolaylaştırmada
3. Öğrenme sürecini kontrol etmek ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarmada
4. Değerlendirme yapma amaçlı kullanılabilir.

Kavram Haritalarını Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Ölçütler

Kavramların uygun şekilde nitelendirilmesi

–Kavramlar, en fazla üç sözcükle temsil edilmelidir.
–Kavramların yerleşimi genelden özele doğru hiyerarşik olarak sıralanmalıdır.

Bağlama sözcüklerinin uygun şekilde nitelendirilmesi

–Haritada kavramlarla bağlantılar arasındaki ayrım belirgin olmalıdır.
–İki kavram arasındaki bağlantılar anlamlı olmalıdır.
–İlişkiyi doğru şekilde temsil etmelidir.

Kavramların çapraz bağlanması

–En iyi haritalar, kavramlar arasındaki çapraz bağlantıları yeterli ölçüde gösterenlerdir.
–Çapraz bağlantılar, öğrencinin, birbirine bağlı çok sayıda düşünceyi bildiğini gösterir.
–Çapraz bağlantılar, yaratıcılığı ortaya çıkarır.

49
Kavram Haritalarının Oluşturulma Aşamaları

1. Önceden hazırlanmış bir örneği öğrencilerinize gösteriniz.

2. Bu örnekte kavramların harita üzerinde nasıl birleştiğini sorunuz.
3. Harita üzerindeki çapraz bağlantıların neyi ifade ettiğini gösteriniz.
4. Öğrencilere yeni bir kavram haritası hazırlatmak için, onlardan en çok bildikleri
kavramları ya da onlara kısa bir metin verip, metinden çıkardıkları kavramları
listelemelerini isteyiniz.(Gerekirse yardım ediniz.)
5. Sonra bu kavramları en genelden daha özele doğru sıralamalarını isteyiniz.
6. Hangi kavramın konuyla en çok ilişkili olduğunu sorunuz ve bunu daire içine
almalarını isteyiniz.
7. Öğrencilerin konuyla ilgili en önemli kavramdan daha az önemli olana doğru kavram
ilişkisini hazırlamasına fırsat veriniz. Kavram haritalarını oluşturmalarına yardımcı
olunuz.
8. Öğrencilerinize, kendi kavram haritalarına dayanan kısa bir hikâye yazdırınız.

TUTUM ÖLÇEKLERİ
Tutum, bireylerin belli bir kişiyi, grubu, kurumu veya bir düşünceyi kabul ya da
reddetme şeklinde gözlenen, duygusal bir hazır oluşluk hali veya eğilimdir (Özgüven, 1999).
Tutumların ölçülmesinde gözlem, soru listeleri, tamamlanmamış cümleler ve hikâyeler
anlatma gibi çeşitli yöntemler ile yanlışı seçme tekniği, içerik analizi gibi çeşitli teknikler de
kullanılmaktadır (Tavşancıl, 2002).
Tutum ölçekleri, tutum ölçme yöntemleri içerisinde en önde gelen ve yaygın olarak
kullanılanıdır (Tavşancıl, 2002). Tutum ölçeklerinden en çok kullanılan yöntem de Likert
ölçeğidir. Likert tipi ölçeklerle, ölçülmek istenen tutumla ilgili çok sayıda olumlu ve olumsuz
ifade yazılır. Bu ifadeler için, “Tamamen Katılıyorum”, “Katılıyorum”, “Kararsızım”,
“Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” biçiminde tepkide bulunulur. Böylece her
cevaplayıcı, ölçekteki her ifadenin kapsadığı tutum objesine katılma / katılmama derecesini
bildirmiş olur.

Bir kişinin ölçekten aldığı puan, ölçekte bulunan maddelerden aldığı puanların
toplamından oluşur.
Likert Tipi Bir Ölçekteki Maddelerin Puanlama Anahtarı

Seçenek Olumlu İfade Puanı Olumsuz İfade Puanı

Kesinlikle katılmıyorum 1 5
Katılmıyorum 2 4
Kararsızım 3 3
Katılıyorum 4 2
Tamamen katılıyorum 5 1

KISA CEVAPLI MADDELER: Bir kelime, bir sembol ya da en çok birkaç kelime ile
cevaplanabilen madde türüne denir. Bu tür maddeler bilgi basamağını ölçmek için uygundur.
Öğrenci sorunun cevabını kendisi yazar. Kısa cevaplı maddeler iki türlüdür. Birisi soru
cümlesi, diğeri eksik cümle tipindedir.

50
Aşağıdaki kavram haritasındaki boşluklara verilen kavramlardan uygun olanları yerleştirin ve kavram haritasını kullanarak bir metin
yazınız.

Meridyen, Ülkelere, Ekvator, Saat hesapları, Kıtalara

Coğrafi Koordinat Matematik İklim

Başlangıç Meridyeni Kuşakları

Yengeç Dönencesi
MERİDYEN PARALEL
PARAL
PARALEL
Oğlak Dönencesi

MUTLAK
MUTLAK

KONUM

GÖRECELİ
Bölgelere

Yeraltı Kaynaklarına Ekvatora Kutuplara

51
Bu Maddelerin Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Esaslar:
1. Sorunun ifadesi belirsiz olmamalıdır.
2. Her soru, ölçülmesi planlanan bir kazanımı yoklamalıdır.
3. Sorunun cevabı kesin olmalıdır.
4. Bir sınavdaki sorulardan bazıları başka sorulara ipucu olmamalıdır.
5. Soru cümlesi, cevaplayıcının tanıdığı bir kaynaktan aynen alınmamalıdır.
6. Her soru için bırakılan boşluk aynı uzunlukta olmalıdır.
7. Bir sorunun ifadesinde, sorunun cevabının bulunmasında işe yarayacak ipuçları
verilmemelidir.
Örnek: Yer kabuğunun ana maddesi….…. . .. dır.

ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLER: Çoktan seçmeli bir madde, kök ve seçeneklerden

oluşur. Kök, kazanımın ifade edildiği veya sorunun sorulduğu kısımdır. Seçenekler de
öğrencinin önüne konulan muhtemel cevaplardır. Öğrenciye yöneltilen sorunun cevabı
genellikle üç ya da dört başka cevapla birlikte verilir. Öğrenciden istenen, doğru cevabı,
verilenler arasından seçip işaretlemesidir. Bu maddeleri, öğrencilerin yaratıcılığını ve yazma
becerilerini ölçmek amacıyla kullanamayız. Daha çok bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin
ölçülmesinde kullanılırlar. Fiziksel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılmazlar.

Çoktan Seçmeli Madde Tipleri

Her Zaman Tek Bir Doğru Cevabı Olan Maddeler: Madde kökünde sorulan
sorunun kesin olarak bir tek doğru cevabı vardır.
Örnek: Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’den doğup başka ülke topraklarında denize
dökülen akarsular içinde en uzun olanıdır?
A) Aras B) Kura C) Fırat D) Çoruh

En Doğru Cevabı Olan Maddeler: Bu maddelerde seçeneklerden birindeki cevap en

doğrudur.

Örnek: 1980 –2000 yılları arasında Türkiye’de en fazla göç alan il aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Ankara B) İstanbul C) İzmir D) Adana E) İzmit

Bileşik cevap gerektiren maddeler: Birden fazla cevabı bulunan soruların

yoklanmasında en çok başvurulan ve çok kullanışlı olanıdır. Seçenek bulmada kolaylık sağlar.

Örnek: Bir   yerleşmenin   şehir   olarak   değerlendirilmesinde   hangi   ölçütler 

değerlendirilir?
a. Nüfus sayısı
b. Tarihi gelişim
c. Fonksiyon özellikleri
d. Alanının büyüklüğü

A) Yalnız I B) I –II C) I-III D) Yalnız III

Çoktan Seçmeli Maddelerin Yazılmasında Dikkat Edilecek Bazı Esaslar:

1. Madde kökünde tek ve temel bir fikir olmalıdır.

52
 2. Her madde karmaşık davranış, beceri zincirleri yerine, yalnızca bir tek zihinsel
beceri üzerine odaklanmalıdır.
3. Madde kökü olabildiğince açık seçik ifade edilmiş olmalıdır.
4. Madde kökünde gereksiz açıklamalardan ve ifadelerden kaçınılmalıdır.
5. Kökte seçeneklere ipucu veren ifadeler kullanılmamalıdır.
6. Seçenekler anlam ve dil bilgisi bakımından kökle uyumlu olmalıdır.
7. Seçeneklerin tümü ifade, gramer ve konu bakımından homojen bir grup
oluşturmalıdır.
8. Seçeneklerin uzunlukları birbirine yakın olmalıdır.
9. Cevapları kişilere göre değişebilecek sorulardan kaçınılmalıdır.
10. Tuzak niteliğinde olan sorulardan kaçınılmalıdır.
11. Çeldiricilerin doğru cevaba yakınlığı arttıkça maddenin güçlüğü de artar.
12. Seçeneklerin sıraya konulabileceği maddelerde, bunların seçeneklere yerleştirilmesi
belli bir sırada olmalıdır.
13. “Yukarıdakilerin hepsi” seçeneği dikkatli kullanılmalıdır (Bu seçenek, maddedeki
bütün seçeneklerin birbirine çok benzer olduğu hallerde kullanılabilir.).
14. “ Yukarıdakilerin hiç biri” seçeneği doğru cevap olarak kullanılmamalıdır.
15. Seçenek sayısı testin hitap ettiği öğrenci düzeyine uygun olmalıdır. Örneğin, üçüncü
sınıfta üç seçenekli; dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci ve sekizinci sınıflarda dört;
orta öğretim düzeyinde ise beş seçenekli olması önerilir.
16. Seçenekler birbirinden bağımsız olmalı, biri diğerlerini içerir özellikte olmamalıdır.
17. Bir testteki bütün maddelerin seçenek sayıları aynı olmalıdır.

EŞLEŞTİRMELİ MADDELER: İki grup halinde verilen ve birbirleriyle ilgili olan

bilgi öğelerinin, belli bir açıklamaya göre eşleştirilmesini gerektirir. Kim?, ne?, nerede? gibi
soruların cevabını oluşturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde daha kullanışlıdır.

Eşleştirmeli Maddelerin Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Esaslar:

1. Eşleştirme madde grubunda yet alan öncüller listesi ile cevaplar listesinin her biri
benzeşik olmalıdır.
2. Bir eşleme takımında öncüllerle cevaplar eşit sayıda olmamalıdır.
3. Cevap listesi, bir kelime listesi ise alfabetik; rakam, sayı, tarihten oluşuyorsa
büyüklük sırasına göre düzenlenmelidir.
4. Eşleştirme için iyi bir yönerge yazılmalıdır.

UZUN CEVAPLI MADDELER: Bu tip maddelerde, öğrencilere bir ya da birkaç

soru verilip bunlara belli bir sürede yazılı cevap vermesi istenir.

