1 KRESELLEME VE SNEMA Moldiyar Yergebekov, Ulus-Devlet na Srecinde Sinema: Bamszlk Sonras Kazak Sinemas rnei, Yaynlanmam Doktora Tezi,

(Tez Danman: Prof. Dr. Beybin e!anlo"l#$, %nkara &niver'ite'i, (o'yal Bilimler )n'tit*'*, %nkara, +,1,, ' -./0+. 1. M O DE R N TE N N R N O L A R A K S NE M A 1e!at 2l#'ay (+,,3: +-$, elez m!eler adl e'erinde Mar'4all Berman5n modernite

tanmn verirken, 'inemann b# tanma #yg#n olarak geliti"ini ileri '*rer. Berman5a (+,,6: +7$ g8re modernite, 9d*nyann 4er k8e'indeki in'anlar:a ;aylalan 4ayati bir deneyim tarz< = #zay ve zamana, ben ve 8tekilere, yaamn imk>nlar ve zorl#klarna ilikin? bir deneyim tarzdr. B# deneyim y"nn modernite olarak adlandran Berman5a g8re modern olmak< Bizlere 'er*ven, g*@, :ok#, gelime, kendimizi ve d*nyay d8n*t*rme olanaklar vaat eden< ama bir yandan da 'a4i; old#"#m#z 4er eyi, bildi"imiz 4er eyi, old#"#m#z 4er eyi yok etmekle te4dit eden bir ortamda b#lmaktr kendimizi. Modern ortamlar ve deneyimler :o"rafi ve etnik, 'nf'al ve #l#'al, din'el ve ideolo!ik 'nrlarn 8te'ine ge@er< modernli"in, b# anlamda in'anl" birletirdi"i '8ylenebilir (Berman, +,,6: +7$. 2l#'ay5a g8re 'inema, Berman5n b# tanmna #yg#n bir bi@imde, 9in'anlarn zaman ve #zam alg'n ;ar@alayan modern ortamn i@erdi"i 4areketi ve yenili"i ifade ede:ek ideal bir ara@ olarak do"d#? (+,,3: +-$. Berman5n ifade etti"i :o"rafi ve etnik, 'nf'al, #l#'al, din'el ve ideolo!ik 'nrlarn 8te'ine ge@en ve in'anl" birletiren modern ortamlarn zamanla kendilerini 'inemann i@inde b#ld#"#n# da belirtmekte fayda var. Modernite k#ram:larnn modernite tanmlar ile modernitenin bir *r*n* olarak 'inemann ol##m ve geliim '*re:i ara'ndaki ko#tl#"# g8'teren bir@ok 8rnek vermek m*mk*nd*r. Arne"in %nt4ony Bidden'5a (1CC6: --D0+$ g8re, modernli"i g*d*leyen d8rt 8nemli g*@ Dki Bidden' b#nlara 9modernitenin k#r#m'al boy#t#? adn verirD mev:#tt#r: (anayileme, ka;italizm, a'keri iktidar ve devlet@ilik. Modernitenin k#r#m'al boy#tlar, kendi aralarnda old#k@a i@ i@e ge@mitir. Arne"in, ka;itali't *retim, 'anayilemeyle birleerek, ekonomik zenginlikte ve a'keri g*@te b*y*k bir atlm 'a"lad. Modern devlet i'e merkezi g8zetleme ara@laryla iyerleri, fabrikalar ve at8lyelerdeki y8netim'el g*:* ;ekitirerek, 'anayilemenin ve dolay'yla ka;italizmin gelime'ine katkda b#l#nd#.

