SLAMYET NCES TRK TARH - Trk kelimesini siyasi ad olarak olarak ilk defa Gktrkler kullanmtr.

- 1176da Bizans ile Anadolu Seluklular arasnda yaplan Miryokefalon sava sonucunda Anadolunun Trk yurdu olduu kesinlemitir. - Orta Asyann Trklere ait en eski kltr merkezleri Anav,Karasuk,Tagar,Andranova,Kelteminar,Afanasyeva kltrleridir. - Zamanla Trkler Orta Asyadan eitli nedenlerle g etmilerdir. - Glerin nedenleri - klim koullarnn deimesi - Kurakla bal olarak otlak ve meralarn azalmas - Hzl nfus art - Salgn hastalklar Ekonomik ve Sosyal Nedenler

- Boylar arasnda mcadeleler yaanmas - D glerin basks (in,Mool,Kitan) - Cihan Hakimiyeti (yeni yerler fethetme) dncesi Siyasi Nedenler

Not : Glerin temel nedenlerinin ekonomik skntlar ve Trklerin bamszlk duygusu olduu grlmektedir. - Glerin Sonular - Trklerin gittikleri yerlerde yaayan toplumlara tarm, hayvancl, ve maden ilemeyi retmilerdir. - Trklerin dnyann eitli yerlerine yaylmalar ve ok sayda devlet kurmalar Trk Tarihinin aratrlmasn zorlatrmtr. - Asyada kalan Trkler ise Asya Hun Devleti ni kurmulardr. Not: Trklerin dnyann eitli blgelerine g etmeleri tekerlei ve at kullanmalar ile gebe yaam tarzn kolaylatrmtr. slamiyet ncesi Trk Devletleri - Gktrkler - Kutluklar (II.Gktrk) - Karluklar - Krgzlar - Trgiler - Uygurlar - Sabirler - Asya Hunlar ORTA ASYA

-Bulgarlar - Macarlar - Avarlar - Ouzlar

- Peenekler - Kpaklar(Kumanlar) - Avrupa Hunlar AVRUPA

skitler(Sakalar) - lk Trk Topluluudur. - Tomris bilinen lk Trk kadn hkmdardir. - Alp Er Tunga ve u Destanlar vardr.

Byk Hun mparatorluu ( Asya Hunlar) - Tarihte Bilinen lk Trk devletidir. - Merkezi tken ehridir. - Bilinen lk Hkmdar Teomandr. - Teoman zamannda balayan Trk aknlarn engellemek isteyen inliler bu dnemde nl in Seddini yapmak zorunda kalmlardr. -Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamannda yaamlardr.Metehan zamannda in vergiye balanmtr. * lk Trk topluluu skitler, dzenli tekilatl ilk Trk devleti Asya Hunlardr. - Trk Topluluklar Mete Han Devrinde ilk kez bir bayrak altnda toplanmtr.Trk tarihinde vatan-millet dncesi ilk defa Mete Han zamannda ortaya kmtr. - Mete Han askerlik sisteminde onluk sistemi uygulamtr. - Ouz Kaan Destan ,Mete Hann anlatld bu dneme ait bir destandr. - Hunlar ,pek Yolunun gvenliini salayarak ticaretin gelimesine de katkda bulunmulardr. - Mete Hann lkesini Prensler arasnda bltrerek ynetmesi (veraset gelenei) nedeniyle Hun devleti zayflam ve in entrikalar yznden lkede i karklklar ba gstermitir. - Bat Hunlar ve Dou Hunlar olarak ikiye ayrlmtr. Kavimler G(375) Hun Devletinin paralanmasndan sonra , in egemenliine girmek istemeyen Kuzey Hunlar, Karadenizin kuzeyinden batya doru g etmilerdir.Bu ilerleyi srasnda karlarna kan yabanc kavimleri Avrupa ilerine doru ge zorlamlardr.Tarihte bu olaya Kavimler G denilmektedir.