Bu Maddelerin Yazılmasında Dikkat Edilecek Bazı Esaslar:

1. Her madde değişik yorumlara açık olmayacak biçimde açık ve anlaşılır bir dille
yazılmalıdır.
2. Maddelerin başında, cevaplama işlemine ilişkin hususları açıklayan bir açıklama
bölümü belirtilmelidir.
3. Maddeler ders kitaplarından ve diğer okuma kaynaklarından aynen alınmamalıdır.
4. Maddeler birbirinden bağımsız olarak cevaplandırılmalıdır.

53
 İki türü vardır.
1. Sınırlı Cevap Maddeleri: Bu tip maddelerde verilecek cevabın niteliğine,
uzunluğuna ve örgütlenmesine ilişkin bazı sınırlamalar konulur (...üç neden
belirleyin, ....iki benzerlik yazın gibi).
2. Açık Uçlu Maddeler: Bu tip maddelerde cevabın içeriği, niteliği ve uzunluğu
açısından cevaplayıcı serbest bırakılır. Yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme,
problem çözme, karar verme, analiz sentez ve değerlendirme becerilerinin
ölçülmesinde kullanılabilirler.
• Açık uçlu maddelerde, şans başarısı faktörü ortadan kalkar.
• Öğrencinin düşüncelerini organize etmesine olanak sağlar.
• Öğrencinin yaratıcılığını ortaya koymasına imkan verirler.
Açık uçlu soruların değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılır. Her
soru için değerlendirme ölçütleri belirlenir

DEĞERLENDİRME
Bundan sonraki bölümde eğitim öğretim sürecinde öğrencileri değerlendirmek için
öğretmenlere yardımcı olmak amacıyla örnek formlar ve ölçekler verilmiştir. Öğrencilerin
bilişsel becerilerinin yanında duyuşsal ve psiko – motor becerilerinin değerlendirilmesi için
bu formlar aynen kullanılabileceği gibi amaca uygun değişiklikler yapılarak da kullanılabilir.
Bu formlara veya ölçeklere göre öğrencileri değerlendirirken, ölçütlere göre hangi alanda
yeterli hangi alanlarda eksiklikleri olduğu belirlenebilir. Eksiklikleri varsa bu eksiklikleri
gidermeye yönelik gereken önlemler alınır.
Öğrencilerin yaptığı projeler, ödevler, ürün dosyaları vb. çalışmaları ya da derse
katılımları bir bütün olarak aldığı puanlarına göre de değerlendirilebilir. Gerek görülürse
öğrencinin puanları yüzdelik puanlara da dönüştürülebilir. Örneğin, en yüksek puanın 60
olduğu bir etkinlikten öğrenci 42 puan almış ise öğrencinin yüz üzerinden puanı 70 olur
((42/60)x100=70). Öz değerlendirme, grup değerlendirme gibi formlarla öğrencileri
değerlendirirken amaç puan vermekten çok, onların eksikliklerini belirlemek ve bu
eksiklikleri gidermeye yönelik önlemler almaktır
Süreçte yapılan bu değerlendirme etkinliklerinin yanında, geleneksel ölçme araçlarını
da kullanarak belli aralıklarla öğrenci başarıları değerlendirilebilir.

54
KAVRAM HARİTASI
Aşağıdaki kavramları uygun yerlere yerleştirerek kavram haritasını tamamlayın.
Ekvator, Avrupa, Paralel dairesi, Ölçek, Koordinat sistemi, Meridyen yayı, Kuzey yarımküre, Güney yarımküre, Avustralya, Doğu
yarımküre, Başlangıç meridyeni, Batı yarımküre, Amerika, Asya, Harita.

DÜNYA

‘nın çizilmiş halidir. ‘yı ortadan ikiye böler ‘un kuzeyinde kalır. ‘de yer alır.

‘un güneyinde kalır.

‘a paraleldir
‘daki küçültme oranıdır.
‘u dik olarak keser.
‘larda yer bulmaya yarar

‘den oluşur. ‘de yer alır.

‘de yer alır. ‘den oluşur.

Griniç’ten geçer. Doğusunda kalır
‘de yer alır.

Batısında kalır.

55
DERS:
SINIF:
BECERİLER: Harita okuma ve kullanma
KAZANIM:

26º 28º 30º 32º 34º 36º 38º 40º 42º 44º 46º
42º

40º

38º

36º

34º

DOĞU
Harita:1
KUZEY

1. Marmara Denizi 26º - 30º doğu meridyenleri ile 40º -42º kuzey paraleli arasında kalan
bölgede yer alır. Marmara denizini bularak üzerine ismini yazınız.
2. Van Gölü 38º- 40º kuzey paralelleri ile 42º- 44º doğu meridyenleri arasında kalır. Van
Gölü’nün adını harita üzerinde yazınız.
3. Tuz gölünün koordinatlarını belirleyerek adını harita üzerine yazınız.Tuz gölünün
koordinatları…………………………………………………………………………
4. Suriye devleti ile sınırımız 36º - 38º kuzey paralelleri ile 36 – 42 doğu meridyenleri
arasında kalır. Suriye’nin adını harita üzerindeki toprakları üzerinde yazınız.
5. Diğer komşularımızla sınırlarımızın geçtiği yerlerin yaklaşık olarak koordinatlarını
belirleyip yazınız.
a. Yunanistan sınırı…………………………………………………………….
b. Bulgaristan sınırı…………………………………………………………….
c. Gürcistan sınırı ………………………………………………………………
d. İran sınırı ………………………………………………………………….
e. Azerbaycan sınırı……………………………………………………………
f. Irak sınırı ……………………………………………………………………