+ Bidden'5n b# a@klama' ile 'inemann ol##m '*re:i ara'ndaki #yg#nl#k dikkate ayandr: (anayileme ve ka;italizmin bir *r*n* olarak 'inema. Eoberta Pear'on (+,,3: .,$, %#g#'te ve Fo#i' F#miGre5ler 13C-5te ilk film g8'terimlerini ger@ekletirdiklerinde, 4areketli re'imlerin 'ade:e bir teknik yenilik D dolay'yla 'anayilemenin bir *r*n* D olarak algland"n, oy'a 'inemann 1C1-5lere gelindi"inde ka;itali't yerleik bir end*'tri 4aline gelmi old#"#n# belirtir. BGla BalHz' da 'inemann geliim '*re:inin end*'triyel, teknolo!ik ve ka;itali't ilikiler ba"lamnda ger@ekleti"ini 'av#nmaktadr. Ina g8re, cin"mato!ra#$e5 ilk i:at edenler F#miGre kardeler olm#t#r. B# i:adn ardn:a b*y*k 'ermayeyle @alan ve ona 'a4i; olan 'inema end*'tri'i ortaya @kmtr (BalHz', 1C03: .C$.1 B#na benzer bir g8r** Eoy %rme' 'av#nmaktadr. Ina g8re 'inema, 13C,5larda, yani rekabet@i ka;italizmin en y*k'ek nokta'nda ortaya @kmtr ve b# d#r#m, 'inemayla ilgilenen ilk film irketlerini yerel ve #l#'larara' ;azarlar kontrol altna alma m*:adele'i vermeye itmitir. B#n#n akabinde 'inema kendi'ini @ok k'a bir '*re i@eri'inde d*nya ;azaryla ilikilendirebilmitir (%kt., 2l#'ay, +,,3: +0$.+ Ei:4ard %bel (+,,3: 161D160$, 'inemann ilkin Jran'a5da end*'trileti"inin ve film donanm imal etmekten film ya;m, da"tm, g8'terimi ve 'inema 'alonlar ina etmeye kadar 'inemayla ilgili 4er t*rl* 'ekt8r*n b# *lkede balad"nn ve Jran'a5nn 9d*nya? 'inema ;azarndaki b# etki'inin Birin:i D*nya (ava5na kadar '*rd*"*n*n altn @izer. Azetle, 2l#'ay5n belirtti"i gibi< (inema, modernli"in getirdi"i b*y*k d8n**m*n bir *r*n*d*r ve ondok#z#n:# y*zyl boy#n:a birbirini izleyen b#l#lara ba"l olarak gelitirilmi teknik bir aygttr. Jilm, 4areketli g8r*nt*n*n *zerine kaydedildi"i 'el*loit tabakann addr ve modern @a"n temel ener!i kaynaklarndan biri olan ;etrol*n yan *r*n*d*r. 9Kareketli g8r*nt*ler?, bir dizi kimya'al, o;tik ve mekanik '*re@lerin ardndan elde edilir. Balang:ndan b# yana, film bir imalat alandr< @o"altma, kiralama, 'atn
1

%n:ak BalHz'5a (1C03: .C$ g8re 'inemann yeni anlatm ara@lar, 'onradan %merika5da meydana gelmitir. Iy'a ilk d8nem Jran'z 'inema', b# 'anat dalna 8zg* 4en*z tek bir 'anat'al anlatm ve g8r'el 'inema ara: b#lamamtr: (inema tekni"inin 1C+,5lerde gelitirilme'i te'ad*f de"ildir. B# d8nem, di"er manevi *r*n @eidinin *retiminin de b*y*k 'anayi dalna d8n*t*"* bir d8nemdir. )debiyat ve ba'n, tiyatro ve m*zik, 4zla b*y*yen ve g*@ kazanan tr8't ve kon'or'iy#mlara ba"l olmaya balad. %'lnda, 'anat'al *r*n *retiminin 'anayileme'i 'inemayla balamad. (inema, 'ade:e genel geliim '*re:ine katlmt (BalHz', 1C03: .CD6,$. (inema ger@ekten de 1C+,5lere kadar 9teknik bir i:at? ve 94areketli re'imler? olarak anlald. Di"er bir deyile, 'inema bir 'anat olg#'# olabilmeden 8n:e foto"raf, telgraf ve radyo gibi bilim'el ve teknik gelimenin bir fakt8r* olarak kitle'el iletiim 'i'teminin 'ade:e bir ;ar@a' old# ( irillova, +,,0: 1,.$. + 2l#'ay5n aktard" kaynak: %rme', Eoy (1C37$. %$ird &orld 'ilm akin! in t$e &est , Fondra: 2niver'ity of Lalifornia Pre'', ' .0.

. alma ve 'atmaya kon# olmaktadr. Jilm k'a:a '8ylemek gerekir'e, end*'triyel bir *r*nd*r. B# nedenle de teknolo!ik yeniliklerin ve i b8l*m*n*n 'inemann bir imalat end*'tri'i 4aline gelme'ini tevik etti"i %BD, Jran'a, Mngiltere ve %lmanya gibi Bat5nn end*'trilemi *lkelerinde ortaya @kmtr (+,,3: +0$. 'a:a', 'inemann kolektif @alma tarz, ilk @kt"ndan b# yana 94areketli re'imleriyle? kitleleri etkileyen y8n* ve end*'triyel teknik geliimin yan *r*n* olarak teknolo!iye ba"ml olma', on#n 8teki 'anatlara nazaran 4zl bir ekilde ka;italizmin k#rallarna g8re ya;lanan bir end*'tri olarak ol#ma'n ka@nlmaz klmtr. (inemann end*'trileme'i ilkin Jran'a5da bala'a da, bir yandan Birin:i D*nya (ava5nn etkileri, di"er yandan da b# 'ava 'ra'nda KollyNood5#n ortaya @kma'yla birlikte 'inemann end*'trileme'i yeni bir aamaya girmitir: D*nya ;azarndaki KollyNood 'inema'nn 4>kimiyeti (2l#'ay, +,,3: +0D+7$. B*n*m*zde 'inema ve k*re'elleme tartma'nn en 8nemli nokta' olan b# kon# aa"da ele alna:aktr.