Sonular - Bugnk Avrupa milletlerinin temeli atld. - Roma Imparatorluu ,Bat Roma ve Dou Roma(Bizans) olmak zere ikiye ayrld. - lk a sona erdi.Orta a balad. -Merkezi Krallklar yerine feodalite (derebeylik) ortaya kt. - Avrupada Hristiyanlk yayld.Kilise ve Papalk glendi. -Avrupaya giden Trkler,Tekilatl devletler kurdular.(Avrupa Hun devleti,Avarlar) Avrupa Hunlar -Kavimler Gnden sonra Orta Macaristan a yerleerek Avrupada Balamir nderliinde lk Trk Devletini kurdular. - Avrupa Hun Devleti en parlak dnemini Atilla zamannda yaamtr.Atilla Dou Roma zerine dzenledii balkan seferi ile Bizans vergiye balamtr.Bizans ile Margus ve Anatolyas Antlamalar imzalanmtr. Gktrk Devleti - Byk Hun Devletinden Sonra Orta Asyada Kurulan ikinci byk Trk devletidir. - Trk ismini ilk defa resmi devlet ad olarak kullanmlardr. - Bumin Kaan tarafndan 552 ylnda Avarlara son verilerek tkende kurulmutur. - Tarihte Orta Asyadan Bizansa ilk resmi heyet Gktrkler zamannda gitmitir. - Gktrkler kili tekilat sistemini uygulayarak lkenin merkezi olan douyu Bumin Kaan ynetirken ,kardei stemi Yabgu bat kanadn ynetmitir.Bat kanad i ilerinde serbest ,d ilerinde merkeze baldr. Not: Bu durum Trk Devletlerinde federatif yapnn varlna kanttr. * Trk adn bir devlet ismi olarak kullanan Orta Asyada en geni snrlara ulaan Trk Devleti Gktrklerdir. * Avrupada kurulan ilk Trk devleti Avrupa Hun devletidir. II.Gktrk Devleti (Kutluk Devleti) - Kutluk Kaan nderliinde kurulmutur.Kutluk Kaan Trk Boylarn birletirdii iin derleyen,toparlayan anlamna gelen lteri nvan almtr. - Trklerde ilk milli alfabe (Gktrk Alfabesi) Gktrkler tarafndan oluturulmutur. - Bu dnemde Vezir Tonyukuk, Kltigin, Bilge Kaan adna Trk Tarihinin ve Trk Dili ve edebiyatnn lk nemli yazl metinleri olan Orhun Kitabeleri dikilmitir. Not: Orhun Kitabeleri Trk Tarihinin ve edebiyatnn ilk yazl belgeleridir.Kutluk devleti dnemine aittir.Kitabeler Moolistan snrlar iindedir.

Uygur Devleti - Devletin Kurucusu Kutluk Bilge Kl Kaandr. - Devlet merkezi Karabalgasun dur.Bu dnemde Ordu Balk ehrinin kurulmas ile tarihte ilk kez bir trk ehri kurulmutur. - Trk tarihinde ilk defa ehir ve kasabalar kurarak sanat,ticaret ve tarmla uramlardr.lk Trk Mimari eserlerini vermilerdir. * Uygurlarn mimari eserler vermeleri ve duvar resimleri yapmalar , ayrca halktan toprak ve ev vergisi almalar yerleik yaama getiklerinin kantdr. - Kendilerine ait Uygur alfabesini kullanmlardr. Uygurlar yazl hukuk kurallar oluturan ilk Trk devletidir. - Uygurlar Kat ve Matbaay kullanmtr. - Trk Tarihinde lk ktphane bu dnemde kuruldu. - Geleneksel Gk Tanr inanc Dnda bir inan ilk defa Uygurlarda grlr.Uygurlar dneminde Mani inanc Trkler arasnda hzla yaylmtr. * Uygular mani dinini kabul ederek savalk zelliklerini yitirmislerdir. Orta Asyada Kurulan Dier Trk Devletleri 1-Krgzlar - Yenisey Kitabeleri Ve Manas Destan (dnyann en uzun destan)Krgzlara aittir. 2- Hazarlar - Musevilii kabul eden tek Trk boyu Hazarlardr. - Mslman Araplarla savaan lk Trk Boyudur. 3-Trgiler - Bat Trkistanda kuruldular.Emeviler le mcadele ettiler. - Orta Asyann Araplamasn engellemitirler. 4- Karluklular - Trk Boylar inde slamiyeti topluca kabul eden ilk Trk boyudur. - Talas savanda Araplar destekleyerek onlarn kazanmalarn salamlardr. 5-Avarlar - Tarihte stanbulu kuatan ilk trk devletidir.