56
 Kuzey kutup
noktası 90º 75º 60º 45º 30º 15º

0º

Harita:2

1. Yukarıdaki haritada meridyen çizgileri kaç derecede bir geçirilmiştir bularak kutuların içine
yazınız.
2. Yukarıdaki haritada gördüğünüz kıtaların yaklaşık koordinatlarını yazınız. Kıtaların
isimlerini harita üzerine yazınız.
3. Yukarıdaki haritada ülkemizin yerini konumla ilgili kavramları kullanarak tanımlayınız.
Harita1 ve harita 2’ de ülkemizin kapladığı alanı karşılaştırarak bulgularınızı nedenleriyle
açıklayınız.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

57
 5=Çok iyi
Puanlama Anahtarı:

4=İyi
Öğrencinin Adı ve Soyadı

Koordinatları verilen bir yeri harita üzerinde

3 = Orta
belirleme

Haritadaki bir yerin koordinatlarını belirleme

Değerlendirme Ölçeği

2= Geçer
Konum ile ilgili kavramları kullanma

1= Zayıf
Farklı ölçekli haritalarda değişen özellikleri fark
etme

Toplam Puan

58
 Açık Uçlu Sorular

1. Aşağıda iki ülkenin nüfus pramidleri verilmiştir. Pramidlerden biri İtalya’ya diğeri
Kenya’ya aittir. Pamitleri inceleyerek hangisinin İtalya’ya hangisinin Kenya’ya ait olduğuna
karar veriniz.Ülkenin adını piramidin yanına yazınız. Neden bu kararı verdiğinizi gerekçesiyle
pramitlerin altına açıklayınız.

Ülkenin adı:
………………

Ülkenin adı:
………………

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

59
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

2. Aşağıdaki haritada Türkiye’de bir tarım ürününün yetiştirildiği alanların dağılışı

gösterilmiştir. Bu ürün buğday mı, mısır mı, tütün mü, pamuk mu?
Haritayı analiz ederek hangi ürünün ekim alanlarını gösterdiğine karar veriniz.

Aşağıdaki boşluğa seçtiğiniz ürünün seçme gerekçeleri ile diğer ürünleri neden
seçmediğinizin gerekçelerini yazınız.

DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI

PUAN ÖLÇÜTLER
4 Öğrenci haritada yetiştirilen ürünün pamuk olduğunu doğru olarak söyler ve bunu
destekleyen iki ya da üç tane geçerli neden söyler. Örneğin, pamuk yetişen Adana
ve Antalya ovaları gibi yerlerin iklim ve toprak özelliklerini açıklar. Ayrıca diğer
ürünlerin olamayacağı ile ilgili geçerli nedenler açıklar (Örneğin, tütün daha soğuk
yerlerde, daha kıraç topraklarda da yetiştirilir gibi).
3 Haritada gösterilen ürünü doğru tahmin eder. Tahmininde geçerli bir neden söyler.
Örneğin toprak, iklim, arazinin durumuna göre pamuk yetişme şartları gibi. Ayrıca
diğer ürünleri neden seçmediğine yönelik bir neden açıklar. Ancak bu nedenlerden
en az biri yanlıştır (Örneğin, tütün ve mısır aynı şartlarda yetiştirilir gibi.).
2 Haritadaki ürünün pamuk olduğunu doğru tahmin eder ve tahminini destekleyici bir

60
 neden söyler. Ancak açıkladığı nedenlerde çelişkiler vardır. Diğer ürünlerle ilgili
bilgilerini de doğru organize etmez.
1 Öğrenci tesadüfen doğru ürünü tahmin eder. Pamuğun yetiştirilmesinin nedenleriyle
ilgili doğru açıklamalarda bulunmaz. Yetiştirildiği bölgelerle ilgili doğru bilgi
vermez. Öğrencinin cevabı çok kısa ya da iyi organize edilmemiştir.

Değerlendirme: 4- Çok iyi 3- İyi 2- Orta 1- Zayıf

Değerlendirme:
1. Bu ölçekten öğrenciler en fazla 4 puan alabilirler. Burada öğrencinin puanının yüz
üzerinden düzeyini bulabilirsiniz. Örneğin öğrenci 3 almış ise yüz üzerinden düzeyi 75
puan olur ((3/4)x100=75).
2. Değerlendirme ölçütlerinin her biri için öğrencilerin durumlarını dikkate alarak
eksiklikleri olan öğrencilere, eksikliği olan ölçütlerle ilgili gereken önlemleri alınız.

Performans Ödevi
Amaç: Yaşadığı yerdeki yerleşme doku tiplerinin oluşmasında etkili olan nedenleri
sorgulamak.
Hazırlama Süresi: 1 hafta
Performans Ödevi: Sizden çevrenizdeki kırsal yerleşme tiplerini araştırarak buralardaki
konutlarla coğrafi özelliklelerini ilişkilendirmeniz isteniyor.