2. S N EM A N I N K R E SE L L E M E S (inema ortaya @kt"ndan b# yana 9k*re'el? bir iletiim ara: olarak varl"n '*rd*rmektedir (2l#'ay, +,,3: +-$. 9Irtaya @kt" to;l#m'al ilikiler a"nn ko#llarna ;aralel olarak Ofilm:ilik5 D yani film ya;ma, da"tma, g8'terme D ilk g*nlerinden itibaren ti:ari bir giriim, bir i alan? olagelmitir (%bi'el, 1CCC: 61$. 13C-5te ger@ekleen ilk g8'terimlerden 'onra 'inema d*nyaya yaylm, 9ilk g8'terimler Bombay5dan Po4anne'b#rg5a, MeQi:o Lity5den a4ire5ye ve M'tanb#l5a, d*nyann @eitli kentlerinde

ger@ekle?mitir (2l#'ay, +,,3: +-$. Ayle ki 'inema, da4a 8n:e k8kl* 'anatlarn bile ayak ba'mad" :o"rafyalarda # ya da b# ekilde D 8rne"in 4em film @ekimi, 4em de film g8'terimi i@in D ilk giden 9'anat? #nvanna 'a4i;tir. Arne"in, Rarlk E#'ya5' d8nemindeki T*rki'tan Silayetinin. g8r*nt*leri 13C75de F#miGre ardeler tarafndan E#'ya5ya g8nderilen JeliQ Me'g#i:4 ve Peter'b#rg ve Mo'koval kameramanlarla birlikte filme alnr. T*rki'tanllarn 'inema ile tanma' da ayn yla ra'tlar (M'mailov, +,,1: 11$. (te; Silayetinde6 yaayanlar D da4a do"r#'# 2ral'k e4ri 4alk D i'e 'inema ile 1C,65te tanr. 1C1,5#n ++ Kazirannda i'e %lmat5da D d8nemin Serny e4ri D E#'ya5nn Im'k e4rinden gelen M. Jabri tarafndan ina edilen Mar' adl 'inema 'alon# iletmeye a@lr. Jabri5nin dnda 1C1,5da Takent5ten %lmat5ya gelen (eyf#llin adndaki bir kii de vardr. I, ilkin
. 6

B*n*m*z azaki'tan5nn g*neyi ve g*n*m*z Azbeki'tan5nn k#zeyi. B*n*m*z azaki'tan5nn k#zey bat'.

6 'eyyar 'inema a;aratyla film g8'termeye balar. (onra bir 'inema 'alon# ina eder. 1C1+5de i'e on#n *@*n:* 'inema 'alon# faaliyetine balar. B#nlarn dnda ilk azaklara film izlettirmekteydi. )kim Devrimi5ne kadar g*n*m*z 1. 'inema 'alon# vard (Bkz., (iranov, 1C3,: 1+/10$. (inemann bei"i %vr#;a5da i'e F#miUre kardelerin i:adndan 'onra ilkin filmler D bazen giriinde %$eatre yazl olan D 'inematografik g8'teri @adrlarnda veya ti:ari giriim:ilerin kiraladklar bo k8m*r ve bo 'ebze:i de;olar gibi mek>nlarda g8'terilmeye balar. M*teri ;rofili genel olarak e"len:eleri #:#z romanlarla 'nrl olan 'nf men'#;laryd: M@iler ve k*@*k b#r!#vazi. Da4a @ok 'a4ne 'anatlaryla be'lenen y*k'ek 'nflar tarafndan i'e 'inemaya ilgi yokt# (Leram, +,,7: +,-$. Kem m#:it, 4em y8netmen, 4em ya;m: 4atta oy#n:# olan ilk 9film:iler?, en fazla +-, metre #z#nl#"#ndaki ma:era, 4ayalet, komedi ve 4aber filmleriyle kitlelerin dikkatini @ekmeyi baarmlard. Y#kardaki k'mda da anlatld" gibi ka;italizmin k#rallarna #yg#n olarak gelien 'inema end*'tri'indeki D film g8'terimi a;aratlarnn #l#'larara' alanda ortaya @kma'na karn - D ilk *'t*nl*"* Jran'a elde etmitir. B#n#n birin:i nedeni, F#miUre kardeler tarafndan i:at edilen cinemato!ra#$e5n (13C-$ MaQ ve )mil (kladanoN'ky tarafndan i:at edilen (iosko#5a (13C-$ ve T4oma' %lva )di'on5#n kinemato!ra#$5na (13C.$ nazaran da4a k#llanl ve 4afif olma'dr (Pear'on, +,,.: .,D.1< Leram, +,,7: 11C$. Mkin:i nedeni i'e 'inemann %BD ve di"er Bat *lkelerine nazaran Jran'a5da end*'trilei;, Jran'z irketlerin %vr#;a ve %BD5de da"tm irketleri a@arak yaygn 4ale gelme'idir. (inema end*'tri'i Birin:i D*nya (ava5na kadar Beorge' MUliU' ve L4arle' Pat4U bata olmak *zere Jran'z film:ilerin elinde idi (Leram, +,,7< %bel, +,,3$. 1C165te d*nya 'inema ;azarndaki filmlerin y*zde C,5 Jran'z
-

azak

Boleviklerinden olan Tlibi Pangeldin, 'eyyar makine'iyle k8yleri dolaarak g8@ebe azaki'tan to;raklarnda