SLAMYET NCES TRK DEVLETLERNDE KLTR VE MEDENYET Kut Anlay: Hkmdarln Gk-Tanr tarafndan verildiine inanma. Veraset Sistemi: lkenin hanedan yelerinin ortak mal saylmas. kili Tekilat:lkenin sa-sol , dou-bat eklinde ynetilmesi., Federatif Yap: slamiyet ncesi Trklerde Hakan lkenin dousunu ynetirdi.Hakann kardei Yabgu ise lkenin batsn ynetirdi.Yabgu i ilerinde serbest d ilerinde ise Hakana balyd.te bu yapya Federatif yap denir. rgin:Taht Ota: adr Kn:Halk Tu:Bayrak Balk:ehir

A) Devlet Ynetimi Ogu Aile Urug Slale Bod Boy Budun Millet l Devlet

Hkmdarn nvanlar: Han,Hakan,Kaan,any,dikut,lteber,Tan-hu,lteri Hkmdarlk Alametleri: Ota(adr),rgin (taht),Tu(Sancak),Davul,Kotuz(Sorgu),Yay - Trkler Hkmdarlarna devleti ynetme yetkisinin Gk-Tanr tarafndan verildiine inanmlardr.Bu yetkiyi Kut deyimi ile ifade etmilerdir.Kut kan yoluyla babadan ola gemitir. - lke hanedann ortak maldr.Hkmdarn oullar dnda ,hkmdar soyundan gelen dier erkek ocuklarnda tahta geme yetkisi vardr.Bu nedenle aile yeleri arasnda sk sk taht kavgalar yaanmtr. - Hkmdarn elerine Katun(Hatun) denilmitir.Kaan olmad zaman devlet baskanl yapm,eli kabulnde bulunmu ve meclis toplantlarna katlmtr.Bu durum Ynetimde Hatunlarnda sz sahibi olduunu gstermektedir. - Devlet ikili tekilat sistemine gre ynetilmitir.kili tekilatla lke ynetimini kolaylatrmak amalanmtr.kili tekilat ilk kez Asya Hun Devleti uygulamtr. - Trk Devletlerinde hkmdarn yannda devlet ilerinin Grlp karara baland Kurultay(Toy) adn tayan bir de meclis bulunmaktadr.Kurultaya hakan,hatun,hanedan yeleri,boy beyleri,ordu komutanlar katlmtr.Kurultay yelerine Toygun ad verilmitir. - Kurultayn baan hkmdardr.Hkmdar olmad zaman devlet maviri anlamna gelen Aygucu bakanlk etmitir. - Kurultayda son sz Kaana ait olduu iin kurultay danma meclisi niteliindedir. *Devlet ilerinin Kurultayda grlp belirlenmesi ynetimde demokratik bir anlay olduunu gsterir.Kurultayn varl halkn ynetime katldnn kant deildir. lke Ynetimdeki dareciler Buyruklar-bakanlar Tigin- ehzade Ayuk-hkmet Aygucu-babakan Bitigci ve Tamgac-Yazmalar yrten grevli ad-Vezir Tarkan- komutan Tudun-vergi denetim ilerinde sorumlu kii

Yargucu- yarg

Al-hazine grevlisi

Apa-Saray grevlisi

* Kurultayn yan sra danma meclisi olan Kene ad verilen bir meclisde bulunmaktadr. B)Ordu - lk dzenli ordu Byk Hun Devleti hkmdar Metehan dneminde kurulmutur. *Taht kavgalar ve veraset sistemi,boylar federasyonu eklinde rgtlenme ,ikili tekilat sistemi slamiyet ncesi Trk devletlerinin yklmasnda etkilidir. C) Din ve nan Balbal:len kiinin mezarnn bana dikilen heykelcik Maniheizm:Uygurlarn kabul ettii din Yu:len Kiinin ardndan yaplan tren Kurgan:Mezar aman-Kam-Baks:Din adamlarna verilen unvan Ongun:Totemlere verilen ad(kutsal hayvan) Gk Tanr:Tek Tanr Uma:Cennet Tapnak:badet yeri Tamu:Cehennem Umay:Tanra Klt:nan Sagu:At - Doada kutsal saylan yerlere duk-yersu denilmitir. - slamiyet ncesi Trkler lm byklerinin ruhlarna inanmlar,atalarndan kalm hatralar kutsal saymlardr.Bu inanca Atalar Klt denilmektedir. - Balbal,portre ve heykel sanatna rnek verilebilir. * Orta Asya Trk devletlerinde din adamlar ayrcalkl bir snf oluturmamtr.Dier bir ifadeyle Trklerde ruhbanlk yoktur. D)Hukuk - slamiyet ncesi Trklerde Yazl Hukuk Kurallar yoktu.Gelenek ve greneklerden oluan yazsz kurallara tre denilirdi. - Trenin temelleri adalet,iyilik,eitlik,insanlk gibi deerlere dayalyd. * Tre yer ve zamana gre deiebilir,meclis onay ile hakan tarafndan da deitirilebilirdi.