Çalışmanızı yaparken,
• Konutların özelliği ile çevrenizin iklimi, yer şekilleri, toprak tipleri, ekonomik
özellikleri vb. nasıl ilişkiler var bunları sorgulamanız,
• Konutların arazideki dağılımlarını etkileyen faktörleri irdelemeniz isteniyor.
• Çalışmanızı çevrenizden araştırma ile ilgili çekeceğiniz resimlerle ya da dergi veya
gazetelerden keseceğiniz resimlerle zenginleştirebilirsiniz.
• Eğer büyük şehirlerde yaşıyorsanız yaşadığınız şehre en yakın kırsal yerleşmeleri
inceleyebilirsiniz.
• Topladığınız bilgileri ve resimleri Türkçe yazım kurallarına göre düzenleyerek bir
rapor halinde yazınız.

Değerlendirme: Çalışmanız, konutlarla coğrafi özellikleri doğru ilişkilendirmeniz, görsel

materyallerle zenginleştirmeniz ve raporlaştırma bakımından değerlendirilecektir.

Performans Ödevi
Amaç: Ülkemizde yaşanan çevre sorunlarını araştırarak, bu sorunların neden ve sonuçları
konusunda çıkarımlarda bulunmak.
Hazırlama Süresi: 1 ay
Performans Ödevi: Sizden ülkemizde yaşanan bir çevre sorununu araştırmanız isteniyor.
Ödevinizi yaparken;
• Ülkemizde yaşanan ve size göre en önemli olan bir çevre sorununu belirleyiniz.
• Bu çevre sorunu ile ilgili en önemli veri kaynağınız gazete ve dergiler olacaktır.
• Bir ay süreyle farklı gazete ve gergileri izleyerek ülkemizdeki bu sorunun neden ve
sonuçlarıyla ilgili haber ve fotoğrafları toplayınız.
• Topladığınız haber ve fotoğrafları analiz ederek sorunun neden ve sonuçlarıyla ilgili
çıkarımlarda bulununuz.

61
 • Çıkardığınız sonuçlara göre bu sorunun çözümüne yönelik öneriler yazınız.
• Yaptığınız çalışmaları Türkçe yazım kurallarına uygun bir şekilde düzenleyerek bir
rapor halinde sınıfınızda sununuz.

Değerlendirme: Çalışmanız, belirlediğiniz çevre sorununun neden ve sonuçlarına ilişkin

doğru çıkarımlarda bulunma, zengin materyal kullanma, çözümüne yönelik mantıklı
önerilerde bulunma ve raporlaştırma bakımından değerlendirilecektir.

Performans Ödevi Değerlendirme Ölçeği

Düzeyler Zayıf Geliştiril Orta İyi Çok iyi

Ölçütler meli
1 2 3 4 5
Soruna yönelik gazete ve dergilerden
materyal toplama
Toplanan materyalleri analiz etme ve
amaca uygun çıkarımlarda bulunma
Sorunun çözümüne yönelik mantıklı
öneriler sunma
Türkçe yazım kurallarına uygun bir
rapor yazma

Değerlendirme:
Değerlendirme ölçütlerinin her biri için öğrencilerin durumlarını dikkate alarak
eksiklikleri olan öğrencilere, eksikliği olan ölçütlerle ilgili gereken önlemleri alınız.
Bu ölçekten öğrenciler en fazla 20 puan alabilirler. Burada öğrencinin puanının yüz
üzerinde düzeyini bulabilirsiniz. Örneğin öğrenci 15 almış ise yüz üzerinden düzeyi 75 puan
olur ((15/20)x100=75).

Açık Uçlu Soru Örneği:

Resim A

62
 Resim A ve Resim B,
bir bölgede 1960 ile
2000 yılları arasında,
insanların doğayı
değiştirerek ondan
farklı şekilde
yararlanma biçimleri
gösterilmiştir.

Resim B (David Waugh&Tony Bushell, New Connections)

Bu yıllar arasında bölgede ne tür değişiklikler olmuştur? Bu değişiklikleri yazınız.

Bu bölgede yaşıyor olsaydınız;

Meydana gelen değişikliklerin yaşantınıza ne gibi olumlu etkileri olurdu? Bunlardan
bir tanesini açıklayınız.
Olumlu:

Meydana gelen değişikliklerin yaşantınıza ne gibi olumsuz etkileri olurdu? Bunlardan

bir tanesini açıklayınız.
Olumsuz:

63
 Meydana gelen değişiklikler nedeniyle hangi doğal afetlerle karşılaşabilirdiniz.
Gerekçeleriyle açıklayınız.
Doğal afetler:

Gerekçesi:

Bu doğal afetleri önlemek için nasıl bir çözüm yolu önerirsiniz.

Çözüm:

Bölgedeki değişikliklerin, yaşantınıza getirdiği olumlu ve olumsuz etkileri düşünerek,

aynı bölgede farklı zamanlarda yaşamak zorunda olsaydınız, hangi zamanı tercih ederdiniz?
Neden?

64
 DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI
Puan Ölçütler
4 Öğrenci yıllar arasında meydana gelen değişiklikleri yazmıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumlu yönde en çok etkileyebilecek
değişikliği ve etkilerini açıklamıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumsuz yönde en çok etkileyen
değişikliği ve nedenlerini yazmıştır. Yaşantısını olumsuz yönde etkileyen soruna
mantıklı çözüm yolları önermiştir.
3 Yıllar arasında meydana gelen değişiklikleri yazmıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumlu yönde en çok etkileyebilecek
değişikliği nedenlerini yazmıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumsuz yönde en çok etkileyebilecek
değişikliği ve nedenlerini yazmıştır. Sorunun çözümü için çözüm yolları
önermemiştir.
2 Yılar arasında meydana gelen değişiklikleri yazmıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumlu veya olumsuz etkilerinden sadece
birisini yazmıştır. Sorunun çözümü için çözüm yolları önermemiştir.
1 Yılar arasında meydana gelen değişikliklerden bir kaçını yazmıştır.
Meydana gelen değişimlerden yaşantısını olumlu veya olumsuz yönlerini
yazamamıştır. Sorunun çözümü için çözüm yolları önermemiştir.
0 Yıllar arasında bölgede meydana gelen değişimleri ve değişimlerin yaşantısına
olabilecek etkilerini açıklamamıştır.