Pear'on, bir@ok #l#'#n 4areketli re'imler b#l##n# kendi'ine mal etmek i'tedi"inin, oy'a 'inemann, di"er bir@ok teknolo!ik yenilik gibi ke'in bir ortaya @k annn olmad"nn ve tek bir *lke veya kii tarafndan da i:at edilmedi"inin altn @izer. (inemann k8keninin 10. y*zyl Mtalyanlar tarafndan ger@ekletirilen karanlk k#t# deneylerine< 1C. y*zylda ortaya @kan @eitli o;tik oy#n:aklar gibi bir@ok de"iik kayna"a< diyorama ve ;anorama gibi ;ek @ok g8r'el g8'teri #yg#lama'na kadar #zand"n belirten Pear'on (+,,.: .,$ 8yle devam eder: Indok#z#n:# y*zyln 'on on ylnda, 4areket eden g8r*nt*leri bir ;erdeye yan'tmaya y8nelik @abalar giderek yo"#nlat ve Birleik Devletler5de )di'on< Jran'a5da F#miGre kardeler< %lmanya5da MaQ (kladanoN'ky< B*y*k Britanya5da Villiam Jrie'e/Breene gibi m#:itlerWgiriim:iler 9ilk? 4areketli re'imleri '#narak izleyi:ileri aknlk i@inde braktlar. 1e var ki, b# in'anlarn 4i@birine 'inema ara:nn ilk yarat:' denilemez< @*nk* b8yle bir 9b#l#?#n ayn anda ortaya @kma'nn tek nedeni elverili teknik ko#llarn bir araya gelme'iydi< ki b#nlar da foto"raf tekni"inde ilerlemeler, bir ;ro!ekt8rden ge@irilebile:ek kadar dayankl ve e'nek bir ara@ olan 'el*loitin i:ad ve 4a''a' m*4endi'lik aletlerinin ;ro!ekt8r ta'armna #yg#lanma'yd (Pear'on, +,,.: .,$.

ya;m idi. 1C+35de i'e ;azar ;ay %merikan ya;mlar le4ine (y*zde 3-$ de"ie:ekti (Lroft', +,,0: 66$. Birin:i D*nya (ava, Lalifornia temelli %merikan end*'tri'inin D di"er adyla KollyNood5#n D d*nya 'inema 'ekt8r*ndeki 4egemonya'n ortaya koym#t#r (Pear'on, +,,.: .,$. Ber@i, %BD5li film ya;m:lar da4a 1C,C5da 'i'tematik bir bi@imde yaban: ;azarlara y8nelmilerdi ama KollyNood5#n y*k'eliini tetikleyen en 8nemli etken Birin:i D*nya (ava olm#t#r. (ava 'ra'nda %vr#;a5da 'inema 'ekt8r* neredey'e d#rma nokta'na gelmiti. B# d8nem KollyNood5#nda i'e film ya;m b*t*n 4zyla '*rd*r*lm* ve 'ava 'onra' %vr#;a5'nda film izleme i4tiya:n gidere:ek bir birikim ol#t#rabilmiti: KollyNood5#n 1C+,5lerdeki denizar gelirinin y*zde 0-5i %vr#;a5dan geliyord# (%kt., 2l#'ay, +,,3: +7$.0 B# baarnn di"er bir nedeni i'e, 1C+,5lerden itibaren, g*n*m*zde 9KollyNood5#n kla'ik anlatm *'l#b#? olarak adlandrlan, genellikle erkek ka4ramann eylemleri ve balang@/gelime/@8z*m form*l*ne dayal tarzn ortaya @kma'dr. 1ilg*n %bi'el (1CCC: 6+D6.$, KollyNood5#n d*nya 'inema'na en @ok egemen old#"# d8nemin 1C+, ve 1C0,5larn ortalarna dek '*ren 9't*dyo d8nemi? old#"#n#n altn @izer. Ina g8re< KollyNood, yirmili yllardan itibaren #l#'larara' ve 4omo!en bir kitle olarak de"erlendirdi"i 'eyir:i kitle'ine y8nelik filmler *retmeye balad ve altmlara dek #zanan bir d8nem boy#n:a, 9(t*dyo (i'temi? en ;arlak 'on#@larn ald. (t*dyolar D8zellikle 1C635e dekD %BD5deki b*y*k 'alon zin:irlerini de denetlediklerinden 'eyir:i 'ay'ndaki en k*@*k k;rdanmalara bile 4a''a' davranmak zor#ndaydlar. Dolay'yla end*'tri, b8yle'i baz ol#m'#z iaretleri alr almaz 8n:e 'e'i, 'onra rengi, 'onra geni ;erdeyi ve 'onra *@*n:* boy#t# devreye 'okt#< 'eyir:iyi yeni batan kazanmann yollarn b#lmay baard. %n:ak, farkl kitle iletiim ara@larnn yangnlama' kar'nda 'inema, genelde 'eyir:inin b*y*k k'mn yitirmi ve 't*dyo d8nemi, altmlarn orta'nda t*m*yle 'ona ermitir (%bi'el, 1CCC: 6.$. 2l#'ay ayn g8r** gelitirir: KollyNood 'inema' 1C+,5lerden itibaren 8yle bir b*y*me g8'terdi ki, %vr#;a *lkeleri 4em #l#'al ekonomilerini 4em de film end*'trilerini kor#mak ama:yla 1C+,5lerde ve Mkin:i D*nya (ava yllar ve 'onra'nda @eitli kota #yg#lamalarn y*r*tmek zor#nda kaldlar. 1C0,5lara gelindi"inde i'e, %vr#;a5da 'inema 'ekt8r*n*n tekrar :anlanma'< televizyonla rekabet etmek zor#nda kalma'< %BD Y*k'ek Ma4keme'i tarafndan alnan tekelleme kart kararname<7 film ya;m maliyetlerinin
0