* Trkler gebe yaam srdkleri iin uzun sreli hapis cezalar bulunmamaktayd. - Trk hukuku ilk kez Uygurlar zamannda yazl hale geldi. * Kiinin mumyalanmas,uma,tamu kavramlar ve len kiinin eyalaryla birlikte gmlmesi ahret inancnn kant olarak gsterilebilir. * Treye herkesin uymak zorunda olmas hukuk stnl ilkesinin benimsendiinin kantdr.Ayrca hapis cezalarnn ksa sreli olmasnda yar gebe yaam tarz etkilidir. * Gebe yaam tarznn sonular; - genel olarak tanabilir sanat eserlerinin ortaya konmas - hapis cezalarnn ksa sreli olmas - ekonomide hayvancln n plana kmas E) Sosyal ve Ekonomik Hayat -Baharn gelii lenlerle kutlanrd.Toy ad verilen lenlerde kurbanlar kesilir ve yarlar dzenlenirdi. - Yerleik hayata ilk geen devlet Uygurlar olmutur.Uygularn yerleik hayata gemesiyle ehirler kurulmu,sulama kanallar yaplarak tarm gelimitir. Kamdu:Bez para Yarmak:madeni para Baga Tarkan:Kendi adna para bastran Trgi hkmdar. Bengta:Yazl ant Alk :Hazine mga:Tahsil memuru * Sulama kanallar,mimari kalntlar,mesken-konut vergisi,duvar resmi(fresk) yerleik hayata kant olarak gsterilebilir. *Sulama kanallar,orak,saban,tohumluk tahl kalntlar bir yerde tarm yapldnn kantdr. * Glgam ve Yaradl Destanlar Trk destan olmakla beraber Smerlere aittir. F) Yaz,Dil ve Edebiyat Trklerin Szl Edebiyatna Ait rnekler Destan:Tre,sava,doum,yas trenleri,inanlar,yaam tarz hakknda bilgi verir. Kouk:Kopuz eliinde sylenen iirler. Sagu:At Sav:Atasz

Trklere Ait Destanlar Alp Er Tunga,u Destan: skitler Ouz Kaan Destan:Asya Hunlar Ergenekon,Bozkurt Destan: Gktrkler Treyi ve G Destan:Uygurlar Manas Destan:Krgzlar Dede Korkut Hikayeleri: Kpaklarla Ouzlar arasndaki mcadeleyi

- Yenisey Yaztlar Krgzlara aittir. -Karabalgasun Yaztlar ve Sine-Ui Yaztlar Uygurlara aittir. - Trkler gnmze kadar Sod,Kiril,Arap,Latin alfabelerini kullanmlardr. G)Bilim ve Sanat -Uygurlar Dneminde yerleik hayata geilmesiyle birlikte kalc eserler verilmeye balanmtr.Evler,saray ve Tapnaklar yaplmtr. - Eski Trklerde demir eyalar,altn taklar,ahap ssleme,gm kakmaclk,hal,kilim,resim,heykel,fresk,devar resimleri,portre sanat gelimitir.Uygurlarda mani dininin etkisiyle Minyatr ve inicilik sanatnda ilerleme salanmtr. Fresk:Ya sva ve al zerine resim izme sanat.Uygurlar dneminde mimari yaplar sslemek amacyla freskler yaplmtr. Minyatr:ok ince ilenmi kk boyutlu resim sanatina verilen addr. Bedizci:Ressam

H) Mzik Kudm:Timpani bas davul Obua:Zurna evgan:ngrakl Asa Kithara: Trk Kanunu Ir:Beste Kg:Melodi