65
DEĞERLENNDİRME ÖRNEK FORMLARI

ÖĞRENCİLERİN ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Bu form kendinizi değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmalarınızı en doğru yansıtan

seçeneğe (x) işareti koyunuz.
Öğrencinin;
Adı ve Soyadı:
Sınıfı :
No :

DERECELER
ÖĞRENCİLERİN DEĞERLENDİRECEĞİ
DAVRANIŞLAR Her zaman Bazen Hiçbir zaman
1. Başkalarının anlattıklarını ve önerilerini dinledim.
2. Yönergeyi izledim.
3. Arkadaşlarımı incitmeden teşvik ettim.
4. Ödevlerimi tamamladım.
5. Anlamadığım yerlerde sorular sordum.
6. Grup arkadaşlarıma çalışmalarında destek oldum.

7. Çalışmalarım sırasında zamanımı akıllıca kullandım.

8. Çalışmalarım sırasında değişik materyaller kullandım.

9. Bu etkinlikten neler öğrendim?

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
10. Bu etkinlik sırasında grubumdaki arkadaşlarıma nasıl yardım ettim?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
11. Bu etkinlik sırasında en iyi yaptığım şeyler:

66
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

ÖZ DEĞERLENDİRME

Öğrencinin Adı ve Soyadı: Tarih:

Sınıfı:
No:

Bu çalışmada neler yaptım? …………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

Bu çalışmadan neler öğrendim?

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler?

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler?

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

67
……………………………………………………………………………………………………………

Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım:

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

68
 GRUP DEĞERLENDİRME FORMU

Grubun Adı:
Sınıfı:

Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu
değerlendiriniz.

DERECELER
BECERİLER 1- Hiçbir 2- Nadiren 3-Bazen 4- Sıklıkla 5- Her
zaman zaman
Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşır.
Grup üyeleri birbirlerinin
düşüncelerini dinlerler.
Grup üyelerinin her biri çalışmalarda
rol alır.
Grup üyeleri birbirlerinin
düşüncelerine ve çabalarına saygı
gösterir.
Grubun her üyesi birbirleriyle
etkileşim içerisinde tartışır.
Grup üyeleri ulaştıkları sonucu
birbirlerine iletir.
Grup üyeleri bireysel
sorumluluklarını yerine getirir.
Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle
tartışır.
Grup üyeleri birbirlerine güvenir.
Grup üyeleri birbirlerini
cesaretlendirir.
Grup üyeleri söz hakkının adil bir
biçimde paylaşılmasına özen
gösterirler.
Grupta birbiriyle çatışan görüşler
olduğunda, gruptakiler bunları
tartışmaya açarlar.
Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak
bir görüş oluşturur.
Grup üyelerinin birlikte çalışmaktan
hoşlanır.
TOPLAM

YORUMLAR : …………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
…………………

69
 ve
Soyadı
Öğrencinin Adı
5= Çok iyi
Çalışmaya hazır oluş Puanlama Anahtarı:

Başkalarını dinleme
4=iyi

Sorumlulukları paylaşma

Grup arkadaşlarını destekleme

3= Orta

Tartışmalara katılma

Görüşlerini gerekçelendirme
2= Geçer

Farklı görüşlere saygı duyma

Görev almaya istekli oluş

GRUP DEĞERLENDİRME FORMU

Zamanı verimli kullanma

1= Zayıf

Ödevleri tamamlama

Ödevlerini saklama
Yönerge:Aşağıdaki form gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir.

Toplam Puan

70
 GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Grubun Adı:
Gruptaki öğrencilerin Adları:

Açıklama: Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti
koyunuz.

DERECELER
DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE Her zaman Bazen Hiçbir zaman
DAVRANIŞLAR
1. Araştırma planı yaptık.
2. Görev dağılımı yaptık.
3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık
4. Etkinlikleri birlikte hazırladık.
5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik.
6. Grupta uyum içinde çalıştık.
7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik.
8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık.
9. Grupta birbirimizi takdir ettik.
10.Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik.
11.Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik.
12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk.

TOPLAM

Aşağıdakileri grubunuza göre cevaplayınız.

1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem

........................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Problem nereden kaynaklanıyordu?
........................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Grubumuzun en iyi olduğu alan
........................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Grup olarak daha iyi olabilirdik. Fakat,
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
...................................... ………………………………………………………………………….

71
 ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU

Açıklama: Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini

gözlemeniz amacıyla hazırlanmıştır.