2l#'ay5n aktard" kaynak: B#ba:k, T4oma' (1C70< 1C3-$. 9KollyNood5' Xnternational Market?. %$e )merican 'ilm *ndustr+, Tino Balio ()dit8r$ i@inde. Vi':on'in: T4e 2niver'ity of Vi':on'in Pre'', ' 600. 7 1C635de kab#l edilen ve 1C-,5den itibaren y*r*rl*"e giren ve 9Paramo#nt y8netmeli"i? olarak bilinen b# kararname ya;m/da"tm/g8'terim alanlarndaki 9dikey tekelleme?ye 'on vermitir (2l#'ay, +,,3: +C$.

0 y*k'elme'i< ba"m'z ya;m olg#'#n#n ortaya @kma'< to;l#mdaki bo zaman etkinliklerinin de"ime'i gibi gelimeler, KollyNood filmlerinin 'ay'nn azalma'na ve KollyNood5#n g*:*n* ge@i:i de ol'a kaybetme'ine neden old# (2l#'ay, +,,3: +7D.,$. %merikan 'inema', d*nya film ;azarndaki kon#m#n# zamanla da4a da g*@lendirdi. 1C7,5lerden b# yana ti;ik bir KollyNood filminin %BD d ;azarlardaki gie ;ay y*zde .,5dan y*zde -,5nin *zerine @kt (%kt., 2l#'ay, +,,3: +7/+3$. 3 1CC.5e gelindi"inde i'e KollyNood 'inema' 13 milyar %BD dolarn yaban: ;azardan elde etmekteydi ki b#n#n 'ade:e 6 milyar dolar %vr#;a5dan 'a"lanmaktayd (%kt, 2l#'ay, +,,3: +3$.C KollyNood, 1C3,5lerin 'on#na do"r# ((LB5nin ve Do"# %vr#;a *lkelerinin ;azarlarna da girebilmeyi baard. Mlkin ,erestro+ka yllarnda S#artacus gibi baz kla'iklerini ((LB5nin 'inema 'alonlar ve televizyonlarna ;azarlayan KollyNood, da4a 'onra D#'tin Koffman5n %ootsie5'i gibi 9yeni? filmleri de g8'terime 'okt# (Fane, 1CC+: .+C$. (ade:e E#'ya5da KollyNood 'inema'nn 1CC,5larda yllk ortalama +,,D.,, 9e'ki? ve 9yeni? *r*nleri g8'terime girdi. 1CCC5da i'e b# 'ay -,/0,5a kadar indi (2lyanova, 1CCC: -6$. 1CC65te ya;lan Mo'koval 'eyir:i kitle'i aratrma'nn 'on#@larna g8re, Mo'kova5daki 11D 16 ya ara'ndaki @o:#klarn y*zde -.5* KollyNood filmlerinin 'eyir:i'iydi. E#' filmlerinin b# yataki 'eyir:i'i an:ak y*zde +, idi. B# d#r#m, 1-D13 ya ara'ndakiler i@in de de"imemektedir: y*zde 165* E#' filmlerini, y*zde -C5# i'e KollyNood filmlerini ter:i4 etmekteydi. E#' filmleri an:ak 6, yataki in'anlar tarafndan ra"bet g8rm*t*r ve b# yata %merikan 'inema'n izleyen 'eyir:i 'ay' y*zde +-5i ge@memekteydi (Pab'ki, 1CC6: 7,D71$. KollyNood irketleri, 1CC,5larda maliyetlerinin ikiye katlanma' ve ;azarlama kalemindeki art neti:e'inde ilkin kendi aralarnda g*@ birli"ine, da4a 'onra da yaban: ortak arayna gittiler. Y8netmen (teven (;ielberg5in 1CC.5te g8'terime giren -urassic ,ark adl filminin baar', KollyNood5#n (lock(uster5a y8nelme'ini tetikledi. Yerel ;azarlardan gie ;otan'iyeli olan film ;ro!elerinin @ekimleri de KollyNood irketlerinin #l#'larara'W#l#'ar ortakl"yla veya 'ade:e KollyNood *r*n* olarak ger@eklemektedir (2l#'ay, +,,3: +3D.,$. KollyNood, yldz oy#n:#lar, t*r araylar, end*'trilemek ve teknolo!iklemekten vazge@meme'inin yan 'ra d*nyaya 'ade:e film de"il bir 9yaam tarz? ;azarlayarak
3

2l#'ay5n aktard" kaynak: Joroo4ar, Eana (+,,+$. 9K#rray for BloboNood?, .e/s/eek, May', (ay: 3,1 (%ralk$, ' -1D-+. C 2l#'ay5n aktard" kaynak: Boodell, Peffrey (1CC6$. 9B%TT: T4e Jren:4 Eevol#tion?, ,remiere (Birleik rallk Ba'k'$, May', ' +0.

7 1C+,5lerden b# yana ekonomik ve k*lt*rel a@dan k*re'el bir g*@ 4alini almtr (2l#'ay, +,,3: +3$. B#nlarla birlikte g*n*m*zde KollyNood, 8teki 'inemalar i@in ekonomik 'tandart g8'terge'idir< on#n ;azarlama 'trate!ileri D afi e'teti"inden, film b*t@e'ini a@klama'na kadar D di"er 'inemalara 8rnek olmaktadr. (inema'al e'teti"ini de, artk g*n*m*z Jran'z 'inema'ndan E#' 'inema'na kadar g8rmek m*mk*nd*r. Ate yandan KollyNood dndaki 'inemalar da k*re'el alana tanmaktadr. Da4a do"r#'# b*y*k bir i@ ;azara 'a4i; olan Kint 'inema' dndaki #l#'al film end*'trileri i@ ve d de'teklere karn k*re'el 8l@ekte *r*nlerini ;azarlama m*:adele'i vermektedirler. Do"# %vr#;a, ;o't/(ovyet ve Fatin %merika D %frika 'inema' neredey'e yok old# D 'inemalar da4a @ok %vr#;al irketlerin yardmn almaktadrlar (2l#'ay, +,,3: .1$. Jakat %vr#;a 'inema'nn da b*y*k 'or#nlar b#l#nmaktadr: +,,, ylnda %vr#;a Birli"ine *ye 1- *lkenin 'inema ;azarnn y*zde 7.5* KollyNood 'inema'nn elindeydi. +,,15de i'e %vr#;a 'inema' kendi ;azarnn y*zde 35ini geri alarak baarl bir yla imza atmt. %n:ak ;a'tann en b*y*k dilimi olan y*zde 0+5lik k'm 4>l> KollyNood 'inema'na aitti. +,,+5de kaybetti"i k'm tekrar kazanmak *zere 4arekete ge@en KollyNood, %vr#;a Birli"i ;azarnn y*zde 715ini tekrar ele ge@irdi (Pab'ki, +,,+: 10$. &@*n:* d*nya 'inemalar k*re'el ;azara @kabilmenin di"er yollarn da

denemektedirler. B#nlarn en banda geleni belki de, 9yeni? olarak tannmaktr. Do#gla' ellner5e g8re k*re'elleen d*nyada #l#'larara' k*lt*r ;azarnda tannmak i@in k#llanlan en etkili ;azarlama yollarndan biri, filmlerin 9yeni dalga? ya da 9gen@ 'inema 4areketi? gibi tanmlamalarla, #l#'larara' k*lt*r ;iya'alarna @karlma'dr. B# anlamda 8zellikle fe'tivallerin b*y*k ilevi old#"# g8r*lmektedir (%kt., Azen, +,,C: 0,$. 1, Benzer bir g8r* Bill 1i:4ol'5dan (1CC6: 10$ gelmektedir. Ina g8re yeni 'inemalarn kefinde ilk 8ne '*r*len ey, b# filmlerin bir fe'tival tarafndan kefedilmi olmalardr ve b# nedenle de #l#'larara' d*zeyde ilgiyi 4ak ettikleri iddia' vardr.11
1,