Ünite Adı: Adı – Soyadı:

Sınıfı : Öğrenci no:

DERECELER
GÖZLENECEK Hiçbir Nadiren Bazen Sıklıkla Her
ÖĞRENCİ KAZANIMLARI zaman zaman
1 2 3 4 5

I. DERSE HAZIRLIK
1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir.
2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde
yararlanır.
3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir.
4. Derse hazırlıklı gelir.
Toplam
II. ETKİNLİKLERE KATILMA
1. Konu ile ilgili görüşlerini çekinmeksizin ifade
eder.
2. Görüşü sorulduğunda söyler.
3. Yeni ve özgün sorular sorar.
4. Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler
özgündür.
5. Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular sorar.
Toplam
III. İNCELEME – ARAŞTIRMA – GÖZLEM
1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara başvurur.
2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip
başka kaynaklar araştırır.
3. İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek
yapar.
4. Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar.
5. Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda
bulunur.
6. Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler
yapar.
Toplam
IV. BİLİMSEL YÖNTEM
1. Bilinenlerden bilinmeyeni kestirir.
2. Verileri çizelgelere ve grafiklere dönüştürür.
3. Yönteme uygun deney yapar.
4. Deney sonuçlarını doğru yorumlar.
5. Deneye uygun rapor yazar.
6. Deneyin sonucunu sunar.
7. Araştırma inceleme ve deney sonuçlarından
genellemelere ulaşır.
Toplam
GENEL TOPLAM

72
 PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

Projenin Adı:
Öğrencinin;
Adı ve soyadı:
Sınıfı:
No:

GÖZLENECEK DERECELER
ÖĞRENCİ KAZANIMLARI Kötü Geçer Orta İyi Çok
İyi
1 2 3 4 5
I. PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ
Projenin amacını belirleme
Projeye uygun çalışma planı yapma
Grup içinde görev dağılımı yapma
İhtiyaçları belirleme
Farklı kaynaklardan bilgi toplama
Projeyi plana göre gerçekleştirme
TOPLAM
II. PROJENİN İÇERİĞİ
Türkçeyi doğru ve düzgün yazma
Doğru bilgileri kullanma
Toplanan bilgilerin analiz etme
Toplanan bilgileri düzenlenme
Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma
Kritik düşünme becerisini gösterme
Yaratıcılık yeteneğini kullanma
TOPLAM
III. SUNU YAPMA
Türkçeyi doğru ve düzgün konuşma
Sorulara cevap verebilme
Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde sunma
Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme
Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma
Verilen sürede sunuyu yapma
Sunum sırasındaki öz güvene sahip olma
Severek sunu yapma
TOPLAM
GENEL TOPLAM

Öğretmenin yorumu: ……………………………………………………………………………………

……………..

…………………………………………………………………………………………………..

73
Öğrencinin;
Tarih:
Adı ve Soyadı:
ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYAMIN
İÇİNDEKİLER
Çalışmalarım
1. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
2. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
3. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
4. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
5. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
6. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
7. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
8. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
9. ...............................................
..............................................................
..............................................................
......................................................
Bu çalışmayı neden sakladım?
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...................
74
Öğrencinin; Tarih ....................
Adı ve soyadı:

COĞRAFYA DERSİ ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI

Başlık
..................................................................................................................

Neden bu çalışmayı sakladım?

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

Bu çalışmayı neden arkadaşlarımla paylaştım?

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

Öğrendiklerim hakkında gösterebileceklerim nelerdir?

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

Eğer bu çalışmayı tekrar yapsaydım, şu şekilde yapardım:

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

Benim için bu çalışmanın anlamı

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

75
 ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI (PORTFOLYO) DEĞERLENDİRME FORMU

Öğrencinin Adı ve soyadı:........................................................

Sınıf:.......................

Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak dosyayı
değerlendiriniz.

Dereceler
ÖLÇÜTLER 1 2 3 4 5
1. Çalışmaların tam olması
2. Çalışmalardaki çeşitlilik
3. Çalışmaların amaca uygunluğu
4. Çalışmaların doğruluğu
5. Dosyanın düzenliliği
6. Harcanan çabaları gösterme
7. Yaratıcılığı gösterme
8. Çalışmaların seçiminde risk alma
9. Öğrencinin gelişimini gösterme
10. Kendini değerlendirme

YORUMLAR/ÖNERİLER:
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....
....................................................................................................................................................................