Azen5in aktard" kaynak: ellner, Do#gla' (1CC3$. 9)Q;loring (o:iety and Ki'tory: 1eN TaiNan Linema in t4e 1C3,'.? -um# 0ut, (ay: 6+. 1,1D11-. 11 2l#'al 'inema ile film fe'tivalinin #l#'al 'inemay ;azarlamaya y8nelik di"er bir ba" da b#l#nmaktadr. T4oma' )l'ae''er, %vr#;a 'inema' ile film fe'tivalleri ara'ndaki ilikiyi de"erlendirirken g*n*m*zde old#k@a 9%vr#;al? bir k#r#mm# g8r*n*m*n* veren film fe'tivallerinin ilk ya;ld"nda a'lnda old#k@a ;olitik ve milliyet@i ilikilere 'a4i; old#"#n#n altn @izer. )l'ae''er, 8rnek olarak %vr#;a5nn tannm film fe'tivallerinin ilk ortaya @kma 9nedeni?ni verir. Ina g8re Senedik Jilm Je'tivali, Benito M#''olini5nin emri ile ilkin faizmi t*m d*nyada mer#latrmaya y8nelik bir ;ro;aganda ara: olarak faaliyete balamtr. 1itekim '8z kon#'# ;ro;agandaya kar Jran'a da Lanne' Jilm Je'tivali5ni yaratmtr. Benzer ekilde g*n*m*zde Do"# %vr#;a5nn en 8nemli film fe'tivali olan arlovy Sary 9'o'yali't? film *retimi i@in yeni k#r#lm# olan #l#'al Rek film end*'tri'inin vitrini g8revini g8rmek ama:yla d*zenlenmitir ()l'ae''er, +,,-: 3C$. B# gelenek g*n*m*zde de devam etmektedir. 1itekim @almamzn &@*n:* B8l*m*5nde de g8re:e"imiz gibi g*n*m*z azaki'tan5nda

B*n*m*zde 'inemalar b8lge'el D 8rne"in, Irta %'ya 'inema', Baltk (inema' D olarak tanmlamaya y8nelik 4areketler, k*re'ellemenin ortaya koyd#"# #l#'ar ya;lanmaya iaret etmektedir. B# t*r ya;lanmalar, birbirine kom# olan #l#'al 'inema end*'trilerinin 4em 9i@eride? birbirine ba"ml 4ale geldi"ini, 4em de 9darda? kendilerine b8yle 4ita; etmelerini i'tediklerini g8'termektedir: 9Birlikte tanan y*k 4afiftir?. B8lge'el 'inemalarn birbirine ba"ml 4ale gelmelerinin banda belki de 4er *lkenin #l#'al 'inema'nn 4em di"er kom# *lkelere ;azarlanabilme'i, 4em de b# kom# *lkelerdeki dia';ora tarafndan ilgi g8rmenin yollarnn aranma' gelmektedir. LD5lerinin ma4alle ve yer alt ;azarlarnda 'atlma'dr. *re'elleme '*re:inde yaanan gelimelerin g*n*m*z 'inema' tarafndan kon# edilme'i de 'inemann k*re'elleti"inin bir g8'terge'i olarak karmza @kmaktadr. Di"er bir deyile, g*n*m*zde 4er #l#'/devletteki '8zde 4omo!en, 8z*nde ;ar@al olan to;l#m#n kimlik tale;leri ve to;l#m'al :in'iyet *zerine tartmalar, filmlerin yeni 8yk*lerini ve temalarn ol#t#rmaktadr. Dolay'yla gey, lezbiyen ve kadn 'inema'yla birlikte g8@men ve dia';ora 'inema'ndan da ba4'edilmektedir (Bkz., 2l#'ay, +,,3< Yaren, +,,3< Dabai, +,,C< %r'lan, +,,C$. B# d#r#m, g*n*m*zde #l#'al 'inemadan ba4'etmenin zorl#"#n# ima etmektedir. %n:ak, y#kardaki k'mlarda da g8rd*"*m*z gibi #l#'/devletin g*n*m*zdeki mev:#diyeti ve on#n ta4akk*m ara@larnn 4>l> ibanda old#"# g8z 8n*nde b#l#nd#r#ld#"#nda, 4>l> #l#'al 'inemann da mev:#diyetinden ba4'etmek m*mk*nd*r. %a"da b# kon# *zerinde d#r#la:aktr. KAYNAKA %bel, Ei:4ard (+,,.< +,,3$. 9Jran'z (e''iz (inema'.? Dn+a Sinema %ari$i. Beoffrey 1oNell/(mit4 (der.$ i@inde. Rev., %4met Jet4i. Mkin:i Ba'm, M'tanb#l: abal: Yaynevi. 161D1-6. %bi'el, 1ilg*n (1CCC$. ,o#ler Sinema ve %rler. Mkin:i Ba'k. M'tanb#l: %lan Yayn:lk. anm:a b#rada iti:i g*@lerden biri, kom# *lkenin 'inema end*'tri'ine ait olan *r*nlerin kor'an DSD ve

ya;lmakta olan film fe'tivallerinin a'l ama: tantmak ve tamaktr.

azak 'inema'n ve yan 'ra b8lge 'inema'n #l#'larara' alana

C %r'lan, M*!de (+,,C$. Krt Sinemas: 1urtsuzluk, Snr ve lm. M'tanb#l: %gora ita;l". BalHz', BGla (1C03$. 2345: 678459:;43; 3 <=>45<7? 4595@5 3<A=<<798 ( ino: (tanovleniye i '#no't novogo i'k#''tva W (inema: Yeni (anatn Il##m# ve Az*$. E#'@aya @ev., M. P. Brande'. Mo'kova: YZ[\Z]^^. Berman, Mar'4al (1CCC< +,,6$. Kat Blan Cer De+ Bu$arla+or: Dene+imi. Rev., &mit %lt#" ve B*lent Peker. 7. Ba'k. M'tanb#l: Mletiim Yaynlar. odernite

Leram, L. V. (+,,7$. Sinemann )rkeoloEisi. Rev., Ka'an %ydn. M'tanb#l: %gora ita;l". Lroft', (te;4en (+,,0$. 9Ee:on:e;t#ali'ing 1ational LinemaW'.? %$eorisin! .ational 0inema. Salentina Sitali ve Pa#l Villeman (der.$ i@inde. Fondra: Briti'4 Jilm Xn'tit#te. 66D -3. Dabai, Kamid (der.$ (+,,C$. 'ilistin Sinemas: Bir Ulusun Ca+alleri. Rev., I'man %kn4ay. M'tanb#l: %gora Yaynlar. )l'ae''er, T4oma' (+,,-$. Furo#ean 0inema: 'ace to 'ace /it$ Coll+/ood . %m'terdam: %m'terdam 2niver'ity Pre''. Bidden', %nt4ony (1CC6$. %yrnt Yaynlar. odernliin SonuGlar. Rev., )r'in #dil. M'tanb#l:

M'mailov, Tofik (+,,1$. %rk 0um$uri+etleri Sinema %ari$i. +. Lilt, M'tanb#l: T*rk B*zel (anatlar Sakf Yaynlar. Pab'ki, Mi4ail (1CC6$. 9_`a bcdb[ Z[^^ef^g[] geb[h? (Sam 1#!no Eo''i'koe kinoh D (ize E#' (inema' Fazm mh$. 65H35:5@3I;<A3; 3<<:;J59843K 6: 0CD76. Pab'ki, Mi4ail (+,,+$. 9ij[k`jela e mcbgnee geb[ o [kp]^qo]? (Blobalizm i f#nkt'ii kino v obe'tve W *re'elleme ve (inemann To;l#mdaki Mlevi$ 2345: L;8:33 3 9MN59M @:5O8:3N8H33 ( ino: realii i vzov globalizat'ii W (inema: *re'ellemenin Ber@ekleri ve Ra"rlar$. Mi4ail Pab'ki (der.$ i@inde. Mo'kova: r`csb[/e^^j]t[o`q]ju^gef eb^qeqcq geb[e^gc^^qo`.1.D0-. Fane, David (1CC+$. Soviet Societ+ under ,erestroika. +. Ba'k. 1eN Yok ve Fondra: Eo#tledge. 1i:4ol', Bill (1CC6$. 9Di':overing Jorm, Xnterring Meaning: 1eN Linema' and t4e Jilm Je'tival Lir:#it.? 'ilm Puarterl+ 67(.$ ((;ring$: 10D.,. Azen, )mra4 (+,,3$. 92l#'al (inemalar ve Yeni Dalgalar: Yeni Tayvan (inema'.? Kltr ve letiim 11(+$: 61D76. Pear'on, Eoberta (+,,3$. 9(inemann Mlk D8nemi.? Dn+a Sinema %ari$i. Beoffrey 1oNel/(mit4 (der.$ i@inde. Rev., %met Jet4i. M'tanb#l: abal: Yaynevi. .,D0..

1, (iranov, ab (1C3,$. 9r`s`j` k[juv[\[ wcqe? (1a@ala bologo ;#ti W 2z#n Yol#n Balang:$. QI;LA3 3<75L33 28N8R<A5@5 A345 (I@erki i'torii aza4'kogo kino W azak (inema' Tari4i &zerine Yazlar$. ab (iranov, amal (mailov, Eoza %bd#la4atova vd. (der.$ i@inde. %lma/ata: r`cg`. 3D-,. 2l#'ay, 1e!at (+,,3$. itabevi Yaynlar. elez m!eler: Sinema ve UlusStesi Bluumlar. %nkara: Do't

2lyanova, Marina (1CCC$. 9xoylczpe] lo]buy o ^e^q]a] Z`^wZ]t]j]bey o geb[[qZ`^je: geb[ / e oet][wZ[g`q? ((vyaz#y#ie zvenia v 'i'teme ra';redeleniya v kinootra'li: kino D i video;rokat W (inema )nd*'tri'i Da"tm (i'teminde Ba"lay: {in:irler: (inema ve Sideo B8'terimi$. T54375L34@ 5O>;<79;445@5 U4;43K: VA545U3I;<A3; 3 <5H38:?4M; W;L;U;4M 1 (.C$. -.D-0. Yaren, Azg*r (+,,3$. )l+azl X+alar: )vru#a YSGmen Sinemas. %nkara: De Yaynlar. i