76
 SÖZLÜ SUNUM DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI
Çok iyi İyi Kabul edilebilir Kabul edilemez
Çalışmada Çalışmayla ilgili Yeterince bilgi var Konu açık değil.
yeterince materyal yeterli bilgi verilmiş. ancak konuyla iyi Konuyu
İçerik kullanılmış. İçerik İçerik iyi ilişkilendirilmemiş. destekleyen
iyi yapılandırılmış yapılandırılmış fakat bilgiler yok.
ve ip uçlarıyla küçük çelişkiler var.
desteklenmiş.
Çalışma iyi Bilgiler mantıksal Kavramlar ve Sunum düzenli
yapılandırılmış. sırayla verilmiş. düşünceler iyi değil ve
Konuya özgü Genellikle iyi organize ilişkilendirilmemiş. bağlantılar
Tutarlılık ve örnekler edilmiş. Fikirler Bağlantılar eksik, eksik, akışkan
Organizasyon yeterli,sonuç arasındaki geçişler akış ve düşünceler değil. Konunun
bölümü açık, beklenilen kadar iyi değişken. gelişimi belirsiz.
kontrollü ve akıcı değil. Sunumun
şekilde ifade sıralanışı
edilmiş. Geçişler mantıksal değil.
iyi, iyi organize
edilmiş.
Çalışma çok Sunumda bazı Çeşitlilik az yada Multimedya
orijinal bir şekilde orijinallikler var. yok. Çok az kullanımı
Yaratıcılık sunuldu. Materyaller çeşitli, orijinallik ve yetersiz.
Dinleyicilerin çalışmayla iyi yorumla çalışmalar Çeşitlilik yok
dikkati çekilmiştir. ilişkilendirilmemiş. sunulmuştur. yada az.
Multi medya Multi medya Multi medya Multi medya
araçlarının kullanımında çeşitlilik araçlarının kullanımı çok az yada hiç
kullanımı dengeli yok ve çalışmayla değişken.bir kullanılmamış.
Materyal ve çalışmayı ilişkilendirilmemiş. bölümden diğerine Araç kullanımı
Kullanımı geliştirmek için geçişler düzgün dengesiz.( Bazı
doğru olarak değil. Multi medya yerlerde çok
kullanılmış. çalışmayla açıkça fazla bazı
ilişkilendirilmemiş. yerlerde çok az.)
Anlatım açık ve Açık ve anlaşılır bir Bazı konuşmalar Çok alçak yada
anlaşılır. Uygun ses konuşma ancak anlaşılır değil. Göz çok yüksek sesli
Konuşma tonu kullanılmış. yeterince kibar değil. kontağı yetersiz. sunum. Göz
Becerileri İyi bir duruş ve göz Açıklamalar az veya kontağı yok.
teması var. Coşkulu yetersiz. Konuşma çok
ve güvenli bir hızlı yada çok
anlatım. yavaş, konuşma
monoton ve ilgi
çekici değil.
Dinleyiciler Sunum sırasında Dinleyicilerin ilgisi Dinleyicilerin
sunumla ilgili. genellikle kaybolmuş sununun ilgisi
Dinleyici Dinleyicilerin dinleyicilerin dikkati çoğunda az yada hiç kaybolmuş.
Tepkileri dikkati toplanmış, toplandı. Sunum hayal gücü Sunumda
konu yaratıcı bir ilginçti. kullanılmamıştır. çelişkiler var.
şekilde sunulmuş.
Sunum belirlenen Sunum belirlenen Sunum belirlenen Sunum çok uzun
süreden +/- iki süreden +/- dört dakika süreden +/- altı yada çok kısa,
Sunum Süresi dakika sapmış. sapmış. dakika sapmış. belirlenen
süreden +/- on
dakika sapmış.

74
 2 SAATLİK SEÇMELİ VE ZORUNLU
COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İÇERİĞİ
(10. 11. VE 12. SINIFLAR İÇİN)

10. 11. ve 12. sınıflardaki 2 saatlik zorunlu ve seçmeli coğrafya dersleri aşağıda
belirtilen öğrenme alanlarına ait kazanımlardan oluşmaktadır.

10. SINIF COĞRAFYA DERSİ (2 SAAT)

A. DOĞAL SİSTEMLER öğrenme alanından;

A.10.1., A.10.2., A.10.4., A.10.5., A.10.7. kazanımları.
B. BEŞERİ SİSTEMLER öğrenme alanından;
B.10.1, B.10.4, B.10.5, B.10.6, B.10.9., B.10.10. kazanımları.
C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE öğrenme alanından;
C.10.1, C.10.2, C.10.3, C.10.5, C.10.6, C.10.7., C.10.8., C.10.10. kazanımları.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER öğrenme alanından;
D.10.1, D.10.2, D.10.3. kazanımları.
E. ÇEVRE VE TOPLUM öğrenme alanından;
E.10.1, E.10.2, E.10.3. kazanımları.

11. SINIF COĞRAFYA DERSİ (2 SAAT)

A. DOĞAL SİSTEMLER öğrenme alanından;

A.11.1., A.11.3., A.11.4. kazanımları.
B. BEŞERİ SİSTEMLER öğrenme alanından;
B.11.1, B.11.3, B.11.4, B.11.5, B.11.6 kazanımları.
C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE öğrenme alanından;
C.11.1, C.11.2, C.11.3, C.11.4, C.11.6, C.11.10 kazanımları.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER öğrenme alanından;
D.11.1, D.11.2, D.11.3, D.11.4 kazanımları.
E. ÇEVRE VE TOPLUM öğrenme alanından;
E.11.1, E.11.2, E.11.7, E.11.9, E.11.10, E.11.11, E.11.12, E.11.13, E.11.14 kazanımları.

12. SINIF COĞRAFYA DERSİ (2 SAAT)

A. DOĞAL SİSTEMLER öğrenme alanından;

A.12.1. A.12.3. kazanımları.
B. BEŞERİ SİSTEMLER öğrenme alanından;
B.12.1, B.12.3, B.12.4 kazanımları.
C. MEKÂNSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE öğrenme alanından;
C.12.1, C.12.3, C.12.5, C.12.7, C.12.8, C.12.9, C.12.10, C.12.11, C.12.12 kazanımları.
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER öğrenme alanından;
D.12.1, D.12.3, D.12.5, D.12.7, D.12.8, D.12.9 kazanımları.
E. ÇEVRE VE TOPLUM öğrenme alanından;
E.12.1, E.12.4, E.12.5, E.12.6, E.12.8, E.12.9, E.12.10 kazanımları.

75
Coğrafya Dersi Öğretim Programı için kitap özellikleri:

DERS KİTABI ÖĞRETMEN KILAVUZ

KİTABI
SINIFLAR
Kitap Forma Kitap Boyutu Forma Sayısı
Boyutu Sayısı (En Çok)
9. SINIF 19,5x27,5 11-13 19,5x27,5 16
10. SINIF 19,5x27,5 13-15 19,5x27,5 19
11. SINIF 19,5x27,5 16-18 19,5x27,5 21
12. SINIF 19,5x27,5 16-18 19,5x27,5 21

76